Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="mn">
  <siteinfo>
    <sitename>Википедиа</sitename>
    <dbname>mnwiki</dbname>
    <base>https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.7</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Медиа</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Тусгай</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Хэрэглэгч</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Хэрэглэгчийн яриа</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Википедиа</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Википедиагийн хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Файл</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Файлын хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">МедиаВики</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">МедиаВикигийн хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Загвар</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Загварын хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Тусламж</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Тусламжийн хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Ангилал</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Ангиллын хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Event</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Event talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt</title>
    <ns>3</ns>
    <id>1998</id>
    <revision>
      <id>823055</id>
      <parentid>822366</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T03:44:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <comment>/* Sedev ustgahgui baina uu */ Хариулах</comment>
      <origin>823055</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="176929" sha1="9s6663c8noablj4enfri6buue66es2e" xml:space="preserve">'''Hello all. I reject translation requests, so please don't ask me that. I'll contribute in my own way. Thank you.''' --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 02:17, 5 Зургаадугаар сар 2009 (UTC)

__TOC__

== тихо браге ==
Монгол Википедиад байх ёстой өгүүллүүд жагсаалтан дээрээ тихо брахе гэж өөрчлөөч.
== Cyrtopodion elongatus ==

Sain bn uu? Minii hiij baigaa huudsand sanaa tavij baigaad talarhaj bn aa!!! Wiki deer medeelel tavij ehlej baigaa bolhoor joohon turshlagaguitej baina.

Говийн махир хуруут гүрвэл (Cyrtopodion elongatus) нь нэгэн төрлийн гүрвэл юм. gesen zasvartai biologiin talaas n sanal niilehgui baigaa uchraas zasvar hiilee. C.elongatus n zuil bolohoor negen torliin gurvel gej bolohguiee.

Khundetgesen Erdenetushig


== interwiki ==

Hi. I make interwiki. Could you make templates for [[:Category:User mn|User mn]] like it is in [[:Category:User en|User en]], for example? [[User:Niki K|Niki K]] 02:33, 24 August 2005 (UTC)


==Мошовце==

Hi :-)

I have a favor to ask. A friend translated an article about my home town [[Мошовце]] into Mongolian, but did it in the latin alphabet, not in cyrillics. I've done my best to transcribe it into cyrillics, but I'm afraid there still might be errors. Could you pls. have a look at it and correct the possible mistranscribed letters?

Thanks a lot :-))

Peter (Slovakia)

==Translation of the Mongolian Interface==
'''Hi Zorigt'''!

I have helped you apply for administrator [http://meta.wikimedia.org/wiki/Requests_for_permissions#mn:wikipedia Here]. 

Once you are granted the priviledge of administrator, you can help translate the whole interface into Mongolian [http://mn.wikipedia.org/wiki/Special:Allmessages Here]. (Because only Administrators can translate the interface)

For the Mongolian Logo request, you can ask [http://meta.wikimedia.org/wiki/User_talk:Walter Walter] for help.

--[[User:Jose77|Jose77]] 09:26, 1 August 2006 (UTC)


Thank you for your kindness.

--[[User:Zorigt|Zorigt]] 10:54, 1 August 2006 (UTC)

::[http://mn.wikipedia.org/wiki/Talk:%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81#Translation_of_the_Mongolian_Interface Here] is a list of words that still needs to be translated into Mongolian. 

::Regards--[[User:Jose77|Jose77]] 23:23, 3 Наймдугаар сар 2006 (UTC)

== [[special:Allmessages]] ==

* Dear Zorigt! I want to inform you about a [http://nike.users.idler.fi/betawiki/The_ISO-639-3_list?uselang=mn#mn special platform] to translate the MediaWiki interface in  many languages:
# please [http://nike.users.idler.fi/dev/index.php?title=special:Userlogin&amp;type=signup&amp;uselang=mn log in] first
# choose « ‎Монгол‎ · mn: » as user interface  [http://nike.users.idler.fi/dev/index.php?title=special:Preferences&amp;uselang=mn language]
# go to [http://nike.users.idler.fi/dev/index.php?title=template:Messages/getting_started&amp;uselang=mn&amp;action=purge] and / or [http://nike.users.idler.fi/dev/index.php?title=special:Allmessages&amp;sort=1&amp;uselang=mn]
* You can reach me most of the time at the [[IRC]]-channel [irc://irc.freenode.net/mediawiki-i18n #mediawiki-i18n]. Best regards [[User:Gangleri|Gangleri]] | [[User_talk:Gangleri|T]] | [[m:user:Gangleri|m:]] [http://meta.wikimedia.org/wiki/user_talk:Gangleri?action=history Th] | [[m:user talk:Gangleri|T]] 00:50, 4 Наймдугаар сар 2006 (UTC)

==Administrator application==
I have placed your name [http://mn.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Requests_for_adminship#.28.2B.29_Support here]. --[[User:Jose77|Jose77]] 03:34, 28 Есдүгээр сар 2006 (UTC)

:'''Congratulations''', Your are now an administrator. --[[User:Jose77|Jose77]] 08:37, 11 Арваннэгдүгээр сар 2006 (UTC)

Thank you very much. I will do my best.
--[[User:Zorigt|Zorigt]] 03:40, 12 Арваннэгдүгээр сар 2006 (UTC)

[http://mn.wikipedia.org/wiki/Special:Allmessages энд] системийн буюу админ өөрчилж чадах үгнүүд байгаа шүү. system message 
--[[User:Bambuush|Bambuush]] 02:38, 15 Арваннэгдүгээр сар 2006

== bi bainaa gej ==

maniig ni admin bolgochihson baihiin. tegsen chini yu hiihee meddeggui ee. yamar ch bsan interfaceiin ugiig orchuulj solij bolj baina. ihenh ni minii orchuulsnaar bgaad bna gehdee. odoo harahaar zarim ni shal buruu ch yumu zoruutei orchuulsan yum ih baina. harj bgaad alda bval heleerei. zasaad yavnaa. interfaceiin ugnuudiig orchuulaad bugdiig ni oruulchval tee?

Админ болж үзээгүй болохоор яг ямар эрхтэйг нь сайн мэдэхгүй юм. Гэхдээ хүн бандах, бичлэг устгах, түгжих, зөөх энэ тэр гээд эрхүүд байгаа биз.
Меню энэ тэрд өөрчлөлт оруулах эрхтэй бол тун догь. Мань ажиглагдсан зүйл байвал хэлнэ ээ.
--[[User:Zorigt|Zorigt]] 04:25, 26 Аравдугаар сар 2006 (UTC)
hi. harin jiriin hereglegchees oor ni gevel ustgah tugjih zereg nemelt erhuud baina. deer ni menunuudiig orchuulj mgl bolgoj boloh yum baina. gehdee nileen gar ajillagaa ihteim.
deer ni yamar uuregtei button(menugiin helleg) medegdehgui zuiluud ih baina. hervee haraad shuud zasaad yavna gevel minii accountiig hereglej bolno shuu.

== Sain ban oo! ==

Sain ban noo!I was wondering if you knew a place where I can learn Mongolian on the internet? I have a big interest in mongolia! Thanks! (as soon as i learn i will help out MN-Wikipedia!) --[[User:Ice201|Ice201]] 18:00, 8 Арваннэгдүгээр сар 2006 (UTC)


== [[Курув]] ==

Could you please write a stub http://mn.wikipedia.org/wiki/Курув - just a few sentences based on http://ja.wikipedia.org/wiki/??? or EN wiki? Only 2-5 sentences enough. Please. 

PS. Article about Kurów is already on 133 languages. If you do that, please put interwiki link into English version. [[wikt:pl:User:Pietras1988|Pietras1988]] 20:33, 7 Гуравдугаар сар 2007 (UTC)

== Химийн Факультет (Монгол Улсын Их Сургууль) ==

Without understanding anything [[Химийн Факультет (Монгол Улсын Их Сургууль)|this]] looks like a copyright violation for me. --[[User:Steschke|Steschke]] 06:14, 13 Дөрөвдүгээр сар 2007 (UTC)

== [[User:YonaBot|YonaBot]] ==
Hello, I'm [[commons:User:Yonatanh|Yonatan]], an admin on commons, and I run [[User:YonaBot|YonaBot]], an interwiki.py pywikipedia bot that adds interwikis mainly from the Hebrew Wikipedia. I already have the bot flag on ar, cs, da, de, en, fr, id, it, no, nl, pl, pt and sv. I'm asking you because I didn't see a place where I could request it and if you agree I will request the flag on meta. Thanks, [[User:Yonatan|Yonatan]] 12:30, 17 Дөрөвдүгээр сар 2007 (UTC)
:If you agree I'll request the flag on meta. [[User:Yonatan|Yonatan]] 21:22, 22 Дөрөвдүгээр сар 2007 (UTC)

==Namespaces and fallback language==
Сайн байна уу, Zorigt. Please forgive me writing You in English.
A very good [[wikt:User:Piolinfax|friend of mine]], a polyglot is interested in languages, also in Mongolian. Therefore he is quite active at Wiktionary-projects, also at mn.wikt.

There I saw, that the MediaWiki-messages are not translated so far, so I asked in the wikimedia-tech-channel, if it would be possible to copy them easily from mn.wikipedia to other Mongolian-projects. (which would be much more time saving than copying them by hand one by one)

Since the answer was &quot;yes it is possible&quot;, I would like to ask You some questions first, before making a request at bugzilla:

#Would You like to change the namespace-names also (eg. {{ns:3}} = namespace 3 and so on, [[User:Spacebirdy|here is a list]]), if so, please could You help with translating the namespace-names. If not, no problem.
#:(p.s.: the changing of namespace-names will not affect old links from e.g. [User_talk:blablabla]. You can compare this in is.wikt, where I made a small [[wikt:is:Notandi:Spacebirdy/test|testpage]] for You.)
#What would the best fallback language be (if a translation of a MediaWiki-message does not exist, which language should be used). English? Or Russian (or something else)?

kind regards,&lt;br&gt;
Чин сэтгэлийн баяр талархлаа та бїхэнд дэвшїїлье, --[[User:Spacebirdy|шувуухай]] [[User_talk:Spacebirdy|&lt;sub&gt;(:&gt; )=|&lt;/sub&gt;]] 11:41, 26 Дөрөвдүгээр сар 2007 (UTC)

:Please respond, or just say if You don't want to have anything to do with this. If You like I could also adjust the logo [[:Image:Wiki.png]] for mn.wikipedia to the correct size, so that it can be switched. best regards --[[User:Spacebirdy|шувуухай]] [[User_talk:Spacebirdy|&lt;sub&gt;(:&gt; )=|&lt;/sub&gt;]] 11:33, 1 Тавдугаар сар 2007 (UTC)


== Лого ==

Монгол Википедиагийн логог солиулах хүсэлтийг [http://meta.wikimedia.org/wiki/Requests_for_logos] хуудсанд тавилаа.
Үүнийг дэмжье гэвэл, Edit дээр дараад, 
&quot;&lt;nowiki&gt;As another administrator of Mongolian Wikipedia, I second this request, ~~~~&lt;/nowiki&gt;&quot;
гэж оруулна уу.

[[User:Chinneeb|Chinneeb]] 07:05, 30 Тавдугаар сар 2007 (UTC)

==Викигийн Хамгаалагч одон==

{| style=&quot;border: 1px solid {{{border|gray}}}; background-color: {{{color|#fdffe7}}};&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; valign=&quot;middle&quot; | [[Image:WikiDefender_Barnstar.png|100px]]
|rowspan=&quot;2&quot; |
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | '''Викигийн Бат Хамгаалагч одон'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;&quot; | Таныг Монгол Википедиаг элдэв халдлагаас шантаршгүй соргог хамгаалж байдагт талархаж энэхүү одонгоор шагнав. [[User:Timur|Temur]] 09:21, 27 Зургаадугаар сар 2007 (UTC)
|}

==Викигийн хурал==
Ерөнхий асуудлуудыг хрэглэгчийн хуудсан дээр хэлэлцэхээр нийтэд хүртээлтэй болж өгөхгүй байгаа тул бид [[Wikipedia:Хурал]] гэсэн хуудас нээгээд тэнд хэлэлцэж байхаар боллоо. Тийшээ орж бавар бувар хийж байгаарай. [[User:Timur|Temur]] 19:25, 18 Долоодугаар сар 2007 (UTC)

== PipepBot ==

Hello Zorigt, I asked for bot status for [[User:PipepBot|PipepBot]] on [[Wikipedia:Хурал/Гадаад хэл#Bot status for PipepBot]] and on [[m:Requests_for_bot_status#mn:User:PipepBot|Meta]]. A bureaucrat wrote, I have first to ask the opinion of the users. Could you please write your opinion at [[Wikipedia:Хурал/Гадаад хэл#Bot status for PipepBot|Wikipedia:Хурал/Гадаад хэл]]? Thank you very much! [[:it:User:Pipep]] 18:50, 22 Наймдугаар сар 2007 (UTC)

== index.php ==

Hi, when you delete spam pages like &quot;W/w/w/w/w/w/index.php&quot;, it might be a good idea to create an empty page again with that name, and protect it to prevent further abuse. We already have the example [[W/w/w/index.php]]. --[[User:Latebird|Latebird]] 07:07, 7 Есдүгээр сар 2007 (UTC)

Thank you for your suggestion. I'll use it later. --[[User:Zorigt|Zorigt]] 07:33, 7 Есдүгээр сар 2007 (UTC)

== Линк ==
Сайн байна уу, 

[[хүн ам]]тай гэдгийг &lt;nowiki&gt;[[хүн ам]]тай &lt;/nowiki&gt; гэж бичиж болж байгаа. Линк хийхэд өмнөхөө (&lt;nowiki&gt;[[хүн ам|хүн амтай]] &lt;/nowiki&gt; гэдгээс) бодвол арай хялбар болсон шүү. --[[User:Tsogo3|Цогоо]] 01:29, 11 Есдүгээр сар 2007 (UTC)
== Уучлалт ==
Сайн байна уу? Зоригт оо,
template-ийг нь хуулбарлах гэснээс болж буруу үйлдэл хийж, [Монгол Улсын Их Сургууль] гэсэн өгүүллийг зөөж, устгасандаа хүлцэл өчье ээ. --[[User:Batochirganbold|Batochirganbold]] 04:56, 11 Аравдугаар сар 2007 (UTC)

== 1 түгжээний талаар ==

Сайн байна уу,
Та 122.201.16.22 IP-тай хэрэглэгчийг түгжсэн юм шиг байна. Тэгээд энэ хэрэглэгч нь над руу гомдолтой байна гээд л мэйл явуулаад байх юм. Таны мэйл хаяг энд байхгүй тул над руу л явуулаад байх шиг байна. Түүний мэйл хаяг болох gantuya@mail.mn руу энэ талаар хариу явуулахыг хүсье.

--[[User:Chinneeb|Чинээ]]&lt;sub&gt;[[User_talk:Chinneeb|миний яриа]]&lt;/sub&gt; 06:20, 8 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC)

 Хариу явууллаа. --[[User:Zorigt|Zorigt]] 04:36, 11 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC)

== PNG ==

Зоригтоо би Хөдөө аж ахуй гэсэн хэсэгт англи verse-ээс нь текст болон зургуудыг нь шууд хуулбарлаад оруулж орчуулсан чинь тэр PNG гэсэн өргөтгөлтэй зураг нь дэлгэцэн дээр харагдахгүй байна. Тэр яаж харагдуулдаг юм бэ? Энийг надад заагаад өгөөч.
bilguun.alt

 Сайн уу. Энэ талаар би сайн мэдэхгүй байна л даа, тусалж чадахгүй байгааг минь уучлаарай. --[[User:Zorigt|Zorigt]] 04:36, 11 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC)

Програм хангамжийн инженерчлэл ангилалыг нүүлгэсэн

== Sowtware Engineering ==

Програм хангамжийн инженерчлэл ангилалыг нүүлгэсэн.
[[User:Badaa|Badaa]] 15:00, 12 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC) Badaa

== Түгжсэнийг тайлбарлана уу ==

Миний бие 2007 оны 10 сарын 30-нд хувь нэмэр оруулснаас (http://mn.wikipedia.org/wiki/Special:Contributions/122.201.16.22) хойш дахин Монгол Википедиа-д ороогүй байтал Zorigt Та намайг 2007 оны 11 сарын 06-нд &quot;сүрдүүлсэн зовоосон ааш араншинтай&quot; гэсэн шалтгаар 2 долоо хоногийн хугацаагаар түгжиж, бүтээлч хувь нэмэр оруулах боломжийг хаасан. Миний бие чухам хэнийг, хэзээ, хэрхэн сүрдүүлж зовоосныг Та тайлбарлана уу. Хэрэв Та алдаа гаргаж, андуурч түгжсэн бол уулчлалт гуйхаасаа бүү нэрэлхээрэй. Таны энэ түгжилт миний Вики намтарт үлдэж байгаа тул миний бие нэр төрөө цэвэрлүүлж авмаар байна. [[Special:Contributions/122.201.16.22|122.201.16.22]] 03:46, 25 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC)

:Та бодвол Гантуяа гэдэг гишүүн бололтой. Би хэн нэгэн гишүүнийг биш, IP хаягийг түгжсэн болно. Та үүнээс хойш википедиад бичлэг оруулахдаа өөрийн хэрэглэгчийн нэрээр нэвтэрч байхыг хүсье. Уг нь би бусад админд хүсэлт ирсэн даруйд заагдсан мэйл хаяг руу яагаад түгжсэн шалтгаанаа тайлбарлаж мэйл илгээсэн юм. Дээр Чинээ админы бичиж үлдээсэн мэйл хаяг алдаатай байсан уу, та мэйлээ шалгаагүй юу? Юутай ч тэнд бичсэн зүйлсээ доор хуулбарлаж тавив.

 Sain baina uu.
 Ta ooriin IP hayag boloh 122.201.16.22-g tugjsentei holbootoi gomdliig Mongol Wikipedia-n admin Chinneebb-d gargasan bololtoi.
 Enehuu hayagiig tugjsen hun ni bi baina l daa. Yu bolson tuhai log-g door huulbarlaj taviv. 2 doloo honogiin hugatsaatai tugjsen, 11-r sariin 20-nd tugjee ni tailagdah baigaa.
 Gehdee Mongold neg IP hayagaar olon hun ordog tul ta enehuu zuiliig bichij oruulaagui gej bi itgej baina.
    * ( Устгагдсан өгүүллэгүүдийн лог); 11:02 . . Zorigt (Talk | хувь нэмэр | түгжих ) (&quot; Talk:Ёс зүйн философи&quot; нь устгагдсан.: агуулга нь ийм байсан: ''''zail oligtoi medeelell tavia ch'''' （зөвхөн '122.201.16.22' нь л бичлэг үйлдэгч）)
    * (Түгжээний жагсаалт); 11:02 . . Zorigt ( Talk | хувь нэмэр | түгжих) (&quot;User:122.201.16.22&quot; нь 2 долоо хоног хугацаагаар түгжигдсэн.: Сүрдүүлсэн/зовоосон ааш авиртай) 
 Hundetgev,
 Zorigt
 Mongol Wikipediagiin admin

Өөрөөр хэлбэл, таны компьютерээс, эсвэл тантай ижил IP ашигладаг өөр компьютерээс дээрх логт буй зүйлийг бичсэн тул 2 долоо хоногийн хугацаатай түгжсэн болно.

:Тайлбарыг ийм олон хоногийн дараа авч байгаа нь маш харамсалтай байна. Би e-mail-ээ олонтаа шалгасан боловч Таны хариу ирээгүй. (http://mn.wikipedia.org/wiki/Special:Contributions/122.201.16.22) дотор 11 сарын 6-ны хувь нэмэр харагдахгүй байна. Тиймээс би итгэж чадахгүй байна. Ижил IP-г өөр компьютерээс ашиглаж болдог гэж үү? Гайхмаар юм. Эсвэл Та алдаа гаргачихаад уучлал гуйхааас нэрлэхээд зохиомол хэрэг үүсгэж байна уу? Та админ болсон бол яагаад e-mail хаягаа үлдээдэггүй юм бэ? Түгжүүлсэн хүмүүс Танаас нэн даруй тайлбар шаардах эрхтэй гэж бодож байна. Ер нь Та тайлбар шаардуулалгүй, хүн түгжсэн л бол уг гишүүний Talk page-д  тайлбараа нэн даруй өөрөө бичиж үлдээж байх нь боловсон ёс болно. 
:Урьд нь өмнө зүв зүгээр бүтээлч хувь нэмрээ оруулаад явж байсан хүн гэнэт дээрх мэт галзуу солиотой юм бичихгүй гэдэг нь логикоор ойлгомжтой шүү дээ. 
:Би ийм олон хоногоор түгжүүлж, гэм зэмгүй байж байгаад хатуу ширүүн шийтгүүлсэн тул цаашид Монгол Вики-д бүтээлч хувь нэмэр оруулах урам зориг мохсон. 
:Энэ хугацаанд Таны болон бусад админуудын түгжилтийг ажиглаж байхад учир битүүлэг шалтгаанаар түгжсэн тохиолдол мэр сэр байдаг юм билээ. Тиймээс Монгол Вики их халгаатай газар шиг санагдсан. [[Special:Contributions/122.201.16.22|122.201.16.22]] 04:51, 27 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC)

::Та http://mn.wikipedia.org/wiki/Special:DeletedContributions/122.201.16.22 гэдгийг үзээд намайг худлаа яриагүй гэдэгт итгэх биз ээ. Дахин хэлэхэд би IP хаяг түгжсэн болохоос бус хэрэглэгчийг түгжээгүй. Та өөрийн хэрэглэгчийн нэрээр орж байх нь дахин ийм явдал тохиолдохоос сэргийлэх болно.
Та устгагдсан өгүүллүүдийн логоос нь чухам ямар учраас IP хаяг, хэрэглэгчдийг түгжиж буйг олж үзэх боломжтой. 
Энэ удаад ийм зүйл болсонд харамсч байгаагаа илэрхийлж байна.
Хүндэтгэв, --[[User:Zorigt|Zorigt]] 05:03, 27 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC)

:::Хэлмэгдүүлчихээд огт уучлал гуйгаагүй л юм байна. [[User:Gantuya|Gantuya]] 11:42, 13 Арваннэгдүгээр сар 2008 (UTC)

==Idevhitei ug==

Ug idevhijuuleltiig Admin l hiideg uu? ter Zorigiin materialiig idevhijuulsen bna. Teheer odoo 3 admin baina uu? Bas bi UB-d zarim too hellegiig nariivchilj zasmaar baihiin genet zasvar avahaa baichihlaa uund harui ogno uu? [[User:Orgio|Orgio]] 04:23, 12 Арванхоёрдугаар сар 2007 (UTC)

:Үг идэвхжүүлнэ гэж та яг юу хэлж байгааг сайн ойлгосонгүй. Сайт доторх холбоосыг хэлж байгаа бол үүнийг хэн ч хийх боломжтой. Үүний тулд засварлах цонхны дээд талын товчнуудын зүүн талаасаа 3 дахь буюу &quot;Сайт доторх холбоос&quot; товчийг хэрэглэхэд хангалттай. Эсвэл &lt;nowiki&gt;[[үг]]&lt;/nowiki&gt; гэж бичвэл [[үг]] болж харагдана.
Админуудын жагсаалтыг [[Wikipedia:Администраторуудын жагсаалт|эндээс]] харж болно.
Та асуултуудаа Тусламж гэсэн хэсэгт тавьбал ганцхан би ч биш, бусад хүмүүс ч асуултанд тань хариулах тул хүссэн асуултынхаа хариуг илүү шуурхай авах боломжтой байх аа.
Амжилт хүсье.
Хүндэтгэсэн, --[[User:Zorigt|Zorigt]] 04:39, 12 Арванхоёрдугаар сар 2007 (UTC)

Bayrllaa, UB material zasvar avahgui baina yasan bol? [[User:Orgio|Orgio]] 04:50, 12 Арванхоёрдугаар сар 2007 (UTC)

Сайн байцгаана уу?

Холбоос буюу линкүүдийг яаж хийдэг юм бэ?

Баярлалаа.

==Końskowola - Poland==
Could you please write a stub http://mn.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%84skowola - just a few sentences based on http://ja.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%84skowola ? Only 3-5 sentences enough. Please. 

P.S. If You do that, please put interwiki link into english version.
[[:pl:User:123owca321|123owca321]] 08:51, 28 Арванхоёрдугаар сар 2007 (UTC)

== Unlicensed images ==

Hi, all the [http://mn.wikipedia.org/w/index.php?limit=50&amp;title=Special%3AContributions&amp;contribs=user&amp;target=Zorigt&amp;namespace=6&amp;year=&amp;month=-1 images you uploaded] have been tagged, because you neglected to specify  the author/source and a suitable license. If you are unable to provide this required information, then they will get deleted after a certain time. Thanks for your understanding and cooperation. --[[User:Latebird|Latebird]] 06:24, 22 Нэгдүгээр сар 2008 (UTC)

==A little help: [[Эчер]]==

Hi! I'm a Hungarian Wikipedia editor, my name is Norbert Kiss. I'm very proud of my village, Ecser, and I would like to read about it in every langauge of the wikipedia. I translated it already into 10 languages, now there are 49 translations. Could you help me? Could you translate it into mongol? The [http://ru.wikipedia.org/wiki/Эчер Russian] or [http://en.wikipedia.org/wiki/Ecser English] page is good to translate from them. My profile: [http://hu.wikipedia.org/wiki/User:Eino81 Eino81].

Thank you!

:I'd suggest ''not'' to follow such '''vanity request'''s. As long as we don't even have an article about the country itself, let alone any of its big cities, such a small village is entirely irrelevant to Mongolian language readers. Let's not waste time and effort for such nonsense. --[[User:Latebird|Latebird]] 04:01, 20 Тавдугаар сар 2008 (UTC)

== Нэг зүйл шалгаад өгөөч. ==

Би сая [[Рожер Федерер]]ийн өгүүллийг оруулсан юм. Тэгтэл нүүр хуудсан дээр хийгдээгүй гэж гараад байна. Наанаас чинь үзэхэд бас тийм харагдана уу? Шалгаад өгөөч. Thanks --[[User:GenuineMongol|ОригМонгол]] 05:45, 10 Есдүгээр сар 2008 (UTC)

:: [[Template:Мэдээ]] дээрээ зүгээр байх юм. Нүүр хуудаснаас орохоор эдитбокст нь одоогийн хувилбарын код нь тэр чигээрээ гарч ирээд байна лээ. Тэгж орж байгаад дахиад батлах гээд үзвэл яадаг юм бол? --[[User:Zorigt|Zorigt]] 06:09, 10 Есдүгээр сар 2008 (UTC)

:::Зөндөө баталж үзсэн. Болохгүй байна. --[[User:GenuineMongol|ОригМонгол]] 06:13, 10 Есдүгээр сар 2008 (UTC)
:::Нэг жижиг өөрчлөлт хийгээд хадгалсан чинь зүгээр болчихлоо. Баярлалаа. --[[User:GenuineMongol|ОригМонгол]] 06:28, 10 Есдүгээр сар 2008 (UTC)

== Талархал ==

Намайг админы эрх авахад дэмжсэн явдалд баярлалаа. --[[User:GenuineMongol|ОригМонгол]] 14:36, 14 Есдүгээр сар 2008 (UTC)

== Thanks / Баярлалаа! ==

Зоригт, thanks a lot for your help with Tsybikov article. I have not been using my Mongolian for years now, and it has never been good enough to properly write anyway. I hope I can improve it scanning through your edits. I hope this is OK with you. I made the English version of the phrase I wanted to say about Tsybikov and the Dalai Lama, in English, as a comment to the ойлгомжгүй sentence you rightfully removed from public display. Would you please take a look if it can be rendered into proper Mongolian. Warmest regards, --[[User:Tar-ba-gan|Tar-ba-gan]] 14:22, 25 Есдүгээр сар 2008 (UTC)
::Thanks for editing! This was very important for me and helpful to exclude the same mistakes in the future. --[[User:Tar-ba-gan|Tar-ba-gan]] 08:21, 26 Есдүгээр сар 2008 (UTC)
:::You're welcome and thank you for your contribution in Mongolian wikipedia. Монгол хэлээ битгий мартаарай. --[[User:Zorigt|Zorigt]] 08:38, 26 Есдүгээр сар 2008 (UTC)

==Request for translation==
Hi! I am user from the Macedonian Wikipedia and I edit for Mongolia on the Macedonian Wikipedia and as far as I could understand Mongolian, there is no article for Republic of Macedonia. Can you please make an article for Macedonia on Mongolian language? Since I cannot edit on Mongolian thats why I am asking you for help. Thanks in advance and you can contact me [http://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D1%81%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA:MacedonianBoy here on my talk page]. --[[Хэрэглэгч:MacedonianBoy|MacedonianBoy]] 19:02, 13 Арванхоёрдугаар сар 2008 (UTC)
::Hi again! Can you please translate this into English Бүгд Найрамдах Македон Улс? Please tell translate word by word I want to learn it. Thanks--[[Хэрэглэгч:MacedonianBoy|MacedonianBoy]] 11:12, 14 Арванхоёрдугаар сар 2008 (UTC)
:You should not delete the redirects. In each Wikipedia the original name is redirected to the article. So, on the Macedonian and English Wikipedia Mongol Uls redirects to Mongolia and Mongol Khel redirects to Mongolian language.--[[Хэрэглэгч:MacedonianBoy|MacedonianBoy]] 15:33, 14 Арванхоёрдугаар сар 2008 (UTC)

== [http://en.wikipedia.org/wiki/William_Cameron_Townsend Translation] ==
Please, could you translate this article onto Mongol language? Thanks a lot for your help. If you want to translate any article onto Galician, Catalonian, Spanish or Portuguese, tell it to me. [http://incubator.wikimedia.org/wiki/User:Chabi Chabi]

== Hi ==

Онцлох өгүүлэл, зураг мэдээ г.м.-г шинэчлэж байхыг хүсье.

:Би уг нь түүнийг шинэчлэх үүрэгтэй биш гэж бодож байна. Та ч бас шинэчлээд байж болох байх. Миний хувьд монгол википедиад байнга үлдэх өгүүллүүдийг олшруулахад хүчээ зориулъя гэж боддог тул түр зуур тавигдаад устгагдах мэдээ гэх мэт зүйлсийг шинэчлэх ажилд хүч тавихгүй байгааг ойлгохыг хүсье. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 14:22, 18 Нэгдүгээр сар 2009 (UTC)

==Сайн байна уу?==
Эх Монгол хэлээрээ вики хөтлөж байгаад туйлын талархалтай байна. Би өмнө нь Ньюс.мн-ы Баабарпедиад хэдэн өгүүлэл оруулж байсан юм. Тэдгээрийг зөөж оруулж болно биз дээ? 

Аа бас Англи Викигээс шууд зөөхөд инфобокс зургууд нь шууд орох уу? 

Би яагаад зураг оруулах эрхгүй байгаа юм бэ? шинээр зураг оруулахын тулд зайлшгүй Админаас зөвшөөрөл авах ёстой юм уу? --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 09:41, 3 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC)

::Сайн байна уу. Монгол википедиад тавтай морилно уу. Баабарпедиагийн хувьд зохиогчийн эрх нь ямар байдгийг би сайн мэдэхгүй байна. Зохиогчийн эрхтэй холбоотой асуудлуудыг Викимедиа сангийнхан шийдээд байх шиг байдаг, тийм болохоор тэнд байгаа бичлэгүүдийг зөөж авчрах боломжтой эсэх талаар үнэхээр хариулж мэдэхгүй нь, уучлаарай. Вики-Коммонс гэж файл хадгалдаг ерөнхий газар байгаа. Тэнд байгаа зургууд бол аль ч хэлний википедиад шууд хэрэглэж болдог.
Зураг оруулах эрх бүх хүнд нээлттэй байгаа. Харин зохиогчийн эрхийн талаарх мэдээллүүдийг маш сайн бичиж оруулахгүй бол шалгуурт нь тэнцэхгүй устгагдаад байх шиг байсан, харин шалгуурыг нь хангавал Коммонс руу зөөгдөөд, бусад хэлний викинүүдэд ч хэрэглэж болдог болно. Англи викид байгаа бүх зургийг монгол викид шууд ашиглаж болно гэж хэлж бас чадахгүй, зургийн лиценз нь янз бүр байж болно. Энэ тухай өөр хүмүүс танд дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөх байх гэж бодож байна. Хамтдаа монгол википедиаг хөгжүүлцгээе. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 10:17, 3 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC)

==Нэг асуулт==
Ажиглаад байхад нэг дутагдал байна.Кирилл нэр томъёоны хувьд тогтсон бичлэг байхгүй байгаа нь өөрөө нилээд хүндрэл үүсгэх байх. 
жишээлбэл Галлийн удирдагч Vercingetorix-ын тухай бичлээ гэхэд Толгой үгийг яг юу гэж оруулах вэ? Версинжеториг, Веркингеторикс, Версингеторикс, Веркинжеторикс гэх мэт олон янзаар бичих гээд байна. Би өөрөө кирилл рүү хөрвүүлэхдээ яг юу гэж оруулах вэ? гэдгийг сайн мэдэхгүй байна л даа. Ivory Coast байна бас. Зааны ясан эрэг гэх үү? Франц маягаар нь Кот Д'Иваур гэх үү? 

Миний бодлоор аливаа нэг гадаад орчуулагддаггүй үгийг жишээлбэл хүний нэр, газар усны нэр, хот, муж, дүүрэг, улсын нэрийг англи галиглалаар нь давхар бичвэл ямар вэ? 

Жишээ нь Веркингеторикс буюу Vercingetorix нь гээд биччихсэн байвал хайлтаар гарч ирэх магадлалтай байх.
--[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 08:37, 4 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC)

:Өгүүллийн гарчгийн хувьд та аль болох Монголд өргөн дэлгэр хэрэглэдэг дуудлагыг нь сонгож бичих хэрэгтэй, монголд төдийлөн хэрэглэгддэггүй нэр томъёоны тухайд эх хэлээр нь хэрхэн дууддагийг харгалзан үзэж гарчгаа өгөх нь зүйтэй болов уу. Тэгэхдээ тухайн хэлээр нь мөн гарчиг үүсгэж, давхар холболт хийхэд хангалттай.
:Жишээлбэл, Vercingetorix гэсэн гарчигтай өгүүллээ &lt;nowiki&gt;#REDIRECT [[Веркингеторикс]]&lt;/nowiki&gt; гэсэн агуулгатай болговол Vercingetorix гэж хайлт хийхэд шууд Веркингеторикс гэсэн өгүүлэл гарч ирнэ. Мөн үндсэн өгүүлэлд нь тухайн эх хэлээр нь яаж бичигддэгийг хаалтанд хийж бичиж байгаа. Энэ тухай бусад өгүүллүүдээс жишээ авч болно. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 08:52, 4 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC)

==Бас нэг асуулт==
Зөвшөөрлийн алдаа
Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас
Харайх: Удирдах, Хайлт

Таны хийх гэж буй үйлдэлийг Автоматаар батлагдсан хэрэглэгчид, Системийн операторууд, Uploaders группын хэн нэг хэрэглэгч хязгаарласан байна.

Зураг Аплоад хийх гэхээр ингээд байна яах вэ? --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 10:38, 4 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC)


==Тусламж==
Great barrier reef гэдгийг монгол хэлээр юу гэдэг вэ? Их шүрэн далан гэдэг билүү? сайн санадаггүй --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 15:32, 15 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC)

::&quot;Их шүрэн хэрэм&quot; гэдэг билүү? Би бас сайн санадаггүй ээ. Гэхдээ өмнө нь өөр өгүүлэл орчуулж байхдаа ингэж бичиж байсан шиг санагдаж байна. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 15:37, 15 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC)

1964 оны Монгол атлас дээр Great Barrier Reef-ийг Их шүүрэн далан гэсэн байна. Тэгээд би [[Их шүрэн далан]] болгочихлоо. --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 09:14, 4 Гуравдугаар сар 2009 (UTC) 

Дунай мөрөнг Danube гэж бичдэг шиг санагдаж байна. Тэгээд засчихлаа шүү --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]]
:Нээрэн тийм, шөнө нойрмоглоод тэр чигээр нь туучихаж. Баярлалаа хө.--[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 06:22, 24 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC)

-- Зураг оруулахад тайлбар гэж ямар утгатай зүйл байна? яаж бөглөх ёстой вэ? тайлбар нь нэг ойлгомжгүй байна. --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 11:12, 2 Тавдугаар сар 2009 (UTC)

::Зөвшөөрөл гэсэн хэсэгт нь &lt;nowiki&gt;[[Ангилал:Зургийн_лицензний_тэмдэгнүүд]]&lt;/nowiki&gt; ангилалд байгаа лицензүүдээс тохирох лицензийн кодыг нь бичиж өгөх ёстой байх. Өөрөө авсан зургийн тухайд бол [[Загвар:PD-self]] загварыг оруулахад болно. Жишээ болгож, &lt;nowiki&gt;[[Зураг:Ulaanbaatar_duuregs,_mn.png]]&lt;/nowiki&gt; файлыг үзээрэй. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 12:04, 2 Тавдугаар сар 2009 (UTC)

== Translation ==

Dear Zorigt,

Could you please write the word(s) &quot;Dalai Lama&quot; in Mongolian for me? In the [[nl:dalai lama#Naamgeving|Dutch article]], I have the translations in Tibetan and Chinese, and it would be nice when I can show it in Mongolian too. Thank you in advance! Best regards, [[Хэрэглэгч:Davin|Davin]] 20:22, 1 Гуравдугаар сар 2009 (UTC)

:Hello. We write this &quot;Далай лам&quot;. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 02:44, 2 Гуравдугаар сар 2009 (UTC)

::Thank you very much. Best regards, [[Хэрэглэгч:Davin|Davin]] 20:15, 3 Гуравдугаар сар 2009 (UTC)

[[Хожа Амхед Ясавигийн бунхан]] үүнийг устгаад өгөөч. буруу биччихсэн байна. --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 09:13, 8 Гуравдугаар сар 2009 (UTC)

== República de Chile ==

большое спасибо для корректировать место чилеански --[[Хэрэглэгч:Penarc|Penarc]] 14:35, 26 Тавдугаар сар 2009 (UTC)

==Nonkilling==

Hi! I was wondering if you could help out with a brief translation of the entry on nonkilling [http://en.wikipedia.org/wiki/Nonkilling]. It doesn't need to be whole thing: the first paragraph (or even the first sentence) would do!
You can see this site [http://www.nonkilling.org/node/18#Mongolian] for reference, as a full book on the subject was translated to Mongolian in 2005 (Аллагагуй Нийгмийии Тухай улс тѳр Судлал ). Thank you! --[[Хэрэглэгч:Cgnk|Cgnk]] 21:41, 4 Зургаадугаар сар 2009 (UTC)

==Translation of a short story==

Hi my friend!

I would like to request something from you. Yes, translation. I hope, it's not a bad thing for you. Some years ago I wrote a (really) short story about a lonely man (actually symbolized the Saami nation). I translated into some languages and I thought, it would be great to have it more, like also in Mongol :) I made [[:hu:Szerkesztő:Eino81/Novellám számiul|this page]], the English translation is somewhere there. You can put the Mongol translation there.  Thank you again! Sorry for my disturb... :( - [[:hu:User:Eino81]]

== help me ==

Нигер мөрөн-г оруулсан боловч бичлэг нь дутуу гараад байх юм,юун дээр алдчихсан юм болоо? :(

:Эхний параграфынхаа урд талд нэг зай авчихсан байна лээ. Тэгэхээр автоматаар мөр авагдахгүй, цуварсан урт юм болоод, арын хэсэг нь алга болчихдог юм. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 14:50, 27 Наймдугаар сар 2009 (UTC)

== Translation request for [[Шалом]]. ==

Could you translate the article [[Шалом]]. There is already an article about Şalom, a Jewish weekly newspaper in Turkey, not in Mongolian but in English, but could you check it and translate it from the other Wikipedia language sites, if you have the time and patience to do so.
The reason is that the newspaper Şalom is written (alas one page only) in a highly endangered language called Ladino or Judeo-Spanish, the Spanish of the 15th century. Perhaps this might gain your interest and sympathy.

Thank you.

== Баярын мэнд хүргэе! ==

Merry Christmas and Happy new year! ^^ [[Хэрэглэгч:Dolce|Dolce]] 15:06, 25 Арванхоёрдугаар сар 2009 (UTC)

== [[Хэлэлцүүлэг:Нүүр хуудас/2‎]] харна уу ==

[[Хэлэлцүүлэг:Нүүр хуудас/2‎]] харна уу. --[[User:Chinneeb|&lt;font color=&quot;#000000&quot;&gt;chinneeb&lt;/font&gt;]]-[[User_talk:Chinneeb|&lt;font color=&quot;#000000&quot;&gt;яриа&lt;/font&gt;]] 09:16, 15 Гуравдугаар сар 2010 (UTC)

== Help ==

Hi! I'm user from [[Польш|Poland]]. My friend translated for me a short part of an article about Polish sculptor - [http://en.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Gos%C5%82awski_%28Polish_sculptor%29 Józef Gosławski]. I added this text '''[[Юзеф Гославски|here]]'''. Could you look at it and correct it if I did something wrong? [[Хэрэглэгч:TR|TR]] 15:24, 16 Гуравдугаар сар 2010 (UTC)
:Nice! And one more request - could you check a descriptions on the Commons in Mongolian? Links: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lubon_146-13.jpg] [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Chopin_zelazowa_wola.JPG] [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Zamenhof_awers.jpg]. And, if you wish, add a description to the [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:POL_Jozef_Goslawski_1960.jpg main photo], please. Thanks a lot and best wishes! [[Хэрэглэгч:TR|TR]] 18:17, 16 Гуравдугаар сар 2010 (UTC)

== Photos required from Mongolia ==

Hi, I am an editor on English WP, and I am currently working on many various articles for which I require photos from around the world. I am currently requiring photos from Mongolia for these articles, and I was hoping that this message would reach a photographer who can take the photos for me. The photos I currently require are listed at [[:en:User:Russavia/Required_photos#.C2.A0Mongolia]]. If you are able to put me in contact with any photographers in Mongolia who can assist with this, I would be most appreciative. Please leave any comments or questions for me on my English WP talk page at [[:en:User_talk:Russavia]]. Thanks in advance for any assistance which can be provided. Cheers, --[[Хэрэглэгч:Russavia|Russavia]] 12:20, 4 Тавдугаар сар 2010 (UTC)

== Саяхнаас бичиж эхэллээ ==

Сайн уу Зоригт,
Хишгээ байна, загвар яаж үүсгэх вэ, би голдуу IT-гийн холбогдолтой зүйл бичье гэж бодоод байгаа, гэтэл загвар их байх юм, гэтэл монгол хувилбар дээр нь загвар нь огт байхгүй, үүсгэеэ гэхээр нь эрх нь байхгүй :)

::Сайн уу. Загварыг хэн ч үүсгэх эрхтэй. [[Загвар:Инфобокс Тамирчин]]-г үзнэ үү. Ер нь бол &quot;Загвар:загварын нэр&quot; гэсэн шинэ хуудас үүсгээд, англи ч юм уу бусад хэлний хувилбарт байгаа загварыг хуулаад, монголчлоод тавихад ерөнхийдөө ажиллана. Миний хувьд тухайн үедээ хэрэг болсон загвараа өөрөө үүсгээд явж байгаа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 02:54, 4 Зургаадугаар сар 2010 (UTC)

== Hello! ==

Hello!

I am Jimmy Wales (Jimbo), founder of Wikipedia and the Wikimedia Foundation, and I'm doing a personal investigation into the smaller language Wikipedias.  I will be presenting some information about this at the upcoming Wikimania, and I am hoping to conduct a video interview with you (over skype) to learn more about your personal stories about what is going on in your language Wikipedia.

You were chosen through a process of looking at a list of smaller languages and the most active contributors.  If you feel that you aren't the best person to speak about your language version, please do share this message widely.  I'm looking for the most active volunteers in some of the smaller languages.

Please email me at: jwales@wikia.com and also email my assistant Topher at jwalesassist@gmail.com as soon as possible.  Wikimania is less than a week away and I want to get as many interviews done as possible before then!

--[[Хэрэглэгч:Jimbo Wales|Jimbo Wales]] 17:29, 5 Долоодугаар сар 2010 (UTC)

== Hellow? ==
Can you help me?(for [http://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%82%AC%EC%9A%A9%EC%9E%90:Tsogtmagnai this user]) --[[Хэрэглэгч:Idh0854|Idh0854]] 10:37, 8 Наймдугаар сар 2010 (UTC)

== Хурал ==

Сайн байна уу, Хурал дээр бичсэн энэ зүйлийг харж өгөөч. [[Wikipedia:%D0%A5%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB/%D0%95%D1%80%D3%A9%D0%BD%D1%85%D0%B8%D0%B9#.D0.9D.D2.AE.D2.AE.D0.A0]] --[[User:Chinneeb|&lt;font color=&quot;#000000&quot;&gt;chinneeb&lt;/font&gt;]]-[[User_talk:Chinneeb|&lt;font color=&quot;#000000&quot;&gt;яриа&lt;/font&gt;]] 14:06, 10 Наймдугаар сар 2010 (UTC)

== Ijso ==

Ta ene olympiadiig meddeg yum uu
Busad heltei avtomataar shuud yaj holboh ve jishee ni angli hun IJSO -s mongolruu shuud orohoor
Bi say angliig zasaad mongoltoi holbochihloo enenees uur arga bga yu[[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] 13:27, 26 Наймдугаар сар 2010 (UTC)

Magadgui teriig botuud hiideg u[[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] 13:30, 26 Наймдугаар сар 2010 (UTC)

:Бид эндээ англи болон бусад хэлтэй холбогдох холбоосыг нь хийчих юм бол ботууд өөрсдөө бусад хэлний википедиатай холбочихдог. Тийм болохоор заавал тухай бүрт нь англи википедиа дээр монгол холбоосыг оруулах шаардлагагүй байдаг юм. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 03:15, 27 Наймдугаар сар 2010 (UTC)

== Вакцин сэдвийн тухай ==

сайн уу миний оруулсан сэдэвт засвар хийж алдааг хянаж байгаад баяртай байна.
надад хэд хэдэн санал байна. би саяхан wiki дээр өгүүлэл бичиж эхэлж байгаа болхоор холбоос хийх, сэдэв нэгтгэх зэрэгийн сайн эзэмшээгүй байна.
Вакцин сэдвийн хувьд English холбоосыг нь арилгаад харин агуулгын хувьд илүү явцуу вирусын вакцин сэдвийн english vaccine -тай холбожээ. үүнийг засварлаж өгнө үү. 
 vaccine-вакцин, virus vaccine-Вирусын вакцин гэж English холбоосоо хийнэ үү?
 Биологийн хувьсал(evolution)гэж шаардлагтай толгой үгсийн жагсаалтанд оруулсныг эволюци гэдэг утгээр нь оруулсан болно. Гэхдээ үүнд нэг анхаарах хэрэгтэй зүйл байгай нь Биологийн хувьсал гэдэг үг нь evolution гэдэг үгийн орчуулга болж чадахгүй бөгөөд харин улиран хувьсах дэвшил хөгжил гэсэн утгатай учир нэгэнт дунд сургуулийн сурах бичигт тусгагдснаар нь эволюци гэж орчуулгагүй явуул зүгээр юмуу гэж болож байна.
Энэ өгүүллийг Эволюци өгүүлэлтэй нэгтгэх санал тавигдсан байна (Хэлэлц) ийм толгойтой болчихсоныг яаж нэгтгэж нэг тийш болгох вэ?

== Солийн данзан сан ==

Танд С.Данзангийн тухай линкийг хянаж зарим нэг алдааг засч байгаад баярлалаа. Үүнээс хойш манай Солийн данзан сангаас нэмээд завсарлаад байхад та татгалзахгүй байлгүй дээ. Хүсвэл хатран ажиллаж болно шүү. Манай сангийн гишүүд түүхийн ухааны докторууд хэд хэд байдгийн. Тухайлбал, Түүхийн хүрээлэнгийн захирал Чулуун доктор, Үндэсний архивын газрын дарга Өлзийбаатар доктор гэх мэт.

Баярлалаа,

Хүндэтгэсэн

Солийн Данзан сан

== hi  ==

Arabiin Negdsen Emiratiin tuhai orosoos ni hesgiig orchuullaa. baga ch gsn tus bolno gj naidaj bna aldaa bval zasaarai

== request of translation for [[en:Mérida, Mérida]] and [[en:Feria del Sol (Mérida)]] in Mongolian Japanese..thank you so much --[[Хэрэглэгч:Lodewijk Vadacchino|Lodewijk Vadacchino]] 19:51, 14 Хоёрдугаар сар 2011 (UTC)==

Good Evening to you, Greeting from Calabria and from Venezuela, write you, if kindly you could improve the article of Mérida in Japanese (and translate in Mongolian), on the base of the English...and if kindly you could translate in Mongolian and Japanese the Feria del Sol, festival typically of this Maravillouse City, that is receiving great international success. In Change I will translate you in Italian, Spanish and other Italian dialects on Wikipedia, an article of your interest, I deal me with biographies, history, some religion and geography, and other gendres. I am sure that we will find us in full accord. In a wait him of one certain answer of yours I thank you in advance of true heart.Thanks So Much--[[Хэрэглэгч:Lodewijk Vadacchino|Lodewijk Vadacchino]] 19:51, 14 Хоёрдугаар сар 2011 (UTC)
this is my personal gift for You....[http://www.youtube.com/watch?v=BqdhBKW9kZc the most kwown song of Mérida] with the Most Merideña Famous In the World.--[[Хэрэглэгч:Lodewijk Vadacchino|Lodewijk Vadacchino]] 19:51, 14 Хоёрдугаар сар 2011 (UTC)

==Greetings from Italy==
We’re looking for someone who could translate and upload on this wikipedia  [http://simple.wikipedia.org/wiki/IMMAGINE%26POESIA this page]. Can you help us please?  Thanks a lot !--[[Хэрэглэгч:Alessandroga80|Alessandroga80]] 19:49, 19 Хоёрдугаар сар 2011 (UTC)


==Radiation==
Hey sainuu? Yopond tsatsragiin hortoi tarhalt tokyo hursen baina ooriin chine baigaa gazar yaj baina? Bolohgui bol nutag butsah n zugeer baihaa. Baruunii suvguud NHK-g huuramch medee taraaj baina gej shuumjilj baina. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] 03:03, 16 Гуравдугаар сар 2011 (UTC)

:Санаа тавьсанд баярлалаа. Би Монголдоо буцаж ирээд жил орчим болж байгаа болохоор Японы тухай зурагтаар л үзэж байна даа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 06:11, 16 Гуравдугаар сар 2011 (UTC)

== Mongolian sentences ==

Hallo, Zorigt. I created articles about vowel harmony on the esperanto-wikipedia ([[:eo:Vokala harmonio]]) and the upper sorbian wikipedia ([[:hsb:Wokalna harmonija]]). I use some mongolian sentences in this articles:
*Тэр номийг над өгнө. &quot;He/she gives a book to me.&quot;
*Тэр майханд орно. &quot;He/she goes in into a tent.&quot;
*Би цецерлегд суулаа. &quot;I sat in the garden.&quot;
Are this sentences correct? I found in my book some other sentences, so that they are correct. Greetings --[[Хэрэглэгч:Tlustulimu|Tlustulimu]] 08:58, 20 Тавдугаар сар 2011 (UTC)

:Hello, Tlustulimu.
Here are the corrections of this sentences:
*Тэр надад ном(ыг) өгнө. &quot;He/she gives a book to me.&quot;  -ыг is omitted
*Тэр майханд орно. &quot;He/she goes in into a tent.&quot;
*Би цэцэрлэгт суулаа. &quot;I sat in the garden.&quot; --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 09:00, 20 Тавдугаар сар 2011 (UTC)
::Hello, Zorigt. Thank you for your answer. :-) Greetings --[[Хэрэглэгч:Tlustulimu|Tlustulimu]] 09:05, 20 Тавдугаар сар 2011 (UTC)

== mergeto хийхээсээ өмнө хэлэлцэж байхыг хүсье ==

Та [[Түрк]] нийтлэлийг [[Турк]] нийтлэлтэй нийлүүлэхийг хүссэн байна. БНТУ-ийн албан ёсны нэрийг Монгол хэлээр &quot;Түрк&quot; гэж нэрлэх нь зөв билээ. Анкара дахь Элчин Сайдын Яамны зүгээс Монгол, Түркийн харилцааны талаар гаргасан бичгээс аваад сүүлийн үеийн ихэнх хэвлэлд &quot;Түрк&quot; хэмээн хэрэглэсэн ба Монгол хэлэнд энэ дуудлага нь тохирно. 

Ерөнхийдөө Орос хэлэн дэх орчуулгатай нийцүүлэн буруу хэрэглэдэг олон орчуулга байдаг. Жишээ нь, Узбекистан. Энэ талаар илүү өргөн хүрээтэй хэлэлцүүлэг хийхийг урьж байна. [[Хэрэглэгч:Dagvadorj|Dagvadorj]] 15:11, 28 Тавдугаар сар 2011 (UTC)

:Та mergeto загварыг буруу ойлгосон бололтой. Энэ талаар хэлэлцэхийн тулд л би mergeto загварыг тэнд байрлуулсан болно. Түүнээс биш би шууд Турк гэсэн өгүүлэлтэй нийлүүлчихээгүй. Миний хувьд япон хэлний ү үсгийг монголоор у гэж бичиж заншсантай санал нийлдэггүйтэй адилаар түрэг хэлний бүлгийн хэлнүүдийн ү үсгийг ү гэж бичиж хэвших хэрэгтэй гэж боддог тул Түрк болгохыг дэмждэг. Гэхдээ энэ талаар mergeto загварт байсны дагуу тухайн өгүүллийн хэлэлцүүлгийн талбарт бичилцэх нь зүйтэй болов уу гэж бодож байна. Хүндэтгэсэн, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 01:29, 3 Зургаадугаар сар 2011 (UTC)

== сая зөөсөн эрдмийн түлхүүрийн мэдээлэл алга болсон ==

сая зөөсөн эрдмийн түлхүүр гэдэг хуудасны тал мэдээлэл нь алга болсон байна. яагаад алга болсын бол гүйцээж хийж өгнө үү

== сая зөөсөн эрдмийн түлхүүрийн мэдээлэл алга болсон ==

сая зөөсөн эрдмийн түлхүүр гэдэг хуудасны тал мэдээлэл нь алга болсон байна. яагаад алга болсын бол гүйцээж хийж өгнө үү --bacha

== болчихло  ==

өөрөө нэмээд хийчихсэн тул зөөж өгсөнд баярлла

== Сайн уу? ==

Сайн уу? Би Монгол Википэдиад хувь нэмэр оруулдаг болоод удаагүй байна... Та надад зураг яаж оруулдагийн дэлгэрэнгүй тайлбарлаж, зааж өгөөч? [[Haranga]]

== танд их баярлалаа ==

As probably you have already understood, my Mongolian is not so good. I've only started learning the language a few years ago. Thank you very much for your help in fixing the horrible lingual faults in the articles I write ([[Еврей хэл]]'s beginning was also my work).

== Хэрхэн устгал хийх вэ? ==

Сайн байна уу, Зоригт оо, 
1. Зарим артикль/утгын мэдээлэл болоод нэр, агуулга давхцсан байдал бас харагдаад байх юм. Хэрхэн хуудас устгах вэ?
2. Хэрхэн чиглүүлэг хийдэг юм бэ? (Жишээ нь Монголчууд гэдгээс шууд Монгол үндэстэн рүү). Хэлж өгч туслана уу?--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] 02:14, 8 Аравдугаар сар 2011 (UTC)

:Сайн байна уу.
:1. Хуудас устгах эрх зөвхөн админуудад байдаг. Устгуулахыг хүссэн хуудсандаа &lt;nowiki&gt;{{delete}}&lt;/nowiki&gt; гэсэн кодыг бичиж өгө#хөд хэсэг хугацааны дараа админууд устгах буюу ямар нэгэн арга хэмжээ авах болно.
:2. Монголчууд гэдэг хуудасныхаа агуулгыг &lt;nowiki&gt;#REDIRECT [[Монгол үндэстэн]]&lt;/nowiki&gt; болгоход хангалттай. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 02:03, 10 Аравдугаар сар 2011 (UTC)
::Ойлголоо. Энд [[Хэлэлцүүлэг:Монгол хэлний бүлэг]] - нэрийг өөрчлөх саналтай байна.--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] 16:06, 10 Аравдугаар сар 2011 (UTC)

== Copyright violations, duplicate images ==

Please see [[Wikipedia:Хурал/Гадаад хэл#Copyright violations, duplicate images]]. Thanks. - [[Хэрэглэгч:Dcljr|dcljr]] 03:01, 11 Нэгдүгээр сар 2012 (UTC)

== хамтлагийн дискогранфия-н инфобокс яааж хийх вэ ? ==

coldplay хамтлагийн дискография-г хихи гэсийм яаралтай

::[[:en:Template:Infobox artist discography]]-г үзнэ үү. Эхлээд тэр инфобокс загвар (темплэйт)-аа хийх ёстой. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 12:30, 20 Нэгдүгээр сар 2012 (UTC)

энэний тэгээд монгол хувилбар байхгүй юмуу би ч гэсэн англи олоод харчихсан лдаа энийгээ тэгээд хуулаад тавихаар болохгүй л байна шдээ

== Request for translation. Yanka Kupala and Yakub Kolas ==
Warm greeting from Belarusian Wikipedia! 
This year we celebrate 130. birthday of Belarusian great poets [[en:Yanka Kupala]] and [[en:Yakub Kolas]]
Could you  help us to translate articles into your unique and honourable language? Thank you in advance!--[[Хэрэглэгч:Rymchonak|Rymchonak]] 06:27, 24 Нэгдүгээр сар 2012 (UTC)

== Request for article improvement ==

Hi! Can you improve these articles: [[Деми Ловато|Demi Lovato]], [[Лэди Гага|Lady Gaga]], [[Кэти Перри|Katy Perry]], [[Жастин Бибер|Justin Bieber]], [[Майли Сайрус|Miley Cyrus]], [[Твиттер|Twitter]] and [[Селена Гомес|Selena Gomez]], they are lacking of additional info. This wiki needs more editors to improve. Thank you. --[[Хэрэглэгч:Ikh Sukhbaatar|Ikh Sukhbaatar]] 14:14, 28 Нэгдүгээр сар 2012 (UTC)

== Wikimedia Mongolia? ==

Hello! Welcome! Any plans to discuss about the establishment of Wikimedia chapter in your country? This will help the Mongols to contribute.

The projects of the proposed Wikimedia chapter are:

Majority:
# Mongolian Wikipedia and [[wikt:|Wiktionary]]: the main projects of the proposed chapter.

Minority:
# [[:bxr:|Buryat Wikipedia]]: currently a project of [[m:Wikimedia Russia|Wikimedia Russia]], will be also contributed by Wikimedia Mongolia due to some Buryats living in Mongolia.
# [[:kk:|Kazakh Wikipedia]]: the main project of proposed [[m:Wikimedia Kazakhstan|Wikimedia Kazakhstan]], will also become a relevant project of proposed Wikimedia Mongolia due to the Kazakh majority living in Bayan-Ölgii province.

If there are any Mongolic languages spoken in Mongolia, this will be a part of Wikimedia Mongolia.

As an additional, you can debate about the [[m:Proposals for closing projects/Closure of Buryat Wikipedia|closure of Buryat Wikipedia]]. --[[Хэрэглэгч:Dosmiin Barsbold|Dosmiin Barsbold]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Dosmiin Barsbold|talk]]) 00:40, 2 Дөрөвдүгээр сар 2012 (UTC)

== Asuult ==

 Sain bainauu? Hural deer asuusan zuilee iishee copydchihvol hurdan hariu ireh bolovuu...
1. Өгүүллэгийн дэд сэдэв дээр ИШЛЭЛ, ЭШЛЭЛ, НОМ ЗҮЙ ал' н' зөв юм бэ? хэд хэдэн вариантаар оруулсан байхыг харлаа. 
2. [[Монгол Википедиад зайлшгүй байх ёстой өгүүллүүдийн жагсаалт]] чин' өгүүллэгээ оруулсан үед автоматаар улаанаас харруу шилждэгүй юмуу? Таны орохыг хүссэн хуудас байхгүй байна гэсэн мөртлөө байсан байх юм.
3. [[Фридерик Шопен]] -g [[zorigt]]-n sanal bolgosonoor negtgechihlee. Iluu huudsiig ni yah yum be? ta nar ustgahuu?

Баярлалаа. [[Хэрэглэгч:E.batbold|enkhee]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:E.batbold|talk]]) 13:03, 11 Дөрөвдүгээр сар 2012 (UTC)

== Mongolian text ==

Can you type the text from [[:en:File:Flag of Tuvinian Peoples Revolutionary Party (1921).jpg]] and [[:en:File:Tprpflag.PNG]]?--[[Хэрэглэгч:Antemister|Antemister]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Antemister|talk]]) 09:01, 29 Тавдугаар сар 2012 (UTC)
:Got an answer[http://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:G_Purevdorj#Mongolian_text]--[[Хэрэглэгч:Antemister|Antemister]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Antemister|talk]]) 20:02, 30 Тавдугаар сар 2012 (UTC)
==Тэнгэр баганадсан барилга==

Сайн байна уу? Талархал!    - [[Хэрэглэгч:Губин Михаил|Губин Михаил]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Губин Михаил|talk]]) 31 Дөрөвдүгээр сар 2012 (UTC)

:: Zorigtoo ene Gubin geed 12 nastai huuhed manai wiki-eer toglood baina uuniig ban hiine uu!! Yadaj 18-20 nastai bichisen yumaa oilgodog humuuseer Mongol wiki-d gar hurgesen n naidvartai!! [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:36, 2 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)

== Санал ==

[http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%BB%D1%86%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3:%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8C Хэлэлцүүлэг:Беларусь]-т санаа оноогоо нэмэрлэнэ үү.--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 02:08, 2 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)

== Hello ==

Hello, I am learning to speak Mongolian, could you help me create this article: [[Тейде үндэсний хүрээлэн]].

Would greatly appreciate it. Thank you for your attention.--[[Тусгай:Contributions/83.44.137.166|83.44.137.166]] 16:31, 8 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)


==Tenger shutleg oguulliig anhaarah==
Zorigtoo Tenger shutleg gesen oguulel n Mongoliin tuuh soyld buduulgeer haldsan shinjileh uhaanii undeslel baihgui shahuu zaluusd buruu oilgolt ogoh material baigaag anhaarch arilgaj ogno uu. Bichisen eh uusverees n harhad Mongol bichig meddeggui esvel Mongol ertnii sudruud ogt haraagui kiril deerh 2 hon nom (Nuuts tovchoo, Altan tovch) -oos oor boditoi sudalgaanii eh uusvergui hun Mongoliin 2000 garui jiliin tuuhiin gun uhaanii asuudald haldaj baigaa n Nevterhii tolinii standartad heterhii buduuleg sanagdaj baina. Alivaa tolinii nariin oguulliig hed heden erdemted hyanadag Wiki deer ch angli deerh tom oguulluud heden erdemtediin hyanaltand baidgiig ooroo medej baigaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 01:45, 11 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)
::Yadaj ter oguulliin heleltsuulge dotorh yariag anhaaraltai uzej sanalaa oruulna uu. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 01:48, 11 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)
:::Сайн байна уу. Миний хувьд өөрийн сайн мэдэхгүй сэдвээр маргаанд оролцох сонирхолгүй, мөн 2 хүний хоорондын маргаанд админы эрхээ ашиглаж хөндлөнгөөс оролцох нь зүйд нийцэхгүй гэж бодож байгааг ойлгож хүлээн авна уу. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 14:27, 11 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)
==Шарынгол сум==
Та єгїїлэх &quot;''deleted copyright violated content''&quot;. Хаана їїн? Оронд холбогч сурах бичиг! Монгол өгүүлэл &quot;Шарынгол сум&quot; дахин орос &quot;Шарынгол&quot;! '''Kopivio is not there! Only a good text! The meaning of removing almost all of the content?''' --[[Хэрэглэгч:Губин Михаил|Gubin]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Губин Михаил|talk]]), 16 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)
* The text I deleted was just a copy from this site (even the footer with copyright mark): http://mmre.energy.mn/branch/type/103/102/. So please don't disturb me. Also, your Mongolian is terrible, not understandable.--[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 15:27, 16 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)
* OK! Sorry! I have not studied the Mongolian actually. I am self-taught. And so I write like this. Is not difficult for You to check out my articles? --[[Хэрэглэгч:Губин Михаил|Gubin]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Губин Михаил|talk]]), 16 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)

== Thanks  ==

Thanks for helping me with this article: [[Тейде үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн]]

I think wanting to put the park is famous for the Teide volcano that 3718 meters is the highest mountain in Spain and third in the world, as you can write this in Mongolian language?--[[Тусгай:Contributions/79.154.235.176|79.154.235.176]] 14:56, 19 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)

[http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D0%B9%D0%B4%D0%B5_%D2%AF%D0%BD%D0%B4%D1%8D%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D1%86%D1%8D%D1%86%D1%8D%D1%80%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%82_%D1%85%D2%AF%D1%80%D1%8D%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%BD&amp;diff=264680&amp;oldid=264670 highest mountain in Spain]--[[Тусгай:Contributions/79.154.235.176|79.154.235.176]] 15:38, 19 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)
==Ганхуягийн==
Please do not remove in the article &quot;[[Ганхуягийн Оюунгэрэл]]&quot; the data that she belongs to the genus &quot;Боржигин&quot;. This is important. It is accepted in the Russian, Japanese and English Wikipedia. In addition, there is a link.  [[Хэрэглэгч:Губин Михаил|Gubin]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Губин Михаил|talk]]), 20 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)

==Kopivio==
Байна уу, Зоригт!

I beg you to radically change your opinion about kopivio and consider my proposal. I think the Mongolian Wikipedia is very small (it is). And the articles in it are even less. Perhaps, on our part would have been better to save kopivio, which makes articles bigger. And then edit it. Otherwise, it turns out that there is only one normal article - &quot;Монгол Улс&quot;. In fact, in all the Wikipedia article about the local towns are bigger than in the other language versions. But in the Mongolian Wikipedia is not. I then everything will correct, but you can remove your edits in articles &quot;Дархан хот&quot;, &quot;Цагаан сар&quot;. Бугат? Талархал.  [[Хэрэглэгч:Губин Михаил|Gubin]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Губин Михаил|talk]]), 27 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)

== Translator English to Mongolian? ==

Hello friend, there is a translator that translates English and Portuguese to Mongolian?? Thanks. [[en:User:Slashinho Of Christ|Guitarist of Christ]] ([[en:User talk:Slashinho Of Christ|Talk]]) 22:45, 11 Долоодугаар сар 2012 (UTC)

== Хэрэглэгчийн хувь нэмэр ==

where its disclosure, there are problems getting the cards to work, it often helps to remove {{Location map/info}} egm and plug it in again. Sincerely. --[[Хэрэглэгч:Trade|Trade]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Trade|talk]]) 06:38, 21 Наймдугаар сар 2012 (UTC)
::Thank you, very much! --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 07:15, 25 Наймдугаар сар 2012 (UTC)

== Монгол улсын төрийн далбаа ==

Сайн байна уу, Zorigt! Do you know when [http://img.photobucket.com/albums/v422/khurlee_t/mongolian%20symbol/Dalbaa1940copy.jpg this] and [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Flag_of_the_People's_Republic_of_Mongolia_(1949-1992).svg this] flags were officialy adopted? --[[Хэрэглэгч:X ziomal X|X ziomal X]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:X ziomal X|talk]]) 12:51, 28 Аравдугаар сар 2012 (UTC)
:Hello. The first one was not an official flag (it seems like a version of the flag between 1924 to 1940 with the country name). Second one was officially adopted in June 30th, 1940 (the day that Second Constitution of People's Republic of Mongolia was adopted), it was defined in the Constitution. Best regards, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 12:34, 29 Аравдугаар сар 2012 (UTC)
:: Thank you! I have one more question - did the second flag have already a star above the Soyombo symbol in 1940? [[Хэрэглэгч:X ziomal X|X ziomal X]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:X ziomal X|talk]]) 14:37, 29 Аравдугаар сар 2012 (UTC)
:::Yes. But as you know, traditionally (and nowadays) Soyombo doesn't have a star above it. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 14:54, 29 Аравдугаар сар 2012 (UTC)
:::: Yeah, thank you very much! Best regards, [[Хэрэглэгч:X ziomal X|X ziomal X]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:X ziomal X|talk]]) 17:57, 29 Аравдугаар сар 2012 (UTC)

== Пинчон ==
Сайн Байна уу?
Пинчонгийн зассан тань маш их баяплалаа. Би гадаад хүн учраас Монголоор алдаатай бичдэг, ярьдаг. Дахин баярлалаа!
Хүндэтгэсэн,
Joey

== KOPIVIO ==

[http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9B%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A2%D2%AF%D0%B4%D1%8D%D0%B2&amp;oldid=298461 This] and [http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%83%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BE_%D1%8D%D1%85%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B3&amp;oldid=220971 this] new articles seems to be copivio, but I can not find where is it from. Can you help me?--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 07:49, 18 Арваннэгдүгээр сар 2012 (UTC)

== ангилал үүсгэх ==

http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%8B%D0%BD%D1%80%D0%B8&amp;diff=prev&amp;oldid=233893

Энэ ангилалыг яаж үүсгээд байна? Загварыг (Template) яаж ашиглах вэ?

== Солийн Данзан сан ==

Данзан гуайн зээ хүү Батрагчаагийн намтарыг устгах сануулга тавьсан байхын. Монголдоо урьдаа барьдаг шилдэг хуульчийн намтарыг устгах нь хэр зохистой бол? Манай Мөнх-Оргил, Тэмүүжинтэй энэ зэрэгцэхүйц сайн улс төрч шүү дээ. Энэ талаар намтарыг нь уншиж үзээд эргэж харна гэж найдаж байна.

Хүндэтгэсэн

Сангийн тэргүүн

== Эрчим ==

Сайн байна уу?

Миний өгүүлэл [[Эрчим (хөлбөмбөгийн баг)]]. Can you help me and translete a little from russian wiki? Баярлах.--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 07:06, 7 Арванхоёрдугаар сар 2012 (UTC)

== Дорноговийн мэдээ ==

Hello, I practice my Mongolian, and now it is much better. But I still can not write much. Can you control and help me with the article [[Дорноговийн мэдээ]]? Thank you.--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 17:15, 10 Арванхоёрдугаар сар 2012 (UTC)

== Налуу гарчиг ==
Зоригт оо! Яаж гарчиг налуулах вэ? [[Давхар цохилт|Энэ киноны]] гарчгийг налуулах гээд учрыг нь олдоггүй.--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 10:25, 12 Арванхоёрдугаар сар 2012 (UTC)
:Англи Википедиад бол [[:en:Template:Italic title]] гэдэг загвар ашиглаж гарчгийг налуулаад байдаг юм билээ, монгол википедиад тэр нь ажиллахгүй байх шиг байна, уг нь [[:Загвар:Налуу гарчиг]] гэж хийж үзсэн. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 12:35, 12 Арванхоёрдугаар сар 2012 (UTC)
::Аан, за.--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 13:31, 12 Арванхоёрдугаар сар 2012 (UTC)

== [[Project:КЛ]] ==
Hi, I am not sure why you deleted [[Project:КЛ]] - wouldn't Mongolian wiki benefit from proper Cyrillic/Latin names? Often when using Cyrillics, people switch back and forth between different keyboards, and make mistakes, which result in links staying red, and search engines potentially not finding some titles. Please read about this bot at [[:en:User:Yurik/CaseCheckerBot|CaseCheckerBot]] and let me know how I can make benefit MN: wiki. You might let me know which letters should not be auto-converted (see that page). Thanks! --[[Хэрэглэгч:Yurik|Yurik]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Yurik|talk]]) 14:34, 15 Арванхоёрдугаар сар 2012 (UTC)

== Увлин Увгун ==

Ажаамуу, үзэх [[Увлин Увгун|шинэ жилийн нагац]] өгүүлэл юм. Танд их баярлалаа!--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 11:17, 2 Нэгдүгээр сар 2013 (UTC)

==  Монгол улсын зэвсэгт хүчин ==
Сайн байна уу? http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81%D1%8B%D0%BD_%D0%97%D1%8D%D0%B2%D1%81%D1%8D%D0%B3%D1%82_%D1%85%D2%AF%D1%87%D0%B8%D0%BD энэ сэдэв дээр байгаа мэдээнүүдийг шалгаад засаад өгөөч ? [[Хэрэглэгч:Buuhai|Buuhai]] 16:46, 2 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC)
Мөн энд http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D2%AF%D0%BD%D0%B4%D1%8D%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BD Афганистан,Пакистан,Иран амьдарч буй Хазара Монголчуудын тухай байхгүй байх юм.Афганистан,Пакистан,Иран 5,000,000-8,000,000 хүртэлх тооны Монголчууд амьдардаг. http://www.youtube.com/watch?v=5cyARiUnpLk 11:09 дээр хэлнэ.Нэмээд өгөөрэй баярлалаа.

==Yopon orchuulgiig zasvarlah tuslaltsaa==
Sain uu? Ooroo bololtsootoi bol end baigaa 5 shirheg uguulberiin durmiin aldaag n zasaad ugch chadahuu bi machine translationaar ooriin angli deer bichseng shuud yopon ruu mashindaj orchuulaad yopon huvilbart oruulsan yum: http://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A2%E3%83%AA%E3%83%B3%E3%83%9B%E3%83%BC%E3%83%AB - ene huudsand Goviin Malchid amitnii setgel zuig emchileh gesen utgatai hesegiig zasvarlah yum. Orig n angli huvilbart n bii. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 09:48, 16 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC)

== Chris medina ==

Do not delete articles in Latin Mongol! Move them to [http://incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/mvf/Sedv%C3%BC%C3%BCd монгол бичигийн тест Википедиа].--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 12:47, 17 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC)

== үндэстний цахим нэвтэрхий толь ==

Hi, Zorigt! Can you tell me, how many articles has http://mongol.undesten.mn/? Thanks.--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 11:51, 24 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC)
:I have no idea about that. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 13:13, 24 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC)
*Also, I want to ask you, if &quot;Wikireality&quot; in Mongolian is &quot;Вики-бодит байдал&quot;? I need this because I am developing the Mongolian language on the Internet. I have opened Mongolian Wikisphere and Wikireality and I am opening Mongolian Uncyclopedia. I'm not sure that the name &quot;Вики-бодит байдал&quot; for WR is right.--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 13:54, 24 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC)
**Will you answer?--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 17:38, 7 Гуравдугаар сар 2013 (UTC)

== Анциклопедиа ==

Сайн уу, нухэр! [http://mn.uncyclopaedia.org/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81 Монгол Анциклопедиад] тавтай морил! Help me to develop it!--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 16:31, 27 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC)

== Монголын армийн Т-72 ==

http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2-72 ийшээ ороод алдаа байвал засаад өгөөч [[Хэрэглэгч:General1962|General1962]] 12:41, 2 Гуравдугаар сар 2013 (UTC)

== Санта Круз де Тенерифе ==

You can help correct this article, thanks: [[Санта Круз де Тенерифе]].--[[Тусгай:Contributions/79.155.93.65|79.155.93.65]] 17:53, 4 Гуравдугаар сар 2013 (UTC)

== Updating the logo for this wiki ==

&lt;div class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[File:Wikipedia-logo-v2-{{CONTENTLANGUAGE}}.png|thumb|New logo]]

Hello! As part of the update of Wikipedias logos to the new (2010) 3D puzzle globe version, we have noticed that your wiki's current logo is missing, outdated or with wrong translation. We are trying to help Wikipedias get a locally-adapted correct logo, by taking the technical difficulties on us, and in about a week from now we'll be replacing the current logo with the new one shown in [//commons.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nemo_bis/Wikipedia&amp;oldid=92391038 this gallery, with explanation].
If the translation is wrong, or there's another error in the new logo, or the community disagrees with the update, please [[m:User:Cbrown1023/Logos|update the list of logos]] or tell us on its talk.
Feel free to translate this message and to move/copy/forward it where appropriate. Thanks, [[m:User:Nemo_bis|Nemo]] 12:47, 11 Гуравдугаар сар 2013 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- EdwardsBot 0377 --&gt;

== Асуулт ==

1. Сайн уу? Би Никитон гэж хуудсыг хоёр давхар нээчихлээ. Тэрийг нэгтгээд өгөөч? 
2. Table яаж гаргадаг юм бэ?

== Асуулт ==

1. Сайн уу? Би Никитон гэж хуудсыг хоёр давхар нээчихлээ. Тэрийг нэгтгээд өгөөч? 
2. Table яаж гаргадаг юм бэ?

http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%87:Haranga

==  давхардсан сэдэв бна ==

Европыг байлдан дагуулсан Монгол[http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%BB%D1%86%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3:%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D1%8B%D0%B3_%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD_%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%BB%D1%81%D0%B0%D0%BD_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB#.D1.8D.D0.BD.D1.8D_.D1.81.D1.8D.D0.B4.D0.B2.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D1.83.D1.81.D1.82.D0.B3.D0.B0.D0.BD.D0.B0_.D1.83.D1.83.2C_.D3.A9.D3.A9.D1.80_.D0.B4.D0.B0.D0.B2.D1.80.D0.B4.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D1.81.D1.8D.D0.B4.D1.8D.D0.B2_.D0.B1.D0.BD.D0.B0 энэ сэдвийг устгана уу]

== [[Айн-Жалут]]ыг устгана уу ==

[[Айн-Жалут]]аас гадна [[Айн Жалутын тулалдаан]] гэсэн давхардсан хуудас байна, Айн Жалутын тулалдаан гэсэн нь арай зөв нэртэй учир үлдээгээд [[Айн-Жалут]]ыг нь устган уу.Айн-Жалут дээрхи текстийг [[Айн Жалутын тулалдаан]] руу хуулаад [[Айн Жалутын тулалдаан]] байсан богинохон тестийг хэлэлцүүлэг дээр нь хуулж тавьсан, унших нэг нь уншина биз.2-улаа сайтаас копидож.

== [[Баягид, баягууд]]ыг устгана уу ==

[[Баяд]] гэсэн илүү дэлгэрэнгүй бичигдсэн хуудас байна. [[Хэрэглэгч:Ancientsteppe|Ancientsteppe]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Ancientsteppe|talk]]) 13:22, 28 Тавдугаар сар 2013 (UTC)

== Монгол [[Анциклопедиа]] ==

Сайн уу, Zorigt! [[Анциклопедиа]] нь дэлхийн олон хэл бүрээр хэн ч хөгжүүлж болох онлайн нэвтэрхий толь бөгөөд [[Википедиа]]гийн хошин хувилбар юм. I opend the Mongolian version of this project, but my Mongolian isn't good enought to develope it alone. All articles should be humorous and funny. I think that you can join and when it is time to write an article or two. I will give you an admin or even buerocrat flag, if you want. Please, help me! The project is [http://mn.uncyclopedia.info/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81 here].--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 18:13, 10 Зургаадугаар сар 2013 (UTC)

== Ангилал ==
[http://mn.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:%D0%A5%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB/%D0%95%D1%80%D3%A9%D0%BD%D1%85%D0%B8%D0%B9#.D0.90.D0.B4.D0.BC.D0.B8.D0.BD_.28.D0.B3.D0.B0.D1.80.D0.B4.D0.B0.D0.B0.D1.87.29_.D0.BD.D0.B0.D1.80.D0.B0.D0.B0.D1.81_.D1.85.D2.AF.D1.81.D1.8D.D1.85_.D0.BD.D1.8C Админ (гардаач) нараас хүсэх нь]-д асуусан минь боломжтой юу? --[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 13:44, 4 Долоодугаар сар 2013 (UTC)
: Сайн уу! Ангилал: төрлийн хуудсыг цэгцэлмээр байна аа. Юун түрүүнд гацаа үүсгэхгүй байхыг бодлоо. Наад зах нь Ангиллууд: гэж бичдэгийг зүгээр л Ангилал: болгочихмоор байна. Системийн мэдэгдлүүдийг орчуулах хэсэгт categorytree-portlet, categories – &quot;Ангиллууд&quot; гэж байна л даа. Эднийг &quot;Ангилал&quot; болгоод өөрчлөөд өгнө үү! Нэг анги, бүлэг байна уу, хоёр хэсэг, хорь хуваагдсан байна уу хамаагүй. Үйлийн нэр ([http://toli.query.mn/words/2890 юмыг анги анги болгосон нь]) юм чинь Ангилал гэхэд болно. Хэрвээ боломжтой бол дахиад хэдэн, жишээлбэл categorytree-collapse–г &quot;буулгах&quot; биш &quot;хумих&quot; гэх мэт санааг ч хэлж болно. Тодруулах зүйл байвал асуугаарай.--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 06:56, 22 Арваннэгдүгээр сар 2013 (UTC)

:::Сайн байна уу. Хэдэн жилийн өмнө анх орчуулгын ажил эхэлж байхад зөвхөн админууд л орчуулгыг оруулах эрхтэй байсан бол одоо Вики-төслийн үндсэн үзэл баримтлалын дагуу хүссэн хүн бүхэн орчуулгын ажилд оролцох боломжтой болжээ. Миний бие ойрд ажлын зав зайгаас хамаараад Википедиад гаргах цаг маань багасаад байгаа тул нарийн ширийн зүйлийг нь үзэж амжсангүй. Хүссэн хүн нь translatewiki.net хаягаар орж орчуулгад хувь нэмрээ оруулах боломжтой болсон юм байна. Иймд та эдгээр өөрчлөлтөө тэнд оруулбал хэсэг хугацааны дараа монгол википедиад ашиглагдаж эхлэх болов уу гэж ойлголоо. Таны хэлж буй өөрчлөлтүүдийг дэмжиж байна. Гэхдээ collapse нь хумих биш &quot;дэлгэх&quot; гэж орчуулагдах байх аа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 13:43, 25 Арваннэгдүгээр сар 2013 (UTC)

== Facebook бүлгэм ==

Сайн байна уу? Монгол Википедиаг баяжуулагчид хоорондоо ярилцаж зөвлөгөө авахад амар байх болов уу гэсэн үүднээс &quot;Монгол Википедиаг баяжуулагчид&quot; гэсэн фэйсбүүк бүлгэм нээсэн тул заваараа сонирхоод үзээрэй[[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Boldbdd|talk]]) 20:12, 2 Наймдугаар сар 2013 (UTC)

== Алло ==

Здравствуйте, вы можете помочь мне улучшить эту статью. Благодаря: [[Амаро Пагр]].--[[Тусгай:Contributions/79.155.92.159|79.155.92.159]] 18:26, 28 Арванхоёрдугаар сар 2013 (UTC)

==Хүсэлт==

Түүхийг зөв судлах хэрэгтэй. Соёл Эрдэнэ хамтлагийн хамгийн анхны бөмбөрчин Га.Жаргалсайхан байлаа. Хоёрдахь бөмбөрчин Хүрэлбаатар нь Оросын пянзны мелоди пүүс, Соёл Эрдэнийн үл мартагдах аялгуу бүгдэн дээр нь, пянзны бичлэгэн дээр бөмбөр тоглож үлдээсэн гол бөмбөрчин нь Хүрэлбаатар шүү. Та бүхэн анхааралдаа авч, Соёл Эрдэнэ хамтлагийн тухай мэдээллийг засна уу? Баярлалаа

== устгах хуудас  ==

[[:Ангилал:Устгалд орох хуудсууд]] - энд байгаа хуудаснуудыг устгах хэрэгтэй байна.

== Хориг тавих ==

Монголын зэвсэгт хүчин хуудсыг удаа дараа доромж маягаар засварлаж байгаа [https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%81%D0%B3%D0%B0%D0%B9:Contributions/Pizda энэ] хэрэглэгчийн засвар хийх эрхэд хориг тавихыг хүсч байна.

== [[:en:Do not buy Russian goods!]] ==

Hello! Could you translate an article about boycott of Russian goods in Ukraine for the Mongolian Wikipedia? Thanks for the help.--[[Хэрэглэгч:Trydence|Trydence]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Trydence|talk]]) 20:50, 23 Арваннэгдүгээр сар 2014 (UTC)

==Wiki huselt==
2015 on garaad Mongol wikid ordog admin vandalismiig zasdag hun ers tsuurluu, tiimees gadaadiin adminuud orj irj zasvar hiij dem ugch baina. Bi end zavaaraa orj irj hereggui uguulluudiig arilgahad oroltsmoor baina end neg steward buyu adminaas deeguur erhtei gadnii zaluu Mongol wikid orood tuslaltsaad baina. Herev uuruu tatgalzahgui bol [[https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%87%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D1%8F%D1%80%D0%B8%D0%B0:DerHexer| tuunii ene huudsand]] orood &quot;I won't mind Orgio89 to be enabled as an admin/moderator status to fix the local Wiki.&quot; gesen medegdliig oruulaad uuriinhuu neriig tavina uu. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 13:24, 17 Нэгдүгээр сар 2015 (UTC)

==Тусламж==
Сүүлийн жилүүдэд монголын викичид идэвхгүй болжээ.Би гадаадын хөгжмийн хамтлагуудын сэдэв дээр засвар хийгээд 4 жил болж байна.Надад англи вики дээр байгаа гоё загваруудыг авч ашиглахад байгна хүндрэл тулгарч байна.Тэгээд та нараас тусламж гуйхаар ердөө хариу ирэхгүй юмаа.

1.Хөгжмийн цомгийн нүүр зургийг яаж устгахгүйгээр оруулах вэ? миний оруулсан зурагнуудийг дандаа оюуны өмч зөрчсөн гээд байх юм.Би уг нь англи вики дээр байгаа зургийг нь татаж аваад оруулж байгаа. 
2.Хөгжмийн цомгийн синглүүдийн загвар монгол вики дээр байдаг уУ? байхгүй бол хийж өгөөч байдаг бол яаж хийх вэ?

==Хагас хамгаалалтын тухай хүсэлт==
Сайн байна уу? [[Монгол үндэстэн]] болон [[Монголын хүн ам зүй]] гэсэн өгүүллэгүүдийг хагас хамгаалан зөвхөн бүртгүүлсэн хэрэглэгч засвар хийх боломжтой болгооч! Зөв буруу нь үл мэдэгдэх засвар их хийгдэх юм. [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 07:38, 2 Арванхоёрдугаар сар 2015 (UTC)

==Suitgegchiig haah==
Naad 202 ip tei etgeed chine end 103, 180, 150 -aar ehelsen ip-uudaar orj irj yag iimerhuu turliin horlon suitgeluud sedvuud ustgaad zaildag nuhur baigaa yum. Uuruu busad sedvuud deer suitgesen baidliig harhad yag iim 4 sh turliin ip-uudaas hamgiin gol suitgeluud hiisen baigaa. Gol n Mongoliin wikiig orosiin medeeleltei bolgoh orosjuulah sonirholtoi orosiin jihad terrorist geed oilgochihod bolno. Jiliin umnu dandaa 103 ip-eer baahan sedvuuded suitgel hiisen baigaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:09, 9 Арванхоёрдугаар сар 2015 (UTC)

==Онцлох зураг==
Сайн байна уу? Онцлох зурагт зориулан [[Википедиа онцлох зураг|википедиа онцлох зураг]] хуудас нээлээ. Бага багаар жишээ гэсэн хэсгийг солиод явцгаая. Хүндэтгэсэн [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 11:04, 11 Арванхоёрдугаар сар 2015 (UTC)

==Sedev tugjih==
Zorigtoo ter Zuvlultiin tsergiin huudsiig bi saijruulj medeeleljuulsen tuuniig tugjine uu! Ene salgalsan orosiin terrorist 202 ip tai etgeed dahiad zavaaruulaad unalaa!! Chi tanidag meddeg pc zaluusaas lavlaad ene oros terroristiig Mongold bariad zogsoogood ugch bolohgui yu?! [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 13:17, 17 Арванхоёрдугаар сар 2015 (UTC)

== Өгүүллэгийн үзсэн статистик ==
Сайн уу? би Metawiki-н админ-с монгол википедиад өгүүллэгийн үзсэн статистик яж хийх тухай асуусан юм. Тэгсэн энэ хариултыг өглөө: 
: [[en:User talk:Mdennis (WMF)#Hallo|hallo]] - асуулт
:: [http://stats.grok.se/de/latest30/Mongolei diese Statistik] үүнийг өөрийн викид оруулах мөн
:: [https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=MediaWiki%3APageinfo-footer&amp;type=revision&amp;diff=140528575&amp;oldid=136099495 diese Bearbeitung] үүнийг ямар ч админ дуурайлган хийх эрхтэй гэх юм. Админ биш бол үүнийг хийх эрх байхгүй юм байна. Үүнийг заваараа судалж үзээрэй. Хүндэтгэсэн [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 08:42, 20 Нэгдүгээр сар 2016 (UTC)

::Баярлалаа, ойлголоо. Герман хэл мэдэхгүй ч гэсэн англи викигээс харж байгаад судалж үзье. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 02:52, 11 Хоёрдугаар сар 2016 (UTC)


==Vandalismiig haana uu==
Ene Wanah.in gesn shine nereer orson nuguu olon IP solij manai wikig horloj suitgedeg etgeediig ban hiine uu. Minii huudsand hurtel haldsan baigaa. Ene hog duraaraa olon ip solij naashaa orj irj mash horlontoi vandalismuud hiideg haaya iim shine huuramch accountaar orj irj suitgedeg esvel 203, 202, 150, 103 gesn ip-uudeer goltsuu orj suitgel hiideg. Yurunhiilugch  Elbegdorjiin huudsiig suitgej gol zugaagaa gargadagiig n bas harj bolno. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 04:33, 13 Дөрөвдүгээр сар 2016 (UTC)


==Vandalismiig haana uu==
Minii hereglegchiin ene huudas ruu udaa daraa vandalism hiigeed baigaa:
https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%87:Orgio89

Ene etgeeediig ban hiine uu:

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%87:Wanah.in&amp;action=edit&amp;redlink=1

Ene etgeed n olon yanziin ip solij orj irj baahan vandalism hiideg etgeed ba ene neg tur account n bolno. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:47, 26 Дөрөвдүгээр сар 2016 (UTC)

:Харлаа. Та өөрөө эхлээд тухайн хэрэглэгчийн оруулсан, Хятад, Солонгосын дуучдын тухай хуудсуудыг &quot;Вандализм&quot; гэж тооцон устгах санал гаргаад байсан юм шиг байна. Таныхаар бол хятад, солонгосын урлаг нь хог байж болох ч та ч бас бусдыгаа хүндэтгэж хандана уу. Баярлалаа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 01:37, 29 Дөрөвдүгээр сар 2016 (UTC)

== Өгүүллэгийн статистик ==

Сайн байна  уу?
дээр би өөрөөс чинь хуудасны дуудалтын статистик оруулах тухай асууж байсан. Тэр [https://tools.wmflabs.org/pageviews/?project=mn.wikipedia.org&amp;platform=all-access&amp;agent=user&amp;start=2016-06-30&amp;end=2016-07-19&amp;pages=%D0%A3%D0%BB%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80 статистикийг] монгол хэл рүү орчуулсан байгаа. Одоо үүнийг бүх хуудасны доод нэг буланд нь xолбоос болгон оруулах л хэрэгтэй байна. Та нэг үзээрэй. Хүндэтгэсэн [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 04:45, 20 Долоодугаар сар 2016 (UTC)

:Сайн байна уу. Хуудасны хандалтын статистикийг монгол хэл рүү орчуулсанд баярлалаа. Хуудасны доор автоматаар ордог болгох талаар судалж үзье. Хүндэтгэсэн, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 07:26, 20 Долоодугаар сар 2016 (UTC)

== Николай Носков ==

Хонгор Сайн байна уу Zorigt! Та оросоор ярьж чадах уу? Би монгол мэдэхгүй байна, гэхдээ та захиалга хийх: Хэрэв та ОХУ-ын хөгжимчин Николай Носков талаар монгол хэл дугаар дээр хийж чадах вэ? Та энэ өгүүллийг хийх бол, би маш их баяртай байх болно! Баярлалаа! --[[Тусгай:Contributions/178.71.220.53|178.71.220.53]] 16:47, 25 Наймдугаар сар 2016 (UTC)


==Medeelliin suitgel==
Katolik shashin, Hrist itgel, Katolik gesen huudasnuudad oruulsan eh uusvertei medeelliig dahin dahin ustgaad baigaa hund bolomjiin arga hemjeeg avch ugnuu. Negent niigemd haltai shashinii baidliin unen medeelliig eh uusvertei n oruulahaar medeej ulaan susgten humuus muguidalj arilgah n oilgomjtoi l baih. Edniig ban hiideg yumuu, ugaasaa Mongoliin wikid uchir zuggui shashing delgeruulj shashinii zorilgoor ashiglah n ch zohisgui baih. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 10:21, 28 Есдүгээр сар 2016 (UTC)
:Яг нэг ижил агуулгыг олон газар давхардуулж хуулж оруулах нь зохисгүй байх аа, эсрэгээрээ жишээ нь, Францис паптай өөртэй нь холбоотой хэсгийг нь түүж түүний тухай өгүүлэлд оруулах зэргээр бүтээлч байдлаар хандахыг танаас хүсч байна. Миний хувьд таны тавьсан шаардлагад тухайн хэрэглэгчийн өгсөн хариулт нь бүр огт үгүйсгэсэн зүйлгүй гэж санагдсан бөгөөд үүнийг та ч бас анзаарсан байх гэж найдаж байна. Баярлалаа. Хүндэтгэсэн, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 10:56, 28 Есдүгээр сар 2016 (UTC)

== Гомдол гаргах нь ==

Хэрэглэгч orgio89 нь Википедиа хуудсанд өгүүлэл оруулах хувь нэмэр оруулагчдыг илт ялгаварлан гадуурхаж, тус нэвтэрхий толийг өөрийн өмч мэт үзэж байна.

Мөн хувийн үзэл бодлын үүднээс  үзэн ядах сэдэлтэйгээр нийтлэлүүд хандаж, тодорхой асуудлыг сэдвийн ерөнхий гарчигтай нийцэхгүй хуудсуудад хуулан тавьж, үүнийгээ эх үүсвэртэй мэдээлэл гэх шалтагаар хаацайлж байна. Тухайлбал Францис, Христ итгэл, Католик, Католик шашин зэрэг хуудсуудад нэгэн адил утга найруулга, үг үсгийн алдаатай өгүүлбэрээ хуулж тавин давхардуулж оруулах, улайрч байгаагаас тухайн хэрэглэгчийн сөрөг хандлага тодорхой харагдаж байна.Миний бие дээрх өөрчлөлтийг шинэ хуудас нээж үүсгэх эсвэл Католик шашин гэсэн хуудсанд нэмж оруулах талаар санал хэлсэн боловч удаа дараа үйлдэж байна.

Хэрэглэгч orgio89 нь мөн бусад хувь нэмэр оруулагчдын шинээр нээсэн нийтлэлийг хэрэгтэй, хэрэггүй гэх мэтчилэн ангилан үзэж, шаардлагагүй үед засварыг буцааж байгаа тал байгааг мөн анхааран үзнэ үү. Би Вики-д өгүүлэл оруулахдаа сүйтгэл хийж байгаагүйг миний хувь нэмрээс харна уу. Мөн тодорхой нэг сэдвийг илт дэмжиж байгаагүйг миний оруулсан нийтлэлүүдийн ангиллаас харна уу. Цаг завтай үедээ монгол вики-д хувь нэмрээ оруулах л чин хүсэлтэй болно.

Та миний болон orgio89 хийсэн өөрчлөлтүүд, устгал, хэрэглэгчийн ярианд оруулсан санал зэргийг шалган үзээд та дүгнэлтээ хийнэ үү. Миний бие Вики тольд хувь нэмэр оруулахдаа аливаа нэг асуудлаар өөрийн хувийн хандлагаар хандаж, сүйтгэл хийж байгаагүй болно.

Дээрх хэрэглэгчийн тус ангилалд хамаарах нийтлэлд засвар хийж буй байдалд цаашид анхаарал хандуулан хяналт тавьж өгнө үү. Баярлалаа.

Хариу хүлээж байна. [[Хэрэглэгч:Davaadorj.sfs|Даваадорж]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Davaadorj.sfs|talk]]) 06:11, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC)
:: Shashinii uildsen gemt hergiig nuuj haah n Nevterhii tolinii standartad ul tohirno. Davaadorj ta uuruu irgedees orlogiinh n 10%-iig sar bur deeremddeg tiimerhuu shashinii buleglliin gishuun etgeed. Yagaad shashinii gemt hergiig ene chuluut olon niitiin tolind nuuh yostoi undesleliig boditoi eh uusvertei oruulj chaddaggui baina!! Hristiin lam nar ogt huchingiin hereg hiideggui gedgee batalchih gesen shuu dee. Tegeed batalval bi uuruu ch ene medeelliig arilgaj bolno. Nevterhii Tolind tuhain sedviin buh eyreg ba surug taluudiig nevt bichij medeelj baij Nevterhii toli boldog gedgiig medeh boloogui baigaa bol yavj bolovsroloo deeshluulne uu. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 07:09, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC)

Таны үйлдэл тань нэвтэрхий толины дүрэм журмын талаар бус миний хувь хүний итгэл үнэмшил рүү хандан доромжилж буй хэрэг гэж үзэж байна. Миний хувьд тус асуудлыг байхгүй эсвэл худал гэж огт хэлээгүй. Харин оновчтой нийтлэлийн дотор зохих гарчигийг өгч оруулах, мөн олон янзын хуудсанд нэгэн ижил алдаатай өгүүлбэрээ хуулж тавиж буйг тань буцааж байгаа болно.

Тухайн хуудасны засварыг буцаасан нь уг гэмт хэргийг нууж дарагдуулах биш харин зөв найруулгатай, мөн тухайн нийтлэлийн гарчигт тохирсон, холбогдох мэдээллийг оруулах нь зүйтэй гэсэн үүднээс буцааж байгаа болно.Францисийн талар бусад хэл дээрх нийтлэлийг харахад таных шиг өөрчлөлт засварыг хийх нь оновчгүй гэдэг нь харагдаж байгаа тул англи болон бусад хэл дээрх толь шиг шинэ сэдэв нээж эсвэл католик шашин гэсэн хуудсан дотор нь холбогдох дэд гарчиг нээж өөрийнхөө хүссэнээр дэлгэрэнгүй бичиж оруулна уу.

Энэ хуудсанд бүхэл бүтэн асуудал биш харин дээрх хувь хүний үйлдэл, шийдвэр болон үзэл санаатай нь холбоотой хэсгийг монгол хэлний найруулга, зөв бичих дүрмийг баримтлан оруулахыг хүсч байна.

Намайг болон миний оруулж буй нийтлэлд үзэн ядах сэдлээр хандаж, тодорхой санал дэвшүүлсэн зөвлөмжийг ойлгоогүй мэт дүр үзүүлж байгаад тань харамсаж байна.

Хэрэв та үнэхээр ийм өөрчлөлт хийх хүсэлтэй байгаа бол Далай ламын хуудсан дотор Монгол шарын шашны лам нарын хийсэн хүчин болон бусад гэмт хэргүүдийн талаар Далай лам, буддын шашны бүх хуудсанд мөн адил нэмж оруулна уу. Эс бөгөөс энэ нь ялгаварлан гадуурхалт болон хувь хүний үзэн ядалтын шинжтэй үйлдэл гэдэг нь илт харагдаж байна. Даваадорж (talk) 07:32, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC)
:::Buddiinh n ch huchingiin hereg uilddeg uuniig batlah medeelliin eh uusver n oldvol bi durtaiyaa Buddiin sedvuuded nemeh bolno. Gol n eh uusvertei medeelliig eh uusvertei medeelleer l nyatsaa. Hooson muguidaar busdiin medeelliig arilgaj uneniig nuuj haah uildel Nevterhii tolinii orchind ul tohirno. Orgio89 (talk) 07:37, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC)

Админ Зоригт,
Миний хэрэглэгчийн хуудас болон дээрх харилцан яриа, засварын түүх зэргийг уншиж нягтлаад orgio89 хэрэглэгчийг ban хийх эсвэл тус хуудсыг хамгаалж өгнө үү.
[[Хэрэглэгч:Davaadorj.sfs|Даваадорж]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Davaadorj.sfs|talk]]) 08:45, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC)

::Zorigtoo ene shashinii gemt hergiig nuun daldlaad baigaa Nevterhii toliig shashinii munhruulgiin heregsel bolgohiig orldoj baigaa etgeeded arga hemjeeg avna uu. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 08:48, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC)

::Хүндэт Даваадорж болон Оргио. Та нарын гомдлын талаар миний баримталж буй байр суурийг холбогдох хуудсуудад хийсэн өөрчлөлтөөс үзнэ үү. Монгол Википедиад хувь нэмэр оруулдаг цөөхөн хүмүүс бид бие биедээ хүндэтгэлтэй хандах хэрэгтэй гэж бодож байна. Нөгөөгийнхөө хэлсэн үгийг авах гээхийн ухаанаар хандана уу. Хүндэт Оргио, таны тухайд өмнө нь өөр бусад хэрэглэгчдэд ч бас өөрийн бодлоо тулган хүлээлгэх гэдэг зан чанартай гэх гомдол ирж байсан гэдгийг ялангуяа анхаарвал баярлах болно. Нэвтэрхий толь гэдэг зүйлийн утга учрын тухай таны ярьж буй зүйл зөв, санал нэг байгаа ч нэг ижил агуулгатай зүйлийг олон газар, шууд хамааралтай бус хуудсуудад ч оруулж байгаа тань зохисгүй үйлдэл гэж бодож байна. Баярлалаа. Энэ удаагийн асуудлын эхлэлийг тавьсан Католик сүмийн ялзралтай холбоотой зүйлийг та [[Католик сүмийн бэлгийн хүчирхийллийн хэргүүд]] хуудсанд баримттайгаар оруулаад Википедиадаа хувь нэмрээ оруулаад явна гэж найдаж байна. Хүндэтгэсэн, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 09:47, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC)

== Тусламж хүсэх тухай ==

Юуны өмнө асуудалд ул суурьтай бодитоор хандаж хуудас хамгаалж засвар хийсэнд талархаж байна. Миний бие Википедиад мэдээлэл оруулахдаа инфобокс оруулахад бэрхшээлтэй байна.

