Википедиа mnwiki https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81 MediaWiki 1.45.0-wmf.9 first-letter Медиа Тусгай Хэлэлцүүлэг Хэрэглэгч Хэрэглэгчийн яриа Википедиа Википедиагийн хэлэлцүүлэг Файл Файлын хэлэлцүүлэг МедиаВики МедиаВикигийн хэлэлцүүлэг Загвар Загварын хэлэлцүүлэг Тусламж Тусламжийн хэлэлцүүлэг Ангилал Ангиллын хэлэлцүүлэг TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 3589 824123 823296 2025-07-09T22:15:07Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824123 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Гараг | bgcolour=#c0c0ff | name = дэлхий | symbol = [[Файл:Earth symbol (small, bold).svg|32px|alt=🜨|Дэлхийн одон орны тэмдэг]] | image = [[File:The Blue Marble (remastered).jpg|frameless|center]] | caption = | epoch = [[J2000.0]] | apoapsis = 152,097,701&nbsp;км <br />1.0167103335&nbsp;[[Одон орны нэгж|а.н.]] | periapsis = 147,098,074&nbsp;км <br /> 0.9832898912&nbsp;А.Н. | semimajor = 149,597,887.5&nbsp;км <br /> 1.0000001124&nbsp;А.Н. | eccentricity = 0.016710219 | inclination = 1°34'43.3"<ref name=Allen294>{{cite book | title=Allen's Astrophysical Quantities | а.н.thor=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. | publisher=Springer | year=2000 | isbn=0387987460 | url=http://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 | pages=294}}</ref> <br /> [[тогтмол хавтан|тогтмол хавтанд]] | asc_node = 348.73936° | arg_peri = 114.20783° | period = 365.256366&nbsp;өдөр<br /> 1.0000175&nbsp;[[Юлианы жил (одон орон)|Юлианы жил]] | avg_speed = 29.783&nbsp;км/с <br /> 107,218&nbsp;км/цаг | satellites = 1&nbsp;([[Сар]]) | physical_characteristics = yes | flattening = 0.0033528<ref name=iers/> | equatorial_radius = 6,378.1&nbsp;км<ref name=iers>{{cite conference | а.н.thor=IERS Working Groups | editor=McCarthy, Dennis D.; Petit, Gérard | title=General Definitions and Numerical Standards | year=2003 | booktitle=IERS Technical Note No. 32 | publisher=U.S. Naval Observatory and Bureа.н. International des Poids et Mesures | url=http://www.iers.org/MainDisp.csl?pid=46-25776 | accessdate=2008-08-03 }} {{Webarchiv|url=http://www.iers.org/MainDisp.csl?pid=46-25776 |wayback=20140419043412 |text=General Definitions and Numerical Standards |archiv-bot=2025-07-09 22:15:07 InternetArchiveBot }}</ref> | polar_radius = 6,356.8&nbsp;км<ref>{{cite book | first=Anny | last=Cazenave | editor=Ahrens, Thomas J. | year=[[1995]] | chaptertitle=Geoid, Topography and Distribution of Landforms | title=Global earth physics a handbook of physical constants | publisher=American Geophysical Union | location=Washington, DC | isbn=0-87590-851-9 | url=http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf | accessdate=2008-08-03 | format=PDF | archive-date=2006-10-16 | archive-url=https://web.archive.org/web/20061016024803/http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf | url-status=dead }}</ref> | mean_radius = 6,371.0&nbsp;км<ref>{{cite book | а.н.thor=Various | editor=David R. Lide | year=2000 | title=Handbook of Chemistry and Physics | edition=81st | publisher=CRC | isbn=0849304814 }}</ref> | circumference = 40,075.02&nbsp;км&nbsp;([[экватор]]ын)<br />40,007.86&nbsp;км&nbsp;([[уртрагийн]])<br />40,041.47&nbsp;км&nbsp;(дундаж) | surface_area = 510,072,000&nbsp;км²<ref>{{cite journal | last = Pidwirny | first = Michael | date=2006-02-02 | title=Surface area of our planet covered by oceans and continents.(Table 8o-1) | publisher=University of British Columbia, Okanagan | url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html | accessdate=2007-11-26 }}</ref><ref name=cia>{{cite web | author=Staff | date=2008-07-24 | url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html | title=World | work=The World Factbook | publisher=Central Intelligence Agency | accessdate=2008-08-05 | archive-date=2010-01-05 | archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html | url-status=dead }}</ref> 148,940,000&nbsp;км²&nbsp;- хуурай газар &nbsp;&nbsp;(29.2 %)<br /> 361,132,000&nbsp;км²&nbsp;- ус &nbsp;(70.8 %) | volume = [[Дэлхийн эзлэхүүн|1.0832073{{e|12}}]]&nbsp;км³ | mass = 5.9736{{e|24}}&nbsp;кг<ref name="earth_fact_sheet">{{cite web | last = Williams | first = David R. | date = 2004-09-01 | url = http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html | title = Earth Fact Sheet | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-17 }}</ref> | density = 5.5153&nbsp;г/см³ | surface_grav = [[Дэлхийн татах хүч|9.780327]] м/с²<ref name="yoder12">Yoder, C. F. (1995) p. 12.</ref><br />0.99732&nbsp;[[хүндийн хүчний хурдатгал|''g'']] | escape_velocity = 11.186&nbsp;км/с&nbsp; | sidereal_day = 0.99726968&nbsp;өдөр<ref name=Allen296>{{cite book | title=Allen's Astrophysical Quantities | а.н.thor=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. | publisher=Springer | year=2000 | isbn=0387987460 | url=http://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 | pages=296}}</ref><br />23{{smallsup|ц}}&nbsp;56{{smallsup|м}}&nbsp;4.100{{smallsup|с}} | rot_velocity = 1,674.4 км/цаг (465.1 м/с) | axial_tilt = 23.439281° | albedo = 0.367<ref name="earth_fact_sheet"/> | atmosphere = yes | temperatures = yes | temp_name1 = [[Кельвин]] | min_temp_1 = 184&nbsp;K | mean_temp_1 = 287&nbsp;K | max_temp_1 = 331&nbsp;K | temp_name2 = [[Цельс]] | min_temp_2 = −89&nbsp;°C | mean_temp_2 = 14&nbsp;°C | max_temp_2 = 57.7&nbsp;°C | surface_pressure = 101.3&nbsp;[[кПа]] ([[Далайн түвшнээс дээш өндөр|Дундаж далайн түвшин]]) | atmosphere_composition = 78.08%&nbsp;[[Азот]] (N₂)<br /> 20.95%&nbsp;[[Хүчилтөрөгч]] (O₂)<br /> 0.93%&nbsp;[[Аргон]]<br /> 0.038%&nbsp;[[Нүүрсхүчлийн хий]]<br /> 1% орчмын [[усны уур]] ([[уур амьсгал]]аас хамаарч өөр байна)<ref name="earth_fact_sheet"/> |note=no }} '''Дэлхий''' нь [[Нарны аймаг|нарны аймгийн ]]ганц амьдралт гараг ([[ертөнц]]) бөгөөд нарны аймгийн 3 дахь [[гариг|гараг]] юм. Дэлхий нь 4.57 тэрбум [[жил|жилийн]] өмнө үүссэн<ref name="age_earth">{{cite book | first=G.B. | last=Dalrymple | year=1991 | title=The Age of the Earth | publisher=Stanford University Press | location=California | id=ISBN 0-8047-1569-6 }}</ref> бөгөөд нэг дагуултай ([[Сар]]). 365.26 [[өдөр|өдөрт]] [[Нар|Нарыг]] бүтэн тойрдог).<ref>This period is known as the [[sidereal year]]. The number of solar өдөр is one less than the number of [[Sidereal day|sidereal days]] becа.н.se the orbital motion of the Earth about the Sun results in one additional revolution of the planet about its axis.</ref>. Дэлхийн эргэлтийн тэнхлэг 23.5° хазайсан байдаг нь дэлхийн [[Жилийн дөрвөн улирал|улирлын]] өөрчлөлтийн шалтгаан болно<ref>Ahrens, ''Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants'', p. 8.</ref>. Дэлхий нь [[агаар мандал|агаар мандалтай]], гадаргуугийнх нь 71% нь [[далай]] ([[ус]]), үлдсэн 29% нь хуурай газар ([[тив]], [[арал]]). Дэлхийн гадаргуу нь [[Плит тектоник|тектоникийн хавтангуудад]] хуваагдах ба тэдгээр нь тасралтгүй нүүж (хөвж) байдаг. Дэлхий нь гүн рүүгээ бүслүүрлэг тогтоцтой бөгөөд [[Дэлхийн цөм|цөм]], [[манти]], [[Дэлхийн царцдас|царцдасаас]] тогтоно. == Дэлхийн үүсэл == 4.57 тэрбум жилийн өмнө<ref name="age_earth" /> Дэлхий болон [[Нарны аймаг|Нарны аймгийн]] бусад гарагууд хийн мананцраас (''Solar Nebula'') үүссэн гэж [[Шинжлэх ухааны таамаглал|таамаглаж]] байгаа бөгөөд дэлхий нь эхлээд халуун хайлмаг байгаад аажмаар хөрж, хатуу царцдастай болсон байна. Дэлхийн дагуул [[Сар]] нь, Дэлхийг Ангар гарагтай ойролцоо хэмжээтэй биет ("Тейя" гэж нэрлэдэг) мөргөх үед үүссэн гэж таамагладаг<ref>{{cite journal | last = R. Canup and E. Asphа.н.g | title = Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation | journal = Nature | volume = 412 | pages = 708-712 | date = 2001 | url = http://www.nature.com/nature/journal/v412/n6848/abs/412708a0.html }}</ref>. Аажмаар Дэлхийн [[температур]] 100&nbsp;°C (212&nbsp;°F) орчим болоход эртний [[агаар мандал]] дахь [[ус|усны]] уур коденсацлагдан, [[далай]] үүсэж эхэлсэн байна. Агаар мандалд [[хүчилтөрөгч]], улмаар агаар мандлын дээд давхаргад [[озон]] (O₃) үүссэнээр, [[нар|нарнаас]] ирэх [[хэт ягаан туяа]] багасаж, анхны нийлмэл эст амьтад, улмаар жинхэнэ [[олон эст амьтад]] үүсэж эхэлжээ<ref>{{cite web | last = Burton | first = Kathleen | date = [[November 29]], [[2000]] | url = http://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html | title = Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-05 | archive-date = 2011-10-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20111011032824/http://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html | url-status = dead }}</ref>. Дэлхийн гадаргуу байнга, тасралтгүй өөрчлөгдөж байсан гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл эх газрууд нүүж, хоорондоо нэгдэн супер [[тив]] үүсгэн, дараа нь задраж байснаас нилээд чухал [[супер тив]] нь 600-540 [[сая]] [[жил|жилийн]] өмнө үүсэж, 180 сая [[жил|жилийн]] өмнө задарсан ([[супер тив|Гондван]], [[супер тив|Лаурази]] 2 супер тивийг үүсгэсэн) [[супер тив|Пангей]] юм<ref>{{cite journal | а.н.thor=Murphy, J. B.; Nance, R. D. | title=How do supercontinents assemble? | journal=American Scientist | year=1965 | volume=92 | pages=324–33 | url=http://scienceweek.com/2004/sa040730-5.htm | accessdate=2007-03-05 }}</ref>. Дэлхий дээр хэд хэдэн томоохон [[мөстлөг|мөстлөгүүд]] явагдсан гэж таамагладаг ба эхнийх нь 750-580 сая жилийн өмнө (Неопротерозой), сүүлийнх нь 10,000 жилийн өмнө дууссан байна<ref>{{cite web | а.н.thor=Staff | url = http://www.lakepowell.net/sciencecenter/paleoclimate.htm | title = Paleoclimatology - The Study of Ancient Climates | publisher = Page Paleontology Science Center | accessdate = 2007-03-02 }}</ref>. Дэлхийн хөгжлийн түүхэнд [[амьд организм|амьд организмын]] томоохон сүйрлүүд тохиолдож байснаас сүүлийнх нь 65 [[сая]] жилийн өмнө болсон [[үлэг гүрвэл|үлэг гүрвэлүүдийн]] мөхөл юм (Шалтгааныг нь дэлхий дээр [[солир]] унасантай холбон таамагладаг). Уг сүйрлийн дараагаар жижиг амьтад жишээлбэл [[сүүн тэжээлтэн]] амьтад эрчимтэй тархаж эхэлсэн ба хэдэн сая жилийн өмнө [[Африк|Африкийн]] [[мич|мичтэй]] төстэй амьтдыг хоёр хөл дээрээ явдаг болсон гэж [[Шинжлэх ухааны таамаглал|таамагладаг]]<ref>{{cite journal | last = Gould | first = Stephan J. | title=The Evolution of Life on Earth | journal=Scientific American | date=October , 1994 | url=http://brembs.net/gould.html | accessdate=2007-03-05 }}</ref>. == Дэлхийн бүтэц == [[Нарны аймaг|Нарны аймгийн]] 4 гариг (Наранд ойрхон 4 гариг) хатуу, чулуурхаг гадаргуутай ("Хөрст гариг") бөгөөд тэдгээрээс Дэлхий нь хамгийн том, их [[нягт|нягттай]], хүчтэй [[соронзон орон|соронзон оронтой]], газрын татах хүч хамгийн ихтэй [[гариг]] юм. Дэлхий нь ерөнхийдөө зуйвандуу бөмбөлөг хэлбэртэй боловч, үнэндээ гадаргуу нь тэгш биш учир Дэлхийн хэлбэрийг [[Геоид]] гэж нэрлэнэ. === Химийн найрлага === Дэлхийн [[масс]] ойролцоогоор 5.98 ×10²⁴ [[кг]]. Гол бүрдүүлэгч [[химийн элемент|элементүүд]] нь [[төмөр]] (32.1%), [[хүчилтөрөгч]] (30.1%), [[цахиур]] (15.1%), [[магни]] (13.9%), [[хүхэр]] (2.9%), [[никель]] (1.8%), [[кальци]] (1.5%), [[хөнгөнцагаан]] (1.4%) ба үлдэх 1.2% нь бусад [[химийн элемент|химийн элементүүд]] юм<ref>{{cite journal | а.н.thor=Morgan, J. W.; Anders, E. | title=Chemical composition of Earth, Venus, and Mercury | journal=Proceedings of the National Academy of Science | year=1980 | volume=71 | issue=12 | pages=6973–6977 | url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=350422 | accessdate=2007-02-04 | archive-date=2013-07-18 | archive-url=https://archive.today/20130718075202/http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=350422 | url-status=dead }}</ref>. [[АНУ|АНУ-ын]] [[геохими|геохимич]] [[Ф.Кларк|Ф.Кларк-ийн]] тооцоогоор, Дэлхийн царцдасын 47% нь [[хүчилтөрөгч]] бөгөөд нийт чулуулагийн 99.22% нь [[цахиур]], [[хөнгөн цагаан]], [[төмөр]], [[кальци]] зэрэг нийт 11 ислээс тогтдог байна. {| {{prettytable}} |+ Ф.Кларкийн хүснэгт <br />(Дэлхийн царцдасын үндсэн ислүүд) !Найрлага !Химийн томъёо !Тархалт |- |[[Цахиурын исэл]] |style="text-align: center;"|SiO₂ |style="text-align: right;"|59.71% |- |[[Хөнгөнцагааны исэл]] |style="text-align: center;"|Al₂O₃ |style="text-align: right;"|15.41% |- |[[Кальцийн исэл]] |style="text-align: center;"|CaO |style="text-align: right;"|4.90% |- |[[Магнийн исэл]] |style="text-align: center;"|MgO |style="text-align: right;"|4.36% |- |[[Натрийн исэл]] |style="text-align: center;"|Na₂O |style="text-align: right;"|3.55% |- |[[Төмрийн (II) исэл]] |style="text-align: center;"|FeO |style="text-align: right;"|3.52% |- |[[Калийн исэл]] |style="text-align: center;"|K₂O |style="text-align: right;"|2.80% |- |[[Төмрийн (III) исэл]] |style="text-align: center;"|Fe₂O₃ |style="text-align: right;"|2.63% |- |[[Ус]] |style="text-align: center;"|H₂O |style="text-align: right;"|1.52% |- |[[Титаний давхар исэл]] |style="text-align: center;"|TiO₂ |style="text-align: right;"|0.60% |- |[[Фосфорийн тавч исэл]] |style="text-align: center;"|P₂O₅ |style="text-align: right;"|0.22% |- !colspan="2"|Нийт !style="text-align: right;"|99.22% |} === Дэлхийн дотоод бүтэц === [[Файл:Earth-crust-cutaway-mn.png|thumbnail|upright=1.25|Дэлхийн бүтэц (хэмжээ харгалзаагүй, схем).]] Дэлхий нь гүн рүүгээ үелэсэн бүтэцтэй бөгөөд химийн найрлагынхаа хувьд: * Хамгийн гадна талдаа, силикатлаг найрлагатай, хатуу [[Дэлхийн царцдас|царцдас]], * Түүний дотор талд шингэн [[манти]], * [[Манти|Мантитай]] харьцуулахад харьцангуй халуун [[Дэлхийн цөм|гадаад цөм]], * Хамгийн төвдөө хатуу [[Дэлхийн цөм|дотоод цөм]] гэж хуваагдана. Харин [[Геологи|Геологийн]] хувьд [[литосфери]], [[астеносфери]], [[манти|дээд манти]], [[манти|доод манти]], [[Дэлхийн цөм|гадаад]] болон [[Дэлхийн цөм|дотоод цөм]] гэсэн үе давхрагуудтай<ref>{{cite book | first=Toshiro | last=Tanimoto | editor=Thomas J. Ahrens | year=1995 | title=Crustal Structure of the Earth | booktitle=Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants | publisher=American Geophysical Union | location=Washington, DC | id=ISBN 0-87590-851-9 | url=http://www.agu.org/reference/gephys/15_tanimoto.pdf | accessdate=2007-02-03 | archive-date=2006-10-16 | archive-url=https://web.archive.org/web/20061016194153/http://www.agu.org/reference/gephys/15_tanimoto.pdf | url-status=dead }}</ref> . {| {{prettytable}} class="wikitable" !colspan=2 style="width: 33%;"|Гүн !rowspan=2 valign="bottom"|Үе давхрага !rowspan=2 style="width: 15%;"|Нягт<br />гр/см³ |- !Километр !Миль |- |style="text-align: center;"|0–60 |style="text-align: center;"|0–37 |[[Литосфери]] (Зузаан нь 5-200 км хүртэл өөрчлөгддөг) |style="text-align: center;"|— |- style="background: #FEFEFE;" |style="text-align: center;"|0–35 |style="text-align: center;"|0–22 |... [[Дэлхийн царцдас|Царцдас]] (Зузаан нь 5-70км хүртэл өөрчлөгддөг) |style="text-align: center;"| 2.2–2.9 |- style="background: #FEFEFE;" |style="text-align: center;"|35–60 |style="text-align: center;"|22–37 |... Мантийн дээд хэсэг |style="text-align: center;"| 3.4–4.4 |- |style="text-align: center;"|35–2890 |style="text-align: center;"|22–1790 |[[Манти]] |style="text-align: center;"| 3.4–5.6 |- style="background: #FEFEFE;" |style="text-align: center;"|100–700 |style="text-align: center;"|62–435 |... [[Астеносфери]] |style="text-align: center;"|— |- |style="text-align: center;"|2890–5100 |style="text-align: center;"|1790–3160 |[[Дэлхийн цөм|Гадаад цөм]] |style="text-align: center;"| 9.9–12.2 |- |style="text-align: center;"|5100–6378 |style="text-align: center;"|3160–3954 |[[Дэлхийн цөм|Дотоод цөм]] |style="text-align: center;"| 12.8–13.1 |} ==== Цөм ==== * Дэлхийн дундаж [[нягт]] 5515 кг/м³, харин гадаргуугийн дундаж [[нягт]] 3017 кг/м³ тул [[Дэлхийн цөм|Дэлхийн цөмийг]] харьцангуй илүү нягттай гэж үздэг ба энэ нь [[геофизик|сейсмийн]] судалгаагаар батлагддаг байна. Сейсмийн (чичирхийллийн) S долгионы хурдны сааралтаар гадаад цөмийг шингэн зуурмаг хэмээн баталжээ. Учир нь S долгион нь шингэн биеийг нэвтэрдэггүй байна. Дэлхийн үүслийн эхний үед, ойролцоогоор 4.52 [[тэрбум]] [[жил|жилийн]] орчим, хүнд химийн нэгдлүүд дэлхийн төврүү сууж буюу бөөгнөрөн, хөнгөн нь дэлхийн царцдас буюу гадаргуу руу шилжин, ялгаралт явагдсаны үр дүнд цөм нь үүссэн гэж үздэг. Цөм нь үндсэндээ [[төмөр]] (80%), [[никель]], мөн багахан хэмжээний бусад [[химийн элемент|химийн элементээс]] тогтоно. Эдгээр бусад элементүүдийг хүхэр, карбон, устөрөгч байх магадлалтай хэмээн үздэг. ==== Манти ==== [[Файл:Slice_earth.svg|thumbnail|right|Дэлхийн дотоод бүтэц. 1. Эх газрын царцдас - 2. Далайн царцдас - 3. Дээд манти - 4. Доод манти - 5. Гадаад цөм - 6. Дотоод цөм </br>A: [[Мохийн зааг]] </br> B: [[Гутенбергийн зааг]] </br>C: [[Лехманий зааг]]]] * ''Гол өгүүллэг: [[Манти]]'' Манти нь Дэлхийн нийт [[эзэлхүүн|эзэлхүүний]] 70%-ийг эзэлдэг, нийтдээ 2,890 [[км]] зузаан. Даралт [[манти]] ба [[Дэлхийн цөм|цөмийн]] заагт ~140 [[Паскаль|ГПа]] (1.4 Мaтм), [[температур]] 500&nbsp;°C-900&nbsp;°C (932&nbsp;°F-1,652&nbsp;°F) хооронд хэлбэлзэх ба [[манти]], [[Дэлхийн цөм|гадаад цөмийн]] зааг дээр 4,000&nbsp;°C (7,200&nbsp;°F) байна. Мантийг үндсэн 2 хэсэгт хуваадаг. Дээд болон доод манти. Энэ хоёр үе нь бүрдүүлэгч эрдэс минералаараа ялгагдана. ==== Царцдас ==== * ''Гол өгүүллэг: [[Дэлхийн царцдас]]'' Геологийн үүднээс, [[Дэлхийн царцдас]] нь Дэлхийн хамгийн гадна талын хатуу бүрхүүл ([[литосфери|литосферийн]] дээд хэсэг) бөгөөд [[магмын чулуулаг|базальтлаг]] болон [[магмын чулуулаг|боржинлог]] чулуулгаас тогтоно. Дэлхийн нийт эзэлхүүний < 1% эзлэнэ. === Тектоникийн плит === * ''Гол өгүүллэг: [[Плит тектоник]]'' [[Плит тектоник|Литосфери]] нь [[Плит тектоник|тектоникийн плитүүд]] гэж нэрлэгдэх хэсгүүдэд хуваагдсан (эвдэрсэн) байдаг бөгөөд [[Плит тектоник|астеносфери]] дээгүүр нүүж (хөвж) байдаг байна. Нийтдээ 7 том [[Плит тектоник|плит]], олон тооны жижиг [[Плит тектоник|плитүүд]] байна. === Дэлхийн гадаргуу === Дэлхийн нийт гадаргуугийн 70.8% нь [[ус|усаар]] ([[Далай|Далайгаар]]) бүрхэгдэнэ<ref name="Pidwirny2006">{{cite web | last = Pidwirny | first = Michael | year = 2006 | url = http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html | title = Fundamentals of Physical Geography | edition = 2nd Edition | publisher = PhysicalGeography.net | accessdate = 2007-03-19 }}</ref>. [[Далай|Далайн]] ёроолын гадаргуу нь тэгш бус бөгөөд уул нурууд ([[Далайн голч нуруу]]), [[галт уул]], хавцал, дэвсэг зэрэгтэй байна<ref name="ngdc2006">{{cite web | author=Sandwell, D. T.; Smith, W. H. F. | date = 2006-07-07 | url =http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML | title =Exploring the Ocean Basins with Satellite Altimeter Data | publisher = NOAA/NGDC | accessdate = 2007-04-21 }}</ref>. Үлдэх 29.2% нь [[тив|хуурай газар]] бөгөөд [[цөл]], тэгш тал, өндөр уулс зэрэг [[геоморфологи|геоморфологийн]] олон элементүүдээс бүрдэнэ. Хуурай газрын гадаргуугийн 75% нь [[чулуу|тунамал чулуулгаар]] хучигдана<ref>{{cite web | last = Jessey | first = David | url = http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html | title = Weathering and Sedimentary Rocks | publisher = Cal Poly Pomona | accessdate = 2007-03-20 | archive-date = 2007-07-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070703170212/http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html | url-status = dead }}</ref>. Үлдэх хэсэгт нь [[чулуу|магмын]] болон [[чулуу|хувирмал чулуулаг]] тархана. Дэлхийн газрын гадаргуу дээр хамгийн өргөн тархалттай [[эрдэс|эрдэсүүд]] бол [[Силикатын бүлгийн эрдэс|кварц]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|хээрийн жонш]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|амфибол]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|гялтгануур]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|пироксен]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|оливин]], [[Карбонатын бүлгийн эрдэс|кальцит]], [[Карбонатын бүлгийн эрдэс|доломит]] зэрэг юм<ref>{{cite web | а.н.thor = Staff | url = http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm | title = Minerals | publisher = Museum of Natural History, Oregon | accessdate = 2007-03-20 | archive-date = 2007-07-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070703170251/http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm | url-status = dead }}</ref>. Дэлхийн гадаргуу нь тектоник хөдөлгөөн болон элэгдэл, [[өгөршил|өгөршлөөс]] хамааран тасралтгүй өөрчлөгддөг байна. Дэлхийн [[тив|хуурай газрын]] хамгийн нам дор цэг нь [[далай|далайн]] төвшнөөс доош 418 м-т орших [[Сөнөсөн тэнгис]], хамгийн өргөгдсөн цэг нь 8,848 м өргөгдсөн [[Эверест]] оргил юм. Эх газар дунджаар далайн төвшнөөс дээш 686 м өргөгдсөн байдаг<ref name="hr_mill">{{cite journal | last=Mill | first=Hugh Robert | title=The Permanence of Ocean Basins | journal=The Geographical Journal | year=1893 | volume=1 | issue=3 | pages=230-234 | url=http://www.wku.edu/~smithch/wallace/S453.htm | accessdate=2007-02-25 | archive-date=2007-02-25 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070225054604/http://www.wku.edu/~smithch/wallace/S453.htm | url-status=dead }}</ref>. === Усан мандал === Дэлхийн нийт гадаргуугийн ихэнхи нь [[ус|усаар]] бүрхэгдсэн байдгаараа [[нарны аймаг|Нарны аймгийн]] бусад [[гариг|гаригуудаас]] ялгаатай бөгөөд "Цэнхэр Гариг" гэж нэрлэгддэг. Дэлхийн усан мандал үндсэндээ [[далай|Дэлхийн далайнуудаас]] бүрдэх боловч, үүнд бас [[Тив|эх газрын]] [[тэнгис]], [[нуур]], [[гол|гол мөрөн]], газрын гадаргуугаас 2000 [[метр|м]] хүртэл гүнд орших гүний [[ус|усыг]] оруулдаг байна. Дэлхийн хамгийн гүн [[ус|устай]] газар бол [[Номхон далай|Номхон далайд]] орших [[Марианы хотгор]] (10,911 м гүн)<ref name="rain.org">{{cite web | а.н.thor=Staff | url = http://www.rain.org/ocean/ocean-studies-challenger-deep-mariana-trench.html | title = "Deep Ocean Studies" | work = Ocean Studies | publisher = RAIN National Public Internet and Community Technology Center | accessdate = 2006-04-02 }}</ref>. Далайн дундаж гүн 3,794 м байдаг. [[Далай|Далайн]] нийт [[масс]] 1.35 х 10¹⁸ [[тонн]] буюу Дэлхийн нийт массын 1/4400, [[эзэлхүүн]] нь 1.386 × 109 км³. Дэлхий дээрхи нийт усны 97.5% нь давстай [[ус]] бөгөөд үлдэх 2.5% нь цэвэр ус юм. Цэвэр усны 68.7% нь [[ус|мөс]] хэлбэрээр оршино<ref>{{cite web | а.н.thor = Igor A. Shiklomanov ''et al'' | year = 1999 | url = http://espejo.unesco.org.uy/ | title = World Water Resources and their use Beginning of the 21st Century" Prepared in the Framework of IHP UNESCO | publisher = State Hydrological Institute, St. Petersburg | accessdate = 2006-08-10 | archive-date = 2006-08-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20060808204116/http://espejo.unesco.org.uy/ | url-status = dead }}</ref>. Далайн ус нь [[нар|нарны]] [[энерги|энергийг]] их хэмжээгээр шингээдэг учир далайн усны [[температур|температурын]] тархалтаар дэлхийн [[цаг уур]] тодорхойлогдоно<ref>{{cite web | last = Scott | first = Michon | date = [[April 24]], [[2006]] | url = http://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/ | title = Earth's Big heat Bucket | publisher = NASA Earth Observatory | accessdate = 2007-03-14 }}</ref>. Үүний тод жишээ бол [[ЭНСО]] (El Niño-Southern Oscillation) юм<ref>{{cite web | first =Sharron | last =Sample | date =June 21, 2005 | url =http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html | title =Sea Surface Temperature | publisher =NASA | accessdate =2007-04-21 | archive-date =2007-04-29 | archive-url =https://web.archive.org/web/20070429030121/http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html | url-status =dead }}</ref>. === Агаар мандал === * ''Гол өгүүллэг: [[Агаар мандал]]'' Дэлхийн агаар мандал гэж [[Дэлхийн татах хүч|Дэлхийн татах хүчинд]] захирагдан, Дэлхийн гадна талаар хүрээлэн байгаа [[хийн төлөв|хийн]] давхрагыг хэлнэ. Агаар мандлын 78% нь [[азот]], 20.95% [[хүчилтөрөгч]], 0.93% [[аргон]], 0.038% [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]], 1% [[ус|усны уур]] болон маш бага хэмжээтэй бусад [[хийн төлөв|хийнүүд]] байна. Эдгээр хийнүүдийг нийлүүлээд бид [[агаар]] гэж нэрлэдэг. Агаар мандал нь [[Нар|Нарнаас]] ирэх [[хэт ягаан туяа|хэт ягаан туяаг]] шингээж, [[өдөр]], [[шөнө|шөнийн]] [[температур|температурын]] ялгааг тогтворжуулан, Дэлхий дээр [[амьдрал]] байх нөхцөлийг бүрдүүлнэ<ref name="atmosphere">{{cite web | а.н.thor = Staff | date = October 8, 2003 | url = http://www.nasa.gov/а.н.dience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html | title = Earth's Atmosphere | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-21 }}{{Dead link|date=Аравдугаар сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Газрын гадаргуу орчмын агаар мандлын дундаж [[температур]] 15&nbsp;°C байдаг. == Сар == * ''Гол өгүүллэг: [[Сар]]'' Сар нь дэлхийн [[байгалийн дагуул]] юм.Бидний амьдарч буй орчин дэлхий бол орой өдөр гэсэн цаг байдаг тэдний нэг бол нар,сар хоёр юм.Түүнийг ялгахад амархан юм үүн нэг нь гэгээтэй нэг нь харанхуй байдаг == Дэлхийн эргэлт ба орбит == Дэлхий тэнхлэгээрээ 23 цаг, 56 минут, 4.091 секундэд нэг бүтэн эргэдэг бөгөөд <ref>{{cite web | last = Fisher | first = Rick | date = January, 30, 1996 | url = http://www.cv.nrao.edu/~rfisher/Ephemerides/times.html | title = Astronomical Times | publisher = National Radio Astronomy Observatory | accessdate = 2007-03-21 | archive-date = 2011-08-18 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110818022038/http://www.cv.nrao.edu/~rfisher/Ephemerides/times.html | url-status = dead }}</ref> Нарнаас дунджаар 150 сая км зайд, 30 км/сек (108,000 км/ц) хурдтайгаар 365.2564 өдөрт Нарыг нэг бүтэн тойрно. Дэлхийн тэнхлэг нь Нар-Дэлхийг дайрсан хавтгайтай харьцуулахад 23.5 градусаар хазайсан байх ба энэ нь Дэлхий дээрх өвөл зуны улирал солигдох шалтгаан болно. == Нийгмийн газарзүй == Дэлхийн [[хүн ам]] нь [[2006]] [[он|оны]] [[2 сар|2 сарын]] байдлаар 6,600,000,000 байгаа<ref>Currently it is closer to 6.6&nbsp;billion than 6.5&nbsp;billion. It will reach 6.6&nbsp;billion in June 2007.</ref><ref name="LiveScience"> {{cite news | first= Leonard | last= David | url= http://www.livescience.com/othernews/060224_world_population.html | title= Planet's Population Hit 6.5 Billion Saturday | work= Live Science | date= [[2006-02-24]] | accessdate= 2006-04-02 }} </ref> бөгөөд [[2013]] онд 7 тэрбум, [[2050]] онд 9.2 тэрбум хүрнэ гэсэн тооцоо байдаг<ref>{{cite web | а.н.thor=Staff | url = http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm | title = World Population Prospects: The 2006 Revision | publisher = United Nations | accessdate = 2007-03-07 }}</ref>. Хүн амын өсөлтийн дийлэнх нь хөгжиж буй орнуудад хамаарна. Дэлхийн нийт гадаргуугийн 1/8 нь хүн оршин суухад тохиромжтой гэж тооцогддог байна (2/3 нь [[далай]], үлдэх хуурай газрын тэн хагас нь [[цөл]] (14%)<ref>{{cite journal | а.н.thor=Peel, M. C.; Finlayson, B. L.; McMahon, T. A. | title=Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification | journal=Hydrology and Earth System Sciences Discussions | year=2007 | volume=4 | pages=439-473 | url=http://overview.sref.org/1812-2116/hessd/2007-4-439 | accessdate=2007-03-31 }}</ref>, өндөр уулс (27%) зэрэг)<ref>{{cite web | а.н.thor = Staff | url = http://www.biodiv.org/programmes/defа.н.lt.shtml | title = Themes & Issues | publisher = Secretariat of the Convention on Biological Diversity | accessdate = 2007-03-29 }}{{Dead link|date=Аравдугаар сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 2007 оны байдлаар суверн статустай 201 [[улс|орон]], [[НҮБ]]-ийн гишүүн 192 [[улс]] байна. == Мөн үзэх == * [[Нарны аймаг]] == Цахим холбоос == * [http://www.wikimapia.org/ WikiSatellite view of Earth at WikiMapia] * [http://geomag.usgs.gov USGS Geomagnetism Program] * [http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/BlueMarble NASA Earth Observatory] * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth Earth Profile] by [http://solarsystem.nasa.gov NASA's Solar System Exploration] * [http://www.co-intelligence.org/newsletter/comparisons.html The size of Earth compared with other planets/stars] * [https://web.archive.org/web/20090122063915/http://www.nasa.gov/centers/goddard/earthandsun/earthshape.html Climate changes causes the earth's shape to change - Nasa] * [https://web.archive.org/web/20071116132744/http://www.funonthenet.in/content/view/282/31/ Beautiful Views of Planet Earth] Pictures of Earth from space * [http://www.flashearth.com/ Flash Earth] A Flash-based viewer for satellite and aerial imagery of the Earth * [https://web.archive.org/web/20130218015318/http://www.projectshum.org/Planets/earth.html Projectshum.org's Earth fact file] (for younger folk) * [http://www.geody.com/?world=terra Geody Earth] World's search engine that supports Google Earth, NASA World Wind, Celestia, GPS, and other applications. * [https://web.archive.org/web/20080724111431/http://reference.aol.com/earth/earth-from-space Planet Earth] From AOL Research & Learn: Photos, quizzes and info about Earth's climate, creatures and science. * [https://web.archive.org/web/20080724111431/http://reference.aol.com/earth/earth-from-space Earth From Space] Some Photos From the Exhibit == Эшлэл == {{reflist}} {{Нарны аймаг}} [[Ангилал:Википедиа:Онцлох өгүүлэл]] [[Ангилал:Дэлхий| ]] [[Ангилал:Дэлхий (гараг)| ]] [[Ангилал:Нарны аймгийн гараг]] 1vuhbirw8py4r0m63a53l3yoqmv3mcq 0 4349 824140 823302 2025-07-10T04:07:51Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824140 wikitext text/x-wiki [[Файл:Coal.jpg|thumb|right|250px|Нүүрс]] {{Хадмал |монгол_бичиг =[[Зураг:Negüresü.PNG|21px]] |кирилл_буриад = |кирилл_монгол =нүүрс |кирилл_халимаг =нүүрсн }} [[Файл:Struktura chemiczna węgla kamiennego.svg|thumb|right|250px|Нүүрсний химийн найрлага (жишээ)]] '''Нүүрс''' нь хар, хар хүрэн өнгөтэй, амархан шатдаг нэгэн төрлийн "" шиг өнгөтэй чулуу юм. Нүүрс нь дээд ургамлын үлдэгдэл [[хүлэр|хүлэрээс]] үүсэх ба дотроо [[хүрэн нүүрс]], [[чулуун нүүрс]], [[антрацит]] гэсэн төрөлд хуваагдана. Бүрдүүлэгч үндсэн химийн элемент нь [[нүүрстөрөгч]], [[устөрөгч]] бөгөөд, [[хүчилтөрөгч]], [[хүхэр]], [[азот]] тодорхой хэмжээгээр агуулагдана. Нүүрс нь эрчим хүчний үндсэн эх үүсвэр бөгөөд нүүрсний ордыг [[уурхай|ил]] болон [[уурхай|далд уурхайгаар]] ашиглана. Нүүрс нь Дэлхийн хэмжээнд цахилгаан эрчим хүч гарган авах хамгийн гол түүхий эд бөгөөд мөн [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]]ийн гол үүсвэр болж байна. СО₂ нь [[хүлэмжийн хий]] бөгөөд [[цаг уур]]ын өөрчлөлт, [[Дэлхийн дулаарал|Дэлхийн дулаарлын]] гол шалтгаан гэж үзэж байна<ref>{{Webarchiv|url=http://www.agu.org/sci_soc/policy/positions/climate_change2008.shtml|wayback=20080513085904|text="Human Impacts on Climate"|archiv-bot=2023-09-26 16:04:59 InternetArchiveBot}} [[American Geophysical Union]]. Retrieved on Sept 23rd 2008</ref>. Нүүрсийг шатаах явцад [[байгалийн хий]]нээс хоёр дахин их, [[газрын тос]]ноос арай илүү хэмжээний СО₂ ялгардаг байна<ref> The EIA reports the following emissions in million metric tons of carbon dioxide: * Nat gas: 5,840.07 * Petroleum: 10,995.47 * Coal: 11,357.19 For 2005 as the official energy statistics of the US Government.[http://www.eia.doe.gov/iea/carbon.html]</ref>. Монгол орон нүүрсний нөөцөөр баялаг бөгөөд одоогоор [[таамаг нөөц]] 162 тэрбум тонноор үнэлэгдэж байна. == Нэршил == [[Англи хэл]]ний ''"Coal"'' буюу нүүрс гэдэг үг нь герман гаралтай үг ([[Герман хэл|германаар]] ''Kohle'', [[Швед хэл|шведээр]] ''kol''<ref>''[[Oxford English Dictionary]]'' 1989 edition</ref>) бөгөөд [[нүүрстөрөгч]] ("carbon") гэдэг нэр томьёо бас ижил үүсэлтэй. Модыг агааргүй орчинд халаан, түүнд агуулагдах ус, дэгдэмхий бодисыг зайлуулан, нүүрстөрөгчийн өндөр агуулгатай (нүүрстөрөгч 85-95 %), хар өнгөтэй, хөнгөн, нүх сүвэрхэг, бутрамтгай үлдэгдэл гаргаж авахыг "Модны нүүрс" ("Charcoal") гэж нэрлэнэ. == Нүүрсний төрөлүүд == * [[Хүрэн нүүрс]] (''Lignite'' мөн ''Brown coal'') нь бага хувирсан нүүрс бөгөөд ихэвчлэн дулааны цахилгаан станцaд түлш болгон хэрэглэдэг. * [[Чулуун нүүрс]] (''Sub-bituminous coal'' болон ''Bituminous coal'') - нүүрсний хувирлын дунд шатны бүтээгдэхүүн. Дулааны цахилгаан станцд түлш болгон хэрэглэхээс гадна зарим онцгой төрөл-[[коксжих нүүрс|коксжих нүүрсийг]] коксжуулан [[ган]]гийн үйлдвэрт хэрэглэнэ. * [[Хагас антрацит]] болон [[антрацит]] (''Anthracite'') - хамгийн их хувирсан нүүрс. Голчлон утаагүй түлш болгон хэрэглэнэ. == Нүүрсний хэрэглээ == === Түлшинд хэрэглэх === Нүүрсийг дулааны цахилгаан станцад шатааж, [[цахилгаан]], [[дулаан]] гаргаж авахад хэрэглэх ба дэлхийн нүүрсний жилийн хэрэглээ ойролцоогоор 7 тэрбум тонн. Нийт нүүрсний 75% нь цахилгаан гаргаж авахад зориулагдаж байгаа ба хамгийн том хэрэглэгч [[БНХАУ]], [[Энэтхэг]] 2 улс бөгөөд одоогийн байдлаар нэг жилд 1.7 тэрбум [[тонн]] нүүрс хэрэглэж байна. Уг бүс нутгийн нүүрсний хэрэглээ урьдчилсан тооцоогоор [[2025]] онд 2.7 тэрбумд хүрнэ гэж таамаглаж байна <ref>{{cite web | title=International Energy Outlook | url=http://www.eia.doe.gov/oiaf/ieo/coal.html | accessmonthday= September 9 | accessyear= 2005 }}</ref>. Одоогийн байдлаар нүүрсний хэрэглээ 3 жил тутамд ойролцоогооор 25% нэмэгдэж байгаа нь бусад төрлийн [[Шатах ашигт малтмал|эрчим хүчний түүхий эдүүдтэй]] харьцуулахад хамгийн их хурдацтайгаар хэрэглээ нь нэмэгдэх байгаа түүхий эд болж байна. Дэлхий дээр үйлдвэрлэж буй нийт эрчим хүчний 40%-ийг нүүрснээс гарган авч байгаа <ref>{{Cite web |url=http://www.worldcoal.org/pages/content/index.asp?PageID=188 |title=Archive copy |access-date=2008-10-22 |archive-date=2009-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090518072233/http://www.worldcoal.org/pages/content/index.asp?PageID=188 |url-status=dead }}</ref> ба АНУ-д энэ хэмжээ 49% байна<ref>http://www.eia.doe.gov/cneaf/electricity/epa/figes1.html</ref>. === Коксжуулах === [[Кокс]] нь бага [[үнсжилт]], [[хүхэр|хүхрийн]] агуулгатай коксжих нүүрсийг агааргүй орчинд 1,000 ^oС дээш хэмд халаан гаргаж авсан саарал өнгөтэй, нүх сүвэрхэг бүтээгдэхүүн юм. Дулаан ялгаруулах чадвар өндөр, 29.6Мж/кг. [[кокс|Коксыг]] [[төмөр|төмрийн]] [[хүдэр]] хайлуулахад түлш, мөн ангижруулагч болгон хэрэглэнэ. Нүүрсийг коксжуулах явцад коксоос гадна нүүрсний давирхай (coal tar), хөнгөн [[газрын тос|тос]], [[байгалийн хий|хий]] ялгарна. === Хийжүүлэх === [[Газрын тос]], [[шатдаг хий|хийн]] үнийн өсөлтөөс хамааран сүүлийн жилүүдэд нүүрснээс [[байгалийн хий|шатдаг хий]] болон шингэн бүтээгдэхүүн (газрын тостой адил бүтээгдэхүүн) гарган авах технологийг эрчтэй хөгжүүлж байна. Нүүрсийг хийжүүлнэ гэдэг нь нүүрсийг өндөр даралт, температурын нөлөөн дор задлан, хийн бүтээгдэхүүн гаргаж авахыг хэлнэ. [[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс]] нүүрсийг хийжүүлэх технологийг өргөнөөр хэрэглэж байгаа (ганц) орон юм. === Шингэрүүлэх === Нүүрсийг шууд болон шууд бус аргаар шингэрүүлэн [[бензин]], [[дизел|дизелийн]] түлш гарган авахад зориулсан хэд хэдэн технологи боловсрогдож, бэлэн болсон байна. Шууд бус аргаар шингэрүүлэх, [[Фишер Тропш технологи]] [[дэлхийн хоёрдугаар дайн|дэлхийн II дайны]] үед [[Герман|Германд]] боловсрогдсон бөгөөд одоо Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улсын Сасол компани хэрэглэж байна. Уг технологи нь эхлээд нүүрсийг хийжүүлээд (тодорхой хэмжээний СО ба Н₂-ийг нэмж), дараа нь уг хийгээ конденсацлан хөнгөн [[нүүрсустөрөгч]] гарган авах арга юм. Эцэст нь нүүрсустөрөгчөө дахин нэрж бензин, дизелийн түлш гарган авна. Шууд шингэрүүлэх буюу устөрөгчжүүлэн шингэрүүлэх (''liquefaction by hydrogenation'') "Бергиус" технологийг Германд боловсруулсан<ref>Robert Haul: Friedrich Bergius (1884-1949), p. 62 in 'Chemie in unserer Zeit', VCH-Verlagsgesellschaft mbH, 19. Jahrgang, April 1985, Weinheim Germany </ref> ба Дэлхийн I ба II дайны үед ашиглаж байв. Шууд шингэрүүлэх хэд хэдэн өөр технологи боловсрогдсоноос, АНУ-ын Гальф Ойл компанийн боловсруулсан SRC-I and SRC-II (''Solvent Refined Coal'') технологи<ref>{{cite paper | author=Cleaner Coal Technology Programme | title=Technology Status Report 010: Coal Liquefaction | publisher=Department of Trade and Industry (UK) | date=October 1999 | url=http://www.dti.gov.uk/files/file18326.pdf | accessdate=2006-11-23 | format=PDF | archiveurl=http://web.archive.org/web/20070616133813/www.dti.gov.uk/files/file18326.pdf | archivedate=2007-06-16 }} {{Webarchiv|url=http://www.dti.gov.uk/files/file18326.pdf |wayback=20070604213700 |text=Technology Status Report 010: Coal Liquefaction |archiv-bot=2025-07-10 04:07:51 InternetArchiveBot }}</ref>, [[1976]] онд Вильбурн Шроедэр (''Wilburn C. Schroeder'') нэр дээр [[патент|патентлагдсан]] NUS корпорацийн технологи зэргийг дурьдах хэрэгтэй юм. NUS корпорацийн устөрөгчжүүлэн, шууд шингэрүүлэх технологи нь нүүрсийг нунтаглан, хатааж, 1% [[молибдени]] [[катализатори|катализаторийн]] тусламжтайгаар өндөр [[температур]], [[даралт|даралтын]] нөлөөгөөр, бага хэмжээний хий (C3/C4), шингэн (C5-C10) - бензиний фракц, NH₃, ба CO₂ гаргаж авна <ref>{{cite paper | author=Phillip A. Lowe, Wilburn C. Schroeder, Anthony L. Liccardi | title=Technical Economies, Synfuels and Coal Energy Symposium, Solid-Phase Catalytic Coal Liquefaction Process | publisher=The American Society of Mechanical Engineers | date=1976 | page=35}}</ref>. Нүүрснээс шингэн бүтээгдэхүүн гаргаж авах өөр нэг арга нь бага температурт [[нүүрстөрөгч|нүүрстөрөгчжүүлэх]] юм. Нүүрсийг бага температурт (450 and 700&nbsp;°C) коксжуулахад, [[нүүрсний давирхай|давирхай]] нь жирийн [[нүүрсний давирхай|давирхайнаас]] (800 to 1000&nbsp;°C-д [[кокс|коксжуулсанаас]]) илүү их хэмжээний хөнгөн [[нүүрсустөрөгч]] агуулдаг байна. Уг давирхайг дахин нэрж бензин, дизелийн түлш гарган авах боломжтой юм. Эдгээр бүх нүүрсийг шингэрүүлэх технологиудын сул тал нь [[газрын тос|газрын тосноос]] бензин, дизель түлш ялгаж авахаас хамаагүй илүү их хэмжээний [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] (CO₂) ялгаруулдаг явдал юм. Тиймээс цаашид уг технологийг их хэмжээгээр хэрэглэх тохиолдолд, нүүрсийг шингэрүүлэх явцад ялгарч буй СО2-ийг багасгах, мөн агаар мандалд цацалгүйгээр СО₂-ийг [[азот]], эсвэл бусад хийн тусламжтайгаар шингэрүүлэх зэрэг аргаар шийдэх хэрэгтэй гэж үзэж байна. Нүүрсийг шингэрүүлэх нь нэгэн төрлийн нөөц технологи бөгөөд, газрын тосны нөөц, олборлолт багасан, эрэлт их хэмжээгээр нэмэгдсэн үед хэрэглэх боломжтой юм. Зарим судлаачдийн тооцоогоор, газрын тосны үнэ 35 ам.доллар/баррель орчим (болон түүнээс дээш) байгаа тохиолдолд, [[АНУ]] дотоодынхоо нүүрснээс бензин гаргаж авах нь эдийн засгийн хувьд ашигтай гэж гарсан байна<ref>{{cite web | title=Diesel Fuel News: Ultra-clean fuels from coal liquefaction: China about to launch big projects - Brief Article | url=http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m0CYH/is_15_6/ai_89924477 | accessmonthday= September 9 |accessyear= 2005 }}</ref>. Хэдийгээр 35 ам.доллар/баррель гэдэг урт хугацааны [[газрын тос]]ны дундаж үнээс өндөр байгаа ч, яг одоогийн байдлаар газрын тосны үнэ үүнээс өндөр байгаа билээ. Одоо хэрэглэгдэж буй нүүрс шингэрүүлэх технологиудын талаархи Вилиамс, Ларсон (Williams and Larson, 2003) нарын тайлангаас үзэхэд, [[Хятад|Хятадад]] нүүрснээс гарган авч буй шингэн бүтээгдэхүүний өөрийн өртөг 25-35 ам.доллар/баррель байна. == Сөрөг нөлөө == === Нүүрсний уурхай, олборлолт === [[Файл:Coal mine Wyoming.jpg|thumb|Нүүрсний ил уурхай, [[Вайомин муж]], [[АНУ]]]] [[уурхай|Нүүрс олборлолт]] байгальд муугаар нөлөөлдөг. Нүүрсний уурхайд хөрс хуулалтын дараа, нүүрсэнд агуулагдах [[пирит]] (төмрийн сульфид) нь [[ус]], [[агаар|агаарын]] [[хүчилтөрөгч|хүчилтөрөгчтэй]] урвалд орж, [[хүхрийн хүчил]] үүсгэнэ. Уурхайн усыг шүүрүүлэх явцад уг [[хүхрийн хүчил]] гадагшлах ба уурхайн овоолго дахь [[пирит]] ч борооны устай урвалд орон удаан хугацааны туршид, тасралтгүй хүхрийн хүчил үүсгэсээр байдаг. Хүхрийн хүчил нь [[хөрс]], [[хөрсний ус|хөрсний усанд]] нэвчин, улмаар урсгал болон тогтмол усны [[рН]]-ын хэмжээг өөрчилж, [[амьтан]], [[ургамaл|ургамaлыг]] хордуулах ба улмаар мөхөхөд хүргэнэ. Ялангуяа усны амьтад рН-ийн өөрчлөлтийг тэсвэрлэдэггүй байна. 1930-аад оны үед, АНУ-ын нүүрсний [[уурхай|уурхайнуудын]] олборлолтын явцад, жилд 2.3 сая тн хүхрийн хүчил үүсдэг байсан гэсэн тооцоо байдаг. 