Википедиа mnwiki https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81 MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter Медиа Тусгай Хэлэлцүүлэг Хэрэглэгч Хэрэглэгчийн яриа Википедиа Википедиагийн хэлэлцүүлэг Файл Файлын хэлэлцүүлэг МедиаВики МедиаВикигийн хэлэлцүүлэг Загвар Загварын хэлэлцүүлэг Тусламж Тусламжийн хэлэлцүүлэг Ангилал Ангиллын хэлэлцүүлэг TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 833 822941 814454 2025-06-23T22:26:51Z Chongkian 21163 822941 wikitext text/x-wiki {{Unreferenced}} [[Зураг:Kaohsiung Mosque - Prayer Hall.JPG|thumb|Залбирал үйлдэж буй Мусульманчууд]] '''Ислам''' ([[Араб хэл|Араб]]: الإسلام ''Аль-Ислам'') эсвэл '''Исламын шашин''' нь [[7-р зуун|7-р]] [[зуун|зуунд]] [[Араб]]ын элч [[Мухаммед|Мухаммедэд]] илгээгдсэн [[шашин]] юм. Энэхүү шашныг шүтэгч хүнийг мусульман гэдэг. Мусульманчууд [[Аллах]] Мухаммедэд [[Куран]] судрыг илгээсэн гэж үздэг. Энэ шашин нь итгэгчдийн тоогоор 1,8 тэрбум буюу дэлхийн хоёрдугаарт ордог том шашин бөгөөд дэлхийн 125 орчим улсад дэлгэрсэн харьцангүй залуу шашин юм. Исламын шашны үндсэн хэл нь араб хэл. Ихэнхи мусульманчуд (85-90 %) суннит урсгалыг дагадаг бөгөөд бусад нь шиит, ибадит урсгалыг баримталдаг байна. Исламын шашин шүтлэг нь үүсгэн байгуулагч зөнч Мухаммед (570—632) амьдралынхаа туршид боловсруулсан таван үндсэн шашны үүрэг (Аркан ад-дин) дээр суурилдаг байна. Үүнд: итгэл үнэмшлээ дагах (Шахада), мөргөл залбирал (Араб:- "салят", Перс:- "намаз" буюу залбирал), [[Рамадан сар]]<nowiki/>д мацаг барих (Араб:- "саум", Перс:- "ураза"), өглөг (закят - орлогынхоо 2.5% ядууст өгөх) бөгөөд [[Мекка|Меккад]] очиж мөргөл үйлдэх (хаж). Бид чамаас өмнө эш үзүүлэгчдийг илгээсэн нь гарцаагүй. Тэдгээрийн талаар бид танд хэлсэн, хэлээгүй зүйл ч бий. Бурханы зөвшөөрөлгүйгээр ямар ч бошиглогч гайхамшгийг авчирч чадахгүй. Аллахын тушаал ирэхэд үнэн биелдэг. Тэгвэл үүнийг худал гэж үзсэн хүмүүс урам хугарах болно. (Аль-Мумин: 78)<ref>Аль-Мумин: 78</ref> Исламын шашны итгэл үнэмшлийн дагуу Исламын ариун ном болох Куран судрыг бүрдүүлдэг ишлэл, судар нь Габриел тэнгэр элчээр дамжуулан Мухаммедад амаар илчлэгдсэн бөгөөд эхнийх нь 610 онд байжээ. Исламын үндэс нь тавхидын итгэл үнэмшилд оршдог бөгөөд энэ нь "Аллахыг цорын ганц бурхан бөгөөд Түүнтэй адил хэн ч байхгүй гэдэгт итгэх" гэсэн утгатай. Исламын шашны гол эх сурвалж болох Куран судраас гадна Мухаммедын амьдрал, зан үйл (сунна), үг (хадис) нь ихэнх мусульманчуудын хувьд зайлшгүй чухал ач холбогдолтой юм.<ref>Oxford Islamic Studies</ref> Лалын шашинтнууд Аллах бол орчлон ертөнцийг бүхний хамт бүтээсэн цорын ганц Бурхан гэдэгт итгэдэг бөгөөд Куран судар нь Бошиглогч Мухаммедын тухай лавлагаа юм. Тэрээр Габриелээр дамжуулан Мухаммедыг сүнслэгээр нөлөөлсөн бөгөөд тэд түүнийг түүний өмнөх бошиглогчдын илгээсэн захиасуудын сүүлчийн захиас гэдэгт итгэдэг.<ref>Esposito (2004), s.17,18,21</ref> Бошиглогчид бол Бурханы элчээр сонгогдсон Адамын хөвгүүдийн хүмүүс юм. Лалын шашинтнууд бошиглогчдыг бурхад биш харин хүмүүс гэж үздэг.<ref>Momem (1987), s.176</ref> Исламын үндэс нь цорын ганц бурхан, Аллах байдаг гэсэн итгэл үнэмшил юм. Тэрээр мөнх бөгөөд үүрд мөнх, амьд ба үхэшгүй, үл тоомсорлодоггүй, шударга бөгөөд дарлуулдаггүй, хань ижил, хань ижилгүй, эцэг хүүхэдгүй, нигүүлсэнгүй, нигүүлсэнгүй, нүглийг уучилж, наманчлалыг хүлээн зөвшөөрдөг, хүмүүсийг ялгаварлан гадуурхдаггүй. Түүний хийгээгүй сайн үйлсийг эс тооцвол. Тэр бол орчлон ертөнцийг Бүтээгч бөгөөд түүнд байгаа бүх зүйлийг мэддэг, удирддаг. Исламын шашны итгэл үнэмшлийн дагуу эхний, сүүлчийн, гадаад, дотоод Аллах түүнтэй адилгүй бөгөөд тэрээр бүх зүйлийг мэддэг нэгэн юм.<ref>D. Gimaret. "Allah'ım, Tevhid.</ref> == Исламыг албан ёсоор дагадаг == Дэлхийн 28 оронд Исламын шашныг төрийн буюу албан ёсны шашин гэж үздэг орнууд. [[Файл:World Muslim Population 2018.png|thumb|350px|Лалын шашинтай орнуудын хувьд хар ногоон өнгө нь мусульманчуудын эзлэх хувь өндөр байгааг илтгэнэ]] ==== Суннит ==== * [[Алжир]]; * [[Афганистан]]; * [[Бангладеш]]; * [[Бруней]]; * [[Египет]]; * [[Йордан]]; * [[Йемен]]; * [[Катар]]; * [[Казахстан]]; * [[Коморос]]; * [[Киргиз]]; * [[Мавритани]]; * [[Малайз]]; * [[Мальдив]]; * [[Марокко]]; * [[Арабын Нэгдсэн Эмират Улс|Арабын Нэгдсэн Эмират]]; * [[Пакистан]]; * [[Саудын Араб]]; * [[Сомали]]; * [[Судан]]; * [[Ливи]]; * [[Тунис]]; * [[Ирак]] (Энэ хоёр фракцын тоо ойролцоо); * Палестины үндэсний захиргаа ==== Шийт ==== * [[Бахрейн]]; * [[Иран]]; * Ирак (Энэ хоёр фракцын тоо ойролцоо) ==== Ибадит ==== [[Оман]] == Нэр == Араб хэлнээс галигласан "Аль-Ислам" гэх үгийг монгол хэлнээ орчуулбал ''албадлагагүйгээр бурхныг дагах'' гэсэн утга бүхий туйлын үнэн (дэвөтэ), аль эсвэл хязгааргүй энх амгалан гэдэг агуулгатай ажээ. Дэлхийн бүх хэлэнд исламын шашин, мусульман хэмээн хэлэгддэг. == Түүх == [[Файл:FirstSurahKoran (fragment).jpg|thumb|[[Куран]]]] Исламын шашин [[Манай эрин|МЭ]] 622 онд Аллахаас илгээгдсэн, энэ шашин дэлхийн төгсгөл хүртэл хүчинтэй гэж итгэгчид нь үзэх ба Куран сударт тайлагдаагүй ойлгомжгүй зүйлс маш их бөгөөд хүмүүс хөгжлийнхөө хэрээр ойлгох нь тодорхой хэмээн үздэг байна. Куран өнгөрсөн ирээдүйн тухай товч тодорхой бичигдсэн байдаг. Аллах бүхнийг бүтээсэн ба бүх өвчнийг эмчлэх жорыг бүтээсэн. Мухаммед элч Аллахын тааллаар илгээгдсэн хамгийн сүүлчийн элч бөгөөд, Иса ([[Есүс Христ|Есүс]]) элч дэлхийд ирнэ, гэхдээ дэлхийн төгсгөл ойртоход том том үзэгдлүүд болох үед ирж 40 жил Иса ([[Есүс Христ|Есүс]]) элч мусульманчуудын дунд амьдарна, гэхдээ тэр Даджал (нэг гартаа гал нөгөө гартаа ус барьсан)-ийг хөнөөнө гэж Аллах Мухаммедед айлдсан гэж итгэдэг. Даджал нь хүчтэй нэгэн бөгөөд хүмүүст галыг сонго эсвэл усыг сонго гэж тушаах бөгөөд нар мандах зүгээс ирнэ гэсэн байна, дэлхийн төгсгөлийн үед Даджалийн гар дахь галыг сонгогчид диваажинд, харин ус нь гал болон хувирна гэсэн байна. == Исламын урсгалууд == Исламын шашны урсгалуудын хамгийн олон дагагчтай нь [[Суннит урсгал|Суннитуудын]] бүлэг. Энэ нь Мухаммедийн сургаал Суннаг дагалдах хүн гэсэн утгатай ажээ. Суннит дотор урсгал байхгүй боловч Исламын хуулийн тайллаас шалтгаалж 4 хэсэгт хуваагддаг. Дараагийн том урсгал нь [[Шийт урсгал|Шийт]] (Алигийн бүлэг гэдэг үгний товчлол) буюу 4-р Халиф Алиг шүтэн бишрэгчид юм. Мухаммед нь Алид өөрийнхөө нууцыг дамжуулсан учраас Мухаммедийн цорын ганц дамжуулагч нь Али гэж үздэг байна. Дотор нь 12 Имамын бүлэг, Исмаилын бүлэг, Сайтын бүлэг гэж хуваадаг. Yүнээс гадна [[Вахифф урсгал|Вахифф]], [[Хааф урсгал|Хааф]] гэх мэтийн урсгалууд байдаг. == Монгол улс дахь мусульманчууд == Монгол улсад Исламын шашныг хүн амын 3-5 орчим хувь нь дагаж мөрддөг. Эдгээр итгэгчдийн дийлэнх нь [[Хасагууд|казак]] үндэстэн бөгөөд гол төлөв Монгол улсын баруун хязгаарын [[Баян-Өлгий аймаг]] (аймгийн нийт хүн амын 88.7%) болон [[Ховд аймаг|Ховд аймагт]] (аймгийн нийт хүн амын 11.5%, [[Ховд (хот)|Ховд]], [[Буянт сум (Ховд)|Буянт сум]]) оршин суудаг. Эдгээр аймгуудаас гадна Исламын шашин шүтдэг [[Хасагууд|казах үндэстнүүд]] цөөн тоогоор улс даяар янз бүрийн хот, суурин газруудад тархан амьдардаг байна. == Мөн үзэх == * [[Шашин]] * [[Мухаммед]] == Эх сурвалжууд == {{reflist}} [[Ангилал: Ислам| ]] g29hm1uqlyrpt7u4up0mv14i2vx94qz 822943 822941 2025-06-23T22:28:47Z Chongkian 21163 822943 wikitext text/x-wiki {{Unreferenced}} [[Зураг:Kaohsiung Mosque - Prayer Hall.JPG|thumb|Залбирал үйлдэж буй Мусульманчууд]] '''Ислам''' ([[Араб хэл|Араб]]: الإسلام ''Аль-Ислам'') эсвэл '''Исламын шашин''' нь [[7-р зуун|7-р]] [[зуун|зуунд]] [[Араб]]ын элч [[Мухаммед|Мухаммедэд]] илгээгдсэн [[шашин]] юм. Энэхүү шашныг шүтэгч хүнийг мусульман гэдэг. Мусульманчууд [[Аллах]] Мухаммедэд [[Куран]] судрыг илгээсэн гэж үздэг. Энэ шашин нь итгэгчдийн тоогоор 1,8 тэрбум буюу дэлхийн хоёрдугаарт ордог том шашин бөгөөд дэлхийн 125 орчим улсад дэлгэрсэн харьцангүй залуу шашин юм. Исламын шашны үндсэн хэл нь араб хэл. Ихэнхи мусульманчуд (85-90 %) суннит урсгалыг дагадаг бөгөөд бусад нь шиит, ибадит урсгалыг баримталдаг байна. Исламын шашин шүтлэг нь үүсгэн байгуулагч зөнч Мухаммед (570—632) амьдралынхаа туршид боловсруулсан таван үндсэн шашны үүрэг (Аркан ад-дин) дээр суурилдаг байна. Үүнд: итгэл үнэмшлээ дагах (Шахада), мөргөл залбирал (Араб:- "салят", Перс:- "намаз" буюу залбирал), [[Рамадан сар]]<nowiki/>д мацаг барих (Араб:- "саум", Перс:- "ураза"), өглөг (закят - орлогынхоо 2.5% ядууст өгөх) бөгөөд [[Мекка|Меккад]] очиж мөргөл үйлдэх (хаж). Бид чамаас өмнө эш үзүүлэгчдийг илгээсэн нь гарцаагүй. Тэдгээрийн талаар бид танд хэлсэн, хэлээгүй зүйл ч бий. Бурханы зөвшөөрөлгүйгээр ямар ч бошиглогч гайхамшгийг авчирч чадахгүй. Аллахын тушаал ирэхэд үнэн биелдэг. Тэгвэл үүнийг худал гэж үзсэн хүмүүс урам хугарах болно. (Аль-Мумин: 78)<ref>Аль-Мумин: 78</ref> Исламын шашны итгэл үнэмшлийн дагуу Исламын ариун ном болох Куран судрыг бүрдүүлдэг ишлэл, судар нь Габриел тэнгэр элчээр дамжуулан Мухаммедад амаар илчлэгдсэн бөгөөд эхнийх нь 610 онд байжээ. Исламын үндэс нь тавхидын итгэл үнэмшилд оршдог бөгөөд энэ нь "Аллахыг цорын ганц бурхан бөгөөд Түүнтэй адил хэн ч байхгүй гэдэгт итгэх" гэсэн утгатай. Исламын шашны гол эх сурвалж болох Куран судраас гадна Мухаммедын амьдрал, зан үйл (сунна), үг (хадис) нь ихэнх мусульманчуудын хувьд зайлшгүй чухал ач холбогдолтой юм.<ref>Oxford Islamic Studies</ref> Лалын шашинтнууд Аллах бол орчлон ертөнцийг бүхний хамт бүтээсэн цорын ганц Бурхан гэдэгт итгэдэг бөгөөд Куран судар нь Бошиглогч Мухаммедын тухай лавлагаа юм. Тэрээр Габриелээр дамжуулан Мухаммедыг сүнслэгээр нөлөөлсөн бөгөөд тэд түүнийг түүний өмнөх бошиглогчдын илгээсэн захиасуудын сүүлчийн захиас гэдэгт итгэдэг.<ref>Esposito (2004), s.17,18,21</ref> Бошиглогчид бол Бурханы элчээр сонгогдсон Адамын хөвгүүдийн хүмүүс юм. Лалын шашинтнууд бошиглогчдыг бурхад биш харин хүмүүс гэж үздэг.<ref>Momem (1987), s.176</ref> Исламын үндэс нь цорын ганц бурхан, Аллах байдаг гэсэн итгэл үнэмшил юм. Тэрээр мөнх бөгөөд үүрд мөнх, амьд ба үхэшгүй, үл тоомсорлодоггүй, шударга бөгөөд дарлуулдаггүй, хань ижил, хань ижилгүй, эцэг хүүхэдгүй, нигүүлсэнгүй, нигүүлсэнгүй, нүглийг уучилж, наманчлалыг хүлээн зөвшөөрдөг, хүмүүсийг ялгаварлан гадуурхдаггүй. Түүний хийгээгүй сайн үйлсийг эс тооцвол. Тэр бол орчлон ертөнцийг Бүтээгч бөгөөд түүнд байгаа бүх зүйлийг мэддэг, удирддаг. Исламын шашны итгэл үнэмшлийн дагуу эхний, сүүлчийн, гадаад, дотоод Аллах түүнтэй адилгүй бөгөөд тэрээр бүх зүйлийг мэддэг нэгэн юм.<ref>D. Gimaret. "Allah'ım, Tevhid.</ref> == Исламыг албан ёсоор дагадаг == Дэлхийн 28 оронд Исламын шашныг төрийн буюу албан ёсны шашин гэж үздэг орнууд. [[Файл:World Muslim Population 2018.png|thumb|350px|Лалын шашинтай орнуудын хувьд хар ногоон өнгө нь мусульманчуудын эзлэх хувь өндөр байгааг илтгэнэ]] ==== Суннит ==== * [[Алжир]]; * [[Афганистан]]; * [[Бангладеш]]; * [[Бруней]]; * [[Египет]]; * [[Йордан]]; * [[Йемен]]; * [[Катар]]; * [[Казахстан]]; * [[Коморос]]; * [[Киргиз]]; * [[Мавритани]]; * [[Малайз]]; * [[Мальдив]]; * [[Марокко]]; * [[Арабын Нэгдсэн Эмират Улс|Арабын Нэгдсэн Эмират]]; * [[Пакистан]]; * [[Саудын Араб]]; * [[Сомали]]; * [[Судан]]; * [[Ливи]]; * [[Тунис]]; * [[Ирак]] (Энэ хоёр фракцын тоо ойролцоо); * Палестины үндэсний захиргаа ==== Шийт ==== * [[Бахрейн]]; * [[Иран]]; * Ирак (Энэ хоёр фракцын тоо ойролцоо) ==== Ибадит ==== [[Оман]] == Нэр == Араб хэлнээс галигласан "Аль-Ислам" гэх үгийг монгол хэлнээ орчуулбал ''албадлагагүйгээр бурхныг дагах'' гэсэн утга бүхий туйлын үнэн (дэвөтэ), аль эсвэл хязгааргүй энх амгалан гэдэг агуулгатай ажээ. Дэлхийн бүх хэлэнд исламын шашин, мусульман хэмээн хэлэгддэг. == Түүх == [[Файл:Quran with Mongolian Translation (cover).jpg|thumb|[[Куран]]]] Исламын шашин [[Манай эрин|МЭ]] 622 онд Аллахаас илгээгдсэн, энэ шашин дэлхийн төгсгөл хүртэл хүчинтэй гэж итгэгчид нь үзэх ба Куран сударт тайлагдаагүй ойлгомжгүй зүйлс маш их бөгөөд хүмүүс хөгжлийнхөө хэрээр ойлгох нь тодорхой хэмээн үздэг байна. Куран өнгөрсөн ирээдүйн тухай товч тодорхой бичигдсэн байдаг. Аллах бүхнийг бүтээсэн ба бүх өвчнийг эмчлэх жорыг бүтээсэн. Мухаммед элч Аллахын тааллаар илгээгдсэн хамгийн сүүлчийн элч бөгөөд, Иса ([[Есүс Христ|Есүс]]) элч дэлхийд ирнэ, гэхдээ дэлхийн төгсгөл ойртоход том том үзэгдлүүд болох үед ирж 40 жил Иса ([[Есүс Христ|Есүс]]) элч мусульманчуудын дунд амьдарна, гэхдээ тэр Даджал (нэг гартаа гал нөгөө гартаа ус барьсан)-ийг хөнөөнө гэж Аллах Мухаммедед айлдсан гэж итгэдэг. Даджал нь хүчтэй нэгэн бөгөөд хүмүүст галыг сонго эсвэл усыг сонго гэж тушаах бөгөөд нар мандах зүгээс ирнэ гэсэн байна, дэлхийн төгсгөлийн үед Даджалийн гар дахь галыг сонгогчид диваажинд, харин ус нь гал болон хувирна гэсэн байна. == Исламын урсгалууд == Исламын шашны урсгалуудын хамгийн олон дагагчтай нь [[Суннит урсгал|Суннитуудын]] бүлэг. Энэ нь Мухаммедийн сургаал Суннаг дагалдах хүн гэсэн утгатай ажээ. Суннит дотор урсгал байхгүй боловч Исламын хуулийн тайллаас шалтгаалж 4 хэсэгт хуваагддаг. Дараагийн том урсгал нь [[Шийт урсгал|Шийт]] (Алигийн бүлэг гэдэг үгний товчлол) буюу 4-р Халиф Алиг шүтэн бишрэгчид юм. Мухаммед нь Алид өөрийнхөө нууцыг дамжуулсан учраас Мухаммедийн цорын ганц дамжуулагч нь Али гэж үздэг байна. Дотор нь 12 Имамын бүлэг, Исмаилын бүлэг, Сайтын бүлэг гэж хуваадаг. Yүнээс гадна [[Вахифф урсгал|Вахифф]], [[Хааф урсгал|Хааф]] гэх мэтийн урсгалууд байдаг. == Монгол улс дахь мусульманчууд == Монгол улсад Исламын шашныг хүн амын 3-5 орчим хувь нь дагаж мөрддөг. Эдгээр итгэгчдийн дийлэнх нь [[Хасагууд|казак]] үндэстэн бөгөөд гол төлөв Монгол улсын баруун хязгаарын [[Баян-Өлгий аймаг]] (аймгийн нийт хүн амын 88.7%) болон [[Ховд аймаг|Ховд аймагт]] (аймгийн нийт хүн амын 11.5%, [[Ховд (хот)|Ховд]], [[Буянт сум (Ховд)|Буянт сум]]) оршин суудаг. Эдгээр аймгуудаас гадна Исламын шашин шүтдэг [[Хасагууд|казах үндэстнүүд]] цөөн тоогоор улс даяар янз бүрийн хот, суурин газруудад тархан амьдардаг байна. == Мөн үзэх == * [[Шашин]] * [[Мухаммед]] == Эх сурвалжууд == {{reflist}} [[Ангилал: Ислам| ]] exyopszmg23vn1pla430fn3p3yv5fk2 0 3589 822917 822781 2025-06-23T20:18:19Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822917 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Гараг | bgcolour=#c0c0ff | name = дэлхий | symbol = [[Файл:Earth symbol (small, bold).svg|32px|alt=🜨|Дэлхийн одон орны тэмдэг]] | image = [[File:The Blue Marble (remastered).jpg|frameless|center]] | caption = | epoch = [[J2000.0]] | apoapsis = 152,097,701&nbsp;км <br />1.0167103335&nbsp;[[Одон орны нэгж|а.н.]] | periapsis = 147,098,074&nbsp;км <br /> 0.9832898912&nbsp;А.Н. | semimajor = 149,597,887.5&nbsp;км <br /> 1.0000001124&nbsp;А.Н. | eccentricity = 0.016710219 | inclination = 1°34'43.3"<ref name=Allen294>{{cite book | title=Allen's Astrophysical Quantities | а.н.thor=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. | publisher=Springer | year=2000 | isbn=0387987460 | url=http://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 | pages=294}}</ref> <br /> [[тогтмол хавтан|тогтмол хавтанд]] | asc_node = 348.73936° | arg_peri = 114.20783° | period = 365.256366&nbsp;өдөр<br /> 1.0000175&nbsp;[[Юлианы жил (одон орон)|Юлианы жил]] | avg_speed = 29.783&nbsp;км/с <br /> 107,218&nbsp;км/цаг | satellites = 1&nbsp;([[Сар]]) | physical_characteristics = yes | flattening = 0.0033528<ref name=iers/> | equatorial_radius = 6,378.1&nbsp;км<ref name=iers>{{cite conference | а.н.thor=IERS Working Groups | editor=McCarthy, Dennis D.; Petit, Gérard | title=General Definitions and Numerical Standards | year=2003 | booktitle=IERS Technical Note No. 32 | publisher=U.S. Naval Observatory and Bureа.н. International des Poids et Mesures | url=http://www.iers.org/MainDisp.csl?pid=46-25776 | accessdate=2008-08-03 }} {{Webarchiv|url=http://www.iers.org/MainDisp.csl?pid=46-25776 |wayback=20140419043412 |text=General Definitions and Numerical Standards |archiv-bot=2025-06-23 20:18:19 InternetArchiveBot }}</ref> | polar_radius = 6,356.8&nbsp;км<ref>{{cite book | first=Anny | last=Cazenave | editor=Ahrens, Thomas J. | year=[[1995]] | chaptertitle=Geoid, Topography and Distribution of Landforms | title=Global earth physics a handbook of physical constants | publisher=American Geophysical Union | location=Washington, DC | isbn=0-87590-851-9 | url=http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf | accessdate=2008-08-03 | format=PDF | archive-date=2006-10-16 | archive-url=https://web.archive.org/web/20061016024803/http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf | url-status=dead }}</ref> | mean_radius = 6,371.0&nbsp;км<ref>{{cite book | а.н.thor=Various | editor=David R. Lide | year=2000 | title=Handbook of Chemistry and Physics | edition=81st | publisher=CRC | isbn=0849304814 }}</ref> | circumference = 40,075.02&nbsp;км&nbsp;([[экватор]]ын)<br />40,007.86&nbsp;км&nbsp;([[уртрагийн]])<br />40,041.47&nbsp;км&nbsp;(дундаж) | surface_area = 510,072,000&nbsp;км²<ref>{{cite journal | last = Pidwirny | first = Michael | date=2006-02-02 | title=Surface area of our planet covered by oceans and continents.(Table 8o-1) | publisher=University of British Columbia, Okanagan | url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html | accessdate=2007-11-26 }}</ref><ref name=cia>{{cite web | author=Staff | date=2008-07-24 | url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html | title=World | work=The World Factbook | publisher=Central Intelligence Agency | accessdate=2008-08-05 | archive-date=2010-01-05 | archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html | url-status=dead }}</ref> 148,940,000&nbsp;км²&nbsp;- хуурай газар &nbsp;&nbsp;(29.2 %)<br /> 361,132,000&nbsp;км²&nbsp;- ус &nbsp;(70.8 %) | volume = [[Дэлхийн эзлэхүүн|1.0832073{{e|12}}]]&nbsp;км³ | mass = 5.9736{{e|24}}&nbsp;кг<ref name="earth_fact_sheet">{{cite web | last = Williams | first = David R. | date = 2004-09-01 | url = http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html | title = Earth Fact Sheet | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-17 }}</ref> | density = 5.5153&nbsp;г/см³ | surface_grav = [[Дэлхийн татах хүч|9.780327]] м/с²<ref name="yoder12">Yoder, C. F. (1995) p. 12.</ref><br />0.99732&nbsp;[[хүндийн хүчний хурдатгал|''g'']] | escape_velocity = 11.186&nbsp;км/с&nbsp; | sidereal_day = 0.99726968&nbsp;өдөр<ref name=Allen296>{{cite book | title=Allen's Astrophysical Quantities | а.н.thor=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. | publisher=Springer | year=2000 | isbn=0387987460 | url=http://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 | pages=296}}</ref><br />23{{smallsup|ц}}&nbsp;56{{smallsup|м}}&nbsp;4.100{{smallsup|с}} | rot_velocity = 1,674.4 км/цаг (465.1 м/с) | axial_tilt = 23.439281° | albedo = 0.367<ref name="earth_fact_sheet"/> | atmosphere = yes | temperatures = yes | temp_name1 = [[Кельвин]] | min_temp_1 = 184&nbsp;K | mean_temp_1 = 287&nbsp;K | max_temp_1 = 331&nbsp;K | temp_name2 = [[Цельс]] | min_temp_2 = −89&nbsp;°C | mean_temp_2 = 14&nbsp;°C | max_temp_2 = 57.7&nbsp;°C | surface_pressure = 101.3&nbsp;[[кПа]] ([[Далайн түвшнээс дээш өндөр|Дундаж далайн түвшин]]) | atmosphere_composition = 78.08%&nbsp;[[Азот]] (N₂)<br /> 20.95%&nbsp;[[Хүчилтөрөгч]] (O₂)<br /> 0.93%&nbsp;[[Аргон]]<br /> 0.038%&nbsp;[[Нүүрсхүчлийн хий]]<br /> 1% орчмын [[усны уур]] ([[уур амьсгал]]аас хамаарч өөр байна)<ref name="earth_fact_sheet"/> |note=no }} '''Дэлхий''' нь [[Нарны аймаг|нарны аймгийн ]]ганц амьдралт гараг ([[ертөнц]]) бөгөөд нарны аймгийн 3 дахь [[гариг|гараг]] юм. Дэлхий нь 4.57 тэрбум [[жил|жилийн]] өмнө үүссэн<ref name="age_earth">{{cite book | first=G.B. | last=Dalrymple | year=1991 | title=The Age of the Earth | publisher=Stanford University Press | location=California | id=ISBN 0-8047-1569-6 }}</ref> бөгөөд нэг дагуултай ([[Сар]]). 365.26 [[өдөр|өдөрт]] [[Нар|Нарыг]] бүтэн тойрдог).<ref>This period is known as the [[sidereal year]]. The number of solar өдөр is one less than the number of [[Sidereal day|sidereal days]] becа.н.se the orbital motion of the Earth about the Sun results in one additional revolution of the planet about its axis.</ref>. Дэлхийн эргэлтийн тэнхлэг 23.5° хазайсан байдаг нь дэлхийн [[Жилийн дөрвөн улирал|улирлын]] өөрчлөлтийн шалтгаан болно<ref>Ahrens, ''Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants'', p. 8.</ref>. Дэлхий нь [[агаар мандал|агаар мандалтай]], гадаргуугийнх нь 71% нь [[далай]] ([[ус]]), үлдсэн 29% нь хуурай газар ([[тив]], [[арал]]). Дэлхийн гадаргуу нь [[Плит тектоник|тектоникийн хавтангуудад]] хуваагдах ба тэдгээр нь тасралтгүй нүүж (хөвж) байдаг. Дэлхий нь гүн рүүгээ бүслүүрлэг тогтоцтой бөгөөд [[Дэлхийн цөм|цөм]], [[манти]], [[Дэлхийн царцдас|царцдасаас]] тогтоно. == Дэлхийн үүсэл == 4.57 тэрбум жилийн өмнө<ref name="age_earth" /> Дэлхий болон [[Нарны аймаг|Нарны аймгийн]] бусад гарагууд хийн мананцраас (''Solar Nebula'') үүссэн гэж [[Шинжлэх ухааны таамаглал|таамаглаж]] байгаа бөгөөд дэлхий нь эхлээд халуун хайлмаг байгаад аажмаар хөрж, хатуу царцдастай болсон байна. Дэлхийн дагуул [[Сар]] нь, Дэлхийг Ангар гарагтай ойролцоо хэмжээтэй биет ("Тейя" гэж нэрлэдэг) мөргөх үед үүссэн гэж таамагладаг<ref>{{cite journal | last = R. Canup and E. Asphа.н.g | title = Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation | journal = Nature | volume = 412 | pages = 708-712 | date = 2001 | url = http://www.nature.com/nature/journal/v412/n6848/abs/412708a0.html }}</ref>. Аажмаар Дэлхийн [[температур]] 100&nbsp;°C (212&nbsp;°F) орчим болоход эртний [[агаар мандал]] дахь [[ус|усны]] уур коденсацлагдан, [[далай]] үүсэж эхэлсэн байна. Агаар мандалд [[хүчилтөрөгч]], улмаар агаар мандлын дээд давхаргад [[озон]] (O₃) үүссэнээр, [[нар|нарнаас]] ирэх [[хэт ягаан туяа]] багасаж, анхны нийлмэл эст амьтад, улмаар жинхэнэ [[олон эст амьтад]] үүсэж эхэлжээ<ref>{{cite web | last = Burton | first = Kathleen | date = [[November 29]], [[2000]] | url = http://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html | title = Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-05 | archive-date = 2011-10-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20111011032824/http://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html | url-status = dead }}</ref>. Дэлхийн гадаргуу байнга, тасралтгүй өөрчлөгдөж байсан гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл эх газрууд нүүж, хоорондоо нэгдэн супер [[тив]] үүсгэн, дараа нь задраж байснаас нилээд чухал [[супер тив]] нь 600-540 [[сая]] [[жил|жилийн]] өмнө үүсэж, 180 сая [[жил|жилийн]] өмнө задарсан ([[супер тив|Гондван]], [[супер тив|Лаурази]] 2 супер тивийг үүсгэсэн) [[супер тив|Пангей]] юм<ref>{{cite journal | а.н.thor=Murphy, J. B.; Nance, R. D. | title=How do supercontinents assemble? | journal=American Scientist | year=1965 | volume=92 | pages=324–33 | url=http://scienceweek.com/2004/sa040730-5.htm | accessdate=2007-03-05 }}</ref>. Дэлхий дээр хэд хэдэн томоохон [[мөстлөг|мөстлөгүүд]] явагдсан гэж таамагладаг ба эхнийх нь 750-580 сая жилийн өмнө (Неопротерозой), сүүлийнх нь 10,000 жилийн өмнө дууссан байна<ref>{{cite web | а.н.thor=Staff | url = http://www.lakepowell.net/sciencecenter/paleoclimate.htm | title = Paleoclimatology - The Study of Ancient Climates | publisher = Page Paleontology Science Center | accessdate = 2007-03-02 }}</ref>. Дэлхийн хөгжлийн түүхэнд [[амьд организм|амьд организмын]] томоохон сүйрлүүд тохиолдож байснаас сүүлийнх нь 65 [[сая]] жилийн өмнө болсон [[үлэг гүрвэл|үлэг гүрвэлүүдийн]] мөхөл юм (Шалтгааныг нь дэлхий дээр [[солир]] унасантай холбон таамагладаг). Уг сүйрлийн дараагаар жижиг амьтад жишээлбэл [[сүүн тэжээлтэн]] амьтад эрчимтэй тархаж эхэлсэн ба хэдэн сая жилийн өмнө [[Африк|Африкийн]] [[мич|мичтэй]] төстэй амьтдыг хоёр хөл дээрээ явдаг болсон гэж [[Шинжлэх ухааны таамаглал|таамагладаг]]<ref>{{cite journal | last = Gould | first = Stephan J. | title=The Evolution of Life on Earth | journal=Scientific American | date=October , 1994 | url=http://brembs.net/gould.html | accessdate=2007-03-05 }}</ref>. == Дэлхийн бүтэц == [[Нарны аймaг|Нарны аймгийн]] 4 гариг (Наранд ойрхон 4 гариг) хатуу, чулуурхаг гадаргуутай ("Хөрст гариг") бөгөөд тэдгээрээс Дэлхий нь хамгийн том, их [[нягт|нягттай]], хүчтэй [[соронзон орон|соронзон оронтой]], газрын татах хүч хамгийн ихтэй [[гариг]] юм. Дэлхий нь ерөнхийдөө зуйвандуу бөмбөлөг хэлбэртэй боловч, үнэндээ гадаргуу нь тэгш биш учир Дэлхийн хэлбэрийг [[Геоид]] гэж нэрлэнэ. === Химийн найрлага === Дэлхийн [[масс]] ойролцоогоор 5.98 ×10²⁴ [[кг]]. Гол бүрдүүлэгч [[химийн элемент|элементүүд]] нь [[төмөр]] (32.1%), [[хүчилтөрөгч]] (30.1%), [[цахиур]] (15.1%), [[магни]] (13.9%), [[хүхэр]] (2.9%), [[никель]] (1.8%), [[кальци]] (1.5%), [[хөнгөнцагаан]] (1.4%) ба үлдэх 1.2% нь бусад [[химийн элемент|химийн элементүүд]] юм<ref>{{cite journal | а.н.thor=Morgan, J. W.; Anders, E. | title=Chemical composition of Earth, Venus, and Mercury | journal=Proceedings of the National Academy of Science | year=1980 | volume=71 | issue=12 | pages=6973–6977 | url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=350422 | accessdate=2007-02-04 | archive-date=2013-07-18 | archive-url=https://archive.today/20130718075202/http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=350422 | url-status=dead }}</ref>. [[АНУ|АНУ-ын]] [[геохими|геохимич]] [[Ф.Кларк|Ф.Кларк-ийн]] тооцоогоор, Дэлхийн царцдасын 47% нь [[хүчилтөрөгч]] бөгөөд нийт чулуулагийн 99.22% нь [[цахиур]], [[хөнгөн цагаан]], [[төмөр]], [[кальци]] зэрэг нийт 11 ислээс тогтдог байна. {| {{prettytable}} |+ Ф.Кларкийн хүснэгт <br />(Дэлхийн царцдасын үндсэн ислүүд) !Найрлага !Химийн томъёо !Тархалт |- |[[Цахиурын исэл]] |style="text-align: center;"|SiO₂ |style="text-align: right;"|59.71% |- |[[Хөнгөнцагааны исэл]] |style="text-align: center;"|Al₂O₃ |style="text-align: right;"|15.41% |- |[[Кальцийн исэл]] |style="text-align: center;"|CaO |style="text-align: right;"|4.90% |- |[[Магнийн исэл]] |style="text-align: center;"|MgO |style="text-align: right;"|4.36% |- |[[Натрийн исэл]] |style="text-align: center;"|Na₂O |style="text-align: right;"|3.55% |- |[[Төмрийн (II) исэл]] |style="text-align: center;"|FeO |style="text-align: right;"|3.52% |- |[[Калийн исэл]] |style="text-align: center;"|K₂O |style="text-align: right;"|2.80% |- |[[Төмрийн (III) исэл]] |style="text-align: center;"|Fe₂O₃ |style="text-align: right;"|2.63% |- |[[Ус]] |style="text-align: center;"|H₂O |style="text-align: right;"|1.52% |- |[[Титаний давхар исэл]] |style="text-align: center;"|TiO₂ |style="text-align: right;"|0.60% |- |[[Фосфорийн тавч исэл]] |style="text-align: center;"|P₂O₅ |style="text-align: right;"|0.22% |- !colspan="2"|Нийт !style="text-align: right;"|99.22% |} === Дэлхийн дотоод бүтэц === [[Файл:Earth-crust-cutaway-mn.png|thumbnail|upright=1.25|Дэлхийн бүтэц (хэмжээ харгалзаагүй, схем).]] Дэлхий нь гүн рүүгээ үелэсэн бүтэцтэй бөгөөд химийн найрлагынхаа хувьд: * Хамгийн гадна талдаа, силикатлаг найрлагатай, хатуу [[Дэлхийн царцдас|царцдас]], * Түүний дотор талд шингэн [[манти]], * [[Манти|Мантитай]] харьцуулахад харьцангуй халуун [[Дэлхийн цөм|гадаад цөм]], * Хамгийн төвдөө хатуу [[Дэлхийн цөм|дотоод цөм]] гэж хуваагдана. Харин [[Геологи|Геологийн]] хувьд [[литосфери]], [[астеносфери]], [[манти|дээд манти]], [[манти|доод манти]], [[Дэлхийн цөм|гадаад]] болон [[Дэлхийн цөм|дотоод цөм]] гэсэн үе давхрагуудтай<ref>{{cite book | first=Toshiro | last=Tanimoto | editor=Thomas J. Ahrens | year=1995 | title=Crustal Structure of the Earth | booktitle=Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants | publisher=American Geophysical Union | location=Washington, DC | id=ISBN 0-87590-851-9 | url=http://www.agu.org/reference/gephys/15_tanimoto.pdf | accessdate=2007-02-03 | archive-date=2006-10-16 | archive-url=https://web.archive.org/web/20061016194153/http://www.agu.org/reference/gephys/15_tanimoto.pdf | url-status=dead }}</ref> . {| {{prettytable}} class="wikitable" !colspan=2 style="width: 33%;"|Гүн !rowspan=2 valign="bottom"|Үе давхрага !rowspan=2 style="width: 15%;"|Нягт<br />гр/см³ |- !Километр !Миль |- |style="text-align: center;"|0–60 |style="text-align: center;"|0–37 |[[Литосфери]] (Зузаан нь 5-200 км хүртэл өөрчлөгддөг) |style="text-align: center;"|— |- style="background: #FEFEFE;" |style="text-align: center;"|0–35 |style="text-align: center;"|0–22 |... [[Дэлхийн царцдас|Царцдас]] (Зузаан нь 5-70км хүртэл өөрчлөгддөг) |style="text-align: center;"| 2.2–2.9 |- style="background: #FEFEFE;" |style="text-align: center;"|35–60 |style="text-align: center;"|22–37 |... Мантийн дээд хэсэг |style="text-align: center;"| 3.4–4.4 |- |style="text-align: center;"|35–2890 |style="text-align: center;"|22–1790 |[[Манти]] |style="text-align: center;"| 3.4–5.6 |- style="background: #FEFEFE;" |style="text-align: center;"|100–700 |style="text-align: center;"|62–435 |... [[Астеносфери]] |style="text-align: center;"|— |- |style="text-align: center;"|2890–5100 |style="text-align: center;"|1790–3160 |[[Дэлхийн цөм|Гадаад цөм]] |style="text-align: center;"| 9.9–12.2 |- |style="text-align: center;"|5100–6378 |style="text-align: center;"|3160–3954 |[[Дэлхийн цөм|Дотоод цөм]] |style="text-align: center;"| 12.8–13.1 |} ==== Цөм ==== * Дэлхийн дундаж [[нягт]] 5515 кг/м³, харин гадаргуугийн дундаж [[нягт]] 3017 кг/м³ тул [[Дэлхийн цөм|Дэлхийн цөмийг]] харьцангуй илүү нягттай гэж үздэг ба энэ нь [[геофизик|сейсмийн]] судалгаагаар батлагддаг байна. Сейсмийн (чичирхийллийн) S долгионы хурдны сааралтаар гадаад цөмийг шингэн зуурмаг хэмээн баталжээ. Учир нь S долгион нь шингэн биеийг нэвтэрдэггүй байна. Дэлхийн үүслийн эхний үед, ойролцоогоор 4.52 [[тэрбум]] [[жил|жилийн]] орчим, хүнд химийн нэгдлүүд дэлхийн төврүү сууж буюу бөөгнөрөн, хөнгөн нь дэлхийн царцдас буюу гадаргуу руу шилжин, ялгаралт явагдсаны үр дүнд цөм нь үүссэн гэж үздэг. Цөм нь үндсэндээ [[төмөр]] (80%), [[никель]], мөн багахан хэмжээний бусад [[химийн элемент|химийн элементээс]] тогтоно. Эдгээр бусад элементүүдийг хүхэр, карбон, устөрөгч байх магадлалтай хэмээн үздэг. ==== Манти ==== [[Файл:Slice_earth.svg|thumbnail|right|Дэлхийн дотоод бүтэц. 1. Эх газрын царцдас - 2. Далайн царцдас - 3. Дээд манти - 4. Доод манти - 5. Гадаад цөм - 6. Дотоод цөм </br>A: [[Мохийн зааг]] </br> B: [[Гутенбергийн зааг]] </br>C: [[Лехманий зааг]]]] * ''Гол өгүүллэг: [[Манти]]'' Манти нь Дэлхийн нийт [[эзэлхүүн|эзэлхүүний]] 70%-ийг эзэлдэг, нийтдээ 2,890 [[км]] зузаан. Даралт [[манти]] ба [[Дэлхийн цөм|цөмийн]] заагт ~140 [[Паскаль|ГПа]] (1.4 Мaтм), [[температур]] 500&nbsp;°C-900&nbsp;°C (932&nbsp;°F-1,652&nbsp;°F) хооронд хэлбэлзэх ба [[манти]], [[Дэлхийн цөм|гадаад цөмийн]] зааг дээр 4,000&nbsp;°C (7,200&nbsp;°F) байна. Мантийг үндсэн 2 хэсэгт хуваадаг. Дээд болон доод манти. Энэ хоёр үе нь бүрдүүлэгч эрдэс минералаараа ялгагдана. ==== Царцдас ==== * ''Гол өгүүллэг: [[Дэлхийн царцдас]]'' Геологийн үүднээс, [[Дэлхийн царцдас]] нь Дэлхийн хамгийн гадна талын хатуу бүрхүүл ([[литосфери|литосферийн]] дээд хэсэг) бөгөөд [[магмын чулуулаг|базальтлаг]] болон [[магмын чулуулаг|боржинлог]] чулуулгаас тогтоно. Дэлхийн нийт эзэлхүүний < 1% эзлэнэ. === Тектоникийн плит === * ''Гол өгүүллэг: [[Плит тектоник]]'' [[Плит тектоник|Литосфери]] нь [[Плит тектоник|тектоникийн плитүүд]] гэж нэрлэгдэх хэсгүүдэд хуваагдсан (эвдэрсэн) байдаг бөгөөд [[Плит тектоник|астеносфери]] дээгүүр нүүж (хөвж) байдаг байна. Нийтдээ 7 том [[Плит тектоник|плит]], олон тооны жижиг [[Плит тектоник|плитүүд]] байна. === Дэлхийн гадаргуу === Дэлхийн нийт гадаргуугийн 70.8% нь [[ус|усаар]] ([[Далай|Далайгаар]]) бүрхэгдэнэ<ref name="Pidwirny2006">{{cite web | last = Pidwirny | first = Michael | year = 2006 | url = http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html | title = Fundamentals of Physical Geography | edition = 2nd Edition | publisher = PhysicalGeography.net | accessdate = 2007-03-19 }}</ref>. [[Далай|Далайн]] ёроолын гадаргуу нь тэгш бус бөгөөд уул нурууд ([[Далайн голч нуруу]]), [[галт уул]], хавцал, дэвсэг зэрэгтэй байна<ref name="ngdc2006">{{cite web | author=Sandwell, D. T.; Smith, W. H. F. | date = 2006-07-07 | url =http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML | title =Exploring the Ocean Basins with Satellite Altimeter Data | publisher = NOAA/NGDC | accessdate = 2007-04-21 }}</ref>. Үлдэх 29.2% нь [[тив|хуурай газар]] бөгөөд [[цөл]], тэгш тал, өндөр уулс зэрэг [[геоморфологи|геоморфологийн]] олон элементүүдээс бүрдэнэ. Хуурай газрын гадаргуугийн 75% нь [[чулуу|тунамал чулуулгаар]] хучигдана<ref>{{cite web | last = Jessey | first = David | url = http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html | title = Weathering and Sedimentary Rocks | publisher = Cal Poly Pomona | accessdate = 2007-03-20 | archive-date = 2007-07-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070703170212/http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html | url-status = dead }}</ref>. Үлдэх хэсэгт нь [[чулуу|магмын]] болон [[чулуу|хувирмал чулуулаг]] тархана. Дэлхийн газрын гадаргуу дээр хамгийн өргөн тархалттай [[эрдэс|эрдэсүүд]] бол [[Силикатын бүлгийн эрдэс|кварц]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|хээрийн жонш]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|амфибол]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|гялтгануур]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|пироксен]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|оливин]], [[Карбонатын бүлгийн эрдэс|кальцит]], [[Карбонатын бүлгийн эрдэс|доломит]] зэрэг юм<ref>{{cite web | а.н.thor = Staff | url = http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm | title = Minerals | publisher = Museum of Natural History, Oregon | accessdate = 2007-03-20 | archive-date = 2007-07-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070703170251/http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm | url-status = dead }}</ref>. Дэлхийн гадаргуу нь тектоник хөдөлгөөн болон элэгдэл, [[өгөршил|өгөршлөөс]] хамааран тасралтгүй өөрчлөгддөг байна. Дэлхийн [[тив|хуурай газрын]] хамгийн нам дор цэг нь [[далай|далайн]] төвшнөөс доош 418 м-т орших [[Сөнөсөн тэнгис]], хамгийн өргөгдсөн цэг нь 8,848 м өргөгдсөн [[Эверест]] оргил юм. Эх газар дунджаар далайн төвшнөөс дээш 686 м өргөгдсөн байдаг<ref name="hr_mill">{{cite journal | last=Mill | first=Hugh Robert | title=The Permanence of Ocean Basins | journal=The Geographical Journal | year=1893 | volume=1 | issue=3 | pages=230-234 | url=http://www.wku.edu/~smithch/wallace/S453.htm | accessdate=2007-02-25 | archive-date=2007-02-25 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070225054604/http://www.wku.edu/~smithch/wallace/S453.htm | url-status=dead }}</ref>. === Усан мандал === Дэлхийн нийт гадаргуугийн ихэнхи нь [[ус|усаар]] бүрхэгдсэн байдгаараа [[нарны аймаг|Нарны аймгийн]] бусад [[гариг|гаригуудаас]] ялгаатай бөгөөд "Цэнхэр Гариг" гэж нэрлэгддэг. Дэлхийн усан мандал үндсэндээ [[далай|Дэлхийн далайнуудаас]] бүрдэх боловч, үүнд бас [[Тив|эх газрын]] [[тэнгис]], [[нуур]], [[гол|гол мөрөн]], газрын гадаргуугаас 2000 [[метр|м]] хүртэл гүнд орших гүний [[ус|усыг]] оруулдаг байна. Дэлхийн хамгийн гүн [[ус|устай]] газар бол [[Номхон далай|Номхон далайд]] орших [[Марианы хотгор]] (10,911 м гүн)<ref name="rain.org">{{cite web | а.н.thor=Staff | url = http://www.rain.org/ocean/ocean-studies-challenger-deep-mariana-trench.html | title = "Deep Ocean Studies" | work = Ocean Studies | publisher = RAIN National Public Internet and Community Technology Center | accessdate = 2006-04-02 }}</ref>. Далайн дундаж гүн 3,794 м байдаг. [[Далай|Далайн]] нийт [[масс]] 1.35 х 10¹⁸ [[тонн]] буюу Дэлхийн нийт массын 1/4400, [[эзэлхүүн]] нь 1.386 × 109 км³. Дэлхий дээрхи нийт усны 97.5% нь давстай [[ус]] бөгөөд үлдэх 2.5% нь цэвэр ус юм. Цэвэр усны 68.7% нь [[ус|мөс]] хэлбэрээр оршино<ref>{{cite web | а.н.thor = Igor A. Shiklomanov ''et al'' | year = 1999 | url = http://espejo.unesco.org.uy/ | title = World Water Resources and their use Beginning of the 21st Century" Prepared in the Framework of IHP UNESCO | publisher = State Hydrological Institute, St. Petersburg | accessdate = 2006-08-10 | archive-date = 2006-08-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20060808204116/http://espejo.unesco.org.uy/ | url-status = dead }}</ref>. Далайн ус нь [[нар|нарны]] [[энерги|энергийг]] их хэмжээгээр шингээдэг учир далайн усны [[температур|температурын]] тархалтаар дэлхийн [[цаг уур]] тодорхойлогдоно<ref>{{cite web | last = Scott | first = Michon | date = [[April 24]], [[2006]] | url = http://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/ | title = Earth's Big heat Bucket | publisher = NASA Earth Observatory | accessdate = 2007-03-14 }}</ref>. Үүний тод жишээ бол [[ЭНСО]] (El Niño-Southern Oscillation) юм<ref>{{cite web | first =Sharron | last =Sample | date =June 21, 2005 | url =http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html | title =Sea Surface Temperature | publisher =NASA | accessdate =2007-04-21 | archive-date =2007-04-29 | archive-url =https://web.archive.org/web/20070429030121/http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html | url-status =dead }}</ref>. === Агаар мандал === * ''Гол өгүүллэг: [[Агаар мандал]]'' Дэлхийн агаар мандал гэж [[Дэлхийн татах хүч|Дэлхийн татах хүчинд]] захирагдан, Дэлхийн гадна талаар хүрээлэн байгаа [[хийн төлөв|хийн]] давхрагыг хэлнэ. Агаар мандлын 78% нь [[азот]], 20.95% [[хүчилтөрөгч]], 0.93% [[аргон]], 0.038% [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]], 1% [[ус|усны уур]] болон маш бага хэмжээтэй бусад [[хийн төлөв|хийнүүд]] байна. Эдгээр хийнүүдийг нийлүүлээд бид [[агаар]] гэж нэрлэдэг. Агаар мандал нь [[Нар|Нарнаас]] ирэх [[хэт ягаан туяа|хэт ягаан туяаг]] шингээж, [[өдөр]], [[шөнө|шөнийн]] [[температур|температурын]] ялгааг тогтворжуулан, Дэлхий дээр [[амьдрал]] байх нөхцөлийг бүрдүүлнэ<ref name="atmosphere">{{cite web | а.н.thor = Staff | date = October 8, 2003 | url = http://www.nasa.gov/а.н.dience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html | title = Earth's Atmosphere | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-21 }}{{Dead link|date=Аравдугаар сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Газрын гадаргуу орчмын агаар мандлын дундаж [[температур]] 15&nbsp;°C байдаг. == Сар == * ''Гол өгүүллэг: [[Сар]]'' Сар нь дэлхийн [[байгалийн дагуул]] юм.Бидний амьдарч буй орчин дэлхий бол орой өдөр гэсэн цаг байдаг тэдний нэг бол нар,сар хоёр юм.Түүнийг ялгахад амархан юм үүн нэг нь гэгээтэй нэг нь харанхуй байдаг == Дэлхийн эргэлт ба орбит == Дэлхий тэнхлэгээрээ 23 цаг, 56 минут, 4.091 секундэд нэг бүтэн эргэдэг бөгөөд <ref>{{cite web | last = Fisher | first = Rick | date = January, 30, 1996 | url = http://www.cv.nrao.edu/~rfisher/Ephemerides/times.html | title = Astronomical Times | publisher = National Radio Astronomy Observatory | accessdate = 2007-03-21 | archive-date = 2011-08-18 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110818022038/http://www.cv.nrao.edu/~rfisher/Ephemerides/times.html | url-status = dead }}</ref> Нарнаас дунджаар 150 сая км зайд, 30 км/сек (108,000 км/ц) хурдтайгаар 365.2564 өдөрт Нарыг нэг бүтэн тойрно. Дэлхийн тэнхлэг нь Нар-Дэлхийг дайрсан хавтгайтай харьцуулахад 23.5 градусаар хазайсан байх ба энэ нь Дэлхий дээрх өвөл зуны улирал солигдох шалтгаан болно. == Нийгмийн газарзүй == Дэлхийн [[хүн ам]] нь [[2006]] [[он|оны]] [[2 сар|2 сарын]] байдлаар 6,600,000,000 байгаа<ref>Currently it is closer to 6.6&nbsp;billion than 6.5&nbsp;billion. It will reach 6.6&nbsp;billion in June 2007.</ref><ref name="LiveScience"> {{cite news | first= Leonard | last= David | url= http://www.livescience.com/othernews/060224_world_population.html | title= Planet's Population Hit 6.5 Billion Saturday | work= Live Science | date= [[2006-02-24]] | accessdate= 2006-04-02 }} </ref> бөгөөд [[2013]] онд 7 тэрбум, [[2050]] онд 9.2 тэрбум хүрнэ гэсэн тооцоо байдаг<ref>{{cite web | а.н.thor=Staff | url = http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm | title = World Population Prospects: The 2006 Revision | publisher = United Nations | accessdate = 2007-03-07 }}</ref>. Хүн амын өсөлтийн дийлэнх нь хөгжиж буй орнуудад хамаарна. Дэлхийн нийт гадаргуугийн 1/8 нь хүн оршин суухад тохиромжтой гэж тооцогддог байна (2/3 нь [[далай]], үлдэх хуурай газрын тэн хагас нь [[цөл]] (14%)<ref>{{cite journal | а.н.thor=Peel, M. C.; Finlayson, B. L.; McMahon, T. A. | title=Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification | journal=Hydrology and Earth System Sciences Discussions | year=2007 | volume=4 | pages=439-473 | url=http://overview.sref.org/1812-2116/hessd/2007-4-439 | accessdate=2007-03-31 }}</ref>, өндөр уулс (27%) зэрэг)<ref>{{cite web | а.н.thor = Staff | url = http://www.biodiv.org/programmes/defа.н.lt.shtml | title = Themes & Issues | publisher = Secretariat of the Convention on Biological Diversity | accessdate = 2007-03-29 }}{{Dead link|date=Аравдугаар сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 2007 оны байдлаар суверн статустай 201 [[улс|орон]], [[НҮБ]]-ийн гишүүн 192 [[улс]] байна. == Мөн үзэх == * [[Нарны аймаг]] == Цахим холбоос == * [http://www.wikimapia.org/ WikiSatellite view of Earth at WikiMapia] * [http://geomag.usgs.gov USGS Geomagnetism Program] * [http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/BlueMarble NASA Earth Observatory] * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth Earth Profile] by [http://solarsystem.nasa.gov NASA's Solar System Exploration] * [http://www.co-intelligence.org/newsletter/comparisons.html The size of Earth compared with other planets/stars] * [https://web.archive.org/web/20090122063915/http://www.nasa.gov/centers/goddard/earthandsun/earthshape.html Climate changes causes the earth's shape to change - Nasa] * [https://web.archive.org/web/20071116132744/http://www.funonthenet.in/content/view/282/31/ Beautiful Views of Planet Earth] Pictures of Earth from space * [http://www.flashearth.com/ Flash Earth] A Flash-based viewer for satellite and aerial imagery of the Earth * [https://web.archive.org/web/20130218015318/http://www.projectshum.org/Planets/earth.html Projectshum.org's Earth fact file] (for younger folk) * [http://www.geody.com/?world=terra Geody Earth] World's search engine that supports Google Earth, NASA World Wind, Celestia, GPS, and other applications. * [https://web.archive.org/web/20080724111431/http://reference.aol.com/earth/earth-from-space Planet Earth] From AOL Research & Learn: Photos, quizzes and info about Earth's climate, creatures and science. * [https://web.archive.org/web/20080724111431/http://reference.aol.com/earth/earth-from-space Earth From Space] Some Photos From the Exhibit == Эшлэл == {{reflist}} {{Нарны аймаг}} [[Ангилал:Википедиа:Онцлох өгүүлэл]] [[Ангилал:Дэлхий| ]] [[Ангилал:Дэлхий (гараг)| ]] [[Ангилал:Нарны аймгийн гараг]] eq9g5q1tkz1ykrnb404jjwkvy2r0v2q 0 8249 822919 822814 2025-06-23T21:06:51Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822919 wikitext text/x-wiki {{short description|Зүүн өмнөд Ази, Океанд оршдог улс}} {{Инфобокс улс | conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Индонез Улс | common_name = Индонез | native_name = {{native name|id|Republik Indonesia}} | image_flag = Flag of Indonesia.svg | flag_type = [[Индонезийн төрийн далбаа|Төрийн далбаа]] | image_coat = National emblem of Indonesia Garuda Pancasila.svg | symbol_type = [[Индонезийн төрийн сүлд|Үндэсний тамга <br />(Сүлд)]] | national_motto = <br>{{native phrase|kaw|[[Индонезийн үндэсний уриа|Bhinneka Tunggal Ika]]|paren=omit}} ([[Хуучин Ява хэл|Хуучин Ява]])<br>"Олон янз байдалд эв нэгдэл" | other_symbol = {{lang|id|[[Панчасила (улс төр)|Панчасила]]}}<br />(Таван зарчим) | other_symbol_type = Үндэсний үзэл суртал: | national_anthem = {{lang|id|[[Индонезийн төрийн дуулал|Indonesia Raya]]}}<br />"Их Индонез"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;"> </div> | image_map = {{Switcher|[[File:Indonesia (orthographic projection).svg|frameless]]|Дэлхийн бөмбөрцөг|[[File:Location Indonesia ASEAN.svg|upright=1.15|frameless]]|АСЕАН-ы газрын зураг|default=1}} | capital = [[Жакарта]] | largest_city = [[Жакарта]] | coordinates = {{Coord|6|10|S|106|49|E|type:city_region:ID}} | languages_type = Албан ёсны хэл | languages = [[Индонез хэл]]<!--Note: Not just the official language, but also the national language (bahasa pemersatu)--> | languages2_type = Орон нутгийн хэл | languages2 = [[Индонезийн хэлнүүд|700+ хэлнүүд]]<ref name="ethnologue"/> | ethnic_groups = [[Индонезийн ард түмэн|1,300+ угсаатан]]<ref name="BPS">{{cite web|url=http://www.bps.go.id/website/pdf_publikasi/watermark%20_Kewarganegaraan%2C%20Suku%20Bangsa%2C%20Agama%20dan%20Bahasa_281211.pdf|title=Nationality, Ethnicity, Religion, and Languages of Indonesians|language=id|last1=Na'im|first1=Akhsan|last2=Syaputra|first2=Hendry|publisher=[[Statistics Indonesia]]|date=2010|access-date=2015-09-23|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150923194534/http://www.bps.go.id/website/pdf_publikasi/watermark%20_Kewarganegaraan%2C%20Suku%20Bangsa%2C%20Agama%20dan%20Bahasa_281211.pdf|archive-date=2015-09-23}}</ref> | religion_year = 2018 | religion = {{ublist|item_style=white-space:nowrap;|86.7% [[Индонез дэх ислам|Ислам]]|10.7% [[Индонез дэх христийн шашин|Христийн шашин]]|1.7% [[Индонез дэх хиндүизм|Хиндүизм]]|0.8% [[Индонез дэх буддизм|Буддизм]]| 0.1% [[Алиран Кеперкаян|Уламжлалт]], [[Индонез дэх күнзийн сургаал|Күнз]], <br>болон [[Индонез дэх шашин шүтлэг|бусад]]}} | religion_ref = <ref name="RELIGION">{{cite web|url=https://data.kemenag.go.id/agamadashboard/statistik/umat|title=Statistik Umat Menurut Agama di Indonesia|publisher=[[Ministry of Religious Affairs (Indonesia)|Ministry of Religious Affairs]]|date=2018-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20200903221250/https://data.kemenag.go.id/agamadashboard/statistik/umat|archive-date=2020-09-03|access-date=2020-09-24|language=id}}</ref> | demonym = [[Индонезчүүд‎]] | government_type = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Ерөнхийлөгчийн засаглалын систем|ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах улс]] | leader_title1 = [[Индонезийн Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]] | leader_name1 = [[Прабово Субианто]] | leader_title2 = {{nowrap|[[Индонезийн Дэд Ерөнхийлөгч|Дэд Ерөнхийлөгч]]}} | leader_name2 = [[Гибран Ракабуминг Рака]] | leader_title3 = {{nowrap|[[Төлөөлөгчдийн Танхимын Дарга (Индонез)|Танхимын Дарга]]}} | leader_name3 = [[Пуан Махарани]] | leader_title4 = {{nowrap|[[Индонезийн Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч|Ерөнхий шүүгч]]}} | leader_name4 = [[Мухаммед Сирифуддин]] | legislature = [[Ардын Зөвлөлдөх Хурал]] (АЗХ) | upper_house = [[Орон Нутгийн Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (ОНТЗ) | lower_house = [[Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (АТЗ) | sovereignty_type = Тусгаар тогтнол | sovereignty_note = ([[Голландын колонийн эзэнт гүрэн|Нидерландаас]])<!-- Based on consensus, please discuss on the Talk Page before changing Netherlands to Japan, or adding both --> | established_event1 = [[Индонезийн тусгаар тогтнолыг тунхаглал|Тунхагласан]] | established_date1 = 8 сарын 17, 1945 он | established_event2 = [[Нидерланд-Индонезийн дугуй ширээний хурал|Хүлээн зөвшөөрөгдсөн]] | established_date2 = 12 сарын 27, 1949 он | area_km2 = 1,904,569<ref>{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf|title=UN Statistics|publisher=United Nations|date=2005|access-date=2007-10-31|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20071031023924/http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf|archive-date=2007-10-31}}</ref> | area_rank = 14 | area_sq_mi = 735,358 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = | area_data2 = 4.85 | population_estimate = {{increaseNeutral}} 277,749,853<ref>{{cite web|url=https://dukcapil.kemendagri.go.id/page/read/7/data-kependudukan|publisher=[[Ministry of Home Affairs (Indonesia)]]|title=Indonesian Population 2022|access-date=12 April 2023|archive-date=13 Аравдугаар сар 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221013070650/https://dukcapil.kemendagri.go.id/page/read/7/data-kependudukan|url-status=dead}}</ref> | population_census = 270,203,917<ref name="2020census" /> | population_estimate_year = 2022 | population_estimate_rank = 4 | population_census_year = 2020 | population_density_km2 = 143 | population_density_sq_mi = 371 | population_density_rank = 90 | GDP_PPP = {{increase}} {{currency|4.398 их наяд|USD|passthrough=yes}}<ref name="IMF">{{cite web|title=Report for Selected Countries and Subjects|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April/weo-report?c=536,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PPPSH,&sy=2020&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|publisher=International Monetary Fund|access-date=2023-04-12}}</ref> | GDP_PPP_year = 2023 | GDP_PPP_rank = 7 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} {{currency|15,855|USD|passthrough=no}}<ref name="IMF" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 98 | GDP_nominal = {{increase}} {{currency|1.392 их наяд|USD|passthrough=yes}}<ref name="IMF" /> | GDP_nominal_year = 2023 | GDP_nominal_rank = 16 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} {{currency|5,016|USD|passthrough=no}}<ref name="IMF" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 112 | Gini = 37.9 | Gini_year = 2021 | Gini_change = increase <!--/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref>{{cite web|title=GINI index (World Bank estimate) – Indonesia|url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=ID|publisher=[[World Bank]]|access-date=2021-04-15}}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.705 | HDI_year = 2021 | HDI_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=2022-09-08|access-date=2022-09-08}}</ref> | HDI_rank = 114 | currency = [[Индонез рупиа]] (Rp) | currency_code = IDR | time_zone = [[Индонез дэх цаг|янз бүрийн]] | utc_offset = +7 - +9 | date_format = ӨӨ/СС/ЖЖЖЖ | drives_on = зүүн | calling_code = [[+62]] | cctld = [[.id]] }} [[Зүүн Өмнөд Ази]]йн, [[Далайн орнууд]]ын ч гэж хэлж болох байрлалд 17,508 арлын дээр оршдог<ref>[http://ec.europa.eu/europeaid/where/asia/regional-cooperation/support-regional-integration/asem/documents/10.03.10_info_on_indonesia_finale_en.pdf Information on Indonesia]. ASEM Development conference II: Towards an Asia-Europe partnership for sustainable development. 26–27 May 2010, Yogyakarta, Indonesia. ec.europa.eu</ref> [[Тусгаар тогтнол|тусгаар тогтносон]], [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрхт]] [[улс]]ыг '''Бүгд Найрамдах Индонез Улс''' ({{lang-id|Republik Indonesia}}), товчоор '''Индонез улс''', '''Индонез''' гэнэ. [[Нидерланд]] XVII зууны үеэс [[Зондын арлууд]]ад эзэмшил орон (''колони'')-оо тэлсээр байлаа. [[XX зуун]]ы эхнээс [[Индонезийн ард түмэн|нутгийн ард түмэн]] яс үндэс харгалзалгүй эвлэн нэгдэж тусгаар тогтнохын төлөө тэмцсээр олон улсын дэмжлэгийг ч хүртэж, 1949 онд нэгэн шинэ улсыг үүсгэжээ. [[Жава үндэстэн|Жава]] тэргүүтэй [[Индонез#Хүн ам|энэ олон ястан]] одоо хэр нь нэг хэлтэн, нэг үндэстэн болох ирээдүй рүүгээ дөтөлсөөр л яваа. 1950 оноос Индонез төрийн байгууламжийн хувьд [[нэгдмэл улс|нэгдмэл]], төрийн хэлбэрийн хувьд ерөнхийлөгчийн эрх мэдэл давамгайлсан [[бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах засагтай]] болжээ. Одоо [[Индонез#Орон нутаг|орон нутаг, засаг захиргааны]] шаардлагаар дотроо 33 [[муж]] болж хуваагддаг. Ойр хавийн [[Сингапур]], [[Бруней]], [[Малайз]] гурван улсынхтай яг адил [[Малай хэлний]] нэгэн аялгууг албан ёсоор батлан сурцгааж байгаа. Түүнийгээ [[Индонез хэл]] гэж итгэж, [[латин үсэг|латин үсгээр]] бичдэг. Дурдсан улсуудаас гадна [[Зүүн Тимор]], [[Папуа-Шинэ Гвиней]], [[Австрали]], [[Палау]], [[Филиппин]], [[Энэтхэг]]тэй газар эс бөгөөс тэнгисийн усаар хиллэдэг. Индонезийн харьяаны 1.9 сая хавтгай дөрвөлжин километр газарт 2020 онд 270 сая 203 мянган хүн амьдарч байв. Дэлхийн олон улсаас хүн амын тоогоор [[Улс орнууд хүн амын тоогоор|4-р олон]], газар нутгийн хэмжээгээр [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|15-р том]] улс мөн гэдэг. Нэгт км-т 123.7 ноогддог гэдэг нь харин дундаж (79-р) байрынх. VII зууны [[Шривижая]], XIII зууны [[Мажапахит]] гэх мэтээр түрүү үеийн улс-нийгэмд [[Буддын шашин]], [[Хиндү шашин]] дэлгэрсэн. Дараа нь XIII зуунаас араб худалдаачдын сурталд автаж XVI зуун гэхэд олонх нь [[Ислам]]ын ёс үйлдэлт хүмүүс болцгоожээ. Одоо Индонезийн хүн амын 86% нь [[Ислам|мусульман (хотон)]] гэдэг. [[Исламын улс]] гэдэгт багтахгүй ч Ислам шашинтны тооны олноор дэлхийд тэргүүлнэ. Индонезийн газрын доор [[техтоник хавтан]]гууд шүргэлцдэгээс шалтгаалаад газрын чичирхийлэл олон давтагддаг, сүрхий идэвхтэй [[галт уул]]стай. Үүгээрээ хүнд халтай ч гэсэн галт уулын бялхдас газрын хөрсийг үржил шимтэй болгодгоос хүн эртнээс бөөгнөрч сууж нутагшсан. Халуун орны дагуу эн ихтэй учир [[амьтан]], [[ургамал|ургамлаар]] баялаг. Индонезийн худалдан авах чадвараар тэгшитгэсэн [[ДНБ]] [2010 онд] 1.124 тэрбум [[америк доллар]]тай тэнцэж байгаагаараа дэлхийн [[Олон улсын харьцуулалт:ХАЧ-аар тэгшитгэсэн ДНБ|16-р их орлогот]] улс гэгдэж [[Их Хорь|Их Хорийн]] эгнээнд багтаж байгаа юм. Гэвч хүн ардын олонх ядуу байгаа,<ref name=economist1>{{cite journal |title=Poverty in Indonesia: Always with them |journal=[[The Economist]] |date=14 September 2006 |accessdate=26 December 2006 |url= http://www.economist.com/node/7925064?story_id=7925064}}; [http://www.economist.com/node/8001604?story_id=8001604 correction].</ref><ref name = "Asia">{{cite journal |last=Guerin |first=G |title=Don't count on a Suharto accounting |journal=Asia Times Online |location=Hong Kong |date=23 May 2006 |url=http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/HE23Ae01.html |access-date=19 Арван нэгдүгээр сар 2012 |archive-date=14 Арван нэгдүгээр сар 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171114103951/http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/HE23Ae01.html |url-status=dead }}</ref> нэг хүнд ноогдох ДНБ [2010 онд] $4,666-аар хэмжигдэж байна. 1967 онд [[АСЕАН]]-ыг байгуулалцсан. == Нэр == Тус улсын одооны «Индонез» төрлийн нэрс Европт үүссэн. Индонезийг эзэмшиж асан Нидерландынхан [[нидерландаар]]аа ''Maleische Archipel'' (Малайн олтриг), ''Nederlandsch Oost Indië'' (Нидерландын Дорнод Энэтхэг), ''Indië'' (Энэтхэг), ''de Oost'' (Дорнод) гэх мэтээр тоомжиргүйхэн нэрийдэж байжээ.<ref name = "Kroef">{{cite journal |title = The Term Indonesia: Its Origin and Usage |journal= Journal of the American Oriental Society |author = Justus M van der Kroef | volume = 71 | issue = 3 | pages = 166–71 | year = 1951 | doi =10.2307/595186 |jstor=595186}}</ref> 1850 онд Английн угсаатны зүйч [[Жорж Виндзор Эрл]] [[Англи хэл|Англи]] хэлнээ ''Indunesians'' (''Индунезианс'', «Энэтхэгийн арлынхан») гэх нэрийг анх оруулж иржээ.<ref name="JIAEA_1">{{cite journal |last=Earl |first= George SW |title=On The Leading Characteristics of the Papuan, Australian and Malay-Polynesian Nations |journal= Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia (JIAEA) |year=1850 |page = 119}}</ref> Үгийн уг гарлыг мөшгөвөл ''Indus'' ([[Инд мөрөн]] дахь нутаг буюу «[[Энэтхэг]]» гэсэн үг) гэх латин, νῆσος (''несос'' - «[[арал]]») гэх грек үгсийн нийлэмж юмсанжээ.<ref name = "EcoSeas1">{{cite book | last = Tomascik | first = T | coauthors=Mah, JA, Nontji, A, Moosa, MK |title = The Ecology of the Indonesian Seas&nbsp;– Part One | publisher = Periplus Editions | year = 1996 | location = Hong Kong | isbn = 962-593-078-7}}</ref> 1900 он гарахад англи ''Indonesia'' нэрээс бусад хэлнээ хувилан тархсан бөгөөд Индонезийн тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгчид Нидерландын нэрээс татгалзаж, энэ нэрийг гол болгожээ.<ref name = "Kroef" />. Монголд 20-р зуунд [[оросоор]] ''Индонезия'' гэж байдгийг харгалзан «улс» «орон», «нутаг» гэх утгатай ''-ия'' дагаврыг салгаж [[Кирилл монгол бичгийн дүрэм|кирилл монголоор]] '''Индонез''' гэж бичдэг болжээ. ==Түүх== [[Жава арал|Жава]] арлаас ''[[босоо хүн]]ий'' (''homo erectus'') хэсэг яс олдсон нь Индонезийн арлуудад [[балар эртний үе]]д хүн амьдарч байсны баталгаа юмсанжээ. Хожим "[[Жава хүн]]" гэж алдаршсан түүнийг 1.5 сая, бүр 35 мянган жилийн өмнөх ч гэж янз бүрээр таасан байдаг.<ref>{{cite journal|title=Shell tool use by early members of Homo erectus in Sangiran, central Java, Indonesia: cut mark evidence |doi=10.1016/j.jas.2006.03.013|year=2007|last1=Choi|first1=Kildo|last2=Driwantoro|first2=Dubel|journal=Journal of Archaeological Science|volume=34|page=48}}</ref><ref>[http://www.terradaily.com/reports/Finding_showing_human_ancestor_older_than_previously_thought_offers_new_insights_into_evolution_999.html Finding showing human ancestor older than previously thought offers new insights into evolution]. Terradaily.com. 5 July 2011. Retrieved 29 January 2012.</ref><ref>{{Cite journal |last=Pope |title= Recent advances in far eastern paleoanthropology | journal = Annual Review of Anthropology | volume = 17 | pages = 43–77 | year =1988 |doi=10.1146/annurev.an.17.100188.000355 |first1= GG}} cited in {{cite book |last=Whitten |first=T |coauthors=Soeriaatmadja, RE, Suraya AA | title = The Ecology of Java and Bali |publisher=Periplus Editions |year=1996 |location=Hong Kong |pages=309–12}}; {{Cite journal |last = Pope | first = GG | title = Evidence on the age of the Asian Hominidae | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 80 | issue=16 |pages=4988–92 |year= 1983|pmid = 6410399 | doi = 10.1073/pnas.80.16.4988 | pmc =384173}} cited in {{cite book |last=Whitten |first= T | coauthors = Soeriaatmadja, RE, Suraya AA | title = The Ecology of Java and Bali | publisher =Periplus Editions |year=1996 |location=Hong Kong |page= 309}}; {{Cite journal | last = de Vos | first = JP | coauthors = PY Sondaar | title = Dating hominid sites in Indonesia |journal=Science |volume=266 |issue=16 |pages=4988–92 |year=1994 |doi=10.1126/science.7992059}} cited in {{cite book |last=Whitten |first=T | coauthors =Soeriaatmadja, RE, Suraya AA | title= The Ecology of Java and Bali |publisher=Periplus Editions |year=1996 |location= Hong Kong |page = 309}}</ref> Одоогийн Индонезийн хүн амын олонх нь [[Австронез]] угсаа, бүлэгт хамаарна. "Австронез хүмүүс [[Зүүн Өмнөд Ази]], [[Тайвань]] зэрэг газраас эхлэн нүүгээд [[нийтийн он тооллын өмнөх|М.Э.Ө]] 2000 оны үед Индонезэд ирсэн. Тэгээд нутгийн [[Меланез]] хүмүүсийг дорнош шахан нутаглуулжээ" гэх судалгаа байдаг.<ref>Taylor (2003), pp. 5–7</ref> М.Э.Ө VIII зуунд эндхийн хүмүүс [[газар тариалан]] эрхлэх, [[тутарга|тутаргын]] талбайд ажилладаг болцгоож,<ref>Taylor (2003), pp. 8–9</ref> М.Э I зуун гэхэд жижиг төр улс, гацаа тосгон хэлбэржин тогтсон байлаа. Далайн тээвэр зайлшгүй дайрах чухал байрлал нь Индонезийг үеийн үед Энэтхэг, Хятадтай холбож олон улсын, арал хоорондын худалдааг цэцэглүүлсэн.<ref>Taylor (2003), pp. 15–18</ref> Ер нь Индонезийн түүхийн гол сэдэв нь худалдаа арилжаа мөн юм.<ref>Taylor (2003), pp. 3, 9–11, 13–5, 18–20, 22–3</ref><ref>Vickers (2005), pp. 18–20, 60, 133–4</ref> [[Image:Myristica fragrans - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-097.jpg|thumb|left|150px|[[Банда арлууд]]ад ургадаг анхилам үнэрт [[задь]] мод]] [[File:Presiden Sukarno.jpg|thumb|left|150px|Индонез улсыг байгуулагч [[Сукарно]]]] [[VII зуун]]аас өөр хоорондоо, ойр хавьтайгаа далайн тээврээр харилцдаг [[Шривижая]] улс (аймгийн холбоо ч гэж хэлж болох) нийгэм Суматра, Жава арлаар тогтсон. Энэ үед [[Буддын шашин]], [[Хиндү шашин]] дэлгэрчээ.<ref>Taylor (2003), pp. 22–26</ref><ref>Ricklefs (1991), p. 3</ref> [[VIII зуун|VIII]]-[[X зуун]]д Жава арлын дорнод Будда шүтлэгт [[Сайлендра]], Хиндү шүтлэгт [[Матарам]] зэрэг улс нийгэм оршин байсныг үлдээсэн [[суврага]], шүтлэгийн газар зэргээс нь мэдэж болно. [[XIII зуун]]аас хоёр зуугаад жил тогтносон дорно Жавад төвтэй [[Мажапахит]] гэх Хиндү шашинт улс бараг л Индонез даяар алдаршиж үлгэрлэж байв.<ref>{{cite journal |title=The next great empire |author=Peter Lewis |journal=Futures |volume=14 |issue= 1 | year = 1982 | pages=47–61 |doi=10.1016/0016-3287(82)90071-4}}</ref> Мусульман (хотон) худалдаачид [[Суматра арал|Суматра]] арлын умард эрэгт олон жил ирж очиж байхдаа XIII зуунд [[Ислам]] шашиндаа итгүүлээд амжжээ.<ref>Ricklefs (1991), pp. 3–14</ref> Эхлээд ноёд язгууртан, умард эргийнхэнд л таалагдсан ч аажмаар түгсээр [[XVI зуун]] гэхэд Суматра, Жава арлынхны үндсэн бишрэл, зан заншил болсон.<ref>Ricklefs (1991), pp. 12–14</ref> Европынхноос Индонезийн ард түмэнтэй анх [[задь]], [[башир цэцэг]] гэх мэт үнэт [[халуун ногоо]] авахын тулд 1512 онд ирсэн Португалийн [[Франсишку Серран]]ы ахалсан худалдаачид учирсан гэдэг.<ref>Ricklefs (1991), pp. 22–24</ref> Араас нь Нидерланд, Британийнхан ирдэг болж 1602 онд [[Нидерландын Дорно Энэтхэг компани]] үүссэн. 1800 онд [[Нидерландын Дорно Энэтхэг]] гэх нэртэй эзэмшил орон (''колони'') гэгдэх болжээ. [[Нидерланд]] анхандаа, дунд үедээ зөвхөн эргийн ойр хавьд эзэрхэж байлаа. [[XX зуун]]ы эхэнд л өнөөгийн Индонезийн хил хязгаар дотор ноёрхож чаджээ.<ref>Dutch troops were constantly engaged in quelling rebellions both on and off Java. The influence of local leaders such as [[Prince Diponegoro]] in central Java, [[Imam Bonjol]] in central Sumatra and [[Pattimura]] in [[Maluku Islands|Maluku]], and a bloody [[Aceh War|thirty-year war in Aceh]] weakened the Dutch and tied up the colonial military forces.({{Cite document |last=Schwartz |year=1999 |pages=3–4}}</ref> Сөргүүлээд 1908 оноос Индонезийн ард түмэн ямар оронд амьдарч байгаагаа мэдэрч, үндэсний ухамсар бүрдэж, тусгаар тогтнолын төлөө зорьцгоосон. [[Дэлхийн II дайн]]ы үед Индонезийг [[Япон]] эзлэж Нидерландынхан талийж одсон.<ref name="Ricklefs">Ricklefs (1991)</ref><ref>{{cite journal | title = Dutch Attitudes towards Colonial Empires, Indigenous Cultures, and Slaves |journal= Eighteenth-Century Studies | volume=31 |issue=3 | author = Gert Oostindie and Bert Paasman |pages=349–55 |year=1998 |url=http://muse.jhu.edu/journals/eighteenth-century_studies/v031/31.3oostindie.html |doi= 10.1353/ecs.1998.0021}}</ref> Япон дайнд бууж өгсний нөгөөдөр нь Индонезийнхан үндсэрхэг тэмцлийн удирдагч [[Сукарно]]г ерөнхийлөгч болгож, Индонез улсын тусгаар тогтнолыг тунхаглажээ.<ref>{{cite journal |title=Indonesia | author = HJ Van Mook | authorlink =Hubertus Johannes van Mook |journal=Royal Institute of International Affairs | year = 1949 |volume=25 |issue=3 |pages=274–85 |jstor=3016666}}</ref><ref name="Charles1945">{{cite journal |title=Independence the Issue |journal=Far Eastern Survey |author=Charles Bidien | volume =14 |issue=24 |pages=345–8 |date= 5 December 1945 | doi = 10.1525/as.1945.14.24.01p17062 |jstor=3023219}}</ref><ref>{{cite book | last =Taylor | first =Jean Gelman | title = Indonesia: Peoples and History | publisher =Yale University Press | year =2003 | page =325 | isbn = 0-300-10518-5 }}</ref><ref>Reid (1973), p. 30</ref> Гэвч Нидерланд эзэмшилдээ дахин оруулах гэж дайтав. Хотуудыг эзлэвч бүхэл орныг эзлэж чадахгүй байсаар 1949 онд олон улсын буруушаалт, дарамтанд аргагүй дийлдэн тусгаар тогтнолыг нь хүлээн зөвшөөрсөн.<ref name="Charles1945" /><ref>{{cite web |url= http://www.globalsecurity.org/military/world/war/indo-inde.htm |title=Indonesian War of Independence |accessdate=11 December 2006 |publisher=Global Security |work=Military}}</ref> Тэгэхдээ [[Нидерландын Шинэ Гвиней]]г өгөөгүй байсан бөгөөд 1962 оны [[Нью-Йоркийн гэрээ]], 1969 оны НҮБ-ийн тогтоолоор Индонезийн харьяанд шилжжээ.<ref>[http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB128/ Indonesia's 1969 Takeover of West Papua Not by "Free Choice"]. National Security Archive, Suite 701, Gelman Library, The George Washington University.</ref> Сукарно улсаа холбооноос нэгдмэл, ардчилалаас эзэрхэг дэглэмд тогтоон барьж, сөргөлдөгч [[Индонезийн цэрэг зэвсэг|цэргийнхэн]] болон [[Индонезийн коммунист нам]] (ИКН)-ынхныг эвлэрүүлэн намжааж байв.<ref>Ricklefs (1991), pp. 237–280</ref> 1965 онд цэргийнхэн төрийг эргүүлж, [[коммунизм]]ыг [[1965-1966 онд Индонезэд олон хүн алж хядагдсан нь|зэвсгийн хүчээр дараад]] (хагас сая хүн алагдсан уу?<ref>{{cite journal |author=John Roosa and Joseph Nevins |date=5 November 2005 |url=http://www.counterpunch.org/2005/11/05/the-mass-killings-in-indonesia/|title= 40 Years Later: The Mass Killings in Indonesia |accessdate=12 November 2006 |journal=[[CounterPunch]]}}</ref><ref>{{cite journal |title= Unresolved Problems in the Indonesian Killings of 1965–1966 |author=Robert Cribb |journal=Asian Survey |volume=42 |issue=4 |year=2002 |pages=550–563 |doi = 10.1525/as.2002.42.4.550}}</ref>), яллан буруутгаж байхын аргагүй болгосноор ИКН сэхээгүй.<ref>Friend (2003), pp. 107–109</ref><ref>{{cite video | people =Chris Hilton (writer and director) | title =Shadowplay | medium =Television documentary | publisher =Vagabond Films and Hilton Cordell Productions |year=2001}}</ref><ref>Ricklefs (1991), pp. 280–283, 284, 287–290</ref> Цэргийн дарга нараас генерал [[Сухарто]] 1968 оны 3 сард улсын ерөнхийлөгч болж дэвшив. Сухарто улсаа [[Шинэ эмх журам (Индонез)|шинээр журамлаж]], [[АНУ]]-аар тэтгүүлж байв.<ref>US National Archives, RG 59 Records of Department of State; [https://web.archive.org/web/20040701005635/http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/john%D0%B1%D0%B0sonlb/xxvi/4445.htm cable no. 868], ref: Embtel 852, 5 October 1965.</ref><ref>Vickers (2005), p. 163</ref><ref>David Slater, ''Geopolitics and the Post-Colonial: Rethinking North-South Relations,'' London: Blackwell, p. 70</ref> Сухартогийн гучин жилд улсын эдийн засаг тэнхэрсэн, үүнд [[гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт]] ч сайнаар нөлөөлж байв.<ref name="Ricklefs" /><ref>Vickers (2005)</ref><ref>Schwarz (1994)</ref> Гэхдээ түүний дарангуйлал [[авлига|авлигыг]] тэнхрүүлж, улс төрийн сөрөг бодол санааг боомилж байжээ.<ref name="Ricklefs" /><ref>Vickers (2005)</ref><ref>Schwarz (1994)</ref> [[1997 оны Азийн санхүүгийн хямрал]]аар Индонез их хохирсон.<ref>{{cite book | last =Delhaise | first = Philippe F | title =Asia in Crisis: The Implosion of the Banking and Finance Systems | publisher =Willey | year =1998 | page =123 | isbn = 0-471-83450-5}}</ref> 1998 онд газар газарт эсэргүүцлийн жагсаал, үймээн самуун дэгдэж Сухарто аргагүй огцров.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/events/indonesia/latest_news/97848.stm |title=President Suharto resigns |publisher=BBC |date=21 May 1998 |accessdate=12 November 2006}}</ref> Индонезэд эзлэгдээд 25 жил болсны эцэст 1999 онд [[НҮБ]]-ийн дэмжлэгтэйгээр [[Зүүн Тимор]] тусгаар тогтнолын харгуйд шуударсан.<ref>{{cite web |last=Burr |first=W. |coauthors=Evans, M.L. |title=Ford and Kissinger Gave Green Light to Indonesia's Invasion of East Timor, 1975: New Documents Detail Conversations with Suharto |work=National Security Archive Electronic Briefing Book No. 62 |publisher=[[National Security Archive]], [[The George Washington University]], Washington, DC |date=6 December 2001 |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB62/ |accessdate=17 September 2006 }}; {{cite web |title=International Religious Freedom Report |work=Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor |location=US |publisher=Department of State |date=17 October 2002 |url=http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2002/13873.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716060553/http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2002/13873.htm |archivedate=16 Долдугаар сар 2011 |accessdate=29 September 2006 |url-status=live }}</ref> Индонез Сухартогоос хойш орон нутгийн эрхийг нэмэгдүүлж, 2004 онд ерөнхийлөгчөө шууд сонгосон гэх маягаар төр засгаа ардчилсаар байна. Улс төр, эдийн засаг тогтворжиж, нийгэм тайвширч, алан хядлага, авлигын тоо цөөрч байгаа. Гэхдээ 2005 онд [[Аче]]гийн салан тусгаарлах үзэлтнүүд засгийн цэрэгтэй мөргөлдөөд үзсэн.<ref>{{cite news |title=Aceh rebels sign peace agreement |publisher=BBC |date = 15 August 2005 |accessdate=12 December 2006 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4151980.stm}}</ref> {{clear}} == Төр засаг== [[File:Indonesia DPR session.jpg|thumb|right|Жакартад Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл хуралдаж байгаа нь]] Индонез бол ерөнхийлөгчийн эрх мэдэл давамгайлсан [[бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах засагтай]], төв засгийн газартаа эрх мэдэл базагддаг [[нэгдмэл улс|нэгдмэл төрийн байгууламжтай]] улс юм. Гучаад жил эрх барьсан [[Сухарто]] 1998 онд огцорсны дараа төр засаг нэлээд шинэчлэгдсэн. 1998-2001 оны хооронд үндсэн хуулиа дөрвөн удаа хэсэгчлэн зассан.<ref>In 1998, 1999, 2000 and 2001</ref> Төр улсын тэргүүн, зэвсэгт хүчний ерөнхийлөгч командлагч бөгөөд дотоод гадаад хэрэг, бодлогыг зангидагч нь улсын ерөнхийлөгч. Сайд нарын зөвлөлийг ерөнхийлөгч томилно. 2004 онд анх удаа ард түмэн улсынхаа хоёр ерөнхийлөгчийг анх сонгожээ.<ref>{{cite press release |publisher=[[Carter Center|The Carter Center]] |year=2004 |title=The Carter Center 2004 Indonesia Election Report |url=http://www.cartercenter.org/documents/2161.pdf |format=PDF|accessdate=13 December 2006}}</ref> Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа 5 жил, дараалан ахин нэг удаа сонгогдох боломжтой.<ref>(2002), ''The fourth Amendment of 1945 Indonesia Constitution'', Chapter III&nbsp;– The Executive Power, Art. 7.</ref> Индонез улсын хурлыг [[Ардын Зөвлөлдөх Хурал]] (АЗХ, ''People's Consultative Assembly'') гэнэ. АЗХ нь үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг батлах, шинэ ерөнхийлөгчийг батлах, улсын бодлогийг өргөнөөр тодорхойлох мэтийн үүрэгтэй. Мөн ерөнхийлөгчийг буруутгах эрхтэй.<ref>{{id icon}} {{cite book |title=Ketetapan MPR-RI Nomor II/MPR/2000 tentang Perubahan Kedua Peraturan Tata Tertib Majelis Permusyawaratan Rakyat Republik Indonesia |author=People's Consultative Assembly (MPR-RI) |authorlink=People's Consultative Assembly |url=http://www.mpr.go.id/pdf/ketetapan/putusan%20MPRRI%202000.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110721122810/http://www.mpr.go.id/pdf/ketetapan/putusan%20MPRRI%202000.pdf |archivedate=21 Долдугаар сар 2011 |format=PDF |accessdate=7 November 2006 |url-status=live }}</ref> Дотроо 560 суудалт [[Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (АТЗ, ''People's Representative Council''), 132 суудалт [[Орон Нутгийн Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (ОНТЗ, ''Regional Representative Council'')<ref name="USSTATE">{{cite web |title=Background Note: Indonesia |work=U.S. Library of Congress |publisher=U.S. Department of State|url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2748.htm |accessdate=26 November 2009}}</ref> гэсэн хоёр танхимтай. Хууль цааз батлах, бүх шатны засгийн газрыг (хэрэгжүүлэх байгууллага) хянах үүрэг АТЗ-д оногдоно. Сонгогчид намд саналаа өгч, намууд цуглуулсан саналын хувиараа АТЗ-д суудал эзлэдэг.<ref name="Harijanti2006">{{cite journal |title=Indonesia: General elections test the amended Constitution and the new Constitutional Court |journal=International Journal of Constitutional Law |author=Susi Dwi Harijanti and Tim Lindsey |volume=4 |issue=1 |year=2006 |pages=138–150 |doi=10.1093/icon/moi055}}</ref> 1998 оны шинэтгэлээс хойш АТЗ-ийн эрх үүрэг мэдэгдэхүйц нэмэгдсэн.<ref>Reforms include total control of [[Statute|statutes]] production without executive branch interventions; all members are now elected ([[Reserved political positions|reserved seats]] for military representatives have now been removed); and the introduction of fundamental rights exclusive to the DPR. (see Harijanti and Lindsey 2006)</ref> ОНТЗ болохоор сүүлд орон нутгийн хөгжлийг зөв залахад чиглэн байгуулагджээ.<ref>Based on the 2001 constitution amendment, the DPD comprises four popularly elected [[non-partisan]] members from each of the thirty-three provinces for national political representation. {{cite book |author=People's Consultative Assembly (MPR-RI) |url=http://www.gtzsfdm.or.id/documents/laws_n_regs/con_decree/3_AmdUUD45_eng.pdf |title=Third Amendment to the 1945 Constitution of The Republic of Indonesia |format=PDF |url-status=dead |authorlink=People's Consultative Assembly |accessdate=13 December 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061201025250/http://www.gtzsfdm.or.id/documents/laws_n_regs/con_decree/3_AmdUUD45_eng.pdf |archivedate=1 Арван хоёрдугаар сар 2006 |deadurl=yes}}</ref> == Орон нутаг == {{Индонезийн газрын зураг}} Индонез улсын газар нутаг олон түвшинд шатлан захирагддаг. Дээд гурван түвшнийг нь л анхаарахад хангалттай. * I зэрэгт [[муж]] (индонезээр ''provinsi'') гэх зүйлийн нэгж байна. Одоогийн байдлаар Индонез 33 мужтай. * II зэрэг буюу мужийн доорх нутаг нэг бол [[хот]] (''kota'' - ''кота'') эсвэл [[хошуу]] (''kabupaten'' - ''капубатен'') байна. * III зэргийн нэгжийг нь индонезээр ''kecamatan'' гэнэ. Монгол хэлтэнд энэ нэгж тийм ч сонин биш байх болохоор ''кечаматан''<br>гэж галиглахад буруудахгүй биз дээ. Эсвэл хошууны доорх нэгж юм чинь [[сум]] гэвэл зохино. ===33 муж=== Онцгой эрхтэй таван мужийг <nowiki>*</nowiki>-оор тэмдэглэв. {{Col-begin}} {{Col-break}} '''[[Суматра]] арлын 10 муж''' * [[Аче]]^*&nbsp; (''Aceh'') * [[Умард Суматра]] (''Sumatera Utara'') * [[Өрнөд Суматра]] (''Sumatera Barat'') * [[Риау]] ''(Riau)'' * [[Риау арлуудын муж|Риау арлуудын]] (''Kepulauan Riau'') * [[Жамби]] (''Jambi'') * [[Өмнөд Суматра]] (''Sumatera Selatan'') * [[Банка-Белитун]] (''Kepulauan Bangka Belitung'') * [[Бенкулу]] (''Bengkulu'') * [[Лампунгг]] (''Lampung'') '''[[Жава]] арлын 6 муж''' * [[Жакарта]]^* (''Jakarta'') * [[Бантен]] (''Banten'') * [[Өрнөд Жава]] (''Jawa Barat'') * [[Төв Жава]] (''Jawa Tengah'') * [[Иогякарта|Иогякарта]]^* (''Yogyakarta'') * [[Дорнод Жава]] (''Jawa Timur'') '''[[Бага Зондын арлууд|Бага Зондын]] арлуудын 3 муж''' * [[Бали]] (''Bali'') * [[Өрнөд Нуса Тенгара]] (''Nusa Tenggara Barat'') * [[Дорнод Нуса Тенгара]] (''Nusa Tenggara Timur'') {{Col-break}} '''[[Калимантан]] арлын 4 муж''' * [[Өрнөд Калимантан]] (''Kalimantan Barat'') * [[Төв Калимантан]] (''Kalimantan Tengah'') * [[Өмнөд Калимантан]] (''Kalimantan Selatan'') * [[Дорнод Калимантан]] (''Kalimantan Timur'') '''[[Сулавеси]] арлын 6 муж''' * [[Умард Сулавеси]] (Sulawesi Utara) * [[Горонтало]] (''Gorontalo'') * [[Төв Сулавеси]] (''Sulawesi Tengah'') * [[Өрнөд Сулавеси]] (''Sulawesi Barat'') * [[Өмнөд Сулавеси]] (''Sulawesi Selatan'') * [[Дорнод-Өмнөд Сулавеси]] (''Sulawesi Tenggara'') '''[[Малуку арлууд|Малуку]] арлуудын 2 муж''' * [[Малуку]] (''Maluku'') * [[Умард Малуку]] (''Maluku Utara'') '''[[Шинэ Гвиней]] арлын 2 муж''' * [[Өрнөд Папуа]]^* (''Papua Barat'') * [[Папуа]]^* (''Papua'') {{Col-end}} ==Газар орон== [[File:Indonesia 2002 CIA map.png|thumb|right|Индонезийн газрын зураг]] [[Өмнөд өргөрөг|Ө.ө. 11°]] – [[хойд өргөрөг|х.ө. 6°]], [[зүүн уртраг|з.у. 95° – 141°]] хооронд Индонез орон бүхлээрээ багтдаг. Экваторын хоёр талд бүгд 17,508 аралтайгаас 6 мянга нь л хүнтэй.<ref>{{cite press release |publisher=[[International Monetary Fund]] |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2006/01/data/dbcoutm.cfm?SD=2005&ED=2005&R1=1&R2=1&CS=3&SS=2&OS=C&DD=0&OUT=1&C=536&S=PPPWGT-PPPPC&RequestTimeout=120&CMP=0&x=45&y=5 |title=World Economic Outlook Database |accessdate=5 October 2006 |date=April 2006 }}; {{cite web | first =Hendriawan | title =Indonesia Regions | publisher =Indonesia Business Directory | url =http://www.indonext.com/Regions/ | accessdate =24 April 2007 | archive-date =28 Арван хоёрдугаар сар 2005 | archive-url =https://web.archive.org/web/20051228011848/http://www.indonext.com/Regions/ | url-status =dead }}</ref> Эднээс [[Жава]], [[Суматра]], [[Калимантан]] (Малайз, Бруней улстай хуваадаг), [[Шинэ Гвиней]] (Папуа-Шинэ Гвиней улстай хуваадаг), [[Сулавеси]] гэсэн таван томыг онцлох хэрэгтэй. Индонез улс Калимантан арал дээр Малайзтай, Шинэ Гвиней арал дээр Папуа-Шинэ Гвинейтэй, [[Тимор]] арал дээр [[Зүүн Тимор]]той хил залгадаг бол [[Сингапур]], [[Малайз]], [[Филиппин]], [[Палау]], [[Австрали]]тай далай тэнгисийн усаараа хаяалдаг. Хамгийн олон хүнтэй хот нь нийслэл [[Жакарта]]. Залгуулаад бичвэл [[Сурабая]], [[Бандун]], [[Медан]], [[Семаран]] гээд томоохон хотууд байдаг.<ref name="Witton2003">{{cite book | last =Witton | first =Patrick | title =Indonesia | publisher =Lonely Planet | year =2003 | location =Melbourne | pages =139, 181, 251, 435 | isbn=1-74059-154-2 }}</ref> 1,919,440 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай Индонезэд нэг км-т 134 хүн ноогддог. Харьцуулвал дэлхийн 16-р том газар нутагтай орон, 79-р нягт шигүү суурьшилт улс нь Индонез юмсанжээ.<ref name="ciarank">{{cite web |last=Central Intelligence Agency |title=Rank Order Area |work=The World Factbook |publisher=US [[CIA]], Washington, DC |date=17 October 2006 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |accessdate=3 November 2006 |archive-date=9 Хоёрдугаар сар 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |title=Population density&nbsp;– Persons per&nbsp;km² 2006 |work=CIA world factbook |publisher=Photius Coutsoukis |year=2006 |url=http://www.photius.com/rankings/geography/population_density_2006_1.html |accessdate=4 October 2006}}</ref> Тэр дотроо дэлхийн арлуудаас хамгийн олон хүнтэй нь болох Жавад нэг км-т 940 хүн ноогдоно.<ref name="JOSHUA">{{cite web | last = Calder | first = Joshua | title = Most Populous Islands | publisher = World Island Information | date = 3 May 2006 | url = http://www.worldislandinfo.com/POPULATV2.htm | accessdate =26 September 2006 }}</ref> Хамгийн өргөгдсөн газар нь Папуа мужийн нутагт байгаа [[Пунчак Жая]] уулын оргил (д.т.д. 4884 м), хамгийн том нуур нь Суматра арлын 1,145 км² талбайт [[Тоба нуур]] юм. [[Махакам]], [[Барито]] гэх мэт Калимантан арлын гол мөрд хамгийн уртад тооцогдоно.<ref>{{cite encyclopedia |title=Republic of Indonesia |work=Encarta |publisher=Microsoft |year=2006 |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761573214/Republic_of_Indonesia.html#s4 |archiveurl=http://www.webcitation.org/5kwrIjXxw |archivedate=31 October 2009 |deadurl=yes }} {{Webarchiv|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761573214/Republic_of_Indonesia.html#s4 |wayback=20091028130659 |text=Republic of Indonesia |archiv-bot=2025-06-23 21:06:48 InternetArchiveBot }}</ref> [[File:Mahameru-volcano.jpeg|thumb|left|Индонезийн галт уулс]] [[Номхон далайн хавтан|Номхон далайн]], [[Евразийн хавтан|Евразийн]], [[Австралийн хавтан|Австралийн]] гурван техтоник хавтны уулзвар зааг дээр Индонез байрладаг. Тиймээс ч 19-р зуунд сүйд хийж асан [[Кракатоа]], [[Тамбора]] хоёрыг оруулаад цөөндөө л гэхэд 150 гаруй [[галт уул]] үе үе идэвхждэг.