Нийтлэг сэдвээр шинэ өгүүлэл оруулахдаа төстэй хуудасны эх кодыг хуулж нөхөх байдлаар ашиглаж байгаа ч шинэ ангилал хэрхэн хийх, инфобокст нэмэлт яаж оруулах талаар дэлгэрэнгүй тайлбарлаж өгч туслана уу. Танд хандахын өмнө Монгол вики Инфобокс загварууд гэсэн хуудсаар зочилсон ч миний хүссэн загварууд байхгүй байгаа тул хэрхэн шинэ инфобокс зохиох талаар тодорхой зааварчилга өгөхийг хичээнгүйлэн хүсье. Жишээ болгож англи хэл дээрх Пап II Иоанн Павелийн инфобоксийг бүрэн оруулж үлгэрлэнэ үү. Яг адил загвараар үг нөхөж бичихэд алдаа зааж байгаа, би кодын талаар мэдлэг нимгэн тул шинэ өгүүлэл оруулахад дутмаг байна. Шинэ инфобокс хэрхэн зохиох яаж оруулах г.м [[Хэрэглэгч:Davaadorj.sfs|Даваадорж]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Davaadorj.sfs|talk]]) 15:37, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC)

::Сайн байна уу. Хариу оройтуулсанд уучлаарай. Ер нь бол харгалзах инфобоксын эх кодыг нь англи болон бусад хэлний википедиагаас хуулаад оруулж болно. Жишээлбэл, англи википедиад тухайн өгүүллийг &quot;Edit this page&quot; гээд ороход засвар хийх нүдний доод талын &quot;Pages transcluded onto the current version of this page&quot; хэсэгт, тухайн хуудсанд ашиглагдсан загваруудын жагсаалт бий. Тэдгээрээс хэрэгтэйгээ нэг бүрчлэн монгол википедиа руугаа хуулж шинээр үүсгээд, дэлгэцэнд харагдах хэсгийг нь монгол руу орчуулаад явахад болно. Харин нэг загвар дотор дахиад олон олон загвар ашигласан байдаг тул харж байгаад тэр болгоныг нь үүсгэх шаардлага гарах болно. Хүндэтгэсэн, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 03:43, 5 Аравдугаар сар 2016 (UTC)

== Sain Bain uu  ==

Том-Амжилт ХХК page iig Монголын компаниуд gesen category ruu shiljuulj boloh bolowuu ? odoogoor Монголын компани gesen category d baina. Bayrlalaa

== Хуудас яаж чиглүүлэх бас инфобокс хэрхэн орчуулах вэ? ==

Хуудас чиглүүлэх болон инфобокс шинээр нэмэх тухай тайлбарлаж өгч болох уу? Одоо байгаа загваруудыг нэмж сайжруулах бас шинэ ангилал нээхэд хэрэгцээтэй байна. [[Хэрэглэгч:Davaadorj.sfs|Даваадорж]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Davaadorj.sfs|talk]]) 15:12, 5 Аравдугаар сар 2016 (UTC)

::Хуудас чиглүүлсэн тухай [[Санхүү Эдийн Засгийн Дээд Сургууль]] хуудсыг үзнэ үү. &lt;blockquote&gt;&lt;nowiki&gt;#ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль]]&lt;/nowiki&gt;&lt;/blockquote&gt; гэж бичээд чиглүүлсэн байгаа. Инфобокс нэмэх тухайд миний дээр бичсэн хариултыг үзнэ үү. Баярлалаа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 01:58, 6 Аравдугаар сар 2016 (UTC)
::: Hi, uurtei chine emaileer wikigiin tuhai heden chuhal zuil zuvlulduh gesen yum hariltsaj boloh emailee esvel tur email hayg neegeed end uldeehgui yu? holbogdoh gesn yum. Huviin tsagaas chini ihdee l 6-8 minut l idne. ;) [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 13:37, 8 Аравдугаар сар 2016 (UTC)
:::: Сайн байна уу. Зүүн талын цэс дунд &quot;Email this user&quot; гэж байгаа. Түүгээр ороод бичих зүйлээ үлдээвэл таны википедиад бүртгэгдсэн мэйл хаягаас миний мэйл хаяг руу ирэх тул тантай харьцах боломжтой болно. Баярлалаа. (Мэйл хаягаа хамаагүй ил тавьбал спам мэйлд дарагдах эрсдэлтэй гэдгийг ойлгож хүлээн авна уу.) Хүндэтгэсэн, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 01:50, 10 Аравдугаар сар 2016 (UTC)
::Emailee uzne uu chadval unuudur zavaaraa ugsun wikigiin huudas ruu orood haruig ugnuu. 11-nii dotor neg hunii harui demjileg comment/endorsement heregtei baigaa yum. Bayrllaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:11, 10 Аравдугаар сар 2016 (UTC)
::: Emailiig huleen avch bolovuu? yur n wikigiin sistemeer damjisan zuil 30min, 1-2 tsag boldog bh. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 03:38, 10 Аравдугаар сар 2016 (UTC)
::::Таны мэйл ирээгүй байна. Та өөрийн имэйл хаягийг википедиад бүртгүүлсэн байгаа юу? Үгүй бол википедиагийн систем нь мэйл болгож илгээх боломжгүй болно. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 06:22, 10 Аравдугаар сар 2016 (UTC)
::Ene sistem n bas gajigtaad email ilgeegeegui geed bain tegj baigaad davtaad uzeed bainaa, emailiig uzej chadval end medegdeerei. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 06:53, 10 Аравдугаар сар 2016 (UTC)
:::Say zahia ilgeelee emailee odoo uzdee? bas 10-20 minut bolood dahin uzvel ene sistem n bas jaahn uddag baih. Uchigdur jingee uur ruu chine heden udaa ilgeesen sistem gajigtaad suuldee spam baih geed zogssoson yum. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:47, 11 Аравдугаар сар 2016 (UTC)
::::Сайн байна уу. Та англи википедиа зэрэг үндсэн системд блоклуулж байсан уу? Тэгвэл таныг википедиа систем ашиглаж бусдад мэйл илгээхийг хорьсон байх магадлалтай гэж бодож байна. Бусад хэрэглэгчдээс надад ямар нэгэн асуудалгүйгээр мэйл ирж байгаа. Хэрвээ боломжтой бол та мэйлээр илгээх гэсэн зүйлээ энд бичиж үлдээнэ үү. Баярлалаа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 03:21, 11 Аравдугаар сар 2016 (UTC)
::Emailee uzeerei uur nernees Wikigees iruulsen baigaa email haygt chine hursen baina. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 09:09, 11 Аравдугаар сар 2016 (UTC)
:::Endorsiig uzlee ih bayrllaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 11:46, 11 Аравдугаар сар 2016 (UTC)
::Sainuu, Bi uurt chine 2sh hund damjuulj ilgeeh Endorsiin huseltiig ilgeesen tedgeer humuust uuriinhuu email holboltoos ilgeej tusalnuu, miniihees tedgeer 2 hund emaildej bolohgui baina. Dahiad uur mesej ilgeehgui ee. Bayrllaa. Tedend ilgeesniihee daraa minii yarian deer &quot;2016&quot; gesniig taviad nadad medegdnuu.  [[Хэрэглэгч:MN5|MN5]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MN5|talk]]) 00:45, 12 Аравдугаар сар 2016 (UTC)
:::Sainuu [https://mn.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Хурал/Ерөнхий#.D0.92.D0.B8.D0.BA.D0.B8.D0.BF.D0.B5.D0.B4.D0.B8.D0.B0.D0.B3.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.85.D1.8D.D1.80.D1.8D.D0.B3.D0.BB.D1.8D.D1.8D.D0.B3_.D0.B4.D1.83.D0.BD.D0.B4_.D0.B1.D0.BE.D0.BB.D0.BE.D0.B2.D1.81.D1.80.D0.BE.D0.BB.D0.B4_.D0.B0.D1.88.D0.B8.D0.B3.D0.BB.D0.B0.D1.85_.D1.82.D3.A9.D1.81.D3.A9.D0.BB end minii hurald oruulsan] zuil deer demjine geed neg ug taviad, neree taviad ugch chadahuu, deer minii oruulsan tusul ehnii shatand nileen uurchil geed odoo heleltsuulgend orj baigaa yum tegeed neg 2 hunii neg iim ug heregtei baigaa genee, tsaanaas n neg hoyr uzeh baih. Bayrllaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 09:41, 3 Арваннэгдүгээр сар 2016 (UTC)

== Gadaadad baidag Mongol helee hagas martsan humuust arga hemjee avah ==

Ene Munkhzaya ug n ovoo zasvar hiideg getel gadaadad baidag uchiraas hel yarianiih n nairuulga gej avah yumgui Mongoliin wikig hachin Mongol bus nairuulgiin Angilaluudaar suitgej duusgalaa. Ene huniig banddag yumuu arga hemjee avch ugnuu. Ene hunii oruulsan gaj Mongol bus angilaluudiig uuruu ajiglasan l baih. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 09:48, 21 Аравдугаар сар 2016 (UTC)

==Сарын нэрийг давхардуулсан хуудас==
Өдрийг энд хоёр янзаар оруулаад байх боллоо. [[1 сарын 10]]-ыг [[Нэгдүгээр сарын 10]] гэж давхардуулан оруулсан мэдээллийг [[1 сарын 10]]-руу зөөн оруулж нөгөөхийг устгавал ямар бэ? Тэгэхгүй бол 365 өдрийн сарын нэрийг бичиг болгон зөөх ажил гарах нь.

==Өдрийн мэнд==
Та бидний [[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E#Ангиллын тухай|aнгиллын тухай хэлэлцүүлэгт]] өөрийн санаа оноогоо нэмэрлээч!
[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]]  бид хоёрын санал жаахан зөрөөд байгаа юм. Баярлалаа [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 08:52, 21 Арваннэгдүгээр сар 2016 (UTC)

==Формула-1==
Өглөөний мэнд? Формула 1 уралдааны тухайн жилд явагдаж буй гран при уралдаануудын гран при гэдгийг нь их шан гэдгээр нь өөрчлөөд засвал ямар бэ? Тэгэхгүй бол өөр өөрөөр бичигдээд байх юм Жишээ нь: [[Германы гран-при]], [[2004 оны АНУ-ын гран-при]], [[2015 оны Формула-1#Уралдааны зам|Мексикийн Гран При]] гэх мэтээр. Миний бодлоор орчуулснаар нь хэрэглэвэл эдгээр өөр өөр бичиглэлтийн хэлбэр асуудалгүй болмоор. [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 07:42, 1 Арванхоёрдугаар сар 2016 (UTC)
:Сайн байна уу. &quot;Их шан&quot; гэж одоогоор монгол хэлэнд өргөн хэрэглэгдэхгүй, шууд гран-при гэж яваад байгаа тул хэрэглээ талаасаа бодож үзвэл заавал гран-при гэдэг гарчигтай холбохгүй бол болохгүй болчих байх. Тиймээс ингэж солих нь илүү ажил болж магадгүй гэж бодож байна. Гэхдээ нэгэнт монгол хэлэнд маань их шан гэсэн тохирох үг нь байгаа юм чинь ингэж солиод, гран-при гэдэг гарчгаа бас давхар холбоод явахад миний хувьд бол асуудалгүй. Баярлалаа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 07:49, 1 Арванхоёрдугаар сар 2016 (UTC)

== Ene suitgegchiig haana uu! ==

Ene etgeed nuguu deerees olon ip solij suitgel hiigeed baigaa etgeed sayhnaas argaa bolovsrongui bolgoj unen yum shig haragdah baahan zavaan huuramch uguulluud neej vandalismaa arai saijiruulsan baina. Uuruu bolovsroltoi hun iim nariin vandalismiig sain oilgono gej naidaj baina. Ene etgeediig sain murduj uur uur ip-aas orson baisan ch buh ip-iig n haaj suitgeliig n arilgana uu! https://mn.wikipedia.org/wiki/Тусгай:Contributions/203.91.115.42 [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:29, 11 Арванхоёрдугаар сар 2016 (UTC)

== Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future.&lt;ref group=survey&gt;This survey is primarily meant to get feedback on the Wikimedia Foundation's current work, not long-term strategy.&lt;/ref&gt; The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. To say thank you for your time, we are giving away 20 Wikimedia T-shirts to randomly selected people who take the survey.&lt;ref group=survey&gt;Legal stuff: No purchase necessary.  Must be the age of majority to participate. Sponsored by the Wikimedia Foundation located at 149 New Montgomery, San Francisco, CA, USA, 94105. Ends January 31, 2017. Void where prohibited. [[m:Community Engagement Insights/2016 contest rules|Click here for contest rules]].&lt;/ref&gt; The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes.


&lt;big&gt;'''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&amp;Aud=VAE&amp;Src=53VAEAI Take the survey now!]'''&lt;/big&gt;


You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project]]. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. Please visit our [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email to surveys@wikimedia.org.

Thank you!
--[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]]  ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 22:01, 13 Нэгдүгээр сар 2017 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/53-VAEAI&amp;oldid=16205394 --&gt;
&lt;references group=survey /&gt;

== Request ==

Hello.

Could you create the article of the prominent Turkish-Jewish economist [[:en:Dani Rodrik|Dani Rodrik]] in Mongolian Wikipedia? 

Thank you.

== Оноосон нэрийг тэр хэвээр нь байлгаж өгөөч  ==

Сайн байна уу? 

Хэдэн жилийн өмнө зарим хамтлаг,дуучдийн нэрийг кирилл үсэг болгосон байсан. Энийг болиулж өгөөч.

Жишээлбэл : https://mn.wikipedia.org/wiki/Колдплей 

Хэдийгээр бүх нэршилийг кирилл монгол болгох зөв зүйтэй алхам боловч ингэж монголооор нь бичээд хайх хүн хэд байгаа билээ дээ бодоод үздээ. Бидэнтэй ижилхэн кирилл үсэг ашигладаг орос хүртэл оноосон нэрийг тэр тусмаа латин үгийг тэр чигээр ашиглааад явдаг. https://ru.wikipedia.org/wiki/Coldplay

Ингэж сэдвийн нэрийг Кирилл болгосноор тухайн хуудсийг уншиж мэдээлэл авах хүмүүсийн тоо эрс цөөрөөд байгаад гол учир нь байгаамаа :)

Бидний хайлт хийхдээ хамгийн өргөн ашигладаг зүйл Google. Google-с мэдэхийг хүссэн зүйлээ латинаар нь бичээд хайвал монгол вики нийтлэлийн илэрцүүд дээгүүр орж ирдгийг бодолцож үзнэ үү баярлалаа

::Сайн байна уу. Оноосон нэрийг кирилл болгосон байгаа тухайд, жишээлбэл [[Coldplay]] гэж үзнэ үү. Дээрх хуудастай холбогдсон байгааг та анзаарах байх гэж найдаж байна. Хүндэтгэсэн, [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 02:57, 1 Хоёрдугаар сар 2017 (UTC)

== Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey ==

(''Sorry for writing in English'')

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''28 February, 2017 (23:59 UTC)'''.   The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&amp;Aud=VAE&amp;Src=53VAEAI  Take the survey now.]'''

If you already took the survey - thank you! We won't bother you again.

'''About this survey:''' You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project here]] or you can read the [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions]].  This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through EmailUser function to [[:m:Special:EmailUser/EGalvez_(WMF)| User:EGalvez (WMF)]].  '''About the Wikimedia Foundation:''' The [[:wmf:Home|Wikimedia Foundation]] supports you by working on the software and technology to keep the sites fast, secure, and accessible, as well as supports Wikimedia programs and initiatives to expand access and support free knowledge globally.  Thank you! --[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]]  ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 19:39, 21 Хоёрдугаар сар 2017 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/53-VAEAI&amp;oldid=16205394 --&gt;

== Vandalismtei temtseh ==

Sainuu Zorigtoo, Ene olon uur uur IP haygaas manai Wikig bohir junk articlaar duurgeed baigaa etgeedtei shiruun temtsej buh junk articliig n ustganuu. Neg talaas ene etgeed olon uur uur IP-ees handaj bainga muruu ballaj baina. Nuguu talaas nom ba esvel huuramch uguulluud holiod mash utgagui zuils nevterhii tolind oruulj baina!! &quot;Haraagui Humuust Zoruilsan Aimag Tsoltnii barildaan&quot; esvel &quot;.... iim Kompanid Zoruilsan Aimag Tsoltnii barildaan&quot; gesen sedev Nevterhii tolind baina gej yavch eruul uhaand niitsemgui baina. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 05:22, 4 Долоодугаар сар 2017 (UTC)

::Сайн байна уу. Энэ хүний бичсэн нийтлэлүүдийн заримыг нь харлаа, засаж сайжруулах талаас нь харвал зүгээр байх. Тэрнээс биш устгаад байж болохгүй байх аа. Гарчиган дээр барилдаан гэхгүйгээр бөхийн барилдаан гэсэн нь зүйтэй болов уу. Өнөөдрийн барилдаанд гэж бичсэнийг бодоход ном хуулаагүй өөрийн тэмдэглэлээсээ оруулсан бололтой (Номон дээр хэзээ ч өнөөдрийн барилдаан гэхгүй тэдний өдрийн бөхийн барилдаан гэж бичих байх). Хүндэтгэсэн, [[Хэрэглэгч:B.munkhbayar|Мөнхбаяр]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:B.munkhbayar|talk]]) 14:45, 4 Долоодугаар сар 2017 (UTC)
:::: Britanica nevterhii tolin deer tegvel &quot;Google Kompanii neremjit Aimag Sumiin tsoltnuudiin Hulbumbugiin Temtseen&quot;, &quot;Donald Trumpiin Neremjit Barildaan&quot; geh metiin utgagui sedvuud baidag uu??? Nevterhii Tolinii standartiig sain barimtlah heregtei.  [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 07:25, 4 Долоодугаар сар 2017 (UTC)
:Ene vandalism hiigchiig ban hiinuu: https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%87:%D0%94%D3%A9%D0%BB%D1%85%D2%AF%D2%AF&amp;action=edit&amp;redlink=1 [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 03:05, 5 Долоодугаар сар 2017 (UTC)

== Request for translation: '[[w:simple:United Nations General Assembly Resolution 68/262|United Nations General Assembly Resolution 68/262]]' ==

Hello dear Zorigt, saw your wonderful contribution in Mongolian Wikipedia. According to the subject I would like to ask you translate/help to translate [[w:simple:United Nations General Assembly Resolution 68/262|the small article]] into Mongolian, and add it to the Wikipedia. Thank you in advance for your support/contribution and best wishes!

== ==
 Энэ хуудас устгагдсан байна. Лавлагааны зориулалтаар тухайн хуудасны устгалын ба зөөлтийн лог доор тавигдсан байгаа.гэхийн Энэ яагаад устгасан байх уу Хэлж өгнө үү Infiltration tactics Англи хэлнээс Монгол хэл рүү Уусах тактик нэрээр хөрвүүлэх гээд дутуу орхисон байгаа юм л даа wikipedia гийн талаар сайн мэдэхгүй байна шүү

:Сайн байна уу. Таны оруулсан өгүүллийг шалгаж үзэхэд, автомат орчуулгын програм ашиглаж орчуулсан байх магадлал өндөртэй, алдаа ихтэй өгүүлэл байсан тул чанарын шаардлага хангахгүй өгүүлэл гэж үзэн устгасан болно. Монгол хэл мэдэхгүй гадны хүмүүс ийм аргаар монгол википедиад өгүүлэл оруулдаг спам их байдаг тул устгасан шалтгааныг ойлгон хүлээн авна уу. Танд төвөг удсан бол гүнээ уучлал хүсэж байна. Та өөрийн орчуулсан хэсгээ бага багаар нэмээд оруулаад явах боломжтой. Баярлалаа. Хүндэтгэсэн, [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 02:53, 11 Арванхоёрдугаар сар 2017 (UTC)


Хурдан хариу өгсөнд Баярлалаа Цаг хэмнэх гээд автомат орчуулагч ашиглаж засаж бичих санаатай байсан Эхний хэсгийг зөв болгож сүүл хэсгийг маргааш нь засахаар орхисон Энэ их буруу байжээ Уучлаарай Мэдэхгүй зүйл их гарах юм байна  Танд маш их Баярлалаа

== Zohisgui huniig ban hiih ==

Sainuu Zorigtoo, Ene [[https://mn.wikipedia.org/wiki/Хэрэглэгч:Munkhzaya.E Munkhzaya]] gesen hun het olon utgagui Angilluud tolind oruulaad toliig suuliin uyed bur hogiin sav bolgoj duuslaa. Odoo tolinii nuurend olon yanziin demii sedvuud oruulaad ilt duraaraa vandalism hiigeed unalaa. Gadaadad baigaa Mongol helniihee medremjee aldsan mash hachin setgelgeetei boltson n ter utgagui olon duremiin bus angilluudaas haragdaad baina. Ene huniig saraar ch yumuu ban hiine uu. Tuuniig mash ih utgagui angilluud oruulj uuruu tedgeeriig n ustgasniig ajiglasan. Iim dald vandalismiig udaan tevchmeergui baina! [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 05:33, 13 Хоёрдугаар сар 2018 (UTC)
:: Ugaasaa tolind Mongol helnii durmend harshilsan uildliig olon dahin zasrahgui hiigeed baigaa huniig ban hiih yurunhii zarchim baigaa harin iim aldaa udaanaar olon dahin hiigeed baigaa huniig ban hiihgui odoo boltol ingeed Mongol nevterhii toliig bohirdohiig n hultseed baigaa n bas ih oilgomjgui baina! [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 05:43, 13 Хоёрдугаар сар 2018 (UTC)

== Wanted to ask ==


Hello, I know you don't take translation requests but I was wondering if you can translate just these three phrases &quot;Village in China&quot;, &quot;Commune in Morocco&quot;, and &quot;village in Indonesia&quot;. It is for updating Wikidata. Thanks in advance. (feel free to reject this request)[[Хэрэглэгч:Artix Kreiger|Artix Kreiger]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Artix Kreiger|talk]]) 17:45, 8 Гуравдугаар сар 2018 (UTC)

== ESEAP Conference 2018 ==
Hello,

I’m Biyanto from Wikimedia Indonesia who organized ESEAP Conference. [[:meta:ESEAP Conference 2018|ESEAP Conference 2018]] is a regional conference for Wikimedia communities throughout the ESEAP region: ESEAP stands for East, Southeast Asia, and Pacific. Taking place in Bali, Indonesia on 5–6 May 2018, this is the first regional conference for these Wikimedia communities.

East and Southeast Asia and the Pacific are the most under-represented regions within the Wikimedia community. There is a significant number of Wikimedia contributors in our regions, yet we continue to struggle in establishing a well-managed community. This conference will bring participants from various ESEAP communities together in order to better understand the issues and to look for solutions. It also aims to connect people of the Wikimedia movement within ESEAP regions, to share ideas, and to build regional collaborations that are impossible to achieve through online communication.

We’ve got a lot of participation from several countries, but we’re lacking from your country. As we need more participants from your country, we believe that your contribution and participation would be a valuable asset to the success of this event. If you would like to participate in the conference, please do fill the [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScedLPDBCZG6C6v1x_a3xiTh7BTO0j2odFRx5bU4QMzI9lk0Q/viewform form] as soon as possible (by April 5, 2018) and we’ll inform you if you get selected for the conference.

Thank you and we hope to see you soon.
--[[Хэрэглэгч:Beeyan|Beeyan]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Beeyan|talk]]) 20:28, 28 Гуравдугаар сар 2018 (UTC)

== Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey ==

&lt;div class=&quot;mw-parser-output&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes.
 
&lt;big&gt;'''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&amp;prj=as&amp;edc=5&amp;prjedc=as5 Take the survey now!]'''&lt;/big&gt;

You can find more information about this survey [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|on the project page]] and see how your feedback helps the Wikimedia Foundation support editors like you. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]] (in English). Please visit our [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through the EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]] to remove you from the list.

Thank you!
&lt;/div&gt; &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]&lt;/span&gt;, 18:19, 29 Гуравдугаар сар 2018 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/as5&amp;oldid=17881330 --&gt;

== Reminder: Share your feedback in this Wikimedia survey ==

&lt;div class=&quot;mw-parser-output&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Every response for this survey can help the Wikimedia Foundation improve your experience on the Wikimedia projects. So far, we have heard from just 29% of Wikimedia contributors. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes to be completed. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&amp;prj=as&amp;edc=5&amp;prjedc=as5  Take the survey now.]'''

If you have already taken the survey, we are sorry you've received this reminder. We have design the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone.
If you wish to opt-out of the next reminder or any other survey, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]].  You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]].  Thanks!  
&lt;/div&gt; &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]&lt;/span&gt;, 01:17, 13 Дөрөвдүгээр сар 2018 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/as5&amp;oldid=17881330 --&gt;

== Hunii bichseng duraaraa arilgaad baigaa talaar ==

Sain uu Zorigtoo, Minii bichsen uguulluudiig [[https://mn.wikipedia.org/wiki/Хэрэглэгч:Munkhzaya.E| Munkhzaya]] duraaraa uurchiluud shaardlaga tavihaar uuriinhuu yarian dotorh shaardlagiig arilgaj baina uuniig anhaarna uu. Bas dahin minii shaardlagiig arilgaj magadgui gesen uudnees gerchilelt bolgoj end huulj oruullaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 08:19, 15 Дөрөвдүгээр сар 2018 (UTC)

::Munkhzayad: Busdiin bichlegiig hundetgeerei!! Uuruu batalgaatai tom setguul nomnii editor mergejilten bish bol busad ijil tuvshinii humuusiin bichlegt buduulgeer haldah erhguigee oilgomoor baina!! Bas nuguu talaar gadaadad baigaa Mongol helniihee chadvariig nileen aldsan n ene sonin buruu nairuulgatai angilluudaas haragdaad baigaa. Hunii sedevt buu haldana uu!!! (in case for international admin or observer etc: english translation to latest edit war: You need to understand that if you are not proven professional editor of big magazine it is rude to delete things with others edited articles while seemingly in closer level. Plus you are living outside of Mongolia and your language proficiency is seemingly lost due to this sketchy meant categories. Please do not delete others things!!! ) [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 07:48, 15 Дөрөвдүгээр сар 2018 (UTC)
::: Soyltoigoor hunii bichlegt harui uguhiig husey!! Arilgah chine mash sonin asuudal!! [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 08:00, 15 Дөрөвдүгээр сар 2018 (UTC)

::::Ер нь та бид 2-н нэг нь л энд байсан нь дээр юм байна. өөр ярих юм алга
::::: Yahaaraa minii bichseng uuruu ustgah erhtei bi uuriin chine buruu categoriig ustgah erhgui bilee? [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 08:04, 15 Дөрөвдүгээр сар 2018 (UTC)

== Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey ==

&lt;div class=&quot;mw-parser-output&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''23 April, 2018 (07:00 UTC)'''.   The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&amp;prj=as&amp;edc=5&amp;prjedc=as5  Take the survey now.]'''

'''If you already took the survey - thank you! We will not bother you again.''' We have designed the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. To opt-out of future surveys, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]].  You can also send any questions you have to this user email.  [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]]  This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]].
&lt;/div&gt; &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]&lt;/span&gt;, 00:26, 20 Дөрөвдүгээр сар 2018 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/as5&amp;oldid=17881330 --&gt;

==Хүний эрхийг хамгаалагчдын түүх==
Сайн байна уу Зоригт
Amnesty International байгууллагаас Викимедиатай хамтраад Wikipedia хуудсанд хүний эрхийн хамгаалагчдын түүх оруулж байгаа юм. Энэ асуудлаар асуух зүйл байна. Яаж холбогдох вэ
Баярлалаа
Амараа
:Сайн байна уу, та асуух зүйлээ энд бичиж үлдээж болно. Баярлалаа. [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 02:01, 25 Тавдугаар сар 2018 (UTC)
::Bujeekee account-тай манай сайн дурын ажилтан нэг түүх оруулсан байгаа. Тэрийг та устгаад байна гэнэ. Ямар нэг зүйл буруу оруулсан байна уу. Хэрэв тийм бол засаад оруулахад нь туслаад өгнө үү. Бас манай сайн дурын өөр ажилтнууд өөр олон түүх оруулах гэж байгаа. Тэдэнд тусална уу. Баярлалаа.
:::Би устгаагүй, хүний тухай өгүүллийн гарчиг тухайн хүний бүтэн нэр байх ёстой тул зөөсөн төдий. Ажилтныхаа хуудсыг үзнэ үү: [[Тусгай:Contributions/Bjeekee]]. Хүндэтгэсэн, [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 02:48, 25 Тавдугаар сар 2018 (UTC)

== Munkhzayag blok hiine uu!! ==

[https://mn.wikipedia.org/wiki/Хэрэглэгч:Munkhzaya.E Munkhzaya] n hunii bichisen buten uguulliig ustgahiig oroldood ehellee. Ene etgeediig bloklonuu. Hiisen uildeluud n: [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Санчирын_туйлын_шуурга&amp;action=history |uguulel 1]; [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Морин_толгой_мананцар&amp;action=history |uguulel 2]. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 03:54, 8 Зургаадугаар сар 2018 (UTC)
:: Vandalism hiideg huniig bloklohoo bolison uu? [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 06:56, 8 Зургаадугаар сар 2018 (UTC)
:::Нэгдүгээрт, өгүүллийн доодох ангиллууд ямар байвал зохих вэ гэх мэт, хэнийх нь зөв, хэнийх нь буруу гэж хэлэх аргагүй, үзэмжийн асуудал тул хэнийх нь буруу зөв гэдгийг би шүүхгүй. Иймээс, та хоёроос хоёулангаас нь энэ утгагүй зүйлээ зогсоохыг хүсэж байна. Хэрвээ энэ байдлаараа үргэлжилбэл, миний хувьд та хоёрыг хоёуланг нь хэсэг хугацаагаар блоклохоос өөр аргагүй болох вий гэж санаа зовж байна. Хоёрдугаарт, өмнө нь харж байхад Оргио та Мөнхзаяагийн оруулсан ангилал, өгүүллүүдийг хэрэггүй гэж устгаад байснаас болж та хоёрын харилцаа муудсан гэж ойлгож байгаа. Хоёул монгол википедиагаа хөгжүүлэх гэсэн хүсэл эрмэлзэлтэй гэдэг нь хэн ч харсан илэрхий байгаа ч ялангуяа Оргио таныг бусад хүмүүсийн оруулж буй өгүүлэл ангилал зэргийг өөрийн үзэмжээр хэрэгтэй хэрэггүй гэж шууд дүгнэлгүй, гадаадад байдаг хүн монгол хэлээ мэдэхгүй гэж дээрээс харж харьцалгүй, яг амар шалгтааны улмаас хэрэггүй гэж үзэж байгаа гэх зэргээ тайлбарласны үндсэн дээр оруулж байна уу гэж хичээнгүйлэн хүсье (Мөнхзаяагийн үүсгэж буй ангиллууд бусад хэлний википедиад ч байдаг, ерөнхийдөө өгүүллүүдийг цэгцлэхэд хэрэгтэй гэж би хувьдаа үзэж байгаагаа энэ дашрамд хэлье). Баярлалаа. [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 07:28, 8 Зургаадугаар сар 2018 (UTC)

== Дуучдын нэр гэж юу вэ? ==

Тэднийг Татар гэж нэрлэдэг. Гэхдээ би тэдний жинхэнэ нэрийг мэдэхгүй байна. Энд дуу байна. та мэдлэг?
https://m.youtube.com/watch?v=MVVP1kRY7xc [[Хэрэглэгч:Yesükhei Baatar|Yesükhei Baatar]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Yesükhei Baatar|talk]]) 08:39, 13 Зургаадугаар сар 2019 (UTC)

==A request==
Hi there, Бмхүн. I am Erica and work in the Community Engagement department at the Wikimedia Foundation. I hope all is fine with you. I am contacting you because [[:m:User:Elitre_(WMF)/Boost_initiative|I have a message from the Language team]] that I would like to deliver soon to the community here, and hence I would appreciate if someone could translate it before. I have read the note at the top of this page (although it isn't clear to me if you are referring to translations of articles specifically) but if you can't help, then I'd appreciate if you could let me know who I can ask instead, as we'd like to start conversations with the community here soon. Thanks a lot for what you will do, and best regards. --[[Хэрэглэгч:Elitre (WMF)|Elitre (WMF)]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Elitre (WMF)|talk]]) 09:22, 16 Есдүгээр сар 2019 (UTC)
:I've gone ahead and posted in English. Would love to hear your thoughts on [[Wikipedia:Хурал/Гадаад_хэл#Improving_the_translation_support_for_Mongolian_Wikipedia|this thread at the Village Pump]]. Thank you very much, --[[Хэрэглэгч:Elitre (WMF)|Elitre (WMF)]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Elitre (WMF)|talk]]) 14:52, 8 Аравдугаар сар 2019 (UTC)

== Сайн байнауу. Шинэ мэдээлэл оруулах талаар ==

Сайн банйауу. Хувь хүний талаар шинэ мэдээлэл оруулах гэсэн юм. Оруулсан мэдээлэл википедиагийн шаардлага хангахгүй байгаа юмуу. Устгаад байх юм. Танд туслах боломж байнауу?

== Administrator action request ==

Hello! I noticed an apparent feud between two IP editors: [[Special:Contribs/93.78.31.199|93.78.31.199]] and [[Special:Contribs/93.157.169.14|93.157.169.14]]. 93.78.31.199 has become very uncivil [[User talk:93.157.169.14|on this talk page]], making many personal attacks. I, however, do not know Mongolian and wanted to let you know, as you are a local administrator, about the problem. Thank you, [[Хэрэглэгч:Vermont|Vermont]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Vermont|talk]]) 19:34, 5 Долоодугаар сар 2020 (UTC)

== No DeadendPages be [[]], be more 20 000 pages in Mongolian ==

see of [[Тусгай:DeadendPages]] be more from 20.000 Mongolian articles from see [[Тусгай:Statistics]]

== We sent you an e-mail ==

Hello {{PAGENAME}},

Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled &quot;The Community Insights survey is coming!&quot;. If you have questions, email surveys@wikimedia.org. 

You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]].

[[Хэрэглэгч:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MediaWiki message delivery|talk]]) 18:53, 25 Есдүгээр сар 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Samuel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&amp;oldid=20479295 --&gt;

== Flower of the month ==

[[File:Cymbaria dahurica.jpg|thumb|&lt;center&gt;Cymbaria dahurica]]
Hi Zorigt

For your huge efforts on Mongolian Wikipedia I want to award you with the [[:als:Wikipedia:Blueme vum Monet|Flower of the month]].

Best regards, ---[[Хэрэглэгч:Holder|Holder]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Holder|talk]]) 20:27, 2 Аравдугаар сар 2020 (UTC)

== тооллогийн -&gt; тооллогын? ==

How come? Has there been a spelling reform in Mongolian recently? I also noticed you changed ,,Израиль&quot; to ,,Израил&quot; as well on the ,,Унгар хэл&quot; article. [[Тусгай:Contributions/14.202.123.115|14.202.123.115]] 06:37, 28 Аравдугаар сар 2020 (UTC)

== Админ болж болох уу ==

Админ болох хүсэлтэй байна.

== Ярилцах гэсэн юм ==

Хэд хэдэн асуудлаар ярилцах гэсэн юм.

== Молом Цэндийн ==

Сайн байна уу, Цэндийн Моломын монгол пейж бичсэнд баярлалаа. Би орос хэлрүү орчуулаад нэмэлт мэдээлэл оруулсан юмаа. Гэтэл монголоос оросруу линк нь ажилладаггүй. Дахиж хийтэл орос хэл дээр Молом Цэндийн, Цэндийн Молом гээд хоёр давхар пейж нээгдчихлээ. Үүнээс Молом Цэндийн гэдэг пейжийг нь устгаад Цэндийн Молом гэсэн пейжийг Молом Цэндийн болгоод өгч болох уу? Баярлалаа.

== Хэрэглэгчийн нэрээ солих тухай ==

Сайн байна уу? Би википедиагийн хэрэглэгчийн нэрээ Gankhuu.M болгож солиулах хүсэлтэй байгаа тул хэрэглэгчийн нэрийг сольж өгч тус болно уу.
:Сайн байна уу. Харамсалтай нь надад хэрэглэгчийн нэр солих эрх байхгүй. Баярлалаа. [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 03:48, 16 Гуравдугаар сар 2021 (UTC)

== Munkhzaya админы тухай ==

Энэ Munkhzaya гэгч админ миний үүсгэсэн бүх загваруудыг ямар ч шалтгаангүй устгаж байна. Монгол Википедиад Munkhzaya админ ноёрхлоо тогтоосон юм шиг санагдаж эхэллээ.

== Тусламж ==

Буриад википедиад нэг загварт тусламж үзүүлж болох болов уу?

== Invitation for Functionary consultation 2021 ==

Greetings, Admins of the emerging community,

I'm letting you know in advance about a meeting I'd like to invite you to regarding the [[:m:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] and the community's ownership of its future enforcement. I'm still in the process of putting together the details, but I wanted to share the date with you: 10/11 July, 2021. I do not have a time on this date yet, but I will let you soon. We have created a [[:m:Universal Code of Conduct/Functionary consultations/June and July 2021|meta page]] with basic information. Please take a look at the meta page and sign up your name under the appropriate section.

Thank you for your time.--[[User:BAnand (WMF)|BAnand (WMF)]] 15:14, 10 June 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:BAnand (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=MassMessage/Lists/UCoC_Group&amp;oldid=21568660 --&gt;

== How we will see unregistered users ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=content/&gt;
Hi!

You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki.

When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed.

Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help.

If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]].

We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January.

Thank you. 
/[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]&lt;section end=content/&gt;
&lt;/div&gt;

18:18, 4 Нэгдүгээр сар 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(5)&amp;oldid=22532651 --&gt;

== Request to update one sentence in [[Дэлхийн дулаарал]] ==

Hello. I'm part of [[meta:Climate change portal/climate denial review|the cross-wiki review on climate denial]]. The Mongolian article has not been updated much since its creation, and underplays the human cause of climate change. Would you be able to update one sentence in the article: [[Хэлэлцүүлэг:Дэлхийн_дулаарал]]. Thanks! [[Хэрэглэгч:Femkemilene|Femkemilene]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Femkemilene|talk]]) 12:01, 22 Нэгдүгээр сар 2022 (UTC)

== Stefania Turkewich ==

Hello Zorigt, When you have time could you take a look at this article [[en: Stefania Turkewich]]?  As part of [[en: Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2022]], could you give this article a start in the Mongolian language Wikipedia with an opening introductory paragraph? [[Хэрэглэгч:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Nicola Mitchell|talk]]) 13:13, 3 Гуравдугаар сар 2022 (UTC)

== Unblock ==

Сайн байна уу? Enkhsaihan2005 хаягын түгжээг цуцалж өгнө үү? Баярлалаа [[Тусгай:Contributions/66.181.187.130|66.181.187.130]] 14:29, 9 Наймдугаар сар 2022 (UTC)

:@[[Хэрэглэгч:Zorigt|Zorigt]] [[Тусгай:Contributions/66.181.187.130|66.181.187.130]] 12:52, 10 Наймдугаар сар 2022 (UTC)

== Тусламж ==

[[Тусламж:Шинэ хуудас яаж үүсгэх вэ?]]
Хуудасны мэдээллийг [[Хэрэглэгч:Согоо]] олон удаагийн үйлдлээр өөрийн зарын чанартай мэдээллээр дүүргээд байна. Та энэ явдалд анхаарлаа хандуулж өгөөч. Энэ хуудсаа админ засах эрхтэйгээр Хамгаалалт тавьж өгөөч.[[Хэрэглэгч:Megzer|Megzer]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Megzer|talk]]) 05:13, 16 Наймдугаар сар 2022 (UTC)

== Түгжээ ==

Сайн байна уу? Enkhsaihan2005 хаягын түгжээг цуцалж өгнө үү? Баярлалаа [[Тусгай:Contributions/192.82.68.51|192.82.68.51]] 07:50, 16 Наймдугаар сар 2022 (UTC)

== Хүсэлт ==

Танай википедиад Монголын зарим хаадын түүхэнд хачин өөрчлөлт ороод байна. Жишээ нь: Хубилай хаан түүний хатад, гүнж, хүүхдүүд, хүргэн бэрүүдийн намтарыг дахин шинээр зохиогоод байх шиг байна. 122.201.31.33 гэсэн ip-тэй хүн бичээд байх шиг байна. Түүхийн ном уншихаар википедиад байгаа мэдээлэл шаал өөр юм бичцэн байнаа. Та нэг хяналт тавьж өгөөч. Болохгүй бол админы тоогоо нэмвэл яадаг юм бэ?[[Тусгай:Contributions/202.179.27.130|202.179.27.130]] 22:46, 3 Есдүгээр сар 2022 (UTC)

== Сайн байна уу: Жаахан шинэчлэл хиймээр санагдаад санал авч байна ==

Википедиагаа жаахан шинэчлэе гээд хэд хэдэн хэлэлцүүлгийг эхлүүлсэн байгаа юм, та завтай бол санал онолоо өгөөч? Баярлалаа!

* [[Хэлэлцүүлэг:Нүүр_хуудас]]
* [[Wikipedia:Хурал/Ерөнхий#Interface_Admin_болох_хүсэлт]]
[[User_talk:Chinneeb|&lt;span style=&quot;color:blue&quot;&gt;chinneeb&lt;/span&gt;]] 03:14, 2 Аравдугаар сар 2022 (UTC)

== [[:Ангилал:Устгалд орох хуудсууд]] ==

Hi, could you please take a look at these deletion requests? I know there are some cases needing discussion but there is also spam in there. '''[[User:Rschen7754|Rs]][[User talk:Rschen7754|chen]][[Special:Contributions/Rschen7754|7754]]''' 02:11, 14 Аравдугаар сар 2022 (UTC)

== Сайн байна уу? ==

Өнөөдөр [[Загвар:Инфобокс улс]] хуудсыг бүхэлд нь шинэчлэх гэж байгаа тул зарим хуудсанд алдаа гарч ирж магадгүй шүү [[Хэрэглэгч:Enkhsaihan2005|Enkhsaihan2005]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Enkhsaihan2005|talk]]) 04:31, 16 Аравдугаар сар 2022 (UTC)

== TOGG ==

@[[Хэрэглэгч:Zorigt|Zorigt]] Hi, since you deleted this article as I used machine translation, can you create one for me correctly? Thanks [[Хэрэглэгч:ARDITGILA|ARDITGILA]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:ARDITGILA|talk]]) 04:38, 28 Арваннэгдүгээр сар 2022 (UTC)

== Боломжтой бол дэмжээд өгнө үү ==

Сайн байна уу, Боломжтой бол намайг дэмжээд өгнө үү. 
[https://mn.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%85_%D1%85%D2%AF%D1%81%D1%8D%D0%BB%D1%82%D2%AF%D2%AF%D0%B4 Хүсэлт]  [[Хэрэглэгч:MongolWikiNew|MongolWikiNew]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWikiNew|talk]]) 03:01, 12 Арванхоёрдугаар сар 2022 (UTC)

== Please delete and block ==

Please delete [[Tran Quang Hung]] and [[Nguyen_Hoang_Gia_Bao]], they are obvious spam. Please block 2402:9D80:403:A64D:A812:E64B:BDCE:C07F and 2402:800:62EE:929A:1AA:39DE:5507:AF34 for obvious sockpuppetry behaviour and disruptive editing. Thanks. --[[Хэрэглэгч:Lemonaka|Lemonaka]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Lemonaka|talk]]) 16:43, 23 Зургаадугаар сар 2023 (UTC)

== Сайн байна уу? Админ Зоригтоо ==

Тантай хэрхэн холбогдож болох талаар хэлж өгөөч! Мэдээж википедиа-ийн талаар...Баярлалаа [[Тусгай:Contributions/202.9.40.188|202.9.40.188]] 05:25, 22 Есдүгээр сар 2023 (UTC)

:Сайн байна уу. Та энд бичиж үлдээж болно. Баярлалаа. [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 05:30, 22 Есдүгээр сар 2023 (UTC)

== Шинэ хуудас үүсгэх видео зааварын шинэчлэлт ==

Сайн бна уу, 
Энэ хуудсыг хамгаалсан байна энэ хуудсанд хэдэн жилийн өмнө би Шинэ хуудас үүсгэх Видео зааврыг нь хийсэн юм. Одоо дахин шинэчилж сайжируулсан байгаа.
https://mn.wikipedia.org/wiki/Тусламж:Шинэ_хуудас_яаж_үүсгэх_вэ%3F

Хуучин видеоны линкийг нь энэ шинэчилсэн видеоны линкээр солиод өгнө үү: https://www.youtube.com/watch?v=wyi-uuV5WeA

[[Хэрэглэгч:MN5|MN5]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MN5|talk]]) 09:22, 2 Аравдугаар сар 2023 (UTC)

:::Шинэ хуудас үүсгэх Видео заавар хэсэгт 
:Энийг  сopy+paste хийгээд хуучин дээр нь дархад болно [https://www.youtube.com/watch?v=wyi-uuV5WeA| Үзэх]
: [[Хэрэглэгч:MN5|MN5]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MN5|talk]]) 09:29, 2 Аравдугаар сар 2023 (UTC)

= Сайн байна уу? =

Доорх тэмбүү өвчний талаарх   хуудсыг яаралтай устгах шалтгаан хүсэлтийг гаргасан байгаа! Устгасны дараа эх сурвалжтай, монгол эрдэмтэн судлаачдын эрдмийн бүтээлээс оруулж нийтлэх болно!
[[Тэмбүү]] [[Хэрэглэгч:Emch phd|Emch phd]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Emch phd|talk]]) 11:55, 16 Аравдугаар сар 2023 (UTC)

== хэрхэн өөрийн хуудас дээр баннер тавих вэ? яг таных шиг ==

&quot;Энэ хэрэглэгч 2005 оны 8 сарын 20-ноос хойш Википедиатай нөхөрлөж байна.&quot; жишээ нь: Энэ баннер надад таалагдаж байна. [[Хэрэглэгч:Gologmine|Gologmine]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Gologmine|talk]]) 16:05, 21 Арванхоёрдугаар сар 2023 (UTC)

Hi zorigt

[[Тусгай:Contributions/2405:5700:310:9300:B90A:CF72:E1BE:7B1C|2405:5700:310:9300:B90A:CF72:E1BE:7B1C]] 08:23, 16 Гуравдугаар сар 2024 (UTC)

== Suld yvah ==

Suld yvah [[Тусгай:Contributions/2405:5700:301:BDC:EDBE:91A8:4818:B074|2405:5700:301:BDC:EDBE:91A8:4818:B074]] 13:23, 16 Гуравдугаар сар 2024 (UTC)

== About my ban ==

My account was [[Tamerlane's Soldier]]. On the Timur page, I gave 7 sources that Timur was Turkic and edited it, but you changed it to Mongolian without giving even 1 source, and then you banned me from wikipedia for giving false information. Are you a vandal? Why am I banned when there are people who cannot even give 1 source? On top of that, he also wrote an article about Timur's origin below and there is no source for it. Please ban them too. [[Тусгай:Contributions/88.86.117.130|88.86.117.130]] 12:39, 10 Дөрөвдүгээр сар 2024 (UTC)

:This is Megzer I'm talking about. He always reverted my edit even though I cited the source. You are also like riz, I gave 4 sources of the time and 2 sources of historians, but you take back the edit and write Timur as a mongol again without any source. Because you cannot open your eyes to the facts. [[Тусгай:Contributions/88.86.117.130|88.86.117.130]] 13:09, 10 Дөрөвдүгээр сар 2024 (UTC)

== Хар хун ==

Яагаад устгагдсан бэ? [[Хэрэглэгч:Avirmed Batsaikhan|Avirmed Batsaikhan]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Avirmed Batsaikhan|яриа]]) 15:45, 15 Дөрөвдүгээр сар 2024 (UTC)

== Adar ==

Adar

[[Тусгай:Contributions/203.91.115.56|203.91.115.56]] 02:38, 31 Тавдугаар сар 2024 (UTC)

== Cleaning up files ==
Hello! All files need a license so we can see the copyright for the file. If a file does not have a license it should be deleted. Perhaps you could have a look at the files in [[Тусгай:UnusedFiles]] and delete those without a license? --[[Хэрэглэгч:MGA73|MGA73]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MGA73|яриа]]) 18:21, 16 Долоодугаар сар 2024 (UTC)
: Hello again. Files in [[:Ангилал:NowCommons]] can be deleted if all relevant info have been moved to Commons. If the name on Commons is different remember to change any pages that uses the local file.
: I created [[:mw:Extension:FileImporter/Data/mn.wikipedia]] so now it is easy to move files to Commons. Just click the tab &quot;Export to Wikimedia Commons&quot;. If something needs to be fixed you can modify the configutation. You are also welcome to ask me. --[[Хэрэглэгч:MGA73|MGA73]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MGA73|яриа]]) 09:54, 21 Долоодугаар сар 2024 (UTC)

== Сэдвүүд битгий устгаарай ==

Сайн байна уу, Манайх шинэ Wikipedia төсөл хэрэгжүүлээд 16 сургуулийн 11-р ангиудаас тусгай хичээлээр 400 англи викигийн сэдвийг орчуулж оруулж байгаа юм. 11-р ангийнх нь жаахан алдаатай орчуулж сэдэв оруулж байгаа гэхдээ тэд нар яваандаа сэдвээ өөрсдөө засах юм. Өнөө өглөөний устгасан хэдэн сэдвээ эргээд сэргээгээд өгөөрэй эзэд нь дараа нь засах юм. Нөгөө 2016 онд өөрөөр чинь Wikipedia гийн төсөл дээр дэмжисэн коммент бичүүлж быайсан тэр төслийн үргэлжилэл явж байгаа юм. Иймэрхүү сэдвүүдийг удстгахгүй байна уу. Баярллаа. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|яриа]]) 00:52, 26 Долоодугаар сар 2024 (UTC)

== засахвар хийх ==

&quot;Паралимпын наадам&quot;  гээд нэр өгсөн буруу бололтой. &quot;Паралимпийн наадам&quot; гэх нь зөв үү? Тэгвэл нэрийг засч өгнө үү. [[Хэрэглэгч:Avirmed Batsaikhan|Avirmed Batsaikhan]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Avirmed Batsaikhan|яриа]]) 04:22, 4 Есдүгээр сар 2024 (UTC)

== Викигийн талаар ==

Сайн байна уу,

Өөртэй чинь имэйлээр юмуу сошиал (telegram гэх мэт) ашиглаад холбогдож болох уу? Монгол викигийн хөгжүүлэлт, одоогийн байдал, төсөл хэрэгжүүлэх, санхүүгийн дэмжлэг г.м-ийн талаар санал бодлоо хуваалцах уу гээд. Боломжтой бол миний имэйл руу (Тусгай:EmailUser/Chinneeb) хариулаарай (privately).

Баярлалаа, --[[Хэрэглэгч:Chinneeb|Chinneeb]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Chinneeb|яриа]]) 08:07, 19 Есдүгээр сар 2024 (UTC)

== Thank you for being a medical contributors! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{| style=&quot;background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;vertical-align: middle; padding: 5px;&quot; | [[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|130px]]
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;&quot; |'''The 2024 Cure Award''' 
|-
| style=&quot;vertical-align: middle; padding: 3px;&quot; |In 2024 you '''[[mdwiki:WikiProjectMed:WikiProject_Medicine/Stats/Top_medical_editors_2024_(all)|were one of the top medical editors in your language]]'''. Thank you from [[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med]] for helping bring free, complete, accurate, up-to-date health information to the public. We really appreciate you and the vital work you do! 

Wiki Project Med Foundation is a [[meta:Wikimedia_thematic_organizations|thematic organization]] whose mission is to improve our health content. '''[[meta:Wiki_Project_Med#People_interested|Consider joining for 2025]]''', there are no associated costs.

Additionally one of our primary efforts revolves around translating health content. We invite you to '''[https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php try our new workflow]''' if you have not already. Our dashboard automatically [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/leaderboard.php collects statistics] of your efforts and we are working on [https://mdwiki.toolforge.org/fixwikirefs.php tools to automatically improve formating].
|}

Thanks again :-)  -- [[mdwiki:User:Doc_James|&lt;span style=&quot;color:#0000f1&quot;&gt;'''Doc James'''&lt;/span&gt;]] along with the rest of the team at '''[[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]]''' 06:24, 26 Нэгдүгээр сар 2025 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Doc James@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_Other_Language_Editors_2024&amp;oldid=28172893 --&gt;

== Олон талт байдал ==

''' [[Тусгай:Contributions/2405:5700:311:DC8A:7C47:2419:8438:8785|2405:5700:311:DC8A:7C47:2419:8438:8785]] 16:37, 20 Хоёрдугаар сар 2025 (UTC)

== Sedev ustgahgui baina uu ==

Sain baina uu, Manai Wikipedia tosol amjilttai heregjij baigaa yumaa ene jil 35 dund surguulid Wikipediagiin dvd gee taraaj ahlah angiin suragchdad offline Wikipediag delgeruulj baigaa. Uuntei holbootoigoor yanz buriin gunzgii sudalgaa hiij baigaa bas sudalgaanii ajild tus bolohoor niigmiin uhaanii sudalgaatai hamaataigarr manai Dashka01 ba Oyunaa28 ajiltnuud edgeer accountaas oguulluud oruulj baigaa tedgeeriig ustgahgui baina uu, Bi oort chine tosliinhoo videog email ruu chine onoodor ilgeene uzeerei. 2016 onii tosloos hoish manai 3 dah Offline Wikipedia distribution tosol amjilttai heregjij bgaa yum videonoos uzeerei. Bayrllaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|яриа]]) 03:40, 20 Зургаадугаар сар 2025 (UTC)

:Tuhain oguulluud n olon niited unshihad sain tohirohgui harin nariin niigmiin uhaanii sudalgaanii chigleld tohiroh 2 ba 3r tuvshinii oguulluud baigaa. Angli wikid ch bas iim oguulluud olon myanga baigaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|яриа]]) 03:56, 20 Зургаадугаар сар 2025 (UTC)
::@[[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] та [[:en:Wikipedia:No_original_research|Wikipedia:No original research - Wikipedia]] өгүүллийг эхлээд уншина уу. Та бүхний судалгааны үр дүнгээ оруулах талбар нь Википедиа биш юм. Тиймээс би цаашид ч нэвтэрхий тольд зохицохгүй гэж үзсэн зүйлсийг устгах болно. Баярлалаа. [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|яриа]]) 03:44, 26 Зургаадугаар сар 2025 (UTC)</text>
      <sha1>9s6663c8noablj4enfri6buue66es2e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дархан (хот)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2511</id>
    <revision>
      <id>823029</id>
      <parentid>800536</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T21:47:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chongkian</username>
        <id>21163</id>
      </contributor>
      <origin>823029</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17405" sha1="1oc7cmzrs90bz29slai5swhkt9ge0zi" xml:space="preserve">{{Инфобокс суурин
|name                           = Дархан
|native_name                    = {{lower|0.2em|{{MongolUnicode|ᠳᠠᠷᠬᠠᠨ}}}}
|native_name_lang               = mn
|settlement_type                = [[Монгол улсын хотууд|Хот]]
|official_name                  = Дархан хот&lt;br /&gt;{{lower|0.2em|{{MongolUnicode|ᠳᠠᠷᠬᠠᠨ}}{{MongolUnicode|ᠬᠣᠲᠠ}}}}
|nickname                       = 
|motto                          = 
|image_skyline                  = Darkhan.jpg
|imagesize                      = 
|image_caption                  = 
|image_seal                     = 
|seal_size                      = 
|image_shield                   = Mn coa of darkhan aymag.svg
|shield_size                    =
|image_blank_emblem             =
|blank_emblem_size              =
|image_map                      = 
|mapsize                        = 
|map_caption                    = 
|image_map1                     = 
|mapsize1                       = 
|map_caption1                   =
|subdivision_type               = [[Дэлхийн улс орны нэрс|Улс]]
|subdivision_name               = [[Монгол]]
|subdivision_type1              = [[Монгол Улсын аймгууд|Аймаг]]
|subdivision_name1              = [[Дархан-Уул аймаг]]
|subdivision_type2              = 
|subdivision_name2              = 
|seat_type                      =
|seat                           =
|government_type                =
|leader_title                   = 
|leader_name                    = 
|leader_title1                  =  &lt;!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --&gt;
|leader_name1                   =
|established_title              = Байгуулагдсан
|established_date               = 1961 оны 10 сар
|area_magnitude                 = 
|area_footnotes                 = 
|area_total_km2                 = 103
|area_land_km2                  = 
|area_water_km2                 = 
|area_total_sq_mi               = 
|area_land_sq_mi                = 
|area_water_sq_mi               = 
|area_water_percent             = 
|area_urban_km2                 = 
|area_urban_sq_mi               = 
|area_metro_km2                 = 
|area_metro_sq_mi               = 
|population_as_of               = 2022
|population_footnotes           = 
|population_note                = 
|population_total               = {{decrease}} 87,222 &lt;ref&gt;{{cite web | url=https://www2.1212.mn/tables.aspx?tbl_id=DT_NSO_0300_004V5&amp;BAG_select_all=0&amp;BAGSingleSelect=_34501&amp;RESIDENT_select_all=0&amp;RESIDENTSingleSelect=_1&amp;YearY_select_all=0&amp;YearYSingleSelect=_2023_2022&amp;viewtype=table | title=Үндэсний статискийн хороо }}&lt;/ref&gt;
|population_density_km2         = auto
|population_density_sq_mi       = 
|population_metro               =
|population_density_metro_km2   =
|population_density_metro_sq_mi =
|population_urban               = 
|population_density_urban_km2   =
|population_density_urban_mi2   =
|timezone                       = UTC + 8
|utc_offset                     = +8
|pushpin_map                    = Монгол
|pushpin_label_position         = 
|pushpin_map_alt                = 
|pushpin_map_caption            = 
|coordinates                    = {{coord|49|28|08|N|105|57|27|E|display=inline,title}}
|elevation_footnotes            =  &lt;!--for references: use &lt;ref&gt; &lt;/ref&gt; tags--&gt;
|elevation_m                    = 665
|elevation_ft                   = 
|postal_code_type               = Шуудангийн код
|postal_code                    = 213800
|area_code                      = +976 (0)137
|registration_plate             =  ДАx (x нь хувирамтгай)
|blank_name                     = [[Кёппений уур амьсгалын ангилал|Уур амьсгал]]
|blank_info                     = [[Эх газрын чийглэг уур амьсгал|Dwb]]
|website                        = http://www.darkhan.mn/
|footnotes                      = 
}}

'''Дархан хот (ᠳᠠᠷᠬᠠᠨ ᠬᠣᠲᠠ)''' - [[Дархан-Уул аймаг|Дархан-Уул аймгийн]] төв, Монгол улсын стртегийн хамгийн өндөр ач холбогдолтой, аж үйлдвэрийн томоохон төв хот юм. Нийслэл хотоос 222 км зайд орших бөгөөд тууш болон төмөр замаар Улаанбаатар хот, улсынхаа хоёр хөрш оронтой холбогдсон байдаг.

Дархан хот нь Шинэ Дархан хот болон Хуучин Дархан хот гэсэн хоёр хэсэгт хуваагддаг ба Монгол улсын хоёр хэсэгтэй гурван том хотын нэг юм. 

Дархан хотод сүүлийн жилүүдэд Монгол улсдаа хамгийн томоохонд тооцогдох бүтээн байгуулалтууд хийгдэж байгаа бөгөөд хөрш зэргэлдээх Сүхбаатар хот, Эрдэнэт хот, Улаанбаатар хот зэрэг хотуудаас шинээр Дархан хотод шилжин ирж буй хүн амд онцгой санал тавьж буй. Дархан хот хүүхэд залуучуудын чөлөөт цагаа өнгөрүүлэх паркийг шинэчилж өргөтгөсөн ба 2017 онд хүүхэд залуучуудад хамгийн ээлтэй дэлхийн топ хотуудын нэг болсон байдаг. Дархан хотод тээврийн үйлчилгээний таксиний үйлчилгээг арван компани, нийтийн тээврийн том оврын автобусаар үйлчилдэг гурван компани хангадаг. Дархан хот Улаанбаатар, Эрдэнэт хотуудыг бодвол амьдрах болон зорчих зарлага багатай, ажлын байр олдоц ихтэй, цэвэр агаартай, сургууль цэцэрлэгийн хүрэлцээ хангалттай, харилцаа холбоо, гүүрэн гарц, төмөр зам, автозам зэрэг дэд бүтэц сайтай Монгол улсын хоёр дахь нийслэл хэмээгддэг хот юм.

== Түүх ==
Дархан хотын анхны суурийн чулууг &quot;Бурхантын хөндий&quot;-д 1961 оны 10-р сарын 17- ны өдөр тавьсан бөгөөд тус хотыг хуучин социалист орнууд болох [[Зөвлөлт Холбоот Улс]], [[Болгар]], [[Польш]], [[Унгар]], [[Чехословак]], [[Зүүн Герман]] зэрэг улсуудын техник, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны тусламжтайгаар байгуулан хөгжүүлсэн юм. Мөн Япон улсын техник, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны тусламжтай Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр байгуулагдсан.

== Засаг захиргааны хуваарь ==
Улсын Их Хурлын 1994 оны 32 тоот тогтоолоор Дархан хотыг Дархан-Уул аймаг болгон зохион байгуулсан ба Засаг захиргааны нэгжийн хувьд 4 сум (Дархан, Хонгор, Шарын гол, Орхон), 24 багтай. Дархан-Уул аймаг нь Сэлэнгэ аймгийн сумуудтай хил залгаа оршдог. Дархан хотыг шинэ Дархан, хуучин Дархан гэж 2 хэсэгт хуваадаг.

== Бэлгэ тэмдэг ==
===Сүлд дуу===
Ая Д.Лувсаншарав (МУ-ын Хөдөлмөрийн баатар, Төрийн соёрхолт, Ардын жүжигчин)

Үг Д.Пүрэвдорж (МУ-ын Хөдөлмөрийн баатар, Ардын уран зохиолч, Төрийн шагналт)
[[Файл:Morin Khuur Complex.jpg|thumb|[[Морин хуур]]]]

{{цитата|'''Хамгийн сайхан хот'''&lt;br&gt;

Үүлэн хээ шиг цэнхэр хөндийд&lt;br&gt;
Үүрийн цагаан цолмон гялбааж&lt;br&gt;
Үйлдвэр уурхайн яндан хүжлэх&lt;br&gt;
Үлгэрийн сайхан хот байдаг юм.&lt;br&gt;
Орд харш нь өдөржин ургаж&lt;br&gt;
Одод гадаа нь шөнөжин хотолж&lt;br&gt;
Өргөн саруул хаяа нь тэлсэн&lt;br&gt;
Өглөөн сайхан хот байдаг юм.&lt;br&gt;
Ханийн сайн найрсан цуглаж&lt;br&gt;
Хамтран бүтээж амьдран суусан&lt;br&gt;
Хаврын нуур шиг жаргал дэлгэр&lt;br&gt;
Хамгийн сайхан хот байдаг юм.&lt;br&gt;
Ахан дүүсийн өлзийт гараар&lt;br&gt;
Анхны чулууг нь өргөн тавьсан&lt;br&gt;
Нарлаг Монголын энэ хотыг&lt;br&gt;
Найрамдлын Дархан гэдэг юм.&lt;br&gt;}}

=== Сүлд тэмдэг ===
Эмблем түүнийг хэрэглэх журмыг анх Хотын АДХ-ын Гүйцэтгэх Захиргааны гишүүдийн 1974 оны 95-р тогтоолоор баталсан бөгөөд &quot;Хаан бугуйвч&quot; бол Дархан хотын эрхэмлэн дээдэлдэг бэлгэ тэмдэг юм. &quot;Хаан бугуйвч&quot; нь найрамдан эвлэлдэхийн утгыг бэлэгдсэн ардын хээний дурсгалт зүйл болно.

== Газар зүй ==
Дархан хот нь Орхон-Сэлэнгийн сав газрын бүсэд багтдаг. Хараа голын эрэг Бурхантын хөндийд оршдог бөгөөд далайн түвшнээс дээш 700 м-ийн өндөрт байрласан ба 327.5 мянган га газар нутагтай, эрс тэс уур амьсгалтай.

=== Уур амьсгал ===
{{Уур амьсгалын хүснэгт
| TABELLE = aktiviert
| DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts	
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert	
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200	
| QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/119/c01148.htm WMO]
| Überschrift = 	
| Ort = 	 Дархан
&lt;!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --&gt;	
| hmjan = −16.4 | hmfeb = −9.6 | hmmär = 1.1 | hmapr = 12.1 | hmmai = 20.4 | hmjun = 24.6 | hmjul = 26.0 | hmaug = 24.1 | hmsep = 17.8 | hmokt = 9.6 | hmnov = −3.3 | hmdez = −12.2
&lt;!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --&gt;		
| lmjan = −30.8 | lmfeb = −26.5 | lmmär = −14.5 | lmapr = −4.8 | lmmai = 2.4 | lmjun = 8.8 | lmjul = 12.6 | lmaug = 10.5 | lmsep = 2.5 | lmokt = −5.8 | lmnov = −17.4 | lmdez = −25.8
&lt;!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --&gt;		
| nbjan = 4.3 | nbfeb = 2.8 | nbmär = 3.2 | nbapr = 8.9 | nbmai = 19.9 | nbjun = 57.0 | nbjul = 86.6 | nbaug = 82.0 | nbsep = 40.8 | nbokt = 14.4 | nbnov = 5.6 | nbdez = 5.2
&lt;!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --&gt;			
| rdjan = 6 | rdfeb = 5 | rdmär = 4 | rdapr = 6 | rdmai = 8 | rdjun = 14 | rdjul = 16 | rdaug = 14 | rdsep = 10 | rdokt = 7 | rdnov = 7 | rddez = 8
}}

== Хүн ам ==
Дархан хот нь 2018 оны байдлаар 105,923 мянган хүн амтай. Нийт хүн амын 64.5 хувийг 35 хүртэлх насны залуус эзэлдэг ба нийт өрхийн 67.5 хувь нь орон сууцанд амьдардаг. Анх 1960-аад оны эхээр тус хотыг байгуулахад улс орны өнцөг булан бүрээс залуучуудыг илгээлтээр илгээж хүн амыг бүрэлдүүлсэн байна.

== Түүх, соёлын дурсгалт газрууд ==
=== Төмөртэй хүннү булш ===
[[Файл:Darkhan outskirts.jpg|thumb|left|120px|Дархан хот]]
Дархан хотын Төмөртэй уулын шувтрах үзүүрт Хүннү нарын булш байсныг 1946 онд эрдэмтэн судлаач А.П.Окладников анх илрүүлсэн. Дараа нь 1969 онд Х.Пэрлээ, Ю.С.Гришин нар судалж 6 булшийг малтан шинжилж, үр дүнг нь нийтэлсэн. Булшнаас гарсан эд зүйлс хүний яс, үйсэн савны үлдэгдэл, төмөр эдлэлийн хэлтэрхий, малын яс, цүлхэм бөөртэй ваар савнууд, даавуу болон эсгийний өөдөс, сурны тасархай. Судлаачид эдгээр булшийг Нийтийн Тооллын Өмнөх 21-р зууны үед хамааруулж үзсэн.

=== Шарын голын зосон зураг ===
Дархан хотоос хойш 25 км-т орших Цагаан нуураас зүүн тийш хясаалан тогтсон толигор хаданд 3 хэсэг газар улаан зосоор зураг зурсныг 1980 онд эрдэмтэн судлаач А.П.Окладников Д.Дорж нарын удирдсан Монгол-Зөвлөлтийн хамтарсан экспедици анх олж илрүүлсэн&lt;ref&gt;Д.Цэвээндорж, Ю.С.Худяков (Шарын голын хадны зураг ШУА. 1984. ¹4 76-78-р тал&lt;/ref&gt;.

Бат-Амгалан

=== Бичигт хошууны Хүйтэний голын бичээс ===
Энэ нь монгол, дөрвөлжин 2 бичгийн дурсгал бөгөөд Дархан хотоос зүүн хойт зүгт 70км-т Хүйтэний голын бичигт хошуу хэмээх газар байдаг. Бичээсүүдийг анх 1981 онд Н.Сэр-Оджав, Д.Цэвээндорж, А.Очир нар илрүүлсэн. Монгол бичээс нь нэлээд баларсан боловч ерөнхий тоймыг нь гаргаж тайлсан, бичгийн хэлбэр нь 12-14-р зуунд холбогдоно гэж үзсэн. Дөрвөлжин бичиг нь бүрэн тайлагдаагүй боловч 17-р зуунаас хойших үеийн шашин мөргөлийн утгатай хэмээн үзсэн бөгөөд Монгол нутгийн хаднаас анх удаа илэрсэн ховор дурсгалд тооцжээ.

=== Бусад ===
[[File:Suspension Bridge (Darkhan).jpg|thumb|Дүүжин гүүр]]
*Их Монгол улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойн улсын комиссын &quot; Орон нутгийн хамгийн сайн санаачлага&quot;-аар өргөмжлөгдсөн &quot; Морин хуур&quot; цогцолбор
* Бурхантай уул
* Төмөр замчдын хөшөө
* Аавын гутал
Аавын гутал хэмээх 5 настай хүүгийн энэхүү хөшөө нь Дарханчуудын үр удмаас улсдаа төдийгүй дэлхийн тавцанд эх орныхоо нэрийг мандуулсан суут эрдэмтэн мэргэд, спорт урлагийн алдартнууд олон арваараа төрөн гарахыг бэлэгддэг бөгөөд хөшөөг 2006 онд хот байгуулагдсан өдөр буюу 10 сарын 17-ны өдөр хүлээн авсан байна.
* Монгол гутал хөшөө
* Миний Монгол цэцэрлэгт хүрээлэн
* Найрамдлын Дархан тэмдэг хөшөө
* Дүүжин гүүр 
* Мөн Дархан хотод улсдаа хэмжээгээ 3т орох /1т Улсын их дэлгүүр, 2т Улаанбаатар их дэлгүүр/ Дархан их дэлгүүр бий.
** Дархан Улаанбаатарын чиглэлийг засмал зам дагуу Дарханаас 20 км
* Дархан хаалт
** Дархан Сэлэнгийн засмал зам дагуу Дарханаас 10 км

== Aх дүү хотууд ==
* {{Flagicon|Болгар}} [[Димитровград]]&lt;ref&gt;[http://www.dimitrovgrad.bg/article1103.aspx?c=24Димитровград]{{Dead link|date=Аравдугаар сар 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt;
*{{flagicon|АНУ}} [[Ирвинг (Техас)|Ирвинг]] 
*{{flagicon|Орос}} [[Улаан-Үд]]
*{{flagicon|Унгар}} [[Капошвар]]

==Зүүлт==
{{reflist}}

{{Хөтлөгч мөр Дархан-Уул}}
{{Хөтлөгч мөр Монголын томоохон хот суурин}}
{{Хөтлөгч мөр Засаг захиргааны хуваарь}}
[[Ангилал:Дархан| ]]
[[Ангилал:Дархан-Уул аймгийн суурин]]
[[Ангилал:Дархан-Уул аймгийн сум|!]]
[[Ангилал:Монголын аймгийн төв]]
[[Ангилал:Монголын их сургуулийн хот]]
[[Ангилал:Монголын суурин]]
[[Ангилал:Монголын хот]]
[[Ангилал:1961 онд байгуулагдсан]]</text>
      <sha1>1oc7cmzrs90bz29slai5swhkt9ge0zi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Узбекистан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5830</id>
    <revision>
      <id>823016</id>
      <parentid>813937</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T15:39:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823016</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50032" sha1="isku8pc4cg2fx36m30tsxudkue660tf" xml:space="preserve">{{Инфобокс улс
| conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс
| common_name            = Узбекистан
| religion               = {{unbulleted list
|96.1% [[Узбекистан дахь лалын шашин|Ислам]]
|2.2% [[Узбекистан дахь христийн шашин|Христ]]
|1.7% [[Узбекистан дахь шашин шүтлэг|Бусад]]
}}
| native_name            = {{lang|uz|Oʻzbekiston Respublikasi}}&lt;br/&gt;{{lang|uz|Ўзбекистон Республикаси|italics=no}} ([[Узбек хэл|Узбек]])
| image_flag             = Flag of Uzbekistan.svg
| flag_type              = [[Узбекистаны төрийн далбаа|Далбаа]]
| image_coat             = Emblem of Uzbekistan.svg
| symbol_type            = [[Узбекистаны төрийн сүлд|Сүлд]]
| national_anthem        = {{lang|uz|O{{okina}}zbekiston Respublikasining Davlat Madhiyasi / Ўзбекистон Республикасининг Давлат Мадҳияси}}&lt;br /&gt;&quot;[[Узбекистаны төрийн дуулал|Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Төрийн Дуулал]]&quot;{{parabr}}{{center|[[File:National Anthem of Uzbekistan (Instrumental).ogg]]}}
| image_map              = File:Uzbekistan (centered orthographic projection).svg
| map_caption            = Узбекистаны байршил (улаан)
| capital                = [[Ташкент]]
| coordinates            = {{Coord|41|19|N|69|16|E|type:city_region:UZ}}
| largest_city           = capital
| official_languages     = [[Узбек хэл]]&lt;ref name=law&gt;{{cite web |title=Uzbekistan: Law &quot;On Official Language&quot; |url=https://www.refworld.org/docid/3ae6b4d328.html |website=Refworld |access-date=26 November 2022 |archive-date=8 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190508060700/https://www.refworld.org/docid/3ae6b4d328.html |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Constitution of the Republic of Uzbekistan|url=http://constitution.uz/en|website=constitution.uz|access-date=26 November 2022|archive-date=15 December 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151215043716/http://constitution.uz/en|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| regional_languages     = [[Каракалпак хэл]]&lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt;
| common_languages       = [[Узбек хэл]] • [[Орос хэл]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mytashkent.uz/2015/04/27/bespraven-no-vostrebovan-russkij-yazyk-v-uzbekistane|publisher=MyTashkent|access-date=26 November 2022|title=Бесправен, но востребован. Русский язык в Узбекистане|date=27 April 2015|archive-date=28 November 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221128024300/https://mytashkent.uz/2015/04/27/bespraven-no-vostrebovan-russkij-yazyk-v-uzbekistane/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://365info.kz/2015/09/russkij-yazyk-v-uzbekistane|publisher=365info|access-date=1 August 2022|title=Почему русский язык нужен узбекам?|date=11 September 2015|archive-date=17 August 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220817070937/https://365info.kz/2015/09/russkij-yazyk-v-uzbekistane|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://magazines.russ.ru/nz/2009/4/ab21.html|work=Emergency Reserve Magazine|access-date=1 August 2022|title=Русский язык: жизнь после смерти. Язык, политика и общество в современном Узбекистане|date=2019|archive-date=23 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160623201807/http://magazines.russ.ru/nz/2009/4/ab21.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cabar.asia/en/uzbekistan-why-uzbek-language-has-not-become-a-language-of-politics-and-sciencel|publisher=cabar|access-date=26 November 2022|title=Uzbekistan: Why Uzbek Language Has Not Become a Language of Politics and Science?|date=2019}}{{Dead link|date=October 2022|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt;
| religion_year          = 2021
| languages_type         = Ярианы хэлнүүд
| languages              = [[Каракалпак хэл]] • [[Тажик хэл]] • [[Корё мар]] • [[Туркмен хэл]] • [[Украин хэл]] • [[Азербайжан хэл]] • [[Уйгур хэл]] • [[Араб хэлний Төв Азийн аялгуу|Төв Азийн Араб хэл]] • [[Бухори (Еврей-Тажик аялга)|Бухори]] ба [[Узбекистаны хэлнүүд|бусад]]
| ethnic_groups          = {{unbulleted list
|84.5% [[Узбекчүүд]]
|4.8% [[Тажикууд]]
|2.4% [[Казахууд]]
|2.2% [[Каракалпакчууд]]
|2.1% [[Узбекистан дахь оросууд|Оросууд]]
|4.0% [[Узбекистан дахь угсаатны бүлгүүд|Бусад]]
}}
| ethnic_groups_year     = 2021&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://data.egov.uz/eng/data/6117a05996188a0f14ac917b?page=1|title=Permanent population by national and / or ethnic group, urban / rural place of residence|id=2-001-1779|publisher=Data.egov.uz|access-date=2022-09-16|archive-date=2 February 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230202184355/https://data.egov.uz/eng/data/6117a05996188a0f14ac917b?page=1|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| religion_ref           = &lt;ref&gt;{{cite web|title=2021 Report on International Religious Freedom: Uzbekistan|url=https://www.state.gov/reports/2021-report-on-international-religious-freedom/uzbekistan/|access-date=26 November 2022|website=United States Department of State|archive-date=2 June 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220602232057/https://www.state.gov/reports/2021-report-on-international-religious-freedom/uzbekistan/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| demonym                = [[Узбекистаны хүн ам|Узбекистанчууд]]
| government_type        = [[Нэгдмэл улс|нэгдмэл]] [[ноёрхогч намын тогтолцоо|ноёрхогч-намын]] [[Ерөнхийлөгчийн засаглалын систем|ерөнхийлөгчийн]]  [[бүгд найрамдах улс]]&lt;ref name=&quot;UNDP&quot;&gt;{{cite web|date=2006|title=Bertelsmann Transformation Index 2006|url=https://bti-project.org/fileadmin/api/content/en/downloads/reports/country_report_2006_UZB.pdf|access-date=3 January 2021|website=World Development Report 2006|publisher=[[The World Bank]]|quote=The party system appears stable and moderate, characterized by moderate fragmentation, relatively high polarization, and moderate voter volatility. However, it is not socially rooted. All five registered parties strictly follow the government line. The Liberal Democratic Party of Uzbekistan (LDPU) is the dominant party. At the other end of the party spectrum, there are four opposition parties that have consistently been denied registration. Most of the officially registered cooperative associations and interest groups are part of authoritarian corporatist structures.|archive-date=19 September 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210919051656/https://bti-project.org/fileadmin/api/content/en/downloads/reports/country_report_2006_UZB.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| leader_title1          = [[Узбекистаны Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]]
| leader_name1           = [[Шавкат Мирзиёев]]
| leader_title2          = [[Узбекистан Улсын Ерөнхий Сайд|Ерөнхий Сайд]]
| leader_name2           = [[Абдулла Арипов]]
| legislature            = [[Олий Мажлис]]
| upper_house            = [[Узбекистаны Сенат|Сенат]]
| lower_house            = [[Узбекистаны Хууль Тогтоох Танхим|Хууль Тогтоох Танхим]]
| sovereignty_type       = [[Узбекистаны түүх|Түүх]]
| established_event1     = [[Хар ханы улс]]
| established_date1      = 840
| established_event2     = [[Хорезмын эзэнт улс|Хорезмын эзэнт гүрэн]]
| established_date2      = 1077
| established_event3     = [[Төмөрийн улс|Төмөрийн эзэнт гүрэн]]
| established_date3      = 1370-1507
| established_event4     = [[Узбекийн ханлиг]]
| established_date4      = 1428-1471
| established_event5     = [[Шейбанидын ханлиг]]
| established_date5      = 1500-1920
| established_event6     = [[Хивын ханлиг]]
| established_date6      = 1511-1920
| established_event7     = [[Кокандын хаант улс]]
| established_date7      = 1709-1876
| established_event8     = [[Бухарын Эмират Улс]]
| established_date8      = 1785 -1920
| established_event9     = [[Туркестаны Автономит Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Улс|Туркестаны АЗСБН]]
| established_date9      = 4 сарын 30 1918
| established_event10    = [[ЗХУ-ын үндэсний хил хязгаараар явуулсан хуваалт#Төв Ази|Үндэсний хуваалтын]] дараа [[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс|ЗСБНУзбУ]] байгуулагдав
| established_date10      = 10 сарын 27, 1924 он
| established_event11    = [[ЗХУ]]-аас тусгаар тогтнов
| established_date11     = 8 сарын 31, 1991 он
| established_event12    = [[ЗХУ-ын задрал|Хүлээн зөвшөөрөгдөв]]
| established_date12     = 12 сарын 26, 1991 он
| area_km2               = 448,978
| area_rank              = 56
| area_sq_mi             = 172,742 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| percent_water          = 4.9
| population_estimate    = 37,543,167&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stat.uz/uz/|title= O‘zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi statistika agentligi }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://stat.uz/uz/matbuot-markazi/qo-mita-yangiliklar/34140-demografik-holat-2022-yil-yanvar-sentabr-2 |title= Demografik holat (2022 yil yanvar-dekabr) |access-date=2023-02-01 |archive-date=2022-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421125517/https://data.gov.uz/ru/datasets/4967 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| population_estimate_year = 2022
| population_estimate_rank = 40
| population_census_year = 
| population_density_km2 = 82.3
| population_density_sq_mi = 182.8 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| population_density_rank = 128
| GDP_PPP                = {{increase}} $425.238  тэрбум&lt;ref name=&quot;IMFWEOUZ&quot;/&gt;
| GDP_PPP_year           = 2024
| GDP_PPP_rank           = 57
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $11,900&lt;ref name=&quot;IMFWEOUZ&quot;/&gt;
| GDP_PPP_per_capita_rank = 122
| GDP_nominal            = {{increase}} $112.689 тэрбум&lt;ref name=&quot;IMFWEOUZ&quot;/&gt;
| GDP_nominal_year       = 2024
| GDP_nominal_rank       = 67
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $3,600&lt;ref name=&quot;IMFWEOUZ&quot;/&gt;
| GDP_nominal_per_capita_rank = 137
| Gini                   = 36.7 &lt;!--number only--&gt;
| Gini_year              = 2013
| Gini_change            = decrease &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| Gini_ref               = &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/content/income-gini-coefficient|title=Income Gini coefficient {{!}} Human Development Reports|website=hdr.undp.org|access-date=6 December 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100610232357/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html|archive-date=10 June 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mecometer.com/whats/uzbekistan/gini-index/|title=GINI index – Uzbekistan|website=MECOMeter – Macro Economy Meter|access-date=6 December 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150404160525/http://mecometer.com/whats/uzbekistan/gini-index/|archive-date=4 April 2015}}&lt;/ref&gt;
| HDI                    = 0.727 &lt;!--number only--&gt;
| HDI_year               = 2021&lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
| HDI_change             = increase&lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=26 November 2022|archive-date=8 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220908114232/http://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank               = 101
| currency               = [[Узбекистаны сум|Узбекийн сум]]
| currency_code          = UZS
| time_zone              = [[Узбекистаны Цаг|UZT]]
| utc_offset             = +5
| utc_offset_DST         = 
| time_zone_DST          = 
| date_format            = өө/сс жжжж&lt;sup&gt;c&lt;/sup&gt;
| drives_on              = right
| calling_code           = [[Узбекистан дахь утасны дугаар|+998]]
| cctld                  = [[.uz]]
| footnote_a             = [[Каракалпакстан]]д давхар албан ёсны.&lt;ref name=law/&gt;
| footnote_b             = 1991 оны 8 сарын 31-нд [[ЗСБН Узбек улсын Дээд Зөвлөл]] нь узбек улсыг [[Зөвлөл Холбоот Улс]]аас тусгаар тогтносон гэж зарласан. Узбекийн засгийн газар нь дараагийн өдрийг үндэсний баяраар зарлаж, тухайн өдөр нь [[Тусгаар Тогтнолын Өдөр (Узбекистан)|Тусгаар Тогтнолын Өдөр]] болсон.
| footnote_c             = [[Орос хэл]] болон [[Кирилл үсэг]] өө.сс.жжжж форматыг ашигладаг.
| today                  = 
| official_website       = {{URL|https://www.gov.uz/en|gov.uz}}
}}

'''Узбекистан''' [[Төв Ази]], тэр дундаа [[Дундад Ази]], [[ГЦ+5]] цагийн бүст [[Казахстан]], [[Киргиз]], [[Тажикистан]], [[Афганистан]], [[Туркменистан]] таван улсаар хүрээлүүлж оршдог. [[Далайд гарцгүй улс|Далайд гарцгүй]] эх газрын [[улс]]. 447 мянган хавтгай дөрвөлжин километр нутагтай (дэлхийд 51-р том, Монголоос 3,5 дахин бага). Баруун болон төв нутаг нь нам доор, зүүн хилээрээ 4000 м-ээс өндөр уултай. 90% цөл, 10% хувь үржил шимт хөндий.

Узбекистан улс түүхэндээ [[перс]], [[түрэг угсаатан|түрэг]], [[монгол угсаатан|монгол]], [[слав угсаатан|слав]] угсаатны эрхэнд орж явсан байна. [[Бухар]], [[Самарканд]] гээд [[Торгоны зам]] дагуу эртний хотууд байдаг. [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]] бутарсан [[1991]] онд '''Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс''' (БНУзбУ) нэрээр тусгаар тогтнож, [[1992]] онд [[НҮБ]]-д элсэн [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрх]] олжээ.  [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] төрийн байгууламж, [[ерөнхийлөгч]]ийн эрх давамгайлах [[бүгд найрамдах улс|Бүгд найрамдах]] засаглалтай. Засаг захиргааны хувьд 12 муж, 1 бүгд найрамдах улс, 1 улсын хотод [[Узбекистан улсын засаг захиргааны хуваарь|хуваагддаг]]. Улсын албан ёсны [[узбек хэл]]энд улсаа [[латин үсэг|латин]] үсгээр ''O'zbekiston'' хэмээн бичиж, ['''Узбекистан'''] гэж хэлдэг. Үүний ''[[-стан]]'' нь монголоор ''улс, орон'' гэх залгавар юм. 

Өдгөө 30 сая хүн амтай (дэлхийд 46-р ордог). Хүн амын 80 хувийг эзэлсэн [[узбекчүүд|узбек үндэстнээс]] гадна [[оросууд|орос]], [[тажикууд|тажик]], [[казахууд|казах]], [[хархалпак ястан|хархалпак]] гээд 100 орчим ястан аж төрөн сууж байдаг ба бүх ардын 90 хувь [[исламын шашин|ислам]], 9 хувь [[христосын шашин|христос шашны]] ёсыг дагадаг байна.

Узбекистан улс [[хөвөн]], [[зэс]], [[алт]], [[Уран (химийн элемент)|уран]], [[шатдаг хий]] гэх мэт олон төрлийн зүйл бүтээж дотоод гадаадад борлуулдаг. Нийт [[Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн|ДНБ]]-ийн хэмжээгээр дэлхийн [[Улс орнуудын жагсаалт|194]] улсаас [[Дэлхийн улсуудын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний жагсаалт (нэрлэсэн үнэ)|69]], нэг хүнд ноогдох дүнгээр [[Олон улсын харьцуулалт: Нэг хүнд ногдох ДНБ|135]]-р байр хавьд явж байгаа. НҮБ, [[Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөл|ТУХН]], [[Шанхайн Хамтын Ажиллагааны Байгууллага|ШХАБ]]-ын гишүүн болж олон улстай харилцаа өргөжүүлж буйн дотор [[Монгол Улс]]тай 1992 оны 1-р сарын 25-нд дипломат харилцаа тогтоосон байна. 

Нийслэл [[Ташкент]] 2 сая оршин суугчтай. Мөнгөний нэгж — [[Узбекистаны сум|сум]]. Одоогийн ерөнхийлөгч нь [[Шавкат Мирзиёев]].

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч [[Ухнаагийн Хүрэлсүх]] 2024 оны 6-р сарын 24-25-нд Узбекистан улсад албан ёсны айлчлал хийсэн. 

Узбекистаны Ерөнхийлөгч [[Шавкат Мирзиёев]] Монгол Улсад 2025 оны 6-р сарын 24-25-нд албан ёсоор айлчлав. 

== Нэр ==
Энэ улсын үндсэн хүн ам нь [[узбекчүүд|узбек]] үндэстэн учраас оноосон нэрийг '''Узбек''' гэсэн. Узбекистан болон [[орос]], [[англи]] хэлнээ '''Узбекистан''' буюу &quot;улс, орон&quot; гэсэн ''[[-стан]]''  дагаврыг хамтатган бичиж байгаагаас [[Монгол Улс|Монголд]] ''Узбекистан Улс'' гэх маягаар ижил утга давтан хэрэглэгдэж байна. Узбек гэсэн нэрийг [[Алтан Орд|Алтан ордны]] улсын ''[[Өзбег|Узбек хан]]ы'' нэрээс үүсэв үү, ''өөртөө эзэн'' гэсэн түрэг үгсийн нийлэмж үү гэх мэт бат мэдэгдээгүй хэдэн таамаг байдаг. [[Узбек хэл|Узбекээр]] ''Oʻzbekiston'' гэж бичдэгээс хараад ''Өзбек'' гэмээр юм шиг боловч узбекээр хэлэхийг нь сонсвол хуучнаараа ''Узбек'' гэхэд болно. Монгол үсгээр {{юникодмонгол|ᠦᠽᠪᠡᠻ}} (''үзбек'') гэж бичнэ.

== Газар зүй ==
Узбекистан '''448,978''' хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, [[Ирак]] улсаас арай том, Монгол Улсын газар нутгаас 3,5 дахин бага буюу дэлхийн [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|58-р том]] орон юм. 

[[Зураг:Uzbekistan_satellite_photo.jpg|thumb|left|200px|Сансраас харсан зураг]]
[[Зураг:Узбек улсын газрын зураг.png|right]]

=== Байрлал ===
Хойд өргөргийн  37° — 46°, зүүн уртрагийн 56° — 74° дотор [[Төв Ази]], тэр дундаа [[Дундад Ази]]д оршдог. Хөндлөн 1,425 км, гулд 930 км байдаг тэгш өнцөгт хэлбэрийн нутаг дэвсгэртэй. Далайд гарцгүй, бүр [[Лихтенштайн]] шиг хоёр улс дамжих хэрэг гарна. Хойд талаараа [[Казахстан|Казахстан улс]] (203 км), [[Арал тэнгис]] (420 км), зүүн талаараа [[Киргиз]] (1099 км), [[Тажикистан]] (1161 км), өмнө талаараа [[Афганистан]] (137 км), [[Туркменистан]] (1621 км) улстай хиллэдэг.

=== Газар ус ===
Узбекистан орны 80% цөл, 10% л үржил шимтэй. Нутгийн баруун болон төв биеэр алдарт [[Кызылкум]] (Улаан элс), баруун урд талаар [[Аралын Каракум]] байдаг байна. Зүүн талд үржил шимт [[Ферганы хөндий]] байна. Узбекистан ерөнхийдөө нам доор газар, зүүн хойд талаар харин [[Тэнгэр уул]], зүүн урд талаар [[Памирын нуруу]] тулдаг байна. [[Гиссарын нуруу]]нд Узбекистаны хамгийн өндөр [[Хазрет-Султан]] (4,643 м)  ([[Узбек хэл|узбек]]. ''Hazrati Sulton choʻqqisi'') оргил байдаг. [[Сырдарья]] мөрөн хөндлөн дайраад гардаг бол [[Амударья]] баруун урд хилээр урсаад [[Арал тэнгис|Арал тэнгист]] цутгадаг байна. Туркмений хил дээр хамгийн нам доор цэг [[Сарыкамыш]] (12 м) гэж томоохон нуур тогтсон. Мөн [[Устюрт]]ын өндөрлөг, [[Мирзачуль|Мирзачулийн]] тал, [[Айдаркуль]] нуурыг дурдууштай.
[[File:Aral Sea 1989-2008.jpg|thumb|left|200px|1989, 2008 оны [[Арал тэнгис]]]]
[[File:Chatkal-Charvak.jpg|thumb|right|200px|[[Чаткал]] голын гүүртэй хэсэг]]
=== Уур амьсгал ===
Узбекистан орон эх газрын уур амьсгалтай. Өвлийн хүйтэн −40 °C, зуны халуун 40 °C хүрнэ. Жилд дунджаар 100 — 200 мм хур тунадас, уулнаа 900 м хүртэл унадаг.

=== Амьтан ургамал ===
3000 зүйлийн [[өвс]] ургамал, 80 зүйлийн [[мод]] ургадаг. 5 хувь хүрэхгүй ойтой. 

[[Каракуль хонь]], [[цагаан зээр]], [[бөхөн]], [[хүрэн баавгай]], [[чоно]], [[үнэг]], [[дорго]], [[зэрлэг гахай]] зэрэг 40 зүйлийн хөхтөн, [[тагтаа]], [[бүргэд]], [[шонхор]] гээд 400 зүйл шувуу байна. 

=== Ашигт малтмал ===
[[Газрын тос]], [[шатдаг хий]], [[нүүрс]], [[алт]], [[Уран (химийн элемент)|уран]], [[мөнгө]], [[зэс]], [[төмрийн хүдэр]], [[молибден]]ий нөөцтэй.

== Хүн ам зүй ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px&quot;
|+ 
! style=&quot;width:160px;&quot;| Яс үндэс  !! Хүн ам &lt;br&gt;(2000 он)!! Хувь
|-
| [[Узбек үндэстэн]] || 18,959,577 || 77.6 %
|-
| [[Орос үндэстэн]] || 1,199,015 || 4.9 %
|-
| [[Тажик үндэстэн]] || 1166713 ||  4.8 %
|-
| [[Казахууд|Казах үндэстэн]]||  990,022 || 4.0 %
|-
| [[Хархалпак ястан]] || 504,301 || 2.1 %
|-
| бусад ард түмэн ||  1,610,564 || 6.6 %
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px&quot;
|-
! style=&quot;width:50px;&quot;| Он !! Хүн ам 
|-
| 1926 || 4,750,175
|-
| 1939 || 6,271,269
|-
| 1959 || 8,105,704
|-
| 1979 || 15,389,307
|-
| 1989 || 19,810,077
|-
| 2000 || 24,500,000
|-
| 2014 || 30,492,800
|-
|}

1950–аад оноос хойш Узбекистан орны хүн олширч, хэд дахин үржиж 2014 онд 30,492,800–д хүрчээ. Дэлхийн 194 улсаас [[Улс орнууд хүн амын тоогоор|41–р]] ордог олон хүн амтай бөгөөд [[Дундад Ази]]даа нэгдүгээрт байна. Мянган хүн тутамд 22 төрж, 5 нас бардаг. Хүн амын 26 хувь 0–14 насны багачууд, 67% нь 15–64 насны хөдөлмөрийн чадвартан, 6% нь 65-ээс дээш өндөр настан юм. Хүн амын нягт — 65.8 хүн/км², хүйсийн харьцаа жигд, бичиг үсэг тайлагдалт — 99%, хотжилт — 51%, дундаж наслалт — 72 нас.

=== Ард түмэн ===
[[Зураг:Uzbek_Kids.JPG|thumb|right|200px|[[Самарканд]]ын зах дотор хуушуур зарж явсан хөвүүд]]
Узбекистанд олон үндэстэн, ястан аж төрөн суудаг. [[Узбекчүүд|Узбек үндэстэн]] 78% эзэлж байна. Үлдсэн 22 хувийг [[Зөвлөлт Холбоот Улс]]ын ул мөр [[оросууд|орос]] (5%), [[Тажикууд|тажик]] (5%), [[казахууд|казах]] (4%), [[Каракалпакчууд|хархалпак]] (2%), [[Татарууд|татар]] (1%), [[Киргизүүд|киргиз]] (1%), [[Солонгосчууд|солонгос]] (0.7), [[Туркменчүүд|туркмен]] (0.6), [[украинчууд]] (0.4), [[арменичууд|армени]] (0.2) гээд зуу гаруй яс, үндэсний оршин суугчтай. Тажикийн тоо үүнээс ч их байж мэднэ. Энд эртнээс тажик (иран), узбекчүүд (түрэг) хутгалдан сууж цус ихээр холилдсон ([[сарт]] гэгдэж байв) гэдэг бол хаа холын солонгос, [[еврей|еврейчүүд]] [[Иосеф Сталин|Сталины]] үед цөллөгөөр нутагшжээ.

=== Хэл, шашин ===
Ард түмэн узбек, [[тажик хэл|тажик]], [[казах хэл|казах]] гэх мэт өөрсдийн төрөлх хэлээр ярина. Үндсэн хүн амын [[узбек хэл]] 1991 онд тусгаар тогтносон Узбекистан улсын цор ганц төрийн албан ёсны хэл болжээ. Хот томоохон суурин газрынхан [[орос хэл]] мэддэг. 1992 онд узбек бичгийг [[кирилл үсэг|кирилл]] цагаан толгойг халж [[латин үсэг]]т шилжихээр шийдвэрлээд 2005 оноос дунд сургуульд зааж эхэлсэн юм.

Иран, [[түрэг угсаатан]] буюу хүн амын 90% [[ислам шашин]]тан хотон хүмүүс юм. Тэртээ VIII зуунаас ислам дэлгэрсэн. Суннит урсгал голлох болсон. Удагаар нь орос, украин голдуу хүн амын 9% [[христосын шашин]]тан байна. Одоо Узбекистан улсад исламын 2050, үнэн алдартны 37, солонгос христийн 52, [[Иудаин|иудейн]] 8, [[бахай шүтлэг|бахайн]] 6 сүм байгаа ажээ.
=== Хот суурин ===
[[Зураг:Vue_de_l%27Aqua-Park_-_Tachkent.jpg|thumb|left|200px|[[Ташкент хот]]]]
Узбекистан улсад [[Узбекистан улсын 10 том хот|120 гаруй хот]], 115 гаруй [[балгас]] (томоохон суурин) байна. Үүнээс томоохон нь:
{|class=&quot;wikitable&quot;
|+ 2010 оны хүн амын тоогоор:
|- valign=&quot;top&quot;
|
* [[Ташкент]] (2,194,272 хүнтэй)
* [[Наманган]] (427,783)
* [[Андижан]] (370,714)
* [[Самарканд]] (352,047)
* [[Нукус]] (240,488)
* [[Бухар]] (231,793)
||
* [[Харш]] (226,130)
* [[Коканд]] (209,389)
* [[Ферган]] (209,389)
* [[Маргилан]] (168,515)
* [[Навои]] (159,138)
* [[Жизак]] (147,260)
|}

== Эш түүх ==
=== Түүхийн эхэн үе ===
[[Зураг:Silk_route.jpg|thumb|200px|right|[[Торгоны зам]] дайрдаг байв]]
Узбекистанаас [[палеолит]]ийн үеийн дурсгал олддог. 1938 онд 70 мянган жилийн тэртээх [[неандерталь]] хүүний гавлын ясыг олжээ.

Эртний Узбекистанд [[иран угсаатан]] амьдарч байв. Манай эриний өмнөх үед [[Бухар]], [[Самарканд]] зэрэг олон хот үүсч [[Согд]], [[Тохар]]ын улс оршиж, [[Өрнө дахин|Өрнө]]-[[Дорно дахин|Дорныг]] холбосон [[Торгоны зам]] гарч [[Мавереннахр]] харьцангуй баян чинээлэг газар болжээ. [[Македоны Александр]]ын байлдан дагууллын дараа [[Грек-Бактрын улс]] тогтож байсныг персийн [[Парфян]], [[Сасан]] хоёр улс залгажээ. V-VII зуунд [[Цагаан хүннү]], [[Түрэг улс]] Узбекистанд нэвтэрсэн. Түүхийн эхэн үед [[зороастрын шашин|зороастр]], [[буддын шашин|будда]], [[христийн шашин|христ]], [[тэнгэр шүтлэг|тэнгэр]] гээд олон шашин байсан бол [[Арабчууд|арабын]] байлдан дагуулалтын VII зуунаас [[ислам шашин]] дэлгэрч эндэхийн үндсэн шашин болон уламжилжээ. [[Дамаскийн халифт улс]] (661–750)–ын үед шинжлэх ухаантай хоршин [[перс хэл]] [[Дундад Ази]]д голлосоор байсан ба 819–999 онд [[Саманы улс]] (тажик перс) Узбекистант төвлөж байв.

[[Зураг:Teymur.jpg|thumb|200px|left|[[Төмөр]] хаан [[Самарканд]]ад хуримласан нь. 1628 оны зураг]]
===  Түрэг, монголын үе ===
IX зуунаас [[түрэг угсаатан|түрэг угсааны]] нүүдэлчин аймгууд урагш түрж Хорасанд [[Газнийн улс]], Өрнө Ази даяар [[Сельжук улс]], Мавереннахрт [[Хар ханы улс]]ыг байгуулжээ. 1097-1231 онд перс соёлтой, түрэг хааны [[Хорезм улс]] оршин байв. 1219-1225 онд [[Чингис хаан]]ы [[монгол үндэстэн|монгол]] цэрэг энэхүү Сартуул иргэнийг дайлаар мордоод нутаг орныг [[Их Монгол Улс|гүрэндээ]] нэгтгэснээс Мавереннахр [[Цагаадайн улс]] (1225–1340)–ынх болов. Цагаадайн улс доройтоход олон аймаг тэмцсэнээс [[Төмөр]] дийлж [[Төмөрийн улс|эзэнт улс]] (1370–1507) байгуулсан ч өөрөөс нь хойш өөдлөөгүй. Төмөрийн улсын үед үндсэн хүн ам түрэг болж, [[Алишер Навои]] [[Цагадайн хэл]]ээр (түргээр) зохиол туурвиж, [[Улугбек]] одон орон судалж байв.

=== Узбекистаны ханлигууд ===
[[Зураг:Kalon-Ensemble_Buchara.jpg|thumb|200px|right|[[Бухар]]ын түүхэн төв]]
Арал тэнгисийн эрэгт байсан [[узбекчүүд]] 1501 оноос Узбекистан орныг эзэлж эхэлсэн. [[Бухарын хант улс]] (1500–1785) Бухар, [[Ташкент]], [[Ферганы хөндий]]д бэхэжсэн бол [[Хивын ханлиг]] (1511–1920) Каспийн тэнгисийн эрэг [[Хорезм]] нутаг болон [[Амударья]]гийн баян бүрдийг түшин тогтжээ. Бухарын ханлигийг Зүчийн хүү [[Шибан]]ы удмынхан байгуулсан бөгөөд суннит, шийтийн ялгаанаас болж [[Сафавын улс]] (Иран)–тай байлдаж байлаа. Умрын түрэлт үргэлжээс байсан бөгөөд Узбекистаны хотуудыг [[казахстан]], [[монголчууд]] довтолсоор байв. Сүүлд Ферганы хөндийд [[Кокандын хант улс]] (1709–1876), Бухарт төвлөсөн [[Бухарын Эмират Улс]] (1785–1920) тогтжээ. Эмир нь [[мангыт]] овогтой байв.