1960-аад оны үед зөвхөн Огайо голын савд (the Ohio River), олборлолт хийж буй 1200 уурхайгаас жилд 1.4 сая тн [[хүхрийн хүчил]] гадагшилдаг байв. === Нүүрсийг шатаах === Бусад [[шатах ашигт малтмал|шатах ашигт малтмалуудтай]] адил, нүүрсийг шатаах явцад их хэмжээний [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] (CO₂), азотын исэлүүд (NO_x), [[хүхрийн давхар исэл]] (SO₂) ялгарна. [[Хүхрийн давхар исэл]] хүчилтөрөгчтэй урвалд орон [[хүхрийн гуравч исэл]] (SO₃), улмаар [[хүхрийн хүчил]] үүсгэнэ. Уг хүхрийн хүчил нь борооны усыг хүчиллэгжүүлнэ. [[Хүчиллэг бороо]] нь химийн идэмхий шинжтэй, амьд байгаль болон хүний биед үлэмж хортой. Нүүрсний цахилгаан станцаас үлэмж хэмжээний (CO₂), мөн ажиллаж байгаа болон хаагдсан уурхайгаас нилээдгүй хэмжээний [[метан]] ялгарах ба эдгээр нь [[дэлхийн цаг уурын дулааралт|дэлхийн цаг уурын дулааралтын]] гол шалтгаан болж байна<ref>http://www.columbia.edu/~jeh1/2007/IowaCoal_20071105.pdf</ref>. Нүүрсэнд агуулагдах [[нүүрстөрөгч|нүүрстөрөгчийн]] хэмжээ [[газрын тос|газрын тосныхоос]] илүү бөгөөд бусад хортой хольцыг нүүрснээс салгах нь тосныхоос илүү төвөгтэй. Зөвхөн АНУ-д нүүрсний цахилгаан станцын хорт хаягдлаас болон жил бүр хэдэн арван мянган хүмүүс нас барж байгаа гэсэн судалгаа байна<ref>{{cite web | title=Deadly power plants? Study fuels debate | url=http://www.msnbc.msn.com/id/5174391/ | accessmonthday=September 4 |accessyear=2006}}</ref>. Сүүлийн үед цахилгаан станцын хортой хаягдалыг багасгах талаар нилээдгүй туршилт судалгаа хийж байна. Жишээлбэл, станцаас ялгарч буй [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл|CO₂]] цуглуулан, [[нүүрстөрөгч]]ийг ялгаж, хадгалах технологи юм (одоогоор хэрэглэгдэж эхлээгүй). Нүүрс болон түүний хаягдалд (шатаах явцад ялгарах хий болон үнсэнд) [[хүнцэл]], [[хар тугалга]], [[меркури]], [[никель]], [[ванади]], [[берилли]], [[кадми]], [[бари]], [[хром]], [[зэс]], [[молибден]], [[цайр]], [[селени]], [[ради]] зэрэг [[хүнд металууд]], мөн бага хэмжээгээр [[Уран (химийн элемент)|уран]], [[тори]] зэрэг байгальд тааралдах [[цацраг идэвхит бодис|цацраг идэвхит бодисыг]] агуулдаг <ref>{{cite web | title=Coal Combustion | url=http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev26-34/text/colmain.html | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-05-31 | archive-date=2007-02-05 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070205103749/http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev26-34/text/colmain.html | url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web | title=Radioactive Elements in Coal and Fly Ash, USGS Factsheet 163-97 | url=http://greenwood.cr.usgs.gov/energy/factshts/163-97/FS-163-97.html | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-05-31 | archive-date=2006-12-09 | archive-url=https://web.archive.org/web/20061209214403/http://greenwood.cr.usgs.gov/energy/factshts/163-97/FS-163-97.html | url-status=dead }}</ref> . Эдгээр нь, ялангуяа [[цацраг идэвхит бодис|цацраг идэвхит бодисууд]], байгаль дээр нүүрсэнд агуулагдахдаа сарнимал, бага хэмжээтэй байх ч, их хэмжээний нүүрсийг шатаах явцад хуримтлагдан, зарим тохиолдолд атомын цахилгаан станцын хаягдлаас өндөр цацраг идэвхит бодисын агуулгатай байх тохиолдол бий <ref>{{cite web | title=Coal Combustion: Nuclear Resource or Danger | url=http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev26-34/text/colmain.html | accessmonthday=October 16 | accessyear=2006 | access-date=2007-05-31 | archive-date=2007-02-05 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070205103749/http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev26-34/text/colmain.html | url-status=dead }}</ref>. Нүүрс нь дэлхийн цаг уурын өөрчлөлт болон агаарын бохирдлын талаар хяналт султай нутаг дэвсгэрт хүний эрүүл мэндэд маш сөргөөр нөлөөлж байгаа болно. == Энергийн хэмжээ == Нүүрсний ялгаруулах [[энерги|энергийн]] хэмжээ ойролцоогоор 24 Мж/кг <ref>{{cite web | last = Fisher | first = Juliya | title = Energy Density of Coal | work = The Physics Factbook | url = http://hypertextbook.com/facts/2003/JuliyaFisher.shtml|accessdate = 2006-08-25 }}</ref>, хэрэв kW-цаг -аар хэмжвэл 6.67 kW-цаг/кг болно. Нүүрсний цахилгаан станцын ашигт ажиллагааны коэффициент 30%. Өөрөөр хэлбэл 1 кг нүүрс шатаахад ялгарах 6.67 kW-цаг энергийн 30% буюу 2.0 kW-ц нь цахилгаан эрчим хүч болон хувирна. Жишээ нь, 100W-ийн компютер нэг жилд 876 kW-ц (100 W × 24 цаг × 365 {өдөр} = 876000 W-ц = 876 kW-ц) эрчим хүч хэрэглэнэ. Энэ хэмжээний эрчим хүчийг гарган авахын тулд : 876 kW-цаг/2.0 kW-цаг = 438 кг нүүрс зарцуулна<ref>A similar result, using a lightbulb instead, see<br />{{cite web | title = How much coal is required to run a 100-watt light bulb 24 hours a day for a year? | work = Howstuffworks | url = http://science.howstuffworks.com/question481.htm | accessdate = 2006-08-25 }}</ref>. Гэхдээ цахилгаан дамжуулах үед гарах шугамын цахилгаан эсэргүүцлийн алдагдлыг (5 - 10%) тооцвол үүнээс илүү хэмжээний цахилгаан (нүүрс) хэрэгтэй болох юм. == Нүүрстөрөгчийн хэмжээ == Нүүрсэнд агуулагдах нүүрстөрөгчийн хэмжээ хамгийн багадаа 50% буюу 1кг нүүрс 0.5кг-с дээш хэмжээний нүүрстөрөгч агуулна. байна. 0.5kg/12kg kmol<suр>-1</suр> = 1/24kmol, 1 mol N_A -тэй ([[Авогадрогийн тоо]]) тэнцүү. Энэ агаарын хүчилтөрөгчтэй нэгдэн [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] үүсгэх ба (12 + 16 × 2 = жин(CO₂) = 44 кг/кмоль) болно. 1 кг нүүрс шатаахад, 1/24 кmol [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл|CO₂]] ялгарах ба 1/24 кmol х 44 kг/kmol = 11/6 кг буюу ойролцоогоор 1.83 кг CO₂ болно. 1 кг нүүрсний 29.9% нь 2 kW-ц цахилгаан болон хувирах учир бид 1 kW-ц цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ тутамд 0.370 kg(CO₂) үүсгэж байна<ref>[http://www.eia.doe.gov/cneaf/electricity/page/co2_report/co2report.html CO₂ Emissions Report<!-- Bot generated title -->]</ref>. == Нүүрсний гүний шаталт == Нүүрсний давхраас ой, хээрийн түймэр болон, уурхайн дотоод шаталтын улмаас газрын гүнд шатна <ref>{{cite web | title=Sino German Coal fire project | url=http://www.coalfire.caf.dlr.de/projectareas/world_wide_distribution_en.html | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-06-28 | archive-date=2020-05-16 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200516134445/https://web.archive.org/web/20050830091254/http://www.coalfire.caf.dlr.de/projectareas/world_wide_distribution_en.html | url-status=dead }}</ref> <ref>{{cite web | title=Committee on Resources-Index | url=http://resourcescommittee.house.gov/archives/108/testimony/johnmasterson.htm | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-06-28 | archive-date=2005-08-25 | archive-url=https://web.archive.org/web/20050825231038/http://resourcescommittee.house.gov/archives/108/testimony/johnmasterson.htm | url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web | title=http://www.fire.blm.gov/textdocuments/6-27-03.pdf | url=http://www.fire.blm.gov/textdocuments/6-27-03.pdf | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-06-28 | archive-date=2016-08-29 | archive-url=https://web.archive.org/web/20160829162308/https://web.archive.org/web/20060218013724/http://www.fire.blm.gov/textdocuments/6-27-03.pdf | url-status=dead }}</ref>. Нүүрсний гүний шаталтын улмаас БНХАУ-д жил бүр 109 сая тн нүүрс шатаж, 200 сая тн [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] ялгарч байна. Энэ нь дэлхийн хэмжээнд [[шатах ашигт малтмал|шатах ашигт малтмалаас]] үүсэж буй нийт CO₂-ийн 2-3% юм. АНУ-ын Пенсилвани мужийн хаагдсан нүүрсний уурхайд байрлаж байсан хогийг шатаасны улмаас [[1962]] онд эхэлсэн нүүрсний давхраасын гүний шаталт одоо хүртэл үргэлжилсээр байна. Австралийн "Шатаж буй уул"-ыг (Burning Mountain) галт уул гэж үздэг байв. Гэвч энэ нь сүүлийн 5,500 жилийн турш шатсаар байгаа нүүрсний гүний шаталтаас үүссэн утаа, үнс болохыг тогтоосон байна <ref>{{cite web | title=Burning Mountain Nature Reserve | url=http://www.nationalparks.nsw.gov.au/parks.nsf/ParkContent/N0503?Opendocument&ParkKey=N0503&Type=xo | accessmonthday= September 9 | accessyear= 2005 }}</ref>. == Дэлхийн нүүрсний нөөц == [[Файл:Coal mine in Dhanbad, India.jpg|thumb|Энэтхэгийн Жакарканд уурхай. Энэтхэгт Дэлхийн нүүрсний нөөцийн 10% ноогдоно.]] [[1996]] оны үнэлгээгээр дэлхийн нийт олборлож болох нөөцийг нэг [[грамм|эксаграмм]] (1 × 10¹⁵ кг буюу 1 триллон тн)-аар, түүний хагас нь чулуун нүүрс гэж үнэлсэн байна. Уг хэмжээний нүүрснээс гаргаж авах энергийн хэмжээг нь 290 зеттажоул <ref>Sustainable Energy" 2005 page 303 The MIT Press by Jefferson W. Tester et al. ISBN 0-262-20153-4</ref>, дэлхийн жилийн хэрэглээг 15 терраватт гэвэл <ref>BP2006 energy report, and US EIA 2006 overview</ref>, 600 жил хүрэлцэх хэмжээний нөөц юм. Английн [[Бритиш Петролеум]] компанийн 2005 оны эцсээр хийсэн тооцоогоор, дэлхийн нүүрсний нөөц 909,064 сая тн-оор үнэлэгдсэн байна. [[Америкийн Нэгдсэн Улс]], [[Оросын Холбооны Улс]], [[Австрали]], [[Хятад]], [[Энэтхэг]], [[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс|Өмнөд Африк]] зэрэг орнууд нүүрсний ихээхэн нөөцтэй юм. {| {{prettytable}} |+ '''Нүүрсний нийт нөөц, [[1999]] оны байдлаар (сая тн)<ref>{{Cite web |url=http://www.worldenergy.org/wec-geis/publications/reports/ser/coal/coal.asp |title=Archive copy |access-date=2007-06-28 |archive-date=2007-01-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070127034512/http://www.worldenergy.org/wec-geis/publications/reports/ser/coal/coal.asp |url-status=dead }}</ref>''' |- | width="100pt"|'''Орон''' | width="120pt"|'''[[чулуун нүүрс|Битумжсан нүүрс]]''' ([[антрацит]] багтсан) | width="120pt"|'''[[чулуун нүүрс|Хагас битумжсан нүүрс]]''' | width="120pt"|'''[[Хүрэн нүүрс]]''' | width="100pt"|'''Нийт''' |- |[[Америкийн Нэгдсэн Улс]] ||115891||101021||33082||249994 |- |[[Оросын Холбооны Улс]] ||49088||97472||10450||157010 |- |[[Хятад]] ||62200||33700||18600||114500 |- |[[Энэтхэг]] ||82396||||2000||84396 |- |[[Австрали]] ||42550||1840||37700||82090 |- |[[Герман]] ||23000||||43000||66000 |- |[[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс|Өмнөд Африк]] ||49520||||||49520 |- |[[Украин]] ||16274||15946||1933||34153 |- |[[Казахстан]] ||31000||||3000||34000 |- |[[Польш]] ||20300||||1860||22160 |} == Нүүрс экспортлогч орнууд == {| {{prettytable}} |+ '''Нүүрсний экспорт, орон болон жилээр (сая тн)'''<ref>http://www.eia.doe.gov/oiaf/aeo/supplement/pdf/suptab_114.pdf </ref> |- | width="130pt"|'''Орон''' | width="100pt"|'''2003''' | width="100pt"|'''2004''' |- | [[Австрали]] | 238.1 | 247.6 |- | [[Америкийн Нэгдсэн Улс]] | 43.0 | 48.0 |- | [[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс|Өмнөд Африк]] | 78.7 | 74.9 |- | [[Зөвлөлт Холбоот Улс|Хуучин Зөвлөлт Холбоот Улс]] | 41.0 | 55.7 |- | [[Польш]] | 16.4 | 16.3 |- | [[Канад]] | 27.7 | 28.8 |- | [[Хятад]] | 103.4 | 95.5 |- | [[Өмнөд Америк]] | 57.8 | 65.9 |- | [[Индонез]] | 107.8 | 131.4 |- | '''Нийт''' | '''713.9''' | '''764.0''' |} [[Файл:Tagebau Garzweiler Panorama 2005.jpg|center|1000px|thumb|Германы Гарцвайлер дахь нүүрсний ил уурхай. Өндөр нарийвчлалтай дэлгэмэл зураг.]] == Бусад холбоотой сэдвүүд == * [[Шатах ашигт малтмал]] * [[Дэлхийн дулаарал]] * [[Газрын тос]] * [[Геологи]] * [[Шингэрүүлсэн байгалийн хий]] == Эшлэл == {{Reflist}} == Цахим холбоос == * [https://web.archive.org/web/20080119164838/http://www.coalonline.org/site/coalonline/content/home Coal Online] Утаагүй түлш боловсруулах технологийн талаар * [https://web.archive.org/web/20110225003728/http://www.worldcoal.org/ World Coal Institute] Дэлхийн нүүрсний хүрээлэн * [http://www.msnbc.msn.com/id/5174391/ MSNBC report on coal pollution health effects in the United States] * [https://web.archive.org/web/20050621112309/http://www.uic.com.au//nip83.htm Clean coal technologies] Нүүрс боловсруулах технологи ** [https://web.archive.org/web/20100809105829/http://www.jcoal.or.jp/overview_en/gijutsu.html Advanced methods of using coal] * [https://web.archive.org/web/20130303040016/http://www.fe.doe.gov/programs/fuels/hydrogen/Hydrogen_from_Coal_R%26D.html USDOE Hydrogen from Coal Research] Нүүрснээс устөрөгч ялгах * [http://smtc.uwyo.edu/coal/ Wyoming Coal] Вайомингийн Их Сургуулийн вэб хуудас * [https://web.archive.org/web/20070704031944/http://www.our-energy.com/coal_en.html Coal - origin, purification and consumption] Нүүрсний гарал үүсэл, баяжуулалт, хэрэглээ * [https://web.archive.org/web/20071206003202/http://www.stoke.gov.uk/ccm/museums/museum/2006/gladstone-pottery-museum/information-sheets/coal-in-north-staffordshire.en History of coal seams and the practice of coal mining in North Staffordshire, UK] [[Ангилал:Википедиа:Онцлох өгүүлэл]] [[Ангилал:Ашигт малтмалын геологи]] [[Ангилал:Нүүрс| ]] [[Ангилал:Нүүрсний уурхай]] [[Ангилал:Шатах ашигт малтмал]] pv0jmwa0mdr4y8ff0eo7cwf4yscatzf 0 6386 824141 823303 2025-07-10T04:21:40Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824141 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс улс | conventional_long_name = Оманы Султант Улс | common_name = Оман | native_name = {{native name|ar|سلطنة عُمان|italics=off}}<br />''{{transliteration|ar|Salṭanat ʻUmān}}'' | image_flag = Flag of Oman.svg | flag_type = [[Оманы төрийн далбаа|Далбаа]] | image_coat = National emblem of Oman.svg | symbol_type = [[Оманы үндэсний сүлд|Үндэсний сүлд]] | national_anthem = {{lang|ar|نشيد السلام السلطاني}}<br />"[[Оманы төрийн дуулал|ас-Салам ас-Султани]]"<br />"Султаны ёсолгоо"{{parabr}}{{center|[[File:Peace to the Sultan (نشيد السلام السلطاني).ogg]]}} | image_map = File:Oman (better) (orthographic projection).svg | map_caption = Арабын хойг дахь Оманы байршил (хар ногоон) | capital = [[Маскат]] | coordinates = {{Coord|23|35|20|N|58|24|30|E|type:city}} | largest_city = capital | official_languages = [[Стандарт араб хэл|Араб хэл]]<ref>{{cite web |title=Basic Statute of the State promulgated by Royal Decree 101/96 |url=https://mola.gov.om/eng/legislation/laws/details.aspx?id=1 |website=MINISTRY OF JUSTICE AND LEGAL AFFAIRS |access-date=2023-07-10 |archive-date=2020-07-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200707234954/http://mola.gov.om/eng/legislation/laws/details.aspx?id=1 |url-status=dead }}</ref> | religion = {{tree list}} *88.9% [[Оман дахь лалын шашин|Ислам]] ([[төрийн шашин|албан ёсны]]) **47.2% [[Суннит Ислам|Суннит]] **35.2% [[Ибадит Ислам|Ибадит]] **6.5% [[Шиит Ислам|Шиит]] *5.5% [[Оман дахь хиндү шашин|Хиндүизм]] *3.6% [[Оман дахь христийн шашин|Христ]] *2% [[Оман дахь шашин шүтлэг|Бусад]]<ref>{{cite web | url=https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=171c | title=National Profiles }}</ref> | religion_year = 2020 | demonym = [[Оманчууд]] | government_type = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Исламын улс|Исламын]] [[хэмжээгүй эрхт хаант засаг]] | leader_title1 = [[Оманы удирдагчдын жагсаалт|Султан]] | leader_name1 = [[Хейсам бен Тарик]] | leader_title2 = [[Оманы хунтайж|Хунтайж]] | leader_name2 = [[Тейязин бин Хейсам]] | legislature = [[Оманы Зөвлөл]] | upper_house = [[Оманы Төрийн зөвлөл|Төрийн зөвлөл (Мажлис аль-Давла)]] | lower_house = [[Оманы Зөвлөлдөх Ассамблей|Зөвлөлдөх Ассамблей (Мажлис аль-Шура)]] | sovereignty_type = Түүх | established_event1 = [[Бану Азд|Азд]] омгийн нүүдэл | established_date1 = 130 | established_event2 = Аль-Жуланда | established_date2 = 629 | established_event3 = {{nowrap|[[Имамат Оман|Имамат]] улс байгуулагдав<ref>{{cite encyclopedia|title=Oman|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761561099_7/Oman.html|publisher=MSN Encarta|archive-url=https://web.archive.org/web/20091028154443/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761561099_7/Oman.html|archive-date=28 October 2009|quote=In 751 Ibadi Muslims, established an imamate in Oman. Despite interruptions, the Ibadi imamate survived until the mid-20th century.|url-status=dead}} {{Webarchiv|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761561099_7/Oman.html |wayback=20091028154443 |text=Oman |archiv-bot=2025-07-10 04:21:40 InternetArchiveBot }}</ref>}} | established_date3 = 751 | established_event4 = [[Набаны улс]] | established_date4 = 1154 | established_event5 = [[Португалын Оман]] | established_date5 = 1507–1656 | established_event6 = [[Ярубын улс]] | established_date6 = 1624 | established_event7 = [[Аль-Саид]]ын угсаа | established_date7 = 1744 | established_event8 = [[Маскат-Оман]] | established_date8 = 1 сарын 8, 1856 он | established_event9 = [[Жабал-Ахдарын дайн]] | established_date9 = 1954–1959 | established_event10 = [[Дофарын бослого]] | established_date10 = 1963 оны 6 сарын 9 – 1976 оны 3 сарын 11 | established_event11 = Оманы Султант Улс | established_date11 = 8 сарын 9, 1970 он | established_event12 = НҮБ-д [[НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн 299-р тогтоол|элсэв]] | established_date12 = 10 сарын 7, 1971 он | established_event13 = [[Оманы үндсэн дүрэм|Одоогийн үндсэн хууль]] | established_date13 = 1 сарын 6, 2021 он<ref>{{cite web |title=Oman |url=https://carnegieendowment.org/2010/07/15/oman-pub-41227 |publisher=Carnegie Endowment for International Peace |access-date=31 December 2021 |date=15 July 2010}}</ref> | area_km2 = 309,500 | area_rank = 70 | area_sq_mi = 119,498 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = бага | population_estimate = {{UN_Population|Oman}}{{UN_Population|ref}} | population_census = 2,773,479<ref name="2010Census">{{cite web |url=http://www.ncsi.gov.om/documents/Census_2010.pdf |title=Final Results of Census 2010 |publisher=National Center for Statistics & Information |access-date=7 January 2012 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130518190005/http://www.ncsi.gov.om/documents/Census_2010.pdf |archive-date=18 May 2013 }}</ref> | population_estimate_year = {{UN_Population|Year}} | population_estimate_rank = 125 | population_census_year = 2010 | population_density_km2 = 15 | population_density_sq_mi = 40 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 177 | GDP_PPP = {{increase}} $165.947&nbsp;тэрбум<ref name=imf2>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=64&pr.y=5&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=449&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=World Economic Outlook Database, October 2019 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]] |access-date=20 October 2019}}</ref> | GDP_PPP_year = 2022 | GDP_PPP_rank = 78 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $35,286 | GDP_PPP_per_capita_rank = 71 | GDP_nominal = {{increase}} $110.127&nbsp;тэрбум<ref name=imf9>{{cite web | url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/April/weo-report?c=512,914,612,171,614,311,213,911,314,193,122,912,313,419,513,316,913,124,339,638,514,218,963,616,223,516,918,748,618,624,522,622,156,626,628,228,924,233,632,636,634,238,662,960,423,935,128,611,321,243,248,469,253,642,643,939,734,644,819,172,132,646,648,915,134,652,174,328,258,656,654,336,263,268,532,944,176,534,536,429,433,178,436,136,343,158,439,916,664,826,542,967,443,917,544,941,446,666,668,672,946,137,546,674,676,548,556,678,181,867,682,684,273,868,921,948,943,686,688,518,728,836,558,138,196,278,692,694,962,142,449,564,565,283,853,288,293,566,964,182,359,453,968,922,714,862,135,716,456,722,942,718,724,576,936,961,813,726,199,733,184,524,361,362,364,732,366,144,146,463,528,923,738,578,537,742,866,369,744,186,925,869,746,926,466,112,111,298,927,846,299,582,487,474,754,698,&s=NGDPD,&sy=2022&ey=2022&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, April 2022 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]] |access-date= August 22, 2022 }}</ref> | GDP_nominal_year = 2022 | GDP_nominal_rank = 66 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $23,416 | GDP_nominal_per_capita_rank = 55 | Gini = 30.75 <!--number only--> | Gini_year = 2018 | Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref>{{cite web |url=https://data.gov.om/wnewgpb/income-expenditure-statistics?tsId=1059020 |title=Urban – Gini index – Omani – Total |publisher=The National Centre for Statistics and Information, Sultanate of Oman |access-date=20 May 2018 |archive-date=21 Тавдугаар сар 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180521021256/https://data.gov.om/wnewgpb/income-expenditure-statistics?tsId=1059020 |url-status=dead }}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.816 <!--number only--> | HDI_year = 2021 <!--Please use the year to which the HDI refers, not the publication year--> | HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=8 September 2022}}</ref> | HDI_rank = 54 | currency = [[Оманы риал]] | currency_code = OMR | time_zone = [[Персийн Булангийн Стандарт Цаг|GST]] | utc_offset = +4 | date_format = өө.сс.жжжж | drives_on = Баруун | calling_code = [[+968]] | cctld = [[.om]], [[عمان.]] | official_website = [http://www.oman.om www.oman.om] }} '''Ома́н''', бүтэн нэрээрээ '''Оманы Султант Улс''' — [[Өрнөд Ази]]д оршдог [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрхт]] '''[[улс]]''' юм. Оман [[Арабын тэнгис]] болон [[Оманы булан]]д гарцтай. Хуурай газраар [[Эмирт Араб]], [[Саудын Араб]], [[Йемен]]тэй хиллэдэг. [[Ормузын хоолой]]н тал хагасыг хянаж, [[Иран]], [[Пакистан]]тай усаар хиллэнэ. [[Мусандам]] хойг нь үндсэн биеэс тусдаа оршдог. 309 мянган км² газар, 4.6 сая хүн амтай. [[Маскат]] нийслэлтэй, [[Сиб]], [[Низва]] зэрэг хоттой. Тэнгисийн эрэг, [[цөл]] бүхий Оманд [[араб угсаатан]] голлон амьдардаг. Хүн амын тал хувь нь Оманы иргэн, тал нь гадаад улсын иргэн байна. Албан бичигт [[араб хэл]]ийг хэрэглэнэ. [[Лал]] шашны [[ибадит]] урсгал зонхилдог ганц орон юм. Оманд эртнээс хүн амьдарсан ба нутгийн гүнд овог аймаг буюу шашны тэргүүн [[имам]]ын мэдлийн улс, харин эргээр худалдаачин буюу [[султан]]ы улс оршин байв. 17-р зуунаас Оманы султан хүчирхэгжиж [[Португал]], [[Британи]]тай зэрэгцэн газар тэнгис гатлан газар колоничлох болсон ба [[Дорнод Африк]]ийн [[Занзибар]]т султан амьдран суужээ. Маскат худалдааны боомт байсаар байв. 1959 онд султан улсын цор ганц удирдагч болсон. Оман Британийн дэмжлэгийг авсан, уламжлалт харилцаатай. Хэмжээгүй эрхт [[хаант засаг]]тай. [[Кабус]] султан 1970 оноос хойш төр барьж, парламентат ёсыг үүсгэж, эдийн засгийг чөлөөлжээ. Оман [[газрын тос]] экспортолдог, өндөр орлоготой орон юм. {{Олон нэр |хэл1 = Монгол‎‎ бичиг |бичиг1 = Оман ^кирил |хэл2 = [[латин үсэг|Араб үсэг]] |бичиг2 = عمان ^араб → ''Уман'' |хэл3 = [[латин үсэг|Латин үсэг]] |бичиг3 = Oman ^англи |хэл4 = [[кирил үсэг|Кирил үсэг]] |бичиг4 = Оман ^орос |тэмдэглэл = }} == Газар зүй == Оман 309,500 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, дэлхийн [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|71-р том]] орон юм. [[Зураг:Oman_Topography.png|thumb|left|150px|Физик газрын зураг]] [[Зураг:Oman-Oasis.jpg|thumb|left|150px|Цөлийн баян бүрд]] === Байрлал === Оман хойд өргөргийн 16° — 28°, зүүн уртрагийн 52° — 60° дотор [[Өрнөд Ази]], [[Өрнөд өмнөд Ази]]д хамааран [[Арабын хойг]]ийн дорнод өмнөд хязгаарт байна. Эргийн урт - 3165 км. Дорнод талаараа [[Оманы булан]], өмнөд талаараа [[Арабын тэнгис]]ийн эрэгтэй. Өрнөд талаараа [[Эмирт Араб]]тай 410 км, [[Саудын Араб]]тай 676 км, [[Йемен]]тэй 288 км зурвасаар хиллэдэг. Умард үзүүр [[Мусандам]] хойг нутгийн бусад хэсгээс салангид, [[Ормузын хоолой]]н эрэгт байдаг. === Газрын тогтоц === Оманы газар нутгийн 82% [[Арабын цөл]]ийн хэсэг байна. 15% нь уул нуруу, 3% нь эргийн нам зурвас байна. [[Руб эль-Халийн цөл]] нь Арабын хойгийн цөм хэсгээс Оманыг тусгаарладаг байгалийн бартаа юм. Дорнод эргээр [[Хажарын нуруу]] Мусандам хойгоос [[Сур хот]] хүртэл нумран тогтжээ. Хажар нуруу эрэг хоёрын дундуур [[Батина]] нутаг байна. Оманы эрэг дагуух арлаас том нь [[Масира]] юм. Оманы хамгийн өндөр цэг нь [[Шам]] (3000 м) бол нам доор цэг нь тэнгисийн эрэг болно. === Газрын тогтоц === Оман хуурай, халуун, тэнгисийн чийглэг уур амьсгалтай. Дунджаар 30 °C - 40 °C хална. Жилийн хур тунадас [[Маскат]] хавьд 100 мм, уулархаг нутгаар 400 мм унадаг. == Хүн ам зүй == {| class="wikitable" style="line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px" |- ! style="width:50px;"| Он !! Хүн ам |- | 1950 || 456,000 |- | 1970 || 732,000 |- | 1990 || 1,868,000 |- | 2010 || 2,782,000 |- | 2016 || 4,550,538 |} [[Зураг:Population pyramid of Oman 2015.png|thumb|left|150px|Нас хүйсний зураг]] Оман улсад 2016 оны байдлаар 4,550,538 хүн оршин сууж байна. Хүн амын дунд 0-14 насны багачууд 22%, 15-64 насны хөдөлмөрийн чадвартан 75%, 65-аас дээш өндөр настан 2%-ийг бүрдүүлж байна. Дундаж наслалт - 74 жил. Хүйсийн харьцаа - 1.46 эр/эм. Хүн амын жилийн өсөлт - 2.2%. Хүн амын 91% бичиг үсэгт тайлагдсан. Эрэгтэйд 93%, эмэгтэйд 85% байна. [[Зураг:Bedouin family-Wahiba Sands.jpg|thumb|left|180px|Бедуйн айл]] [[Зураг:Oman_(124).jpg|thumb|left|180px|1899 он. Оманы айл]] === Ард түмэн === Оманы 2.3 сая оршин суугч нь Оманы иргэн, 2.2 сая нь гадаадын иргэн, цагаач байна. Хүн амын дунд [[араб угсаатан]] олонх бөгөөд тэнгисийн худалдааны мөрөөр холбогдсон [[балуч ястан|балуч]], [[Энэтхэг]], [[Пакистан]], [[Шри Ланка]], [[Бангладеш]], [[Африк]] гаралтай хүмүүс цөөнх байна. === Хэл бичиг === Оман улсад [[араб хэл]]ийг албан ёсноо хэрэглэнэ. [[Араб үсэг|Араб үсгээр]] бичдэг. Мөн [[балуч хэл|балуч]], [[хинди хэл|хинди]] зэрэг хэл хүн амын цөөн хэсэгт хэрэглэгдэнэ. [[Англи хэл]]ийг гуравдагч хэл болгон бага сургуульд зааж сургадаг. Гудамж, замын хаяг тэмдэг араб, англи хос бичигтэй. === Шашин шүтлэг === Оманы хүн амын 86% нь [[лал]] шашин шүтдэг. Ибадит урсгал зонхилж, цөөнхөд суннит, шийт ёс мөрдөгдөнө. Хүн амын 6% [[христийн шашин|христ]], 5% [[хиндү шашин|хиндү]], 1% [[буддын шашин|буддын]] шашин шүтлэгтэй. === Хот суурин === [[Зураг:Ruwi quarter in Mascat, Oman.jpg|thumb|left|180px|[[Маскат]]]] Оманы хүн амын 71% хот газар суудаг. Томоохон хотоос дурдвал: {|class="wikitable" |+ |- valign="top" | * [[Маскат]] (797,000 хүнтэй) * [[Сиб]] (237,816) * [[Салала]] (163,140) * [[Баушар]] (159,487) || * [[Сухар]] (108,274) * [[Сувайк]] (107,143) * [[Ибри]] (101,640) * [[Сахам]] (89,327) |} == Түүх == === Эртний үе === [[Зураг:World Heritage Grave Al Ayn Oman.JPG|thumb|left|180px|Аль-Айн агуй нь дэлхийн соёлын өвд багтжээ]] Оманд [[Африк]]ийн дорно умар эрэгт олдсон чулуун зэвсгийн олдвортой төстэй НТӨ 100,000 оны үед хамаарах [[чулуун зэвсэг]] хэрэглэл 2011 онд олдсон. [[Ибри]] хотын ойрх Дереазед НТӨ 8000 оны үеэс [[газар тариалан]] эрхэлсэн, хүний ул мөр байна. [[Шумер]]ийн цаг тооны бичигт [[зэс]]ийн уурхай бүхий Оманы нутгийг «Маган» гэдэг байв. Оманы нутаг түүхийн хувьд хоёр хэсгээс бүрдсээр 20-р зуунтай золгосон. Нэг нь [[имам]]ын захиргааны дотор газар, нөгөө нь [[султан]]ы захиргааны эргийн газар. Олон газраас ирэл гарвалтай [[араб угсаатан|араб]] угсаатан зонхилон амьдарч ирсэн. [[Йемен]]ы Уман нутгаас ихэнх нь иржээ. НТӨ I мянганд Оманы [[Сохар]] зэрэг эргийн хот суурин [[Ахемен]], [[Парфян]], [[Сасан]] зэрэг [[перс]] улсын мэдэлд байв. Дотор Оманд нутгийн хүмүүс амьдарч байв. Загас, мал аж ахуй голчлон эрхэлж байв. === Дотор Оман === [[Зураг:Maskat & Oman map.png|thumb|right|180px|Оманы хоёр нутаг]] 7-р зуунд зөнч [[Мухаммед]]ийн илгээсэн Зайд ибн Харита Оманд [[лал]] шашныг дэлгэрүүлэв. Лал шашны [[ибадит]] урсгал 8-р зуунаас өнөөг хүртэл нутгийн ардын гол ёс дэг болсон. Идабит ёсонд шашны тэргүүн имамын хүч нөлөө их бөгөөд 1970 он хүртэл Дотор Оманы овог аймгийн ноёд имамд захирагдаж байв. Оманыг [[Кармат]] (931-932), [[Буи]] (967-1053), [[Сельжук]] (1053-1154) зэрэг харь улс халдан эзэлж байв. Дотор Оманд [[Набаны улс]] (1154-1470), [[Ярубын улс]] (1624-1742) зэрэг нутгийн имамт улс оршин тогтножээ. === Эргийн Оман === [[Зураг:Sultan's_Palace,_Zanzibar.JPG|thumb|left|180px|19-р зуунд баригдсан [[Занзибар]] дахь султаны харш]] 1515-1650 онд [[Маскат]] нь [[Португал]]ын колони байсан ба Ярубын улс Маскатыг буцаан авч, Дорно Африк дахь Португалын колониудыг авч боол худалдаалах болсон. 1719 онд хаан ширээ залгамжлах будлианаас дайтсаар 1742 онд [[Аль-Саид]]ын угсааныхан султан суусан нь одоо ч хэвээр байна. Дайнаар алдагдсан нутгуудаа эргүүлэн авч [[Султан Саид ибн]] султан Дорно Африкийн [[Занзибар]] арлыг болон Пакистан дахь [[Гвадар]]ыг эзэмшиж, [[боолын худалдаа]]наас орлого олж байв. Султаныг нас барахад хоёр хүү нь улсыг [[Маскат-Оман]], Занзибар гэж хоёр салгав. Мөн Аззам нь өөрийгөө имам өргөмжилж зарим аймгийн дэмжлэгийг олов. Маскат-Омантай [[Британийн эзэнт гүрэн|Британи]] дотно харилцаж байв. Султанд олон улстай харилцах эрх байсан бөгөөд 1920-оод оны газрын тосны гэрээнд Оманыг бүхэлд нь төлөөлж гарын үсэг зурсан. Султан болон имамын зөрчилдөөн явагдсаар байсан. [[Жабал-Ахдарын дайн|1954-1959 онд]] иргэний дайн болж султан [[Низва]], Ибри хотыг эзэлж, имам [[Саудын Араб]] руу дутаажээ. Улсын нэрийг дан «Оман» гэж нэрийдэв. 1958 онд Гвадарыг [[Пакистан]]д худалдав. === Нэгдсэн улс === [[Зураг:Oman._Dhofar_1970_(8596723373).jpg|thumb|right|180px|Дофарын бослого. 1970 он.]] 1964 онд [[Дофар]] мужид [[коммунист]] хүчин бослого гаргажээ. [[Саид бин Таймур]] султаны назгай байдлыг төрийн эргэлтээр шийдэж хүү Кабус нь султан ор залгав. Их Британи, [[Иран]]ы тусламжаар цэрэг техникээ зузаатгаж 1976 онд бослогыг даран сөнөөв. Үндсэн хууль, төр засаг, эдийн засгийн шинэчлэл хийгдэв. Оман газрын тос экспортолдог, эдийн засгийн эрх чөлөө сайн орон болсон. Оман одоогоор стратегийн ач холбогдолтой [[Ормузын хоолой]]н тал хэсгийг хянаж байна. Оманд 2004 онд эмэгтэй хүн төрийн өндөр албанд сонгогдон ажилласан нь [[Араб дахин]]д сонин тохиолдол юм. 2011 оны [[Арабын хавар|Арабын хавраар]] эсэргүүцэл жагсаал гарсанд [[Кабус]] султан ажлын байр, тэтгэмж амлан намжаажээ. == Лавлах бичиг == {{лавлах холбоос|2}} {{Ази}} {{Хөтлөгч мөр Арабын Барилдлага}} {{OIC}} [[Ангилал:Азийн орон]] [[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]] [[Ангилал:Оман| ]] [[Ангилал:Хаант Улс]] gluz7puwj4hhcmxjujord7zh8fj9cfv 0 7474 824109 810106 2025-07-09T18:15:57Z 2405:5700:301:D419:E8BC:CFEA:A6DA:7DAA 824109 wikitext text/x-wiki {{Хүчитбөх |бүтэннэр = Баянмөнхийн Гантогтох |төрсөнөдөр = {{bda|1972|04|12}} |төрсөнгазар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Улаанбаатар]] хот |бөхийнцол = '''[[улсын гарьд]]''' |дуурьсгал = Дууддаг нутаг |дуурьсгасан = [[Увс аймаг|Увс]] аймгийн [[Хяргас сум|Хяргас]] сум |цолахисанон = байна |цол1 = Улсын гарьд |цолон1 = 2004 |цол2 = Улсын заан |цолон2 = 1994 — арван жил |үзүүрлэсэн = '''3''' ([[2000 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2000]], [[2002 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2002]], [[2004 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2004]]) |шөвгөрсөн = '''10''' ([[1994 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1994]], [[1995 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1995]], [[1998 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1998]], [[1999 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1999]], 2000,<br>[[2001 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2001]], 2002, 2004, [[2005 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2005]], [[2006 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2006]]) |үнэнөдөр = 2013-7-13-ны |улсорон = {{MGL2}} |тамирспорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх]] |medaltemplates = {{МедальТэмцээн| [[Бөх барилдааны Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Азийн АШТ]]}} {{МедальМөнгө | [[Улаанбаатар]] 1993 | 82 кг}} {{МедальМөнгө | [[Тегеран]] 1997 | 97 кг}} {{МедальХүрэл | [[Манил хот|Манил]] 1995 | 90 кг}} }} '''Баянмөнхийн Гантогтох''' нь [[Монгол]]ын [[үндэсний бөх]]<nowiki/>ийн гарди цолтой бөх юм. == Амжилт == *1994 оны улсын наадмаар 7 даван шууд улсын заан цол хүртсэн. *1995 онд 6 давж [[Гэлэгжамцын Өсөхбаяр|Г.Өсөхбаяр]]т унасан. *1996 онд Олимпын жил барилдаагүй. *1997 онд 4 давж [[Агваансамдангийн Сүхбат|А.Сүхбат]]ад унасан. *1998 онд 5 давсан. *1999 онд 5 давсан. *2000 онд 8 давж үзүүрлэсэн. <ref name="garid"/> *2001 онд 6 давж [[Дамирангийн Бумбаяр|Д.Бумбаярт]] унасан. *2002 онд 8 давж үзүүрлэсэн.<ref name="garid">Улсын гарьд цол нь 2003 онд бий болсон бөгөөд Б.Гантогтох 2000, 2002 оны наадмуудад 8 давж үзүүрлэсэн амжилтаараа уг цолыг хүртжээ</ref> *2003 онд 4 давж [[Дорлигжавын Амгаланбаатар|Д.Амгаланбаатарт]] унасан. *2004 онд 8 давж үзүүрлэсэн. *2005 онд 6 давсан. *2006 онд 5 давж шөвгөрчээ. *2007 онд 4 давсан. *2008 онд 3 давсан. *2009 онд 4 давсан. Улсын их баяр наадамд 3 удаа үзүүрлэж 2004 онд ерөнхийлөгчийн зарлигаар гарьд цол хүртсэн. Хоёрт нь [[Агваансамдангийн Сүхбат|А.Сүхбат]]тай, нэгд нь [[Гэлэгжамцын Өсөхбаяр|Г.Өсөхбаяртай]] үлдэж үзүүрлэсэн. Тэрээр сонирхогчдын [[сүмо]]гийн Монголоос төрсөн анхны дэлхийн аварга, мөн Японоос өөр улсаас төрсөн анхны дэлхийн аварга бөгөөд чөлөөт бөхийн олон улсын хэмжээний мастер цолтой, 1996 оны [[Атлантын олимп]]од хүч сорьж явсан. 2012 онд Монгол Улсын ерөнхийлөгчийн зарлигаар Монгол улсын Гавьяат тамирчин болсон. == Эшлэл == <references/> {{DEFAULTSORT:Гантогтох, Баянмөнхийн}} [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Улсын гарьд]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:1996 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын гавьяат тамирчин]] [[Ангилал:Увсынхан]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1972 онд төрсөн]] 5yfapr22psfhv3br3b0zcebl1ot5itx 824132 824109 2025-07-10T01:48:13Z Batkhishign55 86793 Үндэсний бөхийн амжилт нэмэв 824132 wikitext text/x-wiki {{Хүчитбөх |бүтэннэр = Баянмөнхийн Гантогтох |төрсөнөдөр = {{bda|1972|04|12}} |төрсөнгазар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Улаанбаатар]] хот |бөхийнцол = '''[[улсын гарьд]]''' |дуурьсгал = Дууддаг нутаг |дуурьсгасан = [[Увс аймаг|Увс]] аймгийн [[Хяргас сум|Хяргас]] сум |цолахисанон = байна |цол1 = Улсын гарьд |цолон1 = 2004 |цол2 = Улсын заан |цолон2 = 1994 — арван жил |үзүүрлэсэн = '''3''' ([[2000 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2000]], [[2002 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2002]], [[2004 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2004]]) |шөвгөрсөн = '''10''' ([[1994 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1994]], [[1995 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1995]], [[1998 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1998]], [[1999 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1999]], 2000,<br>[[2001 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2001]], 2002, 2004, [[2005 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2005]], [[2006 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2006]]) |үнэнөдөр = 2013-7-13-ны |улсорон = {{MGL2}} |тамирспорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх]] |medaltemplates = {{МедальТэмцээн| [[Бөх барилдааны Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Азийн АШТ]]}} {{МедальМөнгө | [[Улаанбаатар]] 1993 | 82 кг}} {{МедальМөнгө | [[Тегеран]] 1997 | 97 кг}} {{МедальХүрэл | [[Манил хот|Манил]] 1995 | 90 кг}} }} '''Баянмөнхийн Гантогтох''' нь [[Монгол]]ын [[үндэсний бөх]]<nowiki/>ийн гарди цолтой бөх юм. == Амжилт == *1994 оны улсын наадмаар 7 даван шууд улсын заан цол хүртсэн. *1995 онд 6 давж [[Гэлэгжамцын Өсөхбаяр|Г.Өсөхбаяр]]т унасан. *1996 онд Олимпын жил барилдаагүй. *1997 онд 4 давж [[Агваансамдангийн Сүхбат|А.Сүхбат]]ад унасан. *1998 онд 5 давсан. *1999 онд 5 давсан. *2000 онд 8 давж үзүүрлэсэн.<ref name="garid"/> *2001 онд 6 давж [[Дамирангийн Бумбаяр|Д.Бумбаярт]] унасан. *2002 онд 8 давж үзүүрлэсэн. *2003 онд 4 давж [[Дорлигжавын Амгаланбаатар|Д.Амгаланбаатарт]] унасан. *2004 онд 8 давж үзүүрлэсэн. *2005 онд 6 давсан. *2006 онд 5 давж шөвгөрчээ. *2007 онд 4 давсан. *2008 онд 3 давсан. *2009 онд 4 давсан. Улсын их баяр наадамд 3 удаа үзүүрлэж 2004 онд ерөнхийлөгчийн зарлигаар гарьд цол хүртсэн. Хоёрт нь [[Агваансамдангийн Сүхбат|А.Сүхбат]]тай, нэгд нь [[Гэлэгжамцын Өсөхбаяр|Г.Өсөхбаяртай]] үлдэж үзүүрлэсэн. Тэрээр сонирхогчдын [[сүмо]]гийн Монголоос төрсөн анхны дэлхийн аварга, мөн Японоос өөр улсаас төрсөн анхны дэлхийн аварга бөгөөд чөлөөт бөхийн олон улсын хэмжээний мастер цолтой, 1996 оны [[Атлантын олимп]]од хүч сорьж явсан. 2012 онд Монгол Улсын ерөнхийлөгчийн зарлигаар Монгол улсын Гавьяат тамирчин болсон. == Үндэсний бөхийн амжилт == {{Mongolian Wrestling Record/Start|Баянмөнхийн Гантогтох<ref>{{cite web | title=Баянмөнхийн Гантогтохын амжилт | url=https://www.devjee.mn/w/-KiJB2Ackn3zS4GV_7vD | publisher=Дэвжээ.мн - Үндэсний бөхийн мэдээллийн сан}}</ref>}} {{Mongolian Wrestling Record|2006|N|1024|NG|5|OoD|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2005|N|512|NG|6|UuZ|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2004|N|512|NG|8|TS|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2004|R|4|NE||NG|1|2004 онд Ерөнхийлөгчийн зарлигаар 2000 онд төрийн наадамд үзүүлсэн амжилтыг нь үндэслэн Улсын Гарьд цол олгосон.<ref name="garid">{{cite report |title=Бөхчүүдэд улсын гарьд цол олгох тухай |publisher=Ерөнхийлөгчийн зарлиг дугаар 101|date=2004-06-22|url=https://www.parliament.mn/files/946026cc67844a8384b8454dface30d5/?d=1}}</ref>}} {{Mongolian Wrestling Record|2003|N|512|NE|4|||}} {{Mongolian Wrestling Record|2002|N|512|NE|8|BH|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2001|N|1024|NE|6|UB|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2000|N|512|NE|8||0}} {{Mongolian Wrestling Record|1999|N|512|NE|5|HSh|0}} {{Mongolian Wrestling Record|1998|N|512|NE|5|SS|0}} {{Mongolian Wrestling Record|1997|N|512|NE|4||0}} {{Mongolian Wrestling Record|1996|N|512|NE|0||0}} {{Mongolian Wrestling Record|1995|N|512|NE|6|UuB|0}} {{Mongolian Wrestling Record|1994|N|768|SE|7|NE|1|}} {{Mongolian Wrestling Record/End}} == Эшлэл == <references/> {{DEFAULTSORT:Гантогтох, Баянмөнхийн}} [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Улсын гарьд]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:1996 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын гавьяат тамирчин]] [[Ангилал:Увсынхан]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1972 онд төрсөн]] nojubx2v1uenzvbl4t77aybeepk9ybs 824133 824132 2025-07-10T01:48:38Z Batkhishign55 86793 824133 wikitext text/x-wiki {{Хүчитбөх |бүтэннэр = Баянмөнхийн Гантогтох |төрсөнөдөр = {{bda|1972|04|12}} |төрсөнгазар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Улаанбаатар]] хот |бөхийнцол = '''[[улсын гарьд]]''' |дуурьсгал = Дууддаг нутаг |дуурьсгасан = [[Увс аймаг|Увс]] аймгийн [[Хяргас сум|Хяргас]] сум |цолахисанон = байна |цол1 = Улсын гарьд |цолон1 = 2004 |цол2 = Улсын заан |цолон2 = 1994 — арван жил |үзүүрлэсэн = '''3''' ([[2000 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2000]], [[2002 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2002]], [[2004 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2004]]) |шөвгөрсөн = '''10''' ([[1994 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1994]], [[1995 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1995]], [[1998 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1998]], [[1999 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1999]], 2000,<br>[[2001 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2001]], 2002, 2004, [[2005 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2005]], [[2006 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2006]]) |үнэнөдөр = 2013-7-13-ны |улсорон = {{MGL2}} |тамирспорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх]] |medaltemplates = {{МедальТэмцээн| [[Бөх барилдааны Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Азийн АШТ]]}} {{МедальМөнгө | [[Улаанбаатар]] 1993 | 82 кг}} {{МедальМөнгө | [[Тегеран]] 1997 | 97 кг}} {{МедальХүрэл | [[Манил хот|Манил]] 1995 | 90 кг}} }} '''Баянмөнхийн Гантогтох''' нь [[Монгол]]ын [[үндэсний бөх]]<nowiki/>ийн гарди цолтой бөх юм. == Амжилт == *1994 оны улсын наадмаар 7 даван шууд улсын заан цол хүртсэн. *1995 онд 6 давж [[Гэлэгжамцын Өсөхбаяр|Г.Өсөхбаяр]]т унасан. *1996 онд Олимпын жил барилдаагүй. *1997 онд 4 давж [[Агваансамдангийн Сүхбат|А.Сүхбат]]ад унасан. *1998 онд 5 давсан. *1999 онд 5 давсан. *2000 онд 8 давж үзүүрлэсэн.<ref name="garid"/> *2001 онд 6 давж [[Дамирангийн Бумбаяр|Д.Бумбаярт]] унасан. *2002 онд 8 давж үзүүрлэсэн. *2003 онд 4 давж [[Дорлигжавын Амгаланбаатар|Д.Амгаланбаатарт]] унасан. *2004 онд 8 давж үзүүрлэсэн. *2005 онд 6 давсан. *2006 онд 5 давж шөвгөрчээ. *2007 онд 4 давсан. *2008 онд 3 давсан. *2009 онд 4 давсан. Улсын их баяр наадамд 3 удаа үзүүрлэж 2004 онд ерөнхийлөгчийн зарлигаар гарьд цол хүртсэн. Хоёрт нь [[Агваансамдангийн Сүхбат|А.Сүхбат]]тай, нэгд нь [[Гэлэгжамцын Өсөхбаяр|Г.Өсөхбаяртай]] үлдэж үзүүрлэсэн. Тэрээр сонирхогчдын [[сүмо]]гийн Монголоос төрсөн анхны дэлхийн аварга, мөн Японоос өөр улсаас төрсөн анхны дэлхийн аварга бөгөөд чөлөөт бөхийн олон улсын хэмжээний мастер цолтой, 1996 оны [[Атлантын олимп]]од хүч сорьж явсан. 2012 онд Монгол Улсын ерөнхийлөгчийн зарлигаар Монгол улсын Гавьяат тамирчин болсон. == Үндэсний бөхийн амжилт == {{Mongolian Wrestling Record/Start|Баянмөнхийн Гантогтох<ref>{{cite web | title=Баянмөнхийн Гантогтохын амжилт | url=https://www.devjee.mn/w/-KiJB2Ackn3zS4GV_7vD | publisher=Дэвжээ.мн - Үндэсний бөхийн мэдээллийн сан}}</ref>}} {{Mongolian Wrestling Record|2006|N|1024|NG|5|OoD|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2005|N|512|NG|6|UuZ|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2004|N|512|NG|8|TS|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2004|R|4|NE||NG|1|2004 онд Ерөнхийлөгчийн зарлигаар 2000 онд төрийн наадамд үзүүлсэн амжилтыг нь үндэслэн Улсын Гарьд цол олгосон.<ref name="garid">{{cite report |title=Бөхчүүдэд улсын гарьд цол олгох тухай |publisher=Ерөнхийлөгчийн зарлиг дугаар 101|date=2004-06-22|url=https://www.parliament.mn/files/946026cc67844a8384b8454dface30d5/?d=1}}</ref>}} {{Mongolian Wrestling Record|2003|N|512|NE|4|||}} {{Mongolian Wrestling Record|2002|N|512|NE|8|BH|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2001|N|1024|NE|6|UB|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2000|N|512|NE|8||0}} {{Mongolian Wrestling Record|1999|N|512|NE|5|HSh|0}} {{Mongolian Wrestling Record|1998|N|512|NE|5|SS|0}} {{Mongolian Wrestling Record|1997|N|512|NE|4||0}} {{Mongolian Wrestling Record|1996|N|512|NE|0||0}} {{Mongolian Wrestling Record|1995|N|512|NE|6|UuB|0}} {{Mongolian Wrestling Record|1994|N|768|SE|7|NE|1|}} {{Mongolian Wrestling Record/End}} == Эшлэл == <references/> {{DEFAULTSORT:Гантогтох, Баянмөнхийн}} [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Улсын гарьд]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:1996 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын гавьяат тамирчин]] [[Ангилал:Увсынхан]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1972 онд төрсөн]] eh4v60q0p95xjimde71ehq67wvyy90t 824136 824133 2025-07-10T03:32:51Z Zorigt 49 824136 wikitext text/x-wiki {{Хүчитбөх |бүтэннэр = Баянмөнхийн Гантогтох |төрсөнөдөр = {{bda|1972|04|12}} |төрсөнгазар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Улаанбаатар]] хот |бөхийнцол = '''[[улсын гарьд]]''' |дуурьсгал = Дууддаг нутаг |дуурьсгасан = [[Увс аймаг|Увс]] аймгийн [[Хяргас сум|Хяргас]] сум |цолахисанон = байна |цол1 = Улсын гарьд |цолон1 = 2004 |цол2 = Улсын заан |цолон2 = 1994 — арван жил |үзүүрлэсэн = '''3''' ([[2000 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2000]], [[2002 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2002]], [[2004 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2004]]) |шөвгөрсөн = '''10''' ([[1994 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1994]], [[1995 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1995]], [[1998 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1998]], [[1999 оны улсын наадмын бөх барилдаан|1999]], 2000,<br>[[2001 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2001]], 2002, 2004, [[2005 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2005]], [[2006 оны улсын наадмын бөх барилдаан|2006]]) |үнэнөдөр = 2013-7-13-ны |улсорон = {{MGL2}} |тамирспорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх]] |medaltemplates = {{МедальТэмцээн| [[Бөх барилдааны Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Азийн АШТ]]}} {{МедальМөнгө | [[Улаанбаатар]] 1993 | 82 кг}} {{МедальМөнгө | [[Тегеран]] 1997 | 97 кг}} {{МедальХүрэл | [[Манил хот|Манил]] 1995 | 90 кг}} }} '''Баянмөнхийн Гантогтох''' нь [[Монгол]]ын [[үндэсний бөх]]<nowiki/>ийн гарди цолтой бөх юм. 2012 онд Монгол Улсын ерөнхийлөгчийн зарлигаар Монгол улсын Гавьяат тамирчин болсон. == Амжилт == === Үндэсний бөх === {{Mongolian Wrestling Record/Start|Баянмөнхийн Гантогтох<ref>{{cite web | title=Баянмөнхийн Гантогтохын амжилт | url=https://www.devjee.mn/w/-KiJB2Ackn3zS4GV_7vD | publisher=Дэвжээ.мн - Үндэсний бөхийн мэдээллийн сан}}</ref>}} {{Mongolian Wrestling Record|2006|N|1024|NG|5|OoD|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2005|N|512|NG|6|UuZ|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2004|N|512|NG|8|TS|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2004|R|4|NE||NG|1|2004 онд Ерөнхийлөгчийн зарлигаар 2000 онд төрийн наадамд үзүүлсэн амжилтыг нь үндэслэн Улсын Гарьд цол олгосон.