<ref>{{cite web|url=http://www.volcano.si.edu/world/region.cfm?rnum=06&rpage=list| title=Volcanoes of Indonesia| publisher=[[Smithsonian Institution]]| accessdate=25 March 2007| work=Global Volcanism Program}}</ref> Саяхан л гэхэд 2004 оны цуут цунами 167,736 хүнийг нь урсгаж<ref>{{cite web | title =The Human Toll | work =UN Office of the Special Envoy for Tsunami Recovery | publisher =United Nations | url =http://www.tsunamispecialenvoy.org/country/humantoll.asp | archiveurl =https://web.archive.org/web/20070519133441/http://www.tsunamispecialenvoy.org/country/humantoll.asp | archivedate =19 Тавдугаар сар 2007 | accessdate =25 March 2007 | url-status =live }}</ref>, 2006 оны Иогякартын газар хөдлөлт 5,782 хүнийг үхүүлсэн гайтай. Гэлээ ч галт уулын бялхдас газрыг үржил шимтэй болгодог учир Жава, Балид хүн хамгаас олноор суурьшжээ.<ref>{{cite book |last=Whitten |first=T |coauthors=Soeriaatmadja, R. E., Suraya A. A. |title=The Ecology of Java and Bali |publisher=Periplus Editions Ltd |year=1996 |location=Hong Kong |pages=95–97}}</ref> Экваторын дагуу байршдаг тул [[борооны улирал|борооны]], [[хуурай улирал|хуурай]] хоёр улиралтай, [[халуун орны уур амьсгал]]тай. Эрэг хавийн нам газраар жилд 1,780–3,175 мм, уулархаг нутгаар 6,100 мм хүртэл хур буудаг. Суматрын өрнөд эрэг, өрнө Жава, Калимантан, Сулавеси, Папуагийн уулархаг нутгаар хур бороосог. Маш чийглэг, дунджаар 80%. Жилийн турш агаарын температур тогтмол, Жакарта орчмоор өдөрт дунджаар 26–30 °C халуун.<ref>{{cite web |title =About Jakarta And Depok |work =University of Indonesia |publisher =University of Indonesia |url =http://www.ui.ac.id/english/menu_statis.php?id=c6&hal=c_about_jkt |accessdate =24 April 2007 |archiveurl =https://web.archive.org/web/20060504191815/http://www.ui.ac.id/english/menu_statis.php?id=c6&hal=c_about_jkt |archivedate =4 Тавдугаар сар 2006 |url-status =live }}</ref> {{clear}} ==Хүн ам== :''Мөн үзэх: [[Индонезийн ард түмэн]]'' [[File:Ubud-Kids.jpg|thumb|Олон ястны улсын [[Бали ястан|Бали]] яст жаалууд]] 2010 оны байдлаар Индонез улсын хүн амын тоо 237.6 саяд хүрч,<ref name="bps2010">{{cite web|url=http://www.bps.go.id/65tahun/SP2010_agregat_data_perProvinsi.pdf |title=Central Bureau of Statistics: ''Census 2010'' |publisher=Badan Pusat Statistik |accessdate=17 January 2011}} {{id}}</ref> жилд 1.9%-иар өсч байна.<ref>{{cite web|url=http://waspada.co.id/index.php?option=com_content&view=article&id=182106:fifty-years-needed-to-bring-population-growth-to-zero&catid=30:english-news&Itemid=101 |title=Fifty years needed to bring population growth to zero |publisher=Waspada.co.id |date=19 March 2011 |accessdate=10 April 2011}}</ref> Хүн амын 58% нь дэлхийн арлуудаас хамгийн олон хүнтэй нь гэх<ref name="JOSHUA" /> Жава аралд оршин суудаг.<ref name="bps2010"/> [[Гэр бүл төлөвлөлт|Гэр бүл төлөвлөх]] хөтөлбөр 1960 оноос эхлэн хэрэгжсээр байгаа ч гэсэн 2020 онд 265 сая, 2050 онд 306 сая хүнтэй болох төлөв харагддаг.<ref>[http://esa.un.org/unpd/wpp/Excel-Data/DB04_Population_ByAgeSex_Annual/WPP2010_DB4_F1B_POPULATION_BY_AGE_BOTH_SEXES_ANNUAL_2011-2100.XLS World Population Prospects (2010). Annual Population 2011–2100]. (XLS table). United Nations</ref> Индонезэд [[Индонезийн ард түмний хэл яриа|742 янзын хэл аялгуугаар]] ярилцдаг [[Индонезийн ард түмэн|300 гаран яс үндэс]]ний хүмүүс аж төрөн суудаг.<ref>{{cite web |publisher=Expat Web Site Association |title=An Overview of Indonesia |work=Living in Indonesia, A Site for Expatriates |url=http://www.expat.or.id/info/overview.html |accessdate=5 October 2006}}</ref><ref>{{cite web |last=Merdekawaty |first=E. |title="Bahasa Indonesia" and languages of Indonesia |work=UNIBZ&nbsp;– Introduction to Linguistics |publisher=Free University of Bozen |date=6 July 2006 |url=http://www.languagestudies.unibz.it/Bahasa%20Indonesia_Merdekawaty.pdf |format=PDF|accessdate=17 July 2006}}</ref> Тэгэхдээ ихэнх нь бүр дээр үед Тайвань, Зүүн Өмнөд Азиас нүүсэн байх гэж таахуйц [[Австронез]] язгуурын хэлтэй байдаг. Дорно Индонезээр үүнээс ялгагдах [[Меланез]] язгуурын ард түмэн бас байдаг.<ref name="Witton2003" /><ref>Taylor (2003), pp. 5–7, {{cite book | last = Dawson| first = B.| coauthors = Gillow, J.| title = The Traditional Architecture of Indonesia | publisher = Thames and Hudson Ltd | year = 1994 | location = London | page = 7 | isbn = 0-500-34132-X }}</ref> Нэр бүхий ард түмнээс [[Жава үндэстэн]] хүн амын 42% эзлэдэг.<ref>{{cite book |last=Kingsbury |first=Damien |title=Autonomy and Disintegration in Indonesia |publisher=Routledge |page=131 |isbn=0-415-29737-0 |year=2003}}</ref> Жавагийн араас [[Сунда үндэстэн|Сунда]], [[Малай үндэстэн|Малай]], [[Мадура ястан|Мадура]] гэх мэт үндэстэн ч юм шиг, ястан ч юм шиг саяаас олон хүнт арваад ард түмэн байдаг. Мөн 8 сая [[Хятад үндэстэн|Хятад]], 5 сая [[Араб үндэстэн|Араб]] гэх мэтээр хаа хол хальж очсон үндэстэд ч байна. Шинээр нэгдэж томорсон улс, хэдэн зуун цөөн тоот ястны орон болохоор ч тэр үү иймэрхүү нутгийн ялгааг давж хараад "Индонез" [үндэстэн] гэж өөриймсөх сэтгэлгээ ард түмнийх нь дунд хэдийнээ дэлгэрчээ.<ref name="RICKLEFS_256">Ricklefs (1991), p. 256</ref> Ийм эв найртай нийгэм бүрдсэн ч гэсэн зарим газар соёл, шашин, ястнаараа мөргөлдөх явдал гарч л байдаг.<ref>Domestic migration (including the official [[Transmigrasi]] program) are a cause of violence including the massacre of hundreds of Madurese by a local [[Dayak people|Dayak]] community in West Kalimantan, and conflicts in Maluku, [[Sulawesi Tengah|Central Sulawesi]], and parts of Papua and West Papua {{Cite journal |author=T.N. Pudjiastuti |year=2002 |title=Migration & Conflict in Indonesia |url=http://www.iussp.org/Bangkok2002/S15Pudjiastuti.pdf |url-status=dead |format=PDF |publisher=International Union for the Scientific Study of Population (IUSSP), Paris |archive-url=https://web.archive.org/web/20120209225410/http://www.iussp.org/Bangkok2002/S15Pudjiastuti.pdf |archive-date=9 Хоёрдугаар сар 2012 |accessdate=17 September 2006}}</ref><ref>{{cite web |title=Kalimantan The Conflict |work=Program on Humanitarian Policy and Conflict Research |url=http://preventconflict.org/portal/main/maps_kalimantan_conflict.php |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091212135147/http://preventconflict.org/portal/main/maps_kalimantan_conflict.php |archivedate=12 Арван хоёрдугаар сар 2009 |accessdate=7 January 2007 |publisher=Conflict Prevention Initiative, Harvard University |url-status=live }}</ref><ref>{{cite conference |author=J.W. Ajawaila; M.J. Papilaya; Tonny D. Pariela; F. Nahusona; G. Leasa; T. Soumokil; James Lalaun and W. R. Sihasale |title=Proposal Pemecahan Masalah Kerusuhan di Ambon |publisher=Fica-Net |year=1999 |location=Ambon, Indonesia |url=http://www.fica.org/h/ambon/idRusuh1.html |accessdate=29 September 2006 |booktitle=Report on Church and Human Rights Persecution in Indonesia }} {{Webarchiv|url=http://www.fica.org/h/ambon/idRusuh1.html |archive-is=20120527011433 |text=Proposal Pemecahan Masalah Kerusuhan di Ambon |archiv-bot=2025-06-23 21:06:51 InternetArchiveBot }}; Kyoto University: Sulawesi Kaken Team & Center for Southeast Asian Studies {{PDFlink|[http://sulawesi.cseas.kyoto-u.ac.jp/lib/pdf/MRidwanAlimuddin.pdf Bugis Sailors]|124&nbsp;KB}}</ref> Эндхийн Хятадууд сэргэлэн гарууд байж баялгийг нэлээд хуримтлуулсан, олон пүүс компанийг эзэмшдэгт<ref>Schwarz (1994), pp. 53, 80–81</ref><ref>Friend (2003), pp. 85–87, 164–165, 233–237</ref> зөвхөн Индонезэд л байдаг ард түмэн сэжиглэн дургүйцэж зодолдож нүдэлцээд авсан нь цөөнгүй.<ref>{{cite web |author=M. F. Swasono |title=Indigenous Cultures in the Development of Indonesia |work=Integration of endogenous cultural dimension into development |publisher=Indira Gandhi National Centre for the Arts, New Delhi |year=1997 |url=http://ignca.nic.in/cd_05008.htm |accessdate=17 September 2006}}</ref><ref>{{cite web |first=S. Long |date=9 April 1998 |title=The Overseas Chinese |url=http://www.prospectmagazine.co.uk/1998/04/theoverseaschinese/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111008055514/http://www.prospectmagazine.co.uk/1998/04/theoverseaschinese/ |archive-date=8 Аравдугаар сар 2011 |accessdate=10 April 2011 |publisher=Prospect Magazine}} The [[May 1998 riots of Indonesia#Jakarta (12–14 May)|riots in Jakarta in 1998]]—much of which were aimed at the Chinese—were, in part, expressions of this resentment. {{cite web |author=M. Ocorandi |date=28 May 1998 |title=An Analysis of the Implication of Suharto's resignation for Chinese Indonesians |url=http://www.hartford-hwp.com/archives/54b/083.html |accessdate=26 September 2006 |publisher=Worldwide HuaRen Peace Mission}}</ref><ref>{{cite web |author=F.H. Winarta |title=Bhinneka Tunggal Ika Belum Menjadi Kenyataan Menjelang HUT Kemerdekaan RI Ke-59 |publisher=Komisi Hukum Nasional Republik Indonesia (National Law Commission, Republic of Indonesia), Jakarta |month=August | year=2004 |url=http://ignca.nic.in/cd_05008.htm |language=Indonesian}}</ref> [[Жохорын султант улс]]ын үеэс Индонезийн арлуудын ард түмний хоорондоо ойлголцох хэл болсоор ирсэн [[Малай хэл]]ний [[чухал аялгуу|чухал нэгэн аялгуу]] байдаг. Энэ аялгуунд суурилсан Малай хэлийг [[Сингапур]], [[Малайз]], [[Бруней]], Индонез дөрвөн улсад [[албан ёсны хэл]] болгожээ. Тэгэхдээ нэр нь өөр. Индонезэд үүнийг [[Индонез хэл]] (''Bahasa Indonesia'') гэж заадаг. Ер нь Индонезийнхэн бүгд л энэ хэлээр ярилцдаг, Индонезэд энэ хэл ажил хэрэг, улс төр, хэвлэл мэдээлэл, боловсрол гээд бүх салбарт өөр ямар ч хэлнээс илүү сонсдоно. Гэхдээ л нөгөө ястан үндэстнээрээ ард түмний хэл ялгаатай. Хүмүүс [[Индонезийн ард түмний хэл яриа|742 янзын хэл аялгууныхаа]] нэгийг өөрийн [[төрөлх хэл]] гэж боддог. Үүнээс мэдээж [[Жава хэл]]ийг хамгийн олуулаа тээж яваа.<ref name="CIA"/> Папуад харьцангуй цөөн буюу 2.7 сая хүн байдаг мөртлөө бүр [зарим нь Папуа төрлийн, зарим нь Австронез төрлийн] 242 янзаар хэлж ярьцгаадаг.<ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=IDP |title=Ethnologue report for Indonesia (Papua) |publisher=Ethnologue.com |accessdate=28 April 2010}}</ref> Индонезийн үндсэн хуулинд шашин шүтэх нь хүний дур зоргынх<ref>{{cite web |title=The 1945 Constitution of the Republic of Indonesia |work=US-ASEAN |url=http://www.us-asean.org/Indonesia/constitution.htm |accessdate=2 October 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060109203358/http://www.us-asean.org/Indonesia/constitution.htm |archivedate=9 Нэгдүгээр сар 2006 |url-status=live }}</ref> гэсэн мөртлөө өөр баримтаар [[Ислам]], [[Протестант]], [[Католик]], [[Хиндү]], [[Буддын шашин]], [[Күнзийн суртал]] зургааг албан ёсны гэж онцлон батласан байх юм.<ref name="Yang">{{cite journal |last=Yang |first=Heriyanto |title=The History and Legal Position of Confucianism in Post Independence Indonesia |journal=Religion |volume=10 |issue=1 |page=8 |month=August | year=2005 |url=http://archiv.ub.uni-marburg.de/mjr/pdf/2005/yang2005.pdf |format=PDF|accessdate=2 October 2006}}</ref> 2000 оны тооллогийг үндэслэхэд Индонезийн ард түмний 86.1% нь Ислам шашны Сунни дэгтэй. Ингэхэд Индонез улс Исламын улс биш боловч хамгийн олон Ислам шүтлэгтэн (хотон хүн)-тэй улс юм байна гэж ойлгогдоно.<ref name="CIA">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/id.html |title=Indonesia |publisher=CIA |accessdate=10 April 2011 |archive-date=10 Арван хоёрдугаар сар 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081210041527/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/id.html |url-status=dead }}</ref> Хиндү шашинтны олонх нь [[Бали ястан|бали]], Буддын шашинтны олонх нь [[Хятад үндэстэн|хятад]].<ref>{{cite web |title=Indonesia&nbsp;– Buddhism |publisher=U.S. Library of Congress |url= http://countrystudies.us/indonesia/40.htm |accessdate=15 October 2006}}</ref> Хэдий цөөн шүтэн бишрэгчтэй ч Хиндү, Будда хоёр шашин Индонезийн соёлд их л нэвчжээ. Ислам нь худалдаачдын чармайлтаар 13-р зуунд умар Суматрад нэвтрээд 16-р зуун гэхэд Индонез орны зонхилох шашин болсон.<ref name="csi">{{cite web |title=Indonesia&nbsp;– Islam |publisher=U.S. Library of Congress|url=http://countrystudies.us/indonesia/37.htm |accessdate=15 October 2006}}</ref> Харин Католик шашныг Португалийн авралын зар тараагчид, колончлогчид эхлүүлсэн<ref>Ricklefs (1991), pp. 25, 26, 28</ref><ref>{{cite web | title =1500 to 1670: Great Kings and Trade Empires | publisher = Sejarah Indonesia | url =http://www.gimonca.com/sejarah/sejarah02.shtml | accessdate =25 April 2007 }}</ref> бол Протестант нь Нидерландын эзэмшилд байх үед Калвинч, Лютеранч номлогчдын тарьсан үр юмсанжээ.<ref>Ricklefs (1991), pp. 28, 62</ref><ref>Vickers (2005), p. 22</ref><ref>{{cite book | last = Goh | first = Robbie B.H. | title = Christianity in Southeast Asia | publisher = Institute of Southeast Asian Studies | page = 80 | isbn = 981-230-297-2 | year = 2005 }}</ref> == Зургийн цомог == <center><gallery caption="Индонез" widths="180px" heights="120px" perrow="5/'"> File:Museum Nasional Indonesia.jpg|National Museum of Indonesia in [[Central Jakarta]] File:Jakarta Skyline Part 2.jpg|[[Wisma 46]], Indonesia's tallest office building, located in the middle of Jakarta skyscraper. File:Central Jakarta.JPG|Jalan Thamrin, the main avenue in Central Jakarta File:Gambir Station Platform.jpg|A train at [[Gambir]] station in [[Central Jakarta]] File:BungKarno-indonoob.JPG|The [[Bung Karno Stadium]] is capable of hosting 100,000 spectators File:Indonesia 2002 CIA map.png|Map of Indonesia File:Indonesia provinces english.png|Provinces of Indonesia File:Jalan malioboro - Jogjakarta.JPG|Malioboro, the most famous street in Yogyakarta city Image:transjogja.jpg|Trans Jogja Bus. A bus rapid transit system in Yogyakarta city File:SOTO FOOD.jpg|A selection of [[Indonesian cuisine|Indonesian food]], including ''Soto Ayam'' (chicken soup), ''sate kerang'' ([[satay|shellfish kebabs]]), ''telor pindang'' (preserved eggs), ''perkedel'' (fritter), and ''es teh manis'' (sweet iced tea) File:Indonesian Army infantryman participating in the GPOI.jpg|An Indonesian Army infantryman participating in the U.N.'s Global Peacekeeping Operation Initiative Image:Panser side left.JPG|Pindad Panser "Anoa" shown during Indo Defense and Aerospace Expo 2008 |Indonesian Naval vessels Image:AURI B-25.jpg|B-25 Mitchell bombers of the AURI in the 1950s Image:Jmnei.jpg|A [[Javanese people|Javanese]] engineer closes one of the gun bay doors on a Dutch [[Brewster Buffalo|Buffalo]], January 1942. |[[Mazda6]] used by the Jakarta Metro Highway Patrol (''Ditlantas Polda Metro Jaya'') as a patrol car |[[Mitsubishi Lancer]] used by Vital Object Protection of Indonesian National Police File:ID_diesel_loco_CC_201-05_060327_4217_kta.jpg|GE U20C in [[Indonesia]], #CC201-05 File:Diesel locomotive CC 203 22 at Gambir Station.jpg|GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22 [...] </gallery></center> ==Зүүлтийн тайлбар== {{лавлах холбоос|3}} == Цахим холбоос == * {{commons|Indonesia|Индонез}} {{Ази}} {{Хөтлөгч мөр Австрали ба далайн орнууд}} {{OIC}} [[Ангилал:Индонез| ]] [[Ангилал:Азийн орон]] [[Ангилал:Арлын орон]] [[Ангилал:Австрали ба Далайн орон]] [[Ангилал:Зүүн Өмнөд Ази]] [[Ангилал:Ерөнхийлөгчийн засаглалтай бүгд найрамдах улс]] [[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]] enpul8aswh4aeqeie8xn6jb8yt0xhih 0 8812 822953 822841 2025-06-24T02:02:44Z Zorigt 49 822953 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} '''Зэвэгийн Ойдов''' ([[1949]] оны [[5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төрсөн) [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), Олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]]. ==Бөхийн амжилт== З.Ойдов 1965 оноос [[Чөлөөт бөх|чөлөөт бөхөөр]] хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилдаж иржээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпын үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын [[Жин Дэвис]]т хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын Теодул Тулоттыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Штрумпфыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын 3 удаагийн Европын аварга болон 1980 оны Олимпын мөнгөн медальт хүчтэн Иван Янковыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахвашийг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын [[Ян Жон-му]]г ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн [[Жин Дэвис]]ийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваатай барилдсан, - Ойдов 7 тойрогт, БНСУ-ын [[Ян Жон-му]] АНУ-ын [[Жин Дэвис]] хоёр 6 тойрогт, бусад бөхчүүд 5 буюу 2 тойрогт оролцов. Монгол бөх хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны нийлбэр торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпын алтан медалийг АНУ-ын [[Жин Дэвис]]тэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин [[Ян Жон-му]] цэвэр ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - [[Ян Жон-му]] (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - [[Жин Дэвис]] (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавьяаныхаа амралтад гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] r10npwlro3flxvhknpet0gq34ii41hv 0 9223 822848 822754 2025-06-23T12:56:05Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822848 wikitext text/x-wiki {{short description|Archipelagic country in Southeast Asia}} {{redirect|Филиппин|Нидерландын сууринг|Филиппин, Нидерланд}} {{Инфобокс улс | conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Филиппин Улс | common_name = Филиппин | native_name = {{native name|fil|Republika ng Pilipinas}} | image_flag = Flag of the Philippines.svg | flag_size = 130 | flag_type = [[Филиппиний төрийн далбаа|Төрийн далбаа]] | image_coat = Coat of arms of the Philippines.svg | symbol_type = [[Филиппиний төрийн сүлд|Сүлд]] | national_motto = <br />{{lang|fil|[[Филиппиний үндэсний уриа|Maka-Diyos, Maka-tao, Makakalikasan at Makabansa]]}}<ref>{{Cite PH act |title=Flag and Heraldic Code of the Philippines |chamber=RA |number=8491 |date=February 12, 1998 |url=https://www.officialgazette.gov.ph/1998/02/12/republic-act-no-8491/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525084350/https://www.officialgazette.gov.ph/1998/02/12/republic-act-no-8491/ |archive-date=May 25, 2017 |access-date=March 8, 2014 |website=[[Official Gazette of the Republic of the Philippines]] |location=Metro Manila, Philippines}}</ref><br />"Бурхан, Ард Түмэн, Байгаль, Улсынхаа төлөө" | national_anthem = "{{lang|fil|[[Филиппиний төрийн дуулал|Lupang Hinirang]]}}"<br />"Шилмэл нутаг"{{parabr}}{{center|[[File:Lupang Hinirang instrumental.ogg]]}} | image_map = {{Switcher|[[File:PHL orthographic.svg|frameless]]|Дэлхийн бөмбөрцөг|[[File:Location Philippines ASEAN.svg|upright=1.15|frameless]]|АСЕАН-ы газрын зураг|default=1}} | capital = [[Манила]] (''де-юре'')<br />[[Нийслэлийн бүс (Филиппин)|Их Манила]]{{efn|name=a|Манила нь улсын нийслэлээр тооцогддог ч [[засгийн газрын суудал]] нь Манила хот нь нэг хэсэг болох "Метро Манила" гэгддэг Үндэсний Нийслэлийн бүс юм.<ref>{{Cite PH act |title=Establishing Manila as the Capital of the Philippines and as the Permanent Seat of the National Government |chamber=PD |number=940, s. 1976 |date=May 29, 1976 |url=https://www.officialgazette.gov.ph/1976/05/29/presidential-decree-no-940-s-1976/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525084430/https://www.officialgazette.gov.ph/1976/05/29/presidential-decree-no-940-s-1976/ |archive-date=May 25, 2017 |access-date=April 4, 2015 |website=[[Official Gazette of the Republic of the Philippines]] |location=Manila, Philippines}}</ref><ref>{{cite web|title=Quezon City Local Government – Background |url=https://quezoncity.gov.ph/index.php/about-the-city-government/background |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200820074250/https://quezoncity.gov.ph/index.php/about-the-city-government/background |archive-date=August 20, 2020 |access-date=August 25, 2020 |publisher=Quezon City Local Government}}</ref> Олон улсын төрийн байгууллагууд Манилагийн нийслэлд байрладаг [[Малаканянг ордон]] болон бусад байгууллага/агентлагуудаас гадна Метро Манилагийн янз бүрийн хэсэгт байрладаг.}} (''де-факто'') | largest_city = [[Кесон хот]]<!--Although [[Davao City]] has the largest land area, the article on [[largest city]] says we should refer to the most populous city, which, {{As of|2006|lc=y}}, is [[Quezon City]]. See the discussion page for more information. Changing this information without citation would be reverted.--> | official_languages = [[Филиппин хэл|Филиппин]] ба [[Англи хэлний Филиппин аялга|Англи хэл]] | recognized_regional_languages = {{collapsible list | title = [[Филиппиний хэлнүүд|19 хэлнүүд]]<ref name="GMA-DepEd-7-Languages" /> | [[Акланон хэл]] | [[Бикол хэл]] | [[Варай хэл]] | [[Иватан хэл]] | [[Ибанаг хэл]] | [[Илокано хэл]] | [[Капампанган хэл]] | [[Кинарайа хэл]] | [[Магинданао хэл]] | [[Маранао хэл]] | [[Пангасинан хэл]] | [[Самбал хэл]] | [[Себуана хэл]] | [[Суригаонон хэл]] | [[Тагалог хэл]] | [[Таусуг хэл]] | [[Хилигайнон хэл]] | [[Чабакано хэл]] | [[Якан хэл]] | }} | languages_type = Үндэсний [[дохионы хэл]] | languages = [[Филиппиний дохионы хэл]] | languages_sub = yes | languages2_type = Бусад зөвшөөрөгдсөн хэл{{efn|name=b|1987 оны Үндсэн хуульд: "Испани, араб хэлийг сайн дурын үндсэн дээр сурталчлах ёстой." гэж заасан байдаг<ref name="GovPH-OfficialLanguage" />}} | languages2 = [[Испани хэлний Филиппин аялга|Испани]] ба [[Араб хэл]] <!--Do not remove Spanish and Arabic from the languages list as it is recognized as an optional language in the 1987 Constitution of the Philippines--> | languages2_sub = yes | ethnic_groups = {{#invoke:list|unbulleted | 33.7% [[Висаяа үндэстэн|Висаяа]] | 24.4% [[Тагалог үндэстэн|Тагалон]] | 8.4% [[Илокано үндэстэн|Илокано]] | 6.8% [[Бикол үндэстэн|Бикол]] | 26.2% [[Филиппин дэх угсаатны бүлгүүд|бусад]] }} | ethnic_groups_year = 2010<ref name="PSAGovPH-2021-Figures" /><!-- using figures for 2010 given in the cited source--><!--parameter ethnic_groups_ref not supported by the infobox--> | demonym = [[Филиппинчүүд‎]]<br /> [[Пиной]]<br />(''ярианы'') | government_type = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Ерөнхийлөгчийн засаглалын систем|ерөнхийлөгчийн]] [[Филиппиний Үндсэн хууль|үндсэн хуульт]] [[бүгд найрамдах улс]] | leader_title1 = [[Филиппиний Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]] | leader_name1 = [[Бонгбонг Маркос]]<!-- Article is at Bongbong Marcos, do NOT use Ferdinand Marcos Jr. unless the article itself is renamed. --> | leader_title2 = [[Филиппиний Дэд Ерөнхийлөгч|Дэд Ерөнхийлөгч]] | leader_name2 = [[Сара Дутерте]]<!-- Article is at Sara Duterte, do NOT use Sara Duterte-Carpio unless the article itself is renamed. --> | leader_title3 = [[Филиппиний Сенатын дарга|Сенатын дарга]] | leader_name3 = [[Мигз Зубири]]<!-- Article is at Migz Zubiri, do NOT use Juan Miguel Zubiri unless the article itself is renamed. --> | leader_title4 = [[Филиппиний Төлөөлөгчдийн танхимын дарга|Танхимын дарга]] | leader_name4 = [[Мартин Ромуалдес]]<!-- Article is at Martin Romualdez, do NOT use Ferdinand Martin Romualdez unless the article itself is renamed. --> | leader_title5 = [[Филиппиний Ерөнхий шүүгч|Ерөнхий шүүгч]] | leader_name5 = [[Александр Гесмундо]] | legislature = [[Филиппиний Конгресс|Конгресс]] | upper_house = [[Филиппиний Сенат|Сенат]] | lower_house = [[Филиппиний Төлөөлөгчдийн танхим|Төлөөлөгчдийн танхим]] | sovereignty_type = [[Филиппиний бүрэн эрхт байдал|Тусгаар тогтнол]] | sovereignty_note = ([[АНУ]]-аас) | established_event1 = [[Филиппиний тусгаар тогтнолын тунхаглал|Испанийн эзэнт гүрнээс тусгаар тогтнолоо зарлав]] | established_date1 = 6 сарын 12, 1898 он | established_event2 = [[Парисын гэрээ (1898)|Испаниас АНУ-д шилжүүлэв]] | established_date2 = 12 сарын 10, 1898 он | established_event3 = [[Филиппиний хамтын нөхөрлөл|АНУ-тай хамтын нөхөрлөлийн статус]] | established_date3 = 11 сарын 15, 1935 он | established_event4 = [[Манилагийн гэрээ (1946)|АНУ-аас тусгаар тогтнол олгов]] | established_date4 = 7 сарын 4, 1946 он | established_event5 = [[Филиппиний Үндсэн хууль|Одоогийн үндсэн хууль]] | established_date5 = 2 сарын 2, 1987 он | area_km2 = 300000 | area_footnote = <ref name="NAMRIAGovPH-InfoMapper-1991">{{cite journal|date=December 1991 |title=Land Use and Land Classification of the Philippines |url=http://www.namria.gov.ph/jdownloads/Info_Mapper/00a_im_dec911.pdf |journal=Infomapper |publisher=[[National Mapping and Resource Information Authority]] |volume=1 |issue=2 |page=10 |issn=0117-1674 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210122012339/http://www.namria.gov.ph/jdownloads/Info_Mapper/00a_im_dec911.pdf |archive-date=January 22, 2021}}</ref><ref name="Boquet-2017">{{cite book|last=Boquet |first=Yves |url=https://books.google.com/books?id=90C4DgAAQBAJ |title=The Philippine Archipelago |series=Springer Geography |year= 2017 |publisher=[[Springer International Publishing|Springer]] |location=Cham, Switzerland |isbn=978-3-319-51926-5 |access-date=April 25, 2023}}</ref>{{rp|page=15}}{{efn|name=land-area}} | area_link = Филиппиний газарзүй | area_label = Нийт | area_rank = 72 | area_sq_mi = {{convert|{{data Philippines|pst2|total area}}|km2|sqmi|0|disp=output number only}} <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = 0.61<ref name="CIAWorldFactBook">{{cite web|date=June 7, 2023 |title= Philippines |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/philippines/ |accessdate=June 19, 2023 |website=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]] }}</ref> (дотоод ус) | area_label2 = [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|Нийт хуурай газар]] | area_data2 = 298,170 км² | population_census = 109,035,343 | population_census_year = 2020 | population_density_km2 = 336 | population_density_sq_mi = {{Data/popdens|Philippines|comma|areaunit=sqmi}}<!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 37 | GDP_PPP = {{increase}} {{currency|1.289 их наяд|USD|passthrough=yes}}<ref name="IMF-WEO">{{cite web|title=World Economic Outlook Database, April 2023 |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April/weo-report?c=566,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |access-date=April 11, 2023 |publisher=[[International Monetary Fund]]}}</ref> | GDP_PPP_year = 2023 | GDP_PPP_rank = 29 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} {{currency|11,420|USD|passthrough=no}}<ref name="IMF-WEO" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 117 | GDP_nominal = {{increase}} {{currency|440 тэрбум|USD|passthrough=yes}}<ref name="IMF-WEO" /> | GDP_nominal_year = 2023 | GDP_nominal_rank = 36 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} {{currency|3,905|USD|passthrough=no}}<ref name="IMF-WEO" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 124 | Gini = 41.2 <!--number only--> | Gini_year = 2021 | Gini_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref>{{Cite press release |title=Highlights of the Preliminary Results of the 2021 Annual Family Income and Expenditure Survey |url=https://psa.gov.ph/content/highlights-preliminary-results-2021-annual-family-income-and-expenditure-survey |archive-url=https://web.archive.org/web/20230516030556/https://psa.gov.ph/content/highlights-preliminary-results-2021-annual-family-income-and-expenditure-survey |archive-date=May 16, 2023 |access-date=August 15, 2022 |publisher=[[Philippine Statistics Authority|PSA]] |url-status=live}}</ref> | HDI = 0.699 <!--number only--> | HDI_year = 2021 <!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNDPOrg-HDI">{{cite report|date=September 8, 2022 |title=Human Development Report 2021/22: Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping our Future in a Transforming World |url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220908052326/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-date=September 8, 2022 |access-date=September 8, 2022 |publisher=[[United Nations Development Programme]] |at=Table 1 |language=en |location=New York |isbn=978-92-1-001640-7}}</ref> | HDI_rank = 116 | currency = [[Филиппин песо]] ([[Филиппин песогийн тэмдэг|₱]]) | currency_code = PHP | time_zone = [[Филиппины Стандарт Цаг|ФСЦ]] | utc_offset = +08:00 | drives_on = баруун<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=gX6aAAAAIAAJ |title=Philippine Yearbook |edition=1978 |date=1978 |publisher=[[National Economic and Development Authority]], [[Philippine Statistics Authority|National Census and Statistics Office]] |location=Manila, Philippines |page=[https://books.google.com/books?id=gX6aAAAAIAAJ&pg=PA716 716] |language=en }}</ref> | calling_code = [[Филиппин дэх утасны дугаар|+63]] | cctld = [[.ph]] | religion = {{#invoke:list|unbulleted|item_style=white-space:nowrap; | {{Tree list}} * 90.1% [[Филиппин дэх христийн шашин|Христ]] ** 80.6% [[Филиппин дэх католик сүм|Католик]] ** 9.5% [[Филиппин дэх шашин шүтлэг#Христийн шашин|Бусад урсгал]] {{Tree list/end}} |5.6% [[Филиппин дэх ислам|Ислам]] |4.3% [[Филиппин дэх шашин шүтлэг#Бусад шашин|бусад]] / [[Филиппин дэх шашингүй хүмүүс|шашингүй]] }} | religion_year = 2015 | religion_ref = <ref name="PSAGovPH-2021-Figures">{{Cite report |type=Booklet |last=Mapa |first=Claire Dennis S. |title=2021 Philippines in Figures |issn=1655-2539 |url=https://psa.gov.ph/sites/default/files/2021_pif_final%20%281%29.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220303065148/https://psa.gov.ph/sites/default/files/2021_pif_final%20(1).pdf |archive-date=March 3, 2022 |access-date=July 17, 2022 |publisher=[[Philippine Statistics Authority]] |pages=23–24}}</ref> }} '''Филиппин''' ([[Англи хэл|англи]]. ''Philippines'' , <small>[[Филиппин хэл|Филиппинээр]]</small> ''Pilipinas''), албан ёсоор '''Бүгд Найрамдах Филиппин Улс''' (англи. ''Republic of the Philippines'' [rɪˈpʌblɪk ɒv ðiː ˈfɪlɪpiːnz], [[тагалог хэл]]. ''Republika ng Pilipinas'' [reˈpublika ŋ ˌpɪlɪˈpinɐs]) нь баруун [[Номхон далай]] дахь Филиппиний [[олтриг]]т орших [[Зүүн Өмнөд Ази|зүүн өмнөд]] [[Ази]]йн арлын [[улс|орон]] юм. Нийслэл нь [[Манила]] хот, хамгийн том нь Бөөн Манилагийн Кесон хот болно. Филиппиний олтриг нь [[Номхон Далай]]н баруун хэсэгт байх 7,641<ref>{{cite web|url=http://cnnphilippines.com/videos/2016/02/20/More-islands-more-fun-in-PH.html|title=More islands, more fun in PH|date=2 сарын 20 2016|language=Англи хэл|access-date=6 сарын 20 2018|archive-date=2018-10-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20181007074415/http://cnnphilippines.com/videos/2016/02/20/More-islands-more-fun-in-PH.html|url-status=dead}}</ref> арлаас бүрдэх бөгөөд усаар [[Индонез]], [[Малайз]], [[Палау]], [[Тайвань]], [[Вьетнам]]тай хиллэнэ. Филиппиний хүн ам 2020 оны байдлаар 114 сая орчим.<ref name="population" /><ref name="IMF2006" /> Эдийн засгийн хэмжээгээр дэлхийд 46-д ордог. Тухайлбал дотоодын нийт бүтээгдхүүн нь [[2008]] онд 154.073 тэрбум ам. доллар хүрч байсан.<ref name="IMF2006" /> Дэлхий даяар 11 сая гаруй филиппинчүүд тархан суурьшсан нь Филиппиний нийт хүн амын 11% нь болно. 1521 оны 3-р сарын 16-нд [[Фернан Магеллан]] ирэхээс өмнө <ref>{{Webarchiv|url=http://www.asianweek.com/2008/08/26/name-change-for-the-philippines/|wayback=20090129142616|text="Name Change for the Philippines"|archiv-bot=2023-09-26 20:13:48 InternetArchiveBot}}. [[AsianWeek]]. Retrieved on [[2008]]-[[08-30]].</ref>, Филиппинд [[Хятад]], [[Энэтхэг]], [[Япон]], [[Малайн олтриг]] зэрэг [[Ази]]йн бусад орны оршин суугчидтай худалдаа наймаа хийдэг байсан австронез угсааны ард түмэн нутагладаг байжээ. Филиппин XVI зуунд [[Испани]]йн колони болсон бөгөөд XX зууны эхээр [[АНУ]]-ын эрхшээлд оржээ. 1896 онд [[Катипунан]]аар удирдуулсан [[Филиппиний хувьсгал]]аар Испаниас тусгаар тогтносон. [[Испани-Америкийн дайн]]ы явцад АНУ-ын цэрэг Филиппинийг эзлэн авснаар [[Филиппин-Америкийн дайн]] дэгдсэн ажээ. 1935 онд [[Филиппиний Хамтын Нөхөрлөл|Хамтын Нөхөрлөл]] маягийн засгийн газар байгуулагдсанаар өөртөө засах эрхтэй болсон ба Филиппиний анхны сонгууль явагджээ. [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн]] Номхон Далайд дууссаны дараа тус улс 1946 оны 7-р сарын 4-нд АНУ-аас тусгаар тогтножээ. [[Фердинанд Маркос]] 1972 онд дайны байдал зарласны улмаас Филиппинд бослого тэмцэл өрнөж, Ардын Шинэ Арми, Моро Үндэсний Чөлөөлөх Фронт зэрэг босогчдын бүлэглэл үүссэн. [[Бага Бенино Акино|Ниной Акино]] алуурчны гарт амь үрэгдсэнээс хойш удалгүй түүний бэлэвсэн эхнэр [[Корасон Акино]], тухайн үед тус улсын оюуны санааны удирдагч байсан Хайме Кардинал Син нар 1986 онд Ардын эрхийн хувьсгал хийж, тус улсыг эргээд ардчилсан засаглалтай болгосон юм. Ардчилал сэргэн тогтсоноос хойш улс төрийн эргэлт, авлигын дуулиан шуугиант хэргүүд гарч, төрийн эрх тайван замаар шилжсээр ирсэн билээ.<ref name="CIAfactbook" /> 2016 оны 6-р сарын 30-нд [[Родриго Дутерте|Родриго Роа Дутерте]] тус улсын ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон. 2022 оны 6-р сарын 30-нд болсон сонгуулиар олонхын санал авсан Ерөнхийлөгч 1965-1986 онд Ерөнхийлөгч байсан [[Фердинанд Маркос|Фердинанд Маркосын]] хүү Фердинанд Ромуалдес Маркос буюу Бонгбонг Маркос Филиппиний Ерөнхийлөгч болсон байна. Орчин үеийн Филиппин Өрнөдийн ертөнцийн олон шинжийг агуулсан байдаг нь [[Испани]], [[Латин Америк]], [[Америкийн Нэгдсэн Улс]]ын соёлоос голдуу залгамжлагдсан байдаг. Тус улсын зонхилох шашин нь [[Католик шашин]] бөгөөд Испаничууд ирэхээс өмнө байсан уламжлалт шашны зан үйл хадгалагдан үлдсэн байдаг. Түүнчлэн [[Исламын шашин|Исламын шашныг]] шүтэгчид байдаг.<ref name="encarta">{{cite encyclopedia|last=Steinberg|first=David Joel|title=Philippines|url=http://encarta.msn.com/text_761558570___0/Philippines.html|encyclopedia=[[Encarta]]|date=2007}}</ref> 1973 он хүртэл [[испани хэл]] Филиппиний албан ёсны хэл байсан. Түүнээс хойш [[Филиппин хэл|филиппин]], [[Англи хэл|англи]] хэмээх хоёр албан ёсны хэлтэй болсон.<ref name=CIAfactbook /> == Нэрийн гарал үүсэл == Тус улсын нэр нь XVI зууны сүүл үеийн Испанийн ван [[II Филип]]ийн нэрнээс үүдэлтэй юм.<ref name="etymology">{{Citation |author= Gregorio F. Zaide, Sonia M. Zaide|title=Philippine History and Government, Sixth Edition |publisher=All-Nations Publishing Company |year= 2004}}</ref> Испанийн аялагч Руй Липес де Вияалобос анх ''Las Islas Filipinas'' хэмээх нэрийг тухайн үед угсаа залгамжлах хунтайж байсан Филипийг хүндэтгэн [[Лейт арал]] болон [[Самар арал]]д өгсөн ажээ. Бусад арал нь өөр өөрийн нэртэй байсан боловч энэ нэр нь яваандаа тус олтригийг тэр чигт нь нэрлэх нэр болсон.<ref name="etymology" /> [[Файл:Ortigas_Center_Skyline_panoramic.jpg|thumb|center|600px|Бөөн Манила]] == Улс төрийн тогтолцоо == 1987 оны Үндсэн хуулийн дагуу Филиппин нь хоёр танхимтай парламент, бие даасан шүүх засаглалтай ерөнхийлөгчийн Бүгд найрамдах улс юм. Төрийн тэргүүн нь бүх нийтийн шууд сонгуулиар 6 жилийн хугацаагаар сунгах, дахин нэр дэвшүүлэх эрхгүйгээр сонгогддог байна. Ерөнхийлөгч нь Сайд нарын танхимыг (Засгийн газар) тэргүүлдэг бөгөөд зэвсэгт хүчний ерөнхий командлагч юм. Тус улсын хууль тогтоох дээд байгууллага нь Филиппиний Сенат (24 суудал) ба Филиппиний Төлөөлөгчдийн танхим (316 суудал) гэсэн хоёр танхимаас бүрддэг Конгресс юм. Сенаторуудыг 6 жилийн хугацаатай (гурван жил тутамд 12 хүн ээлжлэн, гэхдээ дараалсан хоёроос илүүгүй), Төлөөлөгчдийн танхимын гишүүдийг гурван жилээр (дараалсан гурваас илүүгүй хугацаатай) сонгодог. == Гадаад харилцаа == Филиппиний олон улсын харилцаа нь бусад улс орнуудтай хийх худалдаа, 11 сая Филиппинчүүд өөр улс оронд амьдардаг гэх мэтээр эргэлддэг. Филиппин улс нь НҮБ-ыг үүсгэн байгуулагч, идэвхтэй гишүүн орон бөгөөд НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн Байнгын бус гишүүнээр олон удаа сонгогдсон. Филиппин улс АНУ-тай тогтоосон харилцаандаа ихээхэн анхаардаг. Тэд [[Хүйтэн дайн|хүйтэн дайны]] үед болон терроризмын эсрэг тэмцэлд АНУ-ыг дэмжиж байсан. Филиппин бол [[НАТО]]-гийн гол холбоотнуудын нэг юм. Филиппин улс өмнө нь Америкийн колони байсан ч АНУ-д өөрийн нутаг дэвсгэрт цэргийн бааз байгуулахыг зөвшөөрсөн. [[Япон]] бол Филиппин улсын хөгжилд бусдаас илүү тусалдаг орны нэг юм. Филиппин улс бусад оронтой ерөнхийдөө сайн харилцаатай байдаг. Филиппин улс өндөр хөгжилтэй эдийн засагтай орнуудын дэмжлэгийг өндрөөр үнэлдэг ч эдийн засгийн хувьд буурай хөгжилтэй бусад орнуудыг дэмждэг. Түүхэн хэлхээ холбоо, соёлын ижил төстэй байдал нь Испанитай хамтран ажиллах сайн үндэс суурь юм. Хэдийгээр хилийн чанад дахь Филиппинчүүдийн амьдралын нөхцөл тийм ч сайн байдаггүй бөгөөд заримдаа ялгаварлан гадуурхалт, хүчирхийлэлд өртдөг ч олон Филиппинчүүд бусад оронд ажилладаг. == Тэмдэглэл == <references group="lower-alpha" /> == Эшлэл == {{reflist}} == Цахим холбоос == <!--Do not add commercial links or your website. Suggest them via the discussion page. Failure to do so will mean the deletion of your websites as spam.--> '''Албан ёсны''' * [https://web.archive.org/web/20120101105754/http://www.gov.ph/ Official website of the Philippine Government] - Gateway to governmental sites '''Газрын зураг''' * [http://www.wikimapia.org/#y=12554564&x=122915039&z=6&l=0&m=a WikiSatellite view of Philippines at WikiMapia] <!--Do not add commercial links or your website. Suggest them via the discussion page. Failure to do so will mean the deletion of your websites as spam.--> '''Бусад''' <!--DO NOT SPAM! THANK YOU!!!--> * [http://uk.youtube.com/watch?v=1QgTdk6fLAk WOW Philippines Tourism Ad] * [http://newsweek.washingtonpost.com/postglobal/america/philippines Washington Post's: How the Philippines Sees America] * [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/country_profiles/1262783.stm BBC Country Profile on the Philippines] * [https://web.archive.org/web/20061108072347/https://www.cia.gov/cia//publications/factbook/geos/rp.html CIA World Factbook: Philippines] * [http://countrystudies.us/philippines/ U.S. Country Studies: Philippines] * [https://web.archive.org/web/20181202025242/http://www.philippinesdailyphotos.com/ Philippines Daily Photos] * [http://web.kssp.upd.edu.ph/linguistics/plc2006/papers/FullPapers/I-2_Solheim.pdf Origins of the Filipinos and Their Languages by Wilhelm G. Solheim II] ([[Portable Document File|PDF]]) * [http://www.gutenberg.org/browse/authors/b#a2296 History of the Philippine Islands] in many volumes, from [[Project Gutenberg]] (and indexed under [[Emma Helen Blair]], the general editor) * [http://wiki.answers.com/Q/FAQ/2802 WikiAnswers: Q&A about the Philippines] {{Ази}} <!--Categories--> <!--Interwikis--> [[Ангилал:Филиппин| ]] [[Ангилал:Азийн орон]] [[Ангилал:АСЕАН-ы гишүүн орнууд]] [[Ангилал:Азийн арлын бүлэг]] [[Ангилал:Арлын орон]] [[Ангилал:Зүүн Өмнөд Ази]] [[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]] knwqg78auhtxeygjhmnfg72tpn1ayim 0 11861 822951 524912 2025-06-24T00:40:16Z Avirmed Batsaikhan 53733 822951 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Тамирчин |нэр =Кирсти Ковентри |бүтэн нэр =Кирсти Лэй Ковентри |зураг = Kazan 2015 - Kirsty Coventry 50m backstroke semi.JPG |хэмжээ = |зургийн тайлбар = Кирсти Ковентри 2015 оны Казанийн ДАШТ дээр |спорт =[[Усанд сэлэлт]] |улс ={{ZIM}} |төрсөн огноо =[[1983]] оны [[9 сарын 16]] |төрсөн газар ={{ZIM}}, [[Хараре]] |нас барсан огноо = |нас барсан газар = |медалиудыг үзүүлэх =тийм |медалийн загварууд ={{МедальТэмцээн | [[Зуны олимп]]}} {{МедальАлт | [[Афины олимп (2004 он)|Афин 2004]] | Араар даллах 200м }} {{МедальМөнгө | [[Афины олимп (2004 он)|Афин 2004]] | Араар даллах 100м }} {{МедальХүрэл | [[Афины олимп (2004 он)|Афин 2004]] | Холимог сэлэлт 200м }} {{МедальАлт | [[Бээжингийн олимп|Бээжин 2008]] | Араар даллах 200м }} {{МедальМөнгө | [[Бээжингийн олимп|Бээжин 2008]] | Араар даллах 100м }} {{МедальМөнгө | [[Бээжингийн олимп|Бээжин 2008]] | Холимог сэлэлт 200м }} {{МедальМөнгө | [[Бээжингийн олимп|Бээжин 2008]] | Холимог сэлэлт 400м }} {{МедальТэмцээн | [[Усан спортын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[2005 оны усан спортын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Монреаль 2005]] | Араар даллах 100м }} {{МедальАлт | [[2005 оны усан спортын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Монреаль 2005]] | Араар даллах 200м }} {{МедальМөнгө | [[2005 оны усан спортын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Монреаль 2005]] | Холимог сэлэлт 200м }} {{МедальМөнгө | [[2005 оны усан спортын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Монреаль 2005]] | Холимог сэлэлт 400м }} {{МедальМөнгө | [[2007 оны усан спортын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Мельбурн 2007]] | Араар даллах 200м }} {{МедальМөнгө | [[2007 оны усан спортын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Мельбурн 2007]] | Холимог сэлэлт 200м }} }} '''Кирсти Лэй Ковентри''' (англи. ''Kirsty Leigh Coventry Seward'', 1983 оны 9-р сарын 16-нд [[Хараре]] хотод төрсөн) -[[Зимбабве]]гийн усанд сэлэгч, улс төрч, дэлхийн дээд амжилтын эзэн тамирчин юм. Олимпын 2 алт, 4 мөнгө, 1 хүрэл медальтай, дэлхийн 7 удаагийн аврага тамирчин. Тэрээр төрөлх [[Хараре]] хотынхоо ахлах сургуульд суралцаж байхдаа [[Сиднейн олимп]]од оролцож, Зимбабвегийн түүхэнд олимпын усанд сэлэлтийн хагас шигшээ уралдаанд шалгарсан анхны тамирчин болж, тухайн ондоо Зимбабвегийн шилдэг эмэгтэй тамирчнаар нэрлэгдэж байв. Ахлах сургуулиа төгсөөд [[АНУ]]-ын [[Обурны их сургууль]]д элсэн орж, усанд сэлэлтийн багт хичээллэн, сургуулийнхаа шигшээ багт багтан тэмцээн уралдаанд оролцож байв. 2018 оноос Зимбабве улсын Залуучууд, спорт, урлаг амралтын сайд ([[Англи хэл|англ.]] ''Minister of Youth, Sport, Arts and Recreation'')-аар ажиллаж байв. [[Файл:2018-10-17 Boxing lightweight Boys' –60 kg at 2018 Summer Youth Olympics – Victory ceremony (Martin Rulsch) 2 (cropped 3).jpg|thumb]] 2025 оны 3-р сарын 20-нд болсон [[Олон Улсын Олимпын Хороо|Олон улсын]] [[Олон Улсын Олимпын Хороо|Олимпийн хорооны]] 144-р чуулганаар тус байгууллагын 10 дахь ерөнхийлөгчөөр 8 жилийн хугацаатай сонгогдсон юм. Түүний төлөө ОУОХ-ны 97 гишүүний 49 нь саналаа өгч 2025 оны 6-р сарын 23-нд ажлаа хүлээн авсан бөгөөд ОУОХ-ны ерөнхийлөгчөөр ажиллах анхны эмэгтэй бөгөөд Африкийн анхны төлөөлөгч болсон байна. {{s-start}} {{Залгамжлал |өмнө ={{flagicon|USA}} [[Натали Коулин]] |албан_тушаал =Эмэгтэйчүүдийн 100 метрийн араар даллах төрлийн дэлхийн дээд амжилт |он =2008 оны 8 сарын 11 - одоог хүртэл |дараа = Одоогийн эзэмшигч }} {{Залгамжлал |өмнө ={{flagicon|HUN}} [[Кристина Эгерсеги]] |албан_тушаал =Эмэгтэйчүүдийн 200 метрийн араар даллах төрлийн дэлхийн дээд амжилт |он =2008 оны 2 сарын 16 - 2008 оны 7 сарын 5 |дараа ={{flagicon|USA}} [[Маргарет Холцер]] }} {{Залгамжлал |өмнө ={{flagicon|USA}} [[Маргарет Холцер]] |албан_тушаал =Эмэгтэйчүүдийн 200 метрийн араар даллах төрлийн дэлхийн дээд амжилт |он =2008 оны 8 сарын 16 - одоог хүртэл |дараа =Одоогийн эзэмшигч }} {{end}} {{DEFAULTSORT:Ковентри, Кирсти}} [[Ангилал:1983 онд төрсөн]] [[Ангилал:Зимбабвегийн усанд сэлэгч]] [[Ангилал:Зимбабвегийн олимпын аварга]] [[Ангилал:Усанд сэлэлтийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Олон улсын олимпын хорооны гишүүн]] [[Ангилал:Зимбабвечууд]] be4lrtsox192r5rhmfc94hknzse372z 0 13395 822955 792803 2025-06-24T08:40:29Z Amherst99 5169 822955 wikitext text/x-wiki {{Short description|West Slavic language}} {{Инфобокс хэл | name = Польш хэл | nativename = {{lang|pl|język polski}} | pronunciation = {{IPA|pl|ˈpɔlskʲi||Pl-polski.ogg}} | states = [[Польш]], [[Литва]], [[Баруун Беларусь]] | speakers = [[Төрөлх хэл|Төрөлх]]: {{sigfig|39.709620|2}} сая | date = 2021 | ref = e27 | speakers2 = [[Хоёрдогч хэл|Хоёрдогч]]: {{sigfig|2.092000|2}} сая (2021)<ref name=e27/><br>Нийт: {{sigfig|42.629030|2}} сая<ref name=e27/> | familycolor = Энэтхэг-Европ | fam2 = [[Балт-Слав хэлнүүд|Балт-Слав]] | fam3 = [[Слав хэлнүүд|Слав]] | fam4 = [[Баруун Слав хэлнүүд|Баруун Слав]] | fam5 = [[Лехит хэлнүүд|Лехит]] | dia1 = [[Их Польшийн аялгын бүлэг|Их Польш]] | dia2 = [[Уулын Польш аялга|Уулын]] | dia3 = [[Бага Польшийн аялгын бүлэг|Бага Польш]] | dia4 = [[Мазовийн аялгын бүлэг|Мазови]] | dia5 = [[Шинэ холимог аялгууд]] | dia6 = [[Хойд хилийн аялга|Хойд хилийн]] | dia7 = [[Силези хэл|Силези]]<ref>{{Cite book |title=Gwara Śląska – świadectwo kultury, narzędzie komunikacji |date=2002 |publisher="Śląsk" |others=Jolanta Tambor (eds.); Aldona Skudrzykowa |isbn=83-7164-314-4 |location=Katowice |oclc=830518005}}</ref><ref>"Słownik gwar Śląskich". Opole, Bogusław Wyderka (eds.)</ref><ref>"Dialekt śląski" зохиолч: Feliks Pluta, нийтлэл: Wczoraj, Dzisiaj, Jutro. – 1996, no 1/4, pp 5–19</ref><ref>"Fenomen śląskiej gwary" зохиолч: Jan Miodek нийтлэл: Śląsk. – 1996, no 5, pp 52</ref>{{efn|name=silesian|Мөн тусдаа хэл гэж үздэг, ''[[Силези хэл#Аялга эсвэл хэл]] өгүүллийг үзнэ үү''}} | dia8 = [[Өмнөд хилийн аялга|Өмнөд хилийн]] | ancestor = [[Хуучин Польш хэл|Хуучин Польш]] | ancestor2 = [[Дундад Польш хэл|Дундад Польш]] | script = {{ubl|[[Польш цагаан толгой]]}} | nation = {{ubl|{{flag|Польш}}|{{flag|Европын Холбоо}}}} | minority = {{ubl|[[Босни ба Херцеговин]]<ref name="euro-charter">[[Бүс нутгийн болон цөөнхийн хэлний тухай Европын дүрэм]]</ref>| |[[Бразил]]<ref>{{Cite web |url=https://notesfrompoland.com/2022/08/01/polish-made-official-language-in-brazilian-town-founded-by-poles/ |title=Польшуудын байгуулсан Бразилийн хотод польш хэлийг албан ёсны хэл болгов |date=2022 |access-date=2024-10-04 |archive-date=2023-01-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230131205322/https://notesfrompoland.com/2022/08/01/polish-made-official-language-in-brazilian-town-founded-by-poles/ |url-status=live }}</ref>| [[Чех]]<ref name="euro-charter"></ref>|[[Унгар]]<ref>{{cite web|url=http://europapont.blog.hu/2016/03/16/nyelvi_sokszinuseg_az_eu-ban_hivatalos_regionalis_es_kisebbsegi_nyelvek_a_tagallamokban|title=Nyelvi sokszínűség az EU-ban – hivatalos regionális és kisebbségi nyelvek a tagállamokban|access-date=2024-10-04|date=2016-03-16|language=hu|archive-date=2018-08-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20180809123545/https://europapont.blog.hu/2016/03/16/nyelvi_sokszinuseg_az_eu-ban_hivatalos_regionalis_es_kisebbsegi_nyelvek_a_tagallamokban|url-status=live}}</ref>|[[Литва]]<ref>{{cite act|url=http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=157&CM=2&DF=18/04/02&CL=ENG|title=Үндэсний цөөнхийг хамгаалах суурь конвенц|index=157|type=Treaty|legislature=Европын Зөвлөл|date=1995-02-01|access-date=2024-10-04}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.minelres.lv/NationalLegislation/Lithuania/lithuania.htm|title=MINELRES – Minority related national legislation – Lithuania|website=www.minelres.lv|access-date=2024-10-04|archive-date=2018-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20180918182544/http://www.minelres.lv/NationalLegislation/Lithuania/lithuania.htm|url-status=live}}</ref>|[[Румын]]<ref>{{cite web|title=148 дугаар гэрээний тайлбар ба тунхаглал – Бүс нутгийн болон цөөнхийн хэлний тухай Европын дүрэм|url=http://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/treaty/148/declarations?p_auth=63PpH3zN|website=Европын Зөвлөл|access-date=2024-10-04|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20151208122308/http://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/treaty/148/declarations?p_auth=63PpH3zN|archive-date=2015-12-08}}</ref>|[[Словак]]<ref name="euro-charter"/>|[[Украин]]<ref name="euro-charter"/><ref>{{cite web | url=http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/5029-17 | title=Украины "Төрийн хэлний бодлогын зарчмын тухай" хууль (Одоогийн хувилбар - 2014.02.01-ний өдрийн шинэчилсэн найруулга) | publisher=Zakon2.rada.gov.ua | work=Баримт бичиг 5029-17, 7-р зүйл: Бүс нутгийн буюу цөөнхийн хэлүүд Украин, 2-р зүйл | date=1 February 2014 | access-date=2024-10-04 | archive-date=2014-02-14 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140214125040/http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/5029-17 | url-status=live }}</ref>}} | agency = [[Польш хэлний зөвлөл]]<br>([[Польшийн Шинжлэх Ухааны Академи]]йн харьяа) | iso1 = pl | iso2 = pol | iso3 = pol | lingua = 53-AAA-cc [[Баруун Слав хэлнүүд|53-AAA-b..-d]]<br>(хувилбарууд: 53-AAA-cca-53-AAA-ccu) | map = Polish language map.PNG | mapcaption = {{legend|#0080FE|Польш хэлээр ярьдаг хүмүүсийн олонх}} {{legend|#5AAFDF|Польш хэл бусад хэлтэй хамт хэрэглэгддэг}} {{legend|#88C4FE|Польшоос гадуурх Польш хэлээр ярьдаг хүмүүсийн цөөнх}} | notice = IPA | glotto = poli1260 | glottorefname = Polish }} '''Польш хэл''' (польшоор ''język polski'', ''polszczyzna'') нь [[Энэтхэг-Европ хэлний язгуур|Энэтхэг-Европ]] язгуурын [[Слав төрлийн хэлнүүд|Слав]] салбарын [[Өрнөд Слав хэлнүүд|Өрнөд Слав]] бүлгийн [[Лехит хэлнүүд|Лехит]] дэд бүлгийн<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/335581/Lekhitic-languages Britannica Encyclopaedia] "Lekhitic languages, also spelled Lechitic, group of West Slavic language composed of Polish, Kashubian and its archaic variant Slovincian, and the extinct Polabian language. All these languages except Polish are sometimes classified as a Pomeranian subgroup. The West Slavic Languages are a subfamily of the [[Slavic Languages]], a descendant of the [[Indo-European Languages]], itself a descendant of [[Proto-Indo European languages]]. In the early Middle Ages, before their speakers had become Germanized, Pomeranian languages and dialects were spoken along the Baltic in an area extending from the lower Vistula River to the lower Oder River."</ref> [[хэл]] юм. Польшоор хэлэлцэгсэд гэвэл [[Польшууд]]ыг ойлгоно. Тиймээс ч тус хэл [[Польш угсаатан]] үнэмлэхүй олонх байх [[Польш]] улсын [[албан ёсны хэл]] болно. Польш хэлэнд тохируулсан [[Латин үсэг|Латин үсгээр]] бичиж тэмдэглэдэг. {| bgcolor = #eef8ff cellspacing=0 cellpadding=3 style="border: 1px solid #ced8df; " !style="white-space:nowrap" bgcolor=#ccccff colspan=38 align=center|Латин польш цагаан толгой |-align=center |A||Ą||B||C||Ć||D||E||Ę||F||G||H||I||J||K||L||Ł||M||N||Ń||O||Ó||P||R||S||Ś||T||U||V||W||X||Y||Z||Ź||Ż |-align=center |a||ą||b||c||ć||d||e||ę||f||g||h||i||j||k||l||ł||m||n||ń||o||ó||p||r||s||ś||t||u||v||w||x||y||z||ź||ż |} == Тэмдэглэл == {{notelist}} == Зүүлт == {{reflist}} [[Ангилал:Польш хэл| ]] [[Ангилал:Дан ганц хэл]] [[Ангилал:Европын Холбооны албаны хэл]] ip0du5vctb7tstmh5zu7hpogh2dq9ur 0 16408 822961 596680 2025-06-24T11:47:46Z Avirmed Batsaikhan 53733 822961 wikitext text/x-wiki {{Жилийн өдрүүд|6 сарын}} '''6 сарын 24''' нь [[Григорийн тоолол|Григорийн тооллын]] жилийн 175 дахь ([[өндөр жил]] бол 176 дэх) өдөр юм. Мөн он дуустал 190 өдөр үлдэж байна. == Үйл явдлууд == * 1571 — Филиппинд Михель Лопес Легаспи [[Манила]] хотыг үүсгэн байгуулсан. * 1812 — Наполеоны арми [[Неман гол|Неман голыг]] гаталж Оросын эзэнт улсын нутагт нэвтрэн орсон. Оросын 1812 оны Эх орны дайн эхэлсэн. * 1901 — [[Парис]] хотноо Барселоны 19 настай зураач [[Пабло Пикассо|Пабло Руис Пикассогийн]] анхны үзэсгэлэн нээгдсэн. * 1930 — Нисэх онгоц илрүүлэх радар анх удаа ашигласан (Анакости, Колумби). * 1934 — Украины нийслэлийг [[Харьков|Харьковаас]] [[Киев]] хот руу шилжүүлсэн. * 1945 — ЗХУ-ын нийслэл Москва хотын Улаан талбайд Ялалтын цэргийн ёслолын жагсаал болсон. Цэргийн жагсаалыг ЗХУ-ын Маршал [[Георгий Жуков]] хүлээн авч жагсаалыг ЗХУ-ын Маршал [[Константин Рокоссовский]] удирдсан. * 1948 — [[Баруун Берлин|Баруун Берлиныг]] [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]] бүслэлтэнд авч эхэлсэн. * 1959 — ЗХУ-ын удирдагч [[Никита Хрущёв]] Москве хотод АНУ-ын дэд Ерөнхийлөгч [[Ричард Никсон|Ричард Никсонд]] "салаавч" үзүүлнэ гэж амалсан. * 1973 — [[Леонид Брежнев]] АНУ-д албан ёсоор айлчлах үеэрээ Хүйтэн дайн дууссан гэж мэдэгдсэн. == Энэ өдөр төрөгсөд == * 1838 — Ян Матейко (1893 онд нас барсан), польшийн уран зураач. * 1900 — [[Михаил Запашный]] (1982 онд нас барсан), зөвлөлтийн циркийн амьтан сургагч алдарт жүжигчин. * 1987 — [[Лионель Месси]], аргентины алдарт хөлбөмбөгчин, олимпийн аварга (2008), дэлхийн аварга (2022). == Энэ өдөр нас барагсад == * 1398 — Хятадын эзэн хаан, [[Мин улс|Мин улсыг]] үндэслэгч '''[[Хунъү]]''' буюу '''Жү Юаньжан''' (1328 онд төрсөн). * 1860 — [[Жером Бонапарт]] (1784 онд төрсөн), [[Наполеон|I]] [[Наполеон|Наполеон Бонапартын]] отгон дүү. * 1894 — Мари Франсуа Сади Карно (1837 онд төрсөн), францын инженер бөгөөд улс төрч, 1887-1894 онд Францын 5 дахь Ерөнхийлөгч байсан. * 1978 — [[Мстислав Келдыш]] (1911 онд төрсөн), зөвлөлтийн математик, механик, сансрын шинжлэх ухаан техникийн алдарт эрдэмтэн. == Тэмдэглэлт баярууд == ---- {{Commonscat|24 June|6 сарын 24}} [[Ангилал:Өдөр|0624]] [[Ангилал:Зургаадугаар сарын өдөр|#24]] 9l4rhsahubbrvqfgilxipnoc6zpe120 0 16409 822958 620876 2025-06-24T11:07:32Z Avirmed Batsaikhan 53733 822958 wikitext text/x-wiki {{Жилийн өдрүүд|6 сарын}} '''6 сарын 25''' нь [[Григорийн тоолол|Григорийн тооллын]] жилийн 176 дахь ([[өндөр жил]] бол 177 дэх) өдөр юм. Мөн он дуустал 189 өдөр үлдэж байна. == Үйл явдлууд == * 1788 он- [[Виржини]] АНУ-ын 10 дахь муж болсон. * 1935 он- [[Парис|Парист]] Олон улсын зохиолчдын холбоо байгуулагджээ. * 1945 он- ЗХУ-ын нийслэл Москва хотын [[Улаан талбай|Улаан талбайд]] болсон Ялалтын баярын жагсаалд оролцогчдын хүлээн авалт дээр [[Иосиф Сталин]] “Оросын ард түмний төлөө” хэмээн хундаганы үг хэлж байв. * 1950 он- [[Умард Солонгос]] Өмнөдийн нутаг руу довтолж [[Солонгосын дайн]] эхэлжээ. * 1957 он- “Нисдэг таваг” тоглоом зохион бүтээгдсэн байна. * 1959 он- Москвад Америкийн үндэсний үзэсгэлэн нээгдэж, [[Ричард Никсон]], [[Никита Хрущёв]] нар цагаан тууз хайчлав. * 1971 он- Их Британийн Боловсролын сайд [[Маргарет Тэтчер]] бага сургуулийн хүүхдүүдэд сүү үнэгүй өгөхийг зогсоосон ажээ. * 1975 он- Мозамбик улс олон жилийн зэвсэгт тэмцлийн дараа тусгаар тогтнолоо зарлав. Тус улсын Ерөнхийлөгчөөр Самора Машел сонгогджээ. * 1991 он- Словени, Хорват улсууд Югославаас тусгаар тогтнов. * 1998 он -«Windows 98» үйлдлийн систем албан ёсоор гарсан. * 2009 он- БНХАУ-ын засаг захиргаа “Google”-ийг порно тараадаг гэж буруутгаж, хаажээ. * 2022 он- ОХУ Украин руу довтлон орсон. == Энэ өдөр төрөгсөд == * 1864 — [[Вальтер Нернст]] (1941 онд нас барсан), физикийн химийг үндэслэгч германы эрдэмтэн. 1920 оны [[Нобелийн шагнал|Нобелийн шагналтан]]. * 1903 — [[Жорж Орвелл|Жорж Орвэлл]] (1950 онд нас барсан) английн зохиолч, нийтлэгч, алдарт «1984» романы зохиолч. * 1945 — Карли Саймон Америкийн дуучин, [[Оскарын шагнал|Оскарын]] , [[Грэммийн шагнал|Грэммийн]] шагналтан. * 1961 — Тимур Бекмамбетов, казахстаны болон оросын кино найруулач, продюсер. * 1964 — Эмма Суарес, испанийн дэлгэц, тайзын жүжигчин. * 1975 — [[Владимир Крамник]], оросын шатарчин, Мэргэжлийн шатрын Холбооны 14-р дэлхийн аварга. == Энэ өдөр нас барагсад == == Тэмдэглэлт баярууд == Өнөөдөр Филиппинд Мод тарих өдөр тохиож байгаа бол Гветемалд Багш нарын өдөр, Мозамбикт Тусгаар тогтнолын өдөр, ОХУ-д Статистикийн ажилтнуудын өдөр юм. ---- {{Commonscat|25 June|6 сарын 25}} [[Ангилал:Өдөр|0625]] [[Ангилал:Зургаадугаар сарын өдөр|#25]] 09mkdpvpgxny38s4wycpw5sgvjkis5m 0 19373 822845 822749 2025-06-23T12:06:51Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822845 wikitext text/x-wiki {{Short description|Central Asian Turco-Mongol empire (1370–1507)}} {{Инфобокс түүхэн улс | native_name = {{lang|fa|{{Nastaliq|گورکانیان}}}}<br />''Гүркания'' | national_motto = <br />[[Persian language|Persian]]:{{lang|fa|{{Nastaliq|راستى رستى}}}}<br />''Rāstī rustī''<br />"In rectitude lies salvation" | conventional_long_name = Төмөрийн эзэнт гүрэн | common_name = Төмөрийн | era = [[Дундад зууны сүүл үе]] | status = [[Эмират]] | government_type = [[Хэмжээгүй эрхт хаант засаг]] | area_km2 = | year_start = 1370 | date_start = | year_end = 1507 | event_pre = [[Доголон Төмөр|Төмөр]] [[Төмөрийн байлдан дагуулалт, довтолгоо|байлдан дагуулалтаа]] эхлүүлэв | date_pre = 1363 | event_start = Төмөрийн эзэнт гүрэн байгуулагдав | event1 = Баруун зүгийн тэлэлт эхлэв | date_event1 = 1380 | event2 = [[Анкарагийн тулалдаан]] | date_event2 = 7 сарын 20, 1402 | event3 = [[Самарканд]]ын уналт | date_event3 = 1505 | event_end = [[Херат]]ын уналт | event_post = [[Их Могол Улс|Моголын эзэнт гүрэн байгуулагдав]] | date_post = 1526 | image_coat = <!-- DO NOT REPLACE this documented "Three annulets" symbol with false, conjectural or original research flags of the Timurids, such as this one: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/archive/6/6c/20230329042531%21Timurid.svg , which is falsely claimed to be from the Catalan Atlas. See paragraph "Symbols of the state" hereunder for details -->Three annulets symbol of the Timurid Empire.png | coa_size = 100 | coat_alt = Гурван цагираг сүлд | symbol_type = [[Доголон Төмөр|Төмөр]]ийн "Гурван цагираг" [[тамга]] тэмдэг.<ref>Coinage of Timur with "Three annulets" symbol (1393-1405): [[File:Coinage of Timur with 3 annulets symbol. Shaykh abu-Ishaq (Kazirun) mint. Undated, circa AH 795-807 AD 1393-1405.jpg|70px]]</ref><ref>{{cite book |last1=Bloom |first1=Jonathan |last2=Blair |first2=Sheila S. |title=Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture: Three-Volume Set |date=14 May 2009 |publisher=OUP USA |isbn=978-0-19-530991-1 |page=426 |url=https://books.google.com/books?id=un4WcfEASZwC&pg=PA426 |language=en| quote="Coinage issued by the Timurid dynasty (r. 1370-1506) comprised various silver coins and several coppers, most often anonymous, although some coppers struck in the name of Timur 1370–1405; here called amīr) have a tamghā of three annulets prominently on the reverse."}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Kadoi |first1=Yuka |title=On the Timurid flag |journal=Beiträge zur islamischen Kunst und Archäologie |date=2010 |volume=2 |pages=144, 149, 159 Fig.5 |url=https://www.academia.edu/17410816}}</ref> | flag_border = no | image_map = Timurid Empire at its greatest extent in February 1405.png | image_map_caption = [[Доголон Төмөр|Төмөр]]ийн үеийн газар нутаг | image_map_size = 300 | demonym = | p1 = Цагаадайн Улс | p2 = Суфи гүрэн | p3 = Жалайрын улс | p4 = Курт улс | p5 = Музаффарид | p6 = Сарбадар | p7 = Марашичууд | p8 = Афрасияб | p9 = Кара-Коюнлу | p10 = Гүржийн хаант улс | s1 = Бухарын хант улс | s2 = Сефевийн улс | s3 = Хивын ханлиг | s4 = Кара-Коюнлу | s5 = Ак-Коюнлу | s6 = Их Могол Улс | s7 = Гүржийн хаант улс | capital = {{plainlist| *[[Самарканд]] (1370–1405) *[[Херат]] (1405–1507)}} | common_languages = {{plainlist| *[[Перс хэл]] (албан ёсны, шүүх, дээд утга зохиол, лингва франка, засаг захиргаа)<ref> * Manz, Beatrice Forbes (1999). ''The Rise and Rule of Tamerlane''. [[Cambridge University Press]], p.109. {{ISBN|0-521-63384-2}}. {{google books|2xDm2DCPRKMC|Limited preview}}. [https://books.google.com/books?id=2xDm2DCPRKMC&pg=PA109 p.109]. "In almost all the territories which Temür incorporated into his realm Persian was the primary language of administration and literary culture. Thus the language of the settled '[[divan]]' was Persian." * B.F. Manz, W.M. Thackston, D.J. Roxburgh, L. Golombek, L. Komaroff, R.E. Darley-Doran. "Timurids" [[Encyclopaedia of Islam]] [[Brill Publishers]] 2007; "During the Timurid period, three languages, Persian, Turkish, and Arabic were in use. The major language of the period was Persian, the native language of the Tajik (Persian) component of society and the language of learning acquired by all literate and/or urban Turks. Persian served as the language of administration, history, belles lettres, and poetry." * {{cite web |url=http://www.iranicaonline.org/articles/central-asia-v|title=CENTRAL ASIA v. In the Mongol and Timurid Periodse|author=Bertold Spuler|publisher=[[Encyclopaedia Iranica]]|access-date=2017-09-14}} "Like his father, Olōğ Beg was entirely integrated into the Persian Islamic cultural circles, and during his reign Persian predominated as the language of high culture, a status that it retained in the region of Samarqand until the Russian revolution 1917&nbsp;... Ḥoseyn Bāyqarā encouraged the development of Persian literature and literary talent in every way possible&nbsp;... * Robert Devereux (ed.) "Muhakamat Al-Lughatain (Judgment of Two Languages)" Mir 'Ali Shir Nawāi; Leiden, [[E.J. Brill]] 1966: "Nawa'i also employs the curious argument that most Turks also spoke Persian but only a few Persians ever achieved fluency in Turkic. It is difficult to understand why he was impressed by this phenomenon, since the most obvious explanation is that Turks found it necessary, or at least advisable, to learn Persian – it was, after all, the official state language – while Persians saw no reason to bother learning which was, in their eyes, merely the uncivilized tongue of uncivilized nomadic tribesmen. * David J. Roxburgh. ''The Persian Album, 1400–1600: From Dispersal to Collection''. Yale University Press, 2005. pg 130: "Persian literature, especially poetry, occupied a central in the process of assimilation of Timurid elite to the Perso-Islamicate courtly culture, and so it is not surprising to find Baysanghur commissioned a new edition of Firdawsi's Shanama."</ref> *[[Цагаадайн хэл]] (угсаатны, утга зохиол)<ref name="homelanguage" /> * [[Араб хэл]] (шашин)<ref name="EI - Manz2" />}} | religion = ;{{nobold|Төрийн шашин}} :{{hlist|[[Суннит Ислам]]}} ;{{nobold|Бусад шашин}} :{{hlist|[[Арван хоёр шиизм]]|[[Исмаилизм]]|[[Зороастризм]]|[[Хиндү шашин|Хиндүизм]]|[[Хуруфизм]]|[[Дорнодын сүм|Несторианизм]]}} | currency = [[Танка (зоос)|Танка]] | title_leader = [[Төмөрийн династи|Эмир]] | leader1 = [[Доголон Төмөр|Төмөр]] (анхны) | leader2 = [[Бади аз-Заман Мирза|Бади аз-Заман]] (сүүлчийн) | year_leader1 = 1370–1405 | year_leader2 = 1506–1507 | stat_year1 = 1405 тоо.<ref>{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of World-Systems Research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=222 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|access-date=2016-09-14 |issn= 1076-156X}}</ref><ref>{{cite journal|date=September 1997|title=Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia|journal=[[International Studies Quarterly]]|volume=41|issue=3|at=p. 500|doi=10.1111/0020-8833.00053|author=Rein Taagepera|author-link=Rein Taagepera|jstor=2600793|url=http://www.escholarship.org/uc/item/3cn68807}}</ref> | stat_area1 = 4,400,000 }} [[Файл:Timurid Dynasty 821 - 873 (AH).png|thumb|250px|Төмөрийн эзэнт гүрэн хамгийн том нутагтай байх үеийн газрын зураг]] '''Төмөрийн эзэнт гүрэн''' бол XIV-XVI зууны үед Мавереннахр, [[Иран]], [[Өмнөд Кавказ|Өмнөд Кавказын]] бүс нутагт оршин тогтнож байсан улс юм. Энэ улсыг [[Монгол|Монголын]] [[Барулас]] овгийн эмир [[Доголон Төмөр|Төмөр]] байгуулжээ. Төмөрийн эзэнт гүрний хаад нь [[Өгэдэй хаан|Өгэдэй хааны]] угсааны Сюрьгатмишь, Махмуд нар байв. Эдгээр хаадыг [[Доголон Төмөр]] өргөмжилсөн бөгөөд ямар ч эрх мэдэлгүй бэлгэ тэмдгийн шинжтэй хаад байсан юм. Улсын бүх эрхийг Төмөр атгах бөгөөд эмир цолтойгоор улсаа удирдаж байлаа. Доголон Төмөрийн нас барсны дараа Төмөрийн эзэнт гүрэн эзлэгдсэн орнуудын ард түмний бослого, дотоодын тэмцлээс болж задран бутарчээ. XVI зууны эхэн үед [[Алтан Орд|Алтан ордны улсаас]] нүүж ирсэн узбекүүд Төмөрийн угсааныхныг бут цохисноор Төмөрийн эзэнт гүрэн бүрмөсөн мөхсөн болой. == Гарал үүсэл, угсаатны хамаарал == Төмөрийн эзэнт гүрний үүсэл нь [[Монгол үндэстэн|Монголын]] нүүдэлчин аймаг [[Барлас]]аас улбаатай бөгөөд тэд [[Чингис хаан]]ы армийн бүрэлдэхүүнд багтан тулалдаж явжээ.<ref>''"Timur"'', The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition, 2001-05 Columbia University Press, ([http://www.bartleby.com/65/ti/Timur.html LINK])</ref><ref>"Consolidation & expansion of the Indo-Timurids", Encyclopedia Britannica, ([http://www.britannica.com/eb/article-26937/Islamic-world LINK])</ref> Монголчууд Төв Азийг эзэлсний дараа Барлас аймгийнхан одоогийн [[Узбекистан]]д суурьшиж нутгийн [[түрэг]]үүдтэй холилдсон тул Төмөрийн үед барласууд зарим талаар түрэгжсэн байв. Түүнчлэн Цагадайн улсын баруун хэсгийн [[Ислам]]ын шашинд орсон түрэг, монгол угсаатнууд Исламын шашин дэлгэрэхээс өмнө Төв Азид ноёрхож байсан [[Персийн нийгэм|Персийн соёлын]] нөлөөнд орсон байжээ.<ref name="Iranica2">B. Spuler, "Central Asia in the Mongol and Timurid periods", published in [[Encyclopædia Iranica]], Online Edition, 2006/7, ({{Webarchiv|url=http://www.iranica.com/newsite/search/searchpdf.isc?ReqStrPDFPath=/home/iranica/public_html/newsite/pdfarticles/v5_articles/central_asia/mongol_and_timurid_periods&OptStrLogFile=/home/iranica/public_html/newsite/logs/pdfdownload.html |wayback=20090224083111 |text=LINK |archiv-bot=2024-02-08 23:20:46 InternetArchiveBot }}): ''"...&nbsp;Like his father, Olōğ Beg was entirely integrated into the Persian Islamic cultural circles, and during his reign Persian predominated as the language of high culture, a status that it retained in the region of Samarqand until the Russian revolution 1917 [...] Ḥoseyn Bāyqarā encouraged the development of Persian literature and literary talent in every way possible ..."''</ref>. Персийн утга зохиол нь Төмөрийн эзэнт гүрний элит хэсгийнхнийг Перс-Исламын соёлд ороход нь нөлөөлж байв.<ref>David J. Roxburgh. The Persian Album, 1400-1600: From Dispersal to Collection. Yale University Press, 2005. pg 130: "Persian literature, especially poetry, occupied a central in the process of assimilation of Timurid elite to the Perso-Islamicate courtly culture, and so it is not surprising to find Baysanghur commissioned a new edition of Firdawsi's Shanama</ref> Төмөрийн улсын ордны эмэгтэйчүүд монгол ёс заншилтай байсан ба Төмөр хааны үед албан хэрэгцээнд монгол, түрэг аль аль хэлийг ашигладаг, монгол бичгээр захиа бичин илгээдэг байв.<ref name="Майдар">Д.Майдар, "Чингис хаан ба Монголын их гүрэн" 1969</ref> Мавереннахрын монголчууд өөр угсаатны ёс заншилд орон монгол соёлоо гээж эхэлсэн боловч бүрмөсөн уусаагүй байв. Дундад зууны монгол эрчүүд гэзэг тавьдаг заншилтай байсан ба Төмөр хаан хүүгээ шийтгэхдээ гэзгийг нь тайрсан нь хүүгээ монголд үнэнч бус байсан гэж үзэж байсныг нь илэрхийлж байжээ.<ref name="Майдар"/> Төмөр хаан Чингис хааныг ихэд хүндлэн биширдэг байсан төдийгүй өөрийн бүх амьдрал, үйл хэргээ Чингисийн улсийн сүр хүчийг дахин сэргээн тогтоохын төлөө зориулжээ. Энэ нь саяхан байгуулагдаад бутарсан ИМУ-н сүр хүчийг хүмүүс хараахан мартаагүй мөн Төмөр өөрөө монголын барлас овгийн хүн байсантай холбоотой юм. Тэр Чингисийн зарлиг, ИМУ-н хууль цаазыг дээдлэн хүндэтгэж өөрийн улсад хэрэгжүүлж байв. Хожим Төмөрийн улсаас тасран байгуулагдсан [[Их Могол Улс]]ад монгол ёс заншлаа даган мөрдөхөө больсон бол Төмөр хааны хувьд лалын шашинд орсон ч монгол ёс заншлаа даган мөрдөж монгол гарлаараа бахархдаг байв. Бутралын үеийн Монгол улс, Төмөрийн улс хоёр найрсаг харилцаатай байжээ. [[Өлзийтөмөр хаан|Буняшир]] хаан болохоосоо өмнө Төмөр хааны ордонд байсан байдаг. Төмөрийн улсыг заримдаа монгол улс гэж бичсэн байдаг бол зарим тохиолдолд түрэг улс гэж бичсэн байдаг. [[Моголистан]], Төмөрийн зарим монголчуудыг 16-р зууны сүүл хүртэл монгол хэлээрээ ярьсан хэвээр байсан байж магадгүй гэж зарим эрдэмтэд таамагладаг. Эрдэмтэд Төмөрийн улсыг монголчуудын эсвэл түрэгүүдийн улс гэсэн зөрүүтэй байр суурь баримталдаг. Төмөрийн улс хэдийгээр монгол гаралтай улс ч 14-р зууны дунд үед [[Баруун Цагаадайн улс]]ын монголчууд буюу Мавереннахр дахь монголчууд нилээд түрэгжсэн байсан учир зарим эрдэмтэд энэ улсыг түрэгүүдийн улсад хамааруулдаг байна. == Байгуулагдсан нь == {{Гол|Доголон Төмөр}} Төмөр [[Мавереннахр]] буюу Трансоксиан (одоогийн Узбекистан, [[Тажикистан]], [[Туркменистан]]ы ихэнх хэсэг) болон [[Хорасан]]ы (одоогийн [[Иран]], [[Афганистан]]) ихэнх хэсгийг 1363 оноос эхлэн бусад ноёдтой хүч хавсран ([[Самарканд]]ийг 1366 онд, [[Балх]]ийг 1369 онд) мэдэлдээ оруулж, 1370 он гэхэд захирагчаар нь өргөмжлөгджээ. Албан ёсоор бол Монголын [[Цагадайн улс]]ын нэрээр үйл ажиллагаа явуулж байсан Төмөр Мавереннахр, [[Хорезм]]ыг дагаар оруулж, 1380 онд баруун тийш аян дайн хийв. 1389 онд Картидуудыг [[Херат]]аас үлдэн хөөж, 1382 оноос [[Персийн эзэнт гүрэн|Персийн]] нутаг руу түрж эхэлжээ ([[Исфахан]]ыг 1387 онд эзэлж, 1393 онд [[Музаффарид]]уудыг [[Шираз]]аас зайлуулж, [[Жалайрид]]уудаас [[Багдад]]ыг авсан). 1394/95 онд тэр [[Алтан Орд]] руу довтолж, [[Кавказ]]ад өөрийн засаглалыг тогтоон, улмаар 1398 онд одоогийн Пакистан, Энэтхэгийн нутаг дахь [[Мултан]], [[Дипалпур]]ыг дагаар оруулжээ. 1400/01 онд [[Алеппо]], [[Дамаск]], зүүн [[Анатолиа]]г эзлэн авч, 1401 онд Багдадыг сүйтгэж, [[Анкарагийн тулалдаан|1402 онд Османуудаас Анкараг булаан авав]]. Тэр Самаркандыг гол нийслэлээ болгосон бөгөөд түүний аян дайнаар ойролцоогоор 17 сая хүн үрэгдсэн гэдэг.<ref>[http://users.erols.com/mwhite28/warstat0.htm#Timur Selected Death Tolls: Timur Lenk (1369–1405)]</ref> 1506 онд Төмөрийн эзэнт гүрэн унасны дараа аавын талаасаа [[Доголон Төмөр|Төмөрийн]], эхийн талаасаа [[Чингис хаан]]ы удмын [[Бабур]] 1526 онд Афганистан, Энэтхэгт [[Их Монгол Улс|Моголын эзэнт гүрэн]]г байгуулсан түүхтэй. 17-р зуун гэхэд Моголын эзэнт гүрэн Энэтхэгийн ихэнх нутгийг хяналтдаа байлгаж байсан боловч 18-р зуунд хүч нь суларч Английн нөлөөнд орж эхэлжээ. 1857 онд [[II Бахадур Шах]] Энэтхэгийн бүх хүчийг нэгтгэж англичуудын эсрэг тулалдсан ч ялагдаж [[Бирм]] рүү цөлөгдсөнөөр Энэтхэгийн хойг бүхэлдээ [[Британийн эзэнт гүрэн|Британийн эзэнт гүрн]]ий мэдэлд орж Их Могол Улс бүрмөсөн мөхжээ. Төмөрийн эзэнт гүрний явуулсан дайн тулаануудын үр дүнд Персийн соёлын төв нь Самарканд, Херат болон хувирч, Төмөрийн эзэнт гүрний хүч чадлын билэг тэмдэг болон мандаж байв.<ref name="Columbia">{{cite encyclopedia | encyclopedia = The Columbia Encyclopedia | title = Timurids | url = http://www.bartleby.com/65/ti/Timurids.html | edition = Sixth | publisher = [[Columbia University]] | location = New York City |accessdate=2006-11-08}}</ref> == Соёл == Төмөрийн эзэнт гүрэн нь хэдийгээр Монголын<ref name="UNESCO">M.S. Asimov & [[Clifford Edmund Bosworth|C. E. Bosworth]], ''History of Civilizations of Central Asia'', [[UNESCO]] Regional Office, 1998, ISBN 92-3-103467-7, p. 320: ''"...&nbsp;One of his followers was [...] Timur of the Barlas tribe. This Mongol tribe had settled [...] in the valley of Kashka Darya, intermingling with the Turkish population, adopting their religion (Islam) and gradually giving up its own nomadic ways, like a number of other Mongol tribes in Transoxania ..."''</ref> Барлас овгоос гаралтай ч Туркестан, Хорасанд төвлөрсөн, түрэг, [[Персийн соёл]]ын нөлөөнд орсон<ref>[[:en:Muhakamat al-Lughatayn|Muhakamat al-Lughatayn]]</ref><ref name=Iranica2 /><ref name="Iranica">{{cite encyclopedia | last = Lehmann | first = F. | encyclopedia = [[Encyclopædia Iranica]] | title = Zaher ud-Din Babor&nbsp;— Founder of Mughal empire | url = http://www.iranica.com/newsite/search/searchpdf.isc?ReqStrPDFPath=/home/iranica/public_html/newsite/pdfarticles/v3_articles/babor_zahir-al-din_mohammad&OptStrLogFile=/home/iranica/public_html/newsite/logs/pdfdownload.html | accessdate = 2006-11-07 | edition = Online | publisher = [[Columbia University]] Center for Iranian (Persian) Studies | location = New York City | pages = 320–323 | quote = "...&nbsp;''His origin, milieu, training, and culture were steeped in Persian culture and so Babor was largely responsible for the fostering of this culture by his descendants, the Mughals of India, and for the expansion of Persian cultural influence in the Indian subcontinent, with brilliant literary, artistic, and historiographical results'' ..." }}</ref>, [[Ислам]]ын шашинтай улс байжээ. == Эшлэл == {{Reflist}} == Гадаад холбоос == *[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/596414/Timurid-dynasty#md-media-strip-tab-lists-content britannica.com] [[Ангилал:Афганистаны түүх]] [[Ангилал:Узбекистаны түүх]] [[Ангилал:Төмөрийн улс| ]] [[Ангилал:Исламын хант улс]] [[Ангилал:Төв Азийн түүх]] [[Ангилал:Перс]] [[Ангилал:1370 он]] 9kvjxyy9p5i49v10aypk7x1vawbyqtr 0 19406 822954 798545 2025-06-24T05:19:59Z WikiPedant 90606 replaced 2011 image with 2025 image 822954 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Тамирчин |нэр =Дениз Льюис |бүтэн нэр =Дениз Льюис |зураг =Denise Lewis - Soccer Aid for Unicef 2025.jpg |хэмжээ = |зургийн тайлбар =Denise Lewis (2025) |спорт =[[Хөнгөн атлетик]] |улс ={{GBR}} |төрсөн огноо ={{birth date and age|1972|08|27}} |төрсөн газар =[[Вэст Бромвич]] |нас барсан огноо = |нас барсан газар = |медалиудыг үзүүлэх =тийм |медалийн загварууд ={{МедальТэмцээн|[[Зуны олимп]]}} {{МедальХүрэл|[[Атлантын олимп|Атланта 1996]]|[[Долоон төрөлт]]}} {{МедальАлт|[[Сиднейн олимп|Сидней 2000]]|Долоон төрөлт}} {{МедальТэмцээн|[[Хөнгөн атлетикийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальМөнгө|[[1997 оны хөнгөн атлетикийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Афин 1997]]|Долоон төрөлт}} {{МедальМөнгө|[[1999 оны хөнгөн атлетикийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Севилья 1999]]|Долоон төрөлт}} {{МедальТэмцээн|[[Хөнгөн атлетикийн Европын аварга шалгаруулах тэмцээн|Европын АШТ]]}} {{МедальАлт|[[1998 оны хөнгөн атлетикийн Европын аварга шалгаруулах тэмцээн|Будапешт 1998]]|Долоон төрөлт}} }} '''Дениз Льюис''' [[Британийн Эзэнт Гүрний одон|OBE]] ({{lang-en|Denise Lewis}}, 1972 оны 8 сарын 27-нд Английн [[Вэст Бромвич]]ид төрсөн) нь [[Их Британи]]йн [[хөнгөн атлетикч]] бөгөөд [[долоон төрөлт]]өөр [[Сиднейн олимп|2000 оны Сиднейн олимпод]] аваргалсан тамирчин юм. ==Хувийн дээд амжилт== *100 м халхалттай гүйлт - 13.13 с *200 м - 24.10 с *800 м - 2:12.20 с *Өндрийн харайлт - 1.87 м *Уртын харайлт - 6.69 м *Бөөрөнцөг түлхэлт - 16.12 м *Жад шидэлт - 51.13 м *Долоон төрөлт - 6831 оноо Энэ амжилтаараа бүх цаг үеийн шилдэг тамирчдын жагсаалтын 22-т бичигддэг бөгөөд Их Британи болон Хамтын нөхөрлөлийн орнуудын дээд амжилт юм. == Хувийн амьдрал == Льюис поп хамтлаг [[Олл Сэйнтс]]ийн хуучин менежер, хошин шогийн жүжигчин [[Том О'Коннор]]ын хүү Стив Финантай гэрлэж, Лорин, Райан, Кэйн хэмээх 3 хүүхэдтэй болжээ. == Цахим холбоос == *{{iaaf name|id=67891|name=Дениз Льюис}} {{DEFAULTSORT:Льюис, Дениз}} [[Ангилал:Их Британийн долоон төрөлтийн тамирчин]] [[Ангилал:Долоон төрөлтийн олимпын аварга]] [[Ангилал:Долоон төрөлтийн европын аварга]] [[Ангилал:Их Британийн олимпын аварга]] [[Ангилал:Их Британийн олимпын хүрэл медальтан]] [[Ангилал:1996 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:2000 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:2004 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Их Британийн олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Их Британичууд]] [[Ангилал:Вест Бромвичийн хүн]] [[Ангилал:1972 онд төрсөн]] rt7h3sn858n1fgg5m0pwatxb659r9zl 0 19582 822849 822755 2025-06-23T12:59:52Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822849 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс жүжигчин | нэр = Форест Уитакер | зураг = Forest Whitaker.jpg | зурагныхэмжээ = | alt = | тайлбар = Форест Уитакер, 2007 оны гуравдугаар сар. | төрсөн нэр = Форест Стивен Уитакер | төрсөн огноо = {{Birth date and age|mf=yes|1961|7|15}} | төрсөн газар = [[Лонгвью]], [[Техас]], [[Америкийн Нэгдсэн Улс]] | мэргэжил = Жүжигчин, продюсер, найруулагч | идэвхтэй жил = 1982–одоо | нөхөр = ([[Жим Триплтон]] (1998-2001)<br />Сэм Мендес (2003-одоо) (тусдаа амьдарч буй) | дотнотүнш = | website = }} '''Форест Стивен Уитакер''' ({{lang-en|Forest Steven Whitaker}}, ''1961 оны долоодугаар сарын 15-нд төрсөн'') нь [[Америкийн Нэгдсэн Улс|Америкийн]] [[жүжиг]]чин, [[кино]] продюсер, найруулагч юм. [[Шувуу (1988 оны кино)|Шувуу]] киногоороо жүжигчиний гараагаа эхлүүлж<ref name="Boston Globe">[http://www.boston.com/ae/movies/articles/2006/10/01/in_general_he_rules/?page=1 "In general, he rules."] ''[[The Boston Globe]]''. October 1, 2006.</ref><ref name="CBS">[http://www.cbsnews.com/stories/2007/01/31/sunday/main2418981.shtml "Forest Whitaker: The King Of The Oscars?"] ''CBS News''. February 4, 2007.</ref> байсан Уитакер [[Шотландын сүүлчийн хаан (кино)|Шотландын сүүлчийн хаан]] (2006) киноны [[Уганда]] улсын Ерөнхийлөгч, цэргийн эрхт генерал [[Иди Амин]]ы дүрээрээ 2007 оны [[Оскарын шагнал]], [[Алтан бөмбөрцөг]], [[Британийн Кино болон телевизийн урлагийн дээд шагнал|BAFTA]] болон [[Эммигийн шагнал]]ыг "Шилдэг эрэгтэй дүрийн" номинацаар тус тус хүртэж байв. [[Оскарын шагнал|Оскарын]] "Шилдэг эрэгтэй дүрийн" шагналыг өмнө нь [[Африк-америк]] гаралтай жүжигчидээс [[Сидни Пуатье]], [[Дензел Вашингтон]] болон [[Жейми Фокс]] нар хүртэж байсан бол дараагийнх нь Уитакер юм.<ref>[http://www.abc.net.au/news/newsitems/200702/s1857461.htm "Forest Whitaker wins Best Actor Oscar for Idi Amin role."] ''ABCNewsOnline''. February 26, 2007.</ref> == Намтар == Уитакер [[Техас]] мужийн [[Лонгвью]] хотод төрсөн<ref name="Patterson">Patterson, John. [http://www.guardian.co.uk/film/2002/apr/20/patterson.features "The bigger picture."] ''[[The Guardian]]. dildo 20, 2002.</ref> бөгөөд эцэг Форест Уитакер нь даатгалын компаний ажилтан, эх Лаура Фрэнсис багш хүн байсан бөгөөд Кен, Дэймон, Дэбора, Уитакер нарын хүүхдүүдээ боловсролтой хүмүүс болгохын тулд ихээхэн зүйлийг хийжээ.<ref>[http://www.filmreference.com/film/74/Forest-Whitaker.html "Forest Whitaker Biography (1961–)."] ''FilmReference.com''.</ref><ref name="IAS">{{cite episode |title=Forest Whitaker |url=http://www.bravotv.com/Inside_the_Actors_Studio/guest/Forest_Whitaker |series=Inside the Actors Studio |airdate=2006-12-11 |season=13 |number=1 }}</ref> Уитакер [[Помона]] хот дахь Калифорнийн Политехникийн дээд сургуулийг<ref>{{cite web | title=Cal Poly Pomona | url=http://www.csumentor.edu/campustour/undergraduate/1/Cal_Poly_Pomona/Cal_Poly_Pomona5.html| work= CSU Mentor | accessdate=2008-09-12}}</ref> дүүргээд Өмнөд Калифорнийн хөгжмийн сургуульд суралцаж дуурийн урлагийн тенороор төгсчээ. Дараа нь Лондоны жүжигчиний мэргэшил олгох сургалтад хамрагдсан гэдэг. == Кино ертөнцөд хөл тавьсан нь == Форестийн кинонд тоглох гараа нь ихээхэн азтай эхэлсэн гэдэг. Онцолбол, «[[Рижмонт Хай сургууль дахь түргэн өөрчлөлт]]» кинонд 1982 онд [[Николас Кейж]], [[Поеэб Кэтис]] болон [[Шон Пенн]] нарын хожмоо алдаршсан жүжигчидтэй тоглож байв. Түүний дараа 1986 онд [[Мартин Скорсезе]]гийн найруулсан [[Мөнгөний өнгө (кино)|Мөнгөний өнгө]] кинонд [[Том Круз]], [[Пол Ньюман]] нарын жүжигчидтэй тогложээ. 