=== Орос, Зөвлөлтийн үе ===
[[Зураг:Cotton (8145399540).jpg|thumb|200px|right|[[Хөвөн]]гийн тариалан]]
[[Зураг:Ветераны ТашКБМ.jpeg|thumb|200px|right|1979 он. [[Ташкент]]ийн машин зохион бүтээх товчооныхон]]
[[Оросын Хаант Улс]] 1850 онд [[Кавказ]]ыг эзэлчихээд [[Дундад Ази]] руу хандаж 1865, 1867, 1868 онд [[Ташкент]], Бухар, Самаркандыг буулган авав. Тэгэхдээ ивээлийн орон (᠋᠋''[[проктерат]]'') гэж ойлголцсон бөгөөд 1876 онд Коканд бууж өгснөөр бүрэн эзлэгджээ. [[Туркестаны губерн]]ийг үүсгэснээс Узбекистан оронд ''Сырдарья'', ''Самарканд'', ''Каспийн чанад'' гэсэн гурван муж болон ''Бухарын эмирийн нутаг'' байсан. Орост хувьсгал гарч [[Зөвлөлт Холбоот Улс]] болон өөрчлөгдөхөд [[Туркестан]]ыг ард түмний яс үндсээр ангилж шинээр тав салгасан. Үүнд Узбек үндэстний голлосон нутаг — Узбекистан 1924 онд [[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс]] (ЗСБНУзбУ) нэртэй байгуулагдаж ЗХУ-ын 15 Бүгд найрамдах улсын нэг болжээ. 1929 онд [[Тажикистан]] салж, 1936 [[Хархалпак]] нэмэгдсэнээр өөр газар нутгийн том өөрчлөлт ороогүй байсаар тэр чигээр тусгаар тогтносон юм. Зөвлөлтийн үед бүх төрлийн аж үйлдвэр хөгжиж, төр соёлын олон төрлийн албан газар нээгджээ. [[Хөвөн]]гийн тариалалтанд 1960-аад оноос Амударья, Сырдарьягийн усыг ашигласан нь [[Арал тэнгис]]ийг ширгэхэд нөлөөлсөн. Хамгийн удаандаа 1959—1983 онд [[Шараф Рашидов]] нам, орны тэргүүнээр ажиллаж байв.

=== Өнөөгийн Узбекистан ===
ЗХУ-ын төгсгөл үе 1989 онд [[узбек хэл]]ийг албан ёсны болгож, 1990 онд [[Ислам Каримов]]ыг Дээд Зөвлөлийн дарга болгожээ. 1991 оны 8-р сарын 31-нд Узбекистан улсын тусгаар тогтнолыг зарласан нь 12 сарын 21-нд [[Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөл|ТУХН]]-д гишүүнээр элсч, хэд хоногийн дараа ЗХУ албан ёсоор задарч, бүх нийтийн 98 хувийн саналыг хурааснаар бүрэн баталгаажжээ. Ислам Каримов анхны ерөнхийлөгч болсон. Тусгаар тогтносны дараа улсын цөөнх болсон [[оросууд]]аас 2 сая хүн Узбекистаныг орхин гарсан ба шашин шүтэх эрх чөлөөлөгдсөнөөр уламжлалт [[ислам]] шууд сэргэжээ. Каримов 1995 онд шууд улирсан бол 2000, 2007 онд 90 хувийн дэмжлэгтэй улиран сонгогдоод байна.

== Төр засаг==
[[File:Oliy Majlis (Parliament of Uzbekistan).jpg|thumb|left|200px||Хуулийн танхимийн ордон]]
[[File:Islam karimov cropped.jpg|right|thumb|180px|[[Ислам Каримов]]]]
Узбекистан бол [[ерөнхийлөгч]]ийн эрх мэдэл давуу [[бүгд найрамдах улс|Бүгд найрамдах засагтай]], [[Нэгдмэл улс|нэгдмэл]] төрийн байгууламж бүхий улс юм. 1989 оноос төр засгийн тэргүүн, улсын ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан [[Ислам Каримов]] 2016 онд нас нөгчиж, түүний халааг ерөнхий сайд байсан  [[Шавкат  Мирзиёев]] авсан. Улсын ерөнхийлөгчийг 7 жил тутам бүх ардын саналаар сонгодог. 

Ерөнхийлөгч [[ерөнхий сайд]]ыг томилдог. 2016 оноос [[Абдулла Арипов]] ерөнхий сайд хийж байна. 

''[[Олий мажлис]]'' (Дээд хурал) 1995 онд үүсэн байгуулагдсан. 100 гишүүнтэй Сенат, 150 гишүүнтэй Хуулийн танхим гэж хуваагдана. Хуулийн танхимийн 150 суудлын 15-ыг байгаль орчны газраас томилдог. 2010 оны сонгуулиар [[Узбекистаны либерал ардчилсан нам]],  [[Узбекистаны ардын ардчилсан нам]], [[Узбекистаны үндэсний сэргэл ардчилсан нам]], [[Шударга нийгэм ардчилсан нам]] 135 суудлыг хуваан суусан. 

2005 онд Андижаны жагсаалыг эрх бароигчид зэвсгээр дарсан бол 2007 онд цаазаар аваачих ялыг зогсоосон байна. 

=== Орон нутаг === 
Узбекистан улс эхлээд 12 [[муж]] ({{lang-uz|viloyat}}), 1 [[бүгд найрамдах улс]] (''respublika''), 1 [[хот]] (''shahar''), бүгд 14 нутагт хуваагдаж байна. 
[[Зураг:Uzbekistan provinces numbered.svg|thumb|right|450px|Узбекистан улсын 14 орон нутаг (хүснэгтийн дугаараар)]]
{| class=&quot;wikitable&quot;  style=&quot;font-size:90%;&quot; align=center
|- style=&quot;text-align:center; 
! #
! width=&quot;110&quot; | Нэр
! Узбекистан нэр
! Нутгийн төв
! Хүн ам (2008)
|----------bgcolor=lightblue
|Colspan=6 align=center|— '''[[хот]]''' — (shahar, үгийн араас shahri)
|- align=&quot;center&quot; 
|1
|[[Ташкент хот]]
|Toshkent shahri
|[[Ташкент]]
|2,192,700
|----------bgcolor=lightblue
|Colspan=6 align=center|— '''[[муж]]''' — (viloyat, үгийн араас viloyati)
|- align=&quot;center&quot; 
|2
|Андижан муж
|Andijon viloyati
|[[Андижан]]
|2,477,900
|- align=&quot;center&quot; 
|3
|Бухар муж
|Buxoro viloyati
|[[Бухар]]
|1,576,800
|- align=&quot;center&quot; 
|12
|Ферган муж
|Farg’ona viloyati
|Ферган
|2,997,400
|- align=&quot;center&quot; 
|4
|Жизак муж
|Jizzah viloyati
|Жизак
|1,090,900
|- align=&quot;center&quot; 
|7
|Наманган муж
|Namangan viloyati
|[[Наманган]]
|2,196,200
|- align=&quot;center&quot; 
|6
|Навои муж
|Navoiy viloyati
|Навои
|834,100
|- align=&quot;center&quot; 
|5
|Кашкадарья муж
|Qashqadaryo viloyati
|[[Харш (хот)|Харш]]
|2,537,600
|- align=&quot;center&quot; 
|8
|Самарканд муж
|Samarqand viloyati
|[[Самарканд]]
|3,032,000
|- align=&quot;center&quot; 
|10
|Сырдарья муж
|Sirdaryo viloyati
|Гулистан
|698,100
|- align=&quot;center&quot; 
|9
|Сурхандарья муж
|Surxondaryo viloyati
|Термез
|2,012,600
|- align=&quot;center&quot; 
|11
|Ташкент муж
|Toshkent viloyati
|[[Ташкент]]
|2,537,500
|- align=&quot;center&quot; 
|13
|Хорезм муж
|Xorazm viloyati
|[[Ургенч]]
|1,517,600
|----------bgcolor=lightblue
|Colspan=6 align=center|— '''[[бүгд найрамдах улс]]''' — (respublika, respublikasi)
|- align=&quot;center&quot; 
|14
|[[Каракалпакстан]]
|Qoraqalpog’iston Respublikasi
|[[Нукус]]
|1,612,300
|----------
|}

{{clr}}

== Аж байдал ==
=== Эдийн засаг ===
[[Зураг:UZS5000_2013_front.jpg|thumb|200px|right|Узбекистанийн 5000 сумын дэвсгэрт]]
2012 онд Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ 51.11 тэрбум ам.доллар байсан. Нэг хүнд 3,500 $ ноогдоно.

Узбекистан улс [[алт]], [[зэс]], [[Уран (химийн элемент)|уран]], [[шатдаг хий]] олборлолтоор дэлхийд эхний аравт байгаа. Төрийн өмчийн ''Узбекнефтьгаз'' компани үйлдвэрлэлийн хүндийг үүрдэг. Узбек дэлхийд айргийн тавд орохуйц их хөвөн тариалдаг. 

1992 онд үнийн өсөлт 1000%-д хүрч, ДНБ огцом унаж байсан болмоор аажмаар зах зээлийн журмын цочрооос салж, 2003 оноос тогтворжиж эдийн засаг жигдэрчээ. 
Узбекистаны хөрөнгийн бирж 1994 онд үүсэн байгуулагдаж одоо 1200 компанийн үнэ цэнийг тодорхойлж байна.

&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:450 height:225
PlotArea = left:30 bottom:20 top:20 right:20 
TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy
AlignBars = justify
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:50.0
TimeAxis = orientation:horizontal
AlignBars = early
Colors =
  id:gray     value:rgb(0.97,0.97,0.97)
  id:PAN      value:rgb(0.4, 0.6, 1)
  id:PRD      value:rgb(1, 0.84314, 0)
  id:PRI      value:rgb(1, 0.5372, 0.5372)
  id:ALT      value:rgb(0.2, 0.6, 0.8)
  id:NA       value:rgb(0,0.4,0.4)
  id:darkgray     value:rgb(0.80,0.80,0.80)
  id:midgray     value:rgb(0.30,0.57,0)
ScaleMajor = gridcolor:black increment:10 start:0
ScaleMinor = gridcolor:gray increment:1 start:0

BarData=
  barset:Países

PlotData=
  width:15 fontsize:S textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) color:red
  barset:Países  
  from:0 till:21.20 color:PAN width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Хятад улс|Хятад]] (21.2%)&quot;
  from:0 till:15.90 color:PRD width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[казах улс|Казах]] (15.9%)&quot;
  from:0 till:15.80 color:PRI width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Турк улс|Турк]] (15.8%)&quot;
  from:0 till:14.70 color:ALT width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Орос улс|Орос]] (14.7%)&quot;
  from:0 till:09.50 color:NA width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Бангладеш]] (9.5%)&quot;
  from:0 till:04.00 color:midgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Хиргис улс|Хиргис]] (4.0%)&quot;  
  from:0 till:19.90 color:darkgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;бусад орон (19.9%)&quot;

TextData=
  pos:(180,215) fontsize:M text:&quot;Экспорт&quot;
  pos:(110,205) fontsize:S text:&quot;Эх сурвалж: АНУ-ын ТТГ. 2012 он. 16.65 тэрбум $&quot;
  pos:(400,1) fontsize:S text:(%)
&lt;/timeline&gt;

&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:450 height:225
PlotArea = left:30 bottom:20 top:20 right:20 
TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy
AlignBars = justify
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:50.0
TimeAxis = orientation:horizontal
AlignBars = early
Colors =
  id:gray     value:rgb(0.97,0.97,0.97)
  id:PAN      value:rgb(0.4, 0.6, 1)
  id:PRD      value:rgb(1, 0.84314, 0)
  id:PRI      value:rgb(1, 0.5372, 0.5372)
  id:ALT      value:rgb(0.2, 0.6, 0.8)
  id:NA       value:rgb(0,0.4,0.4)
  id:darkgray     value:rgb(0.80,0.80,0.80)
  id:midgray     value:rgb(0.30,0.57,0)
ScaleMajor = gridcolor:black increment:10 start:0
ScaleMinor = gridcolor:gray increment:1 start:0

BarData=
  barset:Países

PlotData=
  width:15 fontsize:S textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) color:red
  barset:Países  
  from:0 till:20.70 color:PAN width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Орос улс|Орос]] (20.7%)&quot;
  from:0 till:16.60 color:PRI width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Хятад улс|Хятад]] (16.6%)&quot;
  from:0 till:16.40 color:PRD width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Өмнө Солонгос]] (16.4%)&quot;
  from:0 till:12.50 color:ALT width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[казах улс|Казах]] (12.5%)&quot;
  from:0 till:4.60 color:NA width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Герман улс|Герман]] (4.6%)&quot;
  from:0 till:4.20 color:midgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Турк улс|Турк]] (4.2%)&quot;  
  from:0 till:25.00 color:darkgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;бусад орон (25.0%)&quot;

TextData=
  pos:(180,215) fontsize:M text:&quot;Импорт&quot;
  pos:(110,205) fontsize:S text:&quot;Эх сурвалж: АНУ-ын ТТГ. 2012 он. 15.53 тэрбум $&quot;
  pos:(400,1) fontsize:S text:(%)
&lt;/timeline&gt;

[[Зураг:Hi-speed_trains_Afrosiyab_(Uzbekistan).JPG|thumb|200px|right|Хурдан галт тэрэг]]
[[Зураг:Uzbekistan_Airways_Boeing_767-300ER_UK-67001_DXB_2013-1-21.png|thumb|200px|right|Узбекистаны Боинг-767]]

=== Зам тээвэр ===
Узбекистан улс  3,645 км төмөр замтайгаас 620 км нь цахилгаанжсан. Энэхүү [[Транс-Каспийн төмөр зам]]аар улсынхаа томоохон хотуудыг хооронд нь болоод бүх хөрштэйгээ холбожээ. Ташкент–Самаркандын хурдан галт тэрэгний шугам 2011 онд ашиглалтанд орсон. 1977 онд ашиглалтанд орсон [[Ташкентын метро]] Казахт [[Алматын метро]] нээгдэхээс өмнө Дундад Азид ганц метро байлаа.

Узбекистанд  84,400 км авто зам байгаагаас 72,000 км нь цардмал. Узбекчүүд Солонгосын [[Тэү]], Америкийн [[Женерал-Моторс]]той хамтарсны үрээр [[автомашин]] үйлдвэрлэдэг болсон бөгөөд 2013 онд 251,342-г босгож ихэнхийг экспортолжээ. Туркийн ачаар мөн [[автобус]] хийж байгаа.

Узбекистанд нийтдээ 53 нисэх буудал байгаагаас 33 нь цардмал. Хамгийн том нь [[Ташкентийн олон улсын нисэх буудал]]. Эндээс Узбекистаны иргэний агаарын тээврийн компанийн онгоцонд суугаад [[Москва]], [[Токио]], [[Сингапур]], [[Лондон]], [[Нью-Йорк]] хүрч болно.

Узбекистан 10,253 км шатдаг хийн хоолой, 868 км газрын тосны хоолойтой.

=== Хэвлэл, холбоо ===
Узбекистанд 28 телевиз, 16 радиогийн газартай. 2012 онд 9 сая интернет хэрэглэгч байсан.

2001 онд Узбекистанд  507 сонин, 157 сэтгүүл хэвлэгдэж байжээ.

==Лавлах бичиг==
{{лавлах холбоос}}

== Цахим холбоос ==
{{commons category|Uzbekistan}}
* [https://web.archive.org/web/20160306164612/http://ikhzasag_diplomat.miniih.com/index.php/home/post/248 Монгол-Узбекистаны харилцаа]
* [https://globalconnect.uz/uzbekistan/general-information Узбекистаны талаархи ерөнхий мэдээлэл]

{{Ази}}
{{ЕАБХАБ-ын гишүүн улсууд}}
{{OIC}}
{{Хөтлөгч мөр Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөл}}
{{Хөтлөгч мөр Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллага}}
[[Ангилал:Узбекистан| ]]
[[Ангилал:Азийн орон]]
[[Ангилал:Далайд гарцгүй орон]]
[[Ангилал:Зөвлөлт Холбоот Улсын дараах улс]]
[[Ангилал:Ерөнхийлөгчийн засаглалтай бүгд найрамдах улс]]
[[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]]
[[Ангилал:Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөлийн гишүүн орон]]
[[Ангилал:Төв Ази]]</text>
      <sha1>isku8pc4cg2fx36m30tsxudkue660tf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823017</id>
      <parentid>823016</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T15:45:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823017</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50357" sha1="kuqi7jl2bzim7vtu2sswneuf0lgeh45" xml:space="preserve">{{Инфобокс улс
| conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс
| common_name            = Узбекистан
| religion               = {{unbulleted list
|96.1% [[Узбекистан дахь лалын шашин|Ислам]]
|2.2% [[Узбекистан дахь христийн шашин|Христ]]
|1.7% [[Узбекистан дахь шашин шүтлэг|Бусад]]
}}
| native_name            = {{lang|uz|Oʻzbekiston Respublikasi}}&lt;br/&gt;{{lang|uz|Ўзбекистон Республикаси|italics=no}} ([[Узбек хэл|Узбек]])
| image_flag             = Flag of Uzbekistan.svg
| flag_type              = [[Узбекистаны төрийн далбаа|Далбаа]]
| image_coat             = Emblem of Uzbekistan.svg
| symbol_type            = [[Узбекистаны төрийн сүлд|Сүлд]]
| national_anthem        = {{lang|uz|O{{okina}}zbekiston Respublikasining Davlat Madhiyasi / Ўзбекистон Республикасининг Давлат Мадҳияси}}&lt;br /&gt;&quot;[[Узбекистаны төрийн дуулал|Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Төрийн Дуулал]]&quot;{{parabr}}{{center|[[File:National Anthem of Uzbekistan (Instrumental).ogg]]}}
| image_map              = File:Uzbekistan (centered orthographic projection).svg
| map_caption            = Узбекистаны байршил (улаан)
| capital                = [[Ташкент]]
| coordinates            = {{Coord|41|19|N|69|16|E|type:city_region:UZ}}
| largest_city           = capital
| official_languages     = [[Узбек хэл]]&lt;ref name=law&gt;{{cite web |title=Uzbekistan: Law &quot;On Official Language&quot; |url=https://www.refworld.org/docid/3ae6b4d328.html |website=Refworld |access-date=26 November 2022 |archive-date=8 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190508060700/https://www.refworld.org/docid/3ae6b4d328.html |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Constitution of the Republic of Uzbekistan|url=http://constitution.uz/en|website=constitution.uz|access-date=26 November 2022|archive-date=15 December 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151215043716/http://constitution.uz/en|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| regional_languages     = [[Каракалпак хэл]]&lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt;
| common_languages       = [[Узбек хэл]] • [[Орос хэл]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mytashkent.uz/2015/04/27/bespraven-no-vostrebovan-russkij-yazyk-v-uzbekistane|publisher=MyTashkent|access-date=26 November 2022|title=Бесправен, но востребован. Русский язык в Узбекистане|date=27 April 2015|archive-date=28 November 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221128024300/https://mytashkent.uz/2015/04/27/bespraven-no-vostrebovan-russkij-yazyk-v-uzbekistane/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://365info.kz/2015/09/russkij-yazyk-v-uzbekistane|publisher=365info|access-date=1 August 2022|title=Почему русский язык нужен узбекам?|date=11 September 2015|archive-date=17 August 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220817070937/https://365info.kz/2015/09/russkij-yazyk-v-uzbekistane|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://magazines.russ.ru/nz/2009/4/ab21.html|work=Emergency Reserve Magazine|access-date=1 August 2022|title=Русский язык: жизнь после смерти. Язык, политика и общество в современном Узбекистане|date=2019|archive-date=23 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160623201807/http://magazines.russ.ru/nz/2009/4/ab21.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cabar.asia/en/uzbekistan-why-uzbek-language-has-not-become-a-language-of-politics-and-sciencel|publisher=cabar|access-date=26 November 2022|title=Uzbekistan: Why Uzbek Language Has Not Become a Language of Politics and Science?|date=2019}}{{Dead link|date=October 2022|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt;
| religion_year          = 2021
| languages_type         = Ярианы хэлнүүд
| languages              = [[Каракалпак хэл]] • [[Тажик хэл]] • [[Корё мар]] • [[Туркмен хэл]] • [[Украин хэл]] • [[Азербайжан хэл]] • [[Уйгур хэл]] • [[Араб хэлний Төв Азийн аялгуу|Төв Азийн Араб хэл]] • [[Бухори (Еврей-Тажик аялга)|Бухори]] ба [[Узбекистаны хэлнүүд|бусад]]
| ethnic_groups          = {{unbulleted list
|84.5% [[Узбекчүүд]]
|4.8% [[Тажикууд]]
|2.4% [[Казахууд]]
|2.2% [[Каракалпакчууд]]
|2.1% [[Узбекистан дахь оросууд|Оросууд]]
|4.0% [[Узбекистан дахь угсаатны бүлгүүд|Бусад]]
}}
| ethnic_groups_year     = 2021&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://data.egov.uz/eng/data/6117a05996188a0f14ac917b?page=1|title=Permanent population by national and / or ethnic group, urban / rural place of residence|id=2-001-1779|publisher=Data.egov.uz|access-date=2022-09-16|archive-date=2 February 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230202184355/https://data.egov.uz/eng/data/6117a05996188a0f14ac917b?page=1|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| religion_ref           = &lt;ref&gt;{{cite web|title=2021 Report on International Religious Freedom: Uzbekistan|url=https://www.state.gov/reports/2021-report-on-international-religious-freedom/uzbekistan/|access-date=26 November 2022|website=United States Department of State|archive-date=2 June 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220602232057/https://www.state.gov/reports/2021-report-on-international-religious-freedom/uzbekistan/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| demonym                = [[Узбекистаны хүн ам|Узбекистанчууд]]
| government_type        = [[Нэгдмэл улс|нэгдмэл]] [[ноёрхогч намын тогтолцоо|ноёрхогч-намын]] [[Ерөнхийлөгчийн засаглалын систем|ерөнхийлөгчийн]]  [[бүгд найрамдах улс]]&lt;ref name=&quot;UNDP&quot;&gt;{{cite web|date=2006|title=Bertelsmann Transformation Index 2006|url=https://bti-project.org/fileadmin/api/content/en/downloads/reports/country_report_2006_UZB.pdf|access-date=3 January 2021|website=World Development Report 2006|publisher=[[The World Bank]]|quote=The party system appears stable and moderate, characterized by moderate fragmentation, relatively high polarization, and moderate voter volatility. However, it is not socially rooted. All five registered parties strictly follow the government line. The Liberal Democratic Party of Uzbekistan (LDPU) is the dominant party. At the other end of the party spectrum, there are four opposition parties that have consistently been denied registration. Most of the officially registered cooperative associations and interest groups are part of authoritarian corporatist structures.|archive-date=19 September 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210919051656/https://bti-project.org/fileadmin/api/content/en/downloads/reports/country_report_2006_UZB.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| leader_title1          = [[Узбекистаны Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]]
| leader_name1           = [[Шавкат Мирзиёев]]
| leader_title2          = [[Узбекистан Улсын Ерөнхий Сайд|Ерөнхий Сайд]]
| leader_name2           = [[Абдулла Арипов]]
| legislature            = [[Олий Мажлис]]
| upper_house            = [[Узбекистаны Сенат|Сенат]]
| lower_house            = [[Узбекистаны Хууль Тогтоох Танхим|Хууль Тогтоох Танхим]]
| sovereignty_type       = [[Узбекистаны түүх|Түүх]]
| established_event1     = [[Хар ханы улс]]
| established_date1      = 840
| established_event2     = [[Хорезмын эзэнт улс|Хорезмын эзэнт гүрэн]]
| established_date2      = 1077
| established_event3     = [[Төмөрийн улс|Төмөрийн эзэнт гүрэн]]
| established_date3      = 1370-1507
| established_event4     = [[Узбекийн ханлиг]]
| established_date4      = 1428-1471
| established_event5     = [[Шейбанидын ханлиг]]
| established_date5      = 1500-1920
| established_event6     = [[Хивын ханлиг]]
| established_date6      = 1511-1920
| established_event7     = [[Кокандын хаант улс]]
| established_date7      = 1709-1876
| established_event8     = [[Бухарын Эмират Улс]]
| established_date8      = 1785 -1920
| established_event9     = [[Туркестаны Автономит Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Улс|Туркестаны АЗСБН]]
| established_date9      = 4 сарын 30 1918
| established_event10    = [[ЗХУ-ын үндэсний хил хязгаараар явуулсан хуваалт#Төв Ази|Үндэсний хуваалтын]] дараа [[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс|ЗСБНУзбУ]] байгуулагдав
| established_date10      = 10 сарын 27, 1924 он
| established_event11    = [[ЗХУ]]-аас тусгаар тогтнов
| established_date11     = 8 сарын 31, 1991 он
| established_event12    = [[ЗХУ-ын задрал|Хүлээн зөвшөөрөгдөв]]
| established_date12     = 12 сарын 26, 1991 он
| area_km2               = 448,978
| area_rank              = 56
| area_sq_mi             = 172,742 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| percent_water          = 4.9
| population_estimate    = 37,543,167&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stat.uz/uz/|title= O‘zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi statistika agentligi }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://stat.uz/uz/matbuot-markazi/qo-mita-yangiliklar/34140-demografik-holat-2022-yil-yanvar-sentabr-2 |title= Demografik holat (2022 yil yanvar-dekabr) |access-date=2023-02-01 |archive-date=2022-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421125517/https://data.gov.uz/ru/datasets/4967 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| population_estimate_year = 2022
| population_estimate_rank = 40
| population_census_year = 
| population_density_km2 = 82.3
| population_density_sq_mi = 182.8 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| population_density_rank = 128
| GDP_PPP                = {{increase}} $425.238  тэрбум&lt;ref name=&quot;IMFWEOUZ&quot;/&gt;
| GDP_PPP_year           = 2024
| GDP_PPP_rank           = 57
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $11,900&lt;ref name=&quot;IMFWEOUZ&quot;/&gt;
| GDP_PPP_per_capita_rank = 122
| GDP_nominal            = {{increase}} $112.689 тэрбум&lt;ref name=&quot;IMFWEOUZ&quot;/&gt;
| GDP_nominal_year       = 2024
| GDP_nominal_rank       = 67
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $3,600&lt;ref name=&quot;IMFWEOUZ&quot;/&gt;
| GDP_nominal_per_capita_rank = 137
| Gini                   = 36.7 &lt;!--number only--&gt;
| Gini_year              = 2013
| Gini_change            = decrease &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| Gini_ref               = &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/content/income-gini-coefficient|title=Income Gini coefficient {{!}} Human Development Reports|website=hdr.undp.org|access-date=6 December 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100610232357/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html|archive-date=10 June 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mecometer.com/whats/uzbekistan/gini-index/|title=GINI index – Uzbekistan|website=MECOMeter – Macro Economy Meter|access-date=6 December 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150404160525/http://mecometer.com/whats/uzbekistan/gini-index/|archive-date=4 April 2015}}&lt;/ref&gt;
| HDI                    = 0.727 &lt;!--number only--&gt;
| HDI_year               = 2021&lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
| HDI_change             = increase&lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=26 November 2022|archive-date=8 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220908114232/http://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank               = 101
| currency               = [[Узбекистаны сум|Узбекийн сум]]
| currency_code          = UZS
| time_zone              = [[Узбекистаны Цаг|UZT]]
| utc_offset             = +5
| utc_offset_DST         = 
| time_zone_DST          = 
| date_format            = өө/сс жжжж&lt;sup&gt;c&lt;/sup&gt;
| drives_on              = right
| calling_code           = [[Узбекистан дахь утасны дугаар|+998]]
| cctld                  = [[.uz]]
| footnote_a             = [[Каракалпакстан]]д давхар албан ёсны.&lt;ref name=law/&gt;
| footnote_b             = 1991 оны 8 сарын 31-нд [[ЗСБН Узбек улсын Дээд Зөвлөл]] нь узбек улсыг [[Зөвлөл Холбоот Улс]]аас тусгаар тогтносон гэж зарласан. Узбекийн засгийн газар нь дараагийн өдрийг үндэсний баяраар зарлаж, тухайн өдөр нь [[Тусгаар Тогтнолын Өдөр (Узбекистан)|Тусгаар Тогтнолын Өдөр]] болсон.
| footnote_c             = [[Орос хэл]] болон [[Кирилл үсэг]] өө.сс.жжжж форматыг ашигладаг.
| today                  = 
| official_website       = {{URL|https://www.gov.uz/en|gov.uz}}
}}

'''Узбекистан''' ([[Узбек хэл|узбек.]] ''Oʻzbekiston / Ўзбекистон'' [ozbekiˈstɒn]), албан ёсоор — Бүгд Найрамдах Узбекиста́н Улс ([[Узбек хэл|узбек.]] ''Oʻzbekiston Respublikasi / Ўзбекистон Республикаси'')- [[Төв Ази]], тэр дундаа [[Дундад Ази]], [[ГЦ+5]] цагийн бүст [[Казахстан]], [[Киргиз]], [[Тажикистан]], [[Афганистан]], [[Туркменистан]] таван улсаар хүрээлүүлж оршдог тусгаар тогтносон [[Далайд гарцгүй улс|Далайд гарцгүй]] эх газрын [[улс]]. 447 мянган хавтгай дөрвөлжин километр нутагтай (дэлхийд 51-р том, Монголоос 3,5 дахин бага). Баруун болон төв нутаг нь нам доор, зүүн хилээрээ 4000 м-ээс өндөр уултай. 90% цөл, 10% хувь үржил шимт хөндий.

Узбекистан улс түүхэндээ [[перс]], [[түрэг угсаатан|түрэг]], [[монгол угсаатан|монгол]], [[слав угсаатан|слав]] угсаатны эрхэнд орж явсан байна. [[Бухар]], [[Самарканд]] гээд [[Торгоны зам]] дагуу эртний хотууд байдаг. [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]] бутарсан [[1991]] онд '''Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс''' (БНУзбУ) нэрээр тусгаар тогтнож, [[1992]] онд [[НҮБ]]-д элсэн [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрх]] олжээ.  [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] төрийн байгууламж, [[ерөнхийлөгч]]ийн эрх давамгайлах [[бүгд найрамдах улс|Бүгд найрамдах]] засаглалтай. Засаг захиргааны хувьд 12 муж, 1 бүгд найрамдах улс, 1 улсын хотод [[Узбекистан улсын засаг захиргааны хуваарь|хуваагддаг]]. Улсын албан ёсны [[узбек хэл]]энд улсаа [[латин үсэг|латин]] үсгээр ''O'zbekiston'' хэмээн бичиж, ['''Узбекистан'''] гэж хэлдэг. Үүний ''[[-стан]]'' нь монголоор ''улс, орон'' гэх залгавар юм. 

Өдгөө 30 сая хүн амтай (дэлхийд 46-р ордог). Хүн амын 80 хувийг эзэлсэн [[узбекчүүд|узбек үндэстнээс]] гадна [[оросууд|орос]], [[тажикууд|тажик]], [[казахууд|казах]], [[хархалпак ястан|хархалпак]] гээд 100 орчим ястан аж төрөн сууж байдаг ба бүх ардын 90 хувь [[исламын шашин|ислам]], 9 хувь [[христосын шашин|христос шашны]] ёсыг дагадаг байна.

Узбекистан улс [[хөвөн]], [[зэс]], [[алт]], [[Уран (химийн элемент)|уран]], [[шатдаг хий]] гэх мэт олон төрлийн зүйл бүтээж дотоод гадаадад борлуулдаг. Нийт [[Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн|ДНБ]]-ийн хэмжээгээр дэлхийн [[Улс орнуудын жагсаалт|194]] улсаас [[Дэлхийн улсуудын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний жагсаалт (нэрлэсэн үнэ)|69]], нэг хүнд ноогдох дүнгээр [[Олон улсын харьцуулалт: Нэг хүнд ногдох ДНБ|135]]-р байр хавьд явж байгаа. НҮБ, [[Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөл|ТУХН]], [[Шанхайн Хамтын Ажиллагааны Байгууллага|ШХАБ]]-ын гишүүн болж олон улстай харилцаа өргөжүүлж буйн дотор [[Монгол Улс]]тай 1992 оны 1-р сарын 25-нд дипломат харилцаа тогтоосон байна. 

Нийслэл [[Ташкент]] 2 сая оршин суугчтай. Мөнгөний нэгж — [[Узбекистаны сум|сум]]. Одоогийн ерөнхийлөгч нь [[Шавкат Мирзиёев]].

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч [[Ухнаагийн Хүрэлсүх]] 2024 оны 6-р сарын 24-25-нд Узбекистан улсад албан ёсны айлчлал хийсэн. 

Узбекистаны Ерөнхийлөгч [[Шавкат Мирзиёев]] Монгол Улсад 2025 оны 6-р сарын 24-25-нд албан ёсоор айлчлав. 

== Нэр ==
Энэ улсын үндсэн хүн ам нь [[узбекчүүд|узбек]] үндэстэн учраас оноосон нэрийг '''Узбек''' гэсэн. Узбекистан болон [[орос]], [[англи]] хэлнээ '''Узбекистан''' буюу &quot;улс, орон&quot; гэсэн ''[[-стан]]''  дагаврыг хамтатган бичиж байгаагаас [[Монгол Улс|Монголд]] ''Узбекистан Улс'' гэх маягаар ижил утга давтан хэрэглэгдэж байна. Узбек гэсэн нэрийг [[Алтан Орд|Алтан ордны]] улсын ''[[Өзбег|Узбек хан]]ы'' нэрээс үүсэв үү, ''өөртөө эзэн'' гэсэн түрэг үгсийн нийлэмж үү гэх мэт бат мэдэгдээгүй хэдэн таамаг байдаг. [[Узбек хэл|Узбекээр]] ''Oʻzbekiston'' гэж бичдэгээс хараад ''Өзбек'' гэмээр юм шиг боловч узбекээр хэлэхийг нь сонсвол хуучнаараа ''Узбек'' гэхэд болно. Монгол үсгээр {{юникодмонгол|ᠦᠽᠪᠡᠻ}} (''үзбек'') гэж бичнэ.

== Газар зүй ==
Узбекистан '''448,978''' хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, [[Ирак]] улсаас арай том, Монгол Улсын газар нутгаас 3,5 дахин бага буюу дэлхийн [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|58-р том]] орон юм. 

[[Зураг:Uzbekistan_satellite_photo.jpg|thumb|left|200px|Сансраас харсан зураг]]
[[Зураг:Узбек улсын газрын зураг.png|right]]

=== Байрлал ===
Хойд өргөргийн  37° — 46°, зүүн уртрагийн 56° — 74° дотор [[Төв Ази]], тэр дундаа [[Дундад Ази]]д оршдог. Хөндлөн 1,425 км, гулд 930 км байдаг тэгш өнцөгт хэлбэрийн нутаг дэвсгэртэй. Далайд гарцгүй, бүр [[Лихтенштайн]] шиг хоёр улс дамжих хэрэг гарна. Хойд талаараа [[Казахстан|Казахстан улс]] (203 км), [[Арал тэнгис]] (420 км), зүүн талаараа [[Киргиз]] (1099 км), [[Тажикистан]] (1161 км), өмнө талаараа [[Афганистан]] (137 км), [[Туркменистан]] (1621 км) улстай хиллэдэг.

=== Газар ус ===
Узбекистан орны 80% цөл, 10% л үржил шимтэй. Нутгийн баруун болон төв биеэр алдарт [[Кызылкум]] (Улаан элс), баруун урд талаар [[Аралын Каракум]] байдаг байна. Зүүн талд үржил шимт [[Ферганы хөндий]] байна. Узбекистан ерөнхийдөө нам доор газар, зүүн хойд талаар харин [[Тэнгэр уул]], зүүн урд талаар [[Памирын нуруу]] тулдаг байна. [[Гиссарын нуруу]]нд Узбекистаны хамгийн өндөр [[Хазрет-Султан]] (4,643 м)  ([[Узбек хэл|узбек]]. ''Hazrati Sulton choʻqqisi'') оргил байдаг. [[Сырдарья]] мөрөн хөндлөн дайраад гардаг бол [[Амударья]] баруун урд хилээр урсаад [[Арал тэнгис|Арал тэнгист]] цутгадаг байна. Туркмений хил дээр хамгийн нам доор цэг [[Сарыкамыш]] (12 м) гэж томоохон нуур тогтсон. Мөн [[Устюрт]]ын өндөрлөг, [[Мирзачуль|Мирзачулийн]] тал, [[Айдаркуль]] нуурыг дурдууштай.
[[File:Aral Sea 1989-2008.jpg|thumb|left|200px|1989, 2008 оны [[Арал тэнгис]]]]
[[File:Chatkal-Charvak.jpg|thumb|right|200px|[[Чаткал]] голын гүүртэй хэсэг]]
=== Уур амьсгал ===
Узбекистан орон эх газрын уур амьсгалтай. Өвлийн хүйтэн −40 °C, зуны халуун 40 °C хүрнэ. Жилд дунджаар 100 — 200 мм хур тунадас, уулнаа 900 м хүртэл унадаг.

=== Амьтан ургамал ===
3000 зүйлийн [[өвс]] ургамал, 80 зүйлийн [[мод]] ургадаг. 5 хувь хүрэхгүй ойтой. 

[[Каракуль хонь]], [[цагаан зээр]], [[бөхөн]], [[хүрэн баавгай]], [[чоно]], [[үнэг]], [[дорго]], [[зэрлэг гахай]] зэрэг 40 зүйлийн хөхтөн, [[тагтаа]], [[бүргэд]], [[шонхор]] гээд 400 зүйл шувуу байна. 

=== Ашигт малтмал ===
[[Газрын тос]], [[шатдаг хий]], [[нүүрс]], [[алт]], [[Уран (химийн элемент)|уран]], [[мөнгө]], [[зэс]], [[төмрийн хүдэр]], [[молибден]]ий нөөцтэй.

== Хүн ам зүй ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px&quot;
|+ 
! style=&quot;width:160px;&quot;| Яс үндэс  !! Хүн ам &lt;br&gt;(2000 он)!! Хувь
|-
| [[Узбек үндэстэн]] || 18,959,577 || 77.6 %
|-
| [[Орос үндэстэн]] || 1,199,015 || 4.9 %
|-
| [[Тажик үндэстэн]] || 1166713 ||  4.8 %
|-
| [[Казахууд|Казах үндэстэн]]||  990,022 || 4.0 %
|-
| [[Хархалпак ястан]] || 504,301 || 2.1 %
|-
| бусад ард түмэн ||  1,610,564 || 6.6 %
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px&quot;
|-
! style=&quot;width:50px;&quot;| Он !! Хүн ам 
|-
| 1926 || 4,750,175
|-
| 1939 || 6,271,269
|-
| 1959 || 8,105,704
|-
| 1979 || 15,389,307
|-
| 1989 || 19,810,077
|-
| 2000 || 24,500,000
|-
| 2014 || 30,492,800
|-
|}

1950–аад оноос хойш Узбекистан орны хүн олширч, хэд дахин үржиж 2014 онд 30,492,800–д хүрчээ. Дэлхийн 194 улсаас [[Улс орнууд хүн амын тоогоор|41–р]] ордог олон хүн амтай бөгөөд [[Дундад Ази]]даа нэгдүгээрт байна. Мянган хүн тутамд 22 төрж, 5 нас бардаг. Хүн амын 26 хувь 0–14 насны багачууд, 67% нь 15–64 насны хөдөлмөрийн чадвартан, 6% нь 65-ээс дээш өндөр настан юм. Хүн амын нягт — 65.8 хүн/км², хүйсийн харьцаа жигд, бичиг үсэг тайлагдалт — 99%, хотжилт — 51%, дундаж наслалт — 72 нас.

=== Ард түмэн ===
[[Зураг:Uzbek_Kids.JPG|thumb|right|200px|[[Самарканд]]ын зах дотор хуушуур зарж явсан хөвүүд]]
Узбекистанд олон үндэстэн, ястан аж төрөн суудаг. [[Узбекчүүд|Узбек үндэстэн]] 78% эзэлж байна. Үлдсэн 22 хувийг [[Зөвлөлт Холбоот Улс]]ын ул мөр [[оросууд|орос]] (5%), [[Тажикууд|тажик]] (5%), [[казахууд|казах]] (4%), [[Каракалпакчууд|хархалпак]] (2%), [[Татарууд|татар]] (1%), [[Киргизүүд|киргиз]] (1%), [[Солонгосчууд|солонгос]] (0.7), [[Туркменчүүд|туркмен]] (0.6), [[украинчууд]] (0.4), [[арменичууд|армени]] (0.2) гээд зуу гаруй яс, үндэсний оршин суугчтай. Тажикийн тоо үүнээс ч их байж мэднэ. Энд эртнээс тажик (иран), узбекчүүд (түрэг) хутгалдан сууж цус ихээр холилдсон ([[сарт]] гэгдэж байв) гэдэг бол хаа холын солонгос, [[еврей|еврейчүүд]] [[Иосеф Сталин|Сталины]] үед цөллөгөөр нутагшжээ.

=== Хэл, шашин ===
Ард түмэн узбек, [[тажик хэл|тажик]], [[казах хэл|казах]] гэх мэт өөрсдийн төрөлх хэлээр ярина. Үндсэн хүн амын [[узбек хэл]] 1991 онд тусгаар тогтносон Узбекистан улсын цор ганц төрийн албан ёсны хэл болжээ. Хот томоохон суурин газрынхан [[орос хэл]] мэддэг. 1992 онд узбек бичгийг [[кирилл үсэг|кирилл]] цагаан толгойг халж [[латин үсэг]]т шилжихээр шийдвэрлээд 2005 оноос дунд сургуульд зааж эхэлсэн юм.

Иран, [[түрэг угсаатан]] буюу хүн амын 90% [[ислам шашин]]тан хотон хүмүүс юм. Тэртээ VIII зуунаас ислам дэлгэрсэн. Суннит урсгал голлох болсон. Удагаар нь орос, украин голдуу хүн амын 9% [[христосын шашин]]тан байна. Одоо Узбекистан улсад исламын 2050, үнэн алдартны 37, солонгос христийн 52, [[Иудаин|иудейн]] 8, [[бахай шүтлэг|бахайн]] 6 сүм байгаа ажээ.
=== Хот суурин ===
[[Зураг:Vue_de_l%27Aqua-Park_-_Tachkent.jpg|thumb|left|200px|[[Ташкент хот]]]]
Узбекистан улсад [[Узбекистан улсын 10 том хот|120 гаруй хот]], 115 гаруй [[балгас]] (томоохон суурин) байна. Үүнээс томоохон нь:
{|class=&quot;wikitable&quot;
|+ 2010 оны хүн амын тоогоор:
|- valign=&quot;top&quot;
|
* [[Ташкент]] (2,194,272 хүнтэй)
* [[Наманган]] (427,783)
* [[Андижан]] (370,714)
* [[Самарканд]] (352,047)
* [[Нукус]] (240,488)
* [[Бухар]] (231,793)
||
* [[Харш]] (226,130)
* [[Коканд]] (209,389)
* [[Ферган]] (209,389)
* [[Маргилан]] (168,515)
* [[Навои]] (159,138)
* [[Жизак]] (147,260)
|}

== Эш түүх ==
=== Түүхийн эхэн үе ===
[[Зураг:Silk_route.jpg|thumb|200px|right|[[Торгоны зам]] дайрдаг байв]]
Узбекистанаас [[палеолит]]ийн үеийн дурсгал олддог. 1938 онд 70 мянган жилийн тэртээх [[неандерталь]] хүүний гавлын ясыг олжээ.

Эртний Узбекистанд [[иран угсаатан]] амьдарч байв. Манай эриний өмнөх үед [[Бухар]], [[Самарканд]] зэрэг олон хот үүсч [[Согд]], [[Тохар]]ын улс оршиж, [[Өрнө дахин|Өрнө]]-[[Дорно дахин|Дорныг]] холбосон [[Торгоны зам]] гарч [[Мавереннахр]] харьцангуй баян чинээлэг газар болжээ. [[Македоны Александр]]ын байлдан дагууллын дараа [[Грек-Бактрын улс]] тогтож байсныг персийн [[Парфян]], [[Сасан]] хоёр улс залгажээ. V-VII зуунд [[Цагаан хүннү]], [[Түрэг улс]] Узбекистанд нэвтэрсэн. Түүхийн эхэн үед [[зороастрын шашин|зороастр]], [[буддын шашин|будда]], [[христийн шашин|христ]], [[тэнгэр шүтлэг|тэнгэр]] гээд олон шашин байсан бол [[Арабчууд|арабын]] байлдан дагуулалтын VII зуунаас [[ислам шашин]] дэлгэрч эндэхийн үндсэн шашин болон уламжилжээ. [[Дамаскийн халифт улс]] (661–750)–ын үед шинжлэх ухаантай хоршин [[перс хэл]] [[Дундад Ази]]д голлосоор байсан ба 819–999 онд [[Саманы улс]] (тажик перс) Узбекистант төвлөж байв.

[[Зураг:Teymur.jpg|thumb|200px|left|[[Төмөр]] хаан [[Самарканд]]ад хуримласан нь. 1628 оны зураг]]
===  Түрэг, монголын үе ===
IX зуунаас [[түрэг угсаатан|түрэг угсааны]] нүүдэлчин аймгууд урагш түрж Хорасанд [[Газнийн улс]], Өрнө Ази даяар [[Сельжук улс]], Мавереннахрт [[Хар ханы улс]]ыг байгуулжээ. 1097-1231 онд перс соёлтой, түрэг хааны [[Хорезм улс]] оршин байв. 1219-1225 онд [[Чингис хаан]]ы [[монгол үндэстэн|монгол]] цэрэг энэхүү Сартуул иргэнийг дайлаар мордоод нутаг орныг [[Их Монгол Улс|гүрэндээ]] нэгтгэснээс Мавереннахр [[Цагаадайн улс]] (1225–1340)–ынх болов. Цагаадайн улс доройтоход олон аймаг тэмцсэнээс [[Төмөр]] дийлж [[Төмөрийн улс|эзэнт улс]] (1370–1507) байгуулсан ч өөрөөс нь хойш өөдлөөгүй. Төмөрийн улсын үед үндсэн хүн ам түрэг болж, [[Алишер Навои]] [[Цагадайн хэл]]ээр (түргээр) зохиол туурвиж, [[Улугбек]] одон орон судалж байв.

=== Узбекистаны ханлигууд ===
[[Зураг:Kalon-Ensemble_Buchara.jpg|thumb|200px|right|[[Бухар]]ын түүхэн төв]]
Арал тэнгисийн эрэгт байсан [[узбекчүүд]] 1501 оноос Узбекистан орныг эзэлж эхэлсэн. [[Бухарын хант улс]] (1500–1785) Бухар, [[Ташкент]], [[Ферганы хөндий]]д бэхэжсэн бол [[Хивын ханлиг]] (1511–1920) Каспийн тэнгисийн эрэг [[Хорезм]] нутаг болон [[Амударья]]гийн баян бүрдийг түшин тогтжээ. Бухарын ханлигийг Зүчийн хүү [[Шибан]]ы удмынхан байгуулсан бөгөөд суннит, шийтийн ялгаанаас болж [[Сафавын улс]] (Иран)–тай байлдаж байлаа. Умрын түрэлт үргэлжээс байсан бөгөөд Узбекистаны хотуудыг [[казахстан]], [[монголчууд]] довтолсоор байв. Сүүлд Ферганы хөндийд [[Кокандын хант улс]] (1709–1876), Бухарт төвлөсөн [[Бухарын Эмират Улс]] (1785–1920) тогтжээ. Эмир нь [[мангыт]] овогтой байв.

=== Орос, Зөвлөлтийн үе ===
[[Зураг:Cotton (8145399540).jpg|thumb|200px|right|[[Хөвөн]]гийн тариалан]]
[[Зураг:Ветераны ТашКБМ.jpeg|thumb|200px|right|1979 он. [[Ташкент]]ийн машин зохион бүтээх товчооныхон]]
[[Оросын Хаант Улс]] 1850 онд [[Кавказ]]ыг эзэлчихээд [[Дундад Ази]] руу хандаж 1865, 1867, 1868 онд [[Ташкент]], Бухар, Самаркандыг буулган авав. Тэгэхдээ ивээлийн орон (᠋᠋''[[проктерат]]'') гэж ойлголцсон бөгөөд 1876 онд Коканд бууж өгснөөр бүрэн эзлэгджээ. [[Туркестаны губерн]]ийг үүсгэснээс Узбекистан оронд ''Сырдарья'', ''Самарканд'', ''Каспийн чанад'' гэсэн гурван муж болон ''Бухарын эмирийн нутаг'' байсан. Орост хувьсгал гарч [[Зөвлөлт Холбоот Улс]] болон өөрчлөгдөхөд [[Туркестан]]ыг ард түмний яс үндсээр ангилж шинээр тав салгасан. Үүнд Узбек үндэстний голлосон нутаг — Узбекистан 1924 онд [[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс]] (ЗСБНУзбУ) нэртэй байгуулагдаж ЗХУ-ын 15 Бүгд найрамдах улсын нэг болжээ. 1929 онд [[Тажикистан]] салж, 1936 [[Хархалпак]] нэмэгдсэнээр өөр газар нутгийн том өөрчлөлт ороогүй байсаар тэр чигээр тусгаар тогтносон юм. Зөвлөлтийн үед бүх төрлийн аж үйлдвэр хөгжиж, төр соёлын олон төрлийн албан газар нээгджээ. [[Хөвөн]]гийн тариалалтанд 1960-аад оноос Амударья, Сырдарьягийн усыг ашигласан нь [[Арал тэнгис]]ийг ширгэхэд нөлөөлсөн. Хамгийн удаандаа 1959—1983 онд [[Шараф Рашидов]] нам, орны тэргүүнээр ажиллаж байв.

=== Өнөөгийн Узбекистан ===
ЗХУ-ын төгсгөл үе 1989 онд [[узбек хэл]]ийг албан ёсны болгож, 1990 онд [[Ислам Каримов]]ыг Дээд Зөвлөлийн дарга болгожээ. 1991 оны 8-р сарын 31-нд Узбекистан улсын тусгаар тогтнолыг зарласан нь 12 сарын 21-нд [[Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөл|ТУХН]]-д гишүүнээр элсч, хэд хоногийн дараа ЗХУ албан ёсоор задарч, бүх нийтийн 98 хувийн саналыг хурааснаар бүрэн баталгаажжээ. Ислам Каримов анхны ерөнхийлөгч болсон. Тусгаар тогтносны дараа улсын цөөнх болсон [[оросууд]]аас 2 сая хүн Узбекистаныг орхин гарсан ба шашин шүтэх эрх чөлөөлөгдсөнөөр уламжлалт [[ислам]] шууд сэргэжээ. Каримов 1995 онд шууд улирсан бол 2000, 2007 онд 90 хувийн дэмжлэгтэй улиран сонгогдоод байна.

== Төр засаг==
[[File:Oliy Majlis (Parliament of Uzbekistan).jpg|thumb|left|200px||Хуулийн танхимийн ордон]]
[[File:Islam karimov cropped.jpg|right|thumb|180px|[[Ислам Каримов]]]]
Узбекистан бол [[ерөнхийлөгч]]ийн эрх мэдэл давуу [[бүгд найрамдах улс|Бүгд найрамдах засагтай]], [[Нэгдмэл улс|нэгдмэл]] төрийн байгууламж бүхий улс юм. 1989 оноос төр засгийн тэргүүн, улсын ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан [[Ислам Каримов]] 2016 онд нас нөгчиж, түүний халааг ерөнхий сайд байсан  [[Шавкат  Мирзиёев]] авсан. Улсын ерөнхийлөгчийг 7 жил тутам бүх ардын саналаар сонгодог. 

Ерөнхийлөгч [[ерөнхий сайд]]ыг томилдог. 2016 оноос [[Абдулла Арипов]] ерөнхий сайд хийж байна. 

''[[Олий мажлис]]'' (Дээд хурал) 1995 онд үүсэн байгуулагдсан. 100 гишүүнтэй Сенат, 150 гишүүнтэй Хуулийн танхим гэж хуваагдана. Хуулийн танхимийн 150 суудлын 15-ыг байгаль орчны газраас томилдог. 2010 оны сонгуулиар [[Узбекистаны либерал ардчилсан нам]],  [[Узбекистаны ардын ардчилсан нам]], [[Узбекистаны үндэсний сэргэл ардчилсан нам]], [[Шударга нийгэм ардчилсан нам]] 135 суудлыг хуваан суусан. 

2005 онд Андижаны жагсаалыг эрх бароигчид зэвсгээр дарсан бол 2007 онд цаазаар аваачих ялыг зогсоосон байна. 

=== Орон нутаг === 
Узбекистан улс эхлээд 12 [[муж]] ({{lang-uz|viloyat}}), 1 [[бүгд найрамдах улс]] (''respublika''), 1 [[хот]] (''shahar''), бүгд 14 нутагт хуваагдаж байна. 
[[Зураг:Uzbekistan provinces numbered.svg|thumb|right|450px|Узбекистан улсын 14 орон нутаг (хүснэгтийн дугаараар)]]
{| class=&quot;wikitable&quot;  style=&quot;font-size:90%;&quot; align=center
|- style=&quot;text-align:center; 
! #
! width=&quot;110&quot; | Нэр
! Узбекистан нэр
! Нутгийн төв
! Хүн ам (2008)
|----------bgcolor=lightblue
|Colspan=6 align=center|— '''[[хот]]''' — (shahar, үгийн араас shahri)
|- align=&quot;center&quot; 
|1
|[[Ташкент хот]]
|Toshkent shahri
|[[Ташкент]]
|2,192,700
|----------bgcolor=lightblue
|Colspan=6 align=center|— '''[[муж]]''' — (viloyat, үгийн араас viloyati)
|- align=&quot;center&quot; 
|2
|Андижан муж
|Andijon viloyati
|[[Андижан]]
|2,477,900
|- align=&quot;center&quot; 
|3
|Бухар муж
|Buxoro viloyati
|[[Бухар]]
|1,576,800
|- align=&quot;center&quot; 
|12
|Ферган муж
|Farg’ona viloyati
|Ферган
|2,997,400
|- align=&quot;center&quot; 
|4
|Жизак муж
|Jizzah viloyati
|Жизак
|1,090,900
|- align=&quot;center&quot; 
|7
|Наманган муж
|Namangan viloyati
|[[Наманган]]
|2,196,200
|- align=&quot;center&quot; 
|6
|Навои муж
|Navoiy viloyati
|Навои
|834,100
|- align=&quot;center&quot; 
|5
|Кашкадарья муж
|Qashqadaryo viloyati
|[[Харш (хот)|Харш]]
|2,537,600
|- align=&quot;center&quot; 
|8
|Самарканд муж
|Samarqand viloyati
|[[Самарканд]]
|3,032,000
|- align=&quot;center&quot; 
|10
|Сырдарья муж
|Sirdaryo viloyati
|Гулистан
|698,100
|- align=&quot;center&quot; 
|9
|Сурхандарья муж
|Surxondaryo viloyati
|Термез
|2,012,600
|- align=&quot;center&quot; 
|11
|Ташкент муж
|Toshkent viloyati
|[[Ташкент]]
|2,537,500
|- align=&quot;center&quot; 
|13
|Хорезм муж
|Xorazm viloyati
|[[Ургенч]]
|1,517,600
|----------bgcolor=lightblue
|Colspan=6 align=center|— '''[[бүгд найрамдах улс]]''' — (respublika, respublikasi)
|- align=&quot;center&quot; 
|14
|[[Каракалпакстан]]
|Qoraqalpog’iston Respublikasi
|[[Нукус]]
|1,612,300
|----------
|}

{{clr}}

== Аж байдал ==
=== Эдийн засаг ===
[[Зураг:UZS5000_2013_front.jpg|thumb|200px|right|Узбекистанийн 5000 сумын дэвсгэрт]]
2012 онд Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ 51.11 тэрбум ам.доллар байсан. Нэг хүнд 3,500 $ ноогдоно.

Узбекистан улс [[алт]], [[зэс]], [[Уран (химийн элемент)|уран]], [[шатдаг хий]] олборлолтоор дэлхийд эхний аравт байгаа. Төрийн өмчийн ''Узбекнефтьгаз'' компани үйлдвэрлэлийн хүндийг үүрдэг. Узбек дэлхийд айргийн тавд орохуйц их хөвөн тариалдаг. 

1992 онд үнийн өсөлт 1000%-д хүрч, ДНБ огцом унаж байсан болмоор аажмаар зах зээлийн журмын цочрооос салж, 2003 оноос тогтворжиж эдийн засаг жигдэрчээ. 
Узбекистаны хөрөнгийн бирж 1994 онд үүсэн байгуулагдаж одоо 1200 компанийн үнэ цэнийг тодорхойлж байна.

&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:450 height:225
PlotArea = left:30 bottom:20 top:20 right:20 
TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy
AlignBars = justify
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:50.0
TimeAxis = orientation:horizontal
AlignBars = early
Colors =
  id:gray     value:rgb(0.97,0.97,0.97)
  id:PAN      value:rgb(0.4, 0.6, 1)
  id:PRD      value:rgb(1, 0.84314, 0)
  id:PRI      value:rgb(1, 0.5372, 0.5372)
  id:ALT      value:rgb(0.2, 0.6, 0.8)
  id:NA       value:rgb(0,0.4,0.4)
  id:darkgray     value:rgb(0.80,0.80,0.80)
  id:midgray     value:rgb(0.30,0.57,0)
ScaleMajor = gridcolor:black increment:10 start:0
ScaleMinor = gridcolor:gray increment:1 start:0

BarData=
  barset:Países

PlotData=
  width:15 fontsize:S textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) color:red
  barset:Países  
  from:0 till:21.20 color:PAN width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Хятад улс|Хятад]] (21.2%)&quot;
  from:0 till:15.90 color:PRD width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[казах улс|Казах]] (15.9%)&quot;
  from:0 till:15.80 color:PRI width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Турк улс|Турк]] (15.8%)&quot;
  from:0 till:14.70 color:ALT width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Орос улс|Орос]] (14.7%)&quot;
  from:0 till:09.50 color:NA width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Бангладеш]] (9.5%)&quot;
  from:0 till:04.00 color:midgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Хиргис улс|Хиргис]] (4.0%)&quot;  
  from:0 till:19.90 color:darkgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;бусад орон (19.9%)&quot;

TextData=
  pos:(180,215) fontsize:M text:&quot;Экспорт&quot;
  pos:(110,205) fontsize:S text:&quot;Эх сурвалж: АНУ-ын ТТГ. 2012 он. 16.65 тэрбум $&quot;
  pos:(400,1) fontsize:S text:(%)
&lt;/timeline&gt;

&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:450 height:225
PlotArea = left:30 bottom:20 top:20 right:20 
TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy
AlignBars = justify
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:50.0
TimeAxis = orientation:horizontal
AlignBars = early
Colors =
  id:gray     value:rgb(0.97,0.97,0.97)
  id:PAN      value:rgb(0.4, 0.6, 1)
  id:PRD      value:rgb(1, 0.84314, 0)
  id:PRI      value:rgb(1, 0.5372, 0.5372)
  id:ALT      value:rgb(0.2, 0.6, 0.8)
  id:NA       value:rgb(0,0.4,0.4)
  id:darkgray     value:rgb(0.80,0.80,0.80)
  id:midgray     value:rgb(0.30,0.57,0)
ScaleMajor = gridcolor:black increment:10 start:0
ScaleMinor = gridcolor:gray increment:1 start:0

BarData=
  barset:Países

PlotData=
  width:15 fontsize:S textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) color:red
  barset:Países  
  from:0 till:20.70 color:PAN width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Орос улс|Орос]] (20.7%)&quot;
  from:0 till:16.60 color:PRI width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Хятад улс|Хятад]] (16.6%)&quot;
  from:0 till:16.40 color:PRD width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Өмнө Солонгос]] (16.4%)&quot;
  from:0 till:12.50 color:ALT width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[казах улс|Казах]] (12.5%)&quot;
  from:0 till:4.60 color:NA width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Герман улс|Герман]] (4.6%)&quot;
  from:0 till:4.20 color:midgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Турк улс|Турк]] (4.2%)&quot;  
  from:0 till:25.00 color:darkgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;бусад орон (25.0%)&quot;

TextData=
  pos:(180,215) fontsize:M text:&quot;Импорт&quot;
  pos:(110,205) fontsize:S text:&quot;Эх сурвалж: АНУ-ын ТТГ. 2012 он. 15.53 тэрбум $&quot;
  pos:(400,1) fontsize:S text:(%)
&lt;/timeline&gt;

[[Зураг:Hi-speed_trains_Afrosiyab_(Uzbekistan).JPG|thumb|200px|right|Хурдан галт тэрэг]]
[[Зураг:Uzbekistan_Airways_Boeing_767-300ER_UK-67001_DXB_2013-1-21.png|thumb|200px|right|Узбекистаны Боинг-767]]

=== Зам тээвэр ===
Узбекистан улс  3,645 км төмөр замтайгаас 620 км нь цахилгаанжсан. Энэхүү [[Транс-Каспийн төмөр зам]]аар улсынхаа томоохон хотуудыг хооронд нь болоод бүх хөрштэйгээ холбожээ. Ташкент–Самаркандын хурдан галт тэрэгний шугам 2011 онд ашиглалтанд орсон. 1977 онд ашиглалтанд орсон [[Ташкентын метро]] Казахт [[Алматын метро]] нээгдэхээс өмнө Дундад Азид ганц метро байлаа.

Узбекистанд  84,400 км авто зам байгаагаас 72,000 км нь цардмал. Узбекчүүд Солонгосын [[Тэү]], Америкийн [[Женерал-Моторс]]той хамтарсны үрээр [[автомашин]] үйлдвэрлэдэг болсон бөгөөд 2013 онд 251,342-г босгож ихэнхийг экспортолжээ. Туркийн ачаар мөн [[автобус]] хийж байгаа.

Узбекистанд нийтдээ 53 нисэх буудал байгаагаас 33 нь цардмал. Хамгийн том нь [[Ташкентийн олон улсын нисэх буудал]]. Эндээс Узбекистаны иргэний агаарын тээврийн компанийн онгоцонд суугаад [[Москва]], [[Токио]], [[Сингапур]], [[Лондон]], [[Нью-Йорк]] хүрч болно.

Узбекистан 10,253 км шатдаг хийн хоолой, 868 км газрын тосны хоолойтой.

=== Хэвлэл, холбоо ===
Узбекистанд 28 телевиз, 16 радиогийн газартай. 2012 онд 9 сая интернет хэрэглэгч байсан.

2001 онд Узбекистанд  507 сонин, 157 сэтгүүл хэвлэгдэж байжээ.

==Лавлах бичиг==
{{лавлах холбоос}}

== Цахим холбоос ==
{{commons category|Uzbekistan}}
* [https://web.archive.org/web/20160306164612/http://ikhzasag_diplomat.miniih.com/index.php/home/post/248 Монгол-Узбекистаны харилцаа]
* [https://globalconnect.uz/uzbekistan/general-information Узбекистаны талаархи ерөнхий мэдээлэл]

{{Ази}}
{{ЕАБХАБ-ын гишүүн улсууд}}
{{OIC}}
{{Хөтлөгч мөр Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөл}}
{{Хөтлөгч мөр Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллага}}
[[Ангилал:Узбекистан| ]]
[[Ангилал:Азийн орон]]
[[Ангилал:Далайд гарцгүй орон]]
[[Ангилал:Зөвлөлт Холбоот Улсын дараах улс]]
[[Ангилал:Ерөнхийлөгчийн засаглалтай бүгд найрамдах улс]]
[[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]]
[[Ангилал:Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөлийн гишүүн орон]]
[[Ангилал:Төв Ази]]</text>
      <sha1>kuqi7jl2bzim7vtu2sswneuf0lgeh45</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823039</id>
      <parentid>823017</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T02:25:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <origin>823039</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50391" sha1="5kdob8u35idsomvqevaek2y1r9dndif" xml:space="preserve">{{Инфобокс улс
| conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс
| common_name            = Узбекистан
| religion               = {{unbulleted list
|96.1% [[Узбекистан дахь лалын шашин|Ислам]]
|2.2% [[Узбекистан дахь христийн шашин|Христ]]
|1.7% [[Узбекистан дахь шашин шүтлэг|Бусад]]
}}
| native_name            = {{lang|uz|Oʻzbekiston Respublikasi}}&lt;br/&gt;{{lang|uz|Ўзбекистон Республикаси|italics=no}} ([[Узбек хэл|Узбек]])
| image_flag             = Flag of Uzbekistan.svg
| flag_type              = [[Узбекистаны төрийн далбаа|Далбаа]]
| image_coat             = Emblem of Uzbekistan.svg
| symbol_type            = [[Узбекистаны төрийн сүлд|Сүлд]]
| national_anthem        = {{lang|uz|O{{okina}}zbekiston Respublikasining Davlat Madhiyasi / Ўзбекистон Республикасининг Давлат Мадҳияси}}&lt;br /&gt;&quot;[[Узбекистаны төрийн дуулал|Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Төрийн Дуулал]]&quot;{{parabr}}{{center|[[File:National Anthem of Uzbekistan (Instrumental).ogg]]}}
| image_map              = File:Uzbekistan (centered orthographic projection).svg
| map_caption            = Узбекистаны байршил (улаан)
| capital                = [[Ташкент]]
| coordinates            = {{Coord|41|19|N|69|16|E|type:city_region:UZ}}
| largest_city           = capital
| official_languages     = [[Узбек хэл]]&lt;ref name=law&gt;{{cite web |title=Uzbekistan: Law &quot;On Official Language&quot; |url=https://www.refworld.org/docid/3ae6b4d328.html |website=Refworld |access-date=26 November 2022 |archive-date=8 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190508060700/https://www.refworld.org/docid/3ae6b4d328.html |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Constitution of the Republic of Uzbekistan|url=http://constitution.uz/en|website=constitution.uz|access-date=26 November 2022|archive-date=15 December 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151215043716/http://constitution.uz/en|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| regional_languages     = [[Каракалпак хэл]]&lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt;
| common_languages       = [[Узбек хэл]] • [[Орос хэл]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mytashkent.uz/2015/04/27/bespraven-no-vostrebovan-russkij-yazyk-v-uzbekistane|publisher=MyTashkent|access-date=26 November 2022|title=Бесправен, но востребован. Русский язык в Узбекистане|date=27 April 2015|archive-date=28 November 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221128024300/https://mytashkent.uz/2015/04/27/bespraven-no-vostrebovan-russkij-yazyk-v-uzbekistane/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://365info.kz/2015/09/russkij-yazyk-v-uzbekistane|publisher=365info|access-date=1 August 2022|title=Почему русский язык нужен узбекам?|date=11 September 2015|archive-date=17 August 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220817070937/https://365info.kz/2015/09/russkij-yazyk-v-uzbekistane|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://magazines.russ.ru/nz/2009/4/ab21.html|work=Emergency Reserve Magazine|access-date=1 August 2022|title=Русский язык: жизнь после смерти. Язык, политика и общество в современном Узбекистане|date=2019|archive-date=23 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160623201807/http://magazines.russ.ru/nz/2009/4/ab21.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cabar.asia/en/uzbekistan-why-uzbek-language-has-not-become-a-language-of-politics-and-sciencel|publisher=cabar|access-date=26 November 2022|title=Uzbekistan: Why Uzbek Language Has Not Become a Language of Politics and Science?|date=2019}}{{Dead link|date=October 2022|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt;
| religion_year          = 2021
| languages_type         = Ярианы хэлнүүд
| languages              = [[Каракалпак хэл]] • [[Тажик хэл]] • [[Корё мар]] • [[Туркмен хэл]] • [[Украин хэл]] • [[Азербайжан хэл]] • [[Уйгур хэл]] • [[Араб хэлний Төв Азийн аялгуу|Төв Азийн Араб хэл]] • [[Бухори (Еврей-Тажик аялга)|Бухори]] ба [[Узбекистаны хэлнүүд|бусад]]
| ethnic_groups          = {{unbulleted list
|84.5% [[Узбекчүүд]]
|4.8% [[Тажикууд]]
|2.4% [[Казахууд]]
|2.2% [[Каракалпакчууд]]
|2.1% [[Узбекистан дахь оросууд|Оросууд]]
|4.0% [[Узбекистан дахь угсаатны бүлгүүд|Бусад]]
}}
| ethnic_groups_year     = 2021&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://data.egov.uz/eng/data/6117a05996188a0f14ac917b?page=1|title=Permanent population by national and / or ethnic group, urban / rural place of residence|id=2-001-1779|publisher=Data.egov.uz|access-date=2022-09-16|archive-date=2 February 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230202184355/https://data.egov.uz/eng/data/6117a05996188a0f14ac917b?page=1|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| religion_ref           = &lt;ref&gt;{{cite web|title=2021 Report on International Religious Freedom: Uzbekistan|url=https://www.state.gov/reports/2021-report-on-international-religious-freedom/uzbekistan/|access-date=26 November 2022|website=United States Department of State|archive-date=2 June 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220602232057/https://www.state.gov/reports/2021-report-on-international-religious-freedom/uzbekistan/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| demonym                = [[Узбекистаны хүн ам|Узбекистанчууд]]
| government_type        = [[Нэгдмэл улс|нэгдмэл]] [[ноёрхогч намын тогтолцоо|ноёрхогч-намын]] [[Ерөнхийлөгчийн засаглалын систем|ерөнхийлөгчийн]]  [[бүгд найрамдах улс]]&lt;ref name=&quot;UNDP&quot;&gt;{{cite web|date=2006|title=Bertelsmann Transformation Index 2006|url=https://bti-project.org/fileadmin/api/content/en/downloads/reports/country_report_2006_UZB.pdf|access-date=3 January 2021|website=World Development Report 2006|publisher=[[The World Bank]]|quote=The party system appears stable and moderate, characterized by moderate fragmentation, relatively high polarization, and moderate voter volatility. However, it is not socially rooted. All five registered parties strictly follow the government line. The Liberal Democratic Party of Uzbekistan (LDPU) is the dominant party. At the other end of the party spectrum, there are four opposition parties that have consistently been denied registration. Most of the officially registered cooperative associations and interest groups are part of authoritarian corporatist structures.|archive-date=19 September 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210919051656/https://bti-project.org/fileadmin/api/content/en/downloads/reports/country_report_2006_UZB.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| leader_title1          = [[Узбекистаны Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]]
| leader_name1           = [[Шавкат Мирзиёев]]
| leader_title2          = [[Узбекистан Улсын Ерөнхий Сайд|Ерөнхий Сайд]]
| leader_name2           = [[Абдулла Арипов]]
| legislature            = [[Олий Мажлис]]
| upper_house            = [[Узбекистаны Сенат|Сенат]]
| lower_house            = [[Узбекистаны Хууль Тогтоох Танхим|Хууль Тогтоох Танхим]]
| sovereignty_type       = [[Узбекистаны түүх|Түүх]]
| established_event1     = [[Хар ханы улс]]
| established_date1      = 840
| established_event2     = [[Хорезмын эзэнт улс|Хорезмын эзэнт гүрэн]]
| established_date2      = 1077
| established_event3     = [[Төмөрийн улс|Төмөрийн эзэнт гүрэн]]
| established_date3      = 1370-1507
| established_event4     = [[Узбекийн ханлиг]]
| established_date4      = 1428-1471
| established_event5     = [[Шейбанидын ханлиг]]
| established_date5      = 1500-1920
| established_event6     = [[Хивын ханлиг]]
| established_date6      = 1511-1920
| established_event7     = [[Кокандын хаант улс]]
| established_date7      = 1709-1876
| established_event8     = [[Бухарын Эмират Улс]]
| established_date8      = 1785 -1920
| established_event9     = [[Туркестаны Автономит Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Улс|Туркестаны АЗСБН]]
| established_date9      = 4 сарын 30 1918
| established_event10    = [[ЗХУ-ын үндэсний хил хязгаараар явуулсан хуваалт#Төв Ази|Үндэсний хуваалтын]] дараа [[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс|ЗСБНУзбУ]] байгуулагдав
| established_date10      = 10 сарын 27, 1924 он
| established_event11    = [[ЗХУ]]-аас тусгаар тогтнов
| established_date11     = 8 сарын 31, 1991 он
| established_event12    = [[ЗХУ-ын задрал|Хүлээн зөвшөөрөгдөв]]
| established_date12     = 12 сарын 26, 1991 он
| area_km2               = 448,978
| area_rank              = 56
| area_sq_mi             = 172,742 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| percent_water          = 4.9
| population_estimate    = 37,543,167&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stat.uz/uz/|title= O‘zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi statistika agentligi }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://stat.uz/uz/matbuot-markazi/qo-mita-yangiliklar/34140-demografik-holat-2022-yil-yanvar-sentabr-2 |title= Demografik holat (2022 yil yanvar-dekabr) |access-date=2023-02-01 |archive-date=2022-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421125517/https://data.gov.uz/ru/datasets/4967 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| population_estimate_year = 2022
| population_estimate_rank = 40
| population_census_year = 
| population_density_km2 = 82.3
| population_density_sq_mi = 182.8 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| population_density_rank = 128
| GDP_PPP                = {{increase}} $425.238  тэрбум&lt;ref name=&quot;IMFWEOUZ&quot;/&gt;
| GDP_PPP_year           = 2024
| GDP_PPP_rank           = 57
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $11,900&lt;ref name=&quot;IMFWEOUZ&quot;/&gt;
| GDP_PPP_per_capita_rank = 122
| GDP_nominal            = {{increase}} $112.689 тэрбум&lt;ref name=&quot;IMFWEOUZ&quot;/&gt;
| GDP_nominal_year       = 2024
| GDP_nominal_rank       = 67
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $3,600&lt;ref name=&quot;IMFWEOUZ&quot;/&gt;
| GDP_nominal_per_capita_rank = 137
| Gini                   = 36.7 &lt;!--number only--&gt;
| Gini_year              = 2013
| Gini_change            = decrease &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| Gini_ref               = &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/content/income-gini-coefficient|title=Income Gini coefficient {{!}} Human Development Reports|website=hdr.undp.org|access-date=6 December 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100610232357/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html|archive-date=10 June 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mecometer.com/whats/uzbekistan/gini-index/|title=GINI index – Uzbekistan|website=MECOMeter – Macro Economy Meter|access-date=6 December 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150404160525/http://mecometer.com/whats/uzbekistan/gini-index/|archive-date=4 April 2015}}&lt;/ref&gt;
| HDI                    = 0.727 &lt;!--number only--&gt;
| HDI_year               = 2021&lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
| HDI_change             = increase&lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=26 November 2022|archive-date=8 September 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220908114232/http://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank               = 101
| currency               = [[Узбекистаны сум|Узбекийн сум]]
| currency_code          = UZS
| time_zone              = [[Узбекистаны Цаг|UZT]]
| utc_offset             = +5
| utc_offset_DST         = 
| time_zone_DST          = 
| date_format            = өө/сс жжжж&lt;sup&gt;c&lt;/sup&gt;
| drives_on              = right
| calling_code           = [[Узбекистан дахь утасны дугаар|+998]]
| cctld                  = [[.uz]]
| footnote_a             = [[Каракалпакстан]]д давхар албан ёсны.&lt;ref name=law/&gt;
| footnote_b             = 1991 оны 8 сарын 31-нд [[ЗСБН Узбек улсын Дээд Зөвлөл]] нь узбек улсыг [[Зөвлөл Холбоот Улс]]аас тусгаар тогтносон гэж зарласан. Узбекийн засгийн газар нь дараагийн өдрийг үндэсний баяраар зарлаж, тухайн өдөр нь [[Тусгаар Тогтнолын Өдөр (Узбекистан)|Тусгаар Тогтнолын Өдөр]] болсон.
| footnote_c             = [[Орос хэл]] болон [[Кирилл үсэг]] өө.сс.жжжж форматыг ашигладаг.
| today                  = 
| official_website       = {{URL|https://www.gov.uz/en|gov.uz}}
}}

'''Узбекистан''' ([[Узбек хэл|узбек.]] ''Oʻzbekiston / Ўзбекистон'' [ozbekiˈstɒn]), албан ёсоор — Бүгд Найрамдах Узбекиста́н Улс ([[Узбек хэл|узбек.]] ''Oʻzbekiston Respublikasi / Ўзбекистон Республикаси'')- [[Төв Ази]], тэр дундаа [[Дундад Ази]], [[ГЦ+5]] цагийн бүсэд [[Казахстан]], [[Киргиз]], [[Тажикистан]], [[Афганистан]], [[Туркменистан]] таван улсаар хүрээлүүлж оршдог, тусгаар тогтносон, [[Далайд гарцгүй улс|далайд гарцгүй]], эх газрын [[улс]]. 447 мянган хавтгай дөрвөлжин километр нутагтай (дэлхийд 51-р том, Монголоос 3,5 дахин бага). Баруун болон төв нутаг нь нам доор, зүүн хилээрээ 4000 м-ээс өндөр уултай. 90% цөл, 10% хувь үржил шимт хөндий.

Узбекистан улс түүхэндээ [[перс]], [[түрэг угсаатан|түрэг]], [[монгол угсаатан|монгол]], [[слав угсаатан|слав]] угсаатны эрхэнд орж явсан байна. [[Бухар]], [[Самарканд]] гээд [[Торгоны зам]] дагуу эртний хотууд байдаг. [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]] бутарсан [[1991]] онд '''Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс''' (БНУзбУ) нэрээр тусгаар тогтнож, [[1992]] онд [[НҮБ]]-д элсэн [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрх]] олжээ. [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] төрийн байгууламж, [[ерөнхийлөгч]]ийн эрх давамгайлах [[бүгд найрамдах улс|Бүгд найрамдах]] засаглалтай. Засаг захиргааны хувьд 12 муж, 1 бүгд найрамдах улс, 1 улсын зэрэгтэй хотод [[Узбекистан улсын засаг захиргааны хуваарь|хуваагддаг]]. Улсын албан ёсны [[узбек хэл]]энд улсаа [[латин үсэг|латин]] үсгээр ''O'zbekiston'' хэмээн бичиж, ['''Узбекистан'''] гэж хэлдэг. Үүний ''[[-стан]]'' нь монголоор ''улс, орон'' гэх залгавар юм. 

Өдгөө 30 сая хүн амтай (дэлхийд 46-р ордог). Хүн амын 80 хувийг эзэлсэн [[узбекчүүд|узбек үндэстнээс]] гадна [[оросууд|орос]], [[тажикууд|тажик]], [[казахууд|казах]], [[хархалпак ястан|хархалпак]] гээд 100 орчим ястан аж төрөн сууж байдаг ба бүх ардын 90 хувь [[исламын шашин|ислам]], 9 хувь [[христ итгэл]]т ёсыг дагадаг байна.

Узбекистан улс [[хөвөн]], [[зэс]], [[алт]], [[Уран (химийн элемент)|уран]], [[шатдаг хий]] гэх мэт олон төрлийн зүйл бүтээж дотоод гадаадад борлуулдаг. Нийт [[Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн|ДНБ]]-ийн хэмжээгээр дэлхийн [[Улс орнуудын жагсаалт|194]] улсаас [[Дэлхийн улсуудын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний жагсаалт (нэрлэсэн үнэ)|69]], нэг хүнд ноогдох дүнгээр [[Олон улсын харьцуулалт: Нэг хүнд ногдох ДНБ|135]]-р байр хавьд явж байгаа. НҮБ, [[Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөл|ТУХН]], [[Шанхайн Хамтын Ажиллагааны Байгууллага|ШХАБ]]-ын гишүүн болж олон улстай харилцаа өргөжүүлж буйн дотор [[Монгол Улс]]тай 1992 оны 1-р сарын 25-нд дипломат харилцаа тогтоосон байна. 

Нийслэл [[Ташкент]] 2 сая оршин суугчтай. Мөнгөний нэгж — [[Узбекистаны сум|сум]]. Одоогийн ерөнхийлөгч нь [[Шавкат Мирзиёев]].

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч [[Ухнаагийн Хүрэлсүх]] 2024 оны 6-р сарын 24-25-нд Узбекистан улсад албан ёсны айлчлал хийсэн. 

Узбекистаны Ерөнхийлөгч [[Шавкат Мирзиёев]] Монгол Улсад 2025 оны 6-р сарын 24-25-нд албан ёсоор айлчлав. 

== Нэр ==
Энэ улсын үндсэн хүн ам нь [[узбекчүүд|узбек]] үндэстэн учраас оноосон нэрийг '''Узбек''' гэсэн. Узбекистан болон [[орос]], [[англи]] хэлнээ '''Узбекистан''' буюу &quot;улс, орон&quot; гэсэн ''[[-стан]]''  дагаврыг хамтатган бичиж байгаагаас [[Монгол Улс|Монголд]] ''Узбекистан Улс'' гэх маягаар ижил утга давтан хэрэглэгдэж байна. Узбек гэсэн нэрийг [[Алтан Орд|Алтан ордны]] улсын ''[[Өзбег|Узбек хан]]ы'' нэрээс үүсэв үү, ''өөртөө эзэн'' гэсэн түрэг үгсийн нийлэмж үү гэх мэт бат мэдэгдээгүй хэдэн таамаг байдаг. [[Узбек хэл|Узбекээр]] ''Oʻzbekiston'' гэж бичдэгээс хараад ''Өзбек'' гэмээр юм шиг боловч узбекээр хэлэхийг нь сонсвол хуучнаараа ''Узбек'' гэхэд болно. Монгол үсгээр {{юникодмонгол|ᠦᠽᠪᠡᠻ}} (''үзбек'') гэж бичнэ.

== Газар зүй ==
Узбекистан '''448,978''' хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, [[Ирак]] улсаас арай том, Монгол Улсын газар нутгаас 3,5 дахин бага буюу дэлхийн [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|58-р том]] орон юм. 

[[Зураг:Uzbekistan_satellite_photo.jpg|thumb|left|200px|Сансраас харсан зураг]]
[[Зураг:Узбек улсын газрын зураг.png|right]]

=== Байрлал ===
Хойд өргөргийн  37° — 46°, зүүн уртрагийн 56° — 74° дотор [[Төв Ази]], тэр дундаа [[Дундад Ази]]д оршдог. Хөндлөн 1,425 км, гулд 930 км байдаг тэгш өнцөгт хэлбэрийн нутаг дэвсгэртэй. Далайд гарцгүй, бүр [[Лихтенштайн]] шиг хоёр улс дамжих хэрэг гарна. Хойд талаараа [[Казахстан|Казахстан улс]] (203 км), [[Арал тэнгис]] (420 км), зүүн талаараа [[Киргиз]] (1099 км), [[Тажикистан]] (1161 км), өмнө талаараа [[Афганистан]] (137 км), [[Туркменистан]] (1621 км) улстай хиллэдэг.

=== Газар ус ===
Узбекистан орны 80% цөл, 10% л үржил шимтэй. Нутгийн баруун болон төв биеэр алдарт [[Кызылкум]] (Улаан элс), баруун урд талаар [[Аралын Каракум]] байдаг. Зүүн талд үржил шимт [[Ферганы хөндий]] байна. Узбекистан ерөнхийдөө нам доор газар, зүүн хойд талаар харин [[Тэнгэр уул]], зүүн урд талаар [[Памирын нуруу]] тулдаг. [[Гиссарын нуруу]]нд Узбекистаны хамгийн өндөр [[Хазрет-Султан]] (4,643 м)  ([[Узбек хэл|узбек]]. ''Hazrati Sulton choʻqqisi'') оргил байдаг. [[Сырдарья]] мөрөн хөндлөн дайраад гардаг бол [[Амударья]] баруун урд хилээр урсаад [[Арал тэнгис|Арал тэнгист]] цутгана. Туркмений хил дээр хамгийн нам доор цэг [[Сарыкамыш]] (12 м) гэж томоохон нуур тогтсон. Мөн [[Устюрт]]ын өндөрлөг, [[Мирзачуль|Мирзачулийн]] тал, [[Айдаркуль]] нуурыг дурдууштай.
[[File:Aral Sea 1989-2008.jpg|thumb|left|200px|1989, 2008 оны [[Арал тэнгис]]]]
[[File:Chatkal-Charvak.jpg|thumb|right|200px|[[Чаткал]] голын гүүртэй хэсэг]]
=== Уур амьсгал ===
Узбекистан орон эх газрын уур амьсгалтай. Өвлийн хүйтэн −40 °C, зуны халуун 40 °C хүрнэ. Жилд дунджаар 100 — 200 мм хур тунадас, уулнаа 900 м хүртэл унадаг.

=== Амьтан ургамал ===
3000 зүйлийн [[өвс]] ургамал, 80 зүйлийн [[мод]] ургадаг. 5 хувь хүрэхгүй ойтой. 

[[Каракуль хонь]], [[цагаан зээр]], [[бөхөн]], [[хүрэн баавгай]], [[чоно]], [[үнэг]], [[дорго]], [[зэрлэг гахай]] зэрэг 40 зүйлийн хөхтөн, [[тагтаа]], [[бүргэд]], [[шонхор]] гээд 400 зүйл шувуу байна. 

=== Ашигт малтмал ===
[[Газрын тос]], [[шатдаг хий]], [[нүүрс]], [[алт]], [[Уран (химийн элемент)|уран]], [[мөнгө]], [[зэс]], [[төмрийн хүдэр]], [[молибден]]ий нөөцтэй.

== Хүн ам зүй ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px&quot;
|+ 
! style=&quot;width:160px;&quot;| Яс үндэс  !! Хүн ам &lt;br&gt;(2000 он)!! Хувь
|-
| [[Узбек үндэстэн]] || 18,959,577 || 77.6 %
|-
| [[Орос үндэстэн]] || 1,199,015 || 4.9 %
|-
| [[Тажик үндэстэн]] || 1166713 ||  4.8 %
|-
| [[Казахууд|Казах үндэстэн]]||  990,022 || 4.0 %
|-
| [[Хархалпак ястан]] || 504,301 || 2.1 %
|-
| бусад ард түмэн ||  1,610,564 || 6.6 %
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px&quot;
|-
! style=&quot;width:50px;&quot;| Он !! Хүн ам 
|-
| 1926 || 4,750,175
|-
| 1939 || 6,271,269
|-
| 1959 || 8,105,704
|-
| 1979 || 15,389,307
|-
| 1989 || 19,810,077
|-
| 2000 || 24,500,000
|-
| 2014 || 30,492,800
|-
|}

1950–аад оноос хойш Узбекистан орны хүн олширч, хэд дахин үржиж 2014 онд 30,492,800–д хүрчээ. Дэлхийн 194 улсаас [[Улс орнууд хүн амын тоогоор|41–р]] ордог олон хүн амтай бөгөөд [[Дундад Ази]]даа нэгдүгээрт байна. Мянган хүн тутамд 22 төрж, 5 нас бардаг. Хүн амын 26 хувь 0–14 насны багачууд, 67% нь 15–64 насны хөдөлмөрийн чадвартан, 6% нь 65-ээс дээш өндөр настан юм. Хүн амын нягт — 65.8 хүн/км², хүйсийн харьцаа жигд, бичиг үсэг тайлагдалт — 99%, хотжилт — 51%, дундаж наслалт — 72 нас.

=== Ард түмэн ===
[[Зураг:Uzbek_Kids.JPG|thumb|right|200px|[[Самарканд]]ын зах дотор хуушуур зарж явсан хөвүүд]]
Узбекистанд олон үндэстэн, ястан аж төрөн суудаг. [[Узбекчүүд|Узбек үндэстэн]] 78% эзэлж байна. Үлдсэн 22 хувийг [[Зөвлөлт Холбоот Улс]]ын ул мөр [[оросууд|орос]] (5%), [[Тажикууд|тажик]] (5%), [[казахууд|казах]] (4%), [[Каракалпакчууд|хархалпак]] (2%), [[Татарууд|татар]] (1%), [[Киргизүүд|киргиз]] (1%), [[Солонгосчууд|солонгос]] (0.7), [[Туркменчүүд|туркмен]] (0.6), [[украинчууд]] (0.4), [[арменичууд|армени]] (0.2) гээд зуу гаруй яс, үндэсний оршин суугчтай. Тажикийн тоо үүнээс ч их байж мэднэ. Энд эртнээс тажик (иран), узбекчүүд (түрэг) хутгалдан сууж цус ихээр холилдсон ([[сарт]] гэгдэж байв) гэдэг бол хаа холын солонгос, [[еврей|еврейчүүд]] [[Иосиф Сталин|Сталины]] үед цөллөгөөр нутагшжээ.

=== Хэл, шашин ===
Ард түмэн узбек, [[тажик хэл|тажик]], [[казах хэл|казах]] гэх мэт өөрсдийн төрөлх хэлээр ярина. Үндсэн хүн амын [[узбек хэл]] 1991 онд тусгаар тогтносон Узбекистан улсын цор ганц төрийн албан ёсны хэл болжээ. Хот томоохон суурин газрынхан [[орос хэл]] мэддэг. 1992 онд узбек бичгийг [[кирилл үсэг|кирилл]] цагаан толгойг халж [[латин үсэг]]т шилжихээр шийдвэрлээд 2005 оноос дунд сургуульд зааж эхэлсэн юм.

Иран, [[түрэг угсаатан]] буюу хүн амын 90% [[ислам шашин]]тан хотон хүмүүс юм. Тэртээ VIII зуунаас ислам дэлгэрсэн. Суннит урсгал голлох болсон. Удаагаар нь орос, украин голдуу хүн амын 9% [[христ итгэл]]тэн байна. Одоо Узбекистан улсад исламын 2050, үнэн алдартны 37, солонгос христийн 52, [[Иудаин|иудейн]] 8, [[бахай шүтлэг|бахайн]] 6 сүм байгаа ажээ.
=== Хот суурин ===
[[Зураг:Vue_de_l%27Aqua-Park_-_Tachkent.jpg|thumb|left|200px|[[Ташкент хот]]]]
Узбекистан улсад [[Узбекистан улсын 10 том хот|120 гаруй хот]], 115 гаруй [[балгас]] (томоохон суурин) байна. Үүнээс томоохон нь:
{|class=&quot;wikitable&quot;
|+ 2010 оны хүн амын тоогоор:
|- valign=&quot;top&quot;
|
* [[Ташкент]] (2,194,272 хүнтэй)
* [[Наманган]] (427,783)
* [[Андижан]] (370,714)
* [[Самарканд]] (352,047)
* [[Нукус]] (240,488)
* [[Бухар]] (231,793)
||
* [[Харш]] (226,130)
* [[Коканд]] (209,389)
* [[Ферган]] (209,389)
* [[Маргилан]] (168,515)
* [[Навои]] (159,138)
* [[Жизак]] (147,260)
|}

== Эш түүх ==
=== Түүхийн эхэн үе ===
[[Зураг:Silk_route.jpg|thumb|200px|right|[[Торгоны зам]] дайрдаг байв]]
Узбекистанаас [[палеолит]]ийн үеийн дурсгал олддог. 1938 онд 70 мянган жилийн тэртээх [[неандерталь]] хүүгийн гавлын ясыг олжээ.

Эртний Узбекистанд [[иран угсаатан]] амьдарч байв. Манай эриний өмнөх үед [[Бухар]], [[Самарканд]] зэрэг олон хот үүсч [[Согд]], [[Тохар]]ын улс оршиж, [[Өрнө дахин|Өрнө]]-[[Дорно дахин|Дорныг]] холбосон [[Торгоны зам]] гарч [[Мавереннахр]] харьцангуй баян чинээлэг газар болжээ. [[Македоны Александр]]ын байлдан дагууллын дараа [[Грек-Бактрын улс]] тогтож байсныг персийн [[Парфян]], [[Сасан]] хоёр улс залгажээ. V-VII зуунд [[Цагаан хүннү]], [[Түрэг улс]] Узбекистанд нэвтэрсэн. Түүхийн эхэн үед [[зороастрын шашин|зороастр]], [[буддын шашин|будда]], [[христ итгэл|христ]], [[тэнгэр шүтлэг|тэнгэр]] гээд олон шашин байсан бол [[Арабчууд|арабын]] байлдан дагуулалтын VII зуунаас [[ислам шашин]] дэлгэрч эндхийн үндсэн шашин болон уламжилжээ. [[Дамаскийн халифт улс]] (661–750)–ын үед шинжлэх ухаантай хоршин [[перс хэл]] [[Дундад Ази]]д голлосоор байсан ба 819–999 онд [[Саманы улс]] (тажик перс) Узбекистанд төвлөж байв.

[[Зураг:Teymur.jpg|thumb|200px|left|[[Төмөр]] хаан [[Самарканд]]ад хуримласан нь. 1628 оны зураг]]
===  Түрэг, монголын үе ===
IX зуунаас [[түрэг угсаатан|түрэг угсааны]] нүүдэлчин аймгууд урагш түрж Хорасанд [[Газнийн улс]], Өрнө Ази даяар [[Сельжук улс]], Мавереннахрт [[Хар ханы улс]]ыг байгуулжээ. 1097-1231 онд перс соёлтой, түрэг хааны [[Хорезм улс]] оршин байв. 1219-1225 онд [[Чингис хаан]]ы [[монгол үндэстэн|монгол]] цэрэг энэхүү сартуул иргэнийг дайлаар мордоод нутаг орныг [[Их Монгол Улс|гүрэндээ]] нэгтгэснээс Мавереннахр [[Цагаадайн улс]] (1225–1340)–ынх болов. Цагаадайн улс доройтоход олон аймаг тэмцсэнээс [[Төмөр]] дийлж [[Төмөрийн улс|эзэнт улс]] (1370–1507) байгуулсан ч өөрөөс нь хойш өөдлөөгүй. Төмөрийн улсын үед үндсэн хүн ам түрэг болж, [[Алишер Навои]] [[Цагадайн хэл]]ээр (түргээр) зохиол туурвиж, [[Улугбек]] одон орон судалж байв.

=== Узбекистаны ханлигууд ===
[[Зураг:Kalon-Ensemble_Buchara.jpg|thumb|200px|right|[[Бухар]]ын түүхэн төв]]
Арал тэнгисийн эрэгт байсан [[узбекчүүд]] 1501 оноос Узбекистан орныг эзэлж эхэлсэн. [[Бухарын хант улс]] (1500–1785) Бухар, [[Ташкент]], [[Ферганы хөндий]]д бэхэжсэн бол [[Хивын ханлиг]] (1511–1920) Каспийн тэнгисийн эрэг [[Хорезм]] нутаг болон [[Амударья]]гийн баян бүрдийг түшин тогтжээ. Бухарын ханлигийг Зүчийн хүү [[Шибан]]ы удмынхан байгуулсан бөгөөд суннит, шийтийн ялгаанаас болж [[Сафавын улс]] (Иран)–тай байлдаж байлаа. Умрын түрэлт үргэлжээс байсан бөгөөд Узбекистаны хотуудыг [[казахстан]], [[монголчууд]] довтолсоор байв. Сүүлд Ферганы хөндийд [[Кокандын хант улс]] (1709–1876), Бухарт төвлөсөн [[Бухарын Эмират Улс]] (1785–1920) тогтжээ. Эмир нь [[мангыт]] овогтой байв.

=== Орос, Зөвлөлтийн үе ===
[[Зураг:Cotton (8145399540).jpg|thumb|200px|right|[[Хөвөн]]гийн тариалан]]
[[Зураг:Ветераны ТашКБМ.jpeg|thumb|200px|right|1979 он. [[Ташкент]]ийн машин зохион бүтээх товчооныхон]]
[[Оросын Хаант Улс]] 1850 онд [[Кавказ]]ыг эзэлчихээд [[Дундад Ази]] руу хандаж 1865, 1867, 1868 онд [[Ташкент]], Бухар, Самаркандыг буулган авав. Тэгэхдээ ивээлийн орон (᠋᠋''[[проктерат]]'') гэж ойлголцсон бөгөөд 1876 онд Коканд бууж өгснөөр бүрэн эзлэгджээ. [[Туркестаны губерн]]ийг үүсгэснээс Узбекистан оронд ''Сырдарья'', ''Самарканд'', ''Каспийн чанад'' гэсэн гурван муж болон ''Бухарын эмирийн нутаг'' байсан. Орост хувьсгал гарч [[Зөвлөлт Холбоот Улс]] болон өөрчлөгдөхөд [[Туркестан]]ыг ард түмний яс үндсээр ангилж шинээр тав салгасан. Үүнд Узбек үндэстний голлосон нутаг — Узбекистан 1924 онд [[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс]] (ЗСБНУзбУ) нэртэй байгуулагдаж ЗХУ-ын 15 Бүгд найрамдах улсын нэг болжээ. 1929 онд [[Тажикистан]] салж, 1936 [[Хархалпак]] нэмэгдсэнээр өөр газар нутгийн том өөрчлөлт ороогүй байсаар тэр чигээр тусгаар тогтносон юм. Зөвлөлтийн үед бүх төрлийн аж үйлдвэр хөгжиж, төр соёлын олон төрлийн албан газар нээгджээ. [[Хөвөн]]гийн тариалалтанд 1960-аад оноос Амударья, Сырдарьягийн усыг ашигласан нь [[Арал тэнгис]]ийг ширгэхэд нөлөөлсөн. Хамгийн удаандаа 1959—1983 онд [[Шараф Рашидов]] нам, орны тэргүүнээр ажиллаж байв.

=== Өнөөгийн Узбекистан ===
ЗХУ-ын төгсгөл үе 1989 онд [[узбек хэл]]ийг албан ёсны болгож, 1990 онд [[Ислам Каримов]]ыг Дээд Зөвлөлийн дарга болгожээ. 1991 оны 8-р сарын 31-нд Узбекистан улсын тусгаар тогтнолыг зарласан нь 12 сарын 21-нд [[Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөл|ТУХН]]-д гишүүнээр элсэж, хэд хоногийн дараа ЗХУ албан ёсоор задарч, бүх нийтийн 98 хувийн саналыг хурааснаар бүрэн баталгаажжээ. Ислам Каримов анхны ерөнхийлөгч болсон. Тусгаар тогтносны дараа улсын цөөнх болсон [[оросууд]]аас 2 сая хүн Узбекистаныг орхин гарсан ба шашин шүтэх эрх чөлөөлөгдсөнөөр уламжлалт [[ислам]] шууд сэргэжээ. Каримов 1995 онд шууд улирсан бол 2000, 2007, 2015 онд 90 хувийн дэмжлэгтэй улиран сонгогдсон. Каримовыг 2016 онд нас барсны дараа [[Шавкат  Мирзиёев]] ерөнхийлөгчөөр сонгогдов.

== Төр засаг==
[[File:Oliy Majlis (Parliament of Uzbekistan).jpg|thumb|left|200px||Хуулийн танхимын ордон]]
[[File:Islam karimov cropped.jpg|right|thumb|180px|[[Ислам Каримов]]]]
Узбекистан бол [[ерөнхийлөгч]]ийн эрх мэдэл давуу [[бүгд найрамдах улс|Бүгд найрамдах засагтай]], [[Нэгдмэл улс|нэгдмэл]] төрийн байгууламж бүхий улс юм. 1989 оноос төр засгийн тэргүүн, улсын ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан [[Ислам Каримов]] 2016 онд нас нөгчиж, түүний халааг ерөнхий сайд байсан [[Шавкат  Мирзиёев]] авсан. Улсын ерөнхийлөгчийг 7 жил тутам бүх ардын саналаар сонгодог. 

Ерөнхийлөгч [[ерөнхий сайд]]ыг томилдог. 2016 оноос [[Абдулла Арипов]] ерөнхий сайд хийж байна. 

''[[Олий мажлис]]'' (Дээд хурал) 1995 онд үүсэн байгуулагдсан. 100 гишүүнтэй Сенат, 150 гишүүнтэй Хуулийн танхим гэж хуваагдана. Хуулийн танхимын 150 суудлын 15-ыг байгаль орчны газраас томилдог. 2010 оны сонгуулиар [[Узбекистаны либерал ардчилсан нам]], [[Узбекистаны ардын ардчилсан нам]], [[Узбекистаны үндэсний сэргэл ардчилсан нам]], [[Шударга нийгэм ардчилсан нам]] 135 суудлыг хуваан суусан. 

2005 онд Андижаны жагсаалыг эрх баригчид зэвсгээр дарсан бол 2007 онд цаазаар авах ялыг халжээ. 

=== Орон нутаг === 
Узбекистан улс эхлээд 12 [[муж]] ({{lang-uz|viloyat}}), 1 [[бүгд найрамдах улс]] (''respublika''), 1 [[хот]] (''shahar''), бүгд 14 нутагт хуваагдаж байна. 
[[Зураг:Uzbekistan provinces numbered.svg|thumb|right|450px|Узбекистан улсын 14 орон нутаг (хүснэгтийн дугаараар)]]
{| class=&quot;wikitable&quot;  style=&quot;font-size:90%;&quot; align=center
|- style=&quot;text-align:center; 
! #
! width=&quot;110&quot; | Нэр
! Узбекистан нэр
! Нутгийн төв
! Хүн ам (2008)
|----------bgcolor=lightblue
|Colspan=6 align=center|— '''[[хот]]''' — (shahar, үгийн араас shahri)
|- align=&quot;center&quot; 
|1
|[[Ташкент хот]]
|Toshkent shahri
|[[Ташкент]]
|2,192,700
|----------bgcolor=lightblue
|Colspan=6 align=center|— '''[[муж]]''' — (viloyat, үгийн араас viloyati)
|- align=&quot;center&quot; 
|2
|Андижан муж
|Andijon viloyati
|[[Андижан]]
|2,477,900
|- align=&quot;center&quot; 
|3
|Бухар муж
|Buxoro viloyati
|[[Бухар]]
|1,576,800
|- align=&quot;center&quot; 
|12
|Ферган муж
|Farg’ona viloyati
|Ферган
|2,997,400
|- align=&quot;center&quot; 
|4
|Жизак муж
|Jizzah viloyati
|Жизак
|1,090,900
|- align=&quot;center&quot; 
|7
|Наманган муж
|Namangan viloyati
|[[Наманган]]
|2,196,200
|- align=&quot;center&quot; 
|6
|Навои муж
|Navoiy viloyati
|Навои
|834,100
|- align=&quot;center&quot; 
|5
|Кашкадарья муж
|Qashqadaryo viloyati
|[[Харш (хот)|Харш]]
|2,537,600
|- align=&quot;center&quot; 
|8
|Самарканд муж
|Samarqand viloyati
|[[Самарканд]]
|3,032,000
|- align=&quot;center&quot; 
|10
|Сырдарья муж
|Sirdaryo viloyati
|Гулистан
|698,100
|- align=&quot;center&quot; 
|9
|Сурхандарья муж
|Surxondaryo viloyati
|Термез
|2,012,600
|- align=&quot;center&quot; 
|11
|Ташкент муж
|Toshkent viloyati
|[[Ташкент]]
|2,537,500
|- align=&quot;center&quot; 
|13
|Хорезм муж
|Xorazm viloyati
|[[Ургенч]]
|1,517,600
|----------bgcolor=lightblue
|Colspan=6 align=center|— '''[[бүгд найрамдах улс]]''' — (respublika, respublikasi)
|- align=&quot;center&quot; 
|14
|[[Каракалпакстан]]
|Qoraqalpog’iston Respublikasi
|[[Нукус]]
|1,612,300
|----------
|}

{{clr}}

== Аж байдал ==
=== Эдийн засаг ===
[[Зураг:UZS5000_2013_front.jpg|thumb|200px|right|Узбекистанийн 5000 сумын дэвсгэрт]]
2012 онд Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ 51.11 тэрбум ам.доллар байсан. Нэг хүнд 3,500 $ ноогдоно.

Узбекистан улс [[алт]], [[зэс]], [[Уран (химийн элемент)|уран]], [[шатдаг хий]] олборлолтоор дэлхийд эхний аравт байгаа. Төрийн өмчийн ''Узбекнефтьгаз'' компани үйлдвэрлэлийн хүндийг үүрдэг. Узбек дэлхийд айргийн тавд орохуйц их хөвөн тариалдаг. 

