Википедиа mnwiki https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81 MediaWiki 1.45.0-wmf.8 first-letter Медиа Тусгай Хэлэлцүүлэг Хэрэглэгч Хэрэглэгчийн яриа Википедиа Википедиагийн хэлэлцүүлэг Файл Файлын хэлэлцүүлэг МедиаВики МедиаВикигийн хэлэлцүүлэг Загвар Загварын хэлэлцүүлэг Тусламж Тусламжийн хэлэлцүүлэг Ангилал Ангиллын хэлэлцүүлэг TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 5822 823913 823824 2025-07-08T10:04:28Z Zorigt 49 823913 wikitext text/x-wiki {{short description|Гүржийн нийслэл ба хамгийн том хот}} {{Use dmy dates|date=June 2015}} {{Инфобокс суурин | official_name = Тбилиси | native_name = თბილისი | native_name_lang = ka | other_name = Тифлис | settlement_type = [[Нийслэл]] | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 300 | caption_align = center | image_style = | perrow = 1/2/2/2 | image1 = Tbilisi, Georgia. View on historical neighborhoods from a hill.jpg | caption1 = Хуучин Тбилиси ба [[Нарикала]] цайз үдшийн бүрийд | image2 = | caption2 = [[Эрх чөлөөний талбай, Тбилиси|Эрх чөлөөний талбай]] | image3 = Sameba Cathedral, Tbilisi کلیسای سامبا در تفلیس گرجستان 11.jpg | caption3 = Гэрэлтэж буй [[Тбилисийн Ариун Гурвалын сүм|Самеба]], [[Гүржийн ёслолын ордон|Авлабари ордон]]той Элиа хороолол | image4 = 2018 - The Sioni Cathedral.jpg | caption4 = [[Тбилисийн Сиони сүм]] | image5 = | image6 = | image7 = 0077 - Kaukasus 2014 - Georgien.jpg | caption7 = [[Норашены сүм]] болон [[Энхтайвны гүүр, Тбилиси|Энхтайвны гүүр]] }} | image_flag = Flag of Tbilisi.svg | flag_link = Тбилисийн туг | image_seal = Seal of Tbilisi, Georgia.svg | seal_link = Тбилисийн сүлд | mapsize = 230px | map_caption = | image_map = {{Maplink|frame=yes|plain=y|frame-width=325|frame-height=325|zoom=10|frame-lat=41.720|frame-long=44.810|type=line|id=Q994|title=Tbilisi}} | pushpin_map = Гүрж Тбилиси#Гүрж#Кавказын нуруу | pushpin_relief = 1 | subdivision_type = [[Дэлхийн улс орны нэрс|Улс]] | subdivision_name = {{GEO}} | established_title = Байгуулагдсан | established_date = МЭ 455 он<ref>{{Webarchiv|url=http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/191351/1/Konspeqti_Saqartvelos_Itoriidan.pdf |wayback=20210205054429 |text=კონსპექტი საქართველოს ისტორიიდან შედგენილი ა. ქუთათელაძისგან |archiv-bot=2024-06-03 02:17:12 InternetArchiveBot }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210205054429/http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/191351/1/Konspeqti_Saqartvelos_Itoriidan.pdf |date=5 February 2021 }}. რვეული I. თბილისი, სტამბა წიგნების გამომცემელ ქართველთა ამხანაგობისა, 1900. გვერდი 38.</ref> | government_type = [[Хотын дарга–зөвлөлийн засгийн газар|Хотын дарга–зөвлөл]] | governing_body = [[Тбилиси Хотын Хурал]] | leader_title = Хотын дарга | leader_name = [[Каха Каладзе]] ([[Гүржийн Мөрөөдөл|ГМ]])<ref>{{cite web|url=http://tbilisi.gov.ge/government/2?lang=en|title=Mayor of Tbilisi|publisher=Tbilisi City Hall|access-date=20 November 2017|archive-date=1 December 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201040850/http://tbilisi.gov.ge/government/2?lang=en|url-status=live}}</ref> | area_total_km2 = 504.2 | area_metro_km2 = 726 | area_water_km2 = | area_footnotes = <ref>{{cite web |url=http://geostat.ge/regions/ |title=Statistics of Tbilisi Region |publisher=National Statistics Office of Georgia |access-date=22 July 2018 |archive-date=28 May 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210528124101/https://www.geostat.ge/regions/ |url-status=live }}</ref> | population_as_of = 2023 | population_footnotes = | population_total = 1,241,709<ref>{{cite web |url=https://geostat.ge/media/53040/1-3-population-by-cities-and-boroughs.xlsx |title=Population by regions |publisher=National Statistics Office of Georgia |access-date=16 August 2023 }}</ref> | population_metro = 1,485,293 | population_density_km2 = 2,462.73 | population_demonym = Тбилисичүүд<br />Тбилисели (Гүржээр) <!-- demographics (section 1) -->| demographics_type1 = Хүн ам угсаатны бүлгээр<ref>{{cite web |url=http://pop-stat.mashke.org/georgia-ethnic-loc2014.htm |title=Ethnic composition of Georgia 2014 |publisher=Pop-stat.mashke.org |date= |accessdate=2022-02-10 |archive-date=20 December 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201220100552/http://pop-stat.mashke.org/georgia-ethnic-loc2014.htm |url-status=live }}</ref> | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = [[Гүржүүд]] | demographics1_info1 = 89.9% | demographics1_title2 = [[Тбилиси дэх арменичууд|Арменичууд]] | demographics1_info2 = 4.8% | demographics1_title3 = [[Гүрж дэх азербайжанчууд|Азербайжан]] | demographics1_info3 = 1.4% | demographics1_title4 = [[Гүрж дэх оросууд|Оросууд]] | demographics1_info4 = 1.2% | demographics1_title5 = Бусад | demographics1_info5 = 2.7% | blank_name = [[Бүс нутгийн нийт бүтээгдэхүүн]]<ref>{{cite web|url=https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/93/regionuli-statistika|title=რეგიონული სტატისტიკა}}</ref> | blank_info = 2021 | blank1_name = &nbsp;– Нийт | blank1_info = [[Гүржийн лари|GEL]]26.3 тэр.<br/>([[америк доллар|$]]10 тэрбум) | blank2_name = &nbsp;– Нэг хүнд ноогдох | blank2_info = GEL21,900<br/>US$8,300 | blank3_name = [[Хүний хөгжлийн илтгэцүүр|ХХИ]] (2021) | blank3_info = 0.824<ref>{{cite web |url=https://globaldatalab.org/shdi/shdi/GEO/?interpolation=0&extrapolation=0&nearest_real=0&years=2021 |title=Sub-national HDI - Subnational HDI - Global Data Lab}}</ref> – <span style="color:#090;">very high</span> | timezone = Гүржийн Цаг | postal code = 0100 to 0198 <ref>{{cite web |title=Tbilisi Postal Code|url=https://www.countryzipcode.com/georgia/tbilisi |publisher=cz|language=en|date=20 July 2023|access-date=30 January 2023}}</ref> | utc_offset = +4 | coordinates = {{coord|41|43|21|N|44|47|33|E|region:GE|display=it}} | elevation_footnotes = <!--for references: use <ref>tags--> | elevation_m = | elevation_ft = | elevation_max_m = 770 | elevation_max_ft = | elevation_min_m = 380 | elevation_min_ft = | area_code = +995 32 | website = {{URL|http://www.tbilisi.gov.ge/|tbilisi.gov.ge}} | footnotes = | name = }} '''Тбилиси''' ([[Монгол бичиг|монгол бичгээр]] {{mongolUnicode|ᠲᠪᠢᠯᠢᠰᠢ|h}}; [[Гүрж хэл|гүржээр]] თბილისი [тпилиси], орч. дулаан хот) нь [[Гүрж]] улсын [[нийслэл]] бөгөөд хамгийн том хот нь юм. [[Кура гол|Кура голын]] эрэг дээр орших бөгөөд газар нутаг нь 726 км², хүн ам нь 1,201,035 (2021). Энэ хот заримдаа 1939 оноос өмнөх хуучин нэр нь болох '''Тифлис''' буюу '''Тиффлис''' гэж нэрлэгддэг. Тбилиси бол Гүржийн аж үйлдвэр, нийгэм, соёлын төв юм. Энэ нь мөн үндэстэн дамнасан эрчим хүч, худалдааны дамжин өнгөрөх чухал зангилаа юм. Европ, Азийн уулзвар дахь стратегийн байрлал нь Тбилисийг Кавказ дахь янз бүрийн хүчний хоорондын маргааны талбар болж байжээ. Тбилиси хотод 17-19-р зууны үеийн архитектурын олон тооны дурсгалууд байдаг. Аялал жуулчлалын гол бүсүүд нь Абанотубани, Авлабари, Хуучин хотын төв хороолол бөгөөд [[Шота Руставели|Шота Руставелийн]] өргөн чөлөө юм. Тбилиси бол их ногоон хот юм. "4-р сарын 9-ний цэцэрлэг" хамгийн хуучин бөгөөд Ваке цэцэрлэг хамгийн том нь юм. Ерөнхийдөө орчин үеийн Тбилиси бол орчин үеийн архитектур, Кавказын уламжлалыг хослуулсан сонирхолтой хот бөгөөд улс орон шинэчлэгдэж, эдийн засаг өргөжин тэлэхийн хэрээр хурдацтай өөрчлөгдөж байна. == Түүх == Тбилиси хотыг V зуунд Иберийн хаан [[Вахтанг I Горгасали]] байгуулсан бөгөөд 6-р зуунд нийслэл болсон гэж үздэг. Хотын зарим дүүрэгт МЭӨ VI—III зууны үед хүн амьдарч баримтууд олдсон. Европ, Азийн хооронд стратегийн чухал байрлалтай учраас [[Перс]], [[Визант]], [[Арабчууд|Араб]], 1238-1327 онуудад Монголын эрхшээлд байсан. Дараа нь Османы эрхшээлд орсон. Хотын сүүлчийн сүйрлийг 1795 онд Ираны Шах Ага Магамед Хан авчирч, Тбилиси хотыг бараг бүрэн нураасан түүхтэй юм. Монголд эзлүүлж байсан үед тасарсан Гүржийн Оростой харилцаа сэргэж, байнгын шинжтэй болж эхэлсэн байна. Гүржийн эрх баригчид Орост хандан цэргийн тусламж хүсэж, Турк, Ираны эсрэг хамтарсан арга хэмжээ авахыг санал болгож байжээ. 17-р зууны төгсгөлд Москвад суугуул гүржүүдийн нэгдэл бий болсон нь Орос-Гүржийн харилцаа ойртоход чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм. Гүрж Оросын эзэнт гүрний нэг хэсэг болох 1801 оны үед Тбилисийг Тифлис гэж нэрлэсэн байна. Энэ хот нь засаг захиргааны чухал төв болж, 1844 оноос хойш Кавказ дахь Оросын эзэн хааны төлөөлөгчийн (захирагч) байнга оршин суух түшиц газар болжээ. ==== Цаг тооны хэлхээ ==== <blockquote> * Иберийн вант улс- / Kingdom of Iberia 450–530 * Сасаны Эзэнт улс- /Sasanian Empire (Sasanian Iberia) 530–570 * Иберийн гүнт улс- /Principality of Iberia 570–730 * Тбилисийн Эмират- /Emirate of Tbilisi 730–1122 * [[Гүржийн вант улс]]- /Kingdom of Georgia 1122–1490 * Картли вант улс- /Kingdom of Kartli 1490–1762 * Картли-Кахети вант улс- /Kingdom of Kartli-Kakheti 1762–1801 * [[Оросын Хаант Улс|Оросын хаант улс]]- /Russian Empire 1801–1917 * Оросын Бүгд найрамдах улс- /Russian Republic 1917 * Аркавказын улс- /Transcaucasian Commissariat 1917–1918 * Аркавказын Холбооны Ардчилсан Бүгд найрамдах улс- /Transcaucasian Democratic Federative Republic 1918 * Ардчилсан Бүгд Найрамдах Гүрж Улс- /Democratic Republic of Georgia 1918–1921 * Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Гүрж улс- /Georgian Soviet Socialist Republic 1921–1922 * [[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Улс]]- /Union of Soviet Socialist Republics 1922–1991 * [[Гүрж]] улс -/ Georgia 1991–өнөө хүртэл </blockquote> == Хүн ам == Тбилиси хотын хүн амын өсөлтийн динамик {| class="wikitable" !1825 !1833 !1840 !1867 !1870 !1923 !1926 !1937 !1959 !1979 |- |29 859 |19 170 |23 045 |60 937 |70 591 |233 958 |294 044 |451 679 |694 664 |1 066 022 |} {| class="wikitable" !1989 !2002 !2016 !2017 !2020 !2021 |- |1 259 692 |1. 073 345 | # 082 400 |1.083 800 |1.154 314 |1.172.10 |} 2022 оны байдлаар 1 202 731 хүн амтай байв. 2002 оны хүн амын тооллогоор нийслэлд итгэгчдийн 91.4 орчим хувь нь Гүржийн Үнэн алдартны сүмд, үлдсэн хэсэг нь Арменийн төлөөлөгчдийн сүмд (4.8%), мусульманчууд (1.1%), түүнчлэн цөөн тооны католик шашинтнууд (0.3%), иудейчүүд (0.2%), язидууд байсан юм. == Тээвэр == 1966 онд [[Тбилисийн метро]] ашиглалтад орсон. Тбилиси бол тус улсын хамгийн том тээврийн зангилаа төв бөгөөд Гүржийн төмөр замын өртөөтэй хамгийн чухал уулзвар юм. Энэ хотод Гүржийн гол нисэх онгоцны буудал болох [[Шота Руставели|Шота Руставелигийн]] нэрэмжит Тбилиси хотын Олон улсын нисэх онгоцны буудал байдаг. == Зураг== <gallery widths="200px" heights="150px"> Зураг:Tbilisi by L. Nioradze.jpg|Эрх чөлөөний талбай Зураг:Tiflis by Timm, Vasilii Fedorovich.jpg|[[1852]] оны уран зурагт Зураг:Tbilisi sunset-6.jpg|Тбилисийн хуучин төв Зураг:Merto Station TAVISUPLEBIS MOEDANI.jpg|[[Тбилисийн метро]]ны буудал дотор Зураг:20110421 Tbilisi Georgia Panoramic.jpg|Дурын хэсэг </gallery> == Газар зүй == === Уур амьсгал === {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://at.wetter.com/reise/laenderinfos/klimadatenbank/?type=temp&continent=AS&country=GE&station=375490 wetter.com] | Überschrift = | Ort = Тбилиси <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 5.5 | hmfeb = 7.2 | hmmär = 11.9 | hmapr = 17.6 | hmmai = 23.2 | hmjun = 27.2 | hmjul = 30.6 | hmaug = 30.8 | hmsep = 25.8 | hmokt = 19.8 | hmnov = 12.6 | hmdez = 7.4 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = -2.4 | lmfeb = -1.0 | lmmär = 2.1 | lmapr = 7.1 | lmmai = 12.1 | lmjun = 15.7 | lmjul = 18.9 | lmaug = 18.7 | lmsep = 14.7 | lmokt = 9.3 | lmnov = 3.9 | lmdez = -0.5 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 19 | nbfeb = 26 | nbmär = 30 | nbapr = 51 | nbmai = 78 | nbjun = 76 | nbjul = 45 | nbaug = 48 | nbsep = 36 | nbokt = 38 | nbnov = 30 | nbdez = 21 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 3.2 | shfeb = 3.6 | shmär = 4.6 | shapr = 5.7 | shmai = 6.9 | shjun = 8.3 | shjul = 8.3 | shaug = 8.0 | shsep = 6.9 | shokt = 5.3 | shnov = 3.4 | shdez = 3.0 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 4 | rdfeb = 5 | rdmär = 6 | rdapr = 8 | rdmai = 10 | rdjun = 9 | rdjul = 6 | rdaug = 6 | rdsep = 5 | rdokt = 6 | rdnov = 4 | rddez = 4 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = | lffeb = | lfmär = | lfapr = | lfmai = | lfjun = | lfjul = | lfaug = | lfsep = | lfokt = | lfnov = | lfdez = }} == Цахим холбоос == {{Commons|თბილისი|Тбилиси}} {{Wiktionary}} ==Лавлах бичиг== {{лавлах холбоос}} {{Гүржийн хот}} {{Азийн улс орон бүрийн нийслэл хот}} [[Ангилал:Тбилиси| ]] [[Ангилал:Азийн нийслэл]] [[Ангилал:Гүржийн бүс нутаг]] [[Ангилал:Гүржийн суурин]] [[Ангилал:Их-, дээд сургуультай хот]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:Торгоны зам]] 6downgs1yqxd858rtrgbf7b6einfkes 14 13928 823899 823693 2025-07-08T09:30:36Z 2405:5700:312:F3BD:4F1:869B:EF7B:A311 823899 wikitext text/x-wiki [[Ангилал:Монголын кино| ]] Хана хүртэл чихтэй гэж чи өөрөө хэлээ биз дээ poiz88sgtbwv1vpkljlast9cswkv04u 823903 823899 2025-07-08T09:44:50Z Zorigt 49 [[Special:Contributions/2405:5700:312:F3BD:4F1:869B:EF7B:A311|2405:5700:312:F3BD:4F1:869B:EF7B:A311]] ([[User talk:2405:5700:312:F3BD:4F1:869B:EF7B:A311|яриа]])-н хийсэн засваруудыг [[User:Divinations|Divinations]]-ий хийсэн сүүлийн засварт буцаан шилжүүллээ. 823033 wikitext text/x-wiki [[Ангилал:Монголын кино| ]] jbwkijzte5d27gt2aysbe8g0e65wgm7 0 18471 823849 819462 2025-07-07T17:52:47Z 2405:5700:300:65A1:413C:21D0:5E45:1EF6 823849 wikitext text/x-wiki {{Хаан |name =Аригбуха хаан |title =Их Монгол Улсын Далай Хаан |image =[[Файл:Ariq_Böke.jpg|200px]] |caption =Аригбуха хааны хөрөг. [[Судрын чуулган]] дахь зураг |reign =1260 оны 5 сар – 1264 оны 8 сарын 21 |coronation =1260 |othertitles = |full name =Хиад Боржигин Аригбуха |predecessor =[[Мөнх хаан]] |successor =[[Хубилай хаан]] |suc-type = |heir = |queen =[[Илчигмиш хатан]] |consort = |issue =[[Юбугур]], [[Мэлигтөмөр]], [[Тамачи]], [[Найрбуха]] |royal house =Хиад Боржигин |dynasty =[[Их Монгол Улс]] |father =[[Тулуй]] |mother =[[Сорхагтани Бэхи]] |date of birth =1219 он |place of birth = |date of death =1266 он |place of death =[[Ханбалиг]] |date of burial = |place of burial = [[Бурхан Халдун уул|Бурхан халдун]] |}} '''[[Аригбуха]]'''<syntaxhighlight lang="monkey" line="1" start="7373"> 7373 </syntaxhighlight><ref>Түүний нэрийг '''Гильом де Рубрук санваартаны Дорно этгээдэд зорчсон минь''' гэх '''аян тэмдэглэл'''ийн 44-р бүлэгт '''Arabuccha''' (Арабукха), Ц.Сүрэнхорлоо гуйан орчуулсан '''Судрын чуулганы''' 2 ботийн Толуй хааны хүүрнэл, Мөнх хааны хүүрнэл, Хубилай хааны тухай бүлгүүдэд '''Аригбуха, Юань улсын сударт''' '''阿里不哥(a li bu ge)''' гэж бичсэн байна.</ref> ({{mongolUnicode|ᠠᠷᠢᠭᠪᠦᠬᠡ}}, 1219-1266) бол [[Их Монгол Улс]]ын 5 дахь их хаан юм. Аригбуха нь [[Чингис хаан]]ы отгон хүү [[Тулуй]]н хүү юм. Түүний эх нь [[Хэрэйд]]ийн [[Тоорил хан|Ван ханы]] дүү [[Жаха Хамбу]]гийн охин [[Сорхагтани Бэки]] байжээ. Аригбөх 1260-1264 оны үед [[Их Монгол Улс|Их Монгол Улсын]] хааны сууринд суужээ. Тэрээр өөрийн ах [[Хубилай хаан|Хубилайтай]] хийсэн тэмцэлд хүчин мөхөсдөж, арга буюу Хубилайд хааны хаш тамга, сүлд зэргийг өгч бууж өгсөн юм. 1266 онд Аригбуха Хубилай хааны харгалзаанд байж байгаад нас баржээ. == Бага нас == Тухайн үед түүний ах [[Мөнх хаан|Мөнх]] ба [[Хубилай]] өмнөд болон баруун Азид байлдаж байх үед уугуул эзэмшил нутагт амьдарч байжээ. == Хаан ширээний төлөөх тэмцэл == Мөнх хааныг 1259 онд нас барсны дараа хаан ширээний төлөөх тэмцэл эхэлжээ. Ах нарынхаа эзгүйд Аригбуха хаан суудалд сонгогдож , түүнийг тэр үеийн сайдууд болон Мөнх хааны гэр бүл, зарим алтан ургийн ноёдууд дэмжиж байв. Аригбухийг хаан өргөмжлөхөд Хархорумд Их хуралдай 20 хоног хуралдуулж, олонх хан хөвгүүд, угсааны ноёд, нөлөө бүхий сайд, жанжин нарыг оролцуулжээ. Аригбухаг монголын хаан ширээнд суух бэлтгэл хийж буй тухай мэдээг Хубилай сонсмогц яаравчлан Кайпин /хожмын Шанду/ хотод билгийн 1260 оны 3-р сарын 24-нд буюу аргын 1260 оны 5-р сарын 6-нд нэгэн Их хуралдай зарлан хуралдуулж, өөрийгөө Монголын зүй ёсны Их хаан хэмээн өргөмжилсөн байна. Тэр үед Хубилай 44 настай байжээ. Дараа нь Аригбөх билгийн улирлын 4-р сарын сүүлчээр аргын тооллын 1260 оны 5-р сарын 12-ноос 6-р сар хүртэл Орхон голын эхэнд бас ноёдын Их хуралдайг хуралдуулж, өөрийгөө монголын албан ёсны Их хаан гэж зарлав. Ингэж 1260 онд Их Монгол улсад хоёр хуралдай хурж, хоёр хаан сууж, хоёр нийслэл гарсан билээ. Ийнхүү Хубилай ганцхан өдөр Их хуралдай-г зарлан хурсан бол, Аригбөх хууль ёсны дагуу Хархорумд 20 гаруй хоног хуралдсан ажээ. Аригбөх, Хубилай ах дүү хоёрын хаан ширээний төлөө тэмцэл чухамхүү ингэж эхлээд удсангүй цус урсгасан зэвсэгт мөргөлдөөн болон хувирчээ. Мөнх хааны хатан тэргүүтэй олонхи монгол ноёд Их хуралдайг уламжлалт газар хуралдуулсан Аригбөхийн талыг идэвхитэй дэмжсэн байна. Хубилайн хувьд бол монгол улсын хаан ширээ залгах ёсыг зөрчиж алт, мөнгө, эд бараанд татагдсан өөрийн талын хэсэг монгол ноёдыг Кайпин-Шандуд аваачин ёс бус хуралдай зарлан хуралдуулж, өөрийгөө хаан ширээнд өргөмжилсөн юм. Хубилай монголын хаан ширээг булаан авахаар дүү Аригбөхийн эсрэг тэмцэхдээ, Кайпин хотыг монгол гүрний нийслэл хэмээн зарлаад Хархорумтай өрсөлдүүлэн тавьжээ. Нөгөө талаар Аригбөхтэй дайтах нь гарцаагүй хэрэг гэдгийг мэдэж, нууцаар цэргийн хүч сэлбэн байжээ. Аригбөх төр улсынхаа уламжлалт ёс журмыг үл хайхран хувийн эрх ашиг хичээсэн ахынхаа эсрэг арга буюу зэвсэгт тэмцэл хийхэд хүрсэн ажээ. Хубилайд Тулуйн угсааны Хадан мэтийн ноёд цэргийн хүчээр идэвхитэй тусалсанаас гадна хятадын цэргийн ихээхэн хүч Аригбөхийн эсрэг дайнд шууд гар бие оролцожээ.1260 оны намар Аригбөх, Аландар нар тэргүүтэй цэргийн хүч хоёр хуваагдан, Кайпин хот тийш айсуйг Хубилай сонсмогц тэдний эсрэг хоёр замын их цэргийг угтан гаргажээ. Хоёр замын цэргийг Хубилай, Хадан нар удирджээ. Эхлээд Хадан, Аландар нарын цэрэг монголын их говийн өмнө захад ширүүн тулалдан, Аландарын тал ялагдлаж өөрөө алагджээ. Аригбөх, Хубилай нарын удирдсан цэргийн гол хүч мөн л монголын говийн өмнөд этгээдэд тулалдаж Аригбөх ялагдаж ухарсан байна. Хубилай Аригбөхийн цэргийг Орхон, Туулын савд хүртэл мөрдөн цохиж, Хархорумыг эрхэндээ оруулан авч Есүнгэ ноёноор удирдуулсан хэсэг цэргийг тэнд сахиулан суулгаад цэргийнхээ гол хүчийг авч Кайпин хотруу буцжээ. Хубилай ийнхүү яаравчлан буцсан явдал дүү Аригбөхөд дахин дайн хийх боломж хүч байхгүй гэж бодсоноос гадна Өмнөд Сүн улсыг бүр мөсөн байлдан дагуулах аян дайнтай холбоотой байжээ. Түүнээс гадна ер нь Хубилай угаас Хархорумд гүрний нийслэлийг урьдын адил төвлөрүүлж болохгүй гэж үзээд, шинэ барьсан Кайпин хотыг түр нийслэл болгож улмаар Бээжингээр нийслэллэх алсын зорилго тавьжээ. Хубилайн цэргийн гол хүч Хархорумаас явсан тэр сиймхийг Аригбөх ашиглаж, 1261 оны зун, намрын улиралд өөрийн хүчийг сэлбэн зузаатгах ажлыг сэм хийж цэргээ сургуулилж, агт морио амрааж, дахин байлдах бэлтгэлтэй болжээ. Ингээд Есүнгэ ноёны цэргийг довтлон бут цохиод Хархорумыг буцаан авчээ. Аригбөх 1261 оны өвлийн эхэн сарын орчмоор бүх цэргийнхээ хүчийг авч дахин Кайпин руу чиглэн хөдөлж Хубилайг хоёрдахь удаагаа довтолжээ. Аригбөхийн довтлон айсуйг Хубилай сонсмогц Өмнөд Сүн улсыг байлдах хэргээ арга буюу түр зогсоож цэргийнхээ гол хүчийг авч, Аригбөхтэй байлдахаар умард зүг яаравчлан хөдөлжээ. 1261 оны өвөл монголын говь нутгын заагт ах дүү хоёрын цэрэг дахин хүч сөрөн хэдэн өдөр үргэлжилсэн ширүүн тулалдаан хйисний эцэст Аригбөхийн тал ялагдаж ухран буцсан байна. Ингэж Аригбөхийн тал хоёр дахь удаагаа шийдвэрлэх тулалдаанд ялагдаж, үлэмжийн хохирол хүлээжээ. Үүнээс хойш бас Аригбөх аар саар довтолгоо удаа дараа хийсэн боловч тэр бүхэн амжилт олсонгүй. == Бууж өгсөн нь == Хятад ба [[Цагаадайн улс]]ын зүгээс [[Хархорум]]д нэвтрэн орох худалдааны замыг [[Хубилай|'''Хубилай''']] хааснаас болж Аригбөхийн талын цэрэг ард, хоол ундаар гачигдах зэрэг элдвийн бэрхшээлд тулгарчээ. Иймээс цэргийнхээ хүчийг дахин нөхөн сэлбэхэд үнэхээр хүнд болжээ. Мөн [[Цагаадайн улс|'''Цагаадайн улсын''']] '''[[Алгуй|Алгуй хан]]''' урваж Хубилайн талд оржээ. Тэрээр тэнгэр уулын хавийн монголчуудад нэр хүнд олсон байжээ. Энэ учраас Аригбөх монголын баруун талаас хүч дэмжлэг олохоор Хархорумыг түр орхин Алтайн уулсыг давж, Илийн хөндийд хүрчээ. Гэвч удаа дараагын дайн байлдааны хор хөнөөлөөр зүдрэх, ядрахын туйлд хүрсэн Аригбөхийн цэрэг зам зуураа аргагүйн эрхэнд дээрэм тонуул ч хийхэд хүрсэн зэргээс тэр нутгийн ард олны дэмжлэгийг гүйцэд олсонгүй. Аригбөх Алтайг давж Алгуйтай хэдэн удаа байлдаж зугатуулсан байна. Тэр зуур Аригбөх Илийн хөндий дэх нутгийн хүн ардыг бас зовоож, ялангуяа тэнгэр ууланд үлдсэн Алгуйн харъяат монгол цэрэг, даргыг хүйс тэмтрэн хядаж, олны дургүйцлийг хүргэсэн ба мөн түүний цэрэг дотор ч санал сэтгэл алдагдах гарч нилээд хэсэг нь Хубилайд дагаар орсон байна. Аригбөх цаашид тэмцлээ үргэжлүүлэх бололцоогүй болж 1264 онд Хубилайд бууж өгчээ. Чухам ингэж ах дүү хоёрын хоорондын зэвсэгт мөргөлдөөн дууссан боловч монголын хаан ширээний төлөөх тэмцэл зогсоогүй, уул тэмцлийг Хайду ноён толгойлон үргэлжлүүлжээ. Аригбөхийг Шанду хотод очиж бууж өгсний дараа Хубилай түүнийг дуудан уулзаж, Ах дүү хоёрын хэн нь хаан суух ёстой юм бэ ? гэж ихэмсэгээр асуухад, Аригбөх "Миний ёсоор бол би суух ёстой, одоо чи суужээ" гэж хариулсан байдаг. Хубилай дүүгийн амийг хэлтрүүлж,бүтэн жил нүдэнд нь үзэгдэхгүйгээр шийтгэсэн ба түүнтэй талцан хамт явсан ноёдыг алтан ураг-ийн дотор хагарал тэмцэл гаргасан хэрэгт холбогдуулан, хатуу ширүүн цээрлүүлэн шийтгэж олонхийг нь цаазаар авчээ. Аригбөх 1266 онд хүнд өвчнөөр нас баржээ. Аригбөх, Хубилай нарын хооронд өрнөсөн дайн дажин бол хаан ширээний төлөөх тэмцэл байсан боловч бодит байдлаараа Аригбөхийн тэмцэл нь улс гүрний төвийг монголд хэвээр байлгаж, монгол нутгийг урьдын адил гүрний төв нутаг хэвээр байлган үлдээхэд чиглэгдсэн байжээ. == Гэр бүл == Өвөг эцэг: [[Чингис хаан]] Эмэг эх: [[Бөртэ үжин]] Эцэг: [[Тулуй|Тулуй ноён]] Эх: [[Сорхагтани Бэхи|Сорхогтани бэхи]] ==== Ах дүүс ==== # [[Мөнх хаан]] # [[Хубилай хаан]] # [[Хүлэгү хан]] # [[Есүбух гүнж|Есүбуха]] гүнж # [[Думуган]] гүнж ==== Хатад, хөвгүүд ==== ===== Хатад ===== # '''Илжигмиш хатан''' (Ойрад аймгаас сурвалжтай<ref>Рашид аддин "Судрын чуулган" УБ., 2002. Хоёрдугаар боть. 228 дахь тал орос хэлнээс орчуулж, зүүлт, тайлбар хадсан Ц.Сүрэнхорлоо. </ref>) # '''Хутухт хатан''' (Найман аймгийн Хүчүгүр омгийнх<ref>Рашид аддин "Судрын чуулган" УБ., 2002. Хоёрдугаар боть. 228 дахь тал орос хэлнээс орчуулж, зүүлт, тайлбар хадсан Ц.Сүрэнхорлоо.</ref>, Халухан, Нэгүдэр нарыг төрүүлсэн.) # '''Хүтлү хатан''' (Хонгират аймгийн хүн<ref>Рашид аддин "Судрын чуулган" УБ., 2002. Хоёрдугаар боть. 228-229 дахь тал орос хэлнээс орчуулж, зүүлт, тайлбар хадсан Ц.Сүрэнхорлоо.</ref>, хүүхэдгүй) # '''Ирау-гуй''' (Барулас аймгаас гаралтай татвар эм, Найру бухаг төрүүлсэн.) # '''Ашитай''' (Хонгират аймгийнх, Тамачийг төрүүлсэн.<ref>Рашид аддин "Судрын чуулган" УБ., 2002. Хоёрдугаар боть. 229 дэх тал. орос хэлнээс орчуулж, зүүлт, тайлбар хадсан Ц.Сүрэнхорлоо.</ref>) ===== Хүүхэд ===== # '''[[Ёмухур|Юбугур]]''' (Явган) # '''[[Мэлигтөмөр]]''' (Минлигтөмөр) # '''Хутуг''' # '''[[Тамачи]]''' # '''[[Найрубуха]]''' (Нялхбух) # '''Халухан ахай''' ([[Баяд|Баяуд]] аймгийн Татахтай хүргэнд өгсөн.) # '''Нэгүдэр ('''Мөнхтөмөртэй сүй тавьсан''')''' # '''Камтай''' # '''Номгон''' ([[Ойрад|Ойрадын]] Чапар хүргэнд өгсөн) == Эшлэл == * Морис Россаби <<Монголчуудын их гүрний алтан зуун>> {{Reflist}} {{s-start}} {{Залгамжлал |өмнө= [[Мөнх хаан]] |дараа= [[Хубилай хаан]] |он= 1260-1264 |албан_тушаал= [[Монгол хаад#Их Монгол улс|Их Монгол Улсын Далай Их Хаан]] }} {{end}} {{Navbox | name = Монголын эзэнт гүрний их хаад | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = [[Их Монгол Улс|Монголын эзэнт гүрний]] [[хаан|их хаан]] | bodyclass = hlist |group1 = Их Монгол Улсын хаад |list1 = * [[Чингис хаан]] * [[Толуй]] <small>(Төр баригч)</small> * [[Өгэдэй хаан]] * [[Дөргөнэ]] <small><nowiki>(Төр баригч)</nowiki></small> * [[Гүюг хаан]] * [[Огул Каймиш]] <small>(Төр баригч)</small> * [[Мөнх хаан]] * [[Аригбуха хаан]] |group2 = Их Юань улсын хаад |list2 = * [[Хубилай хаан]] * [[Төмөр Өлзийт хаан|Төмөр хаан]] * [[Хайсан хүлэг хаан|Хайсан хаан]] * [[Аюурбарбад хаан]] * [[Шадбал гэгээн хаан|Шадбал хаан]] * [[Есөнтөмөр хаан]] * [[Аригиба хаан]] * [[Төвтөмөр хаан]] * [[Хүслэн хаан]] * [[Ринчинбал хаан]] * [[Тогоонтөмөр хаан]] | below = }} [[Ангилал:Алтан ураг]] [[Ангилал:Боржигин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын зэвсэгт хүчний хүн]] [[Ангилал:Их хаан]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1219 онд төрсөн]] [[Ангилал:1266 онд өнгөрсөн]] 2va50v7claf4too2ftm00u4azi68yye 823850 823849 2025-07-07T17:55:03Z 2405:5700:300:65A1:413C:21D0:5E45:1EF6 823850 wikitext text/x-wiki {{Хаан |name =Аригбуха хаан |title =Их Монгол Улсын Далай Хаан |image =[[Файл:Ariq_Böke.jpg|200px]] |caption =Аригбуха хааны хөрөг. [[Судрын чуулган]] дахь зураг |reign =1260 оны 5 сар – 1264 оны 8 сарын 21 |coronation =1260 |othertitles = |full name =Хиад Боржигин Аригбуха |predecessor =[[Мөнх хаан]] |successor =[[Хубилай хаан]] |suc-type = |heir = |queen =[[Илчигмиш хатан]] |consort = |issue =[[Юбугур]], [[Мэлигтөмөр]], [[Тамачи]], [[Найрбуха]] |royal house =Хиад Боржигин |dynasty =[[Их Монгол Улс]] |father =[[Тулуй]] |mother =[[Сорхагтани Бэхи]] |date of birth =1219 он |place of birth = |date of death =1266 он |place of death =[[Ханбалиг]] |date of burial = |place of burial = [[Бурхан Халдун уул|Бурхан халдун]] |}} '''[[Аригбуха]]''' <ref>Түүний нэрийг '''Гильом де Рубрук санваартаны Дорно этгээдэд зорчсон минь''' гэх '''аян тэмдэглэл'''ийн 44-р бүлэгт '''Arabuccha''' (Арабукха), Ц.Сүрэнхорлоо гуйан орчуулсан '''Судрын чуулганы''' 2 ботийн Толуй хааны хүүрнэл, Мөнх хааны хүүрнэл, Хубилай хааны тухай бүлгүүдэд '''Аригбуха, Юань улсын сударт''' '''阿里不哥(a li bu ge)''' гэж бичсэн байна.</ref> ({{mongolUnicode|ᠠᠷᠢᠭᠪᠦᠬᠡ}}, 1219-1266) бол [[Их Монгол Улс]]ын 5 дахь их хаан юм. Аригбуха нь [[Чингис хаан]]ы отгон хүү [[Тулуй]]н хүү юм. Түүний эх нь [[Хэрэйд]]ийн [[Тоорил хан|Ван ханы]] дүү [[Жаха Хамбу]]гийн охин [[Сорхагтани Бэки]] байжээ. Аригбөх 1260-1264 оны үед [[Их Монгол Улс|Их Монгол Улсын]] хааны сууринд суужээ. Тэрээр өөрийн ах [[Хубилай хаан|Хубилайтай]] хийсэн тэмцэлд хүчин мөхөсдөж, арга буюу Хубилайд хааны хаш тамга, сүлд зэргийг өгч бууж өгсөн юм. 1266 онд Аригбуха Хубилай хааны харгалзаанд байж байгаад нас баржээ. == Бага нас == Тухайн үед түүний ах [[Мөнх хаан|Мөнх]] ба [[Хубилай]] өмнөд болон баруун Азид байлдаж байх үед уугуул эзэмшил нутагт амьдарч байжээ. == Хаан ширээний төлөөх тэмцэл == Мөнх хааныг 1259 онд нас барсны дараа хаан ширээний төлөөх тэмцэл эхэлжээ. Ах нарынхаа эзгүйд Аригбуха хаан суудалд сонгогдож , түүнийг тэр үеийн сайдууд болон Мөнх хааны гэр бүл, зарим алтан ургийн ноёдууд дэмжиж байв. Аригбухийг хаан өргөмжлөхөд Хархорумд Их хуралдай 20 хоног хуралдуулж, олонх хан хөвгүүд, угсааны ноёд, нөлөө бүхий сайд, жанжин нарыг оролцуулжээ. Аригбухаг монголын хаан ширээнд суух бэлтгэл хийж буй тухай мэдээг Хубилай сонсмогц яаравчлан Кайпин /хожмын Шанду/ хотод билгийн 1260 оны 3-р сарын 24-нд буюу аргын 1260 оны 5-р сарын 6-нд нэгэн Их хуралдай зарлан хуралдуулж, өөрийгөө Монголын зүй ёсны Их хаан хэмээн өргөмжилсөн байна. Тэр үед Хубилай 44 настай байжээ. Дараа нь Аригбөх билгийн улирлын 4-р сарын сүүлчээр аргын тооллын 1260 оны 5-р сарын 12-ноос 6-р сар хүртэл Орхон голын эхэнд бас ноёдын Их хуралдайг хуралдуулж, өөрийгөө монголын албан ёсны Их хаан гэж зарлав. Ингэж 1260 онд Их Монгол улсад хоёр хуралдай хурж, хоёр хаан сууж, хоёр нийслэл гарсан билээ. Ийнхүү Хубилай ганцхан өдөр Их хуралдай-г зарлан хурсан бол, Аригбөх хууль ёсны дагуу Хархорумд 20 гаруй хоног хуралдсан ажээ. Аригбөх, Хубилай ах дүү хоёрын хаан ширээний төлөө тэмцэл чухамхүү ингэж эхлээд удсангүй цус урсгасан зэвсэгт мөргөлдөөн болон хувирчээ. Мөнх хааны хатан тэргүүтэй олонхи монгол ноёд Их хуралдайг уламжлалт газар хуралдуулсан Аригбөхийн талыг идэвхитэй дэмжсэн байна. Хубилайн хувьд бол монгол улсын хаан ширээ залгах ёсыг зөрчиж алт, мөнгө, эд бараанд татагдсан өөрийн талын хэсэг монгол ноёдыг Кайпин-Шандуд аваачин ёс бус хуралдай зарлан хуралдуулж, өөрийгөө хаан ширээнд өргөмжилсөн юм. Хубилай монголын хаан ширээг булаан авахаар дүү Аригбөхийн эсрэг тэмцэхдээ, Кайпин хотыг монгол гүрний нийслэл хэмээн зарлаад Хархорумтай өрсөлдүүлэн тавьжээ. Нөгөө талаар Аригбөхтэй дайтах нь гарцаагүй хэрэг гэдгийг мэдэж, нууцаар цэргийн хүч сэлбэн байжээ. Аригбөх төр улсынхаа уламжлалт ёс журмыг үл хайхран хувийн эрх ашиг хичээсэн ахынхаа эсрэг арга буюу зэвсэгт тэмцэл хийхэд хүрсэн ажээ. Хубилайд Тулуйн угсааны Хадан мэтийн ноёд цэргийн хүчээр идэвхитэй тусалсанаас гадна хятадын цэргийн ихээхэн хүч Аригбөхийн эсрэг дайнд шууд гар бие оролцожээ.1260 оны намар Аригбөх, Аландар нар тэргүүтэй цэргийн хүч хоёр хуваагдан, Кайпин хот тийш айсуйг Хубилай сонсмогц тэдний эсрэг хоёр замын их цэргийг угтан гаргажээ. Хоёр замын цэргийг Хубилай, Хадан нар удирджээ. Эхлээд Хадан, Аландар нарын цэрэг монголын их говийн өмнө захад ширүүн тулалдан, Аландарын тал ялагдлаж өөрөө алагджээ. Аригбөх, Хубилай нарын удирдсан цэргийн гол хүч мөн л монголын говийн өмнөд этгээдэд тулалдаж Аригбөх ялагдаж ухарсан байна. Хубилай Аригбөхийн цэргийг Орхон, Туулын савд хүртэл мөрдөн цохиж, Хархорумыг эрхэндээ оруулан авч Есүнгэ ноёноор удирдуулсан хэсэг цэргийг тэнд сахиулан суулгаад цэргийнхээ гол хүчийг авч Кайпин хотруу буцжээ. Хубилай ийнхүү яаравчлан буцсан явдал дүү Аригбөхөд дахин дайн хийх боломж хүч байхгүй гэж бодсоноос гадна Өмнөд Сүн улсыг бүр мөсөн байлдан дагуулах аян дайнтай холбоотой байжээ. Түүнээс гадна ер нь Хубилай угаас Хархорумд гүрний нийслэлийг урьдын адил төвлөрүүлж болохгүй гэж үзээд, шинэ барьсан Кайпин хотыг түр нийслэл болгож улмаар Бээжингээр нийслэллэх алсын зорилго тавьжээ. Хубилайн цэргийн гол хүч Хархорумаас явсан тэр сиймхийг Аригбөх ашиглаж, 1261 оны зун, намрын улиралд өөрийн хүчийг сэлбэн зузаатгах ажлыг сэм хийж цэргээ сургуулилж, агт морио амрааж, дахин байлдах бэлтгэлтэй болжээ. Ингээд Есүнгэ ноёны цэргийг довтлон бут цохиод Хархорумыг буцаан авчээ. Аригбөх 1261 оны өвлийн эхэн сарын орчмоор бүх цэргийнхээ хүчийг авч дахин Кайпин руу чиглэн хөдөлж Хубилайг хоёрдахь удаагаа довтолжээ. Аригбөхийн довтлон айсуйг Хубилай сонсмогц Өмнөд Сүн улсыг байлдах хэргээ арга буюу түр зогсоож цэргийнхээ гол хүчийг авч, Аригбөхтэй байлдахаар умард зүг яаравчлан хөдөлжээ. 1261 оны өвөл монголын говь нутгын заагт ах дүү хоёрын цэрэг дахин хүч сөрөн хэдэн өдөр үргэлжилсэн ширүүн тулалдаан хйисний эцэст Аригбөхийн тал ялагдаж ухран буцсан байна. Ингэж Аригбөхийн тал хоёр дахь удаагаа шийдвэрлэх тулалдаанд ялагдаж, үлэмжийн хохирол хүлээжээ. Үүнээс хойш бас Аригбөх аар саар довтолгоо удаа дараа хийсэн боловч тэр бүхэн амжилт олсонгүй. == Бууж өгсөн нь == Хятад ба [[Цагаадайн улс]]ын зүгээс [[Хархорум]]д нэвтрэн орох худалдааны замыг [[Хубилай|'''Хубилай''']] хааснаас болж Аригбөхийн талын цэрэг ард, хоол ундаар гачигдах зэрэг элдвийн бэрхшээлд тулгарчээ. Иймээс цэргийнхээ хүчийг дахин нөхөн сэлбэхэд үнэхээр хүнд болжээ. Мөн [[Цагаадайн улс|'''Цагаадайн улсын''']] '''[[Алгуй|Алгуй хан]]''' урваж Хубилайн талд оржээ. Тэрээр тэнгэр уулын хавийн монголчуудад нэр хүнд олсон байжээ. Энэ учраас Аригбөх монголын баруун талаас хүч дэмжлэг олохоор Хархорумыг түр орхин Алтайн уулсыг давж, Илийн хөндийд хүрчээ. Гэвч удаа дараагын дайн байлдааны хор хөнөөлөөр зүдрэх, ядрахын туйлд хүрсэн Аригбөхийн цэрэг зам зуураа аргагүйн эрхэнд дээрэм тонуул ч хийхэд хүрсэн зэргээс тэр нутгийн ард олны дэмжлэгийг гүйцэд олсонгүй. Аригбөх Алтайг давж Алгуйтай хэдэн удаа байлдаж зугатуулсан байна. Тэр зуур Аригбөх Илийн хөндий дэх нутгийн хүн ардыг бас зовоож, ялангуяа тэнгэр ууланд үлдсэн Алгуйн харъяат монгол цэрэг, даргыг хүйс тэмтрэн хядаж, олны дургүйцлийг хүргэсэн ба мөн түүний цэрэг дотор ч санал сэтгэл алдагдах гарч нилээд хэсэг нь Хубилайд дагаар орсон байна. Аригбөх цаашид тэмцлээ үргэжлүүлэх бололцоогүй болж 1264 онд Хубилайд бууж өгчээ. Чухам ингэж ах дүү хоёрын хоорондын зэвсэгт мөргөлдөөн дууссан боловч монголын хаан ширээний төлөөх тэмцэл зогсоогүй, уул тэмцлийг Хайду ноён толгойлон үргэлжлүүлжээ. Аригбөхийг Шанду хотод очиж бууж өгсний дараа Хубилай түүнийг дуудан уулзаж, Ах дүү хоёрын хэн нь хаан суух ёстой юм бэ ? гэж ихэмсэгээр асуухад, Аригбөх "Миний ёсоор бол би суух ёстой, одоо чи суужээ" гэж хариулсан байдаг. Хубилай дүүгийн амийг хэлтрүүлж,бүтэн жил нүдэнд нь үзэгдэхгүйгээр шийтгэсэн ба түүнтэй талцан хамт явсан ноёдыг алтан ураг-ийн дотор хагарал тэмцэл гаргасан хэрэгт холбогдуулан, хатуу ширүүн цээрлүүлэн шийтгэж олонхийг нь цаазаар авчээ. Аригбөх 1266 онд хүнд өвчнөөр нас баржээ. Аригбөх, Хубилай нарын хооронд өрнөсөн дайн дажин бол хаан ширээний төлөөх тэмцэл байсан боловч бодит байдлаараа Аригбөхийн тэмцэл нь улс гүрний төвийг монголд хэвээр байлгаж, монгол нутгийг урьдын адил гүрний төв нутаг хэвээр байлган үлдээхэд чиглэгдсэн байжээ. == Гэр бүл == Өвөг эцэг: [[Чингис хаан]] Эмэг эх: [[Бөртэ үжин]] Эцэг: [[Тулуй|Тулуй ноён]] Эх: [[Сорхагтани Бэхи|Сорхогтани бэхи]] ==== Ах дүүс ==== # [[Мөнх хаан]] # [[Хубилай хаан]] # [[Хүлэгү хан]] # [[Есүбух гүнж|Есүбуха]] гүнж # [[Думуган]] гүнж ==== Хатад, хөвгүүд ==== ===== Хатад ===== # '''Илжигмиш хатан''' (Ойрад аймгаас сурвалжтай<ref>Рашид аддин "Судрын чуулган" УБ., 2002. Хоёрдугаар боть. 228 дахь тал орос хэлнээс орчуулж, зүүлт, тайлбар хадсан Ц.Сүрэнхорлоо. </ref>) # '''Хутухт хатан''' (Найман аймгийн Хүчүгүр омгийнх<ref>Рашид аддин "Судрын чуулган" УБ., 2002. Хоёрдугаар боть. 228 дахь тал орос хэлнээс орчуулж, зүүлт, тайлбар хадсан Ц.Сүрэнхорлоо.</ref>, Халухан, Нэгүдэр нарыг төрүүлсэн.) # '''Хүтлү хатан''' (Хонгират аймгийн хүн<ref>Рашид аддин "Судрын чуулган" УБ., 2002. Хоёрдугаар боть. 228-229 дахь тал орос хэлнээс орчуулж, зүүлт, тайлбар хадсан Ц.Сүрэнхорлоо.</ref>, хүүхэдгүй) # '''Ирау-гуй''' (Барулас аймгаас гаралтай татвар эм, Найру бухаг төрүүлсэн.) # '''Ашитай''' (Хонгират аймгийнх, Тамачийг төрүүлсэн.<ref>Рашид аддин "Судрын чуулган" УБ., 2002. Хоёрдугаар боть. 229 дэх тал. орос хэлнээс орчуулж, зүүлт, тайлбар хадсан Ц.Сүрэнхорлоо.