1987 онд жүжигчин [[Робин Уильямс]]ийн хамт [[Өглөөний мэнд, Вьетнам]] кинонд тоглож байлаа. Форест 1988 онд хоёр кинонд тогложээ. Эхнийх нь [[Жан-Клод Ван Дамм]]ын хамт [[Цуст тулаан (кино)|Цуст тулаан]] кинонд тоглосон бол [[Клинт Иствуд]]ийн найруулсан [[Шувуу (кино)|Шувуу]] кинонд алдарт хөгжимчин [[Чарльз Паркер]]ын дүрийг чадварлаг бүтээн<ref name="Longino">Longino, Bob. {{Webarchiv|url=http://www.accessatlanta.com/services/content/movies/stories/2006/10/12/1013MMwhitaker.html |wayback=20071013143511 |text="The power of Forest Whitaker." |archiv-bot=2023-09-26 20:18:32 InternetArchiveBot }} ''The Atlanta Journal-Constitution''. October 12, 2006.</ref> [[Каннын Кино наадам]]д «Шилдэг эрэгтэй жүжигчиний» шагналыг хүртэж<ref name="festival-cannes.com">{{cite web |url=http://www.festival-cannes.com/en/archives/ficheFilm/id/316/year/1988.html |title=Festival de Cannes: Bird |accessdate=2009-07-25|work=festival-cannes.com}}</ref>, [[Алтан бөмбөрцөг]]т нэр дэвшиж Холливудын замналаа эхлүүлсэн юм. Уитакер Жима Жармуша найруулсан [[Сүнс нохой:Самурайн замнал]] кинонд бүлэг дээрэмчдийн гишүүн "Сүнст нохой" хочитын дүрд тогложээ."<ref>Scott, A.O. [http://www.nytimes.com/library/film/030300ghost-film-review.html "'Ghost Dog': Passions of Emptiness in an Essay on Brutality."] ''[[New York Times]]''. March 3, 2000.</ref> Уитакер 2002 онд [[Түгшүүрт өрөө]], [[Утасны бүхээг (кино)|Утасны бүхээг]] гэх аймшгийн төрлийн хоёр кинонд тогложээ. 2006 онд [[Шотландын сүүлчийн хаан (кино)|Шотландын сүүлчийн хаан]] кинонд [[Уганда]]гийн Ерөнхийлөгч асан дарангуйлагч [[Иди Амин]]ы дүрийг Уитакер бүтээж тухайн оныхоо бүхий л кино урлагийн томоохон бүхий л шагналыг хүртсэн билээ.<ref name="PositiveKing">{{cite news|last=Hirshon|first=Nicholas|work=[[New York Daily News]]|title=Reel Study of a Tyrant|url=http://www.nydailynews.com/archives/ny_local/2006/09/17/2006-09-17_reel_study__of_a_tyrant__ami.html|date=September 17, 2006|accessdate=January 14, 2010}}</ref><ref name="SydneyKing">{{cite news|last=Hall|first=Sandra|work=[[The Sydney Morning Herald]]|title=The Last King of Scotland|url=http://www.smh.com.au/news/film-reviews/the-last-king-of-scotland/2007/02/02/1169919520376.html|date=February 2, 2007|accessdate=January 14, 2010}}</ref> == Кино бүтээлүүд == {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;" | Жүжигчин |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" ! Он ! Монгол хэлээр ! Англи хэлээр ! Бүтээсэн дүр |- |[[1982]] |[[Рижмонт Хай сургууль дахь түргэн өөрчлөлт]] |Fast Times at Ridgemont High |Чарльз Жефферсон |- |rowspan=3|[[1986]] |[[Мөнгөний өнгө (кино)|Мөнгөний өнгө]] |The Color of Money |Амос |- |[[Хойд ба Өмнөд 2]] |North and South, Book II |Каффи |- |[[Цэргийн салаа (кино)|Цэргийн салаа]] |Platoon |Үлэмж биет Харольд |- |[[1987]] |[[Өглөөний мэнд, Вьетнам]] |Good Morning, Vietnam |Эдвард Гэрлик |- |rowspan=2|[[1988]] |[[Шувуу (кино)|Шувуу]] |Bird |[[Чарльз Паркер]] |- |[[Цуст тулаан (кино)|Цуст тулаан]] |Bloodsport |Роулинс |- |[[1990]] |[[Ширэнгэн ой (кино)|Ширэнгэн ой]] |Downtown |Деннис Куррен |- |rowspan=2|[[1991]] | |Diary of a Hitman |Деккер |- | |A Rage in Harlem |Жексон |- |rowspan=2|[[1992]] | |The Crying Game |Жоди |- | |Last Light |Фред Уитмор |- |[[1993]] | |Body Snatchers |хошууч Коллинз |- |rowspan=3|[[1994]] | |Blown Away |Энтони Франклин |- | |Prкt-а-Porter |Си Бьянко |- | |The Enemy Within |хурандаа Маккензи Кейси |- |rowspan=2|[[1995]] | |Species |Дэн Смитсон |- | |Smoke |Сайрус Кол |- |[[1996]] | |Phenomenon |Нэйт Поуп |- |[[1999]] |[[Сүнст нохой: Самурайн замнал (кино)|Сүнст нохой: Самурайн замнал]] |Ghost Dog: The Way of the Samurai |Сүнст нохой |- |[[2000]] | |Battlefield Earth |Кер |- |rowspan=2|[[2002]] |[[Түгшүүрт өрөө (кино)|Түгшүүрт өрөө]] |Panic Room |Бёрнхэм |- |[[Утасны бүхээг (кино)|Утасны бүхээг]] |Phone Booth |ахмад Эд Рейми |- |rowspan=3|[[2005]] | |A Little Trip to Heaven |Эбе Холт |- | |American Gun |Картер |- | |Mary |Тэд Янгер |- |rowspan=2|[[2006]] |[[Шотландын сүүлчийн хаан (кино)|Шотландын сүүлчийн хаан]] |The Last King of Scotland |[[Иди Амин]] |- | |The Marsh |Жеффри Хант |- |rowspan=2|[[2007]] | |The Air I Breathe | |- | |The Great Debaters |Доктор Жеймс Фармер |- |rowspan=2|[[2008]] | |Vantage Point |Ховард Льюис |- | |Street Kings |Ахмад Жек Уандер |- |[[2009]] | |Powder Blue |Чарли |- |[[2010]] | |''Repo Men'' |Жейк |- |[[2010]] | |''The Experiment'' |Бэррис |} == Эшлэл == {{Reflist | colwidth = 30em | refs = }} == Холбоос == * {{Commonscat|Forest Whitaker|Форест Уитакер}} * [[Зураг:Wikiquote-logo.svg|link=https://en.wikiquote.org/wiki/Forest_Whitaker|24x24px]] <span class="plainlinks">[https://web.archive.org/web/20151030154156/https://mn.wikipedia.org/wiki/Biligt/%D0%9D%D0%BE%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B3/%D0%97%D0%B0%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80:%D0%91%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%B4_%D1%82%D3%A9%D1%81%D0%BB%D2%AF%D2%AF%D0%B4 Wikiquote] ([[Англи хэл|en]])</span> — <span class="plainlinks">[https://en.wikiquote.org/wiki/Forest_Whitaker?uselang=mn '''Форест Уитакер''']</span> * {{imdb|0001845}} * {{tvtome person|61686}} * [https://web.archive.org/web/20090412181131/http://www.candlesforrwanda.org/view/28/forest-whitaker.html Forest Whitaker lighting a candle for Rwanda] {{DEFAULTSORT:Уитакер, Форест}} [[Ангилал:АНУ-ын жүжигчин]] [[Ангилал:АНУ-ын кино найруулагч]] [[Ангилал:Киноны продюсер]] [[Ангилал:Алтан бөмбөрцөг шагналтан]] [[Ангилал:БАФТА шагналтан]] [[Ангилал:Оскарын шагналтан]] [[Ангилал:Эмми шагналтан]] [[Ангилал:Техасын хүн]] [[Ангилал:Америкчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] le6w23ujkvsb7iibveog9jdq59haz3o 0 22326 822913 822773 2025-06-23T19:41:57Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822913 wikitext text/x-wiki [[Файл:Large format camera lens.jpg|thumb|right|Том форматтай камерын линз.]] '''Гэрэл зураг-'''гэрэл зургийн хальс эсвэл электрон зураг-мэдрэгч зэрэг [[цацаргалт]] мэдрэмтгий зүйлс дээрх цацаргалтыг буулгаж авах замаар зураг үүсгэх практик, шинжлэх ухаан бөгөөд урлаг юм. Линз нь ямар нэг обьектоос ялгарах эсвэл тухайн обьект дээр тусаад хугарсан гэрлийн цацрагийн фокусыг тааруулан, камерын дотор байрлах гэрэл мэдрэмтгий гадарга дээр бодит дүрс болгон буулгахад ашиглагддаг. Улмаар электрон дүрс мэдрэгч нь дүрсийг пикселийн (нягтрал) нарийвчлалаар буулган, боловсруулж дижитал файл хэлбэрээр хадгалдаг. Зураг, видео хэлбэрээр хадгалагдсан дижитал файлыг зургийн аппаратнаас шууд үзэх, компьютер лүү хуулах, дэлгэцээр харуулах буюу студид угааж, принтерээр хэвлэн ашиглаж болдог. Гэрэл зургийг шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэл, бизнест өргөнөөр ашиглахын зэрэгцээ урлаг, уран бүтээл, харилцаа холбооны зорилгоор түгээмэл ашигладаг. Гэрэл зургийн ач холбогдол бол түүхэн баримт болдог гол онцлогтой юм. == Үгийн гарал зүй == Фотограф гэдэг үг нь Грекийн φωτός (''phōtos'') буюу гэрэл<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dfa%2Fos φάος], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus</ref> болон γραφή (''graphé'') буюу зураг<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dgrafh%2F γραφή], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus</ref> гэсэн хоёр үгний нийлбэр юм.<ref>Harper, Douglas. [http://www.etymonline.com/index.php?term=photograph "photograph"]. ''[[Online Etymology Dictionary]]''.</ref> == Түүх == === Анхны технологи === [[File:Camera obscura box.jpg|thumb|Зураг зурахад ашиглагддаг хайрцган аппарат]] Гэрэл зураг нь хэд хэдэн технологийн нийлбэр юм. Анхны гэрэл зураг гарахаас өмнө Хятадын философич Мо Ди болон Грекийн математикч [[Аристотель]], [[Евклид]] нар МЭӨ 4, 5-р зуунд хайрганы нүхээр гэрэл тусган зураг зурах камерны талаар дүрсэлсэн байдаг.<ref>Campbell, Jan (2005) ''[http://books.google.com/books?id=lOEqvkmSxhsC&pg=PA114 Film and cinema spectatorship: melodrama and mimesis]''. Polity. p. 114. [[:en:Special:BookSources/074562930X|ISBN 0-7456-2930-X]]</ref><ref>http://books.google.com/?id=MTXdplfiz-cC&pg=PA20</ref> Хүн төрөлхтний хөгжил дэвшлийн гайхамшгийн нэг болох гэрэл зургийн түүх эртний Арабын физикч, математикч, эмч, филисофич [[Ибн-Аль-Хайсам|Ибн-Аль-Хайсамын]] нэртэй салшгүй холбоотой. Дундад зууны Европт Альхазен хэмээн алдаршсан тэрээр 965 онд төрж 1039 онд өөд болсон ба тухайн үеийнхээ хамгийн өндөр боловсролыг эзэмшиж, гэрэл, гэрлийн туяаны тухай тодорхой бүх л мэдэгдэхүүнийг тусгасан оптикийн тухай шинжлэх ухааны өгүүллээ бичжээ. Тэр үед гэрэл зургийн талаар ямар ч ойлголт байхгүй байсан боловч чухам энэ эрдэмтэн гэрэл зургийн аппарат маягийн зүйл хийсэн нь өнөөгийн бидний сонирхлыг ихэд татдаг. Үүний тулд тэрээр жирийн 1 хайрцаг авч 1 талд нь цоолж нүх гаргаад түүнийхээ өмнө хэд хэдэн лаа асаажээ. Нүхний эсрэг талд цулгай дэлгэц буюу самбар байрлуулахад уг дэлгэц буюу самбар дээр лаануудын доош харсан дүрс гардаг болохыг нээжээ. Ийнхүү Ибн-Аль-Хайсам 200 жилийн дараа харанхуй каамер хэмээх нэр хүртсэн зүйлийг нээсэн хийгээд энэ нь түүний хийдэг ердийн туршилтуудын 1 байсан тул өөрийн нээлтэндээ төдийлөн ач холбогдол өгөлгүй орхисон бөгөөд Европ тив үүнийг 200 жилийн дараа олж мэджээ. === Дундад зуун<ref name=":0">http://jagaa.blogmn.net/21813/gerel-zurgiin-tuuhees.html</ref> === 1519 онд алдарт [[Леонардо да Винчи]] харанхуй камерийг шинжлэх ухааны ажиглалт хийхэд чухал төхөөрөмж гэж нэрлэсэн тэмдэглэл бичжээ. 1544 онд [[Нидерланд|Нидерландын]] математикч Хээма Фрийзиус түүний тусламжтайгаар нарны хиртэлтэнд анх ажиглалт хийж байсан түүхтэй. 16-р зууны дунд үед Италийн иргэн Жамбаттиссаделла Поорте харанхуй камерийн нүхэнд линз суулгах санаа төрсөн бөгөөд ингэснээр дүрсний чанарыг эрс сайжруулж, улам боловсронгуй болсон тул тэр дорхноо л аялагчид, зураачдын байнгын дагуул болжээ. Цаасан дээр гарсан оптик дүрсийг тэд үзэг харандаагаар дагуулан тодруулдаг байв. Шинжлэх ухааны лабораторит энэ нь өнөөдрийн гэрэл зургийн аппарат буюу туршлагыг бүртгэгч дуран байлаа. Астрономич Иохами Кээплэр суурин дээрээ эргэж, тал бүр тийш харах боломжтой, салхин тээрэмний хэмжээтэй харанхуй камерийг зохион бүтээв. Оросын эрдэмтэн [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] лаборантууддаа, машинуудыг зурахад харанхуй камерийг байнга ашиглах шаардлага тавьдаг байв. Германы эрдэмтэн, физикч Крийстоф Шлайнэр харанхуй камерыг нар руу чиглүүлэв. Түүний дуран Кээплэрийн зөвлөснөөр 2 хэсэг цуглуулагч линзээс бүрдэж байснаараа [[Галилео Галилей|Галилео Галилейн]] дурангаас ялгарч байсан бөгөөд алсад буй зүйлүүдийн бодит дүрсийг дамжуулах боломжийг хангасан байна. Эрдэмтэд энэ камерийн тусламжтайгаар Галилейн нээсэн толбоноос гадна, гадаргуу дээр гарсан хаягдлууд тод ажиглагдаж буйг тогтоожээ. Үүнээс дахин 2 зууны дараа Францын одон орон судлаач, физикч [[Доминик Франсуа Жан Араго]] тэднийг дахин нээж “протуберац” ([[Герман хэл|герман]]. ''Protuberanzen'', лат. ''protubero'') хэмээн нэрлэжээ. Энэ үед эрдэмтэд бийр хэрэглэлгүй, зөвхөн гэрлээр зурах боломжийг шургуу судалж байлаа. Өөрөөр хэлбэл, дурангийн цуглуулж өгсөн дүрсийг бэхжүүлэх аргыг олох хэрэгтэй байв. Харанхуй камерийг гэрэл зургийн аппарат болгон хувиргах шаардлагатай байлаа. === 19-р зуун<ref name=":0" /> === 19-р зууны хамгийн гайхамшигтай бөгөөд ач холбогдолтой нээлтүүдийн нэг болох гэрэл зургийг Нийсэфор Ньепс (1765-1833) анхны харанхуй камерийг хийсэн. Тэр гэрлийн тусламжтайгаар сийлбэр хэвлэх хэв хийхийг мөрөөдөж, чулуун бараар хэвлэх аргатай нилээд нарийн танилцаж өөрийнхээ хийж буй зүйлээ гелиографи гэж нэрлэжээ. Мөн 1822 онд Парисын Маре гудамжинд Луи Жак Дагэр ([[Франц хэл|франц]]. ''Louis Jacques Mandé Daguerre'', 1787 —1851) “Диорама” хэмээх үзвэрийн газраа нээжээ. Тэрээр зургууд нь солигддог үзмэр хийсэн байна. Нимгэн, хагас тунгалаг даавуун дээр зурсан зургуудыг бүгдийг нь зэрэгцүүлэн сараалжуудаас зүүж байрлуулаад араас нь ээлжлэн гэрэлтүүлдэг байжээ. Үзэгчид гэгээн цагаан өдөр гэнэт шөнө болж хөгжмийн аялгуунд гоёмсог зураг харж байгаагаа гайхаж, шагшран магтаж байхад Дагэрт гэрлийн дүрсийг бэхжүүлэх аргыг олох санаа эргэлдсээр байв. Тэрээр тухайн үеийн бусад зураачдын адил харанхуй камер ашиглан зурдаг байсан бөгөөд оптикийг ч муугүй мэддэг байв. Ж.Дагэр францын зохион бүтээгч [[Жозеф Ньепс|Жозеф Нийсэфор Ньепс]] ([[Франц хэл|франц]]. ''Joseph Nicéphore Niépce''; 1765 —1833) тухай сонсоод түүнд захидал бичиж 1827 онд танилцаад 1829 онд хамтран ажиллаж, шинэчлэл хийхээр “Ноён Ньепсийн нээж ноён Дагэрийн боловсронгуй болгосон гелиографи” гэдэг нэртэй гэрээ байгуулжээ. Дагэр Ньепсийн олж харж чадаагүй хэв-барнаас хуулбарлах, байгаа байдлаар нь зураг авах 2-ын ялгааг ойлгож хөрөг зураг нь өнгөнүүдийн хувьд зөв, тод дамжуулахыг хамгаас илүү шаарддаг учир зураг авах хугацаа 5 хоромоос хэтрэх ёсгүй хэмээн үзэж йодоор боловсруулсан мөнгөөр бүрхсэн ялтас ашиглахыг санал болгожээ. Йодот мөнгө ашигласнаар орчин үеийн гэрэл зургийн аргад тун дөхөж ирсэн хэдий ч бүр 1818 онд Английн астрономч Жон Хээршэл йодот мөнгөний харлах процессыг тиосульфит зогсоодог болохыг нээснийг тэд мэдэж чадаагүй юм. Ньепсийг нас барсны дараа Даагэр йодот мөнгөөр богино хугацаанд позитив дүрс гаргаж бэхжүүлэх аргыг олж даагэреотип хэмээн нэрлэжээ. Энэ арга нь Ньепсийнхээс огт өөр арга байсан ч хамтын ажиллагааны гэрээ хүчин төгөлдөр хэвээр байсан тул дундынх болжээ. Даагэрийн нээсэн энэ арга маш энгийн бөгөөд түгээмэл байсан тул тэр дороо л нийтэд хүртээл болсон байна. Өөрийн дүрс-Даагэреотипийг харахыг хүсэгчид маш олон байсан ба тэдний хэрэгцээний хирээр харанхуй каамер, химийн бодисууд, дуран, мөнгөжүүлсэн ялтсуудыг үйлдвэрлэж эхлэв.Мөнгөн усны уураар дүрс тодруулах болон тиосульфитаар бэхжүүлэх аргыг ч Даагэр /Жооно Хээршэлийн нээснийг мэдэлгүйгээр/ нээжээ. Гэвч энэ бүгдийг Даагэр өөрөө санаачилсангүй, зөвхөн Ньепсийн санааг үргэлжлүүлж байж олж нээжээ. Гелиограф анх гарснаас хойш 13 жилийн дараа буюу 1839 оны 1-р сард Парисын ШУА-ийн хурал дээр нэрт эрдэмтэн, улс төрийн зүтгэлтэн Доминик-Франсуа Араго анх Луи Дагэр, Нийсэфор Ньепс нар хавтгай метал гадаргуу дээр объектуудын гэрлийн дүрсийг бэхжүүлэн авах боломжийг нээснийг илтгэжээ. Энэ үед Английн эрдэмтэн [[Уильям Тальбот|Уильям Фокс Тальбот]] ([[Англи хэл|англи]]. ''William Henry Fox Talbot''; 1800 —1877) харанхуй камер ашиглан дүрс буулгах процессыг сонирхож 1835 онд буюу ажиллаж эхэлснээсээ хойш 2 жилийн дараа, өөрийн байшин болон Лакокийн сүмийн зургийг авч чаджээ. Эдгээр зургийг 2 цагийн хугацаатай барил өгч авсан хэдий ч анхны, жинхэнэ гэрэл зургийн негативууд /энэ нэрийг Таальбот өгчээ/ байжээ. Гэвч Тальбот туршилтаа төдхөн орхисон байна. 1839 оны 1-р сарын сүүлчээр Уильям Тальбот Лондоны Эзэн хааны нийгэмлэгийн хурал дээр өөрийн нээсэн калотайпийн аргын тухай илтгэл тавьж гэрэл зургийг боловсронгуй болгох талаар ажиллаж эхэлсэн байна. Ингээд хэдхэн сарын дараа азот хүчлийн мөнгө бүхий хальсан дээр авдаг болсноор дүрсийг ердөө л 3 хоромд буулгах боломжтой болжээ. Таальбот өөрийн аргаа шууд гаргаж тавьсан бол дагэреотипийг гаргалгүйгээр мөхөөж чадах байсан ба нэгэнт их хүч хөрөнгө зарж бүтээсэн Даагэротипийг 10 жилийн дараа калотайп шахан гаргажээ. Хожим нь энэ арга эхлээд хуурай, дараа нь нойтон желатин ялтсуудад шахагдан өөрчлөгдсөн билээ. Ийнхүү хүн төрөлхтний олон чухал нээлтийн нэг болох гэрэл зураг урлагийн болон аж үйлдвэрийн шинэ салбар болон үүсэж хөгсөн байна. Хожим бромт мөнгө, хлорт мөнгө, йодот мөнгө зэрэг бодисуудаар гэрэл мэдрүүлэн, метол, эсвэл гидрохиноноор тодруулаад тиосульфат натригаар зогсоож төрөл бүрийн гадаргууд буулгадаг болсныг өнөөгийн бид хэрэглэж байна. Шинжлэх ухаан техникийн дэвшлийн эрин - өнөө үед тоон програмт зураг үүсэн хөгжиж байгаа нь зарим талаараа гэрэл зургийн ач холбогдлыг бууруулсан нь гэмт хэрэгтэн этгээдүүдийн бүртгэлээр ХIХ зууны сүүл үед баруун Европыг дагуулан шуугиулж байсан Бертильонаж буюу антропометрийн хэмжил зүйн арга ХХ зууны эхэнд дактилоскопихэмээх гарын мөрний ухаанд зайгаа тавин өгсөнтэй төстэй ч бодит байдлыг дүрслэх чадал, засвар хийх, хуурамчаар үйлдсэнийг тогтоох боломж өндрөөрөө урлаг, криминалистик зэрэг салбарт үнэлж баршгүй хэвээрээ байна. === Хар цагаан зураг === Бүх гэрэл зураг эхэндээ зөвхөн хар, цагаан өнгөтэй. Хар, цагаан зураг нь саарал болон цэнхэр, бор шаргал туяатай гардаг байсан. Одоо хэр нь камераар хар, цагаан зураг дарж болохоос гадна зөвхөн хар, цагаан зураг дардаг камер ч байдаг. Мөн зураг засварлах програмуудад хар, цагаан болгох үйлдлүүд байдаг. === Өнгөт зураг === 1903 онд авсан өнгөт зураг байдаг. Тухайн үед тусгай төхөөрөмж ашиглан, маш удаан хугацааны туршид зургийг бүтээж, хэвлэдэг байсан. Өнгөтөөр зураг авах боломжийг 1840 оны үеэс судалж эхэлсэн. Эхэн үед өнгөт зураг гэрэлд цохигдох, их хугацаа шаардах гэх мэт сул талтай байсан. 1855 онд физикч [[Жеймс Клерк Максвелл]] ([[Англи хэл|англи]]. ''James Clerk Maxwell''; 1831—1879) гурван үндсэн өнгийг тусгаарлах зарчмын талаар судалгаа гаргасан бөгөөд '''''1861''''' онд энэ зарчмын дагуу анхны өнгөт зургийг авсан. Максвелл улаан, ногоон, цэнхэр шүүлтүүр ашиглан 3 ширхэг хар, цагаан зураг авч, дараа нь нийлүүлэх замаар өнгөт зураг гаргаж авах санаа гаргажээ. 1860-аад оны сүүлээр Луйс Дукос ду Хаурон өнгөт зураг хэвлэх аргийг нээсэн. Улмаар хальс хийж зураг дарах камер бүтээгдэх болж 1935 он гэхэд Кодак өнгөт хальсыг нэвтрүүлсэн. Үүнтэй төстэй "''Agfacolor Neu"'' хальсыг Agfa компани 1936 онд бүтээжээ. 1963 онд Поларойд компани зураг дарсны дараа 1-2 минутын дотор хэвлэн гаргах камер гаргасан байна. 1995-2005 оны хооронд дижитал камер хэрэглээнд хүчтэй нэвтрэх болсон. === Дижитал гэрэл зураг === 1981 онд Японы [[Sony|"Sony"]] компани энгийн хүмүүс ашиглаж болох анхны хагас дижитал камерыг худалдаанд гаргасан. Мавика хэмээх энэхүү камер нь дүрсийг дискэнд хадгалдаг байсан бөгөөд дискэн дээр хадгалагдсан дүрсийг дэлгэцээр харах боломжтой байсан. 1991 онд Кодак анхны дижитал камер болох DCS 100-г гаргасан. Энэ камер өндөр үнэтэй байсан хэдий ч сэтгүүлч, мэргэжлийн гэрэл зурагчид өргөнөөр ашиглаж эхэлсэн байна. Дижитал камер нь электрон дүрс мэдрэгч ашиглан дүрсийг электрон дата болгон хадгалдаг бөгөөд өмнөх үеийн камеруудаас ялгаатай нь зураг угаах гэх мэт химийн процесс ашигладаггүй юм. Дижитал зургийг төрөл бүрийн янзалж, өөрчлөх боломжтой. Өнөөдөр дэлхий даяар дижитал камер болон ухаалаг гар утас ашиглан зураг авах болсон билээ. === Нийлэг гэрэл зураг === Нийлэг гэрэл зураг нь компьютер орчинд авах зураг бөгөөд зураг авалт нь бодитоор зураг авч байгаа мэт загварчлагдсан байдаг. Дижитал ертөнцөд дижитал зураг авалт хийх нь бодит ертөнцөд зураг авах хэмжээ, хязгаарыг давах боломжийг бий болгосон.<ref>{{cite conference|url = http://www.zhongart.com/marcol/premier/photoA_files/synthesis%20photography%20and%20architecture.html|title = Synthesis photography and architecture|last1 = Paux|first1 = Marc-Olivier|date = 1 February 2011|conference = [[Imagina]]|location = Monaco}} {{Webarchiv|url=http://www.zhongart.com/marcol/premier/photoA_files/synthesis%20photography%20and%20architecture.html |wayback=20150402092825 |text=Synthesis photography and architecture |archiv-bot=2025-06-23 19:41:57 InternetArchiveBot }}</ref> == Камерны түүхэн хөгжил == <!-- Images showing cameras typical for their time or cameras that were first of their kind (other suggestions for criterias?)--> <gallery widths="220" heights="180" perrow="5"> File:Studijskifotoaparat.JPG|19-р зууны 3 хөлтэй, студийн камер File:Box Camera.jpg|Чиглүүлээд зураг дарах [[хайрцган камер]], кино зураг авалтад ашиглагддаг анхны камер, c. 1910 File:No1-A Autographic Kodak Jr.jpg|Kodak-ийн хураадаг камер 1922 File:Leica-II-Camera-1932 cropped.jpg|[[Leica Camera|Leica-II]], [[135 мм]] кино зураг авалтын анхны камеруудын нэг, 1932 File:Contax-s.jpg|[[Contax]] S 1949&nbsp;– анхны [[олон талт призмт камер]] [[Single-lens reflex camera|SLR]] File:Polaroid Colorpack 80.jpg|Polaroid Colorpack 80 зураг хэвлэдэг камер, c 1975 File:Photography using Canon Digital IXUS 850 IS.jpg|[[Дижитал камер]], [[Canon Ixus]] загвар, c. 2000. File:Capas-d1.jpg|Nikon D1, анхны [[digital single-lens reflex camera|digital SLR]] сурвалжлага, спортын зураг авалтад ашиглагддаг, c. 2000 File:Phone photography.jpg|[[Ухаалаг утас]], c. 2010 </gallery> == Техникийн шинж чанар == Камер бол зураг авах хэрэгсэл бөгөөд дуу бичлэг хураах төхөөрөмж суулгаснаар видео бичлэг хийх буюу кино зураг авалт хийх боломжтой болсон. Дижитал сорон болон электрон соронзон бүхий санах ойтой.<ref>http://www.dpreview.com/learn/?/glossary/</ref> == Эшлэл == {{Reflist}} [[Ангилал:Гэрэл зураг| ]] [[Ангилал:Дүрслэх урлагийн төрөл]] [[Ангилал:Уран сайхны арга техник]] [[Ангилал:Хуулбарлах техник]] 0toual7wgdti31ekfy5qol9bxqp5c5g 0 24173 822912 822772 2025-06-23T18:34:02Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822912 wikitext text/x-wiki [[Файл:Ephesians 2,12 - Greek atheos.jpg|thumb|right|250px| ''atheoi'' буюу αθεοι гэсэн "бурхангүй хүмүүс" хэмээх Грек үг]] '''Атеизм''' буюу '''Шашингүйн үзэл''' гэж бурхан орших явдалд итгэхгүй байх үзэл.<ref name=Nielsen-EB/> Илүү давчуу байдлаар тайлбарлавал атеизм гэдэг нь [[бурхан]] тэнгэр байхгүй хэмээх үзэл юм.<ref name=RoweRoutledge/><ref name=oxdicphil/> Өргөнөөр тайлбарлавал атеизм бол ямар нэгэн бурхан тэнгэр байдаг эсэхэд үл итгэх явдал билээ.<ref name=oxdicphil/><ref name=religioustolerance/><ref>{{cite encyclopedia |url=http://oxforddictionaries.com/definition/atheism |encyclopedia=Oxford Dictionaries |title=atheism |publisher=Oxford University Press |accessdate=2012-04-09 }} {{Webarchiv|url=http://oxforddictionaries.com/definition/atheism |wayback=20190121124816 |text=atheism |archiv-bot=2025-06-23 18:34:02 InternetArchiveBot }}</ref> Атеизмийн эсрэг<ref name=reldef/><ref name=OED-theism /> болох [[Тейзм]] гэдэг нь ядаж нэг бурхан оршдогт итгэх явдал.<ref name=OED-theism>{{cite book |title=Oxford English Dictionary |edition=2nd |year=1989 |quote=Belief in a deity, or deities, as opposed to atheism}} </ref><ref> {{cite web |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/theism |title=Merriam-Webster Online Dictionary |quote=belief in the existence of a god or gods | accessdate=2011-04-09}}</ref> Атеизмийн үзэлтэй хүнийг Атеист гэнэ. Атеизм хэмээх үг нь Грек хэлний ἄθεος (''atheos'') буюу "бурхангүй" хэмээх үгнээс гаралтай бөгөөд үүнийг бүхэл нийгмээрээ бурхан тэнгэрт тахин шүтэх үзлийг эсэргүүцдэг хүмүүсийг тодорхойлдог, доош нь хийсэн утгатай үг байжээ. Чөлөөт үзэл баримтлал, эргэлзээт лавлагаа дэлгэрч, шашны шүүмжлэл ихэссэнээр тус үгийг хэрэглэх тохиолдол багасаж эхэлжээ. <ref name=KArmstrong>{{cite book |last=Armstrong |first=Karen |authorlink=Karen Armstrong |title=A History of God |year=1999 |publisher=London: Vintage |isbn=0-09-927367-5}} </ref> Атеистууд нь ер бусын зүйлтэй холбоотойгоор тайлбарладаг зүйлд эргэлзээтэй ханддаг бөгөөд баттай бодит үзэл баримтлалыг энэ тэргүүнд тавьдаг хүмүүс байдаг. Атеизм нь олонход ямар нэгэн бурхан тэнгэрт итгэхгүй байхыг зөвлөдөг. Атеизмийг дэмжигч маргаанууд нь гүн ухаан, нийгэм, түүх зэрэг олон олон шинжлэх ухаанаас гаралтай. Зарим атеистууд нь төрийг шашнаас тусгаарлах үзэлтэй<ref name=honderich/><ref> Fales, Evan. "Naturalism and Physicalism", in {{harvnb|Martin|2007|pp=122–131}}. </ref> байдаг ч хүмүүсийн дунд баримталдаг үзэл, философиуд нь ялгарах жишээтэй. Атеизм нь шашинг бодвол дэлхий ертөнцийг илүү хялбараар тайлбарладаг хэмээн олонх атеистууд хэлдэг бөгөөд ийм учраас атеизм нь бурхан байхгүйг батлах бус, эсрэгээр нь шашин нь бурхан байгаа гэдгийг тайлбарлах үүрэгтэй хэмээн үздэг.<ref>{{harvnb|Stenger|2007|pp=17–18}}, citing {{cite book|last=Parsons|first=Keith M.|title=God and the Burden of Proof: Plantinga, Swinburne, and the Analytical Defense of Theism|year=1989|location=Amherst, New York|publisher=Prometheus Books|isbn=978-0879755515}}</ref> Зарим шашин шүтлэгт атеизмийн дүр төрхүүд илэрдэг. Үүнд, [[Жайнизм]], [[Буддизм]], [[Хиндүизм]], [[Паган]] хөдөлгөөнүүд<ref name="Neopaganism">{{cite book|author=Carol S. Matthews|url=http://books.google.com/?id=RfGhUW8RdUIC&pg=PA194&dq=neopaganism+atheism#v=onepage&q&f=false|title=A New Vision A New Heart A Renewed Call - Volume Two|publisher=William Carey Library|quote=Although Neo-Pagans share common commitments to nature and spirit there is a diversity of beliefs and practices. Some are atheists, others are polytheists (several gods exists), some are pantheists (all is God) and others are panentheists (all is in God).|date=19 October 2009|isbn=9780878083640}} </ref> (Викка гэх мэт<ref name="Wicca">{{cite book|author=Carol S. Matthews|url=http://books.google.com/?id=stQQJlV9FT8C&pg=PA115&dq=neopaganism+atheism#v=onepage&q&f=false|title=New Religions|publisher=Chelsea House Publishers|quote=There is no universal worldview that all Neo-Pagans/Wiccans hold. One online information source indicates that depending on how the term ''God'' is defined, Neo-Pagans might be classified as monotheists, duotheists (two gods), polytheists, pantheists, or atheists.|date=19 October 2009|isbn=9780791080962}} </ref>), бурхангүй шашнууд хамаарагдана. Жайнизм болоод Буддизмийн зарим хэлбэрүүд нь бурханд итгэхийг санал болгодоггүй<ref>{{cite book |url=http://books.google.com.vc/books?id=Jb0rCQD9NcoC&printsec=frontcover#v=onepage&q=atheism&f=false |last=Kedar |first=Nath Tiwari |year=1997 |title=Comparative Religion |publisher=[[Motilal Banarsidass]] |isbn=81-208-0293-4 |page=50}} </ref> байхад Хиндүизм нь атеизмийг хүчинтэйд тооцдог ч дагаж мөрдөхөд хэцүү гэдэг.<ref>{{Cite book | last = Chakravarti| first = Sitansu| title = Hinduism, a way of life| publisher = Motilal Banarsidass Publ.| year = 1991| page = 71| url = http://books.google.com/?id=J_-rASTgw8wC&pg=PA71| isbn = 978-81-208-0899-7|quote = According to Hinduism, the path of the atheist is very difficult to follow in matters of spirituality, though it is a valid one. |accessdate=2011-04-09}} </ref> Атейзмийг тодорхойлогч шалгуурууд нь хоорондоо зөрчилддөг тул өнөө үед дэлхий дээрх Атейстуудын тоог тогтоох нь тийм ч амар биш юм.<ref name="Martin2007">{{cite book|last=Zuckerman|first=Phil|editor=Martin, Michael T|title=The Cambridge companion to atheism|year=2007|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, England|isbn=0-521-84270-0|page=56|url=http://books.google.com/books?id=tAeFipOVx4MC&pg=PA56|accessdate=2011-04-09}} </ref> Нэгэн тооцоогоор дэлхийн хүн амын 2.3% нь атеистууд, 11.9% нь шашин шүтдэггүй гэсэн дүн гарчээ.<ref name="Britannica demographics">{{cite web |url=http://search.eb.com/eb/article-9432620 |title=Worldwide Adherents of All Religions by Six Continental Areas, Mid-2005 |publisher=Encyclopædia Britannica |year=2005 |accessdate=2007-04-15}} * 2.3% Atheists: Persons professing atheism, skepticism, disbelief, or irreligion, including the militantly antireligious (opposed to all religion). * 11.9% Nonreligious: Persons professing no religion, nonbelievers, agnostics, freethinkers, uninterested, or dereligionized secularists indifferent to all religion but not militantly so. </ref> Өөр нэг судалгаанаас харахад өөрсдийгөө атейст хэмээн тодорхойлсон хүмүүс нь барууныхны дунд хамгийн өндөр хувийг эзэлдэг, тухайлбал: [[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]]-4 %, [[Итали]]-7%, [[Испани]]-11%, [[Их Британи]]-17%, [[Герман]]-20%, [[Франц]]-32% байдаг байна.<ref name="Harris">{{cite web |url=http://www.harrisinteractive.com/news/allnewsbydate.asp?NewsID=1131 |title=Religious Views and Beliefs Vary Greatly by Country, According to the Latest Financial Times/Harris Poll |publisher=Financial Times/Harris Interactive |date=2006-12-20 | accessdate=2011-04-09}} </ref> Харин [[Монгол улс]]ад 2010 онд хийсэн хүн амын тооллогоор нийт хүн амын 38.6% нь шашин шүтдэггүй гэсэн дүн гарчээ.<ref>[http://toollogo2010.mn/doc/Statistic_undsen_ur_dun.pdf 2010 оны Хүн амын тооллого, Үндсэн дүн]</ref> == Үгний гарал болоод хэрэглээ == Эртний Грек хэлэнд ''atheos'' (ἄθεος) нь "бурхангүй" хэмээх утгатай тэмдэг нэр байв. Энэ үгийг анх бурханы эсрэг, сүсэггүй хэмээх шүүмжлэлийн байдлаар хэрэглэж байжээ. МЭӨ 5-р зуунд энэ үг нь илүү утга төгөлдөршиж бурхантай харилцаа холбоог тасалсан, бурхныг үгүйсгэсэн хэмээх утгатай болов. ἀσεβής (''asebēs'') хэмээх үгийг өөрийн бурхныг үл шүтэж эсэргүүцдэг ч бусад бурхныг шүтдэг хүмүүст оноох болов. Сонгодог бичвэрүүдийн орчин үеийн хөрвүүлгээр ''atheos''-ийг "atheistic" буюу "атеист тал руугаа" гэж орчуулах нь бий. [[Цицеро]] нь тус үгийг латин хэлнээ ''atheos'' гэж хөрвүүлжээ. Анхны [[Христийн шашин]]тнууд, [[Эртний Грекийн шашин]]д итгэгчид нар тус үгийг нөгөөдөө оноож доромжилдог байжээ. Атеист (atheist) хэмээх үг нь англи хэлнээ Атеизм хэмээх үгнээс өмнө гарч ирсэн бөгөөд анх 1566, 1571 онд хэрэглэгдэж байв. Бурхан шашин үл шүтэх хэмээх утгаар Атеист хэмээх нэршлийг хамгийн эртний үедээ 1577 оны үед хэрэглэж байжээ. Түүнтэй холбоотой үгс, нэршлүүд нь хожим бий болжээ: деист - 1621 онд, теист - 1662 онд, [[деизм]] - 1675 онд, [[теизм]] - 1678 онд. Тухайн үедээ деизм, деист хэмээх үгс нь одоогийнхоо тодорхойлолтоор явж байсан бол теизм хэмээх үг нь сүүлдээ деизмээс ялгарах болжээ. Карен Армстронг бичихдээ 16 болон 17-р зууны үед атеист хэмээх үг нь зөвхөн доромжлол байдлаар хэрэглэгддэг байсан - хэн ч өөрийгөө атеист хэмээхгүй байх байсан гэжээ. 17-р зууны дунд үед бурханд итгэхгүй байх нь боломжгүй зүйл хэмээн үздэг байв. 18-р зууны сүүл үед Европт ''Атеизм''-г анх өөртөө олгогч үзэл хэмээн үзэх болов - үүнд, монотеист Авраамийн бурханд (Христ, Лал, Жүдизмийн бурхан) итгэхгүй байх явдлыг. 20-р зуунд даяаршил бий болсноор тус үгийг бүхий л бурханд итгэхгүй байх явдалд хэрэглэх болсон. Зарим Атеистууд "Атеизм" хэмээх үг нь хэрэгцээгүй хэмээн тайлбарладаг. Сэм Харис ''Letter to a Christian Nation'' номондоо: <blockquote>''Атеизм'' хэмээх үг нь угтаа оршин тогтнох ёсгүй. Атеизм нь ердөө л ямар нэг учир шалтгаангүй шашны үзлийн эсрэг гаргадаг ухаалаг хүмүүсийн дуу авиа юм.</blockquote> === Эерэг, сөрөг гэх === Философчид тухайлахад Антони Флю болон Майкл Мартин нар эерэг Атеизм-ийг сөрөг Атеизм-тай (сул дорой зөөлөн) анх эерэгцүүлэн гаргаж иржээ. Эерэг Атеизм гэдэг бол бурхан гэж байдаггүй гэх үзлийг хүлээн зөвшөөрсөн үзэл баримтлал юм. Сөрөг Атеизм нь non-theism-ийн бүхий л хэлбэрүүдийг өөртөө багтаадаг. Энэ ангиллийн дагуу хэн ч эерэг ба сөрөг Атеист биш юм. Сул дорой ба хүчтэй Атеизм нь харьцангуй сүүлийн үеийнх ба эерэг ба сөрөг Атеизм нь өмнө нь үүссэн ба тэдгээрийг философи, уран зохиол болон католик өршөөлд хэрэглэгдэж байв. Энэхүү нэршлийн доор ихэнх үл мэдэгчдийг сөрөг Атейзмууд хэмээн нэрлэж байлаа. Мартины үед тухайлахад үл мэдэгчид нь сөрөг Атеизмыг баталдаг ихэнх үл мэдэгчид нь Атеизмын талаас үзэл бодлоо илэрхийлдэг ба энэ нь theism(физм)-ээс илүү харьцуулж үздэг байна. Бурхан байхгүй хэмээх үзэл нь заримдаа итгэл үнэмшилээ хаяхад хүргэдэг. === Практик атейзм === Практик буюу прагматик атеизмд бас анатизм ч гэж нэрлэгддэг хувь үзэл санаатнууд /хүмүүс/ нь хэрвээ бурхан гэж байгаагүй бол мөн байгалийн хуулийг ангилахгүйгээр тайлбарлах байсан гэдэг. Бурхан байгаа эсэх нь тодорхойгүй гэвч шаардлаггүй болон огт хэрэгцээгүй мэтээр төсөөлөгддөг гэвч бурхад хүний амьдралын зорилгыг тодорхойлохгүй бидэнд өдөр тутмын амьдралд нөлөөлөхгүй юм. Практик атеизмын хэлбэр нь шинжлэх ухааны харилцаа хамааралтай далд хамааралтай, энэхүү шинжлэх ухааны утга хамаарал нь байгалын ухаан юм. Натурал философийн шинжлэх ухааны аргад үндэслэн батлах /нотлох/ эсвэл шууд хүлээн зөвшөөрч түүнд бүрэн итгэж үнэмших явдал байлаа. Практик атеизм нь дараах хэлбэртэй байна. *Шашны оновчгүй байдал – бурханд итгэх нь хүний зан, ёс суртахуун, шашны зан үйл болон бусад ямар нэгэн үйл явдалд нөлөөлөхгүй. *Бурхан шашны аливаа зан үйлүүд нь оюун ухааны бөгөөд практик үйл хэргүүдээс ангид байх. *Ялгаагүй байх- бурхан шашны асуудлуудын сонирхолд нөлөөлөхгүй байх. *Бурхан шашин үл шүтэх үзэл санаанаас ангид байх. === Онолын атеизм === Онолын атейзм нь бурхан байдаг гэх үзэлтэй зарчмын хувьд гарч ирсэн Үүнд:Паскалийн Вагерийн маргааны хариулт нь байдаг. Үнэндээ Онолын атеизм бол үндсэндээ онтологик болон физик онотологик юм. == Ишлэл == {{Reflist|3 |refs= <ref name=Nielsen-EB> *{{Cite encyclopedia |first=Kai |last=Nielsen |authorlink=Kai Nielsen (philosopher) |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |title=Atheism |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/40634/atheism |year=2011 |quote=Instead of saying that an atheist is someone who believes that it is false or probably false that there is a God, a more adequate characterization of atheism consists in the more complex claim that to be an atheist is to be someone who rejects belief in God for the following reasons...: for an anthropomorphic God, the atheist rejects belief in God because it is false or probably false that there is a God; for a nonanthropomorphic God... because the concept of such a God is either meaningless, unintelligible, contradictory, incomprehensible, or incoherent; for the God portrayed by some modern or contemporary theologians or philosophers... because the concept of God in question is such that it merely masks an atheistic substance—e.g., "God" is just another name for love, or ... a symbolic term for moral ideals. |accessdate=2011-12-06 |ref=harv}} *{{Cite encyclopedia |title=Atheism |first=Paul |last=Edwards |authorlink=Paul Edwards (philosopher) |publisher=MacMillan Reference USA (Gale)|editor=Donald M. Borchert |origyear=1967 |year=2005 |edition=2nd |encyclopedia=[[Encyclopedia of Philosophy|The Encyclopedia of Philosophy]] |volume=Vol. 1 |page=359 |isbn=9780028657806 |quote=On our definition, an 'atheist' is a person who rejects belief in God, regardless of whether or not his reason for the rejection is the claim that 'God exists' expresses a false proposition. People frequently adopt an attitude of rejection toward a position for reasons other than that it is a false proposition. It is common among contemporary philosophers, and indeed it was not uncommon in earlier centuries, to reject positions on the ground that they are meaningless. Sometimes, too, a theory is rejected on such grounds as that it is sterile or redundant or capricious, and there are many other considerations which in certain contexts are generally agreed to constitute good grounds for rejecting an assertion. |ref=harv}}(page 175 in 1967 edition) </ref><ref name=RoweRoutledge> {{cite encyclopedia |url=http://books.google.com/?id=lnuwFH_M5o0C&pg=PA530&lpg=PA530&dq=atheism+routledge#v=onepage&q=atheism%20routledge&f=false |first=William L. |last=Rowe |authorlink=William L. Rowe |encyclopedia=[[Routledge Encyclopedia of Philosophy]] |title=Atheism |year=1998 |editor=Edward Craig |isbn=9780415073103 |publisher=Taylor & Francis |quote=As commonly understood, atheism is the position that affirms the nonexistence of God. So an atheist is someone who disbelieves in God, whereas a theist is someone who believes in God. Another meaning of "atheism" is simply nonbelief in the existence of God, rather than positive belief in the nonexistence of God. ...an atheist, in the broader sense of the term, is someone who disbelieves in every form of deity, not just the God of traditional Western theology. |accessdate=2011-04-09 |ref=harv}} </ref> <!-- ТҮР ЗУУР ТАВЬСАН!!!!!! <ref name=agnosticism-contrast> *{{cite web|title = Atheism | url=http://www.merriam-webster.com/concise/atheism?show=0&t=1323944845|work=Encyclopædia Britannica Concise|publisher=Merriam Webster|accessdate=2011-12-15 | quote = Critique and denial of metaphysical beliefs in God or divine beings. Unlike agnosticism, which leaves open the question of whether there is a God, atheism is a positive denial. It is rooted in an array of philosophical systems.}} *{{cite book|last=Zuckerman|first=edited by Phil|title=Atheism and secularity|year=2010|publisher=Praeger|location=Santa Barbara, Calif. [u.a.]|isbn=9780313351839 | quote = A major source of these biases is the lack of clear definitions. Atheism and secularity are defined in opposition to religion, with atheism (the rejection of theism) often perceived as an extreme form of secularism (the decline of religious influence over society). But atheism is a narrow term referring to a specific belief (that there is no god), whereas secularism has various meanings, including a range of attitudes (such as religious indifference, doubt, agnosticism, and atheism) as as behaviors (such as lack of regular church attendance or disregard for traditional religious morality). }} *{{Cite encyclopedia |first=Kai |last=Nielsen |authorlink=Kai Nielsen (philosopher) |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |title=Atheism |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/40634/atheism |year=2011 |quote=atheism, in general, the critique and denial of metaphysical beliefs in God or spiritual beings. As such, it is usually distinguished from theism, which affirms the reality of the divine and often seeks to demonstrate its existence. Atheism is also distinguished from agnosticism, which leaves open the question whether there is a god or not, professing to find the questions unanswered or unanswerable. |accessdate=2011-12-06 |ref=harv}} *{{cite web |year=1911 |url=http://www.1911encyclopedia.org/Atheism |title=Atheism |work=Encyclopædia Britannica | accessdate=2011-04-09 | quote = But dogmatic atheism is rare compared with the sceptical type, which is identical with agnosticism in so far as it denies the capacity of the mind of man to form any conception of God, but is different from it in so far as the agnostic merely holds his judgment in suspense, though, in practice, agnosticism is apt to result in an attitude towards religion which is hardly distinguishable from a passive and unaggressive atheism.}} </ref> --> <ref name=honderich> Honderich, Ted (Ed.) (1995). "Humanism". ''The Oxford Companion to Philosophy''. Oxford University Press. p 376. ISBN 0-19-866132-0. </ref><ref name=religioustolerance> [[Religioustolerance.org]]'s short article on [http://www.religioustolerance.org/atheist4.htm Definitions of the term "Atheism"] suggests that there is no consensus on the definition of the term. Most dictionaries (see the OneLook query for [http://www.onelook.com/?w=atheism&ls=a "atheism"]) first list one of the more narrow definitions. * {{Cite book |url=http://www.ditext.com/runes/a.html |title=Dictionary of Philosophy |first=Dagobert D.(editor) |last=Runes |authorlink=Dagobert D. Runes |year=1942 edition |publisher=Littlefield, Adams & Co. Philosophical Library |location=New Jersey |isbn=0-06-463461-2 |quote=(a) the belief that there is no God; (b) Some philosophers have been called "atheistic" because they have not held to a belief in a personal God. Atheism in this sense means "not theistic". The former meaning of the term is a literal rendering. The latter meaning is a less rigorous use of the term though widely current in the history of thought |accessdate=2011-04-09}} – entry by [[Vergilius Ferm]] </ref><ref name=oxdicphil> {{cite encyclopedia |editor=Simon Blackburn |encyclopedia=The Oxford Dictionary of Philosophy |title=atheism |url=http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t98.e278 |accessdate=2011-12-05 |edition=2008 |year=2008 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |quote= Either the lack of belief that there exists a god, or the belief that there exists none. Sometimes thought itself to be more dogmatic than mere agnosticism, although atheists retort that everyone is an atheist about most gods, so they merely advance one step further.}}<!--Same in 2005 edition: http://books.google.com/books?id=WHILCw0hDA4C&pg=PA27&dq=%22atheism%22#v=onepage&q=%22atheism%22&f=false --> </ref><ref name=reldef>{{cite web |url=http://www.as.ua.edu/rel/aboutreldefinitions.html |title=Definitions: Atheism |publisher=Department of Religious Studies, University of Alabama |accessdate=2011-04-09 |archive-date=2011-06-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110607093325/http://www.as.ua.edu/rel/aboutreldefinitions.html |url-status=dead }}</ref> }} [[Ангилал:Атеизм| ]] qvq5clldg2ooui0xo4hj694ctj1hvaw 0 25855 822851 820270 2025-06-23T14:43:55Z Mosaise 97538 822851 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын кино найруулагч, зураглаач, сценарист. {{stub}} {{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбын}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [монгол [byamba tsogtbayar]; (1961 оны 11 сарын 20 - 2022 оны 03 сарын 22) нь монголын кино найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр монголын түүхийг дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж 1990 оны ардчилсан хувьсгалын баримтат зургийг авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан VIII Богд Жавзандамба хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм. == Намтар == Б.Цогтбаяр нь 1961 оны 11 сарын 20-нд Монгол Улсын Нийслэл Улаанбаатар хотод төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “Монгол кино” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох Бэгзийн Балжинням, Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд ЗХУ-ийн БХКУД-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) орос хэлний бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт Гальперин, Александр Владимировичийн шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших Өмнөговь аймгийн Номгон сумын нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “Алтан гадас” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд БНМАУ-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын Увс аймгийн Хяргас суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр кино найруулж зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | Дээд хэмжээ | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Хамлет их говийн жонон | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | Уучил | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б. Цогтбаяр 2022 оны 3-р сарын 22 онд нас барсан. 4yz881s9uatdd2pcpn5kgss83yjy7zi 822852 822851 2025-06-23T14:47:23Z Mosaise 97538 822852 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын кино найруулагч, зураглаач, сценарист. {{stub}} {{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбын}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [монгол [byamba tsogtbayar]; (1961 оны 11 сарын 20 - 2022 оны 03 сарын 22) нь Монголын кино найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр Монголын түүхийг дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж 1990 оны ардчилсан хувьсгалын баримтат зургийг авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан VIII Богд Жавзандамба хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм. == Намтар == Б.Цогтбаяр нь 1961 оны 11 сарын 20-нд Монгол Улсын Нийслэл Улаанбаатар хотод төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “Монгол кино” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох Бэгзийн Балжинням, Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд ЗХУ-ийн БХКУД-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) орос хэлний бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт Гальперин, Александр Владимировичийн шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших Өмнөговь аймгийн Номгон сумын нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “Алтан гадас” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд БНМАУ-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын Увс аймгийн Хяргас суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр кино найруулж зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | Дээд хэмжээ | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Хамлет их говийн жонон | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | Уучил | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б. Цогтбаяр 2022 оны 3-р сарын 22 нд нас барсан. ll48fsf3fjz7lznjxk364i05vxq66td 822853 822852 2025-06-23T14:49:05Z Mosaise 97538 822853 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын кино найруулагч, зураглаач, сценарист. {{stub}} {{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбын}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; (1961 оны 11 сарын 20 - 2022 оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр Монголын түүхийг дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны ардчилсан хувьсгалын баримтат зургийг авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан VIII Богд Жавзандамба хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм. == Намтар == Б.Цогтбаяр нь 1961 оны 11 сарын 20-нд Монгол Улсын Нийслэл Улаанбаатар хотод төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “Монгол кино” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох Бэгзийн Балжинням, Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд ЗХУ-ийн БХКУД-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) орос хэлний бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт Гальперин, Александр Владимировичийн шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших Өмнөговь аймгийн Номгон сумын нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “Алтан гадас” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд БНМАУ-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын Увс аймгийн Хяргас суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр кино найруулж зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | Дээд хэмжээ | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Хамлет их говийн жонон | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | Уучил | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б. Цогтбаяр 2022 оны 3-р сарын 22 нд нас барсан. 7d9oeyv3rdtxnveu987vfnsikpcxsig 822854 822853 2025-06-23T14:50:26Z Mosaise 97538 822854 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын кино найруулагч, зураглаач, сценарист. {{stub}} {{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбын}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; (1961 оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр Монголын түүхийг дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны ардчилсан хувьсгалын баримтат зургийг авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан VIII [[Богд хаан|Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм. == Намтар == Б.Цогтбаяр нь 1961 оны 11 сарын 20-нд Монгол Улсын Нийслэл Улаанбаатар хотод төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “Монгол кино” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох Бэгзийн Балжинням, Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд ЗХУ-ийн БХКУД-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) орос хэлний бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт Гальперин, Александр Владимировичийн шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших Өмнөговь аймгийн Номгон сумын нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “Алтан гадас” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд БНМАУ-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын Увс аймгийн Хяргас суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр кино найруулж зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | Дээд хэмжээ | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Хамлет их говийн жонон | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | Уучил | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б. Цогтбаяр 2022 оны 3-р сарын 22 нд нас барсан. a83h3j32dg088dihx7mtww550efr6an 822855 822854 2025-06-23T14:54:32Z Mosaise 97538 822855 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын кино найруулагч, зураглаач, сценарист. {{stub}} {{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбын}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; (1961 оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр Монголын түүхийг дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны ардчилсан хувьсгалын баримтат зургийг авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан VIII [[Богд хаан|Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм. == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “Монгол кино” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох Бэгзийн Балжинням, Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) орос хэлний бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт Гальперин, Александр Владимировичийн шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших Өмнөговь аймгийн Номгон сумын нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “Алтан гадас” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд БНМАУ-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын Увс аймгийн Хяргас суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр кино найруулж зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | Дээд хэмжээ | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Хамлет их говийн жонон | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | Уучил | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б. Цогтбаяр 2022 оны 3-р сарын 22 нд нас барсан. 881aopv3df4naapuf4g1iu6mp8n7ouu 822856 822855 2025-06-23T15:03:50Z Mosaise 97538 822856 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. {{stub}} {{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбын}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм. == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | Дээд хэмжээ | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Хамлет их говийн жонон | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | Уучил | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. rgh8adjn7vhshm2xcdaxg9yxt511d4s 822857 822856 2025-06-23T15:08:37Z Mosaise 97538 822857 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. {{stub}} {{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм. == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | Дээд хэмжээ | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Хамлет их говийн жонон | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | Уучил | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. smczty6mn9vgq0wrdsy5q63bumovdte 822858 822857 2025-06-23T15:09:45Z Mosaise 97538 822858 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. {{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм. == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | Дээд хэмжээ | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Хамлет их говийн жонон | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | Уучил | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. 32g0t0j90z6itls9534lvayolioa1n1 822859 822858 2025-06-23T15:15:53Z Mosaise 97538 Mosaise moved page [[Бямбын Цогтбаяр]] to [[Бямбаагийн Цогтбаяр]]: Misspelled title 822858 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. {{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм. == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | Дээд хэмжээ | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Хамлет их говийн жонон | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | Уучил | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. 32g0t0j90z6itls9534lvayolioa1n1 822861 822859 2025-06-23T15:16:48Z Mosaise 97538 822861 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | Дээд хэмжээ | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Хамлет их говийн жонон | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | Уучил | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. igxl68mq31t1d2logbkv3e34ool0jsy 822862 822861 2025-06-23T15:18:21Z Mosaise 97538 822862 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Хамлет их говийн жонон | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | Уучил | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. 24eadh31e57b2b5hrkuca684935g7nl 822867 822862 2025-06-23T15:30:26Z Mosaise 97538 822867 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | Хамлет их говийн жонон | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | Уучил | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. muhjv9jdyah0gue34bzoafcdg10uzbo 822869 822867 2025-06-23T15:33:38Z Mosaise 97538 822869 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | Уучил | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. 2n6do2kzvzvxkkhjwqdtj56y9cihoox 822870 822869 2025-06-23T15:34:33Z Mosaise 97538 822870 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | Хубилай хааны зарлиг | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. np3vke1e4omsu3c7alnbv96carvpddz 822873 822870 2025-06-23T15:40:45Z Mosaise 97538 822873 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | Богд хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. 253eeqak2bjosp5gpba56t8dpkgodt3 822875 822873 2025-06-23T15:43:53Z Mosaise 97538 822875 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | Луйвар | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. lg1wqsppetspgnmrs5t1l0eobuaau8v 822878 822875 2025-06-23T15:47:02Z Mosaise 97538 822878 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | Амьдрал нулимсанд дургүй | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. 8j9w9mat4xt5jdjpkanbn66d6k2hvx7 822880 822878 2025-06-23T15:51:18Z Mosaise 97538 822880 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | Харанхуй хад | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. j44e1rtvvcf0gq7oji8jy4tu8yillwi 822882 822880 2025-06-23T15:54:00Z Mosaise 97538 822882 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | Монголын сүүлчийн эзэн хаан | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. jbize8xlytpz3svlewek0o8myhodrdf 822884 822882 2025-06-23T15:57:38Z Mosaise 97538 822884 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан (“Богд хаан” 2011, “Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. lcb615a8m047vk1bgz4pd7f71wplejs 822893 822884 2025-06-23T16:07:38Z Mosaise 97538 822893 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. t8p1na7h93xkcdfwatmct8lgws2spu7 822894 822893 2025-06-23T16:10:43Z Mosaise 97538 822894 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр Монголын үндэсний кино урлагийн академийг 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * Алтан гадас одон * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан. Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. 361y0ir2rc41npm1ac1kmpknzeq6888 822895 822894 2025-06-23T16:22:30Z Mosaise 97538 822895 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад 1983 онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Найруулагч Б.Цогтбаяр: Энэ сайхан залуучууд аргагүйн эрхэнд арилжааны кино хийж байна |url=https://gogo.mn/r/wmv35 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref> “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь<ref>{{Cite book |last=Бямбаагийн |first=Цогтбаяр |url=https://search.nationallibrary.mn/Record/12660/Similar?sid=7599006 |title=Монголын уран сайхны кино нийтийн соёлд нөлөөлсөн нь |date=2014}}</ref>” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр [https://filmart.mn/ Монголын үндэсний кино урлагийн академийг] 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж [https://filmart.mn/?page_id=126 Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа] зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * [[Алтан гадас одон]] * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон * [[Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн|Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан.<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2022-03-23 |title=МУУГЗ, кино найруулагч Б.Цогтбаяр бурхны оронд заларчээ |url=https://mpress.mn/p/7232 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref> Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. gcy99w8yodulxrqfnqcytlh79s4ydbx 822896 822895 2025-06-23T16:25:26Z Mosaise 97538 822896 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад [[1983 он|1983]] онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]], мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Найруулагч Б.Цогтбаяр: Энэ сайхан залуучууд аргагүйн эрхэнд арилжааны кино хийж байна |url=https://gogo.mn/r/wmv35 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref> “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь<ref>{{Cite book |last=Бямбаагийн |first=Цогтбаяр |url=https://search.nationallibrary.mn/Record/12660/Similar?sid=7599006 |title=Монголын уран сайхны кино нийтийн соёлд нөлөөлсөн нь |date=2014}}</ref>” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр [https://filmart.mn/ Монголын үндэсний кино урлагийн академийг] 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж [https://filmart.mn/?page_id=126 Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа] зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * [[Алтан гадас одон]] * [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]] * [[Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн|Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан.<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2022-03-23 |title=МУУГЗ, кино найруулагч Б.Цогтбаяр бурхны оронд заларчээ |url=https://mpress.mn/p/7232 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref> Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. tjyfkjsio3yn4lfsomzqs0g9y08wkam 822897 822896 2025-06-23T16:26:36Z Mosaise 97538 822897 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж, туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, Москвагийн их сургуульд (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад [[1983 он|1983]] онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]], мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Найруулагч Б.Цогтбаяр: Энэ сайхан залуучууд аргагүйн эрхэнд арилжааны кино хийж байна |url=https://gogo.mn/r/wmv35 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref> “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь<ref>{{Cite book |last=Бямбаагийн |first=Цогтбаяр |url=https://search.nationallibrary.mn/Record/12660/Similar?sid=7599006 |title=Монголын уран сайхны кино нийтийн соёлд нөлөөлсөн нь |date=2014}}</ref>” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр [https://filmart.mn/ Монголын үндэсний кино урлагийн академийг] 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж [https://filmart.mn/?page_id=126 Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа] зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * [[:Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан|Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан]] * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * [[Алтан гадас одон]] * [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]] * [[Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн|Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан.<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2022-03-23 |title=МУУГЗ, кино найруулагч Б.Цогтбаяр бурхны оронд заларчээ |url=https://mpress.mn/p/7232 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref> Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. 70rd6g2ziw1ldv9ar8ukwgiy35yzj7c 822898 822897 2025-06-23T16:28:40Z Mosaise 97538 822898 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж,туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, [[:en:Moscow_State_University|Москвагийн их сургуульд]] (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад [[1983 он|1983]] онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]], мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Найруулагч Б.Цогтбаяр: Энэ сайхан залуучууд аргагүйн эрхэнд арилжааны кино хийж байна |url=https://gogo.mn/r/wmv35 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref> “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь<ref>{{Cite book |last=Бямбаагийн |first=Цогтбаяр |url=https://search.nationallibrary.mn/Record/12660/Similar?sid=7599006 |title=Монголын уран сайхны кино нийтийн соёлд нөлөөлсөн нь |date=2014}}</ref>” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр [https://filmart.mn/ Монголын үндэсний кино урлагийн академийг] 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж [https://filmart.mn/?page_id=126 Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа] зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * [[:Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан|Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан]] * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * [[Алтан гадас одон]] * [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]] * [[Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн|Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан.<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2022-03-23 |title=МУУГЗ, кино найруулагч Б.Цогтбаяр бурхны оронд заларчээ |url=https://mpress.mn/p/7232 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref> Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. e73cm3qkeky1e5ptmb3ms3bvx1h6xln 822899 822898 2025-06-23T16:37:25Z Mosaise 97538 822899 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Бямбаагийн Цогтбаяр [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Б.Цогтбаяр: Бидний хулгайгаар кино хийж байсан камер ардчиллын түүхэнд баримт үлдээсэн |url=https://gogo.mn/r/146175 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref>” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж,туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, [[:en:Moscow_State_University|Москвагийн их сургуульд]] (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад [[1983 он|1983]] онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]], мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж<ref>{{Cite web |date=2017-02-10 |title=Д.Нацагдоржийн амьдралаар бүтээсэн "Харанхуй хад" кино дэлгэцнээ ирлээ |url=https://dorgio.mn/p/66977 |access-date=2025-06-23 |website=dorgio.mn |language=mn}}</ref>, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Найруулагч Б.Цогтбаяр: Энэ сайхан залуучууд аргагүйн эрхэнд арилжааны кино хийж байна |url=https://gogo.mn/r/wmv35 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref> “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь<ref>{{Cite book |last=Бямбаагийн |first=Цогтбаяр |url=https://search.nationallibrary.mn/Record/12660/Similar?sid=7599006 |title=Монголын уран сайхны кино нийтийн соёлд нөлөөлсөн нь |date=2014}}</ref>” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр [https://filmart.mn/ Монголын үндэсний кино урлагийн академийг] 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж [https://filmart.mn/?page_id=126 Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа] зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]]<ref>{{Cite web |date=-001-11-30T00:00:00+00:00 |title=Э.Энхтулга: Б.Цогтбаяр найруулагчтай хамтарсан уран бүтээл минь бэлэн боллоо |url=https://urlag.mn/post/13723 |access-date=2025-06-23 |website=Урлаг.мн |language=mn}}</ref> | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * [[:Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан|Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан]] * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * [[Алтан гадас одон]] * [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]] * [[Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн|Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан.<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2022-03-23 |title=МУУГЗ, кино найруулагч Б.Цогтбаяр бурхны оронд заларчээ |url=https://mpress.mn/p/7232 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref> Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. 4xyvwou8j0wssz6vvtlsv9i50io6kud 822900 822899 2025-06-23T16:37:53Z Mosaise 97538 822900 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Гэрэл зураг|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Б.Цогтбаяр: Бидний хулгайгаар кино хийж байсан камер ардчиллын түүхэнд баримт үлдээсэн |url=https://gogo.mn/r/146175 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref>” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж,туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, [[:en:Moscow_State_University|Москвагийн их сургуульд]] (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад [[1983 он|1983]] онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]], мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж<ref>{{Cite web |date=2017-02-10 |title=Д.Нацагдоржийн амьдралаар бүтээсэн "Харанхуй хад" кино дэлгэцнээ ирлээ |url=https://dorgio.mn/p/66977 |access-date=2025-06-23 |website=dorgio.mn |language=mn}}</ref>, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Найруулагч Б.Цогтбаяр: Энэ сайхан залуучууд аргагүйн эрхэнд арилжааны кино хийж байна |url=https://gogo.mn/r/wmv35 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref> “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь<ref>{{Cite book |last=Бямбаагийн |first=Цогтбаяр |url=https://search.nationallibrary.mn/Record/12660/Similar?sid=7599006 |title=Монголын уран сайхны кино нийтийн соёлд нөлөөлсөн нь |date=2014}}</ref>” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр [https://filmart.mn/ Монголын үндэсний кино урлагийн академийг] 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж [https://filmart.mn/?page_id=126 Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа] зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]]<ref>{{Cite web |date=-001-11-30T00:00:00+00:00 |title=Э.Энхтулга: Б.Цогтбаяр найруулагчтай хамтарсан уран бүтээл минь бэлэн боллоо |url=https://urlag.mn/post/13723 |access-date=2025-06-23 |website=Урлаг.мн |language=mn}}</ref> | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * [[:Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан|Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан]] * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * [[Алтан гадас одон]] * [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]] * [[Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн|Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан.<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2022-03-23 |title=МУУГЗ, кино найруулагч Б.Цогтбаяр бурхны оронд заларчээ |url=https://mpress.mn/p/7232 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref> Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. qqotluri2hwjhuidducywpgcuwufa95 822901 822900 2025-06-23T16:38:53Z Mosaise 97538 822901 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Баримтат кино|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Б.Цогтбаяр: Бидний хулгайгаар кино хийж байсан камер ардчиллын түүхэнд баримт үлдээсэн |url=https://gogo.mn/r/146175 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref>” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] 2021 он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж,туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, [[:en:Moscow_State_University|Москвагийн их сургуульд]] (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад [[1983 он|1983]] онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]], мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж<ref>{{Cite web |date=2017-02-10 |title=Д.Нацагдоржийн амьдралаар бүтээсэн "Харанхуй хад" кино дэлгэцнээ ирлээ |url=https://dorgio.mn/p/66977 |access-date=2025-06-23 |website=dorgio.mn |language=mn}}</ref>, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Найруулагч Б.Цогтбаяр: Энэ сайхан залуучууд аргагүйн эрхэнд арилжааны кино хийж байна |url=https://gogo.mn/r/wmv35 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref> “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь<ref>{{Cite book |last=Бямбаагийн |first=Цогтбаяр |url=https://search.nationallibrary.mn/Record/12660/Similar?sid=7599006 |title=Монголын уран сайхны кино нийтийн соёлд нөлөөлсөн нь |date=2014}}</ref>” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр [https://filmart.mn/ Монголын үндэсний кино урлагийн академийг] 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж [https://filmart.mn/?page_id=126 Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа] зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]]<ref>{{Cite web |date=-001-11-30T00:00:00+00:00 |title=Э.Энхтулга: Б.Цогтбаяр найруулагчтай хамтарсан уран бүтээл минь бэлэн боллоо |url=https://urlag.mn/post/13723 |access-date=2025-06-23 |website=Урлаг.мн |language=mn}}</ref> | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * [[:Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан|Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан]] * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * [[Алтан гадас одон]] * [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]] * [[Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн|Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан.<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2022-03-23 |title=МУУГЗ, кино найруулагч Б.Цогтбаяр бурхны оронд заларчээ |url=https://mpress.mn/p/7232 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref> Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. k49kx4jlmycvo995a9dl6hbk4fxnhy3 822903 822901 2025-06-23T16:44:17Z Mosaise 97538 822903 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Баримтат кино|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Б.Цогтбаяр: Бидний хулгайгаар кино хийж байсан камер ардчиллын түүхэнд баримт үлдээсэн |url=https://gogo.mn/r/146175 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref>” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] [[2021 он|2021]] он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2021-09-10 |title=“Монголын Сүүлчийн Эзэн Хаан” уран сайхны киноны нээлт боллоо |url=https://mpress.mn/p/1755 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref>.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж,туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, [[:en:Moscow_State_University|Москвагийн их сургуульд]] (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад [[1983 он|1983]] онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]], мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж<ref>{{Cite web |date=2017-02-10 |title=Д.Нацагдоржийн амьдралаар бүтээсэн "Харанхуй хад" кино дэлгэцнээ ирлээ |url=https://dorgio.mn/p/66977 |access-date=2025-06-23 |website=dorgio.mn |language=mn}}</ref>, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Найруулагч Б.Цогтбаяр: Энэ сайхан залуучууд аргагүйн эрхэнд арилжааны кино хийж байна |url=https://gogo.mn/r/wmv35 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref> “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь<ref>{{Cite book |last=Бямбаагийн |first=Цогтбаяр |url=https://search.nationallibrary.mn/Record/12660/Similar?sid=7599006 |title=Монголын уран сайхны кино нийтийн соёлд нөлөөлсөн нь |date=2014}}</ref>” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр [https://filmart.mn/ Монголын үндэсний кино урлагийн академийг] 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж [https://filmart.mn/?page_id=126 Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа] зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]]<ref>{{Cite web |date=-001-11-30T00:00:00+00:00 |title=Э.Энхтулга: Б.Цогтбаяр найруулагчтай хамтарсан уран бүтээл минь бэлэн боллоо |url=https://urlag.mn/post/13723 |access-date=2025-06-23 |website=Урлаг.мн |language=mn}}</ref> | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * [[:Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан|Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан]] * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * [[Алтан гадас одон]] * [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]] * [[Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн|Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан.<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2022-03-23 |title=МУУГЗ, кино найруулагч Б.Цогтбаяр бурхны оронд заларчээ |url=https://mpress.mn/p/7232 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref> Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. ik2qak5sf2bqpfzk38mabhtedplcpna 822904 822903 2025-06-23T17:00:11Z 202.21.117.92 822904 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Бямбаагийн Цогтбаяр | зураг = Btsogtbayar2017.jpg | хэмжээ = | зургийн тайлбар = Б.Цогтбаяр 2017 онд | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = 1961 оны 11 сарын 20 | төрсөн газар = Улаанбаатар хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = Кино найруулагч, зураглаач, сценаринг, судлаач | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = | төрөл = | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = | гарын үсэг = Цогтбаяр гарын үсэг.jpg | вэбсайт = }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Баримтат кино|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Б.Цогтбаяр: Бидний хулгайгаар кино хийж байсан камер ардчиллын түүхэнд баримт үлдээсэн |url=https://gogo.mn/r/146175 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref>” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] [[2021 он|2021]] он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2021-09-10 |title=“Монголын Сүүлчийн Эзэн Хаан” уран сайхны киноны нээлт боллоо |url=https://mpress.mn/p/1755 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref>.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж,туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, [[:en:Moscow_State_University|Москвагийн их сургуульд]] (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад [[1983 он|1983]] онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]], мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж<ref>{{Cite web |date=2017-02-10 |title=Д.Нацагдоржийн амьдралаар бүтээсэн "Харанхуй хад" кино дэлгэцнээ ирлээ |url=https://dorgio.mn/p/66977 |access-date=2025-06-23 |website=dorgio.mn |language=mn}}</ref>, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Найруулагч Б.Цогтбаяр: Энэ сайхан залуучууд аргагүйн эрхэнд арилжааны кино хийж байна |url=https://gogo.mn/r/wmv35 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref> “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь<ref>{{Cite book |last=Бямбаагийн |first=Цогтбаяр |url=https://search.nationallibrary.mn/Record/12660/Similar?sid=7599006 |title=Монголын уран сайхны кино нийтийн соёлд нөлөөлсөн нь |date=2014}}</ref>” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр [https://filmart.mn/ Монголын үндэсний кино урлагийн академийг] 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж [https://filmart.mn/?page_id=126 Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа] зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]]<ref>{{Cite web |date=-001-11-30T00:00:00+00:00 |title=Э.Энхтулга: Б.Цогтбаяр найруулагчтай хамтарсан уран бүтээл минь бэлэн боллоо |url=https://urlag.mn/post/13723 |access-date=2025-06-23 |website=Урлаг.мн |language=mn}}</ref> | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * [[:Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан|Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан]] * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * [[Алтан гадас одон]] * [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]] * [[Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн|Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан.<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2022-03-23 |title=МУУГЗ, кино найруулагч Б.Цогтбаяр бурхны оронд заларчээ |url=https://mpress.mn/p/7232 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref> Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. c2h8skxzdlp79b1yhe82e733shsuok7 822907 822904 2025-06-23T17:34:30Z 202.21.117.92 822907 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс албан тушаалтан |name=Бямбаагийн Цогтбаяр <br> {{MongolUnicode|ᠪᠢᠮᠪᠠ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠴᠣᠭᠲᠤᠪᠠᠶᠠᠷ}} |imagesize=250px |caption=Б.Цогтбаяр 2017 онд |awards=[[МУУГЗ]] <br>[[ХГУТО]] <br>[[Алтан гадас одон]] |profession=Зураглаач, найруулагч, сценарист, урлаг судлаач |image=Btsogtbayar2017.jpg |alma_mater=1983 Бүх холбоотны кино урлагийн дээд сургууль |children= |caption= Б.Цогтбаяр 2017 онд |death_place=[[Монгол Улс]] [[Улаанбаатар]] |death_date=2022 оны 03 сарын 22 |birth_place=[[Монгол Улс]] [[Улаанбаатар]] |birth_date=1961 оны 11 сарын 20 |nationality={{flag|Монгол}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]] → МУ) |signature=Цогтбаяр гарын үсэг.jpg }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Баримтат кино|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Б.Цогтбаяр: Бидний хулгайгаар кино хийж байсан камер ардчиллын түүхэнд баримт үлдээсэн |url=https://gogo.mn/r/146175 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref>” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] [[2021 он|2021]] он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2021-09-10 |title=“Монголын Сүүлчийн Эзэн Хаан” уран сайхны киноны нээлт боллоо |url=https://mpress.mn/p/1755 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref>.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж,туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, [[:en:Moscow_State_University|Москвагийн их сургуульд]] (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад [[1983 он|1983]] онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]], мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж<ref>{{Cite web |date=2017-02-10 |title=Д.Нацагдоржийн амьдралаар бүтээсэн "Харанхуй хад" кино дэлгэцнээ ирлээ |url=https://dorgio.mn/p/66977 |access-date=2025-06-23 |website=dorgio.mn |language=mn}}</ref>, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Найруулагч Б.Цогтбаяр: Энэ сайхан залуучууд аргагүйн эрхэнд арилжааны кино хийж байна |url=https://gogo.mn/r/wmv35 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref> “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь<ref>{{Cite book |last=Бямбаагийн |first=Цогтбаяр |url=https://search.nationallibrary.mn/Record/12660/Similar?sid=7599006 |title=Монголын уран сайхны кино нийтийн соёлд нөлөөлсөн нь |date=2014}}</ref>” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр [https://filmart.mn/ Монголын үндэсний кино урлагийн академийг] 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж [https://filmart.mn/?page_id=126 Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа] зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]]<ref>{{Cite web |date=-001-11-30T00:00:00+00:00 |title=Э.Энхтулга: Б.Цогтбаяр найруулагчтай хамтарсан уран бүтээл минь бэлэн боллоо |url=https://urlag.mn/post/13723 |access-date=2025-06-23 |website=Урлаг.мн |language=mn}}</ref> | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * [[:Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан|Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан]] * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * [[Алтан гадас одон]] * [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]] * [[Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн|Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан.<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2022-03-23 |title=МУУГЗ, кино найруулагч Б.