1992 онд үнийн өсөлт 1000%-д хүрч, ДНБ огцом унаж байсан ч аажмаар зах зээлийн журмын цочроос салж, 2003 оноос тогтворжиж эдийн засаг жигдэрчээ. 
Узбекистаны хөрөнгийн бирж 1994 онд үүсэн байгуулагдаж одоо 1200 компанийн үнэ цэнийг тодорхойлж байна.

&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:450 height:225
PlotArea = left:30 bottom:20 top:20 right:20 
TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy
AlignBars = justify
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:50.0
TimeAxis = orientation:horizontal
AlignBars = early
Colors =
  id:gray     value:rgb(0.97,0.97,0.97)
  id:PAN      value:rgb(0.4, 0.6, 1)
  id:PRD      value:rgb(1, 0.84314, 0)
  id:PRI      value:rgb(1, 0.5372, 0.5372)
  id:ALT      value:rgb(0.2, 0.6, 0.8)
  id:NA       value:rgb(0,0.4,0.4)
  id:darkgray     value:rgb(0.80,0.80,0.80)
  id:midgray     value:rgb(0.30,0.57,0)
ScaleMajor = gridcolor:black increment:10 start:0
ScaleMinor = gridcolor:gray increment:1 start:0

BarData=
  barset:Países

PlotData=
  width:15 fontsize:S textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) color:red
  barset:Países  
  from:0 till:21.20 color:PAN width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Хятад улс|Хятад]] (21.2%)&quot;
  from:0 till:15.90 color:PRD width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[казах улс|Казах]] (15.9%)&quot;
  from:0 till:15.80 color:PRI width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Турк улс|Турк]] (15.8%)&quot;
  from:0 till:14.70 color:ALT width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Орос улс|Орос]] (14.7%)&quot;
  from:0 till:09.50 color:NA width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Бангладеш]] (9.5%)&quot;
  from:0 till:04.00 color:midgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Хиргис улс|Хиргис]] (4.0%)&quot;  
  from:0 till:19.90 color:darkgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;бусад орон (19.9%)&quot;

TextData=
  pos:(180,215) fontsize:M text:&quot;Экспорт&quot;
  pos:(110,205) fontsize:S text:&quot;Эх сурвалж: АНУ-ын ТТГ. 2012 он. 16.65 тэрбум $&quot;
  pos:(400,1) fontsize:S text:(%)
&lt;/timeline&gt;

&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:450 height:225
PlotArea = left:30 bottom:20 top:20 right:20 
TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy
AlignBars = justify
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:50.0
TimeAxis = orientation:horizontal
AlignBars = early
Colors =
  id:gray     value:rgb(0.97,0.97,0.97)
  id:PAN      value:rgb(0.4, 0.6, 1)
  id:PRD      value:rgb(1, 0.84314, 0)
  id:PRI      value:rgb(1, 0.5372, 0.5372)
  id:ALT      value:rgb(0.2, 0.6, 0.8)
  id:NA       value:rgb(0,0.4,0.4)
  id:darkgray     value:rgb(0.80,0.80,0.80)
  id:midgray     value:rgb(0.30,0.57,0)
ScaleMajor = gridcolor:black increment:10 start:0
ScaleMinor = gridcolor:gray increment:1 start:0

BarData=
  barset:Países

PlotData=
  width:15 fontsize:S textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) color:red
  barset:Países  
  from:0 till:20.70 color:PAN width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Орос улс|Орос]] (20.7%)&quot;
  from:0 till:16.60 color:PRI width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Хятад улс|Хятад]] (16.6%)&quot;
  from:0 till:16.40 color:PRD width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Өмнө Солонгос]] (16.4%)&quot;
  from:0 till:12.50 color:ALT width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[казах улс|Казах]] (12.5%)&quot;
  from:0 till:4.60 color:NA width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Герман улс|Герман]] (4.6%)&quot;
  from:0 till:4.20 color:midgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Турк улс|Турк]] (4.2%)&quot;  
  from:0 till:25.00 color:darkgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;бусад орон (25.0%)&quot;

TextData=
  pos:(180,215) fontsize:M text:&quot;Импорт&quot;
  pos:(110,205) fontsize:S text:&quot;Эх сурвалж: АНУ-ын ТТГ. 2012 он. 15.53 тэрбум $&quot;
  pos:(400,1) fontsize:S text:(%)
&lt;/timeline&gt;

[[Зураг:Hi-speed_trains_Afrosiyab_(Uzbekistan).JPG|thumb|200px|right|Хурдан галт тэрэг]]
[[Зураг:Uzbekistan_Airways_Boeing_767-300ER_UK-67001_DXB_2013-1-21.png|thumb|200px|right|Узбекистаны Боинг-767]]

=== Зам тээвэр ===
Узбекистан улс 3,645 км төмөр замтайгаас 620 км нь цахилгаанжсан. Энэхүү [[Транс-Каспийн төмөр зам]]аар улсынхаа томоохон хотуудыг хооронд нь болоод бүх хөрштэйгээ холбожээ. Ташкент–Самаркандын хурдан галт тэрэгний шугам 2011 онд ашиглалтад орсон. 1977 онд ашиглалтад орсон [[Ташкентын метро]] Казахт [[Алматын метро]] нээгдэхээс өмнө Дундад Азид ганц метро байлаа.

Узбекистанд  84,400 км авто зам байгаагаас 72,000 км нь цардмал. Узбекчүүд Солонгосын [[Тэү]], Америкийн [[Женерал-Моторс]]той хамтарсны үрээр [[автомашин]] үйлдвэрлэдэг болсон бөгөөд 2013 онд 251,342-г босгож ихэнхийг экспортолжээ. Туркийн ачаар мөн [[автобус]] хийж байгаа.

Узбекистанд нийтдээ 53 нисэх буудал байгаагаас 33 нь цардмал. Хамгийн том нь [[Ташкентийн олон улсын нисэх буудал]]. Эндээс Узбекистаны иргэний агаарын тээврийн компанийн онгоцонд суугаад [[Москва]], [[Токио]], [[Сингапур]], [[Лондон]], [[Нью-Йорк]] хүрч болно.

Узбекистан 10,253 км шатдаг хийн хоолой, 868 км газрын тосны хоолойтой.

=== Хэвлэл, холбоо ===
Узбекистанд 28 телевиз, 16 радиогийн газартай. 2012 онд 9 сая интернет хэрэглэгч байсан.

2001 онд Узбекистанд 507 сонин, 157 сэтгүүл хэвлэгдэж байжээ.

==Лавлах бичиг==
{{лавлах холбоос}}

== Цахим холбоос ==
{{commons category|Uzbekistan}}
* [https://web.archive.org/web/20160306164612/http://ikhzasag_diplomat.miniih.com/index.php/home/post/248 Монгол-Узбекистаны харилцаа]
* [https://globalconnect.uz/uzbekistan/general-information Узбекистаны талаархи ерөнхий мэдээлэл]

{{Ази}}
{{ЕАБХАБ-ын гишүүн улсууд}}
{{OIC}}
{{Хөтлөгч мөр Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөл}}
{{Хөтлөгч мөр Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллага}}
[[Ангилал:Узбекистан| ]]
[[Ангилал:Азийн орон]]
[[Ангилал:Далайд гарцгүй орон]]
[[Ангилал:Зөвлөлт Холбоот Улсын дараах улс]]
[[Ангилал:Ерөнхийлөгчийн засаглалтай бүгд найрамдах улс]]
[[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]]
[[Ангилал:Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөлийн гишүүн орон]]
[[Ангилал:Төв Ази]]</text>
      <sha1>5kdob8u35idsomvqevaek2y1r9dndif</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Иран</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8252</id>
    <revision>
      <id>823080</id>
      <parentid>817091</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T10:59:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823080</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51025" sha1="3nf724ic1ukdkow4hmmbnckw3amg854" xml:space="preserve">{{Short description|Баруун Азийн улс}}
{{Энэ гарчиг}}
{{Redirect-distinguish-for|Перс|Перс}}
{{Distinguish||Ирак}}
{{Инфобокс улс
| conventional_long_name = Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улс
| common_name            = Иран
| native_name            = {{nobold|{{native name|fa|جمهوری اسلامی ایران|italics=off}}}}&lt;br /&gt;{{small|{{transliteration|fa|Жомхури-е Эслами-е Иран}}}}
| image_flag             = Flag of Iran.svg
| flag_type              = [[Ираны төрийн далбаа|Төрийн далбаа]]
| image_coat             = Emblem of Iran.svg
| symbol_type            = [[Ираны төрийн сүлд|Сүлд]]
| national_motto         = {{lang|fa|استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی}}&lt;br /&gt;{{transliteration|fa|Эстеклал, Азади, Жомхури-е Эслами}}&lt;br /&gt;&quot;Тусгаар тогтнол, эрх чөлөө, исламын бүгд найрамдах улс&quot;&lt;br /&gt;(''[[де-факто]]'')&lt;ref name=&quot;Temperman2010&quot;&gt;{{cite book |author=Jeroen Temperman | title=State-Religion Relationships and Human Rights Law: Towards a Right to Religiously Neutral Governance | url=https://books.google.com/books?id=Khag6tbsIn4C&amp;pg=PA87 | year=2010 | publisher=Brill | isbn=978-90-04-18148-9| pages=87– 
| quote=The official motto of Iran is [the] ''[[Takbir]]'' ('God is the Greatest' or 'God is Great'). Transliteration ''Allahu Akbar''. As referred to in art. 18 of the constitution of Iran (1979). The ''[[de facto]]'' motto however is: 'Independence, freedom, the Islamic Republic.{{'-}}}}&lt;/ref&gt;
| national_anthem        = {{lang|fa|سرود ملی جمهوری اسلامی ایران}}&lt;br /&gt;{{nowrap|{{transliteration|fa|Соруд-э Мэлли-е Жомхури-е Эслами-е Иран}}}}&lt;br /&gt;{{nowrap|&quot;[[Ираны төрийн дуулал|Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улсын үндэсний төрийн дуулал]]&quot;}}{{parabr}}{{center|[[File:Sorud-e Mellí-e Yomhurí-e Eslamí-e Irán (instrumental).oga]]}}
| image_map              = Iran (orthographic projection).svg
| capital                = [[Тегеран]]
| coordinates            = {{Coord|35|41|N|51|25|E|type:city}}
| largest_city           = [[Тегеран]]
| official_languages     = [[Перс хэл]]&lt;ref name=AO&gt;{{Cite web |title=Constition of Islamic Republic of Iran, Chapter II: The Official Language, Script, Calendar, and Flag of the Country, Article 15 |url=https://www.iranchamber.com/government/laws/constitution_ch02.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730024031/https://www.iranchamber.com/government/laws/constitution_ch02.php |archive-date=9 June 2023 |access-date=9 June 2023 |website=Iran Chamber Society}}&lt;/ref&gt;
| regional_languages     = {{Collapsible list
| titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;font-size:100%;
| title = [[Ираны хэлнүүд|Жагсаалт]]:&lt;ref name=&quot;CIA&quot;/&gt; | 53% [[Перс хэл]] | 18% [[Азербайжан хэл]] ба бусад [[Түрэг хэлний язгуур|Түрэг хэлнүүд]] {{midsize|([[Кашкай хэл]], [[Түркмен хэл]] зэрэг)&lt;ref name=&quot;britannicalanguages&quot;&gt;{{cite web |title=Iran – Languages |url=https://www.britannica.com/place/Iran/Languages |website=Encyclopedia Britannica |access-date=9 January 2020 |language=en}}&lt;/ref&gt;}} | 10% [[Курд хэл]] | 7% [[Гиляки хэл|Гиляки]] болон [[Мазандерани хэл]] | 6% [[Лури хэл]] | 2% [[Балуч хэл]] | 2% [[Араб хэл]] | 2% other&lt;ref name=AO/&gt; {{midsize|([[Армени хэл]], [[Сурет хэл|Ассири]], [[Гүрж хэл]], [[Лаки хэл|Лаки]], [[Семнани хэл]], [[Талыш хэл]], [[Тати хэл (Иран)|Тати хэл]])}}}}
| ethnic_groups          = {{Tree list}}
*[[Перс үндэстэн|Персүүд]]
*[[Ираны Азербайжанчууд|Азербайжанчууд]]
*[[Иран дахь курдүүд|Курдүүд]]
*[[Мазандерани ястан|Мазандерани]]
*[[Лур ястан|Лурууд]]
*[[Гиляки ястан|Гилякууд]]
*[[Иран дахь арабчууд|Арабчууд]]
*[[Ираны Туркменчүүд|Туркменчүүд]]
*[[Ираны Балучууд|Балучууд]]
*[[Талыш ястан|Талыш]]
*[[Тат ястан (Иран)|Татууд]]
{{Tree list/end}}
| religion               = [[Шиит Ислам]] ([[төрийн шашин|албан ёсны]])
| demonym                = [[Иран дахь угсаатны бүлгүүд|Иранчууд‎]]
| government_type        = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Теократ#Иран|теократ]] [[Ерөнхийлөгчийн засаглалын систем|ерөнхийлөгчийн]] [[исламын бүгд найрамдах улс]]
| leader_title1          = [[Иран улсын дээд удирдагч|Дээд Удирдагч]]
| leader_name1           = {{nowrap|[[Али Хаменеи]]}}
| leader_title2          = [[Ираны Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]]
| leader_name2           = [[Мохаммад Мохбер]] (үүрэг гүйцэтгэгч)
| leader_title3          = [[Ираны Дэд Ерөнхийлөгч|Дэд Ерөнхийлөгч]]
| leader_name3           = [[Мохаммад Мохбер]]
| leader_title4          = [[Ираны Парламентын даргын жагсаалт|Парламентын Дарга]]
| leader_name4           = [[Мохаммад Багер Галибаф]]
| leader_title5          = [[Ираны Ерөнхий шүүгч|Ерөнхий шүүгч]]
| leader_name5           = [[Голям Хосейн Мохсени Эжеи]]
| lower_house            = 
| legislature            = [[Исламын Зөвлөлдөх Хурал]]
| sovereignty_type       = [[Ираны түүх|Түүх]]
| established_event1     = [[Мид|Мидийн эзэнт гүрэн]]
| established_date1      = МЭӨ 678
| established_event2     = [[Ахеменидын эзэнт гүрэн]]
| established_date2      = МЭӨ 550
| established_event3     = [[Парфяны эзэнт гүрэн]]
| established_date3      = МЭӨ 247
| established_event4     = [[Сасанидын эзэнт гүрэн]]
| established_date4      = МЭ 224
| established_event5     = [[Буидын эзэнт гүрэн]]
| established_date5      = 934
| established_event6     = [[Сефевийн улс]]
| established_date6      = 1501
| established_event7     = [[Афшар]]
| established_date7      = 1736
| established_event8     = [[Кажар]]
| established_date8      = 1796
| established_event9    = [[Пахлавийн улс]]
| established_date9     = 12 сарын 15, 1925 он
| established_event10    = [[Ираны хувьсгал|Исламын хувьсгал]]
| established_date10     = 2 сарын 11, 1979 он
| established_event11    = [[Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улсын үндсэн хууль|Одоогийн үндсэн хууль]]
| established_date11     = 12 сарын 3, 1979 он
| established_event12    = [[1989 оны Ираны үндсэн хуулийн бүх нийтийн санал асуулга|Сүүлийн нэмэлт өөрчлөлт]]
| established_date12     = 7 сарын 28, 1989 он
| area_km2               = 1,648,195
| area_rank              = 17
| area_sq_mi             = 636,372&lt;!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and Numbers]]--&gt;
| percent_water          = 1.63 (2015)&lt;ref&gt;{{cite web|title=Surface water and surface water change|access-date=11 October 2020|publisher=Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) |url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER}}&lt;/ref&gt;
| population_estimate = 87,590,873&lt;ref&gt;{{Cite CIA World Factbook|country=Iran|access-date=22 June 2023|year=2023}}&lt;/ref&gt;
| population_estimate_year = 2023
| population_estimate_rank = 17
| population_density_km2 = 48
| population_density_sq_mi = 124&lt;!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and Numbers]]--&gt;
| population_density_rank = 162&lt;!--Wiki source[?]--&gt;
| GDP_PPP                = $1.692 их наяд&lt;ref name=&quot;imf2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April/weo-report?c=158,&amp;s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&amp;sy=2022&amp;ey=2023&amp;ssm=0&amp;scsm=1&amp;scc=0&amp;ssd=1&amp;ssc=0&amp;sic=0&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1|title=World Economic Outlook Database, April 2023|date=April 2023|website=IMF.org|publisher=[[International Monetary Fund]]|access-date= April 11, 2023}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP_year           = 2023
| GDP_PPP_rank           = 22
| GDP_PPP_per_capita     = $19,548&lt;ref name=imf2 /&gt;
| GDP_PPP_per_capita_rank = 80
| GDP_nominal            = {{decrease}}$367.968 тэрбум&lt;ref name=imf2 /&gt;
| GDP_nominal_year       = 2023
| GDP_nominal_rank       = 43
| GDP_nominal_per_capita = {{decrease}} $4,252&lt;ref name=imf2 /&gt;
| GDP_nominal_per_capita_rank = 120
| Gini                   = 40.9&lt;!--number only--&gt;
| Gini_year              = 2019
| Gini_change            = decrease&lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| Gini_ref               = &lt;ref name=&quot;Data.worldbank.org&quot;&gt;{{cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=IR |title=Gini index |work=[[World Bank]] |access-date=13 January 2023}}&lt;/ref&gt;
| Gini_rank              = 
| HDI                    = 0.783&lt;!--number only--&gt;
| HDI_year               = 2021&lt;!--Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
| HDI_change             = decrease&lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=8 September 2022}}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank               = 70
| currency               = [[Ираны риал]] ({{nq|{{wikt-lang|fa|ریال}}}})
| currency_code          = IRR
| time_zone              = [[Ираны Стандарт Цаг|ИСЦ]]
| utc_offset             = +3:30
| date_format            = &lt;span dir=&quot;rtl&quot;&gt;[[Иран дахь огноо, цагийн тэмдэглэгээ|жжжж/сс/өө]]&lt;/span&gt; ([[Хижри нарны хуанли|ХН]])
| drives_on              = баруун
| calling_code           = [[Иран дахь утасны дугаар|+98]]
| iso3166code            = IR
| cctld                  = {{unbulleted list |[[.ir]] |[[.ir|ایران.]]}}
| today                  = 
}}

'''Иран''' ([[Перс хэл|Перс]]:ايران {{Audio|Iran_alborz.ogg|''Иран''}}), 1979 оноос хойш '''Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улс''' (перс. جمهوری '''اسلامی ایران‎ —''' ''Жомхури́-йе Эслɒми́-йе Ирɒ́н'')- [[Өрнийн ертөнц|Өрнөдөд]] 1935 оноос өмнө '''Перс''' гэгддэг байсан учраас Ираны соёлын тайлбарт Перс гэдэг нэр нь одоо ч хэрэглэгддэг.

Иран улс нь бүхэлдээ 1,648,195 км² нутагтай (дэлхийн 18 дахь том), 2012 оны байдлаар 81 сая хүн амтай&lt;ref name=&quot;CIA Factbook - 2010&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html |title=CIA Factbook – 2010 |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=2011-09-14 |archive-date=2012-02-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;. Далайн өргөн эрэг газартай, [[Еврази]]йн төв дэх газар зүйн ашигтай байрлалтай орон юм. Хойгуураа [[Армени]], [[Азербайжан]], [[Туркменистан]] улсуудтай болон [[Каспийн тэнгис]]; зүүн талаараа [[Афганистан]], [[Пакистан]]; урдуураа [[Персийн булан]], [[Оманы булан]]; баруун талаараа [[Турк]], [[Ирак]] улсуудтай тус тус хиллэдэг. Нийслэл бөгөөд хамгийн том хот [[Тегеран]] нь улсын [[улс төр]], [[соёл урлаг]], [[худалдаа]], [[аж үйлдвэр]]ийн төв юм. Иран бол [[газрын тос]], [[байгалийн хий]] ихтэй бөгөөд [[Ойрх Дорнод]]доо ихээхэн нөлөөтэй улс гэгдэнэ.

Иранд эртнээс [[соёл иргэншил]] дэлгэрч, түүхэнд тэмдэглэгдсэн төрт улс нь [[Григорийн тоолол|НТӨ]] 2800 оны [[Элам]]аас эхэлдэг. МЭӨ 625 онд анх [[Миди]]чүүд нэгтгэж өнөөгийн Иран үндэстний суурь тавьжээ. Тэднийг залгамжилж 1000 гаруй жилийн турш Ахемен, [[Аршакийн улс|Аршак]], [[Сасаны улс|Сасан]] гэсэн Ираны гурван улс дараалан оршиж байгаад [[Араб]] болон бусад харь улсуудын харьяанд байсаар 1551 онд иранчуудын байгуулсан [[Сефевийн улс]] тогтож үндэстний хувьд дахин нэгтгэгджээ. Энэ улс нь [[Исламын шашин|Исламын шашны]] Шийт урсгалыг дэмжиж байснаас энэ номлол нь хүчтэй тархсан юм. Түүнээс хойш эзэн хаант ёс үргэлжилсээр 1906 онд [[Үндсэн хуульт хаант улс|үндсэн хуульт хаант]], 1979 оны 4 сарын 1-ээс Исламын хувьсгалын үр дүнд албан ёсоор [[Исламын Бүгд Найрамдах Иран улс]] болсон.

Иран улс нь [[НҮБ]], [[Эвсэлд үл нэгдэх хөдөлгөөн]], [[Исламын шашинт улсуудын байгууллага|ИШУБ]], [[Газрын Тос Экспортлогч Орнуудын Байгууллага]] (ОПЕК) гэх байгууллагуудын үүсгэн байгуулалцсан гишүүн орон. 1979 оны Үндсэн Хуульд тулгуурласан Ираны улс төрийн тогтолцоо нь өвөрмөц, төвөгтэй бүтэц бүхий удирдах албуудаас бүрдэнэ. Төрийн тэргүүн нь [[Ираны дээд удирдагч|Дээд удирдагч]]. Албан ёсны шашин нь Исламын шашны Шийт урсгал бөгөөд албан ёсны хэл нь [[Перс хэл]].

== Нэр ==
[[Эртний Грек|Эртний грек]] түүхчдийн ''Πέρσης'' гэж бичиглэснээс Монголд '''Перс''' гэдэгтэй ижил нэрсээр бусад олон хэлэнд Ираныг нэрлэдэг байна. Үндсэндээ 2-3 мянган жилийг хамруулдаг. Ираны [[Фарс]] нутгийн нэрээс үүссэн. Тэгтэл [[᠋᠋᠋перс үндэстэн|персүүд]] өөрсдийн нутгаа [[Парфян]] улсын үед ''Аряан'' (язгууртан), МЭ III зууны үеэс ''Эран'' гэж хэлж бичиж байв.&lt;ref name=&quot;MacKenzie&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=MacKenzie|first=David Niel|title=Ērān, Ērānšahr|year=1998|volume=8|encyclopedia=Encyclopedia Iranica|publisher=Mazda|location=Costa Mesa|url=http://www.iranicaonline.org/articles/eran-eransah}}&lt;/ref&gt;  Одоо Ираны персүүд {{Audio|Iran_alborz.ogg|'''Ира́н'''}} (ايران), Афганд ''Эран'', Тажикт ''Эрон'' хэмээдэг. Өрнөдөд түгсэн нэрийг халж, улсын нэрийг нутгийнхны хэлдгээр «Иран» болгохыг 1935 онд [[Реза Хан]] шах нь олон улсад хандан хүсчээ. Энэ нь 1959 оноос бүрэн хэрэгжиж улс орныг [Иран] гэж, үндсэн ард түмнийг перс гэж ялгадаг болсон.&lt;ref&gt;{{cite web| title = Renaming Persia| work = persiansarenotarabs.com | year = 2007| url = http://www.persiansarenotarabs.com/renaming-persia/ | accessdate = 26 Apr 2011}}&lt;/ref&gt; Перс, [[курд үндэстэн|курд]], [[осет ястан|осет]] ардыг багтаасан [[иран угсаатан]]тай андуурахгүй байх хэрэгтэй.

== Газар зүй ==

Иран улс 1,648,195 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, [[Монгол Улс]]аас арай том буюу дэлхийн [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|18-р]] том орон юм. Хойд өргөргийн 24° — 40°, зүүн уртрагийн  44° — 64° дотор [[өрнө Ази]], зарим талаар [[өмнө Ази]]д байдаг. Хойгуураа [[Каспийн тэнгис]] (740 км урт зурвасаар), өмнүүрээ [[Персийн булан]], [[Оманы булан]]д тулж (нийлээд 2440 км), баруун болон хойд талаараа [[Ирак]] (1458 км), [[Турк]] (499 км), [[Армени]] (35 км), [[Азербайжан]] (790 км) дөрөвтэй, зүүн хойд болон зүүн талаараа [[Туркменистан]] (992 км), [[Афганистан]] (936 км), [[Пакистан]] (909 км) гуравтай хиллэдэг. Хилийн нийт урт 5,440 км.

=== Газрын тогтоц === 
Иран цулайсан уулархаг орон. [[Ираны тэгш өндөрлөг]] гэнэ. Нутгийн баруун талаар дунджаар 3000 м өндөр [[Загросын нуруу]] 1500 км үргэлжлэн тогтжээ. [[Каспийн тэнгис|Каспийн тэнгисийн]] урдуур [[Альборз]]ын нуруу байна. Энд Ираны хамгийн өндөр цэг [[Дамаванд]] хэмээх идэвхтэй [[галт уул]] (5610 м) оршдог. Уулын нурууд улсын хилтэй ойр. Нуруудын дунд [[Кавир]], [[Лут]] гэх хүнгүй зэлүүд давс бүхий хоёр цөл Төв өндөрлөг (900 м) хэмээх газар байна.

Иранд хоёр хэсэг нам доор газар байна. Нэг нь Каспийн тэнгисийн эргийн, нөгөө нь [[Месопотам]]ын зах болсон [[Хузестан]]ы нам доор газар юм. [[Персийн булан|Персийн]] болон [[Оманы булан|Оманы булангийн]] эргээр уулын нуруунд тулсан нам доор нарийн зурвастай. 
[[Зураг:Aerial_View_of_Damavand_26.11.2008_04-25-38.JPG|thumb|180px|left|Оргил өндөр Дамаванд уул]]
{|
|valign=&quot;top&quot;| '''Өндөр уулс'''
# [[Дамаванд]] (5610 м)
# [[Аламкух]] (4850 м)
# [[Сабалан]] (4811 м)
# [[Дена]] (4450 м)
# [[Зардкух]] (4250 м)
|width=&quot;45&quot;| 
|valign=&quot;top&quot;| &lt;br&gt;
6. [[Ширкух]] (4050 м)&lt;br&gt;
7. [[Тефтан]] (4025 м)&lt;br&gt;
8. [[Точал]] (3964 м)&lt;br&gt;
9. [[Незва]] (3810 м)&lt;br&gt;
10. [[Саханд]] (3700 м)&lt;br&gt;
|}

=== Ус зүй ===
[[Зураг:Urmia lake drought.gif|thumb|180px|left|[[Урмиа нуур]]ын ус татарчээ]]
Иранд томоохон гол мөрөн, нуур цөөн. Загросын нуруунаас эх авч [[Персийн булан]]г чиглэн 950 км урсдаг [[Карун]]ыг усан замын тээвэрт ашиглана. [[Кархе]], [[Дез]], [[Заянде]] гэсэн томоохон гол бий. [[Урмиа]] гэж давстай, том нуур бий.

=== Уур амьсгал ===
Ираны уур амьсгал нэгэн янз биш. Нутгийн баруун хойд хэсгээр өвөлдөө хүйтэн, цастай, хавар намартаа бороотой, зундаа л халуун байдаг бол урд нутгаар жилийн турш хуурай, халуун. Хузестаны нам доор газар зуны улиралд чийглэг уур амьсгалтай.

Ираны ихэнх нутагт хур тунадас бага, жилд дунджаар 250 мм байна. Каспийн тэнгисийн баруунтаа 1,000 мм, Каспийн тэнгисийн эрэг, Загросын нуруугаар 500 м байдаг бол Төв тэгш өндөрлөгийн цөл газарт 100 мм-ээс бага хур тунадастай ажээ.

[[Файл:Persian_Leopard_sitting.jpg|thumb|180px|right|[[Цоохор ирвэс]]]]

=== Амьтан ургамал ===
Хонь, ямаа, үхэр, адуу, усны үхэр, илжиг, тэмээ зэрэг мал, гургуул, ятуу, бүргэд, өрөвтас зэрэг шувуу олон байна. [[Азийн үчимбэр]] (одоо Ираны үчимбэр) гэж нэн ховор зүйлийн амьтан бий. Зэрлэг амьтдаас баавгай, үнэг, чоно, зэрлэг гахай, гөрөөс, цоохор ирвэс бий. [[Арслан]], [[бар]] нь байхгүй болсон.&lt;ref&gt; Guggisberg, C.A.W. (1961). Simba: The Life of the Lion. Howard Timmins, Cape Town.&lt;/ref&gt;

=== Ашигт малтмал ===
[[Газрын тос]], [[шатдаг хий]], [[нүүрс]], [[хром]], [[зэс]], [[төмрийн хүдэр]], [[хар тугалга]], [[цайр]], [[манган]]ы нөөцтэй.

== Нийгэм соёл ==
=== Хүн ам зүй ===

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px&quot;
|-
! style=&quot;width:160px;&quot;| Яс, үндэс, угсаа!! Хувь !! Шашин
|-
| [[Перс үндэстэн]] || 61% || шийт
|-
| [[Азербайжан үндэстэн]] || 16% || шийт
|-
| [[Курд үндэстэн]] || 10% || суннит
|-
| [[Лур ястан]] ||  6% || шийт
|-
| [[Араб угсаатан]] ||  2% || шийт
|-
| [[Балуч ястан]] ||  2% || суннит
|-
| бусад ард түмэн ||  2% || олон янз
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px&quot;
|-
! style=&quot;width:50px;&quot;| Он !! Хүн ам 
|-
| 1500 || ''4,000,000''
|-
| 1800 || ''7,000,000''
|-
| 1900 || ''9,860,000''
|-
| 1956 || 18,954,704
|-
| 1976 || 33,708,744
|-
| 1996 || 60,055,488
|-
| 2011 || 75,149,669
|}
1950—1990 оны хооронд Иран улсын хүн амын тоо огцом өссөн бөгөөд 2011 онд 75,149,669-аар тоологджээ. 61 хувь нь 30–аас доош насны хүүхэд залуус. Жилийн дундаж өсөлт — 1.3%. Хүн амын нягт — 46 хүн/км², бичиг үсэг тайлагдалт — 84%, хотжилт — 71%. 

[[Зураг:Iran_population_density_2004.jpg|thumb|200px|Хүн амын нягтшил]]
Ираны 4 сая гаруй хүн 1979 оны хувьсгалаас хойш голдуу гадаадын олон оронд дүрвэн цагаачилсан бол эсрэгээр [[Афганистан]], [[Ирак]]аас голдуу 1 сая гаруй хүн Иранд цагаачлан иржээ.

Иран олон угсаатан, үндэстэн, ястнаас бүрдэнэ. Хүн амын 61% ᠋[[перс үндэстэн]], 16% [[азербайжан]], 10% [[Курд үндэстэн|курд]], 6% [[Лур ястан|лур]], 2% [[Арабчууд|араб]], 2% [[балуч ястан|балуч]], 2% [[туркмен үндэстэн|туркмен]] бол нэг хувь хүрэхгүй [[Армен үндэстэн|армен]], [[Гүрж үндэстэн|гүрж]], [[черкес ястан|черкес]], [[ассир ястан|ассир]] ард бас байна. Ард түмэн болгон өөрийн хэлээр ярьдаг. Нэг бол перс төрлийн хэлтэй [[иран угсаатан]] (᠋перс, курд, лур, балуч), нэг бол нэг шашин (99.4% — [[ислам]]), нэг дэгтэн (эндхийн перс, азербайжан, арабчууд бүгд [[ислам|шийт]] — 90%) байдаг учир зөрчил тэмцэл бага. Тэгээд бүгд перс соёлоор эртнээс биендээ дасан зохицчихсон. [[Перс хэл]], исламын шийт ёс энд албан ёсных байдаг.

=== Хот суурин ===
Иран маш хурдтай хотжиж байгаа. Одоо 71 хувь хотод аж төрөн суугаа бол 2030 онд 80% хүрэх төлөвтэй.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20071110154704/http://www.sci.org.ir/portal/faces/public/census85/census85.natayej/census85.abadipage  &quot;Islamic Azad University&quot;.] Retrieved 28 January 2008&quot;. Wayback.archive.org. 10 November 2007. Retrieved 21 June 2013.&lt;/ref&gt;

[[Зураг:Aerial_View_of_Tehran_26.11.2008_04-35-03.JPG|thumb|left|200px|[[Тегеран]] ба [[Альборзын нуруу]]]]
{|class=&quot;wikitable&quot;
|- valign=&quot;top&quot;
|
* [[Тегеран]] — 8,154,051 хүнтэй
* [[Машхад]] — 2,749,374
* [[Эсфахан]] — 1,756,126
* [[Караж]] — 1,614,626
* [[Табриз]] — 1,494,988
* [[Шираз]] — 1,460,665
* [[Ахваз]] — 1,112,021
* [[Гом]] — 1,074,036
||
* [[Керманшах]] — 851,405
* [[Урмиа]] — 667,499
* [[Рашт]] — 639,951	
* [[Захедан]] — 560,725
* [[Керман]] — 534,441
* [[Арак]] — 526,182
* [[Хамадан]] — 525,794
* [[Йазд]] — 486,152
|}

=== Урлаг спорт ===
Иранд эртнээс [[уран зохиол]], [[дүрслэх урлаг]], [[гүн ухаан]], [[анагаах ухаан]], [[уран барилга]] хөгжсөн. ᠌

[[Перс хивс]] гэж эртнээсээ зартай. Одоо дэлхийн гараар нэхсэн хивсний зах зээлийн 30% дангаар эзэлж байна. 

Перст [[математик]], [[геометр]], [[одон орон|одон орныг]] [[уран барилга]]тай (сүм хийд, орд харш голцуу) хослуулж чадсан бөгөөд эндээс эргэн тойрны олон оронд дэлгэрчээ. ᠌

Перс уран зураг монголчууд ирж эзэн сууснаар их хөгжсөн. Перс хэлээрх яруу найраг нь арвин баян. Диваажин, тамын хоорондох үлгэр домог хэмжээлшгүй. [[Фирдоуси]] (940—1020), [[Омар Хаяам|Омар Хайям]] (1048—1131) гээд олон яруу найрагчийг дурдаж болно. Мөн тэр үеийн [[Авиценна]] буюу Ибн Син анагаах ухааны 450 гаруй судар бичиж үлдээсэн. Ираны гүн ухаанд эхлээд [[Зороастрын шашин]], хожим Исламын шашин нөлөөлсөн. Маш олон зүйлийн хөгжмийн зэмсэг бүтээгдсэн. 

[[Зураг:Nasirolmolk_mosque_warm_light.jpg|thumb|300px|XIX зуунд баригдсан сүмийн дотор тал]]
Иранд аргын тооллын жил болгоны 3-р сарын 21-нд өөрийн цаг тооллын шинэ жил [[Наурызын баяр|Наурызын]] хаврын баяр тэмдэглэдэг бөгөөд түүнээс урьтаж галын наадам явуулдаг байна. Зуны баяр — усан наадам 7-р сарын эхээр тохиодог.

Иранд [[кино]] урлаг хөгжсөн. Ираны кино Өрнөдөд Хятадын кинотой адилаар үнэлэгдэж шагнал авдаг байна.

Иранд олон төрлийн хоол байна. [[Кебаб]] (татсан махны шорлог) байна. [[Хар түрс]] идэхээр хийдэг.

Иранд [[поло]] үүссэн. Иран хүчит бөх ([[чөлөөт бөх]]), [[хүндийн өргөлт|хүндийг өргөгчдөөрөө]] зартай. [[Хөлбөмбөг]], [[бэйсбол]] тоглоно. Уулнаас [[цана]]ар гулгахад тохиромжтой. Иран зуны олимпоос 15 алтан медаль хүртээд байгаа бол өвлийнхөөс шагналгүй гар хоосон.

== Түүх ==
[[Зураг:Persepolis_06.jpg|thumb|right|200px|[[Персеполь|Персеполийн]] туурь]]
[[Зураг:Sasanian Empire 621 A.D.jpg|thumb|right|200px|[[Сасаны улс]] (224 — 652)]]
=== Эртний Перс ===
Загросын нуруунаас чулуун зэвсгийн олдвор олддог. Иранд эртнээс төр улс үүсчээ. Анхны овог аймгуудаас [[Суз]] нийслэлтэй [[Элам]] түүхэнд үлджээ. МЭӨ II мянганаас [[Еврази]]йн өргөн уудам нутагт [[иран угсаатан|иран]] угсаатан бүрэлдэж байснаас [[Мид]] (МЭӨ 678–549 он), [[Ахемены улс]] (МЭӨ 550–330 он), [[Селиекусын улс]] (грекийн жанжны), [[Парфян]] (МЭӨ 247 – МЭ 224 он) зэрэг гүрэн улс тогтжээ. Түүний дараа мөн перс эзэнтэй [[Сасаны улс]] (224–652) [[Ктесифон]] буюу өнөөгийнхөөр [[Багдад]]ад төвлөж байсан. Ахемены улсыг [[II Кир]] хаан үндэслэж агуу нэрээ дуурсгаж явсан бол [[III Дариус]] хаан [[Македоны Александр]]т дийлдэж улсаа алдаж байв. 

Эртний Перс өрнө Азид дэндүү ноёрхож байсан бөгөөд баруун хил нь [[Грек]], [[Ром]], дорно зүгт [[Арал тэнгис]], [[Инд мөрөн]] хүрдэг байжээ.

=== Харь ноён ===
633 онд өрнөөс [[Умар]]ын толгойлсон [[ислам|хотон]] [[арабчууд]] ирж, иргэний дайнтай байсан Сасаны улсыг мөхөөгөөд бүрэн эзэлжээ. [[Зороастрын шашин|Зороастрын шашны]] нөлөө буурч иран угсаатан [[ислам]] шашинтай хотон хүмүүс болсон түүх ийн эхэлжээ. Сөргүүлээд [[Омеян халифт улс|Омеян]] (Дамаскийн) араб улс перс түшмэдээр дамжуулан перс соёлыг их хүртжээ. 

Дараа нь [[Аббасидын Халифат Улс|Аббасидын]] (Багдадын) халифт улс тогтоход иранчууд их эрхтэй болжээ. Үүнээс [[Тахирын улс|Тахир]] (821–873), [[Саффарын улс|Саффар]] (861–1003), [[Саманы улс]] (819–1005) гээд иран улсууд зай гарган тогтож байсан. XX зуунд Багдадын халиф Персийг үндсэндээ захирахаа байсанд [[Буин улс]] (934–1062) нөлөөлсөн бол Буинхныг [[түрэг|сельжук түрэгүүд]] цохьжээ. Омеян улсын үед Персийн хүн амын 10%, Аббасын үед 40%, XI зуун болоход 100% [[лалын шашин]]тан болжээ. Иран исламжсан энэ хэдэн зуундаа харин арабчлагдаагүй бөгөөд хэл соёлоо улам тодотгож [[перс үндэстэн|персчилж]] авсан байна. Энэ үед персийн [[уран зохиол]], [[анагаах ухаан]], [[математик]] хөгжжээ.

[[Зураг:DiezAlbumsStudyingTheKoran.jpg|thumb|right|200px|[[Коран]] шагайсан [[Газан|Газан хан]]]]

1219–1224 онд түрэг-перс соёлтой [[Хорезмын эзэнт улс|Хорезм]] буюу [[Сартуул улс|Сартуул улсыг]] [[Чингис хаан]]ы монгол цэрэг дайлаар ирж мөхөөжээ. 1256 онд [[Мөнх хаан]]&lt;nowiki/&gt;ы дүү [[Хүлэгү]] цэрэг захиран ирж улс байгуулан суусан нь [[Ил Хаант Улс|Хүлэгүгийн Улс]] ([[Перс хэл|персээр]] ''Ильханан'' буюу ''Улсын ханы улс'') байв. 1370 онд бас нэгэн байлдан дагуулагч [[Төмөр]] хааны улсад Персийг нэгтгэж 156 жилийг үджээ. Эдгээр улсын хаад яваандаа персэд ууссан байна.

=== Персийн сэргэлт ===

1000 жилийн турш олигтой улс байгуулаагүй байсан персүүд XVI зуунд [[Сафавын улс]] (1502–1736)-ыг байгуулжээ. Сафавын улс орчин үеийн Иран улсын эхлэл болсон. Үндэслэгч [[I Исмаил]] нийтээрээ исламын [[суннит]] дэгтэй байсныг албан ёсоор шийт болгосноор [[ислам]]ын шашны нэгэн том урсгал хөлөө олжээ. [[Эсфахан]]д нийслэлтэй энэ Сафавын улс томорч өрнө зүгт [[Османы эзэнт гүрэн|Осман]], дорно зүгт [[Их Могол Улс|Их Могол]]той мөчөөрхөж байв. 1587–1629 онд төр барьсан [[I Аббас]] хаан газар нутгаа их тэлж байсан бол урагшгүй [[Солтан Хусейн]] 1722 онд улсаа алджээ.

Түүний дараа угаас Перст нутагтай, түрэг угсааны [[Афшар]]ын (1736–1796), [[Кажар]]ын (1796–1925) гээд хоёр улс [[Машхад]], [[Тегеран]]д төвлөж өнөөгийн газар нутаг үндсэндээ тогтсон байна. 1921 онд [[Реза Хан Пахлави|Реза Хан]] 20 жилийн улс төрийн давамгайллаа бататган төр эргүүлж хаан ([[иранаар]] ''[[шах]]'' хэмээн цоллодог) болсон нь [[Пахлавийн улс|Пахлавийн төр]] (1925–1979) байж, Ираны сүүлчийн хаан ураг байсан билээ. 

1941 онд Англи-Зөвлөлтийн хүчин халдаж [[Персийн зам]]ыг үүсгэсний сацуу Реза Ханыг шахамдуулж хүү [[Мохаммед Реза Пахлави|Мохаммед Реза]] нь хаан болсон. 1951 онд ерөнхий сайдаар сонгогдсон [[Мохаммед Мосаддык]] нефтийн үйлдвэр, уурхайдыг улсын өмчид авч ард түмэнд үнэлэгдсэн ч 1953 онд Англи-Америкийн оролцсон эргэлтээр огцорчээ. Мохаммед Реза шах [[Хүйтэн дайн]]ы жилүүдэд [[Америкийн Нэгдсэн Улс|Америктай]] ойр байж «[[Цагаан хувьсгал]]» хэмээн өрнөжих бодлого барьсан бол [[Рухолла Хомейни]] [[аятолла]] үүнийг буруушааж хоригдож, цөлөгдөж байв.

=== Бүгд найрамдах улс ===

1977 оноос дарангуй шахыг эсэргүүцсэн жагсаал хөдөлгөөн үүсч 1979 онд шах гадаадад зайлан дүрвэж, хаант засаг халагдаж, [[Исламын бүгд найрамдах улс]] үүсээд [[Рухолла Хомейни|Хомейни]] ''[[аятолла]]'' (Аллахын гэрч) уригдан «[[Ираны дээд удирдагч|Дээд удирдагч]]» (''рахбар'') болжээ. Тогтворгүй байдлыг далимдуулан хөрш Ирак улсын ерөнхийлөгч [[Саддам Хусейн]] [[Иран-Иракийн дайн]] (1980–1988)–ыг дэгдээсэн ч 1982 он гэхэд Иран эзлэгдсэн газраа эргүүлж авч чадсан. 1989 онд [[Али Хаменеи]] дээд удирдагч болсон. Дайны хохирлоо нөхөхөөр [[Акбар Хашеми Рафсанжани]] бизнесийг дэмжих бодлого явуулсан бол [[Мохаммад Хатами]] ерөнхийлөгч улам чөлөөлж, ардчилсан болгожээ. 2005 онд консерватив [[Махмуд Ахмадинежад]] сонгогдож байсан бол 2013 онд [[Хасан Рухани]], 2021 онд [[Эбрахим Райси]], 2024 онд [[Масуд Пезешкиан]] Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон.

== Төр улс ==
=== Төр засаг ===
Иран улсад 1979 онд Ираны хувьсгал гарсан. Улмаар Үндсэн хуулиа шинэчилж [[Исламын бүгд найрамдах улс|Исламын Бүгд Найрамдах улс]] болжээ. Дэлхийд шашин төрийг хослуулан байгаа цөөн улсын нэг юм.

# [[Иран улсын дээд удирдагч|Дээд удирдагч]] (''рахбар'') — Төрийн тэргүүн, чиг бодлого заагч, зэвсэгт хүчний ерөнхий командлагч. Шүүх болон цагдаагийн байгууллагын даргыг, хяналтын зөвлөлийн 12 гишүүнийг 6-г томилно. Харин Шинжээчдийн зөвлөлийн өмнө дүгнүүлдэг.
# Ерөнхийлөгч — Үндсэн хуулийг батлан сахиулагч, Төрийн гүйцэтгэх байгууллагын тэргүүн. Сайд нарын зөвлөлийг бүрдүүлж, засгийн газрыг тэргүүлнэ. Доороо 8 дэд ерөнхийлөгч, 21 сайдтай. Иргэдийн шууд санал хураалтаар 4 жил хугацаанд ажиллах, дахин нэг сонгогдох эрхтэй. Гол шийдвэрээ дээд удирдагчтай зөвшилцөнө.
# Исламын зөвлөлдөх хурал — нэг танхимын 290 гишүүн бүхий улсын хууль тогтоох хурлын байгууллага. Хувьсгалаас өмнө хоёр танхимтай байсан. 4 жилийн хугацаатай, иргэдээс шууд саналаар бүрддэг. Хууль, олон улсын гэрээ хэлэлцээр, улсын төсөв батлах үндсэн үүрэгтэй. 2024 оны сонгуулиар уламжлагчид 186, шинэчлэгчид 58, бие даагчид 41 суудал авсан.
# Хяналтын зөвлөл — үндсэн хуулийг сахиулах үүрэгтэй. 6 гишүүнийг дээд удирдагч, үлдсэн 6-г улсын хурлаас томилдог.

=== Гадаад харилцаа ===
[[Зураг:Diplomatic_missions_of_Iran.png|thumb|200px|right|Иран улсын элчин сайд, консул байдаг улс орны газрын зураг]]
Иран өмнө нь ЗХУ-ын түрэлтийг сөрж [[АНУ]]-тай дотно, [[Өрнө дахин]]&lt;nowiki/&gt;тай ойр харилцаатай байсан бол АНУ-ын эсрэг тэмцсэн 1979 оны Ираны хувьсгалын шийдлээр Америк төдийгүй Өрнийн орнуудтай таарамжгүй харилцаатай болсон. Хувьсгалын дараа Арабын улсуудтай харилцаа мөн муудсан. 1980 онд [[Ирак]] Ираны газрын тостой нутаг руу халдан довтлоход сөргүүлээд Иран Иракт өөрийн чиг баримжаатай хувьсгал гаргахыг оролджээ. 1990 оноос Европтой энгийн харьцах болсон. [[Чечень ястан|Чеченийн]] ([[осет ястан|осеттой]] залгаа) салан тусгаарлах тэмцлийг дэмжсэн нь [[Орос улс|Орост]] таалагдаагүй ч бусад хамтын эрх ашгийн үүднээс нааштай харилцдаг болж байна. Харин АНУ-ын холбоотон Израил улстай сөргөлдсөөр байгаа.

Иран дэлхийн ихэнх улстай, тэр дундаа [[Монгол Улс]]тай 1971 оны 5-р сарын 20-нд дипломат харилцаа тогтоосон. Харин АНУ-тай дипломат харилцаагүй, [[Израил]] улсыг бүрэн эрхт улс гэж хүлээн зөвшөөрдөггүй. Иран [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага]], [[Газрын Тос Экспортлогч Орнуудын Байгууллага]] зэрэг олон улсын байгууллагад гишүүний статустай. [[Шанхайн Хамтын Ажиллагааны Байгууллага|Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллага]]&lt;nowiki/&gt;д гишүүнээр элсэх өргөдлөө 2022 онд өгөөд байгаа.

=== Орон нутаг ===
[[Зураг:IranNumbered.png|250px|thumb|right|Иран улсын 31 мужийн газрын зураг]]
Иран улс эхлээд [[Иран улсын засаг захиргааны хуваарь|''остан'']] ([[муж]]) гэсэн нэгжээр хуваагдана. Остан нь дотроо 321 [[Иран улсын засаг захиргааны хуваарь|''шахрестан'']] (газар нутаг, хүн амын тоо, эрэмбэ дэсээр монголоор [[хошуу]] гэж) болно. Дотроо 740 ''бахш'' (сум), 982 ''шахр'' (хот суурин)-д хуваагдана. Ираны '''31 муж''':
{{columns
|colwidth  = 20em
|gap       = 0.5em
|col1      =
1. [[Тегеран муж|Тегеран]]&lt;br /&gt;
2. [[Ком муж|Ком]]&lt;br /&gt;
3. [[Иран улсын Төв муж|Төв]]&lt;br /&gt;
4. [[Казвин муж|Казвин]]&lt;br /&gt;
5. [[Гилан]]&lt;br /&gt;
6. [[Ардебиль муж|Ардебиль]]&lt;br /&gt;
7. [[Занжан муж|Занжан]]&lt;br /&gt;
8. [[Дорно Азербайджан]]&lt;br /&gt;
9. [[Өрнө Азербайджан]]&lt;br /&gt;
10. [[Курдистан муж|Курдистан]]
|col2      = 
11. [[Хамадан муж|Хамадан]]&lt;br /&gt;
12. [[Керманшах муж|Керманшах]]&lt;br /&gt;
13. [[Илам муж|Илам]]&lt;br /&gt;
14. [[Лурестан]]&lt;br /&gt;
15. [[Хузестан]]&lt;br /&gt;
16. [[Чехармехаль-Бахтиария]]&lt;br /&gt;
17. [[Кохгилуйе-Бойерахмед]]&lt;br /&gt;
18. [[Бушир муж|Бушир]]&lt;br /&gt;
19. [[Фарс муж|Фарс]]&lt;br /&gt;
20. [[Хормозган]]
|col3      = 
21. [[Систан-Белужистан]]&lt;br /&gt;
22. [[Керман муж|Керман]]&lt;br /&gt;
23. [[Йазд муж|Йазд]]&lt;br /&gt;
24. [[Эсфахан муж|Эсфахан]]&lt;br /&gt;
25. [[Семнан муж|Семнан]]&lt;br /&gt;
26. [[Мазандаран]]&lt;br /&gt;
27. [[Голестан]]&lt;br /&gt;
28. [[Умар Хорасан]]&lt;br /&gt;
29. [[Хорасан-Резави]]&lt;br /&gt;
30. [[Өмнө Хорасан]]&lt;br /&gt;
31. [[Альборз]]&lt;br /&gt;
}}

== Аж байдал ==
=== Эдийн засаг ===
Иран улс 2012 онд нэрлэсэн үнээр 548.590 тэрбум [[америк доллар|ам.доллар]], худалдан авах чадвараар тэгшитгэсэн үнээр 988.437 тэрбум ам.долларын бүтээгдэхүүн [[дотоодын нийт бүтээгдэхүүн|дотооддоо үйлдвэрлэн]] хэрэглэсэн нь дэлхийн 194 улсад харьцуулахад харгалзан 21, 17-р их дүн юм. ХАЧТ дүнгээр нэг хүнд 12,478 $ оногдож байгаа дунджаас дээгүүр орлого бүхий орон юм. Задалвал үйлчилгээнд 45%, аж үйлдвэрт 45% ([[газрын тос]], [[шатдаг хий]] голлодог), хөдөө аж ахуйд 10% босч байна. 

[[Image:CIAIranKarteOelGas.jpg|thumb|200px|right|Ираны газрын тос, шатдаг хийн орд, хоолойн байршил зураг]]
[[Image:Samand LX 31.jpg|thumb|200px|right|[[Иран Ходро]] — Ойрх Дорнодын автомашины гол үйлдвэрлэгч]]
&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:450 height:225
PlotArea = left:30 bottom:20 top:20 right:20 
TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy
AlignBars = justify
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:50.0
TimeAxis = orientation:horizontal
AlignBars = early
Colors =
  id:gray     value:rgb(0.97,0.97,0.97)
  id:PAN      value:rgb(0.4, 0.6, 1)
  id:PRD      value:rgb(1, 0.84314, 0)
  id:PRI      value:rgb(1, 0.5372, 0.5372)
  id:ALT      value:rgb(0.2, 0.6, 0.8)
  id:NA       value:rgb(0,0.4,0.4)
  id:darkgray     value:rgb(0.80,0.80,0.80)
  id:midgray     value:rgb(0.30,0.57,0)
ScaleMajor = gridcolor:black increment:10 start:0
ScaleMinor = gridcolor:gray increment:1 start:0

BarData=
  barset:Países

PlotData=
  width:15 fontsize:S textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) color:red
  barset:Países  
  from:0 till:22.10 color:PAN width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Хятад улс|Хятад]] (22.1%)&quot;
  from:0 till:11.90 color:PRD width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Энэтхэг улс|Энэтхэг]] (11.9%)&quot;
  from:0 till:10.60 color:PRI width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Турк улс|Турк]] (10.6%)&quot;
  from:0 till:7.60 color:ALT width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Өмнө Солонгос улс|Өмнө Солонгос]] (7.6%)&quot;
  from:0 till:7.10 color:NA width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Япон улс|Япон]] (7.1%)&quot;
  from:0 till:32.20 color:darkgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;бусад орон (40.7%)&quot;

TextData=
  pos:(180,215) fontsize:M text:&quot;Экспорт&quot;
  pos:(110,205) fontsize:S text:&quot;2013 онд 61.22 тэрбум $&quot;
  pos:(400,1) fontsize:S text:(%)
&lt;/timeline&gt;

&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:450 height:195
PlotArea = left:30 bottom:20 top:20 right:20 
TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy
AlignBars = justify
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:50.0
TimeAxis = orientation:horizontal
AlignBars = early
Colors =
  id:gray     value:rgb(0.97,0.97,0.97)
  id:PAN      value:rgb(0.4, 0.6, 1)
  id:PRD      value:rgb(1, 0.84314, 0)
  id:PRI      value:rgb(1, 0.5372, 0.5372)
  id:ALT      value:rgb(0.2, 0.6, 0.8)
  id:NA       value:rgb(0,0.4,0.4)
  id:darkgray     value:rgb(0.80,0.80,0.80)
  id:midgray     value:rgb(0.30,0.57,0)
ScaleMajor = gridcolor:black increment:10 start:0
ScaleMinor = gridcolor:gray increment:1 start:0

BarData=
  barset:Países

PlotData=
  width:15 fontsize:S textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) color:red
  barset:Países  
  from:0 till:33.20 color:PAN width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Арабын Нэгдсэн Эмирт Улс|Эмирт Араб]] (33.2%)&quot;
  from:0 till:13.80 color:PRI width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Хятад улс|Хятад]] (13.8%)&quot;
  from:0 till:11.80 color:PRD width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Турк улс|Турк]] (11.8%)&quot;
  from:0 till:07.40 color:ALT width:20 align:left fontsize:S text:&quot;[[Өмнө Солонгос улс|Өмнө Солонгос]] (7.4%)&quot;
  from:0 till:33.80 color:darkgray width:20 align:left fontsize:S text:&quot;бусад орон (33.8%)&quot;

TextData=
  pos:(200,180) fontsize:M text:&quot;Импорт&quot;
  pos:(110,170) fontsize:S text:&quot;2013 онд 64.42 тэрбум $&quot;
  pos:(350,1) fontsize:S text:(%)
&lt;/timeline&gt;

=== Зам тээвэр ===
Иран улс 1,435 [[миллиметр|мм]]-ийн [[төмөр замын цариг|цариг]] бүхий 11,106 [[километр|км]] урт төмөр замтай. [[Төмөр зам]] нь нутгийн баруун хойноос зүүн урагш, баруун урдаас зүүн хойш хүрсэн хэрээс маягийн хэлбэртэй, нийслэл [[Тегеран]]д огтолцдог. [[Тегераны метро]] 2000 онд ашиглалтад орсон. Улс даяар 172,927 км [[авто зам]]тайгаас 125,908 км нь цардмал. 2010 онд 11 сая авто [[тээврийн хэрэгсэл]] байгаагаас ихэнхийг өөрийн оронд үйлдвэрлэж, угсарчээ. [[Карун]] голоор 850 км усан замын тээвэртэй. Улс даяар нийт 316 иргэний тээврийн [[нисэх буудал]]тайгаас олон улсын 8, агаарын хилийн 21, орон нутгийн 25 гээд 54-ийг идэвхтэй хэрэглэдэг.

Ираны далайн боомтууд 150–200 сая тн ачаа хүлээн авдаг. [[Ассалуйе]], [[Бандар-Аббас]], [[Бандар-Хомейни]] зэрэг гурван боомтоор бүх ачааны 90% дамждаг.

== Цахим холбоос ==
* {{commons|ایران}}

== Эх сурвалж ==
{{лавлах холбоос}}

{{Ази}}
{{OIC}}
{{Хөтлөгч мөр Газрын Тос Экспортлогч Орнуудын Байгууллага}}
[[Ангилал:Иран| ]]
[[Ангилал:Азийн орон]]
[[Ангилал:Исламын Бүгд Найрамдах Улс]]
[[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]]</text>
      <sha1>3nf724ic1ukdkow4hmmbnckw3amg854</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ангилал:Монгол кинонууд</title>
    <ns>14</ns>
    <id>13928</id>
    <revision>
      <id>823020</id>
      <parentid>545540</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T16:20:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>202.55.188.85</ip>
      </contributor>
      <comment>15 үсэгтэй киноний нэр</comment>
      <origin>823020</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="127" sha1="gpvvni5vglv8h97w8v5xa2rzacvec2n" xml:space="preserve">3 дхаь үсгэн т 7 дахь үсэг о 12 дахь үсэг нь а гэсэн 15 үсэгтэй киноний нэр</text>
      <sha1>gpvvni5vglv8h97w8v5xa2rzacvec2n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823021</id>
      <parentid>823020</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T16:32:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.212.162.47</ip>
      </contributor>
      <comment>Тэртээх он жилүүд</comment>
      <origin>823021</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" sha1="phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823022</id>
      <parentid>823021</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T16:32:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.212.162.47</ip>
      </contributor>
      <origin>823022</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1" sha1="aphl6pusqgmv2qcu14b5erpjl2g0t5p" xml:space="preserve">?</text>
      <sha1>aphl6pusqgmv2qcu14b5erpjl2g0t5p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823032</id>
      <parentid>823022</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T01:49:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/103.212.162.47|103.212.162.47]] ([[User talk:103.212.162.47|яриа]])-н хийсэн засваруудыг [[User:202.55.188.85|202.55.188.85]]-ий хийсэн сүүлийн засварт буцаан шилжүүллээ.</comment>
      <origin>823020</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="127" sha1="gpvvni5vglv8h97w8v5xa2rzacvec2n" xml:space="preserve">3 дхаь үсгэн т 7 дахь үсэг о 12 дахь үсэг нь а гэсэн 15 үсэгтэй киноний нэр</text>
      <sha1>gpvvni5vglv8h97w8v5xa2rzacvec2n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823033</id>
      <parentid>823032</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T01:50:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <origin>823033</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46" sha1="jbwkijzte5d27gt2aysbe8g0e65wgm7" xml:space="preserve">[[Ангилал:Монголын кино| ]]</text>
      <sha1>jbwkijzte5d27gt2aysbe8g0e65wgm7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жан Батист Жозеф Фурье</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14463</id>
    <revision>
      <id>823085</id>
      <parentid>742412</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T11:48:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823085</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7543" sha1="1rexku7li56tgm513to4kimm9wwu7xu" xml:space="preserve">{{Инфобокс эрдэмтэн
| name = Жозеф Фурье ({{lang-fr|Joseph Fourier}})
| image = Fourier2.jpg|300px
| image_width = 250px
| caption = Жан Батист Жозеф Фурье
| birth_date = 1768.03.21
| birth_place =  [[Франц]], Ён, Окзэр
| death_date = 1830.05.16
| death_place =  [[Франц]], [[Парис]]
| residence =  Франц
| nationality = [[Франц]] 
| field = [[математик]]ч, [[физик]]ч, [[түүх]]ч
| work_institution = [[Экол Нормал]]&lt;/br&gt; [[Экол Политехник]]
| alma_mater = [[Экол Нормал]]
| doctoral_advisor =  [[Жозэф Лагранж]]
| doctoral_students = [[Густав Дирихлэт]]&lt;/br&gt;[[Жованни Плана]]&lt;/br&gt;[[Клод-Луи Навьер]]
| known_for  = Фурьегийн цуврал&lt;/br&gt; Фурьегийн хувиралт&lt;/br&gt; Фурьегийн дамжуулалтын хууль
| prizes =
| footnotes = 
}}
'''Жан-Батист Жозеф Фурье''' ([[Франц хэл|франц]]. ''Jean-Baptiste Joseph Fourier''; 1768 оны 3-р сарын 21-нд Осер хотод төрж, 1830 оны 5-р сарын 16-нд [[Парис|Парист]] нас барсан) нь [[Франц]]ын [[математик]]ч, [[физик]]ч бөгөөд Фурьегийн цувралыг судалж эхэлж, тэдгээрийг дулаан дамжуулалтын асуудалд хэрэглэснээрээ хамгийн алдартай. Фурьегийн хувиралт ба Фурьегийн дулаан дамжуулалтын хуулийг түүний нэрээр нэрлэсэн. Фурье мөн хүлэмжийн нөлөөллийг анх нээсэн гэж үздэг.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Cowie |first=J. |year=2007 |title=Climate Change: Biological and Human Aspects |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0521696197 |page=3}}&lt;/ref&gt;

== Намтар ==
Жан-Батист Жозеф Фурье нь 15 хүүхэдтэй оёдолчин Жозеф Фурье-гийн 12 дахь хүү болж төржээ. Эцэг нь Лотаринги мужийн жижиг худалдаачны гэр бүлээс гаралтай байжээ. Түүний 9 настай байхад эх Эдмэ (Edmée) болон эцэг хоёр нь 1777 онд нас барж бүтэн өнчин хоцоржээ. 

Жозеф хүү 13 настайдаа математикт сонирхолтой болж, 14 настайдаа Безу-гийн зохиосон зургаан боть &quot;математикийн хичээл&quot;-г эзэмшсэн байна. Үүний зэрэгцээ тэрээр шөнийн цагаар лаа цуглуулж гэрэлд нь хичээл хийдэг байжээ. 1782-1783 онд Фурье риторик, математик, механик, дууны хичээл зэргээр олон шагнал хүртсэн байна.

17 настайдаа тэрээр цэргийн мэргэжлийг мөрөөдөж, их буучин эсвэл цэргийн инженер болохыг хүсдэг байв. Сургуулийн багш, байцаагч нарын дэмжлэг үзүүлсэн боловч Фурье-гийн гарал үүсэл муу байсан тул түүнд татгалзсан хариу авч сүмд ажилд оржээ. 

1788 онд тэрээр францын математикч Жан-Этьен Монтюкла руу алгебрийн талаархи нийтлэлээ илгээсэн боловч хариу аваагүй байна. Фурье 1789 онд сүм хийдээс гарч нийслэл рүү явжээ. Парист ирээд Хааны Шинжлэх Ухааны Академид Ж.Фурье ямар ч зэрэгтэй тэгшитгэлийн тоон шийдлийн тухай илтгэлээ тавьжээ. 

1798 онд [[Наполеон]] Египетийн кампанит ажлаа эхлүүлж, тийшээ Фурье, Монге, Малус нарыг урьсан. Египетийг эзлэх үед Фурье Францын засаг захиргаанд ажиллаж, археологийн малтлагыг удирдаж, боловсролын тогтолцоог бүрдүүлэхэд оролцсон. Тэрээр Каирын хүрээлэнг байгуулахад оролцож, математикийн тэнхимийн 12 гишүүний нэг байв. 

Египет судлалын чиглэлээр хийсэн ажлынхаа ачаар Фурье 1826 онд Францын Академи (Académie Française) ба Анагаах ухааны академийн (Académie de Médecine) гишүүн болжээ. 

Жан-Батист Фурье 1830 оны 5-р сарын 16-нд Парист нас барж, түүнийг Пер-Лашезийн оршуулгын газарт оршуулжээ.

== Тайлбар ==
{{reflist}}

== Бүтээлүүд ==
* ''Fourier, Joseph. (1822). Theorie Analytique de la Chaleur. Firmin Didot (дахин гаргасан [[Кэмбрижийн их сургуулийн хэвлэл]], 2009; ISBN 978-1-108-00180-9)''
* ''Fourier, Joseph. (1878). The Analytical Theory of Heat. Cambridge University Press (дахин гаргасан [[Кэмбрижийн их сургуулийн хэвлэл]], 2009; ISBN 978-1-108-00178-6)''
* ''Fourier, J.-B.-J. Mémoires de l'Académie Royale des Sciences de l'Institut de France '''VII'''. 570–604 (1827) (greenhouse effect essay)''
* ''The Project Gutenberg EBook of [http://www.gutenberg.org/etext/16775 Biographies of Distinguished Scientific Men] by François Arago''
* ''Fourier, J. Éloge historique de Sir William Herschel, prononcé dans la séance publique de l'Académie royale des sciences le 7 Juin, 1824. Historie de l'Académie Royale des Sciences de l'Institut de France, tome vi., année 1823, p. lxi.[Pg 227]''

== Цахим холбоос ==
{{Commonscat|Joseph Fourier}}
* [http://www.wmconnolley.org.uk/sci/fourier_1827/fourier_1827.html Fourier 1827: MEMOIRE sur les températures du globe terrestre et des espaces planétaires]
* [https://web.archive.org/web/20060622200040/http://w3houches.ujf-grenoble.fr/ Université Joseph Fourier, Grenoble, France]

{{authority control}}
{{DEFAULTSORT:Фурье, Жан Батист Жозеф}}
[[Ангилал:Жан Батист Жозеф Фурье| ]]
[[Ангилал:Францын математикч]]
[[Ангилал:Францын физикч]]
[[Ангилал:19-р зууны математикч]]
[[Ангилал:19-р зууны физикч]]
[[Ангилал:Политехникийн их сургуулийн багш]]
[[Ангилал:Цахилгаан техникийн анхдагч]]
[[Ангилал:Шведийн Ханы Шинжлэх Ухааны Академийн гишүүн]]
[[Ангилал:Францын Академийн гишүүн]]
[[Ангилал:Францын Шинжлэх Ухааны Академийн гишүүн]]
[[Ангилал:Пруссийн Шинжлэх Ухааны Академийн гишүүн]]
[[Ангилал:Ханы Нийгэмлэгийн гадаадын гишүүн]]
[[Ангилал:Оросын Шинжлэх Ухааны Академийн гишүүн]]
[[Ангилал:Францчууд]]
[[Ангилал:1768 онд төрсөн]]
[[Ангилал:1830 онд өнгөрсөн]]</text>
      <sha1>1rexku7li56tgm513to4kimm9wwu7xu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>6 сарын 26</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16410</id>
    <revision>
      <id>823009</id>
      <parentid>621044</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T14:51:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823009</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4164" sha1="jl9papmfyx9gawh6ovuym5uuut9i6ke" xml:space="preserve">{{Жилийн өдрүүд|6 сарын}}
'''6 сарын 26''' нь [[Григорийн тоолол|Григорийн тооллын]] жилийн 177 дахь ([[өндөр жил]] бол 178 дэх) өдөр юм. Мөн он дуустал 188 өдөр үлдэж байна.

== Үйл явдлууд ==

* ЗХУ-ын Коммунист намын Төв хорооны Улс төрийн товчоо [[Владимир Ленин|В.Ленины]] цогцосыг [[Тюмень]] хот руу шилжүүлэх нууц шийдвэр гаргасан байна. 
* 1925 он- [[Холливүүд|Холливүүдэд]] [[Чарльз Спенсер Чаплин|Чарли Чаплины]] «Алтны галзуурал».
* 1945 он- ЗХУ-д генералиссимус гэх цэргийн дээд цолыг бий болгож, И.В.Сталинд олгожээ.
* 1945 он- Сан-Францискод болсон чуулганаар 50 улсын төлөөлөгч санал нэгтэйгээр НҮБ-ын дүрмийг баталсан байна.
* 1960 он- Мадагаскар тусгаар тогтнолоо зарлав.
* 1977 он- Америкийн [[Индианаполис|Индианаполис хотод]] [[Элвис Пресли]] сүүлчийнхээ концертыг тогложээ.
* 1979 он- [[Мохаммед Али]] зодог тайлж буйгаа зарласан боловч сүүлд 1980 болон 1981 онд хоёр тоглолт хийжээ.
* 1988 он- Францын Мюлуз хотод болсон шоуны үеэр “Airbus A320” онгоцны анхны осол болж, гурван хүн амь насаа алджээ.
* 1994 он-“Майкрософт” компани MS-DOS системийн худалдааг зогсоосноо албан ёсоор зарлав.
* 1997 он- Их Британид [[Харри Поттэр|Харри Поттэрын]] тухай ном гарсан. «[[Харри Поттер ба Философийн чулуу|Харри Поттер ба философийн чулуу]]&lt;nowiki/&gt;».
* 2015 он- АНУ-ын Дээд шүүхээс Америкийн бүх мужид ижил хүйстнүүдийн гэрлэлтийг хүлээн зөвшөөрчээ.

== Энэ өдөр төрөгсөд ==

* 1928 — [[Ёширо Накамацү]], японы зохион бүтээгч, Японы өндөр технологи инновацийн хүрээлэнгийн Ерөнхийлөгч.
* 1944 — [[Геннадий Зюганов]], оросын улс төрч, 1995 оноос Оросын коммунист намын дарга.
* 1963 — [[Михаил Ходорковский]], оросын ажил хэрэгч хүн, нийгэм улс төрийн зүтгэлтэн.

Америкийн дуучин Ариана Гранде, Италийн хөл бөмбөгч Паоло Мальдини, Америкийн сагсан бөмбөгч Дерон Уильямс, Японы зохион бүтээгч Ёширо Накамацү, Канадын жүжигчин Гару зэрэг алдартан төрсөн өдрөө тэмдэглэж байна.

== Энэ өдөр нас барагсад ==

* 2015 он— [[Евгений Примаков]] (1929 онд төрсөн), зөвлөтийн болон оросын улс төр болон төрийн зүтгэлтэн. 1998—1999 онд Оросын Засгийн газрын дарга. 

== Тэмдэглэлт баярууд ==
Өнөөдөр Эрүүдэн шүүлтэд хохирогчдыг дэмжих олон улсын өдөр тохиож байна. Улс орнуудаас Азербайжанд Зэвсэгт хүчний өдөр, Мадагаскарт Тусгаар тогтнолын өдөр, Румынд Төрийн далбааны өдөр, ӨАБНУ-д Эрх чөлөөний баярын өдөр юм.
----
{{Commonscat|26 June|6 сарын 26}}

[[Ангилал:Өдөр|0626]]
[[Ангилал:Зургаадугаар сарын өдөр|#26]]</text>
      <sha1>jl9papmfyx9gawh6ovuym5uuut9i6ke</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>6 сарын 27</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16411</id>
    <revision>
      <id>823083</id>
      <parentid>596683</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T11:22:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823083</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1176" sha1="t0iesm1uulta667opyinxj9ogwierqk" xml:space="preserve">{{Жилийн өдрүүд|6 сарын}}
'''6 сарын 27''' нь [[Григорийн тоолол|Григорийн тооллын]] жилийн 178 дахь ([[өндөр жил]] бол 179 дэх) өдөр юм. Мөн он дуустал 187 өдөр үлдэж байна.

== Үйл явдлууд ==

* 1834 — [[Киевын их сургууль]] нээгдсэн.
* 1929 — Туркд Ерөнхийлөгч [[Мустафа Кемал Ататүрк|Мустафа Кемаль]] коммунист сурталчилгаатай тэмцэж эхэлсэн.
* 1932 — [[Сиам|Сиамд]] /Тайландад/ Үндсэн хууль тунхагалсан. 
* 1945 — [[Иосиф Сталин|Иосиф Сталинд]] ЗХУ-ын Генералиссимус цол олгосон.

== Энэ өдөр төрөгсөд ==

* 1462 —Францын хаан [[XII Луи]] (1515 онд нас барсан).

== Энэ өдөр нас барагсад ==

== Тэмдэглэлт баярууд ==

----
{{Commonscat|27 June|6 сарын 27}}

[[Ангилал:Өдөр|0627]]
[[Ангилал:Зургаадугаар сарын өдөр|#27]]</text>
      <sha1>t0iesm1uulta667opyinxj9ogwierqk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дагвадоржийн Мэндбаяр</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31266</id>
    <revision>
      <id>823010</id>
      <parentid>823000</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T14:54:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823010</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14853" sha1="i8894eleebkqmdhjkzwg6vvdb3z45bb" xml:space="preserve">{{Жүжигчин
| төрсөн_өдөр       = {{bda|1944|11|08}}
| төрсөн_газар      = 
| яс_үндэс          = [[Монгол үндэстэн]]
| иргэн             = {{flag|Монгол}} (БНМАУ → МУ)
| ажил_үйл          = жүжигчин
| нөхөр           = [[Пүрэвдоржийн Цэрэндагва]]
| тайзны_нэр        =
| төрөл           = тайз (жүжиг), дэлгэц (УСК)
| дүр_маяг        =
| танил_үе        =1960-аад он — одоо
| театр           = Улсын драмын эрдмийн театр
| алдар_нэр       = '''Төр нийгмийн шан'''&lt;br&gt;[[Монгол улсын ардын жүжигчин]] (2005)&lt;br&gt;[[Монгол улсын гавьяат жүжигчин]] (1981)
&lt;br&gt;[[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]](2023)
}}

'''Дагвадоржийн Мэндбаяр''' ([[Ховд аймаг|Ховд аймгийн]] [[Манхан сум|Манхан суманд]] 1944 оны 11-р сарын 8-нд төрсөн)— [[Монгол улс|Монгол Улсын]]  [[Ардын Жүжигчин|Ардын жүжигчин]], [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]], тайз дэлгэцийн [[жүжигчин]].

== Намтар ==
Д.Мэнбаяр Ховд аймгийн Манхан суманд 1944 онд эцэг Дагвадорж, эх Өлзийхишиг нарын хоёр дахь охин болж мэндэлсэн байна.

Түүнийг 2 настайд буюу 1946 онд эцэг, эх хоёрын амьдрал тусдаа болж ахынхаа хамт эцгээ дагаад Улаанбаатар хотод нүүж иржээ. Эцэг нь Төмөр замд ажилд орж 1951 онд [[Зүүнхараа]] хотод  дараа нь 1953 Улаанбаатар хотод ирээд 3-р дунд сургуульд орж байжээ. 

Тэрээр 1957 онд 7-р ангид байхдаа ангийн монгол, уран зохиолын багш Дэндэв  “Муурын байшин” гэдэг жүжиг &quot;баян муур-ын дүрд тоглож анх урлагт хөл тавьсан гэж дурсжээ. 

1959 оны намар сургууль дээр нь Ардын жүжигчин [[Гомбожавын Гомбосүрэн]] гуай, [[Нямын Цэгмид]] гуай, Буриадаас хамгийн анх Монголд ирж кино урлагийн жүжигчнийг бэлтгэх сургуулийг байгуулах гэж ирсэн Сүндэрьяа нар ирсэн. Монголд анх удаа Улсын Багшийн Дээд Сургуулийн дэргэд Кино драмын жүжигчний анги байгуулах гэж хүүхэд шалгаруулахад Д.Мэндбаярыг сонгож авчээ. 

Тэрээр Багшийн дээд сургуульд 9-р ангиасаа шууд орж дөрвөн жил сураад 1963 онд төгсөөд театрт жүжигчнээр томилогдож байжээ. 

Д.Мэндбаяр [[Пүрэвдоржийн Цэрэндагва|Пүрэвдоржийн Цэрэндагватай]] анх 1968 онд танилцаж, 1971 онд нэг гэрт орсон байна. 

== Бүтээл ==
Д.Мэндбаяр Театрын тайзан дээр үндэсний болон дэлхийн сонгодог олон жүжигт дүр бүтээсэн. 180-аад жүжгийн гол ба туслах дүрд тоглосон байна. Энэ хугацаанд театраас томилолт аваад хөдөө орон нутгаар ч их олон удаа явсан юм. 

===Тайзны дүр===

# Итгэж болно (1963) - Должин
# Арвайхээрийн талд (1963) - Нарийн бичгийн дарга
# Эрхүүд болсон явдал (1963) - Зиночка
# Босгон дээр (1963) - Нарийн бичгийн дарга
# Афрадит арал (1963) - Кэт 
# Яндангийн дуу (1964) - Бадам
# Тамирын бэр (1964) - Долгор багш 
# Хар санаа, хайр сэтгэл (1964) - Луйза
# Лир Ван (1964) - Зарц
# [[Интоорийн цэцэрлэг]] (1964) - Дуняшка 
# Алтан загас (1964) - Алтан загас 
# Тээлийн хөндий (1965) - Хашхүү
# Далан худалч (1965) - Тунгалаг 
# Төрсөн өдрийн баяр (1965) - Альфа 
# Сахиуст цэрэг (1965) - Олны хэсэг
# Консулыг хулгайлсан нь (1965) - Охин 
# Шинэ байшин (1965) - Зочин
# Эзэд (1965) - Шуудан зөөгч 
# Эзэд (1965) - Цэрмаа
# Алтан үст охин (1966) - Могой
# Могойн явдал (1966) - Гэрэл
# Овод (1967) - Жемма
# Гарын таван хуруу (1967) - Оюун
# Гарын таван хуруу (1967) - Тунгалаг
# Гарын таван хуруу  (1967) - Гэрлээ
# Гарын таван хуруу (1967) - Бөмбөгт
# Буутай хүн (1967) - Тогооч
# Ээдрээ (1968) - Оюунчимэг
# Том авгын овоохой (1968) - Фени
# Хоёр үеийнхэн (1968) - Леночка 
# Эхийн тал (1968) - Дугуйтай хүү
# Любовь Яровая (1969) - Любовь Яровая
# Баян барлаг хоёр (1969) - Жамилия, Гульбохор
# Наянчулууны ой (1969) - Хишигт
# Анхны тулаан (1970) - Ольга
# Түлхүүрийн нууц (1970) - Лхам
# Тэр талд (1970) - Зөөгч
# Өрсөлдөөн (1970) - Сурагч, Жаргал
# Цэрэн хайчив? (1970) - Олны хэсэг
# Арын албаныхан (1970) - Бичээч 
# Бөмбөрчин эмэгтэй (1971) - Нело Снижко
# Хөөрхий Марат (1971) - Лена
# Тангараг (1971) - Олны хэсэг 
# Кавказын цэрдэн тойрог/Эхийн сэтгэл (1972) - Груше
# Эдип (1972) - Хор 
# Нүд (1973) - Цэрмаа 
# Нандин Эрдэнэ (1973) - Цэвэлмаа
# Оролмаа (1973) - Сүү худалдагч, Ганган хүүхэн, Дэлгэр
# Галт шугуй (1974) - Вьетнам хүүхэн
# Дөшин жирмийхэн (1974) - Авгай
# Цаг өөр болжээ (1974) - Манушка
# Маш нууц (1975) - Гуазны бүжигчин, Тогтох
# Би яагаад (1975) - Ажилчин эмэгтэй 
# Хурлын дараа (1976) - Ажилчин
# Ууган хүү (1976) - Нэгдүгээр хүүхэн 
# Аз жаргалын эрэлд (1977) - Лена
# Үхэвч үнэн ялна (1977) - Комиссар, эх
# Бумбат Эрдэнэ (1977) - Хундагаа
# Цэргийн бэлэвсэн гэргий (1977) - Стеша
# Отелло (1978) - Дездемонна, Эмили
# Хөдөөгийн хөгтэй явдал (1979) - Марина
# Буурай аав (1979) - Янжин, багш
# Шовгор малгайт/Ихэр дөрөө (1980) - Үлгэрч
# Их авхай (1980) - Дулмаа 
# Найрын ширээний ууц (1981) - Ханджав
# Ширүүн тулааны шөнө (1981) - Авгай
# Муурын байшин (1982) - Ямаа
# Сэргэлт (1982) - Олны хэсэг
# Эрдэмтний яриа (1982) - Хишигмаа эмч
# Унаган хайр (1982) - Цэргийн даргын авгай
# Алтан түлхүүр (1983) - Үнэг
# Талын баатар (1984) - Олны хэсэг
# Буэнос-Айросоос хийсэн сурвалжлага (1984) - Олны хэсэг
# Нора (1984) - Фрулиние
# Шинэ зам (1984) - Журамт цэрэг
# Гургалдайн дуут шөнө (1985) - Ниночка
# Гарваа (1985) - Гарваа
# [[Байцаагч түшмэл (зохиол)|Байцаагч түшмэл]] (1985) - Шуудан зөөгчийн эхнэр 
# Сувдан сондор (1986) - Вьетнам бүсгүй 
# Хөхөлдэй хүүгийн үлгэр (1986) - Аалз
# Галилейн амьдрал (1988) - Сарти
# Үгүйлэгдсэн хайр (1988) -  Эх, адилхан авгай 
# Тэнцвэргүй тэнцвэр (1988) - Шүүх хурлын төлөөлөгч
# Ээдрээ (1989) - Найрын хатан 
# Галуу эргэж ирлээ (1989) - Дэрүү
# Зэрэглээ (1989) - Буудлын үйлчлэгч 
# Сэрүүлэг (1990) - Эх
# Нийгмийн санаа (1990) - Нарийн бичгийн дарга
# Цагаан дарь эх (1991) - Эх
# Хадам эх, ломбард (1991) - Эх
# Макбет (1991) - Ордны зочин 
# Битгий уурлаарай (1992) - Эх
# Сүнс (1992) - Эх
# Цуст хурим (1993) - Эх
# Ричард III (1994) - Елизавета эх 
# Хаан түүх (1996) - Асрагч эх 
# Ромео Жульетта (1996) - Капулетта хатан, Монтеки хатан
# Энхтуул (1997) - Эх
# Хүслийн трамвай (1997) - Цэцэг худалдагч 
# [[Тамгагүй төр]] (1998)  - Олны хэсэг 
# Үнсгэлжин (1998) - Хатан эх
# Сэтгэлд нууцлагдсан амраг (2001) - Буриад авгай 
# Ижил хүйстэн (2002) - Эх
# Эрлэгийн данс (2003) - Цэрмаа эх
# Үхэхийн хооронд (2003) - София эх 
# Чаплин (2004) - Зочин угтах комисс 
# Хар санаа, хайр сэтгэл (2004) - Луйзагийн эх
# Саран хөхөө (2004) - Машукын эх 
# Тэмүүжин (2004) - Асрагч
# Эр хүн болгож өгөөч (2005) - Мэндээ
# Атга нөж (2006) - Сочигэл хатан
# Р.Чойном (2007) - Чойномын ээж
# Амьдрал (2007) - Асрагч 
# Харц хатан (2007) - Эмгэн
# Гол дүрийн амрагууд (2008) - София/саятан эмгэн 
# Лусын дагина (2008) - Наяди
# Диваажингийн хаалга (2010) - Хатагтай
# Тэнгэрийн хүү (2024) - Асрагч 
===Дэлгэцийн дүр===
# [[Энэ хүүхнүүд үү]] (1963) - Должин 
# [[Тунгалаг Тамир (кино)|Тунгалаг Тамир]] (1972) - Чимгээ 
# [[Тойрох хуудас]] (1973) - Нарийн бичгийн дарга 
# [[Шийдвэрлэх алхам]] (1980) - Намын үүрийн дарга Цэнд 
# [[Хуучин сүмийн нууц]] (1982) - Зүүний эмч 
# [[Жаргал даахгүйн зовлон]] (1982) - Сүндэрьяа 
# [[Гарьд магнай]] (1984) - Равсан панзын эхнэр 
# [[Галын урсгал]] (1985) - Намын дарга 
# [[Мандухай сэцэн хатан (кино)|Мандухай сэцэн хатан]] (1988) - Юнгэн хатан 
# [[Зул (кино)|Зул]] (1992) - Эх 
# [[Яаралтай цахилгаан]] (1993) - Том эгч 
# [[Хүйн холбоо]] (1993) - Бэр эгч 
# [[Хайрын нулимс хатдаггүй]] (1994) - Эх 
# [[Төрийн сүлд өршөө]] (1994) - Асрагч 
# [[Чөтгөрийн эргүүлэг]] (1994) - Эх 
# [[Өширч чадахгүй хайр]] (1994) - Эх 
# [[Уяхан замбуутив]] (1995) - Сувд эх 
# [[Нар ургахын өмнө]] (1996) - Эх 
# [[Салж чадамгүй хайр]] (1996) - Төмөр замын ажилчин 
# [[Цагаан дуганы гэгээ]] (1997) - Дилав хутагтын ээж 
# [[Сэтгэлийн учиг]] (1998) - Эх 
# [[Тэнгэрийн цааз]] (1998) - Удган эх 
# [[Ахадсан ачаа]] (1999) - Эх 
# [[Хааны сүүлчийн хатан]] (2000) - Эх 
# [[Миний ээж]] (2002) - Эх 
# [[Мэлмий]] (2002) - Эх 
# [[Сийлэн бөөр]] (2002) - Хадам эх 
# [[Хэен Хуар]] (2003) - Нутгийн хөгшин 
# [[Найзууд (олон ангит кино)|Найзууд]] (2003) - Эх 
# [[Дутуу эдэлсэн жаргал]] (2004) - Эх 
# [[Галтай шагай]] (2004) - Ханджий 
# [[Чингис хаан (кино)|Чингис хаан]] (2004) - Удган эх 
# [[Тулгар төрийн товчоо]] (2006) - Хуагчин 
# [[Тэнгэрийн андгай (кино)|Тэнгэрийн андгай]] (2006) - Өэлүн эх 
# [[Үхэж үл болно – Чингис хаан]] (2008) - Хуагчин эх 
# [[2000 (кино)|2000]] (2010) - Ээж 
# [[Хайрын эрэлд]] (2011) - Хөрш авгай 
# [[Нар гарна, аз жаргал минь]] (2012) - Ээж 
# [[Хувь тавилангийн ээдрээ]] (2013) - Ээж 
# [[Хоймор өнжих нар]] (2014) - Ээж 
# [[Цэн тогоруу (кино)|Цэн тогоруу]] (2014) - Ээж 
# [[Чонын алтан шагай]] (2015) - Ээж 
# [[Содура]] (2015) - Ээж 
# [[Ээж (кино)|Ээж]] (2016) - Ээж 
# [[Эцсийн хүсэл]] (2017) - Авгай 
# [[Хийморь (кино)|Хийморь]] (2019) - Ээж 
# [[Сүрэг (кино)|Сүрэг]] (2022) - Авгай 
# [[Хайр -1]] (2022) - Эмгэн 
# [[Хайр-2]] (2023) - Эх

==Цол, шан==

* 1976 он — [[БНМАУ]]-ын [[Соёлын тэргүүний ажилтан]] 

* 1981 он — [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын Гавьяат жүжигчин
* 1991 он — [[Алтан гадас одон]]
* 2003 он - [[Э.Оюуны нэрэмжит шагнал]] N1
* 2005 он — [[Монгол Улс]]ын [[Ардын Жүжигчин]]
* 2008 он - [[Чойномын шагнал|Р.Чойномын шагнал]]
* 2023 он - [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]]
* 2023 он - [[Сүхбаатарын одон]]

==Эх сурвалж==
* [https://web.archive.org/web/20120316042542/http://filmart.mn/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=166:2012-03-09-05-14-52&amp;catid=49:2012-03-09-03-52-10&amp;Itemid=147 МЭНДБАЯР Дагвадорж]

{{DEFAULTSORT:Мэндбаяр, Дагвадоржийн}}
[[Ангилал:1944 онд төрсөн]]
[[Ангилал:Монголын жүжигчин]]
[[Ангилал:Ардын Жүжигчин (Монгол)]]
[[Ангилал:Гавьяат Жүжигчин (Монгол)]]
[[Ангилал:Монголчууд]]</text>
      <sha1>i8894eleebkqmdhjkzwg6vvdb3z45bb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Онгуд</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31541</id>
    <revision>
      <id>823002</id>
      <parentid>669430</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T12:32:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Megzer</username>
        <id>20491</id>
      </contributor>
      <origin>823002</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8640" sha1="hbtw0294f6xxuvpedwxrux1e04pq3b7" xml:space="preserve">'''Онгуд''' ([[монгол бичиг]]: {{MongolUnicode|ᠤᠩᠭᠤᠳ}}; хятад: 汪古, [[пиньинь]]: Wāng gǔ; Өнгүд, Энгүд, Цагаан татар) аймаг нь XII-XVI зууны үеийн монголжсон [[түрэг]] гаралтай аймаг. Онгуд аймгийн нэр 12-р зууны үеэс түүхэнд бичигдэж эхэлсэн. Тус аймгийн нэрийг Судрын чуулган зэрэг түүхэн сурвалжид эр эм эгшиг ялгадаггүй араб үсгээр тэмдэглэснийг тус сурвалжийг орос хэлээр орчуулах үес онгут хэмээн буулгажээ. Гэвч уг нэрийн дуудлага нь зөв дуудлага нь önggüd болно. 

== Нэрний тухай ==
&quot;Онгон, дархлагдсан&quot; гэсэн монгол үгнээс онгудын нэр үүссэн байж болох юм. Мөн түрэг хэлний &quot;он&quot; (баруун) үгнээс үүсэлтэй гэсэн хувилбар бий. Онгуд аймаг Монголын тэгш өндөрлөгийн баруун хэсэг буюу монгол хэлтнийхээ баруун өмнө захаар нутагшиж байснаас ингэж нэрлэгдсэн байж болох магадлалтай. Онгууд гэж үгийн бүтцийг &quot; он+олон тооны дагавар=он+д-онгууд&quot; гэж задалж болно. Мөн он буюу [[ван]] цол, олон тооны гууд нэмэгдсэн гэж үзэх үзэлт гарч ирэх болжээ. Түүхч Г.Сүхбаатар эртний хятад хэлийг сайтар эзэмшсэн судлаач байв. Тэрээр [[Хүннү]]гийн Вэньюйти аймгийн нэр бол Онгудын эртний хятад хэл дээрх дуудлага мөн гэж үзсэн байдаг. Мөн хүннүчүүд баруун тийш нүүхэд одоогийн Казахстанд үлдсэн [[юэбань]] хүннүчууд хожим түрэгүүдтэй холилдон шато түрэг аймгийг бүрэлдүүлж дараад нь зүүн тийш буцаж нүүн Хятадын хойд хэсэгт ирж онгуд аймаг болсон гэсэн таамаг бий. 

== Түүхийн тойм ==
[[Файл:Hunnu - Mongolian National Atlas 2009.jpeg|thumb|Хүннүгийн Вэньюйти аймаг Өвөр Монголд нутаглаж байв]]Онгуд нь зүрчидийн Алтан улсын хойд хилийн хэрмийг сахин хамгаалж, [[найман]], [[хэрэйд]], [[Хамаг Монгол|монгол]], [[Татар|татарын]] ханлигуудтай харилцаж байсан. Христосийн шашны несториан урсгалыг хүлээн авч шүтэх болсон бөгөөд шашны үйл хэрэгт сири хэл бичгийг хэрэглэж байсан боловч уйгур бичгийг төрийн хэрэгт ашиглаж байжээ. 

1204 онд [[Найман|Найманы]] [[Таян хан|Таян ханы]] элч, онгуд аймгийн захирагч [[Алахуш Дигитхури|Алахуш тигидхурид]] очиж, Чингис хааны эсрэг дайнд холбоотон болгох гэсэн боловч Алахуш тигидхури татгалзаж, Чингис хаанд Юхунан гэх элчийг илгээн, сэрэмжлүүлснээр Чингис хааныг дэмжсэн. Ийм учраас Чингис хаан [[Алага Бэхи|Алага бэхи]] охиноо Алахуш тигидхурийн хүү [[Буяншибал|Буяншибалд]] хатан болгож өгснөөс хойш онгудын ноёд [[Алтан ураг|монголын алтан урагтай]] ураг барилдах ёс тогтсон.

1206 онд Их Монгол Улсыг тунхаглах хуралдайд онгуд аймгийн Алахуш тигидхури ноёныг 88 гавьяатан сайдын нэг болгож, түүнийг 95 мянганы ноёдын нэгээр томилжээ. Онгудийн ноёд христосийн шашны несториан урсгалыг шүтдэг байсан боловч 1293 онд [[Пап|Ромын папын]] төлөөлөгч [[Жиовани Монтекорвино]] онгудын ноён, гаотан ван [[Кургуз|Георгисийг]] (анг. George, хят. 阔里吉思, Kuolijisi) христосийн шашны католик урсгалд оруулжээ. Гэвч Кургузыг 1298 онд нас барсны дараа онгуд нар дахин несториан урсгалаа шүтэх болов. Онгуд аймгийн ван ноёдын сууж байсан орд харш болон оршуулгын газар нь одоогийн [[Өвөр Монгол|Өвөр Монголын]] [[Улаанцав]] аймгийн [[Дархан Муумянган холбоот хошуу|Дархан муумянган хошууны]] &quot;Олон сүм&quot; хэмээх газар бий. 1368 онд хятад газар Монголын Юань улсын ноёрхол унах үест онгуд аймаг нэгэнт монголжиж, монгол угсаатан болсон байжээ. XV зууны үест энэ аймгийн нэр нь энгүд хэмээн дуудагдах болж зүүн монголын [[Түмэд]] түмний бүрэлдхүүнд багтах болов. Юань улсаас хойш энэ аймгаас гарсан хамгийн алдартай хүн бол [[Мандуул хаан|Мандуул хааны]] бага хатан, [[Батмөнх Даян хаан|Батмөнх даян хааны]] их хатан болсон [[Мандухай сэцэн хатан|Мандухай]] нь энгүдийн Цоросбай төмөр чинсангийн охин болно.
{| class=&quot;wikitable mw-collapsible&quot;
|+Боржигин-Онгудын худ ургийн харилцаа
!Гүнжийн аав
!Алтан ургийн гүнж
!Онгудын хүргэн, ноён
|-
|[[Чингис хаан]]
|[[Алага Бэхи|Алага бэхи]]
|'''Буяншибал, Чингү, Буюуха'''
|-
|[[Тулуй|Толуй ноён]]
|[[Думуган]]
|'''Нэгүтэй, Чаху'''
|-
|[[Хубилай хаан]]
|[[Ерөө гүнж|Юэлиэ]]
|Буюуха хүргэний хүү '''Айбуха ван'''
|-
|[[Гүюг хаан]]
|[[Илимиш]]
|Буюуха хүргэний хүү '''Гүнбух ван'''
|-
|[[Чингим|Чингим хунтайж]]
|[[Худадаймиши гүнж|Худадаймиши]]
| rowspan=&quot;2&quot; |Айбухын хүү '''Кургуз ван'''
|-
|[[Төмөр Өлзийт хаан|Өлзийт хаан]]
|[[Айяшири гүнж|Айшири]]
|-
|тодорхойгүй
|Ринчин
|Айбухын хүү '''Нангиадай хүргэн'''
|-
|[[Ажиги|Ажиги ван]]
|Уйгур гүнж
|'''Көлинчак'''
|-
|Найрбух ван
|Ашихутлуг
| rowspan=&quot;2&quot; |Айбухын хүү '''Жухунан ван'''
|-
|Урудай
|Ихмянганжин
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |Хонхтөмөр ван&lt;ref&gt;[[Мөнх хаан|Мөнх хааны]] хүү [[Ширэги]] вангийн хүү&lt;/ref&gt;
|Сүхбал гүнж
| rowspan=&quot;2&quot; |Нангиадай хүргэний хүү '''Мажахан'''
|-
|нэр тодорхойгүй гүнж
|-
|Болочу ван
|Жухужин гүнж
|'''Хосидан&lt;ref&gt;Буюуха хүргэний отгон хүү Чүрбухын хүү&lt;/ref&gt;'''/Констан/
|-
|Өлзий ван&lt;ref&gt;Мөнх хааны хүү Ёлондаш вангийн хүү&lt;/ref&gt;
|Нүлүн гүнж
|'''Арбадай хүргэн&lt;ref&gt;Айбух вангийн 3-р хүү&lt;/ref&gt;'''
|-
|[[Гамала|Гамала ван]]
|[[Раднабала гүнж|Раднабал]]
|'''Жуан хүргэн&lt;ref&gt;Кургуз вангийн хүү&lt;/ref&gt;'''
|-
|тодорхойгүй
|Гиржис
|'''Алахуд хүргэн&lt;ref&gt;Жухунан хүргэний хүү&lt;/ref&gt;'''
|}
{{Хөтлөгч мөр Монгол угсаатан}}

== Эшлэл ==
[[Ангилал:Монгол овог аймаг]]
[[Ангилал:Эртний Монголчууд]]</text>
      <sha1>hbtw0294f6xxuvpedwxrux1e04pq3b7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823003</id>
      <parentid>823002</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T12:34:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Megzer</username>
        <id>20491</id>
      </contributor>
      <origin>823003</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8719" sha1="tpypyhayjsgsnjxqyn61lvbhfg3pwh0" xml:space="preserve">'''Онгуд''' ([[монгол бичиг]]: {{MongolUnicode|ᠤᠩᠭᠤᠳ}}; хятад: 汪古, [[пиньинь]]: Wāng gǔ; Өнгүд, Энгүд, Цагаан татар) аймаг нь XII-XVI зууны үеийн монголжсон [[түрэг]] гаралтай аймаг. Онгуд аймгийн нэр 12-р зууны үеэс түүхэнд бичигдэж эхэлсэн. Тус аймгийн нэрийг [[Судрын чуулган]] зэрэг түүхэн сурвалжид эр эм эгшиг ялгадаггүй араб үсгээр тэмдэглэснийг тус сурвалжийг орос хэлээр орчуулах үес онгут хэмээн буулгажээ. Гэвч уг нэрийн дуудлага нь зөв дуудлага нь önggüd болно. 

== Нэрний тухай ==
&quot;Онгон, дархлагдсан&quot; гэсэн монгол үгнээс онгудын нэр үүссэн байж болох юм. Мөн түрэг хэлний &quot;он&quot; (баруун) үгнээс үүсэлтэй гэсэн хувилбар бий. Онгуд аймаг Монголын тэгш өндөрлөгийн баруун хэсэг буюу монгол хэлтнийхээ баруун өмнө захаар нутагшиж байснаас ингэж нэрлэгдсэн байж болох магадлалтай. Онгууд гэж үгийн бүтцийг &quot;он+олон тооны дагавар=он+гууд&quot; гэж задалж болно. Мөн он буюу [[ван]] цол, олон тооны гууд нэмэгдсэн гэж үзэх үзэлт гарч ирэх болжээ. Түүхч [[Гүнжийн Сүхбаатар|Г.Сүхбаатар]] эртний хятад хэлийг сайтар эзэмшсэн судлаач байв. Тэрээр [[Хүннү]]гийн Вэньюйти аймгийн нэр бол Онгудын эртний хятад хэл дээрх дуудлага мөн гэж үзсэн байдаг. Мөн хүннүчүүд баруун тийш нүүхэд одоогийн [[Казахстан|Казахстанд]] үлдсэн [[юэбань]] хүннүчууд хожим түрэгүүдтэй холилдон шато түрэг аймгийг бүрэлдүүлж дараад нь зүүн тийш буцаж нүүн Хятадын хойд хэсэгт ирж онгуд аймаг болсон гэсэн таамаг бий. 

== Түүхийн тойм ==
[[Файл:Hunnu - Mongolian National Atlas 2009.jpeg|thumb|Хүннүгийн Вэньюйти аймаг Өвөр Монголд нутаглаж байв]]Онгуд нь [[Алтан улс|зүрчидийн Алтан улсын]] хойд хилийн хэрмийг сахин хамгаалж, [[найман]], [[хэрэйд]], [[Хамаг Монгол|монгол]], [[Татар|татарын]] ханлигуудтай харилцаж байсан. Христосийн шашны несториан урсгалыг хүлээн авч шүтэх болсон бөгөөд шашны үйл хэрэгт сири хэл бичгийг хэрэглэж байсан боловч уйгур бичгийг төрийн хэрэгт ашиглаж байжээ. 

1204 онд [[Найман|Найманы]] [[Таян хан|Таян ханы]] элч, онгуд аймгийн захирагч [[Алахуш Дигитхури|Алахуш тигидхурид]] очиж, Чингис хааны эсрэг дайнд холбоотон болгох гэсэн боловч Алахуш тигидхури татгалзаж, Чингис хаанд Юхунан гэх элчийг илгээн, сэрэмжлүүлснээр Чингис хааныг дэмжсэн. Ийм учраас Чингис хаан [[Алага Бэхи|Алага бэхи]] охиноо Алахуш тигидхурийн хүү [[Буяншибал|Буяншибалд]] хатан болгож өгснөөс хойш онгудын ноёд [[Алтан ураг|монголын алтан урагтай]] ураг барилдах ёс тогтсон.