</ref>) ===== Хүүхэд ===== # '''[[Ёмухур|Юбугур]]''' (Явган) # '''[[Мэлигтөмөр]]''' (Минлигтөмөр) # '''Хутуг''' # '''[[Тамачи]]''' # '''[[Найрубуха]]''' (Нялхбух) # '''Халухан ахай''' ([[Баяд|Баяуд]] аймгийн Татахтай хүргэнд өгсөн.) # '''Нэгүдэр ('''Мөнхтөмөртэй сүй тавьсан''')''' # '''Камтай''' # '''Номгон''' ([[Ойрад|Ойрадын]] Чапар хүргэнд өгсөн) == Эшлэл == * Морис Россаби <<Монголчуудын их гүрний алтан зуун>> {{Reflist}} {{s-start}} {{Залгамжлал |өмнө= [[Мөнх хаан]] |дараа= [[Хубилай хаан]] |он= 1260-1264 |албан_тушаал= [[Монгол хаад#Их Монгол улс|Их Монгол Улсын Далай Их Хаан]] }} {{end}} {{Navbox | name = Монголын эзэнт гүрний их хаад | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = [[Их Монгол Улс|Монголын эзэнт гүрний]] [[хаан|их хаан]] | bodyclass = hlist |group1 = Их Монгол Улсын хаад |list1 = * [[Чингис хаан]] * [[Толуй]] <small>(Төр баригч)</small> * [[Өгэдэй хаан]] * [[Дөргөнэ]] <small><nowiki>(Төр баригч)</nowiki></small> * [[Гүюг хаан]] * [[Огул Каймиш]] <small>(Төр баригч)</small> * [[Мөнх хаан]] * [[Аригбуха хаан]] |group2 = Их Юань улсын хаад |list2 = * [[Хубилай хаан]] * [[Төмөр Өлзийт хаан|Төмөр хаан]] * [[Хайсан хүлэг хаан|Хайсан хаан]] * [[Аюурбарбад хаан]] * [[Шадбал гэгээн хаан|Шадбал хаан]] * [[Есөнтөмөр хаан]] * [[Аригиба хаан]] * [[Төвтөмөр хаан]] * [[Хүслэн хаан]] * [[Ринчинбал хаан]] * [[Тогоонтөмөр хаан]] | below = }} [[Ангилал:Алтан ураг]] [[Ангилал:Боржигин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын зэвсэгт хүчний хүн]] [[Ангилал:Их хаан]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1219 онд төрсөн]] [[Ангилал:1266 онд өнгөрсөн]] g5jhqpkcurgjbz78j4jcjey5nwl3hlf 823851 823850 2025-07-07T18:58:49Z Batkhishign55 86793 reverted 823851 wikitext text/x-wiki {{Хаан |name =Аригбуха хаан |title =Их Монгол Улсын Далай Хаан |image =[[Файл:Ariq_Böke.jpg|200px]] |caption =Аригбуха хааны хөрөг. [[Судрын чуулган]] дахь зураг |reign =1260 оны 5 сар – 1264 оны 8 сарын 21 |coronation =1260 |othertitles = |full name =Хиад Боржигин Аригбуха |predecessor =[[Мөнх хаан]] |successor =[[Хубилай хаан]] |suc-type = |heir = |queen =[[Илчигмиш хатан]] |consort = |issue =[[Юбугур]], [[Мэлигтөмөр]], [[Тамачи]], [[Найрбуха]] |royal house =Хиад Боржигин |dynasty =[[Их Монгол Улс]] |father =[[Тулуй]] |mother =[[Сорхагтани Бэхи]] |date of birth =1219 он |place of birth = |date of death =1266 он |place of death =[[Ханбалиг]] |date of burial = |place of burial = [[Бурхан Халдун уул|Бурхан халдун]] |}} '''Аригбуха'''<ref>Түүний нэрийг '''Гильом де Рубрук санваартаны Дорно этгээдэд зорчсон минь''' гэх '''аян тэмдэглэл'''ийн 44-р бүлэгт '''Arabuccha''' (Арабукха), Ц.Сүрэнхорлоо гуйан орчуулсан '''Судрын чуулганы''' 2 ботийн Толуй хааны хүүрнэл, Мөнх хааны хүүрнэл, Хубилай хааны тухай бүлгүүдэд '''Аригбуха, Юань улсын сударт''' '''阿里不哥(a li bu ge)''' гэж бичсэн байна.</ref> ({{mongolUnicode|ᠠᠷᠢᠭᠪᠦᠬᠡ}}, 1219-1266) бол [[Их Монгол Улс]]ын 5 дахь их хаан юм. Аригбуха нь [[Чингис хаан]]ы отгон хүү [[Тулуй]]н хүү юм. Түүний эх нь [[Хэрэйд]]ийн [[Тоорил хан|Ван ханы]] дүү [[Жаха Хамбу]]гийн охин [[Сорхагтани Бэки]] байжээ. Аригбөх 1260-1264 оны үед [[Их Монгол Улс|Их Монгол Улсын]] хааны сууринд суужээ. Тэрээр өөрийн ах [[Хубилай хаан|Хубилайтай]] хийсэн тэмцэлд хүчин мөхөсдөж, арга буюу Хубилайд хааны хаш тамга, сүлд зэргийг өгч бууж өгсөн юм. 1266 онд Аригбуха Хубилай хааны харгалзаанд байж байгаад нас баржээ. == Бага нас == Тухайн үед түүний ах [[Мөнх хаан|Мөнх]] ба [[Хубилай]] өмнөд болон баруун Азид байлдаж байх үед уугуул эзэмшил нутагт амьдарч байжээ. == Хаан ширээний төлөөх тэмцэл == Мөнх хааныг 1259 онд нас барсны дараа хаан ширээний төлөөх тэмцэл эхэлжээ. Ах нарынхаа эзгүйд Аригбуха хаан суудалд сонгогдож , түүнийг тэр үеийн сайдууд болон Мөнх хааны гэр бүл, зарим алтан ургийн ноёдууд дэмжиж байв. Аригбухийг хаан өргөмжлөхөд Хархорумд Их хуралдай 20 хоног хуралдуулж, олонх хан хөвгүүд, угсааны ноёд, нөлөө бүхий сайд, жанжин нарыг оролцуулжээ. Аригбухаг монголын хаан ширээнд суух бэлтгэл хийж буй тухай мэдээг Хубилай сонсмогц яаравчлан Кайпин /хожмын Шанду/ хотод билгийн 1260 оны 3-р сарын 24-нд буюу аргын 1260 оны 5-р сарын 6-нд нэгэн Их хуралдай зарлан хуралдуулж, өөрийгөө Монголын зүй ёсны Их хаан хэмээн өргөмжилсөн байна. Тэр үед Хубилай 44 настай байжээ. Дараа нь Аригбөх билгийн улирлын 4-р сарын сүүлчээр аргын тооллын 1260 оны 5-р сарын 12-ноос 6-р сар хүртэл Орхон голын эхэнд бас ноёдын Их хуралдайг хуралдуулж, өөрийгөө монголын албан ёсны Их хаан гэж зарлав. Ингэж 1260 онд Их Монгол улсад хоёр хуралдай хурж, хоёр хаан сууж, хоёр нийслэл гарсан билээ. Ийнхүү Хубилай ганцхан өдөр Их хуралдай-г зарлан хурсан бол, Аригбөх хууль ёсны дагуу Хархорумд 20 гаруй хоног хуралдсан ажээ. Аригбөх, Хубилай ах дүү хоёрын хаан ширээний төлөө тэмцэл чухамхүү ингэж эхлээд удсангүй цус урсгасан зэвсэгт мөргөлдөөн болон хувирчээ. Мөнх хааны хатан тэргүүтэй олонхи монгол ноёд Их хуралдайг уламжлалт газар хуралдуулсан Аригбөхийн талыг идэвхитэй дэмжсэн байна. Хубилайн хувьд бол монгол улсын хаан ширээ залгах ёсыг зөрчиж алт, мөнгө, эд бараанд татагдсан өөрийн талын хэсэг монгол ноёдыг Кайпин-Шандуд аваачин ёс бус хуралдай зарлан хуралдуулж, өөрийгөө хаан ширээнд өргөмжилсөн юм. Хубилай монголын хаан ширээг булаан авахаар дүү Аригбөхийн эсрэг тэмцэхдээ, Кайпин хотыг монгол гүрний нийслэл хэмээн зарлаад Хархорумтай өрсөлдүүлэн тавьжээ. Нөгөө талаар Аригбөхтэй дайтах нь гарцаагүй хэрэг гэдгийг мэдэж, нууцаар цэргийн хүч сэлбэн байжээ. Аригбөх төр улсынхаа уламжлалт ёс журмыг үл хайхран хувийн эрх ашиг хичээсэн ахынхаа эсрэг арга буюу зэвсэгт тэмцэл хийхэд хүрсэн ажээ. Хубилайд Тулуйн угсааны Хадан мэтийн ноёд цэргийн хүчээр идэвхитэй тусалсанаас гадна хятадын цэргийн ихээхэн хүч Аригбөхийн эсрэг дайнд шууд гар бие оролцожээ.1260 оны намар Аригбөх, Аландар нар тэргүүтэй цэргийн хүч хоёр хуваагдан, Кайпин хот тийш айсуйг Хубилай сонсмогц тэдний эсрэг хоёр замын их цэргийг угтан гаргажээ. Хоёр замын цэргийг Хубилай, Хадан нар удирджээ. Эхлээд Хадан, Аландар нарын цэрэг монголын их говийн өмнө захад ширүүн тулалдан, Аландарын тал ялагдлаж өөрөө алагджээ. Аригбөх, Хубилай нарын удирдсан цэргийн гол хүч мөн л монголын говийн өмнөд этгээдэд тулалдаж Аригбөх ялагдаж ухарсан байна. Хубилай Аригбөхийн цэргийг Орхон, Туулын савд хүртэл мөрдөн цохиж, Хархорумыг эрхэндээ оруулан авч Есүнгэ ноёноор удирдуулсан хэсэг цэргийг тэнд сахиулан суулгаад цэргийнхээ гол хүчийг авч Кайпин хотруу буцжээ. Хубилай ийнхүү яаравчлан буцсан явдал дүү Аригбөхөд дахин дайн хийх боломж хүч байхгүй гэж бодсоноос гадна Өмнөд Сүн улсыг бүр мөсөн байлдан дагуулах аян дайнтай холбоотой байжээ. Түүнээс гадна ер нь Хубилай угаас Хархорумд гүрний нийслэлийг урьдын адил төвлөрүүлж болохгүй гэж үзээд, шинэ барьсан Кайпин хотыг түр нийслэл болгож улмаар Бээжингээр нийслэллэх алсын зорилго тавьжээ. Хубилайн цэргийн гол хүч Хархорумаас явсан тэр сиймхийг Аригбөх ашиглаж, 1261 оны зун, намрын улиралд өөрийн хүчийг сэлбэн зузаатгах ажлыг сэм хийж цэргээ сургуулилж, агт морио амрааж, дахин байлдах бэлтгэлтэй болжээ. Ингээд Есүнгэ ноёны цэргийг довтлон бут цохиод Хархорумыг буцаан авчээ. Аригбөх 1261 оны өвлийн эхэн сарын орчмоор бүх цэргийнхээ хүчийг авч дахин Кайпин руу чиглэн хөдөлж Хубилайг хоёрдахь удаагаа довтолжээ. Аригбөхийн довтлон айсуйг Хубилай сонсмогц Өмнөд Сүн улсыг байлдах хэргээ арга буюу түр зогсоож цэргийнхээ гол хүчийг авч, Аригбөхтэй байлдахаар умард зүг яаравчлан хөдөлжээ. 1261 оны өвөл монголын говь нутгын заагт ах дүү хоёрын цэрэг дахин хүч сөрөн хэдэн өдөр үргэлжилсэн ширүүн тулалдаан хйисний эцэст Аригбөхийн тал ялагдаж ухран буцсан байна. Ингэж Аригбөхийн тал хоёр дахь удаагаа шийдвэрлэх тулалдаанд ялагдаж, үлэмжийн хохирол хүлээжээ. Үүнээс хойш бас Аригбөх аар саар довтолгоо удаа дараа хийсэн боловч тэр бүхэн амжилт олсонгүй. == Бууж өгсөн нь == Хятад ба [[Цагаадайн улс]]ын зүгээс [[Хархорум]]д нэвтрэн орох худалдааны замыг [[Хубилай|'''Хубилай''']] хааснаас болж Аригбөхийн талын цэрэг ард, хоол ундаар гачигдах зэрэг элдвийн бэрхшээлд тулгарчээ. Иймээс цэргийнхээ хүчийг дахин нөхөн сэлбэхэд үнэхээр хүнд болжээ. Мөн [[Цагаадайн улс|'''Цагаадайн улсын''']] '''[[Алгуй|Алгуй хан]]''' урваж Хубилайн талд оржээ. Тэрээр тэнгэр уулын хавийн монголчуудад нэр хүнд олсон байжээ. Энэ учраас Аригбөх монголын баруун талаас хүч дэмжлэг олохоор Хархорумыг түр орхин Алтайн уулсыг давж, Илийн хөндийд хүрчээ. Гэвч удаа дараагын дайн байлдааны хор хөнөөлөөр зүдрэх, ядрахын туйлд хүрсэн Аригбөхийн цэрэг зам зуураа аргагүйн эрхэнд дээрэм тонуул ч хийхэд хүрсэн зэргээс тэр нутгийн ард олны дэмжлэгийг гүйцэд олсонгүй. Аригбөх Алтайг давж Алгуйтай хэдэн удаа байлдаж зугатуулсан байна. Тэр зуур Аригбөх Илийн хөндий дэх нутгийн хүн ардыг бас зовоож, ялангуяа тэнгэр ууланд үлдсэн Алгуйн харъяат монгол цэрэг, даргыг хүйс тэмтрэн хядаж, олны дургүйцлийг хүргэсэн ба мөн түүний цэрэг дотор ч санал сэтгэл алдагдах гарч нилээд хэсэг нь Хубилайд дагаар орсон байна. Аригбөх цаашид тэмцлээ үргэжлүүлэх бололцоогүй болж 1264 онд Хубилайд бууж өгчээ. Чухам ингэж ах дүү хоёрын хоорондын зэвсэгт мөргөлдөөн дууссан боловч монголын хаан ширээний төлөөх тэмцэл зогсоогүй, уул тэмцлийг Хайду ноён толгойлон үргэлжлүүлжээ. Аригбөхийг Шанду хотод очиж бууж өгсний дараа Хубилай түүнийг дуудан уулзаж, Ах дүү хоёрын хэн нь хаан суух ёстой юм бэ ? гэж ихэмсэгээр асуухад, Аригбөх "Миний ёсоор бол би суух ёстой, одоо чи суужээ" гэж хариулсан байдаг. Хубилай дүүгийн амийг хэлтрүүлж,бүтэн жил нүдэнд нь үзэгдэхгүйгээр шийтгэсэн ба түүнтэй талцан хамт явсан ноёдыг алтан ураг-ийн дотор хагарал тэмцэл гаргасан хэрэгт холбогдуулан, хатуу ширүүн цээрлүүлэн шийтгэж олонхийг нь цаазаар авчээ. Аригбөх 1266 онд хүнд өвчнөөр нас баржээ. Аригбөх, Хубилай нарын хооронд өрнөсөн дайн дажин бол хаан ширээний төлөөх тэмцэл байсан боловч бодит байдлаараа Аригбөхийн тэмцэл нь улс гүрний төвийг монголд хэвээр байлгаж, монгол нутгийг урьдын адил гүрний төв нутаг хэвээр байлган үлдээхэд чиглэгдсэн байжээ. == Гэр бүл == Өвөг эцэг: [[Чингис хаан]] Эмэг эх: [[Бөртэ үжин]] Эцэг: [[Тулуй|Тулуй ноён]] Эх: [[Сорхагтани Бэхи|Сорхогтани бэхи]] ==== Ах дүүс ==== # [[Мөнх хаан]] # [[Хубилай хаан]] # [[Хүлэгү хан]] # [[Есүбух гүнж|Есүбуха]] гүнж # [[Думуган]] гүнж ==== Хатад, хөвгүүд ==== ===== Хатад ===== # '''Илжигмиш хатан''' (Ойрад аймгаас сурвалжтай<ref>Рашид аддин "Судрын чуулган" УБ., 2002. Хоёрдугаар боть. 228 дахь тал орос хэлнээс орчуулж, зүүлт, тайлбар хадсан Ц.Сүрэнхорлоо. </ref>) # '''Хутухт хатан''' (Найман аймгийн Хүчүгүр омгийнх<ref>Рашид аддин "Судрын чуулган" УБ., 2002. Хоёрдугаар боть. 228 дахь тал орос хэлнээс орчуулж, зүүлт, тайлбар хадсан Ц.Сүрэнхорлоо.</ref>, Халухан, Нэгүдэр нарыг төрүүлсэн.) # '''Хүтлү хатан''' (Хонгират аймгийн хүн<ref>Рашид аддин "Судрын чуулган" УБ., 2002. Хоёрдугаар боть. 228-229 дахь тал орос хэлнээс орчуулж, зүүлт, тайлбар хадсан Ц.Сүрэнхорлоо.</ref>, хүүхэдгүй) # '''Ирау-гуй''' (Барулас аймгаас гаралтай татвар эм, Найру бухаг төрүүлсэн.) # '''Ашитай''' (Хонгират аймгийнх, Тамачийг төрүүлсэн.<ref>Рашид аддин "Судрын чуулган" УБ., 2002. Хоёрдугаар боть. 229 дэх тал. орос хэлнээс орчуулж, зүүлт, тайлбар хадсан Ц.Сүрэнхорлоо.</ref>) ===== Хүүхэд ===== # '''[[Ёмухур|Юбугур]]''' (Явган) # '''[[Мэлигтөмөр]]''' (Минлигтөмөр) # '''Хутуг''' # '''[[Тамачи]]''' # '''[[Найрубуха]]''' (Нялхбух) # '''Халухан ахай''' ([[Баяд|Баяуд]] аймгийн Татахтай хүргэнд өгсөн.) # '''Нэгүдэр ('''Мөнхтөмөртэй сүй тавьсан''')''' # '''Камтай''' # '''Номгон''' ([[Ойрад|Ойрадын]] Чапар хүргэнд өгсөн) == Эшлэл == * Морис Россаби <<Монголчуудын их гүрний алтан зуун>> {{Reflist}} {{s-start}} {{Залгамжлал |өмнө= [[Мөнх хаан]] |дараа= [[Хубилай хаан]] |он= 1260-1264 |албан_тушаал= [[Монгол хаад#Их Монгол улс|Их Монгол Улсын Далай Их Хаан]] }} {{end}} {{Navbox | name = Монголын эзэнт гүрний их хаад | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = [[Их Монгол Улс|Монголын эзэнт гүрний]] [[хаан|их хаан]] | bodyclass = hlist |group1 = Их Монгол Улсын хаад |list1 = * [[Чингис хаан]] * [[Толуй]] <small>(Төр баригч)</small> * [[Өгэдэй хаан]] * [[Дөргөнэ]] <small><nowiki>(Төр баригч)</nowiki></small> * [[Гүюг хаан]] * [[Огул Каймиш]] <small>(Төр баригч)</small> * [[Мөнх хаан]] * [[Аригбуха хаан]] |group2 = Их Юань улсын хаад |list2 = * [[Хубилай хаан]] * [[Төмөр Өлзийт хаан|Төмөр хаан]] * [[Хайсан хүлэг хаан|Хайсан хаан]] * [[Аюурбарбад хаан]] * [[Шадбал гэгээн хаан|Шадбал хаан]] * [[Есөнтөмөр хаан]] * [[Аригиба хаан]] * [[Төвтөмөр хаан]] * [[Хүслэн хаан]] * [[Ринчинбал хаан]] * [[Тогоонтөмөр хаан]] | below = }} [[Ангилал:Алтан ураг]] [[Ангилал:Боржигин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын зэвсэгт хүчний хүн]] [[Ангилал:Их хаан]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1219 онд төрсөн]] [[Ангилал:1266 онд өнгөрсөн]] flxb0xcczqyuibe2aj3ddk8epjucmct 0 25801 823866 823772 2025-07-07T23:54:38Z Enkhsaihan2005 64429 823866 wikitext text/x-wiki {{Short description|Өмнөд Узбекистан дахь хот}} {{Инфобокс суурин | official_name = Харш | other_name = Karshi, Карши | settlement_type = [[Хот]] | image_skyline = {{Photomontage | photo1a = | photo2a = Monument in memory and honor in Qarshi.JPG | photo2b = Qarshi Kok Gumbaz Mosque and cistern.JPG | photo3a = Kok-Gumbaz mosque in Qarshi, front view.jpg | photo3c = Kok-Gumbaz mosque in Qarshi, the inner part.jpg | photo4a = Kok-gumbaz mosque Qarshi02.jpg | photo4c = Kok-Gumbaz mosque in Qarshi, view from the north-east.jpg | size = 280 | spacing = 2 | color = transparent | border = 0 }} | image_caption = | image_flag = | image_seal = Logo of Karshi City.png | seal_type = Лого | image_map = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан | pushpin_mapsize = 280 | pushpin_label_position = top | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | coordinates = {{coord|38|52|N|65|48|E|type:city_region:UZ|display=inline,title}} | subdivision_type = [[Дэлхийн улс орны жагсаалт|Улс]] | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name = {{flag|Узбекистан}} | subdivision_name1 = [[Кашкадарё муж]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | established_title = Үүсэл | established_date = 1926 | government_type = | leader_title = | leader_name = | area_magnitude = | area_total_sq_mi = | area_total_km2 = 75.92 | area_land_sq_mi = | area_land_km2 = | area_urban_sq_mi = | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | population_as_of = 2021 | population_footnotes =<ref name=qashstat/> | population_total = 278300 | population_urban = | population_metro = | population_density_sq_mi = | population_density_km2 = auto | timezone = | utc_offset = | timezone_DST = | utc_offset_DST = | elevation_footnotes = | elevation_m = 374 | elevation_ft = | postal_code_type = | postal_code = | area_code = (+998) 75 | website = | footnotes = | name = }} '''Харш''' ([[Монгол бичиг|монгол бичгээр]] {{MongolUnicode|‎ᠬᠠᠷᠰᠢ<br />ᠬᠣᠲᠠ‎}} qarshi - ''харши'' буюу [[Кирилл монгол бичгийн дүрэм|монгол кириллээр]] «[[харш]]» гэдэг утгаар нэрлэгдсэн, [[Узбек хэл|узбекээр]] Qarshi / Қарши, [[орос хэл|оросоор]] Карши) — [[Узбекистан]] улсын өмнөд хэсэгт байдаг Кашкадарё аймгийн засаг захиргааны төв, 238 мянган хүнтэй [[хот]]. Энэ газар [[шатдаг хий]] боловсруулж, [[хивс]] сайхан нэхдгээрээ зартай. [[Ташкент]]аас авто замаар 520 км давхиж байж тус хотод очдог. ==Зураг== <gallery> Зураг:US base Qarshi.jpg Зураг:Kok-gumbaz mosque Qarshi02.jpg Зураг:Kalyan Mosque in Bukhara.jpg </gallery> ==Мөн үзэх== * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] ==Эшлэл== {{reflist}} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Qarshi}} [[Ангилал:Кашкадарё аймгийн суурин]] [[Ангилал:Монголын урьдын нийслэл]] [[Ангилал:Узбекистаны мужийн төв]] [[Ангилал:Харш| ]] q955c9fxr7q2auhtascnf2ulnthvxl6 823868 823866 2025-07-07T23:56:01Z Enkhsaihan2005 64429 823868 wikitext text/x-wiki {{Short description|Өмнөд Узбекистан дахь хот}} {{Инфобокс суурин | official_name = Харш | other_name = Karshi, Карши | settlement_type = [[Хот]] | image_skyline = {{Photomontage | photo1a = | photo2a = Monument in memory and honor in Qarshi.JPG | photo2b = Qarshi Kok Gumbaz Mosque and cistern.JPG | photo3a = Kok-Gumbaz mosque in Qarshi, front view.jpg | photo3c = Kok-Gumbaz mosque in Qarshi, the inner part.jpg | photo4a = Kok-gumbaz mosque Qarshi02.jpg | photo4c = Kok-Gumbaz mosque in Qarshi, view from the north-east.jpg | size = 280 | spacing = 2 | color = transparent | border = 0 }} | image_caption = | image_flag = | image_seal = Logo of Karshi City.png | seal_type = Лого | image_map = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан | pushpin_mapsize = 280 | pushpin_label_position = top | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | coordinates = {{coord|38|52|N|65|48|E|type:city_region:UZ|display=inline,title}} | subdivision_type = [[Дэлхийн улс орны жагсаалт|Улс]] | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name = {{flag|Узбекистан}} | subdivision_name1 = [[Кашкадарё муж]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | established_title = Үүсэл | established_date = 1926 | government_type = | leader_title = | leader_name = | area_magnitude = | area_total_sq_mi = | area_total_km2 = 75.92 | area_land_sq_mi = | area_land_km2 = | area_urban_sq_mi = | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | population_as_of = 2021 | population_footnotes =<ref name=qashstat/> | population_total = 278300 | population_urban = | population_metro = | population_density_sq_mi = | population_density_km2 = auto | timezone = | utc_offset = | timezone_DST = | utc_offset_DST = | elevation_footnotes = | elevation_m = 374 | elevation_ft = | postal_code_type = | postal_code = | area_code = (+998) 75 | website = | footnotes = | name = }} '''Харш''' ([[Монгол бичиг|монгол бичгээр]] {{MongolUnicode|‎ᠬᠠᠷᠰᠢ<br />ᠬᠣᠲᠠ‎}} qarshi - ''харши'' буюу [[Кирилл монгол бичгийн дүрэм|монгол кириллээр]] «[[харш]]» гэдэг утгаар нэрлэгдсэн, [[Узбек хэл|узбекээр]] Qarshi / Қарши, [[орос хэл|оросоор]] Карши) — [[Узбекистан]] улсын өмнөд хэсэгт байдаг Кашкадарё аймгийн засаг захиргааны төв, 238 мянган хүнтэй [[хот]]. Энэ газар [[шатдаг хий]] боловсруулж, [[хивс]] сайхан нэхдгээрээ зартай. [[Ташкент]]аас авто замаар 520 км давхиж байж тус хотод очдог. ==Зураг== <gallery> Зураг:US base Qarshi.jpg Зураг:Kok-gumbaz mosque Qarshi02.jpg Зураг:Kalyan Mosque in Bukhara.jpg </gallery> ==Мөн үзэх== * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] ==Эшлэл== {{reflist}} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Qarshi}} [[Ангилал:Кашкадарё аймгийн суурин]] [[Ангилал:Монголын урьдын нийслэл]] [[Ангилал:Узбекистаны суурин]] [[Ангилал:Харш| ]] 8b3t3wfbge7w38ycz0mi6osz5ykygc4 0 26486 823865 823778 2025-07-07T23:54:34Z Enkhsaihan2005 64429 823865 wikitext text/x-wiki {{Short description|Узбекистаны нийслэл болон хамгийн том хот}} {{for-multi|Туркийн суурин болон тойргийн тухай|Ташкент, Турк}} {{Инфобокс суурин | name = Ташкент | native_name = {{lang|uz|Toshkent / Тошкент}} | settlement_type = [[Нийслэл]] | image_skyline = {{multiple image |perrow = 1/2/2/1 |border = infobox |caption_align = center |total_width = 280 |image1 = Vue de l'Aqua-Park - Tachkent.jpg |caption1 = Ташкент хотын үзэмж |image2 = Tashkent, Paque Navoi 3.jpg |caption2 = [[Олий Мажлис|Дээд Чуулганы]] барилга |image3 = Madrasah Kukaldash (Tashkent) 12-07.JPG |caption3 = [[Кукелдаш медресе (Ташкент)|Кукелдаш медресе]] |image4 = Humo Arena.jpg |caption4 = [[Хумо Арена]] |image5 = Amir-Timur-Museum Taschkent 01.jpg |caption5 = [[Доголон Төмөрийн музей]] |image6 = Успенский кафедральный собор в Ташкенте.JPG |caption6 = [[Онгон охины сүм, Ташкент|Онгон охины сүм]] }} | image_flag = Flag of Tashkent.svg | flag_size = 110px | image_seal = Coat of Arms of Tashkent 2019.svg | seal_size = | image_shield = | shield_size = | motto = {{lang|uz|Kuch Adolatdadir}}<br />("Хүч шударга ёсонд байдаг") | nickname = ''Tosh'' ({{lit|Чулуу}}) | pushpin_map = Узбекистан#Ази | pushpin_relief = yes | pushpin_label_position = bottom | image_map = | mapsize = | map_caption = | image_map1 = Toshkent Shahri in Uzbekistan (special marker).svg | coordinates = {{Coord|41|18|40|N|69|16|47|E|region:UZ|display=inline,title}} | subdivision_type = Улс | subdivision_name = {{flag|Узбекистан}} | established_title = Суурьшсан | established_date = МЭӨ 3-р зуун | established_title2 = | established_date2 = | established_title3 = | established_date3 = | parts_type = Дүүрэг | parts = [[Ташкентын дүүргүүд|12 дүүрэг]] | government_footnotes = | government_type = Хотын захиргаа | leader_title = [[Ташкент мужийн хокимуудын жагсаалт|Хоким]] | leader_name = Шавкат Умирзаков | leader_title1 = | leader_name1 = | unit_pref = | area_footnotes = | area_total_km2 = 631.29 | area_total_sq_mi = 243.74 | area_water_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = 455 | elevation_ft = | population_total = 3,095,498 <ref>{{Cite web|url=https://toshstat.uz/uz/ |title=Toshkent shahar statistika boshqarmasi }}</ref> | population_rank = [[Узбекистаны хотын жагсаалт|Узбекистан 1-т]] | population_as_of = 1 сарын 1, 2024 | population_footnotes = <ref>{{Cite web|url=http://uzdaily.uz/index.php/ru/post/83111|website=[[TUzdaily|Web]] |title=Распределение численности постоянного населения в городе Ташкент }}</ref> | population_metro = 2,633,661 | population_density_km2 = 4816 | population_demonym = {{native name|uz|toshkentlik}} | population_note = | postal_code_type = | postal_code = 100000–100214 | area_code = 71 | registration_plate = 01 | website = {{URL|https://tashkent.uz/}} | blank1_name = [[Олон улсын нисэх онгоцны буудал]] | blank1_info = [[Ислам Каримовын Ташкентын олон улсын нисэх онгоцны буудал]] | blank2_name = [[Шуурхай тээврийн систем]] | blank2_info = [[Ташкентын метро]] | timezone = [[Узбекистаны цаг|UZT]] | utc_offset = +05:00 | blank_name_sec1 = [[Хүний хөгжлийн илтгэлцүүр|ХХИ]] (2019) | blank_info_sec1 = 0.820<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web |url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/ |title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab |website=hdi.globaldatalab.org |language=en |access-date=2025-07-06}}</ref><br />{{color|green|маш өндөр}} | population_density_metro_km2 = auto | population_density_metro_sq_mi = auto | area_metro_km2 = 6400 | population_density_sq_mi = auto | population_urban = 2,575,431 | official_name = Tashkent | native_name_lang = | length_km = 25 | width_km = 30 | module = {{Инфобокс ЮНЕСКО-гийн дэлхийн өв |child = yes |official_name = [[Тэнгэр Уул|Баруун Тэнгэр Уул]] |criteria = {{UNESCO WHS type|(x)}} |ID = 1490 |year = 2016 |area = 528,177.6 га }} }} '''Ташкент хот''' ([[узбек хэл]]ний латинаар ''Toshkent'', кириллээр ''Тошкент'', «чулуун хот») — нь [[Узбекистан]]ы [[нийслэл]], улсынхаа төдийгүй [[Дундад Ази]]йн хамгийн олон хүнтэй [[хот]]. ==Газар нутаг== Одоо цагт улсын зүүн хойд биеийн [[Чирчик гол]]ын хөндийд д.т.дээш 440—480 м өндөрт 334.8 км²<ref>{{Cite web |url=http://igras.ru/stolica.php?r=59&id=406 |title=Ташкент (Узбекистан) |access-date=2012-07-02 |archive-date=2011-08-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110823013245/http://www.igras.ru/stolica.php?r=59&id=406 |url-status=dead }}</ref><ref>[http://tonkosti.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%82 Ташкент, Узбекистан: все о Ташкенте от «Тонкостей туризма»]</ref> талбайг Ташкент хотод хамааруулан хуваарилсан байдаг.<ref name="Gorod">{{Cite web |url=http://tashkent.uz/ru/articles/22/ |title=Справка о городе на официальном сайте хокимията г. Ташкент |access-date=2012-05-30 |archive-date=2012-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120125175336/http://tashkent.uz/ru/articles/22/ |url-status=dead }}</ref> ==Хүн ам== Хүн ам нийт (2009) - 2,220,700 хүн<ref>{{Cite web |url=http://qmmp.ru/content/21/read653.html |title=Население Ташкента |access-date=2012-07-02 |archive-date=2013-07-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130706011641/http://qmmp.ru/content/21/read653.html |url-status=dead }}</ref><ref name="Pop2011">[http://stat.uz/upload/iblock/c0a/naselenie.xlsx Демографические данные]</ref>, метрополи газар нутаг 4.45 олон.<ref>[http://www.uzbektourism.uz Uzbektourism.uz]</ref> Яг албан бүртгэлээр 2009 оны байдлаар 2.3 сая<ref name="Pop2011"/> оршин суугчтай гэдэг ч шилжин ирээд бүртгэлгүй суугчдыг тооцвол 4.45 сая хүний хот болсон бололтой.<ref>[http://www.uzbektourism.uz Uzbektourism.uz]</ref> 2008 онд хотын хүн амын 63.0% - [[Узбекүүд|узбек]], 20.0% - [[Оросууд|орос]], 4.5% - [[Татар угсаатан|татар]] угсаатан байжээ.<ref>{{Cite web |url=http://tashkent.uz/ru/articles/354/ |title=Этнический состав населения Ташкента на 2008 год |access-date=2012-06-30 |archive-date=2012-01-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120126030620/http://tashkent.uz/ru/articles/354/ |url-status=dead }}</ref> ==Засаг захиргааны нэгж== Ташкент анх 4 хуваагддаг байсан бол нэмэгдсээр байгаад одоо 11 дүүрэгтэй. [[Файл:Tashkent City districts.png|thumb|300px|right|Ташкентын дүүргүүд]] {| class="wikitable" |- ! Дүүрэг<ref>{{Cite web |url=http://tashkent.uz/uz/articles/351/ |title=Административно-территориальное деление на сайте хокимията г. Ташкент (узб.) |access-date=2012-07-02 |archive-date=2010-07-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100726065326/http://tashkent.uz/uz/articles/351/ |url-status=dead }}</ref> ! Хүн ам<br />мянг. хүн<br />(01.01.2009)<ref>{{Cite web |url=http://tashkent.uz/ru/articles/351/ |title=Административно-территориальное деление на сайте хокимията г. Ташкент (рус.) |access-date=2012-07-02 |archive-date=2015-02-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150207152807/http://tashkent.uz/ru/articles/351/ |url-status=dead }}</ref> ! Газар нутаг<br />км² ! Нягтрал<br />хүн/км² |- |Бектемир | 27,5 | 20,5 | 1341 |- |МирзоУлуғбек | 245,2 | 31,9 | 7687 |- |Миробод | 122,7 | 17,1 | 7175 |- |Олмазор | 305,4 | 34,5 | 8852 |- |Сергели | 149,0 | 56,0 | 2661 |- |Учтепа | 237,0 | 28,2 | 8404 |- |Хамза | 204,8 | 33,7 | 6077 |- |Чилонзор | 217,0 | 30,0 | 7233 |- |Шайхонтохур | 285,8 | 27,2 | 10&nbsp;507 |- |Юнусобод | 296,7 | 41,1 | 7219 |- |Яккасарой | 115,2 | 14,6 | 7890 |- |'''Ташкент''' | '''2206,3''' | '''334,8''' | '''6590''' |} ===Засаг захиргааны нэгжүүдийн түүхэн нэрс=== Анх: #Бешйохоч #Кукча #Шайхонтохур #Себзор 1940: #Октябрь #Киров #Сталин #Фрунзе #Ленин #Куйбышев 1981: #Бектемир #Акмаль Икрамов (Учтепинский) #Хамза (Хамза) #Ленин (Мирабад) #Куйбышев (Мирзо Улугбек) #Сергели #Октябрь (Шайхонтохур) #Собир Рахимов (Олмазар) #Чиланзар #Фрунзе (Яккасарайск) #Киров (Юнусабад) == Газар зүй == === Уур амьсгал === {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/032/c00115.htm WMO]; [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=uz&stat=38457 wetterkontor.de] | Überschrift = | Ort = Ташкент <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 5.8 | hmfeb = 7.9 | hmmär = 14.3 | hmapr = 21.8 | hmmai = 27.4 | hmjun = 33.2 | hmjul = 35.7 | hmaug = 34.0 | hmsep = 28.7 | hmokt = 21.0 | hmnov = 14.2 | hmdez = 8.5 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −3.1 | lmfeb = −1.5 | lmmär = 4.2 | lmapr = 9.9 | lmmai = 13.7 | lmjun = 17.7 | lmjul = 19.4 | lmaug = 17.2 | lmsep = 12.4 | lmokt = 7.2 | lmnov = 3.3 | lmdez = −0.3 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 54.5 | nbfeb = 46.8 | nbmär = 72.3 | nbapr = 63.6 | nbmai = 32.0 | nbjun = 7.1 | nbjul = 3.5 | nbaug = 2.0 | nbsep = 4.5 | nbokt = 34.1 | nbnov = 45.0 | nbdez = 53.4 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 3.8 | shfeb = 4.4 | shmär = 5.3 | shapr = 7.2 | shmai = 9.8 | shjun = 12.1 | shjul = 12.4 | shaug = 11.8 | shsep = 10.0 | shokt = 7.3 | shnov = 5.0 | shdez = 3.4 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 13.7 | rdfeb = 12.3 | rdmär = 13.8 | rdapr = 12.9 | rdmai = 10.2 | rdjun = 5.1 | rdjul = 2.9 | rdaug = 1.9 | rdsep = 3.2 | rdokt = 8.1 | rdnov = 10.2 | rddez = 12.8 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 70 | lffeb = 68 | lfmär = 63 | lfapr = 60 | lfmai = 53 | lfjun = 41 | lfjul = 40 | lfaug = 43 | lfsep = 46 | lfokt = 58 | lfnov = 66 | lfdez = 71 }} ==Метро== [[Файл:Tashkent metro map.svg|lang=en|thumb|[[Ташкентын метро]]ны бүдүүвч зураг]] Ташкент хотод метроны шугам сүлжээ бий. [[Ташкентын метро]] 1977 онд байгуулагдсан. Шугамууд: *Чинлазар (1977 онд ашиглалтад орсон) *Узбекистан (1984 онд ашиглалтад орсон) *Юнусабад (2001 онд ашиглалтад орсон)<ref>Первый участок Юнусабадской линии был пущен в эксплуатацию 24 октября 2001 года.</ref>. ==Түүх== <!--Not understandable: Ба II — I зуун<ref>[http://goskompriroda.ccc.uz/Tashkent/russian/background/istdr.htm Наиболее ранние известные сведения о Ташкенте встречаются в древнекитайских хрониках 2 в. до н. э., когда входивший в состав государства [[Кангюй]] ташкентский оазис и его центральный город, упоминаются под именем Юни. В транскрипции некоторых древнекитайских источников оно передано как Ши. В надписи на «Каабе Зороастра» (262 г. н. э.) персидского царя [[Шапур I|Шапура I]] ташкентский оазис упоминается под наименованием Чач.]</ref><ref>В XIX веке считалось, что первые достоверные сведения о Ташкенте, упоминаемом под именем [[Чач]], были известны с VII века, когда он упоминался в записках китайского путешественника Сюаньцзана.</ref> - [[Шаш-тепа]]<ref>''Шаш-тепа'' на языках иранской языковой группы означает ''шесть холмов''.</ref>, Чач-тепа. XI зуун - ''Ташкент'', нэвтрилэг ''Чулуун хот'' ({{lang-uz|tosh}} — ‘чулуу’). Хатядын Ташкент - Ши, Чжэми и Юени, Чач, Шаш и Джач. Хатядын «ши» - «чулуу» ({{lang-zh|石|shí}}), тюркын хэл «таш» (чулуу). Голын зуун хот Бинкент<ref>[http://ru.wikipedia.org/wiki/%CF%F0%EE%E8%F1%F5%EE%E6%E4%E5%ED%E8%E5_%ED%E0%E7%E2%E0%ED%E8%FF_%E3%EE%F0%EE%E4%E0_%D2%E0%F8%EA%E5%ED%F2 Происхождение названия города Ташкента]</ref>.--> ===Зургийн цомог=== Ташкентын түүхэн газрын зургууд: <gallery> File:Tashkent History 1860.jpg|1865 File:Tashkent History 1913.jpg|1913 File:Tashkent History 1940.jpg|1940 File:Tashkent History 1965.jpg|1965 File:Tashkent History 1967.jpg|1966 File:Tashkent History 1981.jpg|1981 File:Tashkent History 2000.jpg|2000 </gallery> ==Ардын аж ахуй== ===Зургийн цомог=== Ташкентын худалдаа үйлчилгээний төв: <gallery></gallery> Бусад: <gallery> File:Madrasah Kukaldash (Tashkent) 12-07.JPG </gallery> == Aх дүү хотууд == * {{flagicon|Орос}} [[Орос]], [[Москва]] * {{flagicon|Турк}} [[Турк]], [[Стамбул]] * {{flagicon|АНУ}} [[АНУ]], [[Сиэтл]] * {{flagicon|Пакистан}} [[Пакистан]], [[Карачи]] * {{flagicon|Украин}} [[Украйн]], [[Днипро хот|Днипро]] * {{flagicon|Украин}} [[Украйн]], [[Киев]] * {{flagicon|Казахстан}} [[Казахстан]], [[Нур-Султан|Астана]] * {{flagicon|Казахстан}} [[Казахстан]], [[Алматы]] * {{flagicon|Македон}} [[Умард Македон]], [[Скопье]] * {{flagicon|Латви}} [[Латви]], [[Рига]]<ref>[http://www.gorod.lv/novosti/51061/karamel_layma_sdelano_v_tashkente Карамель «Лайма». Сделано в Ташкенте]</ref> * {{flagicon|Хятад}} [[Хятад улс|Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс]], [[Бээжин]] ([[2008]]) * {{GER}}, [[Берлин]] ([[1993]]) * {{EGY}}, [[Каир]] * {{flagicon|Турк}} [[Турк]], [[Анкара]] ([[2004]]) * {{KGZ}}, [[Бишкек]] * [[Файл:Flag_of_Israel.svg|22px]] [[Израил]], [[Раанана]] ==Мөн үзэх== * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] <categorytree>Узбекистаны хотууд</categorytree> == Цахим холбоос == {{Commons|Tashkent|Ташкент}} {{Wiktionary}} * Stronski, Paul, ''Tashkent: Forging a Soviet City, 1930–1966'' (Pittsburgh, University of Pittsburgh Press, 2010). * Jeff Sahadeo, ''Russian Colonial Society in Tashkent, 1865–1923'' (Bloomington, IN, Indiana University Press, 2010). *[https://web.archive.org/web/20081205032020/http://www.east-site.com/pictures-of-tashkent Photos of historical monuments and modern buildings in Tashkent] *[http://www.flickr.com/photos/bittabola/ Recent photos of Tashkent with comments in English] *[https://web.archive.org/web/20061012013326/http://www.dirn.uz/eng/index.php Disability Information Resource Centre in Tashkent] *[http://www.tcity.uz/en/index.php Tashkent Directory]{{Dead link|date=Есдүгээр сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == Эшлэл == <references/> {{Азийн улс орон бүрийн нийслэл хот}} [[Ангилал:Ташкент| ]] [[Ангилал:Азийн нийслэл]] [[Ангилал:Их-, дээд сургуультай хот]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:Узбекистаны суурин]] [[Ангилал:Узбекистаны мужийн төв]] [[Ангилал:Узбекистаны засаг захиргааны гишүүнчлэл]] [[Ангилал:Торгоны зам]] 7sexm6w39h06x3ekdzh9466389mgu90 823869 823865 2025-07-07T23:56:22Z Enkhsaihan2005 64429 823869 wikitext text/x-wiki {{Short description|Узбекистаны нийслэл болон хамгийн том хот}} {{for-multi|Туркийн суурин болон тойргийн тухай|Ташкент, Турк}} {{Инфобокс суурин | name = Ташкент | native_name = {{lang|uz|Toshkent / Тошкент}} | settlement_type = [[Нийслэл]] | image_skyline = {{multiple image |perrow = 1/2/2/1 |border = infobox |caption_align = center |total_width = 280 |image1 = Vue de l'Aqua-Park - Tachkent.jpg |caption1 = Ташкент хотын үзэмж |image2 = Tashkent, Paque Navoi 3.jpg |caption2 = [[Олий Мажлис|Дээд Чуулганы]] барилга |image3 = Madrasah Kukaldash (Tashkent) 12-07.JPG |caption3 = [[Кукелдаш медресе (Ташкент)|Кукелдаш медресе]] |image4 = Humo Arena.jpg |caption4 = [[Хумо Арена]] |image5 = Amir-Timur-Museum Taschkent 01.jpg |caption5 = [[Доголон Төмөрийн музей]] |image6 = Успенский кафедральный собор в Ташкенте.JPG |caption6 = [[Онгон охины сүм, Ташкент|Онгон охины сүм]] }} | image_flag = Flag of Tashkent.svg | flag_size = 110px | image_seal = Coat of Arms of Tashkent 2019.svg | seal_size = | image_shield = | shield_size = | motto = {{lang|uz|Kuch Adolatdadir}}<br />("Хүч шударга ёсонд байдаг") | nickname = ''Tosh'' ({{lit|Чулуу}}) | pushpin_map = Узбекистан#Ази | pushpin_relief = yes | pushpin_label_position = bottom | image_map = | mapsize = | map_caption = | image_map1 = Toshkent Shahri in Uzbekistan (special marker).svg | coordinates = {{Coord|41|18|40|N|69|16|47|E|region:UZ|display=inline,title}} | subdivision_type = Улс | subdivision_name = {{flag|Узбекистан}} | established_title = Суурьшсан | established_date = МЭӨ 3-р зуун | established_title2 = | established_date2 = | established_title3 = | established_date3 = | parts_type = Дүүрэг | parts = [[Ташкентын дүүргүүд|12 дүүрэг]] | government_footnotes = | government_type = Хотын захиргаа | leader_title = [[Ташкент мужийн хокимуудын жагсаалт|Хоким]] | leader_name = Шавкат Умирзаков | leader_title1 = | leader_name1 = | unit_pref = | area_footnotes = | area_total_km2 = 631.29 | area_total_sq_mi = 243.74 | area_water_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = 455 | elevation_ft = | population_total = 3,095,498 <ref>{{Cite web|url=https://toshstat.uz/uz/ |title=Toshkent shahar statistika boshqarmasi }}</ref> | population_rank = [[Узбекистаны хотын жагсаалт|Узбекистан 1-т]] | population_as_of = 1 сарын 1, 2024 | population_footnotes = <ref>{{Cite web|url=http://uzdaily.uz/index.php/ru/post/83111|website=[[TUzdaily|Web]] |title=Распределение численности постоянного населения в городе Ташкент }}</ref> | population_metro = 2,633,661 | population_density_km2 = 4816 | population_demonym = {{native name|uz|toshkentlik}} | population_note = | postal_code_type = | postal_code = 100000–100214 | area_code = 71 | registration_plate = 01 | website = {{URL|https://tashkent.uz/}} | blank1_name = [[Олон улсын нисэх онгоцны буудал]] | blank1_info = [[Ислам Каримовын Ташкентын олон улсын нисэх онгоцны буудал]] | blank2_name = [[Шуурхай тээврийн систем]] | blank2_info = [[Ташкентын метро]] | timezone = [[Узбекистаны цаг|UZT]] | utc_offset = +05:00 | blank_name_sec1 = [[Хүний хөгжлийн илтгэлцүүр|ХХИ]] (2019) | blank_info_sec1 = 0.820<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web |url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/ |title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab |website=hdi.globaldatalab.org |language=en |access-date=2025-07-06}}</ref><br />{{color|green|маш өндөр}} | population_density_metro_km2 = auto | population_density_metro_sq_mi = auto | area_metro_km2 = 6400 | population_density_sq_mi = auto | population_urban = 2,575,431 | official_name = Tashkent | native_name_lang = | length_km = 25 | width_km = 30 | module = {{Инфобокс ЮНЕСКО-гийн дэлхийн өв |child = yes |official_name = [[Тэнгэр Уул|Баруун Тэнгэр Уул]] |criteria = {{UNESCO WHS type|(x)}} |ID = 1490 |year = 2016 |area = 528,177.6 га }} }} '''Ташкент хот''' ([[узбек хэл]]ний латинаар ''Toshkent'', кириллээр ''Тошкент'', «чулуун хот») — нь [[Узбекистан]]ы [[нийслэл]], улсынхаа төдийгүй [[Дундад Ази]]йн хамгийн олон хүнтэй [[хот]]. ==Газар нутаг== Одоо цагт улсын зүүн хойд биеийн [[Чирчик гол]]ын хөндийд д.