Цогтбаяр бурхны оронд заларчээ |url=https://mpress.mn/p/7232 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref> Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. o6qyqg542de9xdhse6rj6lnfkw8lyep 822908 822907 2025-06-23T17:42:39Z 202.21.117.92 822908 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс албан тушаалтан |name=Бямбаагийн Цогтбаяр <br> {{MongolUnicode|ᠪᠢᠮᠪᠠ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠴᠣᠭᠲᠤᠪᠠᠶᠠᠷ}} |imagesize=250px |caption=Б.Цогтбаяр 2017 онд |awards=[[Алтан гадас одон]] <br> [[Урлагийн Гавьяат Зүтгэлтэн]] <br>[https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%BB:%D0%A5%D3%A9%D0%B4%D3%A9%D0%BB%D0%BC%D3%A9%D1%80%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%93%D0%B0%D0%B2%D1%8C%D1%8F%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D0%A3%D0%BB%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%A2%D1%83%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%B Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон] |profession=Зураглаач, найруулагч, сценарист, урлаг судлаач |image=Btsogtbayar2017.jpg |alma_mater=1983 Бүх холбоотны кино урлагийн дээд сургууль |children= |caption= Б.Цогтбаяр 2017 онд |death_place=[[Монгол Улс]] [[Улаанбаатар]] |death_date=2022 оны 03 сарын 22 |birth_place=[[Монгол Улс]] [[Улаанбаатар]] |birth_date=1961 оны 11 сарын 20 |nationality={{flag|Монгол}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]] → МУ) |signature=Цогтбаяр гарын үсэг.jpg }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Баримтат кино|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Б.Цогтбаяр: Бидний хулгайгаар кино хийж байсан камер ардчиллын түүхэнд баримт үлдээсэн |url=https://gogo.mn/r/146175 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref>” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] [[2021 он|2021]] он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2021-09-10 |title=“Монголын Сүүлчийн Эзэн Хаан” уран сайхны киноны нээлт боллоо |url=https://mpress.mn/p/1755 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref>.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж,туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, [[:en:Moscow_State_University|Москвагийн их сургуульд]] (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад [[1983 он|1983]] онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]], мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж<ref>{{Cite web |date=2017-02-10 |title=Д.Нацагдоржийн амьдралаар бүтээсэн "Харанхуй хад" кино дэлгэцнээ ирлээ |url=https://dorgio.mn/p/66977 |access-date=2025-06-23 |website=dorgio.mn |language=mn}}</ref>, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Найруулагч Б.Цогтбаяр: Энэ сайхан залуучууд аргагүйн эрхэнд арилжааны кино хийж байна |url=https://gogo.mn/r/wmv35 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref> “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь<ref>{{Cite book |last=Бямбаагийн |first=Цогтбаяр |url=https://search.nationallibrary.mn/Record/12660/Similar?sid=7599006 |title=Монголын уран сайхны кино нийтийн соёлд нөлөөлсөн нь |date=2014}}</ref>” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр [https://filmart.mn/ Монголын үндэсний кино урлагийн академийг] 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж [https://filmart.mn/?page_id=126 Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа] зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]]<ref>{{Cite web |date=-001-11-30T00:00:00+00:00 |title=Э.Энхтулга: Б.Цогтбаяр найруулагчтай хамтарсан уран бүтээл минь бэлэн боллоо |url=https://urlag.mn/post/13723 |access-date=2025-06-23 |website=Урлаг.мн |language=mn}}</ref> | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * [[:Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан|Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан]] * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * [[Алтан гадас одон]] * [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]] * [[Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн|Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан.<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2022-03-23 |title=МУУГЗ, кино найруулагч Б.Цогтбаяр бурхны оронд заларчээ |url=https://mpress.mn/p/7232 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref> Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. pruq8izmspvt0e9hbve32jtbslz67av 822909 822908 2025-06-23T17:45:11Z 202.21.117.92 822909 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс албан тушаалтан |name=Бямбаагийн Цогтбаяр <br> {{MongolUnicode|ᠪᠢᠮᠪᠠ ᠶ᠋ᠢᠨ <br> ᠴᠣᠭᠲᠤᠪᠠᠶᠠᠷ}} |imagesize=250px |caption=Б.Цогтбаяр 2017 онд |awards=[[Алтан гадас одон]] <br> [[Урлагийн Гавьяат Зүтгэлтэн]] <br>[https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%BB:%D0%A5%D3%A9%D0%B4%D3%A9%D0%BB%D0%BC%D3%A9%D1%80%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%93%D0%B0%D0%B2%D1%8C%D1%8F%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D0%A3%D0%BB%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%A2%D1%83%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%B Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон] |profession=Зураглаач, найруулагч, сценарист, урлаг судлаач |image=Btsogtbayar2017.jpg |alma_mater=1983 Бүх холбоотны кино урлагийн дээд сургууль |children= |caption= Б.Цогтбаяр 2017 онд |death_place=[[Монгол Улс]] [[Улаанбаатар]] |death_date=2022 оны 03 сарын 22 |birth_place=[[Монгол Улс]] [[Улаанбаатар]] |birth_date=1961 оны 11 сарын 20 |nationality={{flag|Монгол}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]] → [[монгол|МУ]]) |signature=Цогтбаяр гарын үсэг.jpg }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Баримтат кино|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Б.Цогтбаяр: Бидний хулгайгаар кино хийж байсан камер ардчиллын түүхэнд баримт үлдээсэн |url=https://gogo.mn/r/146175 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref>” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] [[2021 он|2021]] он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2021-09-10 |title=“Монголын Сүүлчийн Эзэн Хаан” уран сайхны киноны нээлт боллоо |url=https://mpress.mn/p/1755 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref>.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж,туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, [[:en:Moscow_State_University|Москвагийн их сургуульд]] (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад [[1983 он|1983]] онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болсон. урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]], мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж<ref>{{Cite web |date=2017-02-10 |title=Д.Нацагдоржийн амьдралаар бүтээсэн "Харанхуй хад" кино дэлгэцнээ ирлээ |url=https://dorgio.mn/p/66977 |access-date=2025-06-23 |website=dorgio.mn |language=mn}}</ref>, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Найруулагч Б.Цогтбаяр: Энэ сайхан залуучууд аргагүйн эрхэнд арилжааны кино хийж байна |url=https://gogo.mn/r/wmv35 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref> “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь<ref>{{Cite book |last=Бямбаагийн |first=Цогтбаяр |url=https://search.nationallibrary.mn/Record/12660/Similar?sid=7599006 |title=Монголын уран сайхны кино нийтийн соёлд нөлөөлсөн нь |date=2014}}</ref>” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр [https://filmart.mn/ Монголын үндэсний кино урлагийн академийг] 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж [https://filmart.mn/?page_id=126 Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа] зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]]<ref>{{Cite web |date=-001-11-30T00:00:00+00:00 |title=Э.Энхтулга: Б.Цогтбаяр найруулагчтай хамтарсан уран бүтээл минь бэлэн боллоо |url=https://urlag.mn/post/13723 |access-date=2025-06-23 |website=Урлаг.мн |language=mn}}</ref> | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * [[:Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан|Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан]] * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * [[Алтан гадас одон]] * [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]] * [[Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн|Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан.<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2022-03-23 |title=МУУГЗ, кино найруулагч Б.Цогтбаяр бурхны оронд заларчээ |url=https://mpress.mn/p/7232 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref> Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. 2hf8leciqmqdnnhmj4aoqw6mcrpql51 822910 822909 2025-06-23T17:49:07Z 202.21.117.92 822910 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс албан тушаалтан |name=Бямбаагийн Цогтбаяр <br> {{MongolUnicode|ᠪᠢᠮᠪᠠ ᠶ᠋ᠢᠨ <br> ᠴᠣᠭᠲᠤᠪᠠᠶᠠᠷ}} |imagesize=250px |caption=Б.Цогтбаяр 2017 онд |awards=[[Алтан гадас одон]] <br> [[Урлагийн Гавьяат Зүтгэлтэн]] <br>[https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%BB:%D0%A5%D3%A9%D0%B4%D3%A9%D0%BB%D0%BC%D3%A9%D1%80%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%93%D0%B0%D0%B2%D1%8C%D1%8F%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D0%A3%D0%BB%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%A2%D1%83%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%B Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон] |profession=Зураглаач, найруулагч, сценарист, урлаг судлаач |image=Btsogtbayar2017.jpg |alma_mater=1983 Бүх холбоотны кино урлагийн дээд сургууль |children= |caption= Б.Цогтбаяр 2017 онд |death_place=[[Монгол Улс]] [[Улаанбаатар]] |death_date=2022 оны 03 сарын 22 |birth_place=[[Монгол Улс]] [[Улаанбаатар]] |birth_date=1961 оны 11 сарын 20 |nationality={{flag|Монгол}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]] → [[монгол|МУ]]) |signature=Цогтбаяр гарын үсэг.jpg }} '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист. '''Бямбаагийн Цогтбаяр''' [<nowiki/>[[Монгол хэл|монгол]] [byamba tsogtbayar]; ([[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20 - [[2022 он|2022]] оны 03 сарын 22) нь [[Монголын кино]] найруулагч, зураглаач, сценарист юм. Тэрээр [[Монголын түүх|Монголын түүхийг]] дэлгэцэнд дүрсэлсэн түүхэн, утга уянгын жанраар түлхүү туурвисан алдартай уран бүтээлч. Монголын ардчиллын дууч байж [[1990 он|1990]] оны [[1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|ардчилсан хувьсгалын]] баримтат [[Баримтат кино|зургийг]] авч үлдсэн нь “Халуун салхи<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Б.Цогтбаяр: Бидний хулгайгаар кино хийж байсан камер ардчиллын түүхэнд баримт үлдээсэн |url=https://gogo.mn/r/146175 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref>” баримтат кинонд түүхэн баримт болон хадгалагдсан. Б.Цогтбаярын уран бүтээлээс Монголын сүүлчийн эзэн хаан [[Богд хаан|VIII Богд Жавзандамба]] хутагтын амьдрал тэмцлийг харуулсан ([[Богд хаан (кино)|“Богд хаан”]] 2011, [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|“Монголын сүүлчийн эзэн хаан” 1, 2-р анги]] [[2021 он|2021]] он) гурван анги кино нь тухайн цаг үеийн үнэн түүхийг уран сайхны аргаар үзүүлсэн түүхэн болоод соён гэгээрүүлэх ач холбогдолтой томоохон хэмжээний бүтээл юм<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2021-09-10 |title=“Монголын Сүүлчийн Эзэн Хаан” уран сайхны киноны нээлт боллоо |url=https://mpress.mn/p/1755 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref>.{{DEFAULTSORT:Цогтбаяр, Бямбаагийн}} [[Ангилал:Монголын кино найруулагч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] == Намтар == Б.Цогтбаяр нь [[1961 он|1961]] оны 11 сарын 20-нд [[Монгол Улс|Монгол Улсын]] Нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] төржээ. Тэрээр 1978-1980 онд Нийслэлийн 10 жилийн II-р дунд сургуульд суралцаж төгсөөд өөрийн хүсэл сонирхолоор “[[Монгол кино үйлдвэр|Монгол кино]]” үйлдвэрт дагалдан ажилчнаар орж урлагийн карьераа эхлүүлжээ. Монгол кино үйлдвэрт тэр цагийн алдартнууд болох [[Бэгзийн Балжинням]], Намсангийн Зундуй, Дэлгэрийн Баттулга, Бямбаагийн Лхагвадорж нарын бүтээл туурвилаас шимтэн суралцаж,туслахаар зураглаачаар суралцаж дадлагжиж байсан. 1982 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ийн [[:en:Gerasimov_Institute_of_Cinematography|БХКУД]]-д суралцах хүсэлт нь дэмжигдэж, [[:en:Moscow_State_University|Москвагийн их сургуульд]] (1982-1983) [[Орос хэл|орос хэлний]] бэлтгэлд суралцаад [[1983 он|1983]] онд элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэж, алдарт [[:ru:Гальперин,_Александр_Владимирович|Гальперин, Александр Владимировичийн]] шавь болж урланд орж суралцсан. Түүний эцэг Долгорын Бямбаа 1921 онд Монгол улсын урд хил дагуу их говийг дамнан орших [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] [[Номгон сум|Номгон сумын]] нутаг Буур уулын хуудас гэдэг газар Долгорын хоёрдугаар хүү болон мэндэлж, 1937-1948 он хүртэл Өмнөговь аймгийн яаманд бичээч, төлөөлөгч, байцаагч, Залуучуудын эвлэлийн хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1-р нарийн бичгийн даргын албыг хашиж улмаар Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн Төв хороонд зааварлагч, намын Төв хороонд тасгийн даргаар тус тус төгсгөн, Сайд нарын зөвлөлийн Хянан шалгах комисст улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагчийн алба хашиж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж үнэнчээр хөдөлмөрлөж байсан ахмад зүтгэлтэн юм. Түүний хөдөлмөр бүтээлийг Монгол Улсын төр засгаас өндрөөр үнэлэн 1945 онд “Бид ялав” медаль, 1966 онд “[[Алтан гадас одон|Алтан гадас]]” одон, 1946 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 1971 онд [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]], мөн бусад ойн медалиудаар шагнасан бөгөөд 1981 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын гавьяат эдийн засагч цол хүртээжээ. Ээж Хасагийн Хандсүрэн нь Монгол Улсын баруун хойд хязгаарын [[Увс аймаг|Увс аймгийн]] [[Хяргас сум|Хяргас]] суманд төрсөн. Насанд хүрээд Улаанбаатар хотод амьдрахаар тэмүүлэн ирж суралцаж байхдаа Д.Бямбаатай гэр бүл болж найман хүүхэдтэй өнөр өтгөн айл болсон байна. Эхнэр Дуламжавын Энхжин нь (1962) гэрлэн дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн. 1984 онд ууган хүү Цогтбаярын Энхцогт (1984) төрж, хожим аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн. Охин Цогтбаярын Энэрэл (1988), охин Цогтбаярын Мишээл, хүү Цогтбаярын Баясал (1992) онд төрсөн, халамжит хань, сайн аав байсан. Хүү Цогтбаярын Баясал мөн БХКУД-г кино зураглаач мэргэжлээр (2021) онд төгссөн байна. == Уран бүтээл, нийгмийн манлайлал, судалгаа == Б.Цогтбаяр [[кино]] [[Найруулагч|найруулж]] зураг авахын зэрэгцээ зарим киноныхоо зохиогчоор ажиллаж<ref>{{Cite web |date=2017-02-10 |title=Д.Нацагдоржийн амьдралаар бүтээсэн "Харанхуй хад" кино дэлгэцнээ ирлээ |url=https://dorgio.mn/p/66977 |access-date=2025-06-23 |website=dorgio.mn |language=mn}}</ref>, нийгмийн амьдралын ололт дутагдлыг тод томруун тусгасан. Мөн кино уран бүтээлийн нийгмийн нөлөөг судалж<ref>{{Cite web |last=gogo.mn |title=Найруулагч Б.Цогтбаяр: Энэ сайхан залуучууд аргагүйн эрхэнд арилжааны кино хийж байна |url=https://gogo.mn/r/wmv35 |access-date=2025-06-23 |website=gogo.mn |language=mn}}</ref> “Монголын уран сайхны киноны нийгмийн соёлд нөлөөлсөн нь<ref>{{Cite book |last=Бямбаагийн |first=Цогтбаяр |url=https://search.nationallibrary.mn/Record/12660/Similar?sid=7599006 |title=Монголын уран сайхны кино нийтийн соёлд нөлөөлсөн нь |date=2014}}</ref>” судалгааны ажил бичиж докторын зэрэг хамгаалсан байдаг. Кино урлагийн мэргэжлийн хүний нөөцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах зорилгоор 1999 онд үүсгэн байгуулсан “Зохиомж” дээд сургууль нь өргөжин эдүгээ багш, хуульч, бизнес, эдийн засаг, урлагийн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгаа эрхэлдэг, их сургууль болсон байна. Мөн тэрээр [https://filmart.mn/ Монголын үндэсний кино урлагийн академийг] 2008 онд үүсгэн байгуулсан. Монгол киноны хөгжлийг дэмжих, уран бүтээлчдийг чадавхжуулах, үндэсний үнэт зүйл, өв соёлыг дээдлэх зорилгоор удирдан явуулж [https://filmart.mn/?page_id=126 Академийн шагнал кино наадам 2011 оноос 7 удаа] зохион байгуулсан нь киноны уран бүтээлчид төдийгүй үзэгчдийн хүсэн хүлээдэг томоохон үйл явдал болсон. == Уран бүтээлүүд == {| class="wikitable" |- ! Он ! Уран бүтээлийн нэр ! Уран бүтээлийн төрөл ! Оролцсон |- | 1993 | [[Дээд хэмжээ]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 1994 | [[Хамлет их говийн жонон]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2006 | [[Уучил (Монгол кино)|Уучил]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2007 | [[Хубилай хааны зарлиг (кино)|Хубилай хааны зарлиг]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2011 | [[Богд хаан (кино)|Богд хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2014 | [[Луйвар]]<ref>{{Cite web |date=-001-11-30T00:00:00+00:00 |title=Э.Энхтулга: Б.Цогтбаяр найруулагчтай хамтарсан уран бүтээл минь бэлэн боллоо |url=https://urlag.mn/post/13723 |access-date=2025-06-23 |website=Урлаг.мн |language=mn}}</ref> | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2015 | [[Амьдрал нулимсанд дургүй (Монгол кино)|Амьдрал нулимсанд дургүй]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2016 | [[Харанхуй хад (кино)|Харанхуй хад]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |- | 2021 | [[Монголын сүүлчийн эзэн хаан (Кино)|Монголын сүүлчийн эзэн хаан]] | Уран сайхны кино | Найруулагч |} == Шагналууд == * [[:Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан|Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан]] * Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал * [[Алтан гадас одон]] * [[:Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)|Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]] * [[Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн|Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]<ref>{{Cite web |title=Киноны Б.Цогтбаяр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болов |url=https://montsame.mn/mn/read/266829 |access-date=2025-06-23 |website=MONTSAME News Agency |language=en}}</ref> == Нас барсан == Б.Цогтбаяр 2022 оны 03 сар 22-нд нас барсан.<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/mpress.mn |date=2022-03-23 |title=МУУГЗ, кино найруулагч Б.Цогтбаяр бурхны оронд заларчээ |url=https://mpress.mn/p/7232 |access-date=2025-06-23 |website=Тэгш эрхийн төлөө {{!}} mPress.mn |language=mn-MN}}</ref> Түүний дурсгалын арга хэмжээнд гэр бүл, үр хүүхэд, ах дүү, хамтран зүтгэгчид, уран бүтээлчид шавь нар хүндэтгэл үзүүлсэн. Жил бүрийн 11 сарын 20-ны өдөр түүний дурсгалыг хүндэтгэдэг ба үүсгэн байгуулсан сургуулийг түүний нэрэмжит болгон нэрлэсэн байна. 6v838o5zikr6u77ctslfjqu7yys99ak 0 35807 822959 739066 2025-06-24T11:36:49Z Avirmed Batsaikhan 53733 822959 wikitext text/x-wiki {{Хаан |name = Хунъү |title = [[Мин улс]]ын [[хаан]] |image = [[Файл:明太祖画像.jpg|230px]] |caption = |reign = 1368.01.23-1398.06.24 <br> (30 жил, 1-р хаан) |predecessor = — |successor = [[Жяньвэнь]] |date of birth = {{birth date|1328|10|21}} |place of birth = Аньхуй, Фөнъян |date of death = {{death date and age1|1398|6|24|1328|10|21}} |place of death = [[Жянсү]], [[Наньжин]] |place of burial= Наньжин дахь бунхан |father = Жү Шижэнь |mother = Чэнь Эрнян |queen = олон хатан |issue = олон хүүхэд |royal house = Жү |era name = {{lang-zh|洪武}} ''Хунъү'' → <br>утга: ''их тулаанч'' ? }} '''Хунъү''' (<small>овог нэр:</small> '''Жү Юаньжан'''; 1328 онд төрсөн -1398 оны 6-р сарын 24-нд нас барсан) — 1368-1398 онд төр барьсан [[Мин улс]]ын үндэслэгч анхны '''[[хаан]]''' байв. == Бага нас == Жү Юаньжан өнөөгийн [[Аньхуй]] мужийн Фөнъян хошууны нутаг Жунли сууринд ядуу [[хятад үндэстэн|хятад]] тариачны хүү болон төржээ. Эцгийг нь Жү Шижэнь, эхийг нь Чэнь Эрнян хэмээн судар бичигт тэмдэглэсэн ба тэднийх найман хүүхэдтэй айл байв. Түүнийг 16 настай байхад [[Хуай]] мөрөн эргээсээ хальж тэднийхийг хаман үерлэсэн бөгөөд нэг дүүгээс бусад нь тахлаар өөд болсонд гэр бүлийнхнийгээ оршуулаад 24 нас хүртэл буддын сүмд шавилан сууж, уншиж бичиж сурсан. Тэгж байтал тухайн мужид өлсгөлөн гарч сүсэгтэн олны аж амьдрал сүмд тахил өргөх байтугай өөрсдөө ч идэх хоолгүй болтол доройтсон тул Жү овогтын байсан сүмийг тухайн нутгийн босогчид дээрэмдэн сүйтгэсэнд сүм нь хаагдаж тэнүүчлэн амьдрах болж зам тоссон дээрэмчин хүртэл болж үзжээ. [[Зураг:%E5%B8%B8%E9%81%87%E6%98%A5.jpg|thumb|left|140px|Монголыг хөөсөн Чан Юйчүнь жанжин]] == Бослого == Жү овогт [[монгол үндэстэн|монгол]] хаантай [[Юань улс]]ын эсрэг чиглэсэн бослогод нэгдэн орсон бөгөөд удалгүй зэрэг дэвшиж цэрэг захирах болов. Түүний элссэн бүлэг [[Улаан алчууртны бослого]]д нийлжээ. 1356 онд Жү Юаньжангийн цэрэг [[Наньжин]]г эзлэн төв болгон суужээ. Юань улсын төр засаг босогчид гэхээсээ илүү дотроо улс төрийн хямралдаа ихээхэн анхаарал хандуулж байснаас цаг ихээхэн алдаж нэгэнт газар авсан бослогыг дарж чадахгүй доройтсон байсан бөгөөд Жүгийн удирдсан бүлэг [[Хөх мөрөн]] хавийн [[Чэнь Юлян]]гийн босогчдын хэсэг байсан бөгөөд тэднээс гадна Хятадын өмнөд, төв нутагт босогчдын холбоо харилцаагүй бүлгүүд таруу байдалтай байв. Жү Юаньжангийн уран илтгэх чадвар бусдыг татаж, нэр хүнд өсч байлаа.Тэгэж байгаад бослогын өөр нэг удирдагч Чэн овогтой хагаралдав. 1360-аад оноос Жү болон Чэнь овогт хоёрын хэн нь ноёлох вэ гэсэн асуулт гарч ирсэн ба 1363 онд [[Пуян]] нуурнаа байлдаж Жүгийн илгээсэн 20 түмэн цэрэг дийлж Чэнь сарын дараа нас баржээ. 1367 онд Жүгийн цэрэг Сүжоуд төвлөсөн Жан Шичөн, Ханжоуд төвлөсөн бус хүчнийг дийлж Хөх мөрөн хавийг бүрэн мэдэлдээ оруулсан ба 1368 онд Мин улсыг байгуулснаа зарлан тунхаглажээ. == Хаан == Мин (гэрэлт) улсыг байгуулж, хааны цолыг ''Тайзу'', оны цолыг ''Хунъү'' (их тулаанч?) хэмээжээ. Мингийн цэрэг 1368 онд Юань улсыг мөхөөн [[Дайду]]гаас [[Тогоонтөмөр хаан]]ы монголчуудыг уг нутаг руу нь одуулжээ. 1371 онд Хунъү хааны хүү Жү Шуан монголын [[Хөхтөмөр]] жанжны дүүтэй гэрлэсэн. Мингийн хятадууд хойш одсон монголын нийслэл [[Хархорум]]ыг хоёронтоо довтлон сүйтгэж, үлдэгдэл цэрэг нь өмнөд [[Юньнань]]д бүгсэнийг 1381 онд даран устгажээ. [[Зураг:Ming_Xiaoling_Mausoleum,_Nanjing.jpg|thumb|left|150px|Хунъүгийн бунхан]] Хунъү хаан хятадын үндсэн үзлийг төрийн хэрэгт авчирч хятад түшмэд, күнзийн суртлыг дээдлэн үзэж төрийн түшмэдийг сонгож байв. Хунъү ядуу тариачны татвар албын дарамтыг чөлөөлж, тариачинд газар олгох гэх мэт шинэтгэл явуулсан. 1364 онд хууль цаазын бичиг зохиосон бол 1384 онд исламын одон орны хүснэгтийг хятадаар орчуулахыг зарлигдсан нь 18-р зуун хүртэл хэрэглэгджээ. Түүхчид "ядуу тариачин гаралтай, 11 жилийн дотор ламаас хүчирхэг цэргийн бүлэглэлийн толгойлогч, ахиад 5 жилийн дотор эзэн хаан" хэмээн онцолдог Хунъү хаан 1398 онд 69 хүрээд нас барахад Наньжингийн дорнод талын Жижинь уулнаа бунхан барин оршуулжээ. {{s-start}} {{залгамжлал |албан_тушаал= [[Хятад хаадын жагсаалт|Мин улсын эзэн хаан]] |он= 1368–1398 он |өмнө= [[Тогоонтөмөр хаан]] ([[Монгол]]ын [[Юань улс]]) |дараа= [[Жяньвэнь]] }} {{end}} [[Ангилал:1328 онд төрсөн]] [[Ангилал:1398 онд өнгөрсөн]] [[Ангилал:Мингийн хаан]] 5jj3q3zwcq2uszyo1xzpm63e01v1uri 0 38026 822916 822775 2025-06-23T20:09:11Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822916 wikitext text/x-wiki [[Файл:Dijkstra Animation.gif|thumb|right]] '''Дижикстрагийн алгоритм''', Dijkstra –ийн алгоритмыг 1956 онд Нидерландын компьютерын эрдэмтэн судлаач Edsger Dijkstra үүсгэн томъёолсон ба 1959 онд нийтлүүлсэн. Графийн хайлтийн алгоритм бөгөөд нэг эхтэй богино замын бодлогыг шийдвэрлэдэг. Графийн ирмэгүүд нь сөрөг биш утгатай нэг эхтэй богино замын бодлогыг шийдсэн бөгөөд хамгийн богино замын модыг гаргаж өгдөг. Энэ алгоритм нь хамгийн бага замыг олохдоо эхний цэгээс графын зангилаа бүрээр дайрдаг. Алгоритм нь нэг зангилаанаас өөр нэг зангилаа очих хамгийн богино замыг олохоор ажиллах ба хамгийн дөт замыг олмогц програм зогсоно. Жишээлбэл: Дижикстрагийн алгоритм нь нэг хотоос өөр нэг хотруу холбосон эхлэлийн цэг болон төгсгөлийн цэгийн хоорондох зай хамгийн богино байхаар тооцон олдог. Улмаар , хамгийн эхний богино зам бол сүлжээний шугамын протоколуудад өргөн ашигладаг, тухайлбал IS-IS ба OSPF(нээлттэй хамгийн эхний богино зам) юм. Дижикстрагийн анхны алгоритмийн бага эрэмбийг олох дараалалд O(|V2|) –ийг хэрэглэдэггүй. V нь координатын босоо тэнхлэг дэх тоо. Энэ алгоритмын санааг Leyzorek бас дэвшүүлж байсан. Бага эрэмбэтэй дараалал дээр суурилсан Fibonacci-ийн овоолго байдлаар O(|E|+|V|log|V|) томёонд хэрэгжүүлсэн. E- эрмэгийн тоо Энэ нь шинж тэмдэггүй ,сөрөг биш утгагай, нэг эхтэй ,богино замаа хамгийн хурдан мэдэх алгоритм юм. == 1.Алгоритм == [[Image:Dijkstras progress animation.gif|thumb|Illustration of Dijkstra's algorithm search for finding path from a start node (lower left, red) to a goal node (upper right, green) in a [[robotics|robot]] [[motion planning]] problem. Open nodes represent the "tentative" set. Filled nodes are visited ones, with color representing the distance: the greener, the farther. Nodes in all the different directions are explored uniformly, appearing as a more-or-less circular [[wavefront]] as Dijkstra's algorithm uses a [[consistent heuristic|heuristic]] identically equal to 0.]] Бид одоо анхны гэж нэрлэгдсэн зангилаанаас эхэлнэ. Заннгилааны зайг Y үсгээр тэмдэглэнэ. Анхны зангилаанаас Y хүртэлхийг зай гэдэг. Дижикстрагийн алгоритмаар зарим анхдагч зайн утгуудыг оноож өгдөг, алхам алхмаар сайжруулдаг. 1. Эхлээд бүх зангилаандаа анхны утгыг олгоно: Тэр нь манай анхны зангилаанаас бусад зангилаанд тодорхойгүй буюу тэг гэдэг утга өгнө. 2. Анхдагч зангилааг тухайн зангилаа болгож авна. Бүх зангилааг агуулсан зочлоогүй зангилаануудын олонлогыг үүсгэнэ. 3. Тухайн зангилааны хувьд хөрш зангилаануудад анхааран тэдрээрийг урьдчилан бодож тооцоолно. Одоогийн а зангилаа 6-ийн урттай гэж тэмдэглэгдсэн, түүний b хөрш зангилаатай холбогдсон ирмэгийн урт нь 2 бол b хүртэлх урт нь (6+2=8) болно. Хэрэв энэ зай нь өмнө b хүртэлх урьдчилсан зайнаас бага бол түүнийг дарж бичнэ. Шалгаж үзсэн ч гэсэн (зочилсон ) гэж тэмдэглээгүй бол тэр зангилаа зочлоогүй олонлогт байсаар байна. 4. Тухайн зангилааны бүх хөршүүдийг авч үзсэний дараа тухайн зангилааг зочилсон гэж тэмдэглээд зочлоогүй олонлогоос хасна. Зочилсон зангилааг дахин хэзээ ч шалгахгүй. 5. Хэрвээ очих ёстой эцсийн зангилааг зочилсон гэж тэмдэглэсэн бол (2 зангилааны хоорондох зам) тодорхойлогдсон, хэрэв зочлоогүй олонлог дахь зангилаануудын урьдчилсан хамгийн бага зай нь тодорхойгүй бол (төлөвлөгдсөн нэвтрэлт дууссан эсвэл анхны зангилаа болон үндсэн зочлоогүй зангилааны хооронд холбоо байхгүй байна). Тэгээд алгоритм дуусна. 6. Хамгийн бага урьдчилсан зайтай зочлоогүй зангилааг шинэ тухайн зангилаа болгоод 3-р алхам руу буцаана. == Тайлбар/description/ == :Та хотын газрын зургаас нэг газарт хүрэх хамгийн богино замыг олохын тулд анх эхлэх газар болон явах замаа тодорхойлох хэрэгтэй. Явах замаа тодорхойлохдоо: эхлэх цэгээс очих газар хүртлээ шулуунаар холбоно. Үүнийг хязгааргүй орон зайд ашиглах боломжгүй гэхдээ очоогүй газруудаа хаяглалгүй үлдээдэг.... == Ажиллах, гүйцэтгэх хугацаа == Дижикстрагын алгоритмын дээд хугацааг тооцоолохдоо төгсгөлийн тоо/E/ ба оройн тоо/V/ дүрсэлж болох ба функцээр илэрхийлэхэд |E|, |V| гэж тэмдэглэдэг. Ямарч oройн Q олонлогийн явах хугацаа О(|E|*dkq + |V|*emq) dkq ба emq нь хамгийн цөөн үйлдэл ба бага хугацаа зарах үйлдлүүд юм. Хамгиин хялбар Дижикстрагын алгоритмын хэрэглээ бол Q-г жирийн хэлхээтэй жагсаалт эсвэл цуваанд хадгалж, хамгийн бага хугацааг гаргах бол Q дэх оройнуудаас шугаман хайлт хийх юм. Энэ тохиолдолд явах хугацаа О(|E|+|V|^2)=O(|V|^2). Сийрэг граф-д Дижисктрагын алгоритмыг холбоост листэнд хийж хоёртын модны хайлт, хоёртын овоолго эсвэл фибонакын овоолгын анхдагч дарааллаар ашиглаж хамгийн бага хугацаа олохыг хурдан болгож алгоритмаа үр дүнтэйгээр шийдвэрлэсэн. Хоёртын модны хайлт эсвэл , хоёртын овоолго хэрэглэж хугацааг О((|E|+|V|)log|V|) олно. Энэ нь O(|E|log|V|)-ээр граф холбоостой үед дийлэгддэг. Энгийн хоёртын овоолго дээр О(|V|)хугацааг хэмнэхийн тулд oрой болгоны заагчийг овоолгын заагчтай хамт санах хэрэгтэй (бас анхны дараалал Q өөрчлөгдөхөд хугацаа хоцрогдолгүй байх ). Тэгэхлээр зөвхөн O(lov|V|)цаг авна. Фибонакын овоолго үүнийг O(|E|+|V|log|V|) болгож сайжруулна. Чиглэл нь тодорхой бус график зурган дээр хамгийн богино замыг шугаман хугацаанд олох боломжтой, оройнуудыг хамгийн богино хугацаанд бага зам туулхаар тооцоолон бодохдоо математикийн дүрмийн боловсруулалтыг ашигладаг. ==Тэмдэглэл== {{reflist}} == Эшлэл == * {{cite journal | authorlink = Edsger W. Dijkstra | first1 = E. W. | last1 = Dijkstra | url= http://www-m3.ma.tum.de/twiki/pub/MN0506/WebHome/dijkstra.pdf | title = A note on two problems in connexion with graphs | journal = Numerische Mathematik | volume = 1 | year = 1959 | pages = 269–271 | ref = harv | doi = 10.1007/BF01386390}} * {{cite book | author1-link = Thomas H. Cormen | first1 = Thomas H. | last1 = Cormen | author2-link = Charles E. Leiserson | first2 = Charles E. | last2 = Leiserson | author3-link = Ronald L. Rivest | first3 = Ronald L. | last3 = Rivest | author4-link = Clifford Stein | first4 = Clifford | last4 = Stein | title = [[Introduction to Algorithms]] | edition = Second | publisher = [[MIT Press]] and [[McGraw–Hill]] | year = 2001 | isbn = 0-262-03293-7 | chapter = Section 24.3: Dijkstra's algorithm | pages = 595–601}} * {{cite conference|first1=Michael Lawrence|last1=Fredman|authorlink1=Michael Fredman|first2=Robert E.|last2=Tarjan|authorlink2=Robert Tarjan|title=Fibonacci heaps and their uses in improved network optimization algorithms|conference=25th Annual Symposium on Foundations of Computer Science|year=1984|publisher=[[IEEE]]|pages=338&ndash;346|url=http://www.computer.org/portal/web/csdl/doi/10.1109/SFCS.1984.715934|ref=harv|doi=10.1109/SFCS.1984.715934}} {{Webarchiv|url=http://www.computer.org/portal/web/csdl/doi/10.1109/SFCS.1984.715934 |wayback=20121011090757 |text=Fibonacci heaps and their uses in improved network optimization algorithms |archiv-bot=2025-06-23 20:09:11 InternetArchiveBot }} * {{cite journal|first1=Michael Lawrence|last1=Fredman|authorlink1=Michael Fredman|first2=Robert E.|last2=Tarjan|authorlink2=Robert Tarjan|title=Fibonacci heaps and their uses in improved network optimization algorithms|journal=Journal of the Association for Computing Machinery|volume=34|year=1987|pages=596&ndash;615|url=http://portal.acm.org/citation.cfm?id=28874|ref=harv|doi=10.1145/28869.28874|issue=3}} * {{cite journal | first1 = F. Benjamin | last1 = Zhan | first2 = Charles E. | last2 = Noon | month =February | year = 1998 | title = Shortest Path Algorithms: An Evaluation Using Real Road Networks | journal = [[Transportation Science]] | volume = 32 | issue = 1 | pages = 65–73 | doi = 10.1287/trsc.32.1.65}} * {{cite book|first1=M.|last1=Leyzorek|first2=R. S.|last2=Gray|first3=A. A.|last3=Johnson|first4=W. C.|last4=Ladew|first5=S. R.|last5=Meaker, Jr.|first6=R. M.|last6=Petry|first7=R. N.|last7=Seitz|title=Investigation of Model Techniques &mdash; First Annual Report &mdash; 6 June 1956 &mdash; 1 July 1957 &mdash; A Study of Model Techniques for Communication Systems|publisher=Case Institute of Technology|location=Cleveland, Ohio|year=1957|ref=harv}} * {{cite journal|first1=D.E.|last1=[[Donald_Knuth|Knuth]]|title=A Generalization of Dijkstra's Algorithm|journal=[[Information Processing Letters]]|volume=6|number=1|pages=1–5|year=1977}} == Холбоос == {{linkfarm|date=September 2012}} {{Commons category|Dijkstra's algorithm}} * C/C++ ** [https://github.com/xtaci/algorithms/blob/master/include/dijkstra.h Dijkstra's Algorithm in C++] ** [http://www.boost.org/doc/libs/1_43_0/libs/graph/doc/dijkstra_shortest_paths.html Implementation in Boost C++ library] ** [https://web.archive.org/web/20141231054104/http://www.rawbytes.com/dijkstras-algorithm-in-c/ Dijkstra's Algorithm in C Programming Language] * Java ** [http://www.dgp.toronto.edu/people/JamesStewart/270/9798s/Laffra/DijkstraApplet.html Applet by Carla Laffra of Pace University] ** [https://web.archive.org/web/20200217212029/http://students.ceid.upatras.gr/~papagel/english/java_docs/minDijk.htm Visualization of Dijkstra's Algorithm] ** [https://web.archive.org/web/20070927234553/http://www-b2.is.tokushima-u.ac.jp/~ikeda/suuri/dijkstra/Dijkstra.shtml Shortest Path Problem: Dijkstra's Algorithm] ** [http://www.unf.edu/~wkloster/foundations/DijkstraApplet/DijkstraApplet.htm Dijkstra's Algorithm Applet] ** [http://code.google.com/p/annas/ Open Source Java Graph package with implementation of Dijkstra's Algorithm] ** [https://web.archive.org/web/20150307205448/http://www.stackframe.com/software/PathFinder A Java library for path finding with Dijkstra's Algorithm and example Applet] ** [https://github.com/graphhopper/graphhopper/tree/90879ad05c4dfedf0390d44525065f727b043357/core/src/main/java/com/graphhopper/routing Dijkstra's algorithm as bidirectional version in Java] * C#/.Net ** [http://www.codeproject.com/KB/recipes/ShortestPathCalculation.aspx Dijkstra's Algorithm in C#] ** [http://www.codeproject.com/KB/recipes/FastHeapDijkstra.aspx Fast Priority Queue Implementation of Dijkstra's Algorithm in C#] ** [https://web.archive.org/web/20180121140629/http://quickgraph.codeplex.com/ QuickGraph, Graph Data Structures and Algorithms for .NET] * [https://web.archive.org/web/20141220002741/http://optlab-server.sce.carleton.ca/POAnimations2007/DijkstrasAlgo.html Dijkstra's Algorithm Simulation] * [http://purl.umn.edu/107247 Oral history interview with Edsger W. Dijkstra], [[Charles Babbage Institute]] University of Minnesota, Minneapolis. * [http://www.cs.sunysb.edu/~skiena/combinatorica/animations/dijkstra.html Animation of Dijkstra's algorithm] * [http://bonsaicode.wordpress.com/2011/01/04/programming-praxis-dijkstra’s-algorithm/ Haskell implementation of Dijkstra's Algorithm] on Bonsai code * [http://hansolav.net/sql/graphs.html Implementation in T-SQL] * [https://web.archive.org/web/20121218050306/http://www.mathworks.com/matlabcentral/fileexchange/20025-advanced-dijkstras-minimum-path-algorithm A MATLAB program for Dijkstra's algorithm] * [https://web.archive.org/web/20140116200833/http://www.turb0js.com/a/Dijkstra%27s_Algorithm Step through Dijkstra's Algorithm in an online JavaScript Debugger] [[Ангилал:Оновчлолын алгоритм]] [[Ангилал:Граф хайлтын алгоритм]] [[Ангилал:Routing]] [[Ангилал:Аялал ба маршрутын төлөвлөлт]] novfondjru2efse5ujh65dapts6y4mr 0 39232 822950 785214 2025-06-24T00:28:38Z Avirmed Batsaikhan 53733 822950 wikitext text/x-wiki [[File:14-01-10-tbh-015.jpg|thumb|180px|[[2010]] онд.]] '''Томас Бах''' ({{lang-de|Thomas Bach}}, ''[[1953]] оны [[12 сарын 29|арванхоёрдугаар сарын 29-нд]] [[Вюрцбург]] хотод төрсөн'') — [[Герман]]ы [[Туялзуур сэлмийн спорт|туялзуур сэлмийн]] тамирчин байсан бөгөөд [[Олон Улсын Олимпын Хороо|Олон улсын Олимпын хорооны]] ес дэх удаагийн [[Олон улсын олимпын хорооны тэргүүнүүд|тэргүүнээр]] [[2013]] оны [[9 сарын 10|есдүгээр сарын 10-нд]] томилогдон ажиллаж байгаа юм. Өмнө тэрбээр [[Туялзуур сэлмийн спорт|туялзуур сэлмийн]] төрлөөр [[Монреалийн олимп|1976]] оны [[Монреалийн олимп|Монреалийн олимпын аварга]] болж байв.<ref name="databaseolympics">{{cite web |url=http://www.databaseolympics.com/players/playerpage.htm?ilkid=BACHTHO01 |title=Olympics Statistics: Thomas Bach |accessdate=16 April 2011 |work=databaseolympics.com}}</ref><ref name="sports-reference">{{cite web |url=http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ba/thomas-bach-1.html |title=Thomas Bach Olympic Results |accessdate=16 April 2011 |work=sports-reference.com}}</ref> Хожмоо хуульч мэргэжил эзэмшсэн ба Германы Олимпын спортын холбоодын тэргүүнээр ажиллаж байсан. 2025 оны 6-р сарын 23-нд 71 настай Томас Бах 12 жилийн турш ОУОХ-ны тэргүүний албан тушаалаа [[Кирсти Ковентри|Кирсти Ковентрид]] хүлээлгэн өгсөн. Өнгөрсөн хугацаанд тэрбээр сэргээшийн дуулиан, коронавирусний цар тахал, Оросын тамирчдын эрхийг хассан гэх мэт олон сорилт бэрхшээлтэй тулгарсан юм. Оросын удирдагч В.Путинтэй найрсаг дотно харилцаатай, Хятадад хүний эрхийг зөрчиж байгаад зөөлөн ханддаг хэмээн шүүмжлүүлсээр ирсэн Т.Бахыг ОУОХ-ны хүндэт ерөнхийлөгчөөр сонгосон байна. [[Франц хэл|Франц]], [[англи хэл|англи]] болон [[испани хэл|испани]] хэлтэй. ==Спортын замнал== {{Тамирчин |улс_орон = {{GER}} |юуны_тамирчин = эрэгтэй туялзуур сэлмийн төрөл |medaltemplates={{MedalSport|эрэгтэй [[Туялзуур сэлмийн спорт|туялзуур сэлэм]]}} {{Тамирчны улс|{{GER}} улсыг}} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп|Олимп]]}} {{MedalGold|[[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]]|Туялзуур сэлэм}} }} ==Эшлэл== {{reflist}} ==Холбоос== *{{Commonscat|Томас Бах}} *[http://www.olympic.org/uk/organisation/ioc/members/bio_uk.asp?id=56 ОУОХ - Намтар] *[https://web.archive.org/web/20090825125506/http://www.tas-cas.org/icas-members ИСАК] {{S-start}} {{Залгамжлал | өмнө={{flagicon|BEL}} [[Жак Рогге]] | албан_тушаал=[[Олон улсын олимпын хорооны тэргүүнүүд|Олон улсын олимпын хорооны тэргүүн]]| он= [[2013]] -| дараа=товлогдоогүй}} {{end box}} {{Олон улсын олимпын хорооны тэргүүнүүд}} {{DEFAULTSORT:Бах, Томас}} [[Ангилал:Германы өмгөөлөгч]] [[Ангилал:Германы спортын тэргүүн]] [[Ангилал:Германы туялзуур сэлэмчин]] [[Ангилал:Германы олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Олон улсын олимпын хорооны гишүүн]] [[Ангилал:Чөлөөт Ардчилсан Намын гишүүн]] [[Ангилал:Туялзуур сэлмийн олимпын аварга]] [[Ангилал:Туялзуур сэлмийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Германы олимпын аварга]] [[Ангилал:Баден-Вюртемберг Муж Улсын Гавьяаны одон шагналтан]] [[Ангилал:Мөнгөн лаврын навч шагналтан]] [[Ангилал:Холбооны Германы Их Гавьяаны Загалмай одон шагналтан]] [[Ангилал:Оросын хүндэтгэлийн одон шагналтан]] [[Ангилал:Цэцэн Ярослав вангийн одон шагналтан (5-р зэрэг)]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Баден-Вюртембергийн хүндэт иргэн]] [[Ангилал:Сөүлийн хүндэт иргэн]] [[Ангилал:Германчууд]] [[Ангилал:1953 онд төрсөн]] gr6boevplg6wurbnq6zvxkory3e6hf4 0 45766 822946 777756 2025-06-23T23:13:55Z Avirmed Batsaikhan 53733 822946 wikitext text/x-wiki {{Short description|Техасын нийслэл}} {{Инфобокс суурин | name = Остин | native_name = Austin | settlement_type = [[АНУ-ын нийслэлүүдийн жагсаалт|Мужийн нийслэл]] | named_for = [[Стивен Ф. Остин]] | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 280 | image_style = border:1; | perrow = 1/2/2/2 | caption_align = center | image1 = View of Downtown Austin from Pfluger Pedestrian Bridge October 2022.jpg | caption1 = Хотын төвийн үзэмж | image2 = TexasStateCapitol-2010-02.JPG | caption2 = [[Техасын Төрийн Ордон]] | image3 = CongressAveBridge-Apr2010.JPG | caption3 = [[Конгрессын өргөн чөлөөний гүүр]] | image4 = Darrell K. Royal Memorial Stadium - panoramio.jpg | caption4 = [[Даррел К Роял-Техасын дурсгалын цэнгэлдэх хүрээлэн]] | image5 = Main Building at The University of Texas at Austin.jpg | caption5 = [[Остин дахь Техасын их сургууль]] | image6 = Paramount Theater - Austin, Texas - DSC08308.jpg | caption6 = Парамаунт театр | image7 = AMOA-Laguna Gloria.jpg | caption7 = Лагуна Глориа }} | image_flag = Flag of Austin, Texas.svg | flag_link = Остины далбаа | image_blank_emblem = Coat of arms of Austin, Texas.svg | blank_emblem_type = Сүлд | blank_emblem_size = 55 | blank_emblem_alt = | blank_emblem_link = АНУ-ын тойрог, хотын тэмдгүүдийн жагсаалт | nicknames = Дэлхийн амьд хөгжмийн нийслэл, [[Цахиур толгод]], ATX, Нил ягаан өнгийн титмийн хот | motto = [[Остиныг хачирхалтай байлга]] (албан бус) | image_map = Travis County Austin.svg | mapsize = 250px | map_caption = [[Техас]]ын [[Тревис тойрог]] дахь байршил | pushpin_map = Техас#АНУ | pushpin_map_caption = Техас дахь байршил##АНУ дахь байршил | pushpin_relief = 1 | pushpin_label = Остин | coordinates = {{coord|30|16|2|N|97|44|35|W|region:US-TX_type:city(964,000)|display=inline,title}} | subdivision_type = Улс | subdivision_name = {{flagu|АНУ}} | subdivision_type1 = [[АНУ-ын мужууд|Муж]] | subdivision_type2 = [[Техасын тойргийн жагсаалт|Тойрог]] | subdivision_name1 = {{flag|Техас}} | subdivision_name2 = [[Тревис тойрог, Техас|Тревис]], [[Хейс тойрог, Техас|Хейс]], [[Уильямсон тойрог, Техас|Уильямсон]] | established_title = Суурьшил | established_date = 1835 | established_title2 = Нэгдсэн | established_date2 = 12 сарын 27, 1839 | government_type = [[Зөвлөл-менежерийн засгийн газар|Зөвлөл-менежер]] | leader_title = [[Остин хотын дарга|Хотын дарга]] | leader_name = [[Кирк Ватсон]] ([[Ардчилсан Нам (АНУ)|АН]]){{efn|name=pledged}} | leader_title1 = [[Остин хотын зөвлөл|Хотын зөвлөл]] | leader_name1 = {{collapsible list | bullets=yes |title = Гишүүд |1 = Наташа Харпер-Мэдисон (АН) |2 = Ванесса Фуэнтес (АН) |3 = Хосе Веласкес (АН) |4 = Хосе "Чито" Вела (АН) |5 = Райан Алтер (АН) |6 = Маккензи Келли (БНН) |7 = Лесли Пүүл (АН) |8 = Пейж Эллис (АН) |9 = Зохайб "Зо" Кадри (АН) |10 = Алисон Алтер (АН) }} | leader_title2 = [[Хотын менежер]] | leader_name2 = Есүс Гарза (Түр)<ref name="CityGovernment" /> | unit_pref = Metric | area_total_sq_mi = 326.51 | area_land_sq_mi = 319.94 | area_water_sq_mi = 6.57 | area_total_km2 = 845.66 | area_land_km2 = 828.64 | area_water_km2 = 17.02 | area_metro_km2 = 11099.91 | elevation_m = 149 | elevation_ft = 489 | population_total = 974447 {{increase}} | population_as_of = 2022 | population_rank = Хойд Америкад [[Хойд Америкийн хотын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|30-д]]<br />АНУ-д [[АНУ-ын хотын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|10-т]]<br />Техаст [[Техасын хотын жагсаалт|4-т]] | population_footnotes = [https://www.census.gov/data/tables/time-series/demo/popest/2020s-total-cities-and-towns.html U.S. Census Estimates] | population_metro_footnotes = <ref name="2020Pop" /> | population_metro = 2,473,275 ([[Хотын бөөгнөрлийн статистик бүс нутаг|АНУ: 26-д]]) | population_urban = 1,809,888 ([[АНУ-ын хот суурин газрын жагсаалт|АНУ: 29-д]]) | population_density_urban_km2 = 1,127.8 | population_density_urban_sq_mi = 2,921.0 | population_demonym = Остинчууд | demographics_type2 = ДНБ | demographics2_footnotes = <ref>{{Cite web|title=Total Gross Domestic Product for Austin-Round Rock, TX (MSA)|url=https://fred.stlouisfed.org/series/NGMP12420|website=fred.stlouisfed.org}}</ref> | demographics2_title1 = Остин (ХБСБ) | demographics2_info1 = $222.1 тэрбум (2022) | postal_code_type = [[ЗИП код]]ууд | postal_code = 73301, 73344, 78681, 78701–78705, 78708–78739, 78741–78742, 78744–78768, 78772–78774, 78778–78779, 78783, 78799 | area_code = [[512 ба 737 бүсийн кодууд|512 & 737]] | area_code_type = [[Хойд Америкийн дугаарлалтын төлөвлөгөө|Бүс нутгийн кодууд]] | website = {{URL|austintexas.gov}} | blank_name = [[Мэдээлэл Боловсруулах Холбоо Стандарт|МБХС код]] | blank_info = 48-05000<ref name="Census 2010" /> | blank1_name = [[Газар Зүйн Нэрийн Мэдээллийн Систем|ГНМС]] онцлог ID | blank1_info = 1384879<ref name="GNIS" /> | timezone = [[Төв цагийн бүс|CST]] | utc_offset = −6 | timezone_DST = [[Төв цагийн бүс|CDT]] | utc_offset_DST = −5 | area_footnotes = <ref name="2019 Gazetteer" /> | population_density_sq_mi = 3006.36 | population_density_km2 = 1160.76 | elevation_footnotes = <ref name=GNIS/> }} '''Остин''' ({{lang-en|Austin}} [{{IPA|ˈɔːstɪn}}]) нь [[Америкийн Нэгдсэн Улс]]ын [[Техас]] мужийн нийслэл [[хот]] юм. 2022 оны байдлаар Остин хотын хүн ам 974,447 байсан. == Түүх == 1835 онд Техасын тусгаар тогтнолын дайн эхэлсэн бөгөөд үүний үр дүнд өөрийн ерөнхийлөгч, конгресс, мөнгөний системтэй шинэ улс бий болоод Ватерлоо (Waterloo [{{IPA|ˈwɔːtəɹˌluː}}]) гэх нэртэй нийслэл байгуулагдсан ба дараа нь 1838 онд тухайн үед тусгаар Бүгд Найрамдах Техас Улсыг үндэслэгч [[Стивен Ф. Остин|Стивен Остины]] нэрээр өөрчлөн нэрлэжээ. 1845 онд Техасын дөрөв дэх ерөнхийлөгч Ансон Жонс, Конгресс нар засгийн газар болон нийслэлийн статусыг Остин руу буцаахаар санал хураалт явуулсан. Үүний зэрэгцээ Техас улсыг [[Америкийн Нэгдсэн Улс|Америкийн Нэгдсэн Улстай]] нэгтгэх шийдвэр гаргасан байна. 20-р зууны дунд үеэс Остин хот нь Техас мужийн хамгийн том метрополитан хотуудын нэг байсан болсон бөгөөд Остин хагас дамжуулагч, програм хангамжийн салбарт өндөр технологийн томоохон төв болж хөгжиж эхэлсэн. Тус хотод байрлах [[Остин дахь Техасын их сургууль]] нь АНУ-ын хамгийн том их сургуулиудын нэг болжээ. === Хүн амын өсөлт === {| class="wikitable" |- ! style="background:#F3F3FF; text-align:center;" | Огноо ! style="background:#F3F3FF; text-align:center;" | Хүн амын тоо<ref>[http://www.texasalmanac.com/sites/default/files/images/CityPopHist%20web.pdf Texasalmanac] (PDF; 1,2&nbsp;MB). Abgerufen am 4. Oktober 2012</ref> |- |1850 | align="right" | 629 |- |1860 | align="right" | 3.494 |- |1870 | align="right" | 4.428 |- |1880 | align="right" | 11.013 |- |1890 | align="right" | 14.575 |- |1900 | align="right" | 22.258 |- |1910 | align="right" | 29.860 |- |1920 | align="right" | 34.876 |- |1930 | align="right" | 53.120 |- |1940 | align="right" | 87.930 |- |1950 | align="right" | 132.459 |- |1960 | align="right" | 186.545 |- |1970 | align="right" | 251.808 |- |1980 | align="right" | 345.496 |- |1990 | align="right" | 472.020 |- |2000 | align="right" | 656.562 |- |2010 | align="right" | 790.390 |- |2014 | align="right" | 865.504 |} {{Том зураг|Austin panorama 2018.png|1000|Остин хотын төв}} == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = aktiviert | DIAGRAMM TEMPERATUR = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/093/c00719.htm WMO] | Überschrift = | Ort = Остин <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 14.9 | hmfeb = 17.4 | hmmär = 22.2 | hmapr = 26.3 | hmmai = 29.3 | hmjun = 32.8 | hmjul = 35.0 | hmaug = 35.3 | hmsep = 32.5 | hmokt = 27.8 | hmnov = 22.1 | hmdez = 16.7 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = 3.7 | lmfeb = 5.6 | lmmär = 10.6 | lmapr = 15.4 | lmmai = 19.2 | lmjun = 21.9 | lmjul = 23.3 | lmaug = 23.3 | lmsep = 21.0 | lmokt = 15.6 | lmnov = 9.9 | lmdez = 5.1 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 43.4 | nbfeb = 55.1 | nbmär = 47.5 | nbapr = 65.0 | nbmai = 121.4 | nbjun = 94.5 | nbjul = 51.8 | nbaug = 52.1 | nbsep = 83.8 | nbokt = 87.1 | nbnov = 60.2 | nbdez = 47.8 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 4.8 | shfeb = 5.3 | shmär = 6.1 | shapr = 6.9 | shmai = 7.9 | shjun = 10.5 | shjul = 11.8 | shaug = 10.9 | shsep = 8.1 | shokt = 6.9 | shnov = 5.8 | shdez = 5.1 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 5.2 | rdfeb = 5.1 | rdmär = 5.5 | rdapr = 4.9 | rdmai = 7.3 | rdjun = 5.8 | rdjul = 4.0 | rdaug = 3.8 | rdsep = 5.9 | rdokt = 5.7 | rdnov = 5.1 | rddez = 5.0 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = | lffeb = | lfmär = | lfapr = | lfmai = | lfjun = | lfjul = | lfaug = | lfsep = | lfokt = | lfnov = | lfdez = }} == Цахим холбоос == {{Commons|Austin, Texas|Остин}} * [http://www.austintexas.org/ Албан ёсны цахим хуудас] == Эшлэл == <references/> [[Ангилал:Остин (Техас)| ]] [[Ангилал:АНУ-ын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:АНУ-ын хот]] [[Ангилал:Техасын суурин]] [[Ангилал:Хойд Америкийн суурин]] [[Ангилал:АНУ-ын муж улсын нийслэл]] [[Ангилал:Техасын тойргийн төв]] aawai6bkmtfsvh73pelplbwzvja39dz 0 48310 822915 672994 2025-06-23T20:05:32Z Kirill Borisenko 49710 822915 wikitext text/x-wiki {{double image|right|TrabantStretchLimo.jpg|200|Limousine.lincoln.black.arp.750pix.jpg|220}} [[Зураг:Two Lincoln Town limousunes in Moscow (front vuew).jpg|thumb|250px|right|Москва дахь хоер лимузин]] :''«Лимузин» хэмээх энэ нэр [[Лимузен]] нутгийн нэрээс үүссэн.'' '''Лимузин''' ([[Франц хэл|фра.]] Limousine → '''Лимүзин(ь)''' мөн [[Англи хэл| анг.]] Stretch-Limousine, богино хэлбэр "Stretch-Limo") гэдэг нь үйлдвэрлэгдсэний дараа нэмж уртасгасан өөрчилсөн автомашиныг хэлнэ. Ингэж уртасгах загварыг тансаг дээд ангилалын автомашинаас сонгон уртасгах бөгөөд маш цөөн тохиолдолд дээд ангиллын автомашиныг мөн хэрэглэдэг байна. == Түүх == Анхны уртасгасан лимузинг 1928 онд Арканзасд угсарчээ. Түүнийг ихэвчлэн "Big Band Bus" гэж нэрлэдэг байсан ба учир нь [[Big Band]] группын гишүүдийг, тэдгээрийн бүх хөгжмийн зэмсэгтэй нь хамт тээвэрлэдэг болохоор.<ref>http://www.big-limos.com/a-history-of-limousines</ref> == Зорилго == [[Зураг:Stretchlimo2.jpg|thumb|250px|right|VW-Кэфер-ын уртасгасан лимузин]] Ганц АНУ-д ч бус Арабын улсуудад уртасгасан лимузиныг ихээхэн хэрэглэдэг. Ихэвчлэн төрийн тэргүүн болон дипломат албанд тансаг зэрэглэлийн такси болгон хэрэглэнэ. Энэ үйлчилгээнд хэрэглэх гол давуу тал нь айлчлал, хурал цуглаанд ирсэн олон улсын төрийн тэргүүн болон дипломат албан хаагчдыг нэг уртасгасан лимузинд хамтад нь тээвэрлэх боломжийг олгодог. == Дотор талын хийц == [[Зорчигч]]ийн бүхээг [[жолооч]]ийн бүхээг гэж хоёр тусгаар хэсэг болгон хуваан, зорчигчийн бүхээг дотроо үнэтэй цахилгаан хэрэгсэл жишээлбэл комьпютер-, зурагт, хөгжмийн тоног төхөөрөмж зэргийг суурилуулаx болон төрөл бүрийн сууx тавилга диван, сандал гэх мэт тоноглогдсон байдаг. Зарим нэг үйлдвэрлэгч энэ төрлийн лимузины аюулгүй байдлыг хангаx үйлчилгээ үзүүлэх бөгөөд түүнд сум нэвтрэхгүйгээр тусгай хамгаалалт хийдэг. {{Ü-links}} *<small>[[Англи хэл|англиар]]</small> Limousine<span style="color:gray;"> /limuˈziːnə/ → Лэмөзин(э)</span> {{Ü-Abstand}} *<small>[[Орос хэл|оросоор]]</small> Лимузин <span style="color:gray;">(limuzín) → Лимузин </span> {{Ü-Abstand}} *<small>[[Хятад хэл|хятадаар]] </small> 加长轿车 <span style="color:gray;">(Jiāzhǎng jiàochē) → Уртасгасан чийчаан </span> {{Ü-rechts}} == Зүүлт тайлбар == <references /> [[Ангилал:Уртасгасан лимузин| ]] [[Ангилал:Автомашины их биеийн хэлбэр]] 8joto8pzpf7lhojkb76tscw63e15gnf 822918 822915 2025-06-23T20:50:56Z Mosbatho 65826 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Two Lincoln Town limousunes in Moscow (front vuew).jpg]] → [[File:Two Lincoln Town limousunes in Moscow (front view).jpg]] [[c:COM:FR#FR1|Criterion 1]] (original uploader’s request) · Typo correction. 822918 wikitext text/x-wiki {{double image|right|TrabantStretchLimo.jpg|200|Limousine.lincoln.black.arp.750pix.jpg|220}} [[Зураг:Two Lincoln Town limousunes in Moscow (front view).jpg|thumb|250px|right|Москва дахь хоер лимузин]] :''«Лимузин» хэмээх энэ нэр [[Лимузен]] нутгийн нэрээс үүссэн.'' '''Лимузин''' ([[Франц хэл|фра.]] Limousine → '''Лимүзин(ь)''' мөн [[Англи хэл| анг.]] Stretch-Limousine, богино хэлбэр "Stretch-Limo") гэдэг нь үйлдвэрлэгдсэний дараа нэмж уртасгасан өөрчилсөн автомашиныг хэлнэ. Ингэж уртасгах загварыг тансаг дээд ангилалын автомашинаас сонгон уртасгах бөгөөд маш цөөн тохиолдолд дээд ангиллын автомашиныг мөн хэрэглэдэг байна. == Түүх == Анхны уртасгасан лимузинг 1928 онд Арканзасд угсарчээ. Түүнийг ихэвчлэн "Big Band Bus" гэж нэрлэдэг байсан ба учир нь [[Big Band]] группын гишүүдийг, тэдгээрийн бүх хөгжмийн зэмсэгтэй нь хамт тээвэрлэдэг болохоор.<ref>http://www.big-limos.com/a-history-of-limousines</ref> == Зорилго == [[Зураг:Stretchlimo2.jpg|thumb|250px|right|VW-Кэфер-ын уртасгасан лимузин]] Ганц АНУ-д ч бус Арабын улсуудад уртасгасан лимузиныг ихээхэн хэрэглэдэг. Ихэвчлэн төрийн тэргүүн болон дипломат албанд тансаг зэрэглэлийн такси болгон хэрэглэнэ. Энэ үйлчилгээнд хэрэглэх гол давуу тал нь айлчлал, хурал цуглаанд ирсэн олон улсын төрийн тэргүүн болон дипломат албан хаагчдыг нэг уртасгасан лимузинд хамтад нь тээвэрлэх боломжийг олгодог. == Дотор талын хийц == [[Зорчигч]]ийн бүхээг [[жолооч]]ийн бүхээг гэж хоёр тусгаар хэсэг болгон хуваан, зорчигчийн бүхээг дотроо үнэтэй цахилгаан хэрэгсэл жишээлбэл комьпютер-, зурагт, хөгжмийн тоног төхөөрөмж зэргийг суурилуулаx болон төрөл бүрийн сууx тавилга диван, сандал гэх мэт тоноглогдсон байдаг. Зарим нэг үйлдвэрлэгч энэ төрлийн лимузины аюулгүй байдлыг хангаx үйлчилгээ үзүүлэх бөгөөд түүнд сум нэвтрэхгүйгээр тусгай хамгаалалт хийдэг. {{Ü-links}} *<small>[[Англи хэл|англиар]]</small> Limousine<span style="color:gray;"> /limuˈziːnə/ → Лэмөзин(э)</span> {{Ü-Abstand}} *<small>[[Орос хэл|оросоор]]</small> Лимузин <span style="color:gray;">(limuzín) → Лимузин </span> {{Ü-Abstand}} *<small>[[Хятад хэл|хятадаар]] </small> 加长轿车 <span style="color:gray;">(Jiāzhǎng jiàochē) → Уртасгасан чийчаан </span> {{Ü-rechts}} == Зүүлт тайлбар == <references /> [[Ангилал:Уртасгасан лимузин| ]] [[Ангилал:Автомашины их биеийн хэлбэр]] 9c7fpio2bm4886obr7t6kxjq63u3rwj 0 60599 822922 814711 2025-06-23T22:21:13Z Chongkian 21163 Chongkian moved page [[Коран]] to [[Куран]] 814711 wikitext text/x-wiki [[File:Opened Qur'an.jpg|thumb|Куран]] '''Куран''' ([[Араб хэл|араб]]. الْقُرآن‎ [qurˈʔaːn] — ''аль-К̣ур’а̄н'') - [[Ислам|Исламын шашны]] сургаал номлол, зөнч [[Мухаммед]]ийн зөгнөлийг бичсэн араб хэл дээрх шашны хөлгөн судар юм.<ref>{{cite news|last=Ө|first=Нурболат|date=2021-04-18|title=Куран судрыг монгол хэлэнд хоёр дахь удаагаа орчуулан хэвлүүллээ|url=https://montsame.mn/mn/read/260872|work=МОНЦАМЭ|access-date=2025-02-01}}</ref> «Куран» хэмээх араб үгнээс гаралтай «унших», «сургааль» гэсэн утгатай байна. Исламын шашны уламжлалын дагуу Куран судрыг сахиусан тэнгэр Жибрил (Ариун тэнгэр Габриел) -аар дамжуулан 23 жил (610 оноос 632 он) үргэлжилсэн бөгөөд Мухаммед дөчин настайдаа анхны илчлэлтээ Гэгээн мэдлийн шөнө ([[Рамадан сар]]) хүлээн авчээ. Куран судрыг хамтрагч дагагчид нь гэгээн Мухаммедын хэлсэн үгнээс бичжээ. Исламын шашинтай орнуудад Куран нь Сунна-тай (Кураны дараа ордог ариун сургааль. Мохаммадын хэлсэн үг, үйл хэргийг тухай) хамт дагаж мөрддөг иргэний болон эрүүгийн хууль тогтоомжийн үндэс суурь болдог байна. ==Бүлэг== # [[Фатиха]] # ҮНЭЭ # ИМРАНЫ ГЭР БҮЛ # ХҮҮХНҮҮД # ГҮНЦЭГ # МАЛ # ХАШЛАГАНЫ ХЯР # ДАЙНЫ ОЛЗ # ГЭМШИЛ # ЙУНУС # ХУД # ЙУСУФ # АЯНГА # ИБРАХИМ # АЛЬ-ХИЖР # ЗӨГИЙ # ШӨНИЙН ШИЛЖҮҮЛЭГ # АГУЙ # МАРЙАМ # ТА-ХА # ЗӨНЧ МЭРГЭД # ХАЖИ # СҮСЭГТЭН НАР # ГЭРЭЛ # ЯЛГАХУЙ # ЯРУУ НАЙРАГЧИД # ШОРГООЛЖ # ХҮҮРНЭЛ # ААЛЗ # РОМЧУУД # ЛУКМАН # СӨГДӨН МӨРГӨХҮЙ # ХОЛБООТНУУД # САБА # БҮТЭЭГЧ # [[Йа-Син]] # ЭРЭМБЭЭР ЖАГСАГСАД # САД # БУЙ БҮЛЭГ # СҮСЭГТЭН # ТАЙЛАЛ БҮХИЙ # ЗӨВЛӨЛДӨӨН # (АЛТАН) ЧИМЭГЛЭЛ # УТАА # ӨВДӨГ СӨГДӨГСӨД # ЭЛСЭН МАНХАН # МУХАММАД # ЯЛАЛТ # ТАСАЛГААНУУД # КАФ # САРНИУЛАГЧ # УУЛ # ОД # САР # МАШИД НИГҮҮЛСЭГЧ # ЗАЙЛУУЛАХЫН АРГАГҮЙ ҮЙЛ # ТӨМӨР # МЭТГЭЛЦЭГЧ ХҮҮХЭН # ЦУГЛАРАЛТ # СОРИГДОГЧ ХҮҮХЭН # ДАЙЧИН ЭГНЭЭ # ХУРАЛ # ХОЁР НҮҮРТНҮҮД # ХОЁР ТАЛЫН ГАРЗ, ОЛЗ # ГЭР БҮЛ САЛАЛТ # ХОРИГ # НОЁРХОЛ # ҮЗЭГ # ЗАЙЛАХЫН АРГАГҮЙ ЗҮЙЛ # ӨГСӨХ ГИШГҮҮР # НУХ # ЖИННҮҮД # БИЕЭ ОРООГЧ # ДЭЭЛЭЭ НӨМРӨГЧ # СЭХЭЭРЭХҮЙ # ХҮМҮҮН # ЭЛЧ БОЛОГСОД # АУГАА МЭДЭЭ # ТАСТАН АВАГЧИД # ХӨМСӨГ ЗАНГИДВАЙ # ХУЙЛАХУЙ # ЭВДЛЭХҮЙ # МЭХЛЭГСЭД # ХАГАРАХУЙ # ОДДЫН ЗАМ # ШӨНӨӨР АЯЛАГЧ # ЭРХЭМ ДЭЭДЭСТЭН # БҮРХЭГЧ # ҮҮРИЙН ТУЯА # ХОТ # НАР # ШӨНӨ # ӨГЛӨӨ # НЭЭХҮЙ # [[Тин]] # БӨӨМ # [[Кадр]] # ЯРУУ ТОД БИЛЭГДЭЛ # ГАЗАР ХӨДЛӨЛТ # ДАВХИГЧИД # ОРООЛГОХУЙ # ЗООРИЛОХ ДУР # ҮДЭШ # ГҮЖИРДЭГЧ # [[Фил]] # КУРАЙШ # [[Маун]] # ӨВЧ БАЯЛАГ # [[Кафируун]] # ТУСЛАМЖ # ДАЛ МОДНЫ ШӨРМӨС # [[Ихлас]] # ҮҮР # [[Наас]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Коран| ]] {{Islam-stub}} pnjd29nm1ggqyjdfkcc5qk0gk2q6ayu 822932 822922 2025-06-23T22:24:13Z Chongkian 21163 822932 wikitext text/x-wiki [[File:Opened Qur'an.jpg|thumb|Куран]] '''Куран''' ([[Араб хэл|араб]]. الْقُرآن‎ [qurˈʔaːn] — ''аль-К̣ур’а̄н'') - [[Ислам|Исламын шашны]] сургаал номлол, зөнч [[Мухаммед]]ийн зөгнөлийг бичсэн араб хэл дээрх шашны хөлгөн судар юм.<ref>{{cite news|last=Ө|first=Нурболат|date=2021-04-18|title=Куран судрыг монгол хэлэнд хоёр дахь удаагаа орчуулан хэвлүүллээ|url=https://montsame.mn/mn/read/260872|work=МОНЦАМЭ|access-date=2025-02-01}}</ref> «Куран» хэмээх араб үгнээс гаралтай «унших», «сургааль» гэсэн утгатай байна. Исламын шашны уламжлалын дагуу Куран судрыг сахиусан тэнгэр Жибрил (Ариун тэнгэр Габриел) -аар дамжуулан 23 жил (610 оноос 632 он) үргэлжилсэн бөгөөд Мухаммед дөчин настайдаа анхны илчлэлтээ Гэгээн мэдлийн шөнө ([[Рамадан сар]]) хүлээн авчээ. Куран судрыг хамтрагч дагагчид нь гэгээн Мухаммедын хэлсэн үгнээс бичжээ. Исламын шашинтай орнуудад Куран нь Сунна-тай (Кураны дараа ордог ариун сургааль. Мохаммадын хэлсэн үг, үйл хэргийг тухай) хамт дагаж мөрддөг иргэний болон эрүүгийн хууль тогтоомжийн үндэс суурь болдог байна. ==Бүлэг== # [[Фатиха]] # ҮНЭЭ # ИМРАНЫ ГЭР БҮЛ # ХҮҮХНҮҮД # ГҮНЦЭГ # МАЛ # ХАШЛАГАНЫ ХЯР # ДАЙНЫ ОЛЗ # ГЭМШИЛ # ЙУНУС # ХУД # ЙУСУФ # АЯНГА # ИБРАХИМ # АЛЬ-ХИЖР # ЗӨГИЙ # ШӨНИЙН ШИЛЖҮҮЛЭГ # АГУЙ # МАРЙАМ # ТА-ХА # ЗӨНЧ МЭРГЭД # ХАЖИ # СҮСЭГТЭН НАР # ГЭРЭЛ # ЯЛГАХУЙ # ЯРУУ НАЙРАГЧИД # ШОРГООЛЖ # ХҮҮРНЭЛ # ААЛЗ # РОМЧУУД # ЛУКМАН # СӨГДӨН МӨРГӨХҮЙ # ХОЛБООТНУУД # САБА # БҮТЭЭГЧ # [[Йа-Син]] # ЭРЭМБЭЭР ЖАГСАГСАД # САД # БУЙ БҮЛЭГ # СҮСЭГТЭН # ТАЙЛАЛ БҮХИЙ # ЗӨВЛӨЛДӨӨН # (АЛТАН) ЧИМЭГЛЭЛ # УТАА # ӨВДӨГ СӨГДӨГСӨД # ЭЛСЭН МАНХАН # МУХАММАД # ЯЛАЛТ # ТАСАЛГААНУУД # КАФ # САРНИУЛАГЧ # УУЛ # ОД # САР # МАШИД НИГҮҮЛСЭГЧ # ЗАЙЛУУЛАХЫН АРГАГҮЙ ҮЙЛ # ТӨМӨР # МЭТГЭЛЦЭГЧ ХҮҮХЭН # ЦУГЛАРАЛТ # СОРИГДОГЧ ХҮҮХЭН # ДАЙЧИН ЭГНЭЭ # ХУРАЛ # ХОЁР НҮҮРТНҮҮД # ХОЁР ТАЛЫН ГАРЗ, ОЛЗ # ГЭР БҮЛ САЛАЛТ # ХОРИГ # НОЁРХОЛ # ҮЗЭГ # ЗАЙЛАХЫН АРГАГҮЙ ЗҮЙЛ # ӨГСӨХ ГИШГҮҮР # НУХ # ЖИННҮҮД # БИЕЭ ОРООГЧ # ДЭЭЛЭЭ НӨМРӨГЧ # СЭХЭЭРЭХҮЙ # ХҮМҮҮН # ЭЛЧ БОЛОГСОД # АУГАА МЭДЭЭ # ТАСТАН АВАГЧИД # ХӨМСӨГ ЗАНГИДВАЙ # ХУЙЛАХУЙ # ЭВДЛЭХҮЙ # МЭХЛЭГСЭД # ХАГАРАХУЙ # ОДДЫН ЗАМ # ШӨНӨӨР АЯЛАГЧ # ЭРХЭМ ДЭЭДЭСТЭН # БҮРХЭГЧ # ҮҮРИЙН ТУЯА # ХОТ # НАР # ШӨНӨ # ӨГЛӨӨ # НЭЭХҮЙ # [[Тин]] # БӨӨМ # [[Кадр]] # ЯРУУ ТОД БИЛЭГДЭЛ # ГАЗАР ХӨДЛӨЛТ # ДАВХИГЧИД # ОРООЛГОХУЙ # ЗООРИЛОХ ДУР # ҮДЭШ # ГҮЖИРДЭГЧ # [[Фил]] # КУРАЙШ # [[Маун]] # ӨВЧ БАЯЛАГ # [[Кафируун]] # ТУСЛАМЖ # ДАЛ МОДНЫ ШӨРМӨС # [[Ихлас]] # ҮҮР # [[Наас]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Куран| ]] {{Islam-stub}} ppku2s3ercu107gdbd69t87ylfhr75w 822942 822932 2025-06-23T22:27:27Z Chongkian 21163 822942 wikitext text/x-wiki [[File:Quran with Mongolian Translation (cover).jpg|thumb|Куран]] '''Куран''' ([[Араб хэл|араб]]. الْقُرآن‎ [qurˈʔaːn] — ''аль-К̣ур’а̄н'') - [[Ислам|Исламын шашны]] сургаал номлол, зөнч [[Мухаммед]]ийн зөгнөлийг бичсэн араб хэл дээрх шашны хөлгөн судар юм.<ref>{{cite news|last=Ө|first=Нурболат|date=2021-04-18|title=Куран судрыг монгол хэлэнд хоёр дахь удаагаа орчуулан хэвлүүллээ|url=https://montsame.mn/mn/read/260872|work=МОНЦАМЭ|access-date=2025-02-01}}</ref> «Куран» хэмээх араб үгнээс гаралтай «унших», «сургааль» гэсэн утгатай байна. Исламын шашны уламжлалын дагуу Куран судрыг сахиусан тэнгэр Жибрил (Ариун тэнгэр Габриел) -аар дамжуулан 23 жил (610 оноос 632 он) үргэлжилсэн бөгөөд Мухаммед дөчин настайдаа анхны илчлэлтээ Гэгээн мэдлийн шөнө ([[Рамадан сар]]) хүлээн авчээ. Куран судрыг хамтрагч дагагчид нь гэгээн Мухаммедын хэлсэн үгнээс бичжээ. Исламын шашинтай орнуудад Куран нь Сунна-тай (Кураны дараа ордог ариун сургааль. Мохаммадын хэлсэн үг, үйл хэргийг тухай) хамт дагаж мөрддөг иргэний болон эрүүгийн хууль тогтоомжийн үндэс суурь болдог байна. ==Бүлэг== # [[Фатиха]] # ҮНЭЭ # ИМРАНЫ ГЭР БҮЛ # ХҮҮХНҮҮД # ГҮНЦЭГ # МАЛ # ХАШЛАГАНЫ ХЯР # ДАЙНЫ ОЛЗ # ГЭМШИЛ # ЙУНУС # ХУД # ЙУСУФ # АЯНГА # ИБРАХИМ # АЛЬ-ХИЖР # ЗӨГИЙ # ШӨНИЙН ШИЛЖҮҮЛЭГ # АГУЙ # МАРЙАМ # ТА-ХА # ЗӨНЧ МЭРГЭД # ХАЖИ # СҮСЭГТЭН НАР # ГЭРЭЛ # ЯЛГАХУЙ # ЯРУУ НАЙРАГЧИД # ШОРГООЛЖ # ХҮҮРНЭЛ # ААЛЗ # РОМЧУУД # ЛУКМАН # СӨГДӨН МӨРГӨХҮЙ # ХОЛБООТНУУД # САБА # БҮТЭЭГЧ # [[Йа-Син]] # ЭРЭМБЭЭР ЖАГСАГСАД # САД # БУЙ БҮЛЭГ # СҮСЭГТЭН # ТАЙЛАЛ БҮХИЙ # ЗӨВЛӨЛДӨӨН # (АЛТАН) ЧИМЭГЛЭЛ # УТАА # ӨВДӨГ СӨГДӨГСӨД # ЭЛСЭН МАНХАН # МУХАММАД # ЯЛАЛТ # ТАСАЛГААНУУД # КАФ # САРНИУЛАГЧ # УУЛ # ОД # САР # МАШИД НИГҮҮЛСЭГЧ # ЗАЙЛУУЛАХЫН АРГАГҮЙ ҮЙЛ # ТӨМӨР # МЭТГЭЛЦЭГЧ ХҮҮХЭН # ЦУГЛАРАЛТ # СОРИГДОГЧ ХҮҮХЭН # ДАЙЧИН ЭГНЭЭ # ХУРАЛ # ХОЁР НҮҮРТНҮҮД # ХОЁР ТАЛЫН ГАРЗ, ОЛЗ # ГЭР БҮЛ САЛАЛТ # ХОРИГ # НОЁРХОЛ # ҮЗЭГ # ЗАЙЛАХЫН АРГАГҮЙ ЗҮЙЛ # ӨГСӨХ ГИШГҮҮР # НУХ # ЖИННҮҮД # БИЕЭ ОРООГЧ # ДЭЭЛЭЭ НӨМРӨГЧ # СЭХЭЭРЭХҮЙ # ХҮМҮҮН # ЭЛЧ БОЛОГСОД # АУГАА МЭДЭЭ # ТАСТАН АВАГЧИД # ХӨМСӨГ ЗАНГИДВАЙ # ХУЙЛАХУЙ # ЭВДЛЭХҮЙ # МЭХЛЭГСЭД # ХАГАРАХУЙ # ОДДЫН ЗАМ # ШӨНӨӨР АЯЛАГЧ # ЭРХЭМ ДЭЭДЭСТЭН # БҮРХЭГЧ # ҮҮРИЙН ТУЯА # ХОТ # НАР # ШӨНӨ # ӨГЛӨӨ # НЭЭХҮЙ # [[Тин]] # БӨӨМ # [[Кадр]] # ЯРУУ ТОД БИЛЭГДЭЛ # ГАЗАР ХӨДЛӨЛТ # ДАВХИГЧИД # ОРООЛГОХУЙ # ЗООРИЛОХ ДУР # ҮДЭШ # ГҮЖИРДЭГЧ # [[Фил]] # КУРАЙШ # [[Маун]] # ӨВЧ БАЯЛАГ # [[Кафируун]] # ТУСЛАМЖ # ДАЛ МОДНЫ ШӨРМӨС # [[Ихлас]] # ҮҮР # [[Наас]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Куран| ]] {{Islam-stub}} tr41jo8yugdwnw4c7pc5qbrih84h053 822945 822942 2025-06-23T22:54:39Z Avirmed Batsaikhan 53733 822945 wikitext text/x-wiki [[File:Quran with Mongolian Translation (cover).jpg|thumb|Куран]] '''Куран''' ([[Араб хэл|араб]]. الْقُرآن‎ [qurˈʔaːn] — ''аль-К̣ур’а̄н'') - [[Ислам|Исламын шашны]] сургаал номлол, зөнч [[Мухаммед]]ийн зөгнөлийг бичсэн [[араб хэл]] дээрх шашны хөлгөн судар юм.<ref>{{cite news|last=Ө|first=Нурболат|date=2021-04-18|title=Куран судрыг монгол хэлэнд хоёр дахь удаагаа орчуулан хэвлүүллээ|url=https://montsame.mn/mn/read/260872|work=МОНЦАМЭ|access-date=2025-02-01}}</ref> «Унших», «сургааль» гэсэн утгатай «Куран» хэмээх [[Араб хэл|араб]] үгнээс гаралтай. Исламын шашны уламжлалын дагуу Куран судрыг сахиусан тэнгэр Жибрил (Ариун тэнгэр Жабриел) -аар дамжуулан 23 жил (610 оноос 632 он) үргэлжилсэн бөгөөд Мухаммед дөчин настайдаа анхны илчлэлтээ Гэгээн мэдлийн шөнө ([[Рамадан сар]]) хүлээн авчээ. Куран судрыг хамтрагч дагагчид нь гэгээн Мухаммедын хэлсэн үгнээс бичжээ. Исламын шашинтай орнуудад Куран нь Сунна-тай (Кураны дараа ордог ариун сургааль. Мохаммадын хэлсэн үг, үйл хэргийг тухай) хамт дагаж мөрддөг иргэний болон эрүүгийн хууль тогтоомжийн үндэс суурь болдог байна. ==Бүлэг== # [[Фатиха]] # ҮНЭЭ # ИМРАНЫ ГЭР БҮЛ # ХҮҮХНҮҮД # ГҮНЦЭГ # МАЛ # ХАШЛАГАНЫ ХЯР # ДАЙНЫ ОЛЗ # ГЭМШИЛ # ЙУНУС # ХУД # ЙУСУФ # АЯНГА # ИБРАХИМ # АЛЬ-ХИЖР # ЗӨГИЙ # ШӨНИЙН ШИЛЖҮҮЛЭГ # АГУЙ # МАРЙАМ # ТА-ХА # ЗӨНЧ МЭРГЭД # ХАЖИ # СҮСЭГТЭН НАР # ГЭРЭЛ # ЯЛГАХУЙ # ЯРУУ НАЙРАГЧИД # ШОРГООЛЖ # ХҮҮРНЭЛ # ААЛЗ # РОМЧУУД # ЛУКМАН # СӨГДӨН МӨРГӨХҮЙ # ХОЛБООТНУУД # САБА # БҮТЭЭГЧ # [[Йа-Син]] # ЭРЭМБЭЭР ЖАГСАГСАД # САД # БУЙ БҮЛЭГ # СҮСЭГТЭН # ТАЙЛАЛ БҮХИЙ # ЗӨВЛӨЛДӨӨН # (АЛТАН) ЧИМЭГЛЭЛ # УТАА # ӨВДӨГ СӨГДӨГСӨД # ЭЛСЭН МАНХАН # МУХАММАД # ЯЛАЛТ # ТАСАЛГААНУУД # КАФ # САРНИУЛАГЧ # УУЛ # ОД # САР # МАШИД НИГҮҮЛСЭГЧ # ЗАЙЛУУЛАХЫН АРГАГҮЙ ҮЙЛ # ТӨМӨР # МЭТГЭЛЦЭГЧ ХҮҮХЭН # ЦУГЛАРАЛТ # СОРИГДОГЧ ХҮҮХЭН # ДАЙЧИН ЭГНЭЭ # ХУРАЛ # ХОЁР НҮҮРТНҮҮД # ХОЁР ТАЛЫН ГАРЗ, ОЛЗ # ГЭР БҮЛ САЛАЛТ # ХОРИГ # НОЁРХОЛ # ҮЗЭГ # ЗАЙЛАХЫН АРГАГҮЙ ЗҮЙЛ # ӨГСӨХ ГИШГҮҮР # НУХ # ЖИННҮҮД # БИЕЭ ОРООГЧ # ДЭЭЛЭЭ НӨМРӨГЧ # СЭХЭЭРЭХҮЙ # ХҮМҮҮН # ЭЛЧ БОЛОГСОД # АУГАА МЭДЭЭ # ТАСТАН АВАГЧИД # ХӨМСӨГ ЗАНГИДВАЙ # ХУЙЛАХУЙ # ЭВДЛЭХҮЙ # МЭХЛЭГСЭД # ХАГАРАХУЙ # ОДДЫН ЗАМ # ШӨНӨӨР АЯЛАГЧ # ЭРХЭМ ДЭЭДЭСТЭН # БҮРХЭГЧ # ҮҮРИЙН ТУЯА # ХОТ # НАР # ШӨНӨ # ӨГЛӨӨ # НЭЭХҮЙ # [[Тин]] # БӨӨМ # [[Кадр]] # ЯРУУ ТОД БИЛЭГДЭЛ # ГАЗАР ХӨДЛӨЛТ # ДАВХИГЧИД # ОРООЛГОХУЙ # ЗООРИЛОХ ДУР # ҮДЭШ # ГҮЖИРДЭГЧ # [[Фил]] # КУРАЙШ # [[Маун]] # ӨВЧ БАЯЛАГ # [[Кафируун]] # ТУСЛАМЖ # ДАЛ МОДНЫ ШӨРМӨС # [[Ихлас]] # ҮҮР # [[Наас]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Куран| ]] {{Islam-stub}} sgu7hnlx9lhc8qiu3idzcmjzgd3ffih 0 61768 822872 727973 2025-06-23T15:40:28Z Mosaise 97538 822872 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Хубилай хааны зарлиг МУСК|зураг=Хубилай хааны зарлиг poster.jpg|зургийн тайлбар=Хубилай хааны зарлиг постер}} 2007 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист Бямбаагийн Цогтбаярын бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. [[Ангилал:21-р зууны монгол кино]] [[Ангилал:Монгол кинонууд]] [[Ангилал:Уран сайхны кино]] 4yy60wsr34tm4hrl1hmurz7l9vii072 822889 822872 2025-06-23T16:03:20Z Mosaise 97538 822889 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Хубилай хааны зарлиг МУСК|зураг=Хубилай хааны зарлиг poster.jpg|зургийн тайлбар=Хубилай хааны зарлиг постер}} ''''' Хубилай хааны зарлиг ''''' - 2007 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист [[Бямбаагийн Цогтбаяр|Бямбаагийн Цогтбаярын]] бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. [[Ангилал:21-р зууны монгол кино]] [[Ангилал:Монгол кинонууд]] [[Ангилал:Уран сайхны кино]] l0ns3u6xncei1xksi9qsdlxd9uetz8l 0 61809 822877 727859 2025-06-23T15:46:53Z Mosaise 97538 822877 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Луйвар МУСК|зураг=Луйвар poster.jpg|зургийн тайлбар=Луйвар постер}} «'''Луйвар'''» — 2014 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист Бямбаагийн Цогтбаярын бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. [[Ангилал:21-р зууны монгол кино]] [[Ангилал:2014 оны кино]] [[Ангилал:Уран сайхны кино]] 56w4mljooomk87t0k4fschbx100hw0s 822890 822877 2025-06-23T16:03:52Z Mosaise 97538 822890 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Луйвар МУСК|зураг=Луйвар poster.jpg|зургийн тайлбар=Луйвар постер}} «'''Луйвар'''» — 2014 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист [[Бямбаагийн Цогтбаяр|Бямбаагийн Цогтбаярын]] бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. [[Ангилал:21-р зууны монгол кино]] [[Ангилал:2014 оны кино]] [[Ангилал:Уран сайхны кино]] tp39w16zgwpq25glvk6em40r9kql2eb 0 61829 822874 727804 2025-06-23T15:43:35Z Mosaise 97538 822874 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Кино | нэр = Богд хаан | зураг = Богд хаан poster.jpg | зургийн хэмжээ = | зургийн тайлбар = | найруулагч = [[Бямбын Цогтбаяр|Б.Цогтбаяр]] | продюсер = Д.Энхжин | зохиолч = [[Дарамын Батбаяр|Д.Батбаяр]] | тайлбарлагч = | жүжигчин = [[Сугарын Болд-Эрдэнэ|С.Болд-Эрдэнэ]] | хөгжим = [[Нацагийн Жанцанноров|Н.Жанцанноров]] | зураглаач = Н.Зундуй <br /> Б.Лхагвадорж | эвлүүлэг = Э.Энхтулга | студи = Дээд гэгээн пикчерс | компани = | нээлт = {{Film date|2011|12|29}} | хугацаа = 112 [[Минут|мин]] | улс = {{flag|Монгол}} | хэл = [[Монгол хэл|Монгол]] | төсөв = | орлого = | өмнөх = | дараах = }} «'''Богд хаан'''» — [[2011 он|2011]] онд [[Монгол улс|Монгол]] улсад [[монгол хэл|монгол]] хэлээр бүтсэн түүхэн [[уран сайхны кино]]. Уг кинонд 1911 оны 12 дугаар сарын 29-ны өдөр Монголчууд манж гүрнээс салж, бие даан тусгаар тогтносноо дэлхий дахинд албан ёсоор зарлаж, Богд Жавзандамба хутагтыг Монгол улсын эзэн хаанаар өргөмжилсөн түүхэн үйл явдлыг үзүүлсэн. == Гол дүр == * ''[[Богд хаан]]'' — [[Чоймболын Болд|Ч. Болд]] * ''[[Дондогдулам]]'' — Б. Батсумьяа * ''5 настай Богд'' — С.Нарантүшиг * ''[[Да лам Цэрэнчимэд]]'' — [[Цэгмидийн Цэрэнболд|Ц. Цэрэнболд]] * ''[[Төгс-Очирын Намнансүрэн|Сайн ноён хан Намнансүрэн]]'' — [[Баатарын Отгонбат|Б. Отгонбат]] * ''[[Гадинбалын Чагдаржав]]'' — [[Жамсранжавын Пүрэвдорж|Ж.Пүрэвдорж]] * ''[[Минжиддоржийн Ханддорж|Чин ван Ханддорж]]'' — [[Лхагвын Дэмидбаатар|Л. Дэмидбаатар]] * ''Ойдовдулам'' — [[Шарын Чимэдцэеэ|Ш. Чимэдцэеэ]] * ''Бэйл Сэндэв'' — [[Совдын Дамдин|С. Дамдин]] * ''[[Сандо амбан]]'' — [[Намсрайн Ялалт|Н. Ялалт]] * ''[[Гончигжалцангийн Бадамдорж|Бадамдорж]]'' — Д.Маамхүү [[Ангилал:21-р зууны монгол кино]] [[Ангилал:Монгол кинонууд]] [[Ангилал:Уран сайхны кино]] [[Ангилал:Нацагийн Жанцанноров]] hyg0vciavpmmfr02oenhtklo1rgk6gy 0 61957 822871 727948 2025-06-23T15:37:14Z Mosaise 97538 822871 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Уучил МУСК|зураг=Уучил poster.jpg|зургийн тайлбар=Уучил постер}} «'''Уучил'''» — [[2006 он|2006]] онд [[Монгол улс|Монгол]] улсад [[монгол хэл|монгол]] хэлээр бүтсэн [[уран сайхны кино]]. [[Ангилал:21-р зууны монгол кино]] [[Ангилал:Монгол кинонууд]] [[Ангилал:Уран сайхны кино]] gkzd1rudd5mg5prvwv2l71qjdg1r0o7 822888 822871 2025-06-23T16:02:25Z Mosaise 97538 822888 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Уучил МУСК|зураг=Уучил poster.jpg|зургийн тайлбар=Уучил постер}} «'''Уучил'''» — [[2006 он|2006]] онд [[Монгол улс|Монгол]] улсад найруулагч [[Бямбаагийн Цогтбаяр|Бямбаагийн Цогтбаярын]] [[монгол хэл|Монгол]] хэлээр бүтээсэн [[уран сайхны кино]]. [[Ангилал:21-р зууны монгол кино]] [[Ангилал:Монгол кинонууд]] [[Ангилал:Уран сайхны кино]] 7jkdrc8kca4tildi7bo2ars7sbkfex0 0 61999 822911 822837 2025-06-23T18:23:34Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822911 wikitext text/x-wiki {{Short description|Зүүн өмнөд Энэтхэг дэх муж}} {{Инфобокс Энэтхэгийн муж эсвэл нутаг дэвсгэр | name = Андра Прадеш | native_name = ఆంధ్రప్రదేశ్ | type = Муж | official_name = Андра Прадеш муж | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 300 | image_style = | caption_align = center | perrow = 1/2/2/2/1 | image1 = Tirumala 090615.jpg | caption1 = [[Венкатешвара сүм, Тирумала|Шри Венкатешвара Швами сүм]] | image2 = Undavalli Caves, Vijayawada.JPG | caption2 = [[Ундавалли агуй]] | image3 = Dhyaan buddha Amaravthi.jpg | caption3 = [[Дхьяна Буддагийн хөшөө]] | image4 = LVM3 M4, Chandrayaan-3 - Launch vehicle at the Second Launch Pad (SLP) of SDSC-SHAR, Sriharikota 06.webp | caption4 = [[Сатиш Дхаваны сансрын төв]] | image5 = Araku valley view.jpg | caption5 = [[Араку хөндий]] | image6 = Nandi Lepakshi Temple Hindupur 5.jpg | caption6 = [[Лепакши|Лепакши Нанди]] | image7 = Vizag seaport.jpg | caption7 = [[Вишакхапатнам боомт]] }} | image_caption = <!--Do not add caption again--> | image_seal = | etymology = "[[Андрас]]ын муж" | motto = [[Сатьямэва жаяте]] ([[Самгарди]])<br/>"Зөвхөн үнэн ялдаг" | anthem = [[Ма Тэлугу Таллики]] ([[Телүгү хэл|Телүгү]])<br/> "Манай Тэлугу ээждээ" | image_map = IN-AP.svg | coordinates = {{coord|16.51|80.52|region:IN-AP_type:adm1st_dim:500000|display=inline,title}} | region = Өмнөд Энэтхэг | year_start = <!-- the year in which the territory was established as a separate entity --> | formation_date4 = 10 сарын 1, 1953 | consolidation = 11 сарын 1, 1956 | before_was = [[Андра Прадеш (1956–2014)|Хуваагдаагүй Андра Прадеш]] | formation_date3 = 6 сарын 2, 2014 ([[Телангана]]г тасалж байгуулсан) | capital = Амаравати | largestcity = Вишакхапатнам | metro = Андра Прадешийн нийслэлийн бүс | districts = [[Андра Прадешийн тойргийн жагсаалт|26]] | Governor = [[Сьед Абдул Назир]] | Chief_Minister = [[Н. Чандрабабу Найду]] | party = [[Тэлүгү Нутгийн Нам|ТНН]] | Deputy_CM = [[Паван Кальян|К. Паван Кальян]]<br />([[Жанасена нам|JSP]]) | judiciary = [[Андра Прадешийн дээд шүүх]] | Chief_secretary = К.Вижаянанд, IAS | legislature_type = Хоёр танхимт <br/>[[Андра Прадешийн хууль тогтоох байгууллаг]] | assembly = [[Андра Прадешийн хууль тогтоох ассамблей]] | assembly_seats = 175 суудал | council = [[Андра Прадешийн хууль тогтоох зөвлөл]] | council_seats = 58 суудал | rajya_sabha_seats = 11 суудал | lok_sabha_seats = 25 суудал | area_total_km2 = 162970 | area_rank = 7-р байр | elevation_m = 269 | elevation_max_m = 1680 | elevation_max_point = [[Арма Конда]] | population_total = 49577103 | population_footnotes = {{IncreaseNeutral}}{{Sfn|DOP|2023|p=430}}{{Sfn|DOP|2023|p=3}} | population_as_of = 2011 | population_rank = 10-р байр | population_urban = 29.47% (14610372) | population_rural = 70.53% (34966730) | population_density = 304 | population_demonym = | 0fficial_Langs = [[Телүгү хэл]] | additional_official = [[Урдү хэл]]<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.thehansindia.com/andhra-pradesh/ap-govt-issues-orders-recognising-urdu-as-the-official-language-749112|title=AP govt. issues orders recognising Urdu as the official language|last=Pavan|work=[[The Hans India]]|date=2022-06-17|access-date=2025-06-23|archive-date=2023-07-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20230727054829/https://www.thehansindia.com/andhra-pradesh/ap-govt-issues-orders-recognising-urdu-as-the-official-language-749112|url-status=live}}</ref> | official_script = [[Телүгү бичиг]] | GDP_footnotes = <ref name="GSDP">{{cite report|url=https://esankhyiki.mospi.gov.in/datacatalogue/NASdata/SDP/SDP-as%20on%2001.08.2024/State_wise_SDP-01082024_GSDP_Current.xlsx|title=Gross State Domestic Product (Current Prices)|publisher=[[Энэтхэгийн засгийн газар]]|access-date=2025-06-23|archive-date=2024-11-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20241126172329/https://esankhyiki.mospi.gov.in/datacatalogue/NASdata/SDP/SDP-as%20on%2001.08.2024/State_wise_SDP-01082024_GSDP_Current.xlsx|url-status=dead}}</ref><ref name="NSDP">{{cite report|url=https://mospi.gov.in/sites/default/files/press_releases_statements/State_wise_SDP_as_on_15032024.xls|title=Per Capita Net State Domestic Product (Current Prices)|publisher=[[Энэтхэгийн засгийн газар]]|access-date=2025-06-23}}</ref> | GDP_total = {{Increase}} {{INRConvert|16.40|t|lk=r}} | GDP_year = 2024–25 | GDP_rank = 9-р байр | GDP_per_capita = {{Increase}} {{INRConvert|298362|lk=r}} | GDP_per_capita_rank = 16-р байр | HDI_year = 2022 | HDI = {{Increase}} 0.642 {{color|#fc0|дундаж}} <ref>{{cite web |title=India: Subnational HDI |url=https://globaldatalab.org/shdi/table/shdi/IND/ |website=Global Data Labs |access-date=2025-06-23}}</ref> | HDI_rank = 26-д | literacy = 72.6%<ref>{{Cite book |url=https://www.mospi.gov.in/sites/default/files/publication_reports/AnnualReport_PLFS2023-24L2.pdf |title=Жилийн тайлан, Ажиллах хүчний үечилсэн судалгаа (PLFS) (2023 оны 7 сараас 2024 оны 6 сар) |date=2024-09-23 |publisher=Үндэсний түүвэр судалгааны алба, Статистикийн яам, хөтөлбөрийн хэрэгжилт, Энэтхэгийн Засгийн газар |year=2024 |pages=A-10 |chapter=Appendix-A: Detailed tables, Table (7): Literacy rate (in per cent) of persons of different age groups for each State/UT (persons, age-group (years): 7 & above, rural+urban (column 6))}}</ref> | literacy_year = 2024 | literacy_rank = 36-д | sex_ratio = 993[[эмэгтэй|♀]]/1000 [[эрэгтэй|♂]] | sexratio_year = 2011 | sexratio_rank = 20-д | iso_code = IN-AP | registration_plate = AP | website = ap.gov.in | image_highway = SH IN-AP.png | SH_numbers = [[Андра Прадеш мужийн хурдны замын жагсаалт|AP SH1{{ndash}}AP SH240]] }} '''Андра Прадеш''' ([[латин үсэг|лат-га.]] ''Andhra Pradesh'') — [[Энэтхэг]] улсын харьяа, нутгийн дорно өмнөд эргээр оршдог '''[[муж]]'''. 160 мянган км² газар нутаг, 49 сая хүн амтай. Албан ёсны бөгөөд нутгийн хэл нь [[тэлүгү хэл|тэлүгү]]. == Газар зүй == [[Зураг:Andhra_Pradesh_and_Telangana_Physical.jpeg|thumb|left|180px|Физик газрын зураг]] [[Энэтхэгийн хойг]]ийн дорно өмнөд эрэг, [[Бенгалын булан]]гийн дагуу байрлажээ. [[Орисса]], [[Телангана]], [[Карнатака]], [[Тамилнаду]] мужтай хиллдэг. Андра Прадеш нутаг далайн эрэг газар нам доор нарийн зурвастай. [[Дорно Гат]], [[Наллама]] зэрэг өндөрлөг нарийн зурвас байна. Уулнаа ой модтой. Ургамал, амьтнаар баян. [[Кришна]], [[Годавари]] гэсэн хоёр мөрөн нутгаар дайран урсдаг. 3-6-р сард зуны улирал тохиодог. Эрэг орчим газарт 20 °C — 41 °C халуун. 7-9-р сар борооны улирал байна. Хүчтэй бороотой. 11-2-р сар буюу өвлийн улиралд 12 °C — 30 °C дулаан байдаг. == Хүн ам зүй == Нутгийн албан ёсны хэл нь нутгийн олонхын хэлэлцдэг тэлүгү хэл юм. Тамил, каннада, одя хэлтэн бас бий. 2011 оны байдлаар хүн амын 66.46% бичиг үсэгт тайлагдсан. Үүнээс эрэгтэйд 74.95%, эмэгтэйд 57.92% байгаа. Нутгийн хүн амын 91% [[хиндү]], 6% [[лал]], 3% бусад шашин шүтлэгтэй. Эрт үед дэлгэрч асан буддын шашны дурсгалт газрууд их бий. === Хот суурин === Хүн амын 30% хувь хотод, 70% хөдөө амьдардаг. Томоохон хот (2011 оны байдлаар): * [[Висакапатнам]] – 2,035,922 хүнтэй, * [[Вижаявада]] – 1,034,358, * [[Гүнтүр]] – 743,354. * [[Нэллөр]] – 600,869. * [[Карнөл]] – 424,920. == Түүх == 1953 онд [[Мадрас муж]]аас тэлүгү хэлтний нутгийг салган '''Андра''' муж нэртэйгээр үүсгэн байгуулсан. 1956 онд Хайдарабад мужийн тэлүгү хэлт нутагтай нэгдэж Андра Прадеш муж болсон. 2014 онд хуучны Хайдарабад мужийн хэсэг [[Телангана]] муж болон салжээ. Андрапрадеш мужийн засгийн ордон [[Амаравати]] хот руу шилжсэн. Хууль ёсноо [[Хайдарабад]] хотыг мужийн төв гэсэн хэвээрээ байгаа. ==Зураг == <gallery widths="170px" heights="130px"> Kondapalli_toys_at_a_house_in_Vijayawada.jpg Vizagcity.jpg Side_view_of_Madhavaraya_Swamy_temple,_Gandikota.JPG India Farming.jpg </gallery> == Эшлэл == {{reflist}} {{Энэтхэг}} [[Ангилал:Андра Прадеш| ]] [[Ангилал:Энэтхэгийн муж улс]] 2vv51ndzkkrtnx7mf8ls97zxxcd9dgf 0 62330 822847 594872 2025-06-23T12:48:23Z Enkhsaihan2005 64429 822847 wikitext text/x-wiki {{Short description|Зүүн хойд Энэтхэг дэх муж}} {{Инфобокс Энэтхэгийн муж эсвэл нутаг дэвсгэр | name = Аруначал Прадеш | type = Муж | image_skyline = {{Multiple image | border = infobox | total_width = 280 | image_style = border:1; | caption_align = center | perrow = 2/2/2/2/1 | image1 = Golden Pagoda Namsai Arunachal Pradesh.jpg | caption1 = [[Алтан суварга, Намсай]] | image2 = The Tawang Monastery.jpg | caption2 = [[Таван хийд]] | image3 = Tawang Gate.jpg | caption3 = Таван хаалга, [[Таван]] | image4 = Vijaynagar, Arunachal Pradesh.jpg | caption4 = [[Вижайнагар, Чангланг]] | image5 = Natural beauty of Mechuka, Arunachal Pradesh 8.jpg | caption5 = [[Мечука]] | image6 = Ziro valley of Aruncahl in summer season.jpg | caption6 =[[Зиро|Зиро хөндий]] | image7 = Madhuri Lake.jpg | caption7 = Мадхури нуур | image8 =Sela Pass .jpg | caption8 = Села }} | image_caption = | image_seal = Arunachal Pradesh Seal.svg | etymology = Аруначал ('үүр цайх уулс') болон Прадеш ('муж эсвэл нутаг дэвсгэр') | nickname = "Мандах нарны орон" | motto = [[Сатьямэва жаяте]] (Зөвхөн үнэн ялдаг) | image_map = IN-AR.svg | coordinates = {{coord|27.06|93.37|region:IN-AR_type:adm1st|display=inline,title}} | region = Зүүн хойд Энэтхэг | before_was = [[Зүүн хойд хилийн агентлаг]] | formation_date1 = 1 сарын 21, 1972 | formation_date2 = formation1 | formation_date4 = 2 сарын 20, 1987<ref>[http://arunachalpradesh.nic.in/govt.htm Government] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161007041243/http://arunachalpradesh.nic.in/govt.htm |date=2016-10-07 }}</ref> | capital = Итанагар | largestcity = capital | districts = [[Аруначал Прадешийн тойргийн жагсаалт|28]] | government_footnotes = | Governor = [[Кайваля Тривикрам Парнайк]] | Chief_Minister = [[Пема Ханду]] ([[Бхаратиа Жаната нам|БЖН]]) | Deputy_CM = [[Човна Мейн]] ([[Бхаратиа Жаната нам|БЖН]]) | judiciary = [[Гаухати дээд шүүх|Гаухати дээд шүүх-Итанагарын шүүх]] | legislature_type = Нэг танхимт | assembly = [[Аруначал Прадешийн хууль тогтоох ассамблей]] | assembly_seats = 60 суудал | rajya_sabha_seats = 1 суудал | lok_sabha_seats = 2 суудал | area_footnotes = <ref name=":0">{{Cite web|others=Хөтлөгч: Г.