<ref name="garid">{{cite report |title=Бөхчүүдэд улсын гарьд цол олгох тухай |publisher=Ерөнхийлөгчийн зарлиг дугаар 101|date=2004-06-22|url=https://www.parliament.mn/files/946026cc67844a8384b8454dface30d5/?d=1}}</ref>}} {{Mongolian Wrestling Record|2003|N|512|NE|4|||}} {{Mongolian Wrestling Record|2002|N|512|NE|8|BH|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2001|N|1024|NE|6|UB|0}} {{Mongolian Wrestling Record|2000|N|512|NE|8||0}} {{Mongolian Wrestling Record|1999|N|512|NE|5|HSh|0}} {{Mongolian Wrestling Record|1998|N|512|NE|5|SS|0}} {{Mongolian Wrestling Record|1997|N|512|NE|4||0}} {{Mongolian Wrestling Record|1996|N|512|NE|0||0}} {{Mongolian Wrestling Record|1995|N|512|NE|6|UuB|0}} {{Mongolian Wrestling Record|1994|N|768|SE|7|NE|1|}} {{Mongolian Wrestling Record/End}} *1994 оны улсын наадмаар 7 даван шууд улсын заан цол хүртсэн. *1995 онд 6 давж [[Гэлэгжамцын Өсөхбаяр|Г.Өсөхбаяр]]т унасан. *1996 онд Олимпын жил барилдаагүй. *1997 онд 4 давж [[Агваансамдангийн Сүхбат|А.Сүхбат]]ад унасан. *1998 онд 5 давсан. *1999 онд 5 давсан. *2000 онд 8 давж үзүүрлэсэн.<ref name="garid"/> *2001 онд 6 давж [[Дамирангийн Бумбаяр|Д.Бумбаярт]] унасан. *2002 онд 8 давж үзүүрлэсэн. *2003 онд 4 давж [[Дорлигжавын Амгаланбаатар|Д.Амгаланбаатарт]] унасан. *2004 онд 8 давж үзүүрлэсэн. *2005 онд 6 давсан. *2006 онд 5 давж шөвгөрчээ. *2007 онд 4 давсан. *2008 онд 3 давсан. *2009 онд 4 давсан. Улсын их баяр наадамд 3 удаа үзүүрлэж 2004 онд ерөнхийлөгчийн зарлигаар гарьд цол хүртсэн. Хоёрт нь [[Агваансамдангийн Сүхбат|А.Сүхбат]]тай, нэгд нь [[Гэлэгжамцын Өсөхбаяр|Г.Өсөхбаяртай]] үлдэж үзүүрлэсэн. ===Сонирхогчдын сүмо=== Тэрээр сонирхогчдын [[сүмо]]гийн Монголоос төрсөн анхны дэлхийн аварга, мөн Японоос өөр улсаас төрсөн анхны дэлхийн аварга. ===Чөлөөт бөх=== Гантогтох чөлөөт бөхийн олон улсын хэмжээний мастер цолтой, 1996 оны [[Атлантын олимп]]од хүч сорьж явсан. ==Гэр бүл== Түүний аав нь үндэсний бөхийн дархан аварга, хөдөлмөрийн баатар, олимпын мөнгөн медальт, чөлөөт бөхийн дэлхийн аварга [[Хорлоогийн Баянмөнх]] бол охин [[Гантогтохын Хандсүрэн]] нь волейболын үндэсний шигшээ багийн тамирчин. == Эшлэл == <references/> {{DEFAULTSORT:Гантогтох, Баянмөнхийн}} [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Улсын гарьд]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:1996 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын гавьяат тамирчин]] [[Ангилал:Увсынхан]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1972 онд төрсөн]] nz1eodgll8xw39ho7snm2q72uoen4yi 0 8249 824125 823301 2025-07-09T23:45:50Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824125 wikitext text/x-wiki {{short description|Зүүн өмнөд Ази, Океанд оршдог улс}} {{Инфобокс улс | conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Индонез Улс | common_name = Индонез | native_name = {{native name|id|Republik Indonesia}} | image_flag = Flag of Indonesia.svg | flag_type = [[Индонезийн төрийн далбаа|Төрийн далбаа]] | image_coat = National emblem of Indonesia Garuda Pancasila.svg | symbol_type = [[Индонезийн төрийн сүлд|Үндэсний тамга <br />(Сүлд)]] | national_motto = <br>{{native phrase|kaw|[[Индонезийн үндэсний уриа|Bhinneka Tunggal Ika]]|paren=omit}} ([[Хуучин Ява хэл|Хуучин Ява]])<br>"Олон янз байдалд эв нэгдэл" | other_symbol = {{lang|id|[[Панчасила (улс төр)|Панчасила]]}}<br />(Таван зарчим) | other_symbol_type = Үндэсний үзэл суртал: | national_anthem = {{lang|id|[[Индонезийн төрийн дуулал|Indonesia Raya]]}}<br />"Их Индонез"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;"> </div> | image_map = {{Switcher|[[File:Indonesia (orthographic projection).svg|frameless]]|Дэлхийн бөмбөрцөг|[[File:Location Indonesia ASEAN.svg|upright=1.15|frameless]]|АСЕАН-ы газрын зураг|default=1}} | capital = [[Жакарта]] | largest_city = [[Жакарта]] | coordinates = {{Coord|6|10|S|106|49|E|type:city_region:ID}} | languages_type = Албан ёсны хэл | languages = [[Индонез хэл]]<!--Note: Not just the official language, but also the national language (bahasa pemersatu)--> | languages2_type = Орон нутгийн хэл | languages2 = [[Индонезийн хэлнүүд|700+ хэлнүүд]]<ref name="ethnologue"/> | ethnic_groups = [[Индонезийн ард түмэн|1,300+ угсаатан]]<ref name="BPS">{{cite web|url=http://www.bps.go.id/website/pdf_publikasi/watermark%20_Kewarganegaraan%2C%20Suku%20Bangsa%2C%20Agama%20dan%20Bahasa_281211.pdf|title=Nationality, Ethnicity, Religion, and Languages of Indonesians|language=id|last1=Na'im|first1=Akhsan|last2=Syaputra|first2=Hendry|publisher=[[Statistics Indonesia]]|date=2010|access-date=2015-09-23|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150923194534/http://www.bps.go.id/website/pdf_publikasi/watermark%20_Kewarganegaraan%2C%20Suku%20Bangsa%2C%20Agama%20dan%20Bahasa_281211.pdf|archive-date=2015-09-23}}</ref> | religion_year = 2018 | religion = {{ublist|item_style=white-space:nowrap;|86.7% [[Индонез дэх ислам|Ислам]]|10.7% [[Индонез дэх христийн шашин|Христийн шашин]]|1.7% [[Индонез дэх хиндүизм|Хиндүизм]]|0.8% [[Индонез дэх буддизм|Буддизм]]| 0.1% [[Алиран Кеперкаян|Уламжлалт]], [[Индонез дэх күнзийн сургаал|Күнз]], <br>болон [[Индонез дэх шашин шүтлэг|бусад]]}} | religion_ref = <ref name="RELIGION">{{cite web|url=https://data.kemenag.go.id/agamadashboard/statistik/umat|title=Statistik Umat Menurut Agama di Indonesia|publisher=[[Ministry of Religious Affairs (Indonesia)|Ministry of Religious Affairs]]|date=2018-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20200903221250/https://data.kemenag.go.id/agamadashboard/statistik/umat|archive-date=2020-09-03|access-date=2020-09-24|language=id}}</ref> | demonym = [[Индонезчүүд‎]] | government_type = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Ерөнхийлөгчийн засаглалын систем|ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах улс]] | leader_title1 = [[Индонезийн Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]] | leader_name1 = [[Прабово Субианто]] | leader_title2 = {{nowrap|[[Индонезийн Дэд Ерөнхийлөгч|Дэд Ерөнхийлөгч]]}} | leader_name2 = [[Гибран Ракабуминг Рака]] | leader_title3 = {{nowrap|[[Төлөөлөгчдийн Танхимын Дарга (Индонез)|Танхимын Дарга]]}} | leader_name3 = [[Пуан Махарани]] | leader_title4 = {{nowrap|[[Индонезийн Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч|Ерөнхий шүүгч]]}} | leader_name4 = [[Мухаммед Сирифуддин]] | legislature = [[Ардын Зөвлөлдөх Хурал]] (АЗХ) | upper_house = [[Орон Нутгийн Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (ОНТЗ) | lower_house = [[Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (АТЗ) | sovereignty_type = Тусгаар тогтнол | sovereignty_note = ([[Голландын колонийн эзэнт гүрэн|Нидерландаас]])<!-- Based on consensus, please discuss on the Talk Page before changing Netherlands to Japan, or adding both --> | established_event1 = [[Индонезийн тусгаар тогтнолыг тунхаглал|Тунхагласан]] | established_date1 = 8 сарын 17, 1945 он | established_event2 = [[Нидерланд-Индонезийн дугуй ширээний хурал|Хүлээн зөвшөөрөгдсөн]] | established_date2 = 12 сарын 27, 1949 он | area_km2 = 1,904,569<ref>{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf|title=UN Statistics|publisher=United Nations|date=2005|access-date=2007-10-31|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20071031023924/http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf|archive-date=2007-10-31}}</ref> | area_rank = 14 | area_sq_mi = 735,358 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = | area_data2 = 4.85 | population_estimate = {{increaseNeutral}} 277,749,853<ref>{{cite web|url=https://dukcapil.kemendagri.go.id/page/read/7/data-kependudukan|publisher=[[Ministry of Home Affairs (Indonesia)]]|title=Indonesian Population 2022|access-date=12 April 2023|archive-date=13 Аравдугаар сар 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221013070650/https://dukcapil.kemendagri.go.id/page/read/7/data-kependudukan|url-status=dead}}</ref> | population_census = 270,203,917<ref name="2020census" /> | population_estimate_year = 2022 | population_estimate_rank = 4 | population_census_year = 2020 | population_density_km2 = 143 | population_density_sq_mi = 371 | population_density_rank = 90 | GDP_PPP = {{increase}} {{currency|4.398 их наяд|USD|passthrough=yes}}<ref name="IMF">{{cite web|title=Report for Selected Countries and Subjects|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April/weo-report?c=536,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PPPSH,&sy=2020&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|publisher=International Monetary Fund|access-date=2023-04-12}}</ref> | GDP_PPP_year = 2023 | GDP_PPP_rank = 7 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} {{currency|15,855|USD|passthrough=no}}<ref name="IMF" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 98 | GDP_nominal = {{increase}} {{currency|1.392 их наяд|USD|passthrough=yes}}<ref name="IMF" /> | GDP_nominal_year = 2023 | GDP_nominal_rank = 16 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} {{currency|5,016|USD|passthrough=no}}<ref name="IMF" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 112 | Gini = 37.9 | Gini_year = 2021 | Gini_change = increase <!--/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref>{{cite web|title=GINI index (World Bank estimate) – Indonesia|url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=ID|publisher=[[World Bank]]|access-date=2021-04-15}}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.705 | HDI_year = 2021 | HDI_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=2022-09-08|access-date=2022-09-08}}</ref> | HDI_rank = 114 | currency = [[Индонез рупиа]] (Rp) | currency_code = IDR | time_zone = [[Индонез дэх цаг|янз бүрийн]] | utc_offset = +7 - +9 | date_format = ӨӨ/СС/ЖЖЖЖ | drives_on = зүүн | calling_code = [[+62]] | cctld = [[.id]] }} [[Зүүн Өмнөд Ази]]йн, [[Далайн орнууд]]ын ч гэж хэлж болох байрлалд 17,508 арлын дээр оршдог<ref>[http://ec.europa.eu/europeaid/where/asia/regional-cooperation/support-regional-integration/asem/documents/10.03.10_info_on_indonesia_finale_en.pdf Information on Indonesia]. ASEM Development conference II: Towards an Asia-Europe partnership for sustainable development. 26–27 May 2010, Yogyakarta, Indonesia. ec.europa.eu</ref> [[Тусгаар тогтнол|тусгаар тогтносон]], [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрхт]] [[улс]]ыг '''Бүгд Найрамдах Индонез Улс''' ({{lang-id|Republik Indonesia}}), товчоор '''Индонез улс''', '''Индонез''' гэнэ. [[Нидерланд]] XVII зууны үеэс [[Зондын арлууд]]ад эзэмшил орон (''колони'')-оо тэлсээр байлаа. [[XX зуун]]ы эхнээс [[Индонезийн ард түмэн|нутгийн ард түмэн]] яс үндэс харгалзалгүй эвлэн нэгдэж тусгаар тогтнохын төлөө тэмцсээр олон улсын дэмжлэгийг ч хүртэж, 1949 онд нэгэн шинэ улсыг үүсгэжээ. [[Жава үндэстэн|Жава]] тэргүүтэй [[Индонез#Хүн ам|энэ олон ястан]] одоо хэр нь нэг хэлтэн, нэг үндэстэн болох ирээдүй рүүгээ дөтөлсөөр л яваа. 1950 оноос Индонез төрийн байгууламжийн хувьд [[нэгдмэл улс|нэгдмэл]], төрийн хэлбэрийн хувьд ерөнхийлөгчийн эрх мэдэл давамгайлсан [[бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах засагтай]] болжээ. Одоо [[Индонез#Орон нутаг|орон нутаг, засаг захиргааны]] шаардлагаар дотроо 33 [[муж]] болж хуваагддаг. Ойр хавийн [[Сингапур]], [[Бруней]], [[Малайз]] гурван улсынхтай яг адил [[Малай хэлний]] нэгэн аялгууг албан ёсоор батлан сурцгааж байгаа. Түүнийгээ [[Индонез хэл]] гэж итгэж, [[латин үсэг|латин үсгээр]] бичдэг. Дурдсан улсуудаас гадна [[Зүүн Тимор]], [[Папуа-Шинэ Гвиней]], [[Австрали]], [[Палау]], [[Филиппин]], [[Энэтхэг]]тэй газар эс бөгөөс тэнгисийн усаар хиллэдэг. Индонезийн харьяаны 1.9 сая хавтгай дөрвөлжин километр газарт 2020 онд 270 сая 203 мянган хүн амьдарч байв. Дэлхийн олон улсаас хүн амын тоогоор [[Улс орнууд хүн амын тоогоор|4-р олон]], газар нутгийн хэмжээгээр [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|15-р том]] улс мөн гэдэг. Нэгт км-т 123.7 ноогддог гэдэг нь харин дундаж (79-р) байрынх. VII зууны [[Шривижая]], XIII зууны [[Мажапахит]] гэх мэтээр түрүү үеийн улс-нийгэмд [[Буддын шашин]], [[Хиндү шашин]] дэлгэрсэн. Дараа нь XIII зуунаас араб худалдаачдын сурталд автаж XVI зуун гэхэд олонх нь [[Ислам]]ын ёс үйлдэлт хүмүүс болцгоожээ. Одоо Индонезийн хүн амын 86% нь [[Ислам|мусульман (хотон)]] гэдэг. [[Исламын улс]] гэдэгт багтахгүй ч Ислам шашинтны тооны олноор дэлхийд тэргүүлнэ. Индонезийн газрын доор [[техтоник хавтан]]гууд шүргэлцдэгээс шалтгаалаад газрын чичирхийлэл олон давтагддаг, сүрхий идэвхтэй [[галт уул]]стай. Үүгээрээ хүнд халтай ч гэсэн галт уулын бялхдас газрын хөрсийг үржил шимтэй болгодгоос хүн эртнээс бөөгнөрч сууж нутагшсан. Халуун орны дагуу эн ихтэй учир [[амьтан]], [[ургамал|ургамлаар]] баялаг. Индонезийн худалдан авах чадвараар тэгшитгэсэн [[ДНБ]] [2010 онд] 1.124 тэрбум [[америк доллар]]тай тэнцэж байгаагаараа дэлхийн [[Олон улсын харьцуулалт:ХАЧ-аар тэгшитгэсэн ДНБ|16-р их орлогот]] улс гэгдэж [[Их Хорь|Их Хорийн]] эгнээнд багтаж байгаа юм. Гэвч хүн ардын олонх ядуу байгаа,<ref name=economist1>{{cite journal |title=Poverty in Indonesia: Always with them |journal=[[The Economist]] |date=14 September 2006 |accessdate=26 December 2006 |url= http://www.economist.com/node/7925064?story_id=7925064}}; [http://www.economist.com/node/8001604?story_id=8001604 correction].</ref><ref name = "Asia">{{cite journal |last=Guerin |first=G |title=Don't count on a Suharto accounting |journal=Asia Times Online |location=Hong Kong |date=23 May 2006 |url=http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/HE23Ae01.html |access-date=19 Арван нэгдүгээр сар 2012 |archive-date=14 Арван нэгдүгээр сар 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171114103951/http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/HE23Ae01.html |url-status=dead }}</ref> нэг хүнд ноогдох ДНБ [2010 онд] $4,666-аар хэмжигдэж байна. 1967 онд [[АСЕАН]]-ыг байгуулалцсан. == Нэр == Тус улсын одооны «Индонез» төрлийн нэрс Европт үүссэн. Индонезийг эзэмшиж асан Нидерландынхан [[нидерландаар]]аа ''Maleische Archipel'' (Малайн олтриг), ''Nederlandsch Oost Indië'' (Нидерландын Дорнод Энэтхэг), ''Indië'' (Энэтхэг), ''de Oost'' (Дорнод) гэх мэтээр тоомжиргүйхэн нэрийдэж байжээ.<ref name = "Kroef">{{cite journal |title = The Term Indonesia: Its Origin and Usage |journal= Journal of the American Oriental Society |author = Justus M van der Kroef | volume = 71 | issue = 3 | pages = 166–71 | year = 1951 | doi =10.2307/595186 |jstor=595186}}</ref> 1850 онд Английн угсаатны зүйч [[Жорж Виндзор Эрл]] [[Англи хэл|Англи]] хэлнээ ''Indunesians'' (''Индунезианс'', «Энэтхэгийн арлынхан») гэх нэрийг анх оруулж иржээ.<ref name="JIAEA_1">{{cite journal |last=Earl |first= George SW |title=On The Leading Characteristics of the Papuan, Australian and Malay-Polynesian Nations |journal= Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia (JIAEA) |year=1850 |page = 119}}</ref> Үгийн уг гарлыг мөшгөвөл ''Indus'' ([[Инд мөрөн]] дахь нутаг буюу «[[Энэтхэг]]» гэсэн үг) гэх латин, νῆσος (''несос'' - «[[арал]]») гэх грек үгсийн нийлэмж юмсанжээ.<ref name = "EcoSeas1">{{cite book | last = Tomascik | first = T | coauthors=Mah, JA, Nontji, A, Moosa, MK |title = The Ecology of the Indonesian Seas&nbsp;– Part One | publisher = Periplus Editions | year = 1996 | location = Hong Kong | isbn = 962-593-078-7}}</ref> 1900 он гарахад англи ''Indonesia'' нэрээс бусад хэлнээ хувилан тархсан бөгөөд Индонезийн тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгчид Нидерландын нэрээс татгалзаж, энэ нэрийг гол болгожээ.<ref name = "Kroef" />. Монголд 20-р зуунд [[оросоор]] ''Индонезия'' гэж байдгийг харгалзан «улс» «орон», «нутаг» гэх утгатай ''-ия'' дагаврыг салгаж [[Кирилл монгол бичгийн дүрэм|кирилл монголоор]] '''Индонез''' гэж бичдэг болжээ. ==Түүх== [[Жава арал|Жава]] арлаас ''[[босоо хүн]]ий'' (''homo erectus'') хэсэг яс олдсон нь Индонезийн арлуудад [[балар эртний үе]]д хүн амьдарч байсны баталгаа юмсанжээ. Хожим "[[Жава хүн]]" гэж алдаршсан түүнийг 1.5 сая, бүр 35 мянган жилийн өмнөх ч гэж янз бүрээр таасан байдаг.<ref>{{cite journal|title=Shell tool use by early members of Homo erectus in Sangiran, central Java, Indonesia: cut mark evidence |doi=10.1016/j.jas.2006.03.013|year=2007|last1=Choi|first1=Kildo|last2=Driwantoro|first2=Dubel|journal=Journal of Archaeological Science|volume=34|page=48}}</ref><ref>[http://www.terradaily.com/reports/Finding_showing_human_ancestor_older_than_previously_thought_offers_new_insights_into_evolution_999.html Finding showing human ancestor older than previously thought offers new insights into evolution]. Terradaily.com. 5 July 2011. Retrieved 29 January 2012.</ref><ref>{{Cite journal |last=Pope |title= Recent advances in far eastern paleoanthropology | journal = Annual Review of Anthropology | volume = 17 | pages = 43–77 | year =1988 |doi=10.1146/annurev.an.17.100188.000355 |first1= GG}} cited in {{cite book |last=Whitten |first=T |coauthors=Soeriaatmadja, RE, Suraya AA | title = The Ecology of Java and Bali |publisher=Periplus Editions |year=1996 |location=Hong Kong |pages=309–12}}; {{Cite journal |last = Pope | first = GG | title = Evidence on the age of the Asian Hominidae | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 80 | issue=16 |pages=4988–92 |year= 1983|pmid = 6410399 | doi = 10.1073/pnas.80.16.4988 | pmc =384173}} cited in {{cite book |last=Whitten |first= T | coauthors = Soeriaatmadja, RE, Suraya AA | title = The Ecology of Java and Bali | publisher =Periplus Editions |year=1996 |location=Hong Kong |page= 309}}; {{Cite journal | last = de Vos | first = JP | coauthors = PY Sondaar | title = Dating hominid sites in Indonesia |journal=Science |volume=266 |issue=16 |pages=4988–92 |year=1994 |doi=10.1126/science.7992059}} cited in {{cite book |last=Whitten |first=T | coauthors =Soeriaatmadja, RE, Suraya AA | title= The Ecology of Java and Bali |publisher=Periplus Editions |year=1996 |location= Hong Kong |page = 309}}</ref> Одоогийн Индонезийн хүн амын олонх нь [[Австронез]] угсаа, бүлэгт хамаарна. "Австронез хүмүүс [[Зүүн Өмнөд Ази]], [[Тайвань]] зэрэг газраас эхлэн нүүгээд [[нийтийн он тооллын өмнөх|М.Э.Ө]] 2000 оны үед Индонезэд ирсэн. Тэгээд нутгийн [[Меланез]] хүмүүсийг дорнош шахан нутаглуулжээ" гэх судалгаа байдаг.<ref>Taylor (2003), pp. 5–7</ref> М.Э.Ө VIII зуунд эндхийн хүмүүс [[газар тариалан]] эрхлэх, [[тутарга|тутаргын]] талбайд ажилладаг болцгоож,<ref>Taylor (2003), pp. 8–9</ref> М.Э I зуун гэхэд жижиг төр улс, гацаа тосгон хэлбэржин тогтсон байлаа. Далайн тээвэр зайлшгүй дайрах чухал байрлал нь Индонезийг үеийн үед Энэтхэг, Хятадтай холбож олон улсын, арал хоорондын худалдааг цэцэглүүлсэн.<ref>Taylor (2003), pp. 15–18</ref> Ер нь Индонезийн түүхийн гол сэдэв нь худалдаа арилжаа мөн юм.<ref>Taylor (2003), pp. 3, 9–11, 13–5, 18–20, 22–3</ref><ref>Vickers (2005), pp. 18–20, 60, 133–4</ref> [[Image:Myristica fragrans - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-097.jpg|thumb|left|150px|[[Банда арлууд]]ад ургадаг анхилам үнэрт [[задь]] мод]] [[File:Presiden Sukarno.jpg|thumb|left|150px|Индонез улсыг байгуулагч [[Сукарно]]]] [[VII зуун]]аас өөр хоорондоо, ойр хавьтайгаа далайн тээврээр харилцдаг [[Шривижая]] улс (аймгийн холбоо ч гэж хэлж болох) нийгэм Суматра, Жава арлаар тогтсон. Энэ үед [[Буддын шашин]], [[Хиндү шашин]] дэлгэрчээ.<ref>Taylor (2003), pp. 22–26</ref><ref>Ricklefs (1991), p. 3</ref> [[VIII зуун|VIII]]-[[X зуун]]д Жава арлын дорнод Будда шүтлэгт [[Сайлендра]], Хиндү шүтлэгт [[Матарам]] зэрэг улс нийгэм оршин байсныг үлдээсэн [[суврага]], шүтлэгийн газар зэргээс нь мэдэж болно. [[XIII зуун]]аас хоёр зуугаад жил тогтносон дорно Жавад төвтэй [[Мажапахит]] гэх Хиндү шашинт улс бараг л Индонез даяар алдаршиж үлгэрлэж байв.<ref>{{cite journal |title=The next great empire |author=Peter Lewis |journal=Futures |volume=14 |issue= 1 | year = 1982 | pages=47–61 |doi=10.1016/0016-3287(82)90071-4}}</ref> Мусульман (хотон) худалдаачид [[Суматра арал|Суматра]] арлын умард эрэгт олон жил ирж очиж байхдаа XIII зуунд [[Ислам]] шашиндаа итгүүлээд амжжээ.<ref>Ricklefs (1991), pp. 3–14</ref> Эхлээд ноёд язгууртан, умард эргийнхэнд л таалагдсан ч аажмаар түгсээр [[XVI зуун]] гэхэд Суматра, Жава арлынхны үндсэн бишрэл, зан заншил болсон.<ref>Ricklefs (1991), pp. 12–14</ref> Европынхноос Индонезийн ард түмэнтэй анх [[задь]], [[башир цэцэг]] гэх мэт үнэт [[халуун ногоо]] авахын тулд 1512 онд ирсэн Португалийн [[Франсишку Серран]]ы ахалсан худалдаачид учирсан гэдэг.<ref>Ricklefs (1991), pp. 22–24</ref> Араас нь Нидерланд, Британийнхан ирдэг болж 1602 онд [[Нидерландын Дорно Энэтхэг компани]] үүссэн. 1800 онд [[Нидерландын Дорно Энэтхэг]] гэх нэртэй эзэмшил орон (''колони'') гэгдэх болжээ. [[Нидерланд]] анхандаа, дунд үедээ зөвхөн эргийн ойр хавьд эзэрхэж байлаа. [[XX зуун]]ы эхэнд л өнөөгийн Индонезийн хил хязгаар дотор ноёрхож чаджээ.<ref>Dutch troops were constantly engaged in quelling rebellions both on and off Java. The influence of local leaders such as [[Prince Diponegoro]] in central Java, [[Imam Bonjol]] in central Sumatra and [[Pattimura]] in [[Maluku Islands|Maluku]], and a bloody [[Aceh War|thirty-year war in Aceh]] weakened the Dutch and tied up the colonial military forces.({{Cite document |last=Schwartz |year=1999 |pages=3–4}}</ref> Сөргүүлээд 1908 оноос Индонезийн ард түмэн ямар оронд амьдарч байгаагаа мэдэрч, үндэсний ухамсар бүрдэж, тусгаар тогтнолын төлөө зорьцгоосон. [[Дэлхийн II дайн]]ы үед Индонезийг [[Япон]] эзлэж Нидерландынхан талийж одсон.<ref name="Ricklefs">Ricklefs (1991)</ref><ref>{{cite journal | title = Dutch Attitudes towards Colonial Empires, Indigenous Cultures, and Slaves |journal= Eighteenth-Century Studies | volume=31 |issue=3 | author = Gert Oostindie and Bert Paasman |pages=349–55 |year=1998 |url=http://muse.jhu.edu/journals/eighteenth-century_studies/v031/31.3oostindie.html |doi= 10.1353/ecs.1998.0021}}</ref> Япон дайнд бууж өгсний нөгөөдөр нь Индонезийнхан үндсэрхэг тэмцлийн удирдагч [[Сукарно]]г ерөнхийлөгч болгож, Индонез улсын тусгаар тогтнолыг тунхаглажээ.<ref>{{cite journal |title=Indonesia | author = HJ Van Mook | authorlink =Hubertus Johannes van Mook |journal=Royal Institute of International Affairs | year = 1949 |volume=25 |issue=3 |pages=274–85 |jstor=3016666}}</ref><ref name="Charles1945">{{cite journal |title=Independence the Issue |journal=Far Eastern Survey |author=Charles Bidien | volume =14 |issue=24 |pages=345–8 |date= 5 December 1945 | doi = 10.1525/as.1945.14.24.01p17062 |jstor=3023219}}</ref><ref>{{cite book | last =Taylor | first =Jean Gelman | title = Indonesia: Peoples and History | publisher =Yale University Press | year =2003 | page =325 | isbn = 0-300-10518-5 }}</ref><ref>Reid (1973), p. 30</ref> Гэвч Нидерланд эзэмшилдээ дахин оруулах гэж дайтав. Хотуудыг эзлэвч бүхэл орныг эзлэж чадахгүй байсаар 1949 онд олон улсын буруушаалт, дарамтанд аргагүй дийлдэн тусгаар тогтнолыг нь хүлээн зөвшөөрсөн.<ref name="Charles1945" /><ref>{{cite web |url= http://www.globalsecurity.org/military/world/war/indo-inde.htm |title=Indonesian War of Independence |accessdate=11 December 2006 |publisher=Global Security |work=Military}}</ref> Тэгэхдээ [[Нидерландын Шинэ Гвиней]]г өгөөгүй байсан бөгөөд 1962 оны [[Нью-Йоркийн гэрээ]], 1969 оны НҮБ-ийн тогтоолоор Индонезийн харьяанд шилжжээ.<ref>[http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB128/ Indonesia's 1969 Takeover of West Papua Not by "Free Choice"]. National Security Archive, Suite 701, Gelman Library, The George Washington University.</ref> Сукарно улсаа холбооноос нэгдмэл, ардчилалаас эзэрхэг дэглэмд тогтоон барьж, сөргөлдөгч [[Индонезийн цэрэг зэвсэг|цэргийнхэн]] болон [[Индонезийн коммунист нам]] (ИКН)-ынхныг эвлэрүүлэн намжааж байв.<ref>Ricklefs (1991), pp. 237–280</ref> 1965 онд цэргийнхэн төрийг эргүүлж, [[коммунизм]]ыг [[1965-1966 онд Индонезэд олон хүн алж хядагдсан нь|зэвсгийн хүчээр дараад]] (хагас сая хүн алагдсан уу?<ref>{{cite journal |author=John Roosa and Joseph Nevins |date=5 November 2005 |url=http://www.counterpunch.org/2005/11/05/the-mass-killings-in-indonesia/|title= 40 Years Later: The Mass Killings in Indonesia |accessdate=12 November 2006 |journal=[[CounterPunch]]}}</ref><ref>{{cite journal |title= Unresolved Problems in the Indonesian Killings of 1965–1966 |author=Robert Cribb |journal=Asian Survey |volume=42 |issue=4 |year=2002 |pages=550–563 |doi = 10.1525/as.2002.42.4.550}}</ref>), яллан буруутгаж байхын аргагүй болгосноор ИКН сэхээгүй.<ref>Friend (2003), pp. 107–109</ref><ref>{{cite video | people =Chris Hilton (writer and director) | title =Shadowplay | medium =Television documentary | publisher =Vagabond Films and Hilton Cordell Productions |year=2001}}</ref><ref>Ricklefs (1991), pp. 280–283, 284, 287–290</ref> Цэргийн дарга нараас генерал [[Сухарто]] 1968 оны 3 сард улсын ерөнхийлөгч болж дэвшив. Сухарто улсаа [[Шинэ эмх журам (Индонез)|шинээр журамлаж]], [[АНУ]]-аар тэтгүүлж байв.<ref>US National Archives, RG 59 Records of Department of State; [https://web.archive.org/web/20040701005635/http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/john%D0%B1%D0%B0sonlb/xxvi/4445.htm cable no. 868], ref: Embtel 852, 5 October 1965.</ref><ref>Vickers (2005), p. 163</ref><ref>David Slater, ''Geopolitics and the Post-Colonial: Rethinking North-South Relations,'' London: Blackwell, p. 70</ref> Сухартогийн гучин жилд улсын эдийн засаг тэнхэрсэн, үүнд [[гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт]] ч сайнаар нөлөөлж байв.<ref name="Ricklefs" /><ref>Vickers (2005)</ref><ref>Schwarz (1994)</ref> Гэхдээ түүний дарангуйлал [[авлига|авлигыг]] тэнхрүүлж, улс төрийн сөрөг бодол санааг боомилж байжээ.<ref name="Ricklefs" /><ref>Vickers (2005)</ref><ref>Schwarz (1994)</ref> [[1997 оны Азийн санхүүгийн хямрал]]аар Индонез их хохирсон.<ref>{{cite book | last =Delhaise | first = Philippe F | title =Asia in Crisis: The Implosion of the Banking and Finance Systems | publisher =Willey | year =1998 | page =123 | isbn = 0-471-83450-5}}</ref> 1998 онд газар газарт эсэргүүцлийн жагсаал, үймээн самуун дэгдэж Сухарто аргагүй огцров.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/events/indonesia/latest_news/97848.stm |title=President Suharto resigns |publisher=BBC |date=21 May 1998 |accessdate=12 November 2006}}</ref> Индонезэд эзлэгдээд 25 жил болсны эцэст 1999 онд [[НҮБ]]-ийн дэмжлэгтэйгээр [[Зүүн Тимор]] тусгаар тогтнолын харгуйд шуударсан.<ref>{{cite web |last=Burr |first=W. |coauthors=Evans, M.L. |title=Ford and Kissinger Gave Green Light to Indonesia's Invasion of East Timor, 1975: New Documents Detail Conversations with Suharto |work=National Security Archive Electronic Briefing Book No. 62 |publisher=[[National Security Archive]], [[The George Washington University]], Washington, DC |date=6 December 2001 |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB62/ |accessdate=17 September 2006 }}; {{cite web |title=International Religious Freedom Report |work=Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor |location=US |publisher=Department of State |date=17 October 2002 |url=http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2002/13873.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716060553/http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2002/13873.htm |archivedate=16 Долдугаар сар 2011 |accessdate=29 September 2006 |url-status=live }}</ref> Индонез Сухартогоос хойш орон нутгийн эрхийг нэмэгдүүлж, 2004 онд ерөнхийлөгчөө шууд сонгосон гэх маягаар төр засгаа ардчилсаар байна. Улс төр, эдийн засаг тогтворжиж, нийгэм тайвширч, алан хядлага, авлигын тоо цөөрч байгаа. Гэхдээ 2005 онд [[Аче]]гийн салан тусгаарлах үзэлтнүүд засгийн цэрэгтэй мөргөлдөөд үзсэн.<ref>{{cite news |title=Aceh rebels sign peace agreement |publisher=BBC |date = 15 August 2005 |accessdate=12 December 2006 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4151980.stm}}</ref> {{clear}} == Төр засаг== [[File:Indonesia DPR session.jpg|thumb|right|Жакартад Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл хуралдаж байгаа нь]] Индонез бол ерөнхийлөгчийн эрх мэдэл давамгайлсан [[бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах засагтай]], төв засгийн газартаа эрх мэдэл базагддаг [[нэгдмэл улс|нэгдмэл төрийн байгууламжтай]] улс юм. Гучаад жил эрх барьсан [[Сухарто]] 1998 онд огцорсны дараа төр засаг нэлээд шинэчлэгдсэн. 1998-2001 оны хооронд үндсэн хуулиа дөрвөн удаа хэсэгчлэн зассан.<ref>In 1998, 1999, 2000 and 2001</ref> Төр улсын тэргүүн, зэвсэгт хүчний ерөнхийлөгч командлагч бөгөөд дотоод гадаад хэрэг, бодлогыг зангидагч нь улсын ерөнхийлөгч. Сайд нарын зөвлөлийг ерөнхийлөгч томилно. 2004 онд анх удаа ард түмэн улсынхаа хоёр ерөнхийлөгчийг анх сонгожээ.<ref>{{cite press release |publisher=[[Carter Center|The Carter Center]] |year=2004 |title=The Carter Center 2004 Indonesia Election Report |url=http://www.cartercenter.org/documents/2161.pdf |format=PDF|accessdate=13 December 2006}}</ref> Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа 5 жил, дараалан ахин нэг удаа сонгогдох боломжтой.<ref>(2002), ''The fourth Amendment of 1945 Indonesia Constitution'', Chapter III&nbsp;– The Executive Power, Art. 7.</ref> Индонез улсын хурлыг [[Ардын Зөвлөлдөх Хурал]] (АЗХ, ''People's Consultative Assembly'') гэнэ. АЗХ нь үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг батлах, шинэ ерөнхийлөгчийг батлах, улсын бодлогийг өргөнөөр тодорхойлох мэтийн үүрэгтэй. Мөн ерөнхийлөгчийг буруутгах эрхтэй.<ref>{{id icon}} {{cite book |title=Ketetapan MPR-RI Nomor II/MPR/2000 tentang Perubahan Kedua Peraturan Tata Tertib Majelis Permusyawaratan Rakyat Republik Indonesia |author=People's Consultative Assembly (MPR-RI) |authorlink=People's Consultative Assembly |url=http://www.mpr.go.id/pdf/ketetapan/putusan%20MPRRI%202000.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110721122810/http://www.mpr.go.id/pdf/ketetapan/putusan%20MPRRI%202000.pdf |archivedate=21 Долдугаар сар 2011 |format=PDF |accessdate=7 November 2006 |url-status=live }}</ref> Дотроо 560 суудалт [[Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (АТЗ, ''People's Representative Council''), 132 суудалт [[Орон Нутгийн Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (ОНТЗ, ''Regional Representative Council'')<ref name="USSTATE">{{cite web |title=Background Note: Indonesia |work=U.S. Library of Congress |publisher=U.S. Department of State|url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2748.htm |accessdate=26 November 2009}}</ref> гэсэн хоёр танхимтай. Хууль цааз батлах, бүх шатны засгийн газрыг (хэрэгжүүлэх байгууллага) хянах үүрэг АТЗ-д оногдоно. Сонгогчид намд саналаа өгч, намууд цуглуулсан саналын хувиараа АТЗ-д суудал эзлэдэг.<ref name="Harijanti2006">{{cite journal |title=Indonesia: General elections test the amended Constitution and the new Constitutional Court |journal=International Journal of Constitutional Law |author=Susi Dwi Harijanti and Tim Lindsey |volume=4 |issue=1 |year=2006 |pages=138–150 |doi=10.1093/icon/moi055}}</ref> 1998 оны шинэтгэлээс хойш АТЗ-ийн эрх үүрэг мэдэгдэхүйц нэмэгдсэн.<ref>Reforms include total control of [[Statute|statutes]] production without executive branch interventions; all members are now elected ([[Reserved political positions|reserved seats]] for military representatives have now been removed); and the introduction of fundamental rights exclusive to the DPR. (see Harijanti and Lindsey 2006)</ref> ОНТЗ болохоор сүүлд орон нутгийн хөгжлийг зөв залахад чиглэн байгуулагджээ.<ref>Based on the 2001 constitution amendment, the DPD comprises four popularly elected [[non-partisan]] members from each of the thirty-three provinces for national political representation. {{cite book |author=People's Consultative Assembly (MPR-RI) |url=http://www.gtzsfdm.or.id/documents/laws_n_regs/con_decree/3_AmdUUD45_eng.pdf |title=Third Amendment to the 1945 Constitution of The Republic of Indonesia |format=PDF |url-status=dead |authorlink=People's Consultative Assembly |accessdate=13 December 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061201025250/http://www.gtzsfdm.or.id/documents/laws_n_regs/con_decree/3_AmdUUD45_eng.pdf |archivedate=1 Арван хоёрдугаар сар 2006 |deadurl=yes}}</ref> == Орон нутаг == {{Индонезийн газрын зураг}} Индонез улсын газар нутаг олон түвшинд шатлан захирагддаг. Дээд гурван түвшнийг нь л анхаарахад хангалттай. * I зэрэгт [[муж]] (индонезээр ''provinsi'') гэх зүйлийн нэгж байна. Одоогийн байдлаар Индонез 33 мужтай. * II зэрэг буюу мужийн доорх нутаг нэг бол [[хот]] (''kota'' - ''кота'') эсвэл [[хошуу]] (''kabupaten'' - ''капубатен'') байна. * III зэргийн нэгжийг нь индонезээр ''kecamatan'' гэнэ. Монгол хэлтэнд энэ нэгж тийм ч сонин биш байх болохоор ''кечаматан''<br>гэж галиглахад буруудахгүй биз дээ. Эсвэл хошууны доорх нэгж юм чинь [[сум]] гэвэл зохино. ===33 муж=== Онцгой эрхтэй таван мужийг <nowiki>*</nowiki>-оор тэмдэглэв. {{Col-begin}} {{Col-break}} '''[[Суматра]] арлын 10 муж''' * [[Аче]]^*&nbsp; (''Aceh'') * [[Умард Суматра]] (''Sumatera Utara'') * [[Өрнөд Суматра]] (''Sumatera Barat'') * [[Риау]] ''(Riau)'' * [[Риау арлуудын муж|Риау арлуудын]] (''Kepulauan Riau'') * [[Жамби]] (''Jambi'') * [[Өмнөд Суматра]] (''Sumatera Selatan'') * [[Банка-Белитун]] (''Kepulauan Bangka Belitung'') * [[Бенкулу]] (''Bengkulu'') * [[Лампунгг]] (''Lampung'') '''[[Жава]] арлын 6 муж''' * [[Жакарта]]^* (''Jakarta'') * [[Бантен]] (''Banten'') * [[Өрнөд Жава]] (''Jawa Barat'') * [[Төв Жава]] (''Jawa Tengah'') * [[Иогякарта|Иогякарта]]^* (''Yogyakarta'') * [[Дорнод Жава]] (''Jawa Timur'') '''[[Бага Зондын арлууд|Бага Зондын]] арлуудын 3 муж''' * [[Бали]] (''Bali'') * [[Өрнөд Нуса Тенгара]] (''Nusa Tenggara Barat'') * [[Дорнод Нуса Тенгара]] (''Nusa Tenggara Timur'') {{Col-break}} '''[[Калимантан]] арлын 4 муж''' * [[Өрнөд Калимантан]] (''Kalimantan Barat'') * [[Төв Калимантан]] (''Kalimantan Tengah'') * [[Өмнөд Калимантан]] (''Kalimantan Selatan'') * [[Дорнод Калимантан]] (''Kalimantan Timur'') '''[[Сулавеси]] арлын 6 муж''' * [[Умард Сулавеси]] (Sulawesi Utara) * [[Горонтало]] (''Gorontalo'') * [[Төв Сулавеси]] (''Sulawesi Tengah'') * [[Өрнөд Сулавеси]] (''Sulawesi Barat'') * [[Өмнөд Сулавеси]] (''Sulawesi Selatan'') * [[Дорнод-Өмнөд Сулавеси]] (''Sulawesi Tenggara'') '''[[Малуку арлууд|Малуку]] арлуудын 2 муж''' * [[Малуку]] (''Maluku'') * [[Умард Малуку]] (''Maluku Utara'') '''[[Шинэ Гвиней]] арлын 2 муж''' * [[Өрнөд Папуа]]^* (''Papua Barat'') * [[Папуа]]^* (''Papua'') {{Col-end}} ==Газар орон== [[File:Indonesia 2002 CIA map.png|thumb|right|Индонезийн газрын зураг]] [[Өмнөд өргөрөг|Ө.ө. 11°]] – [[хойд өргөрөг|х.ө. 6°]], [[зүүн уртраг|з.у. 95° – 141°]] хооронд Индонез орон бүхлээрээ багтдаг. Экваторын хоёр талд бүгд 17,508 аралтайгаас 6 мянга нь л хүнтэй.<ref>{{cite press release |publisher=[[International Monetary Fund]] |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2006/01/data/dbcoutm.cfm?SD=2005&ED=2005&R1=1&R2=1&CS=3&SS=2&OS=C&DD=0&OUT=1&C=536&S=PPPWGT-PPPPC&RequestTimeout=120&CMP=0&x=45&y=5 |title=World Economic Outlook Database |accessdate=5 October 2006 |date=April 2006 }}; {{cite web | first =Hendriawan | title =Indonesia Regions | publisher =Indonesia Business Directory | url =http://www.indonext.com/Regions/ | accessdate =24 April 2007 | archive-date =28 Арван хоёрдугаар сар 2005 | archive-url =https://web.archive.org/web/20051228011848/http://www.indonext.com/Regions/ | url-status =dead }}</ref> Эднээс [[Жава]], [[Суматра]], [[Калимантан]] (Малайз, Бруней улстай хуваадаг), [[Шинэ Гвиней]] (Папуа-Шинэ Гвиней улстай хуваадаг), [[Сулавеси]] гэсэн таван томыг онцлох хэрэгтэй. Индонез улс Калимантан арал дээр Малайзтай, Шинэ Гвиней арал дээр Папуа-Шинэ Гвинейтэй, [[Тимор]] арал дээр [[Зүүн Тимор]]той хил залгадаг бол [[Сингапур]], [[Малайз]], [[Филиппин]], [[Палау]], [[Австрали]]тай далай тэнгисийн усаараа хаяалдаг. Хамгийн олон хүнтэй хот нь нийслэл [[Жакарта]]. Залгуулаад бичвэл [[Сурабая]], [[Бандун]], [[Медан]], [[Семаран]] гээд томоохон хотууд байдаг.<ref name="Witton2003">{{cite book | last =Witton | first =Patrick | title =Indonesia | publisher =Lonely Planet | year =2003 | location =Melbourne | pages =139, 181, 251, 435 | isbn=1-74059-154-2 }}</ref> 1,919,440 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай Индонезэд нэг км-т 134 хүн ноогддог. Харьцуулвал дэлхийн 16-р том газар нутагтай орон, 79-р нягт шигүү суурьшилт улс нь Индонез юмсанжээ.<ref name="ciarank">{{cite web |last=Central Intelligence Agency |title=Rank Order Area |work=The World Factbook |publisher=US [[CIA]], Washington, DC |date=17 October 2006 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |accessdate=3 November 2006 |archive-date=9 Хоёрдугаар сар 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |title=Population density&nbsp;– Persons per&nbsp;km² 2006 |work=CIA world factbook |publisher=Photius Coutsoukis |year=2006 |url=http://www.photius.com/rankings/geography/population_density_2006_1.html |accessdate=4 October 2006}}</ref> Тэр дотроо дэлхийн арлуудаас хамгийн олон хүнтэй нь болох Жавад нэг км-т 940 хүн ноогдоно.<ref name="JOSHUA">{{cite web | last = Calder | first = Joshua | title = Most Populous Islands | publisher = World Island Information | date = 3 May 2006 | url = http://www.worldislandinfo.com/POPULATV2.htm | accessdate =26 September 2006 }}</ref> Хамгийн өргөгдсөн газар нь Папуа мужийн нутагт байгаа [[Пунчак Жая]] уулын оргил (д.т.д. 4884 м), хамгийн том нуур нь Суматра арлын 1,145 км² талбайт [[Тоба нуур]] юм. [[Махакам]], [[Барито]] гэх мэт Калимантан арлын гол мөрд хамгийн уртад тооцогдоно.<ref>{{cite encyclopedia |title=Republic of Indonesia |work=Encarta |publisher=Microsoft |year=2006 |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761573214/Republic_of_Indonesia.html#s4 |archiveurl=http://www.webcitation.org/5kwrIjXxw |archivedate=31 October 2009 |deadurl=yes }} {{Webarchiv|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761573214/Republic_of_Indonesia.html#s4 |wayback=20091028130659 |text=Republic of Indonesia |archiv-bot=2025-07-09 23:45:50 InternetArchiveBot }}</ref> [[File:Mahameru-volcano.jpeg|thumb|left|Индонезийн галт уулс]] [[Номхон далайн хавтан|Номхон далайн]], [[Евразийн хавтан|Евразийн]], [[Австралийн хавтан|Австралийн]] гурван техтоник хавтны уулзвар зааг дээр Индонез байрладаг. Тиймээс ч 19-р зуунд сүйд хийж асан [[Кракатоа]], [[Тамбора]] хоёрыг оруулаад цөөндөө л гэхэд 150 гаруй [[галт уул]] үе үе идэвхждэг.<ref>{{cite web|url=http://www.volcano.si.edu/world/region.cfm?rnum=06&rpage=list| title=Volcanoes of Indonesia| publisher=[[Smithsonian Institution]]| accessdate=25 March 2007| work=Global Volcanism Program}}</ref> Саяхан л гэхэд 2004 оны цуут цунами 167,736 хүнийг нь урсгаж<ref>{{cite web | title =The Human Toll | work =UN Office of the Special Envoy for Tsunami Recovery | publisher =United Nations | url =http://www.tsunamispecialenvoy.org/country/humantoll.asp | archiveurl =https://web.archive.org/web/20070519133441/http://www.tsunamispecialenvoy.org/country/humantoll.asp | archivedate =19 Тавдугаар сар 2007 | accessdate =25 March 2007 | url-status =live }}</ref>, 2006 оны Иогякартын газар хөдлөлт 5,782 хүнийг үхүүлсэн гайтай. Гэлээ ч галт уулын бялхдас газрыг үржил шимтэй болгодог учир Жава, Балид хүн хамгаас олноор суурьшжээ.<ref>{{cite book |last=Whitten |first=T |coauthors=Soeriaatmadja, R. E., Suraya A. A. |title=The Ecology of Java and Bali |publisher=Periplus Editions Ltd |year=1996 |location=Hong Kong |pages=95–97}}</ref> Экваторын дагуу байршдаг тул [[борооны улирал|борооны]], [[хуурай улирал|хуурай]] хоёр улиралтай, [[халуун орны уур амьсгал]]тай. Эрэг хавийн нам газраар жилд 1,780–3,175 мм, уулархаг нутгаар 6,100 мм хүртэл хур буудаг. Суматрын өрнөд эрэг, өрнө Жава, Калимантан, Сулавеси, Папуагийн уулархаг нутгаар хур бороосог. Маш чийглэг, дунджаар 80%. Жилийн турш агаарын температур тогтмол, Жакарта орчмоор өдөрт дунджаар 26–30 °C халуун.<ref>{{cite web |title =About Jakarta And Depok |work =University of Indonesia |publisher =University of Indonesia |url =http://www.ui.ac.id/english/menu_statis.php?id=c6&hal=c_about_jkt |accessdate =24 April 2007 |archiveurl =https://web.archive.org/web/20060504191815/http://www.ui.ac.id/english/menu_statis.php?id=c6&hal=c_about_jkt |archivedate =4 Тавдугаар сар 2006 |url-status =live }}</ref> {{clear}} ==Хүн ам== :''Мөн үзэх: [[Индонезийн ард түмэн]]'' [[File:Ubud-Kids.jpg|thumb|Олон ястны улсын [[Бали ястан|Бали]] яст жаалууд]] 2010 оны байдлаар Индонез улсын хүн амын тоо 237.6 саяд хүрч,<ref name="bps2010">{{cite web|url=http://www.bps.go.id/65tahun/SP2010_agregat_data_perProvinsi.pdf |title=Central Bureau of Statistics: ''Census 2010'' |publisher=Badan Pusat Statistik |accessdate=17 January 2011}} {{id}}</ref> жилд 1.9%-иар өсч байна.<ref>{{cite web|url=http://waspada.co.id/index.php?option=com_content&view=article&id=182106:fifty-years-needed-to-bring-population-growth-to-zero&catid=30:english-news&Itemid=101 |title=Fifty years needed to bring population growth to zero |publisher=Waspada.co.id |date=19 March 2011 |accessdate=10 April 2011}}</ref> Хүн амын 58% нь дэлхийн арлуудаас хамгийн олон хүнтэй нь гэх<ref name="JOSHUA" /> Жава аралд оршин суудаг.<ref name="bps2010"/> [[Гэр бүл төлөвлөлт|Гэр бүл төлөвлөх]] хөтөлбөр 1960 оноос эхлэн хэрэгжсээр байгаа ч гэсэн 2020 онд 265 сая, 2050 онд 306 сая хүнтэй болох төлөв харагддаг.<ref>[http://esa.un.org/unpd/wpp/Excel-Data/DB04_Population_ByAgeSex_Annual/WPP2010_DB4_F1B_POPULATION_BY_AGE_BOTH_SEXES_ANNUAL_2011-2100.XLS World Population Prospects (2010). Annual Population 2011–2100]. (XLS table). United Nations</ref> Индонезэд [[Индонезийн ард түмний хэл яриа|742 янзын хэл аялгуугаар]] ярилцдаг [[Индонезийн ард түмэн|300 гаран яс үндэс]]ний хүмүүс аж төрөн суудаг.<ref>{{cite web |publisher=Expat Web Site Association |title=An Overview of Indonesia |work=Living in Indonesia, A Site for Expatriates |url=http://www.expat.or.id/info/overview.html |accessdate=5 October 2006}}</ref><ref>{{cite web |last=Merdekawaty |first=E. |title="Bahasa Indonesia" and languages of Indonesia |work=UNIBZ&nbsp;– Introduction to Linguistics |publisher=Free University of Bozen |date=6 July 2006 |url=http://www.languagestudies.unibz.it/Bahasa%20Indonesia_Merdekawaty.pdf |format=PDF|accessdate=17 July 2006}}</ref> Тэгэхдээ ихэнх нь бүр дээр үед Тайвань, Зүүн Өмнөд Азиас нүүсэн байх гэж таахуйц [[Австронез]] язгуурын хэлтэй байдаг. Дорно Индонезээр үүнээс ялгагдах [[Меланез]] язгуурын ард түмэн бас байдаг.<ref name="Witton2003" /><ref>Taylor (2003), pp. 5–7, {{cite book | last = Dawson| first = B.| coauthors = Gillow, J.