т.дээш 440—480 м өндөрт 334.8 км²<ref>{{Cite web |url=http://igras.ru/stolica.php?r=59&id=406 |title=Ташкент (Узбекистан) |access-date=2012-07-02 |archive-date=2011-08-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110823013245/http://www.igras.ru/stolica.php?r=59&id=406 |url-status=dead }}</ref><ref>[http://tonkosti.ru/%D0%A2%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%82 Ташкент, Узбекистан: все о Ташкенте от «Тонкостей туризма»]</ref> талбайг Ташкент хотод хамааруулан хуваарилсан байдаг.<ref name="Gorod">{{Cite web |url=http://tashkent.uz/ru/articles/22/ |title=Справка о городе на официальном сайте хокимията г. Ташкент |access-date=2012-05-30 |archive-date=2012-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120125175336/http://tashkent.uz/ru/articles/22/ |url-status=dead }}</ref> ==Хүн ам== Хүн ам нийт (2009) - 2,220,700 хүн<ref>{{Cite web |url=http://qmmp.ru/content/21/read653.html |title=Население Ташкента |access-date=2012-07-02 |archive-date=2013-07-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130706011641/http://qmmp.ru/content/21/read653.html |url-status=dead }}</ref><ref name="Pop2011">[http://stat.uz/upload/iblock/c0a/naselenie.xlsx Демографические данные]</ref>, метрополи газар нутаг 4.45 олон.<ref>[http://www.uzbektourism.uz Uzbektourism.uz]</ref> Яг албан бүртгэлээр 2009 оны байдлаар 2.3 сая<ref name="Pop2011"/> оршин суугчтай гэдэг ч шилжин ирээд бүртгэлгүй суугчдыг тооцвол 4.45 сая хүний хот болсон бололтой.<ref>[http://www.uzbektourism.uz Uzbektourism.uz]</ref> 2008 онд хотын хүн амын 63.0% - [[Узбекүүд|узбек]], 20.0% - [[Оросууд|орос]], 4.5% - [[Татар угсаатан|татар]] угсаатан байжээ.<ref>{{Cite web |url=http://tashkent.uz/ru/articles/354/ |title=Этнический состав населения Ташкента на 2008 год |access-date=2012-06-30 |archive-date=2012-01-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120126030620/http://tashkent.uz/ru/articles/354/ |url-status=dead }}</ref> ==Засаг захиргааны нэгж== Ташкент анх 4 хуваагддаг байсан бол нэмэгдсээр байгаад одоо 11 дүүрэгтэй. [[Файл:Tashkent City districts.png|thumb|300px|right|Ташкентын дүүргүүд]] {| class="wikitable" |- ! Дүүрэг<ref>{{Cite web |url=http://tashkent.uz/uz/articles/351/ |title=Административно-территориальное деление на сайте хокимията г. Ташкент (узб.) |access-date=2012-07-02 |archive-date=2010-07-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100726065326/http://tashkent.uz/uz/articles/351/ |url-status=dead }}</ref> ! Хүн ам<br />мянг. хүн<br />(01.01.2009)<ref>{{Cite web |url=http://tashkent.uz/ru/articles/351/ |title=Административно-территориальное деление на сайте хокимията г. Ташкент (рус.) |access-date=2012-07-02 |archive-date=2015-02-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150207152807/http://tashkent.uz/ru/articles/351/ |url-status=dead }}</ref> ! Газар нутаг<br />км² ! Нягтрал<br />хүн/км² |- |Бектемир | 27,5 | 20,5 | 1341 |- |МирзоУлуғбек | 245,2 | 31,9 | 7687 |- |Миробод | 122,7 | 17,1 | 7175 |- |Олмазор | 305,4 | 34,5 | 8852 |- |Сергели | 149,0 | 56,0 | 2661 |- |Учтепа | 237,0 | 28,2 | 8404 |- |Хамза | 204,8 | 33,7 | 6077 |- |Чилонзор | 217,0 | 30,0 | 7233 |- |Шайхонтохур | 285,8 | 27,2 | 10&nbsp;507 |- |Юнусобод | 296,7 | 41,1 | 7219 |- |Яккасарой | 115,2 | 14,6 | 7890 |- |'''Ташкент''' | '''2206,3''' | '''334,8''' | '''6590''' |} ===Засаг захиргааны нэгжүүдийн түүхэн нэрс=== Анх: #Бешйохоч #Кукча #Шайхонтохур #Себзор 1940: #Октябрь #Киров #Сталин #Фрунзе #Ленин #Куйбышев 1981: #Бектемир #Акмаль Икрамов (Учтепинский) #Хамза (Хамза) #Ленин (Мирабад) #Куйбышев (Мирзо Улугбек) #Сергели #Октябрь (Шайхонтохур) #Собир Рахимов (Олмазар) #Чиланзар #Фрунзе (Яккасарайск) #Киров (Юнусабад) == Газар зүй == === Уур амьсгал === {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/032/c00115.htm WMO]; [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=uz&stat=38457 wetterkontor.de] | Überschrift = | Ort = Ташкент <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 5.8 | hmfeb = 7.9 | hmmär = 14.3 | hmapr = 21.8 | hmmai = 27.4 | hmjun = 33.2 | hmjul = 35.7 | hmaug = 34.0 | hmsep = 28.7 | hmokt = 21.0 | hmnov = 14.2 | hmdez = 8.5 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −3.1 | lmfeb = −1.5 | lmmär = 4.2 | lmapr = 9.9 | lmmai = 13.7 | lmjun = 17.7 | lmjul = 19.4 | lmaug = 17.2 | lmsep = 12.4 | lmokt = 7.2 | lmnov = 3.3 | lmdez = −0.3 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 54.5 | nbfeb = 46.8 | nbmär = 72.3 | nbapr = 63.6 | nbmai = 32.0 | nbjun = 7.1 | nbjul = 3.5 | nbaug = 2.0 | nbsep = 4.5 | nbokt = 34.1 | nbnov = 45.0 | nbdez = 53.4 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 3.8 | shfeb = 4.4 | shmär = 5.3 | shapr = 7.2 | shmai = 9.8 | shjun = 12.1 | shjul = 12.4 | shaug = 11.8 | shsep = 10.0 | shokt = 7.3 | shnov = 5.0 | shdez = 3.4 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 13.7 | rdfeb = 12.3 | rdmär = 13.8 | rdapr = 12.9 | rdmai = 10.2 | rdjun = 5.1 | rdjul = 2.9 | rdaug = 1.9 | rdsep = 3.2 | rdokt = 8.1 | rdnov = 10.2 | rddez = 12.8 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 70 | lffeb = 68 | lfmär = 63 | lfapr = 60 | lfmai = 53 | lfjun = 41 | lfjul = 40 | lfaug = 43 | lfsep = 46 | lfokt = 58 | lfnov = 66 | lfdez = 71 }} ==Метро== [[Файл:Tashkent metro map.svg|lang=en|thumb|[[Ташкентын метро]]ны бүдүүвч зураг]] Ташкент хотод метроны шугам сүлжээ бий. [[Ташкентын метро]] 1977 онд байгуулагдсан. Шугамууд: *Чинлазар (1977 онд ашиглалтад орсон) *Узбекистан (1984 онд ашиглалтад орсон) *Юнусабад (2001 онд ашиглалтад орсон)<ref>Первый участок Юнусабадской линии был пущен в эксплуатацию 24 октября 2001 года.</ref>. ==Түүх== <!--Not understandable: Ба II — I зуун<ref>[http://goskompriroda.ccc.uz/Tashkent/russian/background/istdr.htm Наиболее ранние известные сведения о Ташкенте встречаются в древнекитайских хрониках 2 в. до н. э., когда входивший в состав государства [[Кангюй]] ташкентский оазис и его центральный город, упоминаются под именем Юни. В транскрипции некоторых древнекитайских источников оно передано как Ши. В надписи на «Каабе Зороастра» (262 г. н. э.) персидского царя [[Шапур I|Шапура I]] ташкентский оазис упоминается под наименованием Чач.]</ref><ref>В XIX веке считалось, что первые достоверные сведения о Ташкенте, упоминаемом под именем [[Чач]], были известны с VII века, когда он упоминался в записках китайского путешественника Сюаньцзана.</ref> - [[Шаш-тепа]]<ref>''Шаш-тепа'' на языках иранской языковой группы означает ''шесть холмов''.</ref>, Чач-тепа. XI зуун - ''Ташкент'', нэвтрилэг ''Чулуун хот'' ({{lang-uz|tosh}} — ‘чулуу’). Хатядын Ташкент - Ши, Чжэми и Юени, Чач, Шаш и Джач. Хатядын «ши» - «чулуу» ({{lang-zh|石|shí}}), тюркын хэл «таш» (чулуу). Голын зуун хот Бинкент<ref>[http://ru.wikipedia.org/wiki/%CF%F0%EE%E8%F1%F5%EE%E6%E4%E5%ED%E8%E5_%ED%E0%E7%E2%E0%ED%E8%FF_%E3%EE%F0%EE%E4%E0_%D2%E0%F8%EA%E5%ED%F2 Происхождение названия города Ташкента]</ref>.--> ===Зургийн цомог=== Ташкентын түүхэн газрын зургууд: <gallery> File:Tashkent History 1860.jpg|1865 File:Tashkent History 1913.jpg|1913 File:Tashkent History 1940.jpg|1940 File:Tashkent History 1965.jpg|1965 File:Tashkent History 1967.jpg|1966 File:Tashkent History 1981.jpg|1981 File:Tashkent History 2000.jpg|2000 </gallery> ==Ардын аж ахуй== ===Зургийн цомог=== Ташкентын худалдаа үйлчилгээний төв: <gallery></gallery> Бусад: <gallery> File:Madrasah Kukaldash (Tashkent) 12-07.JPG </gallery> == Aх дүү хотууд == * {{flagicon|Орос}} [[Орос]], [[Москва]] * {{flagicon|Турк}} [[Турк]], [[Стамбул]] * {{flagicon|АНУ}} [[АНУ]], [[Сиэтл]] * {{flagicon|Пакистан}} [[Пакистан]], [[Карачи]] * {{flagicon|Украин}} [[Украйн]], [[Днипро хот|Днипро]] * {{flagicon|Украин}} [[Украйн]], [[Киев]] * {{flagicon|Казахстан}} [[Казахстан]], [[Нур-Султан|Астана]] * {{flagicon|Казахстан}} [[Казахстан]], [[Алматы]] * {{flagicon|Македон}} [[Умард Македон]], [[Скопье]] * {{flagicon|Латви}} [[Латви]], [[Рига]]<ref>[http://www.gorod.lv/novosti/51061/karamel_layma_sdelano_v_tashkente Карамель «Лайма». Сделано в Ташкенте]</ref> * {{flagicon|Хятад}} [[Хятад улс|Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс]], [[Бээжин]] ([[2008]]) * {{GER}}, [[Берлин]] ([[1993]]) * {{EGY}}, [[Каир]] * {{flagicon|Турк}} [[Турк]], [[Анкара]] ([[2004]]) * {{KGZ}}, [[Бишкек]] * [[Файл:Flag_of_Israel.svg|22px]] [[Израил]], [[Раанана]] ==Мөн үзэх== * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] <categorytree>Узбекистаны хотууд</categorytree> == Цахим холбоос == {{Commons|Tashkent|Ташкент}} {{Wiktionary}} * Stronski, Paul, ''Tashkent: Forging a Soviet City, 1930–1966'' (Pittsburgh, University of Pittsburgh Press, 2010). * Jeff Sahadeo, ''Russian Colonial Society in Tashkent, 1865–1923'' (Bloomington, IN, Indiana University Press, 2010). *[https://web.archive.org/web/20081205032020/http://www.east-site.com/pictures-of-tashkent Photos of historical monuments and modern buildings in Tashkent] *[http://www.flickr.com/photos/bittabola/ Recent photos of Tashkent with comments in English] *[https://web.archive.org/web/20061012013326/http://www.dirn.uz/eng/index.php Disability Information Resource Centre in Tashkent] *[http://www.tcity.uz/en/index.php Tashkent Directory]{{Dead link|date=Есдүгээр сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == Эшлэл == <references/> {{Азийн улс орон бүрийн нийслэл хот}} [[Ангилал:Ташкент| ]] [[Ангилал:Азийн нийслэл]] [[Ангилал:Их-, дээд сургуультай хот]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:Узбекистаны суурин]] [[Ангилал:Узбекистаны засаг захиргааны гишүүнчлэл]] [[Ангилал:Торгоны зам]] dfyfjqq5kjmlxtgjjda053qje9vhww6 0 26845 823852 819161 2025-07-07T19:52:45Z Enkhsaihan2005 64429 823852 wikitext text/x-wiki {{Short description|City in southwestern Uzbekistan}} {{Инфобокс суурин | official_name = Бухар | settlement_type = Хот | other_name = {{lang|ru|Бухара}} | native_name = {{native name|uz|Buxoro / Бухоро}}<br />{{native name|tg|Бухоро}}<br />{{native name|fa|بخارا}} | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 300 | caption_align = center | image_style = | perrow = 1/2/2 | image1 = 2012 Bukhara 7515821196 cropped.jpg | caption1 = [[По-и-Калян|По-и-Калян сүм]] | image2 = Samanid mausoleum bukhara.jpg | caption2 = [[Саманидуудын бунхан|Исмаил Самани бунхан]] | image3 = Ark Citadel.jpg | caption3 = [[Арк (Бухар)|Бухарын арк]] | image4 = Chor Minor Madrassah, Bukhara (8609393558).jpg | caption4 = [[Чор-Минор]] | image5 = Bukhara by Pouria Afkhami aka pixoos 05.jpg | caption5 = Хотын үзэмж }} | image_flag = | image_seal = | image_map = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан#Баруун Ази | pushpin_relief = yes | pushpin_label_position = bottom | pushpin_mapsize = 250 | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | subdivision_type = Улс | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name = {{flag|Узбекистан}} | subdivision_name1 = [[Бухар муж|Бухар]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | established_title = Байгуулагдсан | established_date = МЭӨ 6-р зуун | established_title2 = Анх дурдагдсан | established_date2 = МЭ 500 | government_type = Хотын захиргаа | population_demonym = Бухарчууд<br>Бухарынхан | leader_title = Хаким (Хотын дарга) | leader_name = Жамол Носиров | area_magnitude = | area_total_sq_mi = 55.213 | area_total_km2 = 143.0 | area_land_sq_mi = | area_land_km2 = | area_urban_sq_mi = 28.2 | area_urban_km2 = 73.0 | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | population_as_of = 2020 | population_footnotes = <ref name="city">{{Cite web |title=Uzbekistan: Regions, Major Cities & Towns - Population Statistics, Maps, Charts, Weather and Web Information |url=https://www.citypopulation.de/en/uzbekistan/cities/ |access-date=2025-07-07 |website=www.citypopulation.de}}</ref> | population_total = 280187 | population_urban = | population_metro = | population_density_sq_mi = | population_density_km2 = auto | timezone = GMT +5 | timezone_DST = | utc_offset_DST = | coordinates = {{coord|39|46|00|N|64|25|23|E|region:UZ|display=inline,title}} | elevation_footnotes = | elevation_m = 225 | elevation_ft = | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 2001ХХ | area_code = (+998) 65 | registration_plate = 20 (2008 оноос өмнөх) <br /> 80-84 (2008 ба шинэ) | blank_name = [[Хүний хөгжлийн илтгэлцүүр|ХХИ]] (2018) | blank_info = 0.734 · {{color|green|өндөр}} | website = {{URL|http://www.buxoro.uz/}} | footnotes = {{designation list |embed = yes |designation1 = WHS |designation1_offname = Бухарын түүхэн төв |designation1_number = [https://whc.unesco.org/en/list/602 602] |designation1_date = 1993 |designation1_criteria = ii, iv, vi |designation1_type = Соёлын |designation1_free1name = Бүс нутаг |designation1_free1value = [[Ази дахь дэлхийн өвийн жагсаалт|Ази]] }} | name = }} '''Буха́р''' ({{Lang-uz|Buxoro}}) бол эртний түүхтэй, өдгөө [[Узбекистан]] улсын Бухар мужийн засаг захиргааны төв болсон өнөөгийн байдлаар 39.4 км² газарнутагтай бөгөөд 267 мянган оршин суугчтай хот юм. 9-р зуунаас эхлэн түүхийн бүх цаг үеийн архитектурын өвөрмөц дурсгалуудыг хадгалсан түүх, соёлын өв ихтэй хот юм. Хөгжингүй Дундад зууны үед энэ нь бүх Ойрхи Дорнодын соёл, шинжлэх ухаан, лалын шашинтнуудын төв байсан онцлогтой. [[Бухарын хант улс|Бухарын хаант улсын]] нийслэл байсан. == Нэрний үүсэл == “Бухара” (Бухара) топоним нь Бухарын эртний [[Согд хэл|согд]] бичээстэй (IV-V зуун) зэс зоосон дээр анх дурдсан байдаг ажээ. Бичмэл сурвалжид “Бухоро” гэдэг үгийг хятадын эрдэмтэн, орчуулагч Сюаньзан (602-664) анх тэмдэглэсэн байдаг. Эрт дээр үед Бухарыг бүхэлд нь баян бүрд гэж нэрлэдэг байсан бөгөөд сүүлд 10-р зуунд нэр нь хот руу шилжсэн байх магадлалтай. Эртний [[Уйгур хэл|Уйгур хэлэнд]] "бухар" гэдэг үг нь "сүм", "залбирал" гэсэн утгатай байжээ. «''Buhara''» гэж согд ''buharak'' гэдэг үг гэдэг («аз жаргалтай газар»). == Түүх == МЭӨ 1-р зуунд буюу 2500 жилийн тэртээ бий болсон Төв Азийн хамгийн эртний хотуудын нэг юм. Эрт цагт баян [[бүрд]] бараадаж боссон түүхтэй болохоор анх хэзээ суурин бий болсныг мэдэх арга барагдсан. «Бухарын түүх» ([[Араб хэл|араб]]. تاریخ بخارا‎‎, ''«Тарихи Бухара»'') араб хэлээр 943—944 (зарим судалгаагаар 948—949онд) онд Наршахи ([[Перс хэл|перс]]. ابوبکر محمد نرشخی‎‎, 899—959) [[согд]] түүхчийн бичсэн эх сурвалж юм. [[Файл:Bukhara Samanid Mausoleum 2.jpg|thumb|Саманид бунхан]] Түүхэндээ [[Торгоны зам]] дайрдаг худалдаа арилжаа, эрдэм ухаан, шашин, соёлын төв байсан. Хотын доторх эртний сүм ЮНЕСКО-гийн [[Дэлхийн өв]]д бүртгэгдсэн байдаг билээ. == Хүн ам == 2014 оны албан ёсны мэдээгээр хотод узбек — 82 %, орос — 6 % , тажик — 4 %, татар — 3 %, солонгос — 1 %, туркмен — 1 %, украин— 1 % бусад — 2 % үндэстнүүд амьдарч байна. ==Зураг== <gallery> Зураг:Bukhara ark.jpg Зураг:Vereshchagin Bazaar.JPG Зураг:Bukhara, Silk & Spice festival (6231864174).jpg </gallery> ==Мөн үзэх== {{уртдуудүрс|Category:Bukhara|Бухар хот}} * [[Бухарын Эмират Улс]] * [[Бухарын хант улс]] * [[Сартуул]] * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] ==Эшлэл== {{reflist}} [[Ангилал:Бухар| ]] [[Ангилал:Бухар аймгийн суурин]] [[Ангилал:Узбекистаны урьдын нийслэл]] [[Ангилал:Узбекистаны аймгийн төв]] [[Ангилал:Торгоны зам]] ehe3nbrcxmuhrl1yow6a5sxe069bv6l 823862 823852 2025-07-07T23:54:06Z Enkhsaihan2005 64429 823862 wikitext text/x-wiki {{Short description|Баруун өмнөд Узбекистан дахь хот}} {{Инфобокс суурин | official_name = Бухар | settlement_type = Хот | other_name = {{lang|ru|Бухара}} | native_name = {{native name|uz|Buxoro / Бухоро}}<br />{{native name|tg|Бухоро}}<br />{{native name|fa|بخارا}} | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 300 | caption_align = center | image_style = | perrow = 1/2/2 | image1 = 2012 Bukhara 7515821196 cropped.jpg | caption1 = [[По-и-Калян|По-и-Калян сүм]] | image2 = Samanid mausoleum bukhara.jpg | caption2 = [[Саманидуудын бунхан|Исмаил Самани бунхан]] | image3 = Ark Citadel.jpg | caption3 = [[Арк (Бухар)|Бухарын арк]] | image4 = Chor Minor Madrassah, Bukhara (8609393558).jpg | caption4 = [[Чор-Минор]] | image5 = Bukhara by Pouria Afkhami aka pixoos 05.jpg | caption5 = Хотын үзэмж }} | image_flag = | image_seal = | image_map = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан#Баруун Ази | pushpin_relief = yes | pushpin_label_position = bottom | pushpin_mapsize = 250 | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | subdivision_type = Улс | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name = {{flag|Узбекистан}} | subdivision_name1 = [[Бухар муж|Бухар]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | established_title = Байгуулагдсан | established_date = МЭӨ 6-р зуун | established_title2 = Анх дурдагдсан | established_date2 = МЭ 500 | government_type = Хотын захиргаа | population_demonym = Бухарчууд<br>Бухарынхан | leader_title = Хаким (Хотын дарга) | leader_name = Жамол Носиров | area_magnitude = | area_total_sq_mi = 55.213 | area_total_km2 = 143.0 | area_land_sq_mi = | area_land_km2 = | area_urban_sq_mi = 28.2 | area_urban_km2 = 73.0 | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | population_as_of = 2020 | population_footnotes = <ref name="city">{{Cite web |title=Uzbekistan: Regions, Major Cities & Towns - Population Statistics, Maps, Charts, Weather and Web Information |url=https://www.citypopulation.de/en/uzbekistan/cities/ |access-date=2025-07-07 |website=www.citypopulation.de}}</ref> | population_total = 280187 | population_urban = | population_metro = | population_density_sq_mi = | population_density_km2 = auto | timezone = GMT +5 | timezone_DST = | utc_offset_DST = | coordinates = {{coord|39|46|00|N|64|25|23|E|region:UZ|display=inline,title}} | elevation_footnotes = | elevation_m = 225 | elevation_ft = | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 2001ХХ | area_code = (+998) 65 | registration_plate = 20 (2008 оноос өмнөх) <br /> 80-84 (2008 ба шинэ) | blank_name = [[Хүний хөгжлийн илтгэлцүүр|ХХИ]] (2018) | blank_info = 0.734 · {{color|green|өндөр}} | website = {{URL|http://www.buxoro.uz/}} | footnotes = {{designation list |embed = yes |designation1 = WHS |designation1_offname = Бухарын түүхэн төв |designation1_number = [https://whc.unesco.org/en/list/602 602] |designation1_date = 1993 |designation1_criteria = ii, iv, vi |designation1_type = Соёлын |designation1_free1name = Бүс нутаг |designation1_free1value = [[Ази дахь дэлхийн өвийн жагсаалт|Ази]] }} | name = }} '''Буха́р''' ({{Lang-uz|Buxoro}}) бол эртний түүхтэй, өдгөө [[Узбекистан]] улсын Бухар мужийн засаг захиргааны төв болсон өнөөгийн байдлаар 39.4 км² газарнутагтай бөгөөд 267 мянган оршин суугчтай хот юм. 9-р зуунаас эхлэн түүхийн бүх цаг үеийн архитектурын өвөрмөц дурсгалуудыг хадгалсан түүх, соёлын өв ихтэй хот юм. Хөгжингүй Дундад зууны үед энэ нь бүх Ойрхи Дорнодын соёл, шинжлэх ухаан, лалын шашинтнуудын төв байсан онцлогтой. [[Бухарын хант улс|Бухарын хаант улсын]] нийслэл байсан. == Нэрний үүсэл == “Бухара” (Бухара) топоним нь Бухарын эртний [[Согд хэл|согд]] бичээстэй (IV-V зуун) зэс зоосон дээр анх дурдсан байдаг ажээ. Бичмэл сурвалжид “Бухоро” гэдэг үгийг хятадын эрдэмтэн, орчуулагч Сюаньзан (602-664) анх тэмдэглэсэн байдаг. Эрт дээр үед Бухарыг бүхэлд нь баян бүрд гэж нэрлэдэг байсан бөгөөд сүүлд 10-р зуунд нэр нь хот руу шилжсэн байх магадлалтай. Эртний [[Уйгур хэл|Уйгур хэлэнд]] "бухар" гэдэг үг нь "сүм", "залбирал" гэсэн утгатай байжээ. «''Buhara''» гэж согд ''buharak'' гэдэг үг гэдэг («аз жаргалтай газар»). == Түүх == МЭӨ 1-р зуунд буюу 2500 жилийн тэртээ бий болсон Төв Азийн хамгийн эртний хотуудын нэг юм. Эрт цагт баян [[бүрд]] бараадаж боссон түүхтэй болохоор анх хэзээ суурин бий болсныг мэдэх арга барагдсан. «Бухарын түүх» ([[Араб хэл|араб]]. تاریخ بخارا‎‎, ''«Тарихи Бухара»'') араб хэлээр 943—944 (зарим судалгаагаар 948—949онд) онд Наршахи ([[Перс хэл|перс]]. ابوبکر محمد نرشخی‎‎, 899—959) [[согд]] түүхчийн бичсэн эх сурвалж юм. [[Файл:Bukhara Samanid Mausoleum 2.jpg|thumb|Саманид бунхан]] Түүхэндээ [[Торгоны зам]] дайрдаг худалдаа арилжаа, эрдэм ухаан, шашин, соёлын төв байсан. Хотын доторх эртний сүм ЮНЕСКО-гийн [[Дэлхийн өв]]д бүртгэгдсэн байдаг билээ. == Хүн ам == 2014 оны албан ёсны мэдээгээр хотод узбек — 82 %, орос — 6 % , тажик — 4 %, татар — 3 %, солонгос — 1 %, туркмен — 1 %, украин— 1 % бусад — 2 % үндэстнүүд амьдарч байна. ==Зураг== <gallery> Зураг:Bukhara ark.jpg Зураг:Vereshchagin Bazaar.JPG Зураг:Bukhara, Silk & Spice festival (6231864174).jpg </gallery> ==Мөн үзэх== {{уртдуудүрс|Category:Bukhara|Бухар хот}} * [[Бухарын Эмират Улс]] * [[Бухарын хант улс]] * [[Сартуул]] * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] ==Эшлэл== {{reflist}} [[Ангилал:Бухар| ]] [[Ангилал:Бухар аймгийн суурин]] [[Ангилал:Узбекистаны урьдын нийслэл]] [[Ангилал:Узбекистаны мужийн төв]] [[Ангилал:Торгоны зам]] ischba0s7f7kr82uoiesvk7457j5pnb 823872 823862 2025-07-07T23:57:44Z Enkhsaihan2005 64429 823872 wikitext text/x-wiki {{Short description|Баруун өмнөд Узбекистан дахь хот}} {{Инфобокс суурин | official_name = Бухар | settlement_type = Хот | other_name = {{lang|ru|Бухара}} | native_name = {{native name|uz|Buxoro / Бухоро}}<br />{{native name|tg|Бухоро}}<br />{{native name|fa|بخارا}} | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 300 | caption_align = center | image_style = | perrow = 1/2/2 | image1 = 2012 Bukhara 7515821196 cropped.jpg | caption1 = [[По-и-Калян|По-и-Калян сүм]] | image2 = Samanid mausoleum bukhara.jpg | caption2 = [[Саманидуудын бунхан|Исмаил Самани бунхан]] | image3 = Ark Citadel.jpg | caption3 = [[Арк (Бухар)|Бухарын арк]] | image4 = Chor Minor Madrassah, Bukhara (8609393558).jpg | caption4 = [[Чор-Минор]] | image5 = Bukhara by Pouria Afkhami aka pixoos 05.jpg | caption5 = Хотын үзэмж }} | image_flag = | image_seal = | image_map = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан#Баруун Ази | pushpin_relief = yes | pushpin_label_position = bottom | pushpin_mapsize = 250 | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | subdivision_type = Улс | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name = {{flag|Узбекистан}} | subdivision_name1 = [[Бухар муж|Бухар]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | established_title = Байгуулагдсан | established_date = МЭӨ 6-р зуун | established_title2 = Анх дурдагдсан | established_date2 = МЭ 500 | government_type = Хотын захиргаа | population_demonym = Бухарчууд<br>Бухарынхан | leader_title = Хаким (Хотын дарга) | leader_name = Жамол Носиров | area_magnitude = | area_total_sq_mi = 55.213 | area_total_km2 = 143.0 | area_land_sq_mi = | area_land_km2 = | area_urban_sq_mi = 28.2 | area_urban_km2 = 73.0 | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | population_as_of = 2020 | population_footnotes = <ref name="city">{{Cite web |title=Uzbekistan: Regions, Major Cities & Towns - Population Statistics, Maps, Charts, Weather and Web Information |url=https://www.citypopulation.de/en/uzbekistan/cities/ |access-date=2025-07-07 |website=www.citypopulation.de}}</ref> | population_total = 280187 | population_urban = | population_metro = | population_density_sq_mi = | population_density_km2 = auto | timezone = GMT +5 | timezone_DST = | utc_offset_DST = | coordinates = {{coord|39|46|00|N|64|25|23|E|region:UZ|display=inline,title}} | elevation_footnotes = | elevation_m = 225 | elevation_ft = | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 2001ХХ | area_code = (+998) 65 | registration_plate = 20 (2008 оноос өмнөх) <br /> 80-84 (2008 ба шинэ) | blank_name = [[Хүний хөгжлийн илтгэлцүүр|ХХИ]] (2018) | blank_info = 0.734 · {{color|green|өндөр}} | website = {{URL|http://www.buxoro.uz/}} | footnotes = {{designation list |embed = yes |designation1 = WHS |designation1_offname = Бухарын түүхэн төв |designation1_number = [https://whc.unesco.org/en/list/602 602] |designation1_date = 1993 |designation1_criteria = ii, iv, vi |designation1_type = Соёлын |designation1_free1name = Бүс нутаг |designation1_free1value = [[Ази дахь дэлхийн өвийн жагсаалт|Ази]] }} | name = }} '''Буха́р''' ({{Lang-uz|Buxoro}}) бол эртний түүхтэй, өдгөө [[Узбекистан]] улсын Бухар мужийн засаг захиргааны төв болсон өнөөгийн байдлаар 39.4 км² газарнутагтай бөгөөд 267 мянган оршин суугчтай хот юм. 9-р зуунаас эхлэн түүхийн бүх цаг үеийн архитектурын өвөрмөц дурсгалуудыг хадгалсан түүх, соёлын өв ихтэй хот юм. Хөгжингүй Дундад зууны үед энэ нь бүх Ойрхи Дорнодын соёл, шинжлэх ухаан, лалын шашинтнуудын төв байсан онцлогтой. [[Бухарын хант улс|Бухарын хаант улсын]] нийслэл байсан. == Нэрний үүсэл == “Бухара” (Бухара) топоним нь Бухарын эртний [[Согд хэл|согд]] бичээстэй (IV-V зуун) зэс зоосон дээр анх дурдсан байдаг ажээ. Бичмэл сурвалжид “Бухоро” гэдэг үгийг хятадын эрдэмтэн, орчуулагч Сюаньзан (602-664) анх тэмдэглэсэн байдаг. Эрт дээр үед Бухарыг бүхэлд нь баян бүрд гэж нэрлэдэг байсан бөгөөд сүүлд 10-р зуунд нэр нь хот руу шилжсэн байх магадлалтай. Эртний [[Уйгур хэл|Уйгур хэлэнд]] "бухар" гэдэг үг нь "сүм", "залбирал" гэсэн утгатай байжээ. «''Buhara''» гэж согд ''buharak'' гэдэг үг гэдэг («аз жаргалтай газар»). == Түүх == МЭӨ 1-р зуунд буюу 2500 жилийн тэртээ бий болсон Төв Азийн хамгийн эртний хотуудын нэг юм. Эрт цагт баян [[бүрд]] бараадаж боссон түүхтэй болохоор анх хэзээ суурин бий болсныг мэдэх арга барагдсан. «Бухарын түүх» ([[Араб хэл|араб]]. تاریخ بخارا‎‎, ''«Тарихи Бухара»'') араб хэлээр 943—944 (зарим судалгаагаар 948—949онд) онд Наршахи ([[Перс хэл|перс]]. ابوبکر محمد نرشخی‎‎, 899—959) [[согд]] түүхчийн бичсэн эх сурвалж юм. [[Файл:Bukhara Samanid Mausoleum 2.jpg|thumb|Саманид бунхан]] Түүхэндээ [[Торгоны зам]] дайрдаг худалдаа арилжаа, эрдэм ухаан, шашин, соёлын төв байсан. Хотын доторх эртний сүм ЮНЕСКО-гийн [[Дэлхийн өв]]д бүртгэгдсэн байдаг билээ. == Хүн ам == 2014 оны албан ёсны мэдээгээр хотод узбек — 82 %, орос — 6 % , тажик — 4 %, татар — 3 %, солонгос — 1 %, туркмен — 1 %, украин— 1 % бусад — 2 % үндэстнүүд амьдарч байна. ==Зураг== <gallery> Зураг:Bukhara ark.jpg Зураг:Vereshchagin Bazaar.JPG Зураг:Bukhara, Silk & Spice festival (6231864174).jpg </gallery> ==Мөн үзэх== {{уртдуудүрс|Category:Bukhara|Бухар хот}} * [[Бухарын Эмират Улс]] * [[Бухарын хант улс]] * [[Сартуул]] * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] ==Эшлэл== {{reflist}} [[Ангилал:Бухар| ]] [[Ангилал:Бухар аймгийн суурин]] [[Ангилал:Узбекистаны урьдын нийслэл]] [[Ангилал:Узбекистаны суурин]] [[Ангилал:Торгоны зам]] n1fh4jin6y4qtl7rdcdb3yidbm2o54g 0 28074 823921 823838 2025-07-08T10:25:36Z Zorigt 49 823921 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Цэгмидийн Төмөрбаатар | native_name = | image = | caption = | birth_year = [[1956]] он | birth_place = [[Улаанбаатар]] хот | death = | nationality = [[Монгол үндэстэн]] |citizenship = {{flag|Монгол}} | occupation = жүжигчин | years_active = 1976 | agent = | alma_mater = | spouseэхнэр = | children = |Шашин = Христ}} '''Цэгмидийн Төмөрбаатар''' ([[1956]] онд [[Улаанбаатар]] хотын 1-р төрөх газарт төрсөн) нь Монгол улсын Төрийн шагналт , [[Ардын жүжигчин]] юм. ==Гэр бүл== Ардын жүжигчин [[Цагааны Цэгмид]]ийн хүү тэрээр ах дүү долуулаа бөгөөд дөрөв нь урлагийн хүн болсон байна. Эгч нь СУИС-ийн төгөлдөр хуурын багш, дүү [[Цэгмидийн Төмөрхуяг|Ц.Төмөрхуяг]], [[Цэгмидийн Төмөрсүх|Ц.Төмөрсүх]] нар жүжигчин, балетчин, мөн эгч [[Цэгмидийн Уртнасан|Ц.Уртнасан]] нь концейртмейстр юм. Тэрээр аавынхаа 51 настайд, харин түүний дүү Ц.Төмөрхуяг нь 58 настай байхад нь мэндэлжээ. Түүнийг 6 настай байхад нь аав нь өөд болсон. ==Намтар== Төмөрбаатар 1978 онд МУБИС-ийн Кино драмын анги, 1984 онд Москвагийн Кино урлагийн дээд курс, 1986-1988 онд Марксизм-Ленинизмийн оройн дээд сургуулийг жүжигчин, найруулагчийн мэрэгжлээр тус тус төгсчээ. Тэрээр сургуулиа төгсөөд 1978-1997 онд Хүүхэд залуучуудын театрт жүжигчин байв. 1999-2000 онд КУДС-д багш, 2000-2002 онд Драмын театрт жүжигчин, 2002 оноос театр, хөгжмийн "Мюзик-Холл" дээд сургууль, 2010 оноос одоог хүртэл "ОУБТ ЗОХИОМЖ" дээд сургуульд багшаар ажиллаж байна. ==Бүтээлүүд== Төмөрбаатар театр, киноны 80 орчим дүр бүтээсэн. ===Кино=== * 1976 он - [[Хүний амь]] - Эрдэнэ * 1976 он - [[Суварган цэнхэр уулс]] - Саруултөгс * 1981 он - [[Говь Хянганд тулалдсан нь]] - Цэдэнбал * 1984 он - [[Нарны унага]] - Зоригт * 1985 он - [[Фронтод явах өргөдөл]] - Базар * 1986 он - [[Ирэх хаврын цэцэг]] * 1987 он - [[Хүний хүн]] * 1987 он - [[Үлгэр дууссан хойно]] * 1987 он - [[Мандах нарны туяа]] - [[Сю Шүжан]] * 1988 он - [[Амьдралын нахиа]] - Баяраа * 1992 он - [[Мөнх тэнгэрийн хүчин дор]] - Жамух * 1992 он - [[Эргүнэ хунгийн домог (кино)|Эргүнэ хунгийн домог]] - Гахан * 1999 он - [[Төрийн сүлд өршөө]] - Хятадын генерал * 2003 он - [[Ээждээ л үнсүүлэхсэн]] - Ерөөл * 2007 он - [[Үхэж үл болно – Чингис хаан]] * 2008 он - [[Сайн уу, амьдрал минь]] - Сургуулийн захирал * 2008 он - [[Боолын гэрээ]] * 2011 он - [[Хөх толбот хүмүүс]] - Ганбаа * 2011 он - [[Хайрын эрэлд]]/ОАУСК/ * 2011 он - [[Зам (Монгол кино)|Зам]] * 2012 он - [[Наран мандах нутаг]]/ОАУСК/ * 2012 он - [[Долоон бурхан харвадаггүй]] * 2012 он - [[Бурхан өршөөг]] - Сундуй * 2013 он - [[Усны гудамж]]/ОАУСК/ * 2013 он - [[Хөлтрөг]] * 2014 он - [[Сүүлчийн шөнө (Монгол кино)|Сүүлчийн шөнө]] * 2014 он - [[Миний ах атаман]] - Сод * 2015 он - [[Үндэсний баялаг (Монгол кино)|Үндэсний баялаг]] - Далай * 2015 он - [[Эр хүн болгож өгөөч]] * 2016 он - [[Бүү март]] - Цэдэнбал * 2019 он - Түүх мартахүй - Цэдэнбал ==Элдэв баримт== Сэтгүүлчийн "Таны бүтээсэн хамгийн хэцүү дүр аль вэ?" гэсэн асуултад Төмөрбаатар "Амьдрал дээрх өөрийн минь дүр л хэцүү дээ. Киноных бол зохиолынхоо хувь заяагаар төгсөнө. Харин амьдрал бол таашгүй баян. Энэ дүрдээ хэрхэн сайн тоглож, хүмүүст сайн сайхнаар дурсагдаж үлдэх вэ гэдэг миний авьяасаас бус ухаанаас шалтгаална. Хүн ганц л амьдардаг. Тэр амьдралынхаа түүхийг алдаанаасаа илүү оноо байлгахыг л хүснэ шүү дээ. Одоо өнгөрсөн амьдрал, туулсан замналаа эргээд харахаар бас муугүй явсан дүр зураг харагддаг юм шүү. Тэр ч бүү хэл нэртэй хүний зүстэй хүү явж чаджээ гэх бахархал төрдөг. Бас хүмүүсийн, үзэгчдийн надад өгсөн итгэлийг дааж чаджээ гэх бардамнал миний өнгөрсөн амьдралд бий" гэж ярьжээ. ==Шагнал== Тэрээр 1981 онд "Говь Хянганд тулалдсан нь" киноны [[Юмжаагийн Цэдэнбал|Цэдэнбалын]] дүрийг бүтээснийхээ төлөө 25 настайдаа төрийн шагнал хүртсэн ч 1989 онд Ардчиллын анхдугаар зөвлөгөөн дээр үг хэлэх зөвшөөрөл авч, төрийн шагналаасаа татгалзаж байгаагаа албан ёсоор зарлажээ. Ц.Төмөрбаатар 2009 онд Ардчилсан хувьсгалын 20 жилийн баярын өдөр Монгол улсын [[Гавьяат Жүжигчин]] цолоор энгэрээ мялаасан. 2025.07.07-нд Монгол улсын ерөнхийлөгч [[Ухнаагийн Хүрэлсүх]]-ийн зарлигаар “Монгол Улсын Ардын Жүжигчин“ цол хүртсэн. == Цахим холбоос == * [http://www.mongolmovie.mn/artist/?art_id=69 Цэгмидийн Төмөрбаатар]{{Dead link|date=Аравдугаар сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{DEFAULTSORT:Төмөрбаатар, Цэгмидийн}} [[Ангилал:Монголын кино жүжигчин]] [[Ангилал:Ардын Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Монгол Улсын Төрийн шагналтан]] [[Ангилал:ЗХУ-ын их сургуулийн төгсөгч]] [[Ангилал:Улсын Багшийн Их Сургуулийн төгсөгч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1956 онд төрсөн]] h5frmqn67xavru6bucr74ykg1pgvzml 10 28083 823896 823791 2025-07-08T07:58:53Z Zorigt 49 [[Special:Contributions/DayakSibiriak|DayakSibiriak]] ([[User talk:DayakSibiriak|яриа]])-н хийсэн засваруудыг [[User:Chongkian|Chongkian]]-ий хийсэн сүүлийн засварт буцаан шилжүүллээ. 802001 wikitext text/x-wiki {{Navbox | state = {{{state<includeonly>|autocollapse</includeonly>}}} | name = Монголын эмэгтэй дуучид | title = Монголын эмэгтэй поп дуучин, охидын хамтлагийн нэрс | imagestyle = padding: 0 0.5em; | image = | listclass = hlist | group1 = | list1 = {{Format rows |label_style = background-color: #CCF; | label_1 = '''2000 оноос өмнө<br/>танигдсан дуучин''' | data_1 = [[Жарантайн Алтанцэцэг|Алтанцэцэг]] {{·}} [[Ангирмаа]] {{·}} [[Төмөрийн Ариунаа|Ариунаа]] {{·}} [[Лхамаа]] {{·}} [[Минжинсор]] {{·}} [[Мягмарсүрэн]] {{·}} [[Наран]] {{·}} [[Насантогтох]] {{·}} [[Номин-Эрдэнэ]] {{·}} [[Ханджавын Оюунбилэг|Оюунбилэг]] {{·}} [[Оюунтүлхүүр]] {{·}} [[Батмөнхийн Сарантуяа|Сарантуяа]] {{·}} [[Самбуугийн Сэрчмаа|Сэрчмаа]] | label_2 = '''2000 оноос хойш<br/>танигдсан дуучин''' | data_2 = [[Агиймаа]] {{·}} [[Ганхуягийн Анхмаа|Анхмаа]] {{·}} [[Чулуунбаатарын Уранхолбоо|Ану]] {{·}} [[Баярцэцэг]] {{·}} [[Батчулууны Маралжингоо|Маралжингоо]] {{·}} [[Нара]] {{·}} [[Номин]] {{·}} [[Номинжин]] {{·}} [[Нора]] {{·}} [[Онон (дуучин)|Онон]] {{·}} [[Отгоо]] {{·}} [[Соко]] {{·}} [[Үүрцайх]] {{·}} [[Халиун]] {{·}} [[Хулан]] {{·}} [[Цэлмүүн]] {{·}} [[Дуучин Эгшиглэн|Эгшиглэн]] {{·}} [[Энхзол]] {{·}} [[Цэендашийн Энгүүн|Энгүүн]] | label_3 = '''Хамтлаг''' | data_3 = [[Гала хамтлаг]] {{·}} [[3 Охин]] {{·}} [[Киви хамтлаг|Киви]] {{·}} [[Уруулын будаг хамтлаг|Уруулын будаг]] {{·}} [[Уянга]] {{·}} [[Anemone]] {{·}} [[Emotion]] (хожим [[Sweetymotion]]) {{·}} [[Extacy]] {{·}} [[Honeymoon]] {{·}} [[Pinkie]] {{·}} [[Sound of Kiss]] }} }}<noinclude> [[Ангилал:Загвар:Хөтлөгч мөр Монгол|эмэгтэй дуучид]] </noinclude> 5bnki3bgh6yvckid7qoqwz02g27izh2 0 29376 823883 823659 2025-07-08T05:20:12Z Zorigt 49 823883 wikitext text/x-wiki {{Жүжигчин |зураг=Нацагдоржийн БатцэцэгААА.jpg | төрсөн_өдөр = 1957 он | төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын <br /> [[Улаанбаатар]] хот | яс_үндэс = [[Монгол үндэстэн]] | иргэн = {{flag|Монгол}} ([[БНМАУ]] → МУ) | ажил_үйл = кино жүжигчин, орчуулагч, "Монголжин" студийн захирал | тайзны_нэр ="МОНГОЛКИНО" | төрөл = телевиз кино-дэлгэц <br /> (УСК, ОАК, нэвтрүүлгүүд ) | дүр_маяг = | танил_үе = 1973оноос-одоо | хамтлаг = | алдар_нэр = '''Төр нийгмийн шан''' МОНГОЛ УЛСЫН СОЁЛЫН ТЭРГҮҮНИЙ АЖИЛТАН (1996) АЛТАН ГАДАС ОДОН (1998) МОНГОЛ УЛСЫН ГАВЬЯАТ ЖҮЖИГЧИН (2004) ХӨДӨЛМӨРИЙН ГАВЪЯАНЫ УЛААН ТУГИЙН ОДОН (2014) МОНГОЛ УЛСЫН АРДЫН ЖҮЖИГЧИН (2025) }} '''Нацагдоржийн Батцэцэг''' (1957 оны 5 дугаар сарын 10-нд Улаанбаатар хотод төрсөн) — [[Монгол улс|Монголын]] [[кино жүжигчин]]. == Намтар == Нацагдоржийн Батцэцэг 1957 онд Улаанбаатар хотод төрөөд 6 дугаар дунд сургууль 1974 онд төгсөсний дараа МУИС-ийн Орос хэлний орчуулагч мэргэжлээр 1979 онд төгссөн байна. Эцэг Ц.