Б. Пант Хималайн байгаль орчин, тогтвортой хөгжлийн үндэсний хүрээлэн. Ивээн тэтгэсэн: Байгаль орчин, ой, уур амьсгалын өөрчлөлтийн яам, Энэтхэгийн Засгийн газар|title=Arunachal Pradesh: Physiography, At a glance|url=http://gbpihedenvis.nic.in/Arunachal_glance.html|access-date=2025-06-23|website=gbpihedenvis.nic.in|publisher=ENVIS Centre on Himalayan Ecology|archive-date=24 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210624211513/http://gbpihedenvis.nic.in/Arunachal_glance.html|url-status=live}}</ref> | area_total_km2 = 83743 | area_rank = 14-р байр | elevation_footnotes = <ref>{{Cite web|date=2018-06-26|title=4 Reasons Why Arunachal Pradesh is a Natural Wonderland|url=https://www.outlookindia.com/outlooktraveller/explore/story/68025/4-reasons-arunachal-pradesh-natural-wonderland|access-date=2025-06-23|website=Outlook India Traveller|language=en|quote=We may as well call Arunachal a flowery paradise. Arunachal is also called Orchid State of India|archive-date=2021-06-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20210624205857/https://www.outlookindia.com/outlooktraveller/explore/story/68025/4-reasons-arunachal-pradesh-natural-wonderland|url-status=live}}</ref> | elevation_m = 2,432 | elevation_max_m = 7,060 | elevation_max_point = [[Канто]] | elevation_min_m = 44 | population_total = {{Increase}} 1,383,727 | population_as_of = 2011 | population_rank = 27-р байр | population_urban = 22.94% | population_rural = 77.06% | population_density = 17 | population_footnotes = <ref name="census2011Abstract">{{cite web |url=https://censusindia.gov.in/pca/DDW_PCA0000_2011_Indiastatedist.xlsx |title=Primary Census Abstract Data Tables (India & States/UTs – District Level) |publisher=Office of the Registrar General and Census Commissioner of India |access-date=2025-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220408052329/https://censusindia.gov.in/pca/DDW_PCA0000_2011_Indiastatedist.xlsx |archive-date=2022-04-08 |url-status=dead }}</ref> | 0fficial_Langs = Англи хэл<ref name=langoff>{{cite web |url=http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM47thReport.pdf |title=Хэлний цөөнхийн асуудал эрхэлсэн комиссарын илтгэл: 47 дахь илтгэл (2008 оны 7 сараас 2010 оны 6 сар хүртэл) |pages=122–126 |publisher=Хэлний цөөнхийн асуудал эрхэлсэн комиссар, Цөөнхийн хэрэг эрхлэх яам, [[Энэтхэгийн засгийн газар]] |access-date=2025-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120513161847/http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM47thReport.pdf |archive-date=2012-05-13 |url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |title=Зүүн хойд бүсийн хөгжлийн яам, Зүүн хойд Энэтхэг |url=https://mdoner.gov.in/about-north-east/arunachal-pradesh |website=mdoner.gov.in |access-date=2025-06-23 |archive-date=2023-10-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231015025343/https://mdoner.gov.in/about-north-east/arunachal-pradesh |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=WORKING IN HINDI LANGUAGE |url=https://rajbhasha.gov.in/sites/default/files/2863engls.pdf |website=rajbhasha.gov.in |access-date=2025-06-23 |archive-date=2023-02-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230225114825/https://rajbhasha.gov.in/sites/default/files/2863engls.pdf |url-status=live}}</ref> | official_script = [[Латин бичиг]] | GDP_total = {{Increase}}{{INRConvert|0.47823|lc|lk=r}} | GDP_year = 2025–26 | GDP_rank = 31-р байр | GDP_per_capita = {{Increase}}{{INRConvert|307161|lk=r}} | GDP_per_capita_rank = 16-д | HDI_year = 2022 | HDI = {{Increase}} 0.683 {{color|orange|medium}}<ref>{{cite web |title=India: Subnational HDI |url=https://globaldatalab.org/shdi/table/shdi/IND/ |website=Global Data Labs |access-date=2025-06-23}}</ref> | HDI_rank = 16-д | literacy = 84.2%<ref>{{Cite book |url=https://www.mospi.gov.in/sites/default/files/publication_reports/AnnualReport_PLFS2023-24L2.pdf |title=Жилийн тайлан, Ажиллах хүчний үечилсэн судалгаа (PLFS) (2023 оны 7 сараас 2024 оны 6 сар) |date=2024-09-23 |publisher=Үндэсний түүвэр судалгааны алба, Статистикийн яам, хөтөлбөрийн хэрэгжилт, Энэтхэгийн Засгийн газар |year=2024 |pages=A-10 |chapter=Appendix-A: Detailed tables, Table (7): Literacy rate (in per cent) of persons of different age groups for each State/UT (persons, age-group (years): 7 & above, rural+urban (column 6))}}</ref> | literacy_year = 2024 | literacy_rank = 21-т | sex_ratio = 997[[эмэгтэй|♀]]/1,000 [[эрэгтэй|♂]]<ref>{{Cite web|title=Sex ratio of State and Union Territories of India as per National Health survey (2019–2021)|url=https://main.mohfw.gov.in/basicpage-14|website=Эрүүл мэнд, гэр бүлийн халамжийн яам, Энэтхэг|access-date=2025-06-23|archive-date=2023-01-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20230108164803/https://main.mohfw.gov.in/basicpage-14|url-status=live}}</ref> | sexratio_year = 2021 | sexratio_rank = 5-д | iso_code = IN-AR | registration_plate = AR | website = arunachalpradesh.gov.in | image_highway = SH IN-AR.png }} '''Аруначал Прадеш''' ([[латин үсэг|лат-га.]] ''Arunachal Pradesh'') — [[Энэтхэг]] улсын харьяа, нутгийн дорно умард хязгаарын '''[[муж]]'''. 83 мянган км² газар нутаг, 1.3 сая хүн амтай. ==Зураг == <gallery widths="170px" heights="130px"> Tawang_Monastery_(Tibetan_Buddhist).jpg|Таван сүм Nyokum_festival_Nyishi.JPG|Ниши ястан Parsuram.jpg|Байгаль ба байгууламж </gallery> == Эшлэл == {{Reflist}} == Цахим холбоос == {{commonscat|Arunachal Pradesh}} {{Wiktionary}} * [http://arunachalpradesh.nic.in/ Аруначал Прадеш мужийн албан ёсны цахим хуудас] {{Энэтхэг}} [[Ангилал:Аруначал Прадеш| ]] [[Ангилал:Энэтхэгийн муж улс]] [[Ангилал:Төвөдийн өндөрлөг]] [[Ангилал:Маргаантай нутаг дэвсгэр]] 8hrjtftartxr9v3s9ro6jqtzgumf9ys 0 66085 822906 822769 2025-06-23T17:13:14Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822906 wikitext text/x-wiki {{Infobox programming language | name = R хэл | logo = [[File:R logo.svg|200px|Лого]] | released = {{Start date and age|1993|08}}<ref name="Interface98">{{cite techreport |url=https://www.stat.auckland.ac.nz/~ihaka/downloads/Interface98.pdf |title=R : Past and Future History |first=Ross |last=Ihaka |institution=Statistics Department, The University of Auckland, Auckland, New Zealand |conference=Interface '98 |year=1998}}</ref> | designer = [[wikisource:en:Ross Ihaka|Ross Ihaka]] and [[wikisource:en:Robert Gentleman (statistician)|Robert Gentleman]] | developer = R Core Team<ref>{{Cite web |url=https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#What-is-R_003f |title=R FAQ |at=2.1 What is R? |date=November 26, 2015 |first=Kurt |last=Hornik |website=The Comprehensive R Archive Network |accessdate=2015-12-06}}</ref> | typing = [[wikisource:en:dynamic typing|Dynamic]] | implementations = | dialects = | influenced = | license = [[GNU GPL#Version 2|GNU GPL v2]]<ref>{{cite web |url=https://www.r-project.org/COPYING |title=R license |publisher=r-project |access-date=6 June 2016}}</ref> | website = [https://www.r-project.org/ www.r-project.org] | wikibooks = | paradigms = [[Multi-paradigm programming language|Multi-paradigm]]: [[Array programming|Array]], [[Object-oriented programming|object-oriented]], [[Imperative programming|imperative]], [[Functional programming|functional]], [[Procedural programming|procedural]], [[Reflective programming|reflective]] | latest_release_version = 3.4.0 (You Stupid Darkness)<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/doc/manuals/r-devel/NEWS.html|title=R News|website=CRAN|access-date=22 April 2017}}</ref> | latest_release_date = {{Start date and age|2017|04|21}} | latest_test_version = | latest_test_date = | influenced_by = | file_ext = .r, .R, .RData, .rds, .rda }} R нь статистик тооцоолол, график дүрслэлд зоиулагдсан нээлттэй эх бүхий [[программчлалын хэл]] болон програм хангамж бөгөөд Статистик Тооцооллын R Сан дээр түшиглэдэг.{{refn| R language and environment * {{Cite web |url=https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#What-is-R_003f |title=R FAQ| at=2.1 What is R? |date=November 26, 2015 |first=Kurt |last=Hornik |website=The Comprehensive R Archive Network |accessdate=2015-12-06}} R Foundation * {{Cite web |url=https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#What-is-the-R-Foundation_003f |title=R FAQ |at=2.13 What is the R Foundation? |date=November 26, 2015 |first=Kurt |last=Hornik |website=The Comprehensive R Archive Network |accessdate=2015-12-06}} The R Core Team [https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#Citing-R asks authors who use R in their data analysis] to cite the software using: * R Core Team (2016). R: A language and environment for statistical computing. R Foundation for Statistical Computing, Vienna, Austria. URL http://www.R-project.org/. }} R хэлийг статистикчид, [[Data mining|өгөгдлийн уурхайчид]] статистикийн програм хангамж{{refn| widely used * {{cite journal | author1 = Fox, John | author2 = Andersen, Robert | lastauthoramp = yes | title = Using the R Statistical Computing Environment to Teach Social Statistics Courses | publisher = Department of Sociology, McMaster University | date = January 2005 | url = http://www.unt.edu/rss/Teaching-with-R.pdf | format = PDF | accessdate = 2006-08-03 | archive-date = 2016-06-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160611085820/http://www.unt.edu/rss/Teaching-with-R.pdf | url-status = dead }} * {{cite news | url=https://www.nytimes.com/2009/01/07/technology/business-computing/07program.html |title=Data Analysts Captivated by R's Power | date=2009-01-06 | accessdate=2009-04-28|last=Vance| first=Ashlee |work=[[New York Times]]| quote=R is also the name of a popular programming language used by a growing number of data analysts inside corporations and academia. It is becoming their lingua franca...}} }} зохиох, мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийх<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2009/01/07/technology/business-computing/07program.html|title=Data Analysts Captivated by R's Power|date=2009-01-06|accessdate=2009-04-28|last=Vance|first=Ashlee|work=[[New York Times]]|quote=R is also the name of a popular programming language used by a growing number of data analysts inside corporations and academia. It is becoming their lingua franca...}}</ref> зэрэгт өргөн хэрэглэхийн зэрэгцээ сүүлийн жилүүдэд түүний хэрэглээ бусад чиглэлд ч хурдацтай өсөн нэмэгдэж байна.{{refn| R's popularity * David Smith (2012); [http://java.sys-con.com/node/2288420 ''R Tops Data Mining Software Poll''], Java Developers Journal, May 31, 2012. * Karl Rexer, Heather Allen, & Paul Gearan (2011); [http://www.rexeranalytics.com/Data-Miner-Survey-Results-2011.html ''2011 Data Miner Survey Summary''], presented at Predictive Analytics World, Oct. 2011. * {{cite web|author=Robert A. Muenchen|year=2012|url= http://r4stats.com/articles/popularity/|title=The Popularity of Data Analysis Software}} * {{cite journal|url=http://www.nature.com/news/programming-tools-adventures-with-r-1.16609|title=Programming tools: Adventures with R|first1=Sylvia|last1=Tippmann|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|volume = 517| doi = 10.1038/517109a | pages = 109–110 | date = 29 December 2014}} }} R бол GNU програм хангамж юм.{{refn| GNU project * {{cite web | url=http://directory.fsf.org/project/gnur/ | publisher=Free Software Foundation (FSF) Free Software Directory|title=GNU R |date=19 July 2010|accessdate=13 November 2012}} * {{cite web | author=R Project|date=n.d.|url=https://www.r-project.org/about.html | title=What is R? | accessdate=2009-04-28}} }} R програмын эх код [[Си хэл|C]], [[Фортран|Fortran]], R хэл дээр бичигдсэн.<ref>{{cite web|author="Wrathematics"|url=http://librestats.com/2011/08/27/how-much-of-r-is-written-in-r/|title=How Much of R Is Written in R|date=27 August 2011|accessdate=2011-12-01|publisher=librestats}}</ref> R програмыг [[GNU General Public License|GNU GPL Олон Нийтийн Лиценз]]-ээр голлох [[Үйлдлийн систем|үйлдлийн системүүд]] дээр үнэ төлбөргүй ашиглах боломжтой. Мөн R нь командын мөрнөөс ажилладаг тул зориулалтын [[Хэрэглэгчийн график интерфейс|график интерфейс]] бүхий програмаар дамжуулан ашиглах нь зүйтэй.<ref name="R_gui">{{cite web|title=7 of the Best Free Graphical User Interfaces for R|url=http://www.linuxlinks.com/article/20110306113701179/GUIsforR.html|website=linuxlinks.com|accessdate=9 February 2016}}</ref> == Түүх == R нь John Chambers гэдэг хүний Bell Labs-д ажиллаж байх үедээ зохиосон [[wikisource:en:S (programming language)|програмчлалын S хэл]] дээр тулгуурласан. Эдгээрийн хооронд хэдэн чухал ялгаа байдаг ч S хэлээр бичигдсэн кодын ихэнх нь R дээр шууд ажилладаг.<ref>{{cite web|url=https://www.r-project.org/about.html|title=R: What is R?|website=R-Project|accessdate=7 February 2016}}</ref> R програмыг Росс Ihaka , Роберт Gentleman<ref>{{cite web|url=http://myprofile.cos.com/rgentleman|title=Individual Expertise profile of Robert Gentleman|last=Gentleman|first=Robert|date=9 December 2006|accessdate=2009-07-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110723215206/http://myprofile.cos.com/rgentleman|archivedate=23 July 2011}}</ref> нар Шинэ Зеландын Веллингтон Их Сургууль-д байх үедээ зохиосон бөгөөд одоогоор ''R Development Core Team'' хөгжүүлж байна. S хэлний зохиогч Chambers уг багийн нэг гишүүн юм. R гэх нэр нь түүнийг анхлан зохиогчдын нэр болон гол суурь нь болсон S хэлний нэртэй холбоотой.<ref>{{cite book|url=https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#Why-is-R-named-R_003f|title=The R FAQ: Why is R named R?|isbn=3-900051-08-9|author=Kurt Hornik|accessdate=2008-01-29}}</ref> Төсөл 1992 онд санаачлагдсан бол анхны хувилбар нь 1995 онд гарсан. Харин тогтвортой beta хувилбар нь 2000 онд гарсан.<ref>{{Cite web|url=https://cran.r-project.org/doc/html/interface98-paper/paper_2.html|title=R : Past and Future History -- A Free Software Project|website=cran.r-project.org|access-date=2016-05-30}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://blog.revolutionanalytics.com/2016/03/16-years-of-r-history.html|title=Over 16 years of R Project history|website=Revolutions|access-date=2016-05-30}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.stat.auckland.ac.nz/~ihaka/downloads/Massey.pdf|title=The R Project: A Brief History and Thoughts About the Future|last=Ihaka|first=Ross|date=|website=stat.auckland.ac.nz|publisher=|access-date=}}</ref> == R програм Монгол улсад == R програмыг хэрэглэх, R хэлийг судлах явдал [[Монгол улс]]ад улам бүр дэлгэрч буй бөгөөд үүнийг гэрчлэх мэдээ материал<ref>{{Cite web|url=http://news.num.edu.mn/?p=38344|title=Судалгаанд статистикийн аргыг хэрэглэх нь сэдэвт сургалт амжилттай болж өндөрлөлөө|website=news.num.edu.mn|access-date=2016-11-29}}</ref>, нийгмийн сүлжээний бүлгэмүүд<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/groups/238749916309897/|title=Монголын R хэрэглэгчдийн групп|website=facebook.com|access-date=2017-05-19}}</ref> цөөнгүй байна. Зарим их, дээд сургууль сургалтын хөтөлбөртөө R програмыг нэвтрүүлснээс тухайлан [[Монгол Улсын Их Сургууль]] дээр хэрэгжиж буй Статистик хөтөлбөрийг дурдаж болно.{{citation needed|date=May 2017}} Монгол хэл дээрх ном, сурах бичиг, гарын авлагын хувьд [https://web.archive.org/web/20171129163653/http://galaa.mn/ Г.Махгал], Ш.Мөнгөнсүх нар бичиж Б.Магсаржав хянан тохиолдуулсан [https://web.archive.org/web/20171217135839/http://magadlal.mn/books/id-2.html Статистик програмчлалын R хэл] сурах бичиг хэвлэгдэн гарчээ.<ref>{{Cite web|url=http://mongolbooks.com/%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D1%87%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BD-r-%D1%85%D1%8D%D0%BB-2017/|title=МУИС Пресс хэвлэлийн газар|website=mongolbooks.com|access-date=2017-05-19|archive-date=2017-05-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20170519163835/http://mongolbooks.com/%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D1%87%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BD-r-%D1%85%D1%8D%D0%BB-2017/|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://magadlal.mn/books/id-2.html|title=www.magadlal.mn|website=magadlal.mn|access-date=2017-05-19|archive-date=2017-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20171217135839/http://magadlal.mn/books/id-2.html|url-status=dead}}</ref> == Статистикийн зүгээс онцлох зүйлс == R, түүний сангууд олон янзын статистик болон график хэрэгсэл агуулдаг. Тухайлбал шугаман болон шугаман бус загвар, статистик шинжүүрүүд, хугацаан цувааны шинжилгээ, бүлэглэх, ангилах болон бусад олон шинжилгээ дурдаж болно. Мөн R програмын нэмэлт багцууд олон янзын функц болон бусад зүйлс агуулдаг. R хэлний стандарт функцүүдийн олонх нь R хэл дээрээ бичигдсэн бөгөөд нэмэлтээр [[Си хэл|C]], [[C++]], [[Фортран|Fortran]] хэл дээрх код оруулан ажиллуулж болдог. Өндөр мэдлэг чадвартай хэрэглэгчид C, C++,<ref>{{cite journal|url=http://www.jstatsoft.org/v40/i08|title=Rcpp: Seamless R and C++ Integration|first1=Dirk|last1=Eddelbuettel|first2=Romain|last2=Francois|journal=[[Journal of Statistical Software]]|volume=40|issue=8|year=2011|doi=10.18637/jss.v040.i08}}</ref> [[Java]],<ref>{{cite web|title=Calling R from Java|first=Duncan|last=Temple Lang|url=http://www.nuiton.org/attachments/168/RFromJava.pdf|date=6 November 2010|accessdate=18 September 2013|publisher=Nuiton}}</ref> [[.NET Фрэймворк|.NET]]{{refn| .NET Framework * {{cite web |title=Making GUIs using C# and R with the help of R.NET |url = http://psychwire.wordpress.com/2011/06/19/making-guis-using-c-and-r-with-the-help-of-r-net/}} * {{cite web |title=R.NET homepage |url=http://rdotnet.codeplex.com/ |access-date=2017-05-18 |archive-date=2015-10-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151013020201/http://rdotnet.codeplex.com/ |url-status=dead }} * {{cite conference |url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |title=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |last1=Haynold |first1=Oliver M. |date=April 2011 |conference=R/Finance 2011 |conference-url=http://www.rinfinance.com/RinFinance2011/agenda/ |publisher= |book-title= |pages= |location=Chicago, IL, USA |id= }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-23 17:13:14 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-22 20:09:48 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-22 00:21:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-19 00:48:15 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-17 00:06:23 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-16 12:49:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-16 04:39:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-15 09:35:09 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-15 00:55:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-12 01:56:53 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-09 01:04:22 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-06 02:10:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-04 21:26:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-29 00:04:01 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-26 00:51:00 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-23 00:06:46 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-20 02:24:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-17 00:55:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-14 00:10:57 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-11 00:45:43 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-08 00:19:42 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-05 00:52:40 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-01 23:56:21 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-29 01:00:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-26 00:11:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-23 00:44:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 23:51:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 21:44:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 19:51:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 17:58:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 16:01:02 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 14:02:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 12:06:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 10:14:11 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 08:24:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 06:31:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 04:38:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 02:34:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-17 22:09:01 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-07 21:38:10 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-04 20:50:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-01 22:11:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-29 20:49:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-26 21:49:56 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-23 21:06:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-20 21:41:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-17 20:54:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-14 21:44:22 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-11 20:48:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-08 21:41:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-05 20:55:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-05 14:51:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-05 07:26:35 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-05 01:27:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-01 22:19:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-26 23:16:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-23 22:32:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-20 22:59:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-17 22:13:54 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-14 23:11:54 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-11 22:21:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-08 22:50:24 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-05 22:25:32 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-02 23:03:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-30 22:09:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-29 19:19:54 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-24 22:21:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-21 22:54:02 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-21 17:03:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-18 17:56:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-15 17:33:09 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-15 11:02:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-11 21:07:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-08 21:55:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-05 21:02:30 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-02 21:53:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-30 21:14:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-27 21:46:42 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-24 20:59:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-21 22:01:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-18 21:06:35 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-15 21:41:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-12 21:15:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-09 22:36:24 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-06 21:06:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-03 21:52:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-30 20:59:51 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-27 21:53:00 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-24 21:25:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-21 21:36:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-21 15:16:53 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-18 15:56:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-15 15:31:14 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-12 16:37:16 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-09 17:02:52 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-06 18:17:15 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-20 23:39:10 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-18 22:35:46 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-08 00:12:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-05 00:41:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-01 23:54:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-29 01:10:51 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-26 00:54:51 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-23 00:42:21 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-20 00:16:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-17 00:39:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-13 23:56:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-11 01:00:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-07 23:55:10 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-05 00:50:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-02 00:13:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-30 00:43:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-27 00:02:12 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-24 00:51:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-20 23:52:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-18 00:48:54 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 23:48:18 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 19:34:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 14:52:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 12:21:02 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 09:07:15 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-10 16:11:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-07 15:01:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-04 16:35:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-31 09:33:07 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-28 12:22:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-25 09:51:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-22 09:58:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-17 13:54:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-14 14:33:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-11 13:16:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-08 15:15:57 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-05 13:29:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-02 14:31:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-29 14:02:09 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-26 13:52:18 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-24 18:03:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-20 11:07:35 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-17 11:47:35 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-14 11:19:24 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-11 11:45:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-08 10:54:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-05 11:53:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-02 10:48:20 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-30 11:46:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-27 11:12:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-24 11:42:51 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-21 11:41:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-18 12:34:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-15 11:55:23 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-12 10:56:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-09 11:53:33 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-08 10:54:33 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-07 08:13:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-06 00:38:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-04 23:27:07 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-02 01:42:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-29 00:14:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-26 01:43:17 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-23 00:59:05 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-20 00:07:05 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-17 00:48:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-14 00:20:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-11 00:57:12 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-07 20:06:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-04 18:23:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-01 20:05:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-29 19:22:40 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-27 03:09:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-23 17:56:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-23 05:41:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-22 02:47:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-21 08:56:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-20 14:08:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-20 01:58:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-19 12:23:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-18 12:37:16 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-17 20:04:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-14 21:51:52 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-11 21:02:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-08 21:37:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-05 20:47:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-02 21:46:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-28 21:02:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-25 21:36:57 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-22 21:10:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-19 21:40:23 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-16 21:01:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-13 21:44:18 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-10 20:53:01 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-07 21:24:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-04 20:40:16 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-01 21:47:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-29 19:37:00 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-29 03:10:07 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-28 03:40:04 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-27 08:11:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-26 15:41:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-25 23:48:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-24 23:22:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-24 03:04:15 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-23 10:42:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-22 16:16:46 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-21 15:57:00 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-20 20:27:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-20 05:13:52 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-19 13:05:32 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-18 13:06:42 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-17 16:34:56 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-17 00:43:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-16 09:14:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-13 01:25:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-10 07:39:17 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-07 00:41:40 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-04 00:02:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-01 00:44:22 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-28 23:55:14 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-26 00:48:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-22 23:59:17 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-20 00:42:07 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-16 23:59:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-14 00:46:56 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-10 23:47:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-08 01:13:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-05 00:45:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-01 23:52:59 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-29 01:02:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-25 23:51:53 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-23 00:47:05 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-20 00:13:11 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-17 00:36:18 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-13 23:55:56 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-11 00:55:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-07 23:50:04 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-05 19:50:40 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-02 00:06:12 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-30 01:23:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-26 23:47:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-24 01:20:57 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-20 23:50:43 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-18 00:46:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-15 00:08:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-12 00:39:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-08 23:53:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-06 01:17:42 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-02 23:50:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-09-30 01:05:20 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-09-26 23:46:14 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-09-26 05:10:10 InternetArchiveBot }} }} болон [[Python]] зэрэг хэл дээр R хэлний объект уруу шууд хандаж ажиллах код бичдэг.<ref name="SASvsR">{{cite web|url=https://intellipaat.com/blog/choosing-between-sas-r-and-python-for-big-data-solution/|title=Choosing between SAS, R and Python for Big Data Solution - Intellipaat Blog|first=|last=Intellipaat|work=intellipaat.com|accessdate=2 December 2016}}</ref> Статистик тооцооллын бусад хэлнүүдээс ялгарах гол давуу тал бол R хэлний [[Объект хандалтат програмчлал|объект-хандалтат]] чанар бөгөөд энэ нь S хэлнээс түүнд дамжсэн билээ. R хэлний бас нэг онцлог lexical scoping зарчмыг хэрэгжүүлсэн явдал юм.<ref>{{cite journal|last=Jackman|first=Simon|title=R For the Political Methodologist|journal=The Political Methodologist|volume=11|issue=1|pages=20–22|date=Spring 2003|publisher=Political Methodology Section, [[American Political Science Association]]|url=http://polmeth.wustl.edu/tpm/tpm_v11_n2.pdf|format=PDF|accessdate=2006-08-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060721143309/http://polmeth.wustl.edu/tpm/tpm_v11_n2.pdf|archivedate=2006-07-21}}</ref> Түүний өөр нэг давуу тал бол математикийн тэмдэгт агуулсан, хэвлэлийн шаардлагад нийцэх график диаграм байгуулдаг явдал юм. Мөн нэмэлт багцуудын тусламжтай динамик болон интерактив график диаграм ч байгуулах боломжтой.<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/web/views/Graphics.html|title=CRAN Task View: Graphic Displays & Dynamic Graphics & Graphic Devices & Visualization|publisher=The Comprehensive R Archive Network|accessdate=2011-08-01|archive-date=2016-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20160926233106/https://cran.r-project.org/web/views/Graphics.html|url-status=dead}}</ref> R програм өөрийн баримт бичиг боловсруулалтын [[LaTeX]] төст Rd гэх форматтай.<ref name="R_Rd">{{cite web|title=Rd format|url=http://www.hep.by/gnu/r-patched/r-exts/R-exts_49.html|website=hep.by|accessdate=9 February 2016|archive-date=13 Есдүгээр сар 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180913185536/http://www.hep.by/gnu/r-patched/r-exts/R-exts_49.html|url-status=dead}}</ref> == Програмчлалын зүгээс онцлох зүйлс == R нь шууд хөрвүүлэгдэн ажилладаг хэл бөгөөд хэрэглэгчид түүнийг командын мөрний хөрвүүлэгчээр дамжуулж ашигладаг. Хэрэв хэрэглэгч R хэлний командын мөрөнд <code>2+2</code> гэж бичээд enter дарвал компьютер доор үзүүлсэн шиг 4 гэсэн хариу өгнө:<source lang="rout"> > 2+2 [1] 4 </source>R програм энэ тооцоог тус бүр нэг элементтэй хоёр векторын нийлбэр гэж ойлгох тул үр дүн нь нэг элементтэй вектор байна. <code>[1]</code> угтвар векторын эхний элемент хэвлэгдсэнийг илтгэнэ (энэ нь тооцооны үр дүн олон мөр дамнан хэвлэгдэх үед илүү ашиг тустай байдаг). APL , MATLAB зэрэгтэй адил R хэл матриц дээрх арифметик үйлдлүүдийг дэмждэг. R-ын [[Өгөгдлийн бүтэц|өгөгдлийн бүтцэд]] вектор, матриц, массив, датафрейм (өгөгдлийн сангийн хүснэгттэй төстэй), лист зэрэг багтдаг.<ref>{{cite book|last=Dalgaard|first=Peter|title=Introductory Statistics with R|year=2002|publisher=Springer-Verlag|location=New York, Berlin, Heidelberg|isbn=0387954759|pages=10–18, 34}}</ref> Эдгээр объектуудаас гадна регрессийн загвар, хугацаан цуваа болон гео-орон зайн координат зэрэг өөр бусад төрлийн объектууд байдаг. Мөн хэрэглэгч өөрөө шинээр объектын класс тодорхойлж ашиглах боломжтой. Скаляр төрлийн өгөгдлийн хувьд энэ нь бие даасан өгөгдлийн бүтэц болдоггүй.<ref>{{cite journal|last=Ihaka|first=Ross|last2=Gentlman|first2=Robert|date=Sep 1996|title=R: A Language for Data Analysis and Graphics|url=https://www.stat.auckland.ac.nz/~ihaka/downloads/R-paper.pdf|journal=Journal of Computational and Graphical Statistics|publisher=American Statistical Association|volume=5|issue=3|pages=299–314|doi=10.2307/1390807|accessdate=2014-05-12}}</ref> Үүний оронд скаляр утгыг нэг урттай вектор гэж үздэг.<ref>{{Cite web|url=http://adv-r.had.co.nz/Data-structures.html|title=Data structures · Advanced R.|website=adv-r.had.co.nz|access-date=2016-09-26}}</ref> R нь зарим функцийн хувьд функц бүхий [[процедур хандалтат програмчлал]] болон ерөнхий функц бүхий [[объект хандалтат програмчлал]]<nowiki/>ын аль алийг дэмждэг. Ерөнхий функц нь түүний аргументаар дамжин ирсэн объектын классаас хамааран ажилладаг. Өөрөөр хэлбэл ерөнхий функц объектын классыг ялгаад улмаар харгалзах функц уруу замчилж өгдөг. Жишээлбэл <code>print</code> нэртэй ерөнхий функц ашиглан бараг бүх төрлийн объектын утгыг хэвлэх тушаалыг  <code>print(objectname)</code>  хэлбэрээр өгч болдог.<ref name="help_print">{{cite web|last1=R Core Team|title=Print Values|url=https://stat.ethz.ch/R-manual/R-devel/library/base/html/print.html|website=R Documentation|publisher=R Foundation for Statistical Computing|accessdate=30 May 2016}}</ref> == Багц == R програмын боломж бололцоог хэрэглэгчдийн үүсгэсэн ''багц'' нэмж суулгах замаар жишээлбэл мэргэжлийн статистикийн арга техник, график төхөөрөмж (тухайлбал ggplot2 багц, зохиогч нь Hadley Wickham), импорт/экспортын боломжууд, тайлан гаргах хэрэгсэл (knitr, Sweave) гэх мэтээр өргөтгөх боломжтой. Тэдгээр багцууд голдуу R заримдаа [[Java]], [[Си хэл|C]], [[C++]], [[Фортран|Fortran]] хэл дээр бичигдсэн байдаг.{{citation needed|date=January 2016}} R програмын суулгацад агуулагдах үндсэн багцуудаас гадна Comprehensive R Archive Network (CRAN),<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/|title=The Comprehensive R Archive Network|publisher=}}</ref> Bioconductor, Omegahat,<ref>{{cite web|url=http://www.omegahat.net/|title=Omegahat.net|publisher=Omegahat.net|date=|accessdate=2016-09-09}}</ref> GitHub болон бусад агуулахуудад (2017 оны 4 сарын байдлаар) 10500 нэмэлт багц байна.{{refn| packages available from repositories * {{cite web|author=Robert A. Muenchen|year=2012|url= http://r4stats.com/articles/popularity/|title=The Popularity of Data Analysis Software}} * {{cite journal|url=http://www.nature.com/news/programming-tools-adventures-with-r-1.16609|title=Programming tools: Adventures with R|first1=Sylvia|last1=Tippmann|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|volume = 517| doi = 10.1038/517109a | pages = 109–110 | date = 29 December 2014}} * {{Cite web|url = http://www.rdocumentation.org/|title = <nowiki>Search all R packages and function manuals | Rdocumentation</nowiki>|date = 2014-06-16|accessdate = 2014-06-16|website = Rdocumentation|publisher = }} }} == Гол үе шатууд == R програмын өөрчлөлтийн түүхчилсэн жагсаалт CRAN дээр хадгалагдаж байдаг.<ref name="RNews">Changes in versions 3.0.0 onward: </ref> Тэдгээрээс заримыг онцлон дор жагсаав. {| class="wikitable" |- ! Release ! Date ! Description |- ! 0.16 | |This is the last [[Alpha test|alpha]] version developed primarily by Ihaka and Gentleman. Much of the basic functionality from the "White Book" (see [[S (programming language)#History|S history]]) was implemented. The mailing lists commenced on April 1, 1997. |- ! 0.49 | style="white-space:nowrap;"|1997-04-23 | This is the oldest [[Source code|source]] release which is currently available on CRAN.<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/src/base/R-0/|title=Index of /src/base/R-0|publisher=}}</ref> CRAN is started on this date, with 3 mirrors that initially hosted 12 packages.<ref>{{cite web|url=https://stat.ethz.ch/pipermail/r-announce/1997/000001.html|title=ANNOUNCE: CRAN|publisher=}}</ref> Alpha versions of R for Microsoft Windows and the [[classic Mac OS]] are made available shortly after this version.{{citation needed|reason=the CRAN announcement does not specifically mention Windows or Mac OS|date=October 2015}} |- ! 0.60 | 1997-12-05 | R becomes an official part of the [[GNU Project]]. The code is hosted and maintained on [[Concurrent Versions System|CVS]]. |- ! 0.65.1 | style="white-space:nowrap;"|1999-10-07 | First versions of update.packages and install.packages functions for downloading and installing packages from CRAN.<ref>https://cran.r-project.org/src/base/NEWS.0</ref> |- ! 1.0 | 2000-02-29 | Considered by its developers stable enough for production use.<ref>{{cite web|url=https://stat.ethz.ch/pipermail/r-announce/2000/000127.html|title=R-1.0.0 is released|author=Peter Dalgaard|accessdate=2009-06-06}}</ref> |- ! 1.4 | 2001-12-19 | S4 methods are introduced and the first version for [[macOS|Mac OS X]] is made available soon after. |- ! 2.0 | 2004-10-04 | Introduced [[lazy loading]], which enables fast loading of data with minimal expense of system memory. |- ! 2.1 | 2005-04-18 | Support for [[UTF-8]] encoding, and the beginnings of [[internationalization and localization]] for different languages. |- ! 2.11 | 2010-04-22 | Support for Windows 64 bit systems. |- ! 2.13 | 2011-04-14 | Adding a new compiler function that allows speeding up functions by converting them to byte-code. |- ! 2.14 | 2011-10-31 | Added mandatory namespaces for packages. Added a new parallel package. |- ! 2.15 | 2012-03-30 | New load balancing functions. Improved serialization speed for long vectors. |- ! 3.0 | 2013-04-03 | Support for numeric index values 2³¹ and larger on 64 bit systems. |} == Интерфейсүүд == Хамгийн өргөн хэрэглэгддэг R хэлний график интерфэйс бүхий хөгжүүлэлтийн цогц орчин бол RStudio юм. Үүнтэй ижил төстэй интерфэйс гэвэл R Tools for Visual Studio програмыг нэрлэж болно. R хэлэнд зориулагдсан интерфейст мөн Crackle GUI, R Commander, RKWard багтана. Өргөн хэрэглэгддэг зарим редактор R хэлийг дэмждэг. Тухайлбал Eclipse,<ref>{{cite web|url=http://www.walware.de/goto/statet|title=StatET for R|author=Unknown|access-date=2017-05-18|archive-date=2016-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20160926134541/http://www.walware.de/goto/statet|url-status=dead}}</ref> Emacs, Кейт,<ref>{{cite web|url=http://kate-editor.org/downloads/syntax_highlighting|title=Syntax Highlighting|publisher=Kate Development Team|accessdate=2008-07-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080707062903/http://www.kate-editor.org/downloads/syntax_highlighting|archivedate=2008-07-07|url-status=dead}}</ref> LyX.<ref>{{cite web|url=http://wiki.lyx.org/LyX/LyxWithRThroughSweave|title=LyX with R through Sweave|author=Paul E. Johnson and Gregor Gorjanc|accessdate=2017-04-04}}</ref> Notepad++,<ref>{{cite web|url=http://sourceforge.net/projects/npptor/|title=NppToR: R in Notepad++|publisher=sourceforge.net|accessdate=2013-09-18|date=8 May 2013}}</ref> WinEdt,<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/web/packages/RWinEdt/index.html|title=RWinEdt: R Interface to 'WinEdt'|author=Uwe Ligges|accessdate=2017-04-04}}</ref> Tinn-Р.<ref>{{cite web|url=http://nbcgib.uesc.br/lec/software/editores/tinn-r/en|title=Tinn-R|accessdate=2017-04-04|archive-date=2015-07-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20150713103753/http://nbcgib.uesc.br/lec/software/editores/tinn-r/en|url-status=dead}}</ref> R хэлийг [[Python]],<ref>{{cite web|url=http://rpy.sourceforge.net|title=A simple and efficient access to R from Python|accessdate=18 September 2013|date=21 October 2012|first=Laurent|last=Gautier}}</ref> Perl,<ref>{{cite web|url=https://metacpan.org/module/Statistics::R|title=Statistics::R - Perl interface with the R statistical program - metacpan.org|author=Florent Angly|publisher=}}</ref> Ruby,<ref>{{cite web|url=https://github.com/alexgutteridge/rsruby|title=GitHub - alexgutteridge/rsruby: Ruby - R bridge.|author=alexgutteridge|work=GitHub}}</ref> F#<ref>{{cite web|url=http://bluemountaincapital.github.io/FSharpRProvider/|title=F# R Type Provider|author=BlueMountain Capital|publisher=}}</ref> , Julia<ref>{{cite web|url=https://github.com/JuliaInterop/RCall.jl}}</ref> зэрэг хэд хэдэн скрипт хэлнээс хандаж ашиглах боломжтой байдаг. == useR! хурал == R хэрэглэгчдийн албан ёсны жил тутмын цугларалт бол  "[https://web.archive.org/web/20150629180511/http://www.r-project.org/conferences.html useR!]" юм.<ref name="user">"useR!"</ref> Үүний анхны арга хэмжээ [https://web.archive.org/web/20130914003125/http://www.ci.tuwien.ac.at/Conferences/useR-2004/ useR! 2004] 2004 оны тав дугаар сард Австри улсын [[Вена]] хотноо зохион байгуулагдсан.<ref>{{cite web|url=http://www.ci.tuwien.ac.at/Conferences/useR-2004/|title=useR! 2004 - The R User Conference|accessdate=2013-09-18|date=27 May 2004|archive-date=2013-09-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20130914003125/http://www.ci.tuwien.ac.at/Conferences/useR-2004/|url-status=dead}}</ref> Уг арга хэмжээ 2005 онд өнжсөнөөс хойш жил бүр Европ болон Хойд Америкт ээлжлэн зохион байгуулагдаж байна.<ref>{{cite web|url=https://www.r-project.org/conferences.html|title=R-related Conferences|author=R Project|date=9 August 2013|accessdate=2013-09-18|archive-date=2015-06-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20150629180511/http://www.r-project.org/conferences.html|url-status=dead}}</ref> Дараагийн хурлуудыг дор жагсаав: * [https://www.r-project.org/conferences/useR-2006/ useR! 2006, Vienna, Austria] * [https://web.archive.org/web/20161031082351/http://user2007.org/ useR! 2007, Ames, Iowa, USA] * [https://web.archive.org/web/20170603005926/http://www.statistik.uni-dortmund.de/useR-2008/ useR! 2008, Dortmund, Germany] * [https://web.archive.org/web/20161206224014/http://math.agrocampus-ouest.fr/infoglueDeliverLive/evenements/useR2009 useR! 2009, Rennes, France] * [https://www.r-project.org/conferences/useR-2010/ useR! 2010, Gaithersburg, Maryland, USA] * [https://web.archive.org/web/20170421113054/http://web.warwick.ac.uk/statsdept/useR-2011/ useR! 2011, Coventry, United Kingdom] * [https://web.archive.org/web/20161103201807/http://biostat.mc.vanderbilt.edu/wiki/Main/UseR-2012 useR! 2012, Nashville, Tennessee, USA] * [https://web.archive.org/web/20161103062642/http://www.edii.uclm.es/~useR-2013// useR! 2013, Albacete, Spain] * [https://web.archive.org/web/20190107054408/http://user2014.stat.ucla.edu/ useR! 2014, Los Angeles, California, USA] * [http://user2015.math.aau.dk// useR! 2015, Aalborg, Denmark] *[https://user2016.r-project.org// useR! 2016, Stanford, California, USA] * [http://user2017.brussels/ useR! 2017, Brussels, Belgium] *[https://user2018.r-project.org/ useR! 2018, Brisbane, Australia] *[https://web.archive.org/web/20191202142748/http://www.user2019.fr/ useR! 2019, Toulouse, France] *[https://user2020.r-project.org/ useR! 2020, St. Louis, Missouri, USA] == R сэтгүүл == ''R сэтгүүл'' нь R төслийн нээлттэй хандалттай, хөндлөнгийн хяналттай сэтгүүл юм. Энд R програмын хэрэглээ болон хөгжүүлэлт тухайлбал R хэлний багц, програмчлалын зөвлөмж, мэдээ зэрэг зүйлс хэвлэгддэг. == SAS, SPSS болон Stata програмуудтай харьцуулахад == R програмыг SAS, SPSS, Stata зэрэг өргөн тархсан статистикийн програмуудтай нарийвчлан харьцуулах нь зүйтэй.<ref>{{cite web|url=http://www.burns-stat.com/pages/Tutor/R_relative_statpack.pdf|title= Comparison of R to SAS, Stata and SPSS|first=Patrick|last=Burns|date=27 February 2007|accessdate=2013-09-18}}</ref> R нь статистикийн програмуудын харьцуулалт дээр статистикийн шилдэг програмуудтай хамт тэргүүн эгнээнд жагсдаг. ''New York Times'' сонины 2009 оны 1 дүгээр сарын дугаарт өгөгдөл шинжээчдийн дунд R програм хүлээн зөвшөөрөгдөхийн зэрэгцээ SAS зэрэг арилжааны чанартай статистикийн програмын зах зээлд болзошгүй аюул учруулж буй талаар нийтлэл хэвлэгдсэн байдаг.{{refn | R as competition for commercial statistical packages * {{cite news| url=https://www.nytimes.com/2009/01/07/technology/business-computing/07program.html | work=The New York Times | first=Ashlee | last=Vance | title=Data Analysts Are Mesmerized by the Power of Program R: [Business/Financial Desk] | date=2009-01-07}} * {{cite news| url=http://bits.blogs.nytimes.com/2009/01/08/r-you-ready-for-r/ | work=The New York Times | first=Ashlee | last=Vance | title=R You Ready for R? | date=2009-01-08}} }} == Жишээ == === Бичигдэх хэлбэр === Дараах жишээнд уг [[Синтакс|хэлний бичигдэх хэлбэр]] болон командын мөрнөөс ажиллах байдлыг харууллаа.{{citation needed|date=January 2016}} R хэлэнд утга оноох оператор болох = тэмдэгтийн оронд <- хоёр тэмдэгтээс тогтох сумыг өргөн хэрэглэдэг.<ref>{{cite web|author=R Development Core Team|title=Assignments with the = Operator|url=https://developer.r-project.org/equalAssign.html|accessdate=14 June 2012}}</ref><source lang="rout"> > x <- c(1,2,3,4,5,6) # Create ordered collection (vector) > y <- x^2 # Square the elements of x > print(y) # print (vector) y [1] 1 4 9 16 25 36 > mean(y) # Calculate average (arithmetic mean) of (vector) y; result is scalar [1] 15.16667 > var(y) # Calculate sample variance [1] 178.9667 > lm_1 <- lm(y ~ x) # Fit a linear regression model "y = f(x)" or "y = B0 + (B1 * x)" # store the results as lm_1 > print(lm_1) # Print the model from the (linear model object) lm_1 Call: lm(formula = y ~ x) Coefficients: (Intercept) x -9.333 7.000 > summary(lm_1) # Compute and print statistics for the fit # of the (linear model object) lm_1 Call: lm(formula = y ~ x) Residuals: 1 2 3 4 5 6 3.3333 -0.6667 -2.6667 -2.6667 -0.6667 3.3333 Coefficients: Estimate Std. Error t value Pr(>|t|) (Intercept) -9.3333 2.8441 -3.282 0.030453 * x 7.0000 0.7303 9.585 0.000662 *** --- Signif. codes: 0 ‘***’ 0.001 ‘**’ 0.01 ‘*’ 0.05 ‘.’ 0.1 ‘ ’ 1 Residual standard error: 3.055 on 4 degrees of freedom Multiple R-squared: 0.9583, Adjusted R-squared: 0.9478 F-statistic: 91.88 on 1 and 4 DF, p-value: 0.000662 > par(mfrow=c(2, 2)) # Request 2x2 plot layout > plot(lm_1) # Diagnostic plot of regression model </source>[[Файл:Plots_from_lm_example.svg]] === Функцийн бүтэц === Хэрэглэгчийн функц зохиоход хялбар байдал нь R хэлний нэг давуу тал юм. Функцийн бие доторх объект функцийн дотоод хувьсагч болохын зэрэгцээ функцийн буцаах утга өгөгдлийн аль ч төрөл хэлбэрт байж болдог.<ref>{{cite web|url=http://www.statmethods.net/management/userfunctions.html|title=Quick-R: User-Defined Functions|first=Robert|last=Kabacoff|year=2012|accessdate=2013-10-28|website=statmethods.net}}</ref> Функцийн бүтцийг харуулсан жишээг дор өгөв:<source lang="r"> functionname <- function(arg1, arg2, ... ){ # функцийн нэр болон аргументуудыг зарлаж байна statements # тушаалууд return(object) # object объектыг функцийн утга болгон буцааж байна } sumofsquares <- function(x){ # хэрэглэгчийн үүсгэсэн функц return(sum(x^2)) # x векторын элементүүдийн квадратуудын нийлбэрийг буцааж байна } </source><source lang="rout"> > sumofsquares(1:3) [1] 14 </source> === Mandelbrot олонлог === R хэл дээрх дараах богинохон код ''c'' комплекс тогтмолын янз бүрийн утганд харгалзах ''z'' = ''z''² + ''c'' тэгшитгэлийн эхний 20 итерацаар Mandelbrot олонлогийг дүрслэн үзүүлнэ. Мөн энэ жишээ дараах зүйлсийг харуулна: * энд caTools багцын хэрэглээ * [[комплекс тоо]]<nowiki/>н дээрх үйлдэл * тоон элементүүдээс тогтох олон хэмжээст массивын хэрэглээ (<code>C</code>, <code>Z</code> , <code>X</code>).<source lang="r"> install.packages("caTools") # багц суулгах тушаал library(caTools) # write.gif функц ашиглахаар харгалзах багцыг дуудаж байна jet.colors <- colorRampPalette(c("#00007F", "blue", "#007FFF", "cyan", "#7FFF7F", "yellow", "#FF7F00", "red", "#7F0000")) dx <- 400 # урт dy <- 400 # өргөн C <- complex( real=rep(seq(-2.2, 1.0, length.out=dx), each=dy ), imag=rep(seq(-1.2, 1.2, length.out=dy), dx ) ) C <- matrix(C,dy,dx) # комплекс тоонуудыг матриц хэлбэрт шилжүүлэх Z <- 0 # Z хувьсагчид 0 утга оноох X <- array(0, c(dy,dx,20)) # гаралтанд ашиглах 3 хэмжээст массивыг үүсгэж байна for (k in 1:20) { # 20 итерац бүхий давталт Z <- Z^2+C # итерац X[,,k] <- exp(-abs(Z)) # үр дүнг хадгалах } write.gif(X, "Mandelbrot.gif", col=jet.colors, delay=900) </source>[[Файл:Mandelbrot_Creation_Animation.gif|400x400px]] == Санал болгох бусад мэдээлэл == * [[wikisource:en:Comparison of numerical analysis software|Comparison of numerical analysis software]] * [[wikisource:en:Comparison of statistical packages|Comparison of statistical packages]] * [[wikisource:en:List of numerical analysis software|List of numerical analysis software]] * [[wikisource:en:List of statistical packages|List of statistical packages]] * [[wikisource:en:Programming with Big Data in R|Programming with Big Data in R]] (pbdR)<ref>{{cite web|author=Ostrouchov, G., Chen, W.-C., Schmidt, D., Patel, P.|title=Programming with Big Data in R|year=2012|url=http://r-pbd.org/}}</ref> * [[wikisource:en:Rmetrics|Rmetrics]] == Цахим холбоос == {{Commonscat|GNU R|R}} * [https://www.r-project.org/ R төслийн албан ёсны веб сайт] * [https://cran.r-project.org/doc/manuals/r-release/R-intro.html An Introduction to R] * [https://www.r-project.org/doc/bib/R-books.html R books], has extensive list (with brief comments) of R-related books * [http://www.r-bloggers.com/ R-bloggers], a daily news site about R, with 10,000+ articles, tutorials and case-studies, contributed by over 450 R bloggers. * [https://web.archive.org/web/20121206104812/http://rgm3.lab.nig.ac.jp/RGM/ The R Graphical Manual], a collection of R graphics from all R packages, and an index to all functions in all R packages * [http://rseek.org R seek], a custom frontend to Google search engine, to assist in finding results related to the R language * [https://web.archive.org/web/20061004131509/http://addictedtor.free.fr/graphiques/index.php R Graph Gallery] == Ашигласан материал == {{Reflist|3}} [[Ангилал:Статистикийн программчлалын хэл]] [[Ангилал:Чөлөөт статистикийн программ хангамж]] [[Ангилал:Чөлөөт тоон программ хангамж]] [[Ангилал:GNU багц]] 59xsjj4ohl7ui81sjwxy0w99961lxc9 0 66614 822846 822750 2025-06-23T12:39:28Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822846 wikitext text/x-wiki Улс орнуудын нэрийг монгол хэлний цагаан толгойн үсгийн дарааллаар байршуулж, нэрийн утга учрыг тайлбарласан болно. ==А== === {{AUS}} === Эртний Ромын "Үл мэдэгдэх өмнөдийн газар нутаг" номонд дурдсан нэршилээр буюу Шинэ Латин хэлээр "Өмнөдийн газар нутаг" гэсэн утгатай нэршил. Анх уг нэршлийг 1625 онд Испани хэлээр хэрэглэж байсан <ref>[[Purchas, Samuel]]. "[http://memory.loc.gov/service/rbc/rbdk/d0404/02951422.jpg A note of Australia del Espíritu Santo, written by Master Hakluyt]", in ''Hakluytus Posthumus'', Vol. IV, pp. 1422–1432. 1625.</ref> бөгөөд одоогийн Австрали гэх нэрийг Британийн нэрт Аялагч Меттью Флиндерс 1814 онд байр зүйн нэрээр хэрэглэж, олонд түгээжээ.<ref name="Flind">Flinders, Matthew. ''[http://www.slsa.sa.gov.au/encounter/collection/B12985211_259_3.htm A Voyage to Terra Australis] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121111005442/http://www.slsa.sa.gov.au/encounter/collection/B12985211_259_3.htm |date=11 November 2012 }}''. 1814.</ref> Шинэ Өмнөд Уэльсийн амбан захирагч Лаклан Магуэр 1817 оны орчимд Их Британийн колониудын зөвлөлд хүргэсэн тайлан мэдээлэлдээ "Австрали" гэх нэрийг албан ёсны баримт бичигт анхлан ашиглажээ.<ref>Letter of 12 December 1817. Op. cit. ''Weekend Australian'', 30–31 December 2000, p. 16.</ref> Энэ явдлаас хойш долоон жилийн дараа буюу 1824 онд уг тивийг олон улсад "Австрали" хэмээн нэрлэж хэвшсэн юм.<ref>{{Cite book|last=Department of Immigration and Citizenship|title=Life in Australia|publisher=Commonwealth of Australia|year=2007|page=11|isbn=978-1-921446-30-6|format=PDF|url=http://www.immi.gov.au/living-in-australia/values/book/english/lia_english_part1.pdf|accessdate=30 March 2010}}</ref> === {{AUT}} === Герман хэлний "Өстеррайх" гэх үгийг 1147 оноос эхлэн Латин хэлэнд оруулан "Австри" гэж хэрэглэж иржээ. Энэ нь "Дорнын газар нутаг" гэсэн утга бүхий Герман үг юм.<ref>Online Etymology Dictionary. "[http://www.etymonline.com/index.php?search=Austria Austria]".</ref> Ийнхүү нэрлэх болсон нь 976 оны орчимд Баварын вант улсын зүүн хэсэг одоогийн Австри улсын нутаг дэвсгэрийг хамтатган захирдаг байсантай холбоотой. Зарим үндсэрхэг үзэлтнүүд "Дорны эзэнт гүрэн" гэсэн утгатай гэж ч мэтгэдэг. Нэршлийн тухайтад Австралитай тунчиг төстэй нэршил. === {{AZE}} === Элленистикийн эрин үед хамаарах Ахеменидийн хаанчлалын цаг мөчид хамаарах үеэс эхлэн "Азербайжан" буюу "Атропатуудын газар нутаг" гэх нэршил үүсчээ. Атропат гэдэг нь эртний Грек хэлээр "Галнаас аврагдагсад" гэсэн утгыг илэрхийлдэг.<ref>{{Citation|title=Ancient Egypt's warfare: a survey of armed conflict in the chronology of ancient Egypt, 1600 BC-30 BC|last=Benson|first=Douglas S.|year=1995|publisher=D. S. Benson|url=https://books.google.com/?id=OMRyAAAAMAAJ}}</ref><ref>"Originally, Media Atropatene was the northern part of greater Media. To the north, it was separated from [[Kingdom of Armenia (antiquity)|Armenia]] by the [[Aras River|R. Araxes]]. To the east, it extended as far as the mountains along the [[Caspian Sea]], and to the west as far as [[Lake Urmia]] (ancient [[Matiane]] Limne) and the mountains of present-day Kurdistan. The [[Sefīd-Rūd|R. Amardos]] may have been the southern border." from Kroll, S.E. "Media Atropatene". 1994. in Talbert, J.A. ''[https://books.google.com/books?id=x_FHmc_E2uQC Barrington Atlas of the Greek and Roman World: Map-by-map Directory]''. Princeton University Press, 2000.</ref> Одоогийн тогтсон нэршил болох Азербайжаныг 1918 онд Орос хэлэнд хувирган бий болгожээ. "Галнаас аврагдагсад" гэх үг хэрхэн бий болсоныг тайлбарлавал, Аугаа их Александрыг насан өөд болсоны дараа Урарти, Саспиричуудын хоорон цус асгаруулсан мөргөлдөн болж улмаар Зүүн Арменийг захирч байсан XVIII Ахеменаны Сатрапы Диадочи Селесиусын дарлалаас чөлөөлж "Атропат" буюу "Галнаас чөлөөлөгсөд" гэх нэр үүссэн домогтой.<ref>[[Strabo]]. ''[[Geographica]]''. XI.xiii.524{{spaced ndash}}526.</ref><ref>[[Pliny the Elder|Pliny]]. VI.13.</ref> ''Atropátios Mēdía'' ({{lang|grc|Ἀτροπάτιος Μηδία}}),<ref>[[Strabo]]. ''[[Geographica]]''. XI.xiii.523{{spaced ndash}}529.</ref> <ref>Herodotus. ''History''. III.94. Op. cit. Rennell, James. ''[https://books.google.com/books?id=Poc9AAAAYAAJ&pg=PA366 The Geography System of Herodotus Examined and Explained, by a Comparison with Those of Other Ancient Authors, and with Modern Geography]'', Vol. 1. C.J.G. & F. Rivington, 1830. Retrieved 17 September 2011.</ref> ::'''''Транскавказ''''', ЗХУ-ын үед албан ёсны баримт бичигт хэрэглэж байсан нэршил. Оросоор "Закавказе" гэсэн үг. Энэ нь Кавказын нуруу сунан тогтсонтой холбогдуулан газар зүйн байршлаар нь нэрлэсэн цэвэр Орос нэршил юм. === {{ALB}} === "Албани" гэх нэрний тухайд хоёр хувилбар бий. Эхнийх нь "Альба" буюу Латин хэлний "цагаан" гэх өнгө заасан нэршил. Удаах нь Прото-Индо-Европ хэлний "альб" буюу "толгод" гэх утгатай байр зүйн нэршил. Аль нь ч бай "Албаничуудын газар нутаг" гэсэн утга бүхий нэршил нь өнөө цаг үед иржээ.<ref name="OEtDalb">Online Etymology Dictionary. "[http://www.etymonline.com/index.php?search=albania&searchmode=none Albania]".</ref> Анх уг нэршлийг манай эриний 1080 онд Мишель Атталейтын номонд Албаной гэх босогчдын газар нутгийг нэрлэсэн хэсэгт дурдсан байдаг.<ref name="MAhist">[[Attaliates, Michael]]. ''History''. Op. cit. in Elsei, Robert. ''The Albanian Lexicon of Dion Von Kirkman'', pp. 113–122.</ref> Анна Комненагын "Алексиад" зохиолд "Албанон" эсвэл "Арбанон" гэж уг нутгийг нэрлэсэн байдаг.<ref>Op. cit. in Wilkes, J.J. ''The Illyrians'', p. 279. 1992. ISBN 978-0-631-19807-9.</ref> Дээр дурдсан зохиолуудаас бүр өмнө буюу манай эриний 150 онд Иллирийн эзэрхийллийн эхэн үед буюу Птоломейн үед "Альбани" гэх үгийг ашиглаж байсан баримт бий. ::'''''Шкипери''''' Албаничууд өөрийн хэлээр улсаа "Шкипери" хэмээн нэрлэж байна. Албани хэлээр "шкип" гэдэг нь "Бүгдийг ойлгож ухаарах" гэсэн утга агуулдаг.<ref>Kristo Frasheri. ''History of Albania (A Brief Overview)''. Tirana, 1964.</ref><ref>{{cite web|url=http://mirror.undp.org/albania/download/pdf/albanian.pdf|title=The Albanian Language|last=Lloshi|first=Xhevat|format=PDF|publisher=United Nations Development Programme|accessdate=9 November 2010}}</ref> Сүүлийн үед "Шкипонье" буюу "Бүргэд" гэсэн утгатай буюу "Бүргэдүүдийн газар нутаг" гэсэн утгатай гэх тайлбар олон нийтийн дунд түгээмэл тархжээ. === {{ALG}} === Алжир гэдэг нь Османы Турк хэлээр "Чезайр" буюу "арлууд" гэсэн утгыг агуулдаг. Улмаар Франц хэлэнд "Альжер", Каталон хэлэнд "Алджер" гэж нэвтрэн орсон байдаг.<ref name="leschi">[[Louis Leschi|Leschi, Louis]]. ''Origins of Algiers''. 1941. Op. cit. in ''El Djezair Sheets''. July 1941. Op. cit. in "[http://alger-roi.fr/Alger/alger_son_histoire/textes/3_origines_alger_1941_feuillets.htm History of Algeria]". {{fr icon}}</ref> Анх "Алжир" гэх нэршлийг 1839 онд Францчууд тус нутгийг эзлэн захирах үед албан ёсоор ашигласан байдаг. Ингэж нэрлэх болсон нь ихээхэн учиртай. Тодруулбал, тус улсын нийслэл хотыг хуучнаар "Жазаир Бани Мазганна" буюу Мазганнагын үр садын арлууд" гэж нэрлэдэг байжээ. Мазганна гэдэг нь тус улсад анхлан үүссэн төрт улс байсан гэдэг. Тус улсын нийслэл хотын эргээс дөрвөн арал цуварч харагддаг. Улсын нэршилтэй холбоотой өөр нэгэн домог бий. Энэ нь Зиридийн хаант улсыг үндэслэгч Зири Ибн Манад гэх хааны нэрнээс үүсэлтэй гэх домог. Зири гэдэг нь Берберчүүдийн хэлээр "Сарны туяа" гэх утгыг илэрхийлдэг юм байна.<ref>Yver., G. "[https://books.google.com/books?id=zJU3AAAAIAAJ&pg=PA257 Alger]". ''E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam 1913–1936'', Vol. I. E.J. Brill (Leiden), 1987.</ref> 2011}} === {{USA}} === Их Британийн эзлэн түрэмгийллээс мултрах "Тусгаар тогтнолын тунхаг бичигт" анхлан дурдсанаар "Америкийн нэгдсэн улс" гэх нэр бий болжээ. Улмаар АНУ-ын Үндсэн хуулинд албан ёсны болон дипломат ёс, олон улсын тэмцээн наадам, соёл урлагын арга хэмжээ, олон улсын хурал, цуглаанд "Америкийн нэгдсэн улс", олон нийт, ард нийтийн дунд "Нэгдсэн улс" гэсэн нэршлийг ашиглаж байхаар хуульчилсан байдаг. "Америк" гэх нэрийг анх Германы газрын зураг зохион бүтээгч Мартин Вальдсимюллер 1507 онд дэлхийн бөмбөрцгийн баруун талд байрлах газар нутгийг "Америка" гэж нэрлэсэн байдаг. Энэ нь тус газар нутгийг анхлан нээсэн хэмээн номондоо дурдсан аялагч Америго Веспуччигийн дурсгалыг хүндэтгэсэн нэршил байсан гэдэг. === {{ANG}} === Ангол гэх нэрийг тус улсыг колоничлон захирч байсан Португальчууд бий болгожээ.<ref>Heywood, Linda M. & Thornton, John K. ''[https://books.google.com/books?id=S42CypbRTlQC&pg=PA82 Central Africans, Atlantic Creoles, and the foundation of the Americas, 1585–1660],'' p. 82. Cambridge University Press, 2007.</ref> Угтаа "Ндонгочуудын газар нутаг" гэсэн утгатай уугуул оршин суугчдын нэрийг Португаль хэл рүү хөрвүүлэн хэрэглэсэн нь энэ. Мбундун хэлээр "Нгола а килуанже" буюу "төмрийн дархадын ахлагч" гэсэн утгыг энэ үг илтгэнэ.<ref>Fage, J.D. ''The Cambridge History of Africa,'' Vol. 3: ''[https://books.google.com/books?id=V7qpKqM2Ji8C&pg=PA536 The Cambridge History of Africa: From c. 1050 to c. 1600].'' Cambridge University Press, 1977. ISBN 0-521-20981-1. Retrieved 23 September 2011.</ref><ref>Collins, Robert O. & Burns, James M. ''[https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&pg=PA153 A History of Sub-Saharan Africa]'', p. 153. Cambridge University Press, 2007. ISBN 0-521-86746-0. Retrieved 23 September 2011.</ref> === {{AND}} === Тус улсын нэр ямар утга агуулдаг нь тодорхойгүй. Шарльмайнын "Марка Хиспаника" номонд дурдсанаар "Ад-Дарра" буюу "Ой мод" гэх Араб үгнээс <ref>{{cite book|title=Andorra, the Hidden Republic: Its Origin and Institutions, and the Record of a Journey Thither|year=1912|pages=9|last=Gaston|first=L. L.|publisher=McBridge, Nast & Co|location=New York, USA}}</ref> эсвэл Наварро-Арагон хэлний "Андурриал" буюу "Бэлчирийн нутаг" гэх утгатай байх боломжтой гэж бичсэн байдаг.<ref>Online Etymology Dictionary. "[http://www.etymonline.com/index.php?term=Andorra Andorra]." Accessed 16 September 2011.</ref> === {{ATG}} === Антигуа: Испани хэлний "Антежо" <ref name="HistAnti">Oliver, Vere Langford.<!--sic--> [https://archive.org/details/historyofislando01oliv The History of the Island of Antigua, One of the Leeward Caribbees in the West Indies, from the First Settlement in 1635 to the Present Time]''. Mitchell and Hughes (London), 1894.</ref> буюу "Эртний" гэх утгатай үг. Анхлан уг нэрийг 1493 онд алдарт аялагч Кристофер Колумб "Санта Мариа ла Антигуа" хэмээн ашигласан байдаг.<ref>Murphy, A. Reg. ''Archaeology Antigua''. "{{Webarchiv|url=http://www.archaeologyantigua.org/background_timeline.htm |wayback=20110904065919 |text=Timeline |archiv-bot=2023-09-26 19:50:00 InternetArchiveBot }}." Accessed 23 September 2011</ref> :'''Барбуда''' Испаний хэлний "Барбодо" буюу "Сахалтай" гэсэн утгатай үг. Тус нутгийн саглагар моднууд, уугуул оршин суугчдын сахал, үс ургуулах ёсыг харсан нэрт аялагч анлан ийн улга алдаж байсан гэдэг. === {{UAE}} === Арабын нэгдсэн эмират нь тус улсын бүрэлдэхүүнд багтах долоон эмирт улс нэгдсэнийг илтгэх бөгөөд олон улсад болон Араб хэлээрээ өөрөөр нэршээгүй. === {{ARG}} === Испани хэлний "Аргенто" буюу "Мөнгөлөг" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Анхлан энэ нэршлийг Испанийн нэрт яруу найрагч Рио де ла Плата "Мөнгөн гол" гэх шүлгэн дурдсан байдаг. Энэхүү шүлэгнээс санаа аван Аргентиний нутагт хөл тавьсан Себастиан Кабо "Ла Аргентина" буюу "Мөнгөн уст нутаг" хэмээн уулга алдаж, улмаар ийн нэрийдэх болжээ.<ref name="BritRdlP">{{cite web|title=Río de la Plata|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/463804/Rio-de-la-Plata|accessdate=11 August 2010}}</ref> === {{ARM}} === Тус улсын нэр ямар утга агуулдаг нь тодорхойгүй. Эртний Грекийн судар бичгүүдэд "Арменой" гэж тэмдэглэснийг одоогийн Арменичуудыг нэрлэсэн байх хэмээн олон эрдэмтэд таамагладаг. "Арменой" эсвэл "Армина" гэх үг ямар утга агуулж байгааг одоо болтол эрдэмтэд тогтоогоогүй байгаа юм. Зарим түүхчид үүнийг МЭӨ 2200 онд хүчээ авч байсан Ассирийн Арманумчуудаас гаралтай хэмээн үздэг. Өөр нэг таамаг байдаг нь Прото-Индо-Европ хэлээр "Ар" буюу "Байгуулсан, үүссэн" гэх утгатай үгнээс гаралтай гэх домог. Тус улсад байх олон уул нуруу, толгод, тосгод "ар" гэх үгнээс үүссэн "Арарат, Арян, Арта" зэргээс улсын нэр үүссэн гэх өөр нэг таамаг ч бий.<ref>[[Gamkrelidze, Tamaz]] & [[Vyacheslav Ivanov (philologist)|Ivanov, Vyacheslav]]. "The Early History of Indo-European (aka Aryan) Languages".{{Page needed|date=September 2010}} ''Scientific American''. March 1990.</ref><ref>Mallory, James P. "Kuro-Araxes Culture". ''Encyclopedia of Indo-European Culture''.{{Page needed|date=September 2010}} Fitzroy Dearborn, 1997.</ref> === {{AFG}} === 16-р зуунд бүтээгдсэн "Бабурнама" сударт Афгени буюу "Афганичуудын газар нутаг" гэх үг бий. Үүнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна.<ref>{{cite web|url= http://persian.packhum.org/persian//pf?file=03501051&ct=92 |title=Events of the Year 910 (p.5)|author=[[Babur]]|work=[[Baburnama|Memoirs]]|publisher=[[Packard Humanities Institute]]|year=1525|accessdate=22 August 2010}}</ref> Түүнчлэн 10-р зууны үед бүтээгдсэн Худуд аль-Алам номонд "Афгани" гэх үг хэрэглэгдсэн байдаг. Паштун хэлэнд "Афгани" нь "байрлах, байрших" гэсэн утгыг илэрхийлдэг. Паштун болон Дари хэлэнд "Афгани" гэх нэг л утгаар тус улсын нэр бичигддэг.<ref>{{Cite book|title=The Afghans |last1=Vogelsang |first1=Willem |authorlink=|volume=|year=2002|publisher=Wiley Blackwell|location=|isbn=0-631-19841-5|page=18|url=https://books.google.com/books?id=9kfJ6MlMsJQC&lpg=PP1&pg=PA18#v=onepage&q&f=false|accessdate=2010-08-22}}</ref><ref name="khyber">Anonymous. ''[[Ḥudūd al-ʿĀlam]]''. Op. cit. in "{{Webarchiv|url=http://www.khyber.org/articles/2005/TheKhalajWestoftheOxus.shtml|wayback=20110613145756|text=The Khalaj West of the Oxus: excerpts from ''The Turkish Dialect of the Khalaj''|archiv-bot=2023-11-06 07:37:05 InternetArchiveBot}} {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110613145756/http://www.khyber.org/articles/2005/TheKhalajWestoftheOxus.shtml|date=13 June 2011}}" ''Bulletin of the School of Oriental Studies'', Vol 10, No 2, pp. 417–437. University of London. Retrieved 10 January 2007.</ref> 1801 оноос эхлэн өнөөгийн бидний мэдэх "Афганистан" гэх нэрийг ашиглаж эхэлжээ. ==Б== === {{BHS}} === Испани хэлээр "бүү де лас Бахамас" буюу "Гүехэн тэнгис" гэх утгатай үгнээс тус улсын нэр үүсчээ.<ref name="DicCarib">Allsopp, Jeannette. ''[https://books.google.com/books?id=PmvSk13sIc0C&pg=PA70&lpg=PA70 Dictionary of Caribbean English Usage]'', p. 70. University of the West Indies Press, 2003. ISBN 976-640-145-4. Retrieved 24 September 2011.</ref> Анхлан уг нэршлийг 1523 оны орчимд Италийн нэгэн газрын зурагт тэмдэглэсэн байдаг.<ref>Anonymous. "{{Webarchiv|url=http://scholar.library.miami.edu/floridamaps/view_image.php?image_name=dlp00020000520001001&group=spanish |wayback=20151117014054 |text=Turin Map |archiv-bot=2024-09-11 11:21:55 InternetArchiveBot }}." c. 1523. Retrieved 24 September 2011.</ref> Харин англи хэлэнд 1670-аад оны үед "Гранд Бахама" номонд дурдсанаар нэвтэрчээ. Үүнээс гадна өөр нэг домог байдгыг Испанийн эрдэмтэн Лукаян Тайно тайлбарласан байдаг. Энэ нь нутгийн уугуул иргэдийн хэлээр "Ба Ха Ма" буюу "Дундадын дээр орших газар нутаг" гэсэн утгатай нэршлээс дээрх улсын нэр үүсчээ. === {{NEP}} === Бидний мэдэх Балба буюу Непал улсын нэр нь Санскритаар "нипалаяа" буюу "Уулын бэлд орших нутаг" гэсэн утгыг илэрхийлдэг. Мөн үүнээс гадна "Непа" буюу "Сүм дуганы нутаг" гэсэн Бирм үгнээс гаралтай гэж олонх судлаачид үздэг. Буддын шашинтай улсууд ихэвчлэн төвд хэлний "Нямбал" буюу "Ариун нутаг" гэсэн утгатай гэж үздэг ажээ. === {{BAN}} === Бенгал хэлний "Бенгал улс" гэх утгатай үг. Бенгал хэлээр "Бангла" гэж Бенгалчуудыг нэрлэдэг бөгөөд "Деш" гэдэг нь "улс, орон" гэх утгатай юм. Анх уг нэрийг 1971 онд Пакистанаас тусгаар тогтноход Шейх Мужибур Рахман тусгаар тогтнолын тунхаг бичигт ашигласан байдаг. Бангла буюу Бенгалчуудыг 9-р зууны эхэн үеэс ном сударт тэмдэглэж байсан баримт бий.<ref>M.A. Amitabha Bhattacharyya, ''Historical Geography of Ancient and Early Mediaeval Bengal'', Sanskrit Pustak Bhandar, 1977, pp. 61–62.</ref> === {{BRB}} === Португаль хэлний "Барбадас" буюу "Сахалтнууд" гэх үгнээс тус улсын нэр үүсчээ.<ref name="OxJurn">Reece, Robert. Oxford Journals: ''Notes and queries''. "[https://books.google.com/books?id=PeCIn2CrgYEC&pg=PA346 Barbados v. Barbadoes]". Oxford University Press, 1861. Retrieved 27 September 2011.</ref> Италийн Генуяа мужийн газрын зурагч Висконте Мажжиоло 1519 онд бүтээсэн газрын зурагт анхлан уг нэршлийг ашигласан байдаг.<ref>Maggiolo, Vesconte. {{Webarchiv|url=http://bsb-mdz12-spiegel.bsb.lrz.de/~mdz/index.html?c=autoren_index&l=en&ab=Maggiolo%2C+Vesconte |wayback=20120328064057 |text=Seeatlas (Alte Welt und Terra Nova) |archiv-bot=2023-09-26 19:50:00 InternetArchiveBot }} – BSB Cod.icon. 135. (Genoa), 1519. {{de icon}}</ref> === {{BHR}} === Араб хэлний "Аль Бахрайн" буюу "Хоёр тэнгис" гэх үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. Алдарт Коран сударт энэ нутгийн талаар таван ч удаа дурдсан байдаг. Өөр нэгэн домогт өгүүлснээр хоёр тэнгисийн бэлчих Аль-Ахса нутаг нь туйлийн амар тайван, үржил шимт нутаг бөгөөд Аль-Жавахари хэлээр "Бахри" гэдэг нь "Холбоо тэнгис" гэсэн утгатай ажээ. Гэвч сүүлийн домгийг олон нийт хүлээн зөвшөөрдөггүй. === {{BLR}} === Орос хэлний "Бела" буюу "цагаан", "рус" буюу Орос гэх утгатай үгсээс "Цагаан орос" буюу Беларус улсын нэр үүсчээ. Эртний судар бичгүүдэд Оросын нэг хэсэг байсан болохоор тусгайлан дурдаж байгаагүй. Ихэнх түүхчид улаантан болон цагаантнууд гэж хуваагдаж байснаас шалтгаалан улстөрийн үзэл баримтлалын дагуу нутаг заан "Беларус" улсын нэр үүссэн гэдэгт итгэдэг юм. === {{BEL}} === Бельги гэх үг нь "Белгик Гаул" үндэстнүүд гэсэн утгатай Ром үг. Латин хэлэнд орж ирэхдээ Бельги болж, "Бельгийн газар нутаг" гэх утгыг илэрхийлэх болжээ. 1830 онд одоогийн Бельгийн хаант улс Нидерландаас тусгаар тогтноход "Бельгийн нэгдсэн улс" гэсэн нэршлийг авсан боловч энэ нэршлээрээ удаагүй. Бельги гэдэг нь Прото-Сельтик хэлний "белг", Прото-Индо-Европ хэлний "бхелгх" буюу "догшин" гэсэн утгатай илэрхийлдэг.<ref>Koch, John. ''Celtic Culture: a Historical Encyclopedia'', p. 198. ABC-CLIO 2006.</ref><ref>Pokorny, Julius. ''Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch'', pp. 125–126. Bern-Muenchen-Francke, 1959. {{de icon}}</ref><ref>Pokorny, Julius. ''The Pre-Celtic Inhabitants of Ireland'', p. 231. Celtic, DIAS, 1960.</ref><ref>Maier, Bernhard. ''Dictionary of Celtic Religion and Culture'', p. 272. Boydell & Brewer, 1997.</ref> Хэл зүйн зарим шинжээчид үүнийг Прото-Индо-Европ хэлээр "гэрэлтсэн" гэж хөрвүүлбэл ононо гэсэн санал гаргасан ч энэ тайлбарыг зарим нь хүлээн зөвшөөрдөггүй.<ref>Pokorny, Julius. ''Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch'', p. 118. 1959. ISBN 3-7720-0947-6. {{de icon}}</ref> === {{BLZ}} === Энэ улсын нэрний утга учир тодорхойгүй. 17-р зууны эхэн үед Шотландн аялагчид "Белизе" нэрт голны нэрээр нэрлэсэн байх гэсэн таамаг бий. Мөн түүнчлэн Испани хэлний "Вализе", "Бализе" гэсэн үгнээс ч үүссэн байх боломжтой гэж үздэг.<ref name="brit1893">{{cite encyclopedia |year=1892|title=British Honduras|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |volume=12|location=New York|publisher=The Britannica Publishing Company |url=https://books.google.com/books?id=uGRJAAAAYAAJ&pg=PA133|accessdate=25 October 2010}}</ref> Мөн энэ нэрний талаар өөр нэг домог байдаг нь Маяачуудын өгсөн нэр гэж үздэг явдал. "Белиз" гэдэг нь Маяа хэлээр "шавартай ус" гэсэн утга илэрхийлдэг ажээ.<ref>Wright, Ronald. ''[https://books.google.com/books?id=F3QS1NJHJEMC&pg=PA24&lpg=PA24 Time among the Maya: Travels in Belize, Guatemala, and Mexico]''. Grove Press, 2000. ISBN 0-8021-3728-8. Retrieved 28 September 2011.</ref> Нутгийн иргэдийн дунд түгээмэл тархсан домгоор бол Франц хэлний "Бализ" буюу "Гэрэл цацарсан" гэх үгнээс гаралтай гэж үздэг юм байна. === {{BEN}} === Тус улсын нэр Нигер хэлээр "Бениний бэлчир дэх газар нутаг" гэсэн утга илэрхийлдэг. Үүнээс гадна нутгийн Ицкери омгийнхний "Убину", Ёруба омгийнхний "Ибину" буюу "Хавчиг гэр" гэсэн үгнээс гаралтай гэж үзэх судлаачид ч бий. Араб хэлний "бини" буюу "үр сад" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэр үүссэн байх ч боломжтой юм. === {{BUL}} === Тус улсын нэр Прото-Турк хэлний "булгха" буюу "холилдсон, "булгак" буюу "хувьсгал" гэсэн үгнээс гаралтай гэж олонх судлаачид үздэг.<ref>Bowersock, Glen W. & al. ''[https://books.google.com/books?id=c788wWR_bLwC&pg=PA354 Late Antiquity: a Guide to the Postclassical World]'', p. 354. Harvard University Press, 1999. ISBN 0-674-51173-5.</ref> Эрдэмтэд үүнээс гадна эртний Монгол хэлний "булгарах" буюу "салж, хагацах" гэсэн үгнээс гаралтай гэж үздэг юм. === {{BOL}} === Испанийн алдарт аялагч Симон Боливарын дурсгалыг мөнхжүүлж тус улсыг "Боливарын газар нутаг" хэмээн нэрийджээ. Уг нэрийг хошууч генерал Антонио Хосе де Сукре өгсөн гэдэг. Тус улс Перу улсаас тусгаар тогтносны дараа үндэсний ассемблейн анхдугаар хуралдаанаар хошууч генералын өгсөн нэрийг хэвээр баталсан байна.<ref>''{{Webarchiv|url=http://www.historia-bolivia.com/6-de-Agosto-Independencia-de-Bolivia/6 |wayback=20110820091233 |text=6 de Agosto: Independencia de Bolivia |archiv-bot=2023-09-26 19:50:00 InternetArchiveBot }} {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110820091233/http://www.historia-bolivia.com/6-de-Agosto-Independencia-de-Bolivia/6 |date=20 August 2011 }}.'' {{es icon}}</ref><ref name="cob">Maria Luise Wagner. "Construction of Bolivia: Bolívar, Sucre, and Santa Cruz". In Hudson & Hanratty.</ref> Алдарт аялагч, эрх чөлөөний төлөө тэмцэгч Симон Боливарын нэр нь Испанийн Бискай мужийн "Болибар" тосгон нэрнээс үүссэн гэж намтар судлаачид нь үздэг.<ref>{{cite web |url=http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_eoda&Itemid=478&lang=eu&testua=ziortza&view=izenak |title= Ziortza |author= Euskaltzaindia|date= |work= |publisher= |accessdate=10 September 2011}}</ref> === {{BIH}} === :Босниа: Босна голын нэрээр тус улсын нэрийг нэрлэжээ. Энэ нэршлийг анх 958 оны үед Византын эзэн хаан VII Константин түүх шастирт тэмдэглэн үлдээсэн байдаг. "Босна" гэдэг нь Прото-Индо-Европ хэлээр "бос", "богх" буюу "урсаж буй их усан" гэсэн утгатай.<ref name="Imamovic">Imamović, Mustafa (1996). Historija Bošnjaka. Sarajevo: BZK Preporod. ISBN 9958-815-00-1</ref> :Херцеговин: Амальгам болон эртний Герман хэлээр "герцог" буюу "гүн, ван" гэсэн утгатай бол "овина" гэдэг нь Серби-Хорват хэлээр "улс" гэсэн утгыг илэрхийлдэг. === {{BOT}} === Тус улсын хамгийн том үндэстэн болох Сецвана хэлээр "Цваначуудын эх орон" гэсэн утгатай. Британийн хэлзүйч Ливингстоуны баталж буйгаар Сецвана хэлээр "адилхан, ижил" гэсэн утгыг илэрхийлдэг ажээ. Үүнээс гадна "эрх чөлөө" гэсэн утгатай гэж тайлбарлах эрдэмтэд цөөнгүй бий.<ref>Ripley, George & Dana, Charles A., Eds. "[[:s:The American Cyclopædia (1879)/Bechuana|Bechuana]]". ''The American Cyclopædia''. (New York), 1879.</ref> === {{BRA}} === Португаль хэлний "пау-бразил" буюу "Улаан мод" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэр үүсчээ.