| title = The Traditional Architecture of Indonesia | publisher = Thames and Hudson Ltd | year = 1994 | location = London | page = 7 | isbn = 0-500-34132-X }}</ref> Нэр бүхий ард түмнээс [[Жава үндэстэн]] хүн амын 42% эзлэдэг.<ref>{{cite book |last=Kingsbury |first=Damien |title=Autonomy and Disintegration in Indonesia |publisher=Routledge |page=131 |isbn=0-415-29737-0 |year=2003}}</ref> Жавагийн араас [[Сунда үндэстэн|Сунда]], [[Малай үндэстэн|Малай]], [[Мадура ястан|Мадура]] гэх мэт үндэстэн ч юм шиг, ястан ч юм шиг саяаас олон хүнт арваад ард түмэн байдаг. Мөн 8 сая [[Хятад үндэстэн|Хятад]], 5 сая [[Араб үндэстэн|Араб]] гэх мэтээр хаа хол хальж очсон үндэстэд ч байна. Шинээр нэгдэж томорсон улс, хэдэн зуун цөөн тоот ястны орон болохоор ч тэр үү иймэрхүү нутгийн ялгааг давж хараад "Индонез" [үндэстэн] гэж өөриймсөх сэтгэлгээ ард түмнийх нь дунд хэдийнээ дэлгэрчээ.<ref name="RICKLEFS_256">Ricklefs (1991), p. 256</ref> Ийм эв найртай нийгэм бүрдсэн ч гэсэн зарим газар соёл, шашин, ястнаараа мөргөлдөх явдал гарч л байдаг.<ref>Domestic migration (including the official [[Transmigrasi]] program) are a cause of violence including the massacre of hundreds of Madurese by a local [[Dayak people|Dayak]] community in West Kalimantan, and conflicts in Maluku, [[Sulawesi Tengah|Central Sulawesi]], and parts of Papua and West Papua {{Cite journal |author=T.N. Pudjiastuti |year=2002 |title=Migration & Conflict in Indonesia |url=http://www.iussp.org/Bangkok2002/S15Pudjiastuti.pdf |url-status=dead |format=PDF |publisher=International Union for the Scientific Study of Population (IUSSP), Paris |archive-url=https://web.archive.org/web/20120209225410/http://www.iussp.org/Bangkok2002/S15Pudjiastuti.pdf |archive-date=9 Хоёрдугаар сар 2012 |accessdate=17 September 2006}}</ref><ref>{{cite web |title=Kalimantan The Conflict |work=Program on Humanitarian Policy and Conflict Research |url=http://preventconflict.org/portal/main/maps_kalimantan_conflict.php |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091212135147/http://preventconflict.org/portal/main/maps_kalimantan_conflict.php |archivedate=12 Арван хоёрдугаар сар 2009 |accessdate=7 January 2007 |publisher=Conflict Prevention Initiative, Harvard University |url-status=live }}</ref><ref>{{cite conference |author=J.W. Ajawaila; M.J. Papilaya; Tonny D. Pariela; F. Nahusona; G. Leasa; T. Soumokil; James Lalaun and W. R. Sihasale |title=Proposal Pemecahan Masalah Kerusuhan di Ambon |publisher=Fica-Net |year=1999 |location=Ambon, Indonesia |url=http://www.fica.org/h/ambon/idRusuh1.html |accessdate=29 September 2006 |booktitle=Report on Church and Human Rights Persecution in Indonesia }} {{Webarchiv|url=http://www.fica.org/h/ambon/idRusuh1.html |archive-is=20120527011433 |text=Proposal Pemecahan Masalah Kerusuhan di Ambon |archiv-bot=2025-07-09 23:45:50 InternetArchiveBot }}; Kyoto University: Sulawesi Kaken Team & Center for Southeast Asian Studies {{PDFlink|[http://sulawesi.cseas.kyoto-u.ac.jp/lib/pdf/MRidwanAlimuddin.pdf Bugis Sailors]|124&nbsp;KB}}</ref> Эндхийн Хятадууд сэргэлэн гарууд байж баялгийг нэлээд хуримтлуулсан, олон пүүс компанийг эзэмшдэгт<ref>Schwarz (1994), pp. 53, 80–81</ref><ref>Friend (2003), pp. 85–87, 164–165, 233–237</ref> зөвхөн Индонезэд л байдаг ард түмэн сэжиглэн дургүйцэж зодолдож нүдэлцээд авсан нь цөөнгүй.<ref>{{cite web |author=M. F. Swasono |title=Indigenous Cultures in the Development of Indonesia |work=Integration of endogenous cultural dimension into development |publisher=Indira Gandhi National Centre for the Arts, New Delhi |year=1997 |url=http://ignca.nic.in/cd_05008.htm |accessdate=17 September 2006}}</ref><ref>{{cite web |first=S. Long |date=9 April 1998 |title=The Overseas Chinese |url=http://www.prospectmagazine.co.uk/1998/04/theoverseaschinese/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111008055514/http://www.prospectmagazine.co.uk/1998/04/theoverseaschinese/ |archive-date=8 Аравдугаар сар 2011 |accessdate=10 April 2011 |publisher=Prospect Magazine}} The [[May 1998 riots of Indonesia#Jakarta (12–14 May)|riots in Jakarta in 1998]]—much of which were aimed at the Chinese—were, in part, expressions of this resentment. {{cite web |author=M. Ocorandi |date=28 May 1998 |title=An Analysis of the Implication of Suharto's resignation for Chinese Indonesians |url=http://www.hartford-hwp.com/archives/54b/083.html |accessdate=26 September 2006 |publisher=Worldwide HuaRen Peace Mission}}</ref><ref>{{cite web |author=F.H. Winarta |title=Bhinneka Tunggal Ika Belum Menjadi Kenyataan Menjelang HUT Kemerdekaan RI Ke-59 |publisher=Komisi Hukum Nasional Republik Indonesia (National Law Commission, Republic of Indonesia), Jakarta |month=August | year=2004 |url=http://ignca.nic.in/cd_05008.htm |language=Indonesian}}</ref> [[Жохорын султант улс]]ын үеэс Индонезийн арлуудын ард түмний хоорондоо ойлголцох хэл болсоор ирсэн [[Малай хэл]]ний [[чухал аялгуу|чухал нэгэн аялгуу]] байдаг. Энэ аялгуунд суурилсан Малай хэлийг [[Сингапур]], [[Малайз]], [[Бруней]], Индонез дөрвөн улсад [[албан ёсны хэл]] болгожээ. Тэгэхдээ нэр нь өөр. Индонезэд үүнийг [[Индонез хэл]] (''Bahasa Indonesia'') гэж заадаг. Ер нь Индонезийнхэн бүгд л энэ хэлээр ярилцдаг, Индонезэд энэ хэл ажил хэрэг, улс төр, хэвлэл мэдээлэл, боловсрол гээд бүх салбарт өөр ямар ч хэлнээс илүү сонсдоно. Гэхдээ л нөгөө ястан үндэстнээрээ ард түмний хэл ялгаатай. Хүмүүс [[Индонезийн ард түмний хэл яриа|742 янзын хэл аялгууныхаа]] нэгийг өөрийн [[төрөлх хэл]] гэж боддог. Үүнээс мэдээж [[Жава хэл]]ийг хамгийн олуулаа тээж яваа.<ref name="CIA"/> Папуад харьцангуй цөөн буюу 2.7 сая хүн байдаг мөртлөө бүр [зарим нь Папуа төрлийн, зарим нь Австронез төрлийн] 242 янзаар хэлж ярьцгаадаг.<ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=IDP |title=Ethnologue report for Indonesia (Papua) |publisher=Ethnologue.com |accessdate=28 April 2010}}</ref> Индонезийн үндсэн хуулинд шашин шүтэх нь хүний дур зоргынх<ref>{{cite web |title=The 1945 Constitution of the Republic of Indonesia |work=US-ASEAN |url=http://www.us-asean.org/Indonesia/constitution.htm |accessdate=2 October 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060109203358/http://www.us-asean.org/Indonesia/constitution.htm |archivedate=9 Нэгдүгээр сар 2006 |url-status=live }}</ref> гэсэн мөртлөө өөр баримтаар [[Ислам]], [[Протестант]], [[Католик]], [[Хиндү]], [[Буддын шашин]], [[Күнзийн суртал]] зургааг албан ёсны гэж онцлон батласан байх юм.<ref name="Yang">{{cite journal |last=Yang |first=Heriyanto |title=The History and Legal Position of Confucianism in Post Independence Indonesia |journal=Religion |volume=10 |issue=1 |page=8 |month=August | year=2005 |url=http://archiv.ub.uni-marburg.de/mjr/pdf/2005/yang2005.pdf |format=PDF|accessdate=2 October 2006}}</ref> 2000 оны тооллогийг үндэслэхэд Индонезийн ард түмний 86.1% нь Ислам шашны Сунни дэгтэй. Ингэхэд Индонез улс Исламын улс биш боловч хамгийн олон Ислам шүтлэгтэн (хотон хүн)-тэй улс юм байна гэж ойлгогдоно.<ref name="CIA">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/id.html |title=Indonesia |publisher=CIA |accessdate=10 April 2011 |archive-date=10 Арван хоёрдугаар сар 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081210041527/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/id.html |url-status=dead }}</ref> Хиндү шашинтны олонх нь [[Бали ястан|бали]], Буддын шашинтны олонх нь [[Хятад үндэстэн|хятад]].<ref>{{cite web |title=Indonesia&nbsp;– Buddhism |publisher=U.S. Library of Congress |url= http://countrystudies.us/indonesia/40.htm |accessdate=15 October 2006}}</ref> Хэдий цөөн шүтэн бишрэгчтэй ч Хиндү, Будда хоёр шашин Индонезийн соёлд их л нэвчжээ. Ислам нь худалдаачдын чармайлтаар 13-р зуунд умар Суматрад нэвтрээд 16-р зуун гэхэд Индонез орны зонхилох шашин болсон.<ref name="csi">{{cite web |title=Indonesia&nbsp;– Islam |publisher=U.S. Library of Congress|url=http://countrystudies.us/indonesia/37.htm |accessdate=15 October 2006}}</ref> Харин Католик шашныг Португалийн авралын зар тараагчид, колончлогчид эхлүүлсэн<ref>Ricklefs (1991), pp. 25, 26, 28</ref><ref>{{cite web | title =1500 to 1670: Great Kings and Trade Empires | publisher = Sejarah Indonesia | url =http://www.gimonca.com/sejarah/sejarah02.shtml | accessdate =25 April 2007 }}</ref> бол Протестант нь Нидерландын эзэмшилд байх үед Калвинч, Лютеранч номлогчдын тарьсан үр юмсанжээ.<ref>Ricklefs (1991), pp. 28, 62</ref><ref>Vickers (2005), p. 22</ref><ref>{{cite book | last = Goh | first = Robbie B.H. | title = Christianity in Southeast Asia | publisher = Institute of Southeast Asian Studies | page = 80 | isbn = 981-230-297-2 | year = 2005 }}</ref> == Зургийн цомог == <center><gallery caption="Индонез" widths="180px" heights="120px" perrow="5/'"> File:Museum Nasional Indonesia.jpg|National Museum of Indonesia in [[Central Jakarta]] File:Jakarta Skyline Part 2.jpg|[[Wisma 46]], Indonesia's tallest office building, located in the middle of Jakarta skyscraper. File:Central Jakarta.JPG|Jalan Thamrin, the main avenue in Central Jakarta File:Gambir Station Platform.jpg|A train at [[Gambir]] station in [[Central Jakarta]] File:BungKarno-indonoob.JPG|The [[Bung Karno Stadium]] is capable of hosting 100,000 spectators File:Indonesia 2002 CIA map.png|Map of Indonesia File:Indonesia provinces english.png|Provinces of Indonesia File:Jalan malioboro - Jogjakarta.JPG|Malioboro, the most famous street in Yogyakarta city Image:transjogja.jpg|Trans Jogja Bus. A bus rapid transit system in Yogyakarta city File:SOTO FOOD.jpg|A selection of [[Indonesian cuisine|Indonesian food]], including ''Soto Ayam'' (chicken soup), ''sate kerang'' ([[satay|shellfish kebabs]]), ''telor pindang'' (preserved eggs), ''perkedel'' (fritter), and ''es teh manis'' (sweet iced tea) File:Indonesian Army infantryman participating in the GPOI.jpg|An Indonesian Army infantryman participating in the U.N.'s Global Peacekeeping Operation Initiative Image:Panser side left.JPG|Pindad Panser "Anoa" shown during Indo Defense and Aerospace Expo 2008 |Indonesian Naval vessels Image:AURI B-25.jpg|B-25 Mitchell bombers of the AURI in the 1950s Image:Jmnei.jpg|A [[Javanese people|Javanese]] engineer closes one of the gun bay doors on a Dutch [[Brewster Buffalo|Buffalo]], January 1942. |[[Mazda6]] used by the Jakarta Metro Highway Patrol (''Ditlantas Polda Metro Jaya'') as a patrol car |[[Mitsubishi Lancer]] used by Vital Object Protection of Indonesian National Police File:ID_diesel_loco_CC_201-05_060327_4217_kta.jpg|GE U20C in [[Indonesia]], #CC201-05 File:Diesel locomotive CC 203 22 at Gambir Station.jpg|GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22 [...] </gallery></center> ==Зүүлтийн тайлбар== {{лавлах холбоос|3}} == Цахим холбоос == * {{commons|Indonesia|Индонез}} {{Ази}} {{Хөтлөгч мөр Австрали ба далайн орнууд}} {{OIC}} [[Ангилал:Индонез| ]] [[Ангилал:Азийн орон]] [[Ангилал:Арлын орон]] [[Ангилал:Австрали ба Далайн орон]] [[Ангилал:Зүүн Өмнөд Ази]] [[Ангилал:Ерөнхийлөгчийн засаглалтай бүгд найрамдах улс]] [[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]] ka0at8uwrnp7vyy26ovbwid9e3mlt00 0 8536 824142 795179 2025-07-10T04:45:54Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824142 wikitext text/x-wiki {{Short description|Capital and largest city of France}} {{About|Францын нийслэлийн}} {{Инфобокс Францын коммун |name = Парис |native name = Paris |commune status = [[Нийслэл|Нийслэл хот]], [[Францын коммунууд|коммун]], болон [[Францын департамент|департамент]] |image = {{multiple image |border = infobox |perrow = 1/3/2/1 |total_width = 290 |caption_align = center |image1 = La Tour Eiffel vue de la Tour Saint-Jacques, Paris août 2014 (2).jpg |caption1 = [[Эйфелийн цамхаг]] болон [[Сена мөрөн]] |image 2 = 04-2017. Notre-Dame de Paris-71.jpg |caption2 = [[Парисын Дарь эхийн сүм|Дарь эхийн сүм]] |image3 = Basilique du Sacré-Cœur de Montmartre, Paris 18e 140223 2.jpg |caption3 = [[Сакре-Кёр]] |image4 = Paris-Pantheon-Facade.jpg |caption4 = [[Пантеон (Парис)|Пантеон]] |image5 = Arc de Triomphe HDR 2007.jpg |caption5 = [[Ялалтын хаалга (Парис)|Ялалтын хаалга]] |image6 = Paris Opera full frontal architecture, May 2009 (cropped).jpg |caption6 = {{lang|fr|[[Пале Гарнье]]|italic=no}} |image7 = Louvre Courtyard, Looking West.jpg |caption7 = [[Лувр]] }} |image coat of arms = Grandes Armes de Paris.svg |shield_link = Парисын сүлд |image flag = Flag of Paris with coat of arms.svg |flag_link = Парисын туг |city motto = {{lang|la|[[Парисын сүлд#Уриа|Fluctuat nec mergitur]]}}<br />"Далайн давалгаагаар шидэгдсэн ч тэрээр живэхгүй" |map = Paris-Position.svg |map caption = Франц дахь байршил |arrondissement =Байхгүй |canton = |subdivisions entry = [[Засаг захиргааны нэгж|Хуваалт]] |subdivisions = 20 [[Парисын дүүргүүд|дүүрэг]] |INSEE = 75056 |postal code = 75001-75020, 75116 |demonym = Парисчууд |mayor = [[Анн Идалго]]<ref>{{cite web |title=Répertoire national des élus: les maires |url=https://static.data.gouv.fr/resources/repertoire-national-des-elus-1/20221216-172042/rne-maire.csv |publisher=data.gouv.fr, Plateforme ouverte des données publiques françaises |date=2022-12-16 |language=fr |archive-date=2023-02-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230227222303/https://static.data.gouv.fr/resources/repertoire-national-des-elus-1/20221216-172042/rne-maire.csv |url-status=live }}</ref> |term = 2020&ndash;2026 |party = [[Социалист Нам (Франц)|СН]] |intercommunality = [[Их Парис|Их Парисын хотын бөөгнөрөл]] |coordinates = {{WikidataCoord|Q90|type:city(2,100,000)_region:FR-75C|display=it}} |elevation m = 78 |elevation min m = 28 |elevation max m = 131 |area km2 = 105.4 |population = 2102650 |population date = 2023 |population footnotes = <ref name=pop2023/> |urban area km2 = 2853.5 |urban area date = 2020 |urban pop = 10858852 |urban pop date = 2019<ref name="paris_UU20_pop">{{cite web |url=https://www.insee.fr/fr/statistiques/1405599?geo=UU2020-00851 |title=Comparateur de territoire: Unité urbaine 2020 de Paris (00851) |publisher=INSEE |language=French |access-date=2021-02-10 |archive-date=2021-01-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210119110723/https://www.insee.fr/fr/statistiques/1405599?geo=UU2020-00851 |url-status=live}}</ref> |metro area km2 = 18940.7 |metro area date = 2020 |metro area pop = 13024518 |metro area pop date = Jan.&nbsp;2017<ref name="paris_AAV20_pop">{{cite web |url=https://www.insee.fr/fr/statistiques/1405599?geo=AAV2020-001 |title=Comparateur de territoire: Aire d'attraction des villes 2020 de Paris (001) |publisher=INSEE |access-date=10 February 2021 |archive-date=20 January 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210120182725/https://www.insee.fr/fr/statistiques/1405599?geo=AAV2020-001 |url-status=live}}</ref> |website = {{URL|https://paris.fr}} |population ranking=Европод [[Европын хотуудын жагсаалт (хотын хязгаар доторх хүн амын тоогоор)|9-д]]<br/>Францад [[Францын 20,000-аас дээш оршин суугчтай коммунуудын жагсаалт|1-т]] }} [[зураг:Paris France 6.jpg|right|280px|Парис хот 2023]] [[зураг:Paris France 6a.jpg|right|280px|Парис хот 2023]] [[зураг:Paris France 10.jpg|right|280px|Парис хот 2023]] '''Парис''' ({{lang-fr|Paris}} [{{IPA|paˈʁi}}]) нь [[Франц]]ын [[нийслэл]] бөгөөд тус улсын хамгийн их хүн амтай хот юм. [[Сена мөрөн]] Парис хотыг хойд (''Rive Droite'' „баруун эрэг“) болон өмнөд (''Rive Gauche'', „зүүн эрэг“) хэсэг болгон хуваах бөгөөд засаг захиргааны хуваарийн хувьд 20 дүүрэгт хуваагдан, Иль-де-Франс бүсийн (заримдаа Парисын бүс буюу ''Région parisienne'' гэгддэг) төвд оршино. Парис хотын захиргаа доорх газар нутагт (1860 оноос хойш бараг өөрчлөгдөөгүй) 2013 оны 1 сарын байдлаар 2.229.621 хүн амьдарч байгаа нь [[Европын Холбоо]]ны том хотуудын жагсаалтанд тавд, мөн Парисын ''aire urbaine'' буюу [[метрополи]] газар нутагт нь 12,4 сая хүнтэйгээрээ [[Лондон]]ы дараа хоёрт ордог хүн шигүү суурьшсан хотуудын нэг юм.<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=0&ref_id=NATTEF01203 ''INSEE: Les 60 premières aires urbaines en 2013''], 2016-03-21</ref><ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/tableau_local.asp?ref_id=POP1B&millesime=2012&niveau=1&typgeo=AU2010&codgeo=001 ''INSEE: POP1B – Population par sexe et âge – Aire urbaine de Paris (001)''], 2015-11-22</ref><ref>[http://insee.fr/fr/themes/document.asp?reg_id=0&id=4502 ''INSEE: Villes de France''], 2015-06-04</ref> Бусад европын орны нийслэлтэй харьцуулахад харьцангуй бага талбайтай (105 км²) ба нэг километр квадрат талбайд 22.000 хүн оногдож байгаагаараа европын хүн амын нягтаршил хамгийн өндөртэй нийслэл хот юм. Парис нь Францын улс төр, эдийн засаг, соёлын төв бөгөөд нийт гурван нисэх онгоцны буудал, зургаан төмөр замын буудалтай Франц улсын зам, тээврийн чухал зангилаа хот юм. Сена мөрний эргийн нэг хэсэг нь өнөөдөр [[Дэлхийн өв|ЮНЕСКО-ийн дэлхийн өвд]] багтах ба [[ЮНЕСКО]]-ийн төв байр нь өөрөө тус хотод байхаас гадна [[Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа ба Хөгжлийн Байгууллага]] болон [[Олон улсын худалдаа, аж үйлдвэрийн танхим]]ын төв байрууд ч энэ хотод байдаг. Парист дэлхийн сонирхлыг татсан алдарт [[Эйфелийн цамхаг]], [[Парисын Дарь эхийн сүм]], [[Лувр|Луврын музей]] зэрэг байдаг нь аялагч, жуулчдыг ихээр татдаг. Жилдээ ойролцоогоор 16 сая гадаадын жуулчид Парист ирдэг учир Лондон, Бангкок хотуудын дараа орох хамгийн ихээр жуулчид ирдэг хотын тоонд ордог. Парис орчмын бүсэд (Иль-де-Франс) жилдээ 47 сая гаран гадаад дотоодын зочид ирж буцах бол 184 сая гаран нь хоногоор айлчилдаг байна.<ref>[http://www.directmatin.fr/france/2014-12-15/tourisme-lile-de-france-plebiscitee-696469 Directmatin.fr] ''Tourisme : l'Ile-de-France plébiscitée'', нийтлэгдсэн 2014-12-15, хандсан 2014-12-22</ref> Өнөөгийн Парис хот нь 3-р зуунд [[Иль дө ла Сите]] арал дээр байсан [[Кельт]]ийн суурингаас эхлэн хөгжсөөр ирэв. Сүүлд ромчууд Сена мөрний эрэгт нэгэн хотыг байгуулсан нь 6-р зуунд [[Франкийн эзэнт гүрэн|Франкийн эзэнт гүрний]] төв байжээ. 16-р зуунд [[Франциск I]]-ийн үед Парист соёл, урлаг цэцэглэн хөгжсөн үе байв. [[Абсолютизм]]ын үед ялангуяа 17-р зуунд хаанчилж байсан [[Людовик XIV|XIV Луи]] санаачлагаар хотод олон шинэ барокын барилга болон үзэмж төгөлдөр гудамж талбайгаар өргөтгөсөн нь барокын үед хот тохижуулах үлгэр жишээ болж байжээ. Хэдийгээр 1682 онд хааны ордонг [[Версаль]] руу шилжүүлсэн ч, улс төр болоод эдийн засгийн хувьд чухал нөлөөтэй байснаас улсын төв хэвээр үлджээ. [[Францын хувьсгал]]ын үе буюу 1789 оноос эхлэн Парис түүхэн үүрэг гүйцэтгэх болов. 19-р зуунд [[аж үйлдвэржилт]] нөлөөгөөр Парисын хүн ам огцом өсч, 1846 он гэхэд нэг сая оршин суугчтай болсон байна. Дараагийн арван жилд [[Белле эрин|сайхан эрин]] гэгчийн нөлөөгөөр зургаан томоохон үзэсгэлэн бий болсон нь дэлхийн нийтийн анхаарлыг татаx болов. Өнөөдөр Парис нь франц хэлтний нийслэл хот бөгөөд [[өрнө дахин]]ы чухал хотуудын нэг юм. ==Түүx== {{Гол|Парисын түүх}} ===Антик=== [[File:Plan de Paris Lutece BNF07710744.png|thumb|right|Лютециа]] Антикийн үед хотыг [[Лютециа]] (мөн ''Лютетиа'' ч гэx) гэж нэрлэдэг байв. Лютециад өнөөгийн [[Иль дө ла Сите]] гэж нэрлэгдэх арал дээр [[Паризий]] гаралтай хүмүүс суурьшин амьдарч байсан аж. Лютециа гэх нэрийг МЭӨ 53 оны сурвалж бичиг болох [[Галлийн дайны тэмдэглэл]] номын зургаадугаар дэвтэрт [[Юлий Цезарь|Юлий Цезарийн]] бичсэнээр хамгийн анх тэмдэглэгдэн үлджээ. Эхний удаа хотыг эзлэх оролдлого нь бүтэлгүйтсэний дараа МЭӨ 53 онд [[Ромын эзэнт гүрэн|Ромчууд]] дахин хот руу довтлон ирэх үед, Паризийчууд Лютециаг галдан, бүх гүүрийг нь эвдэн сүйтгэсэн аж. Ромчууд энэ удаа амжилттай байсан бөгөөд Паризийчуудад арлыг нь үлдээн өөрсдөө илт давамгай байрлалд Сена мөрний зүүн эрэгт хотоо байгуулав. Тэнд хэд хэдэн [[терма]], [[форум (талбай)|талбай]] болон [[амфитеатр]] баригдсан байна. Ромын эзэнт гүрний үед хотын нэр нь ''Цивитас Парисиорум'' (Civitas Parisiorum) эсвэл ''Парисиа'' гэх нэрээр танигдсан бол эзлэгдсэн Галличуудад энэ нэр тухайн үедээ сонин биш байлаа. ===Дундад зуун=== 5-р зуунд [[Меровинги үндэстэн|Меровинги]]чүүд ромын түрэмгийллийг төгсгөл болгов. 508 онд Парис Меровингийн эзэнт гүрний нийслэл хот болов. [[Каролинги үндэстэн|Каролинги]]чүүдийн эзэмшилд байх үед [[Норманн үндэстэн|Норманн]]чууд байсхийгээд л хот руу дайрдаг байж. ===Шинэ эрин=== ==Газарзүй== {{Том зураг|Tour Eiffel 360 Panorama.jpg|1600|Парис хотын 360° дэлгээсэн зураг, [[Эйфелийн цамхаг]] дээрээс зургийг авсан байдал}} ===Уур амьсгал=== {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE =[http://worldweather.wmo.int/062/c00194.htm Météo-France]; Агаарын чийгшилт, нартай цагийн үргэлжлэх хугацаа: [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=fr&stat=07149 wetterkontor.de] | Überschrift = | Ort = Парис <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 6.9 | hmfeb = 8.2 | hmmär = 11.8 | hmapr = 14.7 | hmmai = 19.0 | hmjun = 21.8 | hmjul = 24.4 | hmaug = 24.6 | hmsep = 20.8 | hmokt = 15.8 | hmnov = 10.4 | hmdez = 7.8 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = 2.5 | lmfeb = 2.8 | lmmär = 5.1 | lmapr = 6.8 | lmmai = 10.5 | lmjun = 13.3 | lmjul = 15.5 | lmaug = 15.4 | lmsep = 12.5 | lmokt = 9.2 | lmnov = 5.3 | lmdez = 3.6 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 53.7 | nbfeb = 43.7 | nbmär = 48.5 | nbapr = 53.0 | nbmai = 65.0 | nbjun = 54.6 | nbjul = 63.1 | nbaug = 43.0 | nbsep = 54.7 | nbokt = 59.7 | nbnov = 51.9 | nbdez = 58.7 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 1.9 | shfeb = 2.9 | shmär = 5.1 | shapr = 6.0 | shmai = 7.5 | shjun = 8.1 | shjul = 7.8 | shaug = 7.1 | shsep = 6.0 | shokt = 4.1 | shnov = 2.0 | shdez = 1.5 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere. Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 10.2 | rdfeb = 9.3 | rdmär = 10.4 | rdapr = 9.4 | rdmai = 10.3 | rdjun = 8.6 | rdjul = 8.0 | rdaug = 6.9 | rdsep = 8.5 | rdokt = 9.5 | rdnov = 9.7 | rddez = 10.7 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 86 | lffeb = 81 | lfmär = 76 | lfapr = 69 | lfmai = 71 | lfjun = 73 | lfjul = 73 | lfaug = 74 | lfsep = 79 | lfokt = 85 | lfnov = 87 | lfdez = 88 }} ==Эдийн засаг== 2006 оны байдлаар €500.8 тэрбум (US$628.9 тэрбум) ҮНБ-тай байсан бөгөөд энэ нь нийт Францын дөрөвний нэг юм байна. Парисын бүсийн олон бизнесийн дүүрэгт ''Fortune Global''-ын 500 компанийн 36 нь байрладаг. == Цахим холбоос == {{commons|Category:Paris|Парис}} * [https://web.archive.org/web/20050516080502/http://www.paris.fr/en/ Парисын албан ёсны сайт] * [http://en.parisinfo.com Парисын аялал жуулчлалын сайт] * [https://web.archive.org/web/20210425204609/http://english.pidf.com/ Иль-де-Франсын аялал жуулчлалын сайт] * [https://web.archive.org/web/20080706084007/http://www.lonelyplanet.com/worldguide/france/paris/ ''Lonely Planet'' дээр Парисын тухай мэдээлэл] * [http://maps.google.com/maps/ms?ie=UTF8&hl=en&msa=0&msid=108714195091031357259.00044016642f23c6b6d19&om=1&ll=48.860536,2.338028&spn=0.080184,0.158272&z=13 Парисын газрын зураг - Google] == Эшлэл == <references /> [[Ангилал:Парис| ]] [[Ангилал:Иль-де-Франсын коммун]] [[Ангилал:Иль-де-Франсын суурин]] [[Ангилал:Европын нийслэл]] [[Ангилал:Францын департамент]] [[Ангилал:Францын аймаг]] [[Ангилал:Францын мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:Сена мөрний суурин]] [[Ангилал:Хүндэт легионы гишүүн хот]] [[Ангилал:Францын Эрх чөлөөний одон шагналтан]] [[Ангилал:Францын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Дайны загалмай 1914-1918 одон шагналтан (Францын суурин)]] 5vp3ytqihwgkyd8pluzgwgv7aa192pz 0 8627 824145 823304 2025-07-10T06:09:40Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824145 wikitext text/x-wiki {{short description|Словак улсад голчлон ярьдаг Баруун славян хэл}} {{Инфобокс хэл | name = Словак хэл | altname = | nativename = {{lang|sk|slovenčina}}, {{lang|sk|slovenský jazyk}} | pronunciation = {{IPA-sk|ˈslɔʋentʂina|}}, {{IPA-sk|ˈslɔʋenskiː ˈjazik|}} | states = [[Словак]], [[Чех]], [[Унгар]], [[Карпатын Русь]], [[Славони]] болон [[Воеводина]]<ref>{{cite web | url=http://www.vojvodina.gov.rs/en/autonomous-province-vojvodina | archive-url=https://web.archive.org/web/20171220044137/http://www.vojvodina.gov.rs/en/autonomous-province-vojvodina | archive-date=20 December 2017 | title=Autonomous Province of Vojvodina &#124; Покрајинска влада }}</ref> | ethnicity = [[Словакчууд‎]], [[Панноны Русинчууд]] | speakers = Төрөлх: {{sigfig|5.206080|1}} сая | date = 2011–2021 | ref = e25 | speakers2 = Хоёрдогч: {{sigfig|2.045000|1}} сая<ref name=e25/> | speakers_label = Ярилцагчид | script = [[Латин бичиг|Латин]] ([[Словак цагаан толгой]])<br/>[[Словак брайл үсэг]]<br/>[[Кирилл үсэг|Кирилл]] ([[Панноны Русинчууд#Дүрэм ба цагаан толгой|Панноны Русин цагаан толгой]]) | familycolor = Энэтхэг-Европ | fam2 = [[Балт-Слав хэлнүүд|Балт-Слав]] | fam3 = [[Слав хэлнүүд|Слав]] | fam4 = [[Баруун Слав хэлнүүд|Баруун Слав]] | fam5 = [[Чех-Словак хэлнүүд|Чех-Словак]] | dia1 = [[Баруун Словак аялга|Баруун Словак]] | dia2 = [[Төв Словак аялга|Төв Словак]] | dia3 = [[Зүүн Словак аялга|Зүүн Словак]]<ref>{{Cite book |title=Brill Encyclopedia of Slavic Languages and Linguistics |last=Habijanec |first=Siniša |publisher=[[Brill Publishers]] |year=2020 |doi=10.1163/2589-6229_ESLO_COM_031961 |url=https://referenceworks.brill.com/display/db/eslo |editor-last=Greenberg |editor-first=Marc |chapter=Pannonian Rusyn |issn=2589-6229 |quote=The third theory defines Pannonian Rusyn as a West Slavic language originating in the East Slovak Zemplín and Šariš dialects and being a mixture of the two. It fits the linguistic data in the most consistent manner and has been accepted by an overwhelming majority of scholars in the field (Bidwell 1966; Švagrovský 1984; Witkowski 1984; Lunt 1998; Čarskij 2011) and verified by several comprehensive analyses of Pannonian Rusyn language data (Bidwell 1966; Lunt 1998; Čarskij 2011). |access-date=2024-04-01 |editor-last2=Grenoble |editor-first2=Lenore}}</ref> | nation = {{SVK}}<br>''{{EU}}''<br>{{flag|Воеводина}} ([[Серби]])<ref>{{cite web|url=http://www.vojvodina.gov.rs/en/autonomous-province-vojvodina|title=Autonomous Province of Vojvodina|publisher=Government of the Autonomous Province of Vojvodina|date=2013|access-date=25 May 2017}}</ref> | minority = {{CZE}}<ref>{{cite web | url=https://vlada.gov.cz/cz/ppov/rnm/narodnostni-mensiny---uvod-1361/ | title=Národnostní menšiny &#124; Vláda ČR }}</ref> <br>{{POL}}<ref name="7th EFNIL">{{cite conference |title=The relationship between official and minority languages in Poland |conference=7th Annual Conference: The Relationship between Official Languages and Regional and Minority Languages in Europe |location=Dublin, Ireland |publisher=European Federation of National Institutions for Language |last1=Pisarek |first1=Walery |date=2009 |page=18 |url=http://www.efnil.org/documents/conference-publications/dublin-2009/16-Dublin-Pisarek-Mother.pdf |access-date=28 November 2019 |archive-date=14 December 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191214104352/http://www.efnil.org/documents/conference-publications/dublin-2009/16-Dublin-Pisarek-Mother.pdf |url-status=dead }} {{Webarchiv|url=http://www.efnil.org/documents/conference-publications/dublin-2009/16-Dublin-Pisarek-Mother.pdf |wayback=20191214104352 |text=The relationship between official and minority languages in Poland |archiv-bot=2025-07-10 06:09:39 InternetArchiveBot }}</ref><br>{{HUN}}<ref>{{cite web|author=<!--Not stated-->|title=Hungary needs to strengthen use of and access to minority languages|url=https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/home/-/asset_publisher/VzXuex45jmKt/content/hungary-needs-to-strengthen-use-of-and-access-to-minority-languages|publisher=[[Европын Зөвлөл]]|place=Strasbourg, France|date=14 December 2016|access-date=29 June 2020|quote=The following languages have been given special protection under the European Charter [in Hungary]: Armenian, Beas, Bulgarian, Croatian, German, Greek, Polish, Romani, Romanian, Ruthenian, Serbian, Slovak, Slovenian and Ukrainian.}}</ref><br> {{CRO}}<ref>{{cite web | url=https://narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2020_07_78_1484.html | title=Odluka o donošenju kurikuluma za nastavni predmet Slovački jezik i kultura u osnovnim i srednjim školama u Republici Hrvatskoj (Model C) }}</ref><ref>{{cite web | url=https://pravamanjina.gov.hr/nacionalne-manjine/nacionalne-manjine-u-republici-hrvatskoj/slovaci/369 | title=Slovaci }}</ref><br> {{ROM}}<ref>{{cite web | url=https://www.pukanec.sk/fotogaleria/navsteva-mesta-nadlak-24-26-8-2012.html#fgallery--21419-1 | title=Pukanec }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.slovacivrumunsku.sk/01-skol.php | title=Slováci v Rumunsku | access-date=2024-06-09 | archive-date=2024-01-27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20240127162600/http://www.slovacivrumunsku.sk/01-skol.php | url-status=dead }}</ref><ref>https://www.edu.ro/semnarea-programului-de-cooperare-%C3%AEn-domeniul-educa%C8%9Biei-%C3%AEntre-ministerul-educa%C8%9Biei-na%C8%9Bionale-din-0</ref><ref>{{cite web | url=https://www.slovenskezahranicie.sk/rumunsko/ | title=Rumunsko }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.bihon.ro/stirile-judetului-bihor/75-de-ani-de-invatamant-in-limba-slovaca-444889/ | title=75 de ani de invatamant in limba slovaca | date=16 September 2011 }}</ref> | agency = [[Соёлын яам (Словак)|Словакийн Соёлын Яам]] | iso1 = sk | iso2b = slo | iso2t = slk | iso3 = slk | glotto = slov1269 | glottorefname = Slovak | lingua = 53-AAA-db < [[West Slavic languages|53-AAA-b...–d]]<br/>(varieties: 53-AAA-dba to 53-AAA-dbs) | notice = IPA | map = Idioma eslovaco.PNG | mapcaption = {{Legend|#0080ff|Словак хэл нь олонхын хэл байдаг бүс нутгууд}} {{Legend|#88c4ff|Словак хэл нь цөөнхийн хэл байдаг бүс нутгууд}} }} '''Словак хэл''' (словак. ''slovenčina'', ''slovenská reč'') нь [[Словак|Бүгд Найрамдах Словак Улс]]ын [[албан ёсны хэл]] юм. [[Энэтхэг-Европын хэлний язгуур]], [[Слав хэлний бүлэг]]т багтана. Слав хэлний бүлэг дундаа [[чех хэл]], [[польш хэл]] зэрэгтэй хамт Баруун Слав хэлний дэд бүлэгт харьяалагдах бөгөөд ялангуяа чех хэлтэй төстэй учраас [[чех хэл|чех]], словак хэлээр ярилцагсад харилцан ойлголцдог байна. Хэлний код [[ISO 639]]-1 нь [[SK|sk]], ISO 639-2 нь SLO/SLK. Мөн словак хэл нь Европын Холбооны албан ёсны 24 хэлний нэг юм. Словак хэлээр Бүгд Найрамдах Словак улсад 5,2 сая орчим хүн харилцдаг. Бусад улсуудын хувьд АНУ-д 500 мянга, Чех улсад 320 мянга, Унгарт 110 мянга, [[Серби]]д 80 мянга, Румынд 22 мянга, Польшид 20 мянга, Канадад 20 мянга, Австрали, Украин, Болгар, Хорват зэрэг улсуудад 5,000 орчим ярилцагсад бий. Бичиг үсгийн хувьд [[латин үсэг]]т DZ, CH гэсэн нийлмэл үсгүүдийг нэмж хэрэглэхээс гадна [[өргөлтийн тэмдэг]] ашигладаг. == Словак утга зохиолын хэл == Словак үндэстэн бүрэлдэн тогтох үйл явцтай нягт холбоотой Словак утга зохиолын хэл нь 18-р зууны төгсгөл - 19-р зууны эхний хагаст үүссэн гэж үздэг. Шинээр бий болсон утга зохиолын словак хэл нь Словакчуудын амьдралд зөвхөн харилцааны хэрэгсэл, шинжлэх ухаан, уран зохиолын хэл төдийгүй үндэсний өвөрмөц байдлыг бэхжүүлэх, Словак үндэстнийг нэгтгэх, үндэсний соёлыг хөгжүүлэх хүчин зүйл болж ирсэн. Словакийн утга зохиолын хэл эцэст нь 19-р зууны хоёрдугаар хагаст үүссэн. 20-р зуунд хэлний хөгжилд Словакийн газар нутгийг [[Чех улс]]<nowiki/>тай нэгтгэсэн нь ихээхэн нөлөөлсөн байна. Сүүлд 1993 онд тусгаар тогтносон Бүгд Найрамдах Словак Улс байгуулагдсан нь олон нийтийн амьдралын бүхий л салбарт Словакийн утга зохиолын хэл бүрэн хөгжих нөхцөлийг бүрдүүлээд байна. == Үгсийн сан == Словак хэлний үгсийн сангийн үндэс нь эртний слав хэлний үгсийн сангаас гаралтай. Словак хэл хөгжих явцад түүний үгсийн санг 30 гаруй хэлнээс зээлж авах замаар бүрдсэн байна. Хамгийн эртний зээлүүд нь [[Латин хэл|Латин]], [[Герман хэл|Герман]], [[Унгар хэл|Унгар]] хэлнээс орж ирсэн байдаг юм. Хэл хоорондын урт хугацааны харилцааны улмаас Герман, Унгарын зээлүүд олон зууны туршид янз бүрийн эрчимтэй Словак хэл рүү нэвтэрч байв. Баруун Европын хэлнүүдээс, ялангуяа орчин үед [[англи хэл]] нь Словак хэлний үгсийн санд хамгийн их нөлөө үзүүлж байна. Түүнчлэн [[Румын хэл|румын]], [[Франц хэл|франц]], [[Итали хэл|итали]] болон бусад хэлнээс зээлсэн үгс нь Словак хэлний үгсийн санд нэвтэрсэн. Славян хэлнүүдээс хамгийн их зээл авсан нь [[чех хэл]] юм. == Дүрэм == Үйл үг нь өгүүлэгдэхүүний тоо, хүйсээс хамаарч хувирна. Ерөнхийдөө өгүүлбэр нь SVO бүтэцтэй. 2 янзын өнгөрсөн цаг, 1 ирээдүй цагийн хэлбэртэй. == Аялга == Ерөнхийд нь 3 ангилж болно: * Зүүн Словак аялга * Төв Словак аялга * Баруун Словак аялга {{Словак хэлний цагаан толгой}} ==Эшлэл== {{Reflist}} == Гадаад холбоос == {{Wikipedia|sk}} [[Ангилал:Словак хэл| ]] [[Ангилал:Европын Холбооны албаны хэл]] [[Ангилал:Дан ганц хэл]] ndmwx1c2llnxtwpy6ffbwtmdrt1uuzj 0 9463 824127 748970 2025-07-10T00:26:42Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824127 wikitext text/x-wiki {{АНУ-ын муж улс |бүтэн нэр =Колорадо Муж Улс |англи нэр =State of Colorado |далбаа =Flag of Colorado.svg |нэр =Колорадо |сүлд =Seal of Colorado.svg |хуучин нэр = |хуучин далбаа = |хоч =The Centennial State (Зууны муж улс) |уриа =Nil sine numine<br />''"Төөрөггүйгээр юу ч биш"'' |албан ёсны хэл =[[Англи хэл|англи]] |хэлнүүд = |газрын зураг =Map_of_USA_CO.svg |нийслэл =[[Денвер]] |хамгийн том хот =[[Денвер]] |хамгийн том метрополитан бүс =Денвер-Орора метрополитан бүс |нутаг дэвсгэрийн байр =8 |нийт нутаг дэвсгэр =269,837 |өргөн =451 |урт =612 |усны эзлэх хувь =0.36 |өргөрөг =37°N - 41°N |уртраг =102°03'W - 109°03'W |хүн ам =4,861,515 (2007 оны тооцоо)<ref>http://www.census.gov/popest/states/NST-ann-est.html 2007 Population Estimates</ref> |нягтшил =16.01 |хүн амын байр =22 |өрхийн дундаж орлого =$51,022 |орлогын байр =10 |нягтшил байр =37 |хамгийн өндөр цэг =[[Элберт уул]]<ref name=USGS>{{cite web| date = [[2005-04-29]]| url = http://erg.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html#Highest| title = Elevations and Distances in the United States| publisher = U.S. Geological Survey| accessdate = 2007-10-19| archive-date = 2008-06-01| archive-url = https://web.archive.org/web/20080601170143/http://erg.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html#Highest| url-status = dead}}</ref><ref name=Mount_Elbert>{{cite web|url = http://www.ngs.noaa.gov/cgi-bin/ds_mark.prl?PidBox=KL0637|title = National Geodetic Survey data sheet KL0637 for Mount Elbert||publisher=[[National Geodetic Survey]]|accessdate=2007-10-19}}</ref> |хамгийн өндөр =4,401 |дундаж өндөр =2,073 |хамгийн нам цэг =[[Арикарий гол]]<ref name=USGS/> |хамгийн нам =1010 |нэгдсэн өдөр =1876 оны наймдугаар сарын 1 |нэгдсэн дараалал =38 |амбан захирагч =[[Билл Риттер]] (АН) |дэд захирагч =[[Барбара О'Брайен]] (АН) |сенатчид =[[Вэйн Оллард]] (БНН)<br />[[Кен Салазар]] (АН) |төлөөлөгч = |цагийн бүс =[[Уулын Стандарт Цагийн Бүс|Уулын]]: [[Гринвичийн цаг|UTC]]-7/[[Зуны цагийн тоолол|-6]] |цагийн бүс 1 хаана = |цагийн бүс 2 = |цагийн бүс 2 хаана = |шуудангийн товчлол =CO |уламжлалт товчлол =Colo. |ISOкод =US-CO |зип код = |бүсийн код = |вэбсайт =www.colorado.gov |тайлбар = }} '''Колорадо Муж Улс''' ({{lang-en|State of Colorado}}) нь [[Америкийн Нэгдсэн Улс]]ын [[Рокки нуруу]]ны бүсэд орших АНУ-ын муж улс. Колорадо нь АНУ-ын Өрнөд болон Баруун Өмнөдийн бүсүүдийн нэг хэсэг гэж тооцогдож болно. АНУ-ын Хүн амын тооллогын товчооны гаргасан тооцоогоор тус муж улсын хүн ам [[2007]] онд 4,861,515 байсан нь 2000 оны АНУ-ын Хүн амын тооллогоос хойш 13.03% өссөн дүн юм.<ref name=PopEstStates>{{cite web | url = http://www.census.gov/popest/states/tables/NST-EST2007-01.csv | title = Table 1: Annual Estimates of the Population for the United States and States, and for Puerto Rico: April 1, 2000 to July 1, 2007 | format = [[comma-separated values|CSV]] | work = 2007 Population Estimates | publisher = U.S. Census Bureau, Population Division | date = [[2007-12-27]] | accessdate = 2007-12-27 }}</ref> [[Денвер]] хот нь Колорадогийн нийслэл бөгөөд хамгийн олон хүн амтай хот ажээ. == Лавлах материал == {{reflist|2}} == Нэмэлт унших материал == * <cite>Explore Colorado, A Naturalist's Handbook</cite>, The Denver Museum of Natural History and Westcliff Publishers, 1995, ISBN 1-56579-124-X for an excellent guide to the ecological regions of Colorado. * <cite>The Archeology of Colorado, Revised Edition</cite>, E. Steve Cassells, Johnson Books, Boulder, Colorado, 1997, trade paperback, ISBN 1-55566-193-9. * <cite>Chokecherry Places, Essays from the High Plains</cite>, Merrill Gilfillan, Johnson Press, Boulder, Colorado, trade paperback, ISBN 1-55566-227-7. * <cite>[[The Tie That Binds]]</cite>, [[Kent Haruf]], 1984, hardcover, ISBN 0-03-071979-8, a fictional account of farming in Colorado. * <cite>Railroads of Colorado: Your Guide to Colorado's Historic Trains and Railway Sites</cite>, Claude Wiatrowski, Voyageur Press, 2002, hardcover, 160 pages, ISBN 0-89658-591-3 == Гадны холбоос == '''Муж улсын засгийн газар''' * [http://www.colorado.gov/ State of Colorado government website] * [https://web.archive.org/web/20080722091432/http://www.cde.state.co.us/index_educator.htm Colorado Department of Education] ** [https://web.archive.org/web/20190107145753/https://www.colorado.gov/archives Colorado state symbols and emblems] ** [http://www.colorado.com Colorado official state vacation guide] * [https://web.archive.org/web/20080516020504/http://tonto.eia.doe.gov/state/state_energy_profiles.cfm?sid=CO Energy Profile for Colorado] ** [https://web.archive.org/web/20080509183206/http://www.colorado.gov/colorado-government/chambers_commerceAD.html Colorado Chambers of Commerce] ** [https://web.archive.org/web/20120515112702/https://www.colorado.gov/colorado/agencies.html Colorado state government departments and agencies] *** [https://web.archive.org/web/20070612125743/http://www.dot.state.co.us/ Colorado Department of Transportation] **** [http://www.dot.state.co.us/App_DTD_DataAccess/Maps/index.cfm?fuseaction=MapsMain&MenuType=Maps Colorado highway maps] ***** [https://web.archive.org/web/20070602232429/http://dtdexternal.dot.state.co.us/travelmap/ Colorado Travel Map] * [https://web.archive.org/web/20120212023536/http://wikis.ala.org/godort/index.php/Colorado List of searchable databases produced by Colorado state agencies] hosted by the [https://web.archive.org/web/20091013010530/http://wikis.ala.org/godort/index.php/Main_Page American Library Association Government Documents Roundtable]. '''Холбооны засгийн газар''' * [https://web.archive.org/web/20080516020504/http://tonto.eia.doe.gov/state/state_energy_profiles.cfm?sid=CO Energy & Environmental Data for Colorado] * [http://www.usgs.gov/state/state.asp?State=CO USGS Colorado state facts, real-time, geographic, and other scientific resources of Colorado] * [http://www.census.gov/ United States Census Bureau] ** [https://web.archive.org/web/20160219004405/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/08000.html Colorado QuickFacts] ** [http://www.census.gov/population/documentation/twps0056/tab20.pdf Colorado - Race and Hispanic Origin: 1860 to 1990] ** [https://archive.today/20200212042746/http://factfinder.census.gov/servlet/QTTable?_bm=n&_lang=en&qr_name=DEC_2000_SF3_U_DP3&ds_name=DEC_2000_SF3_U&geo_id=04000US08 Colorado economic data] ** [https://archive.today/20200212042849/http://factfinder.census.gov/servlet/QTTable?_bm=n&_lang=en&qr_name=DEC_2000_SF3_U_DP4&ds_name=DEC_2000_SF3_U&geo_id=04000US08 Colorado housing data] ** [https://archive.today/20200212043701/http://factfinder.census.gov/servlet/QTTable?