Нацагдорж нь 1930 онд Төв аймгийн Өндөрширээт суманд төрсөн. Эдийн засгийн дээд сургууль, ЗХУ-ын Коммунист намын дээд сургууль төгссөн өндөр боловсролтой сэ­хээ­тэн. Тэрээр Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн төв хороонд заа­варлагч, нарийн бичгийн дарга, Дарханы Нэхий эдлэлийн үйлдвэрийн дарга, Архангай аймгийн Цэцэрлэг хотын дарга, Увс аймгийн Сагил сумын нэгдлийн дарга зэрэг ажлуудыг хийж явжээ. хойд эцэг Ц.Хасбаатар нь хэл бичгийн ухааны доктор, СГЗ орчуулагч хүн. Эх Б.Цэрэнлхам нь 1933 онд Завхан аймгийн Нөмрөг суманд төрсөн. Эдийн засгийн дээд сургууль, ЗХУ-ын Комсомолын дээд сургуулийг дүүргэсэн чадварлаг удирдагч. Улсын их дэлгүүрийн эвлэлийн хорооны дарга, худалдааны дарга зэрэг ажлуудыг хийсээр гавьяаны амралтандаа гарсан байна. Эх нь залуудаа Драмын театрын жүжигчин байсан гэдэг. Зургаан жил ажиллахдаа “Кремлийн цаг”, “Эмч нар”, “Тожоо жолооч”, “Санасан ёсоор болтугай” зэрэг жүжгийн гол дүрийг бүтээжээ. 1979 оноос Монгол Кино үйлдвэрт дагалдан жүжигчнээр орж 1982 онд мэрэгжлийн жүжигчин болсон байна. 1991 он хүртэл Цирк болон Кино үйлдвэрт ажиллаж байгаад “Өргөө” циркийн бүрэлдэхүүнд багтан Герман, Польш улсад таван жил ажиллаад 1996 онд нутагтаа буцаж ирсэн юм Нөхөр О.Машбатын хамт “Монголжин” кино студи байгуулсан. 2000 оноос “Монголжин” хувийн театр байгуулж захирлаар нь ажилласан. О.Машбатын гэр бүл арваад жил АНУ-д амьдарсан. Тэд уран бүтээлээ хийхийн зэрэгцээ Америк дахь монголчууддаа зориулан “Үгүйлэн санана”, “Америк дахь монголчууд” нэртэй телевизийн цуврал нэвтрүүлэг хийж байжээ. 2004 онд Монгол Улсын Гавъяат жүжигчин болсон. ==Бүтээл== ===Уран сайхны кино=== * "[[Эх бүрдийн домог]]" гол дүр Нарангарвуу ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл 1973) * "[[Хүний амь]]" Багш 2-р дүр ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл 1975) * "[[Дэгдээхэй нас]]" Багш 2-р дүр ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл 1976) * "[[Суварган цэнхэр уулс]]" гол дүр сурвалжлагч Солонго ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл 1977) * "[[Хатанбаатар (кино)|Хатанбаатар]]" Гүнчинхорлоо ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл 1978) * "[[Тойрох хуудас]]" гол дүр Дэлгэр инженер ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл 1979) * "[[Гэрлэж амжаагүй явна]]" гол дүр Оюутан Сүрэн ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл 1980) * "[[Газарчин (кино)|Газарчин]]" Герман, Монголын хамтарсан кино, гол дүр Индиан бүсгүй ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл 1981) * "[[Гийнгоо (кино)|Гийнгоо]]" орчуулагч туслах ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл 1982) * "[[Тэмцлийн оч]]" Сувд 2-р дүр ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл 1984) * "[[Фронтод явах өргөдөл]]" Дэлгэр гол дүр ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл 1985) * "[[Сахиус уу, сахиул уу]]" туслах дүр Японы нарийн бичгийн дарга ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл 1986) * "[[Зүүдэнд ирсэн хонгорхон ижий]]" Гол дүр Цэлмэг ("Монголжин" студийн бүтээл 2000) * "[[Хааны сүүлчийн хатан]]" гол дүр Гэнэнпил хатан ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл 2000) * "[[Цагаан сүүний домог]]" гол дүр- Монголжин хатан ("Хийморь " студийн бүтээл 2000) * ”[[Вансэмбэрүү]]” гол дүр - Гүнжээ (“Монголжин” студийн бүтээл 2002) * "[[Жинжиймаа]]" гол дүр- Жинжиймаа ("Монголжин" студийн бүтээл 2003) * "[[Мэлмий]]" гол дүр-Хатан ижий ("Монголжин" студийн бүтээл 2003) * "[[Сийлэн бөөр]]" гол дүр- Сийлэн ("Монголжин" студийн бүтээл 2004 * "[[Хэен Хуар]]" гол дүр-Дарь ("Монголжин" студийн бүтээл 2004) * "[[Уучлаарай хайрт минь]]" гол дүр-Ээж ("Монголжин" студийн бүтээл 2004) * "[[Би чамайг хэзээ ч мартахгүй]]" гол дүр- Ээж ("Монголжин" студийн бүтээл 2004) * "[[Халгай]]" * "[[Луйвар]]" гол дүр-УИХ-ын гишүүн (Найруулагч Цогтбаяр 2014) * "[[Цэн тогоруу (кино)|Цэн тогоруу]]" 2-р дүр-Төгсөө, Ерөнхий продюсер (2014) * "[[Сүүлчийн шөнө (Монгол кино)|Сүүлчийн шөнө]]" гол дүр- Саянцэцэг (Найруулагч Наранбаатар 2014) *"2000" кино Хатан (УГЗ П.Батсайханы бүтээл 2018) *"Бууны сумыг буцааж болдоггүй" "Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл, туслах дүр-Дарь өмгөөлөгч, менежер (2019) *"Унаач хүүхэд" туслах дүр-хөрш, менежер ("Монголкино" үйлдвэрийн бүтээл) 2020 ===Телевизийн цуврал=== * "Үгүйлэн санана" америк дахь монголчуудын тухай цуврал 35 нэвтрүүлэг * "Америк дахь монголчууд" 100 сурвалжлага * "Монголын шилдэг гэр бүлүүд" ЗГ-ын захиалгат цуврал 10 нэвтрүүлэг * "Монголын шилдэг жуулчны баазууд" ЗГ-ын захиалгат цуврал 10 нэвтрүүлэг *"Гайхамшигт дэлгэц" Монгол киноны 80 жилийн ойн цуврал нэвтрүүлгийн хөтлөгч ===Зохион байгуулсан шоу, санаачилсан төслүүд=== *ТШ-т, ХБ,АЖ Н.Сувдын уран бүтээлийн тоглолтыг UB Palaced 2003 онд зохион байгуулж хийсэн *Монгол улсад киноны салбар үүсч хөгжисний 80 жилийн ойн "Гайхамшигт дэлгэц" төслийг санаачлан, хийсэн. *"Суварган цэнхэр уулс" киноны 40 жилийн ойн төслийг ХХЕГ-тай хамтран хэрэгжүүлсэн *"Монгол киноны хүүхнүүд" төсөл *МУГЖ Н.Батцэцэгийн тайлан тоглолтыг 2008 онд АНУ-ын Чикаго хотод хийсэн. ===Бичсэн болон оролцон ажилласан номууд=== *"Америкт амьдрахуй" (Америкийг зоригсдод гарын авлага болгон) *"Кино бидний түүх" үндэсний кино урлаг үүсч хөгжисний 80 жилийн ойд зориулан гаргасан номын багт ажилласан *"Жүжигчин ба би" (Урлагийг сонгосон хүүхэд залуучуудад гарын авлага болгон) *Шилмэл зүйр цэцэн үгс (хэл яриа хөгжүүлэх сургалтын материал болгон) *Онигооны ном (сэтгэхүй хөгжүүлэх материал болгон) ==Хүртсэн цол, шан== * 1996 он — [[Монгол Улс]]ын Соёлын тэргүүний ажилтан * 1998 -Алтан гадас одон * 2004 он — Монгол Улсын Гавьяат жүжигчин * 2014 он-Хөдөлмөрийн Гавъяаны Улаан тугийн одон * 2025 он - Монгол Улсын Ардын жүжигчин ==Эх сурвалж== * [https://web.archive.org/web/20121231030006/http://mongolinternet.com/ mongolinternet.com] — [https://web.archive.org/web/20121028020919/http://www.mongolinternet.com/famous/NBattsetseg.htm Нацагдоржийн Батцэцэг] {{DEFAULTSORT:Батцэцэг, Нацагдоржийн}} [[Ангилал:Монголын кино жүжигчин]] [[Ангилал:Ардын Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан]] [[Ангилал:Алтан гадас одон шагналтан]] [[Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1957 онд төрсөн]] rfsw2ol5rx7op1q3xskq5u6z3w1ejjx 0 30010 823860 819164 2025-07-07T23:52:57Z Enkhsaihan2005 64429 823860 wikitext text/x-wiki {{Short description|Зүүн өмнөд Узбекистан дахь хот}} {{Инфобокс суурин | name = Самарканд | native_name = {{lang|uz|Самарқанд}} / {{native name|uz|Samarqand}}<br/>{{native name|fa|سمرقند}} | native_name_lang = | settlement_type = Хот | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 280 | caption_align = center | image_style = | perrow = 1/2/2/1 | image1 = RegistanSquare Samarkand.jpg | caption1 = [[Регистан]] талбай | image2 = Mausoleum of Amir Temur (1).JPG | caption2 = [[Төмөр хааны бунхан]] | image3 = Shah-i-Zinda (8145369659).jpg | caption3 = [[Шах-и-Зинда]] оршуулгын газар | image4 = Sherdor madrasah 3.jpg | caption4 = Регистан дахь Шер-Дор медресе | image5 = Mosque Bibi Khanum (5).JPG | caption5 = [[Биби Ханум сүм]] | image6 = Mausolées du groupe central (Shah-i-Zinda, Samarcande) (6009956484).jpg | caption6 = [[Шах-и-Зинда]]гийн дотоод үзэмж }} | image_alt = | image_flag = | flag_alt = | image_seal = Emblem of Samarkand.svg | seal_alt = | image_shield = | shield_alt = | etymology = | nickname = | motto = | image_map = | map_alt = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан#Баруун Ази#Ази | pushpin_map_alt = | pushpin_mapsize = 300 | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | pushpin_label_position = | pushpin_relief = 1 | coordinates = {{coord|39|39|17|N|66|58|33|E|region:UZ-SA_type:city|display=it}} | coor_pinpoint = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = Улс | subdivision_name = {{flag|Узбекистан}} | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name1 = [[Самарканд муж]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = Суурьшсан | established_date = МЭӨ 8-р зуун | founder = | seat_type = | seat = | government_footnotes = | government_type = Хотын захиргаа | governing_body = Хаким (Хотын дарга) | leader_party = Фуркат Рахимов | leader_title = | unit_pref = Metric | area_footnotes = | area_urban_footnotes = | area_rural_footnotes = | area_metro_footnotes = | area_magnitude = | area_note = | area_water_percent = | area_rank = | area_blank1_title = | area_blank2_title = | area_total_km2 = 120 | area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_urban_km2 = | area_rural_km2 = | area_metro_km2 = | area_blank1_km2 = | area_blank2_km2 = | area_total_ha = | area_land_ha = | area_water_ha = | area_urban_ha = | area_rural_ha = | area_metro_ha = | area_blank1_ha = | area_blank2_ha = | elevation_m = 705 | population_as_of = 1 сарын 1, 2025 | population_footnotes = | population_total = 595,200<ref>{{cite web |url=https://www.stat.uz/en/181-ofytsyalnaia-statystyka-en/6383-demography |title=Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Статистикийн Хороо |access-date=2025-07-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200429095401/https://stat.uz/en/181-ofytsyalnaia-statystyka-en/6383-demography |archive-date=2020-04-29 |url-status=dead}}</ref> | population_density_km2 = auto | population_metro = 1,300,000 | population_note = | population_demonym = Самаркандчууд | timezone1 = | utc_offset1 = +5 | timezone1_DST = | utc_offset1_DST = | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 140100 | area_code_type = | area_code = | iso_code = | website = {{URL|https://samarkand.uz/en|samarkand.uz}} | module = {{Инфобокс ЮНЕСКО-гийн дэлхийн өв |child = yes |Official_name = Самарканд - Соёлын уулзвар |Criteria = Соёлын: i, ii, iv |ID = 603 |Year = 2001 |Area = 1,123 га |Buffer_zone = 1,369 га}} | official_name = }} [[Согд]], [[Сартуул улс|Сартуул]] зэрэг дундад зууны улс орны нийслэл байж, [[Торгоны зам]]ын үзэсгэлэнт сувд хэмээн хүндлэгдэж байсан хоёр мянган жилийн түүхт газар, өдгөө [[Ташкент]], [[Наманган]], [[Андижан]]ы дараах [[Узбекистан]]ы дөрөв дугаар том [[хот]] бол '''Самарка́нд''' ([[узбек хэл|узбекээр]] Samarqand) юм. 108 км² газар эзлэж буй Самарканд хотод 2012 оны бүртгэлээр 483 мянган хүн оршин сууж байна. ==Зураг== <gallery> Зураг:Registan square2014.JPG Зураг:Gorskii 03978u.jpg Зураг:Enfants d'Ouzbékistan-915.JPG Зураг:Samarkand naan at Siyob Bazaar.jpg Зураг:Stans08-241 (3134185551).jpg </gallery> == Газар зүй == === Уур амьсгал === {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = <ref>[http://worldweather.wmo.int/032/c00116.htm WMO]</ref> | Überschrift = | Ort = Самарканд <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 6.2 | hmfeb = 7.9 | hmmär = 13.6 | hmapr = 20.8 | hmmai = 26.4 | hmjun = 32.0 | hmjul = 33.9 | hmaug = 32.2 | hmsep = 27.9 | hmokt = 21.1 | hmnov = 14.9 | hmdez = 9.2 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −3.6 | lmfeb = −2.1 | lmmär = 3.2 | lmapr = 8.9 | lmmai = 12.7 | lmjun = 16.4 | lmjul = 17.8 | lmaug = 15.9 | lmsep = 11.2 | lmokt = 6.0 | lmnov = 2.0 | lmdez = −1.0 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 43.9 | nbfeb = 39.2 | nbmär = 70.5 | nbapr = 63.2 | nbmai = 33.2 | nbjun = 4.2 | nbjul = 4.3 | nbaug = 0.4 | nbsep = 3.8 | nbokt = 24.0 | nbnov = 28.2 | nbdez = 40.5 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = | shfeb = | shmär = | shapr = | shmai = | shjun = | shjul = | shaug = | shsep = | shokt = | shnov = | shdez = <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 12.4 | rdfeb = 12.4 | rdmär = 14.6 | rdapr = 12.6 | rdmai = 8.4 | rdjun = 2.8 | rdjul = 1.7 | rdaug = 0.7 | rdsep = 1.8 | rdokt = 6.4 | rdnov = 8.5 | rddez = 10.7 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = | lffeb = | lfmär = | lfapr = | lfmai = | lfjun = | lfjul = | lfaug = | lfsep = | lfokt = | lfnov = | lfdez = }} ==Мөн үзэх== * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] == Цахим холбоос == {{Commonscat|Samarkand|Самарканд}} == Эшлэл == <references /> [[Ангилал:Самарканд| ]] [[Ангилал:Узбекистаны хот]] [[Ангилал:Узбекистаны аймгийн төв]] [[Ангилал:Узбекистаны урьдын нийслэл]] [[Ангилал:Самарканд аймгийн суурин]] [[Ангилал:Торгоны зам]] [[Ангилал:Төв Азийн түүх]] [[Ангилал:Эртний Согдын хот]] [[Ангилал:Азийн археологийн олдворт газар]] [[Ангилал:Узбекистаны археологийн олдворт газар]] medc6cg6yxu70nszxkpecqwavcz93c7 823864 823860 2025-07-07T23:54:28Z Enkhsaihan2005 64429 823864 wikitext text/x-wiki {{Short description|Зүүн өмнөд Узбекистан дахь хот}} {{Инфобокс суурин | name = Самарканд | native_name = {{lang|uz|Самарқанд}} / {{native name|uz|Samarqand}}<br/>{{native name|fa|سمرقند}} | native_name_lang = | settlement_type = Хот | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 280 | caption_align = center | image_style = | perrow = 1/2/2/1 | image1 = RegistanSquare Samarkand.jpg | caption1 = [[Регистан]] талбай | image2 = Mausoleum of Amir Temur (1).JPG | caption2 = [[Төмөр хааны бунхан]] | image3 = Shah-i-Zinda (8145369659).jpg | caption3 = [[Шах-и-Зинда]] оршуулгын газар | image4 = Sherdor madrasah 3.jpg | caption4 = Регистан дахь Шер-Дор медресе | image5 = Mosque Bibi Khanum (5).JPG | caption5 = [[Биби Ханум сүм]] | image6 = Mausolées du groupe central (Shah-i-Zinda, Samarcande) (6009956484).jpg | caption6 = [[Шах-и-Зинда]]гийн дотоод үзэмж }} | image_alt = | image_flag = | flag_alt = | image_seal = Emblem of Samarkand.svg | seal_alt = | image_shield = | shield_alt = | etymology = | nickname = | motto = | image_map = | map_alt = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан#Баруун Ази#Ази | pushpin_map_alt = | pushpin_mapsize = 300 | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | pushpin_label_position = | pushpin_relief = 1 | coordinates = {{coord|39|39|17|N|66|58|33|E|region:UZ-SA_type:city|display=it}} | coor_pinpoint = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = Улс | subdivision_name = {{flag|Узбекистан}} | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name1 = [[Самарканд муж]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = Суурьшсан | established_date = МЭӨ 8-р зуун | founder = | seat_type = | seat = | government_footnotes = | government_type = Хотын захиргаа | governing_body = Хаким (Хотын дарга) | leader_party = Фуркат Рахимов | leader_title = | unit_pref = Metric | area_footnotes = | area_urban_footnotes = | area_rural_footnotes = | area_metro_footnotes = | area_magnitude = | area_note = | area_water_percent = | area_rank = | area_blank1_title = | area_blank2_title = | area_total_km2 = 120 | area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_urban_km2 = | area_rural_km2 = | area_metro_km2 = | area_blank1_km2 = | area_blank2_km2 = | area_total_ha = | area_land_ha = | area_water_ha = | area_urban_ha = | area_rural_ha = | area_metro_ha = | area_blank1_ha = | area_blank2_ha = | elevation_m = 705 | population_as_of = 1 сарын 1, 2025 | population_footnotes = | population_total = 595,200<ref>{{cite web |url=https://www.stat.uz/en/181-ofytsyalnaia-statystyka-en/6383-demography |title=Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Статистикийн Хороо |access-date=2025-07-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200429095401/https://stat.uz/en/181-ofytsyalnaia-statystyka-en/6383-demography |archive-date=2020-04-29 |url-status=dead}}</ref> | population_density_km2 = auto | population_metro = 1,300,000 | population_note = | population_demonym = Самаркандчууд | timezone1 = | utc_offset1 = +5 | timezone1_DST = | utc_offset1_DST = | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 140100 | area_code_type = | area_code = | iso_code = | website = {{URL|https://samarkand.uz/en|samarkand.uz}} | module = {{Инфобокс ЮНЕСКО-гийн дэлхийн өв |child = yes |Official_name = Самарканд - Соёлын уулзвар |Criteria = Соёлын: i, ii, iv |ID = 603 |Year = 2001 |Area = 1,123 га |Buffer_zone = 1,369 га}} | official_name = }} [[Согд]], [[Сартуул улс|Сартуул]] зэрэг дундад зууны улс орны нийслэл байж, [[Торгоны зам]]ын үзэсгэлэнт сувд хэмээн хүндлэгдэж байсан хоёр мянган жилийн түүхт газар, өдгөө [[Ташкент]], [[Наманган]], [[Андижан]]ы дараах [[Узбекистан]]ы дөрөв дугаар том [[хот]] бол '''Самарка́нд''' ([[узбек хэл|узбекээр]] Samarqand) юм. 108 км² газар эзлэж буй Самарканд хотод 2012 оны бүртгэлээр 483 мянган хүн оршин сууж байна. ==Зураг== <gallery> Зураг:Registan square2014.JPG Зураг:Gorskii 03978u.jpg Зураг:Enfants d'Ouzbékistan-915.JPG Зураг:Samarkand naan at Siyob Bazaar.jpg Зураг:Stans08-241 (3134185551).jpg </gallery> == Газар зүй == === Уур амьсгал === {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = <ref>[http://worldweather.wmo.int/032/c00116.htm WMO]</ref> | Überschrift = | Ort = Самарканд <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 6.2 | hmfeb = 7.9 | hmmär = 13.6 | hmapr = 20.8 | hmmai = 26.4 | hmjun = 32.0 | hmjul = 33.9 | hmaug = 32.2 | hmsep = 27.9 | hmokt = 21.1 | hmnov = 14.9 | hmdez = 9.2 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −3.6 | lmfeb = −2.1 | lmmär = 3.2 | lmapr = 8.9 | lmmai = 12.7 | lmjun = 16.4 | lmjul = 17.8 | lmaug = 15.9 | lmsep = 11.2 | lmokt = 6.0 | lmnov = 2.0 | lmdez = −1.0 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 43.9 | nbfeb = 39.2 | nbmär = 70.5 | nbapr = 63.2 | nbmai = 33.2 | nbjun = 4.2 | nbjul = 4.3 | nbaug = 0.4 | nbsep = 3.8 | nbokt = 24.0 | nbnov = 28.2 | nbdez = 40.5 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = | shfeb = | shmär = | shapr = | shmai = | shjun = | shjul = | shaug = | shsep = | shokt = | shnov = | shdez = <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 12.4 | rdfeb = 12.4 | rdmär = 14.6 | rdapr = 12.6 | rdmai = 8.4 | rdjun = 2.8 | rdjul = 1.7 | rdaug = 0.7 | rdsep = 1.8 | rdokt = 6.4 | rdnov = 8.5 | rddez = 10.7 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = | lffeb = | lfmär = | lfapr = | lfmai = | lfjun = | lfjul = | lfaug = | lfsep = | lfokt = | lfnov = | lfdez = }} ==Мөн үзэх== * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] == Цахим холбоос == {{Commonscat|Samarkand|Самарканд}} == Эшлэл == <references /> [[Ангилал:Самарканд| ]] [[Ангилал:Узбекистаны хот]] [[Ангилал:Узбекистаны мужийн төв]] [[Ангилал:Узбекистаны урьдын нийслэл]] [[Ангилал:Самарканд аймгийн суурин]] [[Ангилал:Торгоны зам]] [[Ангилал:Төв Азийн түүх]] [[Ангилал:Эртний Согдын хот]] [[Ангилал:Азийн археологийн олдворт газар]] [[Ангилал:Узбекистаны археологийн олдворт газар]] rswwcvcnioq70x82sp5kbjncamryxdq 823870 823864 2025-07-07T23:56:58Z Enkhsaihan2005 64429 823870 wikitext text/x-wiki {{Short description|Зүүн өмнөд Узбекистан дахь хот}} {{Инфобокс суурин | name = Самарканд | native_name = {{lang|uz|Самарқанд}} / {{native name|uz|Samarqand}}<br/>{{native name|fa|سمرقند}} | native_name_lang = | settlement_type = Хот | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 280 | caption_align = center | image_style = | perrow = 1/2/2/1 | image1 = RegistanSquare Samarkand.jpg | caption1 = [[Регистан]] талбай | image2 = Mausoleum of Amir Temur (1).JPG | caption2 = [[Төмөр хааны бунхан]] | image3 = Shah-i-Zinda (8145369659).jpg | caption3 = [[Шах-и-Зинда]] оршуулгын газар | image4 = Sherdor madrasah 3.jpg | caption4 = Регистан дахь Шер-Дор медресе | image5 = Mosque Bibi Khanum (5).JPG | caption5 = [[Биби Ханум сүм]] | image6 = Mausolées du groupe central (Shah-i-Zinda, Samarcande) (6009956484).jpg | caption6 = [[Шах-и-Зинда]]гийн дотоод үзэмж }} | image_alt = | image_flag = | flag_alt = | image_seal = Emblem of Samarkand.svg | seal_alt = | image_shield = | shield_alt = | etymology = | nickname = | motto = | image_map = | map_alt = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан#Баруун Ази#Ази | pushpin_map_alt = | pushpin_mapsize = 300 | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | pushpin_label_position = | pushpin_relief = 1 | coordinates = {{coord|39|39|17|N|66|58|33|E|region:UZ-SA_type:city|display=it}} | coor_pinpoint = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = Улс | subdivision_name = {{flag|Узбекистан}} | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name1 = [[Самарканд муж]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = Суурьшсан | established_date = МЭӨ 8-р зуун | founder = | seat_type = | seat = | government_footnotes = | government_type = Хотын захиргаа | governing_body = Хаким (Хотын дарга) | leader_party = Фуркат Рахимов | leader_title = | unit_pref = Metric | area_footnotes = | area_urban_footnotes = | area_rural_footnotes = | area_metro_footnotes = | area_magnitude = | area_note = | area_water_percent = | area_rank = | area_blank1_title = | area_blank2_title = | area_total_km2 = 120 | area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_urban_km2 = | area_rural_km2 = | area_metro_km2 = | area_blank1_km2 = | area_blank2_km2 = | area_total_ha = | area_land_ha = | area_water_ha = | area_urban_ha = | area_rural_ha = | area_metro_ha = | area_blank1_ha = | area_blank2_ha = | elevation_m = 705 | population_as_of = 1 сарын 1, 2025 | population_footnotes = | population_total = 595,200<ref>{{cite web |url=https://www.stat.uz/en/181-ofytsyalnaia-statystyka-en/6383-demography |title=Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Статистикийн Хороо |access-date=2025-07-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200429095401/https://stat.uz/en/181-ofytsyalnaia-statystyka-en/6383-demography |archive-date=2020-04-29 |url-status=dead}}</ref> | population_density_km2 = auto | population_metro = 1,300,000 | population_note = | population_demonym = Самаркандчууд | timezone1 = | utc_offset1 = +5 | timezone1_DST = | utc_offset1_DST = | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 140100 | area_code_type = | area_code = | iso_code = | website = {{URL|https://samarkand.uz/en|samarkand.uz}} | module = {{Инфобокс ЮНЕСКО-гийн дэлхийн өв |child = yes |Official_name = Самарканд - Соёлын уулзвар |Criteria = Соёлын: i, ii, iv |ID = 603 |Year = 2001 |Area = 1,123 га |Buffer_zone = 1,369 га}} | official_name = }} [[Согд]], [[Сартуул улс|Сартуул]] зэрэг дундад зууны улс орны нийслэл байж, [[Торгоны зам]]ын үзэсгэлэнт сувд хэмээн хүндлэгдэж байсан хоёр мянган жилийн түүхт газар, өдгөө [[Ташкент]], [[Наманган]], [[Андижан]]ы дараах [[Узбекистан]]ы дөрөв дугаар том [[хот]] бол '''Самарка́нд''' ([[узбек хэл|узбекээр]] Samarqand) юм. 108 км² газар эзлэж буй Самарканд хотод 2012 оны бүртгэлээр 483 мянган хүн оршин сууж байна. ==Зураг== <gallery> Зураг:Registan square2014.JPG Зураг:Gorskii 03978u.jpg Зураг:Enfants d'Ouzbékistan-915.JPG Зураг:Samarkand naan at Siyob Bazaar.jpg Зураг:Stans08-241 (3134185551).jpg </gallery> == Газар зүй == === Уур амьсгал === {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = <ref>[http://worldweather.wmo.int/032/c00116.htm WMO]</ref> | Überschrift = | Ort = Самарканд <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 6.2 | hmfeb = 7.9 | hmmär = 13.6 | hmapr = 20.8 | hmmai = 26.4 | hmjun = 32.0 | hmjul = 33.9 | hmaug = 32.2 | hmsep = 27.9 | hmokt = 21.1 | hmnov = 14.9 | hmdez = 9.2 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −3.6 | lmfeb = −2.1 | lmmär = 3.2 | lmapr = 8.9 | lmmai = 12.7 | lmjun = 16.4 | lmjul = 17.8 | lmaug = 15.9 | lmsep = 11.2 | lmokt = 6.0 | lmnov = 2.0 | lmdez = −1.0 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 43.9 | nbfeb = 39.2 | nbmär = 70.5 | nbapr = 63.2 | nbmai = 33.2 | nbjun = 4.2 | nbjul = 4.3 | nbaug = 0.4 | nbsep = 3.8 | nbokt = 24.0 | nbnov = 28.2 | nbdez = 40.5 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = | shfeb = | shmär = | shapr = | shmai = | shjun = | shjul = | shaug = | shsep = | shokt = | shnov = | shdez = <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 12.4 | rdfeb = 12.4 | rdmär = 14.6 | rdapr = 12.6 | rdmai = 8.4 | rdjun = 2.8 | rdjul = 1.7 | rdaug = 0.7 | rdsep = 1.8 | rdokt = 6.4 | rdnov = 8.5 | rddez = 10.7 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = | lffeb = | lfmär = | lfapr = | lfmai = | lfjun = | lfjul = | lfaug = | lfsep = | lfokt = | lfnov = | lfdez = }} ==Мөн үзэх== * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] == Цахим холбоос == {{Commonscat|Samarkand|Самарканд}} == Эшлэл == <references /> [[Ангилал:Самарканд| ]] [[Ангилал:Узбекистаны суурин]] [[Ангилал:Узбекистаны урьдын нийслэл]] [[Ангилал:Самарканд аймгийн суурин]] [[Ангилал:Торгоны зам]] [[Ангилал:Төв Азийн түүх]] [[Ангилал:Эртний Согдын хот]] [[Ангилал:Азийн археологийн олдворт газар]] [[Ангилал:Узбекистаны археологийн олдворт газар]] ejjgl8q2ewbx7sb829xix3rnp2817vv 0 30753 823843 821947 2025-07-07T12:21:33Z Rojiblancos 97161 https://www.busanipark.com/ 823843 wikitext text/x-wiki '''Пүсань Ай-Парк''' ({{lang-ko|부산 아이파크 FC}} - ''пү-сан-а-и-па-кө'' → '''''Пүсань Ай-Пак'''''; {{lang-en|Busan IPark}}; {{lang-ru|Пусан Ай Парк}}) —1979 оны 11-р сарын 22-нд байгуулагдсан урьд үед «Дэвоо '''Ройялс'''» гэдэг нэртэй байхдаа [[Өмнө Солонгос улс|Өмнө Солонгос]] улсын 4 удаагийн аварга (1984, 1987, 1991, 1997) , 3 удаагийн дэд байрын эзэн (1983, 1990, 1999) болсон, оноос одооны нэрээ олоод улсынхаа хөлбөмбөгийн хоёрдугаар түвшний лиг байрын амжилттай тоглож буй [[хөлбөмбөгийн баг]]. Пусан I'Парк нь 1979 онд байгуулагдсан бөгөөд 1983 онд мэргэжлийн клуб болж хувирсан. Гэрийн цэнгэлдэх хүрээлэн нь Бусан хотын Гудеок цэнгэлдэх хүрээлэн бөгөөд 12,349 хүний суудалтай. Түүнчлэн 2004 онд Солонгосын цомын тэмцээнд нэг удаа түрүүлж, 1997 оны Adidas Cup, 1997 Prospecs цом, 1998 оны Филипп Моррисын Солонгосын цомын аварга болж нийт гурван Солонгосын лигийн цом цом өргөсөн. Үүнээс гадна Азийн клубүүдийн аварга шалгаруулах тэмцээнд түрүүлж, 1986 онд Азийн хөлбөмбөгийн холбооны аваргуудын лигийн элитүүдийн нэг ч ялагдалгүй түрүүлж, Афро Азийн клубуудын аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцох эрхээ авч, анхны аварга болсон. {{stub}} [[Ангилал:Өмнөд Солонгосын хөлбөмбөгийн клуб]] [[Ангилал:Пүсань Ай-Парк| ]] i4oisya8y6xpizkq3exuoq1hil3p4jt 0 30977 823845 749768 2025-07-07T12:42:28Z CommonsDelinker 211 [[File:Bac_Ninh_in_Vietnam.svg]]-г [[File:Bac_Ninh_in_Vietnam_before_1_July_2025.svg]]-р сольж байна. Сольсон хэрэглэгч нь [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]], шалтгаан нь: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) · 823845 wikitext text/x-wiki [[Зураг:Bac Ninh in Vietnam before 1 July 2025.svg|thumb|Вьетнам орон дахь Бак Нэн аймаг]] '''{{audio|Bac_Ninh.ogg|Бак Нэн}}''' («тогтуун умард», [[вьетнамаар]] Tỉnh Bắc Ninh - дэн-бак-нэн, тинх-бак-нинх, [[оросоор]] провинция Бакнинь, [[хятадаар]] 北寧省 - бэй-нинг-шэнг, [[солонгосоор]] 닌빈 - пакнинь) — [[Вьетнам улс|Вьетнам]] улсын [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|аймаг]] (дэн). 822.7 км² газар нутагт нь 2011 онд 1,060,300 хүн амьдарч байсан.<ref>[http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=387&idmid=3&ItemID=12875 Вьетнам улсын орон нутгийн хүн амын тоо, газар нутгийн хэмжээ] (вьет.)</ref> Дотроо 1 [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|хот]] (тань), 1 [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ти), 6 [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (хюэнь)-нд хуваагддаг. ==Зураг== <gallery> File:Map of Bac Ninh.jpg File:Hội Lim1, Bắc Ninh.JPG File:La statue de Quan Am dans la pagode But Thap 2.jpg </gallery> ==Зүүлтийн холбоос== {{reflist}} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Bac Ninh}} * [https://web.archive.org/web/20130313143140/http://www.bacninh.gov.vn/Trang/Trang%20ch%E1%BB%A7.aspx Бак Нэн аймгийн засгийн газрын цахим газар] {{Вьетнам улсад хамаарах}} [[Ангилал:Вьетнамын аймаг]] [[Ангилал:Бак Нэн аймаг| ]] d5w2mqml2mla0xswxp9rbqf5yz914yk 0 30987 823874 574543 2025-07-08T00:24:40Z CommonsDelinker 211 [[File:Hai_Duong_in_Vietnam.svg]]-г [[File:Hai_Duong_in_Vietnam_before_1_July_2025.svg]]-р сольж байна. Сольсон хэрэглэгч нь [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]], шалтгаан нь: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) 823874 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Вьетнамын аймаг |name=Хайя Зыонг аймаг |Hauptstadt=[[Хайя Зыонг]] |Landesteil = Умард Вьетнам ([[Бак Бо]]) |Region=[[Донг Банг Сонг Хонг|Улаан голын дельта]] |Fläche=1656.0 |Einwohner=1747500 |Einwohner Jahr=2013 |Bezirke= 12<br /> <small> 1 аймгийн түвшний хот,<br /> 1 дүүргийн түвшний хот,<br /> 10 орон нутгийн тойрог</small> |ISO-Code= ВН-61 |Postleitzahl= 17xxxx |Vorwahl= 220 <small>(2017 оноос хойш, өмнө нь 320)</small> |Kfz-Kennzeichen= 34 |Karte=Hai Duong in Vietnam before 1 July 2025.svg }} '''{{audio|Hai_Duong.ogg|Хайя Зыонг}}''' («далайн эрэг», [[вьетнамаар]] Tỉnh Hải Dương -дэн-хайя-зыон, тинх-хаи-зыонг, [[оросоор]] провинция Хайзыонг, [[хятадаар]] 海陽省 - хай-янг-шэнг, [[солонгосоор]] 하이즈엉 - хайзыон) — [[Вьетнам улс|Вьетнам]] улсын [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|аймаг]] (дэн). 1656.0 км² газар нутагт нь 2011 онд 1,718,900 хүн амьдарч байсан.<ref>[http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=387&idmid=3&ItemID=12875 Вьетнам улсын орон нутгийн хүн амын тоо, газар нутгийн хэмжээ] (вьет.)</ref> Дотроо 1 [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|хот]] (тань), 11 [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (хюэнь) болон хуваагддаг. ==Зураг== <gallery> File:Một góc TX.Chí Linh.JPG File:Hải Dương2.jpg File:Trung tâm thương mại thành phố Hải Dương.jpg </gallery> ==Зүүлтийн холбоос== {{reflist}} == Цахим холбоос == * {{commonscat|Hai Duong}} * [http://www.haiduong.gov.vn/ Хайя Зыон аймгийн засгийн газрын цахим газар] {{Вьетнам улсад хамаарах}} [[Ангилал:Вьетнамын аймаг]] 4mqubav8ilx0wnz8wl9qr11ui6v8sdb 0 31036 823844 765454 2025-07-07T12:36:17Z CommonsDelinker 211 [[File:Yen_Bai_in_Vietnam.svg]]-г [[File:Yen_Bai_in_Vietnam_before_1_July_2025.svg]]-р сольж байна. Сольсон хэрэглэгч нь [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]], шалтгаан нь: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) · V 823844 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Вьетнамын аймаг | name = Иэньбай | Hauptstadt = [[Иэньбай]] | Region = [[Донг Бак Бо|Зүүн Хойд Вьетнам]] | Fläche = 6882.9 | Einwohner = 800100 | Einwohner Jahr = 2016 | Vors. d. Volksrates = | Vors. d. Volkskomitees = | Kfz-Kennzeichen = 21 | Karte = Yen Bai in Vietnam before 1 July 2025.svg }} '''Иэньбай''' ([[вьетнамаар]] Tỉnh Yên Bái, [[оросоор]] провинция Йенбай, [[хятадаар]] 安沛省 - ан-пэй-шэнг) — [[Вьетнам улс|Вьетнам]] улсын [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|аймаг]] (динь). 6886.3 км² газар нутагт нь 2011 онд 758,600 хүн байсан.<ref>[http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=387&idmid=3&ItemID=12875 Вьетнам улсын орон нутгийн хүн амын тоо, газар нутгийн хэмжээ] (вьет.)</ref> Дотроо 1 [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|хот]] (тань), 1 [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ти), 7 [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (хюэнь)-нд хуваагддаг. ==Зураг== <gallery> File:Mu Cang Chai.jpg File:Khau Phạ.jpg File:Lục Yên2.jpg </gallery> ==Зүүлтийн холбоос== {{reflist}} == Цахим холбоос == * [https://web.archive.org/web/20060720213132/http://www.yenbai.gov.vn/ Иэньбай аймгийн засгийн газрын цахим газар] {{Вьетнам улсад хамаарах}} [[Ангилал:Вьетнамын аймаг]] j2rm3ys4h8jyox2p09v68vc0h54h878 0 31596 823882 823613 2025-07-08T05:18:39Z Zorigt 49 823882 wikitext text/x-wiki '''Шарайд''' гэж нэн эртний монгол аймгийн нэг бөгөөд баруун монгол, Сэлэнгийн буриадуудын дотор ийм овогтнууд олон бий. 1631 онд Монголоос нүүж очсон Сэлэнгийн буриадуудын дотор шарнууд овог байснаас гадна Халимагийн шар мэргэд, шар баргыс хэмээх овогтнуудыг цөмийг шарайд гэж үздэг. Шарайд овогтны өвөг дээдсийн онгон шүтээн нь нэг буга байгаад түүний нэрийг цээрлэх үүднээс хүндлэн эрхэмлэж шарайд гэх болосн хэмээн эрдэмтэд тайлбарлажээ. Энэ нэр нь монгол хэлний шар гэдэг үгээс үүсэлтэй юм. Оросын эрдэмтэн Г.Н.Румянцев хүй нэгдлийн үед хүн ард өөрийн онгоноо эрхэмлэн бишрэх үүднээс шарайд овогтны гол тотем нь хандгай байснаас тэр амьтнаас нэрлэхээс цээрлэн, тэрхүү хандгайнхаа зүсний шар өнгөөр нь шарайд гэх болсон гэжээ. Харин Цыдендамбаев шарайд овгийн нэг хэсэг нь нохой тотемчлохтой холбогдон шар нохойг өөрсдийн өвөг дээдсээ хэмээн үздэг гэжээ. Доктор Ч.