<ref name="Bueno36">Bueno, Eduardo. ''Brasil: uma História'', p. 36. Ática (São Paulo), 2003. ISBN 85-08-08213-4. {{pt icon}}</ref> Яг энэ нэршлийг хамгийн анх 1330 онд Английн Анжелино Дулкерт гэх эрдэмтэн ашиглаж байсан гэдэг. Гэвч тухайн үед Бразилийг хараахан илрүүлж амжаагүй байсан юм. === {{BRU}} === Тус улсын нэрний утга учирын талаар нэгдсэн ойлголт байхгүй. Харин орчин үед Малай хэлний "Баруна" гэх үгнээс гаралтай гэсэн үзэл тархжээ. 14-р зууны үед Борнео дээр хөл тавьсан Аванг Алак Бетатар өөрийн нутгийн хэлээр "Баруна" буюу "Хаана байна" гэж дагалдагчдаасаа асууснаас энэ нэр үүсчээ.<ref>{{cite book|last=Curriculum Development Department|title=History for Brunei Darussalam: Sharing Our Past|year=2008|publisher=EPB Pan Pacific|location=Section 2.2|isbn=99917-2-545-8|page=26}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.southeastasianarchaeology.com/2007/03/08/treasuring-bruneis-past/ |title=Treasuring Brunei's past |publisher=Southeast Asian Archaeology |date=8 March 2007 |accessdate=19 September 2011}}</ref> Түүнчлэн 978 оны Хятадын судар бичгүүдэд "Бони" нэрт хааны тухай дурдсан бий. Уг хааны нэрнээс улсын нэр үүссэн байж магадгүй гэж зарим эрдэмтэд санал дэвшүүлжээ. Бас нэгэн таамаг байдаг нь 1550 онд тус нутагт хөл тавьсан Италийн аялагч Людовико ди Вартема "Борней арал" гэж тэмдэглэсэнтэй холбоотой ажээ. "Варунай" буюу эртний Санскрит хэлээр "далайчдын нутаг" гэсэн утгатай үгнээс гаралтай гэж үзэх эрдэмтэд ч бий. === {{BFA}} === Тус улсын Море омгийнхний хэлээр "буркина" гэдэг нь "шударга, итгэж болох" гэсэн утгатай, Диоула омгийнхний хэлээр "фасо" гэдэг нь "газар нутаг, эцгийн гэр" гэсэн утгатай хоёр үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. 1983 онд тусгаар тогтносон тус улсын ерөнхийлөгч Томас Санкара энэ нэрийг сонгон хэрэглэх зарлиг гаргасан юм. === {{BDI}} === Тус улсын голлох үндэстэн болох "Рунди" хэлээр "Рундичуудын эх орон" гэсэн утгыг илэрхийлдэг ажээ. 1962 онд Бельгийн харьяалалаас тусгаар тогтноход энэ нэрийг сонгон хэрэглэх болжээ. === {{BHU}} === Тус улсын нэрний утга учир тодорхойгүй, маш олон таамаг, тайлбар, домог өнөө үетэй золгожээ. Францын аялагч Жеан Баптист Тавернье 1676 онд гаргасан "Зургаан аялал" номондоо "Боутан" гэх үгийг дурдсан байдаг. Тухайн үед Бутан улс гэж байгаагүй бөгөөд Төвдийн хаант улсын нэгдсэн захиргаанд багтаж байсан гэдэг. Бутан даяар тархсан үзлээр бол Санскрит хэлний "Бота-анта" буюу "Төвдийн хязгаар нутаг" гэсэн утгатай үгнээс гаралтай ажээ.ref name="Names&Histories" /><ref name="chakravarti7">{{cite book|title=A Cultural History of Bhutan |volume=1 |first=Balaram |last=Chakravarti |publisher=Hilltop |year=1979 |page=7 |url=https://books.google.com/books?id=6VxuAAAAMAAJ |accessdate=1 September 2011}}</ref> Түүнчлэн Балба хэлээр "Бодо Хатан" буюу "Төвдийн нутаг" гэх утгатай үгнээс үүдэлтэй байж болох юм. Бутаны хэл шинжлэлийн зарим эрдэмтэд Санскрит хэлний "Бу-Уттан" буюу "Өндөрлөг газар" гэх үгнээс гаралтай гэж тайлбарладаг. ::'''Друк Юл''' Бутанчууд өөрсдийнхөө хэлээр улсаа ийн нэрлэдэг. Энэ нь Бутан хэлний "Аянгын лууны газар нутаг" гэсэн утга илэрхийлдэг ажээ. Тэд 1730 оноос энэ нэршлийг хэрэглэх болсон байна. ==В== === {{VAN}} === Уугуул Вануатучуудын хэлээр энэ нь "Бидний эх орон" гэх үгнээс гаралтай ажээ. === {{VAT}} === Итали хэлний "Ватикан толгодын хот" гэсэн утгыг илэрхийлдэг. Энэ нь тус хотыг тойрон хүрээлдэг "Ватикан" гэх нэртэй толгодын нэр юм. Харин Ватикан гэдэг нь Италийн "Ватиканиари" буюу "Ариун номын нутаг" гэсэн утгай үгнээс гаралтай ажээ. Эртний Ромын үеэс энэ нэрийг хэрэглэн, түүх, шастирт тэмдэглэсэн нь бий. === {{VEN}} === Тус нутагт анхлан хөл тавьсан Италийн аялагчид болох Алонсо де Ожеда, Америго Веспуччи нар "Венесуола" буюу "Бяцхан Венец" гэж уулга алдсанаас хойш газрын зураг, албан ёсны баримт бичигт ийнхүү тэмдэглэх болжээ. === {{VIE}} === Тус улсын нэршил нь "Вьет" буюу "Өмнөд", "Нам" буюу "газар" гэх үгнээс гаралтай гэж ихэнх түүхчид үздэг. МЭӨ 2-р зуунаас хойш ийнхүү хаант улсыг ийн нэрийдэх болжээ.<ref>[http://www.anviettoancau.net/anviettc/docs/2007-02/trbontai.pdf An Introduction to Vietology]", p. 3.</ref> Вьет Нам гэх үгийг хамгийн анх МЭӨ 239 оны нэвтэрхий тольд Хятадын эрдэмтэд тэмдэглэжээ. Харин одоогийн бидний мэдэх "Вьетнам" гэх үгийг 16-р зууны яруу найрагч Нгуен Бин Хием хэрэглэсэн байдаг. ==Г== === {{GAB}} === Португаль хэлний "Габао" буюу "Халхлагдсан" гэх утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Комо голын адагт орших энэ нутаг олон нийтээс халхлагдсан, хэр баргын хүн хүрч очиход төвөгтэй учир ийнхүү нэрийдэх болжээ. === {{GUY}} === Нутгийн уугуул иргэдийн хэлээр "Их нууруудын нутаг" гэсэн утгатай. === Гайти {{HAI}} === Гайтийн Тайно/Аравак омгийнхний хэлээр "Уулын нутаг" гэсэн утгатай үг юм. Хиспаниола арлын баруун хэсэгт орших уг нутаг өндөр уулсаар хүрээлэгдсэн байгалийн өвөрмөц тогтоцтой. === {{GMB}} === Мандинкан омгийн "Гамбура" буюу "Каабу голын хаан" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байдаг. Улмаар 1965 онд Их Британиас тусгаар тогтноход одоогийн "Гамби" гэх нэрийг сонгожээ. Гамбра гэх нутгийн нэршил бүр 1455 онд Алвис Кадамосто гэх газарзүйч номонд тэмдэглэсэн байдаг.<ref>Cadamosto, Alvise. ''Mondo Nuovo, Libro de la Prima Navigazione di Luigi di Cadamosto de la Bassa Ethiopia ed Altre Cosa''. Op cit. Montalbado, Francanzano (ed.) ''Paesi Novamente Retrovati et Novo Mondo da Alberico Vesputio Florentino Intitulato''. (Vicenza), 1507. {{it icon}}</ref> Нутгийн иргэдийн дунд түгэн тархсан өөр нэг домгоор бол Португаль хэлний "Гамбио" буюу "худалдаа, арилжаа" гэх үгнээс үүссэн гэдэг. Энэ нь тухайн үедээ Португальчуудын боолын худалдаа явуулдаг гол нутаг байсантай холбоотой. === {{GHA}} === Тус улс 1957 оны гуравдугаар сарын 6-ны өдөр Их Британиас тусгаар тогтноход "Гана" гэх нэрийг албан ёсоор авчээ. Энэ нь Малиан Ганын эзэнт гүрний хааны урд бичигддэг байсан "Дайчдын хаан" гэсэн утгатай цол нэрнээс үндэслэсэн нэр юм. === {{GUA}} === Нахуати омгийнхний хэлээр "Куаутемаллан" буюу "Ой модны нутаг" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. === {{GIN}} === Тус улсын нэр чухам ямар утгатай талаар нэгдсэн ойлголт байхгүй. Харин Португаль хэлний "Гвин" буюу "эрэг, ирмэг" гэх утгатай үгнээс үүссэн байж болно гэдэгтэй ихэнх эрдэмтэд нэгддэг. Яг энэ нэршлээр 1481 онд тус улсыг Португалийн эзлэн түрэмгийлэгчид нэрлэж байсан баримт бий. Өөрөөр Дьенне болон Берберчүүдийн хэлний "гинавен, агинау, агинаоу" буюу "хар", "шатсан" гэх утгатай үгнээс үүссэн гэх хувилбар бий.<ref name="Bovi">Bovill, Edward Wm. ''The Golden Trade of the Moors: West African Kingdoms in the Fourteenth Century''. Weiner (Princeton), 1995.</ref> === {{GNB}} === Нэрний утга учир нь дээр дурдсан Гвиней улсынхтай төстэй. 1973 онд тус улсы Португалиас тусгаар тогтноход энэ нэрийг сонгон хуульчилжээ. === {{GER}} === Нэрний утга учрын талаар олон янзын таамаг байдаг ч түмэнд түгсэн нэг хувилбар бий. Үүгээр бол Сельтик хэлний "гайр" буюу "хөрш" <ref name="OEDgerm">''Oxford English Dictionary''. "Germany".</ref>, "гайрм" буюу "цуст тулаан", "гар" буюу "хашхираан/жад" гэсэн үгнээс үүссэн байх гэсэн таамаг бий. МЭӨ гуравдугаар зуунаас эхлэн Ромын их удирдагч Юлий Цезарь газрын зураг болон албан ёсны баримт бичигт энэ нэрийг ашиглаж, олон нийтэд таниулсан юм. ::'''''Дойчленд''''' Германчууд эх хэлээрээ улсынхаа нэрийг ингэж бичдэг. Энэ нь "Ард түмний нутаг" гэсэн утгатай эртний герман хэлний үг юм. === {{GRE}} === Тус улсын нэрний талаар олон янзын домог яриа бий. Үүнээс дурдвал. Аугаа Гомерын дуулалд "Греа" гэх тосгоны тухай гардаг. Үүнээс үүдэн тус улсын нэр үүссэн гэх домог бий. Уг тосгоны "Греа" гэх үг нь "хөгшин эмэгтэй" гэх утгатай юм байна. Нутгийн иргэдийн дунд тархсан өөр нэг домгоор бол "Керас" буюу "хүндэтгэл хайрлах" гэсэн утгатай ажээ. Энэ нь Аугаа Грекус гэх хамба ламтан тус нутгийг адислан, аравнайлсантай холбоотой юм. ::'''''Хеллас''''' Грекчүүд эх хэлээрээ нутгаа ийн нэрлэдэг. Уг нэршил чухам юунаас сэдэвлэсэн нь тодорхойгүй. Нутгийн иргэдэд тархсан домгоор бол Трой улсын Хеллен хамба ламын нэртэй холбоотой ажээ. === {{GRD}} === Испанийн Гранада мужийн нэрнээс тус улсын нэршил үүсчээ. ==Д== === {{DEN}} === Дани улсын нэр чухам юунаас үүссэн нь тодорхойгүй. Гэвч дараах хоёр ойлголт орчин үе хүртэл ам дамжин яригдаж иржээ. Гэхдээ Прото-Индо-Европ хэлний "дхен" буюу "доор, тэгш тал", "мерек" буюу "хил, ой мод" гэх утгатай үгнээс үүссэн байх боломжтой гэж хэл зүйчид үздэг. Анх энэ талаар Паулус Оросиус гэгч "Тэрс үзэлтнүүдийн эсрэг тэмцсэн долоон түүх" номонд дурдсан нь бий.<ref>Thorpe, B. ''<u>The Life of Alfred The Great</u> Translated from the German of Dr. R. Pauli To Which Is Appended Alfred's Anglo-Saxon Version of Orosius'', p. 253. Bell, 1900.</ref> Нутгийн иргэдийн дунд түгэн тархсан домог нь эрт цагт Данийн нутагт алдар суугаараа мандаж байсан Дан гэх хааны нэрнээс үүссэн ажээ. === {{DMA}} === Аугаа аялагч Кристофер Колумб 1493 оны 11-р сарын 3-ны өдөр тус нутагт анхлан хөл тавьж, улмаар "Ням гаригийн газар нутаг" гэх утгатай "Доминик" гэх испани нэр хайрлажээ. Тухайн үед ням гаригыг гэгээнтнүүдийг дурсах өдөр болгон Испанийн христийн шашинтнууд тэмдэглэдэг байсантай холбоотой. Гэхдээ түүхчид бас өөр тайлбар хийдэг. Учир нь Кристофер Колумб өөрийн төрсөн эцэг Доменежогийн нэрээр нэрлэсэн байж болох талтай юм. === {{DOM}} === Тус улсын нэршлийн тухайд дээр дурдсан Доминик улстай тун төстэй домог ярианууд өдийг хүртэл ам дамжин яригдаж иржээ. Гэвч Кристофер Колумби Гэгээн Доминикийн өдөр буюу наймдугаар сарын 4-ний өдөр <ref>Partido Revolucionario Dominicano. "[http://www.prd.org.do/ciudad/leyenda-e-historia-envuelven-la-fundaci%C3%B3n-de-santo-domingo Leyenda e Historia Envuelven la Fundación de Santo Domingo] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120701044753/http://www.prd.org.do/ciudad/leyenda-e-historia-envuelven-la-fundaci%C3%B3n-de-santo-domingo |date=1 July 2012 }}''. Accessed 18 October 2011. {{es icon}}</ref> тус улсыг нээсэнтэй холбогдуулж Испаниар "Гэгээн Доминикийн газар нутаг" гэх нэр хайрласан гэдэг домогтой юм. === {{TLS}} === Португаль хэлний "Дорнын дорно орших арал" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. Малай хэлэнд "Тимур" гэдэг нь "дорно", "зүүн" гэсэн утгыг агуулдаг байна. ==Е== === {{EGY}} === [[File:Kmt obelisk.jpg|thumb|200px|Египетээр ''Km.t'' гэж бичсэн Луксорын чулуун багана. Франц улс Парис хот]] фараонуудын үеийн эртний Египетийн хэлээр "Ка болон Птагын эх орон" гэсэн утгатай үг юм. Үүнийг Грек, Латин хэлэнд "Айжиптос" гэж буулгасан нь тус улсын нэр болжээ. Ка болон Птах нь эртний Египетийн хоёр том бурхан бөгөөд "Птах" гэдэг нь "нээгч, илрүүлэгч" гэсэн утгатай Египет үг юм. Харин Грек улсын ардын домог боох "Страбо"-д "Аханоу гиптиос" буюу "Аахены доох нь орших нутаг" гэсэн утгатай грек үг ажээ. ::'''''Миср/Маср''''' Египетчүүд эх хэлээрээ улсаа ийн нэрлэдэг. Энэ нь Араб хэлээр "хот" гэсэн утгатай юм. ==Ж== === {{DJI}} === Тус улсын нэрний талаар тодорхой ойлголт байхгүй. Гэвч өнөө цаг үед "Техути/Тот бурханы нутаг" гэсэн утгатай нутгийн иргэдийн нэрнээс үүссэн гэх үзэл давамгайлж байна. Хачирхалтай нь Техути гэдэг нь эртний Египетийн сарны бурхан юм. ==З== === {{ZAM}} === "Замбези голын нутаг" гэсэн утгатай Африк үг. Замбези нь тус улсын зүүн хэсэгт орших бөгөөд Зимбабве улсаас тусгаарлаж байдаг нэг ёсны хил юм. Замбези нь Замби, Ангол, Намиб, Ботсвана, Зимбабве, Мозамбик улсуудыг дамнан урсдаг 2,574 км урт гол юм байна. === {{ZIM}} === Шона омгийнхний хэлээр "Жимба-же-мабве" буюу "Чулуун гэр" гэсэн утгатай үгнээр уг нэршил үүссэн байна. Шона омгийн суут бүтээл болох чулуун хэрэм, орд харшнуудаас Зимбабве гэх нэр үүсчээ. ==И== === {{ISR}} === Израйль гэдэг нь "Бурхантай хамт тулалдах" гэсэн утгатай Хебрю үг юм. Энэ нь Библийн сударт гардаг гэгээн Йаковын хэсгээр үүдсэн нэршил ажээ. Ерөөс бурхантай хамт ялах, хамт байх гэсэн санаагаар дээрх нэрийг сонгосон байна. === {{IDN}} === "Энэтхэгийн арлууд" гэсэн утгатай Грек үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. Үүнээс хойш ялангуяа 19-р зууны дунд үеэс эхлэн "Дорнод Энэтхэг" гэж англи хэлэнд тэмдэглэх болсон юм. === {{JOR}} === "Йордан голынхон" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Харин Йордан голын нэрийг Хебрю, Канаан хэлний "ирд" буюу "Сөнөсөн тэнгисийн доох нь талд" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн гэж үздэг. Тус улс Йордан голын зүүн эрэг дагуу оршдог юм. === {{IRQ}} === "Эрак" буюу "Доод орших газар" гэсэн утгатай Перси хэлнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Мөн түүнчлэн Эвфрат мөрний бэлчирт орших "Эрэк/Урук" гэсэн хотын нэрнээс үүсэлтэй гэсэн тайлбар ч байдаг. === {{IRN}} === "Арянчуудын нутаг" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэр гаралтай. "Аря" гэдэг нь Прото-Индо-Европ хэлээр "угсаатан", "чөлөөт" гэсэн утгыг илэрхийлдэг байна. === {{IRL}} === Ирландчууд өөрсдийгөө "Эйре" гэж нэрлэдэг бөгөөд "Эйречүүдийн нутаг гэсэн утгатай Ирланд үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. "Эйре" гэх үг нь Сельтик хэлний "ивериу" буюу "үржил шим" гэсэн утгыг илэрхийлдэг бөгөөд нийлээд "Үржил шимт нутаг" гэх утгыг илэрхийлнэ. Түүнчлэн "Төмрийн нутаг" гэж нэрлэх саналтай эрдэмтэд ч бий. === {{ESP}} === Латин хэлний Хиспаниа гэх үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Хиспаниа нь "И-сепаним" буюу "туулай" гэх утгатай Пуник үг юм. Латин хэлэнд нэвтрэхтэй буруу дуудагдаж Хиспаниа болсон гэдэг. Үүнээс үзвэл "Туулайнуудын нутаг" гэсэн утгатай Араб үг болж байгаа юм. === {{ISL}} === Хуучин Норс хэлний "исс" буюу "мөс" гэсэн утгатай үгнээс гаралтай "Мөсөн нутаг" гэх утга илэрхийлдэг үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Хуучныг судлаач Адам Рудерфорд болон зохиолч Эйнар Палссон нар "Сельтикийн өв уламжлал" номондоо "ис-ланд" буюу "Исүс" болон "Айсис" охин тэнгэрийн өлгий нутаг гэсэн утгатай гэж тайлбарласан нь бий.<ref>{{cite book|title=Arfur Kelta|year=1981|publisher=Mímir|location=Reykjavík|page=36|author=Einar Pálsson|accessdate=14 November 2013|language=Icelandic}}</ref> === {{ITA}} === Италийн домгийн баатар Италусын нэрнээс үүссэн гэх олонд алдаршсан домог бий. Түүнчлэн эртний Грек хэлний "италос" буюу "бух" гэсэн үгнээс үүсэлтэй гэж үзэх түүхчид ч байдаг. Мөн латин хэлний "витулус" буюу "тугал" гэх үгнээс тус улсын нэр үүссэн байх магадлалтай. Гэвч италичууд "тугал" гэсэн тодотголтой үг биш гэдэгт одоо хэр нь итгэлтэй байдаг. Ихэнх Италичууд Италус гэх домгийн баатраас үүдэлтэй нэр гэдэгт орчин цагт итгэх болжээ. === {{UK}} === Дундад зууны Латин хэлний "Британниа Майор" буюу "Их Британи" гэсэн утгатай үгнээс уг нэршил үүсчээ. Анх энэ нэршлийг Жефри гэх зохиолч өөрийн номондоо дурдсан байдаг. "Британи" гэдэг нь Уэльс хэлний "Претани" буюу "будагдсан хүмүүс" гэсэн үгнээс үүсэлтэй ажээ. Сельтик болон Викингүүдийн үед Их Британийн нутагт амьдарч байсан хүмүүс биендээ шивээс хийж, янз бүрийн өнгөөр будах нь элбэг байснаас дээрх нэршил үүссэн байна. ::'''''Нэгдсэн хаант улс''''' Энэ нь Их Британи, Умард Ирландын нэгдсэн хаант улс гэх үгний товчлол юм. 1927 оноос эхлэн албан ёсны баримт бичигт дээрх нэршлийг ашиглах болсон байна. ::'''''Албион''''' Грек хэлний "Албиво" буюу Латин хэлээр "Альба" буюу "цагаан" гэх үгнээс уг нэршил үүсчээ. Доверийн цагаан эргийг харсан уран зохиолчид дээрх нэрийг өгсөн байх магадлалтай. ==Й== === {{YEM}} === Тус улсын нэрний талаар нэгдсэн тодорхойлолт байдаггүй. Харин Араб хэлний "Имн" буюу "өмнөд" "Йамин" буюу "баруун тал" гэх үгнээс үүссэн гэсэн домог бий.<ref>Many [[Semitic languages]], including [[Arabic language|Arabic]] and [[Hebrew language|Hebrew]], preserve a system with south on the "right" and north on the "left"</ref> Зарим судлаачид "Юмн" буюу "аз жаргал" гэсэн утга илэрхийлдэг гэж үздэг. ==К== === {{CPV}} === Португаль хэлний Кабо Верде буюу "Ногоон хошуу" гэх үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. 1444 онд энэ газар нутгийг илрүүлэхэд бүх юм нь ногооч харагдаж байсан тул аялагч, эзлэн түрэмгийлэгчид ийм нэр өгчээ. === Казахстан {{KAZ}} === Амальгам хэлээр "Казахуудын өлгий нутаг" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. "казак" гэдэг нь "нүүдэлчин", "чөлөөт" гэсэн утгыг илэрхийлдэг бөгөөд "стан" гэдэг нь персээр "нутаг" гэсэн утгыг илэрхийлдэг байна. === {{CAM}} === Санскрит хэлний "камания бхожа" буюу "Сайныг мөрөөдөгсдийн өлгий" гэх үгнээс тус улсын нэр үүсчээ.<ref>Law, B.C. ''Some Ksatriya Tribes of Ancient India'', p. 233. 1975</ref> Түүнчлэн эрт цагт төвд, энэтхэг, пакистан, вьетнам, лаосын нутгийг хамран оршиж байсан Сваямбува Камбу гэх нутаг дэвсгэр, Хинди соёлын томоохон төвөөс нэр нь үүссэн гэж үзэх теологичид бий..<ref>Casey, Robert. ''Four Faces of Siva'', pp. 88–100. Bobbs-Merrill Company (Indianapolis), 1934.</ref><ref>George Coedes. ''Inscriptions du Cambodge'', II, pp. 10 & 155. {{fr icon}}</ref> Others suppose it to be an exonym derived from [[Old Persian]] ''Kambaujiya'' ("weak") or the cognate [[Avestan]] ''Kambishta'' ("the least")<ref>Harmatta, J. Op. cit. [disapprovingly] in ''Achaemenid History'', 13, pp. 110–111. PF 302 and PFNN 2350.</ref> Орон нутгийнхан тэр бүр таалан хүлээж аваад байдаггүй өөр тайлбар байдаг нь Перси хэлний "Камбаужия" буюу "үлбэгэр", Авестан хэлний "Камбишта" буюу "өчүүхэн" гэсэн утгатай үгнээс ч үүссэн гэх домог. === {{CMR}} === Герман хэлний "Камерун", Франц хэлний "Камероун" буюу "сам хорхой" гэх үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. Энэ нь тус улсад урсдаг Вури голтой холбоотой нэр юм. Тус улсад ирсэн европынхон эрэг дагуу "сам хорхой" ихээр барьж байсантай энэ нэршил холбоотой.<ref name="MLW">{{cite book |url=http://nlbif.eti.uva.nl/bis/lobsters.php?menuentry=soorten&id=73 |chapter=''Callianassa turnerana'' |title=FAO Species Catalogue, Vol. 13. Marine Lobsters of the World |author=Lipke B. Holthuis |author-link=Lipke Holthuis |publisher=[[Food and Agriculture Organization]] |year=1991 |isbn=92-5-103027-8 |series=FAO Fisheries Synopsis No. 125 |access-date=2017-07-20 |archive-date=2011-07-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724172129/http://nlbif.eti.uva.nl/bis/lobsters.php?menuentry=soorten&id=73 |url-status=dead }}</ref> === {{CAN}} === Тус улсын уугуул иргэд болох Ироко омгийнхний "Канада" буюу "Тосгон" гэх үгнээс Канад улсын нэр үүсчээ.<ref>{{cite web|title=Origin of the Name, Canada|url=http://www.pch.gc.ca/pgm/ceem-cced/symbl/o5-eng.cfm|publisher=Canadian Heritage|year=2008|accessdate=23 May 2011|archive-date=27 Долдугаар сар 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130727225559/http://www.pch.gc.ca/pgm/ceem-cced/symbl/o5-eng.cfm|url-status=dead}}</ref> Британи, Францын дарангуйллын үеэс Канад гэж нэрлэсээр өдийг хүрсэн юм. Нутгийнхан дунд тархсан өөр нэг домгоор бол Испани, Португалийн эзлэн түрэмгийлэгчид алт, мөнгө хайж ирсэн боловч юуг ч эс олжээ. Чухамдаа үүнээс болж Испаничууд "ака", Португальчууд "ка-нада" гэж хэлээд буцсан гэдэг. Энэ нь "юу ч алга" гэх утгыг илэрхийлдэг юм байна. === {{QAT}} === Эртний Зубара улсын Катари тосгоны нэрнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн гэж олонх катарчууд үзэх болжээ. Грекийн алдарт Птоломейн үеийн газрын зурагт "Катари" гэх үгийг ашигласан байдаг. Англи хэлтнүүд "Каттер" буюу "зүсэгч, таслагч, сийлбэрчин" гэж ойлгож, дууддаг боловч энэ нь тийм утгыг огтоос илэрхийлдэггүй билээ. === {{KEN}} === Кени уулын нэрнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. Кени гэдэг нь Кикую омгийн хэлээр "Кере Ниага" буюу "Цагаан хайрхан" гэх утгатай үг ажээ. Мөн тус омгийнхний "Кирима Нгай" буюу "Бурхадын орших хайрхан" гэх утгатай байж магадгүй гэж Германы эрдэмтэд үздэг юм. === {{CYP}} === Тус улсын нэр чухам ямар утга агуулдаг болох нь тодорхойгүй. Олон нийтэд түгсэн домгоор бол Латин болон Грек хэлний "зэс" гэх утгатай үгнээс үүссэн ажээ.<ref>Fisher, Fred H. ''Cyprus: Our New Colony And What We Know About It'', pp. 13–14. Geo. Routledge & Sons (London), 1878.</ref> Шумерийн "Кубар" буюу "хүрэл" гэх үгнээс ч үүссэн байж болох талтай. Өөр нэгэн домгоор бол Грекийн "кипариссос" буюу "агар задан мод" <ref>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=Cyprus |title=Online Etymology Dictionary |publisher=Etymonline.com |date= |accessdate=19 September 2011}}</ref> эсвэл "кипрос" буюу "улаан хүрэн" гэх үгнээс үүссэн гэж үздэг байна. === Киргизстан {{KGZ}} === Турк хэлний "кирк" буюу "40" гэсэн тооны нэрнээс үүдсэн "40 овгийнхний нутаг" гэсэн утгыг тус улсын нэр илэрхийлдэг байна. === {{KIR}} === Британийн аялагч Томас Гильберт тус арлыг нээсэнтэй холбогдуулан уугуул иргэд түүний нэрийг "Кирибат" гэж дуудсанаас үүдэн энэ нэршил үүссэн байна. === {{COL}} === Алдарт аялагч Кристофер Колумбийн нэрнээс үүдэн "Колумбийн газар нутаг" гэсэн утгатай үг юм. 1819 онд алдарт тэмцэгч Симон Боливар уг нэрийг хайрлаж, улмаар улсын албан ёсны нэр болгожээ. 1863 онд энэ нэрийг албан ёсоор соёрхон батласан юм.<ref>{{cite web|author=Carlos Restrepo Piedrahita|url=http://www.lablaa.org/blaavirtual/revistas/credencial/febrero1992/febrero2.htm|title=El nombre "Colombia", El único país que lleva el nombre del Descubrimiento|work=Revista Credencial|date=February 1992|accessdate=29 February 2008|language=es|archive-date=5 Нэгдүгээр сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080105031144/http://www.lablaa.org/blaavirtual/revistas/credencial/febrero1992/febrero2.htm|url-status=dead}}</ref> === {{COM}} === Араб хэлний "Камар" буюу "Сар" гэсэн үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. === {{CGO}} === Францын дарангуйллаас ангижирч тусгаар тогтносон улс болсон 1960 онд Конго голын нэрнээс санаа аван ийнхүү нэрлэх болжээ. "Конго" гэсэн үг нь Баконго омгийнхний хэлээр "анчид" гэсэн утгыг илэрхийлдэг юм байна.<ref>Bentley, Wm. Holman. ''Pioneering on the Congo''. Fleming H. Revell Co., 1900.{{Verify source|date=October 2011}}</ref> Конго гол нь Ангол, Бурунди, Камерун, Төв Африк, хоёр Конго, Руанда, Танзани, Замби улсыг дамнан урсдаг, 4,700 км үргэлжилсэн гол юм. === {{COD}} === Улстөрийн үзэл суртлын хувьд хоёр хуваагдсан улс учир нэрний утгын тухайтад Бүгд найрамдах Конго улстай адилхан. === {{KOS}} === Серби хэлний "Кос" буюу "хар шувуу", "ово" буюу "нутаг" гэсэн утгтай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. === {{CRC}} === Испани хэлний "Баян эрэг" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Аугаа аялагч Кристофер Колумб энэ газар анхлан хөл тавьсан 1502 онд "Коста дель Оро" буюу "Алтан эрэг" гэж уулга алдаж байсан удаатай. === {{CIV}} === Франц хэлний "Зааны ясан эрэг" гэсэн үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. Францын дарангуйллын үед тус улс зааны ясны худалдааны гол түшиц газар байснаас үүдэн дээрх нэршил гарсан байна. Зарим улсууд тус улсыг "Алтан эрэг", "Боолын эрэг" гэх мэт янз бүрээр нэрлэдэг. === {{CUB}} === Тус улсын нэр чухам ямар утга учиртай болох нь өнөө хэр нь тодорхойгүй байна. Гэвч Тайно омгийнхний "кубао" буюу "үржил шимт нутаг" <ref>Carrada, Alfred. ''The Dictionary of the Taino Language'', "[http://www.alfredcarrada.org/notes8.html Plate 8]".{{Unreliable source?|date=September 2009}}</ref> "коабана" буюу "сайхан нутаг" <ref>[http://members.dandy.net/~orocobix/terms1.htm Taino Indigenous Peoples of the Caribbean Dictionary] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080430163856/http://members.dandy.net/~orocobix/terms1.htm |date=30 April 2008 }}".{{Unreliable source?|date=June 2009}}</ref> гэсэн үгнээс гаралтай гэж үзэх тайлбар бий. Өөр нэг тайлбараар бол аугаа аялагч Кристофер Колумб Испанийн Женоа мужийн "Куба" гэх тосгоны нэрнээс санаа авч ийнхүү нэрлэсэн гэж үздэг байна. <ref>Barreto, Augusto Mascarenhas. ''O Português Cristóvão Colombo: Agente Secreto do Rei Dom João II.'' Lisbon, 1988. Translated edition: ''The Portuguese Columbus: Secret Agent of King John&nbsp;II''. Palgrave Macmillan, {{ISBN|0-333-56315-8}}.</ref><ref>Da Silva, Manuel L. and Silvia J. ''Christopher Columbus was Portuguese'', pp. 396 ff. Express Printing (Fall River), 2008. {{ISBN|978-1-60702-824-6}}.</ref> === {{KUW}} === Араб хэлний "кут", "коут" буюу "усны ойролцоо барьсан цайз" гэсэн утга үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. ==Л== === {{LAO}} === Энэтхэг хэлний "лава" гэх үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Лава гэдэг Лахорын домгоор Рама бурханы ихэр хүүхдийн нэгнийх нь нэр юм. Үүнээс гадна Хятад хэлний "Лан Шанг" буюу "сая, сая зааны өлгий нутаг" гэх утгатай үгнээс үүссэн байж болох юм. === {{LVA}} === Тус улсын нэр нь Балтын орнуудын хэлээр "Лиет" буюу "нэгдсэн, бэхжих" гэх үгнээс үүссэн гэж үзэх судлаачид бий. Мөн түүнчлэн Латгалиансуудын овгийн нэрнээс үүссэн гэж үзэх сүүлийн үед давамгайлах болжээ. === {{LSO}} === Сесото омгийнхний хэлээр "Басоточуудын эх орон" гэсэн утгатай үг юм. <ref>{{cite book|title=No Place Left to Bury the Dead|first=Nicole|last=Itano|publisher=Simon and Schuster|year=2007|page=314|isbn=0-7432-7095-9}}</ref> Басото гэдэг нь тус улсад амьдарч байсан эртний овог аймаг бөгөөд "восото" буюу "хүн төрөлхтөн" гэсэн утгыг илэрхийлдэг байна. <ref>Merriam-Webster Online. "[http://www.merriam-webster.com/dictionary/basotho Basotho]". Retrieved 11 May 2012.</ref> === {{LBR}} === Латин хэлний "Либер" буюу "эрх чөлөө" гэх үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. АНУ боолчилсон хар арьстнуудад тусгайлан газар заан өгч улс болгон суурьшуулахдаа энэ нэрийг өгсөн байна. === {{LIB}} === Араб хэлний "лебнан" буюу "цагаан", "лебнен" буюу "сүү" гэх үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Үүнээс гадна Ливан уулын нэрнээс үүдсэн нэр байж болно гэж судлаачид үздэг. Нутгийнхний хэлээр "ливан" гэдэг нь "Бурханы зүрх" гэсэн утгыг илэрхийлдэг байна. МЭӨ 2900 онд зохиогдсон "Гигламешийн судар" бичигт Эбла гэж дурдагдсан бол Библийн сударт Эблагын тухай 71 удаа дурдагддаг юм. === {{LBY}} === Тус улсын нэрний утга учир тухайлан тодорхой болоогүй. Гэхдээ Египетийн газар нутагт хамаардаг байсан "Ливийн цөл"-өөс тус улсын нэршил үүссэн гэж ихэнх судлаачид үздэг. Эртний Берберчүүдийн хэлээр "Либианс" буюу "цөлийн баруун тал" гэсэн утгатай ч гэж зарим эрдэмтэд үздэг байна. === {{LTU}} === Нэрний утга учрын талаар олон янзын таамаг, тайлбар бий. Үүнээс дурдвал Балтын орнууд эрт цагт нэгдэн нэг эзэнт гүрэн байснаас үүдэн "лиети" буюу "нэгдсэн, бэхжих" гэсэн утгай үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. Түүнчлэн Грек хэлний "а-лей-сон" буюу "Аяга", Тохари хэлний "лиям" буюу "нуур" эртний слав хэлний "лияти" буюу "аадар бороо" гэх үгнүүдээс үүссэн байх гэсэн таамаг бий. Литвачуудийн итгэдэгээр бол литва хэлний "лиетус" буюу "хур элбэгтэй нутаг" гэсэн утгатай юм байна. === {{LIE}} === Герман хэлний "гялтганасан чулуу" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Ариун Ромын эзэнт гүрний үед өөрөөр нэрлэж байсан ч Ариун Ромын эзэнт гүрэн задран унасны дараа энэ нэрээ сэргээн авсан байна. === {{LUX}} === Герман хэлний "люцл" буюу "жижиг", "бург" буюу "шилтгээн" гэх утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Эдгээр үгнүүд нийлээд "Жижиг шилтгээн" гэх утгыг илэрхийлнэ. ==М== === {{MRI}} === Нэрний утга учрын тухайтад дээр дурдсан Мауритани улсын утгатай тун төстэй. Түүнээс гадна эртний Голландын эзэнт гүрний Маурис Нассау гэх эзэн хааны нэрнээс үүссэн гэж зарим судлаачид таамагладаг. === {{MRT}} === Латин хэлний "Моорчуудын нутаг" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. Моор гэдэг нь эртний араб үндэстнүүдийн нэг юм. === {{MAD}} === Малагаси омгийнхний хэлээр "Малагасичуудын эх орон" гэсэн үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Малагаси гэдэг нь чухам ямар үг болох талаар өнөө цаг үед ямар ч тайлбар ирээгүй байна. Харин Венецийн худалдаачин Марко Поло аялалынхаа үеэр тус улсын нэрийг буруу дуудсанаас болж "Мадагаскар" гэх улсын нэр бий болжээ. Чухам түүний буруу дуудсан нэрнээс болж газрын зурагт энэ нэрээр тэмдэглэх болсон байна. === {{MKD}} === Грек хэлний "Македовиа" буюу "хязгаар нутаг, дараагийн" гэсэн үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3D%2364599 Μακεδονία], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek–English Lexicon'', on Perseus</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=Macedonia Macedonia], Online Etymology Dictionary</ref> Түүнээс гадна Грек хэлний "Македнос" буюу "өндөр, нарийхан" гэх үгнээс үүссэн гэх тайлбар бий. <ref>[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3D%2364596 μακεδνός], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek–English Lexicon'', on Perseus</ref> === {{MWI}} === Уугуул Малавичуудын хэлээр "оргилсон их усан" гэх утгатай үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. Түүнээс гадна Малави нуурын нэрнээс үүссэн байх гэсэн таамаг бий. Малави нуур нь 560 км урт, 75 км өргөн 706 метрийн гүн, Малави, Мозамбик, Танзани улсуудыг дамнан оршдог нуур юм. === {{MAS}} === Малайн хойгын нэрнээс тус улсын нэр үүссэн байх гэдэгт ихэнх түүхч, судлаачид итгэдэг. Чухамдаа эртний Энэтхэгийн худалдаачид энэ хойгоор дамжин олон арван төрлийн худалдаа хийдэг байсан түүх бий. Малай хэлний "мала" буюу "уулс" гэсэн үгнээс тус хойгын нэр үүссэн гэж үзэх эрдэмтэд бий. Түүнчлэн япон, малай хэлний "мелаю", "млаю" буюу "шургуу ажиллагсдын өлгий нутаг" гэсэн утгатай үгнээс үүссэн гэх домог бий. Энэ хоёр домог орчин цагт хамгийн элбэг тархжээ. === {{MDV}} === Санскрит хэлний "маладвипа" буюу "арлуудын цэцгэн титэм" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. Түүнчлэн малай хэлний "мала" буюу "уулс", санскрит хэлний "дива" буюу "арал" гэсэн үгнээс үүдсэн "Уулсын арал" гэх утгатай гэсэн өөр нэг домог ч бий. === {{MLI}} === Эртний Баруун Африк хэлний "мали" буюу "усны үхэр" гэх үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. === {{MLT}} === Тус улсад эрт цагт Грек болон Финикүүдийн соёл холилдож байснаас шалтгаалан дараах хоёр утгаар тайлбарлагддаг. <ref name="ndmh">{{cite news|url=http://www.doi.gov.mt/EN/islands/dates.asp|publisher=Department of Information – Maltese Government|title=Notable dates in Malta's history|date=6 February 2008|access-date=21 Долдугаар сар 2017|archive-date=25 Арван нэгдүгээр сар 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091125021207/http://www.doi.gov.mt/EN/islands/dates.asp|url-status=dead}}</ref> Грек хэлний "мелита" буюу "зөгийн бал" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн гэх домог бий. Византийн эзэнт гүрэн аль 395 оноос эхлэн энэ нэрээр газрын зурагт тэмдэглэсэн байна.<ref name="ndmh"/><ref>{{cite news|url=http://www.maltatoday.com.mt/2003/06/29/l7.html |publisher=Malta Today |title=Controversy over unique Maltese bee population |date=6 February 2008 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120319221059/http://www.maltatoday.com.mt/2003/06/29/l7.html |archivedate=19 March 2012 |df= }}</ref> Финикчүүдийн "малет" буюу "диваажин" гэх үгнээс үүссэн гэх өөр нэг хувилбар бас бий.<ref>{{cite book| last =Pickles| first =Tim| title =Malta 1565: Last Battle of the Crusades| publisher =Osprey Publishing| url =https://books.google.com/books?id=0LuvbRQ78sIC&pg=PA11&lpg=PA11&dq=Maleth+Malta+haven&source=web&ots=PGO2OF9Y9I&sig=rcodiMbexlDy5YwMXhelH7zEYyw| isbn =978-1-85532-603-3}}{{Dead link|date=Аравдугаар сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> === {{MAR}} === Эртний Бербер хэлний "Мур Акуш" буюу "Бурхадын нутаг" гэсэн утгай үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. === {{MHL}} === Британийн нэрт аялагч, ахмад Жон Маршаллын нэрээр тус улсыг нэрлэжээ. === {{MEX}} === Эртний Нахуати омгийнхний хэлээр "нар" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. Түүнээс гадна уугуул мексикчүүдийн хаан "Мексихтили" хааны нэрнээс ч үүссэн гэж үзэх эрдэмтэд бий. Нахуати омгийн "метцтий" буюу "сар", "зиктий" буюу "гол" гэсэн үгнээс үүссэн гэх өөр нэг таамаг байдаг. Одоогийн Мексикчүүдийн итгэдэг өөр нэг домог бол эртний Ацтекын нийслэл "Мекихко" гэдэг байснаас үүдэн гарсан гэх домог юм. === {{FSM}} === Грек хэлний "микро" буюу "жижиг", "несос" буюу "арал" гэх үгнээс үүдсэн "жижиг арлууд" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. === {{MDA}} === Эртний Готик хэлний "мулда" буюу "шороо", "шавар" гэх үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Түүнчлэн Румыньд орших Молдав голоос тус улсын нэр үүссэн гэж үздэг. Румыньчуудын дунд тархсан домгийн дүрээс одоогийн нэр үүссэн гэх өөр нэг домог бий. Энэ домгоор бол Драгос Вода гэх залуу баатар эр нутгийн догшин сахиус, ад зэтгэрийн амьтадыг дарахаар нэгэн өдөр анд гарчээ. Тэр уг ан хийхдээ эр, эм хоёр нохой дагуулж явжээ. Молда гэх эм нохой нь ямар ч догшин амьтадыг номхоруулж чадах шидтэй бол Мадыш гэх эр нохой нь ад зэтгэрийн ямар ч амьтныг даран сөнөөх чадалтай юм байна. Үүнээс үүдэн тус улсын одоогийн нэр болох "Молдав" нэр үүссэн ажээ. === {{MON}} === Грек хэлний "Ганцаар амьдрах" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Эртний Грекчүүд тус улсыг МЭӨ 6-р зуунд эзлэн захирч байсан гэх домог бий. === {{MGL}} === "Монголчуудын нутаг" гэх үгнээс одоогийн нэршил үүсчээ. Харин Монгол гэдэг нь уулын хажуугаар урсах "Мон" нэрт голоос одоогийн нэр үүссэн гэж үзэх өөр нэг домог бий. Түүнчлэн "Мөнх" гэх үгнээс үүссэн байж магадгүй гэж Монгол улсын их сургуулийн Түүх, нийгмийн ухааны сургуулиас гаргасан номонд дурджээ. <ref>{{cite book |author=[[National University of Mongolia]], School of Social Sciences, Department of History | title = Монгол улсын түүх | trans_title = History of Mongolia | year = 1999 | publisher = Admon | location = | language = Mongolian | isbn = | pages = 67–69 | chapter = 2. Хүний үүсэл, Монголчуудын үүсэл гарвал | trans_chapter = 2. Origins of Humanity; Origins of the Mongols }}</ref> Мөн монгол гэдэг нь "Ба" гэх эртний монгол үгнээс гаралтай бөгөөд "Ба" гэдэг нь бид гэсэн утгатай болно. Энэхүү "Ба" Гэдэг үгэн дээр олон тооны "-ууд" нөхцлийг залгаснаар "Багууд" буюу "Бангууд" гэмээн их инхлэг үсэгтэй бичдэг. Монгол хэлнээ Б болон М гийгүүлэгч сэлгэдэг. •Үүний жишээ болгож НУЛМИС (ᠨᠢᠯᠪᠤᠰᠤ) гэс үг бий. Ийн үсэг сэлгэн явсаар Мангууд буюу Мангул, Монгол гэсэн үг бий болсон гэсэн тайлбар бий. Мөнтүүнчлэн бидний өвөг дээдэс өөрсдийгөө Бида улус буюу Бидний улс гэсэн байдлаар нэрлэдэг байсан нь хачирхалтай хэрэг билээ. === {{MNE}} === Итали хэлний Венец аялагаар "Хар уул" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. ::'''''Чёрна Гора/Црна Гора''''' Монтенегрочууд өөрийн хэлээр улсаа ийн нэрлэдэг. Орос болон Монтенегро дуудлагаар мөн л "Хар уул" гэх утгыг илэрхийлнэ. === {{MOZ}} === Эртний арабын гарамгай удирдагч болох Шейх Мусса бен Мбикигийн нэрнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. Нэг ёсондоо Мозамбик арлын нэрнээс одоогийн нэршил нь үүссэн байна. === {{MYA}} === Эртний Бирм хэлний "мьян" буюу "хурдан", "мар" буюу "хүчтэй" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн гэдэгт ард иргэд нь итгэдэг. Гэвч эртний Миндон улсын харьяанд байсан албатуудыг "Мьянмачууд" гэж нэрлэдэг байснаас шалтгаалан одоогийн нэрийг сонгосон гэж эрдэмтэд үздэг юм.<ref name="thantmyintu2001">{{cite book | first=Thant | last=Myint-U | year=2001 | title=The Making of Modern Burma | isbn=0-521-79914-7 | publisher=Cambridge Univ. Press | location=Cambridge}}</ref> ==Н== === {{NAM}} === Нама хэлний "Намиб" буюу "Юу ч үгүй газар орон" гэсэн утгатай үгнээс үүсчээ. Намибын цөл энэ нутагт оршдог учир улсын нэр үүнээс үүссэн байна. === {{NRU}} === Науру омгийнхний хэлээр "Анаоэро" буюу "Би далайн эрэг явлаа" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүсэн бий болжээ. Герман хэлэнд энэ улсыг "Наводо" эсвэл "Онаверо" гэж тэмдэглэж байсан гэдэг. === {{NIG}} === Нигер голын нэрнээс тус улсын нэр үүсчээ. Нигер гэдэг нь Туарег хэлний "негхиррэн" буюу "урсаж буй ус" гэсэн утгыг илэрхийлдэг юм байна. Мөн нигер хэлний "Ни Гир" буюу "Гир мөрөн" гэсэн үгнээс үүсэлтэй ажээ.<ref>{{cite book | title =Atlas A-Z | publisher =Dorling Kindersley | year =2004 | location =New York City | page =289 }}</ref> Латин хэлт орнууд буюу барууныхан латин хэлний "нигер" буюу "хар арьст" гэсэн үгнээс үүсэлтэй гэдэгт итгэдэг. Гэвч энэ нь арьс өнгөөр ялгаварласан үзлээс өөр юу ч биш юм. === {{NGR}} === Нэрний утга учрын тухайд дээр дурдсан Нигер улстай ижилхэн юм. === {{NED}} === Голланд хэлээр "Доод нутаг" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. <ref>see:[http://www.etymonline.com/index.php?search=nether&searchmode=none Online Etymology Dictionary on Nether] However, the explanation given in this source about the origin of the word ''Nederlanden'' as used "by the Austrians" in contradistinction to their own mountainous country, is extremely implausible, if only because the use of the word antedates the [[Austrian Netherlands]] by two centuries at least. Austria itself has a ''Niederösterreich'' region ([[Lower Austria]]) that is quite mountainous, but derives its name from its downriver location.</ref> Герман улс цэвэр газар зүйн байршлаас шалтгаалан ингэж нэрлэх болсон байна. Учир нь Райн мөрний адаг хэсэгт тус улс байрладаг учир ийнхүү нэрлэхэд хүрчээ. <ref name=Duke>{{cite book|last=Duke|first=A.|title=Dissident identities in the early modern Low Countries|year=2009|publisher=Ashgate Publishing}}</ref>{{rp|37}} ::'''''Голланд''''' Олон улсад тус улсыг голцуу энэ нэрээр нь мэддэг. Энэ нь Герман хэлний "холт" буюу "модот нутаг" гэсэн үгнээс үүсэлтэй гэж судлаачид үздэг.<ref>Online Etymology Dictionary. "[http://www.etymonline.com/index.php?allowed_in_frame=0&search=holland&searchmode=none Holland]".</ref> === {{NCA}} === Никарагуа гэдэг нь тус улсын уугуул иргэдийн хэлээр "никари" буюу "нуур" гэсэн үгнээс үүсчээ. Уугуул иргэд "Никари" гэж тус улсад урсдаг голоо нэрлэдэг байсан гэдэг. Харин Испанийн аялагч Гил Гонзалез Давила энэ нутагт хөл тавихдаа "акуа" буюу "ус" гэсэн үг нэмж одоогийн бидний мэдэх "Никарагуа" гэх үг бий болсон байна. Никарагуа нуур нь 161 метр урт, 71 км өргөн 26 метр гүн зөвхөн Никарагуа улсад байдаг нуур юм. === {{NOR}} === Хуучин Норс хэлний "норорвегр" буюу "Умардын зам" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. ::'''''Норге''''' Норвегичууд эх хэлээ улсаа ийн бичдэг бөгөөд энэ нь "Умард" гэсэн утгатай үг юм. ==О== === {{OMA}} === Араб хэлний "аамен", "амун" буюу "гэрээслэгдсэн, суурьшсан" гэсэн утгатай үгнээс гаралтай гэж олон судлаачид үздэг байна. Ромын алдарт жанжин Плиний, Птоломей нар энэ нутгиийг "Омана" гэж түүх шастирт тэмдэглэсэн байдаг.<ref>[[Pliny the Elder]]. ''[[Natural History (Pliny)|Natural History]]'', VI.149.</ref> === {{RUS}} === Орос гэдэг нь хуучин Норд хэлний "родс" буюу "завьчин" гэх үгнээс үүдэлтэй ажээ. Византийн Грекчүүд "Росиа", Варангичууд "Рус гэж тэмдэглэж байжээ. ==Ө== === {{RSA}} === Газар нутгийн байршлын тухайд Африк тивийн өмнөд хэсэгт орших учир "Өмнөд Африк гэж нэрлэх болжээ. ::'''''Суйд-Африка''''' Өмнөд Африкчууд өөрийн эх хэлээрээ ингэж нэрлэдэг. Энэ нь Африкчуудын хэлээр "Өмнөд Африк" гэсэн үг юм. ::'''''Азаниа''''' Цагаан арьстанууд голчлон амьдардаг бүс нутагт африк хэлээс өөрөөр ингэж дууддаг. Энэ нь грек хэлний "Азайнейн" буюу "хуурай" гэсэн үгнээс үүдсэн нэр юм. === {{KOR}} === "Горео" болон "Гогурео" улсыг нэрлэдэг байснаас тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. Йемаек хэлний "Гуру" буюу "хана хэрэмт хот", "Гаури" буюу "төвийн" гэсэн үгнээс гаралтай гэдэгт эрдэмтэд нэгджээ. Харин Өмнөд гэсэн тодотголыг Солонгосын дайнаас хойш хоёр хуваагдахад авчээ. ::'''''Гуулин улс''''' Энэ нь Хятад хэлний "Гао Ли" буюу "сүрлэг" гэсэн үгнээс гаралтай юм. === {{SSD}} === Судан гэдэг нь Араб хэлний "судан" буюу "хар арьстан" гэх үгнээс үүдсэн нэр юм. Харин урдаа "өмнөд" гэсэн дагавар нэмсэн нь одоогоос зургаан жилийн өмнө Суданы дайнаар хоёр хуваагдсанаас хойш ийм дагавар авах болжээ. ==П== === {{PAK}} === Пакистан гэдэг нь Урду хэлний "Паки" буюу "ариун", Перс хэлний "стан" буюу "улс" гэсэн утгатай ажээ. Өөрөөр хэлбэл "Ариун улс" гэсэн утгатай үг юм. Улстөрийн үзэл суртлын үед Энэтхэгээс үргэлж тусдаа байхын тулд Пакистаны хөдөлгөөнийг удирдаж байсан Рахмат Али гэгч "Одоо эсвэл хэзээ ч үгүй" зохиолдоо "Пунжаб, Кашмир, Синдх, Балучистан мужууд нийлээд ПАКСТАН" болж байгаа гэж тайлбарлаж байжээ.<ref name="Now or Never">{{cite journal|author=Choudhary Rahmat Ali|title=Now or Never. Are we to live or perish forever?|date=28 January 1933|url=http://en.wikisource.org/wiki/Now_or_Never;_Are_We_to_Live_or_Perish_Forever%3F}}</ref><ref name="Ikram1995">{{cite book|author=[[S. M. Ikram]]|title=Indian Muslims and partition of India|url=https://books.google.com/books?id=7q9EubOYZmwC&pg=PA177|accessdate=23 December 2011|date=1 January 1995|publisher=Atlantic Publishers & Dist|isbn=978-81-7156-374-6|pages=177–}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.chaudhryrahmatali.com/now%20or%20never/index.htm |title=Rahmat Ali ::Now or Never |publisher=The Pakistan National Movement |accessdate=14 April 2011 |author=Rahmat Ali |page=2 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110419012150/http://www.chaudhryrahmatali.com/now%20or%20never/index.htm |archivedate=19 April 2011 |df=dmy }}</ref> === {{PLW}} === Палаучуудын домгоос тус улсын нэр үүсчээ. Палау хэлээр "Айбелау" буюу "Шууд бус хариултууд" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Учир нь тус улсыг бүтээж байсан Чуаб гэх үлэмж биет бурханы асуултад булзайруулсан хариулт өгч байсан тул маш удаанаар тус улсыг бүтээсэн гэдэг домог бий билээ.<ref>Belau National Museum, cited by Pelnar, Bonnie. "[http://www.underwatercolours.com/bai/bais.html The Bais of Balau]". Retrieved 22 September 2011.</ref> ::'''''Белау''''' Палаучууд эх хэлээрээ өөрсдийн улсаа ийн нэрлэдэг билээ. Утгыг нь дээр дурдсан тул тайлбарлахаа азная. === {{PLE}} === Хебрю хэлний "Филистинчүүдийн газар орон" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ.<ref>[http://etymonline.com/index.php?term=Palestine&allowed_in_frame=0 Online Etymology Dictionary (Palestine)]</ref> Филистинчүүдийг Латин хэлэнд тэмдэглэхдээ "Палестина" гэж тэмдэглэсэн байдаг. Эртний Филистиний нутагт одоогийн Газын зурвас, Ашдод, Ашкелон, Экрон, Гат хотын нутаг багтдаг байжээ. === {{PAN}} === Уугуул Куева индианчуудын хэлээр "Арвин их загасны орон" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. Тус улсын нийслэл хотыг ч мөн ингэж нэрлэдэг билээ. === {{PNG}} === Папуа гэдэг нь Малай хэлний "папуах" буюу "үсэрхэг" гэсэн утгыг илэрхийлдэг. Харин Шинэ Гвиней гэдэг нь тус улсыг анхлан нээсэн Испанийн аялагч Иниго Ортиз де Ретез Африкын Гвиней улстай яг ижилхэн учир "Шинэ Гвиней" гэх нэр өгсөн байна. === {{PAR}} === Тус улсын нэр нь чухам ямар утга учиртай нь бидний үед тодорхойгүй байна. Эртний Гуарани хэлний "пара" буюу "гол", "гуай" буюу "титэм" гэсэн үгнээс гаралтай гэх тайлбар байдаг. Мөн түүнчлэн "Их уст гол" гэсэн уугуул иргэдийн нэр гэсэн тайлбар ч бий. Тус улсад аж төрж байгаад устан үгүй болсон "Паяагуачуудын нутаг" гэсэн утгай үг гэсэн домог ч бас бий. === {{PER}} === Энэ улсын нэрний талаар хоёр тайлбар өнөө цаг үед хүрч иржээ. Эхнийх нь "Биру" буюу "Гол" гэсэн утгай үг гэсэн тайлбар бий. Харин удаах тайлбар нь Тус улсад ирсэн эзлэн түрэмгийлэгчид нутгийн гурван иргэнийг дагуулан шинэ газар нутагтайгаа танилцаж явжээ. Гэтэл Испаничууд "Энэ чухам ямар нэртэй газар вэ" гэж асуусан байна. Тэднийг дагалдаж явсан нутгийн гурван эр чухам юу гээд байгааг нь ойлгоогүй учир уугуул иргэдийг ахалж явсан ахмад настай нэгэн эр өөрийнхөө нэрийг асууж байна гэж бодон "Беру" гэж хариулснаас тус улсын одоогийн нэр үүсчээ. === {{POL}} === "Польшчуудын нутаг" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. Харин Польш гэдэг нь польш хэлний "Поле" буюу "Нээлттэй талбай" гэсэн үгнээс гаралтай ажээ. Аравдугаар зуунд Полан гэж судар номонд тэмдэглэгдэж байсан бол Полска гэх нэр 13-14-р зуунд өөргөн тархжээ. === {{POR}} === Тус улсын нэрний тайлбар олон янз. Тус улсын Порто болон Гайа хотуудын нэрнээс үүссэн гэсэн тайлбар байдаг бол латин хэлний "порт" буюу "боомт", Грек хэлний "каллис" буюу "үзэсгэлэнтэй", Латин хэлний "Калере" буюу "халуун" гэсэн үгнээс үүссэн гэх тайлбар бий. ==Р== === {{RWA}} === Кинярванда хэлний "кванда" буюу "Газар нутгаа тэлсэн" гэсэн үгнээс үүдэлтэй ажээ.<ref>Vansina, Jan ''[https://books.google.com/books?id=tgT-lyk40agC&pg=PA35 Antecedents to Modern Rwanda: the Nyiginya Kingdom]'', p. 35. University of Wisconsin Press, 2004. {{ISBN|0-299-20124-4}}. Retrieved 1 October 2011.</ref> Түци омгийн хаадууд эрт цагт зэргэлдээ овог аймгуудаа байлдан эзэлж байснаас тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. === {{ROU}} === Ромчуудын харьяанд орших нутаг гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. Ромын эзэнт гүрний үеэс тус нутгийг ийн нэрлэх болсон юм. Түүнчлэн тус улсын ард иргэдийг ч ромчууд гэдэг байсан түүхтэй. Анх I Карол хаан 1866 оноос тус улсын одоогийн нэршлийг ашиглаж эхэлсэн гэдэг. ==С== === {{SAM}} === Уугуул Самоачуудын хэлний "са" буюу "ивээгдсэн", "моа" буюу "төв" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. Бас өөр нэг домгоор бол "Моа шувуунуудын орон" гэсэн үг гэсэн утгатай ажээ. === {{SMR}} === Италийн алдарт Католик шашны гэгээнтэн, Католик номлолыг сурталдагч "Гэгээн Маринус"-ын нэрнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. Гэгээн Маринус нь манай эриний 301-305 оны орчимд одоогийн Сан Марино орчимд сүм дуган бариулах ажил эрхэлж байгаад Ромчуудын хяхалт хавчлагаас шалтгаалан Хорват руу дүрвэж байсан түүхтэй юм. === {{STP}} === :'''Сан Томе''': Португалын эзлэн түрэмгийлэгчид 1470 юм уу 1471 оны 12-р сарын 21-нд буюу Гэгээн Томасын өдөр тус газрыг нээсэн учир ийн нэрлэсэн байна. :'''Принсипи''': Гэдэг нь португал хэлний "Гүн, ван, хунтайж" гэсэн үг юм. === {{KSA}} === Саудчуудын Араб гэсэн утгатай араб үг. Учир нь тус улсыг Сауд угсааны хаадууд ээлжлэн захирдаг учир ийнхүү нэрлэх болжээ. "Сауд" гэдэг үг нь арабын зурхайн нэгэн одны систем юм. === {{SWZ}} === Сваци омгийнхний хэлээр "Свацичуудын газар нутаг" гэх үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. Тус омгийг "Сваци" гэх хаан эрт цагт үндэслэжээ. === Сейнт Винсент ба Гренадинес === :'''Сейнт Винсент''': Аунгаа аялагч Кристофер Колумб 1498 оны нэгдүгээр сарын 22-ны өдөр буюу Гэгээн Винсентын өдөр нээсэн учир ийн нэрлэсэн байна. :'''Гренадинес''': Энэ нь Испанийн Гранада хотыг санагдуулсан учир ийнхүү нэрлэх болсонтой холбоотой ажээ. === Сейнт Киттс ба Невис === :'''Сейнт Киттс''': Алдарт аялагч Кристофер Колумб тус газар орныг нээхдээ Гэгээн Кристоферийн нэрийг хүндэтгэн ийнхүү нэрлэх болсон байна. :'''Невис''': Испани хэлний "Цасан хатан" гэх үгнээс энэхүү нэршил үүсчээ. === {{LCA}} === Францын далайчид 1502 оны 12-р сарын 13-ны өдөр буюу Гэгээн Люсын өдрөөр тус газрыг нээсэн учир шинээр нээсэн газраа ийнхүү нэрлэх болжээ. === {{SYC}} === Францын аялагчид 1754-1756 онд Францын эзэн хаан XV Луй хааны зарлигаар Сангийн сайд Жеан Море де Сейшэллийн нэрээр ийнхүү нэрлэсэн байна. === {{SEN}} === Сенегал голын нэрнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Сенегал гэдэг нь Берберчүүдийн хэлээр "Зенага" буюу "газар нутаг" гэсэн үг юм. Сенегал гол өнөө цаг үед Сенегалын хойд хэсэг, Мавритани улсын нутагт урсаж байгаа билээ. === {{SRB}} === Тус улсын нэршил чухам ямар утгатай нь тодорхойгүй. Грек хэлний "сиро" буюу "давтах", хуучин Индик хэлний "сарбх" буюу "тулалдах", латин хэлний "серо" буюу "бүтээн байгуулах" Орос хэлний "Пасерб" буюу "дагавар хүүхэд", Украин хэлний "присербится" буюу "нэгдэн орох" гэсэн утгатай үгсээс үүссэн байх гэсэн таамаг бий. Түүнчлэн судлаач Шустерын баталж байгаагаар Прото-Слав хэлний "уух" гэсэн үгнээс үүдэлтэй ажээ. === {{SIN}} === Санскрит хэлний "Симхапура" буюу "Арслант хот" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. === {{SYR}} === Чухам ямар утга учиртай нь өнөө хэр нь тодорхойгүй байна. Ассирчуудыг нэрлэсэн үгнээс үүссэн гэж үзэх эрдэмтэд байдаг бол Эртний Грек хэлний "сириак" буюу "хүмүүс" гэсэн үгнээс үүссэн байх гэсэн таамаг ч бий. === {{SVK}} === Славчууд гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Слав гэдэг нь "слово" буюу "үг" гэх утгатай гэж эрдэмтэд тайлбарладаг. Түүнчлэн "слава" буюу "суу алдар, "слух" буюу "сонсох" гэсэн үгнээс гаралтай гэсэн тайлбар ч бий. === {{SVN}} === Славчуудын Венеци гэх утга бүхий Герман үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. === {{SOL}} === Испанийн алдарт аялагч Альваро де Менданиа и Нейра 1567 юм уу 1568 онд тус бүлэг арлыг нээхдээ Библи сударт дурдагдсан Соломон хааныг бодож үг нэрийг өгчээ. Чухамдаа тэрээр Соломон хааны нуусан эрдэнэ энд байгаа гэж бодож, хэсэг хугацаанд алт, эрдэнэс хайж өнгөрөөсөн юм. === {{SOM}} === Сомаличуудын нутаг гэсэн утгатай уугуул иргэдийн өгсөн нэр ажээ. Сомали гэдэг нь "сак мааль" буюу "үхэрчид" гэх үнээс үүссэн гэх өөр нэг домог ч бас бий. Түүнчлэн Самаале гэх хамба ламтаны нэрийг бэлгэдсэн гэж үзэх түүхчид ч байдаг. === {{SDN}} === Дээр дурдсан Өмнөд Суданы нэрний утгатай төстэй учир дурдахаа азная. === {{SUR}} === Суринен үндэстнүүдийн нутаг гэсэн утгатайгаар тус улсын нэрийг тайлбарладаг. === {{SLE}} === Испани хэлний "Сьерра Леона" буюу "Арслант уул" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэр үүссэн байна. Португалийн аялагч Педро де Синтра 1462 онд энэ нутгийг нээхдээ арслан шиг хэлбэртэй сунаж тогтсон уул нурууг анхлан харж улмаар энэ нэрийг өгсөн гэх домог бий. ==Т== === {{THA}} === Тай хэлээр "Тай үндэстний өлгий нутаг" гэх утгатай үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. "Тай" үндэстнүүдийн нэр чухам ямар утгатай талаар олон янзын тайлбар бий. Тухайлбар "хүн ард", "хүн төрөлхтөн" гэсэн утгыг илтгэдэг гэж зарим эрдэмтэн үздэг бол зарим нь "эрх чөлөө" гэсэн утгатай гэж тайлбарладаг. ::'''''Ратча Аначак Тай''''' Эх хэлээрээ албан ёсны албан бичигт өөрийн улсаа ингэж бичдэг. Энэ нь "Тайландын язгуур угсаа" гэсэн утгатай тайланд үг юм. === {{TJK}} === "Тажикуудын эх нутаг" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэр үүссэн байна. "Тажик" гэдэг нь Шинэ Перс хэлээр "Тази" буюу "Араб" гэсэн утгыг илтгэдэг. Түүнчлэн төвд хэлний "Таг Жиг" буюу "бар, ирвэс" гэсэн утгатай гэж тайлбарлах судлаачид ч бий. Харин перс хэлний "стан" буюу "улс" гэсэн үг нийлж одоогийн бидний мэдэх "Тажикистан" гэх нэр бий болжээ. === {{TAN}} === "Танганияка болон Занзибарын газар нутаг" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. 1964 онд Танзаничууд тусгаар тогтнохдоо "Танганияка болон Занзибарын нэгдсэн улс " гэх нэрийг авсан байна. ::'''''Танганияка''''' Тус улсын хамгийн том нуур. Харин энэ нуурын нэр ямар учиртай талаар олон янзын тайлбар бий. Сир Ричард Френцис Бартон үүнийг "ту танганияка" буюу "нэгдэн орох", "ус тааралдах" гэсэн утгатай нутгийн иргэдийн үгнээс үүдсэн гэж үздэг бол Хенри Стенли гэх эрдэмтэн "тонга" буюу "арал", "хика" буюу "хавтгай" гэсэн утгатай гэж тайлбарласан байдаг. ::'''''Занзибар''''' Перс болон Араб хэлний "Занжибар" буюу "Хар эрэг" гэсэн утгатай үг юм. === {{TOG}} === Нутгийн уугуул иргэд болох Эве омгийн хэлээр "то" буюу "ус", "го" буюу "эрэг" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. <ref>{{cite book|title=Peoples of Africa: Togo-Zimbabwe |url=https://books.google.com/books?id=rlz2bWRPmvgC&pg=PA531 |year=2001 |publisher=Marshall Cavendish|isbn=978-0-7614-7168-4|page=531}}</ref> <ref name="Togo1920s"/> Мөн Германчуудын нээсэн "Тоговилль" гэх тосгоны нэрнээс улсын нэр үүссэн гэх өөр нэг хувилбар ч бий. === {{TGA}} === Уугуул Самоачуудын хэлээр "Өмнөд", "Өмнөдийн" гэх утгатай үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. === {{CAF}} === Франц хэлний "République centrafricaine" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. === {{TRI}} === Испани хэлний хоёр өөр утгатай үг нийлснээр тус улсын нэр бий болсон байна. ::'''''Тринидад''''' Аугаа аялагч Кристофер Колумб гурав дахь аялалынхаа үр дүнд тус газар нутгийг нээхдээ "Эцэг, хүү, ариун сүнсний ивээл шингэсэн ариун арал" гэх нэр хайрласан байна. Үүнээс "Тринидад" гэх нэршил үүссэн гэдэг. ::'''''Тобаго''''' "Тамхи" буюу "Тамхины орон" гэх үгнээс үүссэн гэх тайлбар байдаг. Гэвч энэ тайлбар дээр эрдэмтэд өөр, өөр үзэл бодолтой байдаг билээ. === {{TUV}} === "Найман арал", "Өөр хоорондоо адилгүй найман арал" гэх Тувалу үгнээс тус улсын одоогийн нэр үүсчээ. === {{TUN}} === Тус улсын нутаг дэвсгэр дээр эрт цагт оршин тогтнож байсан Тинес хотын нэрнээс тус улсын одоогийн нэр үүссэн гэж үздэг. "Таниф" буюу эртний Финикийн охин тэнгэрийн нэр нь "Тинес" хотын нэр болсон байна. <ref>{{cite book | last = Taylor | first = Isaac | title = Names and Their Histories: A Handbook of Historical Geography and Topographical Nomenclature | publisher = BiblioBazaar, LLC | year = 2008 | page = 281 | isbn = 0-559-29668-1 }}</ref> <ref name="ej-brill">{{cite book | last = Houtsma | first = Martijn Theodoor | title = E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936 | publisher = Brill | year = 1987 | page = 838 | isbn = 90-04-08265-4 }}</ref> Мөн түүнчлэн Бербер хэлний "доор орших", "цогцолсон" гэх үгнээс ч үүссэн байх гэсэн таамаг бий. <ref name="peter-ross">{{cite book | first1 = Peter M. | last1 = Rossi | first2 = Wayne Edward | last2 = White | title = Articles on the Middle East, 1947–1971: A Cumulation of the Bibliographies from the Middle East Journal | publisher = Pierian Press, [[University of Michigan]] | year = 1980 | page = 132 }}</ref> === {{TUR}} === Араб хэлний "Тюрк" буюу "цогцлоон бүтээсэн" гэх үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. === {{TKM}} === "Туркменчүүдийн эх орон" гэсэн утгатай үг юм. "Туркмен" гэдэг нь Согдиан хэлний "Турк шиг харагддаг", "Турктэй ижилхэн" гэсэн утгыг илэрхийлдэг байна. Учир нь улстөрийн байгуулал, бүтцийн хувьд яг дуурайж анхлан үүссэн учир ийнхүү нэрлэх болжээ. <ref>[[Yury Zuev|Yu. Zuev]], ''"Early Türks: Essays on history and ideology"'', Almaty, Daik-Press, 2002, p. 157, {{Listed Invalid ISBN|9985-4-4152-9}}</ref> Туркменчууд заримдаа "Цэвэр Турк" гэж өөрсдийнхөө нэрийг тайлбарлах нь бий. <ref>''US Library of Congress Country Studies.'' "[http://memory.loc.gov/frd/cs/tmtoc.html Turkmenistan]."</ref> Исламын шашны түүхч, теологич Ибн Хатирийн үзэж байгаагаар "итгэл үнэмшил, ариун шүтээн" гэсэн үгнээс гаралтай гэж тайлбарласан байдаг. ==У== === {{UGA}} === Свахили хэлний "Буганда" гэх үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Буганда гэдэг нь тус улсад оршин тогтнож байсан Багандагын хаант улсын нэр юм. "Баганда" гэдэг нь "Ах дүүс", "эвтэй хүмүүс" гэсэн утгыг илтгэдэг байна. === {{UZB}} === Турк хэлний "уз" буюу "өөрийн", "бек" буюу "эрхэм", перс хэлний стан буюу "улс" гэсэн үгнүүд нийлж тус улсын одоогийн нэр үүсчээ. Зарим судлаачид" Эрх чөлөөтэй нутаг" гэж тус улсын нэрний утгыг тайлдаг. === {{UKR}} === Украин гэдэг нь Слав хэлний "Крайна" буюу "улс", "хязгаар нутаг" гэх утгатай юм. === {{URY}} === "Уругвай голын хажууд орших улс" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн эршил үүсчээ. "Уругвай" гэдгийг эрдэмтэд олон янзаар тайлбарласан байдаг. Зарим нь "уругуа" буюу "дун", "и" буюу "ус" гэж тайлбарласан бол зарим нь "уру" буюу "шувууд", "гуаи" буюу "нүүдэллэж ирдэг" гэсэн утгатай гэж тайлбарлажээ. ==Ф== === {{FJI}} === Уугуул Фижичүүдийн хэлээр "фиси" буюу "хараач" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэр үүссэн байна. <ref>Thompson, Basil. "{{Webarchiv|url=http://www.jps.auckland.ac.nz/document/Volume_1_1892/Volume_1,_No._3,_1892/The_land_of_our_origin_(Viti,_or_Fiji.)_by_Basil_Thompson,_p143-146/p1 |wayback=20180210080244 |text=The Land of Our Origin (Viti, or Fiji) |archiv-bot=2023-11-20 07:34:56 InternetArchiveBot }}". ''Journal of the Polynesian Society'', Vol. 1, No. 3, pp. 143–146. 1892</ref> Харин Британийн аялагч Жеймс Күүкийн тайлбарласнаар уугуул иргэд нь "Вити Левү" буюу "Аугаа Вити" гэж оршин суугаа газраа нэрлэдэг байсан гэжээ. <ref>{{cite web |url=http://www.fiji.gov.fj/ |title=Fiji Today, 2005–2006 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201208130939/http://www.fiji.gov.fj/ |archivedate=2020-12-08 |df= |access-date=2017-07-23 |url-status=dead }}. ''{{cite web |url=http://www.fiji.gov.fj/uploads/FijiToday2005-06.pdf |title=Fiji Today, 2005–2006 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070403140105/http://www.fiji.gov.fj/uploads/FijiToday2005-06.pdf |archivedate=3 April 2007 |df= }} '': "Europeans in Fiji".</ref> === {{FIN}} === Хуучин Норс хэлээр "Финчүүдийн өлгий нутаг" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэр үүссэн байна. <ref name="Names&Histories"/> Манай эриний анхдугаар зууны үеэс эртний Грекийн судар бичгүүдэд "Фенни", "Финной", хоёрдугаар зуун буюу Птоломейн үед "Фани" гэх зэргээр тэмдэглэж иржээ. Фин гэдэг нь Прото Герман хэлний "финне" буюу "хэсүүлч", "анчид" гэх үгнээс үүссэн гэдэгт олонх судлаачид нэгддэг. :'''''Суоми''''' Финландчууд эх хэлээрээ улс орноо ингэж бичдэг. Фин хэлний "Суомаа" буюу "баянбүрд" гэх үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. <ref name="Names&Histories"/> === {{FRA}} === Эртний Франк хэлээр "Франкуудын эх орон" гэх үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Франк гэдэг нь Прото-Герман хэлээр "франкон" буюу "жад" гэсэн үг юм. Үүнээс гадна Эртний Герман хэлний "Франкиш" буюу "эрх чөлөөт" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн гэх хувилбар байдаг. <ref name="Names&Histories"/> ==Х== === {{HON}} === Хондурас гэх нэрийг нэрт аялагч Кристофер Колумб өгсөн гэдэг. Энэ нь Испани хэлээр "далайн гүн ёроол" гэсэн утгатай. Учир нь тус улсын хойд эрэгт маш гүн далай бий. === {{HRV}} === Улсын нэрний талаар тогтсон ойлголт байхгүй. Гэхдээ Дундад зууны латин хэлний "Круаити" буюу "ус нэрэгчид" гэх үгнээс үүссэн байх гэсэн таамаг бий. Збигнев Голаб гэх Хорват эрдэмтний тайлбараар бол "Хровати" буюу "жадны үзүүр бүтээгчид", "храват" буюу "уулчид" гэх үгнээс үүссэн гэжээ. === {{CHN}} === Эртний Санскрит хэлний "хина", Дундад зууны Перс хэлний "хини" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. <ref name="AmHerChin">''The American Heritage Dictionary of the English Language''. "[http://dictionary.reference.com/browse/China?qsrc=2888 China]". Houghton-Mifflin (Boston), 2000.</ref> "Хина" гэдэг нь тусгайлсан утгагүй "Чин" болон "Жин" гүрнийг өөрсдийнхөө хэлээр нэрлэсэн гэж эрдэмтэд үздэг. ::'''''Жүнггүо''''' Олонд хамгийн өргөн тархсан энэ нэр нь "Дундад улс" гэсэн утгатай. ==Ч== === {{TCD}} === Тус улсын баруунөмнөд хэсэгт орших Чад нуурын нэрнээс Чад улсын нэр үүсчээ. Канури омгийнхний хэлээр Чад гэдэг нь "нуур" гэсэн үг юм байна. === {{CHL}} === Тус улсын нутаг дэвсгэрт 1553 онд хөл тавьсан Испанийн экспедицийн ахлагч Диего де Альмагро "Халуун ногоо хэрэглэдэг хүмүүс" гэж тэмдэглэснээс энэ нэр үүсчээ. Испани хэлний "Чили" гэх үг тус улсын нэр болсон байна. <ref>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=Chile |title=Online Etymology Dictionary |publisher=Etymonline.com |date= |accessdate=19 September 2011}}</ref> Түүнчлэн Инкачуудын домогт хаан Тилигийн нэрнээс үүссэн байх гэсэн таамаг бий.<ref>{{cite web|url=http://www.chile.com/tpl/articulo/detalle/ver.tpl?cod_articulo=7225 |title=Chile.com.La Incógnita Sobre el Origen de la Palabra Chile |publisher=Chile.com |date=15 June 2000 |accessdate=17 December 2009 |language=es |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090415204553/http://www.chile.com/tpl/articulo/detalle/ver.tpl?cod_articulo=7225 |archivedate=15 April 2009 |df=dmy }}</ref><ref>{{cite web|author=Encyclopædia Britannica |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/459648/Picunche |title=Picunche (people) – Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |date= |accessdate=17 December 2009}}</ref> Олонд төдийлөн түгээгүй ч Күечуа омгийн "чири" буюу "алт" <ref name="1911britannica">"CHILE." Encyclopædia Britannica. 11th ed. 1911. ("derived, it is said, from the Quichua chiri, cold, or tchili, snow")</ref>, Аймара омгийн "тчили" буюу "газрын төгсөгл", "цас" <ref name="1911britannica"/><ref>{{cite encyclopedia |url=http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761572974_4/Chile.html |title=Chile (república) |encyclopedia=Enciclopedia Microsoft Encarta Online |year=2005 |accessdate=26 February 2005 |quote=The region was then known to its native population as Tchili, a Native American word meaning "snow." |deadurl=bot: unknown |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080510215421/http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761572974_4/Chile.html |archivedate=10 May 2008 |df=dmy }} 31 October 2009.</ref>, Мапүче омгийн "чийли-чийли" буюу "шар далавчит хар шувуу" гэх утгатай гэсэн тайлбарууд байдаг. <ref name="hudson"/><ref>{{cite book |first=Miguel |last=de Olivares y González SJ |contribution=Historia de la Compañía de Jesús en Chile |url= |title=Colección de historiadores de Chile y documentos relativos a la historia nacional |year=1864 |origyear=1736 |editor=Imprenta del Ferrocarril |location=Santiago |volume=4 |number= |pages= |accessdate=14 October 2010|language=es}}</ref> === {{CZE}} === 1993 онд дэгдсэн ягаан хувьсгалын дараа энэ нэрийг сонгосон байна. "Чета" буюу "цэргийн нэг хороо" гэсэн утгатай гэсэн тайлбар байдаг. <ref>Online Etymology Dictionary. "[http://dictionary.reference.com/browse/czech Czech]". Retrieved 11 February 2011.</ref> ==Ш== === {{SWE}} === Хуучин Норс хэлний "свипиод" буюу "айлын ганц хүүхэд" гэсэн үгнээс гаралтай гэсэн тайлбар өнөө цагт тархжээ. Түүнчлэн "Эх орны иргэн" гэх утгатай гэж Германы эрдэмтэд тайлбарласан байдаг. ::'''Свериге''' Шведчүүд эх хэлээрээ улс орноо ийн нэрлэдэг. "Шведийн хаант нутаг" гэсэн утгатай Швед үг юм. === {{CHE}} === Алеманик үндэстний хамгийн их тархсан, мөн уг үндэстнийг байгуулсан гэгдэх Швицо хааны нэрнээс тус улсын нэр үүсэн бий болжээ. Анхлан МЭ 972 онд "Швиц" гэсэн нэрээр түүх шастирт тэмдэглэгдсэн байдаг. ::'''Хелветиа''' Олонд танигдсан домгийн нэр. Энэ нь Латин хэлээр Сельтик үндэстнүүдийг нэрлэдэг үг юм. === {{NZL}} === Голланд хэлний "Нова Зийландиа" буюу "Шинэ тэнгисийн нутаг" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсэн бий болжээ. Алдарт аялагч Жеймс Күүк тус нутагт анхлан хөл тавьмагцаа ангилаар ийн тэмдэглэсэн нь Голланд хэлэнд түгэж, улмаар газрын зурагт ийнхүү тэмдэглэх болсон байна. === {{LKA}} === Санскрит хэлний "Шри" буюу "ариун", "Ланка" буюу "арал" гэсэн үгнээс бүтсэн "Ариун Арал" гэх утгатай нэр юм. Домогт Равана хааны хаант улсын гол төв нь Шри Ланк байсан гэж үздэг. ==Э== === {{GNQ}} === Экваторын бүслүүрийг дайран оршдог улс учир ийнхүү экваторын гэсэн үгийг өмнөө авчээ. Харин "Гвиней" гэдэг нь Бербер хэлний "гинавен", "агинау", "агинаоу" буюу "түлэгдсэн", "хар арьстан" гэх үгнээс үүсэн бий болжээ.<ref name="Bovi">Bovill, Edward Wm. ''The Golden Trade of the Moors: West African Kingdoms in the Fourteenth Century''. Weiner (Princeton), 1995.</ref> === {{ECU}} === Испанийн эзлэн түрэмгийлэгчид Күйто хотноо колоничлолын захиргаа барих гэж байсан тэр цаг үед захиргааны барилга экваторын бүслүүрээс ердөө 40 км-ийн зайтай байсан тул ийнхүү нэрлэх болжээ. Экваторын бүслүүрийг Испаниар "Экуадор" гэж нэрлэдэг байсантай холбоотой. === {{SLV}} === Испани хэлний "Сальвадор" буюу "Авран нигүүлсэгч" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. 1525 оны 4-р сарын 1-ний өдөр тус улсыг нээсэн Гонзало де Альварадо энэ нутагт хөл тавиад "Ертөнцийн эзэн Исүс христийн өлгий нутаг л ийм байдаг байх" гэж өдрийн тэмдэглэлдээ бичсэн байжээ. {{es icon}}</ref><ref>San Salvador. [http://www.sansalvador.gob.sv Official website]. ''{{Webarchiv|url=http://www.sansalvador.gob.sv/?p=17 |wayback=20170704045822 |text=Historia oficial de la ciudad de San Salvador |archiv-bot=2023-11-29 13:57:21 InternetArchiveBot }}''. {{es icon}}</ref> === {{IND}} === Хуучин Перс хэлний "Хинду" үндэстнүүд гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн гэх тайлбар байдаг бол Латин хэлний "Индус голынхон" гэсэн утгатай гэж үзэх эрдэмтэд ч байдаг. Гэвч "Индус" гэж нэрлээд байгаа голыг энэтхэгээр "Синду" гэж нэрлэдэг юм. ::'''''Бхарат''''' Энэтхэгчүүд эх хэлээрээ өөрсдийгөө ийнхүү нэрлэдэг. Эртний энэтхэгийн домогт хоёр хааны нэг болох Бхаратагын нэрээр ийнхүү өөрсдийгөө нэрлэх болсон байна. === {{ERI}} === Эртний Грек хэлний "Эритра Талассиа" буюу "Улаан тэнгис" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэр үүсчээ. 1890 онд Италичууд тус улсыг эзлэн захирах болж Грек үгийг Итали хэл рүү хөрвүүлэн "Эритрум" гэх болсоноор орчин үеийн "Эритри" гэх нэршил бий болсон байна. === {{EST}} === Латин хэлний "Аестигийн газар нутаг" гэсэн үгнээс одоогийн нэршил нь үүссэн гэх тайлбар бий. Аести гэдэг нь хуучин Литвын харьяанд байсан ханлигуудын нэгдэл хаант улсын нэр юм. Гэвч Прото-Герман хэлний "аустам, Прото-Индо-Европ хэлний "аус" буюу "зүүн", "өрнө" гэсэн үгнээс үүссэн гэх тайлбар ч байдаг. === {{ETH}} === Латин хэлний "Аетопиа" буюу "Харуудын өлгий нутаг" гэх утгатай үгнээс тус улсын одоогийн нэршил бий болжээ. Мөн Грек хэлэнд "Алтиопс" буюу "Түлэгдсэн нүүртнүүдийн нутаг" гэх утгаас ч үүссэн байж болох талтай. Этиопчууд өөрсдөө Библид дурдагддаг Куш гэгээтний хүү "Итиоппс"-ын нэрнээс улсын нэр үүссэн гэж тайлбаралдаг байна.<ref name="Names&Histories"/> ==Я== === {{JPN}} === Шанхай хятад хэлний "Жеппун" буюу "Наран мандах нутаг" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. Анх алдарт аялагч Марко Поло яг энэ утгаар нь олон улсад таниулж байсан юм. ::'''''Нихон / Ниппон''''' Сино-Япон хэлний "Онёоми" гэх утгатай үгтэй бичлэгийн хувьд ижилхэн бичигддэг. Энэ нь "ажиллах", "хийх" гэсэн утгыг агуулдаг ажээ. === {{JAM}} === Тайно/Аравак хэлний "Замайка", "Хамайка" буюу "Ус болон моддын нутаг" гэх үгнээс нэршил нь үүссэн байна. Зарим эрдэмтэд "Рашаан булагын эх орон" ч гэж тайлбарлах нь бий. == Мөн үзэх == {{Commonscat|Country names in non-Latin scripts|Улс орнуудын нэрийн утга учир}} * [[Дэлхийн улс орны нэрс]] ==Эшлэл== <references /> [[Ангилал:Хороним|!Улсууд]] [[Ангилал:Улсуудын жагсаалт|нэрийн утга учир]] sbmehsl4vg16ogr2lbqnozt1kvqv17j 0 67563 822881 727964 2025-06-23T15:53:53Z Mosaise 97538 822881 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Харанхуй хад МУСК|зураг=Харанхуй хад poster.jpg|зургийн тайлбар=Харанхуй хад постер}} ''''' Харанхуй хад ''''' - [[2017 он|2017]] оны 2-р сарын 15-нд нээлтээ хийсэн [[Монгол улс|Монголын]] уянгын [[уран сайхны кино]]. Найруулагчаар [[Бямбын Цогтбаяр|Б.Цогтбаяр]] ажиллаж, гол дүрд [[Ганболдын Баярхүү|Г.Баярхүү]] тоглосон. [[Ангилал:21-р зууны монгол кино]] [[Ангилал:Монгол кинонууд]] [[Ангилал:Уран сайхны кино]] [[Ангилал:2017 оны кино]] 5fzkj2f709bwaqpfasurjrzmthg3vsl 0 68920 822914 812923 2025-06-23T19:57:14Z Niegodzisie 57491 822914 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Лорд | image = LordeRoundhse010622 (17 of 66) (52119260286) (cropped2).jpg | image_size = 210 | alt = Лордын зураг | caption = Лорд 2021 онд | birth_name = Элла Мария Лени Елик-О'Коннор | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1996|11|7}} | birth_place = Акланд, Шинэ Зеланд | citizenship = {{hlist|Шинэ Зеланд|Хорват}} | occupation = {{hlist|[[дуучин]]|дуу зохиогч}} | years_active = 2009–одоог хүртэл | awards = [[Лордын хүртсэн шагналууд|Бүтэн жагсаалт]] | module = {{Инфобокс Урлагийнхан|embed=yes | genre = {{hlist|электропоп|алтернатив поп|инди поп|арт поп}}<!-- Sourced in #Musical style. Please do not add or remove genres without discussion or reliable sources --> | label = {{hlist|UMG|Lava|Republic}} | website = {{url|lorde.co.nz}} }} }} '''Ella Marija Lani Yelich-O'Connor''' буюу '''Элла Мария Лени Елик-О'Коннор''' нь (1996 оны 11 сарын 7-нд төрсөн), '''Лорд''' (Lorde) хэмээх тайзны нэрээрээ уран бүтээл туурвидаг, Шинэ Зеланд гаралтай дуучин, дуу зохиогч, продюсер юм. Тэрбээр түлхүү поп, альтернатив, электропоп урсгалын хэв маягтай. Лорд багаасаа л дуу бичих, дуулах сонирхолтой байсан ба анх 2009 онд Universal Music Group (UMG)-д элсэн, 2011 оноос продюсер Жоэл Литтлтэй хамтран дуу зохиож эхэлжээ. 2013 онд анхны сингл "Royals" дуугаа цацсан нь дэлхий даяар хит болж, АНУ-ын [[Billboard Hot 100|''Billboard'' Hot 100]] чартыг тэргүүлснээр Лорд тус чартыг тэргүүлсэн хамгийн залуу эмэгтэй дуучдын нэг болж байв. Мөн тус онд ''Pure Heroine'' нэртэй анхны цомгоо цацсан бөгөөд нэлээдгүй амжилтууд үзүүлж, өөрийн нэрээ олонд таниулж чаджээ. 2014 онд Лорд ''The Hunger Games: Mockingjay – Part 1'' киноны цомгийн ажилд оролцсоныг эс тооцвол 3 жил нам гүм байж байгаад, 2017 онд ''Melodrama'' цомгоороо хөгжмийн ертөнцөд эргэн ирсэн. Түүний хоёр дахь цомог нь чамлалтгүй амжилт үзүүлснээс гадна, цацагдсан даруйдаа л бүх цаг үеийн шилдэг цомгуудын нэгээр нэрлэгдэж эхэлсэн билээ. 2021 онд гурав дахь цомгоо өмнө нь хэзээ ч туурвиж байгаагүй илүү акустик, инди фолк урсгалд төвлөрөн ''Solar Power'' нэртэйгээр цацсан. Тус цомог нь Австрали, Шинэ Зеланд улсуудын чартыг тэргүүлж, нэлээдгүй улсуудын чартын эхний аравт бичигдсэн ч, шүүмжлэгчид болон фенүүдээсээ өмнөх хоёр цомгоосоо тааруу үнэлгээ авсан байдаг. Тэрбээр карьерынхаа туршид нэг [[Грэммийн шагнал]], 2 BRIT шагнал зэрэг нийтдээ 50 гаруй шагнал хүртэж байсан ба 2013, 2014 онуудад ''Time'' сэтгүүлийн хамгийн нөлөө бүхий өсвөр настнуудын жагсаалтад багтаж байв. Мөн 2014 онд ''[[Форбс (сэтгүүл)|Forbes]]'' сэтгүүлийн 30-с дооших насны 30 алдартны нэгээр тодорч байсан. Лорд өөрийн дуунуудыг бичихээс гадна Broods, Bleachers зэрэг уран бүтээлчдийн дууг хамтран зохиож байсан түүхтэй. 2017 оны зургаадугаар сарын байдлаар тэрбээр дэлхий даяар 5 сая цомог борлуулсан байна. == Карьер ба амьдрал == === 1996-2009: Бага нас === Тэрбээр 1996 оны 11-р сарын 7-нд Шинэ Зеланд улсын Акланд хотын Такапуна хэмээх тосгонд<ref>{{cite web |last=Carmichael |first=Emma |date=28 January 2014 |title=Here Is Lorde's Birth Certificate |url=https://www.thehairpin.com/2014/01/here-is-lordes-birth-certificate/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190218163431/https://www.thehairpin.com/2014/01/here-is-lordes-birth-certificate/ |archive-date=18 February 2019 |access-date=19 February 2019 |website=The Hairpin}}</ref> инженер Вик О'Коннор болон яруу найрагч Сониа Елик нарын хоёр дахь охин болон мэндэлжээ.<ref>{{cite news |last=Ehrlich |first=Brenna |date=17 June 2014 |title=Lorde's Parents Finally Got Engaged&nbsp;– After 30 Years |publisher=MTV News |url=http://www.mtv.com/news/1847971/lorde-parents-engaged/ |url-status=live |access-date=6 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140715092714/http://www.mtv.com/news/1847971/lorde-parents-engaged/ |archive-date=15 July 2014}}</ref> 5 настайдаа Лорд жүжгийн дугуйланд явж эхэлснээр түүний урлагийн карьер эхэлсэн юм.<ref name="Weiner">{{cite magazine|url=https://www.rollingstone.com/music/news/lordes-teenage-dream-20131028|title=Lorde: The Rise of Pop's Edgiest Teen|first=Jonah|last=Weiner|magazine=Rolling Stone|date=28 October 2013|access-date=16 December 2013|archive-date=21 December 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131221081146/http://www.rollingstone.com/music/news/lordes-teenage-dream-20131028|url-status=live}}</ref> Лордын ээж Сониа нь зохиолч, яруу найрагч бөгөөд Лорд өөрийнх нь дуу бичих чадварт хамгийн их нөлөө үзүүлсэн хүн нь гэж тодорхойлж байв.<ref name="BlackMagazine">{{cite web |last=Fell |first=Grant |date=30 January 2014 |title=Lorde, the year |url=http://www.blackmagazine.co.nz/blk-list/lorde-the-year/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20141006121603/http://www.blackmagazine.co.nz/blk-list/lorde-the-year/ |archive-date=6 October 2014 |access-date=30 August 2014 |work=Black Magazine}}</ref> === 2009-2011: Карьерын эхлэл === 2009 оны 5-р сард Лорд болон түүний найз Луй МкДоналд нар Белмонт дунд сургуулийн урлагийн тэмцээний ялагч болж байжээ.<ref>{{cite news |date=17 November 2013 |title=Lorde returns to Belmont Intermediate School to judge talent show |work=Herald Sun |url=http://www.heraldsun.com.au/entertainment/celebrity/lorde-returns-to-belmont-intermediate-school-to-judge-talent-show/story-fni0b8dw-1226761816655 |url-status=live |access-date=17 November 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190727114848/https://www.heraldsun.com.au/entertainment/celebrity/lorde-returns-to-belmont-intermediate-school-to-judge-talent-show/news-story/fd9f2d49397cd63a45031e9f245da8e8 |archive-date=27 July 2019}}</ref> 2009 оны 8-р сарын 13-нд тэд Шинэ Зеландын радиогийн нэвтрүүлэгч Жим Морагийн өдрийн ярилцлагад оролцож, Пикси Лотт-ийн "Mama Do (Uh Oh, Uh Oh)" болон Kings of Leon хамтлагийн "Use Somebody" дууг дуулж байв.<ref>{{cite web |date=17 March 2011 |title=Ella Yelich-O'Connor |url=http://www.radionz.co.nz/national/programmes/afternoons/audio/2033420/ella-yelich-o%27connor |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140826161058/http://www.radionz.co.nz/national/programmes/afternoons/audio/2033420/ella-yelich-o%27connor |archive-date=26 August 2014 |access-date=8 September 2014 |publisher=Radio New Zealand}}</ref> МкДоналдын аав тус үзүүлбэрийг Universal Music Group-ийн агент МкЛаклан руу илгээж байсан<ref name="telegraph1">{{cite news |author=McNulty, Bernadette |date=8 November 2013 |title=Lorde interview: Dream Teen |work=[[The Daily Telegraph]] |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/music/10433978/Lorde-interview-Dream-Teen.html |url-status=live |access-date=14 November 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131114030920/http://www.telegraph.co.uk/culture/music/10433978/Lorde-interview-Dream-Teen.html |archive-date=14 November 2013}}</ref> ба 2009 онд тэд UMG-ийн академид элсэн оржээ.<ref name="hitquarters.com">{{cite web |last=Blumentrath |first=Jan |date=21 January 2014 |title=Interview with Scott MacLachlan, manager of Lorde |url=http://www.hitquarters.com/index.php3?page=intrview/opar/intrview_ScottM.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140604050638/http://www.hitquarters.com/index.php3?page=intrview/opar/intrview_ScottM.html |archive-date=4 June 2014 |publisher=HitQuarters}}</ref> 2010 онд тэд "Элла & Луй" нэртэй хамтлаг байгуулан, Шинэ Зеландын кафе болон нэвтрүүлгүүдэд дуулдаг байснаар түүний хөгжмийн карьер эхэлсэн юм.<ref name="Brunt">{{cite book |last1=Brunt |first1=Shelley |title=Made in Australia and Aotearoa/New Zealand: Studies in Popular Music |last2=Stahl |first2=Geoff |publisher=Routledge |year=2018 |isbn= |page=72}}</ref> 2011 оноос Лорд продюсер Жоэл Литтлтэй хамтран дуу бичиж эхэлсэн бөгөөд Акланд хотын Golden Age студид гурван долоо хоногийн турш 5 дуу зохиож байжээ.<ref name="NZMusician">{{cite journal |last=Thorne |first=Richard |date=October–November 2013 |title=Joel Little&nbsp;– Rings of the Lorde |url=https://nzmusician.co.nz/features/joel-little-rings-of-the-lorde/ |url-status=live |journal=NZ Musician |volume=17 |issue=9 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180719173358/https://nzmusician.co.nz/features/joel-little-rings-of-the-lorde/ |archive-date=19 July 2018 |access-date=1 June 2014}}</ref> Лорд дуу бичиж, студид их цагийг өнгөрөөх тусам хичээлдээ явах цаг нь багасч, ахлах сургуулийн сүүлийн жилдээ сурахгүй шийдвэр гаргасан байдаг.<ref>{{cite news |date=28 January 2014 |title=She's still our Lorde, say friends |publisher=Radio New Zealand |url=http://www.radionz.co.nz/news/national/234418/she's-still-our-lorde,-say-friends |url-status=live |access-date=13 March 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140313165451/http://www.radionz.co.nz/news/national/234418/she%27s-still-our-lorde%2C-say-friends |archive-date=13 March 2014}}</ref> === 2012-2015: ''Pure Heroine'' === [[File:Lorde_-_Coachella_2014_(06).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lorde_-_Coachella_2014_(06).jpg|alt=Lorde wearing a white crop top and black trousers singing onstage while closing her eyes|thumb|272x272px|Лорд 2014 оны Coachella наадмын үеэр]] 2012 оны 11-р сард Лорд ''The Love Club'' нэртэй дебют EP-ээ өөрийн SoundCloud хаягтаа үнэгүй байршуулсан байдаг.<ref name="CoverStory">{{cite magazine|url=https://www.billboard.com/articles/news/5687161/lorde-the-billboard-cover-story|title=Lorde: The Billboard Cover Story|magazine=Billboard|first=Jason|last=Lipshutz|date=6 September 2013|access-date=20 June 2014|archive-date=8 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130908223524/https://www.billboard.com/articles/news/5687161/lorde-the-billboard-cover-story|url-status=live}}</ref> ''The Love Club'' ЕР нь SoundCloud дээрээс 60,000 гаруй удаа татагдсаны дараагаар UMG тус EP-г потенциал сайтай гэж үзээд 2013 оны 3-р сард албан ёсоор худалдаанд гаргажээ.<ref name="hitquarters.com" /><ref>{{cite web |last=Cardy |first=Tom |date=10 May 2013 |title=Lorde: A Kiwi music mystery |url=http://www.stuff.co.nz/entertainment/music/8653616/Lorde-A-Kiwi-music-mystery |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714210240/http://www.stuff.co.nz/entertainment/music/8653616/Lorde-A-Kiwi-music-mystery |archive-date=14 July 2014 |work=Stuff}}</ref> Худалдаанд гарсаар удаагүй тус ЕР нь Шинэ Зеланд болон Австрали улсуудын чартад хоёрдугаарт бичигдэж оргил амжилтаа үзүүлж байв.<ref>{{cite web |title=The Love Club EP |url=http://www.australian-charts.com/showitem.asp?interpret=Lorde&titel=The+Love+Club+EP&cat=s |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140910212903/http://australian-charts.com/showitem.asp?interpret=Lorde&titel=The+Love+Club+EP&cat=s |archive-date=10 September 2014 |access-date=6 July 2014 |publisher=Hung Medien}}</ref> Тухайн жилийн 6-р сард тус ЕР-д багтсан "[[Royals]]" дуу нь зөвхөн Австрали, Шинэ Зеланд улсууд төдийгүй дэлхий даяар хит болж,<ref name="royalties">{{cite news |last=Nippert |first=Matt |date=7 November 2014 |title=Birthday girl Lorde's earnings estimated at $11m-plus |work=The New Zealand Herald |url=https://www.nzherald.co.nz/entertainment/news/article.cfm?c_id=1501119&objectid=11354524 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180730020806/https://www.nzherald.co.nz/entertainment/news/article.cfm?c_id=1501119&objectid=11354524 |archive-date=30 July 2018}}</ref> түүний олонд танигдах эхлэл болсон юм. Уг дуу нь Лордыг 16 настай байхад АНУ-ын [[Billboard Hot 100|''Billboard'' Hot 100]] чартыг 9 долоо хоног дараалан тэргүүлсэн ба тэрбээр тус чартыг тэргүүлсэн 1987 оноос хойших хамгийн залуу дуучнаар нэрлэгдэж байв.<ref>{{cite magazine|url=http://entertainment.time.com/2013/10/04/lorde-is-youngest-performer-to-top-billboard-charts-in-26-years/|title=Lorde is Youngest Performer to Top Billboard Charts in 26 Years|first=Tim|last=Newcomb|date=4 October 2013|magazine=Time|access-date=27 December 2013|archive-date=4 October 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131004164716/http://entertainment.time.com/2013/10/04/lorde-is-youngest-performer-to-top-billboard-charts-in-26-years/|url-status=live}}</ref> "Royals" дуу нь 2014 оны [[Грэмми Авардс|Грэммийн шагнал]] гардуулах ёслолд гурван төрөлд нэр дэвшиж, "Оны шилдэг дуу", "Шилдэг ганцаарчилсан поп үзүүлбэр" гэсэн хоёр төрөлд нь ялалт байгуулсан билээ.