_bm=n&_lang=en&qr_name=DEC_2000_SF3_U_DP2&ds_name=DEC_2000_SF3_U&geo_id=04000US08 Colorado social data] * [https://web.archive.org/web/20111222173805/http://www.ers.usda.gov/StateFacts/CO.htm USDA ERS Colorado state facts] '''Бусад''' * [https://web.archive.org/web/20120119135052/http://www.usastatesdates.com/colorado.htm History topics timeline of Colorado 1826-1926] ** [http://www.rootsweb.com/~coplaces/index.html Colorado Places by County] ** [https://web.archive.org/web/20030507161533/http://www.stanwyck.com/cogenweb/cocounties.html Colorado County Evolution] * [http://www.askcolorado.org Ask Colorado] {{АНУ-ын засаг захиргааны нэгжүүд}} [[Ангилал:Колорадо| ]] [[Ангилал:АНУ-ын холбооны муж улс]] j5n92ybqty82d5cma8x4ax9qrj5es39 0 10502 824101 824089 2025-07-09T12:37:13Z Zorigt 49 824101 wikitext text/x-wiki {{Short description|Гүржийн Мцхета-Мтианети‎ дэх хот}} {{Инфобокс суурин |official_name = Мцхета |other_name = |native_name = მცხეთა |nickname = |settlement_type = Суурин |motto = | image_skyline = {{Photomontage|position=center | photo1a = View to Mtskheta from Jvari.jpg | photo2a = Georgia Mtskheta IMG 9303 2050.jpg | photo3a = The Svetitskhoveli Cathedral - 01.jpg | size = 280 | spacing = 2 | color = | border = 0 | foot_montage = }} |image_flag = Flag of Mtskheta Municipality.svg |flag_size = |image_seal = Mcxetis gerbi.jpg |seal_size = |pushpin_map = Гүрж#Гүрж Мцхета-Мтианети |pushpin_mapsize = 280 |pushpin_map_caption = Гүрж дэх Мцхетагийн байршил |subdivision_type = Улс |subdivision_name = {{flag|Гүрж}} |subdivision_type2 = [[Гүржийн засаг захиргааны хуваарь|Муж]] |subdivision_name2 = [[Мцхета-Мтианети‎]] |subdivision_type3 = [[Гүржийн хотын захиргааны жагсаалт|Хотын захиргаа]] |subdivision_name3 = [[Мцхета хотын захиргаа|Мцхета]] |established_title = Байгуулагдсан |established_date = МЭӨ 5-р зуун |elevation_m = 460 |population_as_of = 2020 |population_footnotes = |population_total = 7584 |population_density_km2 = auto |timezone = Гүржийн цаг |utc_offset = +4 |timezone_DST = |utc_offset_DST = |blank_name = [[Коппений уур амьсгалын ангилал|Уур амьсгал]] |blank_info = [[Субтропикийн уур амьсгал|Cfa]] |coordinates = {{coord|41|50|47|N|44|43|10|E|region:GE_type:city|display=inline,title}} |postal_code_type = Шуудангийн код |postal_code = 3300 |website = {{URL|www.mtskheta-mtianeti.gov.ge}} | pushpin_relief = y | module ={{Infobox mapframe |wikidata=yes |zoom=12|frame-height=260 | stroke-width=1 |coord={{WikidataCoord|display=i}}}} }} {{Инфобокс Дэлхийн өв |нэр =Мцхетагийн түүхэн дурсгалт цогцолбор |зураг =[[Файл:Svetitskhoveli Cathedral in Georgia, Europe.jpg|300px]] |зургийн_тайлбар =Светицховели цогчин дуган |улс ={{GEO}} |төрөл =Соёлын |шалгуур =iii, iv |ID =708 |гогцоо = |бүс =[[Ази, Австрали ба Далайн орнууд дахь дэлхийн өвүүд]] |солбицол = |он =1994 |чуулган =18 |сунгалт = |аюул = }} '''Мцхета''' ([[Гүрж хэл]]:მცხეთა) нь [[Гүрж]]ийн нийслэл [[Тбилиси]] хотоос зүүн хойд зүгт ойролцоогоор 20 км зайд Арави, Мтквари буюу [[Кура гол|Кура]] голуудын бэлчирт орших, 8 мянга орчим хүн амтай, тус улсын хамгийн эртний хотуудын нэг юм. Уг хотод олон тооны түүхийн үнэт дурсгал байдаг тул 1994 онд [[Дэлхийн өв|дэлхийн өвд]] бүртгэгджээ. Уг хотыг МЭӨ 1000 оны орчимд үндэслэгдсэн гэж үздэг бөгөөд МЭӨ III зуунаас МЭ V зууны [[Кавказын Ибери|Иберийн]] Гүржийн хаант улсын нийслэл байв. 317 онд Гүржид Христийн шашныг анх нэвтрүүлсэн газар нь Мцхета хот юм. VI зууны үед Мцхета хотоос нийслэлийг шилжүүлж, илүү хамгаалалт сайтай [[Тбилиси]] хотыг сонгон авчээ. Хэдий тийм боловч XIX зууны үеийг хүртэл Гүржийн хаад хаан ширээнд суух ёслолоо Мцхетад хийж байжээ. Энд орших 6-р зуунд байгуулагдсан [[Жвари сүм]] онцгой байр суурь эзэлдэг. Уг хотод орших XI зууны үед баригдсан [[Светицховели цогчин дуган]], VI зууны үед баригдсан [[Жвари хийд]] нь Гүржийн Үнэн алдартны шашны уран барилгын чухал дурсгал бөгөөд [[Кавказ]]ын дундад зууны уран барилгын хөгжлийн сонгодог жишээ болдог. Ялангуяа Гүржийн цагаан толгойн анхны хувилбарын үнэлж баршгүй өв эндхийн сүмүүдийн хананд хадгалагдан үлджээ. Үүнээс гадна Армазцихе цайз (МЭӨ III зуун), Армазцихе акрополь (МЭӨ 1000 оны орчим), [[Их Помпей]]н гүүр (МЭӨ I зуун), Хааны ордны туурь, ойролцоох булшууд, IV зууны үеийн жижиг сүмүүд, Самтарво хийд (XI зуун), Бебрис Цихе (XIV зуун) гэх мэт асар олон дурсгалууд байдаг. == Цахим холбоос == {{commonscat|Mtskheta|Мцхета}} * [http://www.caucasus-pictures.blogspot.com/search/label/Mzcheta Pictures of Mtskheta] * [http://whc.unesco.org/en/list/708 UNESCO World Heritage listing] {{Гүржийн хот}} [[Ангилал:Ази дахь дэлхийн соёлын өв]] [[Ангилал:Гүрж дэх дэлхийн соёлын өв]] [[Ангилал:Гүржийн урьдын нийслэл]] [[Ангилал:Мцхета| ]] [[Ангилал:Мцхета-Мтианетийн суурин]] kkcc21e19nk6ff6wf6kk9zpap0zi9kk 0 10600 824121 777548 2025-07-09T21:45:27Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824121 wikitext text/x-wiki {{Short description|Capital of Colorado, United States}} {{About|the city and county in Colorado}} {{Инфобокс суурин | name = Денвер<br/><span style="text-align:left;">{{МонголЮникод|ᠳᠧᠨᠸᠧᠷ|size=1em}}</span> | native_name = Denver | settlement_type = [[АНУ-ын нийслэлүүдийн жагсаалт|Мужийн нийслэл]] ба [[нэгдмэл хот-тойрог]] | motto = | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 280 | perrow = 1/2/2/2 | caption_align = center | image1 = Denver Skyline in Winter.JPG | caption1 = Денвер хотын төвийн тэнгэрийн шугам | image2 = Coloradocapitolhill2.JPG | caption2 = [[Колорадо мужийн Капитол|Мужийн Капитол]] | image3 = Denver Art Museum 2 (cropped).jpg | caption3 = [[Денверийн урлагийн музей|Урлагийн музей]] | image4 = Denver_union_station.jpg | caption4 = [[Денвер Юнион өртөө]] | image5 = Red Rocks Amphitheater.JPG | caption5 = [[Улаан хад амфитеатр]] | image6 = Coors Field.jpg | caption6 = [[Корс Филд]] | image7 = Denver Millenium Bridge from Commons Park West.jpg | caption7 = [[Денверийн мянганы гүүр]] }} | image_flag = Flag of Denver, Colorado.svg | flag_link = Денверийн далбаа | image_seal = Seal of Denver, Colorado.svg | seal_link = Денверийн тамга | nicknames = The Mile High City<ref name=EpodunkGeography>{{Webarchiv|url=http://www.epodunk.com/slogans/geography.html |wayback=20101224050543 |text=Claims to Fame – Geography |archiv-bot=2024-05-06 09:28:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101224050543/http://www.epodunk.com/slogans/geography.html |date=December 24, 2010 }}, [[Epodunk]], accessed April 16, 2007</ref><br />Queen City of the Plains<ref name=Time1928>[https://web.archive.org/web/20080216221351/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,737166,00.html Queen City], ''[[Time (magazine)|Time]]'', January 30, 1928, accessed April 13, 2007.</ref><br />[[Барууны Уолл Стрит]]<ref>{{cite news| url=http://www.barrypopik.com/index.php/new_york_city/entry/wall_street_of_the_west_17th_street_in_denver | title=The Big Apple: Wall Street of the West (17th Street in Denver) | year=2012}}</ref> | image_map = {{maplink | frame = yes | plain = yes | frame-align = center | frame-width = 280 | frame-height = 280 | frame-coord = SWITCH:{{coord|qid=Q16554}}###{{coord|qid=Q1261}}###{{coord|qid=Q30}} | zoom = SWITCH:9;5;3 | type = SWITCH:shape;point;point | marker = city | stroke-width = 2 | stroke-color = #0096FF | fill = #0096FF | id2 = SWITCH:Q16554;Q1261;Q30 | type2 = shape-inverse | stroke-width2 = 2 | stroke-color2 = #5F5F5F | stroke-opacity2 = SWITCH:0;1;1 | fill2 = #000000 | fill-opacity2 = SWITCH:0;0.5;0.5 | switch = Denver;Colorado;the United States }} | pushpin_map = Колорадо#АНУ | pushpin_relief = yes | coordinates = {{coord|39.7392|-104.9849|type:city_region:US-CO_source:NGS-KK1709|name=City and County of Denver, Colorado|display=it}} | coordinates_footnotes = <ref name=Gazetteer>{{cite web|url=https://www.census.gov/geo/maps-data/data/gazetteer2014.html|title=2014 U.S. Gazetteer Files: Places|publisher=[[АНУ-ын хүн амын тооллогын товчоо]]|date=July 1, 2014|access-date=January 5, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150207080811/http://www.census.gov/geo/maps-data/data/gazetteer2014.html|archive-date=February 7, 2015|url-status=dead}}</ref> | subdivision_type = [[Дэлхийн улс орны жагсаалт|Улс]] | subdivision_name = {{flag|АНУ}} | subdivision_type1 = [[АНУ-ын мужууд|Муж]] | subdivision_name1 = {{flag|Колорадо}} | subdivision_type2 = [[Колорадогийн тойргийн жагсаалт|Хот ба тойрог]] | subdivision_name2 = Денвер<ref name=COMun/> | established_title = [[Кадастрын зураглал|Зурагдсан]] | established_date = {{start date and age|1858|11|17|mf=y}},<br/>[[Денверийн түүх|Денвер Хот]], [[Канзасын нутаг дэвсгэр]]<ref name=DCTCRecBook>{{cite web|url=http://www.historycolorado.org/sites/default/files/files/Researchers/Mss.01813.pdf|title=Denver City Town Company Record Book, Mss.01813 (accession 99.225), History Colorado.|access-date=March 8, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150318143240/http://www.historycolorado.org/sites/default/files/files/Researchers/Mss.01813.pdf|archive-date=March 18, 2015|url-status=dead}}</ref> | established_title2 = [[Хотын корпораци|Нэгтгэсэн]] | established_date2 = {{start date and age|1861|11|07|mf=y}}, [[Денверийн түүх|Денвер Хот]], [[Колорадогийн нутаг дэвсгэр]]<ref name=MuniIncCO>{{cite web|url=http://www.colorado.gov/dpa/doit/archives/muninc.html|title=Colorado Municipal Incorporations|publisher=[[Colorado|State of Colorado]], Department of Personnel & Administration, Colorado State Archives|date=December 1, 2004|access-date=December 5, 2007|archive-date=Арван хоёрдугаар сар 2, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101202030057/http://www.colorado.gov/dpa/doit/archives/muninc.html|url-status=dead}}</ref> | established_title3 = [[Колорадогийн хотын захиргаадын жагсаалт#Нэгдсэн хот ба тойрог|Нэгтгэсэн]] | established_date3 = {{start date and age|1902|12|01|mf=y}}, Денвер Хот ба Тойрог<ref name="BostonSmelting">"The town of Argo was one of the municipalities which by virtue of the amendment became merged in the city and county of Denver. But it did not become so merged, nor did the terms of its officers terminate, until the 1st day of December, 1902--the day the proclamation was issued." {{cite court | litigants=Boston & Colorado Smelting Co. v. Elder | vol=77 | reporter=P. | opinion=258, 259-60 | date=1904 | url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc1.b4428747;view=1up;seq=280;size=200 }}</ref><ref name="DenvervAdams" /> | named_for = [[Жеймс У.Денвер]] | seat_type = [[Тойргийн төв|Төв]] | government_footnotes = | government_type = [[Колорадогийн хотын захиргаадын жагсаалт#Нэгдсэн хот ба тойрог|Нэгдсэн хот ба тойрог]]<ref name=COMun/> | governing_body = [[Денвер хотын зөвлөл]] | leader_title = [[Денверийн хотын даргын жагсаалт|Хотын дарга]] | leader_name = [[Майк Жонстон (Колорадогийн улс төрч)|Майк Жонстон]] ([[Ардчилсан Нам (АНУ)|АН]])<ref name=dpost>{{cite news|first=Carly |last=Moore|title= Mike Johnston sworn in as Denver mayor|url=https://kdvr.com/news/local/what-to-know-about-mike-johnstons-mayoral-inauguration-monday/amp/ |work=[[Denver Post]] |date=July 17, 2023|access-date=July 17, 2023}}</ref> | leader_title1 = | leader_name1 = <!-- Area ---------------------> | unit_pref = Metric | total_type = Нийт | area_footnotes = <ref name=2020_Census>{{cite web|url=https://www.census.gov/programs-surveys/decennial-census/about/rdo/summary-files.html|title=Decennial Census P.L. 94-171 Redistricting Data|publisher=[[АНУ-ын хүн амын тооллогын товчоо]], [[United States Department of Commerce]]|date=August 12, 2021|access-date=September 4, 2021}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.usa.com/denver-aurora-co-area.htm|title=Denver, Aurora Metro Area|publisher=usa.com|date=2014|access-date=March 5, 2023}}</ref> | area_total_km2 = 400.739 | area_land_km2 = 396.463 | area_water_km2 = 4.276 | area_metro_km2 = 21763.67 | population_as_of = [[2020 оны АНУ-ын хүн амын тооллого|2020]] | population_footnotes = <ref name=2020_Census/> | population_est = {{IncreaseNeutral}} 716577 | pop_est_as_of = 2023 | pop_est_footnotes = <ref name="US Census Bureau QuickFacts">{{cite web |url=https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/denvercountycolorado,denvercitycolorado,US/PST045222|title=US Census Bureau QuickFacts: Denver County, Colorado|website=census.gov|publisher=United States Census Bureau|access-date=April 20, 2024}}</ref> | population_total = 715522 | population_rank = Хойд Америкад [[Хойд Америкийн хотын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|60-т]]<br />АНУ-д [[АНУ-ын хотын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|19-д]]<br />Колорадод [[Колорадогийн хотын жагсаалт|1-т]] | population_density_sq_mi = 4,674 | population_urban = 2,686,147 (АНУ: [[АНУ-ын хот суурин газрын жагсаалт|18-д]]) | population_density_urban_km2 = 1,609.1 | population_density_urban_sq_mi = 4,167.5 | population_urban_footnotes = <ref name="urban area">{{cite web |url=https://www.census.gov/programs-surveys/geography/guidance/geo-areas/urban-rural.html|title=List of 2020 Census Urban Areas|website=census.gov|publisher=United States Census Bureau|access-date=January 8, 2023}}</ref> | population_demonym = Денверчүүд | population_metro = 2,963,821 (АНУ: [[Хотын бөөгнөрлийн статистик бүс нутаг|19-д]]) | population_metro_footnotes = <ref name="metro area">{{cite web|url=https://www.census.gov/library/visualizations/interactive/2020-population-and-housing-state-data.html|title=2020 Population and Housing State Data|website=census.gov|publisher=United States Census Bureau|access-date=January 16, 2023}}</ref> | population_blank1_title = [[Денвер-Аврора хосолсон статистик бүс|ХСБ]] | population_blank1 = 3,623,560 (АНУ: [[Статистик бүс нутаг (АНУ)#Үндсэн статистик бүс нутгийн жагсаалт|17-д]]) | population_blank1_footnotes = <ref name="CSA pop">{{cite web|url=https://www.census.gov/data/tables/time-series/demo/popest/2020s-total-metro-and-micro-statistical-areas.html|title=Metropolitan and Micropolitan Statistical Areas Population Totals and Components of Change: 2020-2021|date=February 24, 2022|work=АНУ-ын хүн амын тооллогын товчоо|access-date=August 13, 2022}}</ref> | population_blank2_title = [[Фронт Рейнж хотын коридор|Фронт Рейнж]] | population_blank2 = 5,055,344 <!-- GDP -----------> | demographics_type2 = ДНБ | demographics2_footnotes = <ref name="bea.gov">{{cite web |url = https://www.bea.gov/sites/default/files/2023-12/lagdp1223.pdf |title = Gross Domestic Product by County and Metropolitan Area, 2022|publisher = [[Bureau of Economic Analysis]] |website = www.bea.gov}}</ref><ref>{{Cite web|title=Total Gross Domestic Product for Denver-Aurora-Lakewood, CO (MSA)|url=https://fred.stlouisfed.org/series/NGMP19740|website=fred.stlouisfed.org}}</ref> |demographics2_title1 = Денвер (Тойрог) |demographics2_info1 = $96.7 тэрбум (2022) |demographics2_title2 = Денвер |demographics2_info2 = $288.8 тэрбум (2022) <!-- General information ----------------------->| timezone1 = [[Уулын цагийн бүс|УЦБ]] | utc_offset1 = −07:00 | timezone1_DST = [[Уулын цагийн бүс|УЗБ]] | utc_offset1_DST = −06:00 | postal_code_type = [[ЗИП код]]ууд | postal_code = 80012, 80014, 80022, 80033, 80123, 80201–80212, 80214–80239, 80241, 80243–80244, 80246–80252, 80256–80257, 80259-80261, 80263-80266, 80271, 80273–80274, 80279–80281, 80290–80291, 80293–80295, 80299<ref name=ZIPcode>{{cite web |title=Look Up a ZIP Code |url=https://tools.usps.com/go/ZipLookupAction!input.action |date=2016 |publisher=[[АНУ-ын шуудангийн үйлчилгээ]] |access-date=December 11, 2016 }}</ref> | area_codes = [[303, 720, ба 983 бүсийн код|303/720/983]] | blank_name = [[Мэдээлэл Боловсруулах Холбоо Стандарт|МБХС]] код | blank_info = 08-20000 | blank1_name = [[Газар Зүйн Нэрийн Мэдээллийн Систем|ГНМС]] онцлог ID | blank1_info = 201738<ref name=USGS>{{Cite web |title=Geographic Names Information System |url=https://edits.nationalmap.gov/apps/gaz-domestic/public/gaz-record/201738 |access-date=2023-05-08 |publisher=edits.nationalmap.gov}}</ref> | website = {{URL|https://www.denvergov.org/}} | elevation_ft = 5280 | elevation_footnotes = {{efn|name=Mile High}} | elevation_min_m = 5130 | elevation_min_footnotes = <ref>{{cite web|date=April 29, 2005 |url=http://egsc.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html |title=Elevations and Distances in the United States |publisher=[[United States Geological Survey]] |access-date=November 22, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111015012701/http://egsc.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html |archive-date=October 15, 2011 }}</ref> | elevation_max_ft = 5680 | elevation_max_footnotes = <ref>{{cite web |title=Denver High Point, Colorado |url=http://www.peakbagger.com/peak.aspx?pid=5671 |publisher=Peakbagger.com |access-date=November 29, 2018}}</ref> }} '''Денвер''' ([[Англи хэл|англи]]. ''Denver'', /ˈdɛnvər/) хот бол [[Америкийн Нэгдсэн Улс]]ын [[Колорадо]] муж улсын Нийслэл бөгөөд муж дотроо хамгийн их хүн амтай хот. Денвер нь Өмнөд Платт голын (англи. ''South Platte River'') хөндий болон АНУ-ын төв хэсгийн High Plains орчим болон өмнөд [[Хадат уулс]]тай (англи. ''Rocky Mountains'' буюу ''The Rockies'') хэллэн оршдог. Хотын дундуур Черри Крийк (англи. Cherry Creek) болон Өмнөд Платт гол урсдаг ба хотын төв хэсэг уулаасаа 19 км зайтай оршдог. Хүмүүс Денверийг Mile-High City гэж бас дууддаг. Учир гэвэл хот далайн түвшнээс дээш 5,280 футын өндөрлөгт байдаг учраас. Денверийн цагийн бүс АНУ-ын Уулын бүсэд харьалагдана. АНУ-ын хүн амын судалгаанаас харахад Денвер хот 2020 оны хүн амын тооллогоор 715,522 хүн амтай байгаа ба Улсдаа хүн амын тоогороо 19-рт оржээ. Энэ хотыг [[Канзас|Канзас мужийн]] захирагч Жеймс Уильям Денверийн (James William "Jim" Denver, 1817 –1892) нэрээр нэрлэсэн юм. == Түүх == Денверийн газар нутагт Апачи, Уте, Чейен, Команчи, Арапахо зэрэг хэд хэдэн америкийн уугуул ард түмнүүд амьдардаг байв. Денвер хот анх 1858 оны 11-р сард уул уурхайн хотхон болон байгуулагдсан ба тэр жилийн зун Лоуренс, [[Канзас]]аас уурхайчид ирж Өмнөд Платт голын эрэг дээр Монтана хотыг байгуулжээ. Уг үйл явдал Денвер хотыг байгуулахад асар их нөлөө үзүүлжээ. 1876 оны 8-р сарын 1-нд Колорадогийн газар нутаг АНУ-ын 38 дахь муж улс болж Денвер тус мужийн нийслэл болсон түүхтэй ажээ. == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [[World Meteorological Organization]]. Die klimatologischen Daten basieren auf den monatlichen Durchschnittswerten von 1961–1990.<ref name="wmo_klimadaten_1961-1990" /> | Überschrift = | Ort = Денвер <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 6.2 | hmfeb = 8.1 | hmmär = 11.2 | hmapr = 16.6 | hmmai = 21.6 | hmjun = 27.4 | hmjul = 31.2 | hmaug = 29.9 | hmsep = 24.9 | hmokt = 19.1 | hmnov = 11.4 | hmdez = 6.9 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −8.8 | lmfeb = −6.6 | lmmär = −3.4 | lmapr = 1.4 | lmmai = 6.4 | lmjun = 11.3 | lmjul = 14.8 | lmaug = 13.8 | lmsep = 8.7 | lmokt = 2.4 | lmnov = −3.7 | lmdez = −8.1 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 12.7 | nbfeb = 14.5 | nbmär = 32.5 | nbapr = 43.4 | nbmai = 61.0 | nbjun = 45.5 | nbjul = 48.5 | nbaug = 38.4 | nbsep = 31.5 | nbokt = 24.9 | nbnov = 22.1 | nbdez = 16.3 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = | shfeb = | shmär = | shapr = | shmai = | shjun = | shjul = | shaug = | shsep = | shokt = | shnov = | shdez = <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 2.9 | rdfeb = 3.5 | rdmär = 6.1 | rdapr = 5.7 | rdmai = 7.4 | rdjun = 5.6 | rdjul = 6.4 | rdaug = 5.9 | rdsep = 4.6 | rdokt = 3.7 | rdnov = 3.8 | rddez = 3.6 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = | lffeb = | lfmär = | lfapr = | lfmai = | lfjun = | lfjul = | lfaug = | lfsep = | lfokt = | lfnov = | lfdez = }} == Тэмдэглэл == {{notelist}} == Эх сурвалж == {{reflist}} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Denver, Colorado|Денвер}} * [http://www.denver.org/ Денвер хотын жуулчлалын мэдээлэл бүхий албан ёсны цахим хуудас] [[Ангилал:АНУ-ын муж улсын нийслэл]] [[Ангилал:Денвер| ]] [[Ангилал:Колорадогийн суурин]] [[Ангилал:Хойд Америкийн суурин]] [[Ангилал:Колорадогийн тойрог]] [[Ангилал:АНУ-ын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:1858 онд байгуулагдсан]] 426v2p96kpuw8cla8w5jtpgy13zmja1 824124 824121 2025-07-09T23:33:58Z KiranBOT 97633 removed AMP tracking from URLs ([[:m:User:KiranBOT/AMP|details]]) ([[User talk:Usernamekiran|report error]]) v2.2.7r 824124 wikitext text/x-wiki {{Short description|Capital of Colorado, United States}} {{About|the city and county in Colorado}} {{Инфобокс суурин | name = Денвер<br/><span style="text-align:left;">{{МонголЮникод|ᠳᠧᠨᠸᠧᠷ|size=1em}}</span> | native_name = Denver | settlement_type = [[АНУ-ын нийслэлүүдийн жагсаалт|Мужийн нийслэл]] ба [[нэгдмэл хот-тойрог]] | motto = | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 280 | perrow = 1/2/2/2 | caption_align = center | image1 = Denver Skyline in Winter.JPG | caption1 = Денвер хотын төвийн тэнгэрийн шугам | image2 = Coloradocapitolhill2.JPG | caption2 = [[Колорадо мужийн Капитол|Мужийн Капитол]] | image3 = Denver Art Museum 2 (cropped).jpg | caption3 = [[Денверийн урлагийн музей|Урлагийн музей]] | image4 = Denver_union_station.jpg | caption4 = [[Денвер Юнион өртөө]] | image5 = Red Rocks Amphitheater.JPG | caption5 = [[Улаан хад амфитеатр]] | image6 = Coors Field.jpg | caption6 = [[Корс Филд]] | image7 = Denver Millenium Bridge from Commons Park West.jpg | caption7 = [[Денверийн мянганы гүүр]] }} | image_flag = Flag of Denver, Colorado.svg | flag_link = Денверийн далбаа | image_seal = Seal of Denver, Colorado.svg | seal_link = Денверийн тамга | nicknames = The Mile High City<ref name=EpodunkGeography>{{Webarchiv|url=http://www.epodunk.com/slogans/geography.html |wayback=20101224050543 |text=Claims to Fame – Geography |archiv-bot=2024-05-06 09:28:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101224050543/http://www.epodunk.com/slogans/geography.html |date=December 24, 2010 }}, [[Epodunk]], accessed April 16, 2007</ref><br />Queen City of the Plains<ref name=Time1928>[https://web.archive.org/web/20080216221351/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,737166,00.html Queen City], ''[[Time (magazine)|Time]]'', January 30, 1928, accessed April 13, 2007.</ref><br />[[Барууны Уолл Стрит]]<ref>{{cite news| url=http://www.barrypopik.com/index.php/new_york_city/entry/wall_street_of_the_west_17th_street_in_denver | title=The Big Apple: Wall Street of the West (17th Street in Denver) | year=2012}}</ref> | image_map = {{maplink | frame = yes | plain = yes | frame-align = center | frame-width = 280 | frame-height = 280 | frame-coord = SWITCH:{{coord|qid=Q16554}}###{{coord|qid=Q1261}}###{{coord|qid=Q30}} | zoom = SWITCH:9;5;3 | type = SWITCH:shape;point;point | marker = city | stroke-width = 2 | stroke-color = #0096FF | fill = #0096FF | id2 = SWITCH:Q16554;Q1261;Q30 | type2 = shape-inverse | stroke-width2 = 2 | stroke-color2 = #5F5F5F | stroke-opacity2 = SWITCH:0;1;1 | fill2 = #000000 | fill-opacity2 = SWITCH:0;0.5;0.5 | switch = Denver;Colorado;the United States }} | pushpin_map = Колорадо#АНУ | pushpin_relief = yes | coordinates = {{coord|39.7392|-104.9849|type:city_region:US-CO_source:NGS-KK1709|name=City and County of Denver, Colorado|display=it}} | coordinates_footnotes = <ref name=Gazetteer>{{cite web|url=https://www.census.gov/geo/maps-data/data/gazetteer2014.html|title=2014 U.S. Gazetteer Files: Places|publisher=[[АНУ-ын хүн амын тооллогын товчоо]]|date=July 1, 2014|access-date=January 5, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150207080811/http://www.census.gov/geo/maps-data/data/gazetteer2014.html|archive-date=February 7, 2015|url-status=dead}}</ref> | subdivision_type = [[Дэлхийн улс орны жагсаалт|Улс]] | subdivision_name = {{flag|АНУ}} | subdivision_type1 = [[АНУ-ын мужууд|Муж]] | subdivision_name1 = {{flag|Колорадо}} | subdivision_type2 = [[Колорадогийн тойргийн жагсаалт|Хот ба тойрог]] | subdivision_name2 = Денвер<ref name=COMun/> | established_title = [[Кадастрын зураглал|Зурагдсан]] | established_date = {{start date and age|1858|11|17|mf=y}},<br/>[[Денверийн түүх|Денвер Хот]], [[Канзасын нутаг дэвсгэр]]<ref name=DCTCRecBook>{{cite web|url=http://www.historycolorado.org/sites/default/files/files/Researchers/Mss.01813.pdf|title=Denver City Town Company Record Book, Mss.01813 (accession 99.225), History Colorado.|access-date=March 8, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150318143240/http://www.historycolorado.org/sites/default/files/files/Researchers/Mss.01813.pdf|archive-date=March 18, 2015|url-status=dead}}</ref> | established_title2 = [[Хотын корпораци|Нэгтгэсэн]] | established_date2 = {{start date and age|1861|11|07|mf=y}}, [[Денверийн түүх|Денвер Хот]], [[Колорадогийн нутаг дэвсгэр]]<ref name=MuniIncCO>{{cite web|url=http://www.colorado.gov/dpa/doit/archives/muninc.html|title=Colorado Municipal Incorporations|publisher=[[Colorado|State of Colorado]], Department of Personnel & Administration, Colorado State Archives|date=December 1, 2004|access-date=December 5, 2007|archive-date=Арван хоёрдугаар сар 2, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101202030057/http://www.colorado.gov/dpa/doit/archives/muninc.html|url-status=dead}}</ref> | established_title3 = [[Колорадогийн хотын захиргаадын жагсаалт#Нэгдсэн хот ба тойрог|Нэгтгэсэн]] | established_date3 = {{start date and age|1902|12|01|mf=y}}, Денвер Хот ба Тойрог<ref name="BostonSmelting">"The town of Argo was one of the municipalities which by virtue of the amendment became merged in the city and county of Denver. But it did not become so merged, nor did the terms of its officers terminate, until the 1st day of December, 1902--the day the proclamation was issued." {{cite court | litigants=Boston & Colorado Smelting Co. v. Elder | vol=77 | reporter=P. | opinion=258, 259-60 | date=1904 | url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc1.b4428747;view=1up;seq=280;size=200 }}</ref><ref name="DenvervAdams" /> | named_for = [[Жеймс У.Денвер]] | seat_type = [[Тойргийн төв|Төв]] | government_footnotes = | government_type = [[Колорадогийн хотын захиргаадын жагсаалт#Нэгдсэн хот ба тойрог|Нэгдсэн хот ба тойрог]]<ref name=COMun/> | governing_body = [[Денвер хотын зөвлөл]] | leader_title = [[Денверийн хотын даргын жагсаалт|Хотын дарга]] | leader_name = [[Майк Жонстон (Колорадогийн улс төрч)|Майк Жонстон]] ([[Ардчилсан Нам (АНУ)|АН]])<ref name=dpost>{{cite news|first=Carly |last=Moore|title= Mike Johnston sworn in as Denver mayor|url=https://kdvr.com/news/local/what-to-know-about-mike-johnstons-mayoral-inauguration-monday/ |work=[[Denver Post]] |date=July 17, 2023|access-date=July 17, 2023}}</ref> | leader_title1 = | leader_name1 = <!-- Area ---------------------> | unit_pref = Metric | total_type = Нийт | area_footnotes = <ref name=2020_Census>{{cite web|url=https://www.census.gov/programs-surveys/decennial-census/about/rdo/summary-files.html|title=Decennial Census P.L. 94-171 Redistricting Data|publisher=[[АНУ-ын хүн амын тооллогын товчоо]], [[United States Department of Commerce]]|date=August 12, 2021|access-date=September 4, 2021}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.usa.com/denver-aurora-co-area.htm|title=Denver, Aurora Metro Area|publisher=usa.com|date=2014|access-date=March 5, 2023}}</ref> | area_total_km2 = 400.739 | area_land_km2 = 396.463 | area_water_km2 = 4.276 | area_metro_km2 = 21763.67 | population_as_of = [[2020 оны АНУ-ын хүн амын тооллого|2020]] | population_footnotes = <ref name=2020_Census/> | population_est = {{IncreaseNeutral}} 716577 | pop_est_as_of = 2023 | pop_est_footnotes = <ref name="US Census Bureau QuickFacts">{{cite web |url=https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/denvercountycolorado,denvercitycolorado,US/PST045222|title=US Census Bureau QuickFacts: Denver County, Colorado|website=census.gov|publisher=United States Census Bureau|access-date=April 20, 2024}}</ref> | population_total = 715522 | population_rank = Хойд Америкад [[Хойд Америкийн хотын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|60-т]]<br />АНУ-д [[АНУ-ын хотын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|19-д]]<br />Колорадод [[Колорадогийн хотын жагсаалт|1-т]] | population_density_sq_mi = 4,674 | population_urban = 2,686,147 (АНУ: [[АНУ-ын хот суурин газрын жагсаалт|18-д]]) | population_density_urban_km2 = 1,609.1 | population_density_urban_sq_mi = 4,167.5 | population_urban_footnotes = <ref name="urban area">{{cite web |url=https://www.census.gov/programs-surveys/geography/guidance/geo-areas/urban-rural.html|title=List of 2020 Census Urban Areas|website=census.gov|publisher=United States Census Bureau|access-date=January 8, 2023}}</ref> | population_demonym = Денверчүүд | population_metro = 2,963,821 (АНУ: [[Хотын бөөгнөрлийн статистик бүс нутаг|19-д]]) | population_metro_footnotes = <ref name="metro area">{{cite web|url=https://www.census.gov/library/visualizations/interactive/2020-population-and-housing-state-data.html|title=2020 Population and Housing State Data|website=census.gov|publisher=United States Census Bureau|access-date=January 16, 2023}}</ref> | population_blank1_title = [[Денвер-Аврора хосолсон статистик бүс|ХСБ]] | population_blank1 = 3,623,560 (АНУ: [[Статистик бүс нутаг (АНУ)#Үндсэн статистик бүс нутгийн жагсаалт|17-д]]) | population_blank1_footnotes = <ref name="CSA pop">{{cite web|url=https://www.census.gov/data/tables/time-series/demo/popest/2020s-total-metro-and-micro-statistical-areas.html|title=Metropolitan and Micropolitan Statistical Areas Population Totals and Components of Change: 2020-2021|date=February 24, 2022|work=АНУ-ын хүн амын тооллогын товчоо|access-date=August 13, 2022}}</ref> | population_blank2_title = [[Фронт Рейнж хотын коридор|Фронт Рейнж]] | population_blank2 = 5,055,344 <!-- GDP -----------> | demographics_type2 = ДНБ | demographics2_footnotes = <ref name="bea.gov">{{cite web |url = https://www.bea.gov/sites/default/files/2023-12/lagdp1223.pdf |title = Gross Domestic Product by County and Metropolitan Area, 2022|publisher = [[Bureau of Economic Analysis]] |website = www.bea.gov}}</ref><ref>{{Cite web|title=Total Gross Domestic Product for Denver-Aurora-Lakewood, CO (MSA)|url=https://fred.stlouisfed.org/series/NGMP19740|website=fred.stlouisfed.org}}</ref> |demographics2_title1 = Денвер (Тойрог) |demographics2_info1 = $96.7 тэрбум (2022) |demographics2_title2 = Денвер |demographics2_info2 = $288.8 тэрбум (2022) <!-- General information ----------------------->| timezone1 = [[Уулын цагийн бүс|УЦБ]] | utc_offset1 = −07:00 | timezone1_DST = [[Уулын цагийн бүс|УЗБ]] | utc_offset1_DST = −06:00 | postal_code_type = [[ЗИП код]]ууд | postal_code = 80012, 80014, 80022, 80033, 80123, 80201–80212, 80214–80239, 80241, 80243–80244, 80246–80252, 80256–80257, 80259-80261, 80263-80266, 80271, 80273–80274, 80279–80281, 80290–80291, 80293–80295, 80299<ref name=ZIPcode>{{cite web |title=Look Up a ZIP Code |url=https://tools.usps.com/go/ZipLookupAction!input.action |date=2016 |publisher=[[АНУ-ын шуудангийн үйлчилгээ]] |access-date=December 11, 2016 }}</ref> | area_codes = [[303, 720, ба 983 бүсийн код|303/720/983]] | blank_name = [[Мэдээлэл Боловсруулах Холбоо Стандарт|МБХС]] код | blank_info = 08-20000 | blank1_name = [[Газар Зүйн Нэрийн Мэдээллийн Систем|ГНМС]] онцлог ID | blank1_info = 201738<ref name=USGS>{{Cite web |title=Geographic Names Information System |url=https://edits.nationalmap.gov/apps/gaz-domestic/public/gaz-record/201738 |access-date=2023-05-08 |publisher=edits.nationalmap.gov}}</ref> | website = {{URL|https://www.denvergov.org/}} | elevation_ft = 5280 | elevation_footnotes = {{efn|name=Mile High}} | elevation_min_m = 5130 | elevation_min_footnotes = <ref>{{cite web|date=April 29, 2005 |url=http://egsc.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html |title=Elevations and Distances in the United States |publisher=[[United States Geological Survey]] |access-date=November 22, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111015012701/http://egsc.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html |archive-date=October 15, 2011 }}</ref> | elevation_max_ft = 5680 | elevation_max_footnotes = <ref>{{cite web |title=Denver High Point, Colorado |url=http://www.peakbagger.com/peak.aspx?pid=5671 |publisher=Peakbagger.com |access-date=November 29, 2018}}</ref> }} '''Денвер''' ([[Англи хэл|англи]]. ''Denver'', /ˈdɛnvər/) хот бол [[Америкийн Нэгдсэн Улс]]ын [[Колорадо]] муж улсын Нийслэл бөгөөд муж дотроо хамгийн их хүн амтай хот. Денвер нь Өмнөд Платт голын (англи. ''South Platte River'') хөндий болон АНУ-ын төв хэсгийн High Plains орчим болон өмнөд [[Хадат уулс]]тай (англи. ''Rocky Mountains'' буюу ''The Rockies'') хэллэн оршдог. Хотын дундуур Черри Крийк (англи. Cherry Creek) болон Өмнөд Платт гол урсдаг ба хотын төв хэсэг уулаасаа 19 км зайтай оршдог. Хүмүүс Денверийг Mile-High City гэж бас дууддаг. Учир гэвэл хот далайн түвшнээс дээш 5,280 футын өндөрлөгт байдаг учраас. Денверийн цагийн бүс АНУ-ын Уулын бүсэд харьалагдана. АНУ-ын хүн амын судалгаанаас харахад Денвер хот 2020 оны хүн амын тооллогоор 715,522 хүн амтай байгаа ба Улсдаа хүн амын тоогороо 19-рт оржээ. Энэ хотыг [[Канзас|Канзас мужийн]] захирагч Жеймс Уильям Денверийн (James William "Jim" Denver, 1817 –1892) нэрээр нэрлэсэн юм. == Түүх == Денверийн газар нутагт Апачи, Уте, Чейен, Команчи, Арапахо зэрэг хэд хэдэн америкийн уугуул ард түмнүүд амьдардаг байв. Денвер хот анх 1858 оны 11-р сард уул уурхайн хотхон болон байгуулагдсан ба тэр жилийн зун Лоуренс, [[Канзас]]аас уурхайчид ирж Өмнөд Платт голын эрэг дээр Монтана хотыг байгуулжээ. Уг үйл явдал Денвер хотыг байгуулахад асар их нөлөө үзүүлжээ. 1876 оны 8-р сарын 1-нд Колорадогийн газар нутаг АНУ-ын 38 дахь муж улс болж Денвер тус мужийн нийслэл болсон түүхтэй ажээ. == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [[World Meteorological Organization]]. Die klimatologischen Daten basieren auf den monatlichen Durchschnittswerten von 1961–1990.<ref name="wmo_klimadaten_1961-1990" /> | Überschrift = | Ort = Денвер <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 6.2 | hmfeb = 8.1 | hmmär = 11.2 | hmapr = 16.6 | hmmai = 21.6 | hmjun = 27.4 | hmjul = 31.2 | hmaug = 29.9 | hmsep = 24.9 | hmokt = 19.1 | hmnov = 11.4 | hmdez = 6.9 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −8.8 | lmfeb = −6.6 | lmmär = −3.4 | lmapr = 1.4 | lmmai = 6.4 | lmjun = 11.3 | lmjul = 14.8 | lmaug = 13.8 | lmsep = 8.7 | lmokt = 2.4 | lmnov = −3.7 | lmdez = −8.1 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 12.7 | nbfeb = 14.5 | nbmär = 32.5 | nbapr = 43.4 | nbmai = 61.0 | nbjun = 45.5 | nbjul = 48.5 | nbaug = 38.4 | nbsep = 31.5 | nbokt = 24.9 | nbnov = 22.1 | nbdez = 16.3 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = | shfeb = | shmär = | shapr = | shmai = | shjun = | shjul = | shaug = | shsep = | shokt = | shnov = | shdez = <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 2.9 | rdfeb = 3.5 | rdmär = 6.1 | rdapr = 5.7 | rdmai = 7.4 | rdjun = 5.6 | rdjul = 6.4 | rdaug = 5.9 | rdsep = 4.6 | rdokt = 3.7 | rdnov = 3.8 | rddez = 3.6 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = | lffeb = | lfmär = | lfapr = | lfmai = | lfjun = | lfjul = | lfaug = | lfsep = | lfokt = | lfnov = | lfdez = }} == Тэмдэглэл == {{notelist}} == Эх сурвалж == {{reflist}} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Denver, Colorado|Денвер}} * [http://www.denver.org/ Денвер хотын жуулчлалын мэдээлэл бүхий албан ёсны цахим хуудас] [[Ангилал:АНУ-ын муж улсын нийслэл]] [[Ангилал:Денвер| ]] [[Ангилал:Колорадогийн суурин]] [[Ангилал:Хойд Америкийн суурин]] [[Ангилал:Колорадогийн тойрог]] [[Ангилал:АНУ-ын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:1858 онд байгуулагдсан]] tec94q88wyjwtf6tqnfmgyqhb7qkkcm 0 10663 824130 817592 2025-07-10T01:40:35Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824130 wikitext text/x-wiki {{Short description|Баруун Европ дахь улс}} {{About|улсын|нийслэлийг|Люксембург (хот)|хэрэглээг}} {{Инфобокс улс | conventional_long_name = Люксембургийн Их Гүнт Улс | common_name = Luxembourg | native_name = {{small|{{ubl|{{native name|lb|Groussherzogtum&nbsp;Lëtzebuerg{{wbr}}}}|{{native name|fr|Grand-Duché de Luxembourg{{wbr}}}}|{{native name|de|{{nowrap|Großherzogtum&nbsp;Luxemburg{{wbr}}}}}}}}}} | image_flag = Flag of Luxembourg.svg | flag_type = [[Люксембургийн төрийн далбаа|Төрийн далбаа]] | image_coat = Greater coat of arms of the grand-duchy of Luxembourg.svg | symbol_type = [[Люксембургийн төрийн сүлд|Сүлд]] | national_motto = <br />{{native phrase|lb|{{nowrap|"[[Люксембургийн үндэсний уриа|Mir wëlle bleiwe wat mir sinn]]"}}|italics=off}}<br />{{native phrase|fr|{{nowrap|"[[Mir wëlle bleiwe wat mir sinn|Nous voulons rester ce que nous sommes]]"}}|italics=off}}<br />{{native phrase|de|{{nowrap|"[[Mir wëlle bleiwe wat mir sinn|Wir wollen bleiben, was wir sind]]"}}|italics=off}}<br /> "Бид байгаагаараа үлдэхийг хүсч байна" | national_anthem = "[[Люксембургийн төрийн дуулал|Ons Heemecht]]"<br />("Манай эх орон")<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Ons Heemecht.ogg]]</div> | royal_anthem = "[[Люксембургийн хааны дуулал|De Wilhelmus]]"^a<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;"> | image_map = EU-Luxembourg.svg | map_caption = {{map caption |location_color=хар ногоон |region=Европ | region_color=хар саарал |subregion=[[Европын Холбоо]] | subregion_color=ногоон}} | capital = [[Люксембург (хот)|Люксембург]]<ref name="The World Factbook">{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/luxembourg/|title=The World Factbook|language=en|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|date=24 November 2020|access-date=11 December 2020}}</ref> | largest_city = capital | coordinates = {{Coord|49|48|52|N|06|07|54|E|type:city(124,500)_region:LU|display=inline,title}} | official_languages = Үндэсний хэл:<br />[[Люксембург хэл]]<br /> Засаг захиргааны хэл:<br />Люксембург хэл<br />Франц хэл<br />Герман хэл{{Infobox | child = yes | label1 = Үндэс угсаа {{nobold|(2023)}} | data1 = {{Unbulleted list |52.8% [[Люксембургчууд‎]] | 14.5% [[Португал Люксембургчууд|Португал]] | 7.6% [[Францчууд‎]] | 3.7% [[Италичууд‎]] | 21.4% бусад |item3_style=padding-top:0.2em;line-height:1.2em}} }} | demonym = {{hlist|[[Люксембургчууд‎]]}} | religion_year = 2018<ref name=EB2018>{{cite book|title=Eurobarometer 90.4: Attitudes of Europeans towards Biodiversity, Awareness and Perceptions of EU customs, and Perceptions of Antisemitism|publisher=European Commission|url=http://zacat.gesis.org/webview/index.jsp?headers=http%3A%2F%2F193.175.238.79%3A80%2Fobj%2FfVariable%2FZA7556_V204&v=2&stubs=http%3A%2F%2F193.175.238.79%3A80%2Fobj%2FfVariable%2FZA7556_V11&weights=http%3A%2F%2F193.175.238.79%3A80%2Fobj%2FfVariable%2FZA7556_V440&V204slice=1&study=http%3A%2F%2F193.175.238.79%3A80%2Fobj%2FfStudy%2FZA7556&charttype=null&tabcontenttype=row&V11slice=1&V204subset=1+-+10%2C11%2C12+-+13%2C14&mode=table&top=yes|access-date=15 July 2019|via=[[GESIS – Leibniz Institute for the Social Sciences|GESIS]]|archive-date=13 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200313212123/https://zacat.gesis.org/webview/index.jsp?headers=http%3A%2F%2F193.175.238.79%3A80%2Fobj%2FfVariable%2FZA7556_V204&v=2&stubs=http%3A%2F%2F193.175.238.79%3A80%2Fobj%2FfVariable%2FZA7556_V11&weights=http%3A%2F%2F193.175.238.79%3A80%2Fobj%2FfVariable%2FZA7556_V440&V204slice=1&study=http%3A%2F%2F193.175.238.79%3A80%2Fobj%2FfStudy%2FZA7556&charttype=null&tabcontenttype=row&V11slice=1&V204subset=1+-+10%2C11%2C12+-+13%2C14&mode=table&top=yes|url-status=dead}}</ref> | religion = {{ublist |item_style=white-space:nowrap; |{{Tree list}} * 73.2% [[Христийн шашин|Христ]] ** 63.8% [[Люксембург дахь католик сүм|Католик]] ** 9.4% бусад [[Христийн урсгалын жагсаалт|урсгал]] {{Tree list/end}} |23.4% [[Шашин шүтэхгүй байдал|Шашингүй]] |3.2% бусад}} | government_type = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Парламентын засаглалын систем|парламентын]] [[үндсэн хуульт хаант засаг]] | leader_title1 = [[Люксембургийн хаант засаг|Их Херцог]] | leader_name1 = [[Анри (Люксембург)|Анри]] | leader_title2 = [[Люксембургийн Ерөнхий Сайд|Ерөнхий Сайд]] | leader_name2 = [[Ксавье Бетел]] | leader_title3 = [[Люксембургийн Ерөнхий сайдын орлогч|Ерөнхий сайдын орлогч]] | leader_name3 = {{plainlist| * [[Франсуа Бауш]] * [[Паулет Ленерт]]}} | legislature = [[Төлөөлөгчдийн танхим (Люксембург)|Төлөөлөгчдийн танхим]] | sovereignty_type = Тусгаар тогтнол | established_event1 = [[Форе (департамент)|Францын эзэнт гүрнээс]] ба [[Люксембургийн түүх#Хөгжиж буй тусгаар тогтнол (1815–1890)|Люксембургийн Их Херцогт Улс]] болон дэвшив | established_date1 = 3 сарын 15, 1815 | established_event2 = Нидерландын Холбоо дахь тусгаар тогтнол ([[Лондоны гэрээ (1839)|Лондоны гэрээ]]) | established_date2 = 4 сарын 19, 1839 | established_event3 = Тусгаар тогтнолыг дахин хүлээн зөвшөөрөв [[Лондоны гэрээ (1867)|Лондоны гэрээ]] | established_date3 = 5 сарын 11, 1867 | established_event4 = [[Нидерландын хаант улс]]тай [[хувийн холбоо]]гоо дуусгав | established_date4 = 11 сарын 23, 1890 | established_event5 = [[Дэлхийн нэгдүгээр дайн|Дэлхийн 1-р дайны]] үеийн [[Германы Хаант Улс|Германы]] эзлэн түрэмгийлэл | established_date5 = 8 сарын 1, 1914 | established_event6 = [[Нацист Герман|Их Германы Эзэнт Гүрнээс]] чөлөөлөгдөв | established_date6 = 1944/1945 | established_event7 = НҮБ-д [[НҮБ-ын дүрэм|элсэв]] | established_date7 = 10 сарын 24, 1945 | established_event8 = [[Европын Эдийн Засгийн Нийгэмлэг|ЕЭЗН-ийг]] [[Европын Холбооны өргөтгөл#Үүсгэн байгуулагч гишүүд|байгуулав]]{{efn|1=1993 оноос хойш [[Европын Холбоо]].}} | established_date8 = 1 сарын 1, 1958 | area_km2 = 2,586.4 | area_rank = 168 | area_sq_mi = 998 | percent_water = 0.23 (2015)<ref>{{cite web|title=Surface water and surface water change|access-date=11 October 2020|publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development]] (OECD)|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER#}}</ref> | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} 660,809<ref>{{Cite web|url=https://lustat.statec.lu/vis?fs[0]=Th%C3%A8mes%2C1%7CPopulation%20et%20emploi%23B%23%7CEtat%20de%20la%20population%23B1%23&pg=0&fc=Th%C3%A8mes&df[ds]=ds-release&df[id]=DF_B1102&df[ag]=LU1&df[vs]=1.0&pd=2015%2C2023&dq=A..&ly[rw]=AGE&ly[cl]=SEX&lo=1|title=Population par âge et sexe au 1er janvier|website=statec.lu|access-date=18 April 2023}}</ref> | population_census = 643,941 <ref>{{cite web | url=https://statistiques.public.lu/fr/recensement/evolution-de-la-population.html | title=Évolution de la population | date=10 February 2023 }}</ref> | population_estimate_year = 2023 | population_estimate_rank = 168 | population_census_year = 2021 | population_density_km2 = 255 | population_density_sq_mi = 602.8 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 58 | GDP_PPP = {{increase}} $90.532 тэрбум<ref name="IMFWEOLU">{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=53&pr.y=5&sy=2017&ey=2021&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=137&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=World Economic Outlook Database, October 2019 |publisher=International Monetary Fund |website=IMF.org |access-date=8 January 2020}}</ref> | GDP_PPP_year = 2022 | GDP_PPP_rank = 98 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $140,694<ref name="IMFWEOLU"/> | GDP_PPP_per_capita_rank = 1 | GDP_nominal = {{increase}} $86.898 тэрбум<ref name="IMFWEOLU"/> | GDP_nominal_year = 2022 | GDP_nominal_rank = 71 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $135,046<ref name="IMFWEOLU"/> | GDP_nominal_per_capita_rank = 3 | Gini = 32.3 <!--number only--> | Gini_year = 2019 | Gini_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name=eurogini>{{cite web |url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en |title=Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey|publisher=[[Eurostat]] |website=ec.europa.eu |access-date=9 August 2021}}</ref> | HDI = 0.930 <!--number only--> | HDI_year = 2021<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=8 September 2022}}</ref> | HDI_rank = 17 | currency = [[Евро]] ([[Еврогийн тэмдэг|€]]) | currency_code = EUR | time_zone = [[Төв Европын Цаг|ТЕЦ]] | utc_offset = +1 | utc_offset_DST = +2 | time_zone_DST = [[Төв Европын Зуны Цаг|ТЕЗЦ]] | DST_note = | date_format = өө.сс.жжжж | drives_on = баруун | calling_code = [[Люксембург дахь утасны дугаар|+352]] | cctld = [[.lu]]^b | footnote_a = Нидерландын ''[[Нидерландын төрийн дуулал|Het Wilhelmus]]''-аас ялгаатай. | footnote_b = [[Европын Холбоо]]ны бусад гишүүн орнуудтай хамт [[.eu]] домэйныг мөн ашигладаг. | footnote_d = {{note|ddd}} {{cite web |work=[[The World Factbook]] |title=Field Listing&nbsp;– Distribution of family income&nbsp;– Gini index |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html#Govt |access-date=3 May 2013 |archive-date=13 June 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613005439/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html#Govt |url-status=dead }} | today = }} {{maplink|frame=yes|frame-width=265|type=line|stroke-width=3|text=Люксембургийн хилийг харуулсан интерактив газрын зураг}} '''Люксембург''' ({{lang-lb|Groussherzogtum Lëtzebuerg}} {{IPA|[ˈgʀəʊsˌhɛχtsoːktuːm ˈlətsəbuəɕ]}}, {{lang-fr|Grand-Duché de Luxembourg}} {{IPA|[ɡʁɑ̃ dyʃe də lyksɑ̃buʁ]}}, {{lang-de|Großherzogtum Luxemburg}} [{{IPA|ˈɡʁoːsˌhɛʁt͡soːktuːm ˈlʊksm̩ˌbʊʁk}}), албан ёсоор '''Люксембургийн Их Гүнт Улс''' нь [[Далайд гарцгүй улс|далайд гарцгүй]] [[Баруун Европ]]ын [[улс]] юм. Нийслэл [[Люксембург (хот)|Люксембург хот]]од [[Европын Холбоо|Европын Холбооны]] дээд байгууллагуудын хоёр нь байдаг. [[Бельги]], [[Нидерланд]]тай хамтдаа [[Бенилюкс]] гэж нэрлэгддэг. Өмнө талаараа [[Франц]], баруун болон хойд талаараа [[Бельги]], зүүн талаараа [[Герман]] улстай хиллэдэг. 