Далай хүмүүсийн нүд нь шаравтар өнгөтэй байснаас шар нүдэнгүүд буюу шарнууд шарайд гэх болжээ гэж тайлбарласан байна. == Түүх == Шарайд овогтнуудын гарал үүсэл нь Чингис хааны өмнөх үеэс улбаатай бөгөөд тэд Их Монгол Улсын үед төрийн элч, цэргийн тагнуул, харуул зэрэг үүрэг хүлээж байсан талаар "Монголын нууц товчоо" зэрэг сурвалж бичигт тэмдэглэгдсэн байдаг. Зарим түүхчдийн таамаглалд үндэслэвэл Шарайд нь Боржигин язгуурын харьяа эсвэл холбоот овог байсан. Шарайд нь Монгол угсааны эртний овог бөгөөд XIII зууны үеэс түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдсэн. Энэ овог нь Чингис хааны үеийн төрийн алба, цэргийн бүтцэд чухал үүрэг гүйцэтгэж байсан хэмээн түүхэн сурвалжуудад дурдагддаг. == Угсаа гарал == Шарайд овог нь төв болон зүүн Монголын нутагт амьдарч байсан бөгөөд тухайн үеийн хаадын засаглалд чухал нөлөө үзүүлж байжээ. Шарайд овгоос зарим баатар, элч нар төрөн гарсан гэж ярьдаг ч, нэр устай нь тэмдэглэгдсэн эх сурвалж ховор. == Соёл, ёс заншил == Шарайд овогтнуудын дунд уламжлалт мал аж ахуй, морин уралдаан, сурын харваа зэрэг нүүдэлчдийн соёл, ёс заншил гүн шингэсэн. Тэд овгийн түүхээ аман уламжлалаар дамжуулан хадгалсаар ирсэн бөгөөд өвөг дээдсийн нэр төрийг дээдлэн хүндэлдэг заншилтай. == Орчин үе == Орчин үед Шарайд овгийн удамтнууд Монгол Улсын зүүн бүсийн Хэнтий, Сүхбаатар, Дорнод зэрэг аймгуудад амьдарч байна. Овгийн зарим төлөөлөл Монголын нийгмийн салбар бүрт оролцож, түүх, соёлоо хадгалан өвлүүлж буй нь онцлогтой. == Алдартнууд == *[[Шарайн Мянгат]] == Эх сурвалж == *[[Монголын Нууц Товчоо|Монголын нууц товчоо]] *Монгол угсаатны түүхийн судалгаанууд *Аман түүх, нутгийн уламжлал *Монголын түүхчдийн нийтлэл, ном зохиолууд [[Ангилал:Монгол овог аймаг]] 4rrznkuhu5d5exnew1u82hlwg8r3e69 0 34482 823855 819173 2025-07-07T22:29:14Z Enkhsaihan2005 64429 823855 wikitext text/x-wiki {{Short description|City in eastern Uzbekistan}} {{Инфобокс суурин | name = Наманган | native_name = Namangan / Наманган | settlement_type = Хот | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 280 | caption_align = center | image_style = | perrow = 1/2/2 | image1 = Mulla Qirgʻiz madrasasi 04.jpg | caption1 = Мулла Киргиз медресе | image2 = Namangan Presidential School 1.jpg | caption2 = Наманганы ерөнхийлөгчийн сургууль | image3 = Bobur Park, Namandan, Uzbekistaan..jpg | caption3 = Бобур цэцэрлэгт хүрээлэн }} | image_seal = | image_map = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан | pushpin_label_position = left | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | coordinates = {{coord|41|00|04|N|71|40|06|E|region:UZ_type:city|display=inline,title}} | subdivision_type = [[Countries of the world|Country]] | subdivision_name = [[File:Flag of Uzbekistan.svg|25px]] [[Узбекистан]] | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name1 = [[Наманган муж]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | established_title = Байгуулагдсан | established_date = 1610 | government_type = | leader_title = Хоким (Хотын дарга) | leader_name = | area_magnitude = | area_total_sq_mi = | area_total_km2 = 145 | area_land_sq_mi = | area_land_km2 = | area_urban_sq_mi = | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | population_as_of = 2025 | population_footnotes = <ref name=namstat>{{cite web|url=https://www.namstat.uz/files/304/Demografiya/1588/-Hududlar-boyicha-shahar-va-qishloq-aholisi-soni.pdf|title=Urban and rural population by district|publisher=Наманган бүсийн статистикийн хэлтэс|lang=uz}}</ref> | population_total = 713 220 | population_urban = | population_metro = 1 020 000 | population_density_sq_mi = | population_density_km2 = auto | timezone = | utc_offset = | timezone_DST = | utc_offset_DST = | elevation_footnotes = | elevation_m = 450 | elevation_ft = | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 160100<ref name="SPR">{{cite web|title=Namangan|url=http://uz.spr.ru/namangan-i-namanganskiy-gorodskoy-okrug/|work=SPR|access-date=2025-07-07|language=ru|archive-date=2017-08-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20170821033458/http://uz.spr.ru/namangan-i-namanganskiy-gorodskoy-okrug/|url-status=dead}}</ref> | area_code = +998 69 <ref name="SPR"/> | footnotes = | website = {{URL|www.namangan.uz}} | module ={{Infobox mapframe |wikidata=yes |zoom= 10 |frame-height=300 | stroke-width=1 |shape-fill-opacity=0.2 |coord={{WikidataCoord|display=i}}}} }} [[Узбекистан]]ы хэт том [[Ташкент]] хотоос бусад адилавтар олон хотоос хамгийн олон хүнтэй нь 45 түмэн оршин суугчтай '''Наманга́н''' ([[узбек хэл|узбекээр]] Namangan, [[орос хэл|оросоор]] Наманган) [[хот]] юм. Тус хот Ташкентаас зүүн урагш 200 км (автомашинаар явбал 300 км) зайд [[Ферганы хөндий]]д хөндийд 91 км² талбай эзлэн байгаа. ==Мөн үзэх== * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] == Эшлэл == {{Reflist|2}} == Цахим холбоос == {{commonscat|Namangan}} [[Ангилал:Наманган аймгийн суурин]] [[Ангилал:Узбекистаны аймгийн төв]] 35awur661y53r4yejdgb7ls34bs3alc 823863 823855 2025-07-07T23:54:20Z Enkhsaihan2005 64429 823863 wikitext text/x-wiki {{Short description|Зүүн Узбекистан дахь хот}} {{Инфобокс суурин | name = Наманган | native_name = Namangan / Наманган | settlement_type = Хот | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 280 | caption_align = center | image_style = | perrow = 1/2/2 | image1 = Mulla Qirgʻiz madrasasi 04.jpg | caption1 = Мулла Киргиз медресе | image2 = Namangan Presidential School 1.jpg | caption2 = Наманганы ерөнхийлөгчийн сургууль | image3 = Bobur Park, Namandan, Uzbekistaan..jpg | caption3 = Бобур цэцэрлэгт хүрээлэн }} | image_seal = | image_map = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан | pushpin_label_position = left | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | coordinates = {{coord|41|00|04|N|71|40|06|E|region:UZ_type:city|display=inline,title}} | subdivision_type = [[Countries of the world|Country]] | subdivision_name = [[File:Flag of Uzbekistan.svg|25px]] [[Узбекистан]] | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name1 = [[Наманган муж]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | established_title = Байгуулагдсан | established_date = 1610 | government_type = | leader_title = Хоким (Хотын дарга) | leader_name = | area_magnitude = | area_total_sq_mi = | area_total_km2 = 145 | area_land_sq_mi = | area_land_km2 = | area_urban_sq_mi = | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | population_as_of = 2025 | population_footnotes = <ref name=namstat>{{cite web|url=https://www.namstat.uz/files/304/Demografiya/1588/-Hududlar-boyicha-shahar-va-qishloq-aholisi-soni.pdf|title=Urban and rural population by district|publisher=Наманган бүсийн статистикийн хэлтэс|lang=uz}}</ref> | population_total = 713 220 | population_urban = | population_metro = 1 020 000 | population_density_sq_mi = | population_density_km2 = auto | timezone = | utc_offset = | timezone_DST = | utc_offset_DST = | elevation_footnotes = | elevation_m = 450 | elevation_ft = | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 160100<ref name="SPR">{{cite web|title=Namangan|url=http://uz.spr.ru/namangan-i-namanganskiy-gorodskoy-okrug/|work=SPR|access-date=2025-07-07|language=ru|archive-date=2017-08-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20170821033458/http://uz.spr.ru/namangan-i-namanganskiy-gorodskoy-okrug/|url-status=dead}}</ref> | area_code = +998 69 <ref name="SPR"/> | footnotes = | website = {{URL|www.namangan.uz}} | module ={{Infobox mapframe |wikidata=yes |zoom= 10 |frame-height=300 | stroke-width=1 |shape-fill-opacity=0.2 |coord={{WikidataCoord|display=i}}}} }} [[Узбекистан]]ы хэт том [[Ташкент]] хотоос бусад адилавтар олон хотоос хамгийн олон хүнтэй нь 45 түмэн оршин суугчтай '''Наманга́н''' ([[узбек хэл|узбекээр]] Namangan, [[орос хэл|оросоор]] Наманган) [[хот]] юм. Тус хот Ташкентаас зүүн урагш 200 км (автомашинаар явбал 300 км) зайд [[Ферганы хөндий]]д хөндийд 91 км² талбай эзлэн байгаа. ==Мөн үзэх== * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] == Эшлэл == {{Reflist|2}} == Цахим холбоос == {{commonscat|Namangan}} [[Ангилал:Наманган аймгийн суурин]] [[Ангилал:Узбекистаны мужийн төв]] stsylpmg85wo4oy36mqaru372cb3ceh 823871 823863 2025-07-07T23:57:19Z Enkhsaihan2005 64429 823871 wikitext text/x-wiki {{Short description|Зүүн Узбекистан дахь хот}} {{Инфобокс суурин | name = Наманган | native_name = Namangan / Наманган | settlement_type = Хот | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 280 | caption_align = center | image_style = | perrow = 1/2/2 | image1 = Mulla Qirgʻiz madrasasi 04.jpg | caption1 = Мулла Киргиз медресе | image2 = Namangan Presidential School 1.jpg | caption2 = Наманганы ерөнхийлөгчийн сургууль | image3 = Bobur Park, Namandan, Uzbekistaan..jpg | caption3 = Бобур цэцэрлэгт хүрээлэн }} | image_seal = | image_map = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан | pushpin_label_position = left | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | coordinates = {{coord|41|00|04|N|71|40|06|E|region:UZ_type:city|display=inline,title}} | subdivision_type = [[Countries of the world|Country]] | subdivision_name = [[File:Flag of Uzbekistan.svg|25px]] [[Узбекистан]] | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name1 = [[Наманган муж]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | established_title = Байгуулагдсан | established_date = 1610 | government_type = | leader_title = Хоким (Хотын дарга) | leader_name = | area_magnitude = | area_total_sq_mi = | area_total_km2 = 145 | area_land_sq_mi = | area_land_km2 = | area_urban_sq_mi = | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | population_as_of = 2025 | population_footnotes = <ref name=namstat>{{cite web|url=https://www.namstat.uz/files/304/Demografiya/1588/-Hududlar-boyicha-shahar-va-qishloq-aholisi-soni.pdf|title=Urban and rural population by district|publisher=Наманган бүсийн статистикийн хэлтэс|lang=uz}}</ref> | population_total = 713 220 | population_urban = | population_metro = 1 020 000 | population_density_sq_mi = | population_density_km2 = auto | timezone = | utc_offset = | timezone_DST = | utc_offset_DST = | elevation_footnotes = | elevation_m = 450 | elevation_ft = | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 160100<ref name="SPR">{{cite web|title=Namangan|url=http://uz.spr.ru/namangan-i-namanganskiy-gorodskoy-okrug/|work=SPR|access-date=2025-07-07|language=ru|archive-date=2017-08-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20170821033458/http://uz.spr.ru/namangan-i-namanganskiy-gorodskoy-okrug/|url-status=dead}}</ref> | area_code = +998 69 <ref name="SPR"/> | footnotes = | website = {{URL|www.namangan.uz}} | module ={{Infobox mapframe |wikidata=yes |zoom= 10 |frame-height=300 | stroke-width=1 |shape-fill-opacity=0.2 |coord={{WikidataCoord|display=i}}}} }} [[Узбекистан]]ы хэт том [[Ташкент]] хотоос бусад адилавтар олон хотоос хамгийн олон хүнтэй нь 45 түмэн оршин суугчтай '''Наманга́н''' ([[узбек хэл|узбекээр]] Namangan, [[орос хэл|оросоор]] Наманган) [[хот]] юм. Тус хот Ташкентаас зүүн урагш 200 км (автомашинаар явбал 300 км) зайд [[Ферганы хөндий]]д хөндийд 91 км² талбай эзлэн байгаа. ==Мөн үзэх== * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] == Эшлэл == {{Reflist|2}} == Цахим холбоос == {{commonscat|Namangan}} [[Ангилал:Наманган аймгийн суурин]] [[Ангилал:Узбекистаны суурин]] 1pgkrzvj4qsuo1f9fg0431s3f2hbws2 0 34483 823853 819174 2025-07-07T22:11:24Z Enkhsaihan2005 64429 823853 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс суурин | name = Андижан | native_name = Andijon / Андижон | official_name = | settlement_type = Хот | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 280 | caption_align = center | image_style = | perrow = 1/2/2 | image1 = Devonaboy Jome Mosque in Andijan.jpg | caption1 = Девонабой Жоме сүм | image2 = Navoi Square (Formerly Bobur Square) - Where 2005 Massacre Took Place - Andijon - Uzbekistan (7544000842).jpg | caption2 = Бабурын хөшөө | image3 = Chapel in Andijan 02.JPG | caption3 = Андижаны Гэгээн Жоржийн сүм | image4 = Andijan state university.jpg | caption4 = [[Андижаны улсын их сургууль]] | image5 = Last Friday of Ramadan, Andijan.jpg | caption5 = Зубайр ибн Аввом Жаме сүм | image6 = Panorama of Navoi Square (Formerly Bobur Square) - Where 2005 Massacre Took Place - Andijon - Uzbekistan - 01 (7543269364).jpg | caption6 = [[Навой талбай]]н панорама үзэмж }} | image_flag = | image_seal = | image_map = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан | pushpin_relief = yes | pushpin_label_position = top | pushpin_mapsize = 290 | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | subdivision_type = [[Дэлхийн улс орны жагсаалт|Улс]] | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name = [[File:Flag of Uzbekistan.svg|25px]] [[Узбекистан]] | subdivision_name1 = [[Андижан муж]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | established_title = Анх дурдагдсан | established_date = МЭӨ V-IV | government_type = | leader_title = Хоким | leader_name = Бахромжон Хайдаров | area_magnitude = | area_total_sq_mi = | area_total_km2 = 74.3 | area_land_sq_mi = | area_land_km2 = | area_urban_sq_mi = | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | population_as_of = 2024 | population_footnotes = | population_total = 747,800 | population_urban = | population_metro = | population_density_sq_mi = | population_density_km2 = auto | timezone = [[Узбекистаны цаг|UZT]] | utc_offset = +5 | timezone_DST = байхгүй | utc_offset_DST = +5 | coordinates = {{coord|40|47|N|72|20|E|region:UZ|display=inline,title}} | elevation_footnotes = | elevation_m = 500 | elevation_ft = | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 170100<ref name="SPR">{{cite web|title=Andijan|url=http://uz.spr.ru/andizhan-i-andizhanskiy-gorodskoy-okrug/|work=SPR|access-date=2025-07-07|language=ru|archive-date=2017-08-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20170830154920/http://uz.spr.ru/andizhan-i-andizhanskiy-gorodskoy-okrug/|url-status=dead}}</ref> | area_code = +998 74<ref name="SPR"/> | registration_plate = | website = {{URL|www.andijan.uz}} | footnotes = }} [[Ташкент]], [[Наманган]] хотоос бага буюу [[Узбекистан]]ы гурав дахь том хот нь 380 мянган хүнтэй '''Андижан''' ({{lang-uz|Андижон}}, {{lang-ru|Андижан}}) юм. Андижан хот [[Ферганы хөндий]]д хөндийд улсын хилийн ойр байгаа бөгөөд, нийслэл Ташкентаас 260 км, Киргизийн [[Ош]] хотоос 40 км зайнд 76 км² талбай эзлэн байна. [[Их Могол Улс]]ыг байгуулсан [[Бабур]] 1483 онд энд мэндэлжээ. Андижан [[Хокандын ханлиг]]ийн мэдлээс 1876 оны [[Оросын Хаант Улс|Хаант Оросын]] мэдэлд шилжиж байсан бол 1992 оноос тусгаар Узбекистаны гэж дуудагдах болсон. ==Зураг== <gallery> Devonaboy Jome Mosque in Andijan.jpg|Андижан дахь мечет </gallery> ==Мөн үзэх== * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] ==Эшлэл== {{Reflist|2}} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Andijan|Андижан}} [[Ангилал:Андижан| ]] [[Ангилал:Андижан аймгийн суурин]] [[Ангилал:Узбекистаны аймгийн төв]] jkxcl0jsyvmq69l0rg25zrytd5lji9d 823861 823853 2025-07-07T23:53:50Z Enkhsaihan2005 64429 823861 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс суурин | name = Андижан | native_name = Andijon / Андижон | official_name = | settlement_type = Хот | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 280 | caption_align = center | image_style = | perrow = 1/2/2 | image1 = Devonaboy Jome Mosque in Andijan.jpg | caption1 = Девонабой Жоме сүм | image2 = Navoi Square (Formerly Bobur Square) - Where 2005 Massacre Took Place - Andijon - Uzbekistan (7544000842).jpg | caption2 = Бабурын хөшөө | image3 = Chapel in Andijan 02.JPG | caption3 = Андижаны Гэгээн Жоржийн сүм | image4 = Andijan state university.jpg | caption4 = [[Андижаны улсын их сургууль]] | image5 = Last Friday of Ramadan, Andijan.jpg | caption5 = Зубайр ибн Аввом Жаме сүм | image6 = Panorama of Navoi Square (Formerly Bobur Square) - Where 2005 Massacre Took Place - Andijon - Uzbekistan - 01 (7543269364).jpg | caption6 = [[Навой талбай]]н панорама үзэмж }} | image_flag = | image_seal = | image_map = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан | pushpin_relief = yes | pushpin_label_position = top | pushpin_mapsize = 290 | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | subdivision_type = [[Дэлхийн улс орны жагсаалт|Улс]] | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name = [[File:Flag of Uzbekistan.svg|25px]] [[Узбекистан]] | subdivision_name1 = [[Андижан муж]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | established_title = Анх дурдагдсан | established_date = МЭӨ V-IV | government_type = | leader_title = Хоким | leader_name = Бахромжон Хайдаров | area_magnitude = | area_total_sq_mi = | area_total_km2 = 74.3 | area_land_sq_mi = | area_land_km2 = | area_urban_sq_mi = | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | population_as_of = 2024 | population_footnotes = | population_total = 747,800 | population_urban = | population_metro = | population_density_sq_mi = | population_density_km2 = auto | timezone = [[Узбекистаны цаг|UZT]] | utc_offset = +5 | timezone_DST = байхгүй | utc_offset_DST = +5 | coordinates = {{coord|40|47|N|72|20|E|region:UZ|display=inline,title}} | elevation_footnotes = | elevation_m = 500 | elevation_ft = | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 170100<ref name="SPR">{{cite web|title=Andijan|url=http://uz.spr.ru/andizhan-i-andizhanskiy-gorodskoy-okrug/|work=SPR|access-date=2025-07-07|language=ru|archive-date=2017-08-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20170830154920/http://uz.spr.ru/andizhan-i-andizhanskiy-gorodskoy-okrug/|url-status=dead}}</ref> | area_code = +998 74<ref name="SPR"/> | registration_plate = | website = {{URL|www.andijan.uz}} | footnotes = }} [[Ташкент]], [[Наманган]] хотоос бага буюу [[Узбекистан]]ы гурав дахь том хот нь 380 мянган хүнтэй '''Андижан''' ({{lang-uz|Андижон}}, {{lang-ru|Андижан}}) юм. Андижан хот [[Ферганы хөндий]]д хөндийд улсын хилийн ойр байгаа бөгөөд, нийслэл Ташкентаас 260 км, Киргизийн [[Ош]] хотоос 40 км зайнд 76 км² талбай эзлэн байна. [[Их Могол Улс]]ыг байгуулсан [[Бабур]] 1483 онд энд мэндэлжээ. Андижан [[Хокандын ханлиг]]ийн мэдлээс 1876 оны [[Оросын Хаант Улс|Хаант Оросын]] мэдэлд шилжиж байсан бол 1992 оноос тусгаар Узбекистаны гэж дуудагдах болсон. ==Зураг== <gallery> Devonaboy Jome Mosque in Andijan.jpg|Андижан дахь мечет </gallery> ==Мөн үзэх== * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] ==Эшлэл== {{Reflist|2}} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Andijan|Андижан}} [[Ангилал:Андижан| ]] [[Ангилал:Андижан аймгийн суурин]] [[Ангилал:Узбекистаны мужийн төв]] 7gxn4c97khe2oujpsxuzgxp58eb6iq0 823873 823861 2025-07-07T23:58:01Z Enkhsaihan2005 64429 823873 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс суурин | name = Андижан | native_name = Andijon / Андижон | official_name = | settlement_type = Хот | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 280 | caption_align = center | image_style = | perrow = 1/2/2 | image1 = Devonaboy Jome Mosque in Andijan.jpg | caption1 = Девонабой Жоме сүм | image2 = Navoi Square (Formerly Bobur Square) - Where 2005 Massacre Took Place - Andijon - Uzbekistan (7544000842).jpg | caption2 = Бабурын хөшөө | image3 = Chapel in Andijan 02.JPG | caption3 = Андижаны Гэгээн Жоржийн сүм | image4 = Andijan state university.jpg | caption4 = [[Андижаны улсын их сургууль]] | image5 = Last Friday of Ramadan, Andijan.jpg | caption5 = Зубайр ибн Аввом Жаме сүм | image6 = Panorama of Navoi Square (Formerly Bobur Square) - Where 2005 Massacre Took Place - Andijon - Uzbekistan - 01 (7543269364).jpg | caption6 = [[Навой талбай]]н панорама үзэмж }} | image_flag = | image_seal = | image_map = | map_caption = | pushpin_map = Узбекистан | pushpin_relief = yes | pushpin_label_position = top | pushpin_mapsize = 290 | pushpin_map_caption = Узбекистан дахь байршил | subdivision_type = [[Дэлхийн улс орны жагсаалт|Улс]] | subdivision_type1 = [[Узбекистаны мужууд|Муж]] | subdivision_name = [[File:Flag of Uzbekistan.svg|25px]] [[Узбекистан]] | subdivision_name1 = [[Андижан муж]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | established_title = Анх дурдагдсан | established_date = МЭӨ V-IV | government_type = | leader_title = Хоким | leader_name = Бахромжон Хайдаров | area_magnitude = | area_total_sq_mi = | area_total_km2 = 74.3 | area_land_sq_mi = | area_land_km2 = | area_urban_sq_mi = | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | population_as_of = 2024 | population_footnotes = | population_total = 747,800 | population_urban = | population_metro = | population_density_sq_mi = | population_density_km2 = auto | timezone = [[Узбекистаны цаг|UZT]] | utc_offset = +5 | timezone_DST = байхгүй | utc_offset_DST = +5 | coordinates = {{coord|40|47|N|72|20|E|region:UZ|display=inline,title}} | elevation_footnotes = | elevation_m = 500 | elevation_ft = | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 170100<ref name="SPR">{{cite web|title=Andijan|url=http://uz.spr.ru/andizhan-i-andizhanskiy-gorodskoy-okrug/|work=SPR|access-date=2025-07-07|language=ru|archive-date=2017-08-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20170830154920/http://uz.spr.ru/andizhan-i-andizhanskiy-gorodskoy-okrug/|url-status=dead}}</ref> | area_code = +998 74<ref name="SPR"/> | registration_plate = | website = {{URL|www.andijan.uz}} | footnotes = }} [[Ташкент]], [[Наманган]] хотоос бага буюу [[Узбекистан]]ы гурав дахь том хот нь 380 мянган хүнтэй '''Андижан''' ({{lang-uz|Андижон}}, {{lang-ru|Андижан}}) юм. Андижан хот [[Ферганы хөндий]]д хөндийд улсын хилийн ойр байгаа бөгөөд, нийслэл Ташкентаас 260 км, Киргизийн [[Ош]] хотоос 40 км зайнд 76 км² талбай эзлэн байна. [[Их Могол Улс]]ыг байгуулсан [[Бабур]] 1483 онд энд мэндэлжээ. Андижан [[Хокандын ханлиг]]ийн мэдлээс 1876 оны [[Оросын Хаант Улс|Хаант Оросын]] мэдэлд шилжиж байсан бол 1992 оноос тусгаар Узбекистаны гэж дуудагдах болсон. ==Зураг== <gallery> Devonaboy Jome Mosque in Andijan.jpg|Андижан дахь мечет </gallery> ==Мөн үзэх== * [[Узбекистаны хотын жагсаалт]] ==Эшлэл== {{Reflist|2}} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Andijan|Андижан}} [[Ангилал:Андижан| ]] [[Ангилал:Андижан аймгийн суурин]] [[Ангилал:Узбекистаны суурин]] 0ib1jnieo6r1gnjdq8f1hs326eji5d1 0 47342 823846 823803 2025-07-07T14:58:21Z 2405:5700:301:22A1:F178:C218:42D6:2742 823846 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Пунцагийн Бадарч | зураг = | хэмжээ = | зургийн тайлбар = | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = {{birth date|1939|8|7|df=y}} | төрсөн газар = [[Төв]] аймгийн [[Баянжаргалан сум]] | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = 3охиолч | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = Дээд | төрөл = яруу найраг | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = [[Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар]], [[Монгол Улс]]ын [[Төрийн шагнал]]т, [[Ардын Уран Зохиолч]], [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]] | гарын үсэг = | вэбсайт = }} '''Пунцагийн Бадарч''' - ([[Төв аймаг|Төв аймгийн]] [[Баянжаргалан сум (Төв)|Баянжаргалан суманд]] 1939 оны 8-р сарын 7-нд төрсөн)- Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, Монгол Улсын [[Ардын Уран Зохиолч]], [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]], яруу найрагч. == Намтар == Төв аймгийн Баянжаргалан суманд 1939 онд төрж, Нялга сумын бага сургууль, Эрдэнэ сумын долоон жилийн дунд сургууль, Холбооны техникум, 1994-1998 онд Утга Зохиолын Дээд Сургуулийг Утга зохиолын ажилтан--сэтгүүлч мэргэжлээр бакалаврын зэрэгтэй төгссөн.Мөн тэрбээр сонгино бүлгэмийн гишүүн байсан Ажил хөдөлмөрийн гараагаа 1963 оноос эхэлж Геологи шинжилгээний газар, Реклам чимэглэлийн үйлдвэр, Утга зохиол--урлаг сонин, Монголын зохиолчдын эвлэл, Эрдэнэсант сумын клуб ажилласан байна. 1960 оноос уран бүтээлээ эхэлж 1967 онд "Морьд", "[[Есөн эрдэнийн орон]]", "Алтан тоос", "Зургаан мөнгөн мичид", "Ширхэг цагаан сувд", "Хэрлэн" зэрэг яруу найргийн ном хэвлүүлжээ. 1970 онд [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] Овоотын хилийн отрядад цэргийн алба хааж тэндээ зураач, сурвалжлагч, клубийн эрхлэгч мэргэжлийн зохиолч зэрэг ажлыг 1978 он хүртэл хийж ирсэн бөгөөд 1978 оноос Цэргийн ансамбльд утга зохиолын эрхлэгч, улмаар МЗЭ-ийн орлогч даргаар ажиллаж байгаад чөлөөт уран бүтээлч болжээ. 1981 онд "Эх орны хилээс эх орондоо хэлэх үг", "Байтагийн чулуу", "Хилийн тэнгэр цэлмэг байгаасай", "Цэрэг эх орны дуулал" дууны шүлгээрээ Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагнал, 1988 онд "'''Есөн эрдэнийн орон'''" найраглалаараа Д.Нацагдоржийн шагнал ,1999 онд СГЗ, 2005 онд Ардын Уран Зохиолч цол хүртжээ. 2019 онд “Есөн эрдэнийн орон ” найраглалаараа ”Төрийн соёрхол” хүртэж, Төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одон, медалиудаар шагнагдсан байна. == Уран бүтээл == * "[https://www.youtube.com/watch?v=VML-TdepzPI Есөн эрдэнийн эх орон]" (1972) - [[Дашдаваагийн Баттөмөр|Д.Баттөмөр]] аялгуу хийж дуу болгожээ, * "[[Зургаан мөнгөн мичид]]" (1977) * "[[Алтан тоос]]" (1980) * "[[Ширхэг цагаан сувд]]" (1980) * "[[Намрын хонгор салх]]и" (1985) * "[[Би энэ байна" шилдэг шүлгүүд]] (1995) * "[[Бөрттэй цагаан сарны дор]]" (1999) * "[[Бурхан багшийг сургааль|Бурхан багшийг сургаал]]" (2002) * "[[Тэнгэрийн хас од]]" (2003) == Гавьяа Шагнал == * МЗЭ-ийн шагнал (1981) - "Эх орны хилээс эх орондоо хэлэх үг" "Байтагийн чулуу" "Хилийн тэнгэр цэлмэг байгаасай" "Цэрэг эх орны дуулал" дууны шүлгээрээ, * [[Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал]] (1988) - "Есөн эрдэнийн орон" найраглалаараа авсан * Монгол Улсын [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]] (1999), * Монгол Улсын [[Ардын Уран Зохиолч]] цол (2005), * Монгол Улсын [[Төрийн шагнал]] цол (2019), {{DEFAULTSORT:Бадарч, Пунцагийн}} [[Ангилал:Монголын зохиолч]] [[Ангилал:Монголын яруу найрагч]] [[Ангилал:Монгол Улсын Төрийн шагналтан]] [[Ангилал:Монгол улсын ардын уран зохиолч]] [[Ангилал:Монгол улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн]] [[Ангилал:Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагналтан]] [[Ангилал:Баянжаргалангийн (Төв) хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1939 онд төрсөн]] tvownwp7rpp1q44osl17qhk2nr38t3e 823856 823846 2025-07-07T22:31:01Z 45.139.90.88 /* Гавьяа Шагнал */ Added links 823856 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Пунцагийн Бадарч | зураг = | хэмжээ = | зургийн тайлбар = | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = {{birth date|1939|8|7|df=y}} | төрсөн газар = [[Төв]] аймгийн [[Баянжаргалан сум]] | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = 3охиолч | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = Дээд | төрөл = яруу найраг | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = [[Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар]], [[Монгол Улс]]ын [[Төрийн шагнал]]т, [[Ардын Уран Зохиолч]], [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]] | гарын үсэг = | вэбсайт = }} '''Пунцагийн Бадарч''' - ([[Төв аймаг|Төв аймгийн]] [[Баянжаргалан сум (Төв)|Баянжаргалан суманд]] 1939 оны 8-р сарын 7-нд төрсөн)- Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, Монгол Улсын [[Ардын Уран Зохиолч]], [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]], яруу найрагч. == Намтар == Төв аймгийн Баянжаргалан суманд 1939 онд төрж, Нялга сумын бага сургууль, Эрдэнэ сумын долоон жилийн дунд сургууль, Холбооны техникум, 1994-1998 онд Утга Зохиолын Дээд Сургуулийг Утга зохиолын ажилтан--сэтгүүлч мэргэжлээр бакалаврын зэрэгтэй төгссөн.Мөн тэрбээр сонгино бүлгэмийн гишүүн байсан Ажил хөдөлмөрийн гараагаа 1963 оноос эхэлж Геологи шинжилгээний газар, Реклам чимэглэлийн үйлдвэр, Утга зохиол--урлаг сонин, Монголын зохиолчдын эвлэл, Эрдэнэсант сумын клуб ажилласан байна. 1960 оноос уран бүтээлээ эхэлж 1967 онд "Морьд", "[[Есөн эрдэнийн орон]]", "Алтан тоос", "Зургаан мөнгөн мичид", "Ширхэг цагаан сувд", "Хэрлэн" зэрэг яруу найргийн ном хэвлүүлжээ. 1970 онд [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] Овоотын хилийн отрядад цэргийн алба хааж тэндээ зураач, сурвалжлагч, клубийн эрхлэгч мэргэжлийн зохиолч зэрэг ажлыг 1978 он хүртэл хийж ирсэн бөгөөд 1978 оноос Цэргийн ансамбльд утга зохиолын эрхлэгч, улмаар МЗЭ-ийн орлогч даргаар ажиллаж байгаад чөлөөт уран бүтээлч болжээ. 1981 онд "Эх орны хилээс эх орондоо хэлэх үг", "Байтагийн чулуу", "Хилийн тэнгэр цэлмэг байгаасай", "Цэрэг эх орны дуулал" дууны шүлгээрээ Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагнал, 1988 онд "'''Есөн эрдэнийн орон'''" найраглалаараа Д.Нацагдоржийн шагнал ,1999 онд СГЗ, 2005 онд Ардын Уран Зохиолч цол хүртжээ. 2019 онд “Есөн эрдэнийн орон ” найраглалаараа ”Төрийн соёрхол” хүртэж, Төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одон, медалиудаар шагнагдсан байна. == Уран бүтээл == * "[https://www.youtube.com/watch?v=VML-TdepzPI Есөн эрдэнийн эх орон]" (1972) - [[Дашдаваагийн Баттөмөр|Д.Баттөмөр]] аялгуу хийж дуу болгожээ, * "[[Зургаан мөнгөн мичид]]" (1977) * "[[Алтан тоос]]" (1980) * "[[Ширхэг цагаан сувд]]" (1980) * "[[Намрын хонгор салх]]и" (1985) * "[[Би энэ байна" шилдэг шүлгүүд]] (1995) * "[[Бөрттэй цагаан сарны дор]]" (1999) * "[[Бурхан багшийг сургааль|Бурхан багшийг сургаал]]" (2002) * "[[Тэнгэрийн хас од]]" (2003) == Гавьяа Шагнал == * МЗЭ-ийн шагнал (1981) - "Эх орны хилээс эх орондоо хэлэх үг" "Байтагийн чулуу" "Хилийн тэнгэр цэлмэг байгаасай" "Цэрэг эх орны дуулал" дууны шүлгээрээ, * [[Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал]] (1988) - "Есөн эрдэнийн орон" найраглалаараа авсан * Монгол Улсын [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]] (1999), * Монгол Улсын [[Ардын Уран Зохиолч]] цол (2005), * Монгол Улсын [[Төрийн шагнал]] цол (2019), * Монгол Улсын [[Хөдөлмөрийн баатар]] цол (2025), {{DEFAULTSORT:Бадарч, Пунцагийн}} [[Ангилал:Монголын зохиолч]] [[Ангилал:Монголын яруу найрагч]] [[Ангилал:Монгол Улсын Төрийн шагналтан]] [[Ангилал:Монгол улсын ардын уран зохиолч]] [[Ангилал:Монгол улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн]] [[Ангилал:Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагналтан]] [[Ангилал:Баянжаргалангийн (Төв) хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1939 онд төрсөн]] 8xcsw6iyhk26g1jd1whnskzs2m8r3iu 823897 823856 2025-07-08T08:02:22Z Zorigt 49 823897 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Пунцагийн Бадарч | зураг = | хэмжээ = | зургийн тайлбар = | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = {{birth date|1939|8|7|df=y}} | төрсөн газар = [[Төв]] аймгийн [[Баянжаргалан сум]] | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = 3охиолч | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = Дээд | төрөл = яруу найраг | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = [[Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар]], [[Монгол Улс]]ын [[Төрийн шагнал]]т, [[Ардын Уран Зохиолч]], [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]] | гарын үсэг = | вэбсайт = }} '''Пунцагийн Бадарч''' - ([[Төв аймаг|Төв аймгийн]] [[Баянжаргалан сум (Төв)|Баянжаргалан суманд]] 1939 оны 8-р сарын 7-нд төрсөн)- Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, Монгол Улсын [[Ардын Уран Зохиолч]], [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]], яруу найрагч. == Намтар == Төв аймгийн Баянжаргалан суманд 1939 онд төрж, Нялга сумын бага сургууль, Эрдэнэ сумын долоон жилийн дунд сургууль, Холбооны техникум, 1994-1998 онд Утга Зохиолын Дээд Сургуулийг Утга зохиолын ажилтан--сэтгүүлч мэргэжлээр бакалаврын зэрэгтэй төгссөн.Мөн тэрбээр сонгино бүлгэмийн гишүүн байсан Ажил хөдөлмөрийн гараагаа 1963 оноос эхэлж Геологи шинжилгээний газар, Реклам чимэглэлийн үйлдвэр, Утга зохиол--урлаг сонин, Монголын зохиолчдын эвлэл, Эрдэнэсант сумын клуб ажилласан байна. 1960 оноос уран бүтээлээ эхэлж 1967 онд "Морьд", "[[Есөн эрдэнийн орон]]", "Алтан тоос", "Зургаан мөнгөн мичид", "Ширхэг цагаан сувд", "Хэрлэн" зэрэг яруу найргийн ном хэвлүүлжээ. 1970 онд [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] Овоотын хилийн отрядад цэргийн алба хааж тэндээ зураач, сурвалжлагч, клубийн эрхлэгч мэргэжлийн зохиолч зэрэг ажлыг 1978 он хүртэл хийж ирсэн бөгөөд 1978 оноос Цэргийн ансамбльд утга зохиолын эрхлэгч, улмаар МЗЭ-ийн орлогч даргаар ажиллаж байгаад чөлөөт уран бүтээлч болжээ. 1981 онд "Эх орны хилээс эх орондоо хэлэх үг", "Байтагийн чулуу", "Хилийн тэнгэр цэлмэг байгаасай", "Цэрэг эх орны дуулал" дууны шүлгээрээ Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагнал, 1988 онд "'''Есөн эрдэнийн орон'''" найраглалаараа Д.Нацагдоржийн шагнал, 1999 онд СГЗ, 2005 онд Ардын Уран Зохиолч цол хүртжээ. 2019 онд “Есөн эрдэнийн орон ” найраглалаараа ”Төрийн соёрхол” хүртэж, Төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одон, медалиудаар шагнагдсан байна. == Уран бүтээл == * "[https://www.youtube.com/watch?v=VML-TdepzPI Есөн эрдэнийн эх орон]" (1972) - [[Дашдаваагийн Баттөмөр|Д.Баттөмөр]] аялгуу хийж дуу болгожээ, * "[[Зургаан мөнгөн мичид]]" (1977) * "[[Алтан тоос]]" (1980) * "[[Ширхэг цагаан сувд]]" (1980) * "[[Намрын хонгор салхи]]" (1985) * "[[Би энэ байна" шилдэг шүлгүүд]] (1995) * "[[Бөрттэй цагаан сарны дор]]" (1999) * "[[Бурхан багшийн сургааль|Бурхан багшийн сургаал]]" (2002) * "[[Тэнгэрийн хас од]]" (2003) == Гавьяа Шагнал == * МЗЭ-ийн шагнал (1981) - "Эх орны хилээс эх орондоо хэлэх үг" "Байтагийн чулуу" "Хилийн тэнгэр цэлмэг байгаасай" "Цэрэг эх орны дуулал" дууны шүлгээрээ, * [[Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал]] (1988) - "Есөн эрдэнийн орон" найраглалаараа авсан * Монгол Улсын [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]] (1999), * Монгол Улсын [[Ардын Уран Зохиолч]] цол (2005), * Монгол Улсын [[Төрийн шагнал]] цол (2019), * Монгол Улсын [[Хөдөлмөрийн баатар]] цол (2025), {{DEFAULTSORT:Бадарч, Пунцагийн}} [[Ангилал:Монголын зохиолч]] [[Ангилал:Монголын яруу найрагч]] [[Ангилал:Монгол Улсын Төрийн шагналтан]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:Монгол улсын ардын уран зохиолч]] [[Ангилал:Монгол улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн]] [[Ангилал:Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагналтан]] [[Ангилал:Баянжаргалангийн (Төв) хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1939 онд төрсөн]] nnfm5n8gt20s6tkwro63vrz7dk82pxq 0 51802 823877 674255 2025-07-08T03:25:00Z 103.212.162.125 823877 wikitext text/x-wiki [[File:Paleopathology; Human femurs from Roman period, Tell Fara Wellcome L0008764.jpg|thumbnail|]] '''Яс''' бол хүн, амьтны бис төрхийг гаргадаг махны дотуур байх тулгуур хатуу эд. Хүний биеийг 206 хэсэг яс тулгуурлаж байдаг. Ясны их бага, хэлбэр дүрс ба үйлдэл хэрэгцээ нь тус тус адилгүй. Гавлын яс хавтгай тэгшхэн, хатуу бэх, [[толгой|толгойг]] хамгаалах үйлдэлтэй. Атгаал чөмөг (бугалга) ба дунд чөмөг бүдүүн урт байдагаараа хүнд юумыг өргөх буюу даахад тохирсан байдаг. Хамгийн бага гурван хэсэг яс [[чих|чихэнд]] байдаг. Дуу сонсоход хэрэгцээтэй. [[хамар|Хамрын]] багана дотор харимхай чанартай мөөрс байдаг бөгөөд тэр нь хамрыг зааглан хоёр нүхтэй болгожээ. == Цахим холбоос == {{Commonscat|Bones|Яс}} {{Вики эшлэл}} {{Wiktionary}} {{Stub}} [[Ангилал:Яс| ]] 8nunwf8q828j7pvj06qeo0wt1943nzj 0 59801 823884 823688 2025-07-08T05:24:07Z Zorigt 49 823884 wikitext text/x-wiki {{about|Ойрх Дорнодод суух Байжу ноёны|Юань төрийн зүтгэлтэн Жалайрын Байжу ноёны талаар|Байжу ноён (Жалайр)}} {{Инфобокс албан тушаалтан | name = Байжу ноён | death_date = {{circa|1258}} | birth_date = | predecessor = [[Чормаган хорчи]] | successor = [[Элжигидэй ноён]] | image = Baiju, from AscelinOfCremone (cropped).jpg | caption = 1462 онд Франц ''Хаадын товчоонд'' Давид Оберийн дүрсэлснээр | native_name = ᠪᠠᠶᠢᠵᠤ ᠨᠣᠶᠠᠨ | appointer1 = [[Мөнх хаан]] | width = 120px | office = [[Ойрх Дорнод|Ойрх Дорнодод]] суух [[Их Монгол Улс|Их Монгол Улсын]] захирагч | native_name_lang = mn }} '''Байжу ноён''' ({{Langx|mn|ᠪᠠᠶᠢᠵᠤ ᠨᠣᠶᠠᠨ}}; [[Цагадайн хэл]]: بایجو نویان; {{Lang-zh|c=拜住|s=|t=|p=Bàizhù}}; [[Франк]] сурвалжид: Bayothnoy) бол [[Иран|Перс]], [[Армени]], [[Бага Ази]], [[Гүрж|Гүржид]] суух монгол жанжин байв. [[Чормаган хорчи]] нас барсны хойно [[Өгэдэй хаан|Өгэдэй хааны]] зарлигаар Чормаган ноёны орыг залгаж Ойрх дорнодод суух төрийн сайдаар томилогджээ. Түүнийг өнгөрсний хойно захирч байсан нутаг нь [[Хүлэгү хан|Хүлэгү ханы]] удамд шилжжээ. == Уг гарал == Байжу [[Бэсүд]] овгоос гаралтай, [[Зэв]] жанжны төрөл юм. Эцэг нь [[Чингис хаан|Чингис хаанд]] зүтгэж байсан [[Мянган|мянганы]] ноён байсан ба эцэг нь өнгөрөхөд албан тушаалыг нь өвлөн авчээ.<ref>{{cite book |last=May |first=Timothy |title=The Mongol Empire: A Historical Encyclopedia |volume=1 |year=2016 |publisher=ABC-CLIO |isbn=9781610693400 |page=68 |language=Англи}}</ref> ==Эх сурвалж== {{reflist}} [[Ангилал:Иx Монгол Улсын жанжин]] [[Ангилал:1260-д онд өнгөрсөн]] [[Ангилал:Бэсүд]] 1rwujaj2susa9ywtj1fs5rnnfnn0oml 0 60599 823887 823757 2025-07-08T06:18:04Z Zorigt 49 823887 wikitext text/x-wiki [[File:Quran with Mongolian Translation (cover).jpg|thumb|Куран]] '''Куран''' ([[Араб хэл|араб]]. الْقُرآن‎ [qurˈʔaːn] — ''аль-К̣ур’а̄н'') - [[Ислам|Исламын шашны]] сургаал номлол, зөнч [[Мухаммед]]ийн зөгнөлийг бичсэн [[араб хэл]] дээрх шашны хөлгөн судар юм.