1206 онд Их Монгол Улсыг тунхаглах хуралдайд онгуд аймгийн Алахуш тигидхури ноёныг 88 гавьяатан сайдын нэг болгож, түүнийг 95 мянганы ноёдын нэгээр томилжээ. Онгудийн ноёд христосийн шашны несториан урсгалыг шүтдэг байсан боловч 1293 онд [[Пап|Ромын папын]] төлөөлөгч [[Жиовани Монтекорвино]] онгудын ноён, гаотан ван [[Кургуз|Георгисийг]] (анг. George, хят. 阔里吉思, Kuolijisi) христосийн шашны католик урсгалд оруулжээ. Гэвч Кургузыг 1298 онд нас барсны дараа онгуд нар дахин несториан урсгалаа шүтэх болов. Онгуд аймгийн ван ноёдын сууж байсан орд харш болон оршуулгын газар нь одоогийн [[Өвөр Монгол|Өвөр Монголын]] [[Улаанцав]] аймгийн [[Дархан Муумянган холбоот хошуу|Дархан муумянган хошууны]] &quot;Олон сүм&quot; хэмээх газар бий. 1368 онд хятад газар Монголын Юань улсын ноёрхол унах үест онгуд аймаг нэгэнт монголжиж, монгол угсаатан болсон байжээ. XV зууны үест энэ аймгийн нэр нь энгүд хэмээн дуудагдах болж зүүн монголын [[Түмэд]] түмний бүрэлдхүүнд багтах болов. Юань улсаас хойш энэ аймгаас гарсан хамгийн алдартай хүн бол [[Мандуул хаан|Мандуул хааны]] бага хатан, [[Батмөнх Даян хаан|Батмөнх даян хааны]] их хатан болсон [[Мандухай сэцэн хатан|Мандухай]] нь энгүдийн Цоросбай төмөр чинсангийн охин болно.
{| class=&quot;wikitable mw-collapsible&quot;
|+Боржигин-Онгудын худ ургийн харилцаа
!Гүнжийн аав
!Алтан ургийн гүнж
!Онгудын хүргэн, ноён
|-
|[[Чингис хаан]]
|[[Алага Бэхи|Алага бэхи]]
|'''Буяншибал, Чингү, Буюуха'''
|-
|[[Тулуй|Толуй ноён]]
|[[Думуган]]
|'''Нэгүтэй, Чаху'''
|-
|[[Хубилай хаан]]
|[[Ерөө гүнж|Юэлиэ]]
|Буюуха хүргэний хүү '''Айбуха ван'''
|-
|[[Гүюг хаан]]
|[[Илимиш]]
|Буюуха хүргэний хүү '''Гүнбух ван'''
|-
|[[Чингим|Чингим хунтайж]]
|[[Худадаймиши гүнж|Худадаймиши]]
| rowspan=&quot;2&quot; |Айбухын хүү '''Кургуз ван'''
|-
|[[Төмөр Өлзийт хаан|Өлзийт хаан]]
|[[Айяшири гүнж|Айшири]]
|-
|тодорхойгүй
|Ринчин
|Айбухын хүү '''Нангиадай хүргэн'''
|-
|[[Ажиги|Ажиги ван]]
|Уйгур гүнж
|'''Көлинчак'''
|-
|Найрбух ван
|Ашихутлуг
| rowspan=&quot;2&quot; |Айбухын хүү '''Жухунан ван'''
|-
|Урудай
|Ихмянганжин
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |Хонхтөмөр ван&lt;ref&gt;[[Мөнх хаан|Мөнх хааны]] хүү [[Ширэги]] вангийн хүү&lt;/ref&gt;
|Сүхбал гүнж
| rowspan=&quot;2&quot; |Нангиадай хүргэний хүү '''Мажахан'''
|-
|нэр тодорхойгүй гүнж
|-
|Болочу ван
|Жухужин гүнж
|'''Хосидан&lt;ref&gt;Буюуха хүргэний отгон хүү Чүрбухын хүү&lt;/ref&gt;'''/Констан/
|-
|Өлзий ван&lt;ref&gt;Мөнх хааны хүү Ёлондаш вангийн хүү&lt;/ref&gt;
|Нүлүн гүнж
|'''Арбадай хүргэн&lt;ref&gt;Айбух вангийн 3-р хүү&lt;/ref&gt;'''
|-
|[[Гамала|Гамала ван]]
|[[Раднабала гүнж|Раднабал]]
|'''Жуан хүргэн&lt;ref&gt;Кургуз вангийн хүү&lt;/ref&gt;'''
|-
|тодорхойгүй
|Гиржис
|'''Алахуд хүргэн&lt;ref&gt;Жухунан хүргэний хүү&lt;/ref&gt;'''
|}
{{Хөтлөгч мөр Монгол угсаатан}}

== Эшлэл ==
[[Ангилал:Монгол овог аймаг]]
[[Ангилал:Эртний Монголчууд]]</text>
      <sha1>tpypyhayjsgsnjxqyn61lvbhfg3pwh0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823004</id>
      <parentid>823003</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T12:38:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Megzer</username>
        <id>20491</id>
      </contributor>
      <origin>823004</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8786" sha1="kd4k0c7j87dt1mu5khrv7z7lw44suxj" xml:space="preserve">[[Файл:Mongol Empire c.1207.png|thumb|Онгуд аймаг ]]
'''Онгуд''' ([[монгол бичиг]]: {{MongolUnicode|ᠤᠩᠭᠤᠳ}}; хятад: 汪古, [[пиньинь]]: Wāng gǔ; Өнгүд, Энгүд, Цагаан татар) аймаг нь XII-XVI зууны үеийн монголжсон [[түрэг]] гаралтай аймаг. Онгуд аймгийн нэр 12-р зууны үеэс түүхэнд бичигдэж эхэлсэн. Тус аймгийн нэрийг [[Судрын чуулган]] зэрэг түүхэн сурвалжид эр эм эгшиг ялгадаггүй араб үсгээр тэмдэглэснийг тус сурвалжийг орос хэлээр орчуулах үес онгут хэмээн буулгажээ. Гэвч уг нэрийн дуудлага нь зөв дуудлага нь önggüd болно. 

== Нэрний тухай ==
&quot;Онгон, дархлагдсан&quot; гэсэн монгол үгнээс онгудын нэр үүссэн байж болох юм. Мөн түрэг хэлний &quot;он&quot; (баруун) үгнээс үүсэлтэй гэсэн хувилбар бий. Онгуд аймаг Монголын тэгш өндөрлөгийн баруун хэсэг буюу монгол хэлтнийхээ баруун өмнө захаар нутагшиж байснаас ингэж нэрлэгдсэн байж болох магадлалтай. Онгууд гэж үгийн бүтцийг &quot;он+олон тооны дагавар=он+гууд&quot; гэж задалж болно. Мөн он буюу [[ван]] цол, олон тооны гууд нэмэгдсэн гэж үзэх үзэлт гарч ирэх болжээ. Түүхч [[Гүнжийн Сүхбаатар|Г.Сүхбаатар]] эртний хятад хэлийг сайтар эзэмшсэн судлаач байв. Тэрээр [[Хүннү]]гийн Вэньюйти аймгийн нэр бол Онгудын эртний хятад хэл дээрх дуудлага мөн гэж үзсэн байдаг. Мөн хүннүчүүд баруун тийш нүүхэд одоогийн [[Казахстан|Казахстанд]] үлдсэн [[юэбань]] хүннүчууд хожим түрэгүүдтэй холилдон шато түрэг аймгийг бүрэлдүүлж дараад нь зүүн тийш буцаж нүүн Хятадын хойд хэсэгт ирж онгуд аймаг болсон гэсэн таамаг бий. 

== Түүхийн тойм ==
[[Файл:Hunnu - Mongolian National Atlas 2009.jpeg|thumb|Хүннүгийн Вэньюйти аймаг Өвөр Монголд нутаглаж байв]]Онгуд нь [[Алтан улс|зүрчидийн Алтан улсын]] хойд хилийн хэрмийг сахин хамгаалж, [[найман]], [[хэрэйд]], [[Хамаг Монгол|монгол]], [[Татар|татарын]] ханлигуудтай харилцаж байсан. Христосийн шашны несториан урсгалыг хүлээн авч шүтэх болсон бөгөөд шашны үйл хэрэгт сири хэл бичгийг хэрэглэж байсан боловч уйгур бичгийг төрийн хэрэгт ашиглаж байжээ. 

1204 онд [[Найман|Найманы]] [[Таян хан|Таян ханы]] элч, онгуд аймгийн захирагч [[Алахуш Дигитхури|Алахуш тигидхурид]] очиж, Чингис хааны эсрэг дайнд холбоотон болгох гэсэн боловч Алахуш тигидхури татгалзаж, Чингис хаанд Юхунан гэх элчийг илгээн, сэрэмжлүүлснээр Чингис хааныг дэмжсэн. Ийм учраас Чингис хаан [[Алага Бэхи|Алага бэхи]] охиноо Алахуш тигидхурийн хүү [[Буяншибал|Буяншибалд]] хатан болгож өгснөөс хойш онгудын ноёд [[Алтан ураг|монголын алтан урагтай]] ураг барилдах ёс тогтсон.

1206 онд Их Монгол Улсыг тунхаглах хуралдайд онгуд аймгийн Алахуш тигидхури ноёныг 88 гавьяатан сайдын нэг болгож, түүнийг 95 мянганы ноёдын нэгээр томилжээ. Онгудийн ноёд христосийн шашны несториан урсгалыг шүтдэг байсан боловч 1293 онд [[Пап|Ромын папын]] төлөөлөгч [[Жиовани Монтекорвино]] онгудын ноён, гаотан ван [[Кургуз|Георгисийг]] (анг. George, хят. 阔里吉思, Kuolijisi) христосийн шашны католик урсгалд оруулжээ. Гэвч Кургузыг 1298 онд нас барсны дараа онгуд нар дахин несториан урсгалаа шүтэх болов. Онгуд аймгийн ван ноёдын сууж байсан орд харш болон оршуулгын газар нь одоогийн [[Өвөр Монгол|Өвөр Монголын]] [[Улаанцав]] аймгийн [[Дархан Муумянган холбоот хошуу|Дархан муумянган хошууны]] &quot;Олон сүм&quot; хэмээх газар бий. 1368 онд хятад газар Монголын Юань улсын ноёрхол унах үест онгуд аймаг нэгэнт монголжиж, монгол угсаатан болсон байжээ. XV зууны үест энэ аймгийн нэр нь энгүд хэмээн дуудагдах болж зүүн монголын [[Түмэд]] түмний бүрэлдхүүнд багтах болов. Юань улсаас хойш энэ аймгаас гарсан хамгийн алдартай хүн бол [[Мандуул хаан|Мандуул хааны]] бага хатан, [[Батмөнх Даян хаан|Батмөнх даян хааны]] их хатан болсон [[Мандухай сэцэн хатан|Мандухай]] нь энгүдийн Цоросбай төмөр чинсангийн охин болно.
{| class=&quot;wikitable mw-collapsible&quot;
|+Боржигин-Онгудын худ ургийн харилцаа
!Гүнжийн аав
!Алтан ургийн гүнж
!Онгудын хүргэн, ноён
|-
|[[Чингис хаан]]
|[[Алага Бэхи|Алага бэхи]]
|'''Буяншибал, Чингү, Буюуха'''
|-
|[[Тулуй|Толуй ноён]]
|[[Думуган]]
|'''Нэгүтэй, Чаху'''
|-
|[[Хубилай хаан]]
|[[Ерөө гүнж|Юэлиэ]]
|Буюуха хүргэний хүү '''Айбуха ван'''
|-
|[[Гүюг хаан]]
|[[Илимиш]]
|Буюуха хүргэний хүү '''Гүнбух ван'''
|-
|[[Чингим|Чингим хунтайж]]
|[[Худадаймиши гүнж|Худадаймиши]]
| rowspan=&quot;2&quot; |Айбухын хүү '''Кургуз ван'''
|-
|[[Төмөр Өлзийт хаан|Өлзийт хаан]]
|[[Айяшири гүнж|Айшири]]
|-
|тодорхойгүй
|Ринчин
|Айбухын хүү '''Нангиадай хүргэн'''
|-
|[[Ажиги|Ажиги ван]]
|Уйгур гүнж
|'''Көлинчак'''
|-
|Найрбух ван
|Ашихутлуг
| rowspan=&quot;2&quot; |Айбухын хүү '''Жухунан ван'''
|-
|Урудай
|Ихмянганжин
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |Хонхтөмөр ван&lt;ref&gt;[[Мөнх хаан|Мөнх хааны]] хүү [[Ширэги]] вангийн хүү&lt;/ref&gt;
|Сүхбал гүнж
| rowspan=&quot;2&quot; |Нангиадай хүргэний хүү '''Мажахан'''
|-
|нэр тодорхойгүй гүнж
|-
|Болочу ван
|Жухужин гүнж
|'''Хосидан&lt;ref&gt;Буюуха хүргэний отгон хүү Чүрбухын хүү&lt;/ref&gt;'''/Констан/
|-
|Өлзий ван&lt;ref&gt;Мөнх хааны хүү Ёлондаш вангийн хүү&lt;/ref&gt;
|Нүлүн гүнж
|'''Арбадай хүргэн&lt;ref&gt;Айбух вангийн 3-р хүү&lt;/ref&gt;'''
|-
|[[Гамала|Гамала ван]]
|[[Раднабала гүнж|Раднабал]]
|'''Жуан хүргэн&lt;ref&gt;Кургуз вангийн хүү&lt;/ref&gt;'''
|-
|тодорхойгүй
|Гиржис
|'''Алахуд хүргэн&lt;ref&gt;Жухунан хүргэний хүү&lt;/ref&gt;'''
|}
{{Хөтлөгч мөр Монгол угсаатан}}

== Эшлэл ==
[[Ангилал:Монгол овог аймаг]]
[[Ангилал:Эртний Монголчууд]]</text>
      <sha1>kd4k0c7j87dt1mu5khrv7z7lw44suxj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823005</id>
      <parentid>823004</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T13:28:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823005</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8906" sha1="kj7yhuhlmjhpl6elzgnc9jsg8o0pquc" xml:space="preserve">[[Файл:Mongol Empire c.1207.png|thumb|Онгуд аймаг ]]
'''Онгуд''' ([[монгол бичиг]]: {{MongolUnicode|ᠤᠩᠭᠤᠳ}}; хятад: 汪古, [[пиньинь]]: Wāng gǔ; Өнгүд, Энгүд, Цагаан татар) аймаг нь XII-XVI зууны үеийн монголжсон [[түрэг]] гаралтай аймаг. Онгуд аймгийн нэр 12-р зууны үеэс түүхэн сурвалжид бичигдэж эхэлсэн. Тус аймгийн нэрийг [[Судрын чуулган]] зэрэг түүхэн сурвалжид эр эм эгшиг ялгадаггүй араб үсгээр тэмдэглэснийг тус сурвалжийг орос хэлээр орчуулах үес &quot;онгут&quot; хэмээн буулгажээ. Гэвч уг нэрийн дуудлага нь зөв дуудлага нь &quot;önggüd&quot; болно. 

== Нэрний тухай ==
&quot;Онгон, дархлагдсан&quot; гэсэн монгол үгнээс онгудын нэр үүссэн байж болох талтай юм. Мөн түрэг хэлний &quot;он&quot; (баруун) үгнээс үүсэлтэй гэсэн хувилбар мөн бий. Онгуд аймаг Монголын тэгш өндөрлөгийн баруун хэсэг буюу монгол хэлтнийхээ баруун өмнө захаар нутаглаж байснаас ингэж нэрлэгдсэн байж болох магадлалтай. Онгууд гэж үгийн бүтцийг &quot;он+олон тооны дагавар=он+гууд&quot; гэж задалж болно. Мөн он буюу [[ван]] цол, олон тооны гууд нэмэгдсэн гэж үзэх үзэлт гарч ирэх болжээ. Түүхч [[Гүнжийн Сүхбаатар]] эртний хятад хэлийг сайтар эзэмшсэн судлаач [[Хүннү]]гийн Вэньюйти аймгийн нэр бол Онгудын эртний хятад хэл дээрх дуудлага мөн гэж үзсэн байдаг. Мөн хүннүчүүд баруун тийш нүүхэд одоогийн [[Казахстан|Казахстаны]] нутагт үлдсэн [[юэбань]] хүннүчууд хожим түрэгүүдтэй холилдон шато түрэг аймгийг бүрэлдүүлж дараад нь зүүн тийш буцаж нүүн Хятадын хойд хэсэгт ирж онгуд аймаг болсон гэсэн таамаг мөн байдаг. 

== Түүхийн тойм ==
[[Файл:Hunnu - Mongolian National Atlas 2009.jpeg|thumb|Хүннүгийн Вэньюйти аймаг Өвөр Монголд нутаглаж байв]]Онгуд нь [[Алтан улс|зүрчидийн Алтан улсын]] хойд хилийн хэрмийг сахин хамгаалж, [[найман]], [[хэрэйд]], [[Хамаг Монгол|монгол]], [[Татар|татарын]] ханлигуудтай харилцаж байсан. Христосийн шашны несториан урсгалыг хүлээн авч шүтэх болсон бөгөөд шашны үйл хэрэгт сири хэл бичгийг хэрэглэж байсан боловч [[Эртний Уйгур бичиг|уйгур бичгийг]] төрийн хэрэгт ашиглаж байжээ. 

1204 онд [[Найман|Найманы]] [[Таян хан|Таян ханы]] элч, онгуд аймгийн захирагч [[Алахуш Дигитхури|Алахуш тигидхурид]] очиж, Чингис хааны эсрэг дайнд холбоотон болгох гэсэн боловч Алахуш тигидхури татгалзаж, Чингис хаанд Юхунан гэх элчийг илгээн, сэрэмжлүүлснээр Чингис хааныг дэмжсэн. Ийм учраас Чингис хаан [[Алага Бэхи|Алага бэхи]] охиноо Алахуш тигидхурийн хүү [[Буяншибал|Буяншибалд]] хатан болгож өгснөөс хойш онгудын ноёд [[Алтан ураг|монголын алтан урагтай]] ураг барилдах ёс тогтсон.

1206 онд [[Их Монгол Улс|Их Монгол Улсыг]] тунхаглах хуралдайд онгуд аймгийн Алахуш тигидхури ноёныг 88 гавьяатан сайдын нэг болгож, түүнийг 95 мянганы ноёдын нэгээр томилжээ. Онгудийн ноёд христосийн шашны несториан урсгалыг шүтдэг байсан боловч 1293 онд [[Пап|Ромын папын]] төлөөлөгч [[Жиовани Монтекорвино]] онгудын ноён, гаотан ван [[Кургуз|Георгисийг]] ([[Англи хэл|англи]]. ''George'', хят. 阔里吉思, Kuolijisi) христосийн шашны католик урсгалд оруулжээ. Гэвч Кургузыг 1298 онд нас барсны дараа онгуд нар дахин несториан урсгалаа шүтэх болов. Онгуд аймгийн ван ноёдын сууж байсан орд харш болон оршуулгын газар нь одоогийн [[Өвөр Монгол|Өвөр Монголын]] [[Улаанцав]] аймгийн [[Дархан Муумянган холбоот хошуу|Дархан муумянган хошууны]] &quot;Олон сүм&quot; хэмээх газар бий. 1368 онд хятад газар Монголын Юань улсын ноёрхол унах үест онгуд аймаг нэгэнт монголжиж, монгол угсаатан болсон байжээ. XV зууны үест энэ аймгийн нэр нь энгүд хэмээн дуудагдах болж зүүн монголын [[Түмэд]] түмний бүрэлдхүүнд багтах болов. Юань улсаас хойш энэ аймгаас гарсан хамгийн алдартай хүн бол [[Мандуул хаан|Мандуул хааны]] бага хатан, [[Батмөнх Даян хаан|Батмөнх даян хааны]] их хатан болсон [[Мандухай сэцэн хатан|Мандухай]] нь энгүдийн Цоросбай төмөр чинсангийн охин болно.
{| class=&quot;wikitable mw-collapsible&quot;
|+Боржигин-Онгудын худ ургийн харилцаа
!Гүнжийн аав
!Алтан ургийн гүнж
!Онгудын хүргэн, ноён
|-
|[[Чингис хаан]]
|[[Алага Бэхи|Алага бэхи]]
|'''Буяншибал, Чингү, Буюуха'''
|-
|[[Тулуй|Толуй ноён]]
|[[Думуган]]
|'''Нэгүтэй, Чаху'''
|-
|[[Хубилай хаан]]
|[[Ерөө гүнж|Юэлиэ]]
|Буюуха хүргэний хүү '''Айбуха ван'''
|-
|[[Гүюг хаан]]
|[[Илимиш]]
|Буюуха хүргэний хүү '''Гүнбух ван'''
|-
|[[Чингим|Чингим хунтайж]]
|[[Худадаймиши гүнж|Худадаймиши]]
| rowspan=&quot;2&quot; |Айбухын хүү '''Кургуз ван'''
|-
|[[Төмөр Өлзийт хаан|Өлзийт хаан]]
|[[Айяшири гүнж|Айшири]]
|-
|тодорхойгүй
|Ринчин
|Айбухын хүү '''Нангиадай хүргэн'''
|-
|[[Ажиги|Ажиги ван]]
|Уйгур гүнж
|'''Көлинчак'''
|-
|Найрбух ван
|Ашихутлуг
| rowspan=&quot;2&quot; |Айбухын хүү '''Жухунан ван'''
|-
|Урудай
|Ихмянганжин
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |Хонхтөмөр ван&lt;ref&gt;[[Мөнх хаан|Мөнх хааны]] хүү [[Ширэги]] вангийн хүү&lt;/ref&gt;
|Сүхбал гүнж
| rowspan=&quot;2&quot; |Нангиадай хүргэний хүү '''Мажахан'''
|-
|нэр тодорхойгүй гүнж
|-
|Болочу ван
|Жухужин гүнж
|'''Хосидан&lt;ref&gt;Буюуха хүргэний отгон хүү Чүрбухын хүү&lt;/ref&gt;'''/Констан/
|-
|Өлзий ван&lt;ref&gt;Мөнх хааны хүү Ёлондаш вангийн хүү&lt;/ref&gt;
|Нүлүн гүнж
|'''Арбадай хүргэн&lt;ref&gt;Айбух вангийн 3-р хүү&lt;/ref&gt;'''
|-
|[[Гамала|Гамала ван]]
|[[Раднабала гүнж|Раднабал]]
|'''Жуан хүргэн&lt;ref&gt;Кургуз вангийн хүү&lt;/ref&gt;'''
|-
|тодорхойгүй
|Гиржис
|'''Алахуд хүргэн&lt;ref&gt;Жухунан хүргэний хүү&lt;/ref&gt;'''
|}
{{Хөтлөгч мөр Монгол угсаатан}}

== Эшлэл ==
[[Ангилал:Монгол овог аймаг]]
[[Ангилал:Эртний Монголчууд]]</text>
      <sha1>kj7yhuhlmjhpl6elzgnc9jsg8o0pquc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хааг</title>
    <ns>0</ns>
    <id>35004</id>
    <revision>
      <id>823086</id>
      <parentid>810817</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T11:55:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823086</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4411" sha1="3pf7vap4jlzb11gab8j3r0t41l25in5" xml:space="preserve">{{Инфобокс Нидерландын суурин
| Name               = Ден Хааг
| Ortsflagge         = Flag of The Hague.svg
| Ortswappen         = Den Haag wapen.svg
| Karte des Ortes    = LocatieDenHaag.png
| Bild1              = Cityscape of The Hague, viewed from Het Plein (The Square).jpg
| Bild1_Beschreibung = Хааг хотын төв
| Provinz            = {{NL-ZH}}
| Bürgermeister      = Йохан Ремкес (([[Эрх чөлөө ба ардчиллын төлөөх ардын нам|ЭААН]]); түр гүйцэтгэгч)&lt;ref name=&quot;bürgermeister&quot;&gt;[https://www.zuid-holland.nl/actueel/nieuws/oktober-2019/johan-remkes-beedigd/ Johan Remkes beëdigd als waarnemend burgemeester Den Haag.] In: zuid-holland.nl. Provincie Zuid-Holland, 11. Oktober 2019, abgerufen am 12. Oktober 2019 (niederländisch).&lt;/ref&gt;
| Sitz des Ortes     = Хааг
| Fläche             = 98.13
| Landfläche         = 82.69
| Wasserfläche       = 15.44
| CBS-Code           = 0518
| Breitengrad        = 52/5/3/N
| Längengrad         = 4/19/3/E
| Höhe               =
| Straße             = {{RSIGN|NL|A|4|Улсын зам 4|19}} {{RSIGN|NL|E|30|Европын хурдны зам 30}} {{RSIGN|NL|A|12|Улсын зам 12}} {{RSIGN|NL|A|13|Улсын зам 13}} {{RSIGN|NL|N|14}} {{RSIGN|NL|N|44}} {{RSIGN|NL|N|211|Орон нутгийн зам 211}} {{RSIGN|NL|S|100}} {{RSIGN|NL|S|101}} {{RSIGN|NL|S|102}} {{RSIGN|NL|S|103}} {{RSIGN|NL|S|104}} {{RSIGN|NL|S|105}} {{RSIGN|NL|S|106}} {{RSIGN|NL|S|108}} {{RSIGN|NL|S|200}}
| Vorwahl            = 070
| Postleitzahl       = 2244, 2491–2493, 2495–2498, 2501–2509, 2511–2518, 2521–2526, 2531–2533, 2541–2548, 2551–2555, 2561–2566, 2571–2574, 2581–2587, 2591–2597
| website            = [https://www.denhaag.nl/nl.htm www.denhaag.nl]
}}
'''Хааг''' ({{lang-nl|Den Haag}} {{IPA|dɛnˈɦaˑχ}}; {{lang-ru|Гаага}}) — [[Нидерланд]] улсын [[Өмнөд Холланд]] аймгийн төв 515,880 (2015 онд) оршин суугчтай [[Хойд тэнгис]] эрэг дээрх боомт [[хот]] юм. 

Хааг хотод Олон улсын хамгийн том эрх зүйн байгууллагууд байралдаг. Үүнд: НҮБ-ын Олон улсын шүүх, [[Олон Улсын Эрүүгийн Шүүх|Олон улсын Эрүүгийн шүүх]] болон олон улсын Засгийн газрын 200 орчим байгууллага байралдаг байна. Хааг нь Нидерланд улсын [[Амстердам]], [[Роттердам]]&lt;nowiki/&gt;ын дараа гуравт ордог том хот юм.

Үүнээс гадна тус хотод Засгийн газрын бүх яам, агентлагууд байралдаг бөгөөд Хааны ордон байдаг байна. 

== Нийтийн тээвэр ==
Нийтийн тээвэр нь олон тооны автобус, трамвайн чиглэлээс бүрддэг. 1970-аад онд метро барих төлөвлөгөө гарсан боловч зогсоосон. Оршин суугчид унадаг дугуй өргөнөөр хэргэлдэг байна. 

Хааг хот хөрш Зутермер болон Роттердам хотуудтай галт тэрэгний &quot;РандстадРейл&quot; шугмаар холбогддог байна. Мөн галт тэргээр Брюссель, Парис орж болдог байна. Хааг өөрийн нисэх онгоцны буудалгүй хот юм. 

==Зураг==
&lt;gallery widths=&quot;180px&quot; heights=&quot;140px&quot;&gt;
Зураг:LocatieDenHaag.png
Зураг:Ridderzaal in The Haage.jpg
Зураг:RandstadRail Den Haag netkous.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Цахим холбоос ==
{{Commonscat|The Hague|Хааг}}
{{Wikisource}}
{{Wikivoyage}}
{{Wiktionary}}
* [https://www.denhaag.nl/nl.htm Хотын цахим хуудас]

== Эшлэл ==
&lt;references /&gt;

[[Ангилал:Хааг| ]]
[[Ангилал:Нидерландын аймгийн төв]]
[[Ангилал:Нидерландын урьдын нийслэл]]
[[Ангилал:Нидерландын их сургуулийн хот]]
[[Ангилал:Нидерландын хот]]
[[Ангилал:Өмнөд Холландын коммун]]
[[Ангилал:Өмнөд Холландын суурин]]</text>
      <sha1>3pf7vap4jlzb11gab8j3r0t41l25in5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Наваан-Юндэний Оюундарь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>57719</id>
    <revision>
      <id>823047</id>
      <parentid>801792</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T02:56:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Zorigt moved page [[Наваан-Юндэнгийн Оюундарь]] to [[Наваан-Юндэний Оюундарь]]</comment>
      <origin>801792</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4909" sha1="qo46m1ssqol6pqxs6dos58rps36305y" xml:space="preserve">{{Төрийн зүтгэлтэн
| овогнэр        = Наваан-Юндэнгийн Оюундарь
| зураг          = Oyundari deputy minister 220.jpg
|алба1           = {{MNG|#}} Гадаад Хэргийн Дэд Сайд
| ээлж1          = 2014 оны 12 сарын 18 - 2015 оны 8 сар
|өмнөх1          = 
|дараах1         = 
|алба2           = {{MNG|#}} Нийтийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн  Хурлын гишүүн
| ээлж2          =  2008 – 2012 
|өмнөх2          = 
|дараах2         = 
|алба3           = 
| ээлж3          = 
| төрсөногноо    = ?
| төрсөнгазар    = [[Монгол]]
| улсорон        = {{MNG}}
| намэвсэл       = [[Монгол Ардын Нам]]
| сургууль       = Сэрүүлэг Дээд Сургууль, &lt;br&gt; Маастрихтын Их Сургууль
|Албан тушаал    = Эдийн засагч
}} 
'''Наваан-Юндэнгийн Оюундарь''' (1972 онд Улаанбаатар хотод төрсөн) 1989 онд Монгол Зөвлөлтийн хамтарсан 3 дугаар сургуулийг алтан медальтай төгсөж, 1995 онд “Сэрүүлэг” дээд сургуулийг Бизнесийн удирдлагын бакалавр зэрэгтэй дүүргэсэн. [[Нидерланд|Нидерландын]] Вант Улсын Маастрихтын их сургуульд Бизнесийн удирдлагаар суралцаж магистрын зэргийг 1998 онд хамгаалсан.

== Ажил хөдөлмөр ==
Ажлын гараагаа Монголын үндэсний бүтээмжийн төвөөс 1995 онд эхэлж олон улсын төсөл хөтөлбөрт ажиллаж байгаад 2000 онд Байгаль орчны яамны хамтын ажиллагааны хэлтсийн дарга болсон. 2004 онд НҮБ-ын “Биологийн төрөл зүйл”-ийн суурь конвенцийн дэд Ерөнхийлөгч, 2006 онд Швейцар улсын Женев хотноо НҮБ-ын Дундад Азийг хариуцсан зөвлөх зэрэг олон улсын байгууллагад ажилласан. 2008 – 2014 онд НИТХ-д МАН-аас нэр дэвшиж, сонгогдон Сүхбаатар дүүргийг төлөөлөн ажилласан. 2010 оноос “BlueMon” группын үүсгэн байгууллагчдын нэг бөгөөд, группын зөвлөхөөр ажилласан. 2014 оны 12 сараас 2015 оны 8 сарын хугацаанд Гадаад хэргийн дэд сайдаар ажиллаж байсан. 2015-2016 онд “Бльюмон” групп ХХК зөвлөх, 2016-2020 онд Сэлэнгэ аймгаас Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн, 2023 оноос 2024 оны 12 сар хүртэл [[Монгол Ардын Нам|МАН]]-ын ЕНБДаргын Зөвлөх. 

== Олон нийтийн ажил ==
1996 оноос &quot;Баатарван Наваан-Юндэн сан&quot;-г үүсгэн байгуулсан. Наваан-Юндэн сан нь Монголчууд эх түүхээ мэдэж, өвөг дээсээ хүндлэх зарчмыг гол болгон [[Наваан-Юндэн|Баатарван Наваан-Юндэнгийн]] үйл хэрэг, бүтээлийг сурталчилах зорилгоор олон нийтэд чиглэсэн үйл ажиллагааг Түшээт хан аймгийн Хараагийн Баатарвангийн хошууны нутаг дэвсгэрт явуулж ирсэн.

1997 оноос МАН-ын дэргэдэх НАМСЗХ-ы орон тооны бус нарийн бичгийн даргаар ажиллаж, эхэлснээс хойш МАСЗХ-ны удирдах зөвлөлийн гишүүн, МАХН (1994 оноос)-ны хорооны гишүүн, МАН-ын бага хурлын гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байв.

== Цахим холбоос ==
* [https://web.archive.org/web/20160311070521/http://oyundari.mn/ Official website] 
* [https://web.archive.org/web/20160311070531/http://oyundari.mn/eng/ Offician website] {{en icon}}

{{DEFAULTSORT:Оюундарь, Наваан-Юндэнгийн}}
[[Ангилал:Монголын төрийн зүтгэлтэн]]
[[Ангилал:Монголын сайд]]
[[Ангилал:Монгол Ардын Намын гишүүн]]
[[Ангилал:Монголын их сургуулийн төгсөгч]]
[[Ангилал:Маастрихт Их Сургуулийн төгсөгч]]
[[Ангилал:Монголчууд]]
[[Ангилал:20-р зуунд төрсөн]]</text>
      <sha1>qo46m1ssqol6pqxs6dos58rps36305y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823049</id>
      <parentid>823047</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T02:56:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <origin>823049</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4973" sha1="hbynhxhnwknooxawocqhdmchsshs5ta" xml:space="preserve">{{Төрийн зүтгэлтэн
| овогнэр        = Наваан-Юндэний Оюундарь
| зураг          = Oyundari deputy minister 220.jpg
|алба1           = {{MNG|#}} Гадаад Хэргийн Дэд Сайд
| ээлж1          = 2014 оны 12 сарын 18 - 2015 оны 8 сар
|өмнөх1          = 
|дараах1         = 
|алба2           = {{MNG|#}} Нийтийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн  Хурлын гишүүн
| ээлж2          =  2008 – 2012 
|өмнөх2          = 
|дараах2         = 
|алба3           = 
| ээлж3          = 
| төрсөногноо    = ?
| төрсөнгазар    = [[Монгол]]
| улсорон        = {{MNG}}
| намэвсэл       = [[Монгол Ардын Нам]]
| сургууль       = Сэрүүлэг Дээд Сургууль, &lt;br&gt; Маастрихтын Их Сургууль
|Албан тушаал    = Эдийн засагч
}} 
'''Наваан-Юндэний Оюундарь''' (1972 онд Улаанбаатар хотод төрсөн) 1989 онд Монгол Зөвлөлтийн хамтарсан 3 дугаар сургуулийг алтан медальтай төгсөж, 1995 онд “Сэрүүлэг” дээд сургуулийг Бизнесийн удирдлагын бакалавр зэрэгтэй дүүргэсэн. [[Нидерланд|Нидерландын]] Вант Улсын Маастрихтын их сургуульд Бизнесийн удирдлагаар суралцаж магистрын зэргийг 1998 онд хамгаалсан.

== Ажил хөдөлмөр ==
Ажлын гараагаа Монголын үндэсний бүтээмжийн төвөөс 1995 онд эхэлж олон улсын төсөл хөтөлбөрт ажиллаж байгаад 2000 онд Байгаль орчны яамны хамтын ажиллагааны хэлтсийн дарга болсон. 2004 онд НҮБ-ын “Биологийн төрөл зүйл”-ийн суурь конвенцийн дэд Ерөнхийлөгч, 2006 онд Швейцар улсын Женев хотноо НҮБ-ын Дундад Азийг хариуцсан зөвлөх зэрэг олон улсын байгууллагад ажилласан. 2008 – 2014 онд НИТХ-д МАН-аас нэр дэвшиж, сонгогдон Сүхбаатар дүүргийг төлөөлөн ажилласан. 2010 оноос “BlueMon” группын үүсгэн байгууллагчдын нэг бөгөөд, группын зөвлөхөөр ажилласан. 2014 оны 12 сараас 2015 оны 8 сарын хугацаанд Гадаад хэргийн дэд сайдаар ажиллаж байсан. 2015-2016 онд “Бльюмон” групп ХХК зөвлөх, 2016-2020 онд Сэлэнгэ аймгаас Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн, 2023 оноос 2024 оны 12 сар хүртэл [[Монгол Ардын Нам|МАН]]-ын ЕНБДаргын Зөвлөх. 

== Олон нийтийн ажил ==
1996 оноос &quot;Баатарван Наваан-Юндэн сан&quot;-г үүсгэн байгуулсан. Наваан-Юндэн сан нь Монголчууд эх түүхээ мэдэж, өвөг дээсээ хүндлэх зарчмыг гол болгон [[Наваан-Юндэн|Баатарван Наваан-Юндэнгийн]] үйл хэрэг, бүтээлийг сурталчилах зорилгоор олон нийтэд чиглэсэн үйл ажиллагааг Түшээт хан аймгийн Хараагийн Баатарвангийн хошууны нутаг дэвсгэрт явуулж ирсэн.

1997 оноос МАН-ын дэргэдэх НАМСЗХ-ы орон тооны бус нарийн бичгийн даргаар ажиллаж, эхэлснээс хойш МАСЗХ-ны удирдах зөвлөлийн гишүүн, МАХН (1994 оноос)-ны хорооны гишүүн, МАН-ын бага хурлын гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байв.

== Цахим холбоос ==
* [https://web.archive.org/web/20160311070521/http://oyundari.mn/ Official website] 
* [https://web.archive.org/web/20160311070531/http://oyundari.mn/eng/ Offician website] {{en icon}}

{{DEFAULTSORT:Оюундарь, Наваан-Юндэний}}
[[Ангилал:Монголын төрийн зүтгэлтэн]]
[[Ангилал:Монголын сайд]]
[[Ангилал:Польш дахь Монголын элчин сайд]]
[[Ангилал:Монгол Ардын Намын гишүүн]]
[[Ангилал:Монголын их сургуулийн төгсөгч]]
[[Ангилал:Маастрихт Их Сургуулийн төгсөгч]]
[[Ангилал:Монголчууд]]
[[Ангилал:20-р зуунд төрсөн]]</text>
      <sha1>hbynhxhnwknooxawocqhdmchsshs5ta</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Увс аймгийн баяр наадам</title>
    <ns>0</ns>
    <id>59277</id>
    <revision>
      <id>823084</id>
      <parentid>786784</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T11:25:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>202.179.27.22</ip>
      </contributor>
      <origin>823084</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27690" sha1="m5xro6uazew5bafrq3ki1anuyb1pgdt" xml:space="preserve">==''Улсын цолтнууд''==

==== ''1.Дархан аварга'' ====

# Увс аймгийн Хяргас сумын харьяат улам нэмэх, хурц шаламгай, баяр наадмын манлай, түмнээс төгөлдөр, үлэмж бадрах, улс даяар гайхамшигт, манлайн баясгалант, бүхнээс дуурсгалт, тод сонин үзэсгэлэнт, бат нягт итгэлт, өнөд баясгалант, манлай баясгалант, тунч гарамгай, олныг баясгагч, бууршгүй хүчит, үлэмж хэтэрхий, даяар дуурсагдах далай, даян, дархан аварга, Монгол улсын &quot; Хөдөлмөрийн баатар &quot;, Монгол-ОХУ-ын гавъяат тамирчин, олимпын мөнгөн медальт, чөлөөт бөхийн дэлхийн аварга, ХХ зууны манлай бөх, сурган хүмүүжүүлэх ухааны дэд доктор ХОРЛООГИЙН БАЯНМӨНХ

- '''Даян аварга'''
# # Увс аймгийн Ховд сумын харьяат улсын даян аварга НАМСРАЙЖАВЫН БАТСУУРЬ

==== 2. Улсын аварга ====

# Увс аймгийн Наранбулаг сумын харьяат шинэ нэмэх, улам өрнөх, хурц шаламгай, өсөх идэр, үлэмж бадрах, бат нягт, бат суурьт, хичээнгүй нягт, харьшгүй жавхлант, өнөд баясгалант, манлайн дээд, олныг баясуулагч, манлайн баясгалант, бүхнээ дуурсгалт, улсын аварга ОДВОГИЙН БАЛЖИННЯМ
# Увс аймгийн Баруунтуруун сумын харьяат улсын аварга СҮХБААТАРЫН МӨНХБАТ
# Увс аймгийн Давст сумын харьяат улсын аварга ПҮРЭВИЙН БҮРЭНТӨГС

==== 3. Улсын арслан ====

# Увс аймгийн Зүүнговь сумын харьяат улсын арслан ЖАМБАЛЫН ХАЙДАВ
# Увс аймгийн Давст сумын харьяат улсын арслан МЯДАГИЙН МӨНГӨН
# Увс аймгийн Баруунтуруун сумын харьяат улсын арслан БАТЖАРГАЛЫН ГАНБАТ

==== 4. Улсын гарьд ====

# Увс аймгийн Хяргас сумын харьяат улсын гарьд БАЯНМӨНХИЙН ГАНТОГТОХ
# Увс аймгийн Улаангом сумын харьяат улсын гарьд ӨЛЗИЙТОГТОХЫН БАТ-ОРШИХ

==== 5. Улсын заан ====

# Увс аймгийн Өндөрхангай сумын харьяат улсын заан МЭНДБАЯРЫН ЯРИНПИЛ
# Увс аймгийн Малчин сумын харьяат улсын заан ӨЛЗИЙН ТУЛГАА
# Увс аймгийн Өндөрхангай сумын харьяат улсын заан ЖАМБАЛЫН ГАНБОЛД
# Увс аймгийн Наранбулаг сумын харьяат улсын заан САНЖЖАВЫН СҮХБААТАР 
# Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын заан ДАМИРАНГИЙН БУМБАЯР
# Увс аймгийн Хяргас сумын харьяат улсын заан ОЧИРЫН ОДГЭРЭЛ

==== 6. Улсын харцага ====

# Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын харцага ЭРДЭНЭЭГИЙН БАТБААТАР
# Увс аймгийн Ховд сумын харьяат улсын харцага ГЭЛЭГИЙН НАМСРАЙЖАВ
# Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын харцага ЧОЙНХОРЫН ЧУЛУУНБААТАР
# Увс аймгийн Сагил сумын харьяат улсын харцага АРСЛАНГИЙН БЯМБАЖАВ
# Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын харцага ТӨРӨӨГИЙН БААСАНХҮҮ

==== 7. Улсын начин ====

# Увс аймгийн Хяргас сумын харьяат улсын начин ЛОВСАЙН ХАЙМЧИГ
# Увс аймгийн Өндөрхангай сумын харьяат улсын начин ПУНЦАГНАМЖИЛЫН ЦЭДЭНБАЛЖИР
# Увс аймгийн Өндөрхангай сумын харьяат улсын начин ВАНЧИНГИЙН МАЛИА
# Увс аймгийн Ховд сумын харьяат улсын начин ЖОТОЙН ГЭЛЭГ
# Увс аймгийн Өндөрхангай сумын харьяат улсын начин ДАЛАЙБУЯНГИЙН ДАВААСАМБУУ
# Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын начин МИЕЭГИЙН ЦЭРЭНДОРЖ
# Увс аймгийн Зүүнговь сумын харьяат улсын начин ДҮГЭРИЙН СОЛООН
# Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын начин ЦЭРЭНГОМБЫН ЛХАМАА
# Увс аймгийн Тэс сумын харьяат Олимпын наадмын анхны хүрэл медальт, Монгол улсын гавъяат тамирчин, өсөх идэр чимэгтэй улсын начин ТӨМӨРИЙН АРТАГ
# Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын начин ДАМИРАНГИЙН БААТАРЖАВ
# Увс аймгийн Тэс сумын харяьат улсын начин ДОВЧИНГИЙН НЭГДЭЛ
# Увс аймгийн Ховд сумын харьяат улсын начин ГЭЛЭГИЙН ДАВААСАМБУУ
# Увс аймгийн Завхан сумын харьяат улсын начин МОЛОМЫН МИЖИДДОРЖ
# Увс аймгийн Зүүнхангай сумын харьяат улсын начин ДУЛАМСҮРЭНГИЙН ЖАНЧИВДОРЖ
# Увс аймгийн Зүүнговь сумын харьяат улсын начин ДОНРОВЫН ТӨРМӨНХ
# Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын начин ЛХАЙСҮРЭНГИЙН ЦЭВЭЭН
# Увс аймгийн Сагил сумын харьяат улсын начин ЛУВСАНГИЙН ЭНХБАЯР
# Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын начин НЯМЖАВЫН МӨНХЖАРГАЛ
# Увс аймгийн Малчин сумын харьяат улсын начин ӨЛЗИЙН СУМЪЯА
# Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын начин ДЭЧИНГИЙН ЖАВЗАНЖАМЪЯН
# Увс аймгийн Өндөрхангай сумын харьяат улсын начин САМБАЛХҮНДЭВИЙН ДАНГААСҮРЭН
# Увс аймгийн Баруунтуруун сумын харьяат улсын начин БАЯНДАЙН ЭРДЭНЭБИЛЭГ
# Увс аймгийн Хяргас сумын харьяат улсын начин ЦОГТ-ОЧИРЫН БАЯНМӨНХ
# Увс аймгийн Сагил сумын харьяат улсын начин СҮРЭНЖАВЫН НЯМЖАВ
# Увс аймгийн Сагил сумын харьяат улсын начин ЛУВСАНГИЙН ӨЛЗИЙБАЯР
# Увс аймгийн Хяргас сумын харьяат улсын начин ЦЭДЭВИЙН ЦЭРЭНХҮҮ
# Увс аймгийн Түргэн сумын харьяат улсын начин АВИРМЭДИЙН ЭРХЭМБАЯР
# Увс аймгийн Наранбулаг сумын харьяат улсын начин ЮНГЭРИЙН БАТАА
# Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын начин СҮРЭНЖАВЫН ДАВААСАМБУУ 
# Увс аймгийн Зүүнговь сумын харьяат улсын начин ЖИГМЭДИЙН АЛТАНСҮХ
# Увс аймгийн Сагил сумын харьяат улсын начин БАТСҮХИЙН НАСАНДЭЛГЭР
# Увс аймгийн Хяргас сумын харьяат улсын начин СҮХБААТАРЫН БАТСУУРЬ
# Увс аймгийн Түргэн сумын харьяат улсын начин ДАВААСАМБУУГИЙН ЭНХБАЯР
# Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын начин БАДРАХЫН ГАНЗОРИГ
#Увс аймгийн Тэс сумын харьяат улсын начин ЖАМСРАНГИЙН НЯМ-ЭРДЭНЭ

==''Аймгийн наадам''==

==== Аймгийн наадам түрүүлж, үзүүрлэсэн бөхчүүд ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; |Он
! colspan=&quot;3&quot; |Түрүүлсэн бөх 
! colspan=&quot;3&quot; |Үзүүрлэсэн бөх
|-
|Цол
|Овог нэр
|Харъяалал
|Цол
|Овог нэр 
|Харъяалал
|-
|1931
|У.н
|Ловсойн Хаймчиг 
|Увс Хяргас 
|У.з
|Дан-Аагийн Рэнцэндорж 
|Ховд Дарви 
|-
|1932
|У.н
|Ловсойн Хаймчиг 
|Увс Хяргас 
|А.а
|Борхүүгийн Цэдэв
|Увс Цагаанхайрхан 
|-
|1933
|А.а
|Борхүүгийн Цэдэв 
|Увс Цагаанхайрхан 
|А.а
|Шийлэгийн Нинзэн
|Ховд Буянт 
|-
|1934
|У.н
|Ловсойн Хаймчиг 
|Увс Хяргас
|А.з
|Ш.Рийвэр
|Ховд 
|-
|1935
|А.а
|Борхүүгийн Цэдэв 
|Увс Цагаанхайрхан
|У.н
|Ванчингийн Малиа
|Увс Өндөрхангай 
|-
|1936
|У.арс
|[[Шаравын Ванчинхүү]]
|Ховд Буянт 
|У.з
|Дан-Аагийн Рэнцэндорж 
|Ховд Дарви  
|-
|1937
|У.н
|Ванчингийн Малиа 
|Увс Өндөрхангай 
|А.а
|Борхүүгийн Цэдэв 
|Увс Цагаанхайрхан 
|-
|1938
|У.н
|Ванчингийн Малиа
|Увс Өндөрхангай 
|У.н
|Пунцагнамжилын Цэдэнбалжир
|Увс Өндөрхангай 
|-
|1939
|У.н
|Пунцагнамжилын Цэдэнбалжир
|Увс Өндөрхангай 
|У.н
|Ванчингийн Малиа 
|Увс Өндөрхангай 
|-
|1940
|А.а
|Ванчингийн Малиа
|Увс Өндөрхангай 
|У.н
|Ванчингийн Малиа
|Увс Өндөрхангай 
|-
|1941
|У.н
|Пунцагнамжилын Цэдэнбалжир
|Увс Өндөрхангай 
|
|
|
|-
|1942
|У.н
|Пунцагнамжилын Цэдэнбалжир
|Увс Өндөрхангай 
|А.а
|Г.Нинрэг
|Увс Тэс 
|-
|1943
|А.х.а
|Пунцагнамжилын Боовон
|Увс Өндөрхангай 
|А.з
|Балихдагийн Зана
|Увс Тэс 
|-
|1944
|А.а
|Х.Дэгээд
|Увс Өндөрхангай 
|А.а
|Миеэгийн Авирмэд 
|Увс Тэс
|-
|1945
|У.н
|Жотойн Гэлэг
|Увс Ховд 
|А.а
|Түгжээгийн Лхүндэв
|Увс Тэс
|-
|1946
|У.н
|Түгжээгийн Лхүндэв 
|Увс Тэс 
|У.н
|Ванчингийн Малиа 
|Увс Өндөрхангай 
|-
|1947
|У.н
|Жотойн Гэлэг
|Увс Ховд 
|У.н
|Пунцагнамжилын Цэдэнбалжир 
|Увс Өндөрхангай 
|-
|1948
|У.н
|Жотойн Гэлэг 
|Увс Ховд 
|А.а
|Шаравын Монтой
|Увс Бөхмөрөн
|-
|1949
|У.н
|Жотойн Гэлэг
|Увс Ховд
|А.а
|Түгжээгийн Лхүндэв
|Увс Тэс 
|-
|1950
|А.а
|Түгжээгийн Лхүндэв 
|Увс Тэс 
|А.а
|Янживын Төгсжаргал 
|Увс Тэс 
|-
|1951
|У.з
|Дашийн Лувсан
|Архангай Батцэнгэл
|А.а
|Түгжээгийн Лхүндэв
|Увс Тэс 
|-
|1952
|А.а
|Балихдагийн Арслан
|Увс Тэс 
|У.н
|Түгжээгийн Лхүндэв 
|Увс Тэс 
|-
|1953
|А.а
|Балихдагийн Арслан
|Увс Тэс 
|А.з
|Отгон 
|Увс Тариалан
|-
|1954
|А.а
|Түгжээгийн Лхүндэв 
|Увс Тэс 
|У.н
|Жотойн Гэлэг 
|Увс Ховд
|-
|1955
|А.а
|Янживын Төгсжаргал 
|Увс Тэс 
|А.з
|Бямбагар
|Увс Зүүнхангай 
|-
|1956
|А.а
|Түгжээгийн Лхүндэв 
|Увс Тэс 
|У.н
|Жотойн Гэлэг 
|Увс Ховд 
|-
|1957
|А.а
|Түгжээгийн Лхүндэв 
|Увс Тэс 
|А.а
|М.Норов 
|Увс Тэс
|-
|1958
|А.а
|Мятавын Норов
|Увс Тэс 
|А.а
|Б.Даваа
|
|-
|1959
|А.а
|Дамдингийн Гэжээ
|Увс Тэс 
|А.з
|Санжмидэг
|Увс Малчин
|-
|1960
|А.а
|Данзангийн Дамдин 
|Увс Тэс 
|А.з
|В.Доржцэдэв 
|Увс Өндөрхангай 
|-
|1961
|А.а
|Мятавын Норов 
|Увс Тэс
|А.а
|Дасрангийн Насан
|Ховд Буянт 
|-
|1962
|А.а
|Т.Намдаг 
|Увс Хяргас
|А.з
|Дамирангийн Баатаржав 
|Увс Тэс 
|-
|1963
|У.н
|Миеэгийн Цэрэндорж
|Увс Тэс 
|Ц.а
|Ванчигын Юнэрэн
|Увс Баруунтуруун
|-
|1964
|А.а
|Данзангийн Дамдин 
|Увс Тэс 
|У.н
|Түгжээгийн Лхүндэв 
|Увс Тэс 
|-
|1965
|А.а
|Жанчивын Эрдэнээ
|Увс Тэс 
|А.з
|Дамирангийн Баатаржав 
|Увс Тэс 
|-
|1966
|А.а
|С.Пүрэв
|Увс  
|А.а
|Ч.Дамдин 
|Увс Тэс 
|-
|1967
|У.н
|Миеэгийн Цэрэндорж 
|Увс Тэс 
|А.з 
|Оргихын Төмөрсанаа
|Увс Хяргас
|-
|1968
|У.н
|Миеэгийн Цэрэндорж 
|Увс Тэс 
|А.а
|Балихдагийн Сүндэв 
|Увс Тэс 
|-
|1969
|А.а
|Мятавын Баттогтох 
|Увс Тэс 
|У.н
|Миеэгийн Цэрэндорж
|Увс Тэс 
|-
|1970
|А.а
|Мятавын Баттогтох 
|Увс Тэс 
|У.н
|Миеэгийн Цэрэндорж 
|Увс Тэс 
|-
|1971
|У.н
|Миеэгийн Цэрэндорж 
|Увс Тэс
|А.а
|Батын Түмэн-Өлзий 
|Увс Улаангом 
|-
|1972
|У.н
|Цэрэнгомбын Лхамаа
|Увс Тэс 
|А.з
|М.Одвоо
|Увс Тэс 
|-
|1973
|У.н
|Цэрэнгомбын Лхамаа
|Увс Тэс 
|А.а
|Батын Түмэн-Өлзий 
|Увс Улаангом 
|-
|1974
|А.а
|Данзангийн Хулансамбуу
|Увс Тэс 
|У.н
|Цэрэнгомбын Лхамаа
|Увс Тэс 
|-
|1975
|А.а
|Юнгэрэнгийн Эрдэнээ
|Увс Тэс 
|У.н
|Цэрэнгомбын Лхамаа
|Увс Тэс
|-
|1976
|А.а
|Б.Батбуян
|Увс Түргэн 
|А.а
|Ж.Дамдин 
|Увс Тэс 
|-
|1977
|А.а
|Юнгэрэнгийн Эрдэнээ
|Увс Тэс 
|У.н
|Цэрэнгомбын Лхамаа
|Увс Тэс 
|-
|1978
|У.н
|Цэрэнгомбын Лхамаа
|Увс Тэс 
|А.з
|Түүвээний Ядмаа
|Увс Тэс 
|-
|1979
|У.н
|Цэрэнгомбын Лхамаа
|Увс Тэс 
|А.а
|Дүгэрсүрэн
|Увс Улаангом 
|-
|1980
|А.а
|Дашийн Ойдов 
|Увс Тэс 
|У.н
|Цэрэнгомбын Лхамаа
|Увс Тэс 
|-
|1981
|А.а
|Юнгэрэнгийн Эрдэнээ
|Увс Тэс 
|У.н
|Лувсангийн Энхбаяр 
|Увс Сагил 
|-
|1982
|У.н
|Өлзийн Тулгаа
|Увс Малчин 
|А.з
|Занийн Пүрэвжав 
|Увс Давст 
|-
|1983
|А.а
|Хожабайн Хажымухан
|Баян-Өлгий Цэнгэл
|А.а
|Солтаны Бердихан
|Баян-Өлгий Улаанхус
|-
|1984
|У.н
|[[Донровын Төрмөнх]]
|Увс Зүүнговь 
|У.н
|Цэрэнгомбын Лхамаа
|Увс Тэс 
|-
|1985
|А.а
|Дашийн Ойдов
|Увс Тэс
|А.а
|Түвшинжаргал
|
|-
|1986
|А.а
|Нацагийн Тогтохжаргал 
|Увс Өмнөговь 
|А.а
|Лооройн Сүхбаатар
|Увс Хяргас 
|-
|1987
|А.а
|Ёндонгийн Доржготов 
|Увс Хяргас 
|У.н
|Цэрэнгомбын Лхамаа
|Увс Тэс 
|-
|1988
|А.а
|Ламын Сосор 
|Увс Тэс 
|У.н
|[[Донровын Төрмөнх]] 
|Увс Зүүнговь 
|-
|1989
|У.н
|[[Лхасүрэнгийн Цэвээн]]
|Увс Тэс 
|У.з
|Өлзийн Тулгаа
|Увс Малчин 
|-
|1990
|У.н
|[[Лхасүрэнгийн Цэвээн]]
|Увс Тэс 
|А.з
|Оршихын Алдар 
|Увс Өмнөговь 
|-
|1991
|Д.ав
|[[Хорлоогийн Баянмөнх]]
|Увс Хяргас 
|У.ав 
|[[Одвогийн Балжинням]] 
|Увс Наранбулаг
|-
|1992
|У.н
|[[Өлзийн Сумъяа]] 
|Увс Малчин 
|У.н
|[[Донровын Төрмөнх]] 
|Увс Зүүнговь 
|-
|1993
|У.н
|[[Өлзийн Сумъяа]] 
|Увс Малчин
|У.з
|Өлзийн Тулгаа
|Увс Малчин 
|-
|1994
|У.з
|Өлзийн Тулгаа
|Увс Малчин
|А.а
|[[Түмэн-Өлзийн Баярмагнай]]
|Увс Улаангом 
|-
|1995
|А.а
|[[Түмэн-Өлзийн Баярмагнай]]
|Увс Улаангом 
|У.н
|[[Донровын Төрмөнх]] 
|Увс Зүүнговь 
|-
|1996
|У.арс
|[[Батжаргалын Ганбат]]
|Увс Баруунтуруун
|У.н
|[[Донровын Төрмөнх]] 
|Увс Зүүнговь 
|-
|1997
|А.а
|[[Цэцэндэлгэрийн Цэдэндамба|Цэдэндэлгэрийн Цэдэндамба]]
|Увс Тэс 
|А.з 
|Чойдонжавын Батсуурь 
|Увс Тэс 
|-
|1998
|А.а
|[[Хасгаагийн Тэсхүү]]
|Увс Ховд 
|А.а
|[[Түмэн-Өлзийн Баярмагнай]]
|Увс Улаангом 
|-
|1999
|А.а
|[[Батсуурийн Нармандах]]
|Увс Тэс 
|У.н
|[[Өлзийн Сумъяа]]
|Увс Малчин 
|-
|2000
|А.а
|[[Буянтогтохын Ганзориг]] 
|Увс Түргэн 
|А.з
|Гэлэгийн Дансран
|Увс Ховд 
|-
|2001
|Д.ав
|[[Агваансамдангийн Сүхбат]] 
|Төв Сэргэлэн
|У.арс
|[[Батжаргалын Ганбат]] 
|Увс Баруунтуруун
|-
|2002
|А.а
|[[Юнэрэнгийн Баттогтох]]
|Увс Тэс 
|А.а
|[[Түмэн-Өлзийн Баярмагнай]]
|Увс Улаангом 
|-
|2003
|А.а
|[[Ранзааны Батболд]]
|Увс Наранбулаг
|А.з
|Пүрэвийн Баттулга 
|Увс Улаангом 
|-
|2004
|А.а
|[[Батсуурийн Нэргүй]] 
|Увс Тэс 
|А.з
|Сиддээгийн Амаржаргал
|Увс Улаангом 
|-
|2005
|У.арс
|[[Батжаргалын Ганбат]] 
|Увс Баруунтуруун
|У.з
|[[Дамирангийн Бумбаяр]] 
|Увс Тэс 
|-
|2006
|У.г
|[[Өлзийтогтохын Бат-Орших]]
|Увс Улаангом 
|А.а
|[[Төрөөгийн Мягмаржав]] 
|Увс Тэс
|-
|2007
|А.а
|[[Намсрайн Ганзориг]] 
|Увс Баруунтуруун
|А.а
|[[Төрөөгийн Мягмаржав]] 
|Увс Тэс 
|-
|2008
|А.а
|[[Тулгаагийн Сүрэнжав]]
|Увс Малчин
|У.н
|[[Бадрахын Ганзориг]] 
|Увс Тэс 
|-
|2009
|А.а
|[[Төрөөгийн Мягмаржав]] 
|Увс Тэс
|У.х
|[[Төрөөгийн Баасанхүү]]
|Увс Тэс 
|-
|2010
|У.н
|[[Даваасамбуугийн Энхбаяр]] 
|Увс Түргэн 
|А.а
|[[Лүжээгийн Жамсран]] 
|Увс Давст 
|-
|2011
|У.арс
|[[Батжаргалын Ганбат]] 
|Увс Баруунтуруун
|У.ав
|[[Сүхбаатарын Мөнхбат]] 
|Увс Баруунтуруун
|-
|2012
|А.а
|[[Цогтоогийн Мөнхбаяр]] 
|Увс Хяргас 
|А.з
|[[Найдангийн Нямбуу]]
|Увс Тэс 
|-
|2013
|У.н
|[[Хүрэлбаатарын Оргилболд]]
|Увс Тэс 
|А.а
|[[Лхангаажавын Цээсүрэн]] 
|Увс Улаангом 
|-
|2014
|А.а
|[[Лүжээгийн Жамсран]]
|Увс Тэс 
|У.н
|[[Хүрэлбаатарын Оргилболд]]
|Увс Тэс
|-
|2015
|А.а
|[[Цэдэндоржийн Мөнхбаяр]] 
|Увс Тэс 
|А.з
|[[Очирбатын Түмэн]] 
|Увс Баруунтуруун
|-
|[[2016 оны Увс аймгийн наадам|2016]]
|А.а
|[[Дамдингийн Тогтохжаргал]] 
|Увс Өндөрхангай 
|У.н
|[[Жамсрангийн Ням-Эрдэнэ]] 
|Увс Тэс 
|-
|[[2017 оны Увс аймгийн наадам|2017]]
|А.а
|[[Навааны Хүрэлсүх]]
|Увс Тэс
|А.з
|[[Төрмөнхийн Хайдав]]
|Увс Зүүнговь
|-
|[[2018 оны Увс аймгийн наадам|2018]]
|У.н
|[[Жамсрангийн Ням-Эрдэнэ]]
|Увс Тэс
|А.з
|[[Төрмөнхийн Хайдав]]
|Увс Зүүнговь
|-
|[[2019 оны Увс аймгийн наадам|2019]]
|А.а
|[[Цогтоогийн Мөнхбаяр]]
|Увс Хяргас
|А.з
|[[Хүлтээгийн Мөнхжаргал]]
|Увс Тэс
|-
|[[2020 оны Увс аймгийн наадам|2020]]
|А.а
|[[Баасанжавын Сэр-Од]]
|Увс Давст
|А.з
|[[Хүлтээгийн Мөнхжаргал]]
|Увс Тэс
|}

==== Хоёроос дээш түрүү хүртсэн бөхчүүд ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
!д\д
!Цол
!Овог нэр 
!Харъяалал
!Түрүү
!Үзүүр
!Түрүүлсэн он 
!Үзүүрлэсэн он
|-
!1.
|Аймгийн арслан
|Түгжээгийн Лхүндэв 
|Увс Тэс 
!5
!3
|1946, 1950, 1954, 1956, 1957
|1945, 1949, 1951
|-
!2.
|Улсын начин 
|Цэрэнгомбын Лхамаа
|Увс Тэс 
!4
!6
|1972, 1973, 1978, 1979
|1974, 1975, 1977, 1980, 1984, 1987
|-
!3.
|Улсын начин 
|Миеэгийн Цэрэндорж 
|Увс Тэс 
!4
!2
|1963, 1967, 1968, 1971
|1969, 1970
|-
!4.
|Улсын начин
|Жотойн Гэлэг
|Увс Ховд 
!4
!2
|1945, 1947, 1948, 1949
|1954, 1956
|-
!5.
|Улсын арслан
|[[Батжаргалын Ганбат]]
|Увс Баруунтуруун
!3
!1
|1996, 2005, 2011
|2001
|-
!6.
|Улсын заан 
|Өлзийн Тулгаа
|Увс Малчин 
!3
!
|1982, 1993, 1994
|
|-
!7.
|Улсын начин 
|Ловсойн Хаймчиг
|Увс Хяргас 
!3
! -
|1931, 1932, 1934
|
|-
!8.
|Аймгийн арслан
|Юнгэрэнгийн Эрдэнээ
|Увс Тэс 
!3
! -
|1975, 1977, 1981
|
|-
!9.
|Улсын начин 
|Ванчингийн Малиа
|Увс Өндөрхангай 
!2
!4
|1937, 1938
|1935, 1939, 1940, 1946
|-
!10.
|Аймгийн арслан
|Борхүүгийн Цэдэв 
|Увс Цагаанхайрхан
!2
!2
|1933, 1935
|1932, 1937
|-
!11.
|Аймгийн арслан
|Данзангийн Дамдин 
|Увс Тэс 
!2
!1
|1960, 1964
|1966
|-
!12.
|Аймгийн арслан
|Мятавын Норов 
|Увс Тэс 
!2
!1
|1958, 1961
|1957
|-
!13.
|Улсын начин 
|[[Лхасүрэнгийн Цэвээн]]
|Увс Тэс 
!2
! -
|1989, 1990
|
|-
!14.
|Аймгийн арслан
|Дашийн Ойдов 
|Увс Тэс 
!2
! -
|1980, 1985
|
|-
!15.
|Аймгийн арслан
|Балихдагийн Арслан
|УвсТэс
!2
!-
|1952, 1953
|
|-
!16.
|Аймгийн арслан
|[[Цогтоогийн Мөнхбаяр]]
|Увс Хяргас
!2
!-
|2012, 2019
|
|}

==== Түрүү, үзүүр хүртсэн сумдын эрэмбэ ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
!д\д
!Сумдын нэр 
!Түрүү
!Үзүүр 
!Түрүүлсэн он
!Үзүүрлэсэн он
|-
!1.
|Тэс 
!44
!33
|1940, 1950, 1952, 1953, 1954, 1955, 1956, 1957, 1958, 1959  
1960, 1961, 1963, 1964, 1965, 1966, 1967, 1968, 1969, 1970 

1971, 1972, 1973, 1974, 1975, 1977, 1978, 1979, 1980, 1981 

1982, 1985, 1988, 1989, 1990, 1997, 1999, 2002, 2004, 2009  

2013, 2015, [[2017 оны Увс аймгийн наадам|2017]], 2018 

&lt;br /&gt;

|1942, 1943, 1944, 1950, 1952, 1957, 1962, 1964, 1965, 1966 
1968, 1969, 1970, 1972, 1974, 1975, 1976, 1977, 1978, 1980 

1984, 1987, 1997, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2012, 2014 

[[2016 оны Увс аймгийн наадам|2016]], 2019, 2020

&lt;br /&gt;

|-
!2.
|Өндөрхангай 
!9
!9
|1937, 1938, 1939, 1941, 1942, 1944, 1945, 1946, [[2016 оны Увс аймгийн наадам|2016]]
|1935, 1938, 1939, 1940, 1945, 1946, 1947, 1951, 1960
|-
!3.
|Хяргас
!9
!2
|1931, 1932, 1934, 1943, 1962, 1987, 1991, 2012, 2019
|1967, 1986
|-
!4.
|Малчин 
!4
!4
|1992, 1993, 1994, 2008
|1959, 1989, 1993, 1999
|-
!5.
|Баруунтуруун
!4
!4
|1996, 2005, 2007, 2011
|1963, 2001, 2011, 2015
|-
!6.
|Ховд
!5
!3
|1945, 1947, 1948, 1949, 1998, 
|1954, 1956, 2000
|-
!7.
|Түргэн
!3
!-
|1976, 2000, 2010
|
|-
!8.
|Улаангом 
!2
!9
|1995, 2006
|1971, 1973, 1979, 1994, 1998, 2002, 2003, 2004, 2013
|-
!9.
|Цагаанхайрхан
!2
!2
|1933, 1935, 
|1932, 1937
|-
!10.
|Давст 
!2
!2
|2014, 2020
|1982, 2010
|-
!11.
|Зүүнговь
!2
!6
|1984,2024
|1988, 1992, 1995, 1996, [[2017 оны Увс аймгийн наадам|2017]], 2018
|-
!12.
|Өмнөговь
!1
!1
|1986
|1990
|-
!13.
|Наранбулаг
!1
!1
|2003
|1991
|-
!14.
|Тариалан
!-
!1
|
|1953
|-
!15.
|Зүүнхангай
!-
!1
|
|1955
|-
!16.
|Сагил
!-
!1
|
|1981
|-
!17.
|Бөхмөрөн
!-
!-
|
|
|-
!18.
|Завхан 
!-
!-
|
|
|-
!19.
|Өлгий 
!-
!-
|
|
|}

==== Өөр аймгаас түрүү, үзүүр хүртсэн бөхчүүд ====

===== Түрүүлсэн бөхчүүд =====

# Ховд аймгийн Буянт сумын харьяат улсын арслан [[Шаравын Ванчинхүү]] 1936 онд түрүүлсэн.
# Архангай аймгийн Батцэнгэл сумын харьяат улсын заан [[Дашийн Лувсан]] 1951 онд түрүүлсэн.
# Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл сумын харьяат аймгийн арслан Хожабайн Хажымухан 1983 онд түрүүлсэн.
# Төв аймгийн Сэргэлэн сумын харьяат дархан аварга [[Агваансамдангийн Сүхбат]] 2001 онд түрүүлсэн.

===== Үзүүрлэсэн бөхчүүд =====

# Ховд аймгийн Дарви сумын харьяат улсын заан Дан-Аагийн Рэнцэндорж 1931, 1936 онуудад хоёр үзүүрлэсэн.
# Ховд аймгийн Буянт сумын харьяат аймгийн арслан Шийлэгийн Нинзэн 1933 онд үзүүрлэсэн.
# Ховд аймгийн Дөргөн сумын харьяат аймгийн заан Ш.Рийвэр 1934 онд үзүүрлэсэн.
# Ховд аймгийн Буянт сумын харьяат аймгийн арслан Дасрангийн Насан 1961 онд үзүүрлэсэн.
# Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус сумын харьяат аймгийн арслан Солтаны Бердихан 1983 онд түрүүлсэн.

[[Ангилал:Увс аймгийн наадам| ]]</text>
      <sha1>m5xro6uazew5bafrq3ki1anuyb1pgdt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>BamBam (дуучин)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>60801</id>
    <revision>
      <id>823019</id>
      <parentid>794612</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T16:05:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2406:2D40:9210:BF08:99F5:2971:6CA0:6EC2</ip>
      </contributor>
      <origin>823019</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="949" sha1="3udvy3w6pysq686wnq2rj3b9ka6srba" xml:space="preserve">{{Инфобокс Урлагийнхан
| name               = BamBam
| image              =BamBam for Samsonite 15th anniversary, 10 March 2025 06.png
| image_size         =
| birth_name         = Kunpimook Bhuwakul
| alias              = BamBam ( 뱀뱀 -&gt; БэмБэм )
| Born               = {{birth date|1997|05|02}}
| Origin             = [[Тайланд]]
| occupation         = дуучин, бүжигчин, рэппэр, хөтлөгч
| background         = solo_singer
| genre              = К-Поп
| instrument         = рэп, хоолой
| years_active       = 2012 - одоо
| label              = [[JYP Entertainment]]
| associated_acts    = [[GOT7]], JYP Nation
}}

==Лавлах бичиг==
{{лавлах холбоос|2}}

[[Ангилал:Өмнөд Солонгосын дуучин]]
[[Ангилал:К-поп]]
[[Ангилал:Өмнөд Солонгосчууд]]
[[Ангилал:1997 онд төрсөн]]</text>
      <sha1>3udvy3w6pysq686wnq2rj3b9ka6srba</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>CLC (хамтлаг)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66575</id>
    <revision>
      <id>823028</id>
      <parentid>818380</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T21:09:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>200.24.154.85</ip>
      </contributor>
      <origin>823028</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5309" sha1="go4l3av5yi7g4bbr0ea4agg3rugpxn2" xml:space="preserve">{{Хамтлаг25
| name            = CLC
| зураг           = 190217 CLC No. 1 Fansign in Guro District, Seoul.png
| alt             = 
| caption         = 2019 оны 2 сард Сөүлд болсон фэн уулзалтын үеэр
| хэмжээ          = 300
| landscape       = yes
| background      = group_or_band
| үндсэн_нэр      = [[Солонгосоор]] 씨엘씨
| бусад_нэр       = [[англи]] [[Латин үсэг|латинаар]] Clc
| маягтай_бичих   = CLC
| alias           = 
| бүрдсэн_газар   = {{KOR2}}
| дуулдаг_хэл     = [[Солонгос хэл]]
| зах_зээл        = [[Өмнөд Солонгос]], [[Япон]]
| урсгал          = K-pop, R&amp;B
| танил_үе        = 2015 – 2020
| хот             = [[Сөүл]], [[Өмнөд Солонгос]]
| хөтөч           = [[Cube Entertainment]]&lt;br&gt;Universal Music Japan
| associated_acts = 
| цахим_хаяг      = 
| одооны_гишүүн_тоо      = (1)
| одооны_гишүүн          = Eunbin
| орхисон_гишүүн_тоо     = (6)
| орхисон_гишүүн         = Seunghee&lt;br&gt;Yujin&lt;br&gt;Seungyeon&lt;br&gt;Sorn&lt;br&gt;Yeeun&lt;br&gt;Elkie
}}

'''CLC''' ([[Солонгосоор|Сол:]] 씨엘씨) хамтлаг нь 2015 онд [[Cube Entertainment]]-аас гарсан 6 гишүүнтэй [[Өмнөд Солонгос]]ын охидын хамтлаг юм. 2024 оны байдлаар тус хамтлагийн гишүүдээс зөвхөн Eunbin агентлагтайгаа гэрээтэй байгаа. 

CLC гэх нэр нь &quot;'''C'''rysta'''L''' '''C'''lear&quot; гэдэг үгнээс бүтсэн. Тус хамтлаг 2014 онд ашгийн бусаар гудамжинд тахир дутуу хүүхдүүдэд туслах зорилготой үзүүлбэр үзүүлдэг байснаараа алдар нэрд гарч эхэлжээ. Тэдний анхны цомог ''&quot;First Love&quot;''(EP) нь 2015 оны 3 сарын 19нд цацагдаж, тухайн үедээ Seunghee, Yujin, Seungyeon, Sorn, Yeeun гэсэн 5 гишүүнтэйгээр дэбютээ хийж байсан. Үлдсэн хоёр гишүүн болох Elkie, Eunbin нар нь 2016 оны 2 сарын 29нд гурав дахь цомгийн үеэр хамтлагт нэмэгдэж орсон. 

Гишүүн Eunbin нь 2016 оны 5 сарын 30нд дөрөв дэх цомгоо гаргах хүртлээ албан ёсны үйл ажиллагаанд оролцоогүй юм. Тэд 4 сарын 13нд Японд дэбютээ хийж, 2016 оны 5 сарын 30нд дөрөв дэх цомог ''&quot;Nu.Clear&quot;''-ээ гаргасан нь тэдний анхны 7 гишүүнтэй бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ хийсэн эргэн ирэлт нь байв.

2020 онд [[Cube Entertainment]]-аас тэдний үйл ажиллагааг түр зогсоож, гишүүд жүжиглэх, загвар өмсөх зэрэг хувийн карьераа эхлүүлэх болсныг мэдэгджээ. 2 жилийн турш идэвхгүй байсны дараа буюу 2022 оны 5 сарын 20нд [[Cube Entertainment]]-аас тэдний үйл ажиллагааг албан ёсоор зогсоосныг зарласан юм.

== Бүрэлдэхүүн ==


{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|- style=&quot;color:#fcf;&quot;|
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| Тайзны нэр
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| Төрсөн нэр
! rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| Хамтлагт гүйцэтгэх үүрэг
! rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| Төрсөн өдөр, газар 
|-
! монгол
! анхдагч
! англи
! анхдагч
|- 
| '''Сынён''' || Seungyeon || Jang Seungyeon || 장승연 || '''ахлагч''', вокал || {{birth date|1996|10|06}}&lt;br /&gt;[[Сөүл]] {{дарцаг|Өмнөд Солонгос}}
|-
| '''Сынхи''' || Seunghee || Oh Seunghee || 오승희 || гол вокал || {{birth date|1995|10|10}}&lt;br /&gt;[[Куанжү]] {{дарцаг|Өмнөд Солонгос}}
|-
| '''Юүжин''' || Yujin || Choi Yujin || 최유진 || вокал || {{birth date|1996|08|12}}&lt;br /&gt;[[Сөүл]] {{дарцаг|Өмнөд Солонгос}}
|- 
| '''Сон''' || Sorn || Chonnasorn Sajakul || ชลนสร สัจจกุล || вокал || {{birth date|1996|11|18}}&lt;br /&gt;[[Тайланд]] {{дарцаг|Тайвань}}
|- 
| '''Еэин''' || Yeeun || Jang Yeeun || 장예은 || реппер, вокал || {{birth date|1998|08|10}}&lt;br /&gt;[[Сөүл]] {{дарцаг|Өмнөд Солонгос}}
|- 
| '''Ынбин''' || Eunbin || Kwon Eunbin || 권은빈 || реппер, вокал || {{birth date|2000|01|06}}&lt;br /&gt;[[Сөүл]] {{дарцаг|Өмнөд Солонгос}}
|- 
| '''Елки''' || Elkie || Chong Ting Yan || 莊錠欣 || вокал || {{birth date|1998|11|02}}&lt;br /&gt;[[Хонконг]] {{дарцаг|Хятад}}
|}

==Лавлах бичиг==
{{лавлах холбоос|2}}

[[Ангилал:К-поп]]
[[Ангилал:Өмнөд Солонгосын хамтлаг]]
[[Ангилал:Охидын хамтлаг]]</text>
      <sha1>go4l3av5yi7g4bbr0ea4agg3rugpxn2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зохиогчийн эрх</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71831</id>
    <revision>
      <id>823012</id>
      <parentid>764198</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T15:06:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Tomaskakq</username>
        <id>97773</id>
      </contributor>
      <origin>823012</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13196" sha1="cma7nhlagxv02pm8xb24473t24iy68v" xml:space="preserve">'''Зохиогчийн эрх'''   гэдэг нь өвөрмөц шинж бүхий оюуны бүтээл туурвисан бүтээгч буюу зохиогчид хууль ёсны дагуу тухайн бүтээлийг цаашид хэрэглэж, түгээхээр олгож буй онцгой эрхийг хэлдэг. Онцгой эрхийг зөвхөн тодорхой цаг хугацааны туршид эзэмших боломжтой. Тухайн эрх нь бүрэн төгс биш бөгөөд зарим нэг тодорхой хязгаарлалтууд болон үл тооцогдох нөхцөлөөр хязгаарлагддаг, жишээ нь зохиогчийн эрхийн хуулийн хүрээнд шударга хэрэглээ гэсэн зарчмын дагуу бусад хүмүүс зохиогчийн эрхээр хамгаалагдсан бүтээлийг ашиглаж болдог. Зохиогчийн эрхийн нэг том сул тал гэвэл уг эрх зүйн хамгаалалт нь зөвхөн зохиогчийн бүтээлээ илэрхийлж буй арга замыг хамгаалдаг бөгөөд түүний гаргаж буй санааг хамгаалдаггүй юм. Өөрөөр хэлбэл зохиогчийн эрх нь хэн нэгний санааг бус, тухайн санааг илэрхийлж буй арга замыг хамгаалдаг гэсэн үг. 

Зохиогчийн эрх нь [[Оюуны өмч|оюуны өмчийн]] нэг төрөл бөгөөд зарим нэг төрлийн бүтээлч ажилд хамааралтай. Ихэнх улс орнууд зохиогчийн эрхийн хамгаалалттай ажлуудыг заавал биет хэлбэрт &quot;оруулж, буулгасан&quot; байхыг шаарддаг. Зохиогчийн эрхийг дийлэнх тохиолдолд хэд хэдэн зохиогчид хамтран эзэмшдэг бөгөөд тэдгээр хүмүүс тус бүртээ тодорхой хэсэг эрхийг эзэмшиж, цаашид хэрэглэж аль эсхүл тухайн эрхийг бусдад лицензлэх боломжтой. Зохиогчийн эрх эзэмшиж буй хүмүүсийг эрх эзэмшигчид гэдэг. Дээр дурдсан хэсэг бүлэг эрхэд голдуу дараах эрхүүд багтдаг. Үүнд: [[олшруулах эрх]], [[үүсмэл бүтээл туурвих эрх]], зохиогчийн эрхээр хамгаалагдсан бүтээлийг цаашид түгээх эрх, олон нийтийн өмнө тоглолт зохион байгуулах эрх болон [[ёсны эрх]] гэх зэрэг эрхүүд багтана.
[[File:NotCommons-emblem-copyrighted.svg|thumb|Логотип]]

== Зохиогчийн эрхэд хамаарах бүтээлийн жагсаалт ==
Бернийн конвенцийн дагуу &quot;утга зохиол ба урлагийн бүтээл&quot; гэсэн нэр томъёонд бүтээсэн арга, хэлбэрийг үл харгалзан дараах бүтээлүүдийг хамруулдаг. Үүнд:

* Утга зохиол, шинжлэх ухаан, урлагийн бүх бүтээл, тухайлбал ном товхимол болон бусад бичмэл зохиол;
* Лекц, хэлсэн үг, номлол болон ийм төрлийн бусад бүтээл;
* Жүжгийн ба хөгжимт-жүжгийн зохиол
* Жүжгийн бүтээл болон үггүй жүжиг
* Үгтэй ба үггүй хөгжмийн бүтээл 
* Кино зураг болон түүнтэй ижил аргаар бүтээсэн бүтээл
* Зураг, уран зургийн, уран барилгын, уран баримлын зураасан зургийн болон гарын бүтээл
* Гэрэл зургийн ба түүнтэй ижил аргаар бүтээсэн бүтээл
* Хавсарга урлагийн бүтээл 
* Номын зураг, газрын зураг, төлөвлөгөө
* Үлгэрчилсэн зураг 
* Газар зүй, байр зүй, уран барилгын болон шинжлэх ухаанд холбогдох гурван хэмжээст бүтээл 
* Мэдээллийн сан 
* Компьютерийн програм хангамж

&lt;nowiki/&gt;&lt;nowiki/&gt;{{Инфобокс
|name    = Infobox/doc
|title   = Оюуны өмчийн эрх зүй

|headerstyle  = background:#ccf;
|labelstyle   = background:#ddf;

|header1 = [[Патент]]
|label1  = 
|data1   = 
|header2 = 
|label2  = 
|data2   = 
|header3 = 
|label3  = 
|data3   = [[Шинэ бүтээл]], [[Ашигтай загвар]], [[Аж үйлдвэрийн загвар]]
|header4 = [[Зохиогчийн эрх]] 
|label4  = 
|data4   = 
|header5 = 
|label5  = 
|data5   = [[Ёсны эрх]], [[Эдийн засгийн эрх]]
|header6 = [[Барааны тэмдэг]] 
|label6  = 
|data6   = 
|header7 = 
|label7  = 
|data7   = [[Уламжлалт тэмдэг]], [[Уламжлалт бус тэмдэг]]
|header8 = [[Газарзүйн заалт]]
|label8  = 
|data8   = 
|header9 = 
|label9  = 
|data9   = [[Гэрчлэх тэмдэг]], [[Хамтын тэмдэг]]
|header10 = [[Худалдааны нууц]]
|label10  = 
|data10   = 
|header11 = 
|label11  = 
|data11   = [[Нууж жор]], [[Нууцлалын гэрээ]]

}}

== Зохиогчийн эрхийн хамгаалалт ==
1886 онд байгуулагдсан [[Утга зохиол болон урлагийн ажлыг хамгаалах тухай Бернийн конвенц]] нь олон улсын түвшинд зохиогчийн эрхийг хамгаалах эрх зүйн суурь үндсийг тавьж өгсөн байдаг. Тухайн цаг үед улс орнууд зохиогчийн эрхийг голдуу хоёр талын гэрээ байгуулан хамгаалдаг байжээ. Монгол Улсын хувьд 1993 оны 6 дугаар сарын 22-ны өдөр өөрсдийн Зохиогчийн эрхийн тухай хуулийг хамгийн анх баталж&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.wipo.int/wipolex/en/results.jsp?countries=MN&amp;cat_id=11 |title=Archive copy |access-date=2018-01-22 |archive-date=2023-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230702075950/https://www.wipo.int/wipolex/en/results.jsp?countries=MN&amp;cat_id=11 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;, улмаар Бернийн конвенцид 1997 оны 1 дүгээр сарын 09-ний өдөр нэгдэн орсон байна.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.embassymon.at/mn/%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB-%D1%83%D0%BB%D1%81%D1%8B%D0%BD-%D0%BD%D1%8D%D0%B3%D0%B4%D1%8D%D0%B6-%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%BD-%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BD-%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%82-%D0%B3%D1%8D%D1%80%D1%8D%D1%8D-%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%86 |title=Archive copy |access-date=2018-01-22 |archive-date=2018-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180116230437/http://www.embassymon.at/mn/%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB-%D1%83%D0%BB%D1%81%D1%8B%D0%BD-%D0%BD%D1%8D%D0%B3%D0%B4%D1%8D%D0%B6-%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%BD-%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BD-%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%82-%D0%B3%D1%8D%D1%80%D1%8D%D1%8D-%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%86 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Зохиогчийн эрх нь патентын эрхийн адил эрх эзэмшигчид хэд хэдэн онцгой эрхийг олгодог. Энэ онцгой эрх нь дийлэнх улс орнуудад зохиогчийн амьдралын туршид болон түүнийг нас барснаас хойш 50 жилийн туршид хүчин төгөлдөр үйлчилсээр байдаг. Монгол Улсын [[Зохиогчийн эрх болон түүнд хамаарах эрхийн тухай хууль]]&lt;nowiki/&gt;д&lt;ref&gt;МУ-ын Зохиогчийн эрх болон түүнд хамаарах эрхийн тухай хууль, 13 дугаар зүйл. Зохиогчийн эрхийн хугацаа: {{Webarchiv|url=http://www.legalinfo.mn/law/details/283 |wayback=20180121202602 |text=Archive copy |archiv-bot=2023-11-20 02:38:56 InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt; энэ зарчмын дагуу эрхийн хугацааг нас барснаас хойш 50 жилийн туршид үйлчилнэ гэж заажээ. Зохиогчийн эрх нь дотроо хоёр төрөлд хуваагддаг. Энэ нь [[ёсны эрх]] болон [[эдийн засгийн эрх]]&lt;nowiki/&gt;ийг хэлдэг. Тухайн хоёр төрлийн эрх нь цаашид задран хэд хэдэн үйл ажиллагааг хориглож, таслан зогсоох боломжийг олгодог. Тухайлбал зохиогчийн [[ёсны эрх]] (буюу эдийн бус баялгийн эрх) нь цаашид задран:
* ''бүтээлээ өөрийн болон зохиомол, нууц нэрээр, эсхүл нэргүйгээр нийтлэх;''
* ''зохиомол, нууц нэрийг түүний зөвшөөрөлгүйгээр өөрчлөх, задруулахыг хориглох;''
* ''бүтээлээ нийтлэх эсхүл бүтээлийг ашиглах тухай бүр нэрээ дурдуулах;''
* ''бүтээл болон түүний нэрийг зохиогчийн зөвшөөрөлгүйгээр аливаа арга хэлбэрээр хувиргах, гажуудуулах, өөрчлөхийг хориглох''&lt;ref&gt;МУ-ын Зохиогчийн эрх болон түүнд хамаарах эрхийн тухай хууль, 11 дүгээр зүйл. Эдийн бус баялгийн эрх: {{Webarchiv|url=http://www.legalinfo.mn/law/details/283 |wayback=20180121202602 |text=Archive copy |archiv-bot=2023-11-20 02:38:56 InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt; боломжийг олгодог.
Харин [[эдийн засгийн эрх]] нь цаашид задран:
* ''бүтээлийг хуулбарлах;''
* ''бүтээлийг нийтлэх;''
* ''бүтээлийг нийтэд түгээх;''
* ''үүсмэл бүтээл болгон өөрчлөх;''
* ''түрээсээр ашиглуулах'' &lt;ref&gt;МУ-ын Зохиогчийн эрх болон түүнд хамаарах эрхийн тухай хууль, 12 дугаар зүйл. Бүтээл ашиглах онцгой эрх: {{Webarchiv|url=http://www.legalinfo.mn/law/details/283 |wayback=20180121202602 |text=Archive copy |archiv-bot=2023-11-20 02:38:56 InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt; боломжийг олгодог байна.
Шинэ бүтээл туурвисан зохиогч өөрийн эрхийг баталгаажуулахын тулд зохиогчийн эрхийг хариуцсан албан ёсны байгууллагад өөрийн бүтээлийг бүртгүүлэх ямар нэгэн шаардлага байхгүй. Гэхдээ хэрвээ тэр хүсвэл зохиогчийн эрхээ албан ёсоор тухайн байгууллагад бүртгүүлэн гэрчилгээ авах боломжтой. Монгол Улсын хэмжээнд Оюуны өмчийн газар нь энэ ажлыг хариуцан гэрчилгээ олгодог. Үүнээс гадна зохиогчийн эрх нь патентын адил нутаг дэвсгэрийн шинжтэй байдаг тул зарчмын хувьд Монгол Улсад туурвисан бүтээл зөвхөн Монгол Улсад л хүчинтэй байх ёстой. Гэтэл орчин цаг үед дэлхий ертөнц даяаршиж, интернет цахим орчинд хэрэглэгч бүр өөрийн дуртай мэдээллээ оруулж, түгээх боломжтой болсон учраас зохиогчийн эрхийг компьютерын эрин үед хамгаалах асуудал уран зохиолчид, уран бүтээлчид, бодлого боловсруулагчид болон бизнес эрхлэгчдэд томоохон хүндрэл учруулсаар байна. Дэлхийн улс орнууд оюуны хулгайтай тэмцэхээр янз бүрийн арга хэмжээ авч байгаа боловч уг асуудлыг бүрэн шийдвэрлэж чадахгүй өнөөдрийг хүртэлх замыг туулжээ. Оюуны хулгайг мөн [[бүтээлийн хулгай]] гэж нэрлэдэг. 

== Ашигласан материал ==
{{Reflist|30em}}
[[Ангилал:Зохиогчийн эрх зүй]]
[[Ангилал:Олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн эрх зүй]]</text>
      <sha1>cma7nhlagxv02pm8xb24473t24iy68v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Буяншибал</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72951</id>
    <revision>
      <id>823082</id>
      <parentid>695560</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T11:21:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Megzer</username>
        <id>20491</id>
      </contributor>
      <origin>823082</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1742" sha1="3l7jagvlrx6fk5g9i6hkhpgbqw9txmx" xml:space="preserve">'''Буяншибал'''  хүргэн нь (хятадаар:不颜昔班; пиньинь:Bùyánxībān) [[Онгуд]] аймгийн [[Алахуш Дигитхури|Алахуш тэгидхуригийн]] ахмад хүү, [[Их Монгол Улс]]ын [[Чингис хаан]]ы [[хүргэн]] юм. 1204 онд түүний эцэг нь [[Чингис хаан]]д [[Найманы ханлиг]]тай байлдахад тус хүргэсэн билээ. Иймээс 1206 онд Чингис хаан, өөрний охин [[Алага бэхи]]йг түүнд холбож өгсөн. 1211 онд Монголын их цэрэг [[Алтан улс]]ын хилийг давж, байлдааны ажиллагаа явуулах үед, [[Онгуд]] аймгийн Алтан улсыг баримтлагч ноёдын бослого гарч, Алахуш тэгин болон Буяншибал нарыг хороожээ. Энэ үеэр түүний гэргий Алаха бэхи нь харьяат цэрэг, ардын хамтаар Буяншибалын дүү [[Буюух ноён]]ы, Буяншибалын хүү [[Чингү]] нарын хүрээнд зугтан очиж, Чингис хаанд мэдээ дуулгасан. Хожим нь Онгудын бослого дарагдсаны дараа Алаха бэхи нь Буюухтай хуримлаж, Онгудыг захирчээ.

==Холбоотой мэдээлэл==
* [[Онгуд]]
* [[Алага бэхи]]

[[Ангилал:Их Монгол Улс]]
[[Ангилал:1211 онд өнгөрсөн]]
[[Ангилал:12-р зуунд төрсөн]]
[[Ангилал:Их Монгол улсын хүргэн]]</text>
      <sha1>3l7jagvlrx6fk5g9i6hkhpgbqw9txmx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Монгол-Польшийн харилцаа</title>
    <ns>0</ns>
    <id>104092</id>
    <revision>
      <id>823014</id>
      <parentid>790453</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T15:23:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823014</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30286" sha1="48dbd6d39w09foojmz0omckf9igx4ut" xml:space="preserve">{{Хоёр орны харилцаа
| title       = Монгол-Польшийн харилцаа
| party1      = Монгол
| party2      = Польш
| map         = Mongolia Poland Locator.png
| filetype    = svg
| size        = 
| mission1    = Нур-Султан дахь Монголын элчин сайдын яам
| mission2    = 
| envoytitle1 = 
| envoy1      = Бархасын Дорж
| envoytitle2 = 
| envoy2      = Кшиштоф Бойко&lt;br/&gt; ({{lang-pl|Krzysztof Bojko}})
}}
'''[[Монгол Улс]]-[[Польш|Бүгд Найрамдах Польш Улсын]] харилцаа.'''

==Харилцааны түүх==

13 дугаар зууны үеэс Монгол, Польш улсууд түүхэн холбоотой болсон. 1241 оны 5-р сарын 9-нд [[Легницийн тулалдаан|Легницийн тал нутагт монгол, польшууд нүүр учирсан]] нь төв Европт болсон томоохон цэргийн урлаг шаардсан тулалдааны нэг байсан гэдэг. Үүнээс гадна [[Ромын Пап]]ын [[Их Монгол Улс|Монголын Эзэнт Гүрэн]]д илгээсэн элч [[Плано Карпини|Жиованни Плано Карпини]] их аялалдаа Францын [[Лион]] хотоос 1245 оны 16-нд гарч, замдаа Польшийн [[Вроцлав]] хотод түр саатаж, эртний орос хэл сайн мэддэг польшийн санвартан [[Бенедикт Полак]]ийг орчуулагчаар сонгон авч хамт алсын замд гарсан байна. Бенедикт Полак 1247 онд Монголын Их Эзэнт гүрэнд хийсэн аяллаас эргэж ирээд аяллын талаар “Францискийн лам нар Тартарууд руу аялсан нь” ([[Латин хэл|лат.]] ''De Itinere Fratrum Minorum ad Tartaros'')  хэмээх аяллын тэмдэглэл бичиж үлдээжээ.  Уг тэмдэглэлийг 600 жилийн дараа Парист 1839 онд д’Авезак болон 1840 онд Польшид хэвлэсэн байдаг. Сүүлд 1965 онд АНУ-ын Йелийн Их сургуулийн эрдэмтэд «Тартарчуудын түүх» ([[Латин хэл|лат.]] ''Historia Tartarorum'') нэртэйгээр дээрх эх зохиолыг товчлон хэвэлсэн юм. Бенедикт Полакийн уг тэмдэглэл Монголын Эзэн Гүрний тухай болон Монголын хааны Ромын Пап-д илгээсэн захидлын хуулбарыг оруулснаараа түүхэн ач холбогдолтой юм.

==Орчин цагийн дипломат харилцаа==

1950 оны 4-р сарын 14-нд хоёр улс Варшав хотноо дипломат харилцаа тогтоосон бөгөөд БНМАУ 1959 онд [[Варшав]]т, БНПАУ 1960 онд [[Улаанбаатар]]т ЭСЯ-аа тус тус нээн ажиллуулсан түүхтэй.  

1959 оны 2-р сарын 27-нд МАХН-ын Төв Хорооны Улс төрийн Товчоо 70 дугаар тогтоолоо батлаж, мөн 1959 оны 11 дүгээр сард Варшавт БНМАУ-ын ЭСЯ-ыг нээн ажиллуулж, орон тоо төсвийг нь БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөл 1959 оны 4-р сарын 15-ны өдрийн 145 тоот тогтоолоороо баталжээ. 1959 оны намрын адаг сард анхны суурин Элчин сайд Ойдовын Бат-Очирыг томилж Варшав руу илгээж байжээ.  

БНПУ-ын тал санхүүгийн бэрхшээлээс улбаалж 1995 онд Улаанбаатар дахь ЭСЯ-аа түр хаах шийдвэр гаргасан, дараагаар нь ЭСЯ-аа сэргээх шийдвэрийг 1999 онд гаргаж 2009 оноос эргээд хаагаад [[Бээжин]] хотоос хавсран ажиллаж байна. 

БНПУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайдаар Кшиштоф Бойко 2019 оны 5 дугаар сарын 28-нд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч [[Халтмаагийн Баттулга|Х.Баттулгад]],  Монгол Улсаас БНПУ-д суугаа Элчин сайд Б.Дорж 2020 оны 9 дүгээр сарын 10-нд Польшийн Ерөнхийлөгч [[Анджэй Дуда|Анжей Дуда]]-д Итгэмжлэх жуух бичгээ тус тус өргөн бариад ажиллаж байна.  

=== Монгол Улсаас Польш Улсад суусан Элчин сайд нар: ===
[[Oйдовын Бат-Очир|Ойдовын Бат-Очир]] /1958-1961/

[[Дэлэгжунайн Балжинням]] /1962-1966/

[[Жамбалын Банзар]] /1973-1977/

[[Цэндийн Намсрай]] /1984-1986/

[[Өлзийхутагийн Чойжилсүрэн]] /1988-1991/

Б.Түмэн /1994-1998/

[[Дашдаваагийн Чулуундорж]] /1998-2002/

[[Тугалхүүгийн Баасансүрэн]] /2002-2006/

[[Отгоны Дамбийням]] /2008-2012/

[[Адьяагийн Ганбаатар]] /2012-2016/

Нэмэхийн Батаа /2016-2020/

[[Бархасын Дорж]] /2020-2024/

=== Польшоос Монгол Улсад сууж байсан Элчин сайд нар: ===
1953 оны 6 -р сарын 30 - 1957 он - Вацлав Левиковски  /Wacław Lewikowski /    

1957 оны 4 -р сарын 15 - 1959 - Тадеуш Геде  /Tadeusz Gede /  

1960 оны 4 -р сарын 6 - 1966 - Станислав Ткачув     / Stanisław Tkaczow /  

1966 оны 11 -р сарын 23 - 1969 - Владислав Какиетек     /Władysław Kakietek /  

1969 оны 11 -р сарын 24 - 1974 - Францишек Новак     /Franciszek Nowak  /  

1974 оны 7 -р сарын 4 - 1980 - Роман Гайзлер     /Roman Gajzler /  

1980 оны 4 -р сарын 4 - 1984 - Станислав Ставиарски     /Stanisław Stawiarski /  

1984 оны 3 -р сарын 1 - 1987 - Иозеф Урбанович     /Józef Urbanowicz /  

1988 оны 3 -р сарын 22 - 1991 - Станислав Зачковски     /Stanisław Zaczkowski /  

1991 оны 3 -р сарын 7 - 1995 - [[Станислав Гожиньски]]     /Stanisław Godziński /  

2000 оны 7 -р сарын 26 - 2001 он - Лешек Вионцэк (түр хамааргч-Leszek Wiącek )       

2001 оны 12 -р сарын 5 - 2005 - Кшиштоф Дебницки     / Krzysztof Dębnicki /   

2005 оны 12 -р сарын 12 - 2009 оны 7 -р сарын 31 - Збигнев Кулак /Zbigniew Kulak /  

2009 он - Улаанбаатар дахь Польшийн ЭСЯ хаагдсан       

2010 оны 1 -р сарын 18 - Тадеуш Хомицки     / Tadeusz Chomicki / (Бээжингээс хавсран суусан)  

2015 оны 7 -р сарын 7 - 2018 оны 9 -р сар - Михал Лабенда ( Варшавт байнга оршин суудаг) / Michał Łabenda /     

2019 оны 5 дугаар сараас - [[Кшиштоф Бойко]]  / Krzysztof Bojko/   

== Улс төрийн харилцаа ==
Хоёр оронд ардчилсан үйл явц идэвхтэй өрнөсөн 1990-ээд оноос эхлэн харилцаа, хамтын ажиллагааг шинэ зарчимд нийцүүлэн сэргээх чиглэлд ажиллаж ирсэн. Тэрчлэн манай талаас парламентын шугамаар төлөөлөгчид 1991- 2020 онуудад 6-8 удаа, Гадаад харилцааны дэд сайд 1995 онд, УИХ-ын дарга 1997 онд, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч [[Нацагийн Багабанди|Н.Багабанди]] 1999 онд,  [[Цахиагийн Элбэгдорж|Ц.Элбэгдорж]] 2013 онд, Эрүүл мэндийн сайд Т.Ганди 2005 онд тус тус Польшид,  

Польшийн талаас БНПУ-ын Ерөнхийлөгч [[Лех Качински|Л.Качиньски]] 2008 онд, [[Борислав Коморовски|Б.Коморовски]] 2013 онд, [[Анджэй Дуда|Анджей Дуда]] 2023 онд Монгол Улсад албан ёсоор тус тус айлчилжээ. 

УИХ-ын дарга [[Раднаасүмбэрэлийн Гончигдорж|Р.Гончигдорж]] 1997 онд, [[Зандаахүүгийн Энхболд|З.Энхболд]] 2015 онд, УИХ-ын дэд дарга [[Нямаагийн Энхболд|Н.Энхболд]] 2010 онд, Польшийн Сенатын дэд маршал З.Куратовска 1991 онд, Сенатын маршал А.Стрүжик 1995 онд, Сенатын Маршал Б.Борусевич 2013 онд, Сеймийн Дэд маршал Е.Вендерлих 2014 онд, Сеймийн Дэд маршал Э.Гжэшчак 2015 онд тус тус харилцан айлчилсан.

Гадаад харилцааны сайд [[Лувсанвандангийн Болд|Л.Болд]] 2014 онд, Польшийн Гадаад хэргийн сайд В.Чимошевич 2004 онд, Польшийн Гадаад хэргийн дэд сайд Б.Стелмах 2011 онд, Е.Помяновски 2012, 2013 онд тус тус харилцан айлчилсан. Үүнээс гадна НҮБ-ын чуулган, олон улсын хурал, чуулганы үеэр хоёр улсын Гадаад хэргийн сайд нар ажлын уулзалтууд хийж ирсэн.  

Эрүүл мэндийн сайд Т.Ганди 2005, Сангийн сайд Н.Баяртсайхан 2006, БХ-ын сайд Д.Сономпил 2006 онд, БХ-ын сайд Л.Болд 2008 онд, ЗХЖШ-ын дарга Ц.Тогоо 2009 онд,  БХЯ-ны ТНБД З.Болдбаатар 2015 онд, ГХЯ-ны дэд сайд [[Батмөнхийн Батцэцэг|Б.Батцэцэг]] 2018 онд тус тус Польшид айлчилсан бол Польш Улсын эдийн засгийн дэд сайд М.Королец 2009 онд Монголд айлчилжээ. 

Үүнээс гадна алдарт &quot;Солидарношчь&quot;-ийн /Эв нэгдэл/ удирдагч, Польшийн Ерөнхийлөгч асан [[Лех Валенса|Л.Валенса]] 2013 онд Монгол Улсад айлчилсан байна.

Хоёр жилд нэг удаа хоёр улсын ГХЯ хоорондын зөвлөлдөх уулзалт хийдэг уламжлал тогтоод байна. 

2008 онд  БНПУ-ын Ерөнхийлөгч [[Лех Качински|Л.Качински]]&lt;nowiki/&gt;йг Монгол улсад албан ёсоор айлчлах үеэр хоёр орны Ерөнхийлөгч нарын гаргасан &quot;Хамтарсан тунхаглал&quot; нь хоёр улсын харилцаа, хамтын ажиллагааг шинэ нөхцөлд хөгжүүлэх чиг баримжаа болоод байна.