<ref name="2014Grammys">{{cite web |date=27 January 2014 |title=Grammys 2014: Winners list |url=https://edition.cnn.com/2014/01/26/showbiz/grammys-winners-list/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415082044/http://edition.cnn.com/2014/01/26/showbiz/grammys-winners-list/index.html |archive-date=15 April 2014 |access-date=25 May 2014 |publisher=[[CNN]]}}</ref> 2013 оны 9-р сард тэрбээр дебют студи цомог болох ''[[Pure Heroine]]'' цомгоо цацсан нь шүүмжлэгчдээс нэлээдгүй өндөр үнэлгээ аван,<ref name="telegraph1" /> 2013 оны шилдэг цомгуудын жагсаалтад нэрлэгдэж эхэлсэн.<ref>{{cite news |last1=Dietz |first1=Jason |date=4 December 2013 |title=Music Critic Top 10 Lists |publisher=Metacritic |url=https://www.metacritic.com/feature/critics-pick-top-ten-albums-of-2013 |url-status=live |access-date=8 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180123055052/http://www.metacritic.com/feature/critics-pick-top-ten-albums-of-2013 |archive-date=23 January 2018}}</ref> ''Pure Heroine'' нь энгийн л нэг тосгоны болоод өсвөр насны хүүхдийн амьдралын хэв маягийн тухай түлхүү өгүүлдэг.<ref>{{cite web |last=Zoladz |first=Lindsay |date=3 October 2013 |title=Lorde: Pure Heroine {{!}} Album Reviews |url=https://pitchfork.com/reviews/albums/18614-lorde-pure-heroine/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131219010405/https://pitchfork.com/reviews/albums/18614-lorde-pure-heroine/ |archive-date=19 December 2013 |access-date=8 September 2014 |work=Pitchfork}}{{cite magazine|url=https://www.newyorker.com/magazine/2017/06/26/on-melodrama-lorde-learns-how-messy-adulthood-can-be|title=On 'Melodrama', Lorde Learns How Messy Adulthood Can Be|magazine=The New Yorker|date=26 June 2017|access-date=1 February 2019|first=Carrie|last=Battan|archive-date=24 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171024084813/https://www.newyorker.com/magazine/2017/06/26/on-melodrama-lorde-learns-how-messy-adulthood-can-be|url-status=live}}{{cite web |last=Zadeh |first=Joe |date=11 October 2013 |title=Lorde&nbsp;– Pure Heroine &#124; Reviews |url=http://www.clashmusic.com/reviews/lorde-pure-heroine |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131217082322/http://www.clashmusic.com/reviews/lorde-pure-heroine |archive-date=17 December 2013 |access-date=10 March 2014 |work=Clash}}</ref> Тус цомог нь худалдаалагдаж эхэлсэн эхний долоо хоногтоо Австрали, Шинэ Зеланд улсуудын чартыг тэргүүлэхээс гадна АНУ, Их Британи, Канад, Ирланд, Норвеги зэрэг улсуудын чартын эхний тавд бичигдэж байжээ. АНУ-д ''Pure Heroine'' цомог нь зургаан сарын дотор нэг сая хувь борлогдсон нь 2008 онд [[Адель (дуучин)|Аделийн]] ''19'' цомгоос хойших АНУ-д нэг сая хувь борлогдсон анхны дебют цомог болсон юм.<ref>{{cite magazine|url=https://www.billboard.com/articles/news/5922997/lordes-pure-heroine-hits-1-million-in-sales|title=Lorde's 'Pure Heroine' Hits 1 Million in Sales|magazine=Billboard|archive-url=https://web.archive.org/web/20140304061926/https://www.billboard.com/articles/news/5922997/lordes-pure-heroine-hits-1-million-in-sales|archive-date=4 March 2014|first=Keith|last=Caulfield|date=28 February 2014}}</ref> Мөн тус цомог нь 56 дахь Грэммийн шагнал гардуулах ёслолд "Шилдэг поп цомог" төрөлд нэр дэвшсэн<ref name="2014Grammys" /> бөгөөд 2017 оны байдлаар нийтдээ 4 сая хувь борлогджээ.<ref>{{cite news |last=Shah |first=Neil |date=9 May 2017 |title=Lorde Wonders How Much Fame Is Enough |work=The Wall Street Journal |url=https://www.wsj.com/articles/lorde-wonders-how-much-fame-is-enough-1494347686 |url-status=live |url-access=subscription |access-date=21 January 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181218110129/https://www.wsj.com/articles/lorde-wonders-how-much-fame-is-enough-1494347686 |archive-date=18 December 2018}}</ref> "Royals"-ийн дараа ''Pure Heroine'' цомгоос дахин 3 сингл цацагдсан ба хоёр дахь сингл "[[Tennis Court]]" нь Шинэ Зеланд улсын чартыг тэргүүлж,<ref>{{cite web |title=NZ Top 40 Singles Chart |url=http://nztop40.co.nz/chart/singles?chart=2215 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131019094506/http://nztop40.co.nz/chart/singles?chart=2215 |archive-date=19 October 2013 |access-date=14 January 2014 |publisher=Recorded Music NZ}}</ref> гурав дахь сингл "[[Team]]" нь мөн л нэлээдгүй олон улсуудын чартын эхний аравт багтсан байдаг.<ref>{{cite magazine|url=https://www.billboard.com/articles/news/5915783/pharrell-williams-happy-hits-no-1-on-hot-100|title=Pharrell Williams' 'Happy' Hits No. 1 On Hot 100|magazine=Billboard|first=Gary|last=Trust|date=26 February 2014|access-date=27 February 2014|archive-date=28 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140228104221/http://www.billboard.com/articles/news/5915783/pharrell-williams-happy-hits-no-1-on-hot-100|url-status=live}}</ref> Цомгийн сүүлийн бөгөөд дөрөв дэх синглээр "[[Glory And Gore]]" цацагдаж байв.<ref>{{cite web |last=Cantor |first=Brian |date=1 March 2014 |title=Lorde's 'Glory and Gore' Confirmed As Next Single |url=https://headlineplanet.com/home/2014/03/01/lordes-glory-gore-confirmed-next-single/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210419121307/https://headlineplanet.com/home/2014/03/01/lordes-glory-gore-confirmed-next-single/ |archive-date=19 April 2021 |access-date=28 January 2019 |website=Headline Planet}}</ref> Мөн оны 9-р сард Lorde Tears for Fears хамтлагийн "[[Everybody Wants To Rule The World]]" дууг коверлосон нь ''The Hunger Games: Catching Fire'' киноны дууны цомогт багтжээ.<ref>{{cite news |date=12 November 2013 |title=Hunger Games: Catching Fire soundtrack features Coldplay, Lorde and Christina Aguilera |work=The Daily Telegraph |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/film/film-news/10443307/Hunger-Games-Catching-Fire-soundtrack-features-Coldplay-Lorde-and-Christina-Aguilera.html |url-status=live |access-date=8 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190209123946/https://www.telegraph.co.uk/culture/film/film-news/10443307/Hunger-Games-Catching-Fire-soundtrack-features-Coldplay-Lorde-and-Christina-Aguilera.html |archive-date=9 February 2019}}</ref> [[Файл:Lorde Lollapalooza 2014 (2).jpg|thumb|left|Лорд 2014 оны Lollapalooza наадмын үеэр|249x249px]] 2013 оны сүүлээр Лорд 2 дахь цомгийнхоо ажилд орсон гэж мэдэгдсэн ч төд удалгүй хоёр дахь цомгоо бичихдээ нэг их яарахгүй байгаагаа, "тэс өөр" хэв маягтай цомог болох тухай дурдсан юм. ''Billboard'' сэтгүүл Лордыг 21-с дооших насны 21 алдартны жагсаалтдаа 2013,<ref>{{cite magazine|last1=Lipshutz|first1=Jason|title=6. Lorde: 21 Under 21 (2013)|url=https://www.billboard.com/articles/5721561/lorde-21-under-21-2013|access-date=17 March 2019|magazine=Billboard|date=25 September 2013|archive-date=2 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402151356/https://www.billboard.com/articles/5721561/lorde-21-under-21-2013|url-status=live}}</ref> 2014,<ref>{{cite magazine|last1=Lipshutz|first1=Jason|title=1. Lorde: 21 Under 21 (2014)|url=https://www.billboard.com/articles/6244245/lorde-21-under-21-2014|access-date=17 March 2019|magazine=Billboard|date=10 September 2014|archive-date=2 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402144330/https://www.billboard.com/articles/6244245/lorde-21-under-21-2014|url-status=live}}</ref> 2015 онуудад нэрлэж байсан.<ref>{{cite magazine|last1=Partridge|first1=Kenneth|title=Billboard's 21 Under 21 2015: Music's Hottest Young Stars|url=https://www.billboard.com/photos/6745079/billboard-21-under-21-2015-hottest-young-stars|access-date=17 March 2019|magazine=Billboard|date=30 October 2015|archive-date=30 March 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190330075247/https://www.billboard.com/photos/6745079/billboard-21-under-21-2015-hottest-young-stars|url-status=live}}</ref> 2014 оны эхний хагаст тэрбээр аялан тоглолтынхоо салхийг хагалж, Сидней хотын Laneway Festival,<ref>{{cite news |last=Zuel |first=Bernard |date=3 February 2014 |title=Laneway Festival in Sydney gave us Lorde and felt just right |work=The Sydney Morning Herald |url=https://www.smh.com.au/entertainment/music/laneway-festival-in-sydney-gave-us-lorde-and-felt-just-right-20140203-31w22.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20140203175430/http://www.smh.com.au/entertainment/music/laneway-festival-in-sydney-gave-us-lorde-and-felt-just-right-20140203-31w22.html |archive-date=3 February 2014}}</ref> Хойд Америкийн Lollapalooza,<ref>{{cite web |date=1 November 2013 |title=Esta pasando. Lo estas viendo |url=http://cnnchile.com/noticia/2013/11/01/este-es-el-line-up-definitivo-de-lollapalooza-chile-2014-encabezado-por-arcade-fire-y-red-hot-chili-peppers |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102012134/http://cnnchile.com/noticia/2013/11/01/este-es-el-line-up-definitivo-de-lollapalooza-chile-2014-encabezado-por-arcade-fire-y-red-hot-chili-peppers |archive-date=2 November 2013 |publisher=CNN |language=es}}</ref> мөн Калифорни мужид болсон Coachella наадмуудад оролцсон байна.<ref>{{cite news |last=Ugwu |first=Reggie |date=14 April 2014 |title=Coachella 2014: Lorde Makes Desert Debut |work=The Hollywood Reporter |url=https://www.hollywoodreporter.com/news/coachella-2014-lorde-makes-desert-695863 |url-status=live |access-date=17 April 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419044737/http://www.hollywoodreporter.com/news/coachella-2014-lorde-makes-desert-695863 |archive-date=19 April 2014}}</ref> Цомгийн ажлынхаа дараа буюу 2014 оны эхээр Лорд Хойд Америк, Австрали тивд анхны бие даасан аялан тоглолтоо хийсэн юм.<ref>{{cite magazine|url=https://www.billboard.com/articles/news/5839820/lorde-announces-north-american-tour-dates|title=Lorde Announces North American Tour Dates|date=16 December 2013|first=Jason|last=Lipshutz|access-date=9 September 2014|magazine=Billboard|archive-date=27 August 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140827165252/http://www.billboard.com/articles/news/5839820/lorde-announces-north-american-tour-dates|url-status=live}}</ref> Мөн тус оны 4-р сард тэрбээр [[Нирвана (хамтлаг)|Нирвана]] хамтлагийн Rock and Roll Hall of Fame ёслолд зориулан "All Apologies" дууг дуулсан байна.<ref>{{cite magazine|url=https://www.billboard.com/articles/news/6049353/nirvana-joined-by-joan-jett-kim-gordon-st-vincent-lorde-at-rock-hall-ceremony|title=Nirvana Joined By Joan Jett, Kim Gordon, St. Vincent, Lorde at Rock Hall Ceremony|date=11 April 2014|magazine=Billboard|access-date=9 May 2014|archive-date=28 April 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140428051826/http://www.billboard.com/articles/news/6049353/nirvana-joined-by-joan-jett-kim-gordon-st-vincent-lorde-at-rock-hall-ceremony|url-status=live}}</ref> Хамтлагийн гишүүд Крист Новоселич, [[Дэйв Грол|Дейв Грол]] нар Лордыг Нирвана хамтлагийн дууг дуулахад "төгс зохицохоор" хэмээн тодорхойлж байв.<ref>{{cite web |last=Coplan |first=Chris |date=26 April 2014 |title=Dave Grohl on Lorde: she represents the 'Nirvana aesthetic' amid 'all that stripper pop' |url=https://consequence.net/2014/04/dave-grohl-on-lorde-she-represents-the-nirvana-aesthetic-amid-all-that-stripper-pop/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190220002742/https://consequence.net/2014/04/dave-grohl-on-lorde-she-represents-the-nirvana-aesthetic-amid-all-that-stripper-pop/ |archive-date=20 February 2019 |access-date=19 February 2019 |work=Consequence of Sound}}</ref> Лорд мөн онд ''The Hunger Games: Mockingjay — Part 1'' киноны цомогт продюсерээр ажилласан бөгөөд, цомогт багтсан "[[Yellow Flicker Beat]]" дуу нь 2015 оны [[Алтан бөмбөрцөг|Алтан бөмбөрцөгийн]] шагнал гардуулах ёслолд "Шилдэг киноны дуу" төрөлд нэр дэвшсэн юм.<ref name="2015GoldenGlobes">{{cite magazine|last=Lynch|first=Joe|title=2015 Golden Globe Nominees: Lorde, Lana Del Rey, Trent Reznor & More|url=https://www.billboard.com/articles/news/6405535/2015-golden-globe-nominees-lorde-lana-del-rey-trent-reznor|access-date=13 December 2014|magazine=Billboard|date=11 December 2014|archive-date=6 January 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150106203138/http://www.billboard.com/articles/news/6405535/2015-golden-globe-nominees-lorde-lana-del-rey-trent-reznor|url-status=live}}</ref> 2015 онд Лорд Disclosure хамтлагийн хоёр дахь цомог ''Caracal''-д багтсан "[[Magnets]]" дуун дээр хамтран ажилласан байна. === 2016-2018: ''Melodrama'' === [[File:Lorde_@_Bonnaroo_2017.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lorde_@_Bonnaroo_2017.jpg|alt=Lorde looking sideways as she performs onstage in a sheer coloured outfit|thumb|251x251px|Лорд 2017 оны Bonnaroo наадмын үеэр]] Лорд 2016 оны Brit Awards-ын үеэр дуучин Девид Боуид хүндлэл үзүүлэхээр түүний "Life on Mars" дууг дуулж, хоёр жилийн дараа анх удаа тайзан дээр гараад байв.<ref>{{cite news |date=25 February 2016 |title=David Bowie's son thanks Brits for 'beautiful' tribute by Lorde |work=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/music/2016/feb/25/david-bowie-brits-tribute-lorde-duncan-jones |url-status=live |access-date=29 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160229020615/http://www.theguardian.com/music/2016/feb/25/david-bowie-brits-tribute-lorde-duncan-jones |archive-date=29 February 2016}}</ref> Өмнө нь Девид Боуи Лордыг "хөгжмийн ирээдүй" хэмээн тодотгосон байжээ.<ref>{{cite web |date=22 March 2016 |title=David Bowie saw Lorde as 'the future of music' |url=https://www.theguardian.com/music/2016/mar/22/david-bowie-lorde-future-of-music |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180922173522/https://www.theguardian.com/music/2016/mar/22/david-bowie-lorde-future-of-music |archive-date=22 September 2018 |access-date=23 February 2019 |work=The Guardian}}</ref> Түүний энэхүү үзүүлбэр нь Боуид хүндэтгэл үзүүлсэн цөөн хэдэн чанартай үзүүлбэрүүдийн нэгээр маргаангүй нэрлэгдсэн юм. Тус оны сүүлээр Лорд Broods хамтлагийн ''Conscious'' цомогт багтсан "Heartlines" дуун дээр хамтран ажилласан.<ref>{{cite magazine|url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/7401141/lorde-broods-heartlines-co-wrote|title=Lorde Returns! Hear 'Heartlines,' the Song She Co-Wrote With Broods|first=Joe|last=Lynch|magazine=Billboard|date=10 June 2016|access-date=21 January 2019|archive-date=23 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181123200844/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/7401141/lorde-broods-heartlines-co-wrote|url-status=live}}</ref> Түүний хоёр дахь цомог ''[[Melodrama]]''-ийн эхний сингл "[[Green Light]]" нь 2017 оны 3-р сард олон нийтийн хүртээл болсон<ref>{{cite web |author=Savage, Mark |date=2 March 2017 |title=All you need to know about Lorde's new single, Green Light |url=https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-39143565 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170325211206/http://www.bbc.com/news/entertainment-arts-39143565 |archive-date=25 March 2017 |access-date=2 March 2017 |work=BBC News}}</ref> бөгөөд цацагдсан даруйдаа л шүүмжлэгчдээс тун өндөр үнэлгээг авч, ''NME'' болон ''The Guardian'' сэтгүүлүүд 2017 оны шилдэг дуугаар өргөмжилсөн юм.<ref>{{cite news |date=22 January 2018 |title=Pazz & Jop: It's Kendrick's and Cardi's World. We're All Just Living in It |work=The Village Voice |url=https://www.villagevoice.com/2018/01/22/pazz-jop-the-top-albums-and-singles-of-2017/ |url-status=live |access-date=10 February 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210126002600/https://www.villagevoice.com/2018/01/22/pazz-jop-the-top-albums-and-singles-of-2017/ |archive-date=26 January 2021}} {{Cite news |date=27 November 2017 |title=Best Songs of the Year 2017 |work=NME |url=https://www.nme.com/blogs/nme-blogs/nmes-best-tracks-year-2017-2161431/5/ |url-status=live |access-date=4 December 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171201194206/http://www.nme.com/blogs/nme-blogs/nmes-best-tracks-year-2017-2161431/5/ |archive-date=1 December 2017}} {{cite news |last=Beaumont-Thomas |first=Ben |date=4 December 2017 |title=The top 100 tracks of 2017 |work=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/music/2017/dec/04/the-top-100-tracks-of-2017 |url-status=live |access-date=1 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171204133716/https://www.theguardian.com/music/2017/dec/04/the-top-100-tracks-of-2017 |archive-date=4 December 2017}}</ref> Уг дуу нь Шинэ Зеланд улсын чартад тэргүүн байр, Австрали, Канад улсуудын чартад шилдэг 10-т бичигдсэн байдаг.<ref>{{cite web |title=Lorde – Green Light |url=https://australian-charts.com/showitem.asp?interpret=Lorde&titel=Green+Light&cat=s |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190220124150/https://australian-charts.com/showitem.asp?interpret=Lorde&titel=Green+Light&cat=s |archive-date=20 February 2019 |access-date=20 February 2019 |publisher=Hung Medien}} {{cite magazine|url=https://www.billboard.com/artist/lorde/chart-history/can/|title=Lorde – Green Light Chart History – Canadian Hot 100|magazine=Billboard|access-date=20 February 2019|archive-date=20 February 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190220154245/https://www.billboard.com/music/Lorde/chart-history/canadian-hot-100/song/1016733|url-status=live}}</ref> 3-р сарын сүүлээр Лорд АНУ-с гаралтай Bleachers хамтлагийн ''Gone Now'' цомогт багтсан "Don't Take the Money" дууг хамтран зохиожээ.<ref>{{cite magazine|last1=Legaspi|first1=Althea|title=Jack Antonoff Details Bleachers' 'Gone Now' LP|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/jack-antonoff-details-bleachers-gone-now-lp-107182/|access-date=17 March 2019|magazine=Rolling Stone|date=14 April 2017|archive-date=10 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190410183658/https://www.rollingstone.com/music/music-news/jack-antonoff-details-bleachers-gone-now-lp-107182/|url-status=live}}</ref> "Green Light" цацагдсанаас долоо хоногийн дараа тэрбээр ''Melodrama'' цомгоос анхны промо сингл "[[Liability]]"-г цацсан бөгөөд тус долоо хоногтоо ''Saturday Night Live'' нэвтрүүлэгт оролцож, хоёр дууныхаа анхны амьд хувилбаруудыг нийтэд толилуулсан юм. ''Melodrama'' цомог нь Лордын хувьд цоо шинэ ертөнц байсан гэж хэлж болно. ''Pure Heroine'' цомгийг бодвол илүү хосын харилцаан дээр төвлөрсөн, томоожсон хэв маягтай цомог бүтсэн юм.<ref name="NewYorkTimesProfile">{{cite web |last=Weiner |first=Jonah |date=12 April 2017 |title=The Return of Lorde |url=https://www.nytimes.com/2017/04/12/magazine/the-return-of-lorde.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170621182656/https://www.nytimes.com/2017/04/12/magazine/the-return-of-lorde.html?_r=0 |archive-date=21 June 2017 |access-date=3 February 2019 |work=The New York Times}}</ref> Тус цомог нь 2017 оны 6-р сарын 16-нд цацагдсан бөгөөд фенүүд болон шүүмжлэгчдээс маш өндөр үнэлгээг авсан ба сэтгүүлүүдийн үнэлгээг дундажлан харуулдаг Metacritic сайтад Melodrama цомог нь 2017 оны шилдэг цомгуудын жагсаалтад ердөө Кендрик Ламарын ''Damn.'' цомгийн ард 2-р байранд эрэмбэлэгдсэн байдаг.<ref>{{cite web |title=Best of 2017: Music Critic Top 10 Lists |url=https://www.metacritic.com/feature/critics-pick-top-10-best-albums-of-2017 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210118201758/https://www.metacritic.com/feature/critics-pick-top-10-best-albums-of-2017 |archive-date=18 January 2021 |access-date=21 January 2019 |publisher=Metacritic}}</ref> ''Melodrama'' нь АНУ-д эхний долоо хоногтоо 109,000 хувь борлогдож, [[Billboard 200|''Billboard'' 200]] чартын тэргүүн байранд бичигдсэн. Энэ нь Лордын АНУ дахь анхны шилдэг цомог болж, ''[[Pure Heroine]]'' цомгийн амжилтыг эвдсэн юм. Цомгийн хоёр дахь сингл "[[Perfect Places]]" 6-р сарын 1-нд, гурав дахь сингл "[[Homemade Dynamite]]" нь Калид, Post Malone, SZA нартай хамт 9-р сарын 16-нд тус тус цацагдсан.<ref>{{cite web |last=Kim |first=Michelle |date=13 September 2017 |title=Lorde Announces New SZA-Featuring "Homemade Dynamite" Remix |url=https://pitchfork.com/news/lorde-announces-new-sza-featuring-homemade-dynamite-remix/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170914125702/https://pitchfork.com/news/lorde-announces-new-sza-featuring-homemade-dynamite-remix/ |archive-date=14 September 2017 |access-date=13 September 2017 |website=Pitchfork}}</ref> Лорд уг цомгоороо 2018 оны [[Грэммийн шагнал]] гардуулах ёслолд "Оны шилдэг цомог" төрөлд нэр дэвшсэн билээ.<ref>{{cite magazine|url=https://www.billboard.com/articles/news/grammys/8096810/grammys-2018-bruno-mars-album-of-the-year|title=Bruno Mars Completes His Big Night by Winning Album of the Year for '24K Magic' at the 2018 Grammy Awards|magazine=Billboard|last=Lamarre|first=Carl|date=28 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180319062911/https://www.billboard.com/articles/news/grammys/8096810/grammys-2018-bruno-mars-album-of-the-year|archive-date=19 March 2018}}</ref> Цомгийн аялан тоглолт 2017 оны сүүлээр Европт,<ref>{{cite web |last=Barr |first=Natalia |date=8 June 2017 |title=Lorde Announces Melodrama World Tour, New Song Due Out at Midnight |url=https://www.pastemagazine.com/articles/2017/06/lorde-announces-melodrama-world-tour.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170805014821/https://www.pastemagazine.com/articles/2017/06/lorde-announces-melodrama-world-tour.html |archive-date=5 August 2017 |access-date=9 December 2017 |website=Paste}}</ref> 2018 онд Хойд Америкт тоглогдсон байдаг.<ref>{{cite magazine|last1=Stubblebine|first1=Allison|title=Lorde Reveals Run the Jewels, Mitski & Tove Styrke as Support for Melodrama Tour in North America|url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/7988877/lorde-melodrama-tour-support-run-the-jewels-mitski-tove-styrke-north-america-dates|access-date=30 May 2018|magazine=Billboard|date=4 October 2017|archive-date=26 May 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180526063940/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/7988877/lorde-melodrama-tour-support-run-the-jewels-mitski-tove-styrke-north-america-dates|url-status=live}}</ref> === 2019-Одоо: ''Solar Power'' === Лорд 2019 он гаруут л өөрийн бүх сошиал хаягуудаа хааж, уран бүтээлээсээ түр завсарлага аваад байсан юм. 2020 оны 5-р сард фенүүддээ бичсэн мэйлдээ гурав дахь цомгийнхоо ажилд орсноо мэдэгдэж, 11-р сард [[Антарктид]] тив рүү аялсан тэмдэглэл болох ''Going South'' нэртэй номоо цацсан юм.<ref name="book">{{cite news |last1=Bruce |first1=Jasper |date=24 November 2020 |title=Lorde to release 100-page photo album documenting Antarctica trip |work=NME |url=https://www.nme.com/news/music/lorde-to-release-100-page-photo-album-documenting-antarctica-trip-2824405 |url-status=live |access-date=25 November 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201125014306/https://www.nme.com/news/music/lorde-to-release-100-page-photo-album-documenting-antarctica-trip-2824405 |archive-date=25 November 2020}}</ref> 2021 оны 5-р сард Лорд Primavera Sound 2022 наадмын бүрэлдэхүүнд багтсан мэдээлэл цацагдсанаар фенүүд нь түүний эргэн ирэлт тун ойртсон байна хэмээн таамаглацгааж байв.<ref>{{cite web |last1=Curto |first1=Justin |date=25 May 2021 |title=Lorde Books First Live Show in Over Two Years at Primavera Sound 2022 |url=https://www.vulture.com/2021/05/primavera-sound-2022-lineup-lorde-first-live-show-years.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210531004932/https://www.vulture.com/2021/05/primavera-sound-2022-lineup-lorde-first-live-show-years.html |archive-date=31 May 2021 |access-date=31 May 2021 |website=Vulture}}</ref> Төд удалгүй 6-р сард нь Лорд өөрийн вебсайтдаа "Solar Power" хэмээх гарчигтай, "2021 он ... Тэвчээртэй" хэмээх тайлбартай зураг нийтэлсэн нь түүний гурав дахь цомгийн нүүр байлаа.<ref>{{cite web |last1=Strauss |first1=Matthew |date=7 May 2021 |title=Lorde Updates Website With "Solar Power" Teaser |url=https://pitchfork.com/news/lorde-updates-website-with-solar-power-teaser/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210607204619/https://pitchfork.com/news/lorde-updates-website-with-solar-power-teaser/ |archive-date=7 June 2021 |access-date=7 May 2021 |website=Pitchfork}}</ref> Лорд 6-р сарын 10-нд "Solar Power" дуугаа цацаж, дөрвөн жилийн дараа хөгжмийн ертөнцөд дахин эргэн ирсэн юм.<ref>{{cite magazine|last1=Atkinson|first1=Katie|date=10 June 2021|title=Lorde's 'Solar Power' Has Beamed Down: Stream It Now|magazine=Billboard|url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9585721/lorde-solar-power-stream|access-date=10 June 2021|archive-date=10 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210610222226/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9585721/lorde-solar-power-stream|url-status=live}}</ref> Уг дуу нь түүний өмнөх хоёр цомгийн хэв маягаас эрс өөр, psychedelic, инди фолк жанрын дуу бөгөөд Шинэ Зеланд улсын чартын хоёрдугаар байранд бичигдэж байв. ''Solar Power'' цомгоос "Stoned at the Nail Salon", "Mood Ring" дуунууд 7-р сарын 21-нд, 8-р сарын 17-нд тус тус цацагдаж,<ref>{{cite news |last1=Gallagher |first1=Alex |date=20 July 2021 |title=Lorde's new single 'Stoned at the Nail Salon' is arriving tomorrow |work=NME |url=https://www.nme.com/en_au/news/music/lorde-new-single-stoned-at-the-nail-salon-arriving-tomorrow-2997951 |url-status=live |access-date=21 July 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210721035423/https://www.nme.com/en_au/news/music/lorde-new-single-stoned-at-the-nail-salon-arriving-tomorrow-2997951 |archive-date=21 July 2021}}</ref><ref>{{cite web |author=Gallagher, Alex |date=16 August 2021 |title=Lorde announces new single 'Mood Ring' will arrive this week |url=https://www.nme.com/news/music/lorde-announces-new-single-mood-ring-will-arrive-this-week-3020552/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210816230242/https://www.nme.com/news/music/lorde-announces-new-single-mood-ring-will-arrive-this-week-3020552/ |archive-date=16 August 2021 |access-date=1 September 2021 |work=NME}}</ref> цомог нь албан ёсоор 8-р сарын 20-нд сонсогчдын хүртээл болсон. Шүүмжлэгчид ''Solar Power'' цомгийг нэг их таатай хүлээж аваагүй бөгөөд ихэвчлэн өмнөх хоёр цомгоосоо тааруухан үнэлгээг авч байв.<ref name=":0">{{Cite web |last=White |first=Caitlin |date=10 June 2021 |title=Lorde Confirms Her Third Album, 'Solar Power,' Is 'Feral And Free' And Coming Soon |url=https://uproxx.com/pop/lorde-solar-power-album-newsletter/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210610223823/https://uproxx.com/pop/lorde-solar-power-album-newsletter/ |archive-date=10 June 2021 |access-date=10 June 2021 |publisher=Uproxx}}</ref> 2021 оны 9-р сард Лорд ''Solar Power'' цомогт багтсан зарим дуунуудаа Шинэ Зеландын уугуул [[Маори хэл]] дээр дуулан, ''Te Ao Mārama'' нэртэйгээр олны хүртээл болгожээ.<ref>{{cite news |last1=Hayden |first1=Leonie |title='I'm beginning a journey': The inside story of Lorde's surprise mini-album in te reo Māori |work=The Spinoff |url=https://thespinoff.co.nz/atea/09-09-2021/lorde-interview-maori-lyrics-solar-power/ |url-status=live |access-date=9 September 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210909044208/https://thespinoff.co.nz/atea/09-09-2021/lorde-interview-maori-lyrics-solar-power/ |archive-date=9 September 2021}}</ref> == Уран бүтээлийн хэв маяг == === Нөлөөлөл === Лордын ээж нь яруу найрагч бөгөөд Лордыг дууны үг бичихэд нь хамгийн том нөлөө үзүүлсэн хүн хэмээж байжээ.<ref name="telegraph13">{{cite news |author=McNulty, Bernadette |date=8 November 2013 |title=Lorde interview: Dream Teen |work=[[The Daily Telegraph]] |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/music/10433978/Lorde-interview-Dream-Teen.html |url-status=live |access-date=14 November 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131114030920/http://www.telegraph.co.uk/culture/music/10433978/Lorde-interview-Dream-Teen.html |archive-date=14 November 2013}}</ref> Лорд багаасаа жаз хөгжим<ref name="BlackMagazine2">{{cite web |last=Fell |first=Grant |date=30 January 2014 |title=Lorde, the year |url=http://www.blackmagazine.co.nz/blk-list/lorde-the-year/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20141006121603/http://www.blackmagazine.co.nz/blk-list/lorde-the-year/ |archive-date=6 October 2014 |access-date=30 August 2014 |work=Black Magazine}}</ref> болоод аав, ээжийнхээ дуртай дуучид болох Кат Стивенс, Нил Янг, Fleetwood Mac нарыг түлхүү сонсдог байв.<ref name="telegraph12">{{cite news |author=McNulty, Bernadette |date=8 November 2013 |title=Lorde interview: Dream Teen |work=[[The Daily Telegraph]] |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/music/10433978/Lorde-interview-Dream-Teen.html |url-status=live |access-date=14 November 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131114030920/http://www.telegraph.co.uk/culture/music/10433978/Lorde-interview-Dream-Teen.html |archive-date=14 November 2013}}</ref> Тэрээр ''Pure Heroine'' цомгоо бичиж байхдаа SBTRKT, Grimes зэрэг электроник урсгалаар бүтээлээ туурвидаг уран бүтээлчдээс түлхүү нөлөө авснаа дурдаж байжээ.<ref name="James">{{cite news |last=Lachno |first=James |date=11 September 2013 |title=Lorde&nbsp;– New Music |work=The Daily Telegraph |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/music/new-music/10296479/Lorde-New-Music.html |url-status=live |access-date=14 September 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130916024407/http://www.telegraph.co.uk/culture/music/new-music/10296479/Lorde-New-Music.html |archive-date=16 September 2013}}</ref> Лордод чухал нөлөө үзүүлсэн бусад уран бүтээлчдийг дурдвал, Грэйс Жонс,<ref name="Lorde">{{cite web |author=Julie Naughton and Pete Born |date=20 May 2014 |title=Lorde on Influences&nbsp;– and Cosmetics |url=http://wwd.com/beauty-industry-news/people/lorde-on-influences-and-cosmetics-7688319/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151207151018/https://wwd.com/beauty-industry-news/people/lorde-on-influences-and-cosmetics-7688319/ |archive-date=7 December 2015 |access-date=27 November 2015 |work=Women's Wear Daily}}</ref> Жеймс Блэк, Bon Iver,<ref name="TeenVogue">{{cite web |last=Lewis |first=Casey |date=19 July 2013 |title=Get to Know Lorde, the 16-Year-Old Pop Star Everyone's Talking About |url=http://www.teenvogue.com/entertainment/music/2013-07/lorde-interview |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714144130/http://www.teenvogue.com/entertainment/music/2013-07/lorde-interview |archive-date=14 July 2014 |access-date=6 July 2014 |work=Тeen Vogue}}</ref> Arcade Fire, Канье Уэст, Prince,<ref name="DigitalSpycoUKintimidatingPeers">{{cite web |last=Simpson |first=Leah |date=5 November 2013 |title=Lorde 'I relate to Kanye West and I feel intimidated by teenage girls' |url=http://DigitalSpy.co.UK/music/news/a529048/lorde-i-relate-to-kanye-west-and-i-feel-intimidated-by-teenage-girls.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131107225023/http://www.digitalspy.co.uk/music/news/a529048/lorde-i-relate-to-kanye-west-and-i-feel-intimidated-by-teenage-girls.html |archive-date=7 November 2013 |access-date=5 November 2013 |work=Digital Spy}}</ref> Девид Боуи нар болно.<ref>{{cite news |date=3 March 2017 |title=Lorde reveals David Bowie was inspiration for second album as new single Green Light released |work=The Daily Telegraph |url=https://www.telegraph.co.uk/music/news/lorde-reveals-david-bowie-inspiration-second-album-new-single/ |url-status=live |access-date=21 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180318041102/https://www.telegraph.co.uk/music/news/lorde-reveals-david-bowie-inspiration-second-album-new-single/ |archive-date=18 March 2018}}</ref> Лорд хоёр дахь цомог ''[[Melodrama]]''-гаа бичиж байхдаа The 1975 хамтлагийн "Somebody Else", [[Рианна|Рианнагийн]] "Higher", [[Кэти Перри|Кэти Перригийн]] "Teenage Dream" зэрэг дуунуудыг [[Нью-Йорк хот|Нью-Йорк]] хотын үдэш алхангаа, метронд явж байхдаа сонсдог байсан нь нэлээдгүй нөлөө үзүүлсэн хэмээжээ.<ref>{{Cite web |title=Watch Lorde Cover One Of Her 'Favorite Songs' On Tour |url=https://www.mtv.com/news/b9jx3w/lorde-cover-the-1975-somebody-else |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230616163242/https://www.mtv.com/news/b9jx3w/lorde-cover-the-1975-somebody-else |archive-date=16 June 2023 |access-date=13 June 2023 |website=MTV |language=en}}</ref> Мөн ''Melodrama'' цомог бүтэхэд Frank Ocean-ий ''Blonde'' цомгийн "дууны уламжлалт бүтцийг" эвдсэн хэв маяг нь чухал нөлөө үзүүлсэн байдаг.<ref name="NewsweekMelodramaInspirations">{{cite news |last1=Shaffer |first1=Claire |date=24 June 2017 |title=The Influences on Lorde's 'Melodrama': Frank Ocean, Robyn, Bowie and 10 Other Artists Who Shaped Its Sound |work=Newsweek |url=http://www.newsweek.com/lorde-melodrama-influences-frank-ocean-robyn-bowie-prince-628768 |url-status=live |access-date=23 February 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170906204642/http://www.newsweek.com/lorde-melodrama-influences-frank-ocean-robyn-bowie-prince-628768 |archive-date=6 September 2017}}</ref> === Хэв маяг === ''The Guardian'' сэтгүүл Лордын уран бүтээлийн хэв маягийг Скай Феррейра, [[Лана Дел Рей]] нартай адилтгасан байдаг бөгөөд Лорд ихэвчлэн электропоп, арт поп, дрим поп, инди поп, инди электро жанраар бүтээлээ туурвидаг.<ref>{{cite web |last=Mahoney |first=Stan |date=8 July 2014 |title=Lorde review&nbsp;– voice of the generation, with a dash of gold lamé and confetti |url=https://www.theguardian.com/culture/australia-culture-blog/2014/jul/09/lorde-review-voice-of-the-generation-with-a-dash-of-gold-lame-and-confetti |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140819083600/http://www.theguardian.com/culture/australia-culture-blog/2014/jul/09/lorde-review-voice-of-the-generation-with-a-dash-of-gold-lame-and-confetti |archive-date=19 August 2014 |access-date=27 August 2014 |work=The Guardian}}</ref> Лордын дуунуудын минималист аяз, өгүүлэл мэт онцгой дууны үгс нь түүний хөгжмийн ертөнц дэх байр суурийг тамгалсан гэж хэлж болно. Лорд тайзан дээр "зөвхөн хоолойндоо анхаарахын тулд ямар нэгэн хөгжмийн зэмсэг тоглодоггүй"<ref name="autogenerated1">{{cite web |last=Ryzik |first=Melena |date=20 May 2014 |title=Mutual Admiration, Across the Sea, Across the Years |url=https://www.nytimes.com/2014/05/21/arts/music/mutual-admiration-across-the-sea-across-the-years.html |url-status=live |archive-url=https://www.webcitation.org/6qQp3ImQj?url=https://www.nytimes.com/2014/05/21/arts/music/mutual-admiration-across-the-sea-across-the-years.html?_r=1 |archive-date=13 May 2017 |access-date=16 June 2014 |work=The New York Times}} {{cite web |last=Darwin |first=Liza |date=27 June 2013 |title=Meet Lorde: She's a Talented Teenage Badass |url=http://noisey.vice.com/blog/meet-lorde-shes-a-talented-teenage-badass |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131028031927/http://noisey.vice.com/blog/meet-lorde-shes-a-talented-teenage-badass |archive-date=28 October 2013 |access-date=16 December 2013 |work=Vice}}</ref> хэмээн мэдэгдэж байсан ч, ''Melodrama'' цомгийн аялан тоглолтын үеэр зарим дуун дээрээ ксилофон, бөмбөр тоглосон байдаг.<ref>{{cite news |last1=Wright |first1=Daniel |date=28 September 2017 |title=Lorde at Alexandra Palace, London, review: Artist performs her clever, danceable pop at a perfect live show |work=The Independent |url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/reviews/lorde-live-show-review-london-alexandra-palace-melodrama-setlist-pure-heroine-green-light-a7971446.html |url-status=live |access-date=5 May 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171228171802/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/reviews/lorde-live-show-review-london-alexandra-palace-melodrama-setlist-pure-heroine-green-light-a7971446.html |archive-date=28 December 2017}}</ref> === Дүр төрх === Лорд тайзан дээр өөрийнхөөрөө байх дуртай ба эв хавгүй бүжгийн хөдөлгөөнөөрөө олонд танигдсан. Тэрбээр тайзныхаа нэрийг язгууртан угсааны хэв маяг дээр үндэслэн "Lord" хэмээн сонгосон ч, хэт эршүүд санагдсаны улмаас илүү эрхэмсэг болгохын тулд ард нь "e" үсэг нэмэн, "Lorde" хэмээн сонгожээ.<ref>{{cite web |last=Weber |first=Lindsey |date=19 August 2013 |title=Lorde 101: Who Is This 16-Year-Old New Zealand Singer Everyone's Talking About? |url=https://www.vulture.com/2013/08/lorde-101-who-is-this-16-year-old-singer.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130821231605/https://www.vulture.com/2013/08/lorde-101-who-is-this-16-year-old-singer.html |archive-date=21 August 2013 |access-date=3 February 2019 |work=New York}}</ref> Тэрбээр өөрийгөө феминист, секс-позитив хэмээн тодорхойлдог.<ref name="varietyinterview">{{cite web |last=Defebaugh |first=William |date=16 December 2013 |title=Praise the Lorde |url=https://vmagazine.com/article/praise-the-lorde/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181009092638/https://vmagazine.com/article/praise-the-lorde/ |archive-date=9 October 2018 |access-date=9 October 2018 |work=V}}</ref> Лорд "Royals" дуугаараа анх хөгжмийн ертөнцөд минималист урсгалыг түгээн дэлгэрүүлсэн чухал үүрэгтэй.<ref>{{cite web |last=Palathingal |first=George |date=22 November 2017 |title=Lorde review: Star shines under the burden of expectation |url=https://www.smh.com.au/entertainment/music/lorde-review-star-shines-under-the-burden-of-expectation-20171122-gzq9gc.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190203043309/https://www.smh.com.au/entertainment/music/lorde-review-star-shines-under-the-burden-of-expectation-20171122-gzq9gc.html |archive-date=3 February 2019 |access-date=3 February 2019 |work=The Sydney Morning Herald}}</ref> Түүнийг ''Billboard'' сэтгүүл 2013 онд "Альтернатив хатан хаан" хэмээн өргөмжилж байв.<ref name="CoverStory3">{{cite magazine|url=https://www.billboard.com/articles/news/5687161/lorde-the-billboard-cover-story|title=Lorde: The Billboard Cover Story|magazine=Billboard|first=Jason|last=Lipshutz|date=6 September 2013|access-date=20 June 2014|archive-date=8 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130908223524/https://www.billboard.com/articles/news/5687161/lorde-the-billboard-cover-story|url-status=live}}</ref> 2010-аад оны хөгжмийн урсгалд Лордын үзүүлсэн нөлөөг нэр хүндтэй бүхий л сэтгүүлүүд онцолсон байдаг бөгөөд тэрбээр NPR сэтгүүлийн 21-р зуунд хамгийн нөлөөт уран бүтээлчдийн жагсаалтын 12-р байранд бичигдэж байжээ.<ref>{{cite web |last=Lorusso |first=Marissa |date=20 November 2018 |title=Turning the Tables: Your List Of The 21st Century's Most Influential Women Musicians |url=https://www.npr.org/2018/11/20/668372321/turning-the-tables-your-list-of-the-21st-centurys-most-influential-women-musicia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181214001045/https://www.npr.org/2018/11/20/668372321/turning-the-tables-your-list-of-the-21st-centurys-most-influential-women-musicia |archive-date=14 December 2018 |access-date=14 December 2018 |publisher=NPR}}</ref> Лорд илүү альтернатив талдаа чиглэсэн поп урсгалыг дэлгэрүүлж, [[Билли Айлиш]],<ref>{{cite magazine|last1=Aniftos|first1=Rania|title=Here's What Finneas Thinks When People Ask About 'The Next Billie Eilish'|url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9367763/finneas-the-next-billie-eilish-question|access-date=20 August 2022|magazine=Billboard|date=28 April 2020|archive-date=30 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200430012432/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9367763/finneas-the-next-billie-eilish-question|url-status=live}}</ref> Оливиа Родриго,<ref>{{Cite magazine|first1=Frankie|last1=Dunn|date=14 January 2021|title=Olivia Rodrigo on heartbreak, Taylor Swift and her TV obsession|url=https://i-d.vice.com/en_uk/article/pkdmz8/olivia-rodrigo-interview-about-drivers-license-taylor-swift-and-disney-hsmtmts|access-date=20 August 2022|magazine=i-D|archive-date=14 January 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210114133445/https://i-d.vice.com/en_uk/article/pkdmz8/olivia-rodrigo-interview-about-drivers-license-taylor-swift-and-disney-hsmtmts|url-status=live}}</ref> Конан Грей, Трой Сиван, Сабрина Карпентер зэрэг уран бүтээлчдийн амжилттай замналд том хувь нэмэр оруулсан юм.<ref>{{cite web |date=8 September 2015 |title=Troye Sivan – Fans, Favorites + Fangirling |url=https://www.youtube.com/watch?v=WFirSjxrWgo |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211024014921/https://www.youtube.com/watch?v=WFirSjxrWgo |archive-date=24 October 2021 |access-date=20 August 2020 |work=PopCrush}}</ref> == Нэр дэвшсэн шагналууд == {{Main|Лордын хүртсэн шагналууд}}Дебют хийсэн жилдээ л Лорд 2013 оны Шинэ Зеландын хөгжмийн наадамд 4 шагнал хүртсэн байдаг.<ref>{{cite news |date=21 November 2013 |title=Lorde wins big at 2013 NZ Music Awards |work=3 News |url=http://www.3news.co.nz/Lorde-wins-big-at-2013-NZ-Music-Awards/tabid/418/articleID/322318/Default.aspx |url-status=live |access-date=21 November 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131202231355/http://www.3news.co.nz/Lorde-wins-big-at-2013-NZ-Music-Awards/tabid/418/articleID/322318/Default.aspx |archive-date=2 December 2013}}</ref> Түүний "Royals" дуу нь Австралийн хамгийн нэр хүндтэй APRA Silver Scroll Award,<ref>{{cite news |last=Jenkins |first=Lydia |date=16 October 2013 |title=Lorde's Royals wins APRA Silver Scroll award |work=The New Zealand Herald |url=http://www.nzherald.co.nz/entertainment/news/article.cfm?c_id=1501119&objectid=11140589 |url-status=live |access-date=15 October 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131024055717/http://www.nzherald.co.nz/entertainment/news/article.cfm?c_id=1501119&objectid=11140589 |archive-date=24 October 2013}}</ref> Грэммийн "Оны шилдэг дуу", "Шилдэг ганцаарчилсан поп үзүүлбэр"<ref name="2014Grammys2">{{cite web |date=27 January 2014 |title=Grammys 2014: Winners list |url=https://edition.cnn.com/2014/01/26/showbiz/grammys-winners-list/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415082044/http://edition.cnn.com/2014/01/26/showbiz/grammys-winners-list/index.html |archive-date=15 April 2014 |access-date=25 May 2014 |publisher=[[CNN]]}}</ref> зэрэг шагналуудыг хүртжээ. 2015 онд "Yellow Flicker Beat" дуугаараа Алтан бөмбөрцөгийн шагнал гардуулах ёслолд "Шилдэг киноны дуу" төрөлд,<ref name="2015GoldenGlobes2">{{cite magazine|last=Lynch|first=Joe|title=2015 Golden Globe Nominees: Lorde, Lana Del Rey, Trent Reznor & More|url=https://www.billboard.com/articles/news/6405535/2015-golden-globe-nominees-lorde-lana-del-rey-trent-reznor|access-date=13 December 2014|magazine=Billboard|date=11 December 2014|archive-date=6 January 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150106203138/http://www.billboard.com/articles/news/6405535/2015-golden-globe-nominees-lorde-lana-del-rey-trent-reznor|url-status=live}}</ref> 2018 онд ''Melodrama'' цомгоороо Грэммийн "Оны шилдэг цомог" төрлүүдэд тус тус нэр дэвшсэн байдаг.<ref>{{cite web |title=60th Annual Grammy Awards |url=https://www.grammy.com/grammys/awards/60th-annual-grammy-awards |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171128172753/https://www.grammy.com/grammys/awards/60th-annual-grammy-awards |archive-date=28 November 2017 |access-date=3 February 2019 |publisher=National Academy of Recording Arts and Sciences}}</ref> Лорд мөн карьерынхаа туршид хоёр Brit Awards, хоёр ''Billboard'' Music Awards, нэг MTV Video Music Award, гурван World Music Awards-ийг өөрийн болгосон.<ref>{{cite magazine|archive-url=https://www.webcitation.org/6PpI4xmDF?url=http://www.billboard.com/articles/events/bbma-2014/6092028/billboard-music-awards-winners-list-complete-full|url=https://www.billboard.com/articles/events/bbma-2014/6092028/billboard-music-awards-winners-list-complete-full|title=Billboard Music Awards 2014: Full Winners List|magazine=Billboard|archive-date=25 May 2014|date=18 May 2014|access-date=22 September 2014|url-status=live}} {{cite web |last=Flaster |first=Craig |date=24 August 2014 |title=Lorde Becomes First Female Artist To Win Best Rock Video VMA |url=http://www.mtv.com/news/1910089/lorde-vma-best-rock-video/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914025857/http://www.mtv.com/news/1910089/lorde-vma-best-rock-video/ |archive-date=14 September 2014 |access-date=22 September 2014 |publisher=MTV News}} {{cite web |title=World Music Awards 2014: Full list of winners |url=http://www.viasat1.com.gh/vone/news/entertainment.php?postId=2114 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140603175624/http://viasat1.com.gh/vone/news/entertainment.php?postId=2114 |archive-date=3 June 2014 |access-date=8 August 2014 |publisher=Viasat 1}}</ref> == Бүтээлүүд == {{Main|Лордын бүтээлүүд}} * ''[[The Love Club EP]]'' (2013) * ''[[Pure Heroine]]'' (2013) * ''[[Melodrama]]'' (2017) * ''Solar Power'' (2021) * ''Virgin'' (2025) == Аялан тоглолтууд == * Pure Heroine Tour (2013-2014) * Melodrama World Tour (2017-2018) * Solar Power Tour (2022-2023) == Цахим холбоос == * {{Official website|http://lorde.co.nz/}} == Холбооc == {{Lorde|state=collapsed}} [[Ангилал:Лорд| ]] [[Ангилал:Грэммийн шагналтан]] [[Ангилал:Поп дуучин]] [[Ангилал:Псевдоним]] [[Ангилал:Дуучин]] [[Ангилал:BRIT Award шагналтан]] [[Ангилал:Шинэ Зеландчууд]] [[Ангилал:Хорватчууд]] [[Ангилал:1994 онд төрсөн]] qutb1lnxuxyz1q4fg5789qr8l7adtl9 14 79270 822931 555052 2025-06-23T22:23:58Z Chongkian 21163 822931 wikitext text/x-wiki [[Ангилал:Исламын шашны хүн]] [[Ангилал:Исламын түүх]] [[Ангилал:Куран|хүн]] cfvrs22p5k9rphmcxwmtm88tl31a4wp 14 79271 822928 736120 2025-06-23T22:23:18Z Chongkian 21163 Chongkian moved page [[Ангилал:Коран]] to [[Ангилал:Куран]] 736120 wikitext text/x-wiki {{cat main}} {{Commonscat|Qur'an}} [[Ангилал:Ариун ном]] [[Ангилал:Араб хэлээрх утга зохиол]] [[Ангилал:Исламын утга зохиол]] moaun61995ygfw9wg66pb5nb6y52832 10 98761 822876 637575 2025-06-23T15:46:37Z Milenioscuro 19719 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:South Sudan (2015–2020) rel location map.svg]] → [[File:South Sudan rel (2015–2020) location map.svg]] 822876 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{1}}} | name = Өмнөд Судан | top = 12.7 | bottom = 3.2 | left = 23.15 | right = 36.4 |image = {{#switch:{{{2|}}} |relief = South Sudan rel location map.svg |#default = South Sudan adm location map.svg }} | zone = Улс }}<noinclude> {{Байршлын карт/Инфо}} === Өөр хувилбар === <gallery> South Sudan (2011–2015) adm location map.svg|2011–2015 South Sudan (2015–2020) adm location map.svg|2015–2020 South Sudan rel (2015–2020) location map.svg|2015–2020 </gallery> </noinclude> 5g26mmooc1db057g2wsidm7e5ylcu34 0 105908 822850 822758 2025-06-23T13:36:22Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822850 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс суурин | name = Хайфа | native_name = {{Hlist | {{Lang|he|{{Script/Hebrew|חֵיפָה}} |rtl=yes}} | {{Lang|ar|{{lang|ar|حيفا}} |rtl=yes}} }} | settlement_type = [[Израилын хотын жагсаалт|Хот]] | image_skyline = Pic haifa.png | image_caption = '''Дээд зүүн талаас:''' [[Кармел уул|Кармел уулнаас]] харагдах шөнийн Хайфагийн үзэмж; [[Бахайн ертөнцийн төв ордон]]; [[Хайфагийн Их Сургууль|Хайфагийн Их Сургуулийн]] агаарын үзэмж; [[Ахмадия]] [[Махмуд сүм, Хайфа|Махмуд сүм]]; [[Кармелит]]; [[Израилын Үндэсний Шинжлэх ухаан, Технологи, Сансрын Музей|Үндэсний Шинжлэх ухаан, Технологи, Сансрын Музей]]; Кармел уулнаас харагдах өдрийн Хайфагийн үзэмж. | image_flag = Flag of Haifa.svg | image_blank_emblem = [[File:Haifa coa.svg|60px]] | blank_emblem_type = Сүлд | image_map = Printable_map_haifa_israel_g_view_level_12_eng_svg.svg | mapsize = 250px | map_caption = Хайфагийн газрын зураг | pushpin_map_alt= | pushpin_map = Израил умард хайфа | pushpin_mapsize= | pushpin_label_position= left | pushpin_map_caption = Хайфагийн байршил | coordinates = {{coord|32|49|09|N|34|59|57|E|region:IL|display=inline,title}} | subdivision_type = [[Дэлхийн улс орны нэрс|Улс]] | subdivision_name = {{flag|Израил}} | subdivision_type1 = | subdivision_name1 = | subdivision_type2 = [[Израилын тойргууд|Тойрог]] | subdivision_name2 = {{flag|Хайфа тойрог|name=Хайфа}} | established_title = Байгуулагдсан | established_date = МЭ 1-р зуун | leader_title = Хотын дарга | leader_name = [[Йона Яхав]] | total_type = Нийт | area_total_km2 = 63666 | population_footnotes = {{Israel populations|reference}} | population_total = {{Israel populations|Haifa}} | population_urban = 600,000 | population_metro = 1,050,000 | population_as_of = {{Israel populations|Year}} | population_density_km2= 4,500 | website = {{URL|http://www.haifa.muni.il/English/Pages/default.aspx|www.haifa.muni.il}} }} '''Хайфа''' ({{lang-he|חֵיפָה‎}}; [[Араб хэл|Араб]]: حَيْفَا) — [[Израил]]д [[Тел-Авив]], [[Иерусалим]] хотуудын дараа хэмжээгээрээ гуравт ордог, 285.3 мянган хүнтэй [[хот]].<ref name="CBS">{{cite web|url=http://www1.cbs.gov.il/hodaot2015n/yeshuvim2014.xls|publisher=[[Israel Central Bureau of Statistics]]|title=Localities in Israel – 2014|access-date=2 October 2015|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20151003124527/http://www1.cbs.gov.il/hodaot2015n/yeshuvim2014.xls|archive-date=3 October 2015}}</ref><ref name="pop">{{cite web|url=http://www.jewishagency.org/JewishAgency/English/Aliyah/About+Israel/Cities/Haifa+9.htm|title=Haifa|access-date=5 May 2007|publisher=[[Jewish Agency for Israel|Jewish Agency]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20070926234156/http://www.jewishagency.org/JewishAgency/English/Aliyah/About%2BIsrael/Cities/Haifa%2B9.htm|archive-date=26 September 2007|url-status=dead}}</ref> Хайфа тойргийн нийслэл, хойд зүгийн нийслэл, хамгийн том хот гэж тооцогддог. Хайфа [[Израил|Израил улсад]] нөлөөтэй аж үйлдвэр, тээвэр, соёлын төв гэж тооцогддог ба тус улсын далайн худалдааны том төвүүдийн нэг. Үүссэн цагаасаа хойш боомт хот байсан. 2000-аад онд ч гэсэн хотын бэлгэ тэмдэг нь Хайфагийн боомт байсаар байна. Энэ боомт нь Израил улсын томоохон худалдааны боомт юм. Кармел уулын энгэрт баригдсан уг суурин нь 3000 гаруй жилийн түүхтэй. Хамгийн анх баригдсан суурин нь МЭӨ 14-р зууны Тель Абу Хавам гэдэг нэртэй суурин юм.<ref name="Judaica">[[Encyclopaedia Judaica|Encyclopedia Judaica]], ''Haifa'', Keter Publishing, Jerusalem, 1972, vol. 7, pp. 1134–1139</ref> МЭ-ий 3-р зуунд Хайфаг будаг үйлдвэрлэлийн төв гэдэг байжээ. Мянган жилийн туршид Хайфаг кананчууд, еврейчүүд, финикчүүд, [[Перс үндэстэн|персүүд]], хасмонейчууд, [[Ромын эзэнт гүрэн|ромчууд]], [[Византын эзэнт гүрэн|византчууд]], [[арабчууд]], загалмайтнууд, [[Османы эзэнт гүрэн|османчууд]], [[Британийн эзэнт гүрэн|англичууд]] эзэлж, захирч байв. 1948 онд [[Израил|Израил улс]] байгуулагдсанаас хойш Хайфа хотын захиргаа хотыг удирдаж байна. Энд [[ЮНЕСКО|ЮНЕСКО-ийн]] соёлын өв [[Бахайн ертөнцийн төв ордон]] байдаг.<ref name="UNESCO">{{cite web|url=https://whc.unesco.org/en/news/452|access-date=8 July 2008|date=8 July 2008|title=Three new sites inscribed on UNESCO's World Heritage List|author=UNESCO World Heritage Centre}}</ref> == Нэрний гарал үүсэл == Нэг таамаглалаар Хайфа хотын нэр нь [[Еврей хэл|еврей]] хэлний ‏חוף יפה‏‎ «''хоф яфе''» — «гоё эрэг» гэдэг үгээс үүссэн гэдэг.<ref>{{cite journal|last=Amit-Kokhavi|first=Hanah|title=Haifa—sea and mountain, Arab past and Jewish present, as reflected by four writers|journal=Israel Studies|volume=2|issue=3|year=2006|pages=142–167|doi=10.1353/is.2006.0025|s2cid=201768025}}</ref> == Түүх == === Османчуудын ноёрхол === [[1516 он|1516 онд]] [[Османы эзэнт гүрэн]] Палестиныг эзлэн авах үед Хайфад хүн амьдардаггүй байсан гэж үздэг. [[1596 он|1596 онд]] Хайфа [[Османы эзэнт гүрэн|Османы]] татварын бүртгэлд анх гарч ирэв. [[Ислам|Мусульман]] 32 өрх амьдардаг байсан бөгөөд [[улаан буудай]], [[арвай]], зуны ургац, чидун, [[ямаа]] зэрэг бүтээгдэхүүнээр татвар төлдөг байжээ. [[17-р зуун|17-р зуунд]] [[Европ]], Палестины хоорондох наймаа өргөжин тэлснээр Хайфа боомт хот болон хөгжин сэргэж, олон хөлөг онгоц [[Акко]] биш Хайфад ирэх болсон. [[1764 он|1764]]-[[1765 он|1765 онд]] 250 оршин суугчтай байв. [[1765 он|1765 онд]] Арабын Акко ба Галилийн захирагч Захир-аль-Умар хүн амаа зүүн зүгт 2.4 километрийн зайд бэхэлсэн шинэ газарт нүүлгэн шилжүүлжээ. Түүхч Моше Шароны хэлснээр шинэ Хайфаг Захир [[1769 он|1769 онд]] байгуулжээ.<ref>{{cite book|title=Corpus Inscriptionum Arabicarum Palaestinae: H-I|volume=5|url=https://books.google.com/books?id=X1uNAgAAQBAJ&pg=PA263|first=Moshe|last=Sharon|author-link=Moshe Sharon|year=2013|publisher=BRILL|isbn=9789004254817|page=262}}</ref> Энэхүү үйл явдал нь орчин үеийн Хайфагийн эхлэлийг тавьсан юм. [[1775 он|1775 онд]] аль-Умарыг нас барсны дараа энэ хоёр богино хугацааг эс тооцвол [[1918 он]] хүртэл [[Османы эзэнт гүрэн|Османы эзэнт гүрний]] удирдлага дор байв. [[1799 он|1799 онд]] [[Наполеон I Бонапарт|Наполеон Бонапарт]] Палестин, Сирийг эзлэх үеэр Хайфаг эзэлсэн боловч удалгүй ухрахаас өөр аргагүй болов. [[1831 он|1831]]-[[1840 он|1840 оны]] хооронд Ибрахим Паша хяналтаа тогтоосны дараа Мухаммед Али Хайфаг захирч байв.<ref>{{cite web|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/37/c2|title=Haifa during the British Mandate Period|publisher=Tour-Haifa.co.il|access-date=15 February 2008|archive-date=15 Дөрөвдүгээр сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080415121907/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/37/c2|url-status=dead}}</ref><ref name="modern">{{cite web|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/38/c2|title=Modern Haifa|access-date=15 February 2008|publisher=Tour-Haifa.co.il|archive-date=15 Дөрөвдүгээр сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080415121913/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/38/c2|url-status=dead}}</ref> [[1858 он|1858 онд]] хотын хананы гадна уулын энгэрт анхны байшингуудыг барьж эхлэв. Баруун Палестины Британийн судалгаагаар Хайфагийн хүн амыг [[1859 он|1859 онд]] 3000 орчим гэж тооцжээ.<ref>Carmel, Alex: ''Ottoman Haifa: A History of Four Centuries under Turkish Rule'' (2010)</ref> Хайфад энэ хугацаанд хүн амын олонх нь [[Ислам|мусульман]] шашинтай хэвээр байсан боловч тэнд цөөн тооны [[еврей]] нийгэмлэг оршин тогтносоор байв. [[1839 он|1839 онд]] [[Еврей|еврейчүүдийн]] тоо 124 байв. Кармелит лам нарын нөлөө улам бүр нэмэгдэж байгаатай холбогдуулан Хайфагийн [[Христ итгэл|христийн]] шашинтны тоо мөн өссөн. [[1840 он]] гэхэд оршин суугчдын 40 орчим хувь нь [[Христ итгэл|христийн шашинтай]] арабчууд байв. [[1868 он|1868 онд]] өнөөгийн Германы колони хэмээх газар суурьшсан Германы мессианчууд ирсэн нь Хайфагийн хөгжлийн эргэлтийн цэг болсон. Германчууд уурын цахилгаан станц барьж ашиглалтад оруулж, үйлдвэрүүд нээж, [[Акко]], [[Назарет]], [[Тибери]] руу тээвэрлэх үйлчилгээг нээж, хотыг шинэчлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.<ref>{{cite web|url=http://schumacher.haifa.ac.il/templers.htm|title=Templers|access-date=27 January 2008|publisher=University of Haifa|archive-url=https://web.archive.org/web/20070701120321/http://schumacher.haifa.ac.il/templers.htm|archive-date=1 July 2007}}</ref> [[Файл:Haifa_1975.jpg|thumb|[[1875 он|1875 оны]] Хайфа хотын газрын зураг]] [[Файл:Haifa_1942.jpg|right|thumb|[[1942 он|1942 оны]] Хайфа 1:20,000]] Хайфад [[Еврей|еврейчүүдийн]] цагаачлалын анхны томоохон давалгаа [[19-р зуун|19-р зууны]] дунд үед [[Марокко|Мароккогоос]] эхэлсэн бөгөөд хэдэн жилийн дараа [[Турк|Туркээс]] цагаачид олноор ирж суурьшиж байв. [[Еврей|Еврейчүүд]] Хайфа хотын хүн амын наймны нэгийг бүрдүүлдэг байсан бөгөөд ихэнх нь тус хотын зүүн хэсэгт байрлах еврей хороололд амьдардаг байсан. Ялангуяа [[Румын|Румынаас]] ирсэн [[еврей]] цагаачдын нэлээд хэсэг нь 1880-аад онд Хайфад суурьшжээ. [[Еврей|Еврейчүүдийн]] тоо [[1900 он|1900 онд]] 1500 байсан бол [[Дэлхийн нэгдүгээр дайн|Дэлхийн 1-р дайны]] өмнөхөн 3000 болж өсчээ. [[20-р зуун|20-р зууны]] эхэн үед Хайфагийн хүн ам өсөн нэмэгдэж, аж үйлдвэрийн боомт хот болон хөгжиж эхэлсэн. Жезрелийн хөндийн төмөр зам гэгддэг Хежазын төмөр замыг [[1903 он|1903]]-[[1905 он|1905 оны]] хооронд барьсан. Төмөр зам нь хотын худалдааны хэмжээг нэмэгдүүлж, ажилчид болон гадаадын худалдаачдыг татдаг байв. Хайфагийн [[Еврей|еврейчүүд]] олон тооны үйлдвэр, соёлын байгууллагуудыг байгуулсан. [[Файл:Haifa_from_hill_side_1898.jpg|thumb|Хайфа, [[1898 он]]]] === Британийн мандат === [[1918 он|1918 оны]] [[9 сарын 22|9 сарын 22-нд]] [[Британийн эзэнт гүрэн|Британийн эзэнт гүрний]] цэргүүд [[Назарет|Назарет руу]] явж байхад [[Турк үндэстэн|туркүүд]] Хайфаг орхиж байгаа тухай тагнуулын мэдээлэл иржээ. Британийн мандатын үед Хайфад томоохон бүтээн байгуулалтууд хийгдэв.<ref>{{cite book|author1=Michael Dumper|author2=Bruce E. Stanley|title=Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=3SapTk5iGDkC&pg=PA161|year=2007|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-919-5|pages=161–}}</ref> [[Усан боомт|Боомт]] нь орлогын томоохон эх үүсвэр байв. [[Британийн эзэнт гүрэн|Британийн]] явуулсан 1922 оны тооллогоор Хайфад 9377 [[Ислам|мусульман]], 8863 [[Христ итгэл|христ]], 630 [[еврей]], бусад 164 хүн амьдарч байсан гэж тэмдэглэгджээ. Палестины 1931 оны тооллогын үеэр хүн ам нь 20,324 [[Ислам|мусульман]], 13,824 [[Христ итгэл|христ]], 15,923 [[еврей]] болж нэмэгджээ.<ref>Bosworth, C. Edmund: ''Historic Cities of the Islamic World''</ref><ref name="Census1922">Barron, 1923, p. [https://archive.org/stream/PalestineCensus1922/Palestine%20Census%20%281922%29#page/n8/mode/1up 10]</ref> [[1922 он|1922]], [[1931 он|1931 оны]] тооллогын хооронд [[Ислам|мусульман]], [[еврей]], [[Христ итгэл|христийн]] хүн амын тоо 217%, 256%, 156% тус тус өсчээ. [[1938 он|1938 онд]] Хайфад 52,000 [[еврей]], 51,000 [[Ислам|мусульман]], [[Христ итгэл|христийн]] шашинтан амьдарч байжээ.<ref>{{cite book|editor=J. B. Barron|title=Palestine: Report and General Abstracts of the Census of 1922|publisher=Government of Palestine|year=1923|at=[https://archive.org/stream/PalestineCensus1922/Palestine%20Census%20%281922%29#page/n35/mode/1up Table XI ]}}; {{cite book|editor=E. Mills|title=Census of Palestine 1931. Population of Villages, Towns and Administrative Areas|publisher=Government of Palestine|location=Jerusalem|year=1932|page=91}}</ref> Хайфагийн бүтээн байгуулалт нь [[Их Британи|Их Британийг]] [[Ойрх Дорнод|Ойрх Дорнодын]] газрын тосны гол боомт, зангилаа болгох төлөвлөгөөтэй холбоотой байв. Британийн засгийн газар боомтыг хөгжүүлж, газрын тос боловсруулах үйлдвэрүүд барьж, ингэснээр тус хотыг хүнд үйлдвэрлэлийн төв болгон хурдацтай хөгжүүлэхэд дөхөм болжээ. Хайфа нь бүрэн цахилгаанжсан анхны хотуудын нэг байв. Палестины цахилгааны компани [[1925 он|1925 онд]] Хайфагийн цахилгаан станцын нээлтийг хийснээр аж үйлдвэржилтийн үүд хаалгыг нээсэн. Улсын харьяа Палестины төмөр зам мөн Хайфад үндсэн цехүүдээ барьсан.<ref>Shamir, Ronen (2013) ''Current Flow: The Electrification of Palestine''. Stanford: Stanford University Press</ref> [[1947 он|1947 онд]] 70,910 орчим [[арабчууд]] (41,000 [[Ислам|мусульманчууд]] ба 29,910 [[Христ итгэл|христүүд]]), 74,230 [[Еврей|еврейчүүд]] тэнд амьдарч байжээ.<ref>{{Cite book|url=http://www.palestineremembered.com/Acre/Maps/Story574.html|title=Supplement to a Survey of Palestine|access-date=11 April 2008|archive-date=14 Наймдугаар сар 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140814220537/http://www.palestineremembered.com/Acre/Maps/Story574.html|url-status=dead}}</ref> [[Файл:חיפה_-_מראה_חלקי-JNF013403.jpeg|thumb|Хайфа, [[1945 он]]]] === 1947–1948 оны Палестины иргэний дайн === [[1947 он|1947 оны]] 11-р сарын сүүлчээр НҮБ-ын Палестиныг хуваах төлөвлөгөөнд Хайфаг санал болгож буй Еврейчүүдийн улсын нэг хэсэг болгосон. Энэхүү шийдвэрийг эсэргүүцсэн [[Арабчууд|арабчуудын]] эсэргүүцэл нь [[Еврей|еврейчүүд]] болон [[Арабчууд|арабчуудын]] хоорондох тэмцэл болон хувирч, арванхоёрдугаар сард хэдэн арван хүн амь үрэгдэв. Хайфа хотын араб хорооллууд эмх замбараагүй байдалд байсан. Орон нутгийн Арабын үндэсний хороо нөхцөл байдлыг тогтворжуулахын тулд гарнизон зохион байгуулж, айдаст автсан оршин суугчдыг тайвшруулахыг оролдов. Хэчнээн их хүчин чармайлт гаргасан ч араб оршин суугчид еврей хорооллуудтай хил залгаа гудамжуудыг орхиж, 250 орчим араб гэр бүл Халиса хорооллыг орхисон.<ref>[[Yoav Gelber]], ''Independence Versus Nakba''; Kinneret–Zmora-Bitan–Dvir Publishing, 2004, {{ISBN|965-517-190-6}}, pp.136–137</ref> [[1947 он|1947 оны]] [[12 сарын 30|12 сарын 30-нд]] [[Иргун Цвай Леуми|Иргуний]] гишүүд Хайфа дахь Нэгдсэн боловсруулах үйлдвэрийн хаалганы гадна байсан [[арабчууд]] руу бөмбөг шидэж, зургаан хүн алагдаж, 42 хүн шархаджээ.<ref>{{Citation|title=The Israel/Palestine Question|author-link=Ilan Pappé|first=Ilan|last=Pappé|publisher=[[Routledge]]|year=1999|isbn=978-0-415-16947-9}}</ref> Үүний хариуд тус компанийн араб ажилчид 39 еврей ажилчныг хөнөөсөн юм. Еврей [[Хагана]] зэвсэгт бүлэглэл газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн олон араб ажиллагсдын амьдардаг арабын Балад аш-Шайх тосгонд дайралт хийв.<ref>Benny Morris, ''The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited'', p101.</ref> Хайфа дахь Британийн цэргийн хүчин [[1948 он|1948 оны]] [[4 сарын 21|4 сарын 21-нд]] хотын ихэнх нутгаас гарч, боомтын байгууламжуудыг хянасаар байв. Хотын дарга Шабтай Леви болон бусад еврей удирдагчид [[Арабчууд|арабчуудыг]] явахгүй байхыг уриалав.<ref>Morris, Benny (1987), ''The Birth of the Palestinian Refugee Problem, 1947–1949''. Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-33028-9}}. Page 315. Quoting CP v/4/102, Stockwell Report. He comments: "Nor is there any evidence that a "massacre" took place in the town."</ref> [[Файл:שנות_ה-_50-.jpg|thumb|[[1950 он|1950-иад оны]] Хайфа хот]] === Израил улс === [[1948 он|1948 оны]] [[5 сарын 14|5 сарын 14-ний]] өдөр [[Израил|Израил улс]] байгуулагдсаны дараа Хайфа нь [[Израил|Израилд]] [[Еврей|еврейчүүдийн]] цагаачлах гарц болсон. [[1948 он|1948 оны]] [[Араб-Израилын дайн|Араб-Израилын дайны]] үеэр Хайфагийн хорооллууд заримдаа зөрчилдөөнтэй байсан. Дайны дараа еврей цагаачид шинэ хорооллуудад суурьшиж эхэлсэн.<ref name="autogenerated4">{{cite web|title=History since Independence|access-date=9 April 2008|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/36/c2|publisher=Haifa Municipality|archive-date=12 Арван хоёрдугаар сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081212183755/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/36/c2|url-status=dead}}</ref> [[1953 он|1953 онд]] зам тээврийн мастер төлөвлөгөө болон ирээдүйн [[Архитектур|архитектурын]] төлөвлөгөөг гаргасан. [[Тел-Авив]] нь нийслэлийн статустай болсон бол Хайфа бүс нутгийн нийслэл болох үүргээ алдав. [[Ашдод|Ашдодод]] боомт нээгдсэн нь үүнийг улам даамжруулав. Израилын Аялал жуулчлалын яам Тиберийг аялал жуулчлалын төв болгон хөгжүүлэхэд анхаарч ажиллахад Хайфа хотын аялал жуулчлал буурчээ. Гэсэн хэдий ч Хайфагийн хүн ам 1970-аад оны эхээр 200,000-д хүрч, [[Зөвлөлт Холбоот Улс|Зөвлөлт Холбоот Улсаас]] ирсэн олон тооны цагаачид хотын хүн амыг 35,000-аар нэмэгдүүлжээ. Израилын анхны өндөр технологийн парк 1970-аад онд Хайфад нээгдэв. [[Османы эзэнт гүрэн|Османы]] үеийн түүхэн олон барилга байгууламжийг нурааж, 1990-ээд онд Хуучин хотын томоохон хэсгийг нурааж, хотын захиргааны шинэ төв байгуулах ажлыг эхлүүлжээ.<ref name="Johal">{{cite web|title=Sifting Through the Ruins: Historic Wadi Salib Under Pressure.|first=Am|last=Johal|publisher=Media Monitors Network|date=18 August 2004|url=http://usa.mediamonitors.net/headlines/sifting_through_the_ruins_historic_wadi_salib_under_pressure|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20070928015832/http://usa.mediamonitors.net/headlines/sifting_through_the_ruins_historic_wadi_salib_under_pressure|archive-date=28 September 2007}}</ref> [[1999 он|1999]]-[[2003 он|2003]] онуудад [[Палестин|Палестины]] хэд хэдэн террорист халдлага Хайфад болж, 68 энгийн иргэн амиа алджээ. [[2006 он|2006 онд]] Хайфа хотыг Ливаны 2-р дайны үеэр [[Хезболла|Хезболла бүлэглэлийн]] 93 пуужингаар цохиж,<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/5318424.stm|title=In focus: Haifa|access-date=9 April 2008|work=BBC News|date=6 September 2006}}</ref> 11 иргэний аминд хүрсэн. Пуужин харвасан газруудын дотор галт тэрэгний буудал, газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн цогцолбор байв.<ref>{{cite web|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3276392,00.html|title=8 killed in rocket attack on Haifa – Israel News, Ynetnews|publisher=Ynetnews.com|date=20 June 1995|access-date=12 March 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/840990.html|title=Katyusha rocket hit Haifa oil refineries complex during Second Lebanon War|work=Haaretz|access-date=5 May 2009}}</ref> == Хүн ам == {{Хүн амын түүхэн тоо|1800|15=1972|footnote=|align=right|24=279600|23=2016|22=264407|21=2008|20=255914|19=1995|18=225775|17=1983|16=219559|14=183021|1000|13=1961|12=145140|11=1947|10=24600|9=1922|8=20000|7=1914|6=6000|5=1880|4=2000|1840|percentages=pagr}} Хайфа нь 103,000 өрх буюу 285,316 хүн амтай, [[Израил|Израилд]] хэмжээгээрээ гуравт ордог хот. Хуучин [[Зөвлөлт Холбоот Улс|Зөвлөлт Холбоот Улсын]] цагаачид Хайфа хотын хүн амын 25% -ийг бүрдүүлдэг.<ref name="Stats2003">{{cite web|url=http://www.cbs.gov.il/statistical/arab_pop03e.pdf|title=The Arab Population of Israel 2003|access-date=3 January 2008|publisher=Israel Central Bureau of Statistics|archive-url=https://web.archive.org/web/20071201024709/http://www.cbs.gov.il/statistical/arab_pop03e.pdf|archive-date=1 December 2007|url-status=dead}}</ref> Израилын Статистикийн төв товчооны мэдээллээр [[арабчууд]] Хайфа хотын хүн амын 10% -ийг эзэлдэг бөгөөд ихэнх нь Вади Ниснас, Аббас, Халисса хороололд амьдардаг.<ref>Faier, Elizabeth (2005) ''Organizations, Gender, and the Culture of Palestinian Activism in Haifa, Israel: fieldwork and Palestinians in Israel New venues: nongovernmental organizations and social change Activism: support, conflict, and ideas Two tales of a city: history, space, and identity Honor, land, and protest ...'' Routledge, {{ISBN|0-415-94951-3}}</ref> 1994-2009 оны хооронд [[Тел-Авив]], [[Иерусалим|Иерусалимтай]] харьцуулахад тус хотод хүн амын тоо буурч, хөгшрөлт ихэсч байсан бөгөөд залуучууд боловсрол, ажлын байр хайхын тулд улсын төв рүү нүүсээр байгаа. Гэсэн хэдий ч шинэ төслүүд болон дэд бүтцийн шинэчлэлтийн үр дүнд хот хүн амынхаа бууралтыг зогсоож, шилжилт хөдөлгөөнийг бууруулж, хот руу чиглэсэн дотоод шилжих хөдөлгөөнийг татав. [[2009 он|2009 онд]] хотод сүүлийн 15 жилийн хугацаанд анх удаа хүн амын эерэг өсөлттэй гарчээ.<ref name="demo">{{cite web|url=http://urbaneconomics.blogspot.com/2006/12/is-haifa-aging.html|publisher=urbaneconomics.blogspot.com|title=Is Haifa Ageing?|access-date=10 February 2008|date=6 December 2006|work=Central Bureau of Statistics, Statistical Abstract of Israel, no. 56, 2005}}</ref> [[2016 он|2016 онд]] батлагдсан хөгжлийн төлөвлөгөөнд 2025 он гэхэд Хайфа хотын хүн амыг 330,000 оршин суугчидтай болгохоор зорьж байна.<ref name="globes">{{cite web|title=Haifa plans for 55,000 more residents by 2025|url=https://en.globes.co.il/en/article-new-haifa-outline-plan-55000-more-residents-by-2025-1001159957|website=Globes|language=en|date=11 August 2016}}</ref> == Газар зүй == Хайфа нь [[Газар дундын тэнгис|Газар дундын тэнгисийн]] эрэг хавиар, [[Европ]], [[Африк]], [[Ази]] тивийг холбосон түүхэн хуурай гүүр, Кишон голын аманд байрладаг.<ref>{{cite web|url=http://www.timeanddate.com/worldclock/city.html?n=1504|title=Haifa, Israel|publisher=Timeanddate.com|access-date=20 March 2008}}</ref> [[Кармел уул|Кармел уулын]] хойд энгэр, Хайфа булангийн эргэн тойронд байрладаг тус хот гурван давхаргад хуваагддаг.<ref name="tiers">{{cite web|url=http://www.tourism.gov.il/Tourism_Euk/Destinations/Haifa/general+info.htm|title=Haifa – General info|access-date=20 March 2008|publisher=Israeli Ministry of Tourism}}</ref> Хамгийн нам давхарга нь Хайфа боомтыг оролцуулаад худалдаа, аж үйлдвэрийн төв юм. Дунд түвшин нь [[Кармел уул|Кармел уулын]] энгэрт байрладаг бөгөөд хуучин хорооллуудаас бүрддэг бол дээд түвшин нь орчин үеийн хорооллуудаас бүрддэг. Хайфа нь [[Тел-Авив|Тель-Авив]] хотоос хойд зүгт 90 км зайд байрладаг бөгөөд [[Газар дундын тэнгис|Газар дундын тэнгисийн]] эргийн олон тооны наран шарлагын газруудтай.<ref>{{cite web|url=http://www.goisrael.com/NR/rdonlyres/FAEF9852-0C3C-43CD-B751-BE0C4A977000/5304/RoadDistanceChart1.pdf|title=Road Distances Chart|publisher=Israel Ministry of Tourism|access-date=20 March 2008|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080409211830/http://www.goisrael.com/NR/rdonlyres/FAEF9852-0C3C-43CD-B751-BE0C4A977000/5304/RoadDistanceChart1.pdf|archive-date=9 April 2008}}</ref>{{wide image|Haifa BW 4.JPG|1000px|Кармел уулаас авсан Хайфа хотын дэлгэмэл зураг|align-cap=center}} == Уур амьсгал == Хайфа нь халуун хуурай зун, зөөлөн бороотой өвөлтэй [[Газар дундын тэнгис|Газар дундын тэнгисийн]] уур амьсгалтай.<ref>{{cite encyclopedia|url=http://encarta.msn.com/text_761575008___2/israel.html|title=Israel|access-date=20 March 2008|encyclopedia=Encarta|archive-url=https://web.archive.org/web/20091028171259/http://encarta.msn.com/text_761575008___2/Israel.html|archive-date=28 October 2009|url-status=dead}}</ref> Гурван сард хавар ирэхэд температур нэмэгдэж эхэлдэг. Зуны дундаж температур 26°[[Цельсийн градус|C]], өвлийн улиралд 12°[[Цельсийн градус|C]]. Хайфад цас ховор ордог боловч, зарим үед өглөө 3°[[Цельсийн градус|C]] байх үед цас орох тохиолдол байдаг. Агаарын чийгшил жилийн туршид их байдаг бөгөөд бороо ихэвчлэн 9-р сараас 5-р сарын хооронд ордог. Жилийн дундаж [[хур тунадас]] нь 629 мм.{{Уур амьсгалын хүснэгт|TABELLE=|rdaug=0|nbjun=0|nbjul=0|nbaug=0|nbsep=2|nbokt=36|nbnov=93|nbdez=161|rdjan=14|rdfeb=12|rdmär=9|rdapr=4|rdmai=1|rdjun=0|rdjul=0|rdsep=1|nbapr=21|rdokt=4|rdnov=8|rddez=12|lfjan=68|lffeb=67|lfmär=63|lfapr=61|lfmai=63|lfjun=74|lfjul=80|lfaug=82|lfsep=74|lfokt=67|lfnov=59|nbmai=5|nbmär=71|DIAGRAMM TEMPERATUR=rechts|hmokt=36.3|DIAGRAMM NIEDERSCHLAG=deaktiviert|DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE=200|QUELLE=|Überschrift=|Ort=Хайфа|hmjan=23.6|hmfeb=26.2|hmmär=32.9|hmapr=36.6|hmmai=39.0|hmjun=38.9|hmjul=36.6|hmaug=34.9|hmsep=38.9|hmnov=30.0|nbfeb=128|hmdez=28.3|lmjan=−0.3|lmfeb=1.3|lmmär=1.0|lmapr=4.2|lmmai=10.1|lmjun=11.5|lmjul=16.7|lmaug=18.1|lmsep=15.9|lmokt=8.8|lmnov=5.1|lmdez=2.5|nbjan=166|lfdez=65}} == Эдийн засаг == [[Файл:Haifa_Refinery_by_David_Shankbone.jpg|thumb|Хайфагийн газрын тос боловсруулах үйлдвэр]] [[Файл:Matam_hi-tech_park_(Haifa).jpg|thumb|Шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэлийн төв Матам]] Израилын "Хайфа ажилладаг, [[Иерусалим]] залбирдаг, [[Тел-Авив]] хөгжилддөг" гэсэн нийтлэг үг Хайфа нь ажилчид, аж үйлдвэржсэн хот гэдгээрээ нэр хүндтэй болохыг нотолж байна.<ref>{{Cite news|title=Tel Aviv: "Haifa works, Jerusalem prays, and Tel Aviv plays"|url=https://www.telegraph.co.uk/travel/middleeast/israel/721623/Tel-Aviv-%22Haifa-works,-Jerusalem-prays,-and-Tel-Aviv-plays%22.html|access-date=23 March 2008|work=The Daily Telegraph|location=London|date=14 November 2000|archive-url=https://web.archive.org/web/20080415113817/http://www.telegraph.co.uk/travel/middleeast/israel/721623/Tel-Aviv-%22Haifa-works%2C-Jerusalem-prays%2C-and-Tel-Aviv-plays%22.html|archive-date=15 April 2008|url-status=dead}}</ref> Хайфа хотын аж үйлдвэрийн бүс нь хотын зүүн хэсэгт, [[Кишон гол|Кишон голын]] эргэн тойронд байрладаг. Энд Израилын газрын тос боловсруулах хоёр үйлдвэрийн нэг болох Хайфа газрын тос боловсруулах үйлдвэр байрладаг (нөгөө үйлдвэр нь [[Ашдод|Ашдодод]] байрладаг). Хайфа газрын тос боловсруулах үйлдвэр жилд 9 сая тонн (66 сая [[баррель]]) түүхий нефть боловсруулдаг.<ref name="foundation">{{cite web|url=http://www.haifa-foundation.org/haifa_today.htm|title=Haifa Today|access-date=21 March 2008|publisher=Haifa Foundation|archive-url=https://web.archive.org/web/20080415062842/http://www.haifa-foundation.org/haifa_today.htm|archive-date=15 April 2008|url-status=dead}}</ref> 1930-аад онд баригдсан өнөө үед ашиглагдаагүй, 80 метрийн өндөртэй хөргөгч цамхаг нь Британийн мандатын үед баригдсан хамгийн өндөр барилга байв.<ref>{{cite web|url=http://www.emporis.com/en/wm/bu/?id=haifaoilrefinerycoolingtowers-haifa-israel|title=Haifa Oil Refinery Cooling Towers|access-date=17 February 2008|publisher=Emporis.com}}</ref> Матам (Merkaz Ta'asiyot Mada - Scientific Industries Center гэсэн үг) нь [[Израил|Израилын]] хамгийн том, хамгийн эртний бизнес парк бөгөөд тус хотын өмнөд хэсэгт байрладаг бөгөөд Израил болон олон улсын өндөр технологийн компаниудын олон тооны үйлдвэр, судалгаа, шинжилгээний байгууламжийг байрлуулдаг: [[Apple]], [[Amazon.com|Amazon]], Abbot, Cadence, [[Intel]], IBM, Magic Leap, [[Microsoft]], Motorola, [[Google]], Yahoo!, Elbit, CSR, Philips, PwC, Amdocs гэх мэт.<ref>{{cite web|url=http://www.american.edu/carmel/ab5293a/Casestudy/Israel/israel.htm|title=Israel|publisher=American.edu|access-date=17 February 2008}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.haifa.il.ibm.com|title=IBM Haifa Labs|access-date=27 January 2008|publisher=IBM Haifa Labs|archive-url=https://web.archive.org/web/20080308204625/http://www.haifa.il.ibm.com/|archive-date=8 March 2008|url-status=dead}}</ref> Хайфагийн худалдааны төвүүд нь Хуцот Хамифратц, Хорев Центр Молл, Панорама Центр, Кастра Центр, Колони Центр (Лев Ха-Мошава), Ханеви'им Тауэр Молл, Каньон Хайфа, Лев Хамифратц Молл, Гранд Каньон юм. [[2010 он|2010 онд]] Монокл сэтгүүл Хайфаг бизнесийн хамгийн ирээдүйтэй, дэлхийн хамгийн том хөрөнгө оруулалтын боломж бүхий хотоор тодруулсан. Хайфа хотын захиргаа зам, дэд бүтцэд 350 гаруй сая доллар зарцуулсан бөгөөд барилга барих зөвшөөрлийн тоо өмнөх хоёр жилд 83 хувиар өссөн байна.<ref name="Monocle">{{cite web|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3988794,00.html|title=Haifa: Greatest business potential|publisher=Ynetnews.com|date=20 June 1995|access-date=24 March 2013}}</ref> [[2014 он|2014 онд]] Тел-Авивын Хөрөнгийн биржтэй өрсөлдөхүйц технологид суурилсан хөрөнгийн бирж байгуулна гэж зарласан.<ref>{{cite web|url=http://www.globes.co.il/en/article-haifa-plans-technology-stock-market-1000963887|title=Archived copy|access-date=2015-12-10|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20151222081450/http://www.globes.co.il/en/article-haifa-plans-technology-stock-market-1000963887|archive-date=22 December 2015}}</ref> Хайфа хотын захиргаа хотыг Хойд Израилын аялал жуулчлалын төв болгохоор зорьж байгаа бөгөөд тэндээс аялагчид өдөржингөө [[Акко]], [[Назарет]], [[Тибери]], Галиль зэрэг газруудаар аялах боломжийг олгохоор зорьж байна.<ref name="hotels">{{cite web|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4319604,00.html|title=Dozens of hotels planned in Haifa|publisher=Ynetnews.com|date=20 June 1995|access-date=12 March 2013}}</ref> 7.75 акр талбай дээр 85,000 метр квадрат талбай бүхий таван барилгыг багтаасан шинэ амьдралын шинжлэх ухааны аж үйлдвэрийн паркийг Матам аж үйлдвэрийн парктай зэрэгцүүлэн барьж байна.<ref>{{cite web|url=http://www.globes.co.il/serveen/globes/docview.asp?did=1000756854&fid=1124|title=Building to begin on Haifa life sciences park|work=Globes|date=13 June 2012|access-date=24 March 2013}}</ref> === Аялал жуулчлал === [[2005 он|2005 онд]] Хайфа хотод нийт 1462 өрөө бүхий 13 зочид буудал байжээ.<ref name="tourism">{{cite web|url=http://www1.haifa.muni.il/spru/doc/YB/Tourism/Y2005/Download/Tourism2005.pdf|title=Hotels and Tourism|work=Haifa Statistical Yearbook|publisher=Haifa Municipality|access-date=14 February 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226230016/http://www1.haifa.muni.il/spru/doc/YB/Tourism/Y2005/Download/Tourism2005.pdf|archive-date=26 February 2008|url-status=dead}}</ref> Тус хот нь 17 километр эргийн шугамтай бөгөөд үүнээс 5 километр наран шарлагын газар юм.<ref name="leisure">{{cite web|url=http://www1.haifa.muni.il/spru/doc/YB/LeisureActivity/Y2004/Download/LeisureActivityDL.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20070330013119/http://www1.haifa.muni.il/spru/doc/YB/LeisureActivity/Y2004/Download/LeisureActivityDL.pdf|url-status=dead|archive-date=30 March 2007|title=Leisure Activity|work=Haifa Statistical Yearbook|publisher=Haifa Municipality|page=56|access-date=14 February 2008}}</ref> Хайфагийн аялал жуулчлалын гол үзмэр нь [[Бахайн ертөнцийн төв ордон|Бахайн ертөнцийн төв]] бөгөөд Бабын алтан бөмбөгөр сүм, хүрээлэн буй орчны цэцэрлэгүүд байдаг.<ref>{{cite web|url=http://terraces.bahai.org/terraces.en.html|title=Terraces of the Shrine of the Bab|access-date=11 April 2008|archive-date=23 Дөрөвдүгээр сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080423225420/http://terraces.bahai.org/terraces.en.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.bahai.org/dir/bwc|title=Baha'i World Center|access-date=20 March 2008|publisher=[[Baháʼí International Community]]}}</ref> [[2005 он|2005]]-[[2006 он|2006 оны]] хооронд 86,037 хүн бурхан шүтлэгт зочилжээ. [[2008 он|2008 онд]] [[Бахайн ертөнцийн төв ордон|Бахайн цэцэрлэгүүдийг]] [[ЮНЕСКО|ЮНЕСКО-гийн]] дэлхийн өвд бүртгэжээ. Хайфа хотын захиргааны захиалгаар [[2007 он|2007 онд]] гаргасан тайланд илүү олон зочид буудал, Хайфа-[[Акко]]-Кесарийн хоорондох гаталга онгоцны шугам барих, боомтын баруун бэхэлгээг амралт, зугаа цэнгэлийн бүс болгон хөгжүүлэх, орон нутгийн нисэх онгоцны буудал, боомтыг өргөтгөх шаардлагатай байгааг дурджээ.<ref>{{cite web|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/864746.html|title=Making Haifa into an international tourist destination|date=30 May 2007|access-date=10 March 2008|work=Haaretz}}</ref> == Урлаг ба соёл == [[Файл:South_Dado_Beach_-_Hof_HaCarmel_-_Haifa_(1506044661).jpg|left|thumb|Дадо далайн эрэг дагуух зугаалгын газар]] [[Файл:Folk_dancing_in_Dado_Beach,_Haifa_2015.JPG|thumb|Ардын бүжиг]] Хайфа нь боомт, аж үйлдвэрийн хотын дүр төрхтэй хэдий ч хойд Израилын соёлын төв юм. 1950-иад оны үед хотын дарга [[Абба Хуши]] зохиолч, яруу найрагчдыг хот руу нүүхийг уриалахад онцгой хүчин чармайлт гаргаж, тус улсад байгуулагдсан анхны хотын театр болох Хайфа театрыг байгуулжээ.<ref name="culture">{{cite web|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng//modules/article/view.category.php/19|title=Culture & Leisure|publisher=Tour-Haifa.co.il|access-date=18 February 2008|archive-date=11 Дөрөвдүгээр сар 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110411140703/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.category.php/19|url-status=dead}}</ref> Хотын бусад театруудад Кригерийн урлагийн төв, Раппапортын урлаг соёлын төв багтдаг. Конгрессийн төв нь үзэсгэлэн, концерт, тусгай арга хэмжээ зохион байгуулдаг.