2,586.4 км.квадрат газар нутагтай, [[Европ|Европын]] хамгийн жижиг улсуудын нэг юм. 2019 онд 626,108 хүн амтай байсан Европын хамгийн бага хүн амтай улсуудын нэг боловч хамгийн өндөр хүн амын өсөлттэй улс юм. Люксембургийн хүн амын бараг тэн хагасыг гадаадууд эзэлдэг. Люксембург нь өндөр хөгжилтэй, эдийн засаг нь хөгжсөн улс, нэг хүнд ногдох ДНБ нь дэлхийн хамгийн өндөрт тооцогддог юм. Люксембург нь [[Европын Холбоо]], [[Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа ба Хөгжлийн Байгууллага]], [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага|НҮБ]], [[НАТО]], [[Бенилюкс]] гэх мэт олон улсын байгууллагуудын үүсгэн байгуулагчын нэг юм. Люксембург хотод [[Европын Холбоо|Европын Холбооны]] хэдэн байгууллага агентлагууд оршдог. Люксембург нь [[НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөл|НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлд]] 2013, 2014 онуудад байсан. 2020 оны байдлаар Люксембург улсын иргэд визгүй 187 улсад зорчих эрхтэй. == Түүх == {{гол|Люксембургийн түүх}} [[Файл:Luxemburg 1659–1839.svg|thumb|left|upright|Люксембургийн хуваагдал]] [[963]] онд [[Арденн]]ы угсааны гүн Зигефройд (Sigefroid) одоогийн нийслэл байгаа газарт цайз бариулсан байна. Тухайн үед уг цайзыг "''lucilinburhuc''" буюу ''бяцхан цайз'' гэж нэрлэж байснаас тус улсын нэр гаралтай. [[1060]] оны үед Арденны угсаанаас салбарласан [[Люксембург (овог)|Люксембургийнхан]]д гүнгийн хэргэм хүртээгдсэн байна. [[Ариун Ромын Эзэнт Гүрэн]], [[Бохеми]]йн хаан Карл IV нь Люксембургийн гэр бүлийн хүн байв. Гэвч Люксембургийн удмынхан [[Карл IV]]-ийн ачийн үед удам тасарч, эзэмшил газар нь [[1461]] онд [[Бургундийн гүнлиг]]т нэгтгэгдсэн байна. Хожим [[Хабсбург]]ийнхны эзэмшилд очиж, Нидерландын хамтаар [[Испани]], [[Австри]]йн захиргаанд орж байв. [[Францын хувьсгал]]ын үед Францын мэдэлд орсны дараа [[1815]] оны [[Венийн хэлэлцээр]]ээр [[Германы Холбоо|Германы Холбооны Улс]]ын бүрэлдэхүүнд, Нидерландын хааныг төрийн тэргүүнээ болгосон '''Люксембургийн Их Херцогт Улс''' болон зохион байгуулагджээ. [[1830 он]]ы [[Бельгийн тусгаар тогтнолын хувьсгал]]ын үеэр Бельгичүүдтэй хамтран тэмцэж, Бельги улс тусгаар тогтноход бүрэлдэхүүнд нь орж байгаад [[1839 он]]ы [[Лондоны хэлэлцээр (1839)|Лондоны хэлэлцээрээр]] баруун хэсэг нь (одоогийн [[Люксембург муж]]) [[Бельги]], үлдсэн хэсэг нь Нидерландын Вант улсын харьяанд орсон байна. [[1867]] онд [[Пруссийн Хант Улс]] ба Францын хооронд жийргэвч бүс болгохын тулд олон улсын гэрээ ёсоор [[төвийг сахисан улс|төвийг сахисан орон]] хэмээн зарлагджээ. [[1890]] онд хуучин [[Нассаугийн гүн]] [[Адольф (Люксемургийн их ван)|Адольф]] Люксембургийн их ванд өргөмжлөгдөж, Нидерландын хаан Люксембургийн удирдагч байхаа больж, жинхэнэ ёсоор тусгаар тогтносон байна. [[Дэлхийн нэгдүгээр дайн]] болон [[дэлхийн хоёрдугаар дайн]]ы үеэр [[Герман]]д эзлэгдэж байсан. [[1948]] онд [[Бенилюкс]]ийн 3 улс хоорондоо [[гаалийн татвар]]гүй байхаар тогтсон. [[1949]] онд [[НАТО|Умард Атлантын Цэргийн Эвсэлд]] элсч, төвийг сахисан орон гэсэн статусаасаа татгалзжээ. [[1957]] онд [[Европын холбоо]]г байгуулалцсан бөгөөд [[1999]] оноос [[Евро]]г мөнгөн тэмдэгтээ болгосон юм. == Улс төр == {{гол|Люксембургийн улс төр}} [[Үндсэн хуульт хаант засаглал]]тай. [[Төрийн тэргүүн]] нь удам залгамжлах [[Люксембургийн их херцог|их херцог]]. Их херцог нь [[засгийн газар]]тай хамтдаа төрийн эрхийг баридаг. Люксембург 1868 оны 10-р сарын 17-нд үндсэн хуулиа баталсан. Их херцог нь парламентыг тараах эрхтэй бөгөөд 3 сарын дотор шинэ сонгууль болох ёстой байдаг. [[Парламент]] нь 1 танхим, 60 гишүүнтэй бөгөөд бүх ард түмний шууд сонгуулиар 5 жилийн хугацаатай сонгогддог. Мөн парламентад зөвлөх үүрэгтэй, 21 гишүүн бүхий Төрийн хэргийн танхим гэж байх бөгөөд ерөнхий сайдын санал болгосноор их ван гишүүдийг нь томилдог. == Засаг захиргааны хуваарь == [[Файл:Groothertogdom LuxemburgDistricten.png|left|150px|Люксембургийн засаг захиргааны хуваарь]] Засаг захиргааны хувьд 3 дүүрэгт хуваагддаг. # [[Дикерих дүүрэг]] # [[Гревенмахер дүүрэг]] # [[Люксембург дүүрэг]] 3 дүүрэг нь 12 кантон, тэдгээр нь 126 коммунд хуваагдана. == Тэмдэглэл == {{notelist}} == Цахим холбоос == ; Засгийн газар * [http://www.gouvernement.lu/ Засгийн газрын албан ёсны цахим хуудас] * [https://web.archive.org/web/20091026201415/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-l/liechtenstein.html Төрийн тэргүүн болон Засгийн газрын гишүүд] ; Ерөнхий мэдээлэл * {{CIA World Factbook_link|lu|Luxembourg}} * [http://www.luxembourg.lu/ Official Website for Luxembourg] ; Аялал жуулчлал * [http://www.ont.lu/ Люксембургийн аялал жуулчлалын газар] * [http://www.luxembourg.co.uk/ Лондон хот дахь Люксембургийн аялал жуулчлалын газар] * [http://www.luxembourg-city-tourism.com/ Люксембург хотын аялал жуулчлалын хөтөч] * [https://web.archive.org/web/20080820002439/http://www.rumbletum.org/Europe/Luxembourg Luxembourg Geography] * [http://luxembourg2007.org/ Luxembourg European Capital of Culture 2007] * [https://web.archive.org/web/20081025233735/http://www.socher.org/gallery2/v/Luxembourg/ Over 200 images of important sights in Luxembourg] * [http://www.lubavitch.lu Chabad Lubavitch of Luxembourg] ; Бусад * [http://eudocs.lib.byu.edu/index.php/History_of_Luxembourg:_Primary_Documents History of Luxembourg: Primary Documents] * [https://web.archive.org/web/20080528023032/http://info.worldbank.org/governance/wgi2007/pdf/c132.pdf Worldwide Governance Indicators for Luxembourg, 1996-2006] == Эшлэл == {{reflist|2}} {{NaviBlock |Европ |Хөтлөгч мөр Европын холбооны улсууд |ЕАБХАБ-ын гишүүн улсууд |Хөтлөгч мөр Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа ба хөгжлийн байгууллага }} [[Ангилал:Люксембург| ]] [[Ангилал:Далайд гарцгүй орон]] [[Ангилал:Европын орон]] [[Ангилал:Европын зөвлөлийн гишүүн]] [[Ангилал:Европын Холбооны гишүүн орон]] [[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]] [[Ангилал:Эзэнт улс]] [[Ангилал:Германы Холбооны гишүүн улс]] [[Ангилал:ЭЗХАХБ-ын гишүүн орон]] j36mvi956ofth6js5sj81m3xjgrzu11 0 11913 824146 822840 2025-07-10T06:10:43Z Enkhmanlai.B 97973 824146 wikitext text/x-wiki {{Unreferenced}} {{Инфобокс суурин | name = Дуут сум | native_name = {{lower|0.2em|{{MongolUnicode|ᠳᠠᠭᠤᠲᠤ}}{{MongolUnicode|ᠰᠤᠮᠤ}}}} | native_name_lang = mn | settlement_type = [[Монгол Улсын сумд|Сум]] | nickname = | motto = | image_skyline = | imagesize = | image_caption = | image_flag = | flag_size = | image_seal = | seal_size = | image_shield = | shield_size = | image_blank_emblem = | blank_emblem_size = | image_map = Duut-Khovd Province.png | mapsize = | map_caption = | image_map1 = | mapsize1 = | map_caption1 = | pushpin_map = | pushpin_label_position = | subdivision_type = Улс | subdivision_name = {{flag|Монгол}} | subdivision_type1 = [[Монгол Улсын аймгууд|Аймаг]] | subdivision_name1 = {{flagicon image|Flag of Khovd Aimag (since 2014).svg}} [[Ховд аймаг|Ховд]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | seat_type = Сумын төв | seat = Босго | government_type = | leader_title = | leader_name = | leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> | leader_name1 = | established_title = | established_date = | area_magnitude = | unit_pref = <!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired--> | area_footnotes = | area_total_km2 = 2146 | area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_total_sq_mi = | area_land_sq_mi = | area_water_sq_mi = | area_water_percent = | area_urban_km2 = | area_urban_sq_mi = | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | population_as_of = 2022 | population_footnotes = | population_note = | population_total = {{decrease}} 1,865 | population_density_km2 = auto | population_density_sq_mi = | population_metro = | population_density_metro_km2 = | population_density_metro_sq_mi = | population_urban = | population_density_urban_km2 = | population_density_urban_mi2 = | timezone = UTC + 7 | utc_offset = +7 | elevation_footnotes = <!--for references: use <ref> </ref> tags--> | elevation_m = | elevation_ft = | postal_code_type = <!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --> | postal_code = | area_code = | website = http://duut.kho.gov.mn/ | footnotes = }} '''Дуут сум''' нь [[Ховд]] аймгийн сум юм. Сумын төв нь 1942 онд "Босгын эх" гэдэг газар байгуулагдсан. Тус сум нь 1927 он хүртэл Урианхайн баруун амбаны дархан гүний хошуу гэж нэрлэгдэж байв. Хошууны сүүлчийн засаг ноёноор Жамьяанжав гүн захирч байжээ. 1927 онд ардын засгийн газраас засаг захиргааны нэгжийн өөрчлөлт хийх үед хошууны Ардын Бүгд Нийтийн Хурлаас хошууны нэрийг “Түвшин нуурын хошуу” гэж нэрлэн анхны хошуу даргаар Жожоо ноёны хүү Жамьяанжав гүний ах Урианхайн их хүрээний да лам Чүлтэмийг сонгожээ. Одоо Шивэр, Хөх бэлчир, Цагаанбургас, Босго гэсэн 4 багтай 509 өрхөд 1960 хүн ам амьдарч байна. Нийт хүн амын 90 хувь нь урианхай, үлдсэн хувийг халх, захчин бусад үндэстэн эзэлдэг.  217.7 мянган га газар нутагтай. Монгол алтайн нурууны хярыг даган байрлах ба газар нутаг нь өндөр уулсын хоорондын хөндийн дагуу байрладаг. Далайн түвшнээс дээш 2400 метр өндөрт оршин бөгөөд Монгол улсын суурин цэгүүдээс хамгийн өндөрт оршдог. Цаг агаарын эрс тэрс уур амьсгалтай. '''<u>Угсаатны түүх:</u>''' Алтайн урианхайчууд нь Ховд  аймгийн Дуут суманд бөөнөөрөө оршин сууж Монгол Алтайн нурууны төв хэсгийн өндөр уулын бүс нутагт гол төлөв мал аж ахуй эрхлэн амьдардаг. Урианхайчууд VII-VIII зууны үед Хянганы нуруу орчимд нутаглаж байсан гэж Хятадын сурвалжид тэмдэглэжээ. Харин “Монголын нууц товчоо”-нд  өгүүлж буйгаар Х зууны үед зарим нь Бурхан халдунд ирж нутаглаад ХII зууны үеийг үзжээ.Чингис хаан 1206 онд Их монгол улсыг байгуулж бүх иргэдийг мянганы тогтолцоонд оруулахад хэд хэдэн мянган болон зохион байгуулагджээ. XV-XVI зууны тэргүүн хагасын зүүн монголын зургаан түмний нэг нь урианхан түмэн байв. Тэр цагт зүүн монгол нь баруун, зүүн хоёр гарт хуваагдаж агсан бөгөөд урианхан түмэн нь халх, цахар түмэнтэй цуг зүүн жигүүрт багтаж байв. Зүүн монголын урианхай нарын зарим нь XVI зууны дунд үед Батмөнх даян хааны отгон хөвүүн Гэрсэнзийн  захиргаанд оржээ. Энэ урианхан нар Гэрсэнзийн шууд удирдлаганд очоод, дараа нь түүний хатан долоон хүүдээ нутаг хуваахад урианхай отог нь отгон хүү Сами-буймын мэдэлд очжээ. Уг нь Хэнтий уул хавиар нутаглаж байсан урианхай нар Гэрсэнз Жалайр хун тайжийн харъяанд  очсоныхоо дараа XVI зууны эхээр баруун тийшлэн, Хангайн ууланд очиж хэсэг сууснаа, удалгүй цаашлан, Алтайн ууланд хүрчээ. XVII зууны үед тэд Алтайн Бүсхайрхан уулын орчимд суурьшин, Халхын Засагт хан аймагт харъяалагдсан байна. 1680-аад оны Халх, Ойрадын хямралын үеэр энэ урианхайн нэг ноён Мада Зоригт өөрийн харъяат ардаа дагуулан Илийн Төмөрт нуурын орчимд очиж суужээ. Манжийн эрх баригчид Хөх нуурт очсон урианхай нарыг 1706 оноос эхлэн түр хугацаагаар Алтай, Эрчис, Бархөл, Өрөнгө газраар суулган Ойрадыг сэргийлүүлж байгаад 1750-иад оны сүүлчээр Халхад буцаан авчираад нэгэн хошуу болгон зохион байгуулаад, Засагт хан аймагт харъяалууулан суулгасан байна. Манж Чин улсын дарангуйллын үед Алтайн урианхай нар засаг захиргааны зохион байгуулалтын хувьд зүүн, баруун хоёр гарт хуваагдан 7 хошуу, 29 сумаас бүрдэж байв. Зүүн гарт Зүүн амбаны, Мэйрэн зангийн хошуу, Цагаан соёны хошуу, Хар соёны хошуу багтаж байсан бол баруун гарт Баруун амбаны хошуу, Гомбо да-гийн хошуу, Шар да-гийн хошуу тус тус багтаж байжээ. Алтайн урианхайн долоон хошуунаас Зүүн, баруун амбаны, Мэйрэнгийн, Гомбода-гийн зэрэг дөрвөн хошуу нь алтайн урианхайчуудаар  бүрдэж байжээ. Монголчууд Манжийн эрхшээлээс гарсаны дараа аймаг хошуудыг засаг захиргааны шинэ зохион байгуулалтанд оруулахад, Алтайн урианхайчууд Дөрвөдийн Сайн заяат  баруун гарын үнэн зоригт  ханы  аймагт харъяалагдах болсон байна. Өвөг дээдсээс уламжилж ирсэн нүүдлийн соёл иргэншлийн баялаг өв сантай. Өндөр уулаар нутагтай жилийн дөрвөн улиралд байнга нүүдэллэн, мал сүргээ өсгөн үржүүлж ирсэн нүүдэлчин ард түмэн билээ. Нүүдэлчдийн соёл иргэншлийн  салшгүй өв болох байгаль дэлхийгээ шүтэх, уул овоо тахих, байгалиа хайрлах,  зан заншил, билэг сургаалийн барагдашгүй сан хөмрөгтэй. Ахуйн хүрээнд хэвшсэн соёл нь зан үйлийн өргөн дэлгэр утгыг агуулсан, нийт Монголчуудын, тэр дундаа баруун Монголчуудын зан үйлийн соёлтой адил түгээмэл шинжтэй боловч урианхайчуудын үндэсний онцлог шинжийг хадгалснаараа өвөрмөц ялгаатай. Эзэн Чингисийн үеэс үүссэн үндэсний сурын харваа гэхэд л урианхай сурын харваа гэж бие даасан төрөл болон дэлгэрсэн байх жишээтэй. Мэндлэх, хүндлэх, ёс нь малчин Монголчуудын нэгэн адил дөрвөн  улиралд  өөр өөр байдаг бол шинэлэх, битүүлэх, хуримлах, оршуулах, овоо тахих ёс, зан үйл нь арай өвөрмөц байдаг. Жишээлбэл: Овоо тахих, цагаан сарын шинийн нэгэнд “Баян” дээр өвчүү, дөрвөн өндөр шатаах зэрэг ёслолууд нь дөрвөн зүг, гурав гурваар нь цуварсан 12 сан, гол сантайгаа нийлээд 13 буюу Алтайн 13 сан тавьдаг нь өөр ястан үндэстэнд бараг байдаггүй өвөрмөц зан үйлийн нэг юм. Түүнчлэн Алтайн уулсын савдаг 18 настай, үзэсгэлэн гоо охин байдаг гэх ардын ам дамжсан домгоос ургуулан бодвол Алтайн уулсаа тахих, уул овоо цагаан сарын “баян” дээр айл болгон өвчүү шатаадаг нь гагцхүү тэр Алтайн уулын эзэн савдагт идээгээ өгч байгаа хэрэг юм. Учир нь урианхайчууд хэзээнээс нааш өвчүүг бэрийн идээ буюу эмэгтэй зочинд тусгайлан өгдөг хүндэтгэлийн идээ болгон хэрэглэж иржээ. ==Газарзүй== Дуут сумын нутгийн дийлэнх нь [[Монгол Алтайн нуруу]]ны сүрлэг өндөр уулсыг дамнан оршдог. Бүргэдтэй хайрхан, Жинст, Хонгор, Битүүт, Хөх хавцал, Маш, Улаан даваа зэрэг далайн төвшнөөс дээш 3500 метрээс өндөр өргөгдсөн, [[Алтайн нуруу]]ны сүрлэг оргилууд тус сумын нутагт олон бий. Мөн Битүүт, Цэнхэр, Балинтын түргэн урсгалт голууд, уулын сүрлэг хавцлуудыг тус сумын нутгаас олноор харах болно. Тус сумын нутагт эртний түүх дурсгал болох Түрэгийн үеийн хадны бичээс, чулуун хөшөө, байгалийн сонин тогтоцтой, чонын хэлбэртэй чулуу, мөөгөн хад, өөр хаана ч тохиолддоггүй бөөрөнхий чулууг харж болно. [[Цэнхэрийн гол]] болон Хойд голд байгалийн үзэсгэлэн хосолсон Ховд аймагт цөөн тааралдах төрөл бүрийн модон шугуйнуудтай. Хөхбөөрөг, Харлаг хад, Нэвт зэрэг дээр үеэс нааш нутгийн ард иргэдийн дээдэлж, хүртэж ирсэн олон төрлийн өвчин эмгэгийг анагаах увидастай рашаанууд тус сумын нутагт бий. '''<u>Соёлын биет бус өв</u>''' Тус сум нь ЮНЕСКО-д бүртгэлтэй тууль , цуур гэсэн соёлын биет бус өвийн голомт нутаг. ==Хүмүүс== *[[Тэгшбуянтын Пүрэвжав|Т.Пүрэвжав]] - Монгол улсын гавьяат багш, анагаах ухааны доктор *[[Дондогийн Пүрэв|Д.Пүрэв]] - Монгол улсын гавьяат уурхайчин *П.Наранцогт - Баруун Монголын алдарт цуурч *Б.Авирмэд - Төрийн соёрхолт туульч *С.Чойсүрэн - Алдарт туульч *П.Чилхаажав - Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, бүжиг дэглээч *Д.Баасанжав - Монгол улсын гавьяат эмч *Г.Лхамсүрэн - Аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан *Х.Оюун - Хэл шинжлэлийн ухааны доктор *Д.Хүрэлжээ - Аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан *М.Ганболд - Түүхийн ухааны доктор, Монгол улсын гавьяат багш *Б.Сийлэгмаа - Монгол улсын гавьяат жүжигчин, дуучин *У.Уранчимэг - Монгол улсын гавьяат жүжигчин *Х.Эрдэнэбаатар - Болор цомын эзэн, яруу найрагч *Э.Баатаржав - МУ-ын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн *М.Отгонбаяр - Болор цомын эзэн, яруу найрагч *П.Долгорсүрэн - МУСТА, Жүжигчин {{reflist}} {{Хөтлөгч мөр Ховдын сумууд}} [[Ангилал:Дуут сум| ]] [[Ангилал:Монголын сум]] [[Ангилал:Ховд аймгийн сум]] hh2jt7jyw034gw620au9k69k5v09r1k 0 13469 824116 812832 2025-07-09T20:31:12Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824116 wikitext text/x-wiki [[Файл:Homa Bay City (2023).jpg|thumb|Викториа нуур]] '''Викториа''' ({{lang-en|Lake Victoria}}) нь [[Африк]] [[тив]]ийн хамгийн том буюу 68,800км² талбай бүхий нуур юм. Үүнээс [[Кени]] (6%буюу 4,100км²), [[Уганда]] (45%буюу 31,000км²), [[Танзани]] (49%буюу 33,700км²) улсуудад тус тус харъяалагддаг. Дэлхийд хэмжээгээрээ 3-т орох ба 3000 орчим аралтай. Нуурын дундаж гүн нь 20 м, хамгийн гүнзгий газраа 84 м хүрнэ. Викториа нууртай холбоотой хамгийн анхны тэмдэглэлийг Африкт алт болон зааны ясны наймаа хийдэг байсан [[Араб]]ын худалдаачид үлдээсэн байдаг. 1160 он гэхэд газрын зурагт нуурын нарийн дүрслэл тэмдэглэгдсэн байдаг ба [[Нил мөрөн|Нил мөрний]] эх сав болохыг заасан байдаг аж. [[Европ]]оос анх энэ нуурын тухай мэдсэн хүн нь Английн хайгуулчин Жон Хэннинг Скип юм. 1858 онд, Ричард Фрэнсис Бартоны хамтаар энэ нууранд очсон бөгөөд Английн хатан хаан Викториагийн нэрээр нэрлэжээ. == Цахим холбоос == {{Commonscat|Lake Victoria|Викториа нуур}} * [https://web.archive.org/web/20111109024732/http://www.osienala.org/ Osienala] [[Ангилал:Африкийн нуур]] [[Ангилал:Угандын нуур]] [[Ангилал:Танзанийн нуур]] [[Ангилал:Кенийн нуур]] [[Ангилал:Викториа нуур| ]] [[Ангилал:Байгаль орчны сүйрэл]] [[Ангилал:Нил мөрний голын систем]] {{Нуурын дутуу өгүүлэл}} 53q8c4ltyggbbpv5tjeqiext8765x3t 0 15090 824119 729106 2025-07-09T21:19:40Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824119 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Гялааномруут харзлай | status = LC | status_system = IUCN3.1 | status_ref = | image = Cinclus cinclus R(ThKraft).jpg | image_width = 240px | regnum = [[Амьтан]] | phylum = [[Хөвчтөн]] | classis = [[шувуу|Жигүүртэн]] | ordo = [[Боршувуутан]] | familia = [[Харзлайнхан]] | genus = ''Cinclus'' | species = '''''C. cinclus''''' | binomial = ''Cinclus cinclus'' | binomial_authority = ([[Карл Линней|Линней]], 1758) }} [[File:Cinclus cinclus MHNT.ZOO.2010.11.185.1.jpg|thumb|''Cinclus cinclus '']] '''Гялааномруут харзлай''' (''Cinclus cinclus'') , урьд '''Гялаан омруут''' гэж байсан, нь [[Харзлайнхан]] овгийн шувуу бөгөөд [[Европ]] болон [[Ази]]йн баруун хэсэгт тархан нутаглана. Энэхүү шувууны өнгө зүсээр ялгагдсан хэд хэдэн дэд зүйл бий. == Гадаад төрх == Гялааномруут харзлай нь бөөрөнхий бие, богино сүүлтэй ба биеийн урт 18 см. Толгой, биеийн дээд хэсэг нь хар, цээж хоолой нь цагаан байна. Нас бие гүйцээгүй шувууд нь бор сааралдуу зүстэй. == Зан авир == Тэд усанд маш чадварлаг бөгөөд сайн шумбана. Нислэг нь хурдан, шулуун юм. == Идэш тэжээл == Гол хоол тэжээл нь усны элдэв хорхой [[шавьж]], [[нялцгай биетэн]] болон жижиг [[загас]] зэрэг болно. Мөн жижиг [[үет хөлтөн]], [[сам хорхой]] зэрэг идэх дуртай. == Үржил == Усны ойролцоо үүрээ засна. Дугуй эсвэл зууван хэлбэртэй байх ба хөвд хаг, өвс, навчаар хийнэ. 3-5 сарын үед 3-6 цагаан өндөг гаргадаг. == Цахим холбоос == {{Commons|Cinclus cinclus}} * [https://web.archive.org/web/20040820123945/http://www.itis.usda.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=178535 ITIS - Cinclus] * [http://ibc.lynxeds.com/species/white-throated-dipper-cinclus-cinclus White-throated Dipper videos, photos & sounds] on the Internet Bird Collection * [http://www.ibercajalav.net/img/322_DipperC.cinclus.pdf Ageing and sexing (PDF) by Javier Blasco-Zumeta] [[Ангилал:Боршувуутан]] s4cbrn31r3g1tcu0v6wsfd85jsl5pky 0 22326 824118 823294 2025-07-09T21:18:12Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824118 wikitext text/x-wiki [[Файл:Large format camera lens.jpg|thumb|right|Том форматтай камерын линз.]] '''Гэрэл зураг-'''гэрэл зургийн хальс эсвэл электрон зураг-мэдрэгч зэрэг [[цацаргалт]] мэдрэмтгий зүйлс дээрх цацаргалтыг буулгаж авах замаар зураг үүсгэх практик, шинжлэх ухаан бөгөөд урлаг юм. Линз нь ямар нэг обьектоос ялгарах эсвэл тухайн обьект дээр тусаад хугарсан гэрлийн цацрагийн фокусыг тааруулан, камерын дотор байрлах гэрэл мэдрэмтгий гадарга дээр бодит дүрс болгон буулгахад ашиглагддаг. Улмаар электрон дүрс мэдрэгч нь дүрсийг пикселийн (нягтрал) нарийвчлалаар буулган, боловсруулж дижитал файл хэлбэрээр хадгалдаг. Зураг, видео хэлбэрээр хадгалагдсан дижитал файлыг зургийн аппаратнаас шууд үзэх, компьютер лүү хуулах, дэлгэцээр харуулах буюу студид угааж, принтерээр хэвлэн ашиглаж болдог. Гэрэл зургийг шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэл, бизнест өргөнөөр ашиглахын зэрэгцээ урлаг, уран бүтээл, харилцаа холбооны зорилгоор түгээмэл ашигладаг. Гэрэл зургийн ач холбогдол бол түүхэн баримт болдог гол онцлогтой юм. == Үгийн гарал зүй == Фотограф гэдэг үг нь Грекийн φωτός (''phōtos'') буюу гэрэл<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dfa%2Fos φάος], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus</ref> болон γραφή (''graphé'') буюу зураг<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dgrafh%2F γραφή], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus</ref> гэсэн хоёр үгний нийлбэр юм.<ref>Harper, Douglas. [http://www.etymonline.com/index.php?term=photograph "photograph"]. ''[[Online Etymology Dictionary]]''.</ref> == Түүх == === Анхны технологи === [[File:Camera obscura box.jpg|thumb|Зураг зурахад ашиглагддаг хайрцган аппарат]] Гэрэл зураг нь хэд хэдэн технологийн нийлбэр юм. Анхны гэрэл зураг гарахаас өмнө Хятадын философич Мо Ди болон Грекийн математикч [[Аристотель]], [[Евклид]] нар МЭӨ 4, 5-р зуунд хайрганы нүхээр гэрэл тусган зураг зурах камерны талаар дүрсэлсэн байдаг.<ref>Campbell, Jan (2005) ''[http://books.google.com/books?id=lOEqvkmSxhsC&pg=PA114 Film and cinema spectatorship: melodrama and mimesis]''. Polity. p. 114. [[:en:Special:BookSources/074562930X|ISBN 0-7456-2930-X]]</ref><ref>http://books.google.com/?id=MTXdplfiz-cC&pg=PA20</ref> Хүн төрөлхтний хөгжил дэвшлийн гайхамшгийн нэг болох гэрэл зургийн түүх эртний Арабын физикч, математикч, эмч, филисофич [[Ибн-Аль-Хайсам|Ибн-Аль-Хайсамын]] нэртэй салшгүй холбоотой. Дундад зууны Европт Альхазен хэмээн алдаршсан тэрээр 965 онд төрж 1039 онд өөд болсон ба тухайн үеийнхээ хамгийн өндөр боловсролыг эзэмшиж, гэрэл, гэрлийн туяаны тухай тодорхой бүх л мэдэгдэхүүнийг тусгасан оптикийн тухай шинжлэх ухааны өгүүллээ бичжээ. Тэр үед гэрэл зургийн талаар ямар ч ойлголт байхгүй байсан боловч чухам энэ эрдэмтэн гэрэл зургийн аппарат маягийн зүйл хийсэн нь өнөөгийн бидний сонирхлыг ихэд татдаг. Үүний тулд тэрээр жирийн 1 хайрцаг авч 1 талд нь цоолж нүх гаргаад түүнийхээ өмнө хэд хэдэн лаа асаажээ. Нүхний эсрэг талд цулгай дэлгэц буюу самбар байрлуулахад уг дэлгэц буюу самбар дээр лаануудын доош харсан дүрс гардаг болохыг нээжээ. Ийнхүү Ибн-Аль-Хайсам 200 жилийн дараа харанхуй каамер хэмээх нэр хүртсэн зүйлийг нээсэн хийгээд энэ нь түүний хийдэг ердийн туршилтуудын 1 байсан тул өөрийн нээлтэндээ төдийлөн ач холбогдол өгөлгүй орхисон бөгөөд Европ тив үүнийг 200 жилийн дараа олж мэджээ. === Дундад зуун<ref name=":0">http://jagaa.blogmn.net/21813/gerel-zurgiin-tuuhees.html</ref> === 1519 онд алдарт [[Леонардо да Винчи]] харанхуй камерийг шинжлэх ухааны ажиглалт хийхэд чухал төхөөрөмж гэж нэрлэсэн тэмдэглэл бичжээ. 1544 онд [[Нидерланд|Нидерландын]] математикч Хээма Фрийзиус түүний тусламжтайгаар нарны хиртэлтэнд анх ажиглалт хийж байсан түүхтэй. 16-р зууны дунд үед Италийн иргэн Жамбаттиссаделла Поорте харанхуй камерийн нүхэнд линз суулгах санаа төрсөн бөгөөд ингэснээр дүрсний чанарыг эрс сайжруулж, улам боловсронгуй болсон тул тэр дорхноо л аялагчид, зураачдын байнгын дагуул болжээ. Цаасан дээр гарсан оптик дүрсийг тэд үзэг харандаагаар дагуулан тодруулдаг байв. Шинжлэх ухааны лабораторит энэ нь өнөөдрийн гэрэл зургийн аппарат буюу туршлагыг бүртгэгч дуран байлаа. Астрономич Иохами Кээплэр суурин дээрээ эргэж, тал бүр тийш харах боломжтой, салхин тээрэмний хэмжээтэй харанхуй камерийг зохион бүтээв. Оросын эрдэмтэн [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] лаборантууддаа, машинуудыг зурахад харанхуй камерийг байнга ашиглах шаардлага тавьдаг байв. Германы эрдэмтэн, физикч Крийстоф Шлайнэр харанхуй камерыг нар руу чиглүүлэв. Түүний дуран Кээплэрийн зөвлөснөөр 2 хэсэг цуглуулагч линзээс бүрдэж байснаараа [[Галилео Галилей|Галилео Галилейн]] дурангаас ялгарч байсан бөгөөд алсад буй зүйлүүдийн бодит дүрсийг дамжуулах боломжийг хангасан байна. Эрдэмтэд энэ камерийн тусламжтайгаар Галилейн нээсэн толбоноос гадна, гадаргуу дээр гарсан хаягдлууд тод ажиглагдаж буйг тогтоожээ. Үүнээс дахин 2 зууны дараа Францын одон орон судлаач, физикч [[Доминик Франсуа Жан Араго]] тэднийг дахин нээж “протуберац” ([[Герман хэл|герман]]. ''Protuberanzen'', лат. ''protubero'') хэмээн нэрлэжээ. Энэ үед эрдэмтэд бийр хэрэглэлгүй, зөвхөн гэрлээр зурах боломжийг шургуу судалж байлаа. Өөрөөр хэлбэл, дурангийн цуглуулж өгсөн дүрсийг бэхжүүлэх аргыг олох хэрэгтэй байв. Харанхуй камерийг гэрэл зургийн аппарат болгон хувиргах шаардлагатай байлаа. === 19-р зуун<ref name=":0" /> === 19-р зууны хамгийн гайхамшигтай бөгөөд ач холбогдолтой нээлтүүдийн нэг болох гэрэл зургийг Нийсэфор Ньепс (1765-1833) анхны харанхуй камерийг хийсэн. Тэр гэрлийн тусламжтайгаар сийлбэр хэвлэх хэв хийхийг мөрөөдөж, чулуун бараар хэвлэх аргатай нилээд нарийн танилцаж өөрийнхээ хийж буй зүйлээ гелиографи гэж нэрлэжээ. Мөн 1822 онд Парисын Маре гудамжинд Луи Жак Дагэр ([[Франц хэл|франц]]. ''Louis Jacques Mandé Daguerre'', 1787 —1851) “Диорама” хэмээх үзвэрийн газраа нээжээ. Тэрээр зургууд нь солигддог үзмэр хийсэн байна. Нимгэн, хагас тунгалаг даавуун дээр зурсан зургуудыг бүгдийг нь зэрэгцүүлэн сараалжуудаас зүүж байрлуулаад араас нь ээлжлэн гэрэлтүүлдэг байжээ. Үзэгчид гэгээн цагаан өдөр гэнэт шөнө болж хөгжмийн аялгуунд гоёмсог зураг харж байгаагаа гайхаж, шагшран магтаж байхад Дагэрт гэрлийн дүрсийг бэхжүүлэх аргыг олох санаа эргэлдсээр байв. Тэрээр тухайн үеийн бусад зураачдын адил харанхуй камер ашиглан зурдаг байсан бөгөөд оптикийг ч муугүй мэддэг байв. Ж.Дагэр францын зохион бүтээгч [[Жозеф Ньепс|Жозеф Нийсэфор Ньепс]] ([[Франц хэл|франц]]. ''Joseph Nicéphore Niépce''; 1765 —1833) тухай сонсоод түүнд захидал бичиж 1827 онд танилцаад 1829 онд хамтран ажиллаж, шинэчлэл хийхээр “Ноён Ньепсийн нээж ноён Дагэрийн боловсронгуй болгосон гелиографи” гэдэг нэртэй гэрээ байгуулжээ. Дагэр Ньепсийн олж харж чадаагүй хэв-барнаас хуулбарлах, байгаа байдлаар нь зураг авах 2-ын ялгааг ойлгож хөрөг зураг нь өнгөнүүдийн хувьд зөв, тод дамжуулахыг хамгаас илүү шаарддаг учир зураг авах хугацаа 5 хоромоос хэтрэх ёсгүй хэмээн үзэж йодоор боловсруулсан мөнгөөр бүрхсэн ялтас ашиглахыг санал болгожээ. Йодот мөнгө ашигласнаар орчин үеийн гэрэл зургийн аргад тун дөхөж ирсэн хэдий ч бүр 1818 онд Английн астрономч Жон Хээршэл йодот мөнгөний харлах процессыг тиосульфит зогсоодог болохыг нээснийг тэд мэдэж чадаагүй юм. Ньепсийг нас барсны дараа Даагэр йодот мөнгөөр богино хугацаанд позитив дүрс гаргаж бэхжүүлэх аргыг олж даагэреотип хэмээн нэрлэжээ. Энэ арга нь Ньепсийнхээс огт өөр арга байсан ч хамтын ажиллагааны гэрээ хүчин төгөлдөр хэвээр байсан тул дундынх болжээ. Даагэрийн нээсэн энэ арга маш энгийн бөгөөд түгээмэл байсан тул тэр дороо л нийтэд хүртээл болсон байна. Өөрийн дүрс-Даагэреотипийг харахыг хүсэгчид маш олон байсан ба тэдний хэрэгцээний хирээр харанхуй каамер, химийн бодисууд, дуран, мөнгөжүүлсэн ялтсуудыг үйлдвэрлэж эхлэв.Мөнгөн усны уураар дүрс тодруулах болон тиосульфитаар бэхжүүлэх аргыг ч Даагэр /Жооно Хээршэлийн нээснийг мэдэлгүйгээр/ нээжээ. Гэвч энэ бүгдийг Даагэр өөрөө санаачилсангүй, зөвхөн Ньепсийн санааг үргэлжлүүлж байж олж нээжээ. Гелиограф анх гарснаас хойш 13 жилийн дараа буюу 1839 оны 1-р сард Парисын ШУА-ийн хурал дээр нэрт эрдэмтэн, улс төрийн зүтгэлтэн Доминик-Франсуа Араго анх Луи Дагэр, Нийсэфор Ньепс нар хавтгай метал гадаргуу дээр объектуудын гэрлийн дүрсийг бэхжүүлэн авах боломжийг нээснийг илтгэжээ. Энэ үед Английн эрдэмтэн [[Уильям Тальбот|Уильям Фокс Тальбот]] ([[Англи хэл|англи]]. ''William Henry Fox Talbot''; 1800 —1877) харанхуй камер ашиглан дүрс буулгах процессыг сонирхож 1835 онд буюу ажиллаж эхэлснээсээ хойш 2 жилийн дараа, өөрийн байшин болон Лакокийн сүмийн зургийг авч чаджээ. Эдгээр зургийг 2 цагийн хугацаатай барил өгч авсан хэдий ч анхны, жинхэнэ гэрэл зургийн негативууд /энэ нэрийг Таальбот өгчээ/ байжээ. Гэвч Тальбот туршилтаа төдхөн орхисон байна. 1839 оны 1-р сарын сүүлчээр Уильям Тальбот Лондоны Эзэн хааны нийгэмлэгийн хурал дээр өөрийн нээсэн калотайпийн аргын тухай илтгэл тавьж гэрэл зургийг боловсронгуй болгох талаар ажиллаж эхэлсэн байна. Ингээд хэдхэн сарын дараа азот хүчлийн мөнгө бүхий хальсан дээр авдаг болсноор дүрсийг ердөө л 3 хоромд буулгах боломжтой болжээ. Таальбот өөрийн аргаа шууд гаргаж тавьсан бол дагэреотипийг гаргалгүйгээр мөхөөж чадах байсан ба нэгэнт их хүч хөрөнгө зарж бүтээсэн Даагэротипийг 10 жилийн дараа калотайп шахан гаргажээ. Хожим нь энэ арга эхлээд хуурай, дараа нь нойтон желатин ялтсуудад шахагдан өөрчлөгдсөн билээ. Ийнхүү хүн төрөлхтний олон чухал нээлтийн нэг болох гэрэл зураг урлагийн болон аж үйлдвэрийн шинэ салбар болон үүсэж хөгсөн байна. Хожим бромт мөнгө, хлорт мөнгө, йодот мөнгө зэрэг бодисуудаар гэрэл мэдрүүлэн, метол, эсвэл гидрохиноноор тодруулаад тиосульфат натригаар зогсоож төрөл бүрийн гадаргууд буулгадаг болсныг өнөөгийн бид хэрэглэж байна. Шинжлэх ухаан техникийн дэвшлийн эрин - өнөө үед тоон програмт зураг үүсэн хөгжиж байгаа нь зарим талаараа гэрэл зургийн ач холбогдлыг бууруулсан нь гэмт хэрэгтэн этгээдүүдийн бүртгэлээр ХIХ зууны сүүл үед баруун Европыг дагуулан шуугиулж байсан Бертильонаж буюу антропометрийн хэмжил зүйн арга ХХ зууны эхэнд дактилоскопихэмээх гарын мөрний ухаанд зайгаа тавин өгсөнтэй төстэй ч бодит байдлыг дүрслэх чадал, засвар хийх, хуурамчаар үйлдсэнийг тогтоох боломж өндрөөрөө урлаг, криминалистик зэрэг салбарт үнэлж баршгүй хэвээрээ байна. === Хар цагаан зураг === Бүх гэрэл зураг эхэндээ зөвхөн хар, цагаан өнгөтэй. Хар, цагаан зураг нь саарал болон цэнхэр, бор шаргал туяатай гардаг байсан. Одоо хэр нь камераар хар, цагаан зураг дарж болохоос гадна зөвхөн хар, цагаан зураг дардаг камер ч байдаг. Мөн зураг засварлах програмуудад хар, цагаан болгох үйлдлүүд байдаг. === Өнгөт зураг === 1903 онд авсан өнгөт зураг байдаг. Тухайн үед тусгай төхөөрөмж ашиглан, маш удаан хугацааны туршид зургийг бүтээж, хэвлэдэг байсан. Өнгөтөөр зураг авах боломжийг 1840 оны үеэс судалж эхэлсэн. Эхэн үед өнгөт зураг гэрэлд цохигдох, их хугацаа шаардах гэх мэт сул талтай байсан. 1855 онд физикч [[Жеймс Клерк Максвелл]] ([[Англи хэл|англи]]. ''James Clerk Maxwell''; 1831—1879) гурван үндсэн өнгийг тусгаарлах зарчмын талаар судалгаа гаргасан бөгөөд '''''1861''''' онд энэ зарчмын дагуу анхны өнгөт зургийг авсан. Максвелл улаан, ногоон, цэнхэр шүүлтүүр ашиглан 3 ширхэг хар, цагаан зураг авч, дараа нь нийлүүлэх замаар өнгөт зураг гаргаж авах санаа гаргажээ. 1860-аад оны сүүлээр Луйс Дукос ду Хаурон өнгөт зураг хэвлэх аргийг нээсэн. Улмаар хальс хийж зураг дарах камер бүтээгдэх болж 1935 он гэхэд Кодак өнгөт хальсыг нэвтрүүлсэн. Үүнтэй төстэй "''Agfacolor Neu"'' хальсыг Agfa компани 1936 онд бүтээжээ. 1963 онд Поларойд компани зураг дарсны дараа 1-2 минутын дотор хэвлэн гаргах камер гаргасан байна. 1995-2005 оны хооронд дижитал камер хэрэглээнд хүчтэй нэвтрэх болсон. === Дижитал гэрэл зураг === 1981 онд Японы [[Sony|"Sony"]] компани энгийн хүмүүс ашиглаж болох анхны хагас дижитал камерыг худалдаанд гаргасан. Мавика хэмээх энэхүү камер нь дүрсийг дискэнд хадгалдаг байсан бөгөөд дискэн дээр хадгалагдсан дүрсийг дэлгэцээр харах боломжтой байсан. 1991 онд Кодак анхны дижитал камер болох DCS 100-г гаргасан. Энэ камер өндөр үнэтэй байсан хэдий ч сэтгүүлч, мэргэжлийн гэрэл зурагчид өргөнөөр ашиглаж эхэлсэн байна. Дижитал камер нь электрон дүрс мэдрэгч ашиглан дүрсийг электрон дата болгон хадгалдаг бөгөөд өмнөх үеийн камеруудаас ялгаатай нь зураг угаах гэх мэт химийн процесс ашигладаггүй юм. Дижитал зургийг төрөл бүрийн янзалж, өөрчлөх боломжтой. Өнөөдөр дэлхий даяар дижитал камер болон ухаалаг гар утас ашиглан зураг авах болсон билээ. === Нийлэг гэрэл зураг === Нийлэг гэрэл зураг нь компьютер орчинд авах зураг бөгөөд зураг авалт нь бодитоор зураг авч байгаа мэт загварчлагдсан байдаг. Дижитал ертөнцөд дижитал зураг авалт хийх нь бодит ертөнцөд зураг авах хэмжээ, хязгаарыг давах боломжийг бий болгосон.<ref>{{cite conference|url = http://www.zhongart.com/marcol/premier/photoA_files/synthesis%20photography%20and%20architecture.html|title = Synthesis photography and architecture|last1 = Paux|first1 = Marc-Olivier|date = 1 February 2011|conference = [[Imagina]]|location = Monaco}} {{Webarchiv|url=http://www.zhongart.com/marcol/premier/photoA_files/synthesis%20photography%20and%20architecture.html |wayback=20150402092825 |text=Synthesis photography and architecture |archiv-bot=2025-07-09 21:18:12 InternetArchiveBot }}</ref> == Камерны түүхэн хөгжил == <!-- Images showing cameras typical for their time or cameras that were first of their kind (other suggestions for criterias?)--> <gallery widths="220" heights="180" perrow="5"> File:Studijskifotoaparat.JPG|19-р зууны 3 хөлтэй, студийн камер File:Box Camera.jpg|Чиглүүлээд зураг дарах [[хайрцган камер]], кино зураг авалтад ашиглагддаг анхны камер, c. 1910 File:No1-A Autographic Kodak Jr.jpg|Kodak-ийн хураадаг камер 1922 File:Leica-II-Camera-1932 cropped.jpg|[[Leica Camera|Leica-II]], [[135 мм]] кино зураг авалтын анхны камеруудын нэг, 1932 File:Contax-s.jpg|[[Contax]] S 1949&nbsp;– анхны [[олон талт призмт камер]] [[Single-lens reflex camera|SLR]] File:Polaroid Colorpack 80.jpg|Polaroid Colorpack 80 зураг хэвлэдэг камер, c 1975 File:Photography using Canon Digital IXUS 850 IS.jpg|[[Дижитал камер]], [[Canon Ixus]] загвар, c. 2000. File:Capas-d1.jpg|Nikon D1, анхны [[digital single-lens reflex camera|digital SLR]] сурвалжлага, спортын зураг авалтад ашиглагддаг, c. 2000 File:Phone photography.jpg|[[Ухаалаг утас]], c. 2010 </gallery> == Техникийн шинж чанар == Камер бол зураг авах хэрэгсэл бөгөөд дуу бичлэг хураах төхөөрөмж суулгаснаар видео бичлэг хийх буюу кино зураг авалт хийх боломжтой болсон. Дижитал сорон болон электрон соронзон бүхий санах ойтой.<ref>http://www.dpreview.com/learn/?/glossary/</ref> == Эшлэл == {{Reflist}} [[Ангилал:Гэрэл зураг| ]] [[Ангилал:Дүрслэх урлагийн төрөл]] [[Ангилал:Уран сайхны арга техник]] [[Ангилал:Хуулбарлах техник]] kv2y9y9mdbc4dapycw0mmcxiu5qc9ia 0 23780 824151 800311 2025-07-10T09:11:13Z Chongkian 21163 824151 wikitext text/x-wiki {{Unreferenced}} [[File:Dashchoilin Monastery.jpg|thumb|Дашчойлин хийд]] '''Дашчойлин хийд''' нь [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Улаанбаатар]] хотод орших [[Төвөдийн Буддын шашин|Буддын шашны]] [[хийд]] юм. Хийд нь өдгөө мөн '''Зүүн хүрээ''' хэмээн нэрлэгддэг. Тус хийд нь Улаанбаатар хотын түүхтэй холбоотой түүхэн дурсгалт газар юм. Монгол гэр хэлбэртэй хийдийн барилгыг циркийн зориулалтаар ашиглаж байв. 1937 оны хэлмэгдлийн их шуурганд хүрээ гучин аймгуудын дугана, лам хувраг, хурал номын хэрэгсэл, бурхан шүтээнүүдийг устган үгүй хийж, нэгэн цагт буян ном, хурал уншилгын дуу тасралтгүй дуурсаж асан газрыг эд хогшилын агуулах, элдэв үзвэр үзэсгэлэнгийн байр болгох зэргээр ашиглаж байсан байна. Харин ардчилал, шинэчлэлийн үрээр шашин шүтлэг чөлөөтэй болж, бурханы шашин сэргэн дэвжих боломж нээгдэхийн хамт их ламтан Ч.Дамбажав, С.Чадраабал нарын буянтай лам нарын санаачлага, идэвхитэй зүтгэлээр энэхүү 2 аймгийн хуучин дуганы буурь суурин дээр XYII-р жарны цагаан морин жилийн зуны суул сарын шинийн дөрвөний Бурхан багшийн их дүйчин өдөр буюу 1990 оны 7-р сарын хорин зургааны өлзий буян бүрдсэн сайн өдөр "Өлзий хутгийн номын орон" буюу Дашчойлин хийдийг сэргээн байгуулсан юм. Бурхан багш Шагжаамуний шадар зургаан Архадын нэгэн болох, энэ Халх Монголын орноо Бурханы шашин, номын цагаан гэгээ түр нэгэнтээ бүдгэрч, дахин товрон гэрэлтэн, гийх тэрхүү торгон үед эртний сайн ерөөлийн хүчээр хүрээ хийдүүдийг дахин сэргээн босгох, лам хуврага нарыг заан сургахад их нигүүлсэхүй бодь сэтгэлээр өөрийн биеийн алжаал, өндөр насан сүүдрийн зүдрэлийг үл хэрэгсэн, адистид жинлавын их далай болсон судар, тарнийн гүн нарийн утгат авишиг, даган соёрхол тэргүүтэнг хайрласан, Монгол дахь Энэтхэгийн Элчин сайд [[Бакула Ринбүүчий]] багш шинэ хийдэд өргөх яруу сонсголонт агаад утга төгөлдөр нэрийг болгоон "Өлзий хутгийн номын орон" буюу "Дашчойлин" хэмээх алдрыг соёрхсон билээ. '''Вангай аймгийн дуган буюу одоогийн Цогчин дуган''' Халхын Түшээт хан аймгийн засаг ноён Санзайдорж 1740 онд Их хүрээнээ нэгэн сүм байгуулснаа 1757 он буюу XIII жарны улаагчин үхэр жилд жинхэнэ аймаг болгохоор II Живзүндамба хутагтад айлтгасныг ёсоор болгожээ. Анхлан Жүн ван хэргэмтэй хүн байгуулсан тул Ван гуайн аймаг хэмээн нэрлэж байсан нь хожим сунжирсаар Вангайн аймаг гэх болжээ. Одоо уг дуганд өдөр тутмын цогчин хурал, сүсэгтэн олны айлтгасан хурал хурж байна. '''Эрхэм тойны аймаг буюу одоогийн Сахиусны дуган''' Түшээт хан аймгийн засаг ноён Цэмбэлдоржийн гуравдугаар хөвгүүн Рампилдорж эцгийн хэргэмийг залгамжилж арван жил болсны дараа 1737 онд өвчний учир засгаас байлгагдан сахил хүртэж тойн болоход Данзаняримпил хэмээх алдар хүртжээ. Эл тойн авга ах Өндөр гэгээн, өвөг Сидшир, эцэг Цэмбэлдорж нараас уламжлагдсан бурхан шүтээнийг нэгтгэн байнгийн хуралтай сүм байгуулсан учир II Богд Живзүндамбаас түүнд Эрхэм тойн цол соёрхож байгуулсан сүмийг нь Эрхэм тойны аймаг хэмээн нэр хайрлажээ. Одоо уг дуганд сар улирлын жасаа хурал, сахиус болон чого хурлуудыг хурж байна.    '''Ганданчойнхорлин дуган'''  2000 онд тус хийдийг дахин сэргээсний арван жилийн ойг тохиолдуулан Ганданчойнхорлин буюу Төгс баясгалант номын хүрдэн дуганыг шинээр барьж нээсэн билээ. Ганданчойнхорлин дуган нь бусад хоёр дугантай адил үндэсний уран барилгын гэр хэлбэртэй бөгөөд үндсэн гол дуганыг тойруулан хурал номын айлтгалыг хүлээн авах газар, хийдийн захиргаа, мөн тус хийдийн дэргэдэх “Зүүн хүрээ” коллежийн багш нарын болон Буддын соёл судлалын өрөө, хичээлийн 4 танхим зэрэг өрөө тасалгаанууд байна. Одоо Зүүн Хүрээ Дашчойлин хийд нь нийт 100 орчим ламтай, дэргэдээ шашны болон нийгмийн ухааны боловсрол мэргэшил олгох сургууль, судалгааны хүрээлэнтэй, хурал ном, сургалт, судалгаа шинжилгээ, эрүүл мэнд, хүмүүнлэг, байгаль хамгаалалын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг томоохон шашны байгууллага болж хөгжин билээ. Мөн тус хийд нь гадаад харилцаандаа ихээхэн ач холбогдол өгч дотоод гадаадын, олон улсын хүмүүнлэг, боловсролын болон шашны байгууллагуудтай нягт харилцаатай хамтран нийгмийн хариуцлагатай ажиллаж байгаа болно. == Түүх == Өндөр гэгээн 1651 онд өргөөнийхөө зохион байгуулалтыг өөрчлөн төвдийн Жамъянцорж Брайбун хийдэд байгуулсан адилаар Андуу нарын, Жасын, Сангай, Зоогоо, Хүүхэн ноёны, Дархан эмчийн, Өрлүүдийн долоон аймгыг анхлан үүсгэн гаргаад, хоёр жилийн хойно буюу 1654 онд Хэнтий уулын өвөрт  Ривогэжайганданшаддублин хэмээх Их хүрээг байгуулжээ.Энэхүү хийд хүрээ нь тоосго, модоор 27 жилийн турш баригдсан боловч 1680 онд Халх-Ойрдын үймээний хөлд үрэгдсэн тул 1706 онд дахин сэргээн босгосон байна. Улмаар Их хүрээний аймгууд дараалан байгуулагдаж 1772 онд номын хүрээг Хүй мандалд буурь сэлгэн буухад 13 аймаг байсанаа 1795 онд 27 болтлоо өсчээ. Хожим XIX зууны эцэс, XX зууны эхээр дахин гурван аймаг тухайлбал хүрээний хамгийн отгон аймаг болох Эх дагины аймаг 1903 онд байгуулагдсанаар их хүрээ нийт гучин аймагтай болсон билээ.1707 онд хүрээ хамбын тушаалыг бий болгож, 1723 онд түүнд тусгай тамга олгожээ. Мөн Их хүрээнээ 1739 онд тарнийн ухаан судлах Дэчингалав дацан, 1756 онд цанид, чойрын гүн ухаан судлах Дашчоймбэл дацан, 1759 онд Жүд дацан, 1760 онд Эмч нарын дацан, 1789 онд Зурхай дацан, 1809 онд Гунгаачойлин дацан, 1806 онд Бадамёго дацан, 1834 онд Майдрын дуган, 1838 онд Гандантэгчинлин сүм, 1844 онд Ламрим дацан, 1910 онд Идгаачойнзинлин дацанг тус тус байгуулжээ. Үүний зэрэгцээ Очирдарь, Нар хажод, Дарь эхийн сүм тэргүүтэн олон тооны мөргөл шүтээний сүм, дуган ч тасралтгүй баригдсаар байсан байна.Их хүрээний дацан, сүм дугануудын барилга нь төвд, хятад, монгол маягын буюу эдгээрийн холимог хэлбэр, загварыг чадмаг хослуулан баригдсан байлаа. Их хүрээ нь үндсэндээ Зүүн хүрээ ба Гандан гэсэн хоёр хэсэг дүүрэгт хуваагдаж байсан бөгөөд хүрээний баруун хэсэг болох Далхын дэнж хэмээгдэх Ганданд Буддын гүн ухааны гурван их дацангууд, Y Богд Живзүндамба хутагтын байгуулсан сүм, 80 тохой Жанрайсэгийн сүм зэрэг байрлаж байв. Зүүн Хүрээний хурал номын үйл ажиллагаагааг 1990 оны 7-р сарын 26-ны өлзий буян бүрдсэн сайн өдөр дахин сэргээж тухайн үеийн Энэтхэгийн элчин сайд Бакула ринбүчэ багш "Өлзий хутгийн номын орон" буюу "Дашчойлин" хэмээх алдрыг соёрхсон билээ. {{commonscat}} {{Бурханы шашны хийдүүд}} [[Ангилал:Монголын хийд]] fpi1nvyd7lz6xd7ylcg8m1zx621nbdm 0 24173 824113 823293 2025-07-09T19:05:30Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824113 wikitext text/x-wiki [[Файл:Ephesians 2,12 - Greek atheos.jpg|thumb|right|250px| ''atheoi'' буюу αθεοι гэсэн "бурхангүй хүмүүс" хэмээх Грек үг]] '''Атеизм''' буюу '''Шашингүйн үзэл''' гэж бурхан орших явдалд итгэхгүй байх үзэл.<ref name=Nielsen-EB/> Илүү давчуу байдлаар тайлбарлавал атеизм гэдэг нь [[бурхан]] тэнгэр байхгүй хэмээх үзэл юм.<ref name=RoweRoutledge/><ref name=oxdicphil/> Өргөнөөр тайлбарлавал атеизм бол ямар нэгэн бурхан тэнгэр байдаг эсэхэд үл итгэх явдал билээ.<ref name=oxdicphil/><ref name=religioustolerance/><ref>{{cite encyclopedia |url=http://oxforddictionaries.com/definition/atheism |encyclopedia=Oxford Dictionaries |title=atheism |publisher=Oxford University Press |accessdate=2012-04-09 }} {{Webarchiv|url=http://oxforddictionaries.com/definition/atheism |wayback=20190121124816 |text=atheism |archiv-bot=2025-07-09 19:05:30 InternetArchiveBot }}</ref> Атеизмийн эсрэг<ref name=reldef/><ref name=OED-theism /> болох [[Тейзм]] гэдэг нь ядаж нэг бурхан оршдогт итгэх явдал.