&quot;Найрамдал хамтын ажиллагааны тухай&quot; 1975 оны Гэрээ, Эдийн засаг, ШУТ-ийн хамтын ажиллагааг 2000 он хүртэл хөгжүүлэх тухай урт хугацааны Программыг тус тус 1993 онд цуцалсан. 

2013 оны 5 дугар сард Бүгд Найрамдах [[Польшийн Сенат|Польш улсын Сенат]]&lt;nowiki/&gt;ын маршал [[Богдан Борусевич]]&lt;nowiki/&gt;ийн Монгол Улсад хийж буй албан ёсны айлчлал хийсэн.

2015 оны 3-р сарын 18-21-нд Монгол Улсын Их Хурлын дарга З.Энхболд БНПУ-ын Сенатын Маршал Богдан Борусевичийн урилгаар БНПУ-д албан ёсны айлчлал хийлээ. БНПУ-ын Сенатын Маршал Богдан Борусевич, БНПУ-ын Сеймийн Маршал Родаслав Шикорски, Гадаад хэргийн сайд Гжегож Схетына, Шадар сайд бөгөөд Эдийн Засгийн сайд Януш Пехочиньски зэрэг албаны хүмүүстэй уулзав. 

УИХ-ын гишүүн, Монгол-Польшийн парламентын бүлгийн дарга Д.Дамба-Очир тэргүүтэй төлөөлөгчид 2017 оны 03 дугаар сарын 09-ний өдөр  БНПУ-ын  Сеймийн урилгаар айлчлав.  2020 оноос Улсын Их Хурал дахь Монгол-Польшийн парламентын бүлгийн даргаар УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаяр ажиллаж байна. 

2018 оны 5 дугаар сард Бүгд Найрамдах Польш Улсын Парламентын доод танхим болох [[Сейм]]&lt;nowiki/&gt;ийн гишүүн, Сейм дэх Польш, Монголын Парламентын найрамдлын бүлгийн дарга Марек Жонса тэргүүтэй төлөөлөгчид айлчлав.

2019 оны 7 дугаар сард Монгол Улсын Гадаад харилцааны дэд сайд Б.Батцэцэгийн урилгаар Бүгд Найрамдах Польш Улсын Гадаад хэргийн яамны Аюулгүй байдал болон Ази, Америк, Африк, Ойрхи Дорнодтой харилцах асуудал эрхэлсэн дэд сайд ноён Мачей Ланг манай улсад айлчилсан.  

2019 оны 12 дугаар сард Польшийн Сеймийн дэд маршал хатагтай Малгожата Гошевскагийн Монгол Улсад хийх албан айлчлал хийв.  

2023 оны 4 дүгээр сарын 24-26-ны өдрүүдэд Польшийн Ерөнхийлөгч [[Анджэй Дуда|Анжей Дуда]] Монгол улсад Төрийн айлчлал хийсэн.      

== Хэлэлцээрүүд ==
Монгол, Польшийн шинэ үеийн харилцааны эрх зүйн үндсийг бүрэлдүүлэх ажил аажим боловч хийгдэж байна. Тухайлбал, “Хөрөнгө оруулалтыг харилцан дэмжих, хамгаалах тухай хэлэлцээр” (1995), “Орлогын ба хөрөнгийн татварыг давхардуулан олгохгүй байх тухай хэлэлцээр” (1997), “Гаалийн асуудлаар хамтран ажиллах, харилцан туслах тухай хэлэлцээр” (1997), Хоёр орны иргэдэд эрх зүйн туслалцаа харилцан үзүүлэх шинэ гэрээ (1998), Соёл, боловсрол, ШУТ-ийн салбарт хамтран ажиллах хэлэлцээр (1999), Дипломат болон албан паспорт эзэмшигчдийг визийн шаардлагаас харилцан чөлөөлөх тухай хэлэлцээр (2011), Монгол, Польшийн Засгийн газар хоорондын Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хэлэлцээр (2013), Батлан хамгаалах салбарт хамтран ажиллах тухай БНПУ-ын Засгийн газар, Монгол Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр (2013), “Нийгмийн хамгааллын тухай Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Польш Улс хоорондын хэлэлцээр” (2018) зэрэг хэлэлцээрүүдийг байгуулаад байна. 

==Худалдаа, эдийн засгийн харилцаа==

Хоёр орны худалдааны анхны хэлэлцээр 1957 онд байгуулагдсан түүхтэй. Монгол, Польш Улс 2019 онд 60 сая еврогийн худалдаа хийсэн байна. Үүний дийлэнхийг ноос ноолуур, сүлжмэл бүтээгдэхүүн болон жимс, жимсгэнэ, өргөн хэрэгцээний бараа, барилгын материал эзэлдэг. Худалдаанд манай импорт 90 гаруй хувь эзэлж байна. Польш Улсын Засгийн газраас манай улсад олгохоор шийдвэрлэсэн 50 сая еврогийн нөхцөлт зээлийн Хэлэлцээр 2019 онд байгуулж соёрхон батлаад байна.  

2004 оны эхний хагас жилийн байдлаар Монгол Улсад БНПУ-ын дагнасан болон хамтарсан хөрөнгө оруулалттай 16 компани нийт 1782 мянган ам.долларын шууд хөрөнгө оруулалт хийгээд байгааг салбараар нь авч үзвэл аялал жуулчлал, МАА-н гаралтай түүхий эдийн боловсруулалт, хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт, худалдаа, нийтийн хоол, инженерийн барилга байгууламж, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн салбарт хамгийн их хөрөнгө оруулалт хийгдсэн байна.

Монгол, Польшийн Засгийн газар хоорондын Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хамтарсан Комиссын 2 дугаар хуралдаан 2022 оны 3 дугаар сарын 31-ний өдөр цахимаар болж хуралдааныг монголын талаас Барилга, хот байгуулалтын сайд Б.Мөнхбаатар, польшийн талаас Хөгжил, технологийн дэд сайд Г.Пеховяк нар даргалав. Хуралдааны үеэр БНПУ-ын хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжүүлэхээр тохирсон Эрдэнэт хотод хатуу хог боловсруулах үйлдвэр байгуулах, Баян-Өлгий,  Говьсүмбэр,  Увс,  Завхан, Дорнод зэрэг 5 аймагт бохир ус цэвэрлэх байгууламжийг өргөтгөн шинэчлэх, хөдөө орон нутагт явуулын эмнэлгийн тусламж үзүүлэх тусгай тоног төхөөрөмж, автомашин нийлүүлэх, хүнсний ногооны үйлдвэрлэл, нэмүү өртгийн сүлжээ хөгжүүлэх зэрэг төслийн хэрэгжилтийг эрчимжүүлэхээр тохиролцсон байна. Түүнчлэн цахим засаглал, мэдээллийн технологи, авто тээвэр, геологи, хөдөө аж ахуй, мал эмнэлэг, хөнгөн үйлдвэрлэл, соёл урлаг, археологи, аялал жуулчлал, нийгмийн хамгаалал, эрүүл мэнд зэрэг салбарт хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх асуудлаар ярилцаж, талууд Комиссын хамтарсан Протоколд гарын үсэг зурав.

==Боловсрол, шинжлэх ухааны салбарын харилцаа==

Хоёр улсын хооронд соёл, ШУТ-ийн талаар хамтран ажиллах тухай Засгийн газар хоорондын Хэлэлцээр анх 1958 онд байгуулагдаж, 1974 онд шинэчлэгджээ. 1960-аад оноос хойш Польшийн их, дээд сургуулиудыг манай 230 орчим оюутан төгссөн бөгөөд  Ж.Алтангэрэл, Н.Төмөрхуяг, Д.Чимиддорж нар анхны оюутнууд байжээ. Нийтлэгч Бат-Эрдэнийн Батбаяр /[[Баабар]]/, Хүн амын бодлого, хөдөлмөрийн сайд Э.Гомбожав, Боловсролын сайд асан Аюурзаны Цанжид, Социал-демократ намын дарга [[Адьяагийн Ганбаатар]], МХАҮТ-ийн ерөнхийлөгч асан [[Баатаржавын Лхагважав]] зэрэг алдартнууд Польшид дээд боловсрол эзэмшсэн байдаг байна.  

2020 оны байдлаар жилд Монголын 25 оюутан Польшид сурахаар явдаг бөгөөд 2019 оны байдлаар 47 оюутан, 5 аспирант Польшид суралцаж байна.

[[Монгол Улсын Их Сургууль]] 1992 онд [[польш хэл]]ний ангид анх оюутан элсүүлж авч 2016 он хүртэл польш хэлний ангийг 87 оюутан төгсөж польш хэл, орон судлаач мэргэжил эзэмшин диплом гардан авсан юм.

Варшавын их сургуулийн доктор, монгол судлаач, эрдэмтэн хатагтай Агата Барэя-Стажынска-г Монгол судлалыг хөгжүүлэхэд оруулсан хувь нэмрийг нь үнэлэн төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одонгоор 2021 оны 7 дугаар сард шагнав. Доктор Агата Барэя-Стажынска нь эдүгээ БНПУ-ын Варшавын их сургуулийн Дорно дахины судлалын сургуулийн Түрэг судлал, төв Азийн тэнхимийн эрхлэгчээр ажиллаж байна. Тэрээр Польш дахь Монгол судлалын түүхэн уламжлалыг үргэлжлүүлэн хөгжүүлж байгаагаас гадна олон тооны судалгааны ном, эрдэм шинжилгээний товхимол, өгүүлэл бичиж нийтлүүлжээ. 2004 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит “Монгол судлаач гадаадын шилдэг эрдэмтэн шагнал”, 2010 онд “Найрамдал” медалиар шагнуулж байсан юм. 

2021 оны 7 дугаар сад Монголын соёл, уламжлалыг сурталчлан түгээх, Монгол, Польшийн парламент хоорондын харилцааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд гаргасан идэвх чармайлт, хувь нэмрийг нь үнэлэн Польш улсын Сейм дэх Польш-Монголын парламентын бүлгийн дарга Марк Жонсаг “Найрамдал” медалиар шагналаа. Мөн Монгол, Польшийн харилцааг өргөжүүлэх, эрүүл мэндийн салбарын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд оруулж буй дэмжлэг, идэвх чармайлт, хувь нэмрийг нь үнэлэн БНПУ-ын эм, био бэлдмэл, эмнэлгийн хэрэгслийн Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газрын дарга, Польш, Монголын холбооны тэргүүн Г.Цессакыг “Найрамдал” медалиар тус тус шагнасаныг Элчин сайд Б.Дорж гардуулав. 

2024 оны 1 дүгээр сарын 8-ны өдөр МУБИС-ын ректор, профессор Ж.Батбаатар, МУБИС-ын харьяа Дүрслэх урлаг, технологийн сургуулийн захирал С.Батцоож, тус сургуулийн багш, зураач, доктор Г.Одпүрэв нар БНПУ-д айлчилж Варшавын Их сургуулийн ректор Алойзы Новак, тус сургуулийн харъяа Багшийн сургуулийн Декан Барбара Муравска нар болон эдгээр сургуулийн бусад албаны хүмүүстэй уулзав. 

== Цэргийн хамтын ажиллагаа ==
2007 онд Монгол Улсын Батлан хамгаалахын сайд Мишигийн Сономпил Польш улсын Батлан хамгаалах яамны сайдын урилгаар айлчисан.  

БНПУ-ын БХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга, ноён Роберт КУПЕЦКИ тэргүүтэй Польшийн батлан хамгаалах салбарын төлөөлөгчид 2013 оны 11-р сарын 12-14-ний өдрүүдэд Монгол улсад албан ёсны айлчлал хийсэн. Энэ үеэр БХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга, хошууч генерал З.Болдбаатартай албан ёсны уулзалт хийхийн зэрэгцээ Монгол-Польшийн Батлан хамгаалах яамд хоорондын анхдугаар зөвлөлдөх уулзалтыг зохион байгуулсан юм. 

Хоёр орны Батлан хамгаалах яамдын зөвлөлдөх уулзалтаар дэлхийн болон бүс нутгийн аюулгүй байдал, хоёр орны харилцаа, түүний дотор батлан хамгаалах салбарын харилцаа, хамтын ажиллагаа, түүний цаашдын төлөвийн талаар харилцан санал солилцож хэлэлцэв. Зөвлөлдөх уулзалтын үед талууд хоёр орны батлан хамгаалах салбарын харилцаа нь талуудын нийтлэг эрх ашиг сонирхол, хоёр орны ард түмний найрсаг харилцааг гүнзгийрүүлэх, бүс нутагт болон дэлхий дахинд цэргийн итгэлцлийг бэхжүүлэх, энх тайван, тогтвортой байдлыг сахин хамгаалах үндсэн зарчимд тулгуурлан шинэ агуулга хэлбэрээр баяжин өргөжин, эрчимтэй урагшлан хөгжиж байгаад сэтгэл хангалуун байдгаа харилцан илэрхийлэв.  Түүнчлэн цэргийн мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэх, цэргийн аж үйлдвэрийн салбар, цэргийн сургалт, судалгаа, сургалтын материаллаг баазыг бэхжүүлэх, энхийг сахиулах ажиллагааны чиглэлээр харилцан туршлага солилцох зэрэг чиглэлээр хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхээр харилцан тохиролцов.

Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Польш Улсын батлан хамгаалах салбарын харилцаа 1970-1990-ээд оны хооронд Варшавын гэрээний орнуудын харилцааны хүрээнд амжилттай хөгжиж байгаад хэсэг хугацаанд зогсонги байдалтай болсон. Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний цэргийн баг 2003 оноос Иракт энхийг сахиулах ажиллагаанд оролцож Польшийн цэргийн командлалын удирдлагад үүрэг гүйцэтгэх болсноор харилцаа сэргэж, өндөр хэмжээний айлчлалуудыг харилцан солилцох, цэргийн албан хаагчдыг сургах зэрэг хэлбэрээр эрчимжин хөгжиж ирсэн юм. 

Энэхүү харилцаа , хамтын ажиллагаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн энэ оны 1 дүгээр сард БНПУ-д хийсэн албан ёсны айлчлалын үеэр “Батлан хамгаалах салбарт хамтран ажиллах тухай” хоёр улсын Засгийн газар хоорондын гэрээнд гарын үсэг зурснаар улам гүнзгийрэн хөгжих эрх зүйн үндэс тавигдсан юм.

==Польш дахь Монголчууд==
1990 оны эхээр монголчууд олноор &quot;ганзагын наймаа&quot; хийж Польшид зорчих болсон бөгөөд зарим нь тэндээ суурьшиж, ажиллаж амьдарч эхэлсэн. Ихэнх нь дорнын уламжлалт анагаах ухааны эмч нар юм. 2020 оны байдлаар албан бус тоогоор нийт 1000 орчим  (үүний 50 гаруй нь оюутан) монголчууд Польшид сурч, ажиллаж байнга амьдарч байна. Сүүлийн жилүүдэд Польшид “Польш дахь монгол хэл, соёлын төв”, “Цахим өртөө” ТББ-ууд бий болж үйл ажиллагаагаа явуулж хоёр талын харилцааг хөгжүүлэхэд тус нэмэр болж байна.

[[Ангилал:Монгол-Польшийн харилцаа| ]]</text>
      <sha1>48dbd6d39w09foojmz0omckf9igx4ut</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823015</id>
      <parentid>823014</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T15:30:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823015</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30516" sha1="i6fy0zgp0f8wxqi8xwmvpyg9h1bdce8" xml:space="preserve">{{Хоёр орны харилцаа
| title       = Монгол-Польшийн харилцаа
| party1      = Монгол
| party2      = Польш
| map         = Mongolia Poland Locator.png
| filetype    = svg
| size        = 
| mission1    = Нур-Султан дахь Монголын элчин сайдын яам
| mission2    = 
| envoytitle1 = 
| envoy1      = Бархасын Дорж
| envoytitle2 = 
| envoy2      = Кшиштоф Бойко&lt;br/&gt; ({{lang-pl|Krzysztof Bojko}})
}}
'''[[Монгол Улс]]-[[Польш|Бүгд Найрамдах Польш Улсын]] харилцаа.'''

==Харилцааны түүх==

13 дугаар зууны үеэс Монгол, Польш улсууд түүхэн холбоотой болсон. 1241 оны 5-р сарын 9-нд [[Легницийн тулалдаан|Легницийн тал нутагт монгол, польшууд нүүр учирсан]] нь төв Европт болсон томоохон цэргийн урлаг шаардсан тулалдааны нэг байсан гэдэг. Үүнээс гадна [[Ромын Пап]]ын [[Их Монгол Улс|Монголын Эзэнт Гүрэн]]д илгээсэн элч [[Плано Карпини|Жиованни Плано Карпини]] их аялалдаа Францын [[Лион]] хотоос 1245 оны 16-нд гарч, замдаа Польшийн [[Вроцлав]] хотод түр саатаж, эртний орос хэл сайн мэддэг польшийн санвартан [[Бенедикт Полак]]ийг орчуулагчаар сонгон авч хамт алсын замд гарсан байна. Бенедикт Полак 1247 онд Монголын Их Эзэнт гүрэнд хийсэн аяллаас эргэж ирээд аяллын талаар “Францискийн лам нар Тартарууд руу аялсан нь” ([[Латин хэл|лат.]] ''De Itinere Fratrum Minorum ad Tartaros'')  хэмээх аяллын тэмдэглэл бичиж үлдээжээ.  Уг тэмдэглэлийг 600 жилийн дараа Парист 1839 онд д’Авезак болон 1840 онд Польшид хэвлэсэн байдаг. Сүүлд 1965 онд АНУ-ын Йелийн Их сургуулийн эрдэмтэд «Тартарчуудын түүх» ([[Латин хэл|лат.]] ''Historia Tartarorum'') нэртэйгээр дээрх эх зохиолыг товчлон хэвэлсэн юм. Бенедикт Полакийн уг тэмдэглэл Монголын Эзэн Гүрний тухай болон Монголын хааны Ромын Пап-д илгээсэн захидлын хуулбарыг оруулснаараа түүхэн ач холбогдолтой юм.

==Орчин цагийн дипломат харилцаа==

1950 оны 4-р сарын 14-нд хоёр улс Варшав хотноо дипломат харилцаа тогтоосон бөгөөд БНМАУ 1959 онд [[Варшав]]т, БНПАУ 1960 онд [[Улаанбаатар]]т ЭСЯ-аа тус тус нээн ажиллуулсан түүхтэй.  

1959 оны 2-р сарын 27-нд МАХН-ын Төв Хорооны Улс төрийн Товчоо 70 дугаар тогтоолоо батлаж, мөн 1959 оны 11 дүгээр сард Варшавт БНМАУ-ын ЭСЯ-ыг нээн ажиллуулж, орон тоо төсвийг нь БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөл 1959 оны 4-р сарын 15-ны өдрийн 145 тоот тогтоолоороо баталжээ. 1959 оны намрын адаг сард анхны суурин Элчин сайд Ойдовын Бат-Очирыг томилж Варшав руу илгээж байжээ.  

БНПУ-ын тал санхүүгийн бэрхшээлээс улбаалж 1995 онд Улаанбаатар дахь ЭСЯ-аа түр хаах шийдвэр гаргасан, дараагаар нь ЭСЯ-аа сэргээх шийдвэрийг 1999 онд гаргаж 2009 оноос эргээд хаагаад [[Бээжин]] хотоос хавсран ажиллаж байна. 

БНПУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайдаар Кшиштоф Бойко 2019 оны 5 дугаар сарын 28-нд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч [[Халтмаагийн Баттулга|Х.Баттулгад]],  Монгол Улсаас БНПУ-д суугаа Элчин сайд Б.Дорж 2020 оны 9 дүгээр сарын 10-нд Польшийн Ерөнхийлөгч [[Анджэй Дуда|Анжей Дуда]]-д Итгэмжлэх жуух бичгээ тус тус өргөн бариад ажиллаж байна.  

=== Монгол Улсаас Польш Улсад суусан Элчин сайд нар: ===
[[Oйдовын Бат-Очир|Ойдовын Бат-Очир]] /1958-1961/

[[Дэлэгжунайн Балжинням]] /1962-1966/

[[Жамбалын Банзар]] /1973-1977/

[[Цэндийн Намсрай]] /1984-1986/

[[Өлзийхутагийн Чойжилсүрэн]] /1988-1991/

Б.Түмэн /1994-1998/

[[Дашдаваагийн Чулуундорж]] /1998-2002/

[[Тугалхүүгийн Баасансүрэн]] /2002-2006/

[[Отгоны Дамбийням]] /2008-2012/

[[Адьяагийн Ганбаатар]] /2012-2016/

Нэмэхийн Батаа /2016-2020/

[[Бархасын Дорж]] /2020-2024/

=== Польшоос Монгол Улсад сууж байсан Элчин сайд нар: ===
1953 оны 6 -р сарын 30 - 1957 он - Вацлав Левиковски  /Wacław Lewikowski /    

1957 оны 4 -р сарын 15 - 1959 - Тадеуш Геде  /Tadeusz Gede /  

1960 оны 4 -р сарын 6 - 1966 - Станислав Ткачув     / Stanisław Tkaczow /  

1966 оны 11 -р сарын 23 - 1969 - Владислав Какиетек     /Władysław Kakietek /  

1969 оны 11 -р сарын 24 - 1974 - Францишек Новак     /Franciszek Nowak  /  

1974 оны 7 -р сарын 4 - 1980 - Роман Гайзлер     /Roman Gajzler /  

1980 оны 4 -р сарын 4 - 1984 - Станислав Ставиарски     /Stanisław Stawiarski /  

1984 оны 3 -р сарын 1 - 1987 - Иозеф Урбанович     /Józef Urbanowicz /  

1988 оны 3 -р сарын 22 - 1991 - Станислав Зачковски     /Stanisław Zaczkowski /  

1991 оны 3 -р сарын 7 - 1995 - [[Станислав Гожиньски]]     /Stanisław Godziński /  

2000 оны 7 -р сарын 26 - 2001 он - Лешек Вионцэк (түр хамааргч-Leszek Wiącek )       

2001 оны 12 -р сарын 5 - 2005 - Кшиштоф Дебницки     / Krzysztof Dębnicki /   

2005 оны 12 -р сарын 12 - 2009 оны 7 -р сарын 31 - Збигнев Кулак /Zbigniew Kulak /  

2009 он - Улаанбаатар дахь Польшийн ЭСЯ хаагдсан       

2010 оны 1 -р сарын 18 - Тадеуш Хомицки     / Tadeusz Chomicki / (Бээжингээс хавсран суусан)  

2015 оны 7 -р сарын 7 - 2018 оны 9 -р сар - Михал Лабенда ( Варшавт байнга оршин суудаг) / Michał Łabenda /     

2019 оны 5 дугаар сараас - [[Кшиштоф Бойко]]  / Krzysztof Bojko/   

== Улс төрийн харилцаа ==
Хоёр оронд ардчилсан үйл явц идэвхтэй өрнөсөн 1990-ээд оноос эхлэн харилцаа, хамтын ажиллагааг шинэ зарчимд нийцүүлэн сэргээх чиглэлд ажиллаж ирсэн. Тэрчлэн манай талаас парламентын шугамаар төлөөлөгчид 1991- 2020 онуудад 6-8 удаа, Гадаад харилцааны дэд сайд 1995 онд, УИХ-ын дарга 1997 онд, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч [[Нацагийн Багабанди|Н.Багабанди]] 1999 онд,  [[Цахиагийн Элбэгдорж|Ц.Элбэгдорж]] 2013 онд, Эрүүл мэндийн сайд Т.Ганди 2005 онд тус тус Польшид,  

Польшийн талаас БНПУ-ын Ерөнхийлөгч [[Лех Качински|Л.Качиньски]] 2008 онд, [[Борислав Коморовски|Б.Коморовски]] 2013 онд, [[Анджэй Дуда|Анджей Дуда]] 2023 онд Монгол Улсад албан ёсоор тус тус айлчилжээ. 

УИХ-ын дарга [[Раднаасүмбэрэлийн Гончигдорж|Р.Гончигдорж]] 1997 онд, [[Зандаахүүгийн Энхболд|З.Энхболд]] 2015 онд, УИХ-ын дэд дарга [[Нямаагийн Энхболд|Н.Энхболд]] 2010 онд, Польшийн Сенатын дэд маршал З.Куратовска 1991 онд, Сенатын маршал А.Стрүжик 1995 онд, Сенатын Маршал Б.Борусевич 2013 онд, Сеймийн Дэд маршал Е.Вендерлих 2014 онд, Сеймийн Дэд маршал Э.Гжэшчак 2015 онд тус тус харилцан айлчилсан.

Гадаад харилцааны сайд [[Лувсанвандангийн Болд|Л.Болд]] 2014 онд, Польшийн Гадаад хэргийн сайд В.Чимошевич 2004 онд, Польшийн Гадаад хэргийн дэд сайд Б.Стелмах 2011 онд, Е.Помяновски 2012, 2013 онд тус тус харилцан айлчилсан. Үүнээс гадна НҮБ-ын чуулган, олон улсын хурал, чуулганы үеэр хоёр улсын Гадаад хэргийн сайд нар ажлын уулзалтууд хийж ирсэн.  

Эрүүл мэндийн сайд [[Төгсжаргалын Ганди|Т.Ганди]] 2005, Сангийн сайд Н.Баяртсайхан 2006, БХ-ын сайд Д.Сономпил 2006 онд, БХ-ын сайд [[Лувсанвандангийн Болд|Л.Болд]] 2008 онд, ЗХЖШ-ын дарга Ц.Тогоо 2009 онд,  БХЯ-ны ТНБД З.Болдбаатар 2015 онд, ГХЯ-ны дэд сайд [[Батмөнхийн Батцэцэг|Б.Батцэцэг]] 2018 онд тус тус Польшид айлчилсан бол Польш Улсын эдийн засгийн дэд сайд М.Королец 2009 онд Монголд айлчилжээ. 

Үүнээс гадна алдарт &quot;Солидарношчь&quot;-ийн /[[Эв санааны нэгдэл (Польш)|Эв санааны нэгдэл]]/ удирдагч, Польшийн Ерөнхийлөгч асан [[Лех Валенса|Л.Валенса]] 2013 онд Монгол Улсад айлчилсан байна.

Хоёр жилд нэг удаа хоёр улсын ГХЯ хоорондын зөвлөлдөх уулзалт хийдэг уламжлал тогтоод байна. 

2008 онд  БНПУ-ын Ерөнхийлөгч [[Лех Качински]]&lt;nowiki/&gt;йг Монгол улсад албан ёсоор айлчлах үеэр хоёр орны Ерөнхийлөгч нарын гаргасан &quot;Хамтарсан тунхаглал&quot; нь хоёр улсын харилцаа, хамтын ажиллагааг шинэ нөхцөлд хөгжүүлэх чиг баримжаа болоод байна.

&quot;Найрамдал хамтын ажиллагааны тухай&quot; 1975 оны Гэрээ, Эдийн засаг, ШУТ-ийн хамтын ажиллагааг 2000 он хүртэл хөгжүүлэх тухай урт хугацааны Программыг тус тус 1993 онд цуцалсан. 

2013 оны 5 дугар сард Бүгд Найрамдах [[Польшийн Сенат|Польш улсын Сенат]]&lt;nowiki/&gt;ын маршал [[Богдан Борусевич]]&lt;nowiki/&gt;ийн Монгол Улсад хийж буй албан ёсны айлчлал хийсэн.

2015 оны 3-р сарын 18-21-нд Монгол Улсын Их Хурлын дарга [[Зандаахүүгийн Энхболд|З.Энхболд]] БНПУ-ын Сенатын Маршал [[Богдан Борусевич|Богдан Борусевичийн]] урилгаар БНПУ-д албан ёсны айлчлал хийлээ. БНПУ-ын Сенатын Маршал Богдан Борусевич, БНПУ-ын Сеймийн Маршал Родаслав Шикорски, Гадаад хэргийн сайд Гжегож Схетына, Шадар сайд бөгөөд Эдийн Засгийн сайд Януш Пехочиньски зэрэг албаны хүмүүстэй уулзав. 

УИХ-ын гишүүн, Монгол-Польшийн парламентын бүлгийн дарга Д.Дамба-Очир тэргүүтэй төлөөлөгчид 2017 оны 03 дугаар сарын 09-ний өдөр  БНПУ-ын  Сеймийн урилгаар айлчлав.  2020 оноос Улсын Их Хурал дахь Монгол-Польшийн парламентын бүлгийн даргаар УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаяр ажиллаж байсан. 

2018 оны 5 дугаар сард Бүгд Найрамдах Польш Улсын Парламентын доод танхим болох [[Сейм]]&lt;nowiki/&gt;ийн гишүүн, Сейм дэх Польш, Монголын Парламентын найрамдлын бүлгийн дарга Марек Жонса тэргүүтэй төлөөлөгчид айлчлав.

2019 оны 7 дугаар сард Монгол Улсын Гадаад харилцааны дэд сайд Б.Батцэцэгийн урилгаар Бүгд Найрамдах Польш Улсын Гадаад хэргийн яамны Аюулгүй байдал болон Ази, Америк, Африк, Ойрхи Дорнодтой харилцах асуудал эрхэлсэн дэд сайд ноён Мачей Ланг манай улсад айлчилсан.  

2019 оны 12 дугаар сард Польшийн Сеймийн дэд маршал хатагтай Малгожата Гошевскагийн Монгол Улсад хийх албан айлчлал хийв.  

2023 оны 4 дүгээр сарын 24-26-ны өдрүүдэд Польшийн Ерөнхийлөгч [[Анджэй Дуда|Анжей Дуда]] Монгол улсад Төрийн айлчлал хийсэн.      

== Хэлэлцээрүүд ==
Монгол, Польшийн шинэ үеийн харилцааны эрх зүйн үндсийг бүрэлдүүлэх ажил аажим боловч хийгдэж байна. Тухайлбал, “Хөрөнгө оруулалтыг харилцан дэмжих, хамгаалах тухай хэлэлцээр” (1995), “Орлогын ба хөрөнгийн татварыг давхардуулан олгохгүй байх тухай хэлэлцээр” (1997), “Гаалийн асуудлаар хамтран ажиллах, харилцан туслах тухай хэлэлцээр” (1997), Хоёр орны иргэдэд эрх зүйн туслалцаа харилцан үзүүлэх шинэ гэрээ (1998), Соёл, боловсрол, ШУТ-ийн салбарт хамтран ажиллах хэлэлцээр (1999), Дипломат болон албан паспорт эзэмшигчдийг визийн шаардлагаас харилцан чөлөөлөх тухай хэлэлцээр (2011), Монгол, Польшийн Засгийн газар хоорондын Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хэлэлцээр (2013), Батлан хамгаалах салбарт хамтран ажиллах тухай БНПУ-ын Засгийн газар, Монгол Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр (2013), “Нийгмийн хамгааллын тухай Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Польш Улс хоорондын хэлэлцээр” (2018) зэрэг хэлэлцээрүүдийг байгуулаад байна. 

==Худалдаа, эдийн засгийн харилцаа==

Хоёр орны худалдааны анхны хэлэлцээр 1957 онд байгуулагдсан түүхтэй. Монгол, Польш Улс 2019 онд 60 сая еврогийн худалдаа хийсэн байна. Үүний дийлэнхийг ноос ноолуур, сүлжмэл бүтээгдэхүүн болон жимс, жимсгэнэ, өргөн хэрэгцээний бараа, барилгын материал эзэлдэг. Худалдаанд манай импорт 90 гаруй хувь эзэлж байна. Польш Улсын Засгийн газраас манай улсад олгохоор шийдвэрлэсэн 50 сая еврогийн нөхцөлт зээлийн Хэлэлцээр 2019 онд байгуулж соёрхон батлаад байна.  

2004 оны эхний хагас жилийн байдлаар Монгол Улсад БНПУ-ын дагнасан болон хамтарсан хөрөнгө оруулалттай 16 компани нийт 1782 мянган ам.долларын шууд хөрөнгө оруулалт хийгээд байгааг салбараар нь авч үзвэл аялал жуулчлал, МАА-н гаралтай түүхий эдийн боловсруулалт, хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт, худалдаа, нийтийн хоол, инженерийн барилга байгууламж, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн салбарт хамгийн их хөрөнгө оруулалт хийгдсэн байна.

Монгол, Польшийн Засгийн газар хоорондын Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хамтарсан Комиссын 2 дугаар хуралдаан 2022 оны 3 дугаар сарын 31-ний өдөр цахимаар болж хуралдааныг монголын талаас Барилга, хот байгуулалтын сайд Б.Мөнхбаатар, польшийн талаас Хөгжил, технологийн дэд сайд Г.Пеховяк нар даргалав. Хуралдааны үеэр БНПУ-ын хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжүүлэхээр тохирсон Эрдэнэт хотод хатуу хог боловсруулах үйлдвэр байгуулах, Баян-Өлгий,  Говьсүмбэр,  Увс,  Завхан, Дорнод зэрэг 5 аймагт бохир ус цэвэрлэх байгууламжийг өргөтгөн шинэчлэх, хөдөө орон нутагт явуулын эмнэлгийн тусламж үзүүлэх тусгай тоног төхөөрөмж, автомашин нийлүүлэх, хүнсний ногооны үйлдвэрлэл, нэмүү өртгийн сүлжээ хөгжүүлэх зэрэг төслийн хэрэгжилтийг эрчимжүүлэхээр тохиролцсон байна. Түүнчлэн цахим засаглал, мэдээллийн технологи, авто тээвэр, геологи, хөдөө аж ахуй, мал эмнэлэг, хөнгөн үйлдвэрлэл, соёл урлаг, археологи, аялал жуулчлал, нийгмийн хамгаалал, эрүүл мэнд зэрэг салбарт хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх асуудлаар ярилцаж, талууд Комиссын хамтарсан Протоколд гарын үсэг зурав.

==Боловсрол, шинжлэх ухааны салбарын харилцаа==

Хоёр улсын хооронд соёл, ШУТ-ийн талаар хамтран ажиллах тухай Засгийн газар хоорондын Хэлэлцээр анх 1958 онд байгуулагдаж, 1974 онд шинэчлэгджээ. 1960-аад оноос хойш Польшийн их, дээд сургуулиудыг манай 230 орчим оюутан төгссөн бөгөөд  Ж.Алтангэрэл, Н.Төмөрхуяг, Д.Чимиддорж нар анхны оюутнууд байжээ. Нийтлэгч Бат-Эрдэнийн Батбаяр /[[Баабар]]/, Хүн амын бодлого, хөдөлмөрийн сайд Э.Гомбожав, Боловсролын сайд асан [[Аюурзанын Цанжид]], Социал-демократ намын дарга [[Адьяагийн Ганбаатар]], МХАҮТ-ийн ерөнхийлөгч асан [[Баатаржавын Лхагважав]] зэрэг алдартнууд Польшид дээд боловсрол эзэмшсэн байдаг байна.  

2020 оны байдлаар жилд Монголын 25 оюутан Польшид сурахаар явдаг бөгөөд 2019 оны байдлаар 47 оюутан, 5 аспирант Польшид суралцаж байна.

[[Монгол Улсын Их Сургууль]] 1992 онд [[польш хэл]]ний ангид анх оюутан элсүүлж авч 2016 он хүртэл польш хэлний ангийг 87 оюутан төгсөж польш хэл, орон судлаач мэргэжил эзэмшин диплом гардан авсан юм.

Варшавын их сургуулийн доктор, монгол судлаач, эрдэмтэн хатагтай Агата Барэя-Стажынска-г Монгол судлалыг хөгжүүлэхэд оруулсан хувь нэмрийг нь үнэлэн төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одонгоор 2021 оны 7 дугаар сард шагнав. Доктор Агата Барэя-Стажынска нь эдүгээ БНПУ-ын Варшавын их сургуулийн Дорно дахины судлалын сургуулийн Түрэг судлал, төв Азийн тэнхимийн эрхлэгчээр ажиллаж байна. Тэрээр Польш дахь Монгол судлалын түүхэн уламжлалыг үргэлжлүүлэн хөгжүүлж байгаагаас гадна олон тооны судалгааны ном, эрдэм шинжилгээний товхимол, өгүүлэл бичиж нийтлүүлжээ. 2004 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит “Монгол судлаач гадаадын шилдэг эрдэмтэн шагнал”, 2010 онд “Найрамдал” медалиар шагнуулж байсан юм. 

2021 оны 7 дугаар сард Монголын соёл, уламжлалыг сурталчлан түгээх, Монгол, Польшийн парламент хоорондын харилцааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд гаргасан идэвх чармайлт, хувь нэмрийг нь үнэлэн Польш улсын Сейм дэх Польш-Монголын парламентын бүлгийн дарга Марк Жонсаг “Найрамдал” медалиар шагналаа. Мөн Монгол, Польшийн харилцааг өргөжүүлэх, эрүүл мэндийн салбарын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд оруулж буй дэмжлэг, идэвх чармайлт, хувь нэмрийг нь үнэлэн БНПУ-ын эм, био бэлдмэл, эмнэлгийн хэрэгслийн Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газрын дарга, Польш, Монголын холбооны тэргүүн Г.Цессакыг “Найрамдал” медалиар тус тус шагнасаныг Элчин сайд Б.Дорж гардуулав. 

2024 оны 1 дүгээр сарын 8-ны өдөр МУБИС-ын ректор, профессор Ж.Батбаатар, МУБИС-ын харьяа Дүрслэх урлаг, технологийн сургуулийн захирал С.Батцоож, тус сургуулийн багш, зураач, доктор Г.Одпүрэв нар БНПУ-д айлчилж Варшавын Их сургуулийн ректор Алойзы Новак, тус сургуулийн харъяа Багшийн сургуулийн Декан Барбара Муравска нар болон эдгээр сургуулийн бусад албаны хүмүүстэй уулзав. 

== Цэргийн хамтын ажиллагаа ==
2007 онд Монгол Улсын Батлан хамгаалахын сайд [[Мишигийн Сономпил]] Польш улсын Батлан хамгаалах яамны сайдын урилгаар айлчилсан.   

БНПУ-ын БХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга, ноён Роберт КУПЕЦКИ тэргүүтэй Польшийн батлан хамгаалах салбарын төлөөлөгчид 2013 оны 11-р сарын 12-14-ний өдрүүдэд Монгол улсад албан ёсны айлчлал хийсэн. Энэ үеэр БХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга, хошууч генерал З.Болдбаатартай албан ёсны уулзалт хийхийн зэрэгцээ Монгол-Польшийн Батлан хамгаалах яамд хоорондын анхдугаар зөвлөлдөх уулзалтыг зохион байгуулсан юм. 

Хоёр орны Батлан хамгаалах яамдын зөвлөлдөх уулзалтаар дэлхийн болон бүс нутгийн аюулгүй байдал, хоёр орны харилцаа, түүний дотор батлан хамгаалах салбарын харилцаа, хамтын ажиллагаа, түүний цаашдын төлөвийн талаар харилцан санал солилцож хэлэлцэв. Зөвлөлдөх уулзалтын үед талууд хоёр орны батлан хамгаалах салбарын харилцаа нь талуудын нийтлэг эрх ашиг сонирхол, хоёр орны ард түмний найрсаг харилцааг гүнзгийрүүлэх, бүс нутагт болон дэлхий дахинд цэргийн итгэлцлийг бэхжүүлэх, энх тайван, тогтвортой байдлыг сахин хамгаалах үндсэн зарчимд тулгуурлан шинэ агуулга хэлбэрээр баяжин өргөжин, эрчимтэй урагшлан хөгжиж байгаад сэтгэл хангалуун байдгаа харилцан илэрхийлэв.  Түүнчлэн цэргийн мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэх, цэргийн аж үйлдвэрийн салбар, цэргийн сургалт, судалгаа, сургалтын материаллаг баазыг бэхжүүлэх, энхийг сахиулах ажиллагааны чиглэлээр харилцан туршлага солилцох зэрэг чиглэлээр хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхээр харилцан тохиролцов.

Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Польш Улсын батлан хамгаалах салбарын харилцаа 1970-1990-ээд оны хооронд Варшавын гэрээний орнуудын харилцааны хүрээнд амжилттай хөгжиж байгаад хэсэг хугацаанд зогсонги байдалтай болсон. Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний цэргийн баг 2003 оноос Иракт энхийг сахиулах ажиллагаанд оролцож Польшийн цэргийн командлалын удирдлагад үүрэг гүйцэтгэх болсноор харилцаа сэргэж, өндөр хэмжээний айлчлалуудыг харилцан солилцох, цэргийн албан хаагчдыг сургах зэрэг хэлбэрээр эрчимжин хөгжиж ирсэн юм. 

Энэхүү харилцаа , хамтын ажиллагаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн энэ оны 1 дүгээр сард БНПУ-д хийсэн албан ёсны айлчлалын үеэр “Батлан хамгаалах салбарт хамтран ажиллах тухай” хоёр улсын Засгийн газар хоорондын гэрээнд гарын үсэг зурснаар улам гүнзгийрэн хөгжих эрх зүйн үндэс тавигдсан юм.

==Польш дахь Монголчууд==
1990 оны эхээр монголчууд олноор &quot;ганзагын наймаа&quot; хийж Польшид зорчих болсон бөгөөд зарим нь тэндээ суурьшиж, ажиллаж амьдарч эхэлсэн. Ихэнх нь дорнын уламжлалт анагаах ухааны эмч нар юм. 2020 оны байдлаар албан бус тоогоор нийт 1000 орчим  (үүний 50 гаруй нь оюутан) монголчууд Польшид сурч, ажиллаж байнга амьдарч байна. Сүүлийн жилүүдэд Польшид “Польш дахь монгол хэл, соёлын төв”, “Цахим өртөө” ТББ-ууд бий болж үйл ажиллагаагаа явуулж хоёр талын харилцааг хөгжүүлэхэд тус нэмэр болж байна.

[[Ангилал:Монгол-Польшийн харилцаа| ]]</text>
      <sha1>i6fy0zgp0f8wxqi8xwmvpyg9h1bdce8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823050</id>
      <parentid>823015</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T03:00:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <origin>823050</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30557" sha1="t5b8dz6a4q4itevqegc1cqx0lkit6la" xml:space="preserve">{{Хоёр орны харилцаа
| title       = Монгол-Польшийн харилцаа
| party1      = Монгол
| party2      = Польш
| map         = Mongolia Poland Locator.png
| filetype    = svg
| size        = 
| mission1    = Варшав дахь Монголын элчин сайдын яам
| mission2    = 
| envoytitle1 = 
| envoy1      = [[Наваан-Юндэний Оюундарь]]
| envoytitle2 = 
| envoy2      = Кшиштоф Бойко&lt;br/&gt; ({{lang-pl|Krzysztof Bojko}})
}}
'''[[Монгол Улс]]-[[Польш|Бүгд Найрамдах Польш Улсын]] харилцаа.'''

==Харилцааны түүх==

13 дугаар зууны үеэс Монгол, Польш улсууд түүхэн холбоотой болсон. 1241 оны 5-р сарын 9-нд [[Легницийн тулалдаан|Легницийн тал нутагт монгол, польшууд нүүр учирсан]] нь төв Европт болсон томоохон цэргийн урлаг шаардсан тулалдааны нэг байсан гэдэг. Үүнээс гадна [[Ромын Пап]]ын [[Их Монгол Улс|Монголын Эзэнт Гүрэн]]д илгээсэн элч [[Плано Карпини|Жиованни Плано Карпини]] их аялалдаа Францын [[Лион]] хотоос 1245 оны 16-нд гарч, замдаа Польшийн [[Вроцлав]] хотод түр саатаж, эртний орос хэл сайн мэддэг польш санвартан [[Бенедикт Полак]]ийг орчуулагчаар сонгон авч хамт алсын замд гарсан байна. Бенедикт Полак 1247 онд Монголын Их Эзэнт гүрэнд хийсэн аяллаас эргэж ирээд аяллын талаар “Францискийн лам нар Тартарууд руу аялсан нь” ([[Латин хэл|лат.]] ''De Itinere Fratrum Minorum ad Tartaros'')  хэмээх аяллын тэмдэглэл бичиж үлдээжээ. Уг тэмдэглэлийг 600 жилийн дараа Парист 1839 онд д’Авезак болон 1840 онд Польшид хэвлэсэн байдаг. Сүүлд 1965 онд АНУ-ын Йелийн Их сургуулийн эрдэмтэд «Тартарчуудын түүх» ([[Латин хэл|лат.]] ''Historia Tartarorum'') нэртэйгээр дээрх эх зохиолыг товчлон хэвэлсэн юм. Бенедикт Полакийн уг тэмдэглэл Монголын Эзэн Гүрний тухай болон Монголын хааны Ромын Папад илгээсэн захидлын хуулбарыг оруулснаараа түүхэн ач холбогдолтой юм.

==Орчин цагийн дипломат харилцаа==

1950 оны 4-р сарын 14-нд хоёр улс Варшав хотноо дипломат харилцаа тогтоосон бөгөөд БНМАУ 1959 онд [[Варшав]]т, БНПАУ 1960 онд [[Улаанбаатар]]т ЭСЯ-аа тус тус нээн ажиллуулсан түүхтэй.  

1959 оны 2-р сарын 27-нд МАХН-ын Төв Хорооны Улс төрийн Товчоо 70 дугаар тогтоолоо батлаж, мөн 1959 оны 11 дүгээр сард Варшавт БНМАУ-ын ЭСЯ-ыг нээн ажиллуулж, орон тоо төсвийг нь БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөл 1959 оны 4-р сарын 15-ны өдрийн 145 тоот тогтоолоороо баталжээ. 1959 оны намрын адаг сард анхны суурин Элчин сайд Ойдовын Бат-Очирыг томилж Варшав руу илгээж байжээ.  

БНПУ-ын тал санхүүгийн бэрхшээлээс улбаалж 1995 онд Улаанбаатар дахь ЭСЯ-аа түр хаах шийдвэр гаргасан, дараагаар нь ЭСЯ-аа сэргээх шийдвэрийг 1999 онд гаргаж 2009 оноос эргээд хаагаад [[Бээжин]] хотоос хавсран ажиллаж байна. 

БНПУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайдаар Кшиштоф Бойко 2019 оны 5 дугаар сарын 28-нд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч [[Халтмаагийн Баттулга|Х.Баттулгад]],  Монгол Улсаас БНПУ-д суугаа Элчин сайд Н.Оюундарь 2025 оны 3 дүгээр сарын 7-нд Польшийн Ерөнхийлөгч [[Анджэй Дуда|Анжей Дуда]]д Итгэмжлэх жуух бичгээ тус тус өргөн бариад ажиллаж байна.  

=== Монгол Улсаас Польш Улсад суусан Элчин сайд нар: ===
#[[Oйдовын Бат-Очир]] (1958-1961)
#[[Дэлэгжунайн Балжинням]] (1962-1966)
#[[Жамбалын Банзар]] (1973-1977)
#[[Цэндийн Намсрай]] (1984-1986)
#[[Өлзийхутагийн Чойжилсүрэн]] (1988-1991)
#Б.Түмэн (1994-1998)
#[[Дашдаваагийн Чулуундорж]] (1998-2002)
#[[Тугалхүүгийн Баасансүрэн]] (2002-2006)
#[[Отгоны Дамбийням]] (2008-2012)
#[[Адьяагийн Ганбаатар]] (2012-2016)
#Нэмэхийн Батаа (2016-2020)
#[[Бархасын Дорж]] (2020-2024)
#[[Наваан-Юндэний Оюундарь]] (2025-)

=== Польшоос Монгол Улсад сууж байсан Элчин сайд нар: ===
#1953 оны 6 -р сарын 30 - 1957 он - Вацлав Левиковски  /Wacław Lewikowski /    
#1957 оны 4 -р сарын 15 - 1959 - Тадеуш Геде  /Tadeusz Gede /  
#1960 оны 4 -р сарын 6 - 1966 - Станислав Ткачув     / Stanisław Tkaczow /  
#1966 оны 11 -р сарын 23 - 1969 - Владислав Какиетек     /Władysław Kakietek /  
#1969 оны 11 -р сарын 24 - 1974 - Францишек Новак     /Franciszek Nowak  /  
#1974 оны 7 -р сарын 4 - 1980 - Роман Гайзлер     /Roman Gajzler /  
#1980 оны 4 -р сарын 4 - 1984 - Станислав Ставиарски     /Stanisław Stawiarski /  
#1984 оны 3 -р сарын 1 - 1987 - Иозеф Урбанович     /Józef Urbanowicz /  
#1988 оны 3 -р сарын 22 - 1991 - Станислав Зачковски     /Stanisław Zaczkowski /  
#1991 оны 3 -р сарын 7 - 1995 - [[Станислав Гожиньски]]     /Stanisław Godziński /  
#2000 оны 7 -р сарын 26 - 2001 он - Лешек Вионцэк (түр хамааргч-Leszek Wiącek )       
#2001 оны 12 -р сарын 5 - 2005 - Кшиштоф Дебницки     / Krzysztof Dębnicki /   
#2005 оны 12 -р сарын 12 - 2009 оны 7 -р сарын 31 - Збигнев Кулак /Zbigniew Kulak /  
*2009 он - Улаанбаатар дахь Польшийн ЭСЯ хаагдсан       
#2010 оны 1 -р сарын 18 - Тадеуш Хомицки     / Tadeusz Chomicki / (Бээжингээс хавсран суусан)  
#2015 оны 7 -р сарын 7 - 2018 оны 9 -р сар - Михал Лабенда ( Варшавт байнга оршин суудаг) / Michał Łabenda /     
#2019 оны 5 дугаар сараас - [[Кшиштоф Бойко]]  / Krzysztof Bojko/   

== Улс төрийн харилцаа ==
Хоёр оронд ардчилсан үйл явц идэвхтэй өрнөсөн 1990-ээд оноос эхлэн харилцаа, хамтын ажиллагааг шинэ зарчимд нийцүүлэн сэргээх чиглэлд ажиллаж ирсэн. Тэрчлэн манай талаас парламентын шугамаар төлөөлөгчид 1991- 2020 онуудад 6-8 удаа, Гадаад харилцааны дэд сайд 1995 онд, УИХ-ын дарга 1997 онд, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч [[Нацагийн Багабанди|Н.Багабанди]] 1999 онд,  [[Цахиагийн Элбэгдорж|Ц.Элбэгдорж]] 2013 онд, Эрүүл мэндийн сайд Т.Ганди 2005 онд тус тус Польшид, Польшийн талаас БНПУ-ын Ерөнхийлөгч [[Лех Качински|Л.Качиньски]] 2008 онд, [[Борислав Коморовски|Б.Коморовски]] 2013 онд, [[Анджэй Дуда|Анджей Дуда]] 2023 онд Монгол Улсад албан ёсоор тус тус айлчилжээ. 

УИХ-ын дарга [[Раднаасүмбэрэлийн Гончигдорж|Р.Гончигдорж]] 1997 онд, [[Зандаахүүгийн Энхболд|З.Энхболд]] 2015 онд, УИХ-ын дэд дарга [[Нямаагийн Энхболд|Н.Энхболд]] 2010 онд, Польшийн Сенатын дэд маршал З.Куратовска 1991 онд, Сенатын маршал А.Стрүжик 1995 онд, Сенатын Маршал Б.Борусевич 2013 онд, Сеймийн Дэд маршал Е.Вендерлих 2014 онд, Сеймийн Дэд маршал Э.Гжэшчак 2015 онд тус тус харилцан айлчилсан.

Гадаад харилцааны сайд [[Лувсанвандангийн Болд|Л.Болд]] 2014 онд, Польшийн Гадаад хэргийн сайд В.Чимошевич 2004 онд, Польшийн Гадаад хэргийн дэд сайд Б.Стелмах 2011 онд, Е.Помяновски 2012, 2013 онд тус тус харилцан айлчилсан. Үүнээс гадна НҮБ-ын чуулган, олон улсын хурал, чуулганы үеэр хоёр улсын Гадаад хэргийн сайд нар ажлын уулзалтууд хийж ирсэн.  

Эрүүл мэндийн сайд [[Төгсжаргалын Ганди|Т.Ганди]] 2005, Сангийн сайд Н.Баяртсайхан 2006, БХ-ын сайд Д.Сономпил 2006 онд, БХ-ын сайд [[Лувсанвандангийн Болд|Л.Болд]] 2008 онд, ЗХЖШ-ын дарга Ц.Тогоо 2009 онд,  БХЯ-ны ТНБД З.Болдбаатар 2015 онд, ГХЯ-ны дэд сайд [[Батмөнхийн Батцэцэг|Б.Батцэцэг]] 2018 онд тус тус Польшид айлчилсан бол Польш Улсын эдийн засгийн дэд сайд М.Королец 2009 онд Монголд айлчилжээ. 

Үүнээс гадна алдарт &quot;Солидарношчь&quot;-ийн /[[Эв санааны нэгдэл (Польш)|Эв санааны нэгдэл]]/ удирдагч, Польшийн Ерөнхийлөгч асан [[Лех Валенса|Л.Валенса]] 2013 онд Монгол Улсад айлчилсан байна.

Хоёр жилд нэг удаа хоёр улсын ГХЯ хоорондын зөвлөлдөх уулзалт хийдэг уламжлал тогтоод байна. 

2008 онд  БНПУ-ын Ерөнхийлөгч [[Лех Качински]]&lt;nowiki/&gt;йг Монгол улсад албан ёсоор айлчлах үеэр хоёр орны Ерөнхийлөгч нарын гаргасан &quot;Хамтарсан тунхаглал&quot; нь хоёр улсын харилцаа, хамтын ажиллагааг шинэ нөхцөлд хөгжүүлэх чиг баримжаа болоод байна.

&quot;Найрамдал хамтын ажиллагааны тухай&quot; 1975 оны Гэрээ, Эдийн засаг, ШУТ-ийн хамтын ажиллагааг 2000 он хүртэл хөгжүүлэх тухай урт хугацааны Программыг тус тус 1993 онд цуцалсан. 

2013 оны 5 дугар сард Бүгд Найрамдах [[Польшийн Сенат|Польш улсын Сенат]]&lt;nowiki/&gt;ын маршал [[Богдан Борусевич]]&lt;nowiki/&gt;ийн Монгол Улсад хийж буй албан ёсны айлчлал хийсэн.

2015 оны 3-р сарын 18-21-нд Монгол Улсын Их Хурлын дарга [[Зандаахүүгийн Энхболд|З.Энхболд]] БНПУ-ын Сенатын Маршал [[Богдан Борусевич|Богдан Борусевичийн]] урилгаар БНПУ-д албан ёсны айлчлал хийлээ. БНПУ-ын Сенатын Маршал Богдан Борусевич, БНПУ-ын Сеймийн Маршал Родаслав Шикорски, Гадаад хэргийн сайд Гжегож Схетына, Шадар сайд бөгөөд Эдийн Засгийн сайд Януш Пехочиньски зэрэг албаны хүмүүстэй уулзав. 

УИХ-ын гишүүн, Монгол-Польшийн парламентын бүлгийн дарга Д.Дамба-Очир тэргүүтэй төлөөлөгчид 2017 оны 03 дугаар сарын 09-ний өдөр  БНПУ-ын  Сеймийн урилгаар айлчлав.  2020 оноос Улсын Их Хурал дахь Монгол-Польшийн парламентын бүлгийн даргаар УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаяр ажиллаж байсан. 

2018 оны 5 дугаар сард Бүгд Найрамдах Польш Улсын Парламентын доод танхим болох [[Сейм]]&lt;nowiki/&gt;ийн гишүүн, Сейм дэх Польш, Монголын Парламентын найрамдлын бүлгийн дарга Марек Жонса тэргүүтэй төлөөлөгчид айлчлав.

2019 оны 7 дугаар сард Монгол Улсын Гадаад харилцааны дэд сайд Б.Батцэцэгийн урилгаар Бүгд Найрамдах Польш Улсын Гадаад хэргийн яамны Аюулгүй байдал болон Ази, Америк, Африк, Ойрхи Дорнодтой харилцах асуудал эрхэлсэн дэд сайд ноён Мачей Ланг манай улсад айлчилсан.  

2019 оны 12 дугаар сард Польшийн Сеймийн дэд маршал хатагтай Малгожата Гошевскагийн Монгол Улсад хийх албан айлчлал хийв.  

2023 оны 4 дүгээр сарын 24-26-ны өдрүүдэд Польшийн Ерөнхийлөгч [[Анджэй Дуда|Анжей Дуда]] Монгол улсад Төрийн айлчлал хийсэн.      

== Хэлэлцээрүүд ==
Монгол, Польшийн шинэ үеийн харилцааны эрх зүйн үндсийг бүрэлдүүлэх ажил аажим боловч хийгдэж байна. Тухайлбал, “Хөрөнгө оруулалтыг харилцан дэмжих, хамгаалах тухай хэлэлцээр” (1995), “Орлогын ба хөрөнгийн татварыг давхардуулан олгохгүй байх тухай хэлэлцээр” (1997), “Гаалийн асуудлаар хамтран ажиллах, харилцан туслах тухай хэлэлцээр” (1997), Хоёр орны иргэдэд эрх зүйн туслалцаа харилцан үзүүлэх шинэ гэрээ (1998), Соёл, боловсрол, ШУТ-ийн салбарт хамтран ажиллах хэлэлцээр (1999), Дипломат болон албан паспорт эзэмшигчдийг визийн шаардлагаас харилцан чөлөөлөх тухай хэлэлцээр (2011), Монгол, Польшийн Засгийн газар хоорондын Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хэлэлцээр (2013), Батлан хамгаалах салбарт хамтран ажиллах тухай БНПУ-ын Засгийн газар, Монгол Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр (2013), “Нийгмийн хамгааллын тухай Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Польш Улс хоорондын хэлэлцээр” (2018) зэрэг хэлэлцээрүүдийг байгуулаад байна. 

==Худалдаа, эдийн засгийн харилцаа==

Хоёр орны худалдааны анхны хэлэлцээр 1957 онд байгуулагдсан түүхтэй. Монгол, Польш Улс 2019 онд 60 сая еврогийн худалдаа хийсэн байна. Үүний дийлэнхийг ноос ноолуур, сүлжмэл бүтээгдэхүүн болон жимс, жимсгэнэ, өргөн хэрэгцээний бараа, барилгын материал эзэлдэг. Худалдаанд манай импорт 90 гаруй хувь эзэлж байна. Польш Улсын Засгийн газраас манай улсад олгохоор шийдвэрлэсэн 50 сая еврогийн нөхцөлт зээлийн Хэлэлцээр 2019 онд байгуулж соёрхон батлаад байна.  

2004 оны эхний хагас жилийн байдлаар Монгол Улсад БНПУ-ын дагнасан болон хамтарсан хөрөнгө оруулалттай 16 компани нийт 1782 мянган ам.долларын шууд хөрөнгө оруулалт хийгээд байгааг салбараар нь авч үзвэл аялал жуулчлал, МАА-н гаралтай түүхий эдийн боловсруулалт, хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт, худалдаа, нийтийн хоол, инженерийн барилга байгууламж, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн салбарт хамгийн их хөрөнгө оруулалт хийгдсэн байна.

Монгол, Польшийн Засгийн газар хоорондын Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хамтарсан Комиссын 2 дугаар хуралдаан 2022 оны 3 дугаар сарын 31-ний өдөр цахимаар болж хуралдааныг монголын талаас Барилга, хот байгуулалтын сайд Б.Мөнхбаатар, польшийн талаас Хөгжил, технологийн дэд сайд Г.Пеховяк нар даргалав. Хуралдааны үеэр БНПУ-ын хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжүүлэхээр тохирсон Эрдэнэт хотод хатуу хог боловсруулах үйлдвэр байгуулах, Баян-Өлгий,  Говьсүмбэр,  Увс,  Завхан, Дорнод зэрэг 5 аймагт бохир ус цэвэрлэх байгууламжийг өргөтгөн шинэчлэх, хөдөө орон нутагт явуулын эмнэлгийн тусламж үзүүлэх тусгай тоног төхөөрөмж, автомашин нийлүүлэх, хүнсний ногооны үйлдвэрлэл, нэмүү өртгийн сүлжээ хөгжүүлэх зэрэг төслийн хэрэгжилтийг эрчимжүүлэхээр тохиролцсон байна. Түүнчлэн цахим засаглал, мэдээллийн технологи, авто тээвэр, геологи, хөдөө аж ахуй, мал эмнэлэг, хөнгөн үйлдвэрлэл, соёл урлаг, археологи, аялал жуулчлал, нийгмийн хамгаалал, эрүүл мэнд зэрэг салбарт хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх асуудлаар ярилцаж, талууд Комиссын хамтарсан Протоколд гарын үсэг зурав.

==Боловсрол, шинжлэх ухааны салбарын харилцаа==

Хоёр улсын хооронд соёл, ШУТ-ийн талаар хамтран ажиллах тухай Засгийн газар хоорондын Хэлэлцээр анх 1958 онд байгуулагдаж, 1974 онд шинэчлэгджээ. 1960-аад оноос хойш Польшийн их, дээд сургуулиудыг манай 230 орчим оюутан төгссөн бөгөөд  Ж.Алтангэрэл, Н.Төмөрхуяг, Д.Чимиддорж нар анхны оюутнууд байжээ. Нийтлэгч Бат-Эрдэнийн Батбаяр /[[Баабар]]/, Хүн амын бодлого, хөдөлмөрийн сайд Э.Гомбожав, Боловсролын сайд асан [[Аюурзанын Цанжид]], Социал-демократ намын дарга [[Адьяагийн Ганбаатар]], МХАҮТ-ийн ерөнхийлөгч асан [[Баатаржавын Лхагважав]] зэрэг алдартнууд Польшид дээд боловсрол эзэмшсэн байдаг байна.  

2020 оны байдлаар жилд Монголын 25 оюутан Польшид сурахаар явдаг бөгөөд 2019 оны байдлаар 47 оюутан, 5 аспирант Польшид суралцаж байна.

[[Монгол Улсын Их Сургууль]] 1992 онд [[польш хэл]]ний ангид анх оюутан элсүүлж авч 2016 он хүртэл польш хэлний ангийг 87 оюутан төгсөж польш хэл, орон судлаач мэргэжил эзэмшин диплом гардан авсан юм.

Варшавын их сургуулийн доктор, монгол судлаач, эрдэмтэн хатагтай Агата Барэя-Стажынска-г Монгол судлалыг хөгжүүлэхэд оруулсан хувь нэмрийг нь үнэлэн төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одонгоор 2021 оны 7 дугаар сард шагнав. Доктор Агата Барэя-Стажынска нь эдүгээ БНПУ-ын Варшавын их сургуулийн Дорно дахины судлалын сургуулийн Түрэг судлал, төв Азийн тэнхимийн эрхлэгчээр ажиллаж байна. Тэрээр Польш дахь Монгол судлалын түүхэн уламжлалыг үргэлжлүүлэн хөгжүүлж байгаагаас гадна олон тооны судалгааны ном, эрдэм шинжилгээний товхимол, өгүүлэл бичиж нийтлүүлжээ. 2004 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит “Монгол судлаач гадаадын шилдэг эрдэмтэн шагнал”, 2010 онд “Найрамдал” медалиар шагнуулж байсан юм. 

2021 оны 7 дугаар сард Монголын соёл, уламжлалыг сурталчлан түгээх, Монгол, Польшийн парламент хоорондын харилцааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд гаргасан идэвх чармайлт, хувь нэмрийг нь үнэлэн Польш улсын Сейм дэх Польш-Монголын парламентын бүлгийн дарга Марк Жонсаг “Найрамдал” медалиар шагналаа. Мөн Монгол, Польшийн харилцааг өргөжүүлэх, эрүүл мэндийн салбарын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд оруулж буй дэмжлэг, идэвх чармайлт, хувь нэмрийг нь үнэлэн БНПУ-ын эм, био бэлдмэл, эмнэлгийн хэрэгслийн Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газрын дарга, Польш, Монголын холбооны тэргүүн Г.Цессакыг “Найрамдал” медалиар тус тус шагнасаныг Элчин сайд Б.Дорж гардуулав. 

2024 оны 1 дүгээр сарын 8-ны өдөр МУБИС-ын ректор, профессор Ж.Батбаатар, МУБИС-ын харьяа Дүрслэх урлаг, технологийн сургуулийн захирал С.Батцоож, тус сургуулийн багш, зураач, доктор Г.Одпүрэв нар БНПУ-д айлчилж Варшавын Их сургуулийн ректор Алойзы Новак, тус сургуулийн харъяа Багшийн сургуулийн Декан Барбара Муравска нар болон эдгээр сургуулийн бусад албаны хүмүүстэй уулзав. 

== Цэргийн хамтын ажиллагаа ==
2007 онд Монгол Улсын Батлан хамгаалахын сайд [[Мишигийн Сономпил]] Польш улсын Батлан хамгаалах яамны сайдын урилгаар айлчилсан.   

БНПУ-ын БХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга, ноён Роберт КУПЕЦКИ тэргүүтэй Польшийн батлан хамгаалах салбарын төлөөлөгчид 2013 оны 11-р сарын 12-14-ний өдрүүдэд Монгол улсад албан ёсны айлчлал хийсэн. Энэ үеэр БХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга, хошууч генерал З.Болдбаатартай албан ёсны уулзалт хийхийн зэрэгцээ Монгол-Польшийн Батлан хамгаалах яамд хоорондын анхдугаар зөвлөлдөх уулзалтыг зохион байгуулсан юм. 

Хоёр орны Батлан хамгаалах яамдын зөвлөлдөх уулзалтаар дэлхийн болон бүс нутгийн аюулгүй байдал, хоёр орны харилцаа, түүний дотор батлан хамгаалах салбарын харилцаа, хамтын ажиллагаа, түүний цаашдын төлөвийн талаар харилцан санал солилцож хэлэлцэв. Зөвлөлдөх уулзалтын үед талууд хоёр орны батлан хамгаалах салбарын харилцаа нь талуудын нийтлэг эрх ашиг сонирхол, хоёр орны ард түмний найрсаг харилцааг гүнзгийрүүлэх, бүс нутагт болон дэлхий дахинд цэргийн итгэлцлийг бэхжүүлэх, энх тайван, тогтвортой байдлыг сахин хамгаалах үндсэн зарчимд тулгуурлан шинэ агуулга хэлбэрээр баяжин өргөжин, эрчимтэй урагшлан хөгжиж байгаад сэтгэл хангалуун байдгаа харилцан илэрхийлэв.  Түүнчлэн цэргийн мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэх, цэргийн аж үйлдвэрийн салбар, цэргийн сургалт, судалгаа, сургалтын материаллаг баазыг бэхжүүлэх, энхийг сахиулах ажиллагааны чиглэлээр харилцан туршлага солилцох зэрэг чиглэлээр хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхээр харилцан тохиролцов.

Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Польш Улсын батлан хамгаалах салбарын харилцаа 1970-1990-ээд оны хооронд Варшавын гэрээний орнуудын харилцааны хүрээнд амжилттай хөгжиж байгаад хэсэг хугацаанд зогсонги байдалтай болсон. Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний цэргийн баг 2003 оноос Иракт энхийг сахиулах ажиллагаанд оролцож Польшийн цэргийн командлалын удирдлагад үүрэг гүйцэтгэх болсноор харилцаа сэргэж, өндөр хэмжээний айлчлалуудыг харилцан солилцох, цэргийн албан хаагчдыг сургах зэрэг хэлбэрээр эрчимжин хөгжиж ирсэн юм. 

Энэхүү харилцаа , хамтын ажиллагаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн энэ оны 1 дүгээр сард БНПУ-д хийсэн албан ёсны айлчлалын үеэр “Батлан хамгаалах салбарт хамтран ажиллах тухай” хоёр улсын Засгийн газар хоорондын гэрээнд гарын үсэг зурснаар улам гүнзгийрэн хөгжих эрх зүйн үндэс тавигдсан юм.

==Польш дахь монголчууд==
1990 оны эхээр монголчууд олноор &quot;ганзагын наймаа&quot; хийж Польшид зорчих болсон бөгөөд зарим нь тэндээ суурьшиж, ажиллаж амьдарч эхэлсэн. Ихэнх нь дорнын уламжлалт анагаах ухааны эмч нар юм. 2020 оны байдлаар албан бус тоогоор нийт 1000 орчим (үүний 50 гаруй нь оюутан) монголчууд Польшид сурч, ажиллаж байнга амьдарч байна. Сүүлийн жилүүдэд Польшид “Польш дахь монгол хэл, соёлын төв”, “Цахим өртөө” ТББ-ууд бий болж үйл ажиллагаагаа явуулж хоёр талын харилцааг хөгжүүлэхэд тус нэмэр болж байна.

[[Ангилал:Монгол-Польшийн харилцаа| ]]</text>
      <sha1>t5b8dz6a4q4itevqegc1cqx0lkit6la</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ангилал:Дархан-Уул аймгийн сум</title>
    <ns>14</ns>
    <id>106495</id>
    <revision>
      <id>823030</id>
      <parentid>640588</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T22:22:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chongkian</username>
        <id>21163</id>
      </contributor>
      <origin>823030</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="152" sha1="qvd40eu66ukyzk3p8pnov5gomfjbe02" xml:space="preserve">{{commonscat}}

[[Ангилал:Монголын сум аймгаар]]
[[Ангилал:Дархан-Уул аймгийн газар зүй|Сум]]</text>
      <sha1>qvd40eu66ukyzk3p8pnov5gomfjbe02</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Эрдмийн Эхлэл Ерөнхий Боловсролын Сургууль</title>
    <ns>0</ns>
    <id>133807</id>
    <revision>
      <id>823074</id>
      <parentid>771862</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T07:28:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganaahuu</username>
        <id>27277</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Холбоос үүсгэв, эхлэл оруулав</comment>
      <origin>823074</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14047" sha1="mf9yzponqc7tqnd67gy662so2oeth0g" xml:space="preserve">'''Эрдмийн Эхлэл''' нь хувийн хэвшлийн ерөнхий боловсролын сургууль юм. 

== Сургуулийн тухай ==
&quot;Эрдмийн эхлэл&quot; ерөнхий боловсролын сургууль нь Улаанбаатар хотоос 1500 километрийн зайд орших, Монгол улсын баруун хязгаарт [[Увс аймаг|Увс]] аймгийн [[Улаангом]] суманд анхны, хувийн ерөнхий боловсролын сургуулийг “Эрдмийн эхлэл” нэртэйгээр 2020 онд байгуулсан. 

=== Хичээлийн жилүүд ===

* 2022-2023 оны хичээлийн жилд 40 гаруй багш, ажилтан, 1-12-р ангид 15 бүлгийн 370 гаруй сурагчдад байгалийн ухааны гүнзгийрүүлсэн чиглэлээр сургалтыг зохион байгуулж, сургалтын таатай орчин, суралцагчдын сурлагын чанар, амжилтад ахиц гаргахын төлөө хамт олноороо зорилго, сэтгэл нэгдэн “''Дэлхийн Монгол иргэнийг бэлдэнэ''” уриатайгаар ажиллаж байна.

Бага ангиас эхлэн гадаад багштай [[англи хэл]]&lt;nowiki/&gt;ний хичээл, дунд ахлах ангиудад [[япон хэл]]&lt;nowiki/&gt;ний хичээлийн хөтөлбөрийг нэвтрүүлж, төгсөгчид IELTS, TOEFL, JLPT зэрэг шалгалтад бэлтгэн цаашлаад гадаадын тэтгэлэгт хамрагдах нөхцөлийг сурагчдадаа бүрдүүлж, орон нутгаас олон улсын түвшинд хүргэх боловсрол олгохыг эрхэмлэн ажиллаж байна.

=== Эрхэм зорилго: ===
Сургалтын таатай орчныг бүрдүүлж, багшийн хөгжлийг дэмжих замаар эрүүл чийрэг бие бялдартай, Монгол ёс заншлаа эрхэмлэн дээдэлдэг, бүтээлч сэтгэлгээтэй, зөв хандлагатай бие даасан иргэнийг бэлтгэнэ.

=== Алсын хараа: ===
Олон улсад өрсөлдөх чадвартай эх оронч бие даасан иргэдийг бэлтгэх.

=== Уриа: ===
''Дэлхийн Монгол иргэнийг бэлдэнэ.''

=== Үнэт зүйл: ===
Бүхнийг сурагчдадаа ээлтэй байхаар хийж, хамтдаа шинийг эрэлхийлэх нь бидний зарчим, үнэт зүйлсийн нэг.

== '''Бага ангийн сургалтын хөтөлбөр''' ==

=== Steam хөтөлбөр ===
&quot;Эрдмийн эхлэл” ЕБС-ийн бага ангийн  сургалтын хөтөлбөрийн хамгийн чухал  ЦӨМ хэсэг бол STEAM олон улсын сургалтын хөтөлбөр бөгөөд үүний үр дүнд цаг үетэйгээ хөл нийлүүлсэн, бүтээлч чадварлаг хүмүүн болж төлөвшүүлэхээр ШИМТ боловсролын байгууллагатай хамтран ажиллаж байна.

STEAM гэдэг нь (Science, Technology, Engineering, Art, Math) гэсэн үгийн товчлол бөгөөд математик, инженерчлэлийн цогц чадамжийг урлагийн сэтгэлгээтэй хослуулан олгож, уламжлалт сургалтын аргаас ялгаатайгаар бага насны хүүхдүүдийн математик сэтгэлгээ, техникийн авьяас, урлагийн мэдрэмжийг хөгжүүлэхэд чиглэдэг.

=== IQ хичээл ===
“Оюуны чадварын IQ төв”-ийн  I-V түвшиний хичээлүүдийг  1-р ангиас эхлэн 7 хоногт 2 цагаар ордог бөгөөд түвшин бүр нь  60  цагийг хичээл байдаг. 

Хүүхдийн оюуны чадвар 2-16 насанд хурдтай нэмэгддэг. Энэ үеийг “Оюуны хөгжлийн нас” гэдэг. Уг хөтөлбөр нь  ЕБС-ийн цөм хөтөлбөрийг дэмжих ба бага ангийн сурагчдад зориулсан оюуны хөгжил, сэтгэх чадварыг хөгжүүлэх шилдэг хөтөлбөр юм.  

Хичээлийн агуулга:

* Сэтгэн бодохуй  
* IQ бодлого, дасгал 
* Логик сэтгэлгээ
* Оюун ухаанаа хөгжүүлье
* Ухаан сорих бодлого
* Сэтгэхүй хөгжүүлэх тоглоом

=== Бага ангийн англи хэл ===
Бага ангийн англи хэлний хичээл нь 1-р ангиас эхлэн гадаад багш 7 хоногт 2 цагаар , 2-5-р ангид  7 хоногт  Америк багш 2 цаг, Монгол багш 1 цагаар   дүрс, бичлэг,  дуу хөгжим ашиглан төрөл бүрийн тоглоомын аргуудаар дамжуулан хүүхэд төрлөх хэлээ сурч буй мэт  энгийн байдлаар ачаалал авахгүй сургадгаараа онцлог. 

=== Мэдээлэл технологийн суурь хөтөлбөр ===
Мэдээллийн технологийн хичээлийг зориулалтын кабинетэд сургалтын таатай орчинд сонирхолтойгоор сургадаг.Мэдээллийн технологийн боловсролыг 3-12 ангийн сурагчдад кодчиллын хөтөлбөрөөр дунд, ахлах ангид хөгжүүлэх дугуйланг хичээлллүүлснээр бага ангиас кодчиллын хөтөлбөрт хамрагдан суралцаж, дунд ахлах ангидаа кодчиллын төсөл бичих, жижиг хэмжээний апп, тоглоомыг хийж, мэргэжлийн программистуудын Front end төрлөөр хөгжүүлэх чадварт суралцаж байна.

=== Гурвалсан уулзалт ===
Анги удирдсан багш, эцэг эх, сурагчдын гурвалсан уулзалтыг улиралд 1 удаа тогтмол зохион байгуулдаг.  Мөн эцэг эх, асран хамгаалагдыг хичээлд урьж суулгах, сэтгэл ханамжийн судалгаа  авах зэргээр санал хүсэлтийг авч, түүний мөрөөр хамтран ажилладаг ба эцэг эх, асран хамгаалагчийн  оролцоог эрхэмлэн ажиллаж байна.

== '''Дунд ангийн сургалтын хөтөлбөр''' ==

=== Гүнзгийрүүлэн судлах хичээлүүд ===
Математик, Физик, Хими, Мэдээллийн технологи , Англи хэл хичээлийг нэмэлт цагаар гүнзгийрүүлэн судалдаг.

'''Математик'''

* Математикийн  суурь боловсролын хөтөлбөрийг илүү цагаар орж,  сурагчдын практик дээрх тооцоолол,  зурж бичих математикийн хэлээр илэрхийлэх чадварыг  дэмжиж ажилладаг. 
* Хичээлийн хоцрогдолгүй суралцахад анхаарч хүүхэд бүрийн ойлголтын баталгаажуулж,  хоцорсон сэдэвт нэмэлт  давтлага өгдөг. 

'''Физик'''

* Физикийн шинжлэх ухааны анхны ухагдахуунуудтай танилцаж, хэмжилт туршилт хийж, өөрийн үгээр тайлбарлана.
* Хөдөлгөөн болон цахилгаан соронзонгийн тооцоот бодлогыг ахисан түвшинд бодох чадварыг эзэмшинэ.
* Гарын доорх материалаар сонирхолтой тоглоом хийнэ.
* Орчин үеийн ШИМТ+ /STEAM/ хөтөлбөрийн дагуу  электрон техникийн чиглэл, ARDUINO робот чип хөгжүүлэх мэдлэг,чадвар эзэмшинэ.

=== Группын систем ===
Сурагч бүрийн түвшинг тодорхойлон ахицыг үнэлж, гүйцэтгэлийг тогтмол сайжруулах зорилгоор англи хэл, математикийн хичээлийг группийн системээр үздэг.

=== Нэмэлт дугуйлангууд ===

* Тооцоолон бодох физик
* Мэдээллийн технологи
* Төгөлдөр хуур
* Морин хуур
* Steam технологийн дугуйлан
* Сагс, Волейбол
* Эко клуб
* Өсвөрийн улаан загалмай
* Өсвөрийн цагдаа
* Илтгэх урлагийн дугуйлан

== '''Ахлах ангийн сургалтын хөтөлбөр''' ==

=== Ахлах ангийн хичээлийн онцлог ===
'''Математик''' 

* Математикийн  онолын мэдлэгээ ашиглан  амьдрал  дээрх зарим асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглүүлж ажилладаг. 
* Дотоодын их дээд сургуулийн элсэлтийн ерөнхий шалгалтад нэмэлт цагаар бэлддэг. 
* Гадаадын их дээд сургуулийн шалгалтад  бэлтгэх нэмэлт хөтөлбөрийг туршин ажиллаж байна.

'''Физик''' 

* Физикийн бүрэн дунд боловсролын хөтөлбөрийг Японы ахлах сургуулийн хөтөлбөрөөр баяжуулан хэрэгжүүлж байна.
* Япон, англи хэл дээр физикийн төрөлжсөн сургалтыг зохион байгуулж гадаадын их дээд сургуулийн элсэлтийн шалгалтад бэлддэг.
* ШИМТ хөтөлбөрийн хүрээнд төрөл бүрийн туршилт судалгаа хийж,  ARDUINO робот чипийг өндөр түвшинд хөгжүүлэн кодлох чадварт суралцдаг.

'''Англи хэл''' 

* Англи хэлний бүрэн дунд боловсролын хөтөлбөрөөс гадна нэмэлтээр яриа, бичих,  сонсох, унших чадварыг хөгжүүлэх хичээл ордог.
* Хичээлийг Америк, Монгол багш зааснаар сурагчдын  англи хэлний дүрмийн болон  хэрэглээний чадварыг зэрэг хөгжүүлэх боломж олгодог.
* Гадаадын их дээд сургуульд элсэн суралцах хүсэлтэй сурагчдад IELTS, TOEFL зэрэг олон улсын шалгалтуудад бэлтгэнэ

=== Гадаад хэл ба тэтгэлэг ===
Англи хэлний бүрэн дунд боловсролын хөтөлбөрөөс гадна нэмэлтээр яриа, бичих,  сонсох, унших чадварыг хөгжүүлэх хичээл ордог. Хичээлийг Америк, Монгол багш зааснаар сурагчдын  англи хэлний дүрмийн болон  хэрэглээний чадварыг зэрэг хөгжүүлэх боломж олгодог. Гадаадын их дээд сургуульд элсэн суралцах хүсэлтэй сурагчдад IELTS, TOEFL зэрэг олон улсын шалгалтуудад бэлтгэнэ.

=== Карьер хөгжил ===
Мэргэжил сонголтыг зөв хийхэд зөвлөж, карьер хөгжлийн бодлогоор дэмждэг.Сургууль дээрээ “Карьер хөгжлийн алба”-ыг байгуулан ахлах ангийн сурагчдыг өөрийгөө таних, ирээдүйн мэргэжлээ зөв сонгох, гадаад, дотоодын их дээд сургуулиа сонгон суралцахад нь зөвлөн чиглүүлэх, мэргэжил сонголтын цогц хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.

=== Япон улс руу аялах хөтөлбөр ===
Эрдмийн эхлэл сургууль нь жил бүр Япон орны соёл, ёс заншил, бага дунд ахлах сургуулийн сургалтын хөтөлбөр арга зүйтэй танилцаж, туршлага судлах аяллыг багш сурагчдадаа зохион байгуулдаг билээ. Энэхүү аялал нь багш нарын сургалтын арга зүйг сайжруулахад дэмжлэг болохоос гадна хүүхэд хүмүүжүүлэх аргачлалыг судалж сургуульдаа хэрэгжүүлэх судалгаа хийгдэх юм. Сурагчдын хувьд өндөр хөгжилтэй Япон оронтой танилцаж, цаашдаа сурч хөгжих хандлагад нь томоохон мотиваци болох, шинэ соёлын орчныг танин мэдэх, мартагдашгүй дурсамж бүтээх олон давуу талтай.


[[Ангилал:Сургууль]]
[[Ангилал:Ерөнхий боловсролын сургууль]]</text>
      <sha1>mf9yzponqc7tqnd67gy662so2oeth0g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Монгол Улсын Үндэсний номын сан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>133862</id>
    <revision>
      <id>823011</id>
      <parentid>822982</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T15:02:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823011</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14520" sha1="i1omsje54x8xutlth0p6zx5ewzbf5hk" xml:space="preserve">[[зураг:National Library of Mongolia (2024-).jpg|thumb|Монгол Улсын Үндэсний номын сан]]

'''Монгол Улсын Үндэсний номын сан''' ([[Англи хэл|англи.]] ''National Library of Mongolia,'' [[Орос хэл|орос]]. ''Национальная библиотека Монголии'' ) Монгол Улсын нийслэл [[Улаанбаатар]] хотын төвд орших Монгол Улсын хамгийн том [[номын сан]] юм. 

== Түүх ==
Монгол оронд 1921 онд Ардын хувьсгал ялснаар эрх чөлөөтэй тусгаар тогтносон улсаа байгуулж, үндэсний соёлоо хөгжүүлэх боломж нээгдсэн. Ардын хувьсгал ялснаас хойш 4 сарын дараа нийт ард түмэнд үйлчлэх анхны номын сангийн үндэс суурь тавигдаж, 1921 оны 11-р сарын 9-нд Ардын засгийн газрын 24-р хурлын тогтоолын 3-р зүйлд [[Судар бичгийн хүрээлэн]] байгуулахаар зааж улмаар уг хүрээлэнгийн үүрэг зорилго, зохион байгуулалтыг тодорхойлж засгийн газарт оруулснаар 1921 оны 11-р сарын 19-нд хүрээлэнгийн дүрмийг баталж судар бичгийн хүрээлэнг албан ёсоор байгуулжээ.

Энэхүү хүрээлэнгийн /одоогийн Шинжлэх ухааны Академи/ дэргэд гүн [[Сангажавын Жамъян|Онходын Жамъян]], бичээч Ч.Бат-Очир, Д.Дашням, эрдэмтэн [[Жамсрангийн Цэвээн|Ж.Цэвээн]] нар хувийнхаа номыг нийлүүлэн 2000 номоор анхны номын санг байгуулсан байна. Дээрх тогтоолд зааснаар Судар бичгийн хүрээлэнг Орос худалдаачин монгол судлаач [[Сергей Андреевич Козин|Сергей Козины]] байрлаж байсан өндөр байшинд байгуулахаар тогтож, хүрээлэнгийн албан хэрэгцээнд зориулан 3000 лан мөнгө олгосон байна. Судар бичгийн хүрээлэнгийн анхны чухал баримт бичиг болох хүрээлэнгийн дүрмийг 15 зүйлтэйгээр баталж түүндээ эх орны түүх, соёлын холбогдолтой бичмэл болон хэвлэмэл ном зохиол цуглуулах ба орчуулж олшируулах талаар заасан: “Олон улсын ном судар ба сургуулийн бичгүүдээс аль чухал хэрэглэхийг нь өөрийн хэл бичигт түүвэрлэн оруулж олон ардыг сурган боловсруулж оюуныг судлуулах гэжээ.
        1940 онд Шинжлэх Ухааны Хүрээлэнгийн удирдлагын зөвлөгөөн дээр номын сангийн дүрмийг баталж тус номын санг “Улс нийтийн номын сан” гэж нэрлэж байх, түүний орон тоо, төсөв зардлыг нэмэгдүүлжээ. Улсын ард аж ахуй, соёлыг хөгжүүлэх анхдугаар таван жилийн эхний ажилд улсын төв номын сангийн 3 давхар барилгад 4 сая 560 мянган төгрөгийн төсвийг баталж дараа дараагийн жилд төсөвт тусгагдаж 1951 онд одоогийн 3 давхар барилга ашиглалтанд орж, номын сангийн ном хэвлэлийг номын сангийн арга ажиллагааны дагуу зохион байгуулж, номын сангийн үйлчилгээний хүрээ өргөжсөн байна.
Үндэсний Номын Сан 100 гаруй жилийн түүхэндээ '''1951 онд''' анхны үндэсний хэмжээний номын сангийн зориулалт бүхий барилга ашиглалтад орж байснаас 73 жилийн дараа Салбар номын сангийн үйл ажиллагаа явуулах шинэ барилгаа 2024 онд ашиглалтад хүлээн авчээ. Үндэсний Номын Сангийн шинэ барилга нь орчин үеийн дэд бүтэц, техник технологи бүхий 11 давхар, чөлөөт сонголт бүхий төрөлжсөн уншлагын 16 танхимтай, 530 хүнд нэгэн зэрэг үйлчлэх боломжтой, шинжлэх ухаан, технологийн сүүлийн үеийн ололтод тулгуурласан сан хөмрөг, үйлчилгээтэй, уншигчдын тав тухтай орчин нөхцөлийг бүрдүүлсэн, олон улсын номын сангийн стандарт шаардлагад нийцсэн барилга болж байгаа юм. Монгол Улсын Үндэсний Номын Сангийн Салбар номын сангийн шинэ барилга нь Сүхбаатар дүүргийн 7 дугаар хороо, Денверийн гудамж буюу Сүхбаатар дүүргийн зүүн талд, АНУ-ын ЭСЯ-ны урд буюу Сэлбэ голын баруун эрэг дагуу байрлаж байна.

== Үндэсний номын сангийн үйл ажиллагааны стратеги: ==
Үндэсний номын сангийн үйл ажиллагааны стратегийн мөн чанар нь “Алсын хараа -2050” Монгол улсын урт хугацааны хөгжлийн хөтөлбөр”, Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр, тэргүүлэх чиглэл, Үндэсний номын сангийн үндсэн зорилт, чиг үүрэг болох үндэсний өв, соёлыг бүрдүүлэх, хадгалж, хамгаалах, сурталчлах, ном зүйн нэгдсэн мэдээллийн санг байгуулах ажлыг зохион байгуулах, бусад номын санг эрдэм шинжилгээ-судалгаа, мэргэжил, арга зүйн нэгдсэн удирдлагаар хангах, хэвлэлийн бүтээгдэхүүнийг сэргээн засварлах, номын сангийн үйлчилгээний хүртээмж, чанарыг дээшлүүлэх, нийгмийг хөгжилд оруулах үр өгөөжийг нэмэгдүүлэхэд оршино.

Алсын хараа: 

Мэдлэгт суурилсан нийгэм хөгжүүлэхэд сан хөмрөг, үйлчилгээгээрээ гол хувь нэмэр оруулагч, манлайлагч байна.

Үйл ажиллагааны эрхэм зорилго:

Соёлын өв, оюуны бүтээлийг цуглуулан баяжуулж, хадгалан хамгаалж, түгээн дэлгэрүүлэх, хойч үедээ өвлүүлэн үлдээх, нээлттэй, хүртээмжтэй, чанартай, хэрэглэгч төвтэй үйлчилгээ үзүүлэх боломжийг бүрдүүлж, цахим номын сангийн жишиг үйлчилгээ нэвтрүүлэх.

Үйл ажиллагааны стратегийн зорилт: 

Номын сан нь үйл ажиллагааны тэргүүлэх чиглэл, эрхэм зорилгын хүрээнд дор дурдсан стратегийн зорилтуудыг хэрэгжүүлнэ:

1.  Үндэсний соёлын өв, оюуны сан хөмрөг – Сан хөмрөгийн чанар хүртээмжийг нэмэгдүүлж, хадгалалт хамгаалалтыг сайжруулан, хэвлэмэл болон цахим хувилбараар үндэсний соёлын өвүүдийг цуглуулах, сурталчлан таниулах, Монгол судлалын болон шинжлэх ухааны бусад өргөн хүрээний сэдвийн гадаад номоор сан хөмрөгөө арвижуулж, түгээн дэлгэрүүлэх.

2. Хэрэглэгч төвтэй үйлчилгээ -Үндэс угсаа, нас хүйс, шашин шүтлэг, нийгэмд эзлэх байр суурь, хөгжлийн бэрхшээлээс үл хамааран уншигч үйлчлүүлэгч өөрийн хэрэгцээнд нийцүүлэн номын сангийн үйлчилгээг тэгш хүртэх боломжоор хангаж, нээлттэй, ил тод үйлчилгээ үзүүлэх.

3. Хамтын ажиллагаа, түншлэл– Номын сангийн үйлчилгээ, үйл ажиллагааны чанар хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд гадаад дотоодын байгууллага, хувь хүмүүстэй харилцан ашигтай хамтран ажиллах.

4. Цахим үйлчилгээ – Цахим номын сангийн дэд бүтцийг бий болгож, олон улсын жишиг туршлагуудыг нэвтрүүлэн, цаг хугацаа, орон зайнаас хамааралгүй монголын төдийгүй олон улсын хэрэглэгчдэд үйлчлэх.

5. Чадварлаг хүний нөөц – Мэдээллийн зах хязгааргүй орон зайд үнэн зөв, чанартай мэдлэг мэдээллээр хэрэглэгчдэдээ үйлчлэх, чиглүүлэх мэдлэг чадвар бүхий хүний нөөцийн бодлогыг хэрэгжүүлэх.
Үндэсний номын сан нь хууль тогтоомжид заасан дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ:

2.2.1. Хэвлэлийн бүтээгдэхүүний үндэсний сан хөмрөг бүрдүүлэх зорилгоор баримтат өвийн зайлшгүй хадгалах сан хөмрөгийг бүрдүүлэх, хадгалах, хамгаалах;

2.2. Эртний болон орчин үеийн ном хэвлэлийн бүтээгдэхүүн, мэдээллийн бусад эх сурвалжийг эрэн сурвалжлах, бүртгэх, судалж шинжлэх, сэргээн засварлах, хадгалах, хамгаалах, олон нийтэд сурталчлан таниулах;

2.2.3. Номын сан, ном зүй, ном судлалын чиглэлээр эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлыг бие даан хийхийн зэрэгцээ бусдаар захиалан гүйцэтгүүлэх;

2.2.4. Үндэсний ном зүй болон улсын нэгдсэн каталогийн мэдээллийн нэгдсэн санг цаасан болон цахим хэлбэрээр бүрдүүлэх;

2.2.5. Түүх, соёлын дурсгалт зүйлд хамаарах ном, судрыг Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн дагуу бүртгүүлж хамгаалах;

2.2.6. Бусад номын санг харьяалал харгалзахгүй Монгол улсын хэмжээнд мэргэжил, арга зүйн удирдлагаар хангах;

2.2.7. Номын сангийн үйлчилгээ эрхлэх, уншлагыг дэмжих олон талт ажил зохион байгуулах;

2.2.8. Салбарын болон байгууллагын хүний нөөцийг чадвахижуулах чиглэлээр сургалт зохион байгуулах, гарын авлага, материал боловсруулах, ном, товхимол гаргах;

2.2.9. Байгууллагын чиг үүрэгт хамаарах асуудлаар ижил, төстэй гадаад, дотоодын байгууллагатай хууль тогтоомжоор олгосон эрх хэмжээний хүрээнд хамтран ажиллах гэрээ, хэлэлцээр байгуулах, гадаад, дотоодын номын сан хоорондын ном солилцоог өргөжүүлэх;

2.2.10. Номын сан, ном зүйн мэдээллийг автоматжуулах, үйл ажиллагаандаа орчин үеийн техник, технологийг нэвтрүүлж, цахим мэдээллийн санг бий болгох;

2.2.11. Номын сангийн сан хөмрөгийн эргэлтэд байнга судалгаа хийж, бүрдүүлэлтийн чанарыг сайжруулах арга хэмжээг тогтмол зохион байгуулах;

2.2.12. Номын сангийн бичиг баримтын бүрдүүлэлт, архивын нэгжийг Архивын тухай хууль, “Зохион байгуулалт, захирамжлалын баримт бичиг” MNS 5140-1:2011, MNS  5140-2:2011, стандарт, “Төрийн албан хэрэг хөтлөлтийн үндсэн заавар”, “Байгууллагын архивын ажлын үндсэн заавар”-ыг тус тус мөрдөн бүрдүүлж, архивд шилжүүлэх;

2.2.13. Сан хөмрөгт хадгалагдаж байгаа хэвлэлийн бүтээгдэхүүнийг анхан шатны бүртгэл, хөрөнгийн бүртгэлд тусгах, номын тооллого хийх ажлыг зохион байгуулах.

Ажиллах цагийн хуваарь:

Даваа-Баасан 09.00-20.00

Бямба, ням 09.00-17.00

==== Албан ёсны цахим хуудас: https://nationallibrary.mn/ ====

{{commonscat}}

[[Ангилал:Сүхбаатар дүүрэг]]
[[Ангилал:Монголын номын сан]]</text>
      <sha1>i1omsje54x8xutlth0p6zx5ewzbf5hk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнийн Засгийн газар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>134572</id>
    <revision>
      <id>823031</id>
      <parentid>822067</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T01:09:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2405:5700:310:B05D:5187:F84C:76D5:FA02</ip>
      </contributor>
      <origin>823031</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14310" sha1="qxz3tq8f4pmf9i0df8j00j8esi7df6t" xml:space="preserve">[[Файл:Luvsannamsrain Oyun-Erdene 2022.jpg|thumb|Ерөнхий сайд Оюун-Эрдэнэ]]
[[Ухнаагийн Хүрэлсүх|Ухнаагийн Хүрэлсүхийн]] засгийн газар 2021 оны 1 сард огцорсны дараа 2021 оны 1 сарын 27-нд [[УИХ]]-ын чуулганаар Л.Оюун-Эрдэнэ Ерөнхий сайдаар томилогдож, 1 сарын 29-нд танхимын сайд нарыг УИХ-д танилцуулж, тангараг өргөснөөр ажилдаа орсон.

Засгийн газрын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулснаар 2022 оны 1 сард Эдийн засаг, хөгжлийн яам болон Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яамыг шинээр байгуулжээ.

2022 оны 1 сарын 17-ны өдрийн Засгийн Газрын хуралдаанаар Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд [[Нямжавын Уртнасан|Нямжавын Уртнасанг]] огцруулахаар болж, 1 сарын 18-нд түүний оронд [[Бат-Өлзийн Бат-Эрдэнэ|Бат-Өлзийн Бат-Эрдэнийг]] УИХ-ын чуулганд танилцуулж, сайдаар томилов.

==2021-2024 оны Засгийн газрын сайд нар ==
{| class=&quot;wikitable mw-collapsible&quot;
|+Засгийн газрын сайд нар&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Оюунчимэг |first=Ш. |date=2021-01-29 |title=Танилц: Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газрын сайд нар {{!}} News.MN |url=https://news.mn/r/2396832/ |access-date=2024-05-11 |website=News.MN - Мэдээллийн эх сурвалж |language=mn}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-08-30 |title=Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газрын шинэ бүрэлдэхүүн |url=https://www.shuud.mn/a/542681 |access-date=2024-05-11 |website=www.shuud.mn |language=mn}}&lt;/ref&gt;
!№
!Албан тушаал
!Сайдын нэр
!Ажилласан хугацаа
![[Улс төрийн нам|Нам]]
|-
|1
|[[Монгол Улсын Ерөнхий сайд|'''Монгол Улсын Ерөнхий сайд''']]
|[[Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэ]]
|2021 оны 1 сар - одоо хүртэл
| rowspan=&quot;36&quot; align=center bgcolor=#FFE8E8|МАН
|-
|2
|Онцгой байдлын алба хариуцсан Шадар сайд
|[[Сайнбуянгийн Амарсайхан|Сайнбуяны Амарсайхан]]
|2021-2024
|-
|3
|Шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг, хөгжлийн сайд
|[[Чимэдийн Хүрэлбаатар]]
|2022 - 2024
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |4
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Монгол улсын Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар|Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга]]
|[[Цэндийн Нямдорж]]
|2021-2022
|-
|[[Дашзэгвийн Амарбаясгалан]]
|2022 - 2024
|-
|5
|[[Гадаад харилцааны яам (Монгол)|Гадаад харилцааны яам]]
|[[Батмөнхийн Батцэцэг]]
|2021- 2024
|-
|6
|[[Сангийн яам (Монгол)|Сангийн яам]]
|[[Болдын Жавхлан]]
|2021- 2024
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |7
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Хууль зүйн, дотоод хэргийн яам (Монгол)|Хууль зүй, дотоод хэргийн яам]]
|[[Хишгээгийн Нямбаатар]]
|2021-2023
|-
|[[Баттөмөрийн Энхбаяр]]
|2023-2024
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |8
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам (Монгол)|Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам]]
|[[Нямжавын Уртнасан]]
|2021-2022
|-
|[[Бат-Өлзийн Бат-Эрдэнэ]]
|2022- 2024
|-
|9
|[[Батлан хамгаалах яам (Монгол)|Батлан хамгаалах яам]]
|[[Гүрсэдийн Сайханбаяр]]
|2021- 2024
|-
|10
|[[Боловсрол, шинжлэх ухааны яам (Монгол)|Боловсрол, шинжлэх ухааны яам]]
|[[Лувсанцэрэнгийн Энх-Амгалан]]
|2021- 2024
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |11
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Барилга, хот байгуулалтын яам (Монгол)|Барилга, хот байгуулалтын яам]]
|[[Бэгзжавын Мөнхбаатар]]
|2021-2023
|-
|[[Цэрэнпилийн Даваасүрэн]]
|2023 - 2024
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |12
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Зам тээврийн хөгжлийн яам (Монгол)|Зам тээврийн хөгжлийн яам]]
|[[Лувсангийн Халтар]]
|2021-2022
|-
|[[Сандагийн Бямбацогт]]
|2022- 2024
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |13
| rowspan=&quot;4&quot; |[[Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам (Монгол)|Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам]]
|[[Аюушийн Ариунзаяа]]
|2021-2022
|-
|[[Даваажанцангийн Сарангэрэл]]
|2022 оны 8 сар - 10 сар
|-
|[[Төмөрбаатарын Аюурсайхан]]
|2022 оны 10 сар - 2023 оны 3 сар
|-
|[[Хүрэлбаатарын Булгантуяа]]
|2023- 2024
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |14
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам (Монгол)|Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам]]
|[[Загджавын Мэндсайхан]]
|2021-2022
|-
|[[Хаянгаагийн Болорчулуун]]
|2022- 2024
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |15
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Монгол улсын Эрүүл Мэндийн Яам|Эрүүл мэндийн яам]]
|[[Сэрээнэнгийн Энхболд]]
|2021-2022
|-
|[[Содномын Чинзориг]]
|2022- 2024
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |16
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яам (Монгол)|Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яам]]
|[[Гэлэнгийн Ёндон]]
|2021-2022
|-
|[[Жамбалын Ганбаатар]]
|2022- 2024
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |17
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Эрчим хүчний яам (Монгол)|Эрчим хүчний яам]]
|[[Нансалын Тавинбэх]]
|2021-2022
|-
|[[Баттогтохын Чойжилсүрэн]]
|2022- 2024
|-
|18
|[[Соёлын яам (Монгол)|Соёлын яам]]
|[[Чинбатын Номин]]
|2021- 2024
|-
|19
|[[Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яам (Монгол)|Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яам]]
|[[Ням-Осорын Учрал]]
|2022- 2024
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |20
| rowspan=&quot;2&quot; |Монгол Улсын сайд,&lt;br&gt;Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулах үндэсний хорооны дарга
|[[Жамъянхорлоогийн Сүхбаатар]]
|2022-2023
|-
|[[Борхүүгийн Дэлгэрсайхан]]
|2023 - 2024
|-
|21
|Монгол Улсын сайд,&lt;br&gt;Олимп, нийтийн биеийн тамир, спортын үндэсний хорооны дарга
|[[Бадмаанямбуугийн Бат-Эрдэнэ]]
|2022- 2024
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |22
| rowspan=&quot;2&quot; |Монгол Улсын сайд, Боомтын сэргэлтийн үндэсний хорооны дарга
|[[Хүрэлбаатарын Булгантуяа]]
|2023 оны 1-4 сар
|-
|[[Буяагийн Тулга]]
|2023 оны 4 сар - 2024
|}

== 2024-2025 оны Л.Оюун-Эрдэнийн тэргүүлсэн Монгол улсын засгийн газар&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |last=iKon.mn |first=А. Ням-Өлзий |date=2024-07-10 |title=Засгийн газрын тэргүүн танхимын сайд нараа УИХ-д танилцууллаа |url=https://ikon.mn/n/36tu |access-date=2024-07-11 |website=ikon.mn |language=en}}&lt;/ref&gt; ==

{| class=&quot;wikitable mw-collapsible&quot;
|+Засгийн газрын сайд нар&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Засгийн газрын гишүүд тангараг өргөлөө |url=https://www.parliament.mn/nn/62682/ |access-date=2025-06-04 |website=Parliament.mn - Монгол Улсын Их Хурал |language=mn-MN}}&lt;/ref&gt;
!№
!Албан тушаал||Нэр
!Ажилласан 
хугацаа
!Нам, эвсэл
|-
|1
|[[Монгол Улсын Ерөнхий Сайд|Монгол Улсын Ерөнхий сайд]]||'''[[Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэ]]'''
|2024 оны 7 сарын 05 - 2025 оны 6 сарын 3|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#FFE8E8&quot; |МАН
|-
|2
|Тэргүүн шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг, хөгжлийн сайд&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |last=Эрдэнэзаяа |first=Б. |date=2024-07-10 |title=Шинээр томилогдсон сайд нар тамгаа хүлээн авлаа {{!}} News.MN |url=https://news.mn/r/2738293/ |access-date=2024-07-11|website=News.MN - Мэдээллийн эх сурвалж |language=mn}}&lt;/ref&gt;||[[Лувсаннямын Гантөмөр|'''Лувсаннямын Гантөмөр''']]
| rowspan=&quot;21&quot; |2024 оны 7 сарын 10 - 2025 оны 6 сарын 3|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#2050bd&quot; |АН
|-
|3
|Онцгой байдлын алба хариуцсан Шадар Сайд||'''[[Сайнбуянгийн Амарсайхан|Сайнбуяны Амарсайхан]]'''|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#FFE8E8&quot; |МАН
|-
|4
|Худалдан авах, хөрөнгө оруулалт, өрсөлдөөн хариуцсан Шадар Сайд||[[Тогмидын Доржханд|'''Тогмидын Доржханд''']]|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#8d40c0&quot; |ХҮН
|-
|5
|[[Монгол улсын Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар|Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга]]||[[Ням-Осорын Учрал|'''Ням-Осорын Учрал''']]|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#FFE8E8&quot; |МАН
|-
|6
|[[Гадаад харилцааны яам (Монгол)|Гадаад харилцааны яам]]||[[Батмөнхийн Батцэцэг|'''Батмөнхийн Батцэцэг''']]|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#FFE8E8&quot; |МАН
|-
|7
|[[Сангийн яам (Монгол)|Сангийн яам]]||'''[[Болдын Жавхлан]]'''|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#FFE8E8&quot; |МАН
|-
|8
|[[Хууль зүйн, дотоод хэргийн яам (Монгол)|Хууль зүй, дотоод хэргийн яам]]||'''[[Оюунсайханы Алтангэрэл]]'''|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#2050bd&quot; |АН
|-
|9
|[[Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам (Монгол)|Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн яам]]||[[Салдангийн Одонтуяа|'''Салдангийн Одонтуяа''']]|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#2050bd&quot; |АН
|-
|10
|[[Батлан хамгаалах яам (Монгол)|Батлан хамгаалах яам]]||[[Сандагийн Бямбацогт|'''Сандагийн Бямбацогт''']]|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#FFE8E8&quot; |МАН
|-
|11
|[[Боловсрол, шинжлэх ухааны яам (Монгол)|Боловсролын яам]]||'''[[Пүрэвсүрэнгийн Наранбаяр]]'''|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#8d40c0&quot; |ХҮН
|-
|12
|[[Барилга, хот байгуулалтын яам (Монгол)|Хот байгуулалт, барилга, орон сууцжуулалтын яам]]||'''[[Жамбын Батсуурь]]'''|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#2050bd&quot; |АН
|-
|13
|[[Зам тээврийн хөгжлийн яам (Монгол)|Зам тээврийн яам]]||'''[[Борхүүгийн Дэлгэрсайхан]]'''|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#FFE8E8&quot; |МАН
|-
|14
|[[Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам (Монгол)|Гэр бүл, нийгмийн хамгааллын яам]]||'''[[Лувсанцэрэнгийн Энх-Амгалан]]'''|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#FFE8E8&quot; |МАН
|-
|15
|[[Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам (Монгол)|Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам]]||'''[[Жадамбаагийн Энхбаяр|Жадамбагийн Энхбаяр]]'''|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#FFE8E8&quot; |МАН
|-
|16
|[[Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яам (Монгол)|Аж Үйлдвэр, эрдэс баялгийн яам]]||'''[[Цэвэгдоржийн Туваан]]'''|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#2050bd&quot; |АН
|-
|17
|[[Эрчим хүчний яам (Монгол)|Эрчим хүчний яам]]||'''[[Баттогтохын Чойжилсүрэн]]'''|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#FFE8E8&quot; |МАН
|-
|18
|[[Соёлын яам (Монгол)|Аялал жуулчлал, Соёл, Спорт, Залуучуудын яам]]||[[Чинбатын Номин|'''Чинбатын Номин''']]|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#FFE8E8&quot; |МАН
|-
|20
|[[Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яам (Монгол)|Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам]]||'''[[Цэндийн Баатархүү]]'''|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#2050bd&quot; |АН
|-
|21
|Монгол Улсын сайд, Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хорооны дарга||'''[[Эрдэнэбилэгийн Одбаяр]]'''|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#2050bd&quot; |АН
|-
|22
|Монгол Улсын сайд, 20 минутын хот төслийн Үндэсний хорооны дарга||'''[[Равжихын Эрдэнэбүрэн]]'''|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#2050bd&quot; |АН
|-
|23
|Монгол Улсын сайд, Боомтын сэргэлтийн Үндэсний хорооны дарга||[[Буяагийн Тулга|'''Буяагийн Тулга''']]|| align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#FFE8E8&quot; |МАН
|-
|}

== Мөн үзэх ==

* [[Монгол Улсын Засгийн Газар]]

== Эшлэл ==
&lt;references /&gt;
[[Ангилал:Засгийн газар]]
[[Ангилал:Монголын засгийн газар]]</text>
      <sha1>qxz3tq8f4pmf9i0df8j00j8esi7df6t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шиндлерийн жагсаалт (кино)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>134777</id>
    <revision>
      <id>823053</id>
      <parentid>822993</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T03:14:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Zorigt moved page [[Шиндлерын жагсаалт (кино)]] to [[Шиндлерийн жагсаалт (кино)]] without leaving a redirect</comment>
      <origin>822993</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13909" sha1="9tygvysogtzoq5zh4q2b2byqqy5lo5o" xml:space="preserve">[[Файл:Steven Spielberg by Gage Skidmore.jpg|thumb|Кино найруулагч Стивен Спилберг]]
'''Шиндлерын жагсаалт''' ([[Англи хэл|англи]]. ''Schindler's List'') -1993 онд [[Стивен Спилберг|Стивен Спилбергийн]] Томас Кенеали ([[Англи хэл|англи]]. Thomas Michael Keneally)-гийн &quot;Шиндлерийн авдар&quot; ([[Англи хэл|англи]]. ''Schindler's Ark)'' романаас сэдэвлэн найруулсан түүхэн драмын уран сайхны кино юм. Энэ кинонд [[Холокост|Холокостод]] Польшийн мянга гаруй еврейчүүдийг бодит үхлээс аварсан Германы бизнесмэн, [[Германы Үндэсний Социалист Ажилчны Нам]] (фашист) -ын гишүүн [[Оскар Шиндлер|Оскар Шиндлерийн]] бодит түүхийг өгүүлдэг байна. 
[[Файл:Schindlers Liste logo de.svg|thumb|341x341px]]
&quot;Шиндлерийн жагсаалт&quot; кино 1993 оны 11-р сарын 30-нд АНУ-ын [[Вашингтон (хот)|Вашингтонд]] нээлтээ хийсэн бөгөөд 1993 оны 12-р сарын 15-нд АНУ-д, 12-р сарын 25-нд Канадад өргөн олон нийтэд үзүүлж эхэлсэн байна. 