<ref>{{cite news|last=Ө|first=Нурболат|date=2021-04-18|title=Куран судрыг монгол хэлэнд хоёр дахь удаагаа орчуулан хэвлүүллээ|url=https://montsame.mn/mn/read/260872|work=МОНЦАМЭ|access-date=2025-02-01}}</ref> «Унших», «сургааль» гэсэн утгатай «Куран» хэмээх [[Араб хэл|араб]] үгнээс гаралтай. Исламын шашны уламжлалын дагуу Куран судрыг сахиусан тэнгэр Жибрил (Ариун тэнгэр Жабриел) -аар дамжуулан 23 жил (610 оноос 632 он) үргэлжилсэн бөгөөд Мухаммед дөчин настайдаа анхны илчлэлтээ Гэгээн мэдлийн шөнө ([[Рамадан сар]]) хүлээн авчээ. Куран судрыг хамтрагч дагагчид нь гэгээн Мухаммедын хэлсэн үгнээс бичжээ. Исламын шашинтай орнуудад Куран нь Сунна-тай (Кураны дараа ордог ариун сургааль. Мохаммадын хэлсэн үг, үйл хэргийг тухай) хамт дагаж мөрддөг иргэний болон эрүүгийн хууль тогтоомжийн үндэс суурь болдог байна. ==Бүлэг== # [[Фатиха]] # Бaкapa # Али Имран # Ниса # Майда # МАЛ # ХАШЛАГАНЫ ХЯР # ДАЙНЫ ОЛЗ # ГЭМШИЛ # ЙУНУС # ХУД # ЙУСУФ # АЯНГА # ИБРАХИМ # АЛЬ-ХИЖР # ЗӨГИЙ # Исра # АГУЙ # МАРЙАМ # ТА-ХА # ЗӨНЧ МЭРГЭД # ХАЖИ # СҮСЭГТЭН НАР # ГЭРЭЛ # ЯЛГАХУЙ # ЯРУУ НАЙРАГЧИД # ШОРГООЛЖ # ХҮҮРНЭЛ # ААЛЗ # РОМЧУУД # ЛУКМАН # СӨГДӨН МӨРГӨХҮЙ # ХОЛБООТНУУД # САБА # БҮТЭЭГЧ # [[Ясин]] # ЭРЭМБЭЭР ЖАГСАГСАД # САД # БУЙ БҮЛЭГ # СҮСЭГТЭН # ТАЙЛАЛ БҮХИЙ # ЗӨВЛӨЛДӨӨН # (АЛТАН) ЧИМЭГЛЭЛ # УТАА # ӨВДӨГ СӨГДӨГСӨД # ЭЛСЭН МАНХАН # МУХАММАД # ЯЛАЛТ # ТАСАЛГААНУУД # КАФ # САРНИУЛАГЧ # УУЛ # ОД # САР # МАШИД НИГҮҮЛСЭГЧ # ЗАЙЛУУЛАХЫН АРГАГҮЙ ҮЙЛ # ТӨМӨР # МЭТГЭЛЦЭГЧ ХҮҮХЭН # ЦУГЛАРАЛТ # СОРИГДОГЧ ХҮҮХЭН # ДАЙЧИН ЭГНЭЭ # ХУРАЛ # ХОЁР НҮҮРТНҮҮД # ХОЁР ТАЛЫН ГАРЗ, ОЛЗ # ГЭР БҮЛ САЛАЛТ # ХОРИГ # НОЁРХОЛ # ҮЗЭГ # ЗАЙЛАХЫН АРГАГҮЙ ЗҮЙЛ # ӨГСӨХ ГИШГҮҮР # НУХ # ЖИННҮҮД # БИЕЭ ОРООГЧ # ДЭЭЛЭЭ НӨМРӨГЧ # СЭХЭЭРЭХҮЙ # ХҮМҮҮН # ЭЛЧ БОЛОГСОД # АУГАА МЭДЭЭ # ТАСТАН АВАГЧИД # ХӨМСӨГ ЗАНГИДВАЙ # ХУЙЛАХУЙ # ЭВДЛЭХҮЙ # МЭХЛЭГСЭД # ХАГАРАХУЙ # ОДДЫН ЗАМ # ШӨНӨӨР АЯЛАГЧ # ЭРХЭМ ДЭЭДЭСТЭН # БҮРХЭГЧ # ҮҮРИЙН ТУЯА # ХОТ # НАР # ШӨНӨ # ӨГЛӨӨ # НЭЭХҮЙ # [[Тин]] # БӨӨМ # [[Кадр]] # ЯРУУ ТОД БИЛЭГДЭЛ # ГАЗАР ХӨДЛӨЛТ # ДАВХИГЧИД # ОРООЛГОХУЙ # ЗООРИЛОХ ДУР # ҮДЭШ # ГҮЖИРДЭГЧ # [[Фил]] # КУРАЙШ # [[Магун]] # ӨВЧ БАЯЛАГ # [[Кафирун]] # ТУСЛАМЖ # ДАЛ МОДНЫ ШӨРМӨС # [[Ыхлас]] # Фалак # [[Нас (Куран)|Нас]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Куран| ]] {{Islam-stub}} 87j2r6by6v3oepg1n9pf33ft7zlige8 0 63113 823854 823598 2025-07-07T22:28:49Z 45.139.90.88 /* Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатрууд: */ 823854 wikitext text/x-wiki БНМАУ-ын АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн 1956 оны 12-р сарын 31-ний өдрийн зарлигаар гарамгай амжилт гаргасан хүмүүст “БНМАУ-ын хөдөлмөрийн баатар” цол олгох болсон. Зарлигт Хөдөлмөрийн баатар цол шагнуулсан хүмүүст Сүхбаатарын одон дагалдуулан, “Алтан соёмбо” медаль олгож байхаар заажээ. '''БНМАУ-ын Хөдөлмөрийн баатруудын нэрсийн жагсаалт:''' * [[1957 он|1957]] — [[Дамдины Даваажав]] — Налайхын уурхайн бэхлэгч малтагч /анхны Хөдөлмөрийн баатар/ * [[1958 он|1958]] — [[Намжилын Бямбацогт]] — Ерөөгийн САА-н тракторч, комбайнч * [[1958 он|1958]] — [[Цэвээний Лувсансамбуу]] — жолооч * [[1959 он|1959]] — [[Дамбын Шарав]] — арьс ширний үйлдвэрийн ажилчин * [[1959 он|1959]] — [[Зундуйн Очир]] — Булган аймгийн Хишиг-Өндөр сумын хоньчин * [[1959 он|1959]] — [[Агваандоржийн Авирмэд]] — Батсүмбэрийн САА-н саальчин * [[1959 он|1959]] — [[Цэрэндашийн Цэрэн-Очир]] — Жараглантын САА-н комбайнч *1959 - Д.Шарав -Аж үйлдвэрийн комбинатын ажилчин * [[1959 он|1959]] — [[Цэрэнгийн Чойдорж]] — нэгдлийн дарга * [[1959 он|1959]] — [[Сономцэвээний Цогтгэрэл]] — хоньчин * [[1959 он|1959]] — [[Төмөрханы Нуга]] — хоньчин * [[1960 он|1960]] — [[Эрхэмбаярын Туваан]] — механикч * [[1960 он|1960]] — [[Гажидын Лувсанчимэд]] — комбайнч * [[1960 он|1960]] — [[Пунцагийн Осор]] — хоньчин * [[1960 он|1960]] — [[Ламаагийн Ойдов]] — УБТЗ-ын депогийн машинч * [[1960 он|1960]] — [[Гүнсэнгийн Мандах]] — УБТЗ-ын депогийн инженер * [[1961 он|1961]] — [[Сономын Цагааншүхэрт]] — тракторч-комбайнч * [[1961 он|1961]] — [[Даваагийн Баасандамба]] — тракторч-комбайнч * [[1961 он|1961]] — [[Дуламын Долгор]] — ногоочин * [[1961 он|1961]] — [[Цэвээний Сандагдалай]] — тракторч-комбайнч * [[1961 он|1961]] — [[Сономын Бадамсүрэн]] — ногоочин * [[1961 он|1961]] — [[Рагчаагийн Авирмэд]] — тракторч-комбайнч * [[1961 он|1961]] — [[Доржийн Баттөр]] — тракторч-комбайнч * [[1961 он|1961]] — [[Алтанбаганын Хөх-Уул]] — хоньчин * [[1961 он|1961]] — [[Дугаржавын Цэрэнпунцаг]] — [[тэмээчин]] * [[1961 он|1961]] — [[Жамбын Чулуунбаатар]] — тракторч * [[1961 он|1961]] — [[Бадамсамбуугийн Цогоо]] — барилгачин * [[1961 он|1961]] — [[Цэвээний Даваасамбуу]] — гагнуурчин * [[1961 он|1961]] — [[Тостын Бумбаа]] — тэмээчин * [[1961 он|1961]] — [[Ядамдашийн Намгаа]] — хоньчин * [[1961 он|1961]] — [[Хас-Очирын Хандхүү]] — мастер * [[1961 он|1961]] — [[Ойдовын Цэвэлдорж]] — адуучин * [[1961 он|1961]] — [[Даваасүрэнгийн Жижээ]] — [[тэмээчин]] * [[1961 он|1961]] — [[Юмжаагийн Цэдэнбал]] — АИХ-ын тэргүүлэгчдийн дарга * [[1961 он|1961]] — [[Ламжавын Санжжав]] — хоньчин * [[1961 он|1961]] — [[Галдандаваагийн Шагдарсүрэн]] — адуучин * [[1961 он|1961]] — [[Шагдарын Нанзад]] — хоньчин * [[1961 он|1961]] — [[Банзрагчин Эс]] — тэмээчин * [[1961 он|1961]] — [[Насангийн Хүрээт]] — [[тэмээчин]] * [[1961 он|1961]] — [[Намсрайн Нацагдорж]] — депогийн машинч * [[1961 он|1961]] — [[Раднаагийн Батаа]] — ажилчин * [[1961 он|1961]] — [[Занабазарын Хийрэв]] — жолооч * [[1961 он|1961]] — [[Осорын Гүндсамбуу]] — инженер, механикч * [[1961 он|1961]] — [[Линхуагийн Сундуй]] — өрөмдөгч * [[1961 он|1961]] — [[Хоохойчийн Төвшин]] — уурхайн бэхэлгээчин * [[1961 он|1961]] — [[Жигмидийн Отгонцагаан]] — уурхайн бэхэлгээчин * [[1962 он|1962]] — [[Раашийн Лувсан]] — хоньчин * [[1962 он|1962]] — [[Цагаандайн Буниа]] — гахайчин * [[1962 он|1962]] — [[Натарын Батдорж]] — тракторч * [[1962 он|1962]] — [[Чойнжуурын Лувсан]] — хоньчин * [[1962 он|1962]] — [[Санжийн Бат-Очир]] — хоньчин * [[1962 он|1962]] — [[Сүүлийн Гомбо]] — агротехникч * [[1962 он|1962]] — [[Бүрэнхүүгийн Жанчив]] — агрономич * [[1962 он|1962]] — [[Цэдэвийн Шатар]] — засварын механикч * [[1962 он|1962]] — [[Жигмидийн Батлай]] — бэхэлгээчин * [[1962 он|1962]] — [[Дэмээбайн Чанкий]] — бэхэлгээчин * [[1962 он|1962]] — [[Нугаманы Замиль]] — уурхайн мастер * [[1963 он|1963]] — [[Аюушийн Пүрэвгэл]] — бульдозерчин * [[1963 он|1963]] — [[Цэлхаажавын Самбуу]] — жолооч * [[1963 он|1963]] — [[Цэнгэлийн Цэрэндорж]] — тууварчин * [[1963 он|1963]] — [[Занын Ширнэн]] — тууварчин * [[1963 он|1963]] — [[Бархасын Лхагва]] — тууварчин * [[1963 он|1963]] — [[Чимэд-Очирын Шаравдорж]] — тракторч-комбайнч * [[1963 он|1963]] — [[Намжилын Гоожав]] — хоньчин * [[1963 он|1963]] — [[Мижээхүүгийн Ганболд]] — хоньчин * [[1963 он|1963]] — [[Ланцаагийн Дамдинсүрэн]] — хоньчин * [[1963 он|1963]] — [[Найдангийн Дэмбэрэлдорж]] — өрөмдөгч * [[1963 он|1963]] — [[Уртнасангийн Доржпалам]] — нэгдлийн дарга * [[1963 он|1963]] — [[Гэндэгийн Дашдорж]] — тракторчин * [[1963 он|1963]] — [[Жанчивын Баасан]] — тракторч, комбайнч * [[1963 он|1963]] — [[Өлзийн Даанжуур]] — механикч * [[1964 он|1964]] — [[Данцангийн Даш]] — индүү машин баригч * [[1964 он|1964]] — [[Түдэвийн Гэлэгжамц]] — жолооч * [[1965 он|1965]] — [[Валентина Терешкова]] — сансрын нисэгч * [[1965 он|1965]] — [[Жамсрангийн Самбуу]] — АИХ-ын тэргүүлэгчдийн дарга * [[1965 он|1965]] — [[Дунжмаагийн Цэнд]] — [[тэмээчин]] * [[1965 он|1965]] — [[Намхайн Ичинхорлоо]] — адуучин * [[1965 он|1965]] — [[Рэнцэнгийн Ёндон]] — жолооч * [[1965 он|1965]] — [[Жуанганы Сэрэкбай]] — хоньчин * [[1966 он|1966]] — [[Гомбын Лодойхүү]] — нэгдлийн дарга * [[1966 он|1966]] — [[Дугарын Дарамжав]] — САА-н дарга * [[1967 он|1967]] — [[Хүүхний Гомбосүрэн]] — [[тэмээчин]] * [[1967 он|1967]] — [[Ангирын Арьхад]] — хоньчин * [[1967 он|1967]] — [[Гиваагийн Содномдагва]] — хэвлэгч * [[1967 он|1967]] — [[Дарийн Арьяа]] — САА-н дарга * [[1968 он|1968]] — [[Бадийн Цэрэндорж]] — МАХН-ын үүрийн дарга * [[1968 он|1968]] — [[Жигмидийн Жагварал]] — тууварчин * [[1968 он|1968]] — [[Дүгэрийн Санж]] — тууварчин * [[1968 он|1968]] — [[Чүлтэмийн Нацагдорж]] — хоньчин * [[1969 он|1969]] — [[Дэндэвийн Пүрэвжав]] — жолооч * [[1969 он|1969]] — [[Дашбалжирын Намсрай]] — бригадын дарга * [[1969 он|1969]] — [[Лантуугийн Сэрчиндорж]] — мастер * [[1969 он|1969]] — [[Цэрэнхандын Шархүү]] — токарьчин * [[1969 он|1969]] — [[Рэнцэнгийн Минжүүр]] — нэгдлийн дарга * [[1969 он|1969]] — [[Жанчивын Маань]] — [[тэмээчин]] * [[1970 он|1970]] — [[Найдангийн Санжаа]] — тракторч-комбайнч * [[1970 он|1970]] — [[Сонын Доржнамжил]] — машинч * [[1971 он|1971]] — [[Сэнгийн Жамъян]] — хоньчин * [[1971 он|1971]] — [[Дундголын Аюурзана]] — хоньчин * [[1971 он|1971]] — [[Навааны Дугаржав]] — хоньчин * [[1971 он|1971]] — [[Шаравын Дагвадорж]] — хоньчин * [[1971 он|1971]] — [[Дамдингийн Жанар]] — хоньчин * [[1971 он|1971]] — [[Тоймын Жамц]] — ямаачин * [[1971 он|1971]] — [[Лутмөнхийн Алтангэрэл]] — үхэрчин * [[1971 он|1971]] — [[Өлзийн Санхувраг]] — хоньчин * [[1971 он|1971]] — [[Түдэвийн Тангад]] — жолооч * [[1971 он|1971]] — [[Хавдалдагийн Салтан]] — жолооч * [[1971 он|1971]] — [[Адьяагийн Цэдэн-Иш]] — нэгдлийн дарга * [[1971 он|1971]] — [[Борондонгийн Лувсан]] — нэгдлийн дарга * [[1971 он|1971]] — [[Лувсанпунцагийн Самбуу-Ёндон]] — жолооч * [[1971 он|1971]] — [[Ванчинжавын Данхар]] — жолооч * [[1971 он|1971]] — [[Балдангийн Дашзэвгэ]] — тракторч * [[1971 он|1971]] — [[Рахметын Чоний]] — бэхэлгээчин * [[1971 он|1971]] — [[Дэндэвийн Цэндсүрэн]] — цахилгаанчин * [[1971 он|1971]] — [[Дамдингийн Сосор]] — холбооны кабельчин * [[1971 он|1971]] — [[Баяртын Дамдин]] — жолооч * [[1971 он|1971]] — [[Долгорын Пүрэвдаш]] — зохион бүтээгч * [[1971 он|1971]] — [[Тунгалагийн Цэвэлсодном]] — ажилчин * [[1971 он|1971]] — [[Цэрэндоржийн Төмөр]] — инженер * [[1971 он|1971]] — [[Банзарын Төмөрдорж]] — механикч * [[1971 он|1971]] — [[Гончигжавын Алтанхүү]] — тракторч-комбайнч * [[1971 он|1971]] — [[Балжхүүгийн Галт-Очир|Балжинхүүгийн Галт-Очир]] — тракторч-комбайнч * [[1971 он|1971]] — [[Лувсанцэрэнгийн Лхагва]] — тракторч-комбайнч * [[1971 он|1971]] — [[Содномдоржийн Равжаа]] — гахайчин * [[1971 он|1971]] — [[Сүрэнжавын Надмид]] — саальчин * [[1971 он|1971]] — [[Гаадангийн Зина]] — саальчин * [[1971 он|1971]] — [[Ядамын Должинжав]] — ногоочин * [[1971 он|1971]] — [[Цэрэнгийн Сандуйжав]] — ногоочин * [[1971 он|1971]] — [[Аширэгийн Орногвай]] — хэсгийн дарга * 1973 — Мижидийн Чойжамц — тракторч-комбайнч /ХАА/ * [[1974 он|1974]] - [[Цэрэндондогийн Адьяа]]- Хархорин САА-н трактор комбайнч *1976 - Нүржавын Цэдэнпил - Дархан-Уул аймаг Силикат тоосго шохойн үйлдвэрийн пресс машины оператор * [[1978 оны 5-р сар 20 - Цэрэндашийн Намхайнямбуу -Завхан аймгийн Сонгино сумын Энхтайван нэгдлийн хоньчин, УИХ-ын гишүүн 1992-1996 он * [[1979 он|1979]] — [[Мүсилимийн Ахан]] — Баян-Өлгий аймгийн Ногооннуур сумын Партизан нэгдлийн хоньчин，АИХ-ын тэргүүлэгчдийн орлогч дарга * 1979 - Самбуугийн Энэбиш - Архангай аймгийн Төвшрүүлэхийн сангийн аж ахуйн тракторч комбайнч * [[1983 он|1983]] — [[Жорхоодойн Пүрвээ]] — бригадын дарга *1984 он Дуламжавын Лида -ДСАА-н трактор комбайнч * [[1983 он|1983]] - [[Дондогийн Бямбаа]] - Булган аймгийн Баян-Агт сум - хоньчин * [[1985 он|1985]] — [[Дэмбийн Нямсамбуу]] — тууварч малчин *1986 - [[Баатарын Төмөр|Очирын Дорлигсүрэн]] Хүнсний үйлдвэрийн дарга нарын анхны хөдөлмөрийн баатар *1986 - [[Баатарын Төмөр]] - [[тэмээчин]] *1988 - [[Гэлэгийн Жамсран]] - Баянхонгор аймгийн бууцагаан сум, Ургац нэгдлийн дарга. Мал эмнэлэгийн салбарын анхны Хөдөлмөрийн баатар. *1989 - Дамбын Самдан - ямаачин * [[1989 он|1989]] — [[Ядамжавын Дашпунцаг]] - Сум нэгдлийн дарга * [[1989 он|1989]] - [[Гомбын Манхан. ]] - хоньчин *1991 - [[Чогсомын Ванхүү]] - [[тэмээчин]] *1991 - Мөнхийн Даш - хоньчин == Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатрууд: == * [[1992 он|1992]] — [[Лувсанзундуйн Хоролгарав]] — хоньчин * [[1992 он|1992]] — [[Хорлоогийн Баянмөнх]] — Үндэсний бөх<ref>{{Webarchiv|url=http://uvs-khyargas.mn/?p=662 |wayback=20160417214313 |text=Увс аймгийн Хяргас сумын цахим хуудас: ''Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар Хорлоогийн Баянмөнх'' |archiv-bot=2023-10-06 12:07:01 InternetArchiveBot }}, Нийтлэсэн:2015 оны 06 сарын 29</ref> * [[1993 он|1993]] — [[Лхасрангийн Пэрэнлэй]] — лабораторийн зөвлөх эмч * [[1994 он|1994]] — [[Жигжидийн Мөнхбат]] — Үндэсний бөх * [[1994 он|1994]] — [[Зэвэгийн Ойдов]] — бөх * [[1995 он|1995]] — [[Намсрайн Төмөртогоо]] — "Боинг" нисэх онгоцны дарга * [[1995 он|1995]] — [[Сэржжавын Дашцэрэн]] — тээврийн жолооч * [[1995 он|1995]] — [[Авирмэдийн Отгондалай]] — мэс заслын эмч * [[1995 он|1995]] — [[Гончигсүрэнгийн Нямхүү]] — мэс заслын эмч * [[1996 он|1996]] — [[Шагдарын Отгонбилэг]] — [[Эрдэнэт үйлдвэр|"Эрдэнэт"]] үйлдвэрийн захирал<ref>{{Webarchiv|url=http://aldartnuud.dms.mn/12270.html |wayback=20180810025922 |text=Дэмжлэг менежмент систем.мн: ''ОТГОНБИЛЭГ Шагдарын'' |archiv-bot=2023-10-06 12:07:01 InternetArchiveBot }}, Нийтэлсэн огноо: 2015 оны 03 сарын 17</ref> * [[1997 он|1997]] — [[Намжилын Норовбанзад]] — Уртын дуучин * [[1997 он|1997]] — [[Базарын Ширэндэв]] — Академич, түүхч * [[1997 он|1997]] — [[Дамдинсүрэнгийн Шараа]] — Төмөр замын машинч * [[1998 он|1998]] — [[Лодонгийн Түдэв]] — Уран зохиолч, нийтлэлч * [[1998 он|1998]] — [[Дэнсмаагийн Бадгай]] — малчин * [[1998 он|1998]] — [[Паламын Тэргүүн]] — тууварч, малчин * [[1998 он|1998]] — [[Цагааны Бумцэнд]] — төмөр замын машинч * [[1998 он|1998]] — [[Бадмаанямбуугийн Бат-Эрдэнэ]] — Үндэсний бөх * [[1999 он|1999]] — [[Догсомын Лхагва]] — малчин * [[1999 он|1999]] — [[Дарийн Дамдин]] — Үндэсний бөх * [[1999 он|1999]] — [[Жавзангийн Авирмэд]] * [[2000 он|2000]] — [[Ням-Осорын Цүлтэм]] — зураач * [[2000 он|2000]] — [[Дагвын Лувсаншарав]] -Хөгжмийн зохиолч * [[2001 он|2001]] — [[Домбооны Аюур]] -барилгачин * [[2001 он|2001]] — [[Лувсан-Очирын Пүрэвдорж]] * [[2001 он|2001]] — [[Гомбожавын Гомбосүрэн]] — жүжигчин * [[2002 он|2002]] — [[Намсрайн Очирбат]] — Экскаваторын машинч * [[2003 он|2003]] — [[Адъяагийн Рэнчин]] * [[2004 он|2004]] — [[Дэчингүнсэнгийн Туваанжав]] * [[2004 он|2004]] — [[Раднаабазарын Раш]]- -УБТЗ-ын дарга * [[2005 он|2005]] — [[Намбарын Лхагвадорж]] -Замын барилагчин * [[2006 он|2006]] — [[Гонгорын Хайдав]] -Дуурийн дуучин * [[2006 он|2006]] — [[Базарын Цэдэн-Иш]] -Генерал, хилчин. * 2006 — Чимбэгийн Сугар-Очир<ref>МУ-ын түүхэнд 433 алтан соёмбот Хөдөлмөрийн баатар төрөөд байгаагаас 17 нь тэмээчин баатар. Одоо эднээс амьд сэрүүн дөрөвхөн баатар бий. Өмнөговь аймгийн Мандал-Овоо суманд Далайн Хамар гуай байгаа бол Баянхонгор аймгийн Баян-Өндөр сумын нэг ангийн гурван баатарын хоёр нь буюу Чогсомын Ванхүү, Баатарын Төмөр, мөн Баянхонгор аймгийн Баянлиг суманд тэмээний отгон баатар Чимбэгийн Сугар-Очир нар бий.</ref>—[[тэмээчин]] * [[2008 он|2008]] — [[Найдангийн Түвшинбаяр]] — тамирчин /жүдо/ * [[2008 он|2008]] — [[Энхбатын Бадар-Ууган]] — тамирчин /бокс/ * [[2008 он|2008]] — [[Отрядын Гүндэгмаа]] — тамирчин /гар буу/ * [[2008 он|2008]] — [[Дамбадондогийн Баатаржав]] — тамирчин * [[2007 он|2007]] — [[Ц.Чойжил]] —депо машинч * [[2009 он|2009]] — [[Пүрэвдоржийн Сэрдамба]] — тамирчин /бокс/ * [[2009 он|2009]] — [[Долгорсүрэнгийн Дагвадорж]] — [[сүмо]] бөх<ref>[http://news.gogo.mn/r/55084 Ч.Болортуяа: ''Балдангийн Жав, Долгорсүрэнгийн Дагвадорж нарт Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар цол хүртээлээ'']{{Dead link|date=Дөрөвдүгээр сар 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Нийтэлсэн огноо: 2009 оны 06 сарын 12</ref> *2011 — [[Гомбожавын Очирбат]] — төр нийгмийн зүтгэлтэн *2011 --- [[Майдаржавын Ганзориг]] - сансрын нисэгч, эрдэмтэн * [[2015 он|2015]] — [[Баартуугийн Зангад]] — Дуурийн дуучин * [[2017 он|2017]] — [[Доржсүрэнгийн Сумъяа]] - жүдо бөх * [[2017 он|2017]] — [[Соронзонболдын Батцэцэг]] - чөлөөтийн бөх * 2017 - Бавуугийн Лхагвасүрэн - Ардын Уран зохиолч * [[2017 он|2017]] — [[Паавангийн Дамдин]] - Аж үйлдвэр болон Хөнгөн, Хүнсний үйлдвэрийн сайд асан * [[2017 он|2017]] — [[Чойжингийн Хурц]] - Геологи, Уул уурхайн сайд асан * [[2018 он|2018]] — Батхүүгийн Батбаяр -Ил уурхайн өрмийн машинч * [[2018 он|2018]] — [[Бөхийн Бааст]] - Ардын Уран зохиолч * [[2019 он|2019]] — [[Нацагийн Жанцанноров]] - Хөгжмийн Зохиолч * [[2019 он|2019]] — [[Бямбасүрэнгийн Шарав]] - Хөгжмийн Зохиолч *[[2019 он|2019 —]] Баатарын Рагчаа - Геологи, Газар зохион байгуулалт *2021 [[2019 он|—]] [[Өндөрийн Дорждэрэм]] - Барилгын салбар *2021 [[2019 он|—]] Даржаагийн Жамц - Газар зохион байгуулалт *2022 - Тангадын Галсан - Ардын Уран зохиолч *2023 - Чинагийн Галсан - Зохиолч *2025 - Аюурзанын [[Аюурзанын Долгор|Долгор]] - Дуурийн дуучин *2025 - Пунцагийн [[Пунцагийн Бадарч|Бадарч]] - Ардын Уран зохиолч ==Эшлэл== <references group="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%B2%D1%8B%D0%BD_%D0%93%D0%B0%D0%BD%D0%B7%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B3" /> [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|!]] [[Ангилал:Жагсаалт]] 46z4c1imb98fp5exnytrm0zw5fsoisk 823881 823854 2025-07-08T05:15:11Z Zorigt 49 823881 wikitext text/x-wiki БНМАУ-ын АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн 1956 оны 12-р сарын 31-ний өдрийн зарлигаар гарамгай амжилт гаргасан хүмүүст “БНМАУ-ын хөдөлмөрийн баатар” цол олгох болсон. Зарлигт Хөдөлмөрийн баатар цол шагнуулсан хүмүүст Сүхбаатарын одон дагалдуулан, “Алтан соёмбо” медаль олгож байхаар заажээ. ==БНМАУ-ын Хөдөлмөрийн баатрууд== * [[1957 он|1957]] — [[Дамдины Даваажав]] — Налайхын уурхайн бэхлэгч малтагч /анхны Хөдөлмөрийн баатар/ * [[1958 он|1958]] — [[Намжилын Бямбацогт]] — Ерөөгийн САА-н тракторч, комбайнч * [[1958 он|1958]] — [[Цэвээний Лувсансамбуу]] — жолооч * [[1959 он|1959]] — [[Дамбын Шарав]] — арьс ширний үйлдвэрийн ажилчин * [[1959 он|1959]] — [[Зундуйн Очир]] — Булган аймгийн Хишиг-Өндөр сумын хоньчин * [[1959 он|1959]] — [[Агваандоржийн Авирмэд]] — Батсүмбэрийн САА-н саальчин * [[1959 он|1959]] — [[Цэрэндашийн Цэрэн-Очир]] — Жараглантын САА-н комбайнч *1959 - Д.Шарав -Аж үйлдвэрийн комбинатын ажилчин * [[1959 он|1959]] — [[Цэрэнгийн Чойдорж]] — нэгдлийн дарга * [[1959 он|1959]] — [[Сономцэвээний Цогтгэрэл]] — хоньчин * [[1959 он|1959]] — [[Төмөрханы Нуга]] — хоньчин * [[1960 он|1960]] — [[Эрхэмбаярын Туваан]] — механикч * [[1960 он|1960]] — [[Гажидын Лувсанчимэд]] — комбайнч * [[1960 он|1960]] — [[Пунцагийн Осор]] — хоньчин * [[1960 он|1960]] — [[Ламаагийн Ойдов]] — УБТЗ-ын депогийн машинч * [[1960 он|1960]] — [[Гүнсэнгийн Мандах]] — УБТЗ-ын депогийн инженер * [[1961 он|1961]] — [[Сономын Цагааншүхэрт]] — тракторч-комбайнч * [[1961 он|1961]] — [[Даваагийн Баасандамба]] — тракторч-комбайнч * [[1961 он|1961]] — [[Дуламын Долгор]] — ногоочин * [[1961 он|1961]] — [[Цэвээний Сандагдалай]] — тракторч-комбайнч * [[1961 он|1961]] — [[Сономын Бадамсүрэн]] — ногоочин * [[1961 он|1961]] — [[Рагчаагийн Авирмэд]] — тракторч-комбайнч * [[1961 он|1961]] — [[Доржийн Баттөр]] — тракторч-комбайнч * [[1961 он|1961]] — [[Алтанбаганын Хөх-Уул]] — хоньчин * [[1961 он|1961]] — [[Дугаржавын Цэрэнпунцаг]] — [[тэмээчин]] * [[1961 он|1961]] — [[Жамбын Чулуунбаатар]] — тракторч * [[1961 он|1961]] — [[Бадамсамбуугийн Цогоо]] — барилгачин * [[1961 он|1961]] — [[Цэвээний Даваасамбуу]] — гагнуурчин * [[1961 он|1961]] — [[Тостын Бумбаа]] — тэмээчин * [[1961 он|1961]] — [[Ядамдашийн Намгаа]] — хоньчин * [[1961 он|1961]] — [[Хас-Очирын Хандхүү]] — мастер * [[1961 он|1961]] — [[Ойдовын Цэвэлдорж]] — адуучин * [[1961 он|1961]] — [[Даваасүрэнгийн Жижээ]] — [[тэмээчин]] * [[1961 он|1961]] — [[Юмжаагийн Цэдэнбал]] — АИХ-ын тэргүүлэгчдийн дарга * [[1961 он|1961]] — [[Ламжавын Санжжав]] — хоньчин * [[1961 он|1961]] — [[Галдандаваагийн Шагдарсүрэн]] — адуучин * [[1961 он|1961]] — [[Шагдарын Нанзад]] — хоньчин * [[1961 он|1961]] — [[Банзрагчин Эс]] — тэмээчин * [[1961 он|1961]] — [[Насангийн Хүрээт]] — [[тэмээчин]] * [[1961 он|1961]] — [[Намсрайн Нацагдорж]] — депогийн машинч * [[1961 он|1961]] — [[Раднаагийн Батаа]] — ажилчин * [[1961 он|1961]] — [[Занабазарын Хийрэв]] — жолооч * [[1961 он|1961]] — [[Осорын Гүндсамбуу]] — инженер, механикч * [[1961 он|1961]] — [[Линхуагийн Сундуй]] — өрөмдөгч * [[1961 он|1961]] — [[Хоохойчийн Төвшин]] — уурхайн бэхэлгээчин * [[1961 он|1961]] — [[Жигмидийн Отгонцагаан]] — уурхайн бэхэлгээчин * [[1962 он|1962]] — [[Раашийн Лувсан]] — хоньчин * [[1962 он|1962]] — [[Цагаандайн Буниа]] — гахайчин * [[1962 он|1962]] — [[Натарын Батдорж]] — тракторч * [[1962 он|1962]] — [[Чойнжуурын Лувсан]] — хоньчин * [[1962 он|1962]] — [[Санжийн Бат-Очир]] — хоньчин * [[1962 он|1962]] — [[Сүүлийн Гомбо]] — агротехникч * [[1962 он|1962]] — [[Бүрэнхүүгийн Жанчив]] — агрономич * [[1962 он|1962]] — [[Цэдэвийн Шатар]] — засварын механикч * [[1962 он|1962]] — [[Жигмидийн Батлай]] — бэхэлгээчин * [[1962 он|1962]] — [[Дэмээбайн Чанкий]] — бэхэлгээчин * [[1962 он|1962]] — [[Нугаманы Замиль]] — уурхайн мастер * [[1963 он|1963]] — [[Аюушийн Пүрэвгэл]] — бульдозерчин * [[1963 он|1963]] — [[Цэлхаажавын Самбуу]] — жолооч * [[1963 он|1963]] — [[Цэнгэлийн Цэрэндорж]] — тууварчин * [[1963 он|1963]] — [[Занын Ширнэн]] — тууварчин * [[1963 он|1963]] — [[Бархасын Лхагва]] — тууварчин * [[1963 он|1963]] — [[Чимэд-Очирын Шаравдорж]] — тракторч-комбайнч * [[1963 он|1963]] — [[Намжилын Гоожав]] — хоньчин * [[1963 он|1963]] — [[Мижээхүүгийн Ганболд]] — хоньчин * [[1963 он|1963]] — [[Ланцаагийн Дамдинсүрэн]] — хоньчин * [[1963 он|1963]] — [[Найдангийн Дэмбэрэлдорж]] — өрөмдөгч * [[1963 он|1963]] — [[Уртнасангийн Доржпалам]] — нэгдлийн дарга * [[1963 он|1963]] — [[Гэндэгийн Дашдорж]] — тракторчин * [[1963 он|1963]] — [[Жанчивын Баасан]] — тракторч, комбайнч * [[1963 он|1963]] — [[Өлзийн Даанжуур]] — механикч * [[1964 он|1964]] — [[Данцангийн Даш]] — индүү машин баригч * [[1964 он|1964]] — [[Түдэвийн Гэлэгжамц]] — жолооч * [[1965 он|1965]] — [[Валентина Терешкова]] — сансрын нисэгч * [[1965 он|1965]] — [[Жамсрангийн Самбуу]] — АИХ-ын тэргүүлэгчдийн дарга * [[1965 он|1965]] — [[Дунжмаагийн Цэнд]] — [[тэмээчин]] * [[1965 он|1965]] — [[Намхайн Ичинхорлоо]] — адуучин * [[1965 он|1965]] — [[Рэнцэнгийн Ёндон]] — жолооч * [[1965 он|1965]] — [[Жуанганы Сэрэкбай]] — хоньчин * [[1966 он|1966]] — [[Гомбын Лодойхүү]] — нэгдлийн дарга * [[1966 он|1966]] — [[Дугарын Дарамжав]] — САА-н дарга * [[1967 он|1967]] — [[Хүүхний Гомбосүрэн]] — [[тэмээчин]] * [[1967 он|1967]] — [[Ангирын Арьхад]] — хоньчин * [[1967 он|1967]] — [[Гиваагийн Содномдагва]] — хэвлэгч * [[1967 он|1967]] — [[Дарийн Арьяа]] — САА-н дарга * [[1968 он|1968]] — [[Бадийн Цэрэндорж]] — МАХН-ын үүрийн дарга * [[1968 он|1968]] — [[Жигмидийн Жагварал]] — тууварчин * [[1968 он|1968]] — [[Дүгэрийн Санж]] — тууварчин * [[1968 он|1968]] — [[Чүлтэмийн Нацагдорж]] — хоньчин * [[1969 он|1969]] — [[Дэндэвийн Пүрэвжав]] — жолооч * [[1969 он|1969]] — [[Дашбалжирын Намсрай]] — бригадын дарга * [[1969 он|1969]] — [[Лантуугийн Сэрчиндорж]] — мастер * [[1969 он|1969]] — [[Цэрэнхандын Шархүү]] — токарьчин * [[1969 он|1969]] — [[Рэнцэнгийн Минжүүр]] — нэгдлийн дарга * [[1969 он|1969]] — [[Жанчивын Маань]] — [[тэмээчин]] * [[1970 он|1970]] — [[Найдангийн Санжаа]] — тракторч-комбайнч * [[1970 он|1970]] — [[Сонын Доржнамжил]] — машинч * [[1971 он|1971]] — [[Сэнгийн Жамъян]] — хоньчин * [[1971 он|1971]] — [[Дундголын Аюурзана]] — хоньчин * [[1971 он|1971]] — [[Навааны Дугаржав]] — хоньчин * [[1971 он|1971]] — [[Шаравын Дагвадорж]] — хоньчин * [[1971 он|1971]] — [[Дамдингийн Жанар]] — хоньчин * [[1971 он|1971]] — [[Тоймын Жамц]] — ямаачин * [[1971 он|1971]] — [[Лутмөнхийн Алтангэрэл]] — үхэрчин * [[1971 он|1971]] — [[Өлзийн Санхувраг]] — хоньчин * [[1971 он|1971]] — [[Түдэвийн Тангад]] — жолооч * [[1971 он|1971]] — [[Хавдалдагийн Салтан]] — жолооч * [[1971 он|1971]] — [[Адьяагийн Цэдэн-Иш]] — нэгдлийн дарга * [[1971 он|1971]] — [[Борондонгийн Лувсан]] — нэгдлийн дарга * [[1971 он|1971]] — [[Лувсанпунцагийн Самбуу-Ёндон]] — жолооч * [[1971 он|1971]] — [[Ванчинжавын Данхар]] — жолооч * [[1971 он|1971]] — [[Балдангийн Дашзэвгэ]] — тракторч * [[1971 он|1971]] — [[Рахметын Чоний]] — бэхэлгээчин * [[1971 он|1971]] — [[Дэндэвийн Цэндсүрэн]] — цахилгаанчин * [[1971 он|1971]] — [[Дамдингийн Сосор]] — холбооны кабельчин * [[1971 он|1971]] — [[Баяртын Дамдин]] — жолооч * [[1971 он|1971]] — [[Долгорын Пүрэвдаш]] — зохион бүтээгч * [[1971 он|1971]] — [[Тунгалагийн Цэвэлсодном]] — ажилчин * [[1971 он|1971]] — [[Цэрэндоржийн Төмөр]] — инженер * [[1971 он|1971]] — [[Банзарын Төмөрдорж]] — механикч * [[1971 он|1971]] — [[Гончигжавын Алтанхүү]] — тракторч-комбайнч * [[1971 он|1971]] — [[Балжхүүгийн Галт-Очир|Балжинхүүгийн Галт-Очир]] — тракторч-комбайнч * [[1971 он|1971]] — [[Лувсанцэрэнгийн Лхагва]] — тракторч-комбайнч * [[1971 он|1971]] — [[Содномдоржийн Равжаа]] — гахайчин * [[1971 он|1971]] — [[Сүрэнжавын Надмид]] — саальчин * [[1971 он|1971]] — [[Гаадангийн Зина]] — саальчин * [[1971 он|1971]] — [[Ядамын Должинжав]] — ногоочин * [[1971 он|1971]] — [[Цэрэнгийн Сандуйжав]] — ногоочин * [[1971 он|1971]] — [[Аширэгийн Орногвай]] — хэсгийн дарга * 1973 — Мижидийн Чойжамц — тракторч-комбайнч /ХАА/ * [[1974 он|1974]] - [[Цэрэндондогийн Адьяа]]- Хархорин САА-н трактор комбайнч *1976 - Нүржавын Цэдэнпил - Дархан-Уул аймаг Силикат тоосго шохойн үйлдвэрийн пресс машины оператор * [[1978 оны 5-р сар 20 - Цэрэндашийн Намхайнямбуу -Завхан аймгийн Сонгино сумын Энхтайван нэгдлийн хоньчин, УИХ-ын гишүүн 1992-1996 он * [[1979 он|1979]] — [[Мүсилимийн Ахан]] — Баян-Өлгий аймгийн Ногооннуур сумын Партизан нэгдлийн хоньчин，АИХ-ын тэргүүлэгчдийн орлогч дарга * 1979 - Самбуугийн Энэбиш - Архангай аймгийн Төвшрүүлэхийн сангийн аж ахуйн тракторч комбайнч * [[1983 он|1983]] — [[Жорхоодойн Пүрвээ]] — бригадын дарга *1984 он Дуламжавын Лида -ДСАА-н трактор комбайнч * [[1983 он|1983]] - [[Дондогийн Бямбаа]] - Булган аймгийн Баян-Агт сум - хоньчин * [[1985 он|1985]] — [[Дэмбийн Нямсамбуу]] — тууварч малчин *1986 - [[Баатарын Төмөр|Очирын Дорлигсүрэн]] Хүнсний үйлдвэрийн дарга нарын анхны хөдөлмөрийн баатар *1986 - [[Баатарын Төмөр]] - [[тэмээчин]] *1988 - [[Гэлэгийн Жамсран]] - Баянхонгор аймгийн бууцагаан сум, Ургац нэгдлийн дарга. Мал эмнэлэгийн салбарын анхны Хөдөлмөрийн баатар. *1989 - Дамбын Самдан - ямаачин * [[1989 он|1989]] — [[Ядамжавын Дашпунцаг]] - Сум нэгдлийн дарга * [[1989 он|1989]] - [[Гомбын Манхан]] - хоньчин *1991 - [[Чогсомын Ванхүү]] - [[тэмээчин]] *1991 - Мөнхийн Даш - хоньчин == Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатрууд == * [[1992 он|1992]] — [[Лувсанзундуйн Хоролгарав]] — хоньчин * [[1992 он|1992]] — [[Хорлоогийн Баянмөнх]] — Үндэсний бөх<ref>{{Webarchiv|url=http://uvs-khyargas.mn/?p=662 |wayback=20160417214313 |text=Увс аймгийн Хяргас сумын цахим хуудас: ''Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар Хорлоогийн Баянмөнх'' |archiv-bot=2023-10-06 12:07:01 InternetArchiveBot }}, Нийтлэсэн:2015 оны 06 сарын 29</ref> * [[1993 он|1993]] — [[Лхасрангийн Пэрэнлэй]] — лабораторийн зөвлөх эмч * [[1994 он|1994]] — [[Жигжидийн Мөнхбат]] — Үндэсний бөх * [[1994 он|1994]] — [[Зэвэгийн Ойдов]] — бөх * [[1995 он|1995]] — [[Намсрайн Төмөртогоо]] — "Боинг" нисэх онгоцны дарга * [[1995 он|1995]] — [[Сэржжавын Дашцэрэн]] — тээврийн жолооч * [[1995 он|1995]] — [[Авирмэдийн Отгондалай]] — мэс заслын эмч * [[1995 он|1995]] — [[Гончигсүрэнгийн Нямхүү]] — мэс заслын эмч * [[1996 он|1996]] — [[Шагдарын Отгонбилэг]] — [[Эрдэнэт үйлдвэр|"Эрдэнэт"]] үйлдвэрийн захирал<ref>{{Webarchiv|url=http://aldartnuud.dms.mn/12270.html |wayback=20180810025922 |text=Дэмжлэг менежмент систем.мн: ''ОТГОНБИЛЭГ Шагдарын'' |archiv-bot=2023-10-06 12:07:01 InternetArchiveBot }}, Нийтэлсэн огноо: 2015 оны 03 сарын 17</ref> * [[1997 он|1997]] — [[Намжилын Норовбанзад]] — Уртын дуучин * [[1997 он|1997]] — [[Базарын Ширэндэв]] — Академич, түүхч * [[1997 он|1997]] — [[Дамдинсүрэнгийн Шараа]] — Төмөр замын машинч * [[1998 он|1998]] — [[Лодонгийн Түдэв]] — Уран зохиолч, нийтлэлч * [[1998 он|1998]] — [[Дэнсмаагийн Бадгай]] — малчин * [[1998 он|1998]] — [[Паламын Тэргүүн]] — тууварч, малчин * [[1998 он|1998]] — [[Цагааны Бумцэнд]] — төмөр замын машинч * [[1998 он|1998]] — [[Бадмаанямбуугийн Бат-Эрдэнэ]] — Үндэсний бөх * [[1999 он|1999]] — [[Догсомын Лхагва]] — малчин * [[1999 он|1999]] — [[Дарийн Дамдин]] — Үндэсний бөх * [[1999 он|1999]] — [[Жавзангийн Авирмэд]] * [[2000 он|2000]] — [[Ням-Осорын Цүлтэм]] — зураач * [[2000 он|2000]] — [[Дагвын Лувсаншарав]] -Хөгжмийн зохиолч * [[2001 он|2001]] — [[Домбооны Аюур]] -барилгачин * [[2001 он|2001]] — [[Лувсан-Очирын Пүрэвдорж]] * [[2001 он|2001]] — [[Гомбожавын Гомбосүрэн]] — жүжигчин * [[2002 он|2002]] — [[Намсрайн Очирбат]] — Экскаваторын машинч * [[2003 он|2003]] — [[Адъяагийн Рэнчин]] * [[2004 он|2004]] — [[Дэчингүнсэнгийн Туваанжав]] * [[2004 он|2004]] — [[Раднаабазарын Раш]]- -УБТЗ-ын дарга * [[2005 он|2005]] — [[Намбарын Лхагвадорж]] -Замын барилагчин * [[2006 он|2006]] — [[Гонгорын Хайдав]] -Дуурийн дуучин * [[2006 он|2006]] — [[Базарын Цэдэн-Иш]] -Генерал, хилчин. * 2006 — Чимбэгийн Сугар-Очир<ref>МУ-ын түүхэнд 433 алтан соёмбот Хөдөлмөрийн баатар төрөөд байгаагаас 17 нь тэмээчин баатар. Одоо эднээс амьд сэрүүн дөрөвхөн баатар бий. Өмнөговь аймгийн Мандал-Овоо суманд Далайн Хамар гуай байгаа бол Баянхонгор аймгийн Баян-Өндөр сумын нэг ангийн гурван баатарын хоёр нь буюу Чогсомын Ванхүү, Баатарын Төмөр, мөн Баянхонгор аймгийн Баянлиг суманд тэмээний отгон баатар Чимбэгийн Сугар-Очир нар бий.</ref>—[[тэмээчин]] * [[2008 он|2008]] — [[Найдангийн Түвшинбаяр]] — тамирчин /жүдо/ * [[2008 он|2008]] — [[Энхбатын Бадар-Ууган]] — тамирчин /бокс/ * [[2008 он|2008]] — [[Отрядын Гүндэгмаа]] — тамирчин /гар буу/ * [[2008 он|2008]] — [[Дамбадондогийн Баатаржав]] — тамирчин * [[2007 он|2007]] — [[Ц.Чойжил]] —депо машинч * [[2009 он|2009]] — [[Пүрэвдоржийн Сэрдамба]] — тамирчин /бокс/ * [[2009 он|2009]] — [[Долгорсүрэнгийн Дагвадорж]] — [[сүмо]] бөх<ref>[http://news.gogo.mn/r/55084 Ч.Болортуяа: ''Балдангийн Жав, Долгорсүрэнгийн Дагвадорж нарт Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар цол хүртээлээ'']{{Dead link|date=Дөрөвдүгээр сар 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Нийтэлсэн огноо: 2009 оны 06 сарын 12</ref> *2011 — [[Гомбожавын Очирбат]] — төр нийгмийн зүтгэлтэн *2011 --- [[Майдаржавын Ганзориг]] - сансрын нисэгч, эрдэмтэн * [[2015 он|2015]] — [[Баартуугийн Зангад]] — Дуурийн дуучин * [[2017 он|2017]] — [[Доржсүрэнгийн Сумъяа]] - жүдо бөх * [[2017 он|2017]] — [[Соронзонболдын Батцэцэг]] - чөлөөтийн бөх * 2017 - [[Бавуугийн Лхагвасүрэн]] - Ардын Уран зохиолч * [[2017 он|2017]] — [[Паавангийн Дамдин]] - Аж үйлдвэр болон Хөнгөн, Хүнсний үйлдвэрийн сайд асан * [[2017 он|2017]] — [[Чойжингийн Хурц]] - Геологи, Уул уурхайн сайд асан * [[2018 он|2018]] — Батхүүгийн Батбаяр -Ил уурхайн өрмийн машинч * [[2018 он|2018]] — [[Бөхийн Бааст]] - Ардын Уран зохиолч * [[2019 он|2019]] — [[Нацагийн Жанцанноров]] - Хөгжмийн Зохиолч * [[2019 он|2019]] — [[Бямбасүрэнгийн Шарав]] - Хөгжмийн Зохиолч *[[2019 он|2019 —]] Баатарын Рагчаа - Геологи, Газар зохион байгуулалт *2021 [[2019 он|—]] [[Өндөрийн Дорждэрэм]] - Барилгын салбар *2021 [[2019 он|—]] Даржаагийн Жамц - Газар зохион байгуулалт *2022 - [[Тангадын Галсан]] - Ардын Уран зохиолч *2023 - [[Чинагийн Галсан]] - Зохиолч *2025 - [[Аюурзанын Долгор]] - Дуурийн дуучин *2025 - [[Пунцагийн Бадарч]] - Ардын Уран зохиолч ==Эшлэл== <references group="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%B2%D1%8B%D0%BD_%D0%93%D0%B0%D0%BD%D0%B7%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B3" /> [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|!]] [[Ангилал:Жагсаалт]] a1tqpmt1g7jrmqqbp3ms25yso8p9bm4 0 85113 823842 822319 2025-07-07T12:04:20Z CommonsDelinker 211 [[File:Ha_Nam_in_Vietnam.svg]]-г [[File:Ha_Nam_in_Vietnam_before_1_July_2025.svg]]-р сольж байна. Сольсон хэрэглэгч нь [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]], шалтгаан нь: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) · Vie 823842 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Вьетнамын аймаг |name=Хай Наам |Hauptstadt=[[Фули]] |Region=[[Донг Банг Сонг Хонг|Улаан голын дельта]] |Fläche=860.5 |Einwohner=794300 |Einwohner Jahr=2013 |Bezirke= 6<br /> <small>1 хот,<br /> 5 орон нутгийн тойрог</small> |ISO-Code= ВН-63 |Postleitzahl= 40xxxx |Vorwahl= 226 <small>(2017 оноос хойш, өмнө нь 351)</small> |Kfz-Kennzeichen= 90 |Karte=Ha Nam in Vietnam before 1 July 2025.svg }} '''{{audio|Ha_Nam.ogg|Хай Наам}}''' («мөрний өмнөд», [[вьетнамаар]] Tỉnh Hà Nam - дэн-хай-наам, тинх-ха-нам, [[оросоор]] провинция Ханам, [[хятадаар]] 河南省 - хэ-нан-шэнг, [[солонгосоор]] 하남성 - ханам-сон) — [[Вьетнам улс|Вьетнам]] улсын [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|аймаг]] (дэн). 860.5 км² газар нутагт нь 2011 онд 786,900 хүн оршин сууж байсан.<ref>[http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=387&idmid=3&ItemID=12875 Вьетнам улсын орон нутгийн хүн амын тоо, газар нутгийн хэмжээ] (вьет.)</ref> Дотроо 1 [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|хот]] (тань), 5 [[Вьетнам улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (хюэнь) болон хуваагддаг. ==Зураг== <gallery> File:Sông Đáy, đoạn qua Thanh Hải, Thanh Liêm, Hà Nam.JPG File:Trung tâm TP.Phủ Lý, Hà Nam.JPG File:Nhà thờ Lạc Nộn, Thanh Liêm, Hà Nam.JPG </gallery> ==Зүүлтийн холбоос== {{reflist}} == Цахим холбоос == {{commonscat|Ha Nam}} * [https://web.archive.org/web/20060118101034/http://www.hanam.gov.vn/ Хай Наам аймгийн засгийн газрын цахим газар] {{Вьетнам улсад хамаарах}} [[Ангилал:Вьетнамын аймаг]] [[Ангилал:Хай Наам| ]] 0hwsq3m1m2xzb74mfpsiir0zr4bsul2 0 86082 823891 823787 2025-07-08T07:10:45Z Zorigt 49 823891 wikitext text/x-wiki {{Хаан |name = Нарүхито |title = [[Японы Эзэн Хаан]] |image =[[File:Crown Prince Naruhito (2018).jpg|200px]] |reign = 2019 оны 5 сарын 1 - одоо |coronation = |native_lang1 =[[Япон хэл|Япон]] |native_lang1_name1=徳仁 |predecessor = [[Акихито|Эзэн Хаан Хэйсэй]] |successor = |suc-type = Угсаа залгамжлал |queen = [[Овада Масако]] |issue = Айко |royal house = Яматогийн угсаа |royal anthem = |era = [[Рэйва]] |father = [[Акихито]] |mother = [[Мичико]] |date of birth = 1960 оны 2 сарын 23 |place of birth = [[Япон]]ы [[Токио]] хот |}} '''Нарүхито''' ({{lang-ja|徳仁}}, 1960 оны 2-р сарын 23 төрсөн) нь [[Японы эзэн хаан|Япон Улсын эзэн хаан]] юм. Түүнийг 1989 оны 1-р сарын 7-нд өвөг эцэг Хирохито нь нас барахад угсаа залгамжлагч гэж зарласан байна. Улмаар 2019 оны 5-р сарын 1-нд өөрийн эцэг [[Акихито|Акихитог]] залгамжилж, 2019 оны 10-р сарын 22-нд албан ёсоор хаан ширээнд заларснаар Япон улсад Хэйсэй эрин дуусаж, [[Рэйва|Рэйва эрин]] эхэлсэн. Нарүхито нь Японы уламжлалт хаан ширээ залгамжлалын тооллоор '''126''' дахь Эзэн хаан юм. == Нэр == Япон улсад эзэн хааныгаа нэрээр нь дуудахыг цээрлэдэг уламжлалтай. == Бага нас == Нарүхито Эзэн хаан Акихито, хатан Мичико нарын том хүү болон 1960 оны 2-р сарын 23-ны орон нутгийн 16:15 цагт [[Токио дахь Эзэн хааны ордон|Токио дахь Эзэн хааны ордонд]] төрсөн. Усгаа залгамжлагч гэж зарлахаас өмнө ''Хиро-но-мия'' (浩宮) гэдэг нэршилтэй байсан. Нарүхитогийн эх нь [[католик]] шашинтай гэр бүлээс гаралтай, мөн язгууртан бус тул уламжлалт хэв маягийг дагадаг олон нийтийн эсэргүүцэлтэй тулгарч байсан. 