<ref name=OED-theism>{{cite book |title=Oxford English Dictionary |edition=2nd |year=1989 |quote=Belief in a deity, or deities, as opposed to atheism}} </ref><ref> {{cite web |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/theism |title=Merriam-Webster Online Dictionary |quote=belief in the existence of a god or gods | accessdate=2011-04-09}}</ref> Атеизмийн үзэлтэй хүнийг Атеист гэнэ. Атеизм хэмээх үг нь Грек хэлний ἄθεος (''atheos'') буюу "бурхангүй" хэмээх үгнээс гаралтай бөгөөд үүнийг бүхэл нийгмээрээ бурхан тэнгэрт тахин шүтэх үзлийг эсэргүүцдэг хүмүүсийг тодорхойлдог, доош нь хийсэн утгатай үг байжээ. Чөлөөт үзэл баримтлал, эргэлзээт лавлагаа дэлгэрч, шашны шүүмжлэл ихэссэнээр тус үгийг хэрэглэх тохиолдол багасаж эхэлжээ. <ref name=KArmstrong>{{cite book |last=Armstrong |first=Karen |authorlink=Karen Armstrong |title=A History of God |year=1999 |publisher=London: Vintage |isbn=0-09-927367-5}} </ref> Атеистууд нь ер бусын зүйлтэй холбоотойгоор тайлбарладаг зүйлд эргэлзээтэй ханддаг бөгөөд баттай бодит үзэл баримтлалыг энэ тэргүүнд тавьдаг хүмүүс байдаг. Атеизм нь олонход ямар нэгэн бурхан тэнгэрт итгэхгүй байхыг зөвлөдөг. Атеизмийг дэмжигч маргаанууд нь гүн ухаан, нийгэм, түүх зэрэг олон олон шинжлэх ухаанаас гаралтай. Зарим атеистууд нь төрийг шашнаас тусгаарлах үзэлтэй<ref name=honderich/><ref> Fales, Evan. "Naturalism and Physicalism", in {{harvnb|Martin|2007|pp=122–131}}. </ref> байдаг ч хүмүүсийн дунд баримталдаг үзэл, философиуд нь ялгарах жишээтэй. Атеизм нь шашинг бодвол дэлхий ертөнцийг илүү хялбараар тайлбарладаг хэмээн олонх атеистууд хэлдэг бөгөөд ийм учраас атеизм нь бурхан байхгүйг батлах бус, эсрэгээр нь шашин нь бурхан байгаа гэдгийг тайлбарлах үүрэгтэй хэмээн үздэг.<ref>{{harvnb|Stenger|2007|pp=17–18}}, citing {{cite book|last=Parsons|first=Keith M.|title=God and the Burden of Proof: Plantinga, Swinburne, and the Analytical Defense of Theism|year=1989|location=Amherst, New York|publisher=Prometheus Books|isbn=978-0879755515}}</ref> Зарим шашин шүтлэгт атеизмийн дүр төрхүүд илэрдэг. Үүнд, [[Жайнизм]], [[Буддизм]], [[Хиндүизм]], [[Паган]] хөдөлгөөнүүд<ref name="Neopaganism">{{cite book|author=Carol S. Matthews|url=http://books.google.com/?id=RfGhUW8RdUIC&pg=PA194&dq=neopaganism+atheism#v=onepage&q&f=false|title=A New Vision A New Heart A Renewed Call - Volume Two|publisher=William Carey Library|quote=Although Neo-Pagans share common commitments to nature and spirit there is a diversity of beliefs and practices. Some are atheists, others are polytheists (several gods exists), some are pantheists (all is God) and others are panentheists (all is in God).|date=19 October 2009|isbn=9780878083640}} </ref> (Викка гэх мэт<ref name="Wicca">{{cite book|author=Carol S. Matthews|url=http://books.google.com/?id=stQQJlV9FT8C&pg=PA115&dq=neopaganism+atheism#v=onepage&q&f=false|title=New Religions|publisher=Chelsea House Publishers|quote=There is no universal worldview that all Neo-Pagans/Wiccans hold. One online information source indicates that depending on how the term ''God'' is defined, Neo-Pagans might be classified as monotheists, duotheists (two gods), polytheists, pantheists, or atheists.|date=19 October 2009|isbn=9780791080962}} </ref>), бурхангүй шашнууд хамаарагдана. Жайнизм болоод Буддизмийн зарим хэлбэрүүд нь бурханд итгэхийг санал болгодоггүй<ref>{{cite book |url=http://books.google.com.vc/books?id=Jb0rCQD9NcoC&printsec=frontcover#v=onepage&q=atheism&f=false |last=Kedar |first=Nath Tiwari |year=1997 |title=Comparative Religion |publisher=[[Motilal Banarsidass]] |isbn=81-208-0293-4 |page=50}} </ref> байхад Хиндүизм нь атеизмийг хүчинтэйд тооцдог ч дагаж мөрдөхөд хэцүү гэдэг.<ref>{{Cite book | last = Chakravarti| first = Sitansu| title = Hinduism, a way of life| publisher = Motilal Banarsidass Publ.| year = 1991| page = 71| url = http://books.google.com/?id=J_-rASTgw8wC&pg=PA71| isbn = 978-81-208-0899-7|quote = According to Hinduism, the path of the atheist is very difficult to follow in matters of spirituality, though it is a valid one. |accessdate=2011-04-09}} </ref> Атейзмийг тодорхойлогч шалгуурууд нь хоорондоо зөрчилддөг тул өнөө үед дэлхий дээрх Атейстуудын тоог тогтоох нь тийм ч амар биш юм.<ref name="Martin2007">{{cite book|last=Zuckerman|first=Phil|editor=Martin, Michael T|title=The Cambridge companion to atheism|year=2007|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, England|isbn=0-521-84270-0|page=56|url=http://books.google.com/books?id=tAeFipOVx4MC&pg=PA56|accessdate=2011-04-09}} </ref> Нэгэн тооцоогоор дэлхийн хүн амын 2.3% нь атеистууд, 11.9% нь шашин шүтдэггүй гэсэн дүн гарчээ.<ref name="Britannica demographics">{{cite web |url=http://search.eb.com/eb/article-9432620 |title=Worldwide Adherents of All Religions by Six Continental Areas, Mid-2005 |publisher=Encyclopædia Britannica |year=2005 |accessdate=2007-04-15}} * 2.3% Atheists: Persons professing atheism, skepticism, disbelief, or irreligion, including the militantly antireligious (opposed to all religion). * 11.9% Nonreligious: Persons professing no religion, nonbelievers, agnostics, freethinkers, uninterested, or dereligionized secularists indifferent to all religion but not militantly so. </ref> Өөр нэг судалгаанаас харахад өөрсдийгөө атейст хэмээн тодорхойлсон хүмүүс нь барууныхны дунд хамгийн өндөр хувийг эзэлдэг, тухайлбал: [[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]]-4 %, [[Итали]]-7%, [[Испани]]-11%, [[Их Британи]]-17%, [[Герман]]-20%, [[Франц]]-32% байдаг байна.<ref name="Harris">{{cite web |url=http://www.harrisinteractive.com/news/allnewsbydate.asp?NewsID=1131 |title=Religious Views and Beliefs Vary Greatly by Country, According to the Latest Financial Times/Harris Poll |publisher=Financial Times/Harris Interactive |date=2006-12-20 | accessdate=2011-04-09}} </ref> Харин [[Монгол улс]]ад 2010 онд хийсэн хүн амын тооллогоор нийт хүн амын 38.6% нь шашин шүтдэггүй гэсэн дүн гарчээ.<ref>[http://toollogo2010.mn/doc/Statistic_undsen_ur_dun.pdf 2010 оны Хүн амын тооллого, Үндсэн дүн]</ref> == Үгний гарал болоод хэрэглээ == Эртний Грек хэлэнд ''atheos'' (ἄθεος) нь "бурхангүй" хэмээх утгатай тэмдэг нэр байв. Энэ үгийг анх бурханы эсрэг, сүсэггүй хэмээх шүүмжлэлийн байдлаар хэрэглэж байжээ. МЭӨ 5-р зуунд энэ үг нь илүү утга төгөлдөршиж бурхантай харилцаа холбоог тасалсан, бурхныг үгүйсгэсэн хэмээх утгатай болов. ἀσεβής (''asebēs'') хэмээх үгийг өөрийн бурхныг үл шүтэж эсэргүүцдэг ч бусад бурхныг шүтдэг хүмүүст оноох болов. Сонгодог бичвэрүүдийн орчин үеийн хөрвүүлгээр ''atheos''-ийг "atheistic" буюу "атеист тал руугаа" гэж орчуулах нь бий. [[Цицеро]] нь тус үгийг латин хэлнээ ''atheos'' гэж хөрвүүлжээ. Анхны [[Христийн шашин]]тнууд, [[Эртний Грекийн шашин]]д итгэгчид нар тус үгийг нөгөөдөө оноож доромжилдог байжээ. Атеист (atheist) хэмээх үг нь англи хэлнээ Атеизм хэмээх үгнээс өмнө гарч ирсэн бөгөөд анх 1566, 1571 онд хэрэглэгдэж байв. Бурхан шашин үл шүтэх хэмээх утгаар Атеист хэмээх нэршлийг хамгийн эртний үедээ 1577 оны үед хэрэглэж байжээ. Түүнтэй холбоотой үгс, нэршлүүд нь хожим бий болжээ: деист - 1621 онд, теист - 1662 онд, [[деизм]] - 1675 онд, [[теизм]] - 1678 онд. Тухайн үедээ деизм, деист хэмээх үгс нь одоогийнхоо тодорхойлолтоор явж байсан бол теизм хэмээх үг нь сүүлдээ деизмээс ялгарах болжээ. Карен Армстронг бичихдээ 16 болон 17-р зууны үед атеист хэмээх үг нь зөвхөн доромжлол байдлаар хэрэглэгддэг байсан - хэн ч өөрийгөө атеист хэмээхгүй байх байсан гэжээ. 17-р зууны дунд үед бурханд итгэхгүй байх нь боломжгүй зүйл хэмээн үздэг байв. 18-р зууны сүүл үед Европт ''Атеизм''-г анх өөртөө олгогч үзэл хэмээн үзэх болов - үүнд, монотеист Авраамийн бурханд (Христ, Лал, Жүдизмийн бурхан) итгэхгүй байх явдлыг. 20-р зуунд даяаршил бий болсноор тус үгийг бүхий л бурханд итгэхгүй байх явдалд хэрэглэх болсон. Зарим Атеистууд "Атеизм" хэмээх үг нь хэрэгцээгүй хэмээн тайлбарладаг. Сэм Харис ''Letter to a Christian Nation'' номондоо: <blockquote>''Атеизм'' хэмээх үг нь угтаа оршин тогтнох ёсгүй. Атеизм нь ердөө л ямар нэг учир шалтгаангүй шашны үзлийн эсрэг гаргадаг ухаалаг хүмүүсийн дуу авиа юм.</blockquote> === Эерэг, сөрөг гэх === Философчид тухайлахад Антони Флю болон Майкл Мартин нар эерэг Атеизм-ийг сөрөг Атеизм-тай (сул дорой зөөлөн) анх эерэгцүүлэн гаргаж иржээ. Эерэг Атеизм гэдэг бол бурхан гэж байдаггүй гэх үзлийг хүлээн зөвшөөрсөн үзэл баримтлал юм. Сөрөг Атеизм нь non-theism-ийн бүхий л хэлбэрүүдийг өөртөө багтаадаг. Энэ ангиллийн дагуу хэн ч эерэг ба сөрөг Атеист биш юм. Сул дорой ба хүчтэй Атеизм нь харьцангуй сүүлийн үеийнх ба эерэг ба сөрөг Атеизм нь өмнө нь үүссэн ба тэдгээрийг философи, уран зохиол болон католик өршөөлд хэрэглэгдэж байв. Энэхүү нэршлийн доор ихэнх үл мэдэгчдийг сөрөг Атейзмууд хэмээн нэрлэж байлаа. Мартины үед тухайлахад үл мэдэгчид нь сөрөг Атеизмыг баталдаг ихэнх үл мэдэгчид нь Атеизмын талаас үзэл бодлоо илэрхийлдэг ба энэ нь theism(физм)-ээс илүү харьцуулж үздэг байна. Бурхан байхгүй хэмээх үзэл нь заримдаа итгэл үнэмшилээ хаяхад хүргэдэг. === Практик атейзм === Практик буюу прагматик атеизмд бас анатизм ч гэж нэрлэгддэг хувь үзэл санаатнууд /хүмүүс/ нь хэрвээ бурхан гэж байгаагүй бол мөн байгалийн хуулийг ангилахгүйгээр тайлбарлах байсан гэдэг. Бурхан байгаа эсэх нь тодорхойгүй гэвч шаардлаггүй болон огт хэрэгцээгүй мэтээр төсөөлөгддөг гэвч бурхад хүний амьдралын зорилгыг тодорхойлохгүй бидэнд өдөр тутмын амьдралд нөлөөлөхгүй юм. Практик атеизмын хэлбэр нь шинжлэх ухааны харилцаа хамааралтай далд хамааралтай, энэхүү шинжлэх ухааны утга хамаарал нь байгалын ухаан юм. Натурал философийн шинжлэх ухааны аргад үндэслэн батлах /нотлох/ эсвэл шууд хүлээн зөвшөөрч түүнд бүрэн итгэж үнэмших явдал байлаа. Практик атеизм нь дараах хэлбэртэй байна. *Шашны оновчгүй байдал – бурханд итгэх нь хүний зан, ёс суртахуун, шашны зан үйл болон бусад ямар нэгэн үйл явдалд нөлөөлөхгүй. *Бурхан шашны аливаа зан үйлүүд нь оюун ухааны бөгөөд практик үйл хэргүүдээс ангид байх. *Ялгаагүй байх- бурхан шашны асуудлуудын сонирхолд нөлөөлөхгүй байх. *Бурхан шашин үл шүтэх үзэл санаанаас ангид байх. === Онолын атеизм === Онолын атейзм нь бурхан байдаг гэх үзэлтэй зарчмын хувьд гарч ирсэн Үүнд:Паскалийн Вагерийн маргааны хариулт нь байдаг. Үнэндээ Онолын атеизм бол үндсэндээ онтологик болон физик онотологик юм. == Ишлэл == {{Reflist|3 |refs= <ref name=Nielsen-EB> *{{Cite encyclopedia |first=Kai |last=Nielsen |authorlink=Kai Nielsen (philosopher) |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |title=Atheism |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/40634/atheism |year=2011 |quote=Instead of saying that an atheist is someone who believes that it is false or probably false that there is a God, a more adequate characterization of atheism consists in the more complex claim that to be an atheist is to be someone who rejects belief in God for the following reasons...: for an anthropomorphic God, the atheist rejects belief in God because it is false or probably false that there is a God; for a nonanthropomorphic God... because the concept of such a God is either meaningless, unintelligible, contradictory, incomprehensible, or incoherent; for the God portrayed by some modern or contemporary theologians or philosophers... because the concept of God in question is such that it merely masks an atheistic substance—e.g., "God" is just another name for love, or ... a symbolic term for moral ideals. |accessdate=2011-12-06 |ref=harv}} *{{Cite encyclopedia |title=Atheism |first=Paul |last=Edwards |authorlink=Paul Edwards (philosopher) |publisher=MacMillan Reference USA (Gale)|editor=Donald M. Borchert |origyear=1967 |year=2005 |edition=2nd |encyclopedia=[[Encyclopedia of Philosophy|The Encyclopedia of Philosophy]] |volume=Vol. 1 |page=359 |isbn=9780028657806 |quote=On our definition, an 'atheist' is a person who rejects belief in God, regardless of whether or not his reason for the rejection is the claim that 'God exists' expresses a false proposition. People frequently adopt an attitude of rejection toward a position for reasons other than that it is a false proposition. It is common among contemporary philosophers, and indeed it was not uncommon in earlier centuries, to reject positions on the ground that they are meaningless. Sometimes, too, a theory is rejected on such grounds as that it is sterile or redundant or capricious, and there are many other considerations which in certain contexts are generally agreed to constitute good grounds for rejecting an assertion. |ref=harv}}(page 175 in 1967 edition) </ref><ref name=RoweRoutledge> {{cite encyclopedia |url=http://books.google.com/?id=lnuwFH_M5o0C&pg=PA530&lpg=PA530&dq=atheism+routledge#v=onepage&q=atheism%20routledge&f=false |first=William L. |last=Rowe |authorlink=William L. Rowe |encyclopedia=[[Routledge Encyclopedia of Philosophy]] |title=Atheism |year=1998 |editor=Edward Craig |isbn=9780415073103 |publisher=Taylor & Francis |quote=As commonly understood, atheism is the position that affirms the nonexistence of God. So an atheist is someone who disbelieves in God, whereas a theist is someone who believes in God. Another meaning of "atheism" is simply nonbelief in the existence of God, rather than positive belief in the nonexistence of God. ...an atheist, in the broader sense of the term, is someone who disbelieves in every form of deity, not just the God of traditional Western theology. |accessdate=2011-04-09 |ref=harv}} </ref> <!-- ТҮР ЗУУР ТАВЬСАН!!!!!! <ref name=agnosticism-contrast> *{{cite web|title = Atheism | url=http://www.merriam-webster.com/concise/atheism?show=0&t=1323944845|work=Encyclopædia Britannica Concise|publisher=Merriam Webster|accessdate=2011-12-15 | quote = Critique and denial of metaphysical beliefs in God or divine beings. Unlike agnosticism, which leaves open the question of whether there is a God, atheism is a positive denial. It is rooted in an array of philosophical systems.}} *{{cite book|last=Zuckerman|first=edited by Phil|title=Atheism and secularity|year=2010|publisher=Praeger|location=Santa Barbara, Calif. [u.a.]|isbn=9780313351839 | quote = A major source of these biases is the lack of clear definitions. Atheism and secularity are defined in opposition to religion, with atheism (the rejection of theism) often perceived as an extreme form of secularism (the decline of religious influence over society). But atheism is a narrow term referring to a specific belief (that there is no god), whereas secularism has various meanings, including a range of attitudes (such as religious indifference, doubt, agnosticism, and atheism) as as behaviors (such as lack of regular church attendance or disregard for traditional religious morality). }} *{{Cite encyclopedia |first=Kai |last=Nielsen |authorlink=Kai Nielsen (philosopher) |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |title=Atheism |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/40634/atheism |year=2011 |quote=atheism, in general, the critique and denial of metaphysical beliefs in God or spiritual beings. As such, it is usually distinguished from theism, which affirms the reality of the divine and often seeks to demonstrate its existence. Atheism is also distinguished from agnosticism, which leaves open the question whether there is a god or not, professing to find the questions unanswered or unanswerable. |accessdate=2011-12-06 |ref=harv}} *{{cite web |year=1911 |url=http://www.1911encyclopedia.org/Atheism |title=Atheism |work=Encyclopædia Britannica | accessdate=2011-04-09 | quote = But dogmatic atheism is rare compared with the sceptical type, which is identical with agnosticism in so far as it denies the capacity of the mind of man to form any conception of God, but is different from it in so far as the agnostic merely holds his judgment in suspense, though, in practice, agnosticism is apt to result in an attitude towards religion which is hardly distinguishable from a passive and unaggressive atheism.}} </ref> --> <ref name=honderich> Honderich, Ted (Ed.) (1995). "Humanism". ''The Oxford Companion to Philosophy''. Oxford University Press. p 376. ISBN 0-19-866132-0. </ref><ref name=religioustolerance> [[Religioustolerance.org]]'s short article on [http://www.religioustolerance.org/atheist4.htm Definitions of the term "Atheism"] suggests that there is no consensus on the definition of the term. Most dictionaries (see the OneLook query for [http://www.onelook.com/?w=atheism&ls=a "atheism"]) first list one of the more narrow definitions. * {{Cite book |url=http://www.ditext.com/runes/a.html |title=Dictionary of Philosophy |first=Dagobert D.(editor) |last=Runes |authorlink=Dagobert D. Runes |year=1942 edition |publisher=Littlefield, Adams & Co. Philosophical Library |location=New Jersey |isbn=0-06-463461-2 |quote=(a) the belief that there is no God; (b) Some philosophers have been called "atheistic" because they have not held to a belief in a personal God. Atheism in this sense means "not theistic". The former meaning of the term is a literal rendering. The latter meaning is a less rigorous use of the term though widely current in the history of thought |accessdate=2011-04-09}} – entry by [[Vergilius Ferm]] </ref><ref name=oxdicphil> {{cite encyclopedia |editor=Simon Blackburn |encyclopedia=The Oxford Dictionary of Philosophy |title=atheism |url=http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t98.e278 |accessdate=2011-12-05 |edition=2008 |year=2008 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |quote= Either the lack of belief that there exists a god, or the belief that there exists none. Sometimes thought itself to be more dogmatic than mere agnosticism, although atheists retort that everyone is an atheist about most gods, so they merely advance one step further.}}<!--Same in 2005 edition: http://books.google.com/books?id=WHILCw0hDA4C&pg=PA27&dq=%22atheism%22#v=onepage&q=%22atheism%22&f=false --> </ref><ref name=reldef>{{cite web |url=http://www.as.ua.edu/rel/aboutreldefinitions.html |title=Definitions: Atheism |publisher=Department of Religious Studies, University of Alabama |accessdate=2011-04-09 |archive-date=2011-06-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110607093325/http://www.as.ua.edu/rel/aboutreldefinitions.html |url-status=dead }}</ref> }} [[Ангилал:Атеизм| ]] 1nsl03xel7al4jdm0i46s117fkwtse2 0 28498 824135 806305 2025-07-10T02:38:06Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824135 wikitext text/x-wiki '''Mонгол-Солонгосын Политехник коллеж''' нь [[Улаанбаатар]] хотод байрлах коллеж юм. ==Түүх== Тус сургууль нь 1960 оны үед Хөнгөн үйлдвэрлэлийн ТМС нэртэйгээр анх байгуулагдаж байсан. БНСУ-ын буцалтгүй тусламжийг авч 2000 оноос Монгол-Солонгосын Техникийн коллеж нэртэй болон мэргэжлийн чиг баримжаа олгох ахлах сургууль, дунд мэргэжлийн дипломын зэрэгтэй сургалт, бакалаврын зэрэг олгох сургалт зэрэг шаталсан сургалттайгаар үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн. 2011 оноос бакалаврын зэрэг олгох сургалт нь [[ШУТИС]]-д нэгдэснээр тус сургууль нь мэргэжлийн боловсролын сургалт явуулдаг политехник сургууль болж, Монгол-Солонгосын Политехник Коллеж нэртэйгээр үйл ажиллагаагаа явуулж байна. 2012 онд тус сургууль нь [[Монголын Мянганы Сорилтын Сан]]гаас явуулсан Мэдээлэл арга зүй Үндэсний төвийг байгуулах тендерт ялан, тус төвийг өөрийн байрандаа байгуулжээ. == Гадны холбоос == * https://web.archive.org/web/20230121135208/https://mkpc.edu.mn/ [[Ангилал:Монголын их дээд сургууль]] {{stub}} t3i4antqrkwy860v68t5iztbtfiiiqf 10 29635 824104 797571 2025-07-09T14:05:43Z Enkhsaihan2005 64429 824104 wikitext text/x-wiki {{#switch: {{ucfirst:{{{1}}}}} | AT | Austria | [[Austria]] = {{#switch: {{uc:{{{2}}}}} | SPÖ = [[Social Democratic Party of Austria|SPÖ]] | ÖVP = [[Austrian People's Party|ÖVP]] | FPÖ = [[Freedom Party of Austria|FPÖ]] | BZÖ = [[Alliance for the Future of Austria|BZÖ]] | #default = {{#switch: {{ucfirst: {{{2}}} }} | Green | Greens | Grün | Grüne = [[The Greens – The Green Alternative|Green]] | Independent | Ind | Neutral | Parteilos | [[Parteilos]] | [[parteilos]] = [[Independent politician|Ind.]] | #default = {{{2}}} }} }} | AU | Australia | [[Australia]] = {{#switch: {{uc:{{{2}}}}} | ALP = [[Australian Labor Party|ALP]] | CLP = [[Country Liberal Party|CLP]] | LP = [[Liberal Party of Australia|Lib.]] | #default = {{#switch: {{ucfirst: {{{2}}} }} | Democrats | Dem = [[Australian Democrats|Dem.]] | Greens | Green = [[Australian Greens|Greens]] | Labor | Lab = [[Australian Labor Party|ALP]] | Liberal | Lib = [[Liberal Party of Australia|Lib.]] | National | Nat = [[National Party of Australia|Nat.]] | Independent | Ind | Neutral = [[Independent politician|Ind.]] | #default = {{{2}}} }} }} | CA | Canada | [[Canada]] = {{#switch: {{uc:{{{2}}}}} | BQ = [[Bloc Québécois|BQ]] | CPC = [[Conservative Party of Canada|CPC]] | LPC = [[Liberal Party of Canada|LPC]] | NDP = [[New Democratic Party|NDP]] | GPC = [[Green Party of Canada|Green]] | FPNP = [[First Peoples National Party of Canada|FPNP]] | CHP = [[Christian Heritage Party of Canada|CHP]] | WBP = [[Western Block Party|WBP]] | #default = {{#switch: {{ucfirst: {{{2}}} }} | Independent | Ind | Neutral = [[Independent politician|Ind.]] | #default = {{{2}}} }} }} | CZ | Czechia | [[Czechia]] | [[Czech Republic]] | Czech Republic = {{#switch: {{uc:{{{2}}}}} | ODS = [[Civic Democratic Party (Czech Republic)|ODS]] | CSSD = [[Czech Social Democratic Party|ČSSD]] | KSCM = [[Communist Party of Bohemia and Moravia|KSČM]] | KDU-CSL = [[Christian and Democratic Union – Czechoslovak People's Party|KDU-ČSL]] | ANO = [[ANO 2011|ANO]] | TOP09 = [[TOP 09]] | STAN = [[Mayors and Independents|STAN]] | Pirati = [[Czech Pirate Party|Piráti]] | SPD = [[Freedom and Direct Democracy|SPD]] | SZ = [[Green Party (Czech Republic)|Greens]] | US-DEU = [[Freedom Union–Democratic Union|US-DEU]] | LIRA = [[Liberal Reform Party|LIRA]] | SNK = [[SNK European Democrats|SNK ED]] | NEZDEM = [[Independent Democrats (Czech Republic)|Ind. Dem.]] | #default = {{#switch: {{ucfirst: {{{2}}} }} | Independent | Ind | Neutral = [[Independent politician|Ind.]] | #default = {{{2}}} }} }} | DE | Germany | Герман | [[Герман]] = {{#switch: {{uc:{{{2}}}}} | CDU = [[Германы Христийн Ардчилсан Холбоо|ХАХ]] | CSU = [[Бавари дахь Христийн Нийгмийн Холбоо|ХНХ]] | SPD = [[Германы Социал-Демократ Нам|СДН]] | FDP = [[Чөлөөт Ардчилсан Нам (Герман)|ЧАН]] | PDS = [[Зүүний нам (Герман)|Зүүн]] | FW |FWG = [[Free Voters|FW]] | DDP = [[German Democratic Party|DDP]] | NS | NSDAP = [[Nazi Party|NSDAP]] | ODP | ÖDP = [[Ecological Democratic Party|ÖDP]] | AfD | AFD = [[Alternative for Germany|AfD]] | #default = {{#switch: {{ucfirst: {{{2}}} }} | Left | Linke | The Left = [[Зүүний нам (Герман)|Зүүн]] | Green | Greens | Grün | Grüne | Bündnis 90/Die Grünen = [[Холбоо 90/Ногоонууд|Ногоонууд]] | Freie Wähler | Freie wähler = [[Free Voters|FW]] | Centre | Zentrum = [[Centre Party (Germany)|Centre]] | Volt = [[Вольт Герман|Вольт]] | PARTEI = [[die PARTEI|PARTEI]] | Pirates | Piraten = [[Pirate Party Germany|Pirates]] | Nazi = [[Nazi Party|NSDAP]] | Бие даагч | Independent | Ind | Neutral | Parteilos | [[Parteilos]] | [[parteilos]] = [[Бие даагч]] | #default = {{{2}}} }} }} | NL | Netherlands | [[Netherlands]] | The Netherlands | [[The Netherlands]] | Holland = {{#switch: {{uc:{{{2}}}}} | CDA = [[Christian Democratic Appeal|CDA]] | CU = [[ChristianUnion|CU]] | D66 = [[Democrats 66|D66]] | GL = [[GreenLeft|GL]] | PVV = [[Party for Freedom|PVV]] | SGP = [[Reformed Political Party|SGP]] | SP = [[Socialist Party (Netherlands)|SP]] | VVD = [[People's Party for Freedom and Democracy|VVD]] | #default = {{#switch: {{ucfirst: {{{2}}} }} | Green | Groen = [[GreenLeft|GL]] | PvdA | Pvda = [[Labour Party (Netherlands)|PvdA]] | Independent | Ind | Neutral | Parteilos | [[Parteilos]] | [[parteilos]] = [[Independent politician|Ind.]] | #default = {{{2}}} }} }} | CH | Швейцар | Switzerland | [[Switzerland]] = {{#switch: {{uc:{{{2}}}}} | FDP | PRD | RAD | FDP/PRD = [[Free Democratic Party of Switzerland|FDP/PRD]] | PLR = [[Free Democratic Party of Switzerland|FDP/PRD/PLR]] | PLC = [[Free Democratic Party of Switzerland|FDP/PRD/PLC]] | SPS | PSS | SP | PS | SP/PS | SPS/PSS | SOC = [[Швейцарын Социал Демократ Нам|ШСДН/ШСН]] | SVP | UDC | SVP/UDC = [[Swiss People's Party|SVP/UDC]] | PPS = [[Swiss People's Party|SVP/UDC/PPS]] | CVP | PDC | CVP/PDC = [[Christian Democratic People's Party of Switzerland|CVP/PDC]] | PPD = [[Christian Democratic People's Party of Switzerland|CVP/PDC/PPD]] | PCD = [[Christian Democratic People's Party of Switzerland|CVP/PDC/PCD]] | GPS | PES = [[Green Party of Switzerland|GPS/PES]] | GLP = [[Green Liberal Party of Switzerland|GLP]] | PLS | LPS | LIB = [[Liberal Party of Switzerland|LPS/PLS]] | EVP | PEV = [[Evangelical People's Party of Switzerland|EVP/PEV]] | Ticino League | Lega = [[Ticino League]] | #default = {{#switch: {{ucfirst: {{{2}}} }} | Green = [[Green Party of Switzerland|GPS]] | Independent | Ind | Neutral = [[Independent politician|Ind.]] | #default = [[Швейцарын улс төрийн намын жагсаалт|{{{2}}}]] }} }} | RO | Romania | [[Romania]] = {{#switch: {{uc:{{{2}}}}} | PSD = [[Social Democratic Party (Romania)|PSD]] | PNL = [[National Liberal Party (Romania)|PNL]] | UDMR | RMDSZ = [[Democratic Alliance of Hungarians in Romania|UDMR]] | PNȚ-CD | PNT-CD = [[Christian Democratic National Peasants' Party|PNȚ-CD]] | ALDE = [[Alliance of Liberals and Democrats (Romania)|ALDE]] | PDL = [[Democratic Liberal Party (Romania)|PDL]] | FDGR = [[Democratic Forum of Germans in Romania|FDGR]] | PD = [[Democratic Party (Romania)|PD]] | PCM | MPP | HCP = [[Hungarian Civic Party (Romania)|PCM]] | PND = [[National Democratic Party (Romania)|PND]] | PRM = [[Greater Romania Party|PRM]] | USL = [[Social Liberal Union|USL]] | PMP = [[People's Movement Party|PMP]] | UNPR = [[National Union for the Progress of Romania|UNPR]] | PPMT | EMNP = [[Hungarian People's Party of Transylvania|PPMT]] | PC = [[Conservative Party (Romania)|PC]] | PER = [[Ecologist Party of Romania|PER]] | PSRO = [[Romanian Social Party|PSRO]] | PRO = [[PRO Romania|PRO]] | PLUS = [[Freedom, Unity and Solidarity Party|PLUS]] | USR = [[Save Romania Union|USR]] | USR PLUS = [[USR PLUS]] | AD = [[The Right Alternative|AD]] | #default = {{#switch: {{ucfirst: {{{2}}} }} | Independent | Ind | Neutral = [[Independent politician|Ind.]] | #default = {{{2}}} }} }} | TR | Turkey | [[Турк]] = {{#switch: {{uc:{{{2}}}}} | AKP = [[Justice and Development Party (Turkey)|AKP]] | CHP = [[Republican People's Party|CHP]] | HDP = [[Peoples' Democratic Party (Turkey)|HDP]] | MHP = [[Үндсэрхэг Хөдөлгөөний Нам|ҮХН]] | İYİ | IYI = [[Good Party|İYİ]] | SP = [[Felicity Party|SP]] | TKP = [[Communist Party of Turkey (modern)|TKP]] | BBP = [[Great Unity Party|BBP]] | #default = {{#switch: {{ucfirst: {{{2}}} }} | Independent | Ind | Neutral = [[Independent politician|Ind.]] | #default = {{{2}}} }} }} | US | United States | [[United States]] | USA | [[USA]] = {{#switch: {{uc:{{{2}}}}} | D = [[Democratic Party (United States)|D]] | R = [[Republican Party (United States)|R]] | #default = {{#switch: {{ucfirst: {{{2}}} }} | Democrat = [[Democratic Party (United States)|D]] | Republican = [[Republican Party (United States)|R]] | Independent | Ind | Neutral = [[Independent politician|Ind.]] | #default = {{{2}}} }} }} | ZA | South Africa | [[South Africa]] = {{#switch: {{uc:{{{2}}}}} | ANC | African National Congress = [[African National Congress|ANC]] | DA | Democratic Alliance = [[Democratic Alliance (South Africa)|DA]] | IFP | Inkatha Freedom Party = [[Inkatha Freedom Party|IFP]] | NFP | National Freedom Party = [[National Freedom Party|NFP]] | COPE | Congress of the People = [[Congress of the People (South African political party)|COPE]] | FF+ | Freedom Front Plus = [[Freedom Front Plus]] | #default = {{#switch: {{ucfirst: {{{2}}} }} | Green | Greens | Grün | Grüne = [[The Greens – The Green Alternative|Green]] | Independent | Ind | Neutral | Parteilos | [[Parteilos]] | [[parteilos]] = [[Independent politician|Ind.]] | #default = {{{2}}} }} }} | Independent | [[Independent]] | Ind | Ind. | Neutral = [[Independent politician|Ind.]] | #default = {{#switch: {{ucfirst: {{{2}}} }} | Independent | Ind | Neutral = [[Бие даагч]] | #default = {{{2|{{{1|}}}}}} }} }}<noinclude> {{documentation}} <!-- Categories go on the /doc subpage and interwikis go on Wikidata. --> </noinclude> m2610huxzwhbtixbu5b8vj77wsf8dou 0 34088 824115 801773 2025-07-09T20:26:42Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824115 wikitext text/x-wiki [[Файл:Züge, Landnahmen und Siedlungsgebiete der Nordmänner - 800-1050.png|thumb|right|[[Викингийн эрин|Викингийн эрин үеийн]] умардын иргэдийн уугуул суурьшил нутгийг нил ягаан өнгөөр, тархан суурьшсан газар нутгийг цэнхэр өнгөөр тэмдэглэжээ (МЭ 800-1050 он)]] '''Викингчүүд''' ([[Дани хэл|дани]]. ''vikinger'', [[Швед хэл|швед]]. ''vikingar'', [[Норвеги хэл|норв]]. ''vikinger'', [[Исланд хэл|исланд]]. ''víkingar'', [[Фарер хэл|фар]]. ''víkingør'') нь МЭ 8-11-р зууны үеэр [[Хойд тэнгис|Хойд-]] ба [[Балтын тэнгис|Зүүн тэнгисийн]] орчмоор нутаглах, ихэвчлэн умардаас<ref name="ask120" /> гарал бүхий далайчин, дайнч ард түмнийг төв европод [[дундад зууны эхэн үе]] буюу [[Викингийн эрин|викингийн эрин үед]] (800-1050 он) нэрлэдэг байсан нэршил юм. Тухайн үедээ Викингчүүд нь [[Скандинав]]ын хүн амын цөөн хэсэг нь байсан гэж үздэг. Тэднийг дотор нь хоёр бүлэг болгон хуваана. Эхний бүлэг нь далайн эрэг орчмоор амьдран дээрэм тонуул хийнэ. Тэд эх нутгаасаа гарч, алдар нэр, эд хөрөнгө, адал явдалтай учрахыг мөрөөдсөн голцуу залуус байсан аж. Сүүлдээ тэд мөн л өөрсдийн өвөг дээдэстэйгээ адил суурин амьдралд шилжин тухайн үед нийтлэг аж ахуй эрхлэн амьдрах болжээ. Энэ талаар домог ([[Эртний умардын зохиол|эртний умардын бичмэл]]) болон [[руни чулуу]]нд тэмдэглэсэн байдаг. Нөгөө хэсэгт нь далайн эргийн дээрэм тэдний амьдралын зорилго байв. Тэдний талаар [[франк]]ууд, [[англозаксенчууд]], [[анналчууд]]ын [[Түүхэн судар|судар бичиг]] тэмдэглэгдэн үлджээ. Энэ хэсэг нь буцаж нутагтаа суурьшаагүй цааш нүүдэллэсэн байх ба хэрэв буцсан тохиолдолд тэднийг дээрэмчинд тооцон суурин иргэд тэдэнтэй дайтдаг байсан ажээ. == Цахим холбоос == {{Commonscat|Viking Age|Викингчүүд}} {{Wiktionary}} * [https://web.archive.org/web/20160323161851/http://wikinger.org/ Викингчүүдийн талаарx хамгийн их материал бүхий германы цахим хуудас] == Эх сурвалж == <references responsive> <ref name="ask120"> Askeberg S. 120. (Esten und Wenden) </ref> </references> [[Ангилал:Викингчүүд| ]] [[Ангилал:Умардын түүх]] ikca1feqq3hp2iw4s2qb6am3k5gwzko 0 34486 824103 824084 2025-07-09T13:56:49Z Enkhsaihan2005 64429 824103 wikitext text/x-wiki {{Short description|Алжирын нийслэл болон хамгийн том хот}} {{Инфобокс суурин | name = Алжир | native_name = الجزائر | native_name_lang = ar | other_name = | official_name = {{lang|ar|الجزائر العاصمة}} | nicknames = Цагаан Алжир; Нүд гялбам Алжир; Цагаан хот | settlement_type = [[Нийслэл]] | imagesize = 275px | image_skyline = {{multiple image | total_width = 280 | border = infobox | perrow = 1/3/2/2 | caption_align = center | image1 =البريد المركزي - الجزائر.jpg | caption1 = [[Алжирын төв шуудан]] | image2 = Djama3 ketchaoua.jpg | caption2 = [[Кетшава сүм]] | image3 = Alger Memorial-du-Martyr IMG 1160.JPG | caption3 = [[Тарчлагчдын дурсгал]] | image4 = Grande Mosquée d'Alger.jpg | caption4 = [[Алжирын их сүм]] | image5 = Alger Kasbah02.jpg | caption5 = [[Алжирын касба|Касба]] | image6 = Diwan, Bardo d'Alger 4.jpg | caption6 = [[Бардо үндэсний музей (Алжир)|Бардо музей]] | image7 = Alger-Place-des-Martyrs-Casbah cropped.jpg | caption7 = [[Жамаа-эль-Жедид]] | image8 = Alger-Notre-Dame-D'Afrique Basilique.jpg | caption8 = [[Африкийн Дарь эхийн сүм]] }} | image_caption = | image_flag = Flag of Algiers.svg | image_shield = Algiers-COA.svg | pushpin_map = Алжир#Африк | pushpin_relief = yes | pushpin_mapsize = 275 | pushpin_map_caption = [[Алжир]] болон Африк дахь байршил | subdivision_type = Улс | subdivision_name = {{flag|Алжир}} | subdivision_type1 = [[Алжирын мужууд|Муж]] | subdivision_name1 = [[Алжир муж|Алжир]] | subdivision_type2 = [[Алжирын тойргууд|Тойрог]] | subdivision_name2 = [[Сиди М'Хамед тойрог|Сиди М'Хамед]] | leader_title = [[Вали (засаг захиргааны цол)|Вали]] ([[Захирагч]]) | leader_title1 = Хотын дарга | leader_name1 = Махдиа Бенгалиа (2021 оноос) | established_title = Нэгтгэсэн | established_date = 972 | founder = [[Бологгин ибн Зири]] | area_total_km2 = 363 | area_metro_km2 = 1190 | population_as_of = 2024 | population_footnotes = <ref name=citypop>{{Cite web|url=http://citypopulation.de/Algeria.html |title=Population of the city proper according to the 2008 census|publisher=Citypopulation.de |access-date=2025-07-09| archive-url= https://web.archive.org/web/20100615060640/http://www.citypopulation.de/Algeria.html| archive-date= 2010-06-15 | url-status= live}}</ref><ref name=wup>{{Cite web|url=http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2 |title=UN World Urbanization Prospects |publisher=Esa.un.org |access-date=2025-07-09 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223005931/http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2 |archive-date=2009-12-23 }}</ref> | population_rank = Африкт 11-т Алжирд 1-т | population_urban = 1,977,663 | population_metro = 4,510,000 | population_density_km2 = 12,424 | population_density_metro_km2 = 7012 | timezone = [[Төв Европын Цаг|ТЕЦ]] | utc_offset = +01:00 | coordinates = {{coord|36|43|57|N|03|05|14|E|region:DZ_type:city|display=inline,title}} | elevation_min_m = 2 | elevation_max_m = 424 | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 16000–16132 | area_code = (+213) 021 | blank_name_sec1 = [[Алжирын тээврийн хэрэгслийн улсын дугаар|Улсын&nbsp;дугаар]] | blank_info_sec1 = 16 | blank1_name_sec1 = [[Коппений уур амьсгалын ангилал|Уур амьсгал]] | blank1_info_sec1 = [[Газар дундын тэнгисийн уур амьсгал|Csa]] | website = | footnotes = {{designation list | embed=yes | designation1 = WHS | designation1_offname = [[Алжирын касба]] | designation1_date = 1992 (16-р [[Дэлхийн өвийн хороо|чуулган]]) | designation1_type = Соёлын | designation1_criteria = ii, v | designation1_number = [https://whc.unesco.org/en/list/565 565] | designation1_free1name = Бүс нутаг | designation1_free1value = [[Арабын орнуудын дэлхийн өвийн жагсаалт|Хойд Африк дахь Дэлхийн өвийн жагсаалт]] }} }} Умард Африкийн [[Алжир]] улсын [[нийслэл]] бөгөөд тэргүүн их [[хот]], нутгийн хуваарь ёсоор улсынхаа 48 аймгийн нэг болсон газар бол '''Алжир''' ([[арабаар]] الجزائر‎ , al-Jazā’er, [[оросоор]] Алжир, [[францаар]] Alger, [[англиар]] Algiers) [[хот]] юм. [[Газар дундын тэнгис]]ийн эрэгт 273 км² газар эзлэн байгаа энэ газарт 2008 оны байдлаар 2,135,630 хүн амьдран сууж байна. Ярайсан цагаан байшингуудтай. 2011 онд 9 км [[метро]] баригдсан. Бусдаар бусдаар [[автобус]], [[трамвай]] зэрэг газрын, бас агаарын, далайн тээврээр холбогддог. Өнтэй өвөл (11.2 °C), халуун зун (25.2 °C) тохиодог Газар дундын тэнгисийн уур амьсгалтай. ==Зураг== <center><gallery> Зураг:Algiers, Algeria.jpg Зураг:Alger - Grande Poste.jpg Зураг:Alger Tunnel-des-Facultes - Place-Maurice-Audin IMG 0236.JPG Зураг:Metro, suburban train and tramway map of Algiers.png </gallery></center> ==Эшлэл== {{Reflist|30em}} {{уртдуудүрс|Category:Algiers|Алжир хот}} {{Алжирын хот}} [[Ангилал:Алжир (хот)| ]] [[Ангилал:Алжирын хот]] [[Ангилал:Африкийн нийслэл]] ozcdtnxkwl6vkhrt9qcgtc8js70cyah 0 34489 824106 811293 2025-07-09T14:08:10Z Enkhsaihan2005 64429 824106 wikitext text/x-wiki {{Short description|Швейцарын холбооны хот}} {{Инфобокс Швейцарын хотын захиргаа |subject_name = Берн |image_photo = {{Multiple image| | total_width = 280 | border = infobox | perrow = 2/2/2 | caption_align = center | image1 = Bundeshaus_Bern_2009,_Flooffy.jpg | caption1 = [[Швейцарын Холбооны ордон]] | image2 = Kramgasse mit Zähringerbrunnen und Zytgloggeturm in Bern (2014).jpg | caption2 = [[Цитглогге]] | image3 = Hauptgebäude der Universität Bern an der Hochschulstrasse Pano HQ.jpg | caption3 = [[Бернийн их сургууль]] | image4 = Bern Zentrum Paul Klee DSC06133.jpg | caption4 = [[Паул Клээ төв]] | image5 = Bern Panorama von Rosengarten 20211007.jpg | caption5 = [[Хуучин хот (Берн)|Хуучин хотын]] панорама }} |municipality_type = хотын захиргаа ба хот |imagepath_flag = CHE Bern BE Flag.svg |imagepath_coa = CHE Bern BE COA.svg |canton = Берн |iso-code-region = CH-BE |district = [[Берн-Миттелланд (захиргааны тойрог)|Берн-Миттелланд засаг захиргааны тойрог]] |motto = |coordinates = {{coord|46|56|53|N|7|26|51|E|type:city(134,000)_region:CH-BE|display=inline,title}} |postal_code = 3000–3030 |municipality_code = 0351 |area = 51.6 |elevation = 540 |elevation_description = Банхофплац |highest = Кёницберг |highest_m = 674 |lowest = [[Ааре]] |lowest_m = 481 |population = {{Swiss populations NC|CH-BE|0351}} |populationof = {{Swiss populations YM|CH-BE}} |mayor = {{ill|Марике Круит|de}} |mayor_party = SP |mayor_title = Хотын дарга |mayor_asof = 2025 оны |list_of_mayors = Берн хотын даргын жагсаалт |parliament_name = [[#Парламент|Штадтрат]] |parliament_number_of_members = 80 |executive_name = [[#Засгийн газар|Хотын зөвлөл]] |executive_number_of_members = 5 |places = |demonym = <br/>{{langx|mn|Бернчүүд}}<br/>{{langx|de|Berner(in)}}<br/>{{langx|fr|Bernois(e)}}<br/>{{langx|it|Bernese}} |neighboring_municipalities = |website = www.bern.ch }} '''Берн''' ({{lang-de|Bern}}, {{lang-fr|Berne}}, {{lang-it|Berna}}) — [[Швейцар]] улсын (ХШУ)-ын [[нийслэл]], 133,868 хүнтэй [[хот]]. Берн [[Альпийн нуруу]]ны ар, [[Аре гол|Аре]] голын эрэгт далайн түвшнээс дээш 542 метр өндөрт оршдог. == Газар зүй == === Цаг уур === {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 250 | QUELLE = http://www.meteoswiss.admin.ch/files/kd/climsheet/en/BER_norm8110.pdf | Überschrift = | Ort = Берн 1981–2010 он <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 2.8 | hmfeb = 4.7 | hmmär = 9.5 | hmapr = 13.4 | hmmai = 18.2 | hmjun = 21.6 | hmjul = 24.3 | hmaug = 23.7 | hmsep = 19.1 | hmokt = 13.8 | hmnov = 7.3 | hmdez = 3.5 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = -3.6 | lmfeb = -3.1 | lmmär = 0.2 | lmapr = 3.0 | lmmai = 7.4 | lmjun = 10.5 | lmjul = 12.5 | lmaug = 12.3 | lmsep = 8.9 | lmokt = 5.4 | lmnov = 0.4 | lmdez = -2.3 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = -0.4 | avfeb = 0.7 | avmär = 4.7 | avapr = 8.1 | avmai = 12.7 | avjun = 16.0 | avjul = 18.3 | avaug = 17.7 | avsep = 13.7 | avokt = 9.3 | avnov = 3.7 | avdez = 0.6 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 60 | nbfeb = 55 | nbmär = 73 | nbapr = 82 | nbmai = 119 | nbjun = 111 | nbjul = 106 | nbaug = 116 | nbsep = 99 | nbokt = 88 | nbnov = 76 | nbdez = 74 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 2.1 | shfeb = 3.1 | shmär = 4.4 | shapr = 5.3 | shmai = 5.9 | shjun = 6.8 | shjul = 7.6 | shaug = 7.0 | shsep = 5.5 | shokt = 3.6 | shnov = 2.3 | shdez = 1.6 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 9.6 | rdfeb = 9.0 | rdmär = 10.6 | rdapr = 10.4 | rdmai = 12.6 | rdjun = 11.1 | rdjul = 10.8 | rdaug = 10.7 | rdsep = 8.9 | rdokt = 10.4 | rdnov = 10.2 | rddez = 9.9 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 84 | lffeb = 79 | lfmär = 73 | lfapr = 71 | lfmai = 73 | lfjun = 71 | lfjul = 71 | lfaug = 73 | lfsep = 79 | lfokt = 84 | lfnov = 85 | lfdez = 85 }} ==Зураг== <center><gallery> Зураг:Bern Untertorbrücke 04.jpg Зураг:Bern, Switzerland.JPG Зураг:Gurtenfestival Gelaende 2003.JPG Зураг:Stadedesuisse-2.jpg Зураг:Aare river in Bern.jpg </gallery></center> == Цахим холбоос == {{уртдуудүрс|Bern|Берн}} [[Ангилал:Берн| ]] [[Ангилал:Берн кантоны суурин]] [[Ангилал:Европын нийслэл]] [[Ангилал:Швейцарын коммун]] [[Ангилал:Швейцарын кантоны төв суурин]] [[Ангилал:Швейцарын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Чөлөөт эзэнт гүрний хот]] [[Ангилал:1191 онд байгуулагдсан]] n1h5w2r7g7vfl207vrilwvso6ui1c82 0 34491 824117 801871 2025-07-09T20:44:36Z Enkhsaihan2005 64429 824117 wikitext text/x-wiki {{Short description|Румыны нийслэл ба хамгийн том хот}} {{Distinguish|Будапешт}} {{Инфобокс суурин | name = Бухарест | native_name = {{lang|ro|București|italics=unset}} | native_name_lang = RO | official_name = City of Bucharest | settlement_type = [[Нийслэл|Нийслэл ба хотын захиргаа]] | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 300 | image_style = infobox | perrow = 1/2/2/2/1 | caption_align = center | image1 = Bucharest University Square (cropped).jpg | caption1 = [[Их сургуулийн талбай, Бухарест|Их сургуулийн талбай]] | image2 = Ateneul Român - Gradina.jpg | caption2 = [[Румыны атенеум]] | image3 = Bucharest - Palace of the Parliament (2024) (2).jpg | caption3 = [[Парламентын ордон]] | image4 = Biblioteca Centrală Universitară - Piata Revolutiei.jpg | caption4 = [[Их сургуулийн төв номын сан, Бухарест|Их сургуулийн төв номын сан]] | image5 = Palatul de Justiție.jpg | caption5 = [[Шударга ёсны ордон, Бухарест|Шударга ёсны ордон]] | image6 = PalatCec.jpg | caption6 = [[CEC ордон]] | image7 = Parcul Tineretului.jpg | caption7 = [[Тинеретулуи цэцэрлэгт хүрээлэн]] | image8 = Bucharest Business District (cropped).jpg | caption8 = [[Флореаска]] дүүрэг }} | image_flag = ROU Bucharest Flag.svg | image_shield = Coat of arms of Bucharest.svg | image_blank_emblem = [[File:Word mark of Bucharest.svg|class=skin-invert|70px]] | blank_emblem_type = [[Лого]] | nicknames = Paris of the East / Little Paris | motto = {{lang|ro|Patria și dreptul meu}}<br />('Эх орон ба миний эрх') | image_map = Municipiul Bucuresti in Romania.svg | map_caption = Румын дахь Бухарест хот | mapsize = 230px | pushpin_map_caption = Румын дахь Бухарестийн байршил | pushpin_map = Румын#Европ | pushpin_relief = 1 | coordinates = {{coord|44|25|57|N|26|6|14|E|region:RO_city(1900000)|display=inline,title}} | subdivision_type = Улс | subdivision_name = {{flag|Румын}} | subdivision_type1 = Хөгжлийн бүс нутаг | subdivision_name1 = [[Румыны хөгжлийн бүс нутаг|Бухарест – Илфов]] | subdivision_type2 = Хошуу | subdivision_name2 = [[Румыны хошууд|Бухарест хотын захиргаа]] | parts_type = Салбар | parts = [[Бухарестийн салбарууд|6 салбар]] | established_title = Анх баталгаажуулсан | established_date = 1459 | founder = [[Влад Цепеш]] | government_footnotes = | government_type = [[Хотын дарга–зөвлөлийн засгийн газар|Хүчтэй хотын дарга–Зөвлөл]] | leader_title1 = [[Бухарест хотын дарга|Хотын дарга]] | leader_name1 = [[Стелиан Буждувеану]] (үүрэг гүйцэтгэгч) | leader_title2 = Хууль тогтоох байгууллага | leader_name2 = [[Бухарестийн ерөнхий зөвлөл|Ерөнхий зөвлөл]] | leader_name3 = [[Румын (Европын Парламентын тойрог)|Бухарест тойрог]] | leader_title3 = [[Европын Парламент|ЕП]] | area_footnotes = <ref>{{Cite web |url=https://insse.ro/cms/sites/default/files/field/publicatii/anuarul_statistic_al_romaniei_carte_ed_2023_0.pdf |title=Румын улсын статистикийн эмхэтгэл (2023) – 1.8 Румын улсын нутаг дэвсгэрийн засаг захиргааны зохион байгуулалт, 2022 оны 12 сарын 31 (х.17) |publisher=[[Үндэсний статистикийн хүрээлэн (Румын)]] - INSSE |website=www.insse.ro |date=2024-02-19}}</ref> | timezone = [[Зүүн Европын Цаг|ЗЕЦ]] | utc_offset = +02:00 | timezone_DST = [[Зүүн Европын Зуны Цаг|ЗЕЗЦ]] | utc_offset_DST = +03:00 | area_total_km2 = 240 | area_total_sq_mi = 92.28 | area_metro_km2 = 1,803 | elevation_m = 55.8–91.5 | elevation_ft = 183.1–300.2 | population_total = 1,716,961 | population_as_of = [[2021 оны Румыны хүн амын тооллого|2021 оны тооллого]] | population_footnotes = <ref name="RPL2021">{{cite web|url=https://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2023/05/Tabel-1.03_1.3.1-si-1.03.2.xls|title=Populaţia rezidentă după grupa de vârstă, pe județe și municipii, orașe, comune, la 1 decembrie 2021|publisher=[[Үндэсний статистикийн хүрээлэн (Румын)|INSSE]]|language=ro|date=2023-05-31}}</ref> | population_density_km2 = 7,196 | population_density_metro_km2 = 1,277 | pop_est_as_of = 2024 оны 1сар | population_est = 1,719,958 | pop_est_footnotes = <ref name="Population.Bucharest">{{cite web |url=http://statistici.insse.ro:8077/tempo-online/#/pages/tables/insse-table |title=POP105A - Populația rezidentă la 1 Ianuarie pe grupe de vârste, sexe și medii de rezidență, macroregiuni, regiuni de dezvoltare și județe |publisher=[[Үндэсний статистикийн хүрээлэн (Румын)]] - INSSE (TEMPO - statiscal data) |website=www.insse.ro/cms/en |date=2024-09-11 |access-date=2025-07-09 |language=ro}}</ref> | population_urban = | population_metro = 2,303,505 (Бухарест-Илфов)<ref name="Population.Bucharest"/> | population_rank = [[Румыны хошуудын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|Румынд 1-т]] ([[Европын хотуудын жагсаалт (хотын хязгаар доторх хүн амын тоогоор)|ЕХ-д 8-д]]) | population_demonyms = Бухарестчууд ([[Монгол хэл|mn]])<br />{{lang|ro|bucureștean}}, {{lang|ro|bucureșteancă}} ([[Румын хэл|ro]]) | population_note = | demographics_type1 = ДНБ {{Nobold|(Нэрлэсэн, 2024)}} | demographics1_footnotes = <ref name="GDP.Bucharest">Multiple sources: *{{cite web |url=https://cnp.ro/wp-content/uploads/2024/01/Prognoza-2023-2027-in-profil-teritorial-aferenta-Prognozei-macroeconomice-de-toamna-2023.pdf |title=1.1. Valoarea produsului intern brut, pe judeţe şi regiuni – în RON (pg.3) / 1.2. Produsul intern brut pe locuitor, pe judeţe şi regiuni – în € (pg.5) |trans-title=1.1 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний үнэ цэнэ, хошуу, бүс нутгаар - RON-ээр (х.3) / 1.2 Нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн, хошуу, бүс нутгаар - еврогоор (х.5) |publisher=Стратеги, прогнозын үндэсний комисс - Румыны засгийн газар |website=www.cnp.ro |date=2024 |access-date=2025-07-09}} *{{cite web |url=https://cnp.ro/wp-content/uploads/2024/02/Prognoza-de-IARNA-2023-2027.pdf |title=Principalii indicatori macroeconomici |trans-title=Макро эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүд |publisher=Стратеги, прогнозын үндэсний комисс - Румыны засгийн газар |website=www.cnp.ro |date=February 2024 |access-date=2025-07-09}}</ref> | demographics1_title1 = Хотын бөөгнөрөл | demographics1_info1 = [[Америк доллар|$]]106.292 тэрбум | demographics1_title2 = Нэг хүнд ноогдох | demographics1_info2 = $45,965 | postal_code = 0100xx-0201xx, 0201xx-0300xx, 0365xx | postal2_code_type = 0100xx-0201xx, 0201xx-0300xx, 0365xx | postal_code_type = Шуудангийн код | area_code = +40 31 | blank_name = [[Хүний хөгжлийн илтгэлцүүр|ХХИ]] (2022) | blank_info = 0.926<ref>{{Cite web | url=https://globaldatalab.org/shdi/table/shdi/ROU/?levels=1+4&years=2022&interpolation=0&extrapolation=0 | title=Sub-national HDI – Subnational HDI – Global Data Lab | access-date=2025-07-09 | archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/ | archive-date=2018-09-23 | url-status=live }}</ref> – <span style="color:#090;">маш өндөр</span> | blank_name_sec2 = [[Олон улсын нисэх онгоцны буудал]] | blank_info_sec2 = {{ubl|[[Аурел Влайкугийн нисэх онгоцны буудал|Бэняса нисэх буудал]]|[[Анри Коандын олон улсын нисэх онгоцны буудал|Отопени нисэх буудал]]}} | blank2_name_sec1 = [[Түргэн тээвэр|Түргэн тээврийн]] систем | blank2_info_sec1 = [[Бухарестын метро|Метро]] | website = {{Official URL}} }} '''Бухарест''' ([[Румын хэл|румынаар]]: ''București'' [{{IPA|bukuˈreʃtʲ}}]; {{Audio|Ro-București.ogg|''дуудлага''}}) — [[Румын]] [[улс]]ын [[нийслэл]], 1.8 сая хүнтэй<ref>{{Webarchiv|url=https://population.un.org/wup/Download/Files/WUP2018-F13-Capital_Cities.xls |wayback=20181101171857 |text=Population of Capital Cities in 2018 (thousands) |archiv-bot=2025-01-03 00:14:21 InternetArchiveBot }}. UNO, abgerufen am 29. Juli 2019 (englisch).