Уг кино нь мөн л ашгийн дээд амжилтыг үзүүлж, 22 сая долларын өртөгтэй байсан бол дэлхий даяар 322.2 сая долларын орлого олсон байна. Тус кино 1994 оны 3-р сарын 21-нд болсон 66 дахь удаагийн [[Оскарын шагнал|Оскарын шагналд]] 12 шагналд нэр дэвшиж &quot;Шилдэг кино&quot;, &quot;Шилдэг найруулагч&quot; (С.Спилберг), &quot;Шилдэг зохицсон кино зохиол&quot;, &quot;Шилдэг киноны хөгжим&quot; зэрэг 7 шагналыг хүртсэн байна. 

2004 онд [[АНУ-ын Конгрессын номын сан]] уг киног &quot;соёл, түүх, гоо зүйн хувьд чухал ач холбогдолтой&quot; гэж үзээд АНУ-ын Үндэсний кино бүртгэлд албан ёсоор авч хадгалуулахаар сонгосон байна.

== Киноны үйл явдал ==
Польш, 1939 он. Нацист командлалын шийдвэрийн дагуу Польшийн бүх еврейчүүдийг томоохон хотуудад цугларч бүртгүүлсэний дараа бүх еврейчүүд гетто руу нүүх ёстой болжээ.

Германы бизнесмен [[Оскар Шиндлер]] паалантай бүтээгдэхүүний үйлдвэр байгуулахаар [[Краков]] хотод иржээ. Шиндлер Германы армийн ахлах  цолтнууд болон фашист намын цэрэгжсэн байгууллага болох &quot;СС&quot;-ийнханыг ресторанд дуучид, бүжигчдийн хамт тансаг оройн зоог барьж хурдан найзууд болдог байна. Улмаар санаачилагтай Оскарын халаасанд бүх хэрэгцээт зөвшөөрлүүд орж ирэв. Ингээд санхүүжилт олж, ажилчдын цуглуулж үйлдвэрлэлээ нээх л үлджээ. 

Шиндлер баян еврейчүүдэд татгалзахааргүй санал тавьж мөнгө авдаг (Германчуудын тавьсан хоригийн улмаас тэд өөрсдөө мөнгөө эргэлтэд оруулж чадахгүй байсан), хариуд нь чинээлэг баян еврейчүүд барааг нь авч өөр бараагаар сольж авдаг болжээ. Шиндлер үйлдвэрийн удирдлагыг Еврейн зөвлөлийн орон нутгийн гишүүн Ицхак Штерн-д даатгажээ. Тэр Шиндлерийн төлөө ажиллах хүсэл эрмэлзэлгүй ч геттогоос хааяа гарах бөгөөд нутаг нэгтнүүддээ ямар нэгэн байдлаар туслахаас өөр арга байгаагүй юм.

Олон еврейчүүд Шиндлерын үйлдвэрт ажиллах дуртай байдаг, учир нь энэ нь тэдэнд геттог хэсэг хугацаанд орхих боломжийг олгодог байв. Еврейчүүдийг ажилд авахын тулд Штерн техникийн мэргэжилтэй гэсэн баримт бичгийг хуурамчаар үйлдэхэд тусалдаг. 

Шиндлерийн чадварлаг удирдлага болон армийн дээд удирдлагын найз нөхөд, үйлдвэрлэлийг зохион байгуулсан Штерн нар дэмжлэгээр  үйлдвэр хурдан эрч хүчээ авав. Оскар Шиндлер ихээхэн мөнгөтэй болов. Тэрээр эхнэр Эмилия даа:  дайн бол аливаа бизнесийн хөдөлгөгч хүч  бөгөөд түүний хөгжил цэцэглэлтийн найдвартай баталгаа юм гэдэг.

Краковт СС-ийн офицер Амон Гёт ирж геттогийн еврейчүүдийг Плашовын хорих лагерьт хорьдог байна. Энэ үйл явцын үед Шиндлер адал явдал хайгч зөвхөн мөнгөний төлөө байсан түүнийг хүнлэг болох хувьслын эхлэл болжээ. Шиндлер Гёт болон бусад СС-ийн офицеруудын дэмжлэгийг авахын тулд тэдэнтэй найрсаг дотно харилцаатай байхыг хичээдэг. 

Гёт Плашовын хорих лагерийг хааж, тэнд байсан еврейчүүдийг [[Аушвиц|Освенцим]] (Аушвиц) руу явуулж устгах тушаал авдаг. Шиндлер хээл хахууль өгч  Гёт-д &quot;өөрийн үйлдвэрийн&quot; ажилчдаа амьд үлдээхийг ятгаж, Чехословак дахь төрөлх хот болох Цвиттау-Бриннлиц дахь шинэ үйлдвэрт ажилтнуудаа ажлуулна гэдэг. Шиндлер, Штерн нар Освенцим руу явуулахгүй үлдээх ёстой ажилчдын нэрсийн жагсаалтыг гаргадаг байна.

Шиндлерийн үйлдвэрийн ажилчдын дийлэнх хэсэг нь Цвиттау-Бринлиц рүү амжилттай хүрсэн боловч эмэгтэйчүүд бөгөөд хүүхэд тээвэрлэсэн галт тэргийг Освенцим руу андуурч илгээжээ. Шиндлер өндөр албан тушаалтай цэргийн хүнд авлига өгснөөр тэднийг аварч чаддаг байна. 

Шиндлер олсон бүх мөнгөө үйлдвэрээ хамгаалж байсан нацист офицеруудад авлига өгөхөд зарцуулдаг. [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн|Дэлхийн 2-р дайн]] Герман бууж өгөхөд түүний мөнгө дуусдаг юм. Дайны дараа Польшийн шүүх Амон Гётыг дүүжлэв.

Шиндлер &quot;нацист ба боолын эзэн&quot;-ийн хувьд давшилж буй [[Улаан Арми|Улаан армиас]] зугтах ёстой болов. Үйлдвэрийнх нь ажилчид түүнтэй салах ёс гүйцэтгэх үеэр түүнд Шиндлерийн үйлдлийг тайлбарласан захидал өгч, &quot;Хэн нэгний амийг аварсан хүн бүх дэлхийг аварна&quot; гэсэн бичээстэй алтан бөгж (хоригдолдуудын нэгнийх нь шүднээс цутгасан) бэлэглэжээ&quot;.

Өглөө нь ирсэн Зөвлөлтийн офицер еврейчүүдийг чөлөөтэй боллоо гэж зарлав. Еврейчүүд идэх хоолны эрэлд хамгийн ойрын хот руу явдаг. Энэ зураг нь Шиндлерийн аварсан еврейчүүдийн орчин үеийн бичлэг болж өөрчлөгддөг байна.

== Кино бүтсэн түүх ==
Шиндлерийн аварсан еврейчүүдийн нэг Полдек Пфефферберг аврагчийнхаа тухай дэлхий дахинд хэлж ярих нь түүний амьдралын гэгээн даалгавар гэж үздэг байв. 1963 онд кино бүтээх анхны оролдлого бүтэлгүйтэв. Шиндлерийн тухай бүтэлгүйтсэн киноны зохиолыг америкийн кино зохиолч Ховард Кох бичжээ.

1982 онд Пфеффербергтэй уулзсаны дараа Томас Кенеали &quot;Шиндлерийн авдар&quot; номоо хэвлүүлсэн. Америкийн MCA корпорацын ерөнхийлөгч (үүнд Universal студи багтдаг) Сид Шейнберг Стивен Спилбергт номыг илгээжээ. Спилберг уг романыг сонирхож, Юниверсал киноны эрхийг авчээ. Гэсэн хэдий ч 1983 онд Пфефферберг зураг авалт хэзээ эхлэхийг асуухад Спилберг &quot;10 жилийн дараа&quot; гэж хариулжээ. Эцэст нь тэр санаагаа орхиж чадсангүй тээж явсаар хийх ёстой гэх дүгэлтэд хүрчээ. 

Алдарт найруулагч, кино жүжгийн зохиолч Билли Уайлдер зохиолын анхны хувилбарыг бүтээхэд оролцсон бөгөөд төслийн эхний үе шатанд тэр бүр найруулагчаар ажиллаж байжээ. Энэ киноны найруулагчаар Спилбергийг ажиллахыг ятгасан хүн бол Билли Уайлдер юм.

Краковын гетто татан буугдаж буй дүр зураг зохиолын зөвхөн нэг хуудсыг эзэлжээ. Спилберг үүнийг 20 хуудас болгон өргөжүүлж, дэлгэцийн цагийг 20 минут болгосон. Тэгээд тэр үйл явдлын гэрчүүдийн ярианд үндэслэн үүнийг бүтээсэн. Спилберг Освенцимд зураг авалт хийх зөвшөөрөл авч чадаагүй тул хорих лагерийг бүрэн дуурайлган хийж зураг авалт хийжээ. 

Зураг авалтын үеэр ямар ч ногоон өнгө хэрэглэж болохгүй, учир нь хар цагаан хальсан дээр өнгө нь тийм ч сайн харагддаггүй. Киноны бараг 40%-ийг гар аппаратаар авсан.

20,000 хүний хувцас өмсөхийн тулд хувцасны загвар зохион бүтээгч Польшид студи дайны үеийн хувцас худалдаж авахыг хүсч буй зар сурталчилгааг байрлуулжээ. 1990-ээд оны эхээр Польшийн эдийн засгийн байдал нэлээд хүнд байсан тул нутгийн иргэд 1930-1940-өөд оны үеийн хувцас хунараа заржээ. 

Зураг авалт 72 хоног үргэлжилж төлөвлөсөн хугацаанаасаа 4 хоногийн өмнө дууссан байна.

Энэ кино нь Спилберг, польш зураглаач [[Януш Камински]] хоёрын хамтын ажиллагааны эхлэл болсон юм. Спилбергийн найруулсан дараагийн бүх киноны зураг авалтыг зөвхөн тэр хийсэн байна. 

Киноны хөгжмийн гол сэдвийг алдарт хийлч [[Ицхак Перлман]] ([[Англи хэл|англи]]. ''Itzhak Perlman'', [[Еврей хэл|еврей]]. יצחק פרלמן‎) хийл хөгжим дээр тоглосон. Соло кларнет хэсгүүдийг израилийн алдарт кларнет тоглогч [[Гиора Фейдман]] тоголдог. 

== Гол дүрүүд ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Жүжигчин
!Дүр
|-
|[[Лиам Нисон]]
|Оскар Шиндлер
|-
|[[Бен Кингсли]]
|Ицхак Штерн
|-
|[[Рэйф Файнс]]
|Амон Гёт
|-
|[[Кэролайн Гудолл]]
|Эмилия Шиндлер
|-
|[[Жонатан Сегал]]
|Полдек Пфефферберг
|-
|Эмбет Дэвидц
|Хелен Хирш
|-
|Марк Иванир
|Марсель Голдберг
|-
|Эзра Даган
|&lt;small&gt;рабби&lt;/small&gt; Менеша Левартов
|-
|[[Анжей Северин]]
|Юлиан Шернер
|-
|Этель Шиц
|&lt;small&gt;женщина из гетто&lt;/small&gt;
|-
|[[Павел Делонг]]
|Долек Хоровиц
|-
|[[Беатриче Макола]]
|Ингрид
|-
|Ганс-Михаэль Реберг
|Рудольф Хёсс
|}</text>
      <sha1>9tygvysogtzoq5zh4q2b2byqqy5lo5o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823054</id>
      <parentid>823053</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T03:18:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <origin>823054</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13842" sha1="7xi2rjuz2wcn07rmadui18izfqlg5z4" xml:space="preserve">[[Файл:Steven Spielberg by Gage Skidmore.jpg|thumb|Кино найруулагч Стивен Спилберг]]
'''Шиндлерийн жагсаалт''' ([[Англи хэл|англи]]. ''Schindler's List'') -1993 онд Томас Кенеали ([[Англи хэл|англи]]. Thomas Michael Keneally)-гийн &quot;Шиндлерийн авдар&quot; ([[Англи хэл|англи]]. ''Schindler's Ark)'' романаас сэдэвлэн [[Стивен Спилберг]] найруулсан түүхэн драмын уран сайхны кино юм. Энэ кинонд [[Холокост|Холокостод]] Польшийн мянга гаруй еврейчүүдийг бодит үхлээс аварсан Германы бизнесмэн, [[Германы Үндэсний Социалист Ажилчны Нам]] (фашист) -ын гишүүн [[Оскар Шиндлер|Оскар Шиндлерийн]] бодит түүхийг өгүүлдэг байна. 
[[Файл:Schindlers Liste logo de.svg|thumb|341x341px]]
&quot;Шиндлерийн жагсаалт&quot; кино 1993 оны 11-р сарын 30-нд АНУ-ын [[Вашингтон (хот)|Вашингтонд]] нээлтээ хийсэн бөгөөд 1993 оны 12-р сарын 15-нд АНУ-д, 12-р сарын 25-нд Канадад өргөн олон нийтэд үзүүлж эхэлсэн байна. 

Уг кино нь мөн л ашгийн дээд амжилтыг үзүүлж, 22 сая долларын өртөгтэй байсан бол дэлхий даяар 322.2 сая долларын орлого олсон байна. Тус кино 1994 оны 3-р сарын 21-нд болсон 66 дахь удаагийн [[Оскарын шагнал|Оскарын шагналд]] 12 шагналд нэр дэвшиж &quot;Шилдэг кино&quot;, &quot;Шилдэг найруулагч&quot; (С.Спилберг), &quot;Шилдэг зохицсон кино зохиол&quot;, &quot;Шилдэг киноны хөгжим&quot; зэрэг 7 шагналыг хүртсэн байна. 

2004 онд [[АНУ-ын Конгрессын номын сан]] уг киног &quot;соёл, түүх, гоо зүйн хувьд чухал ач холбогдолтой&quot; гэж үзээд АНУ-ын Үндэсний кино бүртгэлд албан ёсоор авч хадгалуулахаар сонгосон байна.

== Киноны үйл явдал ==
Польш, 1939 он. Нацист командлалын шийдвэрийн дагуу Польшийн бүх еврейчүүд томоохон хотуудад цугларч бүртгүүлсний дараа гетто руу нүүх ёстой болжээ.

Германы бизнесмен [[Оскар Шиндлер]] паалантай бүтээгдэхүүний үйлдвэр байгуулахаар [[Краков]] хотод иржээ. Шиндлер Германы армийн ахлах цолтнууд болон фашист намын цэрэгжсэн байгууллага болох &quot;СС&quot;-ийнханыг ресторанд дуучид, бүжигчдийн хамт тансаг оройн зоог барьж хурдан найзууд болдог байна. Улмаар санаачилгатай Оскарын халаасанд бүх хэрэгцээт зөвшөөрлүүд орж ирэв. Ингээд санхүүжилт олж, ажилчдын цуглуулж үйлдвэрлэлээ нээх л үлджээ. 

Шиндлер баян еврейчүүдэд татгалзахааргүй санал тавьж мөнгө авдаг (Германчуудын тавьсан хоригийн улмаас тэд өөрсдөө мөнгөө эргэлтэд оруулж чадахгүй байсан), хариуд нь чинээлэг баян еврейчүүд барааг нь авч өөр бараагаар сольж авдаг болжээ. Шиндлер үйлдвэрийн удирдлагыг Еврейн зөвлөлийн орон нутгийн гишүүн Ицхак Штернд даатгажээ. Тэр Шиндлерийн төлөө ажиллах хүсэл эрмэлзэлгүй ч геттогоос хааяа гарах бөгөөд нутаг нэгтнүүддээ ямар нэгэн байдлаар туслахаас өөр арга байгаагүй юм.

Олон еврейчүүд Шиндлерийн үйлдвэрт ажиллах дуртай байдаг, учир нь энэ нь тэдэнд геттог хэсэг хугацаанд орхих боломжийг олгодог байв. Еврейчүүдийг ажилд авахын тулд Штерн техникийн мэргэжилтэй гэсэн баримт бичгийг хуурамчаар үйлдэхэд тусалдаг. 

Шиндлерийн чадварлаг удирдлага болон армийн дээд удирдлагын найз нөхөд, үйлдвэрлэлийг зохион байгуулсан Штерн нар дэмжлэгээр үйлдвэр хурдан эрч хүчээ авав. Оскар Шиндлер ихээхэн мөнгөтэй болов. Тэрээр эхнэр Эмилиядаа: &quot;Дайн бол аливаа бизнесийн хөдөлгөгч хүч бөгөөд түүний хөгжил цэцэглэлтийн найдвартай баталгаа юм&quot; гэдэг.

Краковт СС-ийн офицер Амон Гёт ирж геттогийн еврейчүүдийг Плашовын хорих лагерьт хорьдог байна. Энэ үйл явцын үед Шиндлер адал явдал хайгч зөвхөн мөнгөний төлөө байсан түүнийг хүнлэг болох хувьслын эхлэл болжээ. Шиндлер Гёт болон бусад СС-ийн офицеруудын дэмжлэгийг авахын тулд тэдэнтэй найрсаг дотно харилцаатай байхыг хичээдэг. 

Гёт Плашовын хорих лагерийг хааж, тэнд байсан еврейчүүдийг [[Аушвиц|Освенцим]] (Аушвиц) руу явуулж устгах тушаал авдаг. Шиндлер хээл хахууль өгч Гёт-д &quot;өөрийн үйлдвэрийн&quot; ажилчдаа амьд үлдээхийг ятгаж, Чехословак дахь төрөлх хот болох Цвиттау-Бриннлиц дахь шинэ үйлдвэрт ажилтнуудаа ажиллуулна гэдэг. Шиндлер, Штерн нар Освенцим руу явуулахгүй үлдээх ёстой ажилчдын нэрсийн жагсаалтыг гаргадаг байна.

Шиндлерийн үйлдвэрийн ажилчдын дийлэнх хэсэг нь Цвиттау-Бринлиц рүү амжилттай хүрсэн боловч эмэгтэйчүүд бөгөөд хүүхэд тээвэрлэсэн галт тэргийг Освенцим руу андуурч илгээжээ. Шиндлер өндөр албан тушаалтай цэргийн хүнд авлига өгснөөр тэднийг аварч чаддаг байна. 

Шиндлер олсон бүх мөнгөө үйлдвэрээ хамгаалж байсан нацист офицеруудад авлига өгөхөд зарцуулдаг. [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн|Дэлхийн 2-р дайн]] Герман бууж өгөхөд түүний мөнгө дуусдаг юм. Дайны дараа Польшийн шүүх Амон Гётыг дүүжлэв.

Шиндлер &quot;нацист ба боолын эзэн&quot;-ийн хувьд давшилж буй [[Улаан Арми|Улаан армиас]] зугтах ёстой болов. Үйлдвэрийнх нь ажилчид түүнтэй салах ёс гүйцэтгэх үеэр түүнд Шиндлерийн үйлдлийг тайлбарласан захидал өгч, &quot;Хэн нэгний амийг аварсан хүн бүх дэлхийг аварна&quot; гэсэн бичээстэй алтан бөгж (хоригдлуудын нэгнийх нь шүднээс цутгасан) бэлэглэжээ&quot;.

Өглөө нь ирсэн Зөвлөлтийн офицер еврейчүүдийг чөлөөтэй боллоо гэж зарлав. Еврейчүүд идэх хоолны эрэлд хамгийн ойрын хот руу явдаг. Энэ зураг нь Шиндлерийн аварсан еврейчүүдийн орчин үеийн бичлэг болж өөрчлөгддөг байна.

== Кино бүтсэн түүх ==
Шиндлерийн аварсан еврейчүүдийн нэг Полдек Пфефферберг аврагчийнхаа тухай дэлхий дахинд хэлж ярих нь түүний амьдралын гэгээн даалгавар гэж үздэг байв. 1963 онд кино бүтээх анхны оролдлого бүтэлгүйтэв. Шиндлерийн тухай бүтэлгүйтсэн киноны зохиолыг америкийн кино зохиолч Ховард Кох бичжээ.

1982 онд Пфеффербергтэй уулзсаны дараа Томас Кенеали &quot;Шиндлерийн авдар&quot; номоо хэвлүүлсэн. Америкийн MCA корпорацын ерөнхийлөгч (үүнд Universal студи багтдаг) Сид Шейнберг Стивен Спилбергт номыг илгээжээ. Спилберг уг романыг сонирхож, Юниверсал киноны эрхийг авчээ. Гэсэн хэдий ч 1983 онд Пфефферберг зураг авалт хэзээ эхлэхийг асуухад Спилберг &quot;10 жилийн дараа&quot; гэж хариулжээ. Эцэст нь тэр санаагаа орхиж чадсангүй тээж явсаар хийх ёстой гэх дүгнэлтэд хүрчээ. 

Алдарт найруулагч, кино жүжгийн зохиолч Билли Уайлдер зохиолын анхны хувилбарыг бүтээхэд оролцсон бөгөөд төслийн эхний үе шатанд тэр бүр найруулагчаар ажиллаж байжээ. Энэ киноны найруулагчаар Спилбергийг ажиллахыг ятгасан хүн бол Билли Уайлдер юм.

Краковын гетто татан буугдаж буй дүр зураг зохиолын зөвхөн нэг хуудсыг эзэлжээ. Спилберг үүнийг 20 хуудас болгон өргөжүүлж, дэлгэцийн цагийг 20 минут болгосон. Тэгээд тэр үйл явдлын гэрчүүдийн ярианд үндэслэн үүнийг бүтээсэн. Спилберг Освенцимд зураг авалт хийх зөвшөөрөл авч чадаагүй тул хорих лагерийг бүрэн дуурайлган хийж зураг авалт хийжээ. 

Зураг авалтын үеэр ямар ч ногоон өнгө хэрэглэж болохгүй, учир нь хар цагаан хальсан дээр өнгө нь тийм ч сайн харагддаггүй. Киноны бараг 40%-ийг гар аппаратаар авсан.

20,000 хүний хувцас өмсөхийн тулд хувцасны загвар зохион бүтээгч Польшид студи дайны үеийн хувцас худалдаж авахыг хүсэж буй зар сурталчилгааг байрлуулжээ. 1990-ээд оны эхээр Польшийн эдийн засгийн байдал нэлээд хүнд байсан тул нутгийн иргэд 1930-1940-өөд оны үеийн хувцас хунараа заржээ. 

Зураг авалт 72 хоног үргэлжилж төлөвлөсөн хугацаанаасаа 4 хоногийн өмнө дууссан байна.

Энэ кино нь Спилберг, польш зураглаач [[Януш Камински]] хоёрын хамтын ажиллагааны эхлэл болсон юм. Спилбергийн найруулсан дараагийн бүх киноны зураг авалтыг зөвхөн тэр хийсэн байна. 

Киноны хөгжмийн гол сэдвийг алдарт хийлч [[Ицхак Перлман]] ([[Англи хэл|англи]]. ''Itzhak Perlman'', [[Еврей хэл|еврей]]. יצחק פרלמן‎) хийл хөгжим дээр тоглосон. Соло кларнет хэсгүүдийг израилийн алдарт кларнет тоглогч [[Гиора Фейдман]] тоголдог. 

== Гол дүрүүд ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Жүжигчин
!Дүр
|-
|[[Лиам Нисон]]
|Оскар Шиндлер
|-
|[[Бен Кингсли]]
|Ицхак Штерн
|-
|[[Рэйф Файнс]]
|Амон Гёт
|-
|[[Кэролайн Гудолл]]
|Эмилия Шиндлер
|-
|[[Жонатан Сегал]]
|Полдек Пфефферберг
|-
|Эмбет Дэвидц
|Хелен Хирш
|-
|Марк Иванир
|Марсель Голдберг
|-
|Эзра Даган
|&lt;small&gt;рабби&lt;/small&gt; Менеша Левартов
|-
|[[Анжей Северин]]
|Юлиан Шернер
|-
|Этель Шиц
|&lt;small&gt;женщина из гетто&lt;/small&gt;
|-
|[[Павел Делонг]]
|Долек Хоровиц
|-
|[[Беатриче Макола]]
|Ингрид
|-
|Ганс-Михаэль Реберг
|Рудольф Хёсс
|}</text>
      <sha1>7xi2rjuz2wcn07rmadui18izfqlg5z4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шавкат Мирзиёев</title>
    <ns>0</ns>
    <id>135270</id>
    <revision>
      <id>823018</id>
      <parentid>822949</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T15:48:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823018</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3941" sha1="dfkkeu1n1juw1cmkr80ie8r6k5fonuu" xml:space="preserve">[[Файл:Shavkat Mirziyoyev official portrait (cropped).jpg|thumb|Шавкат Мирзиёев]]
'''Шавкат Миромонович Мирзиёев''' ([[Узбек хэл|узбек]]. ''Shavkat Miromonovich Mirziyoyev''; 1957 оны 7-р сарын 24-нд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ын Бүгд найрамдах Зөвлөлт Узбек Улсын Жизак мужийн Заамин тосгонд төрсөн) — [[Узбекистан|Узбекистаны]] төрийн болон улс төрийн зүтгэлтэн. 2016 оны 12-р сарын 14-нөөс Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгч, Узбекистаны Зэвсэгт хүчний Дээд Ерөнхий Командлагч. 

Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхий сайд (2003 оны 12-р сарын 12-ноос 2016 оны 12-р сарын 14-нд). Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгчийн үүрэг гүйцэтгэгч (2016 оны 9-р сарын 8-наас -12-р сарын 14 хүртэл) байсан.

Мирзиёевийн ерөнхийлөгчийн албан тушаал очоод Узбекистаны улс төр, эдийн засгийн тогтолцоонд олон либерал шинэчлэл хийж, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татаж, хөрш Төв Азийн орнуудтай харилцаагаа сайжруулж, улс төрийн хоригдлуудыг сулласан байна. 

2025 оны 6-р сарын 24-25-нд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн урилгаар Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгч Шавкат Мирзиёев [[Монгол Улс|Монгол Улсад]] төрийн айлчлал хийсэн.  

== Намтар ==
Заамин суурингийн орос хэлээр сургадаг 60-р дунд сургуульд сурч төгсөөд [[Ташкент]] руу явж, Ташкентын Усжуулалт, нөхөн сэргээлтийн дээд сургуульд элсэн орж, 1981 онд механик инженер мэргэжлээр төгссөн байна. Дээд сургуулиа төгсөөд төрөлх сургуульдаа үлдэж, 1981-1992 онд эхлээд бага эрдэм шинжилгээний ажилтнаар ажиллаж, дараа нь техникийн шинжлэх ухааны нэр эрдэмтний зэрэг хамгаалж, сургуулийнхаа тэргүүн проректороор ажиллаж байсан. 

1980-аад оны сүүлээр ЗХУ-ын Коммунист намд элссэн.

Тэрээр 2003 оны 12-р сарын 12-нд Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхий сайдаар томилогдсон. Энэ албан тушаалыг 2016 он хүртэл хашиж байхдаа Мирзиёев Бүгд найрамдах улсын нөлөө бүхий улс төрч болж чаджээ. 

2016 оны 12-р сарын 4-нд болсон Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Шавкат Мирзиеев 88,61% санал авч, 87,89% ирцтэйгээр ялалт байгуулсан. 12-р сарын 13-нд Сенатын тогтоолоор түүнийг Ерөнхий сайдын албан тушаалаас чөлөөлөөд 12-р сарын 14-нд тэрээр тангараг өргөж, Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгчийн албан тушаалыг хүлээн авсан байна. Тэрээр 2021 оны 10-р сард Ерөнхийлөгчөөр улиран сонгогдоод байна.</text>
      <sha1>dfkkeu1n1juw1cmkr80ie8r6k5fonuu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823034</id>
      <parentid>823018</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T01:54:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <origin>823034</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4321" sha1="5mtlwz5mool8f8gtmz5a1lsz63qrjb6" xml:space="preserve">[[Файл:Shavkat Mirziyoyev official portrait (cropped).jpg|thumb|Шавкат Мирзиёев]]
'''Шавкат Миромонович Мирзиёев''' ([[Узбек хэл|узбек]]. ''Shavkat Miromonovich Mirziyoyev''; 1957 оны 7-р сарын 24-нд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ын Бүгд найрамдах Зөвлөлт Узбек Улсын Жизак мужийн Заамин тосгонд төрсөн) — [[Узбекистан|Узбекистаны]] төрийн болон улс төрийн зүтгэлтэн. 2016 оны 12-р сарын 14-нөөс Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгч, Узбекистаны Зэвсэгт хүчний Дээд Ерөнхий Командлагч. 

Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхий сайд (2003 оны 12-р сарын 12-ноос 2016 оны 12-р сарын 14-нд). Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгчийн үүрэг гүйцэтгэгч (2016 оны 9-р сарын 8-наас -12-р сарын 14 хүртэл) байсан.

Мирзиёев ерөнхийлөгчийн албан тушаал хашихдаа Узбекистаны улс төр, эдийн засгийн тогтолцоонд олон либерал шинэчлэл хийж, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татаж, хөрш Төв Азийн орнуудтай харилцаагаа сайжруулж, улс төрийн хоригдлуудыг сулласан байна. 

2025 оны 6-р сарын 24-25-нд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн урилгаар Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгч Шавкат Мирзиёев [[Монгол Улс|Монгол Улсад]] төрийн айлчлал хийсэн.  

== Намтар ==
Заамин суурингийн орос хэлээр сургадаг 60-р дунд сургуульд сурч төгсөөд [[Ташкент]] руу явж, Ташкентын Усжуулалт, нөхөн сэргээлтийн дээд сургуульд элсэн орж, 1981 онд механик инженер мэргэжлээр төгссөн байна. Дээд сургуулиа төгсөөд төрөлх сургуульдаа үлдэж, 1981-1992 онд эхлээд бага эрдэм шинжилгээний ажилтнаар ажиллаж, дараа нь техникийн шинжлэх ухааны нэр эрдэмтний зэрэг хамгаалж, сургуулийнхаа тэргүүн проректороор ажиллаж байсан. 

1980-аад оны сүүлээр ЗХУ-ын Коммунист намд элссэн.

Тэрээр 2003 оны 12-р сарын 12-нд Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхий сайдаар томилогдсон. Энэ албан тушаалыг 2016 он хүртэл хашиж байхдаа Мирзиёев Бүгд найрамдах улсын нөлөө бүхий улс төрч болж чаджээ. 

2016 оны 12-р сарын 4-нд болсон Ерөнхийлөгчийн сонгууль 87,89% ирцтэйгээр болоход Шавкат Мирзиеев 88,61% санал авч ялалт байгуулсан. 12-р сарын 13-нд Сенатын тогтоолоор түүнийг Ерөнхий сайдын албан тушаалаас чөлөөлсний дараа 12-р сарын 14-нд тэрээр тангараг өргөж, Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгчийн албан тушаалыг хүлээн авсан байна. Тэрээр 2021 оны 10-р сард Ерөнхийлөгчөөр улиран сонгогдоод байна.

{{DEFAULTSORT:Мирзиёев, Шавкат}}
[[Ангилал:Узбекистаны ерөнхийлөгч]]
[[Ангилал:Узбекистаны ерөнхий сайд]]
[[Ангилал:Узбекистаны улс төрч]]
[[Ангилал:ЗХУ-ын Коммунист намын гишүүн]]
[[Ангилал:1957 онд төрсөн]]</text>
      <sha1>5mtlwz5mool8f8gtmz5a1lsz63qrjb6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Цэнддоогийн Хулан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140560</id>
    <revision>
      <id>823072</id>
      <parentid>822521</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T07:23:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganaahuu</username>
        <id>27277</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Холбоос үүсгэв</comment>
      <origin>823072</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2652" sha1="q7n78sixh2fmw7h9fb96xonnluelc8b" xml:space="preserve">'''Цэнддоогийн Хулан''' нь [[англи хэл]]&lt;nowiki/&gt;ний сургалттай [[Кингс кидс сургууль|Кингс Кидс сургуулийн]] захирал.

== Намтар ==
Ардын боловсролын тэргүүний ажилтан [[Доржийн Цэнддоо]], Монгол улсын гавьяат багш [[Жумбын Мягмарсүрэн|Жумбын Мягсарсүрэн]] нарын охин болж

=== Боловсрол ===

* 2010 он [[:en:Tongji_University|Тонгжи Их Сургууль]]- [[Олон улсын харилцаа]], [[Хятад хэл]] ([[Шанхай]], [[Хятад]])
* 2018 он [https://ihworld.com/learn/study-abroad/canada/ International House] - CELTA (Cambridge) - ([[Канад]])
* 2021 он [[:en:University_of_Exeter|University of Exeter]] - Боловсролын Удирдлага магистрант (Англи)

=== Ажилласан байдал ===
Ц.Хулан нь [[хүүхэд]] байхдаа [[Монголын Үндэсний Олон Нийтийн Телевиз|Монголын үндэсний телевиз]]&lt;nowiki/&gt;ээр анх удаа &quot;[[:en:Muzzy_in_Gondoland|Muzzy in Gondoland]]&quot; буюу [[Маззи (Muzzy)|Маззи]] нэрээр хоногшсон [[Хүүхэлдэйн кино|хүүхэлдэй]]&lt;nowiki/&gt;н дүрслэлтэй англи хэлний хичээл зааж байснаараа олонд танигдсан бөгөөд 26 ажлын туршлагатай. 

== Кингс Кидс сургууль ==
2024-2025 оны хичээлийн жилд 25 дахь хичээлийн жилээ хийж байгаа [[англи хэл]]&lt;nowiki/&gt;ний сургалттай “Кингс Кидс&quot; бүрэн дунд сургуулийн захирлаар ажиллаж байна. Тус сургууль нь 2017-2018 оны хичээлийн жилээс эхлэн манай сургууль [[Их Британи|Их Британийн]] IPC ([[:en:International_Primary_Curriculum|International Primary Curriculum]]), IMYC ([https://internationalcurriculum.com/international-curriculum/middle-years International Middle Years Curriculum]) буюу Олон Улсын Бага, Дунд ангийн хөтөлбөрүүдийг сургуульдаа хэрэгжүүлж эхэлжээ.

== Гавьяа Шагнал ==

* Боловсролын Тэргүүний Ажилтан

== Гадаад холбоос ==
[https://news.mn/r/209989/ Ц.Хулан англи хэл сурсан туршлагаа хуваалцана]
[[Ангилал:Багш]]</text>
      <sha1>q7n78sixh2fmw7h9fb96xonnluelc8b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823073</id>
      <parentid>823072</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T07:28:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <origin>823073</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2623" sha1="31v5cnwtjy01w9vsf7a2tgcd1g3po2t" xml:space="preserve">'''Цэнддоогийн Хулан''' нь [[англи хэл]]&lt;nowiki/&gt;ний сургалттай [[Кингс кидс сургууль|Кингс Кидс сургуулийн]] захирал.

== Намтар ==
Ардын боловсролын тэргүүний ажилтан [[Доржийн Цэнддоо]], Монгол улсын гавьяат багш [[Жумбын Мягмарсүрэн]] нарын охин болж төрсөн.

=== Боловсрол ===

* 2010 он [[:en:Tongji_University|Тонгжи Их Сургууль]]- [[Олон улсын харилцаа]], [[Хятад хэл]] ([[Шанхай]], [[Хятад]])
* 2018 он [https://ihworld.com/learn/study-abroad/canada/ International House] - CELTA (Cambridge) - ([[Канад]])
* 2021 он [[:en:University_of_Exeter|University of Exeter]] - Боловсролын Удирдлага магистрант (Англи)

=== Ажилласан байдал ===
Ц.Хулан нь [[хүүхэд]] байхдаа [[Монголын Үндэсний Олон Нийтийн Телевиз|Монголын үндэсний телевиз]]&lt;nowiki/&gt;ээр анх удаа &quot;[[:en:Muzzy_in_Gondoland|Muzzy in Gondoland]]&quot; буюу [[Маззи (Muzzy)|Маззи]] нэрээр хоногшсон [[Хүүхэлдэйн кино|хүүхэлдэй]]&lt;nowiki/&gt;н дүрслэлтэй англи хэлний хичээл зааж байснаараа олонд танигдсан бөгөөд 26 ажлын туршлагатай. 

== Кингс Кидс сургууль ==
Хулан өдгөө 2000 онд байгуулагдсан [[англи хэл]]&lt;nowiki/&gt;ний сургалттай “Кингс Кидс&quot; бүрэн дунд сургуулийн захирлаар ажиллаж байна. Тус сургууль нь 2017-2018 оны хичээлийн жилээс эхлэн [[Их Британи|Их Британийн]] IPC ([[:en:International_Primary_Curriculum|International Primary Curriculum]]), IMYC ([https://internationalcurriculum.com/international-curriculum/middle-years International Middle Years Curriculum]) буюу Олон Улсын Бага, Дунд ангийн хөтөлбөрүүдийг сургуульдаа хэрэгжүүлж эхэлжээ.

== Гавьяа Шагнал ==

* Боловсролын Тэргүүний Ажилтан

== Гадаад холбоос ==
[https://news.mn/r/209989/ Ц.Хулан англи хэл сурсан туршлагаа хуваалцана]

{{DEFAULTSORT:Хулан, Цэнддоогийн}}
[[Ангилал:Монголын багш]]</text>
      <sha1>31v5cnwtjy01w9vsf7a2tgcd1g3po2t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жиовани Монтекорвино</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140843</id>
    <revision>
      <id>823006</id>
      <timestamp>2025-06-25T13:52:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;'''Жовани Монтекорвино''' буюу '''Монтекорвины Жиовани''' ([[Итали хэл|итал.]] ''Giovanni da Montecorvino''; 1246 онд [[Итали|Италийн]] Кампаниа мужийн Монтекорвино-Ровелла хотод төрсөн— 1328 онд Бээжинд нас барсан) — Хятад, Энэтхэгт католик шашны эхлэлийг тавьсан Францискийн н...&quot;</comment>
      <origin>823006</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4333" sha1="ou22tid5ik0jjoqs6zhgxl66yz585ls" xml:space="preserve">'''Жовани Монтекорвино''' буюу '''Монтекорвины Жиовани''' ([[Итали хэл|итал.]] ''Giovanni da Montecorvino''; 1246 онд [[Итали|Италийн]] Кампаниа мужийн Монтекорвино-Ровелла хотод төрсөн— 1328 онд Бээжинд нас барсан) — Хятад, Энэтхэгт католик шашны эхлэлийг тавьсан Францискийн номлогч, аялагч. [[Бээжин]] дахь католик шашны анхны хамба лам.

== Намтар ==
Италийн өмнөд нутгийн уугуул Фра Жованни түүхэнд анх 1272 онд VIII Майкл Палеологоос сүмүүдийг нэгтгэх хэлэлцээр хийхээр Пап лам X Григорий руу илгээсэн үед гардаг. 1272-1289 онд тэрээр Ойрхи Дорнодод, ялангуяа [[Ил Хаант Улс|Ил]] [[Ил Хаант Улс|Хааны]] удмын Монголчуудын Персийн ордонд номлолын ажил явуулахаар Пап ламаас даалгаж байсан юм.

1289 онд Пап лам [[IV Николас]] Раббан Саума агуу [[Хубилай хаан|Хубилай хааны]] христийн шашинтнуудыг дэмжсэн гэдэгт итгүүлэн Жованнид агуу хаан, Ил Хаан, Татар Мурза, Арменийн хаан, Якобичуудын хамбад захидал илгээж, [[Марко Поло|Марко]] [[Марко Поло|Пологийн]] үед амьдарч байсан [[Юань Улс|Юань улс]] руу нүүхийг тушаажээ. Түүнтэй хамт Доминиканы Николас Пистоя, худалдаачин Пьетро ди Лукалонго нар явжээ. 

Уйгагүй аялагч Франциск 1294 онд Их хааны нийслэл [[Ханбалиг]] (Бээжин) хотод далайгаар хүрч, тэнд Хубилай хаан дөнгөж нас барж, Төмөр хаан ширээнд суусныг мэдсэн байна. тэрээр Бээжингийн несторианчуудын эсэргүүцлийг үл харгалзан номлолын идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж, Хятадад анхны католик сүмийг (1299) бариад, зургаан жилийн дараа эзэн хааны ордны яг эсрэг талд дахин нэг сүмийг босгосон байна. 

Жованнигийн 1305 оны 1-р сарын 8-наас 1306 оны 2-р сарын 13-ны хооронд эх орон руугаа бичсэн захидлуудаас үзэхэд тэрээр Хятадад 12 жил амьдрахдаа нутгийн хэлийг судалж, [[Шинэ Гэрээ]], [[Дуулал ном|Дуулал номыг]] хятад, монгол хэл рүү орчуулсан байна. 

1328 онд Жованниг нас барсны дараа католик сүм Хятадад үндсэрхэг үзэлтэй, харийнхныг үзэн ядах үзэлтэй [[Улаан алчууртны бослого|Улаан]] [[Улаан алчууртны бослого|алчууртны бослого]] хүртэл 40 жилийн турш оршин тогтнож байжээ. 1336 онд Ромын Пап лам [[XII Бенедикт]] Авиньон хотод Их хаанаас Генусын элч нарыг нарыг хүлээн авчээ. Шинэ хамба ламтай болох хүсэлтийн хариуд Бенедикт 1338 онд Хятад руу 50 шашны зүтгэлтэн илгээсэн бөгөөд 1353 онд тэдний нэг болох Жованни Мариньоли Юань улсын эзэн хаанаас Пап [[VI Иннокент|VI Иннокентийд]] илгээсэн захидлыг авчирч Ром руу буцаж ирж байжээ.

=== Эх сурвалж ===

* ''Lauren Arnold''. Princely Gifts and Papal Treasures: The Franciscan Mission to China and Its Influence on the Art of the West, 1250—1350. — Desiderata Press, 1999.</text>
      <sha1>ou22tid5ik0jjoqs6zhgxl66yz585ls</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Маракана цэнгэлдэх хүрээлэн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140844</id>
    <revision>
      <id>823007</id>
      <timestamp>2025-06-25T14:21:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;[[Файл:Maracana 2022.jpg|thumb|425x425px|Маракана цэнгэлдэх, 2022 он]] '''Маракана цэнгэлдэх хүрээлэн''' ([[Португал хэл|порт.]] ''Estádio do Maracanã''; албан ёсны нэр — '''«Жорнали́ста Ма́риу Фи́лью»''' ([[Португал хэл|порт.]] ''Estádio Jornalista Mário Filho'') —[[Бразил|Бразилийн]] хамгийн том багтаамжт...&quot;</comment>
      <origin>823007</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5543" sha1="b0kgkv4nnobf2gn93ctu9ol6c72gzyl" xml:space="preserve">[[Файл:Maracana 2022.jpg|thumb|425x425px|Маракана цэнгэлдэх, 2022 он]]
'''Маракана цэнгэлдэх хүрээлэн''' ([[Португал хэл|порт.]] ''Estádio do Maracanã''; албан ёсны нэр — '''«Жорнали́ста Ма́риу Фи́лью»''' ([[Португал хэл|порт.]] ''Estádio Jornalista Mário Filho'') —[[Бразил|Бразилийн]] хамгийн том багтаамжтай хөлбөмбөгийн цэнгэлдэх хүрээлэн. Өмнө Дэлхийн хамгийн их багтаамжтай цэнгэлдэх байсан. [[Рио-де-Жанейро]] хотод оршдог. 

&quot;[[Фламенго]]&quot;, &quot;[[Флуминенсе]]&quot; клубууд, мөн бүх үеийн [[Бразилийн хөлбөмбөгийн шигшээ баг|Бразилийн хөлбөмбөгийн шигшээ багийн]] гэрийн цэнгэлдэх хүрээлэн юм. 
[[Файл:Logo Maracanã Rio de Janeiro.png|thumb|291x291px|Маракана цэнгэлдэхийн таних тэмдэг.]]
Түүнчлэн, өмнө нь Маракана цэнгэлдэхэд &quot;Жэрал&quot; гэж нэрлэгддэг  хаалганы ард зогсож үздэг хэсэг байсан (энэ нь 200 мянга хүртэлх үзэгчийг багтаах боломжтой болгож байсан), хамгийн ядуу хөгжөөн дэмжигчид байрладаг, тасалбарын үнэ бэлгэдлийн шинж чанартай 1 доллар байсан бөгөөд энэ нь бараг бүх хүн дуртай багийнхаа тоглолтыг үзэх боломжийг олгодог байжээ. &quot;Жэрал&quot; нь Маракана дахь хамгийн ардчилсан газар гэж тооцогддог байсан бөгөөд Бразилийн хөлбөмбөгийн соёлын нэг хэсэг болж хувирсан юм. 2014 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний сэргээн босголтын үеэр [[Олон улсын хөлбөмбөгийн холбоо|FIFA]]-гаас цэнгэлдэх хүрээлэнд зөвхөн дугаарласан суудал байх ёстой гэсэн шаардлагын дагуу &quot;Жэрал&quot;-ыг үгүй болгосон түүхтэй.

Цэнгэлдэх хүрээлэн нь 296 бие засах газар, 17 цахилгаан шат, 12 цахилгаан явган шат, 60 кафетай. Талбай, индэр дээр болж буй үйл явдлыг 396 гэрэлтүүлгээр гэрэлтүүлж, 360 видео камер бүртгэж авдаг байна. Сүүлийн эгнээнээс тус бүр нь 100 м2 талбайтай дөрвөн электрон дэлгэц дээр тоглогчдын ойрын дүрсийг харж болно.

Цэнгэлдэхийн ойролцоох жижиг голын нэрээр Маракана цэнгэлдэх хүрээлэнг барих ажил [[1950 оны хөлбөмбөгийн ДАШТ|1950 оны]] [[1950 оны хөлбөмбөгийн ДАШТ|хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний]] бэлтгэлийн хүрээнд 1948 онд эхэлсэн. Гэвч 1965 он хүртэл бүрэн дуусаагүй бөгөөд сүүлд Бразилийн үндэсний цэнгэлдэх хүрээлэн болжээ.

Албан ёсны нэр нь &quot;Мариу Фильо&quot; нь төслийг амьдралд хэрэгжүүлсэн Бразилийн сэтгүүлчийг хүндэтгэн нэрлэжээ. Албан ёсны нээлт нь 1950 оны 6-р сард болсон бөгөөд Рио-де-Жанейро, Сан Пауло багуудын тоглолт энд болж, анхны гоолыг алдарт [[Диди]] буюу ''Валди́р Пере́йра'' оруулсан юм.

Сэргээн босголтын дараа Маракана цэнгэлдэх Өмнөд Америкийн хамгийн том цэнгэлдэх хүрээлэн гэсэн алдараа алдаж, дэлхийн хамгийн том 50 цэнгэлдэх хүрээлэнд ч багтаагүй юм. 2014 оны байдлаар Мараканагийн багтаамж 78,838 үзэгчтэй байсан бол ДАШТ-д зориулж ФИФА-гийн шаардлагаар 2014 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний гол талбайн суудлын тоог 73,531 болгон бууруулсан. Мөн цэнгэлдэх хүрээлэн шинэ хуванцар дээвэртэй болсон нь үзэгчдийн суудлыг бараг бүгдийг нь бүрхэх боломжтой болсон. 2014 оны ДАШТ-д зориулан Маракана цэнгэлдэхийг сэргээн засварлах ажлыг FIFA-гийн шаардлагын дагуу хийж, 480 сая ам.доллар зарцуулсан байна.

2016 онд Маракана цэнгэлдэх хүрээлэнд зуны Олимп, паралимпийн наадмын нээлт, хаалтын ёслолыг зохион байгуулсан. Цэнгэлдэх хүрээлэнд мөн Олимпийн хөлбөмбөгийн тэмцээний тоглолтууд болсон юм.</text>
      <sha1>b0kgkv4nnobf2gn93ctu9ol6c72gzyl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823008</id>
      <parentid>823007</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T14:24:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823008</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5556" sha1="0wjdrqi9hqnusezq4hcgdbgrn4un6nl" xml:space="preserve">[[Файл:Maracana 2022.jpg|thumb|425x425px|Маракана цэнгэлдэх, 2022 он]]
'''Маракана цэнгэлдэх хүрээлэн''' ([[Португал хэл|порт.]] ''Estádio do Maracanã''; албан ёсны нэр — '''«Жорнали́ста Ма́риу Фи́лью»''' ([[Португал хэл|порт.]] ''Estádio Jornalista Mário Filho'') —[[Бразил|Бразилийн]] хамгийн том багтаамжтай хөлбөмбөгийн цэнгэлдэх хүрээлэн. Өмнө Дэлхийн хамгийн их багтаамжтай цэнгэлдэх байсан. [[Рио-де-Жанейро]] хотод оршдог. 

&quot;[[Фламенго]]&quot;, &quot;[[Флуминенсе]]&quot; клубууд, мөн бүх үеийн [[Бразилын хөлбөмбөгийн шигшээ баг|Бразилын хөлбөмбөгийн үндэсний шигшээ багийн]] гэрийн цэнгэлдэх хүрээлэн юм. 
[[Файл:Logo Maracanã Rio de Janeiro.png|thumb|291x291px|Маракана цэнгэлдэхийн таних тэмдэг.]]
Түүнчлэн, өмнө нь Маракана цэнгэлдэхэд &quot;Жэрал&quot; гэж нэрлэгддэг  хаалганы ард зогсож үздэг хэсэг байсан (энэ нь 200 мянга хүртэлх үзэгчийг багтаах боломжтой болгож байсан), хамгийн ядуу хөгжөөн дэмжигчид байрладаг, тасалбарын үнэ бэлгэдлийн шинж чанартай 1 доллар байсан бөгөөд энэ нь бараг бүх хүн дуртай багийнхаа тоглолтыг үзэх боломжийг олгодог байжээ. &quot;Жэрал&quot; нь Маракана дахь хамгийн ардчилсан газар гэж тооцогддог байсан бөгөөд Бразилийн хөлбөмбөгийн соёлын нэг хэсэг болж хувирсан юм. 2014 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний сэргээн босголтын үеэр [[Олон улсын хөлбөмбөгийн холбоо|FIFA]]-гаас цэнгэлдэх хүрээлэнд зөвхөн дугаарласан суудал байх ёстой гэсэн шаардлагын дагуу &quot;Жэрал&quot;-ыг үгүй болгосон түүхтэй.

Цэнгэлдэх хүрээлэн нь 296 бие засах газар, 17 цахилгаан шат, 12 цахилгаан явган шат, 60 кафетай. Талбай, индэр дээр болж буй үйл явдлыг 396 гэрэлтүүлгээр гэрэлтүүлж, 360 видео камер бүртгэж авдаг байна. Сүүлийн эгнээнээс тус бүр нь 100 м2 талбайтай дөрвөн электрон дэлгэц дээр тоглогчдын ойрын дүрсийг харж болно.

Цэнгэлдэхийн ойролцоох жижиг голын нэрээр Маракана цэнгэлдэх хүрээлэнг барих ажил [[1950 оны хөлбөмбөгийн ДАШТ|1950 оны]] [[1950 оны хөлбөмбөгийн ДАШТ|хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний]] бэлтгэлийн хүрээнд 1948 онд эхэлсэн. Гэвч 1965 он хүртэл бүрэн дуусаагүй бөгөөд сүүлд Бразилийн үндэсний цэнгэлдэх хүрээлэн болжээ.

Албан ёсны нэр нь &quot;Мариу Фильо&quot; нь төслийг амьдралд хэрэгжүүлсэн Бразилийн сэтгүүлчийг хүндэтгэн нэрлэжээ. Албан ёсны нээлт нь 1950 оны 6-р сард болсон бөгөөд Рио-де-Жанейро, Сан Пауло багуудын тоглолт энд болж, анхны гоолыг алдарт [[Диди]] буюу ''Валди́р Пере́йра'' оруулсан юм.

Сэргээн босголтын дараа Маракана цэнгэлдэх Өмнөд Америкийн хамгийн том цэнгэлдэх хүрээлэн гэсэн алдараа алдаж, дэлхийн хамгийн том 50 цэнгэлдэх хүрээлэнд ч багтаагүй юм. 2014 оны байдлаар Мараканагийн багтаамж 78,838 үзэгчтэй байсан бол ДАШТ-д зориулж ФИФА-гийн шаардлагаар 2014 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний гол талбайн суудлын тоог 73,531 болгон бууруулсан. Мөн цэнгэлдэх хүрээлэн шинэ хуванцар дээвэртэй болсон нь үзэгчдийн суудлыг бараг бүгдийг нь бүрхэх боломжтой болсон. 2014 оны ДАШТ-д зориулан Маракана цэнгэлдэхийг сэргээн засварлах ажлыг FIFA-гийн шаардлагын дагуу хийж, 480 сая ам.доллар зарцуулсан байна.

2016 онд Маракана цэнгэлдэх хүрээлэнд зуны Олимп, паралимпийн наадмын нээлт, хаалтын ёслолыг зохион байгуулсан. Цэнгэлдэх хүрээлэнд мөн Олимпийн хөлбөмбөгийн тэмцээний тоглолтууд болсон юм.</text>
      <sha1>0wjdrqi9hqnusezq4hcgdbgrn4un6nl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823051</id>
      <parentid>823008</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T03:12:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <origin>823051</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5485" sha1="iuaq47clwodaw5nqflmav6sltba24uk" xml:space="preserve">[[Файл:Maracana 2022.jpg|thumb|425x425px|Маракана цэнгэлдэх, 2022 он]]
'''Маракана цэнгэлдэх хүрээлэн''' ([[Португал хэл|порт.]] ''Estádio do Maracanã''; албан ёсны нэр — '''«Жорнали́ста Ма́риу Фи́лью»''' ([[Португал хэл|порт.]] ''Estádio Jornalista Mário Filho'') —[[Бразил|Бразилын]] хамгийн том багтаамжтай хөлбөмбөгийн цэнгэлдэх хүрээлэн. Өмнө Дэлхийн хамгийн их багтаамжтай цэнгэлдэх байсан. [[Рио-де-Жанейро]] хотод оршдог. 

&quot;[[Фламенго]]&quot;, &quot;[[Флуминенсе]]&quot; клубууд, мөн бүх үеийн [[Бразилын хөлбөмбөгийн шигшээ баг|Бразилын хөлбөмбөгийн үндэсний шигшээ багийн]] гэрийн цэнгэлдэх хүрээлэн юм. 
[[Файл:Logo Maracanã Rio de Janeiro.png|thumb|291x291px|Маракана цэнгэлдэхийн таних тэмдэг.]]
Түүнчлэн, өмнө нь Маракана цэнгэлдэхэд &quot;Жэрал&quot; гэж нэрлэгддэг, хаалганы ард зогсож үздэг хэсэг байсан (энэ нь 200 мянга хүртэлх үзэгчийг багтаах боломжтой болгож байсан), хамгийн ядуу хөгжөөн дэмжигчид байрладаг, тасалбарын үнэ бэлгэдлийн шинж чанартай 1 доллар байсан бөгөөд энэ нь бараг бүх хүн дуртай багийнхаа тоглолтыг үзэх боломжийг олгодог байжээ. &quot;Жэрал&quot; нь Маракана дахь хамгийн ардчилсан газар гэж тооцогддог байсан бөгөөд Бразилын хөлбөмбөгийн соёлын нэг хэсэг болж хувирсан юм. 2014 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний сэргээн босголтын үеэр [[Олон улсын хөлбөмбөгийн холбоо|FIFA]]-гаас цэнгэлдэх хүрээлэнд зөвхөн дугаарласан суудал байх ёстой гэсэн шаардлагын дагуу &quot;Жэрал&quot;-ыг үгүй болгосон түүхтэй.

Цэнгэлдэх хүрээлэн нь 296 бие засах газар, 17 цахилгаан шат, 12 цахилгаан явган шат, 60 кафетай. Талбай, индэр дээр болж буй үйл явдлыг 396 гэрэлтүүлгээр гэрэлтүүлж, 360 видео камер бүртгэж авдаг. Сүүлийн эгнээнээс тус бүр нь 100 м2 талбайтай дөрвөн электрон дэлгэц дээр тоглогчдын ойрын дүрсийг харж болно.

Цэнгэлдэхийн ойролцоох жижиг голын нэрээр Маракана цэнгэлдэх хүрээлэнг барих ажил [[1950 оны хөлбөмбөгийн ДАШТ|1950 оны хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний]] бэлтгэлийн хүрээнд 1948 онд эхэлсэн. Гэвч 1965 он хүртэл бүрэн дуусаагүй бөгөөд сүүлд Бразилийн үндэсний цэнгэлдэх хүрээлэн болжээ.

Албан ёсны нэр болох &quot;Мариу Фильо&quot; нь төслийг амьдралд хэрэгжүүлсэн Бразилын сэтгүүлчийг хүндэтгэн нэрлэжээ. Албан ёсны нээлт нь 1950 оны 6-р сард болсон бөгөөд Рио-де-Жанейро, Сан Пауло багуудын тоглолт энд болж, анхны гоолыг алдарт [[Диди]] буюу ''Валдир Перейра'' оруулсан юм.

Сэргээн босголтын дараа Маракана цэнгэлдэх Өмнөд Америкийн хамгийн том цэнгэлдэх хүрээлэн гэсэн алдраа алдаж, дэлхийн хамгийн том 50 цэнгэлдэх хүрээлэнд ч багтаагүй юм. 2014 оны байдлаар Мараканагийн багтаамж 78,838 үзэгчтэй байсан бол ДАШТ-д зориулж ФИФА-гийн шаардлагаар 2014 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний гол талбайн суудлын тоог 73,531 болгон бууруулсан. Мөн цэнгэлдэх хүрээлэн шинэ хуванцар дээвэртэй болсон нь үзэгчдийн суудлыг бараг бүгдийг нь бүрхэх боломжтой болсон. 2014 оны ДАШТ-д зориулан Маракана цэнгэлдэхийг сэргээн засварлах ажлыг FIFA-гийн шаардлагын дагуу хийж, 480 сая ам.доллар зарцуулсан байна.

2016 онд Маракана цэнгэлдэх хүрээлэнд зуны Олимп, паралимпын наадмын нээлт, хаалтын ёслолыг зохион байгуулсан. Цэнгэлдэх хүрээлэнд мөн Олимпын хөлбөмбөгийн тэмцээний тоглолтууд болсон юм.</text>
      <sha1>iuaq47clwodaw5nqflmav6sltba24uk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823052</id>
      <parentid>823051</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T03:12:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <origin>823052</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5479" sha1="ipurx3gttjo10e4vnyaetbq96f9qbmi" xml:space="preserve">[[Файл:Maracana 2022.jpg|thumb|425x425px|Маракана цэнгэлдэх, 2022 он]]
'''Маракана цэнгэлдэх хүрээлэн''' ([[Португал хэл|порт.]] ''Estádio do Maracanã''; албан ёсны нэр — '''«Жорналиста Мариу Филью»''' ([[Португал хэл|порт.]] ''Estádio Jornalista Mário Filho'') —[[Бразил|Бразилын]] хамгийн том багтаамжтай хөлбөмбөгийн цэнгэлдэх хүрээлэн. Өмнө Дэлхийн хамгийн их багтаамжтай цэнгэлдэх байсан. [[Рио-де-Жанейро]] хотод оршдог. 

&quot;[[Фламенго]]&quot;, &quot;[[Флуминенсе]]&quot; клубууд, мөн бүх үеийн [[Бразилын хөлбөмбөгийн шигшээ баг|Бразилын хөлбөмбөгийн үндэсний шигшээ багийн]] гэрийн цэнгэлдэх хүрээлэн юм. 
[[Файл:Logo Maracanã Rio de Janeiro.png|thumb|291x291px|Маракана цэнгэлдэхийн таних тэмдэг.]]
Түүнчлэн, өмнө нь Маракана цэнгэлдэхэд &quot;Жэрал&quot; гэж нэрлэгддэг, хаалганы ард зогсож үздэг хэсэг байсан (энэ нь 200 мянга хүртэлх үзэгчийг багтаах боломжтой болгож байсан), хамгийн ядуу хөгжөөн дэмжигчид байрладаг, тасалбарын үнэ бэлгэдлийн шинж чанартай 1 доллар байсан бөгөөд энэ нь бараг бүх хүн дуртай багийнхаа тоглолтыг үзэх боломжийг олгодог байжээ. &quot;Жэрал&quot; нь Маракана дахь хамгийн ардчилсан газар гэж тооцогддог байсан бөгөөд Бразилын хөлбөмбөгийн соёлын нэг хэсэг болж хувирсан юм. 2014 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний сэргээн босголтын үеэр [[Олон улсын хөлбөмбөгийн холбоо|FIFA]]-гаас цэнгэлдэх хүрээлэнд зөвхөн дугаарласан суудал байх ёстой гэсэн шаардлагын дагуу &quot;Жэрал&quot;-ыг үгүй болгосон түүхтэй.

Цэнгэлдэх хүрээлэн нь 296 бие засах газар, 17 цахилгаан шат, 12 цахилгаан явган шат, 60 кафетай. Талбай, индэр дээр болж буй үйл явдлыг 396 гэрэлтүүлгээр гэрэлтүүлж, 360 видео камер бүртгэж авдаг. Сүүлийн эгнээнээс тус бүр нь 100 м2 талбайтай дөрвөн электрон дэлгэц дээр тоглогчдын ойрын дүрсийг харж болно.

Цэнгэлдэхийн ойролцоох жижиг голын нэрээр Маракана цэнгэлдэх хүрээлэнг барих ажил [[1950 оны хөлбөмбөгийн ДАШТ|1950 оны хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний]] бэлтгэлийн хүрээнд 1948 онд эхэлсэн. Гэвч 1965 он хүртэл бүрэн дуусаагүй бөгөөд сүүлд Бразилийн үндэсний цэнгэлдэх хүрээлэн болжээ.

Албан ёсны нэр болох &quot;Мариу Фильо&quot; нь төслийг амьдралд хэрэгжүүлсэн Бразилын сэтгүүлчийг хүндэтгэн нэрлэжээ. Албан ёсны нээлт нь 1950 оны 6-р сард болсон бөгөөд Рио-де-Жанейро, Сан Пауло багуудын тоглолт энд болж, анхны гоолыг алдарт [[Диди]] буюу ''Валдир Перейра'' оруулсан юм.

Сэргээн босголтын дараа Маракана цэнгэлдэх Өмнөд Америкийн хамгийн том цэнгэлдэх хүрээлэн гэсэн алдраа алдаж, дэлхийн хамгийн том 50 цэнгэлдэх хүрээлэнд ч багтаагүй юм. 2014 оны байдлаар Мараканагийн багтаамж 78,838 үзэгчтэй байсан бол ДАШТ-д зориулж ФИФА-гийн шаардлагаар 2014 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний гол талбайн суудлын тоог 73,531 болгон бууруулсан. Мөн цэнгэлдэх хүрээлэн шинэ хуванцар дээвэртэй болсон нь үзэгчдийн суудлыг бараг бүгдийг нь бүрхэх боломжтой болсон. 2014 оны ДАШТ-д зориулан Маракана цэнгэлдэхийг сэргээн засварлах ажлыг FIFA-гийн шаардлагын дагуу хийж, 480 сая ам.доллар зарцуулсан байна.

2016 онд Маракана цэнгэлдэх хүрээлэнд зуны Олимп, паралимпын наадмын нээлт, хаалтын ёслолыг зохион байгуулсан. Цэнгэлдэх хүрээлэнд мөн Олимпын хөлбөмбөгийн тэмцээний тоглолтууд болсон юм.</text>
      <sha1>ipurx3gttjo10e4vnyaetbq96f9qbmi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823079</id>
      <parentid>823052</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T10:34:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>823079</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5542" sha1="shrco28kqj3jubba914b6drw7l2c2e1" xml:space="preserve">[[Файл:Maracana 2022.jpg|thumb|425x425px|Маракана цэнгэлдэх, 2022 он]]
'''Маракана цэнгэлдэх хүрээлэн''' ([[Португал хэл|порт.]] ''Estádio do Maracanã''; албан ёсны нэр — '''«Жорналиста Мариу Филью»''' ([[Португал хэл|порт.]] ''Estádio Jornalista Mário Filho'') —[[Бразил|Бразилын]] хамгийн том багтаамжтай хөлбөмбөгийн цэнгэлдэх хүрээлэн. Өмнө Дэлхийн хамгийн их багтаамжтай цэнгэлдэх байсан. [[Рио-де-Жанейро]] хотод оршдог. 

&quot;[[Фламенго]]&quot;, &quot;[[Флуминенсе]]&quot; клубууд, мөн бүх үеийн [[Бразилын хөлбөмбөгийн шигшээ баг|Бразилын хөлбөмбөгийн үндэсний шигшээ багийн]] гэрийн цэнгэлдэх хүрээлэн юм. 
[[Файл:Logo Maracanã Rio de Janeiro.png|thumb|291x291px|Маракана цэнгэлдэхийн таних тэмдэг.]]
Түүнчлэн, өмнө нь Маракана цэнгэлдэхэд &quot;Жэрал&quot; гэж нэрлэгддэг, хаалганы ард зогсож үздэг хэсэг байсан (энэ нь 200 мянга хүртэлх үзэгчийг багтаах боломжтой болгож байсан), хамгийн ядуу хөгжөөн дэмжигчид байрладаг, тасалбарын үнэ бэлгэдлийн шинж чанартай 1 доллар байсан бөгөөд энэ нь бараг бүх хүн дуртай багийнхаа тоглолтыг үзэх боломжийг олгодог байжээ. &quot;Жэрал&quot; нь Маракана дахь хамгийн ардчилсан газар гэж тооцогддог байсан бөгөөд Бразилын хөлбөмбөгийн соёлын нэг хэсэг болж хувирсан юм. 2014 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний сэргээн босголтын үеэр [[Олон улсын хөлбөмбөгийн холбоо|FIFA]]-гаас цэнгэлдэх хүрээлэнд зөвхөн дугаарласан суудал байх ёстой гэсэн шаардлагын дагуу &quot;Жэрал&quot;-ыг үгүй болгосон түүхтэй.

Цэнгэлдэх хүрээлэн нь 296 бие засах газар, 17 цахилгаан шат, 12 цахилгаан явган шат, 60 кафетай. Талбай, индэр дээр болж буй үйл явдлыг 396 гэрэлтүүлгээр гэрэлтүүлж, 360 видео камер бүртгэж авдаг. Сүүлийн эгнээнээс тус бүр нь 100 м2 талбайтай дөрвөн электрон дэлгэц дээр тоглогчдын ойрын дүрсийг харж болно.

Цэнгэлдэхийн ойролцоох жижиг голын нэрээр Маракана цэнгэлдэх хүрээлэнг барих ажил [[1950 оны хөлбөмбөгийн ДАШТ|1950 оны хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний]] бэлтгэлийн хүрээнд 1948 онд эхэлсэн. Гэвч 1965 он хүртэл бүрэн дуусаагүй бөгөөд сүүлд Бразилийн үндэсний цэнгэлдэх хүрээлэн болжээ.

Албан ёсны нэр болох &quot;Мариу Фильо&quot; нь төслийг амьдралд хэрэгжүүлсэн Бразилын сэтгүүлчийг хүндэтгэн нэрлэжээ. Албан ёсны нээлт нь 1950 оны 6-р сард болсон бөгөөд Рио-де-Жанейро, Сан Пауло багуудын тоглолт энд болж, анхны гоолыг алдарт [[Диди]] буюу ''Валдир Перейра'' оруулсан юм.

Сэргээн босголтын дараа Маракана цэнгэлдэх Өмнөд Америкийн хамгийн том цэнгэлдэх хүрээлэн гэсэн алдраа алдаж, дэлхийн хамгийн том 50 цэнгэлдэх хүрээлэнд ч багтаагүй юм. 2014 оны байдлаар Мараканагийн багтаамж 78,838 үзэгчтэй байсан бол ДАШТ-д зориулж ФИФА-гийн шаардлагаар 2014 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний гол талбайн суудлын тоог 73,531 болгон бууруулсан. Мөн цэнгэлдэх хүрээлэн шинэ хуванцар дээвэртэй болсон нь үзэгчдийн суудлыг бараг бүгдийг нар борооноос хамгаалах боломжтой болсон. 2014 оны ДАШТ-д зориулан Маракана цэнгэлдэхийг сэргээн засварлах ажлыг FIFA-гийн шаардлагын дагуу хийж, 480 сая ам.доллар зарцуулсан байна.

Маракана цэнгэлдэх хүрээлэнд [[2016 оны Зуны Олимп|2016 оны зуны Олимп]], паралимпын наадмын нээлт, хаалтын ёслолыг зохион байгуулсан. Цэнгэлдэх хүрээлэнд мөн Олимпын хөлбөмбөгийн тэмцээний тоглолтууд болсон юм.</text>
      <sha1>shrco28kqj3jubba914b6drw7l2c2e1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Oйдовын Бат-Очир</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140845</id>
    <revision>
      <id>823013</id>
      <timestamp>2025-06-25T15:20:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;'''Oйдовын Бат-Очир''' (1923 онд Сэлэнгэ аймагт төрсөн- 1961 оны 1-р сарын 9-нд Польшид нас барсан) -1956-1957 онд БНМАУ-ын Аж үйлдвэрийн сайд, 1959- 1961 онд БНМАУ-аас Польш улсад суусан анхны суурин Элчин сайд.   1947-1956 онд БНМАУ-ын Төлөвлөгөөний комисст хэлтсийн дарга, орлогч...&quot;</comment>
      <origin>823013</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="645" sha1="a7bqyqlk34ef1ket9gy2bgvmra6yzk2" xml:space="preserve">'''Oйдовын Бат-Очир''' (1923 онд Сэлэнгэ аймагт төрсөн- 1961 оны 1-р сарын 9-нд Польшид нас барсан) -1956-1957 онд БНМАУ-ын Аж үйлдвэрийн сайд, 1959- 1961 онд БНМАУ-аас Польш улсад суусан анхны суурин Элчин сайд. 

1947-1956 онд БНМАУ-ын Төлөвлөгөөний комисст хэлтсийн дарга, орлогч дарга.

1959-1951 онд БНМАУ-аас БНПАУ-д суурин суугаа анхны Элчин сайд. 

БНМАУ-ын АИХ-ын депутат байсан.</text>
      <sha1>a7bqyqlk34ef1ket9gy2bgvmra6yzk2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823041</id>
      <parentid>823013</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T02:34:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <origin>823041</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="970" sha1="gkavgo106j9hpqe3znz81zt6zdxyazv" xml:space="preserve">'''Oйдовын Бат-Очир''' (1923 онд Сэлэнгэ аймагт төрж, 1961 оны 1-р сарын 9-нд Польшид нас барсан) - 1956-1957 онд БНМАУ-ын Аж үйлдвэрийн сайд, 1959- 1961 онд БНМАУ-аас Польш улсад суусан анхны суурин Элчин сайд. 

1947-1956 онд БНМАУ-ын Төлөвлөгөөний комисст хэлтсийн дарга, орлогч дарга.

1959-1951 онд БНМАУ-аас БНПАУ-д суурин суугаа анхны Элчин сайд. 

БНМАУ-ын АИХ-ын депутат байсан.