1974 онд түүний эцэг Австрали улсад зочилж ирээд тухайн үед 14 настай байсан хунтайж Нарүхитог [[Мельбурн]] хотод амьдруулахаар илгээсэн. Хунтайж Нарүхито [[Мельбурн|Мельбурнд]] бизнесмен Колин Харперынд амьдарч байсан. == Боловсрол == [[Файл:Emblem of Naruhito of Japan (Order of the Seraphim).svg|thumb|Эзэн хаан Нарүхитогийн бэлгэ тэмдэг]] Нарүхитог 4 настайд нь Японы язгууртнуудын уламжлалт Гакүшюин сургуульд суралцуулж эхэлсэн. Улмаар 1982 онд Гакүшюин их сургуулийг түүхийн ухааны бакалаврын зэрэгтэй төгссөн. 1983 онд Оксфорд их сургуулийн Мертон коллежийн англи хэлний 3 сарын гүнзгийрүүлсэн дамжаанд суралцахаар [[Их Британи]] улс руу явсан. Японд эргэж ирснийхээ дараа Гакүшюин их сургуульд үргэлжлүүлэн суралцаж 1988 онд хүмүүнлэгийн чиглэлээр суралцаж түүхийн ухааны магистрын зэрэг хүртсэн. == Монголд == Цог Жавхлант Эзэн хаан Нарүхито гэргий хатан Масакогийн хамт Монгол Улсад 2025 оны 7-р сарын 6-наас 12-нд төрийн айлчлал хийсэн. Өмнө тэрээр хунтайж байхдаа 2007 онд мөн Монгол Улсад айлчилж байжээ. == Хувийн амьдрал == Нарүхито нь эхнэр [[Овада Масако]]той 1986 онд Испани улсын гүнжтэй цай уух үеэрээ танилцсан, энэ үед эхнэр нь Токиогийн их сургуулийн оюутан байсан. Энэхүү уулзалтын дараа хунтайж Нарүхито Масакотой хэд хэдэн удаа уулзсан. Улмаар тэдний уулзалт 1987 оноос хэвлэл мэдээллийнхний анхаарлыг татаж эхэлсэн бөгөөд тэд 1993 онд гэрлэж, 2001 онд '''Айко''' хэмээх нэг охинтой болжээ. == Цахим холбоос == {{Commonscat|Crown Prince Naruhito|Нарүхито}} * [http://www.kunaicho.go.jp/e-about/history/history02.html Their Imperial Highnesses the Crown Prince and Crown Princess] {{s-start}} {{Залгамжлал |өмнө =[[Акихито]] |албан_тушаал =[[Япон]]ы [[Японы эзэн хаан|Эзэн Хаан]] |он = 2019 оноос хойш |дараа = — }} {{end}} [[Ангилал:Японы эзэн хаан]] [[Ангилал:Одооны төрийн тэргүүн]] [[Ангилал:Хризантем одон шагналтан (их загалмай одонгийн гинжний хамт)]] [[Ангилал:Гэгээн Олафын одон шагналтан (их загалмай)]] [[Ангилал:Хризантем одон шагналтан (их загалмай)]] [[Ангилал:Италийн Бүгд Найрамдах Улсын Гавьяаны одон шагналтан (их загалмай)]] [[Ангилал:Австрийн Бүгд Найрамдах Улсын төлөөх гавьяаны туузат их алтан хүндэт тэмдгийн шагналтан]] [[Ангилал:Заан одон шагналтан]] [[Ангилал:Серафимов одон шагналтан]] [[Ангилал:Япончууд]] [[Ангилал:1960 онд төрсөн]] pkngl5zc8jjb3ldu9kxjfztu1gk13t9 0 131089 823847 808992 2025-07-07T15:09:47Z 103.229.121.107 823847 wikitext text/x-wiki {{Unreferenced}} '''Ванчигийн Дорлигжав''' (1893 онд Түшээт хан аймгийн Дайчин вангийн хошууны нутагт өнөөгийн [[Сэлэнгэ аймаг|Сэлэнгэ аймгийн]] [[Орхонтуул сум|Орхонтуул суманд]] төрсөн-1938 онд нас барсан)- Монгол Улсын төрийн зүтгэлтэн. 1925-1929 онд Гадаад явдлын яамны сайд. 1921 оны Ардын хувьсгалын дараа хошууны тамгын газарт бичээч, Сангийн яаманд туслах түшмэл, 1925 оны 11-р сарын 9-нөөс 1929 оны 6-р сар хүртэл Гадаад явдлын яамны сайд, 1929 оны 6-р сараас МАХН-ын Төв хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1929-1932 онд Төв аймгийн Намын хорооны дарга, 1932-1937 онд Мал аж ахуйн яаманд хэлтсийн даргаар ажиллаж байгаад 1941 оны 7-р сарын 27-нд Орос улс Коммунарка шоронд цаазын ялаар нас барсан. {{Монгол Улсын Гадаад хэргийн сайд}} {{DEFAULTSORT:Дорлигжав, Ванчигийн}} [[Ангилал:1893 онд төрсөн]] [[Ангилал:1938 онд өнгөрсөн]] [[Ангилал:Түшээт хан аймгийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:БНМАУ-ын гадаад хэргийн сайд]] [[Ангилал:Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн]] [[Ангилал:21-р зууны улс төрч]] [[Ангилал:Монгол Ардын Намын гишүүн]] [[Ангилал:Орхонтуулын хүн]] {{bio-stub}} {{Mongolia-stub}} m0tm4f2hstag27hfhnb5anydbphsuyw 823848 823847 2025-07-07T15:17:32Z 103.229.121.107 823848 wikitext text/x-wiki {{Unreferenced}} '''Ваанчигийн Дорлигжав''' (1893 онд Түшээт хан аймгийн Дайчин вангийн хошууны нутагт өнөөгийн [[Сэлэнгэ аймаг|Сэлэнгэ аймгийн]] [[Орхонтуул сум|Орхонтуул суманд]] төрсөн-1938 онд нас барсан)- Монгол Улсын төрийн зүтгэлтэн. 1925-1929 онд Гадаад явдлын яамны сайд. 1921 оны Ардын хувьсгалын дараа хошууны тамгын газарт бичээч, Сангийн яаманд туслах түшмэл, 1925 оны 11-р сарын 9-нөөс 1929 оны 6-р сар хүртэл Гадаад явдлын яамны сайд, 1929 оны 6-р сараас МАХН-ын Төв хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 1929-1932 онд Төв аймгийн Намын хорооны дарга, 1932-1937 онд Мал аж ахуйн яаманд хэлтсийн даргаар ажиллаж байгаад 1941 оны 7-р сарын 27-нд Орос улс Коммунарка шоронд цаазын ялаар нас барсан. {{Монгол Улсын Гадаад хэргийн сайд}} {{DEFAULTSORT:Дорлигжав, Ванчигийн}} [[Ангилал:1893 онд төрсөн]] [[Ангилал:1938 онд өнгөрсөн]] [[Ангилал:Түшээт хан аймгийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:БНМАУ-ын гадаад хэргийн сайд]] [[Ангилал:Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн]] [[Ангилал:21-р зууны улс төрч]] [[Ангилал:Монгол Ардын Намын гишүүн]] [[Ангилал:Орхонтуулын хүн]] {{bio-stub}} {{Mongolia-stub}} fsmevr72zd7h2yzswmlft5egfe72yse 0 134521 823875 823796 2025-07-08T01:50:12Z Orgio89 4242 823875 wikitext text/x-wiki '''Физикийн хими''' -химийн шинжлэх ухааны нэг хэсэг бөгөөд химийн бодисын бүтэц, найрлага, хувирлын ерөнхий хуулиудыг судалдаг шинжлэх ухаан юм. Мөн химийн систем дэх үзэгдлийн хөдөлгөөн, энерги, хүч, цаг хугацаа, термодинамик, квант хими, статистик механик, аналитик динамик, химийн тэнцвэрт байдал зэрэг физикийн зарчим, практик, ойлголтын үүднээс судалдаг шинжлэх ухаан юм. Физикийн хими нь [[Химийн физик|химийн физикээс]] ялгаатай нь голчлон (гэхдээ үргэлж биш) молекулын дээд шинжлэх ухаан юм, учир нь түүний үндэслэсэн зарчмуудын дийлэнх нь зөвхөн молекул, атомын бүтцэд (жишээлбэл, химийн тэнцвэрт байдал болон коллоид). Физик хими шийдвэрлэхийг хичээдэг зарим харилцаанд дараахь нөлөөллүүд орно: - Материалын физик шинж чанарт нөлөөлдөг молекул хоорондын хүч (хуванцар, суналтын бат бэх, шингэний гадаргуугийн хурцадмал байдал) - Урвалын хурд дахь урвалын кинетик. - Ионы таних тэмдэг ба материалын цахилгаан дамжуулах чанар - Гадаргуугийн шинжлэх ухаан, эсийн мембраны цахилгаан химийн. - Нэг бие нь нөгөө биетэй дулааны хэмжигдэхүүн болон ажлын харилцан үйлчлэлийг термодинамик гэж нэрлэдэг - Термохими гэж нэрлэгддэг фазын өөрчлөлт эсвэл химийн урвалын үед химийн систем ба түүний хүрээлэн буй орчны хооронд дулаан дамжуулах - Үе шат шилжих эсвэл химийн урвал явагдах үед химийн систем болон орчны хоорондох дулаан дамжуулалт буюу термохими. - Уусмал дахь төрөл зүйлсийн тооны коллигатив шинж чанар. - Үе шат, бүрэлдэхүүн хэсэг, чөлөөт байдал (эсвэл хувьсах байдал)-ын харилцан хамаарлыг үе шатны дүрмээр тодорхойлох. - Электрохимийн эсүүдийн урвал. - Квант механик ашиглан микроскоп системийн болон статистик термодинамик ашиглан макроскоп системийн зан байдал. - Молекул болон металл комплекс дахь электрон хөдөлгөөний энергийн тооцоо. ==Үндсэн Oйлголтууд== Физик химийн гол ойлголтууд нь цэвэр физикийг химийн асуудалд хэрхэн хэрэглэж буй арга замууд юм. Сонгодог химийн нэг гол ойлголт нь бүх химийн нэгдлүүд нь атомуудын холбоосоор бүрдсэн бүлгүүд гэж үздэг ба химийн урвал нь эдгээр холбоосууд үүсэх ба тасрах үйл явц гэж тодорхойлогддог. Химийн нэгдлүүдийн шинж чанарыг атомууд болон тэдгээрийн холбоосыг тодорхойлсноор урьдчилан таамаглах нь физик химийн гол зорилтуудын нэг юм. Атом болон холбоосыг нарийвчлан тодорхойлоход атомын цөм хаана байгааг болон электроны тархалтыг мэдэх шаардлагатай. ==Салбарууд== Квант химийн механик нь квант механикийг химийн асуудалд хэрэглэдэг физик химийн салбар бөгөөд холбоосын хүч, хэлбэр, цөмийн хөдөлгөөн, химийн нэгдлээр гэрэл хэрхэн шингэж ялгардагийг тодорхойлох хэрэгслүүдийг өгдөг. Спектроскопи нь электромагнит долгионыг бодистой харилцуулахыг судалдаг физик химийн салбар юм. Химийн термодинамик нь урвалууд автоматаар явагдах боломжтой эсэх, химийн холимогт ямар шинж чанарууд байж болохыг судалдаг. Энэ нь урвалын явц хэр хол явж болох, хөдөлгүүрийн дотоод шаталтын хөдөлгүүрт хэдэн хэмжээний энерги ажилд хувирдаг зэрэг хэмжээг хязгаарладаг. Химийн кинетик нь урвалууд хэр хурдан явагдахыг судалдаг. Урвалын хурд нь температурыг дагаж, урвалын оролцогч болон катализаторын концентрациас хамаардаг. ==Түүх== "Физик химийн шинжлэх ухаан" гэдэг нэр томъёог 1752 онд Михаил Ломоносов анх удаа хэрэглэжээ. Орчин үеийн физик химийн үндэс нь 1860-аад оноос химийн термодинамик, уусмал дахь электролит, химийн кинетик зэрэг сэдвүүдээр хөгжиж эхэлсэн. 1876 онд Жозиа Уиллард Гиббс "Холимог бодисын тэнцвэр" судалгаагаараа физик химийн үндсэн ойлголтууд болох Гиббсийн энерги, химийн потенциал, үе шатны дүрмийг танилцуулсан. 1887 онд Германд физик химийн чиглэлээр анхны шинжлэх ухааны сэтгүүл болох Zeitschrift für Physikalische Chemie үүсгэн байгуулагдсан бөгөөд үүний хамтран үүсгэн байгуулагчид болох Вилхелм Оствалд, Якобус Хенрик ван 'т Хофф, мөн Свантэ Аугуст Аррениус нар нь 19-20-р зууны шилдэг физик химичид байв. 20-р зуунд статистик механик, коллоид болон гадаргын химийн судалгаа, квант механикийг квант химийн механик болгон хөгжүүлсэн нь физик химийн томоохон дэвшил болсон. Мөн спектроскопийн янз бүрийн аргууд (жишээ нь, хэт улаан туяаны спектроскопи, микродолгионы спектроскопи, электрон парамагнетик резонанс, цөмийн соронзон резонанс) нь 20-р зууны хамгийн чухал нээлтүүдийн нэг юм. ==Орчин үеийн хөгжил== Физик химийн орчин үеийн хөгжүүлэлт нь цөмийн химийн нээлтүүд, изотоп ялгах технологи, одон оронгийн химийн судалгаа, мөн химийн бүтэц дээр үндэслэсэн физик-химийн шинж чанаруудыг тооцоолох алгоритмуудыг хөгжүүлэхэд чиглэгдсэн байна. Энэ нь химийн молекулыг синтезлээгүй ч гэсэн түүний физик-химийн олон шинж чанарыг яг нарийн тооцоолох боломжийг олгодог практик ач холбогдолтой юм. [[Ангилал:Физикийн хими]] [[Ангилал:Физик]] [[Ангилал:Хими]] kysxk4l5fyxuth8k6962vf7f6k9sgw0 0 135596 823857 787108 2025-07-07T23:32:45Z CommonsDelinker 211 Wlan_www.png файлыг коммонсд [[c:User:Pi.1415926535|Pi.1415926535]] хэрэглэгч устгасан тул арилгагдлаа. Шалтгаан: [[:c:COM:NETCOPYRIGHT|Copyright violation]], found elsewhere on the web and unlikely to be own work ([[:c:COM:CSD#F1|F1]]). 823857 wikitext text/x-wiki Комьпютерийн технологид Долгионы LAN (WLAN) эсвэл долгионы локал сүлжээ гэдэг нь өөр өөр төхөөрөмжүүдийг кабельгүйгээр буюу долгионоор холбодог Дотоод сүлжээг хэлнэ. Долгионы LAN сүлжээний ашиг тус хүмүүс хүссэн газраасаа сүлжээнд нэвтрэх боломжтой; Тэд кабелийн уртаар хязгаарлагдахаа больсон Зарим газар болон тээврийн хэрэгсэлд Wireless LAN hotspot байдаг. Энэ нь хүмүүст ердийн ажлын орчноос гадуур, жишээ нь ресторан, галт тэрэг гэх мэт интернетэд холбогдох боломжийг олгодог. [[File:WirelessAP.JPG|thumb|Долгионы дотоод сүлжээ]] Долгионы LAN-г тохируулахдаа утасгүй хандалтын цэг эсвэл утасгүй чиглүүлэгч гэж нэрлэгддэг нэг хайрцгаар хийж болно. Энэ хайрцаг нь олон холболтыг нэгэн зэрэг зохицуулах боломжтой. Долгионтой сүлжээнд кабель тавих шаардлагатай. Энэ нь зарим газруудад хэцүү байж болно. Хандалтын цэгүүд нь янз бүрийн тооны компьютерт үйлчилж болно. Долгионы LAN сүлжээний сул тал нь радио долгионыг ашиглан харилцах. Мэдээллийг шифрлэхэд онцгой анхаарал хандуулах хэрэгтэй. Дохио нь утаснуудаас илүү чимээ шуугиантай байдаг тул алдаа засахад илүү их зурвасын өргөнийг зарцуулах шаардлагатай болдог. Ердийн IEEE 802.11 хандалтын цэг нь төхөөрөмжүүдийг холбох боломжтой олон тооны тоолууртай байдаг. Хамрах хүрээг нэмэгдүүлэхийн тулд илүү олон хандалтын цэг хэрэгтэй {{stub}} o78mj3kfdaae9e9vq8gkd1sg41csh9o 10 138777 823886 823755 2025-07-08T06:17:29Z Zorigt 49 823886 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Кураны бүлгүүд |title = [[Куран]]ы бүлгүүд |state = {{{state|autocollapse}}} |listclass = hlist |image = [[Image:Opened Qur'an.jpg|50px|Куран]] |list1 = * [[Фатиха|1]] * [[Ясин|36]] * [[Тин|95]] * [[Кадр|97]] * [[Фил|105]] * [[Магун|107]] * [[Кафирун|109]] * [[Ыхлас|112]] * [[Нас (Куран)|114]] }}<noinclude> [[Ангилал:Загвар:Хөтлөгч мөр]] </noinclude> t2av6cslrlomvtfzgbilfpwl8wa8y4u 0 138789 823885 823682 2025-07-08T06:16:44Z Zorigt 49 Zorigt moved page [[Нас]] to [[Нас (Куран)]] without leaving a redirect: Монгол хэлний нас гэдэг үгээс ялгах хэрэгтэй 823682 wikitext text/x-wiki {{SHORTDESC|Коран судрын бүлэг}} [[File:Chapter 114, Al-Nas (Mujawwad) - Recitation of the Holy Qur'an.mp3|thumb|Уншлага]] '''Нас''' ({{lang-ar|ٱلنَّاس}}) бол [[Куран]] судрын 114 дахь бүлэг юм.<ref>{{cite web|url=https://quran.com/114|title=An-Nas|access-date=2025-02-02|language=en|trans-title=Наас}}</ref> {| class="wikitable" !scope=''col'' | ! scope="col" | Cудар ! scope="col" | Утга |- ! scope="row" | 1 | قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ || Ийн айлд: Аврал хүснэм хүмүүсийн Раб эзнээс |- ! scope=''row'' | 2 | مَلِكِ ٱلنَّاسِ || Бас хүмүүсийн Захирагчаас |- ! scope=''row'' | 3 | إِلَـٰهِ ٱلنَّاسِ || Бас хүмүүсийн Бурханаас |- ! scope=''row'' | 4 | مِن شَرِّ ٱلْوَسْوَاسِ ٱلْخَنَّاسِ || Тэр зальтай төөрөгдүүлдэг бэрхшээлээс |- ! scope=''row'' | 5 | ٱلَّذِى يُوَسْوِسُ فِى صُدُورِ ٱلنَّاسِ || Тэр нь: хүмүүсийн зүрх сэтгэлд үргэлж мууг шүглэж байдаг |- ! scope=''row'' | 6 | مِنَ ٱلْجِنَّةِ وَٱلنَّاسِ || Сүнсээс мөн шаардлагтай бол хүмүүсээс |} ==Мөн үзэх== * [[Ислам]] ==Эх сурвалжууд== {{reflist}} {{commonscat}} {{Кораны бүлгүүд}} [[Ангилал:Кораны бүлгүүд| 114]] {{Islam-stub}} c735dcfs9z9eqsdqigt3wrszzl6jq9a 0 138867 823858 817557 2025-07-07T23:35:52Z ArguaBILL 80774 823858 wikitext text/x-wiki [[Файл:Hoshoryu Tomokatsu20220115.jpg|thumb|'''Хошёорюү''' Бямбасүрэн]] '''Сугаррагчаагийн Бямбасүрэн''' буюу '''Хошёорюү''' (1999 оны 5-р сарын 22-нд [[Улаанбаатар хот|Улаанбаатар хотод]] төрсөн)- Японы мэргэжлийн [[Сүмо]] бөхийн барилдааны аварга цол болох "[[Ёкозүна]]" цолыг хүртсэн 74 дахь бөх, Монголоос энэ цолыг хүртсэн зургаа дахь бөх юм. Тэрбээр Асашёорюү [[Долгорсүрэнгийн Дагвадорж|Долгорсүрэнгийн Дагвадоржийн]] ах Долгорсүрэнгийн Сугаррагчаагийн хүү бөгөөд Монгол Улсын заан [[Донровын Долгорсүрэн|Донровын Долгорсүрэнгийн]] ач хүү юм. Японы Эзэн хааны цомыг хоёр удаа хүртсэн С.Бямбасүрэн 2023 онд түүний өндөр-188 см, жин 142 кг байсан. Хошорюү Бямбасүрэн 2018 онд мэргэжлийн сүмод анхны барилдаанаа хийж, үүнээс нэг жилийн дараа 2019 оны арваннэгдүгээр сараас эхлэн жүрёо зиндаанд дэвшин барилдаж эхэлжээ. Тэрээр 2023 онд 7-р сард 12 даваа, 3 унаатайгаар Эзэн хааны цомыг анх удаа гардаж, Озэки цолны болзол хангасан бөх. == Амжилт == {{Sumo record box start|Хошорюү Томокацү}} {{Sumo record year start|2018}} {{Basho|MAEZUMOU}} {{Basho|jk|19|w|6|1}} {{Basho|YUSHO|rank=jo|r-no=42|tozai=w|win=7|loss=0}} {{Basho|sa|42|e|6|1}} {{Basho|ma|56|e|4|3}} {{Basho|ma|49|e|6|1}} {{Sumo record year end}} {{Sumo record year start|2019}} {{Basho|ma|21|w|5|2}} {{Basho|ma|7|w|4|3}} {{Basho|ma|4|w|4|3}} {{Basho|ma|2|w|3|4}} {{Basho|ma|5|e|4|3}} {{Basho|j|13|w|7|8}} {{Sumo record year end}} {{Sumo record year start|2020}} {{Basho|j|14|e|8|7}} {{Basho|j|9|w|8|7}} <td style="background-color:#CCC">Тэмцээн<br>болоогүй</td> {{Basho|j|6|e|10|5}} {{Basho|m|16|w|8|7}} {{Basho|m|13|e|7|8}} {{Sumo record year end}} {{Sumo record year start|2021}} {{Basho|m|14|e|9|6}} {{Basho|m|9|w|8|7}} {{Basho|m|5|e|7|8}} {{Basho|m|5|w|10|5|||t}} {{Basho|m|1|e|5|8|2}} {{Basho|m|5|w|7|8}} {{Sumo record year end}} {{Sumo record year start|2022}} {{Basho|m|6|e|11|4}} {{Basho|k||w|8|7}} {{Basho|k||e|8|7}} {{Basho|k||e|9|6}} {{Basho|s||w|8|7}} {{Basho|s||w|11|4|||t}} {{Sumo record year end}} {{Sumo record year start|2023}} {{Basho|s||w|8|7}} {{Basho|s||w|10|5}} {{Basho|s||w|11|4}} {{Basho|s||e|12|3||y|f}} {{Basho|o|2|w|8|7}} {{Basho|o|2|w|10|5}} {{Sumo record year end}} {{Sumo record year start|2024}} {{Basho|o||w|10|4|1}} {{Basho|o||w|11|4}} {{Basho|o||e|10|5}} {{Basho|o||w|9|4|2}} {{Basho|o||w|8|7}} {{Basho|o||w|13|2}} {{Sumo record year end}} {{Sumo record year start|2025}} {{Basho|o||w|12|3||y|}} {{Basho|y||e|5|5|5}} {{Basho|y||e|12|3||j}} {{Basho|y|1|e||}} {{Basho|||||}} {{Basho|||||}} {{Sumo record year end}} {{Sumo record box end}} [[Ангилал:Монголын сүмоч]] [[Ангилал:1999 онд төрсөн]] [[Ангилал:Сүмоч]] [[Ангилал:Ёкозүна]] 2eaab22edl7qe1ck2lr4m2gfhe39doj 0 140994 823878 823566 2025-07-08T03:29:42Z Zorigt 49 823878 wikitext text/x-wiki [[Файл:Flag of the Roman Republic (19th century).svg|thumb|Бүгд Найрамдах Ром Улсын далбаа]] '''Бүгд Найрамдах Ром Улс''' ([[Итали хэл|итали.]] ''Repubblica Romana'') — 1849 оны 2-р сарын 9-нөөс 7-р сарын 4-ний хооронд "Ард түмний хавар" гэх үйл явдлын үеэр оршин тогтносон Бүгд найрамдах улсын Засгийн газрын тунхагалсан Италийн хувьсгалт улс юм. Мөн '''1849 оны Бүгд Найрамдах Ром''' улс буюу '''Хоёр дахь Бүгд Найрамдах Ром Улс''' гэж түүхэнд тэмдэглэдэг. Оршин тогтнох хугацаанд нь Карло Армеллини, Жузеппе Мазини болон Аурелио Саффи гэсэн гурвал удирдаж байсан юм. Хэдийгээр богино хугацаанд оршин тогтнож байсан ч уг Бүгд найрамдах улс нь Жузеппе Гарибальди, Гоффредо Мамели зэрэг тэргүүтэй Италийн эв нэгдлийн үйл явцын чухал үе шат байсан юм. Хэдэн сарын турш Ромыг Европын хамгийн хоцрогдсон мужуудын нэгээс Маззианизмд суурилсан шинэ ардчилсан үзэл санааны туршилтын талбар болгон өөрчилсөн байна. Үүнд: Бүгд найрамдах улсын үндсэн хуульд шашин шүтэх эрх чөлөө, бүх нийтийн сонгох эрх (21 наснаас эхлэн эрэгтэйчүүдэд), цаазаар авах ялыг халахыг (дэлхийд анх удаа) хуульчилсан юм. [[Ангилал:Италийн түүх]] tvr9bfs6ucxciuwdu8pssy4tvadyqlo 0 140996 823879 823571 2025-07-08T03:46:23Z Zorigt 49 823879 wikitext text/x-wiki [[Файл:Jan Machulski.jpg|thumb|Ян Махульски, 2004 он.]] '''Ян Хенрик Махульски''' ([[Польш хэл|польш.]] ''Jan Henryk Machulski''; 1928 оны 7-р сарын 3-нд Польшийн [[Лодзь]] хотод төрж, 2008 оны 11-р срын 20-нд [[Варшав]] хотод нас барсан) — Польшийн дэлгэц, тайзны жүжигчин, театрын найруулагч бөгөөд сурган хүмүүжүүлэгч. 1954 онд Лодзь хотын Улсын жүжигчний дээд сургууль ([[Польш хэл|польш.]] ''Państwowej Wyższej Szkole Aktorskiej w Łodzi''), 1971 онд Варшав хотын Улсын театрын дээд сургуулийг ([[Польш хэл|польш.]] ''Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie'') тус тус төгссөн. Тэрээр Ополе, [[Люблин]], [[Лодзь]], [[Варшав|Варшавын]] театруудад ажилласан. Лодзийн кино сургуулийн жүжигчний тэнхимийн эрхлэгч байсан. [[Файл:Pomnik Jana Machulskiego.JPG|thumb]] Түүний эхнэр жүжигчин Халина Махульска бол хүү нь кино найруулагч [[Юлиуш Махульски]] бөгөөд киноныхоо дүрүүдэд тоглуулж байжээ. Монголчууд Ва Банк киноны Квинтогийн дүрээр нь сайн мэддэг. == Дэлгэцийн бүтээлүүд == * ''Ostatni dzień lata'' (1958, найруулагч. Tadeusz Konwicki) - Зуны сүүлийн өдөр * ''Wolne miasto'' (1958, найруулагч. Stanisław Różewicz) - Сул зай * ''Orzeł'' (1959, reż. Leonard Buczkowski) - Бүргэд * ''Drugi człowiek'' (1961, reż. Konrad Nałęcki) - Өөр нэг хүн * ''Daleka jest droga'' (1963, reż. Bohdan Poręba) - Холын зам * ''Wyspa złoczyńców'' (1965, reż. Stanisław Jędryka) - Хэцүү арал * ''Poznańskie Słowiki'' (1966, reż. Hieronim Przybył) - Познанийн алтан гургалдай * ''Sublokator'' (1966, reż. Janusz Majewski) * ''Upiór'' (1967, reż. Stanisław Lenartowicz) - Сүнс * ''Rękopis znaleziony w Saragossie'' (1964, reż. Wojciech Has) - Сарагосагаас олдсон гар бичмэл * ''Rzeczpospolita babska'' (1969, reż. Hieronim Przybył) - Эмэгтэйчүүдийн Бүгд Найрамдах Улс * ''Album polski'' (1970, reż. Jan Rybkowski) -П ольш альбом * ''Pogoń za Adamem'' (1970, reż. Jerzy Zarzycki) * ''Podróż za jeden uśmiech'' (1971) jako Stanisław Wanatowicz, ojciec Poldka - Ганц инээмсэглэлийн төлөөх аялал * ''Akcja V'' (1973) jako „Kołodziej” - Үйлдэл * ''Dyrektorzy'' (1975) jako lekarz * ''Polskie drogi'' – serial tv (1976, reż. J. Morgenstern) jako Stefan Kozakiewicz * ''07 zgłoś się'' (1976) jako docent Jacek Wereda * ''Daleko od szosy'' – serial tv (1976, reż. Zbigniew Chmielewski) jako ojciec Ani * ''Królowa Bona'' (1980) jako Wolski * ''Białe tango'' (1981) jako Andrzej, przyjaciel Ireny (odc. 6) - Цагаан бүжиг * ''Vabank'' (1981, reż. Juliusz Machulski) jako Henryk Kwinto - Цохилдуулах. * ''Vabank II, czyli riposta'' (1984, reż. Juliusz Machulski) jako Henryk Kwinto * ''Życie wewnętrzne'' (1986, reż. Marek Koterski) jako teść Miauczyńskiego * ''Kingsajz'' (1987, reż. Juliusz Machulski) - Том хэмжээ * ''Zabij mnie glino'' (1987, reż. Jacek Bromski) * ''Deja vu'' (1990, reż. Juliusz Machulski) - Өмнө нь үзсэн. * ''Szwadron'' (1992, reż. Juliusz Machulski) * ''Psy'' (1992, reż. Władysław Pasikowski) - Нохойнууд * ''Kuchnia polska'' (1993) jako doktor Kozłowski * ''Psy 2. Ostatnia krew'' (1994, reż. Władysław Pasikowski) * ''Komedia amerykańska'' (1996, reż. Juliusz Machulski) * ''Cudze szczęście'' (1998, reż. Mirosław Bork) * ''Kiler'' (1997, reż. Juliusz Machulski) - Алуурчин * ''Kiler-ów 2-óch'' (1999, reż. Juliusz Machulski) * Miodowe lata (2000, reż. Maciej Wojtyszko) jako Mirosław Lasak * ''D.I.L.'' (2002, reż. Konrad Niewolski) * ''Superprodukcja'' (2003, reż. Juliusz Machulski) * ''Rodzina zastępcza'' (2003, reż. Wojciech Nowak) * ''Vinci'' (2004, reż. Juliusz Machulski) * ''Emilia'' (2005, reż. Piotr Matwiejczyk) * ''Nie ma takiego numeru'' (2005, reż. Bartosz Brzeskot) * ''1409. Afera na zamku Bartenstein'' (2005, reż. Rafał Buks i Paweł Czarzasty) * ''Co słonko widziało'' (2006, reż. Michał Rosa) * ''Doręczyciel'' (2008, reż. Maciej Wojtyszko) * ''Ostatnia akcja'' (2008, reż. Michał Rogalski) {{DEFAULTSORT:Махульски, Ян}} [[Ангилал:Польшийн жүжигчин]] [[Ангилал:1928 онд төрсөн]] [[Ангилал:2008 онд өнгөрсөн]] exgwlr630rc9rcdqx13xqiot2gv8x1r 0 140998 823880 823580 2025-07-08T03:49:32Z Zorigt 49 823880 wikitext text/x-wiki [[Файл:Gina Lollobrigida 65 retusche.jpg|thumb]] '''Луижиа (Жина) Лоллобрижида''' ([[Итали хэл|итал.]] ''Luigia (Gina) Lollobrigida''; 1927 оны 7-р сарын 4-нд Италийн Субьякод төрж, 2023 оны 1-р сарын 16-нд [[Ром]] хотод нас барсан) — [[Итали|Италийн]] жүжигчин, гэрэл зурагчин, улс төрч бөгөөд нийгмийн зүтгэлтэн, дэлхийн хоёрдугаар дайны дараах Европын кино урлагийн сэкс бэлгэ тэмдэг байсан. Лоллобрижида уран бүтээлийнхаа амьдралын туршид [[Алтан бөмбөрцөг]], Италийн "Давид ди Донателло" шагнал 7 удаа, "Мөнгөн тууз" шагнал 2 удаа, Бүгд Найрамдах Итали Улсын Гавьяаны одон, Холливудын алдрын гудамжны од зэрэг олон шагнал хүртэж байжээ. Жүжигчин бүсгүй Европын "Фанфан-Алтанзул"([[Франц хэл|франц.]] ''Fanfan La Tulipe''), "Талх, Хайр ба уран зөгнөл" ([[Итали хэл|итал.]] ''Pane, Amore e Fantasia''), "Парисын дарь эхийн сүм"([[Франц хэл|франц]]. ''Notre-Dame de Paris'') болон Холливудын "Чөтгөрийг ичээч" ([[Англи хэл|англ]]. ''Beat the Devil''), "Соломон ба Шеба" ([[Англи хэл|англ]]. ''Solomon And Sheba'') зэрэг кинонуудад бүтээсэн дүрээрээ олны танил болсон юм. {{DEFAULTSORT:Лоллобрижида, Жина}} [[Ангилал:Италийн жүжигчин]] [[Ангилал:1927 онд төрсөн]] [[Ангилал:2023 онд өнгөрсөн]] erdqjfdindks5ccc4n8aigjh2oe0hx9 0 141001 823876 823593 2025-07-08T03:11:52Z Zorigt 49 823876 wikitext text/x-wiki [[Файл:Cosmos bipinnatus pink, Burdwan, West Bengal, India 10 01 2013.jpg|thumb]] '''Энхэлгэнэ цэцэг''' ('''Cosmos bipinnatus''', [[Англи хэл|англи]]<nowiki/>ар ''garden cosmos'') — нь Asteraceae овгийн, дундаж өндөртэй, улирлын чанартай, өвслөг цэцэгт ургамал бөгөөд Америк тивд төрөлх нутагтай. Сэрүүн бүсийн цэцэрлэгүүдэд гоёлын зориулалтаар өргөн тархсан байдаг. == Тодорхойлолт == Байгаль дээр энхэлгэнэ цэцэг нь жил бүр ургадаг, хагас тэсвэртэй гэж тооцогддог ургамал. Мандалд маш хурдан сайхан ургах бөгөөд өндөр нь ихэвчлэн 60–аас эхлээд насанд хүрсэн хүн шиг буюу 180 см хүртэл ургадаг. Ховор ч гэсэн зарим тохиолдолд 2.7 м хүртэл ургадаг байна. Өөрөө үрээ унагаж тархдаг тул хэдэн жил дараалан дахин ургаж чадна. Энхэлгэнэ цэцэг нь ягаан, нил ягаан, цагаан зэрэг олон төрлийн өнгөтэй байдаг. Салаалсан иштэй бөгөөд нимгэн, хурц үсэрхэг бүтэцтэй ч зарим тохиолдолд гөлгөр байна. Навч нь хялгасан хэлбэртэй, утас мэт нарийхан хэсгүүдэд хуваагдсан мэт харагддаг. Навчны иш богино (10–15 мм), далавч хэлбэрийн хажуу ирмэгтэй, заримдаа бараг ишгүй байж болдог. Үр нь хар бараан өнгөтэй, булцгар-шовгор хэлбэртэй. Заримдаа үр нь хурц үстэй, заримдаа гөлгөр байдаг. === Цэцгийн бүтэц === * '''Цэцгийн хэмжээ:''' 5–7 см-ийн голчтой, анхаарал татсан, аяга хэлбэрийн дэлбээтэй. * '''Гадаад дэлбээнүүд''' 8 орчим бөгөөд ягаан, нил ягаан эсвэл цагаан өнгөтэй. Энхэлгэнэ цэцэг нь гоо зүйн хувьд баясал төрүүлдэг, энгийн арчилгаатай ургамал. == Гадаад холбоос == [https://www.facebook.com/Togootynhaliun/posts/2647842102099634/?locale=mn_MN ЭНХЭЛГЭНЭ ЦЭЦЭГТ ЗАМ дууны үг] [[Ангилал:Ургамал]] qah7prc5ssn0jkjt4hr6ghjrh075727 0 141009 823888 823699 2025-07-08T06:38:46Z Zorigt 49 823888 wikitext text/x-wiki [[Файл:Pierre Cardin.jpg|thumb|Пьер Карден, 2009 он.]] '''Пьер Карден''' ([[Франц хэл|франц.]] ''Pierre Cardin'', [[Итали хэл|итали]]. ''Pietro Cardin''; 1922 оны 7-р сарын 2-нд Италийн Сан-Бьяджо-ди-Каллальтад төрж, 2020 оны 12-р сарын 29-нд Францын Нёйи-сюр-Сенд нас барсан) — итали гаралтай [[Франц|францын]] алдарт хувцасны загвар зохион бүтээгч, «Максим» ресторан эзэмшигч. Тэрээр уран бүтээлээ театрын зураачаар эхлүүлсэн байна. 1947 оноос [[Кристиан Диор|Кристиан Диорын]] урланд ажиллаж байгаад 1950 онд өөрийн загвар зохион бүтээх төв байгуулжээ. К.Диор шинэхэн загвар зохион бүтээгчдээ "Пьер, өндөр үнээр загвараа зар, авьяас төлөгддөг байх ёстой" гэсэн үгээр урамшуулж байсан гэдэг. Тэрээр хийсвэр, геометрийн загварыг илүүд үздэг, unisex загварын анхдагчдын нэг байсан (1958 оны цуглуулга), загварын авангард гэж тооцогддог байв. 1960 онд тэрээр эрэгтэй хувцасны анхны коллекцийг бүтээснээр загвар бол зөвхөн эмэгтэйчүүдийн урлаг гэх загварын уламжлалт хандлагыг эвдсэн юм. Тэрээр жийнсэн хувцас, залуучууд, хүүхдүүдэд зориулсан хувцасны чиглэлээр анхлан ажиллаж байсан зохион бүтээгчдийн нэг юм. Загвар зохион бүтээгч Пьер Карден анх [[Битлз]] хамтлагт зориулан бүтээж байсан өнгөт оймс болон урт түрийтэй гутал, мини-сарафан, "цэцэг"-т зангиа, урт захгүй урт хүрэм, товчтой нарийн өмд зэрэг 500 гаруй бүтээлийн патентыг авсан. Мөн тэрээр "''Pierre Cardin''" нэртэй сүрчигний брэндийн зохиогч. Пьер Карден бол [[Парис]] хотын 8-р тойрогт байрлах Елисейн ордны эргэн тойронд олон жилийн турш худалдаж авсан олон үл хөдлөх хөрөнгийн эзэн юм. Тэрээр 1995 оны зун Улсын Баяр наадмын үеэр Монголд зочилж байсан. {{DEFAULTSORT:Карден, Пьер}} [[Ангилал:Италийн загвар зохион бүтээгч]] [[Ангилал:Францын загвар зохион бүтээгч]] [[Ангилал:1922 онд төрсөн]] [[Ангилал:2020 онд өнгөрсөн]] t0gw0wlnm9lnffu7hc1wnnecylsmk5m 0 141010 823889 823700 2025-07-08T06:41:36Z Zorigt 49 823889 wikitext text/x-wiki [[Файл:Nostr.jpg|thumb]] '''Мишэл де Нотрда́м''' ([[Франц хэл|франц.]] ''Michel de Notredame''), '''Нострадамус''' гэх нэрээрээ алдартай ([[Франц хэл|франц.]] ''Nostradamus''; 1503 оны 12-р сарын 14-нд Сен-Реми-де-Прованс хотод төрж, 1566 оны 7-р сарын 2-нд Салон-де-Провансд нас барсан) — [[Франц|францын]] эмч-эм зүйч, зохиолч, яруу найрагч, одон орон судлаач болон алхимик, зөнч ирээдүйн таамаг дэвшүүлэгч гэдгээрээ алдартай. == Намтар == Мишэл де Нотрдам 1503 оны 12-р сарын 14-нд Сент-Реми-де-Прованс хотод 15-р зуунд [[Католик шашин|католик шашинд]] орсон сефардын еврейчүүдийн гэр бүлд төржээ (хавчлагын улмаас [[Иберийн хойг|Иберийн хойгоос]] Франц руу нүүсэн). Мишэл де Нотрдам бага насаа эхийн талын элэнц өвөг Жан де Сент-Ремигийн дэргэд өнгөрөөсөн бөгөөд тэрээр түүнд латин, грек, еврей хэл, математик, зурхайн ухаан зааж суурийг тавьж өгсөн гэж үздэг байна. 1518 онд 14 настай Мишэл де Нотрдам Авиньоны Их Сургуульд суралцахаар явж, тэнд тривиум гэж нэрлэгддэг дүрэм, ярих урлаг ба логик, дараа нь квадривиум - геометр, арифметик, хөгжим, зурхайн чиглэлээр суралцжээ. 1519 онд хотод тахал гарч, Мишэл хотоос явжээ. Дараа нь тэрээр бие даан эмч болж, тахлыг эмчлэх аргыг хайж олохоор шийдсэн боловч хэзээ ч шийдлийг олж чадаагүй юм. Мишэл 1529 онд тэрээр Монпелье хотын их сургуулийн анагаах ухааны ангид элсэн ороод 1534 онд төгсөөд докторын зэрэг хамгаалсан бөгөөд энэ мөчөөс эхлэн түүний овгийг латинаар «Nostradamus» гэж бичих болжээ. 1555 онд Нострадамус анхны зурхайн таамаг бичгээ хэвлүүлсэн бөгөөд тэр жилдээ хүү Сезарийнхаа оршил бүхий 353 дөрвөлжинг агуулсан Зууны анхны хэвлэлийг [[Лион]] хотод хэвлүүлжээ. Түүний зурхайн тооцоололд олон алдаа байсан учраас тухайн үеийн зурхайчид Нострадамусыг ихэд шүүмжилдэг байв. Эдгээр эш үзүүллэгүүд түүнд асуудал авчирсан нь мэдэгдэж байна. Нострадамусыг Парист ирэхэд нь эрх баригчид ямар сургаал номлож, хэрхэн таамаг дэвшүүлсэн талаар байцаалт авахаар бэлтгэж байгааг анхааруулжээ. Улмаар тэр яаралтай Салон-де-Прованс руу буцаж ирээд 1556 онд Итали руу явсан байна. if463sw9fu83stt1uc6jiwzxucuj4t4 0 141011 823890 823768 2025-07-08T06:44:41Z Zorigt 49 823890 wikitext text/x-wiki [[Зураг:Yavuuhulan Park Water fountain in Ulaanbaatar Mongolia (2).jpg|thumb|Явуухулангийн цэцэрлэгт хүрээлэн]] [[Зураг:Water fountain with rainbow effect in Ulaanbaatar Mongolia 9.jpg|thumb|]] [[Файл:Poet_Begz_Yavuuhulan_monument_Mongolia.jpg|thumb|250px|Явуухулангийн цэцэрлэгт хүрээлэнд байрлах хөшөө нь]] [[Зураг:Sunny_day_Mongolia.jpg|thumb||Явуухулангийн хөшөө]] '''[[Бэгзийн Явуухулан|Б.Явуухулангийн]] цэцэрлэгт хүрээлэн''' - [[Улаанбаатар]] хотын төвд [[Чингэлтэй|Чингэлтэй дүүрэг]]т байрладаг, дорнын их яруу найрагчийн нэрэмжит хүрээлэн. Тус цэцэрлэгт хүрээлэнг 2000 оны Нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын 57-р тогтоолоор "Б.Явуухулангийн цэцрлэгт хүрээлэн" гэж нэрийдсэн байна. 2009-2011 оны хооронд бүтээн байгуулж, 2011 оны 7-р сарын 8-ны өдөр нээсэн байна. Дэлгэсэн ном шиг хэлбэртэй тус цэцэрлэгт хүрээлэн нь үндэсний архитектурын өвөрмөц хэв загварыг хадгалсан, цогц шийдэл бүхий зохиомжтой бөгөөд нийслэл хотод нэгэн шинэ өнгө төрхийг бий болгосон юм. Цэцэрлэгт хүрээлэнгийн зүүн хойморт Дорнын их яруу найрагч [[Бэгзийн Явуухулан|Бэгзийн Явуухуланг]] сандал дээр сууж буйгаар дүрсэлсэн хөшөө, баруун хойд хэсэгт Монгол орны газрын зургийг байрлуулж, дээр нь монгол бичгээр их найрагчийн алдарт “Би хаана төрөө вэ” шүлгийн нэрийг таталгажээ. Ахмад, дунд, залуу үе, өнгөрсөн, одоо, ирээдүй цагийг бэлгэдсэн гурван мөнгөн аяга бүхий усан оргилуурыг хүрээ хийцийн хээгээр хээлж, усан хээгээр чимэглэсэн. Цэцэрлэгийн урд хэсэгт хар чулуугаар модерн маягаар зассан усан оргилуур Хар ус нуурын шагшуургыг бэлгэддэг. Мөн бичил задгай театр бий. Цэцэрлэг хүрээлэнг байгалийн 7-8 төрлийн чулуугаар чимэглэж, нарс, гацуур мод тарьж тохижуулжээ. Уг цэцэрлэгт хүрээлэнгийн Ерөнхий инженерээр барилгын инженер Шижирийн Амгалан ажилласан байна. ==Үйл ажиллагаа== Энэ цэцэрлэгт хүрээлэнд жилийн турш олон үйл ажиллагаа зохион байгуулагддаг: * Б.Явуухулангийн нэрэмжит “Алаг дэлхийд төрсөн минь учиртай” яруу найргийн утга уянгын их наадам 2012 оны 6-р сарын 1-ны өдөр найрагчийн нэрэмжит хүрээлэнгийн задгай талбайд болсон. * 2022 оны 5-р сарын 27-29-нд "Хүрээ үдэш" арга хэмжээ зохион байгуулж яруу найрагчид уран бүтээлээ сонирхуулсан. * Б.Явуухулангийн цэцэрлэгт хүрээлэнд 2023 оны 9-р сарын 13-нд номын баяр болсон. {|class="greentable" style="text-align:center" |+ |[[Зураг:20230826 144402 Vegan Festival Mongolia 2023.jpg|center|x88px]] |[[Зураг:20230826 143148 Vegan Festival Mongolia 2023.jpg|center|x88px]] |[[Зураг:20230826 144501 Vegan Festival Mongolia 2023.jpg|center|x88px]] |[[Зураг:20230827 152241 Vegan Festival Mongolia 2023.jpg|center|x88px]] |[[Зураг:20230826 142923 Vegan Festival Mongolia 2023.jpg|center|x88px]] |[[Зураг:20230826 144722 Vegan Festival Mongolia 2023.jpg|center|x88px]] |[[Зураг:20230826 142509Vegan Festival Mongolia 2023.jpg|center|x88px]] |[[Зураг:20230826 140825Vegan Festival Mongolia 2023.jpg |center|x88px]] |} [[Ангилал:Цэцэрлэг]] djzanbm9ob7cv7rwz287tksgbjm9kpt 0 141015 823892 823734 2025-07-08T07:24:59Z Zorigt 49 823892 wikitext text/x-wiki [[Файл:Official portrait of Nancy Reagan in the Red Room – cropped.jpg|thumb]] '''Нэнси Дэвис Рейган''' ([[Англи хэл|англи]]. ''Nancy Davis Reagan'', төрөхдөө ''Анн Фрэнсис Роббинс'' ([[Англи хэл|англи.]] ''Anne Frances Robbins''), 1921 оны 7-р сарын 6-нд [[Нью-Йорк хот|Нью-Йорк хотод]] төрж, 2016 оны 3-р сарын 6-нд [[Лос-Анжелес]] хотод нас барсан) — Америкийн кино жүжигчин, АНУ-ын 40 дэх Ерөнхийлөгч [[Роналд Рейган|Роналд Рейганы]] гэргий, 1981-1989 онд АНУ-ын тэргүүн хатагтай. == Намтар == [[Файл:Ronald Reagan and Nancy Reagan aboard a boat in California 1964.jpg|thumb|337x337px|Рейганууд, 1964 он.]] Нью-Йорк хотод жүжигчин болон машины худалдаачин хоёрын гэр бүлд төрсөн бөгөөд түүнийг төрсний дараахан эцэг эх нь салсан байна. Эх нь ажил хайн орон даяар нүүж байсан тул тэрээр бага насаа [[Мэрилэнд]] мужид нагац эгч, нагац ахындаа өнгөрүүлсэн байна. Удалгүй эх нь алдартай мэдрэлийн мэс засалч Лоял Дэвистэй гэрлэж, Нэнси эцэг эхийнхээ хамт Чикаго руу нүүж, тэндээ ахлах сургуулиа төгссөн. Түүнийг багад хамаатан садан нь Нэнси гэж дууддаг байсан бөгөөд 1935 онд хойд эцэг нь түүнийг албан ёсоор өргөж авснаар тэрээр Дэвис овог авч Нэнси Дэвис нэртэй болжээ. Энэ нэрийн дор тэрээр кинонд тоглож, гэрлэсний дараа тэр нэрээ хадгалсан юм. 1939-1943 онд Массачусетсын коллежид англи жүжгийн чиглэлээр мэргэшсэн. 1952 оны 3-р сарын 6-нд тэрээр тухайн үед Кино жүжигчдийн эвлэлийн ерөнхийлөгч байсан АНУ-ын ирээдүйн ерөнхийлөгч Роналд Рейгантай гэрлэжээ. Энэ бол Роналд Рейганы хувьд хоёр дахь гэрлэлт байсан бөгөөд тэр анхны эхнэртэйгээ хоёр хүүхэдтэй болсон байжээ. Нэнси Рейган, Рональд Рейган нарын дундаас Патрисиа Анна болон Рональд Прескотт гэх хоёр хүүхэд төржээ. Хожим Пэтти Дэвис нэрээр алдаршсан охин Патрисиа Анна 1952 оны 10-р сарын 21-нд, харин хүү Рональд Прескотт 1958 оны 5-р сарын 20-нд төрсөн юм. Нэнси Рейган 1967-1975 онд нөхрөө мужийн захирагч байхад Калифорни мужийн тэргүүн хатагтай байсан гэдгээр нь иргэд мэддэг. Нөхрөө АНУ-ын ерөнхийлөгч байх хугацаанд тэргүүн хатагтайн үүргээ сайн гүйцэтгэсэн бөгөөд хамгийн алдартай нь хар тамхины эсрэг "Зүгээр л үгүй гэж хэл" ([[Англи хэл|англи.]] ''Just Say No'') хэмээх кампанит ажилд оролцож, төсвийн мөнгийг их хэмжээгээр зарцуулсан гэсэн шүүмжлэлд өртөж байжээ. Нөхрөө хоёр дахь удаагаа ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоны дараа кампанит ажлыг олон улсын хэмжээнд өргөжүүлж, бусад орны тэргүүн хатагтай нарыг уг ажилд татан оролцуулсан юм. 1994 онд Роналд Рейган [[Альцхаймерын өвчин|Альцхаймерын өвчтэй]] болох нь тогтоогдсон бөгөөд үүний дараа Нэнси Рейган нөхрөө халамжлахад өөрийгөө зориулжээ. Роналд Рейганыг нас барсны дараа тэрээр нийгмийн ажилд оролцож, Альцхаймерын өвчтэй хүмүүст туслахын тулд [[үүдэл эс]]ийн чиглэлээр судалгаа хийжээ. 2000 онд тэрээр АНУ-ын хамгийн дээд шагнал болох [[Конгрессын алтан медаль (АНУ)|Конгрессын алтан медалиар]] шагнагджээ. Нэнси Рейган 2016 оны 3-р сарын 6-нд Роналд Рейгантай гэрлэсний 64 жилийн ойн өдөр 94 насандаа зүрхний дутагдлын улмаас нас барсан юм. {{DEFAULTSORT:Рейган, Нэнси}} [[Ангилал:АНУ-ын жүжигчин]] [[Ангилал:АНУ-ын тэргүүн хатагтай]] [[Ангилал:1921 онд төрсөн]] [[Ангилал:2016 онд өнгөрсөн]] pqdn9671rv600d1m7vfzlu0bt5macxo 0 141016 823893 823736 2025-07-08T07:27:03Z Zorigt 49 Zorigt moved page [[Ян Гус]] to [[Ян Хус]] 823736 wikitext text/x-wiki '''Ян Гус''' ([[Чех хэл|чех]]. ''Jan Hus''<small>:</small> 1369 онд Гусинец ([[Праг]] орчим) [[Бохеми]] төрсөн— 1415 оны 7-р сарын 6-нд Швабын Констанцд шатаалгуулж нас барсан) — чехийн номлогч, сэтгэгч, чехийн шинэчлэлийн үзэл бодлын зүтгэлтэн. [[Файл:Jan Hus.jpg|thumb]] Чехийн ард түмний үндэсний баатар. Тэрээр санваартан байсан бөгөөд хэсэг хугацаанд Праг хотын их сургуулийн ректор байсан. 