<ref>{{cite web|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/c19/148|title=The Congress Center|publisher=Haifa Municipality|access-date=2 April 2008|archive-date=19 Арван нэгдүгээр сар 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101119054714/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/c19/148|url-status=dead}}</ref> [[1975 он|1975 онд]] байгуулагдсан Хайфа кино театрт суккотын баярын өдрүүдэд жил бүр Хайфагийн олон улсын кино наадам болдог.<ref>{{cite web|url=http://www.haifasymphony.co.il/eabout.asp|title=Haifa Symphony|access-date=20 January 2008|publisher=Haifa Symphony|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20071217224625/http://www.haifasymphony.co.il/eabout.asp|archive-date=17 December 2007}}</ref> Хайфа нь 29 [[Кино театр|кино театртай]]. Тус хот орон нутгийн "Едиот Хайфа" сонинг эрхлэн гаргадаг бөгөөд өөрийн Хайфа радио станцтай. Израилын [[араб хэл]] дээр гардаг Аль-Иттихад, Аль-Мадина сонинууд мөн Хайфад байрладаг. 1990-ээд оны үед Хайфа хотод [[Боб Дилан]], Ник Кэйв, Блур, П.Ж.Харви нарын оролцсон Хайфа рок & блюз фестивалийг зохион байгуулж байжээ. === Музей === [[Файл:P1190557_-_בית_הטכניון_ההיסטורי_-_החצר.JPG|thumb|Үндэсний шинжлэх ухааны музей, Хайфа]] Хайфа нь арав гаруй музейтэй.<ref name="museums">{{cite web|url=http://www.get2israel.com/Destinations/haifa.aspx|title=Haifa Museums|publisher=Get2Israel.com|access-date=18 February 2008|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080229091637/http://www.get2israel.com/Destinations/haifa.aspx|archive-date=29 February 2008}}</ref> Хамгийн алдартай музей бол Израилын Шинжлэх ухаан, технологи, сансар судлалын үндэсний музей бөгөөд [[2004 он|2004 онд]] бараг 150,000 хүн музейг зочилсон байна. Энэхүү музей нь Хадар хорооллын Технионы хуучин барилгад байрладаг. Японы уран зургийн Тикотины музей нь зөвхөн [[Японы урлагт]] зориулагдсан [[Ойрх Дорнод|Ойрх Дорнодын]] цорын ганц музей юм. Хайфад орших бусад музейд Эртний түүхийн музей, Үндэсний далайн музей ба Хайфа хотын музей, Хехтийн музей, Дагоны археологийн үр тариа боловсруулах музей, Төмөр замын музей, Нууц цагаачдын болон тэнгисийн цэргийн музей багтдаг. Зураач Херманн Струкийн хуучин гэр, студи нь одоо Херманн Струкийн музей болжээ.<ref>{{cite web|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/c21/123|title=The Mane Katz Museum|access-date=25 January 2008|publisher=Tour-Haifa.co.il|archive-date=13 Гуравдугаар сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080313222222/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/c21/123|url-status=dead}}</ref> Ган Ха-Эм цэцэрлэгт хүрээлэн дэх Хайфагийн амьтны хүрээлэнд одоо [[Израил|Израил улсад]] устаж үгүй болсон Сирийн хүрэн баавгай бүхий жижиг амьтдын цуглуулга байдаг. == Засгийн газар == [[1940 он|1940 онд]] анхны еврей хотын даргаар Шабтай Леви сонгогдов. Левигийн хоёр орлогч нь [[Арабчууд|араб]] (нэг нь [[Ислам|мусульман]], нөгөө нь [[Христ итгэл|христийн]] шашинтай) байсан бөгөөд зөвлөлийн үлдсэн хэсэг нь дөрвөн [[еврей]], зургаан [[Арабчууд|арабаас]] бүрдсэн байв.<ref name="govt">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=kUOK3a6hAMsC&q=haifa+municipality&pg=PA129|title=Mixed Towns, Trapped Communities: Historical Narratives, Spatial Dynamics|last=Daniel Monterescu|first=Dan Rabinowitz|pages=113–132|publisher=Ashgate Publishing, Ltd.|access-date=26 July 2009|isbn=978-0-7546-4732-4|year=2007}}</ref> Өнөөдөр Хайфаг хотын дарга [[Эйнат Калиш-Ротем]] тэргүүтэй 12 дахь хотын зөвлөл удирдаж байна. Хотын сонгуулийн үр дүн нь Кнессетийн сонгуультай адил зөвлөлийн бүрэлдэхүүнийг шийддэг. Хотын зөвлөл нь хотод хууль тогтоох зөвлөл бөгөөд туслах хууль батлах бүрэн эрхтэй.<ref name="council">{{cite web|url=http://www.haifa.muni.il/Cultures/he-IL/Municipality/Management/CityCouncil/|archive-url=https://web.archive.org/web/20080117042303/http://www.haifa.muni.il/Cultures/he-IL/Municipality/Management/CityCouncil/|archive-date=17 January 2008|title=City Council Overview|language=he|publisher=Haifa Municipality}}</ref> [[2003 он|2003 онд]] сонгогдсон 12 дахь зөвлөл 31 гишүүнтэй бөгөөд либерал Шинуй-Ногоонууд хамгийн олон суудал авсан (6), [[Ликуд]] 5 суудалтай хоёрт орсон.<ref name="councillors">{{cite web|url=http://www.haifa.muni.il/Cultures/he-IL/Municipality/Management/CityCouncil/members.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20080117045014/http://www.haifa.muni.il/Cultures/he-IL/Municipality/Management/CityCouncil/members.htm|archive-date=17 January 2008|title=Members of the 12th City Council|language=he|publisher=Haifa Municipality}}</ref> === Хотын дарга нар === [[Файл:PikiWiki_Israel_6692_haifa_city_hall.jpg|thumb|Хотын захиргаа]] {{Div col}} * [[Наджиб Эффенди аль-Ясин]] (1873–77) * [[Ахмад Эффенди Джалаби]] (1878–81) * [[Мустафа Бей аль-Салих]] (1881–84) * [[Мустафа Паша аль-Халил]] (1885–1903) * [[Джамиль Садик]] (1904–10) * [[Рифат аль-Салах]] (1910–11) * [[Ибрахим аль-Халил]] (1911–13) * [[Абд аль-Рахман аль-Хадж]] (1920–27) * [[Хасан Бей Шукри]] (1914–20, 1927–40) * [[Шабтай Леви]] (1940–51) * [[Абба Хуши]] (1951–1969) * [[Моше Флиманн]] (1969–1973) * [[Йосеф Альмоги]] (1974–1975) * [[Йерухам Цейсель]] (1975–1978) * [[Ари Гурель]] (1978–1993) * [[Амрам Мицна]] (1993–2003) * [[Гиора Фишер]] (түр хотын дарга, 2003) * [[Йона Яхав]] (2003–2018) * [[Эйнат Калиш-Ротем]] (2018-2024) * [[Йона Яхав]] (2024–одоо үе) {{Div col end}} == Эмнэлгийн байгууламж == [[Файл:Rambam_Health_Care_Campus_Main_Building.JPG|thumb|Рамбам эрүүл мэндийн төв]] [[Файл:Haifa_U_Rabin_Building.jpg|thumb|[[Хайфагийн их сургууль|Хайфа их сургууль]], Рабин барилга]] Хайфа хотын эрүүл мэндийн байгууллагууд нийт 4000 эмнэлгийн ортой.<ref>{{cite web|url=http://www.rambam.org.il/Home+Page/Research/default.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20071108234444/http://www.rambam.org.il/Home+Page/Research/default.htm|url-status=dead|archive-date=8 November 2007|title=research at rambam|publisher=Rambam.org.il|access-date=5 May 2009}}</ref> Хамгийн том эмнэлэг бол 2004 онд 78000 хүн хэвтэн эмчлүүлсэн 900 ортой, засгийн газрын мэдэлд байдаг Рамбам эмнэлэг юм.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/5197326.stm|title=Haifa hospital in the firing line|first=Raffi|last=Berg|work=BBC News|date=20 July 2006|access-date=5 January 2010}}</ref> Бнай-Цион эрүүл мэндийн төв, Кармел эмнэлэг тус бүр 400 ортой. Хайфа нь 20 гэр бүлийн эрүүл мэндийн төвтэй. 2004 онд Хайфад байдаг эмнэлэгүүдэд нийт 177.478 хүн хэвтэн эмчлүүлсэн байна. Рамбам эрүүл мэндийн төв нь 2006 онд Ливаны хоёрдугаар дайны үеэр галын шууд шугаманд байсан тул өвчтөнүүдээ хамгаалахын тулд тусгай урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авах шаардлагатай болсон.<ref>{{Cite news|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3287614,00.html|title=Haifa hospital goes underground|work=Ynetnews|access-date=18 February 2008|date=7 August 2006|first=Ahiya|last=Raved}}</ref> == Боловсрол == Хайфад олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн хоёр их сургууль, хэд хэдэн коллеж байрладаг. [[Хайфагийн их сургууль|Хайфа их сургууль]] нь 1963 онд байгуулагдсан бөгөөд Кармел уулын оргилд байдаг. 30 давхар Эшкол цамхгийн дээд давхарт Израилын хойд хэсгийг дэлгэмэл байдлаар харуулдаг. Археологи, уран зургийн чухал цуглуулгатай Хехтийн музей нь [[Хайфагийн их сургууль|Хайфа их сургуулийн]] кампуст байрладаг. [[Технион - Израилын технологийн дээд сургууль]] нь 1912 онд байгуулагдсан. 18 факультет, 42 эрдэм шинжилгээний хүрээлэнтэй. Анхны байрлаж байсан барилгад одоо Хайфагийн шинжлэх ухааны музей байрладаг. Израилын анхны технологийн ахлах сургууль болох Босмат нь 1933 онд Хайфа хотод байгуулагдсан.<ref>{{Cite news|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/894017.html|title=The closing of a dream come true|access-date=25 January 2008|work=Haaretz}}</ref> 2006–2007 оны байдлаар Хайфа 70 бага сургууль, 23 дунд сургууль, 28 ахлах сургууль, 8 мэргэжлийн дунд сургуультай байв. Хайфа хотын цэцэрлэгт 5133, бага сургуульд 2081, дунд сургуульд 7911, ахлах сургуульд 8072, мэргэжлийн дунд сургуульд 2646, бүрэн дунд сургуулийн 2068 сурагч хичээллэж байв.<ref name="edu">{{cite web|url=http://www1.haifa.muni.il/spru/doc/YB/Education/Y2007/Download/EducationDL.pdf|title=Education|access-date=14 February 2008|date=1 June 2007|publisher=Haifa Municipality|work=Haifa Statistical Yearbook 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226230026/http://www1.haifa.muni.il/spru/doc/YB/Education/Y2007/Download/EducationDL.pdf|archive-date=26 February 2008|url-status=dead}}</ref> Оюутнуудын 86% нь [[Еврей хэл|еврей хэлээр]] ярьдаг, 14% нь [[Араб хэл|араб]] сургуулиудад сурч байсан. 2004 онд Хайфа хот нийт 367.323 ширхэг ном хадгалдаг 16 хотын номын сантай.<ref>{{cite web|last=Ratner|first=David|url=http://www.haaretz.com/print-edition/business/haifa-s-christian-schools-lead-the-league-1.123464|title=Haifa's Christian schools lead the league|work=Haaretz|date=25 May 2004|access-date=24 March 2013}}</ref> == Тээвэр == === Нийтийн тээвэр === [[Файл:Haifa_cable_car.jpg|thumb|Кармел уулаас Бат Галим руу бууж буй кабель машин]] Хайфад зургаан төмөр замын өртөө, Кармелит, одоогоор [[Израил|Израилын]] цорын ганц метроны систем үйлчилдэг. [[Израил|Израилын]] төмөр замын [[Нагария]]-[[Тел-Авив|Тел-Авивын]] эрэг орчмын төмөр замын гол шугам Хайфагийн булангийн эргээр дайран өнгөрдөг бөгөөд хотын дотор зургаан буудалтай. Баруун өмнөөс зүүн хойд чиглэлд эдгээр станцууд нь: Хайфа Хоф Ха-Кармел, Хайфа Бат-Галим, Хайфа Мерказ Ха-Шмона, Ха-Мифрац Централ, Хутзот Ха-Мифратц, Кирьят-Хайм. Хайфагаас [[Тел-Авив]], [[Бен-Гурион олон улсын нисэх буудал|Бен-Гурион олон улсын нисэх онгоцны буудал]], [[Нагария]], [[Акко]], [[Кирьят-Моцкин]], [[Биньямина]], [[Лод]], [[Рамла]], [[Бейт Шемеш]], [[Иерусалим]] болон бусад байршил руу шууд галт тэрэг явдаг. Хайфагийн хот хоорондын автобусны холболтыг зөвхөн хоёр терминал ажиллуулдаг Egged автобус компани гүйцэтгэдэг: * Ха-Мифрац төв автобусны буудал, Ха-Мифрац төв төмөр замын буудлын хажууд * Хайфа Хоф Ха-Кармелийн төмөр замын буудалтай залгаа Хайфа Хоф Ха-Кармелийн төв автобусны буудал Тус улсын хойд хэсэгт байрлах шугамууд Ха-Мифрац төв автобусны буудлыг ашигладаг бөгөөд тэдгээрийн хамрах хүрээ нь [[Израил|Израилын]] хойд хэсгийн ихэнх хотуудыг хамардаг. Өмнө зүг рүү чиглэсэн шугамууд Хайфа Хоф Ха-Кармелийн төв автобусны зогсоолыг ашигладаг. [[Файл:The_New_Carmelit_08-10-2018.jpg|left|thumb|Кармелит нь газар доорхи төмөр зам бөгөөд одоогоор Израилын цорын ганц метроны систем юм]] Хайфа Хоф Ха-Кармелийн төв автобусны буудлаас шууд хүрэх газрууд нь [[Тел-Авив]], [[Иерусалим]], [[Эйлат]], [[Раанана]], [[Нетания]], [[Хадера]], [[Зихрон-Яаков]], Атлит, [[Тират-Кармель]], [[Бен-Гурион олон улсын нисэх буудал|Бен-Гурион олон улсын нисэх онгоцны буудал]] орно. Автобусны шугамууд бямба гарагийн өглөөнөөс хойш хот даяар хөнгөлөлттэй хуваарийн дагуу ажилладаг. 2008 оны зуны туршид эдгээр шугамууд долоо хоногт 7 шөнө ажилласан. Хайфа нь [[Израил|Израилын]] зуны цагт бямба гарагт далайн эрэг рүү автобусаар үйлчилдэг цорын ганц хот юм. [[Файл:Port_of_Haifa_2752-1.jpg|thumb|Хайфа хотын боомт]] Хайфагийн газар доорхи төмөр замын системийг Кармелит гэдэг. Энэ бол Парис талбайгаас Кармел уулын Ган Ха-Эм хүртэл явдаг төмөр зам дээрх газар доорхи фуникуляр юм.<ref>{{cite web|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/c10/159|title=The Carmelit|access-date=19 February 2008|publisher=Tour-Haifa.co.il|archive-date=4 Тавдугаар сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080504211823/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/c10/159|url-status=dead}}</ref> Нэг зам, зургаан өртөө, хоёр галт тэргээр дэлхийн хамгийн богино метроны шугамаар Гиннесийн номонд бичигджээ. === Агаар болон далайн тээвэр === [[Хайфа нисэх онгоцны буудал]] нь [[Тел-Авив]], [[Эйлат]] руу нисэх дотоодын нислэгүүд болон [[Кипр]], [[Грек]], [[Йордан]] руу олон улсын нислэгийн нислэг үйлддэг. Хайфа хотоос нислэг үйлддэг онгоцууд нь Аркия, Исраир юм. Хөлөг онгоцнууд Хайфа боомтоос Зүүн Газар дундын тэнгис, Өмнөд Европ, Хар тэнгисийн чиглэлүүд хүртэл үйлчилдэг. === Зам === Хайфа ба тус улсын төв лүү аялахад далайн эргийн дагуух гол хурдны авто зам болох хурдны зам 2-оор дамжин өнгөрөх боломжтой. 4-р хурдны зам нь Хайфагийн хойд эрэг дагуу, мөн хурдны зам 2-оос урагш, дотогшоо урсдаг. Өмнө нь Хайфагийн хойд талын хурдны замын дагуух хөдөлгөөн хотын төв хэсгээр дайрч өнгөрөх ёстой байв. [[2010 он|2010 оны]] [[12 сарын 1|12-р сарын 1-ний]] өдөр нээгдсэн Кармелийн хонгилууд энэ хөдөлгөөнийг Кармел уулын доогуур чиглүүлж хотын төвийн түгжрэлийг бууруулж байна.<ref>{{cite web|url=http://ppp.mof.gov.il/Mof/PPP/MofPPPTopNavEnglish/MofPPPProjectsEnglish/PPPProjectsListEng/TashtiotTaburaEng/Carmeltunnels/|title=Carmel Tunnels|publisher=Israel MOF|access-date=22 February 2008|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20120712130111/http://ppp.mof.gov.il/Mof/PPP/MofPPPTopNavEnglish/MofPPPProjectsEnglish/PPPProjectsListEng/TashtiotTaburaEng/Carmeltunnels/|archive-date=12 July 2012}}</ref> == Спорт == [[Файл:SammyOferSTD.jpg|thumb|Сами Офер цэнгэлдэх хүрээлэн]] Хайфагийн гол цэнгэлдэх хүрээлэнгүүд нь: [[УЕФА|УЕФА-гийн]] баталсан 30,780 хүний суудалтай Сами Офер цэнгэлдэх хүрээлэн, Томас Д'Александро цэнгэлдэх хүрээлэн, Неве Шаанань Атлетик цэнгэлдэх хүрээлэн. Тус хотын хөлбөмбөгийн хоёр гол клуб нь одоогоор [[Израилын Премьер Лиг|Израилын Премьер Лигт]] тоглож байгаа Маккаби Хайфа, Хапоэл Хайфа нар юм. Маккаби Израилд арван хоёр түрүүлсэн бол Хапоэл нэг түрүүлсэн. Тус хотод Израилын хөлбөмбөгийн Лигийн нэг хэсэг болох [[Йокнеам цэнгэлдэх хүрээлэн|Йокнеам цэнгэлдэх хүрээлэнд]] тоглодог Америкийн Хайфа Андердогс хэмээх хөлбөмбөгийн клуб байдаг. Лигийн анхны улирлын аварга шалгаруулах тэмцээнд баг нь хожигдсон боловч [[2005 он|2005 онд]] Израилын хөлбөмбөгийн лигтэй нэгдсэн Америкийн хөлбөмбөгийн Израилын бүрэлдэхүүнд багтаж нэг цол хүртсэн. Хайфа Хоукс бол Хайфа хотоос гаралтай [[Хоккей|хоккейн]] баг юм. [[1996 он|1996 онд]] тус хот салхин сэнтийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнийг зохион байгуулсан. == Ах дүү хотууд == Одоогийн байдлаар:<ref>{{cite web|title=Secretary General / Foreign Relations|url=https://www.haifa.muni.il/English/MayorsOffice/Pages/CitySecretary-.aspx|website=haifa.muni.il|publisher=Haifa|access-date=2020-01-30}}</ref> * {{flagicon|Украин}} [[Украин|Украины]] [[Одесса]] — 1992 он * {{flagicon|Америкийн Нэгдсэн Улс}} [[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]], [[Массачусеттс]], [[Бостон]] — 1999 он * {{flagicon|Америкийн Нэгдсэн Улс}} [[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]], [[Калифорни]], [[Сан-Франциско]] — 1984 он * {{flagicon|Америкийн Нэгдсэн Улс}} [[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]], [[Флорида]], [[Форт-Лодердейл]] — 2002 он * {{flagicon|Их Британи}} [[Их Британи]], [[Портсмут]] — 1962 он * {{flagicon|Их Британи}} [[Их Британи]], [[Ньюкасл апон Тайн|Ньюкасл]] — 1980 он * {{flagicon|Итали}} [[Итали]], [[Турин]] — 1997 он *{{flagicon|Дани}} [[Дани]], [[Ольборг]] — 1972 он * {{flagicon|Бельги}} [[Бельги]], [[Антверпен]] — 1986 он * {{flagicon|Герман}} [[Герман]], [[Бремен]] — 1978 он * {{flagicon|Герман}} [[Герман]], [[Дюссельдорф]] — 1988 он * {{flagicon|Герман}} [[Герман]], [[Майнц]] — 1987 он * {{flagicon|Герман}} [[Герман]], [[Эрфурт]] — 2000 оны * {{flagicon|Франц}} [[Франц]], [[Марсель]] — 1962 он * {{flagicon|Кипр}} [[Кипр]], [[Лимасол]] — 2000 он * {{flagicon|Хятад}} [[Хятад]], [[Шанхай]] — 1994 он * {{flagicon|Филиппин}} [[Филиппин]], [[Манила]] — 1971 он * {{flagicon|Өмнөд Африк}} [[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс|Өмнөд Африк]], [[Кейптаун]] * {{flagicon|Аргентин}} [[Аргентин]], [[Росарио]] — 1988 он * {{flagicon|Орос}} [[Оросын Холбооны Улс|Орос]], [[Санкт-Петербург]] — 2008 он * {{flagicon|Хятад}} [[Хятад]], [[Чөндү|Чөнду]] — 2013 он == Зургийн цомог == <gallery widths="180" heights="180" perrow="6"> Файл:Haifa genel0301.jpg|Кармел уулын баруун энгэр ба худалдаа, ажил эрхлэлтийн бүс Матам, "Каньон Азриели Хайфа" худалдааны төв, Конгрессийн төв. Файл:Technion – Israel Institute of Technology19.jpg|Технионы кампус Файл:Eshkol tower haifa u.jpg|[[Хайфа их сургууль]], Эшкол цамхаг Файл:Matam hi-tech park (Haifa).jpg|Шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэлийн төв Матам Файл:Haifa Convention Center09 April2013.JPG|Хурлын төв Файл:Метронит..jpg|Метронит Файл:Lev Hamifratz-Citymall.JPG|Синемол худалдааны төв Файл:Haifa South Haifa Mall OIC.jpg|«Каньон Азриэли Хайфа» худалдааны төв Файл:Karmelit.jpg|Кармелит Файл:Carmel Tunnels, Check Post entrance 1.JPG|Кармелын хонгил Файл:Hof Hacarmel IMG 9919.JPG|Леонардо зочид буудал Файл:Port of Haifa 2752-1.jpg|Хайфагийн боомт Файл:Port of Haifa - aerial view.jpg|Хайфа булан Файл:Downterraces.jpg|Бахай цэцэрлэгээс харагдах үзэмж Файл:MerkazitHaMifrtaz b.jpg|[[Израил|Израилын]] хамгийн том тээврийн төв «Мерказит ха-Мифрац» </gallery> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Haifa|Хайфа}} {{Wikinews|Haifa|Хайфа}} {{Wikivoyage|Haifa|Хайфа}} == Эшлэл == <references responsive="" /> {{Израилын хот}} {{Хайфа тойрог}} [[Ангилал:Хайфа| ]] [[Ангилал:Далайн боомттой суурин]] [[Ангилал:Их-, дээд сургуультай хот]] [[Ангилал:Хайфа тойргийн хот]] [[Ангилал:Хайфа тойрог]] [[Ангилал:Израилын хот]] pvplh149rs4lmlf8r052jn8bqrc3y9w 0 115675 822956 739822 2025-06-24T10:38:15Z Avirmed Batsaikhan 53733 822956 wikitext text/x-wiki '''Цэдэндамбын Готов''' (1921 оны 1-р сарын 28-нд Монгол Улсын Түшээт хан аймаг, Дайчин вангийн хошуунд (өнөөгийн [[Булган аймаг]], [[Сайхан сум (Булган)|Сайхан сум]]) төрсөн– 2012 онд [[Улаанбаатар]] хотноо нас барсан) — БНМАУ-ын төрийн зүтгэлтэн, БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн Нарийн бичгийн даргаар (1964.12.24 – 1990.03.12) 26 жил ажиллажээ. == Намтар == Эцэг нь Алтан ургийн тайж Цэдэндамба (?-1921), эх нь А.Жүгдэр. Эцэг тайж Цэдэндамба 1921 онд оросын цагаан цэргийн генерал Борис Резухин-ы цэргүүдэд алагдсан байна. Ц.Готов 1932-1935 онд Булган аймгийн төвийн тэнхимд суралцсан. 1936-1941 онд ЗСБНХУ-ын [[Эрхүү]] хот дахь [[Монгол Рабфак|Монгол Рабфакийг]] төгсч, багшийн мэргэжил эзэмшсэн. 1946-1950 онд [[Эрхүү]] хотын Багшийн дээд сургуульд суралцаж, төгссөн. 1955-1959 онд ЗХУКН-ын Төв Хорооны дэргэдэх Нийгмийн ухааны академид доцент В.В.Лезин-ий удирдлагаар “Монгол оронд үндэсний сэхээтэн бүрэлдэн буй болсон нь” сэдвээр түүхийн ухааны дэд эрдэмтний зэрэг хамгаалсан. == '''АЖИЛЛАСАН БАЙДАЛ''' == 1941-1944 онд Булган аймгийн дунд сургуульд түүх-дэлхийн байдлын багш, 1944-1945 онд Гэгээрлийн яамны заах аргын хэлтэст мэргэжилтэн,  1945-1946 онд өөрийн хүсэлтээр Багшийн сургуульд түүхийн багш болсон,  1950-1955 онд Намын дээд сургуулийн түүхийн багш, хичээл ангийн эрхлэгчээр ажилласан. 1959-1960 онд Намын дээд сургуулийн тэнхимийн эрхлэгчээр ажилласан. Тухайн үед МАХН-ын Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга, Намын дээд сургуулийн захирал Ч.Сүрэнжав түүнийг Намын дээд сургуулийн орлогч захирлаар томилуулахыг хүссэн ч Ц.Готов удирдах ажлын туршлагагүй гэдэг үндэслэлээр татгалзажээ. 1960-1961 онд [[Монгол Улсын Их Сургууль|МУИС-]]<nowiki/>ийн декан, 1961-1964 онд МУИС-ийн эрдэм шинжилгээний ажил эрхэлсэн проректор, МУИС-ийн МАХН-ын Хорооны дарга, 1964.06-12 сард МАХН-ын Төв Хорооны дэргэдэх Намын түүхийн институтын эрдэмтэн, нарийн бичгийн даргаар ажилласан. 1964 оны 12-р сарын 24-ний өдөр эхэлсэн БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын чуулганаар Ардын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн нарийн бичгийн даргаар сонгогдсон. Тэрээр мөн БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх Төрийн шагналын хорооны дарга, “Ардын төр” сэтгүүлийн эрхлэгчээр хавсран ажиллаж байжээ. 1990 оны 3-р сард БНМАУ-ын АИХ-ын 11 удаагийн сонгуулийн 8-р чуулганаар өөрийн хүсэлтээр ажлаасаа чөлөөлөгдөж, тэтгэвэрт гарсан. 1966-1990 онд МАХН-ын Төв Хорооны гишүүн байсан. '''ШАГНАЛ''' Сүхбаатарын одон, Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон (2 удаа), Алтан гадас одонгоор шагнагдсан. 2008 оны 11-р сарын 26-нд Монгол Улсын Гавьяат хуульч цолоор шагнуулсан. '''ДУРСГАЛ''' 2018 оны 11 дүгээр сард Булган аймгийн Булган сумын гуравдугаар сургуулийг Цэдэндамбын Готовын нэрэмжит болгожээ. '''НОМ''' Ц.Готовын “Туулсан зам” дурсамж нь 2004 онд хэвлэгдсэн. == '''ГЭР БҮЛ''' == * Эхнэр – Цадмидын Басдарий (1924-2016), 1934-1938 онд Улаанбаатар хотын Үлгэр жишээ бага сургууль, 1938-1941 онд Эрхүү хотын Монгол Рабфак, 1941-1943 онд Улаанбаатар хотын Багшийн сургууль, 1960 онд МУИС-ийг төгссөн. Булганы төвийн дунд сургууль, Улаанбаатар хотын 2-р дунд сургууль, Уран сайхны сургууль, Намын дээд сургуулийн багш, 1960-1964 онд “Шинжлэх ухаан, амьдрал” сэтгүүлийн хариуцлагатай нарийн бичгийн дарга, 1964-1986 онд МАХН-ын Төв Хорооны үзэл суртлын хэлтсийн нарийн бичгийн дарга байсан. * Хүү Г.Баяр, охин Г.Басдолгор, хүү Г.Энхбаяр, охин Г.Энхдолгор, охин Г.Батдолгор. Хүргэн О.Энхтөр нь Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд.  {{DEFAULTSORT:Готов, Цэдэндамбын}} [[Ангилал:Сайханы (Булган) хүн]] [[Ангилал:Түшээт хан аймгийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:БНМАУ-ын төрийн зүтгэлтэн]] [[Ангилал:Монгол Улсын Их Сургуулийн багш]] [[Ангилал:БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын гишүүн]] [[Ангилал:Монгол Ардын Намын гишүүн‎]] [[Ангилал:Алтан гадас одон шагналтан]] [[Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)]] [[Ангилал:Монгол улсын гавьяат хуульч]] [[Ангилал:1921 онд төрсөн]] [[Ангилал:2012 онд өнгөрсөн]] chbm0wtjpkzwu5jb6nbd9thq39vi4bb 822957 822956 2025-06-24T10:39:16Z Avirmed Batsaikhan 53733 822957 wikitext text/x-wiki '''Цэдэндамбын Готов''' (1921 оны 1-р сарын 28-нд Монгол Улсын Түшээт хан аймаг, Дайчин вангийн хошуунд (өнөөгийн [[Булган аймаг]], [[Сайхан сум (Булган)|Сайхан сум]]) төрсөн– 2012 онд [[Улаанбаатар]] хотноо нас барсан) — БНМАУ-ын төрийн зүтгэлтэн, БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн Нарийн бичгийн даргаар (1964.12.24 – 1990.03.12) 26 жил ажиллажээ. == Намтар == Эцэг нь Алтан ургийн тайж Цэдэндамба (?-1921), эх нь А.Жүгдэр. Эцэг тайж Цэдэндамба 1921 онд оросын цагаан цэргийн генерал Борис Резухин-ы цэргүүдэд алагдсан байна. Ц.Готов 1932-1935 онд Булган аймгийн төвийн тэнхимд суралцсан. 1936-1941 онд ЗСБНХУ-ын [[Эрхүү]] хот дахь [[Монгол Рабфак|Монгол Рабфакийг]] төгсч, багшийн мэргэжил эзэмшсэн. 1946-1950 онд [[Эрхүү]] хотын Багшийн дээд сургуульд суралцаж, төгссөн. 1955-1959 онд ЗХУКН-ын Төв Хорооны дэргэдэх Нийгмийн ухааны академид доцент В.В.Лезин-ий удирдлагаар “Монгол оронд үндэсний сэхээтэн бүрэлдэн буй болсон нь” сэдвээр түүхийн ухааны дэд эрдэмтний зэрэг хамгаалсан. == Ажилласан байдал == 1941-1944 онд Булган аймгийн дунд сургуульд түүх-дэлхийн байдлын багш, 1944-1945 онд Гэгээрлийн яамны заах аргын хэлтэст мэргэжилтэн,  1945-1946 онд өөрийн хүсэлтээр Багшийн сургуульд түүхийн багш болсон,  1950-1955 онд Намын дээд сургуулийн түүхийн багш, хичээл ангийн эрхлэгчээр ажилласан. 1959-1960 онд Намын дээд сургуулийн тэнхимийн эрхлэгчээр ажилласан. Тухайн үед МАХН-ын Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга, Намын дээд сургуулийн захирал Ч.Сүрэнжав түүнийг Намын дээд сургуулийн орлогч захирлаар томилуулахыг хүссэн ч Ц.Готов удирдах ажлын туршлагагүй гэдэг үндэслэлээр татгалзажээ. 1960-1961 онд [[Монгол Улсын Их Сургууль|МУИС-]]<nowiki/>ийн декан, 1961-1964 онд МУИС-ийн эрдэм шинжилгээний ажил эрхэлсэн проректор, МУИС-ийн МАХН-ын Хорооны дарга, 1964.06-12 сард МАХН-ын Төв Хорооны дэргэдэх Намын түүхийн институтын эрдэмтэн, нарийн бичгийн даргаар ажилласан. 1964 оны 12-р сарын 24-ний өдөр эхэлсэн БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын чуулганаар Ардын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн нарийн бичгийн даргаар сонгогдсон. Тэрээр мөн БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх Төрийн шагналын хорооны дарга, “Ардын төр” сэтгүүлийн эрхлэгчээр хавсран ажиллаж байжээ. 1990 оны 3-р сард БНМАУ-ын АИХ-ын 11 удаагийн сонгуулийн 8-р чуулганаар өөрийн хүсэлтээр ажлаасаа чөлөөлөгдөж, тэтгэвэрт гарсан. 1966-1990 онд МАХН-ын Төв Хорооны гишүүн байсан. '''ШАГНАЛ''' Сүхбаатарын одон, Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон (2 удаа), Алтан гадас одонгоор шагнагдсан. 2008 оны 11-р сарын 26-нд Монгол Улсын Гавьяат хуульч цолоор шагнуулсан. '''ДУРСГАЛ''' 2018 оны 11 дүгээр сард Булган аймгийн Булган сумын гуравдугаар сургуулийг Цэдэндамбын Готовын нэрэмжит болгожээ. '''НОМ''' Ц.Готовын “Туулсан зам” дурсамж нь 2004 онд хэвлэгдсэн. == '''ГЭР БҮЛ''' == * Эхнэр – Цадмидын Басдарий (1924-2016), 1934-1938 онд Улаанбаатар хотын Үлгэр жишээ бага сургууль, 1938-1941 онд Эрхүү хотын Монгол Рабфак, 1941-1943 онд Улаанбаатар хотын Багшийн сургууль, 1960 онд МУИС-ийг төгссөн. Булганы төвийн дунд сургууль, Улаанбаатар хотын 2-р дунд сургууль, Уран сайхны сургууль, Намын дээд сургуулийн багш, 1960-1964 онд “Шинжлэх ухаан, амьдрал” сэтгүүлийн хариуцлагатай нарийн бичгийн дарга, 1964-1986 онд МАХН-ын Төв Хорооны үзэл суртлын хэлтсийн нарийн бичгийн дарга байсан. * Хүү Г.Баяр, охин Г.Басдолгор, хүү Г.Энхбаяр, охин Г.Энхдолгор, охин Г.Батдолгор. Хүргэн О.Энхтөр нь Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд.  {{DEFAULTSORT:Готов, Цэдэндамбын}} [[Ангилал:Сайханы (Булган) хүн]] [[Ангилал:Түшээт хан аймгийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:БНМАУ-ын төрийн зүтгэлтэн]] [[Ангилал:Монгол Улсын Их Сургуулийн багш]] [[Ангилал:БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын гишүүн]] [[Ангилал:Монгол Ардын Намын гишүүн‎]] [[Ангилал:Алтан гадас одон шагналтан]] [[Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)]] [[Ангилал:Монгол улсын гавьяат хуульч]] [[Ангилал:1921 онд төрсөн]] [[Ангилал:2012 онд өнгөрсөн]] 1hmjokatbz0984p9sn5uumjxwhbwla3 0 126644 822960 738159 2025-06-24T11:47:03Z Avirmed Batsaikhan 53733 822960 wikitext text/x-wiki [[Файл:Berlinermauer-2.jpg|thumb|330x330px|Хотыг хүчээр хоёр хуваасан "Берлины хана"]] '''Зүүн Берлин''' - 1948-1990 онуудад [[Бүгд Найрамдах Ардчилсан Герман Улс]]<nowiki/>ын (БНАГУ)-ын нийслэл хот байсан. Энэ хотод БНАГУ-ын Төрийн байгууллагууд болох парламент, Засгийн газр байралдаг байсан. Албан ёсоор хотыг '''Берлин, БНАГУ-ын нийслэл''' (герман. ''Berlin, Hauptstadt der DDR''), зөвлөлтийн болон социалист орнуудын газрын зураг дээр зүгээр л «Берлин» гэж тэмдэглэдэг байсан харин хотын баруун хэсгийг [[Баруун Берлин]] гэж тодотгодог байжээ. Баруун Берлин бол ХБНГУ-ын бүрэлэхүүнд ордоггүй тусгай статустай БНАГУ-ын нутгаар хүрээлүүлсэн "анклав" хот байв. Зүүн Берлин хотын төв нь [["Александрплац" талбай]], гол төв гудамж нь "Унтер ден Линден" өргөн чөлөө байв. Хотын баруун хэсэгт тэрээр "[[Бранденбургийн хаалга]]"-нд тулж очдог түүнээс цааш Баруун Берлин эхэлдэг байсан. Засаг захиргааны хувьд Зүүн Берлин 11 тойрогт хуваагддаг байсан: * Митте * Пренцлауэр-Берг (Prenzlauer Berg) * Фридрихсхайн (Friedrichshain) * Панков (Pankow) * Вайсензе (Weißensee) * Хоэншёнхаузен (Hohenschönhausen) (с 1985) * Лихтенберг (Lichtenberg) * Марцан (Marzahn) * Хеллерсдорф (Hellersdorf) * Трептов (Treptow) * Кёпеник (Köpenick) == Түүх == [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн|Дэлхийн хоёрдугаар дайны]] дараа буюу 1946 онд хотыг Амеркийн, Британий, Зөвлөлтийн болон Францын гэсэн эзэлсэн хэсгүүдэд хуваасан байна. Хотын Дайны өмнөх хуучин захиргаа буюу Магистрат хотын парламентын сонгууль 1948 онд явуулсан боловч Зөвлөлтийн захиргаанд байсан хэсэг ялагдаж эсэргүүцэл илэрхийлж дангаараа "социалист" хотын удирдлагтай болж цаашдлаад БНАГУ-ын нийслэл болсон байна. 1961 онд асуудал хүндэрч БНАГУ-ын зүгээс Баруун Берлиныг тойруулан "[[Берлины хана]]" босгосон юм. Зүүн Берлин буюу "социалист" Германд амьдрах дургуй, сонирхолгүй олон хүн "Берлины хана" давж ХБНГУ руу зугтаж үзэгдэл олноор гардаг байсан. Энэ тухай олон арван уран сайхны болон баримтад кино их байдаг. Баруун болон Зүүн Берлиний хооронд чөлөөтэй нэвтрэх боломж 1989 оны 11-р сарын 9-нд сэргэж, тэр өдөр Берлин хотын оршин суугчид "Берлиний хана"-ыг нурааж эхэлсэн байна. 1990 оны 5-р сарын 6-нд болсон Нийслэлийн Төлөөлөгчдийн Хурлын сонгуулиар SPD олонх болсон. 1990 оны 10-р сарын 3-нд Хотын Төлөөлөгчдийн Хурал, Магистрат татан буугдаж, Зүүн Берлиний нутаг дэвсгэр нэгдсэн Берлиний нэг хэсэг болжээ. 1991 оны 1-р сарын 24-нд Зүүн Берлиний сүүлчийн дарга огцорч, Зүүн Берлин Берлин хоттой нэгдсэн түүхтэй юм. [[Ангилал:1949 онд байгуулагдсан]] [[Ангилал:1990 онд татан буугдсан]] [[Ангилал:Берлиний түүх]] [[Ангилал:Германы урьдын нийслэл]] [[Ангилал:Германы хуваагдал]] [[Ангилал:Зүүн Герман]] [[Ангилал:Зөвлөлтийн эзэлсэн Германы бүс]] p0vuhvmgjnrl7mq057q99vr1t24l9v6 0 133716 822948 812352 2025-06-24T00:19:34Z Avirmed Batsaikhan 53733 822948 wikitext text/x-wiki {{Төрийн зүтгэлтэн | овогнэр = Жадамбын Бат-Эрдэнэ | зураг = | тайлбар = | алба1 = {{MNG}}ын Зам тээврийн хөгжлийн сайд | ээлж1 = 2017 – 2018 | өмнөх1 = [[Дангаагийн Ганбат]] | дараах1 = [[Янгүгийн Содбаатар]] | төрсөногноо = | төрсөнгазар = | улсорон = {{MNG}} | намэвсэл = [[Монгол Ардын Нам]] | гэрбүл = | сургууль = | ажилүйл = | цахимталбар = }} '''Жадамбын Бат-Эрдэнэ''' (1965 онд [[Булган аймаг|Булган аймгийн]] [[Хутаг-Өндөр сум|Хутаг-Өндөр суманд]] төрсөн) - Монгол Улсын улс төрч, Зам тээврийн хөгжлийн сайд, УИХ-ын гишүүн. == Намтар == ===Боловсрол=== 1983 онд Нийслэлийн 75 дугаар дунд сургууль дүүргэсэн. 1983-1984 онд Хөнгөн үйлдвэрийн техник мэргэжлийн сургууль төгссөн. 1984-1989 онд [[Орос|ОХУ]], [[Эрхүү]] хотын Политехникийн дээд сургууль төгссөн. 1998 онд Монгол улсын их сургуулийн Хууль зүйн сургуулийг эрх зүйч мэргэжлээр төгссөн. ===Ажилласан байдал=== 1990-1992 онд ОХУ-ын Өмнөд Сахалинск хотын "Рыпкооп" улсын үйлдвэрийн газар, менежер, 1994-2000 онд “Ашид-Эрдэнэ” ХХК-ийн захирал, 2000-2004 онд Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Авто тээврийн газрын дарга, 2007-2012 онд Зам, тээвэр, аялал жуулчлалын яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга, 2008-2012 онд "Монголын төмөр зам" ТӨХК-ийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн дарга, 2011-2012 онд МИАТ ХК-ийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн дарга, 2013-2016 онд Булган аймгийн [[Монгол Ардын Нам|Монгол ардын намын]] хорооны дарга, 2016 оноос Монгол Улсын Их Хурлын гишүүнээр Булган аймгаас сонгогдсон, 2017-2018 онд Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Зам, тээврийн хөгжлийн сайд, 2019 оноос Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн хөгжлийн дэд хорооны дарга, 2020 оноос Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн. 2024 оны 2-р сард УИХ-ын "Ногоон автобус"-ны хэргийг шалгах түр хорооны даргаар томилогдсон. 2025 оны 6-р сарын 23-наас УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга. {{DEFAULTSORT:Бат-Эрдэнэ, Жадамбын}} [[Ангилал:Монголын улс төрч]] [[Ангилал:Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн]] [[Ангилал:Монголын зам тээврийн сайд]] [[Ангилал:Монгол Ардын Намын гишүүн]] [[Ангилал:Хутаг-Өндөрийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1965 онд төрсөн]] f4wse3rrpd7cfe3tn6t7am8fr43gn6v 0 135270 822949 791492 2025-06-24T00:21:48Z Avirmed Batsaikhan 53733 822949 wikitext text/x-wiki [[Файл:Shavkat Mirziyoyev official portrait (cropped).jpg|thumb|Шавкат Мирзиёев]] '''Шавкат Миромонович Мирзиёев''' ([[Узбек хэл|узбек]]. ''Shavkat Miromonovich Mirziyoyev''; 1957 оны 7-р сарын 24-нд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ын Бүгд найрамдах Зөвлөлт Узбек Улсын Жизак мужийн Заамин тосгонд төрсөн) — [[Узбекистан|Узбекистаны]] төрийн болон улс төрийн зүтгэлтэн. 2016 оны 12-р сарын 14-нөөс Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгч, Узбекистаны Зэвсэгт хүчний Дээд Ерөнхий Командлагч. Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхий сайд (2003 оны 12-р сарын 12-ноос 2016 оны 12-р сарын 14-нд). Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгчийн үүрэг гүйцэтгэгч (2016 оны 9-р сарын 8-наас -12-р сарын 14 хүртэл) байсан. Мирзиёевийн ерөнхийлөгчийн албан тушаал очоод Узбекистаны улс төр, эдийн засгийн тогтолцоонд олон либерал шинэчлэл хийж, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татаж, хөрш Төв Азийн орнуудтай харилцаагаа сайжруулж, улс төрийн хоригдлуудыг сулласан байна. 2025 оны 6-р сарын 24-25-нд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн урилгаар Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгч Шавкат Мирзиёев Монгол Улсад төрийн айлчлал хийсэн. == Намтар == Заамин суурингийн орос хэлээр сургадаг 60 дугаар дунд сургуульд сурч төгсөөд [[Ташкент]] руу явж, Ташкентын Усжуулалт, нөхөн сэргээлтийн дээд сургуульд элсэн орж, 1981 онд механик инженер мэргэжлээр төгссөн байна. Дээд сургуулиа төгсөөд төрөлх сургуульдаа үлдэж, 1981-1992 онд эхлээд бага эрдэм шинжилгээний ажилтнаар ажиллаж, дараа нь техникийн шинжлэх ухааны нэр эрдэмтний зэрэг хамгаалж, сургуулийнхаа тэргүүн проректороор ажиллаж байсан. 1980-аад оны сүүлээр ЗХУ-ын Коммунист намд элссэн. Тэрээр 2003 оны 12-р сарын 12-нд Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхий сайдаар томилогдсон. Энэ албан тушаалыг 2016 он хүртэл хашиж байхдаа Мирзиёев Бүгд найрамдах улсын нөлөө бүхий улс төрч болж чаджээ. 2016 оны 12-р сарын 4-нд болсон Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Шавкат Мирзиеев 88,61% санал авч, 87,89% ирцтэйгээр ялалт байгуулсан. 12-р сарын 13-нд Сенатын тогтоолоор түүнийг Ерөнхий сайдын албан тушаалаас чөлөөлөөд 12-р сарын 14-нд тэрээр тангараг өргөж, Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгчийн албан тушаалыг хүлээн авсан байна. Тэрээр 2021 оны 10-р сард Ерөнхийлөгчөөр улиран сонгогдоод байна. rz19pcrfe2exdnaawdewm2mxqhkqhqt 8 135476 822902 786190 2025-06-23T16:43:51Z Maintenance script 33868 Adding version data 822902 json application/json { "$version": "1.0.0", "GEInfoboxTemplates": [], "copyedit": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "expand": { "disabled": false, "templates": [ "Stub", "Өргөтгөх хэсэг" ], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "image_recommendation": { "disabled": false, "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "", "maxTasksPerDay": 25, "templates": [] }, "link_recommendation": { "disabled": false, "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "", "maximumLinksToShowPerTask": 3, "excludedSections": [ "external links", "notes", "references", "see also", "библиограф", "бусад холбоос", "бусад үзэх", "гадаад линк", "гадаад харилцаа", "гадаад холболт", "гадаад холбоос", "гадаад холбоосууд", "гадны холбоос", "гадны холбоосууд", "гаднын холбоос", "дэлгэрүүлж унших", "ишлэл", "лавлах бичиг", "лавлах материал", "лавлах холбоос", "лавлахууд", "мөн үзнэ үү", "мөн үзэх", "намтар", "ном зохиол", "ном зүй", "ном хэвлэл", "нэмж унших", "нэмж унших материал", "нэмэлт унших материал", "нэмэлт холбоосууд", "нэмэлтээр уншиж болох", "тэмдэглэл", "тэмдэглэлүүд ба тайлбарууд", "холбоос", "холбоосууд", "цааш унших", "цаашид унших", "цахим холбоос", "эх сурвалж", "эх сурвалжууд", "эх үүсвэр" ], "maxTasksPerDay": 25, "underlinkedWeight": 0.5, "minimumLinkScore": 0.6, "maximumEditsTaskIsAvailable": "no" }, "links": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "references": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "section_image_recommendation": { "disabled": false, "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "", "maxTasksPerDay": 25 }, "update": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" } } 0ly73wamxxxuj520t502xj2bf97w7ol 822905 822902 2025-06-23T17:08:53Z Maintenance script 33868 Migrating data to new format 822905 json application/json { "$version": "2.0.0", "GEInfoboxTemplates": [], "copyedit": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "expand": { "disabled": false, "templates": [ "Stub", "Өргөтгөх хэсэг" ], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "image_recommendation": { "disabled": false, "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "", "maxTasksPerDay": 25, "templates": [] }, "link_recommendation": { "disabled": false, "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "", "maximumLinksToShowPerTask": 3, "excludedSections": [ "external links", "notes", "references", "see also", "библиограф", "бусад холбоос", "бусад үзэх", "гадаад линк", "гадаад харилцаа", "гадаад холболт", "гадаад холбоос", "гадаад холбоосууд", "гадны холбоос", "гадны холбоосууд", "гаднын холбоос", "дэлгэрүүлж унших", "ишлэл", "лавлах бичиг", "лавлах материал", "лавлах холбоос", "лавлахууд", "мөн үзнэ үү", "мөн үзэх", "намтар", "ном зохиол", "ном зүй", "ном хэвлэл", "нэмж унших", "нэмж унших материал", "нэмэлт унших материал", "нэмэлт холбоосууд", "нэмэлтээр уншиж болох", "тэмдэглэл", "тэмдэглэлүүд ба тайлбарууд", "холбоос", "холбоосууд", "цааш унших", "цаашид унших", "цахим холбоос", "эх сурвалж", "эх сурвалжууд", "эх үүсвэр" ], "maxTasksPerDay": 25, "underlinkedWeight": 0.5, "minimumLinkScore": 0.6, "maximumEditsTaskIsAvailable": "no" }, "links": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "references": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" }, "section_image_recommendation": { "disabled": false, "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "", "maxTasksPerDay": 25 }, "update": { "disabled": false, "templates": [], "excludedTemplates": [], "excludedCategories": [], "learnmore": "" } } c0p1fdbvqt84rooxwmjpluckkvjriyo 0 138771 822933 810234 2025-06-23T22:24:49Z Chongkian 21163 822933 wikitext text/x-wiki {{SHORTDESC|Коран судрын бүлэг}} [[File:Chapter 1, Al-Fatiha (Mujawwad) - Recitation of the Holy Qur'an.mp3|thumb|Уншлага]] '''Фатиха''' ({{lang-ar|الفاتحة}}) бол [[Куран]] судрын эхний бүлэг юм.<ref>{{cite web|url=https://quran.com/1|title=Al-Fatihah|access-date=2025-02-01|language=en|trans-title=Фатиха}}</ref> {| class="wikitable" !scope=''col'' | ! scope="col" | Cудар ! scope="col" | Утга |- ! scope="row" | 1 | بِسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ || Энэрэлт нигүүлсэнгүй Аллахын алдраар эхэлье |- ! scope=''row'' | 2 | ٱلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلْعَٰلَمِينَ || Бүхий л талархал зөвхөн ертөнцийн Эзэн Аллахын төлөө юм |- ! scope=''row'' | 3 | ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ || Тэрбээр энэрэлт хийгээд нигүүлсэнгүй билээ |- ! scope=''row'' | 4 | مَـٰلِكِ يَوْمِ ٱلدِّينِ || Тэрбээр их шүүлтийн өдрийн Эзэн юм |- ! scope=''row'' | 5 | إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ || Бид зөвхөн танд л мөргөн залбирч, зөвхөн танаас л тусламж хүснэ |- ! scope=''row'' | 6 | ٱهْدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلْمُسْتَقِيمَ || Биднийг зөв шулуун замаараа хөтөл |- ! scope=''row'' | 7 | صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ ٱلْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا ٱلضَّآلِّين || Хилэгнүүлэгсэд болон төөрөгсдийн замаар бус, Өөрсдөд нь буян хишиг хайрлагсдын замаар |} ==Мөн үзэх== * [[Ислам]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{commonscat}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Кораны бүлгүүд| 001]] {{Islam-stub}} geykvyn4ldk0owvfie8dqhhem1gvr0s 14 138773 822930 809864 2025-06-23T22:23:48Z Chongkian 21163 822930 wikitext text/x-wiki {{commonscat}} [[Ангилал:Куран|бүлгүүд]] c92obvh61wwu46v3vjuridrsgf091ry 0 138776 822936 810259 2025-06-23T22:25:14Z Chongkian 21163 822936 wikitext text/x-wiki {{SHORTDESC|Коран судрын бүлэг}} [[File:Chapter 97, Surah Al-Qadr (Murattal) - Recitation of the Holy Qur'an.mp3|thumb|Уншлага]] '''Кадр''' ({{lang-ar|القدر}}) бол [[Куран]] судрын 97 дахь бүлэг юм.<ref>{{cite web|url=https://quran.com/97|title=Al-Qadr|access-date=2025-02-01|language=en|trans-title=Кадр}}</ref> {| class="wikitable" !scope=''col'' | ! scope="col" | Cудар ! scope="col" | Утга |- ! scope="row" | 1 | إِنَّآ أَنزَلْنَٰهُ فِى لَيْلَةِ ٱلْقَدْرِ || Эргэлзээгүйгээр бид түүнийг Кадр шөнө буулгасан билээ |- ! scope=''row'' | 2 | وَمَآ أَدْرَٰكَ مَا لَيْلَةُ ٱلْقَدْرِ || Кадр шөнө гэж чухам юу болохыг чи мэдэх үү? |- ! scope=''row'' | 3 | لَيْلَةُ ٱلْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ || Кадр шөнө бол мянган сараас ч илүү буянтай билээ |- ! scope=''row'' | 4 | تَنَزَّلُ ٱلْمَلَٰٓئِكَةُ وَٱلرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّنْ كُلِّ أَمْرٍ || Тэнгэрийн элчүүд болон сүнснүүд энэ шөнө Рабб Эзний зөвшөөрлөөр бүхий л үйлийн төлөө зогсолтгүй буусаар байх ажээ |- ! scope=''row'' | 5 | سَلَٰمٌ هِىَ حَتَّى مَطْلَعِ ٱلْفَجْرِ || Тэр шөнө үүр гэгээрэх хүртэл ивээлээр дүүрэн байх ажгуу |} ==Мөн үзэх== * [[Ислам]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{commonscat}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Кораны бүлгүүд| 097]] {{Islam-stub}} rw4r5rd1d71cdhulhqytf3etglha82w 10 138777 822924 810169 2025-06-23T22:21:59Z Chongkian 21163 822924 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Кураны бүлгүүд |title = [[Куран]]ы бүлгүүд |state = {{{state|autocollapse}}} |listclass = hlist |image = [[Image:Opened Qur'an.jpg|50px|Куран]] |list1 = * [[Фатиха|1]] * [[Йа-Син|36]] * [[Тин|95]] * [[Кадр|97]] * [[Фил|105]] * [[Маун|107]] * [[Кафируун|109]] * [[Ихлас|112]] * [[Наас|114]] }}<noinclude> [[Ангилал:Загвар:Хөтлөгч мөр]] </noinclude> slnjkulh5thysqdc38xppldqh6ylqi9 822925 822924 2025-06-23T22:22:33Z Chongkian 21163 Chongkian moved page [[Загвар:Кораны бүлгүүд]] to [[Загвар:Кураны бүлгүүд]] 822924 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Кураны бүлгүүд |title = [[Куран]]ы бүлгүүд |state = {{{state|autocollapse}}} |listclass = hlist |image = [[Image:Opened Qur'an.jpg|50px|Куран]] |list1 = * [[Фатиха|1]] * [[Йа-Син|36]] * [[Тин|95]] * [[Кадр|97]] * [[Фил|105]] * [[Маун|107]] * [[Кафируун|109]] * [[Ихлас|112]] * [[Наас|114]] }}<noinclude> [[Ангилал:Загвар:Хөтлөгч мөр]] </noinclude> slnjkulh5thysqdc38xppldqh6ylqi9 0 138778 822938 810316 2025-06-23T22:25:26Z Chongkian 21163 822938 wikitext text/x-wiki {{SHORTDESC|Коран судрын бүлэг}} [[File:Chapter 107, Al-Ma'un (Murattal) v2 - Recitation of the Holy Qur'an.mp3|thumb|Уншлага]] '''Маун''' ({{lang-ar|الماعون}}) бол [[Куран]] судрын 107 дахь бүлэг юм.<ref>{{cite web|url=https://quran.com/107|title=Al-Ma'un|access-date=2025-02-01|language=en|trans-title=Маун}}</ref> {| class="wikitable" !scope=''col'' | ! scope="col" | Cудар ! scope="col" | Утга |- ! scope="row" | 1 | أَرَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ || Шүүлт бөгөөд шийтгэлийн өдрийг үгүйсгэгчийг харав уу? |- ! scope=''row'' | 2 | فَذَلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ || Тэрбээр өнчин өрөөсөнд [[нүд]] үзүүрлэн |- ! scope=''row'' | 3 | وَلا يَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِينِ || Өлөн зэлмүүнд юм идүүлэхийг ч хүсэхгүй урамшуулдаггүй |- ! scope=''row'' | 4 | فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ || Намаз мөргөл үйлдэгсэд юутай хайран |- ! scope=''row'' | 5 | الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ سَاهُونَ || Тэд энэ мөргөлийг үл ойшоодог |- ! scope=''row'' | 6 | الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ || Тэд нүд хуурцгаадаг |- ! scope=''row'' | 7 | وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ || Өчүүхэн төдий тусламж ч үзүүлдэггүй |} ==Мөн үзэх== * [[Ислам]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{commonscat}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Кораны бүлгүүд| 107]] {{Islam-stub}} gwprxjkujjtzgrdss6ymexv2997qjla 0 138780 822937 810262 2025-06-23T22:25:21Z Chongkian 21163 822937 wikitext text/x-wiki {{SHORTDESC|Коран судрын бүлэг}} [[File:Chapter 105, Al-Fil (Murattal) - Recitation of the Holy Qur'an.mp3|thumb|Уншлага]] '''Фил''' ({{lang-ar|ٱلفِيل}}) бол [[Куран]] судрын 105 дахь бүлэг юм.<ref>{{cite web|url=https://quran.com/105|title=Al-Fil|access-date=2025-02-01|language=en|trans-title=Фил}}</ref> {| class="wikitable" !scope=''col'' | ! scope="col" | Cудар ! scope="col" | Утга |- ! scope="row" | 1 | أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ || Рабб Эзэн зааны эздийг яасныг үзээгүй юу? |- ! scope=''row'' | 2 | أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ || Тэдний урхийг нь бүтэлгүйтүүлээгүй юу? |- ! scope=''row'' | 3 | وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ || Тэдэн руу сүрэг шувууд илгээсэн юм |- ! scope=''row'' | 4 | تَرْمِيهِم بِحِجَارَةٍ مِّن سِجِّيلٍ || Тэр шувууд чулуужсан шавраар тэдэн руу нүүлгэцгээж байсан |- ! scope=''row'' | 5 | فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَّأْكُولٍ || Эцэст нь ялж байхад нь тэднийг навч болгон хувиргасан билээ |} ==Мөн үзэх== * [[Ислам]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{commonscat}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Кораны бүлгүүд| 105]] {{Islam-stub}} ahjjn7ilmxrj2xb4b1pjzhwpmpa40gc 0 138787 822935 810269 2025-06-23T22:25:04Z Chongkian 21163 822935 wikitext text/x-wiki {{SHORTDESC|Коран судрын бүлэг}} [[File:Chapter 95, At-Tin (Mujawwad) - Recitation of the Holy Qur'an.mp3|thumb|Уншлага]] '''Тин''' ({{lang-ar|التين}}) бол [[Куран]] судрын 95 дахь бүлэг юм.<ref>{{cite web|url=https://quran.com/95|title=At-Tin|access-date=2025-02-02|language=en|trans-title=Тин}}</ref> {| class="wikitable" !scope=''col'' | ! scope="col" | Cудар ! scope="col" | Утга |- ! scope="row" | 1 | وَٱلتِّينِ وَٱلزَّيْتُونِ || Тин болоод инжрээр андгайлсу |- ! scope=''row'' | 2 | وَطُورِ سِينِينَ || Сина уулаар андгайлсу |- ! scope=''row'' | 3 | وَهَٰذَا ٱلْبَلَدِ ٱلْأَمِينِ || Энэхүү аюулгүй хотоор андгайлан байж хэлье |- ! scope=''row'' | 4 | لَقَدْ خَلَقْنَا ٱلْإِنسَٰنَ فِىٓ أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ || Бид үнэндээ хүмүүнийг туйлын төгсөөр бүтээсэн билээ |- ! scope=''row'' | 5 | ثُمَّ رَدَدْنَٰهُ أَسْفَلَ سَٰفِلِينَ || Дараа нь түүнийг дорд муугаас дорд унагасан юм |- ! scope=''row'' | 6 | إِلَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّٰلِحَٰتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ || Гэхдээ итгэн биширч, сайн үйл хийгсдийн хувьд өөр билээ. Тэдэнд харин үргэлжид дуусашгүй шан харамж буй |- ! scope=''row'' | 7 | فَمَا يُكَذِّبُكَ بَعْدُ بِٱلدِّينِ || Ийм байтал, юу чамд энэхүү шашныг үгүйсгэнэ вэ? |- ! scope=''row'' | 8 | أَلَيْسَ ٱللَّهُ بِأَحْكَمِ ٱلْحَٰكِمِينَ || Аллах, бүхий л шүүн шийдэгчдийн хамгийн шудрага нь биш гэж үү? |} ==Мөн үзэх== * [[Ислам]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{commonscat}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Кораны бүлгүүд| 095]] {{Islam-stub}} 5fxsvtaow7rbf688e4uxwcszy326dk8 0 138788 822921 810144 2025-06-23T22:19:30Z Chongkian 21163 822921 wikitext text/x-wiki {{SHORTDESC|Коран судрын бүлэг}} [[File:Chapter 112, Al-Ikhlas (Mujawwad) - Recitation of the Holy Qur'an.mp3|thumb|Уншлага]] '''Ихлас''' ({{lang-ar|الْإِخْلَاص}}) бол [[Коран]] судрын 112 дахь бүлэг юм.<ref>{{cite web|url=https://quran.com/112|title=Al-Ikhlas|access-date=2025-02-02|language=en|trans-title=Ихлас}}</ref> {| class="wikitable" !scope=''col'' | ! scope="col" | Cудар ! scope="col" | Утга |- ! scope="row" | 1 | قُلْ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ || Хэл: "Тэр Аллах, Цорын ганц" |- ! scope=''row'' | 2 | ٱللَّهُ ٱلصَّمَدُ || Аллах төгс төгөлдөр, самэт юм |- ! scope=''row'' | 3 | لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ || Төрөөгүй бас төрүүлэгдээгүй |- ! scope=''row'' | 4 | وَلَمْ يَكُن لَّهُۥ كُفُؤًا اَحَدٌۢ || юу ч Түүнтэй энэ зэрэгцэхгүй бөгөөд ямар ч зүйл түүнтэй төсгүй |} ==Мөн үзэх== * [[Ислам]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{commonscat}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Кораны бүлгүүд| 112]] {{Islam-stub}} e8iu99gvc4zcjl49oecn8y99rqveuen 822940 822921 2025-06-23T22:25:41Z Chongkian 21163 822940 wikitext text/x-wiki {{SHORTDESC|Коран судрын бүлэг}} [[File:Chapter 112, Al-Ikhlas (Mujawwad) - Recitation of the Holy Qur'an.mp3|thumb|Уншлага]] '''Ихлас''' ({{lang-ar|الْإِخْلَاص}}) бол [[Куран]] судрын 112 дахь бүлэг юм.<ref>{{cite web|url=https://quran.com/112|title=Al-Ikhlas|access-date=2025-02-02|language=en|trans-title=Ихлас}}</ref> {| class="wikitable" !scope=''col'' | ! scope="col" | Cудар ! scope="col" | Утга |- ! scope="row" | 1 | قُلْ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ || Хэл: "Тэр Аллах, Цорын ганц" |- ! scope=''row'' | 2 | ٱللَّهُ ٱلصَّمَدُ || Аллах төгс төгөлдөр, самэт юм |- ! scope=''row'' | 3 | لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ || Төрөөгүй бас төрүүлэгдээгүй |- ! scope=''row'' | 4 | وَلَمْ يَكُن لَّهُۥ كُفُؤًا اَحَدٌۢ || юу ч Түүнтэй энэ зэрэгцэхгүй бөгөөд ямар ч зүйл түүнтэй төсгүй |} ==Мөн үзэх== * [[Ислам]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{commonscat}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Кораны бүлгүүд| 112]] {{Islam-stub}} e1uji25ep26uemg5yxupfbbrbse6yft 0 138789 822927 810271 2025-06-23T22:22:48Z Chongkian 21163 822927 wikitext text/x-wiki {{SHORTDESC|Коран судрын бүлэг}} [[File:Chapter 114, Al-Nas (Mujawwad) - Recitation of the Holy Qur'an.mp3|thumb|Уншлага]] '''Наас''' ({{lang-ar|ٱلنَّاس}}) бол [[Куран]] судрын 114 дахь бүлэг юм.<ref>{{cite web|url=https://quran.com/114|title=An-Nas|access-date=2025-02-02|language=en|trans-title=Наас}}</ref> {| class="wikitable" !scope=''col'' | ! scope="col" | Cудар ! scope="col" | Утга |- ! scope="row" | 1 | قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ || Ийн айлд: Аврал хүснэм хүмүүсийн Раб эзнээс |- ! scope=''row'' | 2 | مَلِكِ ٱلنَّاسِ || Бас хүмүүсийн Захирагчаас |- ! scope=''row'' | 3 | إِلَـٰهِ ٱلنَّاسِ || Бас хүмүүсийн Бурханаас |- ! scope=''row'' | 4 | مِن شَرِّ ٱلْوَسْوَاسِ ٱلْخَنَّاسِ || Тэр зальтай төөрөгдүүлдэг бэрхшээлээс |- ! scope=''row'' | 5 | ٱلَّذِى يُوَسْوِسُ فِى صُدُورِ ٱلنَّاسِ || Тэр нь: хүмүүсийн зүрх сэтгэлд үргэлж мууг шүглэж байдаг |- ! scope=''row'' | 6 | مِنَ ٱلْجِنَّةِ وَٱلنَّاسِ || Сүнсээс мөн шаардлагтай бол хүмүүсээс |} ==Мөн үзэх== * [[Ислам]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{commonscat}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Кораны бүлгүүд| 114]] {{Islam-stub}} hmn5tu1y2ttwtylbjvoasp05xfjn9oq 0 138790 822920 810165 2025-06-23T22:19:19Z Chongkian 21163 822920 wikitext text/x-wiki {{SHORTDESC|Коран судрын бүлэг}} [[File:Chapter 109, Al-Kafirun (Mujawwad) - Recitation of the Holy Qur'an.mp3|thumb|Уншлага]] '''Кафируун''' ({{lang-ar|الكافرون}}) бол [[Коран]] судрын 109 дахь бүлэг юм.<ref>{{cite web|url=https://quran.com/109|title=Al-Kafirun|access-date=2025-02-02|language=en|trans-title=Кафируун}}</ref> {| class="wikitable" !scope=''col'' | ! scope="col" | Cудар ! scope="col" | Утга |- ! scope="row" | 1 | قُلْ يَٰٓأَيُّهَا ٱلْكَٰفِرُونَ || Хэл: "Аяа, үгүйсгэгчид ээ" |- ! scope=''row'' | 2 | لَآ أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ || Бид та нарын сүсэглэсэнд сүсэглэхгүй |- ! scope=''row'' | 3 | وَلَآ أَنتُمْ عَٰبِدُونَ مَآ أَعْبُدُ || Та нар ч миний мөргөн залбирсанд сүсэглэхгүй |- ! scope=''row'' | 4 | وَلَآ أَنَا۠ عَابِدٌ مَّا عَبَدتُّمْ || Би ч та нарын мөргөн залбирсанд сүсэглэхгүй |- ! scope=''row'' | 5 | وَلَآ أَنتُمْ عَٰبِدُونَ مَآ أَعْبُدُ || Та нар ч миний мөргөн залбирсанд сүсэглэхгүй |- ! scope=''row'' | 6 | لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِىَ دِينِ || Та нарын шашин та нарт, миний шашинд надад |} ==Мөн үзэх== * [[Ислам]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{commonscat}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Кораны бүлгүүд| 114]] {{Islam-stub}} r82jyt7606ebkmsgax0dj9x8ltwsczj 822939 822920 2025-06-23T22:25:35Z Chongkian 21163 822939 wikitext text/x-wiki {{SHORTDESC|Коран судрын бүлэг}} [[File:Chapter 109, Al-Kafirun (Mujawwad) - Recitation of the Holy Qur'an.mp3|thumb|Уншлага]] '''Кафируун''' ({{lang-ar|الكافرون}}) бол [[Куран]] судрын 109 дахь бүлэг юм.<ref>{{cite web|url=https://quran.com/109|title=Al-Kafirun|access-date=2025-02-02|language=en|trans-title=Кафируун}}</ref> {| class="wikitable" !scope=''col'' | ! scope="col" | Cудар ! scope="col" | Утга |- ! scope="row" | 1 | قُلْ يَٰٓأَيُّهَا ٱلْكَٰفِرُونَ || Хэл: "Аяа, үгүйсгэгчид ээ" |- ! scope=''row'' | 2 | لَآ أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ || Бид та нарын сүсэглэсэнд сүсэглэхгүй |- ! scope=''row'' | 3 | وَلَآ أَنتُمْ عَٰبِدُونَ مَآ أَعْبُدُ || Та нар ч миний мөргөн залбирсанд сүсэглэхгүй |- ! scope=''row'' | 4 | وَلَآ أَنَا۠ عَابِدٌ مَّا عَبَدتُّمْ || Би ч та нарын мөргөн залбирсанд сүсэглэхгүй |- ! scope=''row'' | 5 | وَلَآ أَنتُمْ عَٰبِدُونَ مَآ أَعْبُدُ || Та нар ч миний мөргөн залбирсанд сүсэглэхгүй |- ! scope=''row'' | 6 | لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِىَ دِينِ || Та нарын шашин та нарт, миний шашинд надад |} ==Мөн үзэх== * [[Ислам]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{commonscat}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Кораны бүлгүүд| 114]] {{Islam-stub}} d2nys1uejjxvbi4r0evnw96cbvcemvu 0 138791 822934 810197 2025-06-23T22:24:56Z Chongkian 21163 822934 wikitext text/x-wiki {{SHORTDESC|Коран судрын бүлэг}} [[File:Chapter 36, Ya-Sin (Murattal) - Recitation of the Holy Qur'an.mp3|thumb|Уншлага]] '''Йа-Син''' ({{lang-ar|يٰسٓ}}) бол [[Куран]] судрын 36 дахь бүлэг юм.<ref>{{cite web|url=https://quran.com/36|title=Ya-Sin|access-date=2025-02-02|language=en|trans-title=Йа-Син}}</ref> {| class="wikitable" !scope=''col'' | ! scope="col" | Cудар ! scope="col" | Утга |- ! scope="row" | 1 | يسٓ || Йа-Син |- ! scope=''row'' | 2 | وَٱلْقُرْءَانِ ٱلْحَكِيمِ || Цэц билэг төгөлдөр [[Коран]]ыг барьж андгайлъя! |- ! scope=''row'' | 3 | إِنَّكَ لَمِنَ ٱلْمُرْسَلِينَ || A |- ! scope=''row'' | 4 | عَلَىٰ صِرَٰطٍۢ مُّسْتَقِيمٍۢ || A |- ! scope=''row'' | 5 | تَنزِيلَ ٱلْعَزِيزِ ٱلرَّحِيمِ || A |- ! scope=''row'' | 6 | لِتُنذِرَ قَوْمًۭا مَّآ أُنذِرَ ءَابَآؤُهُمْ فَهُمْ غَـٰفِلُونَ || A |- ! scope=''row'' | 7 | لَقَدْ حَقَّ ٱلْقَوْلُ عَلَىٰٓ أَكْثَرِهِمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ || A |- ! scope=''row'' | 8 | إِنَّا جَعَلْنَا فِىٓ أَعْنَـٰقِهِمْ أَغْلَـٰلًۭا فَهِىَ إِلَى ٱلْأَذْقَانِ فَهُم مُّقْمَحُونَ || A |- ! scope=''row'' | 9 | وَجَعَلْنَا مِنۢ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّۭا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّۭا فَأَغْشَيْنَـٰهُمْ فَهُمْ لَا يُبْصِرُونَ || A |- ! scope=''row'' | 10 | وَسَوَآءٌ عَلَيْهِمْ ءَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ || A |- ! scope=''row'' | 11 | إِنَّمَا تُنذِرُ مَنِ ٱتَّبَعَ ٱلذِّكْرَ وَخَشِىَ ٱلرَّحْمَـٰنَ بِٱلْغَيْبِ ۖ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَةٍۢ وَأَجْرٍۢ كَرِيمٍ || A |- ! scope=''row'' | 12 | إِنَّا نَحْنُ نُحْىِ ٱلْمَوْتَىٰ وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا۟ وَءَاثَـٰرَهُمْ ۚ وَكُلَّ شَىْءٍ أَحْصَيْنَـٰهُ فِىٓ إِمَامٍۢ مُّبِينٍۢ || A |- ! scope=''row'' | 13 | وَٱضْرِبْ لَهُم مَّثَلًا أَصْحَـٰبَ ٱلْقَرْيَةِ إِذْ جَآءَهَا ٱلْمُرْسَلُونَ || A |- ! scope=''row'' | 14 | إِذْ أَرْسَلْنَآ إِلَيْهِمُ ٱثْنَيْنِ فَكَذَّبُوهُمَا فَعَزَّزْنَا بِثَالِثٍۢ فَقَالُوٓا۟ إِنَّآ إِلَيْكُم مُّرْسَلُونَ || A |- ! scope=''row'' | 15 | قَالُوا۟ مَآ أَنتُمْ إِلَّا بَشَرٌۭ مِّثْلُنَا وَمَآ أَنزَلَ ٱلرَّحْمَـٰنُ مِن شَىْءٍ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا تَكْذِبُونَ || A |- ! scope=''row'' | 16 | قَالُوا۟ رَبُّنَا يَعْلَمُ إِنَّآ إِلَيْكُمْ لَمُرْسَلُونَ || A |- ! scope=''row'' | 17 | وَمَا عَلَيْنَآ إِلَّا ٱلْبَلَـٰغُ ٱلْمُبِينُ || A |- ! scope=''row'' | 18 | قَالُوٓا۟ إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ ۖ لَئِن لَّمْ تَنتَهُوا۟ لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُم مِّنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌۭ || A |- ! scope=''row'' | 19 | قَالُوا۟ طَـٰٓئِرُكُم مَّعَكُمْ ۚ أَئِن ذُكِّرْتُم ۚ بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌۭ مُّسْرِفُونَ || A |- ! scope=''row'' | 20 | وَجَآءَ مِنْ أَقْصَا ٱلْمَدِينَةِ رَجُلٌۭ يَسْعَىٰ قَالَ يَـٰقَوْمِ ٱتَّبِعُوا۟ ٱلْمُرْسَلِينَ || A |- ! scope=''row'' | 21 | ٱتَّبِعُوا۟ مَن لَّا يَسْـَٔلُكُمْ أَجْرًۭا وَهُم مُّهْتَدُونَ || A |- ! scope=''row'' | 22 | وَمَا لِىَ لَآ أَعْبُدُ ٱلَّذِى فَطَرَنِى وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ || A |- ! scope=''row'' | 23 | ءَأَتَّخِذُ مِن دُونِهِۦٓ ءَالِهَةً إِن يُرِدْنِ ٱلرَّحْمَـٰنُ بِضُرٍّۢ لَّا تُغْنِ عَنِّى شَفَـٰعَتُهُمْ شَيْـًۭٔا وَلَا يُنقِذُونِ || A |- ! scope=''row'' | 24 | إِنِّىٓ إِذًۭا لَّفِى ضَلَـٰلٍۢ مُّبِينٍ || A |- ! scope=''row'' | 25 | إِنِّىٓ ءَامَنتُ بِرَبِّكُمْ فَٱسْمَعُونِ || A |- ! scope=''row'' | 26 | قِيلَ ٱدْخُلِ ٱلْجَنَّةَ ۖ قَالَ يَـٰلَيْتَ قَوْمِى يَعْلَمُونَ || A |- ! scope=''row'' | 27 | بِمَا غَفَرَ لِى رَبِّى وَجَعَلَنِى مِنَ ٱلْمُكْرَمِينَ || A |- ! scope=''row'' | 28 | وَمَآ أَنزَلْنَا عَلَىٰ قَوْمِهِۦ مِنۢ بَعْدِهِۦ مِن جُندٍۢ مِّنَ ٱلسَّمَآءِ وَمَا كُنَّا مُنزِلِينَ || A |- ! scope=''row'' | 29 | إِن كَانَتْ إِلَّا صَيْحَةًۭ وَٰحِدَةًۭ فَإِذَا هُمْ خَـٰمِدُونَ || A |- ! scope=''row'' | 30 | يَـٰحَسْرَةً عَلَى ٱلْعِبَادِ ۚ مَا يَأْتِيهِم مِّن رَّسُولٍ إِلَّا كَانُوا۟ بِهِۦ يَسْتَهْزِءُونَ || A |- ! scope=''row'' | 31 | أَلَمْ يَرَوْا۟ كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّنَ ٱلْقُرُونِ أَنَّهُمْ إِلَيْهِمْ لَا يَرْجِعُونَ || A |- ! scope=''row'' | 32 | وَإِن كُلٌّۭ لَّمَّا جَمِيعٌۭ لَّدَيْنَا مُحْضَرُونَ || A |- ! scope=''row'' | 33 | وَءَايَةٌۭ لَّهُمُ ٱلْأَرْضُ ٱلْمَيْتَةُ أَحْيَيْنَـٰهَا وَأَخْرَجْنَا مِنْهَا حَبًّۭا فَمِنْهُ يَأْكُلُونَ || A |- ! scope=''row'' | 34 | وَجَعَلْنَا فِيهَا جَنَّـٰتٍۢ مِّن نَّخِيلٍۢ وَأَعْنَـٰبٍۢ وَفَجَّرْنَا فِيهَا مِنَ ٱلْعُيُونِ || A |- ! scope=''row'' | 35 | لِيَأْكُلُوا۟ مِن ثَمَرِهِۦ وَمَا عَمِلَتْهُ أَيْدِيهِمْ ۖ أَفَلَا يَشْكُرُونَ || A |- ! scope=''row'' | 36 | سُبْحَـٰنَ ٱلَّذِى خَلَقَ ٱلْأَزْوَٰجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنۢبِتُ ٱلْأَرْضُ وَمِنْ أَنفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ || A |- ! scope=''row'' | 37 | وَءَايَةٌۭ لَّهُمُ ٱلَّيْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ ٱلنَّهَارَ فَإِذَا هُم مُّظْلِمُونَ || A |- ! scope=''row'' | 38 | وَٱلشَّمْسُ تَجْرِى لِمُسْتَقَرٍّۢ لَّهَا ۚ ذَٰلِكَ تَقْدِيرُ ٱلْعَزِيزِ ٱلْعَلِيمِ || A |- ! scope=''row'' | 39 | وَٱلْقَمَرَ قَدَّرْنَـٰهُ مَنَازِلَ حَتَّىٰ عَادَ كَٱلْعُرْجُونِ ٱلْقَدِيمِ || A |- ! scope=''row'' | 40 | لَا ٱلشَّمْسُ يَنۢبَغِى لَهَآ أَن تُدْرِكَ ٱلْقَمَرَ وَلَا ٱلَّيْلُ سَابِقُ ٱلنَّهَارِ ۚ وَكُلٌّۭ فِى فَلَكٍۢ يَسْبَحُونَ || A |- ! scope=''row'' | 41 | وَءَايَةٌۭ لَّهُمْ أَنَّا حَمَلْنَا ذُرِّيَّتَهُمْ فِى ٱلْفُلْكِ ٱلْمَشْحُونِ || A |- ! scope=''row'' | 42 | وَخَلَقْنَا لَهُم مِّن مِّثْلِهِۦ مَا يَرْكَبُونَ || A |- ! scope=''row'' | 43 | وَإِن نَّشَأْ نُغْرِقْهُمْ فَلَا صَرِيخَ لَهُمْ وَلَا هُمْ يُنقَذُونَ || A |- ! scope=''row'' | 44 | إِلَّا رَحْمَةًۭ مِّنَّا وَمَتَـٰعًا إِلَىٰ حِينٍۢ || A |- ! scope=''row'' | 45 | وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ ٱتَّقُوا۟ مَا بَيْنَ أَيْدِيكُمْ وَمَا خَلْفَكُمْ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ || A |- ! scope=''row'' | 46 | وَمَا تَأْتِيهِم مِّنْ ءَايَةٍۢ مِّنْ ءَايَـٰتِ رَبِّهِمْ إِلَّا كَانُوا۟ عَنْهَا مُعْرِضِينَ || A |- ! scope=''row'' | 47 | وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ أَنفِقُوا۟ مِمَّا رَزَقَكُمُ ٱللَّهُ قَالَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ لِلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ أَنُطْعِمُ مَن لَّوْ يَشَآءُ ٱللَّهُ أَطْعَمَهُۥٓ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا فِى ضَلَـٰلٍۢ مُّبِينٍۢ || A |- ! scope=''row'' | 48 | وَيَقُولُونَ مَتَىٰ هَـٰذَا ٱلْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَـٰدِقِينَ || A |- ! scope=''row'' | 49 | مَا يَنظُرُونَ إِلَّا صَيْحَةًۭ وَٰحِدَةًۭ تَأْخُذُهُمْ وَهُمْ يَخِصِّمُونَ || A |- ! scope=''row'' | 50 | فَلَا يَسْتَطِيعُونَ تَوْصِيَةًۭ وَلَآ إِلَىٰٓ أَهْلِهِمْ يَرْجِعُونَ || A |- ! scope=''row'' | 51 | وَنُفِخَ فِى ٱلصُّورِ فَإِذَا هُم مِّنَ ٱلْأَجْدَاثِ إِلَىٰ رَبِّهِمْ يَنسِلُونَ || A |- ! scope=''row'' | 52 | قَالُوا۟ يَـٰوَيْلَنَا مَنۢ بَعَثَنَا مِن مَّرْقَدِنَا ۜ ۗ هَـٰذَا مَا وَعَدَ ٱلرَّحْمَـٰنُ وَصَدَقَ ٱلْمُرْسَلُونَ || A |- ! scope=''row'' | 53 | إِن كَانَتْ إِلَّا صَيْحَةًۭ وَٰحِدَةًۭ فَإِذَا هُمْ جَمِيعٌۭ لَّدَيْنَا مُحْضَرُونَ || A |- ! scope=''row'' | 54 | فَٱلْيَوْمَ لَا تُظْلَمُ نَفْسٌۭ شَيْـًۭٔا وَلَا تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ || A |- ! scope=''row'' | 55 | إِنَّ أَصْحَـٰبَ ٱلْجَنَّةِ ٱلْيَوْمَ فِى شُغُلٍۢ فَـٰكِهُونَ || A |- ! scope=''row'' | 56 | هُمْ وَأَزْوَٰجُهُمْ فِى ظِلَـٰلٍ عَلَى ٱلْأَرَآئِكِ مُتَّكِـُٔونَ || A |- ! scope=''row'' | 57 | لَهُمْ فِيهَا فَـٰكِهَةٌۭ وَلَهُم مَّا يَدَّعُونَ || A |- ! scope=''row'' | 58 | سَلَـٰمٌۭ قَوْلًۭا مِّن رَّبٍّۢ رَّحِيمٍۢ || A |- ! scope=''row'' | 59 | وَٱمْتَـٰزُوا۟ ٱلْيَوْمَ أَيُّهَا ٱلْمُجْرِمُونَ || A |- ! scope=''row'' | 60 | أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَـٰبَنِىٓ ءَادَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا۟ ٱلشَّيْطَـٰنَ ۖ إِنَّهُۥ لَكُمْ عَدُوٌّۭ مُّبِينٌۭ || A |- ! scope=''row'' | 61 | وَأَنِ ٱعْبُدُونِى ۚ هَـٰذَا صِرَٰطٌۭ مُّسْتَقِيمٌۭ || A |- ! scope=''row'' | 62 | وَلَقَدْ أَضَلَّ مِنكُمْ جِبِلًّۭا كَثِيرًا ۖ أَفَلَمْ تَكُونُوا۟ تَعْقِلُونَ || A |- ! scope=''row'' | 63 | هَـٰذِهِۦ جَهَنَّمُ ٱلَّتِى كُنتُمْ تُوعَدُونَ || A |- ! scope=''row'' | 64 | ٱصْلَوْهَا ٱلْيَوْمَ بِمَا كُنتُمْ تَكْفُرُونَ || A |- ! scope=''row'' | 65 | ٱلْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَىٰٓ أَفْوَٰهِهِمْ وَتُكَلِّمُنَآ أَيْدِيهِمْ وَتَشْهَدُ أَرْجُلُهُم بِمَا كَانُوا۟ يَكْسِبُونَ || A |- ! scope=''row'' | 66 | وَلَوْ نَشَآءُ لَطَمَسْنَا عَلَىٰٓ أَعْيُنِهِمْ فَٱسْتَبَقُوا۟ ٱلصِّرَٰطَ فَأَنَّىٰ يُبْصِرُونَ || A |- ! scope=''row'' | 67 | وَلَوْ نَشَآءُ لَمَسَخْنَـٰهُمْ عَلَىٰ مَكَانَتِهِمْ فَمَا ٱسْتَطَـٰعُوا۟ مُضِيًّۭا وَلَا يَرْجِعُونَ || A |- ! scope=''row'' | 68 | وَمَن نُّعَمِّرْهُ نُنَكِّسْهُ فِى ٱلْخَلْقِ ۖ أَفَلَا يَعْقِلُونَ || A |- ! scope=''row'' | 69 | وَمَا عَلَّمْنَـٰهُ ٱلشِّعْرَ وَمَا يَنۢبَغِى لَهُۥٓ ۚ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌۭ وَقُرْءَانٌۭ مُّبِينٌۭ || A |- ! scope=''row'' | 70 | لِّيُنذِرَ مَن كَانَ حَيًّۭا وَيَحِقَّ ٱلْقَوْلُ عَلَى ٱلْكَـٰفِرِينَ || A |- ! scope=''row'' | 71 | أَوَلَمْ يَرَوْا۟ أَنَّا خَلَقْنَا لَهُم مِّمَّا عَمِلَتْ أَيْدِينَآ أَنْعَـٰمًۭا فَهُمْ لَهَا مَـٰلِكُونَ || A |- ! scope=''row'' | 72 | وَذَلَّلْنَـٰهَا لَهُمْ فَمِنْهَا رَكُوبُهُمْ وَمِنْهَا يَأْكُلُونَ || A |- ! scope=''row'' | 73 | وَلَهُمْ فِيهَا مَنَـٰفِعُ وَمَشَارِبُ ۖ أَفَلَا يَشْكُرُونَ || A |- ! scope=''row'' | 74 | وَٱتَّخَذُوا۟ مِن دُونِ ٱللَّهِ ءَالِهَةًۭ لَّعَلَّهُمْ يُنصَرُونَ || A |- ! scope=''row'' | 75 | لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَهُمْ وَهُمْ لَهُمْ جُندٌۭ مُّحْضَرُونَ || A |- ! scope=''row'' | 76 | فَلَا يَحْزُنكَ قَوْلُهُمْ ۘ إِنَّا نَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ || A |- ! scope=''row'' | 77 | أَوَلَمْ يَرَ ٱلْإِنسَـٰنُ أَنَّا خَلَقْنَـٰهُ مِن نُّطْفَةٍۢ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌۭ مُّبِينٌۭ || A |- ! scope=''row'' | 78 | وَضَرَبَ لَنَا مَثَلًۭا وَنَسِىَ خَلْقَهُۥ ۖ قَالَ مَن يُحْىِ ٱلْعِظَـٰمَ وَهِىَ رَمِيمٌۭ || A |- ! scope=''row'' | 79 | قُلْ يُحْيِيهَا ٱلَّذِىٓ أَنشَأَهَآ أَوَّلَ مَرَّةٍۢ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ || A |- ! scope=''row'' | 80 | ٱلَّذِى جَعَلَ لَكُم مِّنَ ٱلشَّجَرِ ٱلْأَخْضَرِ نَارًۭا فَإِذَآ أَنتُم مِّنْهُ تُوقِدُونَ || A |- ! scope=''row'' | 81 | أَوَلَيْسَ ٱلَّذِى خَلَقَ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضَ بِقَـٰدِرٍ عَلَىٰٓ أَن يَخْلُقَ مِثْلَهُم ۚ بَلَىٰ وَهُوَ ٱلْخَلَّـٰقُ ٱلْعَلِيمُ || A |- ! scope=''row'' | 82 | إِنَّمَآ أَمْرُهُۥٓ إِذَآ أَرَادَ شَيْـًٔا أَن يَقُولَ لَهُۥ كُن فَيَكُونُ || A |- ! scope=''row'' | 83 | فَسُبْحَـٰنَ ٱلَّذِى بِيَدِهِۦ مَلَكُوتُ كُلِّ شَىْءٍۢ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ || A |} ==Мөн үзэх== * [[Ислам]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{commonscat}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Кораны бүлгүүд| 36]] {{Islam-stub}} 4uuu48okqjo4x59bxyl9j6mj9argbsj 0 140790 822952 822797 2025-06-24T01:08:42Z Avirmed Batsaikhan 53733 822952 wikitext text/x-wiki '''Шинэ Хархорум''' ([[Англи хэл|англи.]] ''New Kharkhorum'') хотын бүтээн байгуулалтын асуудал хариуцсан захиргаа нь Орхоны хөндийд “Шинэ Хархорум” хот байгуулахад шаардлагатай төлөвлөлт, бүтээн байгуулалтын ажлыг үе шаттайгаар зохион байгуулах, эрхзүй, дэд бүтэц, хөрөнгө оруулалтын таатай орчинг бүрдүүлэх үйл ажиллагааг нэгдсэн зохион байгуулалт, менежментээр хангаж ажиллах чиг үүргүүдийг хэрэгжүүлэх юм. == Шинэ Хархорум хот байгуулах үйл явц == * 2022 оны 12-р сарын 20-нд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн “Хархорум хотыг сэргээн байгуулах тухай” 230 дугаар зарлиг гарав. * 2023 оны 1-р сарын 12-нд Монгол Улсын Их Хурал Орхоны хөндийд “Шинэ Хархорум” хот байгуулах тухай 07 дугаар тогтоол батлав. * 2023 оны 2-р сарын 1-нд Монгол Улсын Засгийн газраас “Шинэ Хархорум хотын бүтээн байгуулалтын асуудал хариуцсан захиргаа”-г байгуулах 40-р тогтоол гарав. * 2023 оны 2-р сарын 28-нд Барилга хот байгуулалтын сайдын 36 дугаар тушаалаар “Шинэ Хархорум хотын бүтээн байгуулалтын асуудал хариуцсан захиргаа”-ны дүрэм, бүтэц, орон тооны хязгаарыг батлав. * 2023 оны 6-р сарын 5-нд хот байгуулалтын иж бүрэн үнэлгээ хийгдэж, магадлалын нэгдсэн дүгнэлт гарсан. * 2025 оны 6-р сарын 15-нд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх “Шинэ Хархорум” хотын бүтээн байгуулалтыг албан ёсоор эхлүүлж байгааг мэдэгдэж, “Их хаадын цэцэрлэгт хүрээлэн”-д Монгол Улсын Төрийн далбааг мандуулсан байна. s6lzd30rte7ujzc5jcv2de3jirp1wjg 0 140791 822944 822803 2025-06-23T22:51:05Z Avirmed Batsaikhan 53733 822944 wikitext text/x-wiki '''Луут хот''' буюу '''Лүн Чан''' -Монголын анхны төрт улс [[Хүннү гүрэн|Хүннү гүрний]] нийслэл хот. Луут хот нь тухайн цаг үедээ хаад язгууртны  тансаг зэрэглэлийн зуны нийслэл байжээ. Хамгаалалтын бус саравч бүхий вааран дээвэртэй хоёр давхар хэрмээр хүрээлэн хамгаалагдсан бөгөөд хотын дөрөвний нэг нь усан сантай байснаараа онцлог юм. Мөн хэрмийг тойрч хүрээлсэн “Тэнгэрийн хүү Шаньюй” хэмээх ханзаар бичсэн чимэглэл хааны сүр хүчийг илэрхийлсэн төдийгүй Шаньюйгийн ордон мөн гэдгийг нотолжээ.  Тухайн цаг эриндээ хотын төвдөө усан сантай, саравч бүхий хэрэмтэй хот дэлхийд хаана ч байгаагүй аж. == Эрэл хайгуулын ажил == Доктор (Ph.D), дэд профессор ''[[Төмөр-Очирын Идэрхангай]]'' тэргүүтэй шинжээчдийн баг 2010 оноос хойш Хүннүгийн улс төрийн төвийн талаар судалгаа хийж эхэлсэн байна. Архангай аймгийн Өлзийт суманд 2017 онд  малтлага судалгааны ажлыг эхлүүлэх үеэр эртний Луут хотын туурийг илрүүлж олсон гэж албан ёсоор олон улсад зарласан байна. Харамсалтай нь, санхүүгийн бэрхшээлийн улмаас уг ажлыг түр хойшлуулсаар 2019 онд тус хотын тууриас Хүннү гүрний үетэй холбоотой гэж үзэх сэжүүр олсон байна. Ер нь вааран дээвэртэй барилгын хэлтэрхий Хэрлэн голын сав газраас бусад хангайн нутгаар олддоггүй. Гэтэл хангай нутагт байх эртний хотын тууриас вааран дээвэртэй барилгын хэлтэрхий олдсон нь Луут хот болохыг нотлох нэгэн гол үндэслэл болжээ. 2010-аад онд Хүннү гүрний судлаачид хүннүгийн үеийн булш Азийн хэмжээнд 7000 орчим буйн 5000 нь Монголд байгаа гэсэн тоо баримт мэргэжлийн сэтгүүлд хэвлэгдэж байжээ. Тиймээс Монголд илрээд байгаа 5000 хүннү булшны тоо баримтад тулгуурлан судалгааныхаа ажлыг Т.Идэрхангайн багийнхан хийж гүйцэтгэхэд тэдгээрийн 1500 орчим нь хүннүгийн хаад язгууртны оршуулгын газарт байсан. Үлдсэн 3500 орчим булшнаас 1335 нь Тамирын голын сав газарт байсан нь Хүннү гүрний гүрний хамгийн олон булшны төвлөрөл тэнд байгаа нь тодорхой байсан гэдэг. Тэгээд л дахин Архангай аймгийн Батцэнгэл, Эрдэнэмандал, Хайрхан, Өлзийт сумын нутгаар тандалт хайгуул судалгаагаа эрчимжүүлсэн байна. Аж үйлдвэрийн гавъяат ажилтан, зохиолч, судлаач ''Ж.Дашдаваа'' "Төрт ёсны анхны улс Хүннү гүрнийг үндэслэгч Модун Шаньюй хаан, хэд хэдэн орд харш бариулж, тэдгээртээ нүүдэллэн суудаг байснаас Нийтийн тооллын  өмнөх (НТӨ) 209 дүгээр онд Хүннү улсын нийслэл Луут хотыг Орхон голын хавь газар байгуулсан тухай түүхийн эх сурвалжуудад баттай тэмдэглэн үлдээжээ”. Эртний Хятадын түүхчдийн  бичсэн “Ши цжи” буюу “Түүхэн тэмдэглэл” зэрэг  сурвалж бичгүүдэд баруун хойд зүгийн нүүдэлчин аймаг цөмөөр лууг шүтдэг учир тахилга хийдэг газрыг луугаар нэрлэж Луут хот гэсэн юм... Луут буюу Лун чан хотын нэр МЭӨ 85 он хүртэл түүхийн бичигт байдаг боловч түүний туурь ор үлдэц нь чухам хаана байгааг өнөө хүртэл хараахан олж тогтоож чадаагүй байсан юм. Хүннүгийн Луут хотын туурь мөн болох нээлт нь дараах баримтуудаар нотлогддог. Нэгдүгээрт, Орхон, Тамир, Хүнүй, Хануйн голуудын их ай сав газар бол нэн эртнээс нааш угаасаа л нүүдэлчин монголчууд бидний дээдэс хүннүчүүд түүний дараах залгамж үеийн улсуудын аж төрж амьдрахуйн төвлөрөл, ханьлиг овог аймгийнхны бөөгнөрөл болсон уугуул өлгий нутаг. Энэ бүс нутагт одоогоор Монголд илрээд байгаа Хүннү оршуулгын нийт булшны гуравны нэг нь, үүний дотор  дээдэс язгууртны булшны бараг тал хувь нь, эдүгээ Ази, Европ тивд илрүүлэн судалж буй Хүннүгийн гучаад хотын арав гаруй нь  төвлөрч байгаа нь том нотолгоо. Хоёрдугаарт, одоогоор мэдэгдээд байгаа судалгаанаас үзвэл, Луут хотын орд харш, хүрээ хэрэм, барилга байгууламжууд нь өвөрмөц загвар уран хийцтэй, хэмжээний хувьд том, гоёл чимэглэл нь гойд урлагтай байгаа нь Их хааны тансаг ордны шинж байдал дээд зиндааг илтгэнэ. Археологийн тандалтын малтлагаар Луут хотын туурийн нуранги дотроос Хүн нар буюу хүннүчүүд их хаанаа хүндэтгэж, "Тэнгэрийн хүү Шань юй Тэнгэр шиг өнө мөнх мянга түм насал" хэмээн унаган эх хэлээрээ шүтэн биширч хэлэлцдэг ерөөлийн үгсийг эртний үсгээр бичиж хэвлэсэн бичээстэй дурсгалын “гохтой буюу хараа” гэж нэрлэгддэг ваар олноор олдож байгаа нь өнөөгийн хэллэгээр бол Их хааны нэрийн хуудас болж түүний төрийн ордон энд баригдсаныг давхар нотолдог. Гуравдугаарт, Луут хотын төв хэсгийг 550х 550 метрийн хэмжээст газарт буюу тухайн үеийн Хүннүгийн орд балгадаас хамгийн том талбайд  барьсан давхар хэрэмтэй ордны анхных нь болж байгаагаараа онцлог юм. Энэ нь Их хааны ордны сүрлэг дорвилог байдлыг илтгэнэ.  Одоогийн нээлт нь энэ мэт баримтуудтай таардаг" гэжээ.                      l50dwaly4gedvw5d52lbs088kubc3xb 0 140820 822860 2025-06-23T15:15:54Z Mosaise 97538 Mosaise moved page [[Бямбын Цогтбаяр]] to [[Бямбаагийн Цогтбаяр]]: Misspelled title 822860 wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Бямбаагийн Цогтбаяр]] nq44qnsdb3hyzi5jydbb7mvfujej72e 0 140821 822863 2025-06-23T15:20:30Z Mosaise 97538 1993 онд бүтээгдсэн Монголын уран сайхны кино 822863 wikitext text/x-wiki 1993 онд Дээд хэмжээ Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист Бямбаагийн Цогтбаярын бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. j8abte544ogltdsj0s5ovvm717lwu7c 822864 822863 2025-06-23T15:25:33Z Mosaise 97538 822864 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Дээд хэмжээ МУСК|зураг=Дууд хэмжээ постер.jpg|зургийн тайлбар=Дээд хэмжээ постер}} 1993 онд Дээд хэмжээ Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист Бямбаагийн Цогтбаярын бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. nywrc1ouja7csswez4mj011zmevi7cv 822865 822864 2025-06-23T15:26:35Z Mosaise 97538 822865 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Дээд хэмжээ МУСК|зураг=Дууд хэмжээ постер.jpg|зургийн тайлбар=Дээд хэмжээ постер}} 1993 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист Бямбаагийн Цогтбаярын бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. 0lmzotgpkvmnvw3aetrzg2sj9sfinfg 822885 822865 2025-06-23T15:58:50Z Mosaise 97538 822885 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Дээд хэмжээ МУСК|зураг=Дууд хэмжээ постер.jpg|зургийн тайлбар=Дээд хэмжээ постер}} ''''' Дээд хэмжээ ''''' - 1993 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист [[Бямбаагийн Цогтбаяр|Бямбаагийн Цогтбаярын]] бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. dhf09zazkzthkk9r1utv2py7481llb3 0 140822 822866 2025-06-23T15:30:07Z Mosaise 97538 Хуудас үүсгэв: "{{Инфобокс Зохиолч|нэр=Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй МУСК|зураг=Өвчтэй хог ш дээ хоноод явахгүй poster.jpg|зургийн тайлбар=Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй постер}} 1994 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист Бямбаагийн Цогтбаярын бүтэ..." 822866 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй МУСК|зураг=Өвчтэй хог ш дээ хоноод явахгүй poster.jpg|зургийн тайлбар=Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй постер}} 1994 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист Бямбаагийн Цогтбаярын бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. amat6u8muf3ekp2hiz3tyb8dstqcikf 822886 822866 2025-06-23T15:59:57Z Mosaise 97538 822886 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй МУСК|зураг=Өвчтэй хог ш дээ хоноод явахгүй poster.jpg|зургийн тайлбар=Өвчтөй хог ш дээ хоноод явахгүй постер}} ''''' Өвчтэй хог ш дээ хоноод явахгүй ''''' - 1994 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист [[Бямбаагийн Цогтбаяр|Бямбаагийн Цогтбаярын]] бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. 7itld8w2bxib7siglbu66gns79i9cba 0 140823 822868 2025-06-23T15:33:24Z Mosaise 97538 Хуудас үүсгэв: "{{Инфобокс Зохиолч|нэр=Хамлет их говийн жонон МУСК|зураг=Их говийн жоно хамлет poster.jpg|зургийн тайлбар=Хамлет их говийн жонон постер}} 1994 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист Бямбаагийн Цогтбаярын бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран с..." 822868 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Хамлет их говийн жонон МУСК|зураг=Их говийн жоно хамлет poster.jpg|зургийн тайлбар=Хамлет их говийн жонон постер}} 1994 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист Бямбаагийн Цогтбаярын бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. h0m6pe2jel0ra5uw4k4z4ch5q660s0h 822887 822868 2025-06-23T16:00:36Z Mosaise 97538 822887 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Хамлет их говийн жонон МУСК|зураг=Их говийн жоно хамлет poster.jpg|зургийн тайлбар=Хамлет их говийн жонон постер}} ''''' Хамлет их говийн жонон ''''' - 1994 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист [[Бямбаагийн Цогтбаяр|Бямбаагийн Цогтбаярын]] бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. kshyym7x8f0sxsojq3ya9k00iwrjz8k 0 140824 822879 2025-06-23T15:51:07Z Mosaise 97538 Хуудас үүсгэв: " {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Амьдрал нулимсанд дургүй МУСК|зураг=Амьдрал нулимсанд дургүй poster.jpg|зургийн тайлбар=Амьдрал нулимсанд дургүй постер}} «'''Амьдрал нулимсанд дургүй'''» — 2015 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист Бямбаагийн..." 822879 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Амьдрал нулимсанд дургүй МУСК|зураг=Амьдрал нулимсанд дургүй poster.jpg|зургийн тайлбар=Амьдрал нулимсанд дургүй постер}} «'''Амьдрал нулимсанд дургүй'''» — 2015 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист Бямбаагийн Цогтбаярын бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. 5eroe7g10d5mcuuf9lnuyr06oiut9ma 822891 822879 2025-06-23T16:04:16Z Mosaise 97538 822891 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Амьдрал нулимсанд дургүй МУСК|зураг=Амьдрал нулимсанд дургүй poster.jpg|зургийн тайлбар=Амьдрал нулимсанд дургүй постер}} «'''Амьдрал нулимсанд дургүй'''» — 2015 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист [[Бямбаагийн Цогтбаяр|Бямбаагийн Цогтбаярын]] бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. sghtlbjrvpalxl9qivhg6jpvaqy6b31 0 140825 822883 2025-06-23T15:57:33Z Mosaise 97538 Хуудас үүсгэв: "{{Инфобокс Зохиолч|нэр=Монголын сүүлчийн эзэн хаан МУСК|зураг=Монголын сүүлчийн эзэн хаан poster.jpg|зургийн тайлбар=Монголын сүүлчийн эзэн хаан постер}} 2021 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист Бямбаагийн Цогтбаярын бүтээсэн бүрэ..." 822883 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Монголын сүүлчийн эзэн хаан МУСК|зураг=Монголын сүүлчийн эзэн хаан poster.jpg|зургийн тайлбар=Монголын сүүлчийн эзэн хаан постер}} 2021 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист Бямбаагийн Цогтбаярын бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. jlpygr4l5esbvos7pvx0be832e9pb3y 822892 822883 2025-06-23T16:05:01Z Mosaise 97538 822892 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч|нэр=Монголын сүүлчийн эзэн хаан МУСК|зураг=Монголын сүүлчийн эзэн хаан poster.jpg|зургийн тайлбар=Монголын сүүлчийн эзэн хаан постер}} ''''' Монголын сүүлчийн эзэн хаан ''''' - 2021 онд Монголын [[Найруулагч|кино найруулагч]], зураглаач, сценарист [[Бямбаагийн Цогтбаяр|Бямбаагийн Цогтбаярын]] бүтээсэн бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. 5cjeo0mtvyo9sct10tcdpjpvqym32gy 0 140826 822923 2025-06-23T22:21:14Z Chongkian 21163 Chongkian moved page [[Коран]] to [[Куран]] 822923 wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Куран]] jvsm8rst2mva0eh97ryued9tqsw32af 10 140827 822926 2025-06-23T22:22:33Z Chongkian 21163 Chongkian moved page [[Загвар:Кораны бүлгүүд]] to [[Загвар:Кураны бүлгүүд]] 822926 wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Загвар:Кураны бүлгүүд]] hparvkrigh0xzt89wyefme4g1wouh8y 14 140828 822929 2025-06-23T22:23:18Z Chongkian 21163 Chongkian moved page [[Ангилал:Коран]] to [[Ангилал:Куран]] 822929 wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:Куран]] fvsrkf4z731qe1cokle1dbk6mqu36x3 0 140829 822947 2025-06-23T23:22:18Z Avirmed Batsaikhan 53733 Хуудас үүсгэв: "[[Файл:Large university-of-texas seal rgb(199-91-18).png|thumb]] '''Остин дахь Техасын их сургууль''' ([[Англи хэл|англи.]] ''University of Texas at Austin''), мөн UT Austin, UT гэдэг [[Остин (Техас)|Остин]] хот дахь [[Техас]] мужийн нийтийн их сургууль бөгөөд Техасын их сургуулийн тогтолцооны гол дээд боловсрол..." 822947 wikitext text/x-wiki [[Файл:Large university-of-texas seal rgb(199-91-18).png|thumb]] '''Остин дахь Техасын их сургууль''' ([[Англи хэл|англи.]] ''University of Texas at Austin''), мөн UT Austin, UT гэдэг [[Остин (Техас)|Остин]] хот дахь [[Техас]] мужийн нийтийн их сургууль бөгөөд Техасын их сургуулийн тогтолцооны гол дээд боловсролын байгуулллага юм. Тус их сургууль нь 1883 онд байгуулагдсан бөгөөд 2008 онд оюутны элсэлтийн тоогоор (50,000 гаруй оюутан, 16,500 багш, ажилтан) Америкт зургаадугаарт жагссан Техас мужийн хамгийн том их сургууль юм. Техасын их сургууль нь шинжлэх ухааны судалгааны томоохон төв бөгөөд жилд 400 сая гаруй долларын санхүүжилттэй ажээ. Их сургуулийн кампус буюу хотхонд 7 музей, 17 номын сан, мөн McDonald Observatory зэрэг тусгай байгууламжтай юм. 4mdez7t5l3ec8o7xzzzd7k8ddq1blf4