{{DEFAULTSORT:Бат-Очир, Ойдовын}}
[[Ангилал:Польш дахь Монголын элчин сайд]]
[[Ангилал:Монголын аж үйлдвэрийн сайд]]
[[Ангилал:Монголчууд]]
[[Ангилал:1923 онд төрсөн]]
[[Ангилал:1961 онд өнгөрсөн]]</text>
      <sha1>gkavgo106j9hpqe3znz81zt6zdxyazv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Оросын холбооны улсын хэвлэл мэдээллийн хараат бус байдал</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140848</id>
    <revision>
      <id>823035</id>
      <timestamp>2025-06-26T02:16:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Оросын холбооны улсын хувьд хэвлэл мэдээллийн харилцааг бүхэлд нь “Олон нийтийн мэдээлийн хэрэгслийн тухай хуулиар” зохицуулдаг. Энэ хууль нь 62 зүйлээс  бүрдэх бөгөөд хэвлэлийн эрх чөлөө, түүний бүтэц, сэтгүүлчдийн зөвлөл, олон  нийтийн мэдээллийн хэр...&quot;</comment>
      <origin>823035</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4256" sha1="f2zk0nbsrxxzwxkqgbcq3iv9tuz0sa1" xml:space="preserve">Оросын холбооны улсын хувьд хэвлэл мэдээллийн харилцааг бүхэлд нь “Олон
нийтийн мэдээлийн хэрэгслийн тухай хуулиар” зохицуулдаг. Энэ хууль нь 62 зүйлээс
 бүрдэх бөгөөд хэвлэлийн эрх чөлөө, түүний бүтэц, сэтгүүлчдийн зөвлөл, олон
 нийтийн мэдээллийн хэрэгслийн тусгай зөвшөрөл гэх мэт өргөн агуулга бүхий хууль
байна. Тус хуулийн 3 дугаар зүйлд “Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэлд төрийн
 болон олон нийтийн байгууллага, бүлэглэл, бусад байгуулал, олон нийтийн
мэдээллийн хэрэгслийн хяналтын алба зэргээс аливаа цензур нөхцөл тогтоох, 
хэвлэх материалыг дэлгэрүүлэх, аливаа хэсгийг хасах зэргийг хориглоно”. Мөн
“Аливаа байгууллага, алба бусад байгуулалыг санхүүжүүлэхдээ олон нийтийн
 мэдээллийг цензурдэхыг хориглоно” гэжээ. Энэ хуулийн зохицуулалт нь хэвлэл
 мэдээллийн хэргэслийг санхүүжүүлэгч, хамтран ажиллагсад болон байгууллагат
зориулсан зохицуулалт бөгөөд редакцийн эдийн засгийн хараат бус байдлыг
 баталгаажуулсан гэж болохоор байна. Мөн хуулийн “Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслийн үүсгэн байгуулагч
 хэмээх” 2 дугаар бүлгийн 18 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт “Үүсгэн байгуулагч нь энэ
 хууль, хяналтын албанаас гаргасан дүрэм, гэрээнд зааснаас бусад байдлаар
мэдээллийн хэрэгслийн үйл ажиллагаанд оролцохыг хориглоно” хэмээн
зохицуулжээ. Энэхүү заалт нь сэтгүүлч, редакци болон тухайн хэвлэл мэдээллийн
 хэрэгслийн удирдлагын хоорондын харилцааг зохицуулж, сэтгүүлчийн редакцийн
хараат бус байдлыг бий болгосон давуу талтай байна. 
 Дээрх зүйлээс гадна сэтгүүлч , редакцийн хувийн эрх хэмжээг мөн хуулийн 47 
дугаар зүйлд зохицуулсан бөгөөд 47 дугаар зүйлийн 10 дахь хэсэгт “өөрийн итгэл, 
үнэмшилд нийцэхгүй мэдээ, мэдээллийг өөрийн нэрээр гаргахаас татгалзах”, мөн 11 
дэх хэсэгт “өөрийн бэлтгэсэн мэдээ, мэдээлэлд ямар нэгэн байдлаар засвар орсон, 
бүлэг, хэсгийг хассан, хориглосон бол өөрийн нэрээр гаргахаас татгалзах эрхтэй” 
хэмээн хуульчилжээ. Дээрх зүйлийн дагуу аливаа сэтгүүлч нь өөрийн тухайн
 мэдээллийг бэлтгэсэн анхны хүсэл, зоригт нийцээгүй, удирдлага болон бусад
 этгээдийн зүгээс их, бага хэмжээгээр засвар орсон, хассан, хувийн хараат бус, бие
 даасан байдалд халдсан хэмээн үзсэн бол тухайн мэдээ, нийтлэлийг өөрийн нэрээр
гаргахаас татгалзах эрхтэй гэсэн байна. Энэ нь тухайн сэтгүүлч, редакци нь өөрийн
 итгэл, үнэмшилтэй байх, бие даасан, хараат бус байх нөхцлийг хангаж өгчээ.</text>
      <sha1>f2zk0nbsrxxzwxkqgbcq3iv9tuz0sa1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823036</id>
      <parentid>823035</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T02:18:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <origin>823036</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4240" sha1="7elbvwj6d3dqkas7miovhu4aiejgw2d" xml:space="preserve">Оросын холбооны улсын хувьд хэвлэл мэдээллийн харилцааг бүхэлд нь “Олон
нийтийн мэдээлийн хэрэгслийн тухай хуулиар” зохицуулдаг. Энэ хууль нь 62 зүйлээс бүрдэх бөгөөд хэвлэлийн эрх чөлөө, түүний бүтэц, сэтгүүлчдийн зөвлөл, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслийн тусгай зөвшөрөл гэх мэт өргөн агуулга бүхий хууль байна. Тус хуулийн 3 дугаар зүйлд “Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэлд төрийн болон олон нийтийн байгууллага, бүлэглэл, бусад байгуулал, олон нийтийн
мэдээллийн хэрэгслийн хяналтын алба зэргээс аливаа цензур нөхцөл тогтоох, 
хэвлэх материалыг дэлгэрүүлэх, аливаа хэсгийг хасах зэргийг хориглоно”. Мөн
“Аливаа байгууллага, алба бусад байгуулалыг санхүүжүүлэхдээ олон нийтийн мэдээллийг цензурдэхыг хориглоно” гэжээ. Энэ хуулийн зохицуулалт нь хэвлэл мэдээллийн хэргэслийг санхүүжүүлэгч, хамтран ажиллагсад болон байгууллагат
зориулсан зохицуулалт бөгөөд редакцийн эдийн засгийн хараат бус байдлыг баталгаажуулсан гэж болохоор байна. Мөн хуулийн “Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслийн үүсгэн байгуулагч хэмээх” 2 дугаар бүлгийн 18 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт “Үүсгэн байгуулагч нь энэ хууль, хяналтын албанаас гаргасан дүрэм, гэрээнд зааснаас бусад байдлаар
мэдээллийн хэрэгслийн үйл ажиллагаанд оролцохыг хориглоно” хэмээн
зохицуулжээ. Энэхүү заалт нь сэтгүүлч, редакци болон тухайн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн удирдлагын хоорондын харилцааг зохицуулж, сэтгүүлчийн редакцийн
хараат бус байдлыг бий болгосон давуу талтай байна.  
Дээрх зүйлээс гадна сэтгүүлч , редакцийн хувийн эрх хэмжээг мөн хуулийн 47 дугаар зүйлд зохицуулсан бөгөөд 47 дугаар зүйлийн 10 дахь хэсэгт “өөрийн итгэл, 
үнэмшилд нийцэхгүй мэдээ, мэдээллийг өөрийн нэрээр гаргахаас татгалзах”, мөн 11 дэх хэсэгт “өөрийн бэлтгэсэн мэдээ, мэдээлэлд ямар нэгэн байдлаар засвар орсон, бүлэг, хэсгийг хассан, хориглосон бол өөрийн нэрээр гаргахаас татгалзах эрхтэй” 
хэмээн хуульчилжээ. Дээрх зүйлийн дагуу аливаа сэтгүүлч нь өөрийн тухайн мэдээллийг бэлтгэсэн анхны хүсэл, зоригт нийцээгүй, удирдлага болон бусад этгээдийн зүгээс их, бага хэмжээгээр засвар орсон, хассан, хувийн хараат бус, бие даасан байдалд халдсан хэмээн үзсэн бол тухайн мэдээ, нийтлэлийг өөрийн нэрээр
гаргахаас татгалзах эрхтэй гэсэн байна. Энэ нь тухайн сэтгүүлч, редакци нь өөрийн итгэл, үнэмшилтэй байх, бие даасан, хараат бус байх нөхцлийг хангаж өгчээ.</text>
      <sha1>7elbvwj6d3dqkas7miovhu4aiejgw2d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гүрж улсын хэвлэл мэдээллийн хараат бус байдал</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140849</id>
    <revision>
      <id>823037</id>
      <timestamp>2025-06-26T02:23:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Гүрж улсын Радио, телевизийн тухай хууль 2004 онд батлагдсан бөгөөд 11  бүлэг, 77 зүйлээс бүрдэнэ. Тус улсын Радио, телевизийн хуульд редакцийн хараат  бус байдлын тухай тодорхой зохицуулалтууд хийгджээ. Тухайлбал хуулийн 16  дугаар бүлэгт редакцийн хараат бу...&quot;</comment>
      <origin>823037</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6078" sha1="isuspa28egt5t6oefo38cyui7hhmaxh" xml:space="preserve">Гүрж улсын Радио, телевизийн тухай хууль 2004 онд батлагдсан бөгөөд 11 
бүлэг, 77 зүйлээс бүрдэнэ. Тус улсын Радио, телевизийн хуульд редакцийн хараат
 бус байдлын тухай тодорхой зохицуулалтууд хийгджээ. Тухайлбал хуулийн 16 
дугаар бүлэгт редакцийн хараат бус болон нэвтрүүлгийн шударга, олон ургалч
 байдлыг баталгаажуулж, төр, улс төрийн хүчин, шашин болон арилжааны дарамт
шахалтаас ангид байна”, 16.1-т “радио, телевизийн аливаа хараат бусаар бэлтгэсэн нэвтрүүлэг нь нэвтрүүлгийн цагийн 25%- иас доошгүй байна” хэмээн радио, 
телевизийн байгууллагуудын үүрэгт редакцийн хараат бус байдлыг
 баталгаажуулжээ. Мөн хуулийн 18 дугаар зүйлд Олон нийтийн радио, телевизийн
 хараат бус байдал ба дархлааны тухай зохицуулсан байна. Үүнд “Олон нийтийн
 радио, телевиз, түүний удирдлага болон ажилтнууд нь үйл ажиллагаагаа хараат
бусаар явуулж, гагцхүү хуульд захирагдана. Тэдний үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс
 нөлөөлж, оролцсон үйлдэл нь хариуцлагад татагдана” хэмээн заажээ. 
Дээрх улс орнуудын жишээнээс харахад манай оронд хэрэгжиж, хуулинд
хараахан тусгагдаагүй байгаа хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөтэй холбоотой
дэвшилтэт зохицуулалтууд олон байна. Манай улсын хувьд олон нийтийн радио, 
телевизээс бусад хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл дэх редакцийн хараат бус байдлыг
 баталгаажуулсан хууль байхгүй учир өмчлөгч болон редакци, сэтгүүлчийн
 хоорондын харилцаа хуулийн зохицуулалтгүй үлджээ. Иймээс өмчлөгчөөс
 сэтгүүлчийн үйл ажиллагаанд хутгалдан орох, хяналт тавих, цензурдэх боломж
 нээлттэй бөгөөд ихэнх телевиз нь ямар нэгэн улс төрч, бизнеcмений өмч, улмаар
зөвхөн тухайн хүний үйл ажиллагааг сурталчилж, иргэдэд хэт нэг талыг барьсан, 
бодит бус мэдээллийг тараах явдал түгээмэл байна. 
Өөрөөр хэлбэл тухайн байгууллагад ажиллаж буй сэтгүүлч, хэвлэл
 мэдээллийн ажилтан нь зөвхөн удирдлагаас зөвшөөрсөн, зааварчилсан мэдээллийг
 нийтэлж, ингэснээр өөрсдийн мэргэжлийн үйл ажиллагааг хараат бусаар явуулах
 боломж хязгаарлагдсан байна. Түүнчлэн Монгол улсад хэвлэл мэдээллийн
хэрэгслийн тоог зохистой хангах төрийн бодлого хангалтгүй учраас тооны тэнцвэрт
 байдал алдагдаж, хэтэрхий олон хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй болсон нь жижиг
зах зээл дээрээс санхүүжилт босгох хүндхэн даалгаварт унагаж буй юм. Хэвлэл
 мэдээллийн байгууллагад өөрийгөө санхүүжүүлэх боломж хомсдохын хирээр
 тогтмол санхүүжүүлэх байгууллага, улс төрийн хүчний эрхшээлд орох, худалдагдах
байдал түгээмэл болох нь тодорхой. Санхүүгийн хомсдол нь сэтгүүлчдийг
мэргэжлийн үйл ажиллагаанаас нь илүүтэй бизнес мэдээнд төвлөрүүлэх, эздийн
 эдийн засгийн болон улс төрийн сонирхол редакцийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд
 хутгалдан орох үндэс болж байгааг үгүйсгэх аргагүй. 
Хэвлэлийн эрх чөлөө харьцангуй хөгжсөн улсуудын эрх зүйн зохицуулалтыг
 аваад үзэхэд хэвлэл мэдээллийн байгууллагын эрх зүйн байдал, үйл ажиллагаа, 
тодорхой мэдээлэл нэвтрүүлэх журам болон улс төрийн болон эдийн засгийн хараат
бус байдлыг хангах зохицуулалтын зэрэгцээ сэтгүүлчийн мэдээлэл хайж олох, эх
 сурвалжаа нууцлах зэрэг асуудлуудыг зохицуулсан боловч хэвлэл мэдээллийн
 байгууллагын өмчлөгч, эздээс редакци хараат бус байх тухай редакцийн хараат бус
 байдлын шууд тусгайлан зохицуулсан хэм хэмжээ байхгүй байна. Мөн редакцийн
хараат бус байдал болон байгууллагын эзэн, ажилтны хоорондох асуудлыг
зохицуулах уламжлалт соёл , туршлага ч манайд алга байна.</text>
      <sha1>isuspa28egt5t6oefo38cyui7hhmaxh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823038</id>
      <parentid>823037</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T02:25:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <origin>823038</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6053" sha1="ijh0dqyuc5bcx4j9aakt710ug45tnj1" xml:space="preserve">Гүрж улсын Радио, телевизийн тухай хууль 2004 онд батлагдсан бөгөөд 11 
бүлэг, 77 зүйлээс бүрдэнэ. Тус улсын Радио, телевизийн хуульд редакцийн хараат бус байдлын тухай тодорхой зохицуулалтууд хийгджээ. Тухайлбал хуулийн 16 дугаар бүлэгт редакцийн хараат бус болон нэвтрүүлгийн шударга, олон ургалч байдлыг баталгаажуулж, төр, улс төрийн хүчин, шашин болон арилжааны дарамт
шахалтаас ангид байна”, 16.1-т “радио, телевизийн аливаа хараат бусаар бэлтгэсэн нэвтрүүлэг нь нэвтрүүлгийн цагийн 25%- иас доошгүй байна” хэмээн радио, телевизийн байгууллагуудын үүрэгт редакцийн хараат бус байдлыг баталгаажуулжээ. Мөн хуулийн 18 дугаар зүйлд Олон нийтийн радио, телевизийн хараат бус байдал ба дархлааны тухай зохицуулсан байна. Үүнд “Олон нийтийн радио, телевиз, түүний удирдлага болон ажилтнууд нь үйл ажиллагаагаа хараат
бусаар явуулж, гагцхүү хуульд захирагдана. Тэдний үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс нөлөөлж, оролцсон үйлдэл нь хариуцлагад татагдана” хэмээн заажээ. 
Дээрх улс орнуудын жишээнээс харахад манай оронд хэрэгжиж, хуулинд
хараахан тусгагдаагүй байгаа хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөтэй холбоотой
дэвшилтэт зохицуулалтууд олон байна. Манай улсын хувьд олон нийтийн радио, 
телевизээс бусад хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл дэх редакцийн хараат бус байдлыг баталгаажуулсан хууль байхгүй учир өмчлөгч болон редакци, сэтгүүлчийн хоорондын харилцаа хуулийн зохицуулалтгүй үлджээ. Иймээс өмчлөгчөөс сэтгүүлчийн үйл ажиллагаанд хутгалдан орох, хяналт тавих, цензурдэх боломж нээлттэй бөгөөд ихэнх телевиз нь ямар нэгэн улс төрч, бизнеcмений өмч, улмаар
зөвхөн тухайн хүний үйл ажиллагааг сурталчилж, иргэдэд хэт нэг талыг барьсан, бодит бус мэдээллийг тараах явдал түгээмэл байна. 
Өөрөөр хэлбэл тухайн байгууллагад ажиллаж буй сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн ажилтан нь зөвхөн удирдлагаас зөвшөөрсөн, зааварчилсан мэдээллийг нийтэлж, ингэснээр өөрсдийн мэргэжлийн үйл ажиллагааг хараат бусаар явуулах боломж хязгаарлагдсан байна. Түүнчлэн Монгол улсад хэвлэл мэдээллийн
хэрэгслийн тоог зохистой хангах төрийн бодлого хангалтгүй учраас тооны тэнцвэрт байдал алдагдаж, хэтэрхий олон хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй болсон нь жижиг
зах зээл дээрээс санхүүжилт босгох хүндхэн даалгаварт унагаж буй юм. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагад өөрийгөө санхүүжүүлэх боломж хомсдохын хирээр тогтмол санхүүжүүлэх байгууллага, улс төрийн хүчний эрхшээлд орох, худалдагдах
байдал түгээмэл болох нь тодорхой. Санхүүгийн хомсдол нь сэтгүүлчдийг
мэргэжлийн үйл ажиллагаанаас нь илүүтэй бизнес мэдээнд төвлөрүүлэх, эздийн эдийн засгийн болон улс төрийн сонирхол редакцийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд хутгалдан орох үндэс болж байгааг үгүйсгэх аргагүй. 
Хэвлэлийн эрх чөлөө харьцангуй хөгжсөн улсуудын эрх зүйн зохицуулалтыг аваад үзэхэд хэвлэл мэдээллийн байгууллагын эрх зүйн байдал, үйл ажиллагаа, 
тодорхой мэдээлэл нэвтрүүлэх журам болон улс төрийн болон эдийн засгийн хараат бус байдлыг хангах зохицуулалтын зэрэгцээ сэтгүүлчийн мэдээлэл хайж олох, эх сурвалжаа нууцлах зэрэг асуудлуудыг зохицуулсан боловч хэвлэл мэдээллийн байгууллагын өмчлөгч, эздээс редакци хараат бус байх тухай редакцийн хараат бус байдлын шууд тусгайлан зохицуулсан хэм хэмжээ байхгүй байна. Мөн редакцийн хараат бус байдал болон байгууллагын эзэн, ажилтны хоорондох асуудлыг зохицуулах уламжлалт соёл , туршлага ч манайд алга байна.</text>
      <sha1>ijh0dqyuc5bcx4j9aakt710ug45tnj1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шударга байдлын ерөнхий үнэлгээ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140850</id>
    <revision>
      <id>823040</id>
      <timestamp>2025-06-26T02:32:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Төрийн байгууллагууд ШБҮ-ээр 100 онооноос 2019 онд дунджаар 74.1 оноо авсан нь  өмнөх оныхоос 5.4 пунктээр өссөн байна. ШБҮ ийнхүү өсөхөд тухайн төрийн байгууллагаас  үйлчилгээ авсан иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын төлөөллийн өгсөн үнэлгээ 8.4 пунктээр,  төрий...&quot;</comment>
      <origin>823040</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5032" sha1="rkjooezudro7yo2oxlwghjz0f14cl2i" xml:space="preserve">Төрийн байгууллагууд ШБҮ-ээр 100 онооноос 2019 онд дунджаар 74.1 оноо авсан нь 
өмнөх оныхоос 5.4 пунктээр өссөн байна. ШБҮ ийнхүү өсөхөд тухайн төрийн байгууллагаас 
үйлчилгээ авсан иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын төлөөллийн өгсөн үнэлгээ 8.4 пунктээр,
 төрийн албан хаагчдын өгсөн үнэлгээ 4.0 пунктээр, бодлогод оролцогчдын өгсөн үнэлгээ 3.8 пунктээр тус тус өссөн нь нөлөөлсөн байна. ШБҮ нь 2015 оноос хойш 4 удаа зохион байгуулагдсан бөгөөд төрийн байгууллагын 
албан хаагчид байгууллагынхаа шударга байдлыг харьцангуй өндрөөр үнэлдэг болох нь 
харагдаж байна. ГШБҮ-ний хувьд 2018 онд 63.3 байсан бол 2019 онд 71.7 болж үнэлгээ илт 
сайжирсан байна. ГШБҮ ийнхүү өсөхөд аймаг, нийслэлийн ЗДТГ-ын ГШБҮ 72.4 болж, өмнөх 
оноос 11.8 пунктээр өссөн нь нөлөөлжээ. Харин БОҮ сүүлийн 3 жил харьцангуй тогтмол 
өсөлттэй байна. ШБҮ-нд хамрагдсан байгууллагуудыг 0-100 оноогоор үнэлэхэд 2019 онд 64.8-83.7 оноо 
авсан байна. Үнэлгээнээс харахад байгууллагуудын ил тод хариуцлагатай байдал дутмаг, 
төрийн үйлчилгээг үзүүлэхдээ ах дүү, танил талынхаа нөлөөнд автдаг, бусдад хууль бусаар 
давуу байдал олгодог зэрэг шалтгааны улмаас оноо алдсан байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй 
хүний хөгжлийн ерөнхий газар үнэлгээ буурсан хэдий ч хамгийн өндөр үнэлгээ авсан 5 
байгууллагын жагсаалтад орсон байна. Харин Биеийн тамир, спортын газрын үнэлгээ өмнөх
 оноос өссөн хэдий ч хамгийн бага үнэлгээ авсан 5 байгууллагын жагсаалтад орсон байна. Яамдын ШБҮ 2019 онд дунджаар 73.2 болж, 4.3 пунктээр өсчээ. Нийт 13 яамнаас 1 
яамны үнэлгээ өнгөрсөн оноос 3.5 пунктээр буурсан нь Гадаад харилцааны яам байна. Гадаад 
харилцааны яамны ШБҮ өмнөх оноос буурсан хэдий ч яамдын ШБҮ-ний дундаж онооноос 3.5
 пунктээр өндөр байна. Үр дүнгээс харахад Зам, тээврийн хөгжлийн яамны үнэлгээ 0.1 пунктээр, 
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны үнэлгээнээс 0.3 пунктээр, Боловсрол, соёл, 
шинжлэх ухаан, спортын яам 3.5 пунктээр, Батлан хамгаалах яам 3.6 пунктээр өссөн байгаа нь 
бусад яамнаас харьцангуй бага өсөлттэй байна. Үр дүнгээс харахад яамдын ДШБҮ 82.0 болж 
5.3 пунктээр өссөн байгаа нь яамдын авлигатай тэмцэх дотоод үйл ажиллагаа сайжирч байгааг 
илтгэж байна.Засгийн газрын агентлагуудын ШБҮ 2019 онд дунджаар 75.2 болж, өмнөх оноос 4.5 
пунктээр нэмэгджээ. Засгийн газрын агентлагуудын ШБҮ ийнхүү нэмэгдэхэд үйлчилгээ авсан 
иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын төлөөллийн өгсөн үнэлгээ 72.9 болж, 8.3 пунктээр 
нэмэгдсэнтэй холбоотой байна. Засгийн газрын 27 агентлагаас 5 агентлагийн үнэлгээ өмнөх 
оноос буурсан байгаагийн дотор Үндэсний хөгжлийн газрын үнэлгээ 10.7 пунктээр, Иргэний 
нисэхийн ерөнхий газрын үнэлгээ 2.9 пунктээр, Гаалийн ерөнхий газрын үнэлгээ 2.9 пунктээр, 
Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын үнэлгээ 1.7 пунктээр, Хөгжлийн бэрхшээлтэй 
хүний хөгжлийн ерөнхий газрын үнэлгээ 0.8 пунктээр тус тус буурсан байна.</text>
      <sha1>rkjooezudro7yo2oxlwghjz0f14cl2i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823042</id>
      <parentid>823040</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T02:34:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <origin>823042</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5029" sha1="civ0ktozcxgc3av6y5i4ub1r4v0nhxh" xml:space="preserve">Төрийн байгууллагууд ШБҮ-ээр 100 онооноос 2019 онд дунджаар 74.1 оноо авсан нь 
өмнөх оныхоос 5.4 пунктээр өссөн байна. ШБҮ ийнхүү өсөхөд тухайн төрийн байгууллагаас 
үйлчилгээ авсан иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын төлөөллийн өгсөн үнэлгээ 8.4 пунктээр, төрийн албан хаагчдын өгсөн үнэлгээ 4.0 пунктээр, бодлогод оролцогчдын өгсөн үнэлгээ 3.8 пунктээр тус тус өссөн нь нөлөөлсөн байна. ШБҮ нь 2015 оноос хойш 4 удаа зохион байгуулагдсан бөгөөд төрийн байгууллагын 
албан хаагчид байгууллагынхаа шударга байдлыг харьцангуй өндрөөр үнэлдэг болох нь 
харагдаж байна. ГШБҮ-ний хувьд 2018 онд 63.3 байсан бол 2019 онд 71.7 болж үнэлгээ илт 
сайжирсан байна. ГШБҮ ийнхүү өсөхөд аймаг, нийслэлийн ЗДТГ-ын ГШБҮ 72.4 болж, өмнөх 
оноос 11.8 пунктээр өссөн нь нөлөөлжээ. Харин БОҮ сүүлийн 3 жил харьцангуй тогтмол 
өсөлттэй байна. ШБҮ-нд хамрагдсан байгууллагуудыг 0-100 оноогоор үнэлэхэд 2019 онд 64.8-83.7 оноо 
авсан байна. Үнэлгээнээс харахад байгууллагуудын ил тод хариуцлагатай байдал дутмаг, 
төрийн үйлчилгээг үзүүлэхдээ ах дүү, танил талынхаа нөлөөнд автдаг, бусдад хууль бусаар 
давуу байдал олгодог зэрэг шалтгааны улмаас оноо алдсан байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй 
хүний хөгжлийн ерөнхий газар үнэлгээ буурсан хэдий ч хамгийн өндөр үнэлгээ авсан 5 
байгууллагын жагсаалтад орсон байна. Харин Биеийн тамир, спортын газрын үнэлгээ өмнөх оноос өссөн хэдий ч хамгийн бага үнэлгээ авсан 5 байгууллагын жагсаалтад орсон байна. Яамдын ШБҮ 2019 онд дунджаар 73.2 болж, 4.3 пунктээр өсчээ. Нийт 13 яамнаас 1 
яамны үнэлгээ өнгөрсөн оноос 3.5 пунктээр буурсан нь Гадаад харилцааны яам байна. Гадаад 
харилцааны яамны ШБҮ өмнөх оноос буурсан хэдий ч яамдын ШБҮ-ний дундаж онооноос 3.5 пунктээр өндөр байна. Үр дүнгээс харахад Зам, тээврийн хөгжлийн яамны үнэлгээ 0.1 пунктээр, 
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны үнэлгээнээс 0.3 пунктээр, Боловсрол, соёл, 
шинжлэх ухаан, спортын яам 3.5 пунктээр, Батлан хамгаалах яам 3.6 пунктээр өссөн байгаа нь 
бусад яамнаас харьцангуй бага өсөлттэй байна. Үр дүнгээс харахад яамдын ДШБҮ 82.0 болж 
5.3 пунктээр өссөн байгаа нь яамдын авлигатай тэмцэх дотоод үйл ажиллагаа сайжирч байгааг 
илтгэж байна.Засгийн газрын агентлагуудын ШБҮ 2019 онд дунджаар 75.2 болж, өмнөх оноос 4.5 
пунктээр нэмэгджээ. Засгийн газрын агентлагуудын ШБҮ ийнхүү нэмэгдэхэд үйлчилгээ авсан 
иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын төлөөллийн өгсөн үнэлгээ 72.9 болж, 8.3 пунктээр 
нэмэгдсэнтэй холбоотой байна. Засгийн газрын 27 агентлагаас 5 агентлагийн үнэлгээ өмнөх 
оноос буурсан байгаагийн дотор Үндэсний хөгжлийн газрын үнэлгээ 10.7 пунктээр, Иргэний 
нисэхийн ерөнхий газрын үнэлгээ 2.9 пунктээр, Гаалийн ерөнхий газрын үнэлгээ 2.9 пунктээр, 
Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын үнэлгээ 1.7 пунктээр, Хөгжлийн бэрхшээлтэй 
хүний хөгжлийн ерөнхий газрын үнэлгээ 0.8 пунктээр тус тус буурсан байна.</text>
      <sha1>civ0ktozcxgc3av6y5i4ub1r4v0nhxh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гадаад шударга байдлын үнэлгээний үр дүн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140851</id>
    <revision>
      <id>823043</id>
      <timestamp>2025-06-26T02:37:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Төрийн байгууллагаас үйлчилгээ авч буй болон сүүлийн 12 сарын хугацаанд үйлчилгээ  авсан иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллагын төлөөллийн үнэлгээгээр ГШБҮ-г гаргасан. Уг  үнэлгээг ил тод, хариуцлагатай байдлын индексийг тодорхойлох 2 үзүүлэлт, авлигын  индек...&quot;</comment>
      <origin>823043</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5311" sha1="a8ycrb8nau8oy97qhoednhgn7sl3wcw" xml:space="preserve">Төрийн байгууллагаас үйлчилгээ авч буй болон сүүлийн 12 сарын хугацаанд үйлчилгээ 
авсан иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллагын төлөөллийн үнэлгээгээр ГШБҮ-г гаргасан. Уг 
үнэлгээг ил тод, хариуцлагатай байдлын индексийг тодорхойлох 2 үзүүлэлт, авлигын 
индексийг тодорхойлох 3 үзүүлэлт, нийт 5 үзүүлэлтээр гаргасан. 
ГШБҮ 2019 онд 71.7 болж өмнөх оноос 8.4 пунктээр өссөн байна. ГШБҮ-г байгууллагын 
төрлөөр авч үзвэл яамдын үнэлгээ 3.0 пунктээр, агентлагуудын үнэлгээ 8.3 пунктээр, аймаг, 
нийслэлийн ЗДТГ-уудын үнэлгээ 11.8 пунктээр тус тус өсчээ. Нөгөө талаас ГШБҮ 71.7 буюу 
ШБҮ-нээс 2.4 пунктээр бага байгаа нь үйлчлүүлэгч иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын 
төлөөлөл төрийн байгууллагуудын шударга байдалд харьцангуй бага үнэлгээ өгч байгааг 
илтгэж байна. Байгууллагууд ГШБҮ-ээр 2019 онд 55.2-82.1 оноо авсан байна. Үр дүнгээс харахад 
байгууллагуудын гадагшаа чиглэсэн үйл ажиллагаа сайжирч, авлигын шууд болон шууд бус 
тохиолдол буурч, авлигын индекс сайжирчээ. Өөрөөр хэлбэл, төрийн албан хаагчид төрийн 
үйлчилгээг үзүүлэхдээ бусдаас шан харамж авах тохиолдол тодорхой хэмжээгээр багассан 
байна. Харин байгууллагууд оноо алдахад байгууллагын ил тод байдал дутмаг, албан үүргээ 
хариуцлагатай гүйцэтгэдэггүй байдал нь нөлөөлжээ. Яамдын ГШБҮ-ний үр дүнгээс харахад нийт 13 яамнаас 5 яамны үнэлгээ өмнөх оноос 
буурсан байна. Үүнд: Гадаад харилцааны яам 66.8 оноо авч 13.4 пунктээр, Хүнс, хөдөө аж 
ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам 73.7 оноо авч 10.8 пунктээр, Батлан хамгаалах яам 76.8 оноо авч 
9.1 пунктээр, Зам, тээврийн хөгжлийн яам 58.5 оноо авч 9.0 пунктээр, Боловсрол, соёл, 
шинжлэх ухаан, спортын яам 55.2 оноо авч 4.5 пунктээр тус тус буурсан байна. Яамдын 2019 
оны ГШБҮ-ний онооны эрэмбийг харахад Батлан хамгаалах яам хамгийн өндөр үнэлгээ авсан 
бол Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын яам хамгийн бага оноо авсан байна.
Яамдын ГШБҮ 55.2-76.8 байгаа нь иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын төлөөлөл 
яамдын шударга байдлыг харьцангуй багаар үнэлдэг болох нь харагдаж байна. ГШБҮ-нд нийт 23 агентлагийг хамруулсан. Харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн 
газар, Үндэсний хөгжлийн газар, Цаг уур, орчны шинжилгээний газар, Иргэний нисэхийн 
ерөнхий газар нь иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад шууд үйлчилгээ үзүүлдэггүй 
байгууллагууд учраас ГШБҮ-д хамруулаагүй. Мөн 2018 онд Соёл урлагын газар болон Газар 
зохион байгуулалт, геодези, зурагзүйн газрын иргэн, аж ажуйн нэгжийн төлөөллийг 
судалгаанд хамруулаагүй болно. 
Үнэлгээнд хамрагдсан агентлагуудын хувьд 2019 онд 60.1-82.1 оноо авсан нь өнгөрсөн 
оны үнэлгээнээс дунджаар 8.3 пунктээр өссөн байна. Энэ нь агентлагуудын гадагшаа чиглэсэн 
үйл ажиллагаа сайжирч байгааг илтгэж байна. 
Үнэлгээг байгууллагаар харвал Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газар 65.7 оноо
авч 18.9 пунктээр, Оюуны өмчийн газар 81.4 оноо авч 0.2 пунктээр тус тус буурсан байна. 
Харин бусад агентлагийн хувьд үйлчилгээ авсан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын 
төлөөллийн өгч буй үнэлгээ өнгөрсөн оноос өссөн үр дүн харагдаж байна.</text>
      <sha1>a8ycrb8nau8oy97qhoednhgn7sl3wcw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Авлигын индекс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140852</id>
    <revision>
      <id>823044</id>
      <timestamp>2025-06-26T02:40:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Тухайн байгууллагаас үйлчилгээ авч буй иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын төлөөллөөс уг байгууллагын авлигын талаарх төсөөлөл, авлигын шууд болон шууд бус  тохиолдлыг тодруулж авлигын индексийг тооцоход 2019 онд 82.8 оноо авч авлигын индекс  12.8 пунктээр буу...&quot;</comment>
      <origin>823044</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3056" sha1="l4xzmxfpgujy1xezjgm65isp2p87ojb" xml:space="preserve">Тухайн байгууллагаас үйлчилгээ авч буй иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын
төлөөллөөс уг байгууллагын авлигын талаарх төсөөлөл, авлигын шууд болон шууд бус 
тохиолдлыг тодруулж авлигын индексийг тооцоход 2019 онд 82.8 оноо авч авлигын индекс 
12.8 пунктээр буурсан байна. Ийнхүү авлига буурахад авлигын шууд болон шууд бус тохиолдол 
багассан нь нөлөөлжээ.
Авлига өгсөн тохиолдлыг тодруулбал 2019 онд Төрийн үйлчилгээ авч буй иргэд, аж 
ахуйн нэгж, байгууллагын 2.3 хувь нь төрийн үйлчилгээг авахдаа нэмэлт төлбөр, 2.0 хувь нь 
шууд болон шууд бус байдлаар бэлэг, 2.8 хувь нь хандив, бусад санхүүгийн тусламж зэргийг 
тухайн байгууллага/албан тушаалтанд өгсөн байна. Гэхдээ энэ нь өмнөх оноос 12 пунктээр 
буурсан байна. 
Мөн судалгаанд оролцогчоос “Танай найз нөхөд, хамт ажиллагсад, ойр дотнын хэн 
нэгэн тухайн байгууллагаас үйлчилгээ авахдаа нэмэлт төлбөр, бэлэг, хандив, санхүүгийн 
тусламж зэргийг сүүлийн 12 сарын хугацаанд өгч байсныг мэдэх үү? гэж асуухад судалгаанд 
оролцогчдын 5.5 хувь нь “ тийм” гэж хариулсан байгаа нь өмнөх оноос 19.3 пунктээр буурчээ. 
Үр дүнгээс харахад өмнөх онд авлигын шууд бус тохиолдол их байсан бол энэ онд авлигын 
шууд тохиолдол их байгаа нь ажиглагдаж байна. Энэ нь иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллага 
авлигын асуудалд илүү нухацтай болгоомжтой ханддаг болж гэж үзэж болохоор байна. Авлигын индексийг байгууллагын төрлөөр харахад яамдын авлигын талаарх 
төсөөллийн үнэлгээ 59.7, авлигын шууд бус тохиолдол 83.8 буюу харьцангуй бага үнэлгээтэй 
байна. Эндээс харахад яамдад авлигын шууд бус тохиолдол нэлээдгүй ажиглагддаг бөгөөд 
үүнийгээ дагаад иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын төлөөлөл яамд авлига авдаг гэсэн 
төсөөлөл харьцангуй өндөртэй байна.</text>
      <sha1>l4xzmxfpgujy1xezjgm65isp2p87ojb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дотоод шударга байдлын үнэлгээний үр дүн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140853</id>
    <revision>
      <id>823045</id>
      <timestamp>2025-06-26T02:44:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Байгууллагын ДШБҮ-г тухайн байгууллагад ажиллаж байгаа алба хаагчдын үнэлгээнд  үндэслэн гаргасан. Дотоод шударга байдлыг үнэлэхдээ соёлын индексийг тодорхойлох 2  үзүүлэлт, ажлын байран дахь шударга байдлын индексийг тодорхойлох 4 үзүүлэлт нийт 6  үзүү...&quot;</comment>
      <origin>823045</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3575" sha1="qrw43q6al7z61pe7q9hn0f9klodt9wj" xml:space="preserve">Байгууллагын ДШБҮ-г тухайн байгууллагад ажиллаж байгаа алба хаагчдын үнэлгээнд 
үндэслэн гаргасан. Дотоод шударга байдлыг үнэлэхдээ соёлын индексийг тодорхойлох 2 
үзүүлэлт, ажлын байран дахь шударга байдлын индексийг тодорхойлох 4 үзүүлэлт нийт 6 
үзүүлэлтээр үнэлгээг гаргасан. ДШБҮ үнэлгээ буюу байгууллагын ажилтан албан хаагчдын 
үнэлгээ 80.8 буюу ерөнхий үнэлгээнээс 6.7 пунктээр өндөр гарсан байгаа нь төрийн албан 
хаагчид байгууллагынхаа шударга байдлыг өндрөөр үнэлдэг болох нь харагдаж байна. 
Төрийн байгууллагад ажиллаж буй албан хаагчдын өгсөн үнэлгээг байгууллагын 
төрлөөр харвал яамдын хувьд хамгийн өндөр буюу 100 онооноос 82.0 оноо авсан байна. Өмнөх 
онтой харьцуулахад яамдын дундаж үнэлгээ өмнөх оноос 5.3 пунктээр, агентлагуудын дундаж 
үнэлгээ 3.2 пунктээр, аймаг, нийслэлийн дундаж үнэлгээ 4.2 пунктээр тус тус өсжээ. Байгууллагууд ДШБҮ-ээр 2019 онд 60.5-87.2 оноо авсан байна. Үр дүнгээс хамгийн 
өндөр үнэлгээ авсан 5 байгууллагын үнэлгээ өнгөрсөн оноос бүгд сайжирсан байгаа нь 
харагдаж байна. Доорх зурагт ДШБҮ-ээр хамгийн өндөр болон хамгийн бага үнэлгээ авсан 
байгууллагуудыг харууллаа. Яамдын ДШБҮ 2019 онд 76.5-86.6 онооны хооронд байна. Энэ нь нэг талаас яамдын 
албан хаагчид өөрийн байгууллагаа илүү сайнаар үнэлж байгааг харуулж байна. Нөгөө талаас 
яамдын үнэлгээ бүгд сайжирсан байгаа нь яамдын дотоод үйл ажиллагаа сайжирч байгааг 
илтгэж байна. Агентлагуудын хувьд ДШБҮ 2019 онд 60.5-87.2 байна. Нийт 27 агентлагаас 7 
агентлагийн үнэлгээ өнгөрсөн оноос буурсан байгаа нь Стандарт хэмжил зүйн газар, Үндэсний 
хөгжлийн газар, Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн газар, Биеийн тамир спортын газар, 
Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газар, Харилцаа холбоо мэдээллийн технологийн 
газар, Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газар байна. Аймгуудын ДШБ-ын дундаж үнэлгээ 2019 онд 80.2 байгаа нь өмнөх оноос 4.2 пунктээр 
өссөн хэдий ч Нийслэлийн ЗДТГ болон Өмнөговь, Говьсүмбэр, Увс аймгуудын ЗДТГ-ын ДШБҮ 
өмнөх оноос бага зэрэг буурсан байна.</text>
      <sha1>qrw43q6al7z61pe7q9hn0f9klodt9wj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бодлогод оролцогчдын үнэлгээний үр дүн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140854</id>
    <revision>
      <id>823046</id>
      <timestamp>2025-06-26T02:46:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;БОҮ буюу шинжээчдийн үнэлгээнд тухайн байгууллагын харьяа дээд байгууллагын  төлөөлөл, бодлого боловсруулагч болон төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшил, холбоодын  төлөөлөл, аудитор, хяналтын ажилтан, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын ажилтан, сэтгүүлч,...&quot;</comment>
      <origin>823046</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5985" sha1="8wv3i0q8so8vzdy4mdfql6txc1ejryg" xml:space="preserve">БОҮ буюу шинжээчдийн үнэлгээнд тухайн байгууллагын харьяа дээд байгууллагын 
төлөөлөл, бодлого боловсруулагч болон төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшил, холбоодын 
төлөөлөл, аудитор, хяналтын ажилтан, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын ажилтан, сэтгүүлч, 
эрдэмтэн, судлаачдын төлөөллийг оролцуулсан. БОҮ нь авлигын талаарх төсөөлөл, авлигын 
хяналт, авлигын бодит тохиолдол, удирдлагын авлигатай тэмцэх хүсэл гэсэн 4 индексийн 
үнэлгээнээс бүрдэж байгаа юм.
Бодлогод оролцогчдын дундаж үнэлгээ 100 онооноос 69.8 байгаа нь өмнөх оноос 3.8
пунктээр өссөн үзүүлэлттэй байна. Өсөлтийг байгууллагын төрлөөр харахад яамдын дундаж 
үнэлгээ 4.5 пунктээр, агентлаг 2.1 пунктээр, аймаг, нийслэлийн ЗДТГ 5.3 пунктээр тус тус өссөн 
байна. Гэсэн хэдий ч бодлогод оролцогчдын үнэлгээ ерөнхий үнэлгээнээс 4.3 пунктээр бага 
байна. Энэ нь тухайн байгууллагын үйл ажиллагааны чиглэлд холбоо хамааралтай, харьцангуй 
мэдээлэл сайтай хүмүүс үнэлгээ бага өгч байгааг харуулж байна. Яамдад өгсөн БОҮ Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамнаас бусад яамны хувьд өссөн 
байна. Энэ өсөлт нь Батлан хамгаалах яам, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын яаманд 
илүүтэй ажиглагдаж байна. Харьцангуй бага үнэлгээ авсан яамдыг дурдвал Байгаль орчин, 
аялал жуулчлалын яам 64.3 оноо, Сангийн яам 64.8 оноо, Барилга, хот байгуулалтын яам 65.2 
оноо тус тус авсан байгаа нь харьцангуй бага оноо болж байна. Агентлагуудад өгсөн бодлогод оролцогчдын дундаж үнэлгээ 2019 онд 72.1 байгаа нь 
өмнөх оноос 2.1 пунктээр өссөн байна. Байгууллагаар авч үзвэл Гаалийн ерөнхий газар 50.2, 
Эрүүл мэндийн даатгалын ерөнхий газар 57.8, Иргэний нисэхийн ерөнхий газар 57.7 оноо тус 
тус авсан нь хамгийн бага үзүүлэлттэй байгаагаас гадна өмнөх оноос буурсан харагдаж байна. 
Харин Соёл урлагийн газар, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газар, Хөгжлийн 
бэрхшээлтэй хүний хөгжлийн ерөнхий газар, Гадаадын иргэн харьяатын газар, Гэр бүл, хүүхэд 
залуучуудын хөгжлийн газар харьцангуй өндөр буюу 100 онооноос 80-аас дээш оноо авсан 
байна. Аймаг, нийслэлийн ЗДТГ-уудын хувьд нийт 22 байгууллагаас 7 байгууллагын үнэлгээ 
буурсан байна. Эдгээр байгууллагын нэрийг дурдвал Говь-Алтай, Дорноговь, Өмнөговь, 
Булган, Дорнод, Говьсүмбэр, Ховд аймгийн ЗДТГ-ууд болно. Харин Завхан, Дархан-Уул, 
Сэлэнгэ, Төв, Дорнод, Хэнтий аймгуудын ЗДТГ болон Нийслэлийн ЗДТГ бодлогод оролцогчдоос 
харьцангуй өндөр үнэлгээ авсан байна.
Бодлогод оролцогчдын зүгээс тухайн байгууллагын авлигын хяналтад өгч буй үнэлгээ 
хамгийн бага буюу 50.9, удирдлагын хүсэл эрмэлзэлд өгч буй үнэлгээ харьцангуй бага буюу 
60.5 оноо авсан байна. Үр дүнгээс шударга ёсыг бэхжүүлэх, авлига, ашиг сонирхлын зөрчлөөс 
урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр төдийлөн үр дүнтэй ажиллаж чадахгүй, дотоод хяналтын 
механизмаараа авлигыг илрүүлж, хариуцлага тооцох байдал хангалтгүй, авлига, ашиг 
сонирхлын зөрчлийн талаар мэдээлэгчийг бүрэн хамгаалж чадахгүй байгаа нь харагдаж байна. Бодлогод оролцогчдын үнэлгээнээс харахад яамдад авлигын бодит тохиолдол хамгийн 
бага байгаа хэдий ч удирдлагын авлигатай тэмцэх, шударга ёсыг бэхжүүлэх хүсэл эрмэлзэл 
агентлаг, аймаг, нийслэлийн ЗДТГ-тай харьцуулахад харьцангуй бага байна.
Харин аймаг, нийслэлийн ЗДТГ-ын хувьд байгууллагын удирдлага авлигатай тэмцэх, 
шударга ёсыг бэхжүүлэх хүсэл эрмэлзэл багатай үүнийгээ дагаад хяналт сул байгаа нь 
харагдаж байна.</text>
      <sha1>8wv3i0q8so8vzdy4mdfql6txc1ejryg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Наваан-Юндэнгийн Оюундарь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140855</id>
    <redirect title="Наваан-Юндэний Оюундарь" />
    <revision>
      <id>823048</id>
      <timestamp>2025-06-26T02:56:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <comment>Zorigt moved page [[Наваан-Юндэнгийн Оюундарь]] to [[Наваан-Юндэний Оюундарь]]</comment>
      <origin>823048</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="68" sha1="org75q3e26qg9mexw7ib73riq1kc7ap" xml:space="preserve">#ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Наваан-Юндэний Оюундарь]]</text>
      <sha1>org75q3e26qg9mexw7ib73riq1kc7ap</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Монгол Улсын авлигын өнөөгийн байдал</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140856</id>
    <revision>
      <id>823056</id>
      <timestamp>2025-06-26T06:09:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Судалгаанд оролцогчдоос Монгол Улсад авлига хэр түгээмэл байгааг тодруулахад 23.0 хувь нь ихээхэн түгээмэл гэж хариулсан нь өмнөх оноос 5.1 пунктээр, 48.4 хувь нь түгээмэл  гэж хариулсан нь 2.2 пунктээр тус тус буурсан үзүүлэлттэй байна. Үр дүнгээс харахад авл...&quot;</comment>
      <origin>823056</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5547" sha1="qfrssy05atxrxneab7li3ltcfu13xuu" xml:space="preserve">Судалгаанд оролцогчдоос Монгол Улсад авлига хэр түгээмэл байгааг тодруулахад 23.0
хувь нь ихээхэн түгээмэл гэж хариулсан нь өмнөх оноос 5.1 пунктээр, 48.4 хувь нь түгээмэл 
гэж хариулсан нь 2.2 пунктээр тус тус буурсан үзүүлэлттэй байна. Үр дүнгээс харахад авлигын 
цар хүрээ буурч байгаа хэдий ч нийт судалгаанд оролцогчдын 78.7 хувь нь Монгол Улсад 
авлига байсаар байна гэж үзжээ. Монгол Улсын авлигын өнөөгийн байдлыг оролцогч талуудаар харахад төрийн 
байгууллагаас үйлчилгээ авсан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын 29.7 хувь буюу 10 хүн 
тутмын 3 нь Монгол Улсад авлига ихээхэн түгээмэл байна хэмээн үзсэн байна. Монгол Улсын ирэх 2 жилийн авлигын нөхцөл байдлын талаарх төсөөллийг
тодорхойлох зорилгоор судалгаанд оролцогчдоос ирэх 2 жилд Монгол Улсын авлигын түвшин 
хэрхэн өөрчлөгдөх талаар тодруулахад 43.5 хувь нь буурна гэж үзжээ. Энэ нь өмнөх онтой 
харьцуулахад 26.7 пунктээр өссөн үзүүлэлттэй байна. 
Мөн 2018 оны үнэлгээнээс харахад ирэх 2 жилд авлига өснө гэсэн хандлага 26.2 хувь 
байсан бол энэ онд 13.6 хувь болж, 12.6 пунктээр буурсан байна. Эндээс ирэх 2 жилд авлигын 
нөхцөл байдал буурна гэсэн хүлээлттэй байгаа нь харагдаж байна. 
Авлигын нөхцөл байдал буурч байгаа нь шударга байдлын ерөнхий үнэлгээ, ДШБҮ, 
ГШБҮ, БОҮ үр дүнгүүд өсөхөд нөлөөлсөн байж болох юм. Дээрх үр дүн оролцогч талуудаар ялгаатай байгаа эсэхийг харахад төрийн 
байгууллагаас үйлчилгээ авч буй иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын төлөөллийн Монгол 
Улсын авлигын түвшин ирэх 2 жилд хэрхэн өөрчлөгдөх талаар судалгаанд оролцогчдын өгсөн
хариултыг оролцогч талуудаар ялгаатай байгаа эсэхийг гаргахад бодлогод оролцогчдын 47.0 
хувь, албан хаагчдын 42.7 хувь, иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын төлөөллийн 40.7 хувь 
буюу нийт судалгаанд оролцогчдын 10 хүн тутмын 4-5 нь буурна гэж үзжээ. Мөн судалгаанд 
оролцогчдын 100 хүн тутмын 3-4 нь өөрчлөгдөхгүй гэж хариулсан байна. 
Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын авлигын нөхцөл байдал ирэх 2 жилд буурна гэсэн 
хүлээлт бусад 2 оролцогч талтай харьцуулахад өндөр байна. Судалгаанд оролцогчдоос Монгол Улсад авлига хамгийн их тархсан институц аль нь 
болохыг тодруулахад Шүүх өнгөрсөн оноос 4.1 хувиар авлига нэмэгдсэн үзүүлэлттэйгээр 1-рт, 
8-рт эрэмбэлэгдэж байсан Гаалийн байгууллага 12.6 хувиар авлига нэмэгдсэн үзүүлэлттэйгээр
2-рт, 9-рт эрэмбэлэгдэж байсан Мэргэжлийн хяналтын байгууллага 10.7 хувиар авлига 
нэмэгдсэн үзүүлэлттэйгээр 3-рт эрэмбэлэгджээ. Харин өнгөрсөн онд авлига хамгийн их 
тархсан институц буюу 2-рт эрэмбэлэгдэж байсан Газрын алба, 3-рт эрэмбэлэгдэж байсан 
Эрүүл мэндийн байгууллага тус тус 2 байр ухарсан байна. Харин бидний судалгааны нэгж 
болох яам, Засгийн газрын агентлаг, аймаг, нийслэлийн ЗДТГ 2018 онд 4-рт эрэмбэлэгдэж 
байсан бол 2019 онд 2 байр ухарч, 6-рт эрэмбэлэгдсэн байна. Үр дүнгээс харахад Шүүх, Газрын алба, Эрүүл мэндийн байгууллага 2 онд дараалан 
эхний 5-д эрэмбэлэгдсэн байна. Тиймээс эдгээр институцэд тархсан авлигыг бууруулах, таслан 
зогсоох тал дээр нэн тэргүүнд анхаарал хандуулж авлигатай тэмцэх чиглэлээр зайлшгүй авч 
хэрэгжүүлэх шаардлагатай үйл ажиллагааг тодорхойлох хэрэгтэй байна.</text>
      <sha1>qfrssy05atxrxneab7li3ltcfu13xuu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Байгаль хамгааллын төлөвлөлт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140857</id>
    <revision>
      <id>823057</id>
      <timestamp>2025-06-26T06:20:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Байгаль хамгаалах системтэй төлөвлөлт гэдэг  нь экосистем, бүлгэмдэл, төрөл зүйлийн  төлөөлөл болж чадах экологийн хувьд  чухал ач холбогдол бүхий газруудыг тогтоох  шинжлэх ухааны үндэслэлтэй цогц арга юм.  Байгаль хамгаалах аливаа үйл ажиллагаа  нь илү...&quot;</comment>
      <origin>823057</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4025" sha1="64k9me1crfpky8790z3ab22sfdtuhon" xml:space="preserve">Байгаль хамгаалах системтэй төлөвлөлт гэдэг 
нь экосистем, бүлгэмдэл, төрөл зүйлийн 
төлөөлөл болж чадах экологийн хувьд 
чухал ач холбогдол бүхий газруудыг тогтоох 
шинжлэх ухааны үндэслэлтэй цогц арга юм. 
Байгаль хамгаалах аливаа үйл ажиллагаа 
нь илүү үр дүнтэй, оновчтой байхын тулд 
амьдрах орчны тархац, учирч болох аливаа 
аюул уршгийг бүс нутаг ба ландшафтын 
түвшний хэмжээнд харгалзан үзэхийг шаарддаг 
(Margules &amp; Pressey 2000, Groves 2003). 
Байгаль хамгааллын төлөвлөлтийн эцсийн 
бүтээгдэхүүн нь биологийн олон янз байдал, 
тэдгээрийн тархацыг бүрэн төлөөлж чадахуйц 
хэд хэдэн газар нутгийг нэгтгэсэн хамгааллын 
чухал ач холбогдолтой бүрдэл газар нутаг 
байна (e.g. Noss et al. 2002). Байгаль 
хамгааллын системтэй төлөвлөлтөд орон зайн 
дүн шинжилгээ хийхэд ашигладаг “Марксан” 
зэрэг өөрөө оновчтой сонголт хийх чадвартай 
программ хангамжийг ашигладаг (Ball and 
Possingham 2000). Энэ программ хангамж нь 
биологийн олон янз байдлыг тэтгэх амьдрах орчны хувьд хамгийн бага шаардлагыг хангаж 
чадахуйц, мөн газар нутгийн эзлэх талбайн 
хэмжээг хамгийн бага байх газрыг сонгох аргад 
үндэслэгджээ (Pressey et al. 1997, Ball 2000, Ball 
and Possingham 2000).
Дээр дурьдсан арга нь Groves et al. (2002), 
Groves (2003) болон Higgins &amp; Esselman 
(2006) нарын боловсруулсан эко-бүс 
нутгийн үнэлгээний аргачлал ба стандартад 
тулгуурлажээ. Эко-бүс нутгийн үнэлгээ нь 
дараах хэсгээс бүрдэнэ. Үүнд: (1) тухайн 
судалгаанд хамрагдсан газрын биологийн олон 
янз байдлыг хамтатган төлөөлж чадахуйц зүйл, 
экосистем, бусад олон янз байдлыг илэрхийлэх 
сонгосон элементийг тодорхойлж, газрын 
зурагт буулгах; (2) хамгаалахаар төлөвлөж 
буй биологийн олон янз байдлын экологи, 
эволюцийн шаардлагыг удаан хугацааны 
туршид тэтгэхүйц тоо толгойн элбэгшил, 
тархацыг тооцсон зорилтыг дэвшүүлэх; (3) 
хамгаалахаар зорьж буй биологийн олон 
янз байдлын харьцангуй амьдрах чадвар, 
экологийн нийлэмж чанар, учрах аюул уршиг, 
тархац (бүлгэмдэл, популяци, экосистем гэх 
мэт )-ын төлөв байдлыг үнэлэх; (4) экологийн 
харьцангуй нийлэмж чанарыг илэрхийлэх, 
ирээдүйд учирч болох аюул уршгийн хамгийн 
бага эрсдлийг даван туулж чадах, хамтдаа 
төлөөлүүлэн хамгаалах зорилтыг хангаж 
чадахуйц биологийн олон янз байдлын 
элементийн тохиолдоцыг илрүүлэхэд дээр 
дурьдсан мэдээллийг ашиглах зэрэг болно.</text>
      <sha1>64k9me1crfpky8790z3ab22sfdtuhon</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хөгжлийг байгаль орчинд нөлөө багатай төлөвлөх нь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140858</id>
    <revision>
      <id>823058</id>
      <timestamp>2025-06-26T06:21:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Дэ Нэйче Консерванси (TNC) байгууллага  нь Монгол улсын засгийн газартай  хамтран уул уурхай болон эрчим хүчний  хөгжлийг уламжлалт бэлчээрийн мал аж  ахуй болон амьдрах орчныг хамгаалах  асуудалтай тэнцвэртэй хослуулах “Хөгжлийг  байгаль орчинд нөлөө ба...&quot;</comment>
      <origin>823058</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4335" sha1="o5nnshylfdq9c3fkd4zkkj5ydb6zzvo" xml:space="preserve">Дэ Нэйче Консерванси (TNC) байгууллага 
нь Монгол улсын засгийн газартай 
хамтран уул уурхай болон эрчим хүчний 
хөгжлийг уламжлалт бэлчээрийн мал аж 
ахуй болон амьдрах орчныг хамгаалах 
асуудалтай тэнцвэртэй хослуулах “Хөгжлийг 
байгаль орчинд нөлөө багатай төлөвлөх 
нь” хэмээх шинжлэх ухааны үндэслэлтэй 
аргачлалыг хэрэглэж байна (Kiesecker et al. 
2009, Kiesecker et al. 2010, McKenney and 
Kiesecker 2010, Kiesecker et al 2011, Kiesecker 
et al. 2013). Хөгжлийг байгаль орчинд 
нөлөө багатай төлөвлөх нь тухайн нэг 
төслөөр хязгаарлагдахгүй, харин хөгжлийн 
хуримтлагдах нөлөөллийг ландшафт (бүхэл 
бүтэн экосистем)-ын хүрээнд тодорхойлох 
замаар тогтвортой хөгжлийн шийдвэр гаргах 
үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлж чадах 
арга юм. Ландшафтын түвшинд байгаль 
хамгаалах төлөвлөлтийг ашигласнаар 
нөлөөллийг бууруулах уламжлалт аргыг эрс 
сайжруулах боломжтой. Хөгжлийг байгаль 
орчинд нөлөө багатай төлөвлөх нь байгаль 
хамгааллын төлөвлөлтийг “нөлөөллийг 
бууруулах дараалал”-тай хослуулснаар 
нөлөөллийг үр дүнтэй бууруулах, зайлсхийх, 
дараа нь бууруулах буюу нөхөн сэргээх, 
эцэст нь дүйцүүлэн хамгаалах боломжийг 
бүрдүүлнэ. Нөлөөллийг үр дүнтэй бууруулахад 
дараах хэдэн чухал асуудлуудыг шийдвэрлэх 
шаардлагатай. Үүнд:
•	 Тухайн нэг төслийн байршлаас үл хамааран
ландшафтын хүрээнд зэрлэг амьтан, 
тэдгээрийн амьдрах орчинд үзүүлж болох 
“Хөгжлийн хуримтлагдах нөлөөлөл”-ийг 
тодорхойлох,
•	 Хөгжлийн төлөвлөгөө болон байгаль
хамгааллын хооронд үүсэж болохуйц 
зөрчлийг хор уршиг учирхаас өмнө 
урьдчилан тогтоох,
•	 Зэрлэг амьтан болон эмзэг байгалийн
унаган төрхөд нөлөөлөл үзүүлэхээс 
зайлсхийх, зэрлэг амьтанд үзүүлэх 
хуримтлагдах нөлөөллийг дүйцүүлэн 
хамгаалах боломжийг тодорхойлох замаар 
хөгжил ба байгаль хамгааллын хэрэгцээг 
тэнцвэртэй хослуулж чадах хамгийн 
оновчтой боломжуудыг бий болгох,
•	 Төслийн нөлөөллөөс ямар тохиолдолд
зайлсхийх, ямар тохиолдолд дүйцүүлэн 
хамгааллыг хэрэгжүүлэх шаардлагатайг 
тогтоох,
•	 Экологийн хувьд ижил адилтгах орчин байх,
ландшафтын хүрээнд байгаль хамгаалалд 
хувь нэмэр болохуйц, тухайн нөлөөлөлд 
өртсөн газарт ойролцоо байх, байгаль 
хамгааллын хамгийн их үр ашигтай байж 
чадах зэрэг шаардлагад нийцсэн дүйцүүлэн 
хамгааллын арга замыг дэвшүүлэх,
•	 Төслийн зүгээс үзүүлсэн нөлөөллийг нөхөж
чадахуйц, мөн биологийн олон янз байдлын 
хувьд “цэвэр ашигтай” байх зэрэг нөхцлийг 
хангасан дүйцүүлэн хамгааллыг тодорхойлох 
шаардлагатай.</text>
      <sha1>o5nnshylfdq9c3fkd4zkkj5ydb6zzvo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хамгаалах шаардлагатай биологийн олон янз байдлын бүрдэл хэсэг</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140859</id>
    <revision>
      <id>823059</id>
      <timestamp>2025-06-26T06:23:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Байгаль хамгааллын системтэй төлөвлөлтөд  хамгаалах биологийн олон янз байдлын  урт хугацааны туршид оршин амьдрахад  шаардлагатай наад захын шаардлагыг  хангахуйц биологийн бүхий л бүрдэл хэсэг,  тэдгээрийн орон зайн тархац, төлөв байдлыг  нь тусгасан...&quot;</comment>
      <origin>823059</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5026" sha1="4z7z47crq11g3wn541fftofkypa4gdq" xml:space="preserve">Байгаль хамгааллын системтэй төлөвлөлтөд 
хамгаалах биологийн олон янз байдлын 
урт хугацааны туршид оршин амьдрахад 
шаардлагатай наад захын шаардлагыг 
хангахуйц биологийн бүхий л бүрдэл хэсэг, 
тэдгээрийн орон зайн тархац, төлөв байдлыг 
нь тусгасан хамгаалах зорилтыг тодорхойлох 
нь нэн чухал байдаг. Мэдлэг, мэдээллийн 
дутмаг байдал ба биологийн тогтолцооны 
нарийн төвөгтэй зохион байгуулалт зэрэг нь 
хамгаалбал зохих хэдэн мянган биологийн 
олон янз байдлын бүрдэл хэсгийг тэр бүр 
тодорхойлоод байх боломжийг олгодоггүй ба 
тийм ч шаардлага байхгүй юм. Тиймээс тархац 
нутгийг нь газрын зурагт оруулах боломж 
бүхий мэдээллийн олдоцтой, тухайн бүс 
нутгийн биологийн олон янз байдлын бүрдэл хэсгийг хамгийн сайн төлөөлж чадах хүрээлэн 
буй орчны шинж чанар, хэв шинж болон зүйл 
эсвэл биологийн олон янз байдлын бүрдэл 
хэсгийг сонгон авах зарчмыг баримталдаг.
Биологийн олон янз байдал нь орон зайн янз 
бүрийн тархацтай байхын сацуу экологийн 
ялгаатай эрэмбэд оршдог. Тиймээс бүс нутгийн 
хэмжээнд байгаль хамгааллын төлөвлөлтийг 
хийхдээ, зүйлээс экосистем хүртэлх тогтоцын 
эрэмбэ болон орон зайн янз бүрийн хэмжээг 
харгалзан үзэх хэрэгтэй (Noss 1996, Margules &amp; 
Pressey 2003, Groves 2003). Биологийн олон янз 
байдлын бүрдэл хэсэг нь Poiani нарын (2000) 
тодорхойлсноор орон нутгийн, дунд хэмжээтэй, 
өргөн болон бүс нутгийн хэмжээний хэмээх 
орон зайн ялгаатай тархацтай байж болно 
(Хүснэгт 4).
Экологийн бүс нутгийн үнэлгээний явцад 
хамгаалах биологийн олон янз байдлыг 
сонгохдоо ерөнхий болон нарийн шүүлтүүр 
гэсэн шалгуурыг түгээмэл ашигладаг. Үүнд, бүх 
экосистемүүд (ерөнхий шүүлтүүр) болон зөвхөн 
экосистемээр төлөөлүүлж болохооргүй ховор, 
маш тодорхой амьдрах орчин шаарддаг, 
уудам орон зайд нүүдэллэдэг зүйлүүд (нарийн 
шүүлтүүр) багтана (Groves et al 2002; Groves 
2003). Ерөнхий шүүлтүүр ашиглах нь төлөөлөл 
экосистемийг хамгаалах боломж олгох ба элбэг 
тархацтай, сайн судлагдаагүй буюу тархац нь 
тогтоогдоогүй бүлгэмдэл, зүйлүүд тэдгээрийн 
эволюци явагддаг орчныг хамгаалах боломж 
олгодог гэж үздэг (Jenkins et al 1976, Hunter 
1991). Байгаль хамгааллын төлөвлөлтөд зөвхөн 
амьтан, ургамлын зүйлийг авч үзэх нь амьдрах 
орчныг тэтгэж байдаг хүрээлэн буй орчны 
өргөн хүрээтэй үйл явц болон түгээмэл зүй 
тогтлыг хамгаалахад учир дутагдалтай байдаг.
Ерөнхий болон нарийн шүүлтүүрийг ашиглах нь 
амьдрах орчны бүтэц, үйл ажиллагаанд чухал 
нөлөөтэй хүрээлэн буй орчны хэв шинж, үйл 
явц, тогтоцыг олон шатанд авч үзэх боломж 
олгоно. Хүрээлэн буй орчны янз бүрийн 
хэв шинж, бүтцийг янз бүрийн орон зайн 
хэмжээнд төлөөлж чадах биологийн олон янз 
байдлыг хамгаалахаар сонгох нь экосистемийн 
динамикт хэв шинж болон уур амьсгалын 
өөрчлөлтийн тодорхойгүй нөхцөлд байгаль 
хамгааллыг зохистой төлөвлөх боломж олгодог 
(Hunter 1988, Halpin 1998, Groves 2003, Beier &amp; 
Brost 2010, Anderson &amp; Ferree 2010).</text>
      <sha1>4z7z47crq11g3wn541fftofkypa4gdq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Газрын экосистем</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140860</id>
    <revision>
      <id>823060</id>
      <timestamp>2025-06-26T06:26:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Экосистем нь ерөнхийдөө шим (ургамал,  амьтан) ба биет (хүрээлэн буй физик орчны  шинж чанар, үйл явц) бүрэлдэхүүн хэсгүүдээр  тодорхойлогддог бөгөөд физик орчны үйл  явцаас хамаарч орон зай, тархацын хэв  шинжээр янз бүр байдаг. Экосистемийг  бид орон зайн...&quot;</comment>
      <origin>823060</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3196" sha1="300la6ozony1amcd1p4nnuu2cmwm7ut" xml:space="preserve">Экосистем нь ерөнхийдөө шим (ургамал, 
амьтан) ба биет (хүрээлэн буй физик орчны 
шинж чанар, үйл явц) бүрэлдэхүүн хэсгүүдээр 
тодорхойлогддог бөгөөд физик орчны үйл 
явцаас хамаарч орон зай, тархацын хэв 
шинжээр янз бүр байдаг. Экосистемийг 
бид орон зайн хэмжээгээр хоёр түвшинд ангилж зураглав. Нэгдүгээрт, ерөнхий хэв 
шинж болох өндөршил, жилийн хур тунадас, 
ургамалшлаар тодорхойлогдох уудам 
орон зайд тархдаг хуурай хээр, цөлжүү 
хээр зэрэг түгээмэл экосистемийг газрын 
зурагт буулгасан юм. Хоёрдугаарт, газрын 
гадаргуу, гадаргын ус, хиймэл дагуулын 
зураг ашиглан харьцангуй нарийвчлалтай 
тогтоосон баянбүрд, хужир мараалаг хотгор 
(цайдам) зэрэг эрс ялгаатай өвөрмөц, жижиг 
хэмжээтэй экосистемийг ангилж, газрын 
зурагт оруулсан болно. Экосистем тус бүрээр 
ашигласан эх сурвалж, зураглалд оруулсан 
арга зүй, тархацыг био-газарзүйн 
бүсээр ялган тодорхойлсон. Экосистем тус бүрийн экологийн 
тодорхойлолтыг Хавсралт 1-д хавсаргав.
Түгээмэл экосистем нь газар нутгийн 
ихэнх хэсгийг эзэлдэг бөгөөд уур амьсгал, 
хур тунадасны ерөнхий хэв шинжээр 
тодорхойлогдоно. Үүнд судалгааны бүтээлүүдэд 
тодорхойлж бичсэн цөл, хээржүү цөл, 
цөлжүү хээр, хуурай хээр, уулын хээр зэрэг 
экосистем хамарна (Hilbig 1995, von Werden 
et al. 2006, von Werden et al. 2007, Wesche 
et al. 2005). Говь, цөлийн бүсэд хур тунадас, 
ургамалшил, ургамлын бүлгэмдлийн орон 
зайн хэв шинж хоорондын шууд хамаарал  өндөр байдаг (von Wehrden and Wesche 
2007). Уг хамаарлыг ашиглан, бид жилд 
унах хур тунадасны хэмжээ, газрын гадаргуу, 
өндөршлийн мэдээлэл болон von Werden et 
al. (2009) ба Wesche et al. (2005) нарын 1,145 
удаагийн судалгааны ажиглалт дээр тулгуурлан 
илрүүлсэн илэрхийлэгч ургамлын бүлгэмдлийн 
мэдээллэлд үндэслэн хээрийн болон говь, 
цөлийн экосистемийн тархацыг ерөнхийд нь 
тодорхойлох загвар боловсруулан ашиглав.</text>
      <sha1>300la6ozony1amcd1p4nnuu2cmwm7ut</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Биологийн үнэ цэнийн хэмжүүр</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140861</id>
    <revision>
      <id>823061</id>
      <timestamp>2025-06-26T06:28:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Сонголтын нийлбэрийг МAРКСАН программын  өгөгдлийн нэг багц болон хамгаалах зорилтын  нэг багцаас гарган авдаг. Wilhere нар (2008)  Марксан программ ашиглан хамгийн оновчтой  сонголтыг хийхэд оруулах хувь нэмэр болон  хамгаалах нэг зорилтоос үл хамаарах байда...&quot;</comment>
      <origin>823061</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5420" sha1="ojqie45fdxk5gm5hq93byd9d1ugtgbp" xml:space="preserve">Сонголтын нийлбэрийг МAРКСАН программын 
өгөгдлийн нэг багц болон хамгаалах зорилтын 
нэг багцаас гарган авдаг. Wilhere нар (2008) 
Марксан программ ашиглан хамгийн оновчтой 
сонголтыг хийхэд оруулах хувь нэмэр болон 
хамгаалах нэг зорилтоос үл хамаарах байдал 
дээр үндэслэн хамгаалах газрыг сонгох индекс 
боловсруулжээ. “Оновчтой байдал” хэмээх энэ 
арга тэгээс 100 хувь хүртэл хамгаалах зорилтын 
нийлбэр сонголтыг тооцоолдог. Оновчтой 
байдал нь хэдэн хувийг хамгаалах шаардлагтай 
вэ гэсэн зорилтоос үл хамааран судалгаанд 
хамрагдсан газар нутаг дах тухайн нэгж газрын 
хамгааллын харьцангуй үнэ цэнийн илэрхийлэл 
юм. Бид оновчтой байдлыг сонголтын нийлбэр 
байдлаар 10%, 20%, 30%, 40%, 50%, 60%, 
70%, 80%, 90% гэсэн ялгаатай 9 түвшинд 
тооцоолж үзсэн.
Оновчтой байдал нь ерөнхийдөө нөлөөллийн 
индекс болон Марксан программын өгөгдлийн 
функц тул “ховор байдал”-ыг шууд илэрхийлж 
чадахгүй. Иймээс, бид төлөвлөлтийн нэгж 
бүрийн хувьд тухайн газарт байх биологийн 
олон янз байдлын бүрдэл хэсгийн ховор эсвэл 
элбэг байгааг үндэслэн биологийн үнэ цэнийн 
хоёр дахь хэмжүүр болох “ховор байдал”-ыг 
боловсрууллаа. “Ховор байдал”-ыг үнэлэхийн 
тулд тухайн нэг төлөвлөлтийн нэгж дэх 
тухайн нэг экосистемийн тохиолдоцыг нийт 
судалгааны нутагт хэр элбэг тархацтай байгаад 
үндэслэн харьцангуйгаар тогтоосон. Биологийн 
олон янз байдлын харьцангуй индексийн (Schill 
&amp; Raber 2009) аргыг өөрчлөн боловсруулж, 
төлөвлөлтийн нэгж талбайн хэмжээний 
нөлөөллийг хасч, төлөвлөлтийн нэгж талбайн 
тархац болон үнэ цэнийн утгын хэлбэлзлийг 
стандартчлах замаар гүйцэтгэв. Тухайн 
төлөвлөлтийн нэгж тус бүр дэх экосистемийн 
ховор байдлыг гаргасны дараагаар 
төлөвлөлтийн нийт нэгжийн хэмжээнд эдгээр 
утгын нийлбэрийг ГМС дээр тооцох замаар 
“ховор байдал”-ыг тогтоосон. Үүний дараа, 
бид тухайн төлөвлөлтийн нэг нэгж дэх ховор 
байдлын үнэмлэхүй их утгыг сонгон авах 
замаар төлөвлөлтийн нэгжийг эрэмбэлсэн 
болно. Энэ үр дүнд нь бий болсон төлөвлөлтийн 
нэгжийн “ховор байдал”-ын зэрэглэл нь 
био-газарзүйн мужийн цар хүрээ ба өвөрмөц 
экосистемийн тархацаар тодорхойлогдоно. 
Тухайлбал, Зүүнгарын говийн бүс нь 
харьцангуй бага газар нутагт орших учраас 
Зүүнгарын говийн экосистем тархсан газар 
нутгийн хэмжээ нь судалгаанд хамрагдсан 
нийт газар нутагтай харьцуулбал маш бага 
орон зайг эзэлнэ. Иймд, Зүүнгарын говь дахь 
төлөвлөлтийн нэгжийн ховордлын утга их 
гарч байна. Үүнтэй нэгэн адилаар, өвөрмөц 
экосистемийн хамрах орон зайн хэмжээ нь 
бага тул баянбүрд орчмын ургамалшил, тойром 
шал, зэрэг бусад өвөрмөц экосистемийн хэв 
шинжийн хувьд “ховор байдал”-ын зэргийн 
утга их байна.
Төлөвлөлтийн нэгж тус бүрээр “оновчтой 
байдал” болон “ховор байдал” тус бүрт 0-ээс 
1-ийн хоорондох утга өгч стандартчилаад 
хооронд нь нэмэх аргыг ашиглан биологийн 
үнэ цэнийн байдлыг тооцоолон гаргав. Энэхүү 
биологийн үнэ цэнийн индекс нь хамгаалах 
шаардлагатай газрыг тогтоох гол шалгуураас 
гадна уул уурхайн болон бусад хөгжлийн 
нөлөөллөөс зайлсхийх газрыг тогтоох үндэслэл 
болно.</text>
      <sha1>ojqie45fdxk5gm5hq93byd9d1ugtgbp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хамгаалах шаардлагатай газар нутгийг тогтоох</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140862</id>
    <revision>
      <id>823062</id>
      <timestamp>2025-06-26T06:30:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Хамгаалах шаардлагатай газрууд болон  уул уурхай, газрын тосны төлөвлөлтийн  хооронд үүсч буй зөрчлийг бууруулахын  тулд бид хамгаалах шаардлагатай газрын  эхний хувилбарыг дараах байдлаар өөрчлөн  засварласан юм. Эхний ээлжинд, ашигт  малтмалын тусгай...&quot;</comment>
      <origin>823062</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4249" sha1="qtlhgkc7x9i76mi5sf9gv388gr81aj7" xml:space="preserve">Хамгаалах шаардлагатай газрууд болон 
уул уурхай, газрын тосны төлөвлөлтийн 
хооронд үүсч буй зөрчлийг бууруулахын 
тулд бид хамгаалах шаардлагатай газрын 
эхний хувилбарыг дараах байдлаар өөрчлөн 
засварласан юм. Эхний ээлжинд, ашигт 
малтмалын тусгай зөвшөөрөл бүхий газрууд 
болон хамгаалах шаардлагатай газрын хооронд 
давхцал, зөрчил үүсч буй газруудыг тогтоосон. Давхцал 
илэрсэн газар нутгийн хэмжээ нь 30,950 км2
байсан бөгөөд энэ нь хамгаалах шаардлагатай 
газрын 16 хувь буюу нийт судалгаанд 
хамрагдсан бүс нутгийн 6 хувийг эзэлж байна. 
Давхцал илэрсэн газар дахь биологийн үнэ цэн 
өндөртэй төлөвлөлтийн нэгжийг дараах хоёр 
шалгуур ашиглан тогтоов. Үүнд:
1. Биологийн үнэ цэнийн утга (оновчтой байдал 
+ ховор байдал) хамгийн өндөртэй 30% 
утгатай байх төлөвлөлтийн нэгж (13,850 км2
буюу давхцал илэрсэн газар нутгийн 45%).
2. Хулангийн амьдрах орчны тархацын загвараар 
их бүтээмжтэй, нөлөөлөлд бага өртсөн 
гэж тодорхойлогдсон Дорнод Говийн хэсэг 
(5,700км2
 буюу давхцал илэрсэн газар нутгийн 
18%) буюу хулангийн хувьд чухал амьдрах 
орчин гэж тогтоогдсон газрууд (Зураг 15). 
Энэ орчмын нутаг нь ховордсон зүйл болох 
хулангийн дэлхийн болон Монгол дахь 
цөм популяцийн идээшил амьдрах орчин 
болдог (Moehlman et al. 2008). Хулангийн 
энэ популяцийн тархац нь судалгаанд 
хамрагдсан бүс нутгийн зүүн умард хэсгийг 
дайран өнгөрөх УБ-Бээжингийн төмөр зам, 
өрнөд этгээдэд уул уурхайн тээврийн замын 
нөлөөгөөр хумигдсан бөгөөд ирээдүйд 
төлөвлөж буй уул уурхайн төсөл, Сайншанд-
Тавантолгой хоорондын төлөвлөж буй 
төмөр зам болон Таян нуурын төмрийн 
хүдрийн ордоос Бургастайн боомт хүрэх 
Их говийн ДЦГ-ын “А” болон “Б” хэсгийн 
хооронд баригдах автозамын нөлөөнд өртөх 
магадлалтай байна.
Бид дээрх хоёр шалгуур үзүүлэлтийн аль 
нэгийг хангаж байгаа төлөвлөлтийн нэгжийг 
биологийн үнэ цэн ихтэй гэж үнэлэн, тухайн 
нэгж газарт аливаа хөгжлийн төсөл хөтөлбөр 
хэрэгжүүлэхээс зайлсхийх нь зүйтэй гэж 
үзсэн болно. Хөгжлийн төсөл хөтөлбөр 
хэрэгжүүлэхээс зайлсхийх газар нутгийн 
хэмжээ нь 19,850 км2 буюу давхцал илэрсэн 
нийт талбайн 64 хувийг эзэлж байна. Давхцал илэрсэн бусад газар нутаг болох 
11,100 км2
 талбай (давхцал илэрсэн нийт газар 
нутгийн 36 хувийг эзлэхээр байгаа)-г хамгаалах 
шаардлагатай газрын жагсаалтаас гаргаж, 
экологийн нөхцөл ижил төстэй, одоогийн 
тусгай зөвшөөрөлтэй давхцаагүй газруудаас 
сонголт хийж орлуулсан.</text>
      <sha1>qtlhgkc7x9i76mi5sf9gv388gr81aj7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823063</id>
      <parentid>823062</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T06:31:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <origin>823063</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4247" sha1="ex4hyflwk35q0tzqib4ecp0uwhsvowo" xml:space="preserve">Хамгаалах шаардлагатай газрууд болон 
уул уурхай, газрын тосны төлөвлөлтийн 
хооронд үүсч буй зөрчлийг бууруулахын 
тулд бид хамгаалах шаардлагатай газрын 
эхний хувилбарыг дараах байдлаар өөрчлөн 
засварласан юм. Эхний ээлжинд, ашигт 
малтмалын тусгай зөвшөөрөл бүхий газрууд 
болон хамгаалах шаардлагатай газрын хооронд 
давхцал, зөрчил үүсч буй газруудыг тогтоосон. Давхцал 
илэрсэн газар нутгийн хэмжээ нь 30,950 км2
байсан бөгөөд энэ нь хамгаалах шаардлагатай 
газрын 16 хувь буюу нийт судалгаанд 
хамрагдсан бүс нутгийн 6 хувийг эзэлж байна. 
Давхцал илэрсэн газар дахь биологийн үнэ цэн 
өндөртэй төлөвлөлтийн нэгжийг дараах хоёр 
шалгуур ашиглан тогтоов. Үүнд:
1. Биологийн үнэ цэнийн утга (оновчтой байдал 
+ ховор байдал) хамгийн өндөртэй 30% 
утгатай байх төлөвлөлтийн нэгж (13,850 км2
буюу давхцал илэрсэн газар нутгийн 45%).
2. Хулангийн амьдрах орчны тархацын загвараар 
их бүтээмжтэй, нөлөөлөлд бага өртсөн 
гэж тодорхойлогдсон Дорнод Говийн хэсэг 
(5,700км2 буюу давхцал илэрсэн газар нутгийн 
18%) буюу хулангийн хувьд чухал амьдрах 
орчин гэж тогтоогдсон газрууд (Зураг 15). 
Энэ орчмын нутаг нь ховордсон зүйл болох 
хулангийн дэлхийн болон Монгол дахь 
цөм популяцийн идээшил амьдрах орчин 
болдог (Moehlman et al. 2008). Хулангийн 
энэ популяцийн тархац нь судалгаанд 
хамрагдсан бүс нутгийн зүүн умард хэсгийг 
дайран өнгөрөх УБ-Бээжингийн төмөр зам, 
өрнөд этгээдэд уул уурхайн тээврийн замын 
нөлөөгөөр хумигдсан бөгөөд ирээдүйд 
төлөвлөж буй уул уурхайн төсөл, Сайншанд-
Тавантолгой хоорондын төлөвлөж буй 
төмөр зам болон Таян нуурын төмрийн 
хүдрийн ордоос Бургастайн боомт хүрэх 
Их говийн ДЦГ-ын “А” болон “Б” хэсгийн 
хооронд баригдах автозамын нөлөөнд өртөх 
магадлалтай байна.
Бид дээрх хоёр шалгуур үзүүлэлтийн аль 
нэгийг хангаж байгаа төлөвлөлтийн нэгжийг 
биологийн үнэ цэн ихтэй гэж үнэлэн, тухайн 
нэгж газарт аливаа хөгжлийн төсөл хөтөлбөр 
хэрэгжүүлэхээс зайлсхийх нь зүйтэй гэж 
үзсэн болно. Хөгжлийн төсөл хөтөлбөр 
хэрэгжүүлэхээс зайлсхийх газар нутгийн 
хэмжээ нь 19,850 км2 буюу давхцал илэрсэн 
нийт талбайн 64 хувийг эзэлж байна. Давхцал илэрсэн бусад газар нутаг болох 
11,100 км2 талбай (давхцал илэрсэн нийт газар 
нутгийн 36 хувийг эзлэхээр байгаа)-г хамгаалах 
шаардлагатай газрын жагсаалтаас гаргаж, 
экологийн нөхцөл ижил төстэй, одоогийн 
тусгай зөвшөөрөлтэй давхцаагүй газруудаас 
сонголт хийж орлуулсан.</text>
      <sha1>ex4hyflwk35q0tzqib4ecp0uwhsvowo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зэрлэг амьтны идээшил нутаг</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140863</id>
    <revision>
      <id>823064</id>
      <timestamp>2025-06-26T06:33:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Хулан, хар сүүлт зээр, цагаан зээр зэрэг  уудам орон зайд идээшлэн амьдардаг  туруутан амьтны одоогийн популяцийг  тусгай хамаалалттай газар нутаг дангаараа  хамарч чадахгүй. Төв Азийн говь, цөл, хээрт  ургамалшлын төлөв байдал нь цаг хугацаа,  орон зайн ху...&quot;</comment>
      <origin>823064</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3926" sha1="taibedj2q218k9issz5t2ab3mon5ety" xml:space="preserve">Хулан, хар сүүлт зээр, цагаан зээр зэрэг 
уудам орон зайд идээшлэн амьдардаг 
туруутан амьтны одоогийн популяцийг 
тусгай хамаалалттай газар нутаг дангаараа 
хамарч чадахгүй. Төв Азийн говь, цөл, хээрт 
ургамалшлын төлөв байдал нь цаг хугацаа, 
орон зайн хувьд ялгаатай, өөрчлөгдөж байдаг 
(von Wehrden et al. 2012, von Wehrden et 
al. 2010, Zhang et al. 2010, Yu et al. 2004, 
Fernandez-Gimenez and Allen-Diaz 1999). 
Тухайлбал хээрийн ургамалшил нь хур 
тунадасны хэмжээнээс хамааран жил, сараар, 
газар бүрт харилцан адилгүй өөрчлөгддөг. Цагаан зээр зэрэг бэлчээрийн 
туруутан амьтдын амьдарлын хэв маяг нь хур 
тунадасны хэмжээнээс хамаарч өөрчлөгддөг, 
идэш тэжээлээ дагаж уудам орон зайд шилжин 
нүүж байхаар хувьсаж иржээ (Mallon and 
Zhigang 2009, Mueller et al 2008, Mueller and 
Fagan 2008). Цагаан зээрийн идээшил амьдрах 
нутаг дэвсгэр нь Монгол орны хялганат 
хээрийн экосистемд 14,000-аас 32,000 км2
талбайг эзэлдэг (Olson et al 2010). Хулангийн 
тархац нутаг дэвсгэр нь Монгол оронд 70,000 
км2 талбай хүртэл хэмжээтэй (Kaczensky et 
al. 2011, Lkhagvasuren et al. 2009). Хээрийн 
туруутан амьтад нь ургамлын бүтээмжээс 
хамааран идэш тэжээл хайн алс зайд шилжин 
нүүдэллэдэг тул амьдрах орчны хуваагдалд 
эмзэг байдаг бөгөөд зэрлэг амьтан, малтай 
бэлчээр тэжээлийн хувьд өрсөлдөх, малаас 
халдварлах өвчин зэрөг нөлөөнд өртөмтгий 
байдаг (Berger 2004). Хулан, хар сүүлт зээр, 
цагаан зээрийн хувьд, улсийн хилийн болон 
төмөр замын торон хашаа (Лхагвасүрэн 
2000, Kaczensky et al. 2011, Ito et al. 2005, 
Olson 2012), Таван Толгойн нүүрс тээвэрлэдэг 
автозам зэрэг ачаалал ихтэй зам, тээврийн дэд 
бүтцээс (Ito et al. 2013, Lkhagvasuren et al. 2011, 
Kaczensky et al. 2006) үүдэх амьдрах орчны 
хуваагдал хамгийн ноцтой аюул занал учруулж 
байна.
Иймээс экосистемийн төлөөллийг 30 хувийг 
хамгаалахаар сонгон авсан (2.8.1 хэсэг), 
хамгаалах шаардлагатай газар нь өргөн уудам 
орон зайд бэлчээрлэн амьдардаг туруутан 
амьтдын хувьд хангалтгүй юм. 
Нөлөөллийн индекс ашиглан тогтоосон, 
өрсөлдөөн ба давхцал бага илэрсэн газар нутаг 
нь бэлчээрийн амьдралын хэв маягтай зүйлийн 
хувьд улирлын бэлчээр ба шилжилт хөдөлгөөн 
хийхэд ач холбогдолтой байж болох юм. 

Дээр дурьдсан гурван зүйл туруутан амьтны 
популяцийн шилжилт хөдөлгөөнд үзүүлж буй 
нөлөө нь бусад зэрлэг амьтад, малчид, ер 
нь бэлчээрийн хувьд чухал асуудлыг хөндөж 
байна</text>
      <sha1>taibedj2q218k9issz5t2ab3mon5ety</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Биологийн олон янз байдлыг дүйцүүлэн хамгаалах хувилбарууд</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140864</id>
    <revision>
      <id>823065</id>
      <timestamp>2025-06-26T06:34:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Ландшафтын түвшний байгаль хамгаалах  төлөвлөгөө, ялангуяа хамгаалах шаардлагатай  газар нутаг ба амьдрах орчны газрын зургийг  биологийн олон янз байдлыг дүйцүүлэн  хамгаалах газрыг тогтооход хэрхэн ашиглах  жишээг харуулахын тулд дүйцүүлэн хамгаала...&quot;</comment>
      <origin>823065</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4430" sha1="65wo9zgmalj86lyxc6ay3axfu9s0eu1" xml:space="preserve">Ландшафтын түвшний байгаль хамгаалах 
төлөвлөгөө, ялангуяа хамгаалах шаардлагатай 
газар нутаг ба амьдрах орчны газрын зургийг 
биологийн олон янз байдлыг дүйцүүлэн 
хамгаалах газрыг тогтооход хэрхэн ашиглах 
жишээг харуулахын тулд дүйцүүлэн хамгаалах 
газрыг хэрхэн сонгох энгийн хоёр хувилбарыг 
боловсруулав. Үүнд: 1) том хэмжээний 
нэг уурхай, 2) нэг аймгийн хэмжээнд үйл 
ажиллагаа явуулдаг бүх уурхайн нэгдсэн 
дүйцүүлэн хамгаалах газрууд.
Дүйцүүлэн хамгааллыг байгаль хамгаалах нэг 
чухал хэрэгсэл болгож ашиглах боломжтой 
байдаг ч, хэрэгжилтийн шатанд онолын ба 
аргачлалын нэлээд бэрхшээлийг шийдвэрлэх 
шаардлага тулгардаг (Kiesecker et al. 2009). 
Үүний нэг нь дүйцүүлэн хамгаалах газрын 
байршлыг нөлөөнд өртсөн газартай харгалзан 
тогтоох асуудал юм. Нөлөөлөлд өртсөн газрыг 
дүйцүүлэн хамгаалах шаардлага ойлгомжтой 
боловч, дүйцүүлэн хамгаалах газрыг нөлөөлөлд 
өртсөн газартай аль болох ойр оршин байхаар 
сонгох (ингэснээр нөлөөлөлд өртсөн тухайн 
газар нутагт ашигтай байх), эсвэл хамгааллын 
үр ашиг хамгийн их байх боломжтой газрыг 
сонгох (дүйцүүлэн хамгаалах газар хаана 
байх нь чухал бус) гэсэн хоёр ялгаатай 
хувилбарын хооронд зөрчил үүсдэг. Хамгаалах 
шаардлагатай газар нутаг ба ГМС-ийн мэдээлэл 
нь байгаль хамгааллын хувьд хамгийн үр 
ашигтай байж чадахуйц дүйцүүлэн хамгаалах 
газрыг сонгох үндэслэл болно.
Хамгаалах шаардлагатай газар нутаг нь нэг 
эсвэл хэд хэдэн хөгжлийн төслийн сөрөг 
нөлөөллийг дүйцүүлэн хамгаалах газрыг 
тогтооход дэмжлэг болж чадна (Kiesecker et al. 
2010, Kiesecker et al. 2011, Thorne et al. 2009). 
Нэг газарт үүсэх хөгжлийн хэд хэдэн төсөл 
хөтөлбөрийн хуримтлагдах сөрөг нөлөөллийг 
хам байдлаар дүйцүүлэн хамгаалах нь ашигтай 
байдаг талтай. Ийм нөхцөлд хам байдлаар 
дүйцүүлэн хамгаалах нь дүйцүүлэн хамгааллын 
менежментэд шаардлагатай мэргэжлийн ур 
чадварыг нэг газарт төвлөрүүлэх боломж олгох 
тул дүйцүүлэн хамгааллын амжилтад хүрэх 
магадлалыг ихэсгэхээс гадна учирч байгаа 
нөлөөллийг бага зардлаар үр дүнтэй бууруулах 
боломж олгоно. Дүйцүүлэн хамгааллын хам 
хэлбэр нь байгаль орчны үнэлгээний улмаас 
цаг алдах, удаашрах асуудлыг шийдэхэд 
дөхөмтэй. Нөлөөллийг дүйцүүлэн хамгаалах асуудалд ландшафтын үүднээс хандах нь 
экологийн хувьд илүү үр дүнд хүрэх боломж 
олгоно. Хэрэв, олон төслийн нөлөөллийг 
бууруулах бол тэдгээрийг нэгтгэн цөөн боловч, 
уудам газар нутагт дүйцүүлэн хамгаалвал 
экологийн нэгдмэл байдлыг хангах болон өртөг 
зардлыг хэмнэх талаасаа ач холбогдолтой.</text>
      <sha1>65wo9zgmalj86lyxc6ay3axfu9s0eu1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийн сүлжээний өргөтгөл ба менежмент</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140865</id>
    <revision>
      <id>823066</id>
      <timestamp>2025-06-26T06:36:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Манай судалгааны үр дүнг Монгол улсын  Засгийн газрын нийт нутаг дэвсгэрийн 30  хүртэлх хувийг хамгаалалтад авах зорилтыг  биелүүлэх болон тусгай хамгаалалттай газрын  менежментийг сайжруулах, ач холбогдлын  эрэмбэ тогтоох зэрэг үйл ажиллагаанд ашиглаж...&quot;</comment>
      <origin>823066</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4017" sha1="122p9r7fow82c3fn5kprv17bglycm2f" xml:space="preserve">Манай судалгааны үр дүнг Монгол улсын 
Засгийн газрын нийт нутаг дэвсгэрийн 30 
хүртэлх хувийг хамгаалалтад авах зорилтыг 
биелүүлэх болон тусгай хамгаалалттай газрын 
менежментийг сайжруулах, ач холбогдлын 
эрэмбэ тогтоох зэрэг үйл ажиллагаанд ашиглаж 
болно. Улсын Их Хурлын 13 дугаар тогтоолд 
дээр дурьдсан 30 хувийг хамгаалах зорилтыг 
биелүүлэхэд нийт нутаг дэвсгэрийн 15 орчим 
хувийг орон нутгийн тусгай хамгаалалтад 
авахаар заасан ажээ. Түүнчлэн энэ судалгааны 
үр дүнг орон нутгийн тусгай хамгаалалттай 
газрын зохистой сүлжээг бүрдүүлэхэд ашиглах 
боломжтой юм. Газрын тухай хуулинд аймгийн 
газар зохион байгуулалтын төлөвлөлтийг 12-
16 жил тутамд хийж байхаар заасан байдаг 
(Газрын тухай хууль, 123 дугаар зүйл, 2002).
Их Нартын БНГ (Анх орон нутгийн тусгай 
хамгаалалтад авсан. Дорноговь аймгийн Айраг, 
Даланжаргалан сум), Тост уулын орон нутгийн 
хамгаалалттай газар (Өмнөговь аймгийн 
Гурвантэс сум) нутаг нь орон нутгийн тусгай 
хамгаалалттай газар нутгийг шинээр байгуулах, 
түүний менежментийг хэрэгжүүлэхэд чухал 
ач холбогдол бүхий зөв жишиг загвар болж 
байна. НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрөөс “Монгол 
улсын Тусгай хамгаалалттай нутгийн сүлжээг 
бэхжүүлэх нь” (UNDP SPAN- Strengthening 
of the Protected Area Network in Mongolia) 
төслийн хүрээнд Их Нартын БНГ-ыг үндэсний 
загвар гурван газар нутгийн нэгээр сонгон авч 
төсөл хэрэгжүүлж байна. Энэ төслийг БОНХЯ-
ны Тусгай хамгаалалттай нутгийн удирдлагын 
газар хэрэгжүүлж байгаа бөгөөд менежментийн 
үр дүнтэй байдал, санхүүгийн тогтвортой 
байдлыг дээшлүүлэх зорилготой юм (http://
www.undp.mn/snrm-span.html). Хөгжлийг байгаль орчинд нөлөө багатай 
төлөвлөх ба нөлөөллийг бууруулах үе шатны 
дараагийн алхам нь төслийн нөлөөллийн 
цар хүрээг тодорхойлж, дүйцүүлэн хамгаалах 
хамгийн боломжтой, зохистой хувилбарыг 
тогтоох шаардлагатай. Хөгжлийн төслийг 
хэрэгжүүлэхэд аль болох олон улсад хүлээн 
зөвшөөрөгдсөн менежментийн шилдэг 
практикийг хэрэгжүүлэх замаар төслийн 
нөлөөллийг бууруулах, нөхөн сэргээх арга 
хэмжээг хэрэгжүүлэх ёстой. Байгаль хамгаалал 
ба хөгжлийн хэрэгцээний тэнцвэрийг хангахын 
тулд хөгжлийн нөлөөллөөс зайлсхийх, 
бууруулах/нөхөн сэргээх үе шатыг зохих 
ёсоор хэрэгжүүлсний дараа, үлдэх нөлөөг 
тооцож, түүнийг дүйцүүлэн хамгаалах нь 
зүйтэй.</text>
      <sha1>122p9r7fow82c3fn5kprv17bglycm2f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зэрлэг амьтны шилжилт хөдөлгөөнд учрах саад бэрхшээл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140866</id>
    <revision>
      <id>823067</id>
      <timestamp>2025-06-26T06:38:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Монгол орны өмнийн говийн экосистем  нь уудам нутагт тархан амьдрах олон зүйл  амьтны тархац, идээшил нутгийг тэтгэж байдаг.  Үүнд хулан, цагаан зээр, хар сүүлт зээр зэрэг  талархаг нутгаар бэлчээрлэн нүүдэллэдэг  туруутан, уулархаг нутгаар идээшилдэг  хо...&quot;</comment>
      <origin>823067</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3961" sha1="omz2hb4gzm1xej0aa1gqt92cpt3x13z" xml:space="preserve">Монгол орны өмнийн говийн экосистем 
нь уудам нутагт тархан амьдрах олон зүйл 
амьтны тархац, идээшил нутгийг тэтгэж байдаг. 
Үүнд хулан, цагаан зээр, хар сүүлт зээр зэрэг 
талархаг нутгаар бэлчээрлэн нүүдэллэдэг 
туруутан, уулархаг нутгаар идээшилдэг 
ховордсон туруутан янгир, аргаль, мөн 
ховордсон мах идэшт ирвэс зэрэг зүйлийг 
дурьдаж болно. Тоо толгой нь эрс цөөрсөн 
мазаалай, хавтгай зэрэг түүхэн тархац нутаг 
нь Монгол орны говь цөлийн уудам нутагт 
оршдог зүйл болон бусад зэрлэг амьтдын урт 
хугацааны туршид оршин амьдрах нөхцөлийг 
хангахын тулд Их Говийн ДЦГ-ын “А” хэсгийн 
өнөөгийн хилийг тэлэх шаардлагатай. Эдгээр 
зүйл нь идэш тэжээлийн хомс нөөцөд хүрэх, 
үржилд орох замаар генийн сангаа хадгалах 
зэрэг мэнд үлдэж оршин байх үндсэн 
шаардлагын улмаас уудам газарт шилжин 
нүүдэллэх хэрэгтэй болдог. Одоо байгаа болон 
бүтээн байгуулахаар төлөвлөж байгаа зам 
тээврийн дэд бүтэц бол амьтдын шилжилт 
хөдөлгөөн, нүүдэлд учруулах үндсэн саад 
бэрхшээл болж байна (Kaczensky et al. 2006, 
Olson 2012, Lkhagvasuren et al. 2011).
Зам тээврийн дэд бүтцийн улмаас зэрлэг 
амьтны шилжилт, хөдөлгөөнд учирч байгаа нэн 
яаралтай шийдвэрлэх ёстой аюул бэрхшээлийг 
дор жагсаан үзүүлэв (Зураг 23). Одоо ашиглаж 
буй автозам болон төмөр замын нөлөөллийг 
бууруулах арга хэмжээг (хонгил болон гүүрэн 
гарц, хөдөлгөөн хязгаарлалтыг түр хугацаагаар 
зохицуулах, өргөст төмөр утастай хашааг 
буулгах эсвэл зэрлэг амьтан осолгүй шурган 
нэвтэрч чадах бүтэц хийж өөрчлөх зэрэг) нэн 
тэргүүнд хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. Зэрлэг амьтны нүүдэл, шилжилт хөдөлгөөнд 
чухал газрыг хамгаалах нэг загвар жишээ 
бол, АНУ-ын өрнөд нутагт Холбооны болон 
мужын засгийн газар, төрийн бус байгууллага, 
газар өмчлөгчид хамтран байгуулсан Цав 
эвэрт (Antilocapra americana) гөрөөсний 
нүүдлийн зурвас нутаг юм. Энэ зурвас нутаг 
нь газрын тос, байгалийн хий олборлолт, 
тэдгээртэй холбоотой дэд бүтэц зам, торон 
хашаа болоод хурдацтай баригдаж буй хувийн 
болон нийтийн эзэмшлийн газрыг хамарчээ. 
Дурьдсан зурвас газрын хамгаалалт ёсоор 
Холбооны болон муж улсын Засгийн газрын 
мэдлийн газарт баригдах дэд бүтцийн барилга 
байгууламж, төлөвлөлт нь Цав эвэрт гөрөөсний 
нүүдлийн замналын шаардлагыг хангах ёстой 
ажээ (USFS 2008).</text>
      <sha1>omz2hb4gzm1xej0aa1gqt92cpt3x13z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Газрын доорх устай шүтэлцээтэй экосистемийг хамгаалах нь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140867</id>
    <revision>
      <id>823068</id>
      <timestamp>2025-06-26T06:39:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Газрын зурагт дүрсэлсэн экосистемийн  ангилалд зэрлэг амьтан, мал, хүн амын  суурьшлын тухайд биологийн үнэ цэн  ихтэй газрын доорх устай шүтэлцээтэй  экосистемийг тусгайлан ялгасан нь газрын  доорх усны сүлжээний тогтоцыг даган цөөн,  алаг цоог байдлаар...&quot;</comment>
      <origin>823068</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3887" sha1="p5xp84oi6ai6aqsx2rfj2r4b6emk1ss" xml:space="preserve">Газрын зурагт дүрсэлсэн экосистемийн 
ангилалд зэрлэг амьтан, мал, хүн амын 
суурьшлын тухайд биологийн үнэ цэн 
ихтэй газрын доорх устай шүтэлцээтэй 
экосистемийг тусгайлан ялгасан нь газрын 
доорх усны сүлжээний тогтоцыг даган цөөн, 
алаг цоог байдлаар тархан байрших дүр 
зураг ажиглагдав. Үүнд 1) Тоорой, 
сухай зэрэг баянбүрдийг шүтсэн өтгөн шигүү 
ургамалшил ба 2) хайлааст сайр, заган төгөл 
эсвэл бусад өндөр сөөгт бүлгэмдэлтэй чийглэг 
цайдам хотгор хамаарна. Эдгээр экосистем нь 
зүйлийн бүрдэл баялаг, жижиг хөхтөн, мөлхөгч 
болон шувуудад чухал идээшил амьдрах 
орчныг тэтгэхийн зэрэгцээ хавтгай, хар сүүлт 
зээр, мазаалай зэрэг говь, цөлийн том хөхтөн 
амьтдын идээшил чухал түшиц газар юм. 
Жороо тоодог (Chlamydotis macqueenii), загийн 
бор шувуу (Passer ammodendri), хулан жороо (Podoces hendersoni), могойч бүргэд (Circaetus 
gallicus), тас (Aegypius monachus) зэрэг 
олон зүйл шувуу заган төгөл болон хайлаас 
шүтэж үүрлэн, идэш тэжээлээ олж амьдардаг. 
Ийм экосистем нь цөөн тоотой, хоорондоо 
алслагдмал байршилтай амьдрах орчны 
сүлжээг бүрдүүлж байдаг тул метапопуляци 
(популяцийн систем) хоорондоо холбогдох 
байдалд чухал үүрэгтэй. Эдгээр экосистем 
нь газрын доорх усны горимын өөрчлөлтөд 
ихээхэн эмзэг байх ба нөхөн сэргээхэд олон 
жил, бүр хэдэн арван жил ч шаардагдаж 
болно. Дорнод говьд хулан 50 хүртэл см гүн 
татаал ухаж газрын гадаргууд ойр байгаа усанд 
хүрч, өөрийгөө болон бусад зэрлэг амьтдыг 
ундаалдаг байна (Kaczensky et al. 2006).
Эдгээр газрын доорх устай шүтэлцээтэй 
экосистемийг хамгаалах нь түүнийг шүтэж 
амьдардаг олон зүйлийг хамгаалж үлдээхэд 
нэн ач холбогдолтой. Баянбүрд, хужир 
мараалаг хотгор нь хуулиар хамгаалагдсан 
(Ойн тухай хууль 2005, Усны тухай хууль 2009) 
хэдий ч, хамгаалах арга хэмжээг үр дүнтэй 
хэрэгжүүлэхийн тулд эдгээр экосистемийн 
экологийн нөхцөл, хамгаалах үйл явцыг 
газрын зурагт нарийвчлал сайтай буулгах 
шаардлагатай. ТХГ-ын ургамалшлын саяхан 
гаргасан зураг, 1:100,000 масштабтай байр 
зүйн зураг, судалгааны явцад бүтээсэн өвөрмөц 
буюу жижиг хэмжээтэй экосистемийн зураг 
зэргийг хамтад нь бүс нутгийн хэмжээний 
газрын зураг бүтээх, мониторинг хийх, 
хамгаалах арга хэмжээг төлөвлөхөд загвар 
болгон ашиглахад нийцтэй.</text>
      <sha1>p5xp84oi6ai6aqsx2rfj2r4b6emk1ss</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Экосистемийн ангилал</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140868</id>
    <revision>
      <id>823069</id>
      <timestamp>2025-06-26T06:39:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Бид түгээмэл экосистемийг газрын зурагт  буулгах зорилгоор ерөнхий мэдээлэл  (ургамлын бүтээмж, өндөршил, уур амьсгал)- ийг, харин өвөрмөц экосистемийг газрын  зурагт буулгахад илүү нарийвчлалтай мэдээлэл  болох газрын гадаргын хэв шинж, Landsat  – хиймэл да...&quot;</comment>
      <origin>823069</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4451" sha1="ssasj7nn99ec3jgf4cknryokwyyhv15" xml:space="preserve">Бид түгээмэл экосистемийг газрын зурагт 
буулгах зорилгоор ерөнхий мэдээлэл 
(ургамлын бүтээмж, өндөршил, уур амьсгал)-
ийг, харин өвөрмөц экосистемийг газрын 
зурагт буулгахад илүү нарийвчлалтай мэдээлэл 
болох газрын гадаргын хэв шинж, Landsat 
– хиймэл дагуулын мэдээлэлд түшиглэсэн 
ургамалшлын зурган мэдээллийг хамтатган 
ашигласан. Төлөөлөл экосистем, амьдрах 
орчин болон биологийн олон янз байдлын 
ерөнхий шүүлтүүрийг газрын зурагт оруулах 
нь хамгааллын төлөвлөлтийн эхний алхам 
болдог. Экосистемийн зургийг цаашид ГМС-
ийн загварыг сайжруулах, хянан засварлах 
судалгаа хийх, мэдээлэл цуглуулах болон бусад 
зураглал хийх судалгаанд ашиглах боломжтой. 
Ерөнхий арга зүй, ГМС-ийн аргачлалыг Монгол 
орны ой, хээр зэрэг умард сэрүүн бүсийн бусад 
ландшафтын хувьд хэрэглэж болно. Харин 
говь, цөлийн хуурай гандуу бүс нутагт доор 
дурьдсан анхаарах асуудал тулгарч байна.
- Нарийвчлал сайтай тогтоох экосистемийн 
хэв шинж: Судалгаанд ашигласан 
экосистемийн зураг нь жижиг баянбүрд, 
тарамцаг элс зэрэг нарийвчлалтай тогтоох 
шаардлагатай хэв шинжийг хамруулж 
чадаагүй байсан. Иймд өвөрмөц, зарим 
тохиолдолд бага талбай бүхий жижиг 
хэмжээний экосистемийг 1:100,000 
масштабтай байрзүйн зураг ашиглан зурагт 
буулгасан.
- Заган төгөл: Экосистемийн ангилал болон 
газрын зурагт заган төглийг шууд илэрхийлж 
чадахгүй байсан. Гэвч, заг нь “хээржүү 
цөл”-ийн экосистемийг илэрхийлэгч зүйл 
ургамлын нэг бөгөөд Дорнод говийн бүсэд 
“цайдам ” илэрсэн газрын гадаргад ойр 
газрын доорх устай газарт буй заган төглийг 
тогтоох илэрхийлэгч буюу индикатор 
болж болно. Заган төглийг Монгол улсын 
нийт нутаг дэвсгэрээр нэлээд ерөнхий 
зурагласан эх сурвалж бий (Үндэсний 
Атлас 2009). Хэдийгээр заган төглийн тойм 
зургийг экосистемийн ангилалд ашиглаагүй 
ч, тэдгээрийн 55 хувь (24,720 км2
) нь 
хамгаалах шаардлагатай газар нутагт 23 
хувь (10,350 км2
) нь судлаачдын санал 
болгосон хамгаалах шаардлагатай газарт тус 
тус хамрагдсан байна.
- Мэдээллийг баталгаажуулах нь: Цаашид 
зарим мэдээлэл, арга зүйг ашиглан 
экосистемийн зургийг сайжруулах 
шаардлага тулгарч гарсан. Үүнд: 1) 
Дорноговь, Өмнөговь, Говь-Алтай зэрэг 
аймгийн нутагт 2012 оны зуны улиралд 
хийсэн хээрийн судалгаа, 2) олон жилийн 
турш бэлчээрийн судалгааны явцад 
бүрдүүлсэн хэдэн зуун судалгааны дээж 
талбай, 3) экосистемийн газрын зургийг 
говь, цөлийн бүсэд жижиг газрыг хамруулан 
хийсэн ургамалшлын нарийвчлал сайтай 
зурагтай харьцуулах зэрэг үйл ажиллагааг 
дурьдаж болно.</text>
      <sha1>ssasj7nn99ec3jgf4cknryokwyyhv15</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Олон улсын бага ангийн сургалтын хөтөлбөр (IPC)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140870</id>
    <revision>
      <id>823075</id>
      <timestamp>2025-06-26T07:36:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganaahuu</username>
        <id>27277</id>
      </contributor>
      <comment>Олон улсын бага ангийн сургалтын хөтөлбөр (IPC)</comment>
      <origin>823075</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2938" sha1="duvspxd30fjllyw5eucmp1zzvjmzv3g" xml:space="preserve">'''Олон улсын бага ангийн сургалтын хөтөлбөр''' буюу англи хэлээр '''[[:en:International_Primary_Curriculum|International Primary Curriculum]]'''  '''(IPC)''' нь 5-11 насны сурагчдад зориулсан бие даасан боловсролын хөтөлбөр юм. 

'''IPC''' нь дараах хөтөлбөрүүдтэй уялдаатай үргэлжлэл бүхий хөтөлбөр юм. Үүнд:

* '''Олон улсын дунд ангийн хөтөлбөр''' '''буюу''' англи хэлээр '''[https://internationalcurriculum.com/international-curriculum/middle-years The International Middle Years Curriculum]''' '''(IMYC)'''

Эдгээр нь олон улсын боловсролын өсөлтөд чухал нөлөө үзүүлж буй [[Сургалтын хөтөлбөр|хөтөлбөр]]үүдийн нэг хэсэг гэж тооцогддог.

== Түүхэн тойм ==
Энэхүү хөтөлбөрийг 1990-ээд оны сүүлээр олон улсын сургуулийн багш нарын баг Shell газрын тосны компанийн олон улсын боловсролын хэлтсийн дэмжлэгтэйгээр боловсруулж, 2000 онд бие даасан олон улсын хөтөлбөр болгон албан ёсоор нэвтрүүлсэн байна.
----

=== Хөтөлбөрийн бүтэц, загварчлал ===
2020 оны олон улсын бага ангийн хөтөлбөр IPC-ийн гарын авлагаас үзэхэд, хөтөлбөр нь 5-11 насны хүүхдүүдэд зориулсан боловсролын цогц хандлагатайгаар дараах 7 үндэс суурийг баримталдаг. Хүүхдүүдийг насны онцлогоос хамааран дараах 3 үе шат буюу “milepost”-оор ангилдаг. Үүнд:

* 5–6 нас (1-р үе шат)
* 7–9 нас (2-р үе шат)
* 10–11 нас (3-р үе шат)

'''7 үндэс суурь нь дараах байдалтай байна:'''

# Сурагч төвтэй хувь хүний, олон улсын болон хичээлийн суралцах зорилтууд
# Дэвшилтэт сургалтын арга зүй
# Бүх сурагчдад суралцах боломжийг олгох сургалтын үйл явц
# Дэлхийн иргэн болж төлөвших сурагчдыг төлөвшүүлэх
# Мэдлэг, ур чадвар, ойлголтыг ялгаж, өөр өөр аргаар заах, сурах ба үнэлэх
# Холбоотой (уялдаа бүхий) суралцах арга
# Суралцах үйл явцыг сайжруулах үнэлгээ

== Мөн үзэх ==
[[Кингс кидс сургууль|Кингс Кидс сургууль]]</text>
      <sha1>duvspxd30fjllyw5eucmp1zzvjmzv3g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823077</id>
      <parentid>823075</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T07:48:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganaahuu</username>
        <id>27277</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Холбоос засав</comment>
      <origin>823077</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2945" sha1="r3g6x5c75j2me79lldf2wtss33a9g4k" xml:space="preserve">'''Олон улсын бага ангийн сургалтын хөтөлбөр''' буюу англи хэлээр '''[[:en:International_Primary_Curriculum|International Primary Curriculum]]'''  '''(IPC)''' нь 5-11 насны сурагчдад зориулсан бие даасан боловсролын хөтөлбөр юм. 

'''IPC''' нь дараах хөтөлбөрүүдтэй уялдаатай үргэлжлэл бүхий хөтөлбөр юм. Үүнд:

* '''Олон улсын дунд ангийн хөтөлбөр''' '''буюу''' англи хэлээр '''[https://internationalcurriculum.com/international-curriculum/middle-years The International Middle Years Curriculum]''' '''(IMYC)'''

Эдгээр нь олон улсын боловсролын өсөлтөд чухал нөлөө үзүүлж буй [[Сургалтын хөтөлбөр|хөтөлбөр]]үүдийн нэг хэсэг гэж тооцогддог.

== Түүхэн тойм ==
Энэхүү хөтөлбөрийг 1990-ээд оны сүүлээр олон улсын сургуулийн багш нарын баг Shell газрын тосны компанийн олон улсын боловсролын хэлтсийн дэмжлэгтэйгээр боловсруулж, 2000 онд бие даасан олон улсын хөтөлбөр болгон албан ёсоор нэвтрүүлсэн байна.
----

=== Хөтөлбөрийн бүтэц, загварчлал ===
2020 оны олон улсын бага ангийн хөтөлбөр IPC-ийн гарын авлагаас үзэхэд, хөтөлбөр нь 5-11 насны хүүхдүүдэд зориулсан боловсролын цогц хандлагатайгаар дараах 7 үндэс суурийг баримталдаг. Хүүхдүүдийг насны онцлогоос хамааран дараах 3 үе шат буюу “milepost”-оор ангилдаг. Үүнд:

* 5–6 нас (1-р үе шат)
* 7–9 нас (2-р үе шат)
* 10–11 нас (3-р үе шат)

'''7 үндэс суурь нь дараах байдалтай байна:'''

# Сурагч төвтэй хувь хүний, олон улсын болон хичээлийн суралцах зорилтууд
# Дэвшилтэт сургалтын арга зүй
# Бүх сурагчдад суралцах боломжийг олгох сургалтын үйл явц
# Дэлхийн иргэн болж төлөвших сурагчдыг төлөвшүүлэх
# Мэдлэг, ур чадвар, ойлголтыг ялгаж, өөр өөр аргаар заах, сурах ба үнэлэх
# Холбоотой (уялдаа бүхий) суралцах арга
# Суралцах үйл явцыг сайжруулах үнэлгээ

== Мөн үзэх ==
[[Сургалтын хөтөлбөр]]

[[Сургалтын төлөвлөгөө]]</text>
      <sha1>r3g6x5c75j2me79lldf2wtss33a9g4k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Өрөл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140871</id>
    <revision>
      <id>823076</id>
      <timestamp>2025-06-26T07:45:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganaahuu</username>
        <id>27277</id>
      </contributor>
      <comment>Өрөл</comment>
      <origin>823076</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4463" sha1="echrms7ii2lv1b6zbxhgvke4howci5t" xml:space="preserve">Өрөл нь [[Латин хэл|лат]] (Malus baccata) Сарнайн овгийн өтгөн навчтай, бор саарал өнгийн хайрслаг холтостой мод хэлбэрийн сөөгт ургадаг жимс юм. 

== Төрөл ==
Дэлхий дээр хэд хэдэн төрлийн өрөл ургадгаас [[Монгол|манай орон]]&lt;nowiki/&gt;д азийн өрөл гэдэг нь тархсан байдаг. Өрөл хавар эрт бусад моддоос түрүүлж цэцэглэхийн дээр чийглэг хөрсөнд илүү сайн ургадаг, мөн хүйтнийг маш сайн тэсвэрлэдэг. Өрлийн мод нь хавар анхилам сайхан үнэр бүхий бүдэг ягаан туяатай цагаан цэцэгтэй.  

=== Жимс ===
Үр жимсний ургалт 5-р сарын эхнээс 9-р сарын сүүлч хүртэл, найлзуурын өсөлт 5-р сарын сүүлчээс 8-р сарын сүүлч хүртэл үргэлжилнэ. 6-р сард цэцэглэж, 9-р сард үр жимс нь боловсорч дуусна. Өвөл болтол үр жимс нь модон дээрээ хадгалагдаж шувуудын амтат хоол нь болж өгдөг.  Жимс бөөрөнхий, улаавтар туяа бүхий шаргал өнгөтэй, исгэлэн амттай, хүйтэнд тэсвэртэй, намар хяруунд цохиулж байж гүйцэд боловсордог бөгөөд түүхий байхад нь идэхэд тохиромжгүй ч түүхий байхад нь түүж аван хөргөгчинд хөлдөөж байж гүйцэд болдог. Үр жимс нь 8-р сарын сүүлч 9-р сарын эхээр боловсорно. Өрөл жимс нь өвөрмөц сайхан үнэртэй, бөөрөнхий, 1см орчим диаметртэй, дотроо маш жижиг үртэй, шаргал улаан өнгөтэй, наалдамхай, чихэрлэг болон исгэлэн амттай, болц нь гүйцсэн жимс аманд өөрөө уусдаг, эмчилгээний олон төрлийн ашигт чанар болон амтлаг байдлаараа хүн бүрийн амтархан иддэг жимсний нэг юм. 

=== Өрлийн мод ===
Өрлийн мод нь байгальд голын хөндийн бэлчир, бургасан шугуйд, гол горхины эрэг дагуух төгөл, ам хавцлын ёроол, хажуу энгэрт 3-8 метр өндөртэй ургадаг, бутлаг сөөг бөгөөд сарнайн овогт багтдаг. Монгол орны эрс тэс байгаль цаг уурт зохицон ургаж чадах тэсвэртэй, газар голохгүй таримлаар ургах чадвар сайтай, цэцэрлэгжилт чимэглэлд үзэмжтэй бут хэлбэрийн ургамал бөгөөд манай орны хойд хэсгийн томоохон гол мөрөн болох Туул, Онон, Хэрлэн, Улз, Балж, Сэлэнгэ, Орхон зэрэг голын бэлчрээр түгээмэл ургадаг. 

Нас гүйцсэн мод нь 10 хүртэл метр ургадаг учир аж ахуйн зориулалтаар эсвэл айл хашаандаа эрчимжсэн байдлаар өндөр ургац авахын тулд анхнаас нь зөв засаж хэлбэржүүлэн ургуулбал хэт өндөр ургуулахгүйгээр өндөр ургац авах боломжтой байдаг. 

== Уламжлалт анагаах ухаанд ==
Өрөл жимсийг хатааж няцалж нунтаглаад ханд, цай болгон дархлаа дэмжих, ханиад дарах зорилгоор ашигладаг. Өрөл жимс болон түүгээр хийсэн бүтээгдэхүүн хэрэглэж өссөн хүн зүрх судасны асуудалтай байдаггүй. 

== Гадаад холбоос ==
[https://urgamal.com/product/siberian-crabapple-fruits-and-leaf.html Өрөл]

[https://www.mongoltoli.mn/search.php?opt=1&amp;ug_id=73030&amp;word=%D3%A8%D0%A0%D3%A8%D0%9B Өрөл]</text>
      <sha1>echrms7ii2lv1b6zbxhgvke4howci5t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>823078</id>
      <parentid>823076</parentid>
      <timestamp>2025-06-26T09:25:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zorigt</username>
        <id>49</id>
      </contributor>
      <origin>823078</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4603" sha1="227uctswdvuy1t95o0hzkrk6978i8u3" xml:space="preserve">[[Файл:Malus-baccata.JPG|thumb|Өрөл жимс]]
[[Файл:Malus baccata var. baccata.JPG|thumb|Өрлийн цэцэг]]
'''Өрөл''' ([[Латин хэл|лат]]. ''Malus baccata'') нь Сарнайн овгийн өтгөн навчтай, бор саарал өнгийн хайрслаг холтостой мод хэлбэрийн сөөгт ургадаг жимс юм. 

== Төрөл ==
Дэлхий дээр хэд хэдэн төрлийн өрөл ургадгаас [[Монгол|манай орон]]&lt;nowiki/&gt;д азийн өрөл гэдэг нь тархсан байдаг. Өрөл хавар эрт бусад моддоос түрүүлж цэцэглэхийн дээр чийглэг хөрсөнд илүү сайн ургадаг, мөн хүйтнийг маш сайн тэсвэрлэдэг. Өрлийн мод нь хавар анхилам сайхан үнэр бүхий бүдэг ягаан туяатай цагаан цэцэгтэй.  

=== Жимс ===
Үр жимсний ургалт 5-р сарын эхнээс 9-р сарын сүүлч хүртэл, найлзуурын өсөлт 5-р сарын сүүлчээс 8-р сарын сүүлч хүртэл үргэлжилнэ. 6-р сард цэцэглэж, 9-р сард үр жимс нь боловсорч дуусна. Өвөл болтол үр жимс нь модон дээрээ хадгалагдаж шувуудын амтат хоол нь болж өгдөг.  Жимс бөөрөнхий, улаавтар туяа бүхий шаргал өнгөтэй, исгэлэн амттай, хүйтэнд тэсвэртэй, намар хяруунд цохиулж байж гүйцэд боловсордог бөгөөд түүхий байхад нь идэхэд тохиромжгүй ч түүхий байхад нь түүж аван хөргөгчинд хөлдөөж байж гүйцэд болдог. Үр жимс нь 8-р сарын сүүлч 9-р сарын эхээр боловсорно. Өрөл жимс нь өвөрмөц сайхан үнэртэй, бөөрөнхий, 1см орчим диаметртэй, дотроо маш жижиг үртэй, шаргал улаан өнгөтэй, наалдамхай, чихэрлэг болон исгэлэн амттай, болц нь гүйцсэн жимс аманд өөрөө уусдаг, эмчилгээний олон төрлийн ашигт чанар болон амтлаг байдлаараа хүн бүрийн амтархан иддэг жимсний нэг юм. 

=== Өрлийн мод ===
Өрлийн мод нь байгальд голын хөндийн бэлчир, бургасан шугуйд, гол горхины эрэг дагуух төгөл, ам хавцлын ёроол, хажуу энгэрт 3-8 метр өндөртэй ургадаг, бутлаг сөөг бөгөөд сарнайн овогт багтдаг. Монгол орны эрс тэс байгаль цаг уурт зохицон ургаж чадах тэсвэртэй, газар голохгүй таримлаар ургах чадвар сайтай, цэцэрлэгжилт чимэглэлд үзэмжтэй бут хэлбэрийн ургамал бөгөөд манай орны хойд хэсгийн томоохон гол мөрөн болох Туул, Онон, Хэрлэн, Улз, Балж, Сэлэнгэ, Орхон зэрэг голын бэлчрээр түгээмэл ургадаг. 

Нас гүйцсэн мод нь 10 хүртэл метр ургадаг учир аж ахуйн зориулалтаар эсвэл айл хашаандаа эрчимжсэн байдлаар өндөр ургац авахын тулд анхнаас нь зөв засаж хэлбэржүүлэн ургуулбал хэт өндөр ургуулахгүйгээр өндөр ургац авах боломжтой байдаг. 

== Уламжлалт анагаах ухаанд ==
Өрөл жимсийг хатааж няцалж нунтаглаад ханд, цай болгон дархлаа дэмжих, ханиад дарах зорилгоор ашигладаг. Өрөл жимс болон түүгээр хийсэн бүтээгдэхүүн хэрэглэж өссөн хүн зүрх судасны асуудалтай байдаггүй. 

== Гадаад холбоос ==
[https://urgamal.com/product/siberian-crabapple-fruits-and-leaf.html Өрөл]

[https://www.mongoltoli.mn/search.php?opt=1&amp;ug_id=73030&amp;word=%D3%A8%D0%A0%D3%A8%D0%9B Өрөл]</text>
      <sha1>227uctswdvuy1t95o0hzkrk6978i8u3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тегераны метро</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140872</id>
    <revision>
      <id>823081</id>
      <timestamp>2025-06-26T11:10:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;'''Тегераны метро''' ([[Перс хэл|перс]]. متروی تهران‎) — [[Тегеран]] хотын метроны тогтолцоо бөгөөд [[Иран]] улсын цорын ганц метро юм. Тегераны метро 1999 онд нээгдсэн бөгөөд өнөө үед (2024) 292,1 км урт 160 өртөө бүхий 7 шугамаас бүрддэг байна. Метро нь [[Тегеран]] хотыг Ка...&quot;</comment>
      <origin>823081</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="916" sha1="h3p3tm7sylf58ey2l3w86on9tzvhweu" xml:space="preserve">'''Тегераны метро''' ([[Перс хэл|перс]]. متروی تهران‎) — [[Тегеран]] хотын метроны тогтолцоо бөгөөд [[Иран]] улсын цорын ганц метро юм. Тегераны метро 1999 онд нээгдсэн бөгөөд өнөө үед (2024) 292,1 км урт 160 өртөө бүхий 7 шугамаас бүрддэг байна. Метро нь [[Тегеран]] хотыг Караж гэх том дагуул хоттой холбодог байна. 
[[Файл:02 Tehran Metro Line 3 4.jpg|thumb|Тегераны метро]]
[[Файл:Sign &quot;woman only&quot; on a special subway car in Tehran Metro.jpg|thumb|Метроны эмэгтэйчүүдэд зориулсан вагон]]
[[Файл:Tehran-metro-map-v1.0.svg|thumb]]
Метроны вагонууд нь хятадад үйлдвэрлэсэн байдаг ажээ.</text>
      <sha1>h3p3tm7sylf58ey2l3w86on9tzvhweu</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>