1415 оны 7-р сарын 6-нд түүнийг шашны шийдвэрээр Констанцад бүтээлийнх нь хамт шатаажээ. gd86pihkkpuzr6zhnz9qa6bqh8gloyu 823895 823893 2025-07-08T07:29:03Z Zorigt 49 823895 wikitext text/x-wiki '''Ян Хус''' ([[Чех хэл|чех]]. ''Jan Hus'', орос маягаар '''Ян Гус''' гэж бичих нь бий. 1369 онд [[Бохеми]]йн Гусинецэд төрж, 1415 оны 7-р сарын 6-нд Швабын Констанцад шатаалгуулж нас барсан) — Чехийн номлогч, сэтгэгч, тус улсын шинэчлэлийн үзэл бодлын зүтгэлтэн. [[Файл:Jan Hus.jpg|thumb]] Чехийн ард түмний үндэсний баатар. Тэрээр санваартан байсан бөгөөд хэсэг хугацаанд Праг хотын их сургуулийн ректор байсан. 1415 оны 7-р сарын 6-нд түүнийг шашны шийдвэрээр Констанцад бүтээлийнх нь хамт шатаажээ. {{DEFAULTSORT:Хус, Ян}} [[Ангилал:Чехийн шашны зүтгэлтэн]] [[Ангилал:Чехийн шинэчлэгч]] [[Ангилал:1369 онд төрсөн]] [[Ангилал:1415 онд өнгөрсөн]] e0vqr89snokj7hluhpju3931y40c9fc 0 141028 823898 823806 2025-07-08T08:22:14Z Zorigt 49 823898 wikitext text/x-wiki '''Гизолфогийн Бускареллус''' ([[Латин хэл|лат.]] ''Buscarellus de Gisulfo,'' [[Итали хэл|итали.]] ''Buscarello de Ghizolfi,'' буюу '''''Buscarel of Gisolfe''''' гэдгээр алдартай) —Монголын [[Хүлэгү]] хааны [[Ил Хаант Улс|Ил Хаант улсад]] XIII— XIV зуунд зүтгэж байсан [[Генуя|Генуягийн]] худалдаачин болон дипломат. Бүгд Найрамдах Генуя улсын далайн худалдаанд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн хүчирхэг Гизолфогийн гэр бүлийн гишүүн Бускареллус нь тухайн үед Монголын эрх баригчдад үйлчлэн зүтгэж байсан [[Марко Поло]], [[Пизаны Изол]], [[Сиеаннагийн Томмасо Уги]] зэрэг олон европчуудын нэг байсан юм. Бускареллус 1284-1291 онд [[Аргун]] хааны албанд орж, "хорчи" цолтой Ил хааны хувийн харуул буюу хишигтэн нарын түшмэл байжээ. == Аргуны Элч == [[Файл:ArghunLetterToPhilippeLeBelExtract1289.jpg|thumb|370x370px|[[Аргун]] хааны 1289 оны 5-р сарын 11-нд бичиж Францын [[IV Филипп|IV Филиппт]] хүргэсэн захидал.]] 1289 оны хавар Аргун түүнийг Ромын Пап лам [[IV Николас]] (1288-1292), Францын [[IV Филипп]] (1285-1314), Английн [[I Эдвард]] (1272-1307) нарт өөрийн Элчээр илгээж байсан. Элчийн гол зорилго нь Сири, Палестиныг эзлэхэд Европын тусгаар тогтносон улсуудаас дэмжлэг авах явдал байв. 1289 оны намар Бускареллус Ромд ирсэн байна. Тэр жилийн 11-р эсвэл 12-р сард тэрээр IV Филипт захидал илгээж, Египетийн султаны эсрэг цэргийн кампанит ажилд (1290 оны сүүл - 1291 оны эхээр) хамтран ажиллахыг урьжээ. 1290 оны өвөл Аргун Дамаск хотын ойролцоо хуаран байгуулж, холбоотнуудаа хүлээжээ. Раббан Саума (1287-1288) тэргүүтэй өмнөх Элч нараас авчирсан Илхааны захидлын хариуг Бускареллус Францын хаанаас хүлээн авчээ. 1290 оны 1-р сарын 5-нд Бускареллус Лондонд хүрэлцэн ирж Аргуны захиасыг 1-р Эдвардад уламжилсан бөгөөд хаан Ариун газар (өнөөгийн Израилын газар нутаг) руу аян дайн хийхээр шийдсэн үед Ил хаанд мэдэгдэнэ гэж амлав. Мөн 1290 оны сүүлээр Бускареллус Аргуны шинэ элч төлөөлөгчдийг тэргүүлж байсан бөгөөд үүнд Монголын язгууртан Чаган (Заган), Сабадин (Забедин) нар багтжээ. Пап лам 5-р сарын 14-нд Илханы Урмиад бичсэн захидлыг хүлээн авсан. 1291 онд Бускареллус Генуя хотод байсан бөгөөд тэндээсээ Английн хааны элч, Ланглигийн сэр Жеффригийн хамт Иран руу явав. Бускареллусын ач хүү Коррадо де Гизолфи 1292 онд Хүлэгүгийн нийслэл [[Табриз]] хотод хүрч ирсэн элчин сайдын яаманд аюулгүй байдлын бичиг авахаар Хар тэнгисийн эрэг дээрх Самсун хотоос гарчээ. 1291 оны 8-р сар буюу 9-р сард бичсэн Пап ламын захидалд 1292 оны 3-р сарын 19-ний өдөр Аргуныг нас барсаны дараа хүрчээ. Аргуны хүү [[Газан]] (1295-1304) Европтой идэвхтэй дипломат харилцаагаа үргэлжлүүлсээр байв. 1301 онд Бускареллус Газанд Пап лам VIII Бонифаси (1294-1303) илгээсэн захиасыг хүргэжээ. 1301 оны хавар Сирид хийсэн аян дайн амжилтгүй болж буцаж ирсэн [[Ил Хаант Улс|Илхаан]] шинэ аян дайныг угтан Европын удирдагчидтай эвсэл байгуулахыг эрмэлзэж байв. Газан Бускареллус, Кокедей, Түмэн нарыг 1302 оны 4-р сарын 12-ны өдрийн захидалтай Ромын пап руу илгээсэн байна. Тэд мөн хаан болон несториан католикос III Мар Ябалахигаас ирүүлсэн захидлыг 1303 оны 3-р сарын 12-нд [[I Эдвард]] хаанд хүргэж өгчээ. Газаны дүү [[Өлзийт]] (1304-1316) европчуудтай цэргийн холбоо байгуулах оролдлогыг орхисонгүй. 1305 оны 3-р сарын 28-нд тэрээр Францын хаан Филипэд захидал илгээжээ. Уг захидлыг хүргэсэн Бускареллус захидлын ар талд хаанд зориулж орчуулга хийжээ. Өлзийт загалмайтнуудыг Ариун газарт хүрэлцэн ирэхэд нь 100 000 морь өгнө гэж амлаж байсан ажээ. iqm7jrvkfqunc5zhg73xmqe40fij8kf 823907 823898 2025-07-08T09:51:10Z Zorigt 49 823907 wikitext text/x-wiki '''Гизолфогийн Бускареллус''' ([[Латин хэл|лат.]] ''Buscarellus de Gisulfo,'' [[Итали хэл|итали.]] ''Buscarello de Ghizolfi,'' буюу '''''Buscarel of Gisolfe''''' гэдгээр алдартай) —Монголын [[Хүлэгү]] хааны [[Ил Хаант Улс|Ил Хаант улсад]] XIII— XIV зуунд зүтгэж байсан [[Генуя|Генуягийн]] худалдаачин болон дипломат. Бүгд Найрамдах Генуя улсын далайн худалдаанд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн хүчирхэг Гизолфогийн гэр бүлийн гишүүн Бускареллус нь тухайн үед Монголын эрх баригчдад үйлчлэн зүтгэж байсан [[Марко Поло]], [[Пизаны Изол]], [[Сиенагийн Томмасо Уги]] зэрэг олон европчуудын нэг байсан юм. Бускареллус 1284-1291 онд [[Аргун]] хааны албанд орж, "хорчи" цолтой Ил хааны хувийн харуул буюу хишигтэн нарын түшмэл байжээ. == Аргуны Элч == [[Файл:ArghunLetterToPhilippeLeBelExtract1289.jpg|thumb|370x370px|[[Аргун]] хааны 1289 оны 5-р сарын 11-нд бичиж Францын [[IV Филипп|IV Филиппт]] хүргэсэн захидал.]] 1289 оны хавар Аргун түүнийг Ромын Пап лам [[IV Николас]] (1288-1292), Францын [[IV Филипп]] (1285-1314), Английн [[I Эдвард]] (1272-1307) нарт өөрийн Элчээр илгээж байсан. Элчийн гол зорилго нь Сири, Палестиныг эзлэхэд Европын тусгаар тогтносон улсуудаас дэмжлэг авах явдал байв. 1289 оны намар Бускареллус Ромд ирсэн байна. Тэр жилийн 11-р эсвэл 12-р сард тэрээр IV Филипт захидал илгээж, Египетийн султаны эсрэг цэргийн кампанит ажилд (1290 оны сүүл - 1291 оны эхээр) хамтран ажиллахыг урьжээ. 1290 оны өвөл Аргун Дамаск хотын ойролцоо хуаран байгуулж, холбоотнуудаа хүлээжээ. Раббан Саума (1287-1288) тэргүүтэй өмнөх Элч нараас авчирсан Илхааны захидлын хариуг Бускареллус Францын хаанаас хүлээн авчээ. 1290 оны 1-р сарын 5-нд Бускареллус Лондонд хүрэлцэн ирж Аргуны захиасыг 1-р Эдвардад уламжилсан бөгөөд хаан Ариун газар (өнөөгийн Израилын газар нутаг) руу аян дайн хийхээр шийдсэн үед Ил хаанд мэдэгдэнэ гэж амлав. Мөн 1290 оны сүүлээр Бускареллус Аргуны шинэ элч төлөөлөгчдийг тэргүүлж байсан бөгөөд үүнд Монголын язгууртан Чаган (Заган), Сабадин (Забедин) нар багтжээ. Пап лам 5-р сарын 14-нд Илханы Урмиад бичсэн захидлыг хүлээн авсан. 1291 онд Бускареллус Генуя хотод байсан бөгөөд тэндээсээ Английн хааны элч, Ланглигийн сэр Жеффригийн хамт Иран руу явав. Бускареллусын ач хүү Коррадо де Гизолфи 1292 онд Хүлэгүгийн нийслэл [[Табриз]] хотод хүрч ирсэн элчин сайдын яаманд аюулгүй байдлын бичиг авахаар Хар тэнгисийн эрэг дээрх Самсун хотоос гарчээ. 1291 оны 8-р сар буюу 9-р сард бичсэн Пап ламын захидалд 1292 оны 3-р сарын 19-ний өдөр Аргуныг нас барсаны дараа хүрчээ. Аргуны хүү [[Газан]] (1295-1304) Европтой идэвхтэй дипломат харилцаагаа үргэлжлүүлсээр байв. 1301 онд Бускареллус Газанд Пап лам VIII Бонифаси (1294-1303) илгээсэн захиасыг хүргэжээ. 1301 оны хавар Сирид хийсэн аян дайн амжилтгүй болж буцаж ирсэн [[Ил Хаант Улс|Илхаан]] шинэ аян дайныг угтан Европын удирдагчидтай эвсэл байгуулахыг эрмэлзэж байв. Газан Бускареллус, Кокедей, Түмэн нарыг 1302 оны 4-р сарын 12-ны өдрийн захидалтай Ромын пап руу илгээсэн байна. Тэд мөн хаан болон несториан католикос III Мар Ябалахигаас ирүүлсэн захидлыг 1303 оны 3-р сарын 12-нд [[I Эдвард]] хаанд хүргэж өгчээ. Газаны дүү [[Өлзийт]] (1304-1316) европчуудтай цэргийн холбоо байгуулах оролдлогыг орхисонгүй. 1305 оны 3-р сарын 28-нд тэрээр Францын хаан Филипэд захидал илгээжээ. Уг захидлыг хүргэсэн Бускареллус захидлын ар талд хаанд зориулж орчуулга хийжээ. Өлзийт загалмайтнуудыг Ариун газарт хүрэлцэн ирэхэд нь 100 000 морь өгнө гэж амлаж байсан ажээ. seow63cje35sx0sfxq2250iud53ks13 823911 823907 2025-07-08T09:55:26Z Zorigt 49 823911 wikitext text/x-wiki '''Гизолфогийн Бускареллус''' ([[Латин хэл|лат.]] ''Buscarellus de Gisulfo,'' [[Итали хэл|итали.]] ''Buscarello de Ghizolfi,'' буюу '''''Buscarel of Gisolfe''''' гэдгээр алдартай) —Монголын [[Хүлэгү]] хааны [[Ил Хаант Улс|Ил Хаант улсад]] XIII— XIV зуунд зүтгэж байсан [[Генуя|Генуягийн]] худалдаачин болон дипломат. Бүгд Найрамдах Генуя улсын далайн худалдаанд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн хүчирхэг Гизолфогийн гэр бүлийн гишүүн Бускареллус нь тухайн үед Монголын эрх баригчдад үйлчлэн зүтгэж байсан [[Марко Поло]], [[Пизагийн Изол]], [[Сиенагийн Томмасо Уги]] зэрэг олон европчуудын нэг байсан юм. Бускареллус 1284-1291 онд [[Аргун]] хааны албанд орж, "хорчи" цолтой Ил хааны хувийн харуул буюу хишигтэн нарын түшмэл байжээ. == Аргуны Элч == [[Файл:ArghunLetterToPhilippeLeBelExtract1289.jpg|thumb|370x370px|[[Аргун]] хааны 1289 оны 5-р сарын 11-нд бичиж Францын [[IV Филипп|IV Филиппт]] хүргэсэн захидал.]] 1289 оны хавар Аргун түүнийг Ромын Пап лам [[IV Николас]] (1288-1292), Францын [[IV Филипп]] (1285-1314), Английн [[I Эдвард]] (1272-1307) нарт өөрийн Элчээр илгээж байсан. Элчийн гол зорилго нь Сири, Палестиныг эзлэхэд Европын тусгаар тогтносон улсуудаас дэмжлэг авах явдал байв. 1289 оны намар Бускареллус Ромд ирсэн байна. Тэр жилийн 11-р эсвэл 12-р сард тэрээр IV Филипт захидал илгээж, Египетийн султаны эсрэг цэргийн кампанит ажилд (1290 оны сүүл - 1291 оны эхээр) хамтран ажиллахыг урьжээ. 1290 оны өвөл Аргун Дамаск хотын ойролцоо хуаран байгуулж, холбоотнуудаа хүлээжээ. Раббан Саума (1287-1288) тэргүүтэй өмнөх Элч нараас авчирсан Илхааны захидлын хариуг Бускареллус Францын хаанаас хүлээн авчээ. 1290 оны 1-р сарын 5-нд Бускареллус Лондонд хүрэлцэн ирж Аргуны захиасыг 1-р Эдвардад уламжилсан бөгөөд хаан Ариун газар (өнөөгийн Израилын газар нутаг) руу аян дайн хийхээр шийдсэн үед Ил хаанд мэдэгдэнэ гэж амлав. Мөн 1290 оны сүүлээр Бускареллус Аргуны шинэ элч төлөөлөгчдийг тэргүүлж байсан бөгөөд үүнд Монголын язгууртан Чаган (Заган), Сабадин (Забедин) нар багтжээ. Пап лам 5-р сарын 14-нд Илханы Урмиад бичсэн захидлыг хүлээн авсан. 1291 онд Бускареллус Генуя хотод байсан бөгөөд тэндээсээ Английн хааны элч, Ланглигийн сэр Жеффригийн хамт Иран руу явав. Бускареллусын ач хүү Коррадо де Гизолфи 1292 онд Хүлэгүгийн нийслэл [[Табриз]] хотод хүрч ирсэн элчин сайдын яаманд аюулгүй байдлын бичиг авахаар Хар тэнгисийн эрэг дээрх Самсун хотоос гарчээ. 1291 оны 8-р сар буюу 9-р сард бичсэн Пап ламын захидалд 1292 оны 3-р сарын 19-ний өдөр Аргуныг нас барсаны дараа хүрчээ. Аргуны хүү [[Газан]] (1295-1304) Европтой идэвхтэй дипломат харилцаагаа үргэлжлүүлсээр байв. 1301 онд Бускареллус Газанд Пап лам VIII Бонифаси (1294-1303) илгээсэн захиасыг хүргэжээ. 1301 оны хавар Сирид хийсэн аян дайн амжилтгүй болж буцаж ирсэн [[Ил Хаант Улс|Илхаан]] шинэ аян дайныг угтан Европын удирдагчидтай эвсэл байгуулахыг эрмэлзэж байв. Газан Бускареллус, Кокедей, Түмэн нарыг 1302 оны 4-р сарын 12-ны өдрийн захидалтай Ромын пап руу илгээсэн байна. Тэд мөн хаан болон несториан католикос III Мар Ябалахигаас ирүүлсэн захидлыг 1303 оны 3-р сарын 12-нд [[I Эдвард]] хаанд хүргэж өгчээ. Газаны дүү [[Өлзийт]] (1304-1316) европчуудтай цэргийн холбоо байгуулах оролдлогыг орхисонгүй. 1305 оны 3-р сарын 28-нд тэрээр Францын хаан Филипэд захидал илгээжээ. Уг захидлыг хүргэсэн Бускареллус захидлын ар талд хаанд зориулж орчуулга хийжээ. Өлзийт загалмайтнуудыг Ариун газарт хүрэлцэн ирэхэд нь 100 000 морь өгнө гэж амлаж байсан ажээ. 7rv25fq925pagc6b533ej539un3e1e7 0 141029 823904 823810 2025-07-08T09:48:25Z Zorigt 49 Zorigt moved page [[Сиеаннагийн Томмасо Уги]] to [[Сиеанагийн Томмасо Уги]] without leaving a redirect 823810 wikitext text/x-wiki '''Сиеннагийн Томмасо Уги''' -Италийн [[Сиена (хот)|Сиена]] хотын уугуул, 14-р зууны Италийн хүн байсан. Тэрээр Персийн нийслэл [[Табриз]] дахь Монгол [[Ил Хаант Улс|Ил]] [[Ил Хаант Улс|Хаант улсын]] захирагч [[Өлзийт|Өлзийт хааны]] ордонд сууж, өндөр албан тушаалыг хашиж байжээ. [[Гизолфогийн Бускареллус]] эсвэл [[Пизаны Изол]] зэрэг бусад хүмүүс Монголын ордонд үүнтэй ижил үүрэг гүйцэтгэж байсан байна. Ийм олон зуун өрнөдийн адал явдалт хүмүүс Монголын эрх баригчдад үйлчилж байжээ. 1307 онд Томмасо [[Өлзийт]] хааны Европын хаадуудад илгээсэн Монголын элч нарыг тэргүүлж байжээ. Энэхүү элч нар Ромын Пап лам V Клементийг 1307 онд Монголчууд Ариун газар нутгаа христийн шашинтнуудад шилжүүлэн өгөх магадлал өндөр байгаа тухай ярьж, Өлзийтийн элч нар түүнийг "сүнсний идээ мэт баясгасан" гэж тунхаглахыг уриалав. Харилцаа нь нэлээд дулаан байсан: 1307 онд Пап лам Монтекорвиногийн Жоныг Ханбаликийн анхны хамба лам, Дорно дахины хамба лам гэж нэрлэж байсан. Элч нар цаашлаад загалмайтнуудыг Ариун нутагт ирэхэд нь 100,000-аас 200,000 агт нийлүүлнэ гэж амлаж байжээ. g7i0wqm3vzz1tyqs40iq9t4p2u30vg8 823905 823904 2025-07-08T09:48:41Z Zorigt 49 Zorigt moved page [[Сиеанагийн Томмасо Уги]] to [[Сиенагийн Томмасо Уги]] without leaving a redirect 823810 wikitext text/x-wiki '''Сиеннагийн Томмасо Уги''' -Италийн [[Сиена (хот)|Сиена]] хотын уугуул, 14-р зууны Италийн хүн байсан. Тэрээр Персийн нийслэл [[Табриз]] дахь Монгол [[Ил Хаант Улс|Ил]] [[Ил Хаант Улс|Хаант улсын]] захирагч [[Өлзийт|Өлзийт хааны]] ордонд сууж, өндөр албан тушаалыг хашиж байжээ. [[Гизолфогийн Бускареллус]] эсвэл [[Пизаны Изол]] зэрэг бусад хүмүүс Монголын ордонд үүнтэй ижил үүрэг гүйцэтгэж байсан байна. Ийм олон зуун өрнөдийн адал явдалт хүмүүс Монголын эрх баригчдад үйлчилж байжээ. 1307 онд Томмасо [[Өлзийт]] хааны Европын хаадуудад илгээсэн Монголын элч нарыг тэргүүлж байжээ. Энэхүү элч нар Ромын Пап лам V Клементийг 1307 онд Монголчууд Ариун газар нутгаа христийн шашинтнуудад шилжүүлэн өгөх магадлал өндөр байгаа тухай ярьж, Өлзийтийн элч нар түүнийг "сүнсний идээ мэт баясгасан" гэж тунхаглахыг уриалав. Харилцаа нь нэлээд дулаан байсан: 1307 онд Пап лам Монтекорвиногийн Жоныг Ханбаликийн анхны хамба лам, Дорно дахины хамба лам гэж нэрлэж байсан. Элч нар цаашлаад загалмайтнуудыг Ариун нутагт ирэхэд нь 100,000-аас 200,000 агт нийлүүлнэ гэж амлаж байжээ. g7i0wqm3vzz1tyqs40iq9t4p2u30vg8 823906 823905 2025-07-08T09:50:43Z Zorigt 49 823906 wikitext text/x-wiki '''Сиенагийн Томмасо Уги''' - Италийн [[Сиена]] хотын уугуул, 14-р зууны итали хүн. Тэрээр Персийн нийслэл [[Табриз]] дахь Монгол [[Ил Хаант Улс|Ил Хаант улсын]] захирагч [[Өлзийт|Өлзийт хааны]] ордонд сууж, өндөр албан тушаалыг хашиж байжээ. [[Гизолфогийн Бускареллус]] эсвэл [[Пизаны Изол]] зэрэг бусад хүмүүс Монголын ордонд үүнтэй ижил үүрэг гүйцэтгэж байсан байна. Ийм олон зуун өрнөдийн адал явдалт хүмүүс Монголын эрх баригчдад үйлчилж байжээ. 1307 онд Томмасо [[Өлзийт]] хааны Европын хаадад илгээсэн Монголын элч нарыг тэргүүлж байжээ. Энэхүү элч нар Ромын Пап лам V Клементид 1307 онд монголчууд Ариун газар нутгаа христийн шашинтнуудад шилжүүлэн өгөх магадлал өндөр байгаа тухай ярьж, Өлзийтийн элч нар түүнийг "сүнсний идээ мэт баясгасан" гэж тунхаглахыг уриалав. Харилцаа нь нэлээд дулаан байсан: 1307 онд Пап лам Монтекорвиногийн Жоныг Ханбаликийн анхны хамба лам, Дорно дахины хамба лам гэж нэрлэж байсан. Элч нар цаашлаад загалмайтнуудыг Ариун нутагт ирэхэд нь 100,000-аас 200,000 агт нийлүүлнэ гэж амлаж байжээ. d4coqrcyvpx5tw69ot1sahq9rusn31l 823910 823906 2025-07-08T09:55:15Z Zorigt 49 823910 wikitext text/x-wiki '''Сиенагийн Томмасо Уги''' - Италийн [[Сиена]] хотын уугуул, 14-р зууны итали хүн. Тэрээр Персийн нийслэл [[Табриз]] дахь Монгол [[Ил Хаант Улс|Ил Хаант улсын]] захирагч [[Өлзийт|Өлзийт хааны]] ордонд сууж, өндөр албан тушаалыг хашиж байжээ. [[Гизолфогийн Бускареллус]] эсвэл [[Пизагийн Изол]] зэрэг бусад хүмүүс Монголын ордонд үүнтэй ижил үүрэг гүйцэтгэж байсан байна. Ийм олон зуун өрнөдийн адал явдалт хүмүүс Монголын эрх баригчдад үйлчилж байжээ. 1307 онд Томмасо [[Өлзийт]] хааны Европын хаадад илгээсэн Монголын элч нарыг тэргүүлж байжээ. Энэхүү элч нар Ромын Пап лам V Клементид 1307 онд монголчууд Ариун газар нутгаа христийн шашинтнуудад шилжүүлэн өгөх магадлал өндөр байгаа тухай ярьж, Өлзийтийн элч нар түүнийг "сүнсний идээ мэт баясгасан" гэж тунхаглахыг уриалав. Харилцаа нь нэлээд дулаан байсан: 1307 онд Пап лам Монтекорвиногийн Жоныг Ханбаликийн анхны хамба лам, Дорно дахины хамба лам гэж нэрлэж байсан. Элч нар цаашлаад загалмайтнуудыг Ариун нутагт ирэхэд нь 100,000-аас 200,000 агт нийлүүлнэ гэж амлаж байжээ. pb6ql6wnoapzt4cc8f8hirixnnab1yy 0 141030 823908 823808 2025-07-08T09:53:12Z Zorigt 49 Zorigt moved page [[Пизаны Изол]] to [[Пизагийн Изол]] without leaving a redirect 823808 wikitext text/x-wiki '''Пизаны Изол''' -өөрөөр хэлбэл '''Ciolo Bofeti di Anastasio''' буюу '''Zolus Bofeti de Anestasio''' (1300 он) -Италийн худалдаачин, дипломатч, цэргийн удирдагч байсан. Тэрээр Перс дэх [[Газан|Газаны]] Монголын [[Ил Хаант Улс|Ил]] [[Ил Хаант Улс|Хаант улсын]] ордонд хэсэг хугацаанд сууж, Киприйн вант улсад суух элчин сайд болж байсан. Газаны ордонд тэрээр өндөр байр суурьтай байсан бөгөөд [[Өлзийт]] хааныг сүүлд баптисм хүртэх үед загалмайлсан эцэг нь болж байсантай холбоотой гэж үздэг. 1300 онд Изол [[Газан]] болон Киприйн II Генрих, Ромын пап VIII Бонифац зэрэг Европын удирдагчдын хооронд зуучлагчийн үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэ тухай Арагоны II Жеймс-ийн зөвлөх Ромеу де Маримундогийн Барселоноос бичсэн 1300 оны 7-р сарын 2-ны өдрийн захидалд дурдсан байдаг. se3qlhn9g6e9642fmgfmblutry9dnb4 823909 823908 2025-07-08T09:54:45Z Zorigt 49 823909 wikitext text/x-wiki '''[[Пиза]]гийн Изол''' ('''Ciolo Bofeti di Anastasio''' буюу '''Zolus Bofeti de Anestasio''', 1300 он) - Италийн худалдаачин, дипломатч, цэргийн удирдагч байсан. Тэрээр Перс дэх [[Газан|Газаны]] Монголын [[Ил Хаант Улс|Ил Хаант улсын]] ордонд хэсэг хугацаанд сууж, Киприйн вант улсад суух элчин сайд болж байсан. Газаны ордонд тэрээр өндөр байр суурьтай байсан бөгөөд [[Өлзийт]] хааныг сүүлд баптисм хүртэх үед загалмайлсан эцэг нь болж байсантай холбоотой гэж үздэг. 1300 онд Изол [[Газан]] болон Киприйн II Хенри, Ромын пап VIII Бонифац зэрэг Европын удирдагчдын хооронд зуучлагчийн үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэ тухай Арагоны II Жеймсийн зөвлөх Ромеу де Маримундогийн Барселоноос бичсэн 1300 оны 7-р сарын 2-ны өдрийн захидалд дурдсан байдаг. m3srw8q0yp1279krh33kz6pyho2qem5 0 141032 823900 823816 2025-07-08T09:42:24Z Zorigt 49 823900 wikitext text/x-wiki [[Файл:PiazzadelCampoSiena.jpg|thumb|Сиена хот]] '''Сие́на''' ([[Итали хэл|итал]]. ''Siena'' [ˈsjɛːna]) — [[Итали|Италийн]] Тоскана бүс нутгийн хот бөгөөд Италийн аялал жуулчлалын томоохон төв. Сиена мужийн засаг захиргааны төв. Дундад зууны үед — Бүгд Найрамдах Сиена улсын нийслэл байсан юм. Сиена хотын дундад зууны үеийн маш сайн хадгалагдан үлдсэн төвийг [[ЮНЕСКО]]-гийн [[Дэлхийн өв|Дэлхийн өвд]] бүртгэсэн. Сиена бол их сургуулийн хот юм. Хотын хүн амын бараг тал хувь нь (20,000 орчим хүн) оюутнууд байдаг. Сиена хот нь тээврийн томоохон замуудаас алслагдсан хэдий ч түүх, соёлын дурсгалт газрууд, мөн алдарт Палио (2008 онд гадны 163,000 жуулчин тус хотод ирсэн) зэргээрээ жил бүр олон мянган жуулчдыг татдаг байна. Сиена хотын ойролцоо, Чианти мужид Италийн хамгийн алдартай улаан хуурай дарс үйлдвэрлэдэг бөгөөд үүнийг Чианти ([[Итали хэл|итали]]. ''Chianti'') гэж нэрлэдэг. == Хотын алдартнууд == * Донато ди Нери (1300—1372) — дундад зууны түүхч, хотын түүх бичигч * Катарина де Сиена (1347—1380) — шашны болон улс төрийн зүтгэлтэн, Дундад зууны сүүлч үеийн зохиолч * Якопо делла Кверча (1371—1438) — [[Сэргэн мандалтын үе|Сэргэн мандалтын үеийн]] уран барималч * Алессандро Пикколомини (1508—1578) — зохиолч, гүн ухааны эрдэмтэн, одон орон судлаач. * Сенезино (1686—1758) — дуурийн тайган-дуучин * Жусто Фернандо Тендуччи (1736—1790) — хөгжмийн зохиолч, тайган-дуучин * Луижи Муссини (1813—1888) — зураач, шатарчин, Сиена хотын уран зургийн сургуулийн 37 жилийн турш захирал байсан * Этторе Бастианини (1922—1967) — дуурийн тайган-дуучин * Алессандро Сафина (1963- ) — дуурийн болон эстрадын дуучин * Армандо Сапори (1892—1976) — эдийн засгийн түүхч, улс төрийн зүтгэлтэн * Жанна Наннини (1956) — эстрадын дуучин, хөгжмийн зохиолч * Гальганьо Чиприани (1775—1857) — график зураач [[Ангилал:Тосканагийн суурин]] onvlzxsfy57e7cjdjb4hm3r3eeid6um 823901 823900 2025-07-08T09:42:49Z Zorigt 49 Zorigt moved page [[Сиена (хот)]] to [[Сиена]] without leaving a redirect 823900 wikitext text/x-wiki [[Файл:PiazzadelCampoSiena.jpg|thumb|Сиена хот]] '''Сие́на''' ([[Итали хэл|итал]]. ''Siena'' [ˈsjɛːna]) — [[Итали|Италийн]] Тоскана бүс нутгийн хот бөгөөд Италийн аялал жуулчлалын томоохон төв. Сиена мужийн засаг захиргааны төв. Дундад зууны үед — Бүгд Найрамдах Сиена улсын нийслэл байсан юм. Сиена хотын дундад зууны үеийн маш сайн хадгалагдан үлдсэн төвийг [[ЮНЕСКО]]-гийн [[Дэлхийн өв|Дэлхийн өвд]] бүртгэсэн. Сиена бол их сургуулийн хот юм. Хотын хүн амын бараг тал хувь нь (20,000 орчим хүн) оюутнууд байдаг. Сиена хот нь тээврийн томоохон замуудаас алслагдсан хэдий ч түүх, соёлын дурсгалт газрууд, мөн алдарт Палио (2008 онд гадны 163,000 жуулчин тус хотод ирсэн) зэргээрээ жил бүр олон мянган жуулчдыг татдаг байна. Сиена хотын ойролцоо, Чианти мужид Италийн хамгийн алдартай улаан хуурай дарс үйлдвэрлэдэг бөгөөд үүнийг Чианти ([[Итали хэл|итали]]. ''Chianti'') гэж нэрлэдэг. == Хотын алдартнууд == * Донато ди Нери (1300—1372) — дундад зууны түүхч, хотын түүх бичигч * Катарина де Сиена (1347—1380) — шашны болон улс төрийн зүтгэлтэн, Дундад зууны сүүлч үеийн зохиолч * Якопо делла Кверча (1371—1438) — [[Сэргэн мандалтын үе|Сэргэн мандалтын үеийн]] уран барималч * Алессандро Пикколомини (1508—1578) — зохиолч, гүн ухааны эрдэмтэн, одон орон судлаач. * Сенезино (1686—1758) — дуурийн тайган-дуучин * Жусто Фернандо Тендуччи (1736—1790) — хөгжмийн зохиолч, тайган-дуучин * Луижи Муссини (1813—1888) — зураач, шатарчин, Сиена хотын уран зургийн сургуулийн 37 жилийн турш захирал байсан * Этторе Бастианини (1922—1967) — дуурийн тайган-дуучин * Алессандро Сафина (1963- ) — дуурийн болон эстрадын дуучин * Армандо Сапори (1892—1976) — эдийн засгийн түүхч, улс төрийн зүтгэлтэн * Жанна Наннини (1956) — эстрадын дуучин, хөгжмийн зохиолч * Гальганьо Чиприани (1775—1857) — график зураач [[Ангилал:Тосканагийн суурин]] onvlzxsfy57e7cjdjb4hm3r3eeid6um 823902 823901 2025-07-08T09:43:39Z Zorigt 49 823902 wikitext text/x-wiki [[Файл:PiazzadelCampoSiena.jpg|thumb|Сиена хот]] '''Сиена''' ([[Итали хэл|итал]]. ''Siena'' [ˈsjɛːna]) — [[Итали|Италийн]] Тоскана бүс нутгийн хот бөгөөд Италийн аялал жуулчлалын томоохон төв. Сиена мужийн засаг захиргааны төв. Дундад зууны үед — Бүгд Найрамдах Сиена улсын нийслэл байсан юм. Сиена хотын дундад зууны үеийн маш сайн хадгалагдан үлдсэн төвийг [[ЮНЕСКО]]-гийн [[Дэлхийн өв|Дэлхийн өвд]] бүртгэсэн. Сиена бол их сургуулийн хот юм. Хотын хүн амын бараг тал хувь нь (20,000 орчим хүн) оюутнууд байдаг. Сиена хот нь тээврийн томоохон замуудаас алслагдсан хэдий ч түүх, соёлын дурсгалт газрууд, мөн алдарт Палио (2008 онд гадны 163,000 жуулчин тус хотод ирсэн) зэргээрээ жил бүр олон мянган жуулчдыг татдаг байна. Сиена хотын ойролцоо, Чианти мужид Италийн хамгийн алдартай улаан хуурай дарс үйлдвэрлэдэг бөгөөд үүнийг Чианти ([[Итали хэл|итали]]. ''Chianti'') гэж нэрлэдэг. == Хотын алдартнууд == * Донато ди Нери (1300—1372) — дундад зууны түүхч, хотын түүх бичигч * Катарина де Сиена (1347—1380) — шашны болон улс төрийн зүтгэлтэн, Дундад зууны сүүлч үеийн зохиолч * Якопо делла Кверча (1371—1438) — [[Сэргэн мандалтын үе|Сэргэн мандалтын үеийн]] уран барималч * Алессандро Пикколомини (1508—1578) — зохиолч, гүн ухааны эрдэмтэн, одон орон судлаач. * Сенезино (1686—1758) — дуурийн тайган-дуучин * Жусто Фернандо Тендуччи (1736—1790) — хөгжмийн зохиолч, тайган-дуучин * Луижи Муссини (1813—1888) — зураач, шатарчин, Сиена хотын уран зургийн сургуулийн 37 жилийн турш захирал байсан * Этторе Бастианини (1922—1967) — дуурийн тайган-дуучин * Алессандро Сафина (1963- ) — дуурийн болон эстрадын дуучин * Армандо Сапори (1892—1976) — эдийн засгийн түүхч, улс төрийн зүтгэлтэн * Жанна Наннини (1956) — эстрадын дуучин, хөгжмийн зохиолч * Гальганьо Чиприани (1775—1857) — график зураач [[Ангилал:Тосканагийн суурин]] 24fc4vve8jeljrtj6j8tkdpnrura740 0 141033 823912 823823 2025-07-08T09:58:54Z Zorigt 49 823912 wikitext text/x-wiki '''Гүржийн вант улс''' ([[Гүрж хэл|гүрж.]] საქართველოს სამეფო, сакартвэлос самэпо) — III Баграт 1008 онд Кавказад байгуулсан дундад зууны Гүрж улс. Хөгжлийн оргил үе болох XII—XIII зууны эхэн үе хүртэл [[Хар тэнгис]], [[Каспийн тэнгис]] хоорондын газар нутгийг хянаж байсан. XIII зуунд монголчууд ирснээр уг Гүржийн вант улс мөхсөн ч 1340-өөд оны үед төр улсаа сэргээн байгуулжээ. Дараа нь [[Доголон Төмөр|Доголон Төмөрийн]] 8 удаагийн довтолгоо тус улсад хүнд цохилт болж энэ улс XV зуунд бүрэн тарж бутарсан байна. [[Тамара хатан хаан]] тус улсыг 1184—1213 онд захирч байсан юм. 0gjmgy7kbr99a4fk4ukzv59uijfmymb 0 141034 823914 823827 2025-07-08T10:08:11Z Zorigt 49 823914 wikitext text/x-wiki [[Файл:Kura River in the central part of Tbilisi, 2007-09-28.jpg|thumb|433x433px|Кура гол Тбилиси хотын дундуур урсаж буй байдал.]] '''Кура́''' '''гол''' ([[Турк хэл|турк]]. ''Kura'', [[Гүрж хэл|гүрж.]] მტკვარი ''Мтква́ри'', [[Азербайжан хэл|азерб.]] ''Kür'', [[Армени хэл|арм]]. Կուր ''Кур'') — Ар Кавказын хамгийн том гол. Туркийн газар нутаг дахь [[Арменийн өндөрлөг|Арменийн өндөрлөгийн]] 2720 м өндрөөс эх аваад [[Турк]], [[Гүрж]], [[Азербайжан]] зэрэг 3 улсын нутгаар урсаж [[Каспийн тэнгис|Каспийн тэнгист]] цутгадаг гол юм. Кура голын урт нь 1360 км бөгөөд ус цуглуулах газар нь 188 мянган км². Энэ голыг гүржүүд — ''Мтква́ри'' ([[Гүрж хэл|гүрж.]] მტკვარი) гэж нэрлэдэг бөгөөд «сайхан ус» гэсэн утгатай ажээ. Кура гол 36% цас, 30% гүний ус, 20% бороо, 14% цэвдг зэргээс тэжээгддэг байна. Кура голын эрэг дээр [[Боржоми (хот)|Боржоми]], [[Гори]], [[Мцхета]], [[Тбилиси]], [[Рустави]], Мингечевир, Евлах, Зердаб, Сабирабад, Ширван, Сальян хотууд байдаг. [[Ангилал:Туркийн гол]] [[Ангилал:Гүржийн гол]] [[Ангилал:Азербайжаны гол]] 8txige98l5h81f5fwsdpo7roha8vmhd 823915 823914 2025-07-08T10:08:34Z Zorigt 49 823915 wikitext text/x-wiki [[Файл:Kura River in the central part of Tbilisi, 2007-09-28.jpg|thumb|433x433px|Кура гол Тбилиси хотын дундуур урсаж буй байдал.]] '''Кура́''' '''гол''' ([[Турк хэл|турк]]. ''Kura'', [[Гүрж хэл|гүрж.]] მტკვარი ''Мтква́ри'', [[Азербайжан хэл|азерб.]] ''Kür'', [[Армени хэл|арм]]. Կուր ''Кур'') — Ар Кавказын хамгийн том гол. Туркийн газар нутаг дахь [[Арменийн өндөрлөг|Арменийн өндөрлөгийн]] 2720 м өндрөөс эх аваад [[Турк]], [[Гүрж]], [[Азербайжан]] зэрэг 3 улсын нутгаар урсаж [[Каспийн тэнгис|Каспийн тэнгист]] цутгадаг гол юм. Кура голын урт нь 1360 км бөгөөд ус цуглуулах газар нь 188 мянган км². Энэ голыг гүржүүд — ''Мтква́ри'' ([[Гүрж хэл|гүрж.]] მტკვარი) гэж нэрлэдэг бөгөөд «сайхан ус» гэсэн утгатай ажээ. Кура гол 36% цас, 30% гүний ус, 20% бороо, 14% цэвдг зэргээс тэжээгддэг байна. Кура голын эрэг дээр [[Боржоми (хот)|Боржоми]], [[Гори]], [[Мцхета]], [[Тбилиси]], [[Рустави]], Мингечевир, Евлах, Зердаб, Сабирабад, Ширван, Сальян хотууд байдаг. [[Ангилал:Туркийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Гүржийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Азербайжаны гол мөрөн]] 87awzv2afdezugocg3jx0w63w5l4f04 0 141035 823916 823826 2025-07-08T10:09:45Z Zorigt 49 823916 wikitext text/x-wiki [[Файл:Rustavi Square.JPG|thumb|Рустави хотын төв талбай]] '''Рустави''' ([[Гүрж хэл|гүрж]]. რუსთავი, [[Азербайжан хэл|азерб]]. ''Rustavi'', [[Армени хэл|арм]]. Ռուսթավ, [[Осети хэл|осет]]. ''Рустау'') —[[Гүрж|Гүржийн]] зүүн өмнөд хэсэгт, [[Кура гол|Кура голын]] эрэг дээр, нийслэл [[Тбилиси]] хотоос 11 км зайд орших хот. Рустави хот 2020 оны байдлаар 128 680 хүн амтай байв. {| class="wikitable sortable" |+Хотын хүн амын үндэстнүүдийн тоо (2014) |- |гүрж | align="right" |114 819 | align="right" |91,78 % |- |азербайжан | align="right" |4829 | align="right" |3,73 % |- |армени | align="right" |1965 | align="right" |1,57 % |- |орос | align="right" |1259 | align="right" |1,17 % |- |осети | align="right" |745 | align="right" |0,84 % |- |украин | align="right" |315 | align="right" |0,25 % |- |езид | align="right" |239 | align="right" |0,19 % |- |грек | align="right" |166 | align="right" |0,13 % |- |бусад | align="right" |934 | align="right" |0,74 % |- |нийт | align="right" |125 103 | align="right" |100,00 % |} [[Ангилал:Гүржийн суурин]] aj4qzi7172kztfcfgtbbduwvvl597hu 0 141036 823917 823828 2025-07-08T10:12:32Z Zorigt 49 823917 wikitext text/x-wiki '''Боржоми''' ([[Гүрж хэл|гүрж.]] ბორჯომი bɔrd͡ʒɔmi) — [[Гүрж]] улсын төв хэсэгт, 850 м өндөрт орших амралт-сувиллын хот. Энэ хот "Боржоми" гэх Гүржийн тэргүүлэх экспортын эрдэс бодистой рашаан усаараа алдартай. «Боржоми» эрдэст ус хуучин ЗХУ-ын хуучин бүрэлдэхүүнд орж байсан Бүгд найрамдах улсуудад их алдартай байдаг юм. 16-19-р зууны үед Боржоми нутаг нь язгууртан Авалишвилигийн гэр бүлд харьяалагддаг байсан бөгөөд Османы довтолгооноос болж хүн амын тоо ихээхэн буурсан. Орон нутгийн рашаан булаг нь амралт, эмчилгээ хийхээр ирсэн осман хүмүүсийн сонирхлыг татдаг байжээ. 19-р зууны эхээр Гүрж Оросын эзэнт гүрний нэг хэсэг болсны дараа Боржоми сувиллын газар сэргэж эхлэв. Боржоми гэдэг нэрийг анх 1810-аад онд дурдсан байдаг. Тус суурин болон түүний ойр орчмыг Оросын цэргийн эрх баригчдад шилжүүлэн өгч 1820-иод оноос цэргүүдийг эмчлэхээр хүлээн авч эхэлсэн байна. 1830-аад оны 2-р хагаст барилга байгууламж, угаалга усны өрөө барих ажил эхэлсэн; Кура голын эрэг дагуух ойд цэвэрлэгээ хийж, гатлага онгоцны гарц барьжээ. Боржоми бүс нь мод бэлтгэдэг газар болсон - модыг Тифлис хотод зарахаар [[Кура гол]]оор хөвүүлж тээвэрлэдэг байжээ. 1840-өөд оны эхээр Кавказ дахь Оросын дэд амбан [[Евгений Головин]] охидоо энд авчирч эмчлүүлэх үед рашааныг төрийн эрх мэдэлтнүүдэд шилжүүлэн өгчээ. Үүний зэрэгцээ Авалишвили ноёдод харьяалагддаг байсан Боржоми нутаг дэвсгэр нь 1850-иад оны эхэн үеэс эхлэн төрийн сангаас газар ашигласны түрээс төлдөг байжээ. == Үзмэрүүд == * Оросын Романов угсааны хаадын ордон * Утсан гүүрийн зам * Боржоми-Харагаули байгалийн цогцолборт газар (2001 онд нээгдсэн) * Боржоми-Бакуриани нарийн царигтай төмөр зам * Боржоми орон нутгийн түүхийн музей * Хуучин хөгжмийн зохиолчдын байрны балгас * Өвөрмөц явган хүний ​​гүүр * Усан оргилуур [[Ангилал:Гүржийн суурин]] 3rwqygewtbb9jazvctmuqsq0c8x7q25 0 141037 823918 823830 2025-07-08T10:14:32Z Zorigt 49 823918 wikitext text/x-wiki [[Файл:Kavelashvili cropped.jpg|thumb|Михаил Кавелашвили, 2025 он]] '''Михаил Кавелашвили''' ([[Гүрж хэл|гүрж.]] მიხეილ გურამის ძე ყაველაშვილი; [[Англи хэл|англи]]. ''Mikheil Kavelashvili'', 1971 оны 7-р сарын 22-нд ЗХУ-ын Гүржийн Болниси хотод төрсөн) — Гүржийн улс төрийн зүтгэлтэн бөгөөд хөлбөмбөгийн тамирчин байсан. 2024 оны 12-р сарын 29-нд тангараг өргөж [[Гүрж]] улсын 6 дахь Ерөнхийлөгч болсон бөгөөд Гүржийн зэвсэгт хүчний Ерөнхий дээд командлагч юм. 1989 онд ерөнхий боловсролын дунд сургуулиа төгсөөд Тбилисийн Улсын Их Сургуулийн эдийн засгийн факультетад элсэн ороод төгсөөгүй орхисон байна. 2016 онд М.Кавелашвили [[Гүржийн мөрөөдөл нам|"Гүржийн мөрөөдөл" намаас]] Гүржийн парламентын гишүүнээр сонгогдсон. Тэрээр 2020 онд парламентад дахин улиран сонгогдсон. 2022 онд Гүржийн мөрөөдөл намаа орхиж, эрх баригч намыг буруутгахгүйгээр барууны эсрэг яриаг сурталчлах зорилготой Гүржийн мөрөөдлийн дагуул болох [[Ардын хүч нам (Гүрж)|Ардын хүч намыг]] үүсгэн байгуулжээ. {{DEFAULTSORT:Кавелашвили, Михаил}} [[Ангилал:Гүржийн ерөнхийлөгч]] [[Ангилал:Гүржийн хөлбөмбөгчин]] [[Ангилал:Гүржийн улс төрч]] [[Ангилал:1971 онд төрсөн]] m67d94094pydw4qgy7gxsuraod1e1j1 0 141038 823919 823832 2025-07-08T10:16:00Z Zorigt 49 Zorigt moved page [[Абхазын хаант улс]] to [[Абхазын вант улс]] without leaving a redirect 823832 wikitext text/x-wiki '''Абха́зын хант улс''' ([[Абхаз хэл|абхаз.]] ''Аԥсны аҳра'', [[Гүрж хэл|гүрж]]. ''აფხაზეთის სამეფო'') — Анакопи цайз нийслэлтэй Ар Кавказын баруун хэсэг дахь дундад зууны улс. 806 оноос нийслэл нь [[Кутаиси]] хот болсон. [[Хазара|Хазар хаант улсын]] дэмжлэгтэйгээр [[Византын эзэнт гүрэн|Византын эзэнт гүрнээс]] тусгаар тогтнолоо олж авсаны үр дүнд 786-787 оны зааг дээр үүссэн төрт улс. Анхны хаан нь Анчабадзегийн гэр бүлээс гаралтай, нутгийн угсаатны төлөөлөгч II Леон байсан бөгөөд Хазар гүнжтэй гэрлэж, нийслэлээ Кутаиси руу шилжүүлсэн байна. == Эрх баригчид == {| class="wikitable sortable" !Нэр !он жилүүд !Угсаа |- |1. Леон II |780 — 828 |Анчабазе |- |2. Феодосий II |828 — 855 |Анчабазе |- |3. Деметрий II |855 — 864 |Анчабазе |- |4. Георгий I |864 — 871 |Анчабазе |- |5. Иоанн (дарангуйлагч) |871 — 873 |Шавлиани |- |6. Адарнасе |887 — 893 |Шавлиани |- |8. Баграт I |882 — 894 |Анчабазе |- |9. Константин III |894 — 923 |Анчабазе |- |10. Георгий II |923 — 957 |Анчабазе |- |11. Леон III |957 — 967 |Анчабазе |- |12. Деметрий III |967 — 975 |Анчабазе |- |13. Феодосий III |975 — 978 |Анчабазе |- |14. Баграт II |978 — 1008 |Багратиони |} k0ed4esem0r6xq8mdrp1h75oz43jj1u 823920 823919 2025-07-08T10:24:19Z Zorigt 49 823920 wikitext text/x-wiki '''Абхазын вант улс''' ([[Абхаз хэл|абхаз.]] ''Аԥсны аҳра'', [[Гүрж хэл|гүрж]]. ''აფხაზეთის სამეფო'') — Анакопи цайз нийслэлтэй Ар Кавказын баруун хэсэг дэх дундад зууны улс. 806 оноос нийслэл нь [[Кутаиси]] хот болсон. [[Хазара|Хазарын хаант улсын]] дэмжлэгтэйгээр [[Византын эзэнт гүрэн|Византын эзэнт гүрнээс]] тусгаар тогтнолоо олж авсны үр дүнд 786-787 оны зааг дээр үүссэн төрт улс. Анхны хаан нь Анчабадзегийн гэр бүлээс гаралтай, нутгийн угсаатны төлөөлөгч II Леон байсан бөгөөд хазар гүнжтэй гэрлэж, нийслэлээ Кутаиси руу шилжүүлсэн байна. == Эрх баригчид == {| class="wikitable sortable" !Нэр !он жилүүд !Угсаа |- |1. II Леон |780 — 828 |Анчабадзе |- |2. II Феодосий |828 — 855 |Анчабадзе |- |3. II Деметрий |855 — 864 |Анчабадзе |- |4. I Георгий |864 — 871 |Анчабадзе |- |5. Иоанн (ван ширээг булаасан) |871 — 873 |Шавлиани |- |6. Адарнасе |887 — 893 |Шавлиани |- |8. I Баграт |882 — 894 |Анчабадзе |- |9. III Константин |894 — 923 |Анчабадзе |- |10. II Георгий |923 — 957 |Анчабадзе |- |11. III Леон |957 — 967 |Анчабадзе |- |12. III Деметрий |967 — 975 |Анчабадзе |- |13. III Феодосий |975 — 978 |Анчабадзе |- |14. III Баграт |978 — 1008 |Багратиони |} l6965gq9daou0zdzivltg5oggl6y4wl 0 141039 823859 2025-07-07T23:37:33Z ArguaBILL 80774 [[2024 он]] руу чиглүүлэгдлээ 823859 wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[2024 он]] o2e53509zvix3lf2bxygj9aasoxwo76 0 141040 823894 2025-07-08T07:27:03Z Zorigt 49 Zorigt moved page [[Ян Гус]] to [[Ян Хус]] 823894 wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Ян Хус]] ntck0v07tcnmr6p5lji3phg9ig93vau