</ref> [[хот]]. == Газар зүй == {{Том зураг|-D3- LighningStormPanorama.jpg|800|Бухарест}} === Уур амьсгал === {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/183/c00200.htm Administratia Nationala de Meteorologie (NMA)] | Überschrift = | Ort = Бухарест <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 1.5 | hmfeb = 4.1 | hmmär = 10.5 | hmapr = 18.0 | hmmai = 23.3 | hmjun = 26.8 | hmjul = 28.8 | hmaug = 28.5 | hmsep = 24.6 | hmokt = 18.0 | hmnov = 10.0 | hmdez = 3.8 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −5.5 | lmfeb = −3.3 | lmmär = 0.3 | lmapr = 5.6 | lmmai = 10.5 | lmjun = 14.0 | lmjul = 15.6 | lmaug = 15.0 | lmsep = 11.1 | lmokt = 5.7 | lmnov = 1.6 | lmdez = −2.6 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 40.0 | nbfeb = 36.0 | nbmär = 38.0 | nbapr = 46.0 | nbmai = 70.0 | nbjun = 77.0 | nbjul = 64.0 | nbaug = 58.0 | nbsep = 42.0 | nbokt = 32.0 | nbnov = 49.0 | nbdez = 43.0 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 6.0 | rdfeb = 6.0 | rdmär = 6.0 | rdapr = 7.0 | rdmai = 6.0 | rdjun = 6.0 | rdjul = 7.0 | rdaug = 6.0 | rdsep = 5.0 | rdokt = 5.0 | rdnov = 6.0 | rddez = 6.0 }} ==Зураг== <center><gallery> Зураг:ROU Bucharest CoA.svg Зураг:Bucharest, woodcut, published in Leipzig in 1717.jpg </gallery></center> == Цахим холбоос == {{Wikisource}} {{Commonscat|Bucharest|Бухарест}} {{Wiktionary}} {{Wikivoyage}} == Эшлэл == {{Reflist}} {{Хөтлөгч мөр Румыны тойрог}} [[Ангилал:Бухарест| ]] [[Ангилал:Их Валахийн суурин]] [[Ангилал:Европын нийслэл]] [[Ангилал:Румыны их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:Румыны хот]] 5lvng6q5pkq2yp7rtxpyxl5e84waf54 0 37168 824110 783051 2025-07-09T18:30:42Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824110 wikitext text/x-wiki [[File:Andrea Bargnani.JPG|thumb|right|150px]] '''Андреа Барньяни''' ({{lang-it|Andrea Bargnani}}, ''[[1985]] оны [[10 сарын 26|зургаадугаар сарын 26-нд]] [[Рим]] хотод төрсөн'') — [[Итали]]ийн [[сагсан бөмбөг]]чин бөгөөд [[Үндэсний Сагсан Бөмбөгийн Холбоо]]ны [[Нью Йорк Никс]] болон [[Италийн сагсан бөмбөгийн үндэсний шигшээ баг|Италийн шигшээ багийн]] [[Төвийн тоглогч (сагсан бөмбөг)|төвийн тоглогч]] юм. Италийн Стелла Азура ([[2002]]—[[2003]]), Бенеттон Тревизо (2003—[[2006]]) багуудад тоглож байгаад [[драфт]]ын №1-ээр [[Торонто Рэпторс]] (2006—[[2013]]) багт сонгогдсон байдаг.<ref>Schuhmann, John, [http://www.nba.com/draft2006/numberone_060628.html "The Long Journey for No. 1"], nba.com. Retrieved 21 April 2009.</ref> [[2008]] оны [[11 сарын 21|арваннэгдүгээр сарын 21-нд]] [[Нью Жерси Нетс]] багийн эсрэг тоглолтонд 29 оноо, 10 самбараас бөмбөг авалт хийсэн нь түүний өндөр амжилт нь байв.<ref>[http://www.nba.com/raptors/news/recap_112108.html Big Night From Bosh, Bargnani, Calderon Not Enough], raptors.com. Retrieved 22 November 2008.</ref> Түүнчлэн [[2012]] оны [[3 сарын 28|гуравдугаар сарын 28-нд]] [[Денвер Наггетс]]ийн эсрэг 26 оноо авч Рэпторсийн түүхэнд 6000-гаас дээш оноо авсан 4 дэх тоглогч болж байжээ.<ref>http://thechronicleherald.ca/sports/78695-bargnani-reaches-6000-points-raptors-defeat-nuggets</ref> Барньяни [[2013]] оны [[7 сарын 10|долоодугаар сарын 10-нд]] тоглогч солилцооны наймаагаар иржээ.<ref>{{cite web|url=http://blog.raptors.com/press-releases/nyktrade_071013/|title=Raptors Acquire Three Players, Three Picks From Knicks|publisher=[[NBA.com]]|date=July 10, 2013|access-date=Арван нэгдүгээр сар 5, 2013|archive-date=Аравдугаар сар 6, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006152814/http://blog.raptors.com/press-releases/nyktrade_071013/|url-status=dead}}</ref> Шигшээ багтайгаа [[2006]] оны [[Евролиг]]т түрүүлж байсан ба [[Довтлогч (сагсан бөмбөг)|довтлогчийн]] байрлалд заримдаа тоглож дундын болон холын зайн шидэлтийг сайн гүйцэтгэдэг. ==Товч мэдээлэл== *Өндөр — 213 [[Сантиметр|см]] *Жин — 113 [[Килограмм|кг]] *Өмсгөлийн дугаар — 77 ==Эшлэл== {{Reflist}} ==Холбоос== {{Commons category|Andrea Bargnani|Андреа Барньяни}} * [https://web.archive.org/web/20131030104047/http://www.bargnani.com/ Албан ёсны цахим хуудас] * {{basketballstats|nba=Andrea_Bargnani}} * {{basketball-reference}} {{Нью Йорк Никс багийн бүрэлдэхүүн}} {{2006 оны НБА-гийн драфт}} {{НБА-гийн драфтыг тэргүүлэгчид}} {{DEFAULTSORT:Барньяни, Андреа}} [[Ангилал:1985 онд төрсөн]] [[Ангилал:НБА-гийн тоглогч]] [[Ангилал:Италийн шигшээ багийн сагсан бөмбөгчин]] [[Ангилал:Сагсан бөмбөгийн төвийн тоглогч]] [[Ангилал:Нью Йорк Никс багийн тоглогч]] [[Ангилал:Италичууд]] t8slfj50hq40e3srr9evx4ccbun7ja5 0 38026 824122 823295 2025-07-09T21:51:57Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824122 wikitext text/x-wiki [[Файл:Dijkstra Animation.gif|thumb|right]] '''Дижикстрагийн алгоритм''', Dijkstra –ийн алгоритмыг 1956 онд Нидерландын компьютерын эрдэмтэн судлаач Edsger Dijkstra үүсгэн томъёолсон ба 1959 онд нийтлүүлсэн. Графийн хайлтийн алгоритм бөгөөд нэг эхтэй богино замын бодлогыг шийдвэрлэдэг. Графийн ирмэгүүд нь сөрөг биш утгатай нэг эхтэй богино замын бодлогыг шийдсэн бөгөөд хамгийн богино замын модыг гаргаж өгдөг. Энэ алгоритм нь хамгийн бага замыг олохдоо эхний цэгээс графын зангилаа бүрээр дайрдаг. Алгоритм нь нэг зангилаанаас өөр нэг зангилаа очих хамгийн богино замыг олохоор ажиллах ба хамгийн дөт замыг олмогц програм зогсоно. Жишээлбэл: Дижикстрагийн алгоритм нь нэг хотоос өөр нэг хотруу холбосон эхлэлийн цэг болон төгсгөлийн цэгийн хоорондох зай хамгийн богино байхаар тооцон олдог. Улмаар , хамгийн эхний богино зам бол сүлжээний шугамын протоколуудад өргөн ашигладаг, тухайлбал IS-IS ба OSPF(нээлттэй хамгийн эхний богино зам) юм. Дижикстрагийн анхны алгоритмийн бага эрэмбийг олох дараалалд O(|V2|) –ийг хэрэглэдэггүй. V нь координатын босоо тэнхлэг дэх тоо. Энэ алгоритмын санааг Leyzorek бас дэвшүүлж байсан. Бага эрэмбэтэй дараалал дээр суурилсан Fibonacci-ийн овоолго байдлаар O(|E|+|V|log|V|) томёонд хэрэгжүүлсэн. E- эрмэгийн тоо Энэ нь шинж тэмдэггүй ,сөрөг биш утгагай, нэг эхтэй ,богино замаа хамгийн хурдан мэдэх алгоритм юм. == 1.Алгоритм == [[Image:Dijkstras progress animation.gif|thumb|Illustration of Dijkstra's algorithm search for finding path from a start node (lower left, red) to a goal node (upper right, green) in a [[robotics|robot]] [[motion planning]] problem. Open nodes represent the "tentative" set. Filled nodes are visited ones, with color representing the distance: the greener, the farther. Nodes in all the different directions are explored uniformly, appearing as a more-or-less circular [[wavefront]] as Dijkstra's algorithm uses a [[consistent heuristic|heuristic]] identically equal to 0.]] Бид одоо анхны гэж нэрлэгдсэн зангилаанаас эхэлнэ. Заннгилааны зайг Y үсгээр тэмдэглэнэ. Анхны зангилаанаас Y хүртэлхийг зай гэдэг. Дижикстрагийн алгоритмаар зарим анхдагч зайн утгуудыг оноож өгдөг, алхам алхмаар сайжруулдаг. 1. Эхлээд бүх зангилаандаа анхны утгыг олгоно: Тэр нь манай анхны зангилаанаас бусад зангилаанд тодорхойгүй буюу тэг гэдэг утга өгнө. 2. Анхдагч зангилааг тухайн зангилаа болгож авна. Бүх зангилааг агуулсан зочлоогүй зангилаануудын олонлогыг үүсгэнэ. 3. Тухайн зангилааны хувьд хөрш зангилаануудад анхааран тэдрээрийг урьдчилан бодож тооцоолно. Одоогийн а зангилаа 6-ийн урттай гэж тэмдэглэгдсэн, түүний b хөрш зангилаатай холбогдсон ирмэгийн урт нь 2 бол b хүртэлх урт нь (6+2=8) болно. Хэрэв энэ зай нь өмнө b хүртэлх урьдчилсан зайнаас бага бол түүнийг дарж бичнэ. Шалгаж үзсэн ч гэсэн (зочилсон ) гэж тэмдэглээгүй бол тэр зангилаа зочлоогүй олонлогт байсаар байна. 4. Тухайн зангилааны бүх хөршүүдийг авч үзсэний дараа тухайн зангилааг зочилсон гэж тэмдэглээд зочлоогүй олонлогоос хасна. Зочилсон зангилааг дахин хэзээ ч шалгахгүй. 5. Хэрвээ очих ёстой эцсийн зангилааг зочилсон гэж тэмдэглэсэн бол (2 зангилааны хоорондох зам) тодорхойлогдсон, хэрэв зочлоогүй олонлог дахь зангилаануудын урьдчилсан хамгийн бага зай нь тодорхойгүй бол (төлөвлөгдсөн нэвтрэлт дууссан эсвэл анхны зангилаа болон үндсэн зочлоогүй зангилааны хооронд холбоо байхгүй байна). Тэгээд алгоритм дуусна. 6. Хамгийн бага урьдчилсан зайтай зочлоогүй зангилааг шинэ тухайн зангилаа болгоод 3-р алхам руу буцаана. == Тайлбар/description/ == :Та хотын газрын зургаас нэг газарт хүрэх хамгийн богино замыг олохын тулд анх эхлэх газар болон явах замаа тодорхойлох хэрэгтэй. Явах замаа тодорхойлохдоо: эхлэх цэгээс очих газар хүртлээ шулуунаар холбоно. Үүнийг хязгааргүй орон зайд ашиглах боломжгүй гэхдээ очоогүй газруудаа хаяглалгүй үлдээдэг.... == Ажиллах, гүйцэтгэх хугацаа == Дижикстрагын алгоритмын дээд хугацааг тооцоолохдоо төгсгөлийн тоо/E/ ба оройн тоо/V/ дүрсэлж болох ба функцээр илэрхийлэхэд |E|, |V| гэж тэмдэглэдэг. Ямарч oройн Q олонлогийн явах хугацаа О(|E|*dkq + |V|*emq) dkq ба emq нь хамгийн цөөн үйлдэл ба бага хугацаа зарах үйлдлүүд юм. Хамгиин хялбар Дижикстрагын алгоритмын хэрэглээ бол Q-г жирийн хэлхээтэй жагсаалт эсвэл цуваанд хадгалж, хамгийн бага хугацааг гаргах бол Q дэх оройнуудаас шугаман хайлт хийх юм. Энэ тохиолдолд явах хугацаа О(|E|+|V|^2)=O(|V|^2). Сийрэг граф-д Дижисктрагын алгоритмыг холбоост листэнд хийж хоёртын модны хайлт, хоёртын овоолго эсвэл фибонакын овоолгын анхдагч дарааллаар ашиглаж хамгийн бага хугацаа олохыг хурдан болгож алгоритмаа үр дүнтэйгээр шийдвэрлэсэн. Хоёртын модны хайлт эсвэл , хоёртын овоолго хэрэглэж хугацааг О((|E|+|V|)log|V|) олно. Энэ нь O(|E|log|V|)-ээр граф холбоостой үед дийлэгддэг. Энгийн хоёртын овоолго дээр О(|V|)хугацааг хэмнэхийн тулд oрой болгоны заагчийг овоолгын заагчтай хамт санах хэрэгтэй (бас анхны дараалал Q өөрчлөгдөхөд хугацаа хоцрогдолгүй байх ). Тэгэхлээр зөвхөн O(lov|V|)цаг авна. Фибонакын овоолго үүнийг O(|E|+|V|log|V|) болгож сайжруулна. Чиглэл нь тодорхой бус график зурган дээр хамгийн богино замыг шугаман хугацаанд олох боломжтой, оройнуудыг хамгийн богино хугацаанд бага зам туулхаар тооцоолон бодохдоо математикийн дүрмийн боловсруулалтыг ашигладаг. ==Тэмдэглэл== {{reflist}} == Эшлэл == * {{cite journal | authorlink = Edsger W. Dijkstra | first1 = E. W. | last1 = Dijkstra | url= http://www-m3.ma.tum.de/twiki/pub/MN0506/WebHome/dijkstra.pdf | title = A note on two problems in connexion with graphs | journal = Numerische Mathematik | volume = 1 | year = 1959 | pages = 269–271 | ref = harv | doi = 10.1007/BF01386390}} * {{cite book | author1-link = Thomas H. Cormen | first1 = Thomas H. | last1 = Cormen | author2-link = Charles E. Leiserson | first2 = Charles E. | last2 = Leiserson | author3-link = Ronald L. Rivest | first3 = Ronald L. | last3 = Rivest | author4-link = Clifford Stein | first4 = Clifford | last4 = Stein | title = [[Introduction to Algorithms]] | edition = Second | publisher = [[MIT Press]] and [[McGraw–Hill]] | year = 2001 | isbn = 0-262-03293-7 | chapter = Section 24.3: Dijkstra's algorithm | pages = 595–601}} * {{cite conference|first1=Michael Lawrence|last1=Fredman|authorlink1=Michael Fredman|first2=Robert E.|last2=Tarjan|authorlink2=Robert Tarjan|title=Fibonacci heaps and their uses in improved network optimization algorithms|conference=25th Annual Symposium on Foundations of Computer Science|year=1984|publisher=[[IEEE]]|pages=338&ndash;346|url=http://www.computer.org/portal/web/csdl/doi/10.1109/SFCS.1984.715934|ref=harv|doi=10.1109/SFCS.1984.715934}} {{Webarchiv|url=http://www.computer.org/portal/web/csdl/doi/10.1109/SFCS.1984.715934 |wayback=20121011090757 |text=Fibonacci heaps and their uses in improved network optimization algorithms |archiv-bot=2025-07-09 21:51:57 InternetArchiveBot }} * {{cite journal|first1=Michael Lawrence|last1=Fredman|authorlink1=Michael Fredman|first2=Robert E.|last2=Tarjan|authorlink2=Robert Tarjan|title=Fibonacci heaps and their uses in improved network optimization algorithms|journal=Journal of the Association for Computing Machinery|volume=34|year=1987|pages=596&ndash;615|url=http://portal.acm.org/citation.cfm?id=28874|ref=harv|doi=10.1145/28869.28874|issue=3}} * {{cite journal | first1 = F. Benjamin | last1 = Zhan | first2 = Charles E. | last2 = Noon | month =February | year = 1998 | title = Shortest Path Algorithms: An Evaluation Using Real Road Networks | journal = [[Transportation Science]] | volume = 32 | issue = 1 | pages = 65–73 | doi = 10.1287/trsc.32.1.65}} * {{cite book|first1=M.|last1=Leyzorek|first2=R. S.|last2=Gray|first3=A. A.|last3=Johnson|first4=W. C.|last4=Ladew|first5=S. R.|last5=Meaker, Jr.|first6=R. M.|last6=Petry|first7=R. N.|last7=Seitz|title=Investigation of Model Techniques &mdash; First Annual Report &mdash; 6 June 1956 &mdash; 1 July 1957 &mdash; A Study of Model Techniques for Communication Systems|publisher=Case Institute of Technology|location=Cleveland, Ohio|year=1957|ref=harv}} * {{cite journal|first1=D.E.|last1=[[Donald_Knuth|Knuth]]|title=A Generalization of Dijkstra's Algorithm|journal=[[Information Processing Letters]]|volume=6|number=1|pages=1–5|year=1977}} == Холбоос == {{linkfarm|date=September 2012}} {{Commons category|Dijkstra's algorithm}} * C/C++ ** [https://github.com/xtaci/algorithms/blob/master/include/dijkstra.h Dijkstra's Algorithm in C++] ** [http://www.boost.org/doc/libs/1_43_0/libs/graph/doc/dijkstra_shortest_paths.html Implementation in Boost C++ library] ** [https://web.archive.org/web/20141231054104/http://www.rawbytes.com/dijkstras-algorithm-in-c/ Dijkstra's Algorithm in C Programming Language] * Java ** [http://www.dgp.toronto.edu/people/JamesStewart/270/9798s/Laffra/DijkstraApplet.html Applet by Carla Laffra of Pace University] ** [https://web.archive.org/web/20200217212029/http://students.ceid.upatras.gr/~papagel/english/java_docs/minDijk.htm Visualization of Dijkstra's Algorithm] ** [https://web.archive.org/web/20070927234553/http://www-b2.is.tokushima-u.ac.jp/~ikeda/suuri/dijkstra/Dijkstra.shtml Shortest Path Problem: Dijkstra's Algorithm] ** [http://www.unf.edu/~wkloster/foundations/DijkstraApplet/DijkstraApplet.htm Dijkstra's Algorithm Applet] ** [http://code.google.com/p/annas/ Open Source Java Graph package with implementation of Dijkstra's Algorithm] ** [https://web.archive.org/web/20150307205448/http://www.stackframe.com/software/PathFinder A Java library for path finding with Dijkstra's Algorithm and example Applet] ** [https://github.com/graphhopper/graphhopper/tree/90879ad05c4dfedf0390d44525065f727b043357/core/src/main/java/com/graphhopper/routing Dijkstra's algorithm as bidirectional version in Java] * C#/.Net ** [https://web.archive.org/web/20081202152613/http://www.codeproject.com/KB/recipes/ShortestPathCalculation.aspx Dijkstra's Algorithm in C#] ** [https://web.archive.org/web/20111229201146/http://www.codeproject.com/KB/recipes/FastHeapDijkstra.aspx Fast Priority Queue Implementation of Dijkstra's Algorithm in C#] ** [https://web.archive.org/web/20180121140629/http://quickgraph.codeplex.com/ QuickGraph, Graph Data Structures and Algorithms for .NET] * [https://web.archive.org/web/20141220002741/http://optlab-server.sce.carleton.ca/POAnimations2007/DijkstrasAlgo.html Dijkstra's Algorithm Simulation] * [http://purl.umn.edu/107247 Oral history interview with Edsger W. Dijkstra], [[Charles Babbage Institute]] University of Minnesota, Minneapolis. * [http://www.cs.sunysb.edu/~skiena/combinatorica/animations/dijkstra.html Animation of Dijkstra's algorithm] * [http://bonsaicode.wordpress.com/2011/01/04/programming-praxis-dijkstra’s-algorithm/ Haskell implementation of Dijkstra's Algorithm] on Bonsai code * [http://hansolav.net/sql/graphs.html Implementation in T-SQL] * [https://web.archive.org/web/20121218050306/http://www.mathworks.com/matlabcentral/fileexchange/20025-advanced-dijkstras-minimum-path-algorithm A MATLAB program for Dijkstra's algorithm] * [https://web.archive.org/web/20140116200833/http://www.turb0js.com/a/Dijkstra%27s_Algorithm Step through Dijkstra's Algorithm in an online JavaScript Debugger] [[Ангилал:Оновчлолын алгоритм]] [[Ангилал:Граф хайлтын алгоритм]] [[Ангилал:Routing]] [[Ангилал:Аялал ба маршрутын төлөвлөлт]] aiw3liq4q2pcgx4gksty7kcsxa7v4xz 0 38169 824139 552599 2025-07-10T04:03:31Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824139 wikitext text/x-wiki {{Нутагнарийн |нэр = Ньюкасл хот |ямар_янзын_нутаг = |pushpin_map = England |pushpin_label = '''Ньюкасл''' |pushpin_label_position = left |latd= 55|latm= 1|lats= |latNS=N |longd= 1|longm= 33|longs= |longEW=W |газар_нутаг = 225 км² |хүн_ам = 279,100 хүн |хүн_ам_он = (2010) }} {{Redirect|Ньюкасл}} '''Ньюкасл''' (Newcastle), '''Ньюкасл-апон-Тайн''' (Newcastle upon Tyne) — [[Их Британи]] улсын [[Англи]] орны [[Дорно-Умар-Англи]] мужийн [[Тайн-энд-Уир]] хошуунаа байгаа 279,100 хүний [[хот]], 879,996 хүнтэй [[хотын бөөгнөрөл]].<ref>[http://www.ons.gov.uk/ons/rel/fertility-analysis/focus-on-people-and-migration/december-2005/focus-on-people-and-migration---focus-on-people-and-migration---chapter-3.pdf "The UK's major urban areas"]</ref> [[Тайн гол]]ын эрэгт [[Умард тэнгис]]ээс 13.7 км зайнд байна. <gallery widths="170px" heights="120px"> RiverTyne2.png|Тайн гол View across Newcastle, including High Level Bridge - geograph.org.uk - 779461.jpg|Үзэмж Millennium Bridge Newcastle.jpg|«Мянганы гүүр» Haymarket - completion (platform).JPG|Метроны буудал </gallery> == Цахим холбоос == {{Commons|Newcastle upon Tyne}} * [https://web.archive.org/web/20160502190301/http://www.newcastle.gov.uk/ Албан ёсны цахим хуудас] ==Зүүлт == {{лавлах холбоос}} [[Ангилал:Ньюкасл апон Тайн| ]] [[Ангилал:Английн хот]] [[Ангилал:Тайн энд Уирын суурин]] [[Ангилал:Далайн боомттой суурин]] [[Ангилал:Зүүн Умард Английн боро]] [[Ангилал:Их Британийн их сургуулийн хот]] 0sw7yu1bti1gin9c5fw4iy2c1jvys9a 0 47342 824148 823897 2025-07-10T09:06:53Z 202.126.89.36 824148 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Пунцагийн Бадарч | зураг = | хэмжээ = | зургийн тайлбар = | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = {{birth date|1939|8|7|df=y}} | төрсөн газар = [[Төв]] аймгийн [[Баянжаргалан сум]] | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = 3охиолч | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = Дээд | төрөл = яруу найраг | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = [[Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар]], [[Монгол Улс]]ын [[Төрийн шагнал]]т, [[Ардын Уран Зохиолч]], [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]] | гарын үсэг = | вэбсайт = }} '''Пунцагийн Бадарч''' - ([[Төв аймаг|Төв аймгийн]] [[Баянжаргалан сум (Төв)|Баянжаргалан суманд]] 1939 оны 8-р сарын 7-нд төрсөн)- Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Төрийн шагналт, [[Ардын Уран Зохиолч]], [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]], нэрт яруу найрагч. == Намтар == Төв аймгийн Баянжаргалан суманд 1939 онд төрж, Нялга сумын бага сургууль, Эрдэнэ сумын долоон жилийн дунд сургууль, Холбооны техникум, 1994-1998 онд Утга Зохиолын Дээд Сургуулийг Утга зохиолын ажилтан--сэтгүүлч мэргэжлээр бакалаврын зэрэгтэй төгссөн.Мөн тэрбээр сонгино бүлгэмийн гишүүн байсан Ажил хөдөлмөрийн гараагаа 1963 оноос эхэлж Геологи шинжилгээний газар, Реклам чимэглэлийн үйлдвэр, Утга зохиол--урлаг сонин, Монголын зохиолчдын эвлэл, Эрдэнэсант сумын клуб ажилласан байна. 1960 оноос уран бүтээлээ эхэлж 1967 онд "Морьд", "[[Есөн эрдэнийн орон]]", "Алтан тоос", "Зургаан мөнгөн мичид", "Ширхэг цагаан сувд", "Хэрлэн" зэрэг яруу найргийн ном хэвлүүлжээ. 1970 онд [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] Овоотын хилийн отрядад цэргийн алба хааж тэндээ зураач, сурвалжлагч, клубийн эрхлэгч мэргэжлийн зохиолч зэрэг ажлыг 1978 он хүртэл хийж ирсэн бөгөөд 1978 оноос Цэргийн ансамбльд утга зохиолын эрхлэгч, улмаар МЗЭ-ийн орлогч даргаар ажиллаж байгаад чөлөөт уран бүтээлч болжээ. 1981 онд "Эх орны хилээс эх орондоо хэлэх үг", "Байтагийн чулуу", "Хилийн тэнгэр цэлмэг байгаасай", "Цэрэг эх орны дуулал" дууны шүлгээрээ Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагнал, 1988 онд "'''Есөн эрдэнийн орон'''" найраглалаараа Д.Нацагдоржийн шагнал, 1999 онд СГЗ, 2005 онд Ардын Уран Зохиолч цол хүртжээ. 2019 онд “Есөн эрдэнийн орон ” найраглалаараа ”Төрийн соёрхол” хүртэж, Төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одон, медалиудаар шагнагдсан байна. == Уран бүтээл == * "[https://www.youtube.com/watch?v=VML-TdepzPI Есөн эрдэнийн эх орон]" (1972) - [[Дашдаваагийн Баттөмөр|Д.Баттөмөр]] аялгуу хийж дуу болгожээ, * "[[Зургаан мөнгөн мичид]]" (1977) * "[[Алтан тоос]]" (1980) * "[[Ширхэг цагаан сувд]]" (1980) * "[[Намрын хонгор салхи]]" (1985) * "[[Би энэ байна" шилдэг шүлгүүд]] (1995) * "[[Бөрттэй цагаан сарны дор]]" (1999) * "[[Бурхан багшийн сургааль|Бурхан багшийн сургаал]]" (2002) * "[[Тэнгэрийн хас од]]" (2003) == Гавьяа Шагнал == * МЗЭ-ийн шагнал (1981) - "Эх орны хилээс эх орондоо хэлэх үг" "Байтагийн чулуу" "Хилийн тэнгэр цэлмэг байгаасай" "Цэрэг эх орны дуулал" дууны шүлгээрээ, * [[Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал]] (1988) - "Есөн эрдэнийн орон" найраглалаараа авсан * Монгол Улсын [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]] (1999), * Монгол Улсын [[Ардын Уран Зохиолч]] цол (2005), * Монгол Улсын [[Төрийн шагнал]] цол (2019), * Монгол Улсын [[Хөдөлмөрийн баатар]] цол (2025), {{DEFAULTSORT:Бадарч, Пунцагийн}} [[Ангилал:Монголын зохиолч]] [[Ангилал:Монголын яруу найрагч]] [[Ангилал:Монгол Улсын Төрийн шагналтан]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:Монгол улсын ардын уран зохиолч]] [[Ангилал:Монгол улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн]] [[Ангилал:Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагналтан]] [[Ангилал:Баянжаргалангийн (Төв) хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1939 онд төрсөн]] jcci0h2a11ap44t5umzzlpctwq4aqsl 824149 824148 2025-07-10T09:08:07Z 202.126.89.36 824149 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Пунцагийн Бадарч | зураг = | хэмжээ = | зургийн тайлбар = | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = {{birth date|1939|8|7|df=y}} | төрсөн газар = [[Төв]] аймгийн [[Баянжаргалан сум]] | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = 3охиолч | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = Дээд | төрөл = яруу найраг | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = [[Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар]], [[Монгол Улс]]ын [[Төрийн шагнал]]т, [[Ардын Уран Зохиолч]], [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]] | гарын үсэг = | вэбсайт = }} '''Пунцагийн Бадарч''' - ([[Төв аймаг|Төв аймгийн]] [[Баянжаргалан сум (Төв)|Баянжаргалан суманд]] 1939 оны 8-р сарын 7-нд төрсөн)- Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Төрийн шагналт, [[Ардын Уран Зохиолч]], [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]], яруу найргийн "Болор цом" наадмын эзэн нэрт яруу найрагч. == Намтар == Төв аймгийн Баянжаргалан суманд 1939 онд төрж, Нялга сумын бага сургууль, Эрдэнэ сумын долоон жилийн дунд сургууль, Холбооны техникум, 1994-1998 онд Утга Зохиолын Дээд Сургуулийг Утга зохиолын ажилтан--сэтгүүлч мэргэжлээр бакалаврын зэрэгтэй төгссөн.Мөн тэрбээр сонгино бүлгэмийн гишүүн байсан Ажил хөдөлмөрийн гараагаа 1963 оноос эхэлж Геологи шинжилгээний газар, Реклам чимэглэлийн үйлдвэр, Утга зохиол--урлаг сонин, Монголын зохиолчдын эвлэл, Эрдэнэсант сумын клуб ажилласан байна. 1960 оноос уран бүтээлээ эхэлж 1967 онд "Морьд", "[[Есөн эрдэнийн орон]]", "Алтан тоос", "Зургаан мөнгөн мичид", "Ширхэг цагаан сувд", "Хэрлэн" зэрэг яруу найргийн ном хэвлүүлжээ. 1970 онд [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] Овоотын хилийн отрядад цэргийн алба хааж тэндээ зураач, сурвалжлагч, клубийн эрхлэгч мэргэжлийн зохиолч зэрэг ажлыг 1978 он хүртэл хийж ирсэн бөгөөд 1978 оноос Цэргийн ансамбльд утга зохиолын эрхлэгч, улмаар МЗЭ-ийн орлогч даргаар ажиллаж байгаад чөлөөт уран бүтээлч болжээ. 1981 онд "Эх орны хилээс эх орондоо хэлэх үг", "Байтагийн чулуу", "Хилийн тэнгэр цэлмэг байгаасай", "Цэрэг эх орны дуулал" дууны шүлгээрээ Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагнал, 1988 онд "'''Есөн эрдэнийн орон'''" найраглалаараа Д.Нацагдоржийн шагнал, 1999 онд СГЗ, 2005 онд Ардын Уран Зохиолч цол хүртжээ. 2019 онд “Есөн эрдэнийн орон ” найраглалаараа ”Төрийн соёрхол” хүртэж, Төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одон, медалиудаар шагнагдсан байна. == Уран бүтээл == * "[https://www.youtube.com/watch?v=VML-TdepzPI Есөн эрдэнийн эх орон]" (1972) - [[Дашдаваагийн Баттөмөр|Д.Баттөмөр]] аялгуу хийж дуу болгожээ, * "[[Зургаан мөнгөн мичид]]" (1977) * "[[Алтан тоос]]" (1980) * "[[Ширхэг цагаан сувд]]" (1980) * "[[Намрын хонгор салхи]]" (1985) * "[[Би энэ байна" шилдэг шүлгүүд]] (1995) * "[[Бөрттэй цагаан сарны дор]]" (1999) * "[[Бурхан багшийн сургааль|Бурхан багшийн сургаал]]" (2002) * "[[Тэнгэрийн хас од]]" (2003) == Гавьяа Шагнал == * МЗЭ-ийн шагнал (1981) - "Эх орны хилээс эх орондоо хэлэх үг" "Байтагийн чулуу" "Хилийн тэнгэр цэлмэг байгаасай" "Цэрэг эх орны дуулал" дууны шүлгээрээ, * [[Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал]] (1988) - "Есөн эрдэнийн орон" найраглалаараа авсан * Монгол Улсын [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]] (1999), * Монгол Улсын [[Ардын Уран Зохиолч]] цол (2005), * Монгол Улсын [[Төрийн шагнал]] цол (2019), * Монгол Улсын [[Хөдөлмөрийн баатар]] цол (2025), {{DEFAULTSORT:Бадарч, Пунцагийн}} [[Ангилал:Монголын зохиолч]] [[Ангилал:Монголын яруу найрагч]] [[Ангилал:Монгол Улсын Төрийн шагналтан]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:Монгол улсын ардын уран зохиолч]] [[Ангилал:Монгол улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн]] [[Ангилал:Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагналтан]] [[Ангилал:Баянжаргалангийн (Төв) хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1939 онд төрсөн]] q88kxgam0tozjj26go5cotr2dh97exr 824150 824149 2025-07-10T09:08:34Z 202.126.89.36 824150 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Зохиолч | нэр = Пунцагийн Бадарч | зураг = | хэмжээ = | зургийн тайлбар = | жинхэнэ нэр = | нууц нэр = | төрсөн огноо = {{birth date|1939|8|7|df=y}} | төрсөн газар = [[Төв]] аймгийн [[Баянжаргалан сум]] | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | мэргэжил = 3охиолч | гарал үүсэл = | яс үндэс = | иргэний харъяалал = Монгол улс | боловсрол = Дээд | төрөл = яруу найраг | субъект = | урсгал = | хамтрагч = | залгамжлагч = | шагналууд = [[Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар]], [[Монгол Улс]]ын [[Төрийн шагнал]]т, [[Ардын Уран Зохиолч]], [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]] | гарын үсэг = | вэбсайт = }} '''Пунцагийн Бадарч''' - ([[Төв аймаг|Төв аймгийн]] [[Баянжаргалан сум (Төв)|Баянжаргалан суманд]] 1939 оны 8-р сарын 7-нд төрсөн)- Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Төрийн шагналт, [[Ардын Уран Зохиолч]], [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]], яруу найргийн "Болор цом"-ын эзэн нэрт яруу найрагч. == Намтар == Төв аймгийн Баянжаргалан суманд 1939 онд төрж, Нялга сумын бага сургууль, Эрдэнэ сумын долоон жилийн дунд сургууль, Холбооны техникум, 1994-1998 онд Утга Зохиолын Дээд Сургуулийг Утга зохиолын ажилтан--сэтгүүлч мэргэжлээр бакалаврын зэрэгтэй төгссөн.Мөн тэрбээр сонгино бүлгэмийн гишүүн байсан Ажил хөдөлмөрийн гараагаа 1963 оноос эхэлж Геологи шинжилгээний газар, Реклам чимэглэлийн үйлдвэр, Утга зохиол--урлаг сонин, Монголын зохиолчдын эвлэл, Эрдэнэсант сумын клуб ажилласан байна. 1960 оноос уран бүтээлээ эхэлж 1967 онд "Морьд", "[[Есөн эрдэнийн орон]]", "Алтан тоос", "Зургаан мөнгөн мичид", "Ширхэг цагаан сувд", "Хэрлэн" зэрэг яруу найргийн ном хэвлүүлжээ. 1970 онд [[Өмнөговь аймаг|Өмнөговь аймгийн]] Овоотын хилийн отрядад цэргийн алба хааж тэндээ зураач, сурвалжлагч, клубийн эрхлэгч мэргэжлийн зохиолч зэрэг ажлыг 1978 он хүртэл хийж ирсэн бөгөөд 1978 оноос Цэргийн ансамбльд утга зохиолын эрхлэгч, улмаар МЗЭ-ийн орлогч даргаар ажиллаж байгаад чөлөөт уран бүтээлч болжээ. 1981 онд "Эх орны хилээс эх орондоо хэлэх үг", "Байтагийн чулуу", "Хилийн тэнгэр цэлмэг байгаасай", "Цэрэг эх орны дуулал" дууны шүлгээрээ Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагнал, 1988 онд "'''Есөн эрдэнийн орон'''" найраглалаараа Д.Нацагдоржийн шагнал, 1999 онд СГЗ, 2005 онд Ардын Уран Зохиолч цол хүртжээ. 2019 онд “Есөн эрдэнийн орон ” найраглалаараа ”Төрийн соёрхол” хүртэж, Төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одон, медалиудаар шагнагдсан байна. == Уран бүтээл == * "[https://www.youtube.com/watch?v=VML-TdepzPI Есөн эрдэнийн эх орон]" (1972) - [[Дашдаваагийн Баттөмөр|Д.Баттөмөр]] аялгуу хийж дуу болгожээ, * "[[Зургаан мөнгөн мичид]]" (1977) * "[[Алтан тоос]]" (1980) * "[[Ширхэг цагаан сувд]]" (1980) * "[[Намрын хонгор салхи]]" (1985) * "[[Би энэ байна" шилдэг шүлгүүд]] (1995) * "[[Бөрттэй цагаан сарны дор]]" (1999) * "[[Бурхан багшийн сургааль|Бурхан багшийн сургаал]]" (2002) * "[[Тэнгэрийн хас од]]" (2003) == Гавьяа Шагнал == * МЗЭ-ийн шагнал (1981) - "Эх орны хилээс эх орондоо хэлэх үг" "Байтагийн чулуу" "Хилийн тэнгэр цэлмэг байгаасай" "Цэрэг эх орны дуулал" дууны шүлгээрээ, * [[Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал]] (1988) - "Есөн эрдэнийн орон" найраглалаараа авсан * Монгол Улсын [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]] (1999), * Монгол Улсын [[Ардын Уран Зохиолч]] цол (2005), * Монгол Улсын [[Төрийн шагнал]] цол (2019), * Монгол Улсын [[Хөдөлмөрийн баатар]] цол (2025), {{DEFAULTSORT:Бадарч, Пунцагийн}} [[Ангилал:Монголын зохиолч]] [[Ангилал:Монголын яруу найрагч]] [[Ангилал:Монгол Улсын Төрийн шагналтан]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:Монгол улсын ардын уран зохиолч]] [[Ангилал:Монгол улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн]] [[Ангилал:Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагналтан]] [[Ангилал:Баянжаргалангийн (Төв) хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1939 онд төрсөн]] 39w7vxu92ylrawhz7b331ap6y0timyi 0 58450 824107 716558 2025-07-09T17:08:40Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824107 wikitext text/x-wiki '''Malware''' (аюултай программ) нь хортой програм хангамжийн хувьд богино бичиглэлтэй, компьютерийн үйл ажиллагааг таслан зогсоож чухал мэдээлэл цуглуулан , хувийн компьютерийн системд хандах боломжийг олж авах, эсвэл хүсээгүй зар сурталчилгааг ашиглан хандалтын эрх олж авдаг програм хангамж юм. Компьютерийн вирус бол нэг төрлийн malware юм. Вирусээр халдсан файлыг нээж хэрэглэхэд, өөрийгөө хувилж хувилсан хувилбаруудаа компьютерийн бусад програм, дата файл, хатуу дискийн бүүт секторт тархаж халддаг юм. Өөрөөр хэлвэл компьютерт зөвшөөрөлгүйгээр нэвтрэх чадвартай, тодорхой үүрэг, зорилготой програмыг вирус гэнэ. Malware нь компьютерийн хэрэглэгчийн шаардлагын эсрэг ажиллаж, түүний хортой хүсэлтэйгээр тодорхойлсон бөгөөд зарим нэг дутагдал нь гэнэтийн хор хөнөөл учруулах програм хангамж оруулаагүй. Malware нь удаан хугацаагаар компьютер хэрэглэгчдийн талаарх мэдээлэлийг сэмхэн тагнах хулгайлах зорилготой байж болно. Spyware бусад malware нь зарим тохиолдолд компаниудын албан ёсоор нийлүүлсэн хөтөлбөрт суулгагдсан байдаг. жишээ нь, вэб сайт нь ашигтай эсвэл сонирхолтой харагдах боловч нэмэлт далд хянах ажиллагаа байж болох юм. Мөн зах зээлийн статистик мэдээллийг цуглуулж авдаг байж болно. Ийм программ хангамжийн жишээ нь хууль бус гэж тодорхойлсон байдаг.Ийм вирусын эсрэг програм болон галт ханануудыг програм хангамжийн хортой гэж тодорхойлсон үйл ажиллагааны эсрэг хамгаалах мөн халдлага нь сэргэх үед ашиглаж байна. == Зорилго: == 2011 оны гуравдугаар сарын 16-нд ангиллаар мalware-ыг дээхэн үед халдвартай програмуудад багтах анхны интернэт өтийг туршилт эсвэл ов заль гэж бичигдсэн байдаг. Өнөөдөр malware-ийг хувийн, санхүүгийн, эсвэл бизнесийн мэдээллийг хулгайлахаар хар малгайт хакерууд болон засгийн газрын аль алинд нь ашиглаж байна. Malware-ийг заримдаа хамгаалагдсан мэдээлэл цуглуулах, эсвэл ерөнхийд нь тэдний үйл ажиллагааг тасалдуулж төрийн болон аж ахуйн нэгжийн вэб сайтын эсрэг өргөн хэрэглэж байна. Гэсэн хэдий ч, malware-ийг ихэвчлэн хувийн таних дугаар болон илүү нарийн зүйл, банк, кредит картын дугаар нууц үг гэх мэт мэдээллийг олж авах хүмүүсийн эсрэг ашиглаж байна. Өргөн зурвасын интернэтийн хэрэглээ нэмэгдсэнээс хойш хортой програм хангамжийг олон удаа ашиг олох зорилгоор боловсруулж байна. 2003 оноос хойш widespreadviruses, өтийн ихэнх нь хууль бус зорилгоор хэрэглэгчдийн компьютерыг хяналтандаа авах зорилготой байна. Халдвартай "зомби компьютер" гэх хүүхэд садар самуунд уруу татах гэж гаалийн бус мэдээллийг зохион байгуулах, эсвэл авилгалын нэг хэлбэр гэж denial-of-service тараасан. Malware нь ихэвчлэн гэмт хэргийн зориулалтаар ашиглаж байгаа мөн хорлон сүйтгэхэд ашиглаж болно. Ихэвчлэн буруутанд шууд ашиг гэж үгүй. [[File:Types-of-malware.png|thumb|Малвэйр түүний ангилал|x600px]] == Вирус == {{Гол|Компьютерийн вирус}} Вирус гэдэг нь компьютерийн хэвийн vйл ажиллагааг өөрчлөх чадвартай багахан хэмжээний програм юм.Өөрөөр хэлбэл вирус нь хэрэглэгчид мэдэгдэлгүйгээр, түүний зөвшөөрөлгүй компьютерт нэвтэрч тодорхой үүргийг биелүүлэх зорилготой байдаг. Зарим вирус файлуудыг гэмтээдэг бол, зарим нь компьютерийн санах ойд байрлан файлыг өөрчилж мөн шинээр файлууд үүсгэдэг. Аливаа вирусын гол зорилго нь өөрийгөө цаашид хэрхэн халдварлах бололцоог бий болгох (хатуу болон уян дискээр дамжих, сүлжээ, захианд хавсаргагдан түгэх зэрэг), дараа нь тодорхой үүргийг гүйцэтгэх явдал байдаг. Санах ойд орж ирсэн вирус ойр орчноо шалгаж өөр суучихаж болох програм байгаа эсэхийг хайна. Хэрэв олдвол програмыг өөрчилж вирусын кодоо нэмж бичнэ. Тэгсний дараа ачаалагдах ёстой програм ажиллана. Хэрэв вирустсэн файлаа ямар нэг санаандгүй тохиолдлоор бусдад өгөх буюу, сvлжээнд байрлуулсан тохиолдолд тэдгээр хэрэглэгчдийн компьютер дээр мөн ижил тархана. * '''Трояны морь''' {{Гол|Трояны морь}} Трояны морь нь хортой програм өөрийн зорилгоо биелүүлэхийн тулд, ямар ч илэрцгүйгээр ажиллуулах зогсоох, эсвэл устгадаг.Трояны морь нь хортой програмаа хэвийн эсвэл зохимжтой гэж өнгөлөн далдалсан бол хэрэглэгч өөрөө ч мэдэлгүйгээр суулгадаг. Энэ нь ямар нэг олонд танигдсан програмыг дуурайн хийсэн хуурамч програм юм. Хэрэглэгч найдваргүй газраас буюу албан ёсны сайтаас бус өөр газраас програм татаж суулгаад хэрэглэх гэж оролдох үед ажиллаж эхэлдэг. Ингэснээр таны компьютерийг дураараа удирдаж болно гэсэн үг.Энэхүү халдлагад өртсөн тохиолдолд таны компьютерт “Key loggers” болон “Backdoor” төрлийн програмыг суулгадаг. *'''Рууткит''' {{Гол|Рууткит}} Rootkits бол үнэхээр аймшиг гэж хэлж болно. Windows ертөнц тэр чигээрээ тэмцэж байна. Linux ч мөн адил. Linux/Unix бүтээгчид үүний эсрэг нилээд их зүйлийг хийж байна. Rootkit нь програм бөгөөд, компютерт нэвтэрсэн үед system-тэй нэгдэн өөрийгөө суулгаж, процесоос нууж ажилдаг.Одооны Rootkit-үүд маш чанартай болж байна. Жишээ гэвэл тухайн virus нь port нээх шаардлага гарлаа гэхэд Rootkit нь Port-г нуух буюу хаалттай байна гэж харуулж чадаж байна. Сэргийлэхийн тулд Rootkit Hunter татаж аваарай. [[File:Malware2.jpg|thumb|Малвэйр ашиглалтын статистик|x400px]] *'''Backdoor / Bot''' {{Гол|Байкдор}} Backdoor нь таны компьютер болон програм хангамжийн хамгаалалттай хэсэг рүү хандах эрхийг авах зориулалттай хортой програм юм. Энэхүү эрхийг авснаараа маш олон зүйлийг хийх боломжтой. Энэ халдлагад өртсөн тохиолдолд таны компьютерыг BOT болгодог. Тухайн програм хангамжийг хийхийн тулд ашигласан зүйлсийн нэг болон суудаг гэсэн үг. Томоохон хэмжээний server унагаах зорилготойгоор хэрэглэх тохиолдол их байдаг. *'''Worm''' {{Гол|Варм}} Компьютерт сууснаар маш хурдацтай тархдаг. Вирусээс ялгарах тал нь ямар нэг програм хангамжийг ашиглан үрждэггүй. USB болон флаш диск хард диск зэргийг ашиглан тархана мөн е-майлээр бас дамждаг. Таны компьютерт энэ нь сууснаар гацаж өөр гаж сонин үйлдлүүдийг хийх болно. *'''Spyware''' {{Гол| Спайвэйр}} Энэ нь таны компьютерыг тагнах програм юм. Мөн таны мэдээллийг цуглуулж тухайн програмыг хийсэн хүн лүү явуулдаг. *'''Adware''' {{Гол|Aдвэйр}} Адвэйр бол үнэгүй программ, тоглоом, элдэв түүлүүдийг дагалдан тараагддаг жижигхээн код юм. Энэхүү жижигхээн кодийн зориулалт нь үнэгүй программ хийсэн компани болон тэрхүү компанийн түншүүдийн сурталчилгааг тодорхой заасан хугацаагаар хэрэглэгчдэд хүргэхэд оршдог. Зарим тохиолдолд уг үнэгүй программыг тодорхой төлбөр төлөн бүртгүүлснээс хойш уг программын адвэйр ажиллахгүй идэвхгүй болдог. == Email Вируснууд == 1999 оны 3-р сард гарч дэлхий даяар компъютерын ертєнцийг донсолгосон Melissa вирус нь энэ төрлийн вируснуудын хамгийн гайхамшигтайд нь тооцогдох бизээ. Энэ вирус нь Microsoft Word-н Document файлтай хамт email-аар буюу төстэй замаар тархана. Хэн нэгэн хvн Word document-д вирус байрлуулаад vvнийгээ Internet newsgroup-т байрлуулжээ. Бусад хvмvvс энэ document-г татаж авч онгойлгох бvрд энэ вирус идэвхижэж уг хэрэглэгчийн adrress book буюу хаягны дэвтэр дэх 50 хvртэлх хvний email хаягаар ижилхэн вирус агуулсан document-г тараадаг байна. Явуулж байгаа email-нхаа гарчиганд нь уг хvнийхээ нэр усыг багтаасан байх тул хvлээн авсан хvн элдэв зvйл бодолгvйгээр уг email document-г онгойлгодог байна. Ингээд вирус энэ хvлээн авсан хvнийхээ хаягны дэвтэр дэх email хаягнуудыг ашиглан дахин 50 хувь өөрийгөө цацна. Yр дvнд нь Melissa вирус хамгийн хурдтай тархсан вирусаар тодорсон билээ. Өмнө дурдсан ёсоор энэ вируснаас болж олон том компаниуд өөрсдийн email системийг хэсэг хугацаанд унтраахад хvрсэн. 2000 оны 4 сард гарсан I Love You вирус бvvр ч энгийн бvтэцтэй. Энэ вирус нь email-тай хамт attachment буюу "хавсаргалт" болгож хэсэг код тараана. Илvv ихээр хvний сэтгэлийн онцлогийг ашигласан ч гэж хэлж болохуйц юм. I Love You буюу "Би Чамд Хайртай" гэсэн гэсэн гарчигтай email хvлээн авсан хvмvvсийн нэлээд хувь нь хавсаргаж явуулсан кодыг нь тэсэлгvй онгойлгож vздэг ажээ. Ингээд уг кодонд ажиллах зөвшөөрөл олгож double click хйиснээр вирус идэвхижэж, уг хvний хаягны дэвтэр дэх бvх хvний email хаяг руу "Би Чамд Хайртай" гэсэн гарчигтай email явуулна. Ингэж өөрийнхөө нөхөн vржих нөхцөлийг хангасаны дараагаар хохирогчийн машин дээрх бусад программ болон өгөгдлvvдтэй "тулж ажиллаж" эхэлнэ. Melissa вирус нь Microsoft Word-д байдаг VBA буюу Visual Basic for Applications хэмээх программчлалын хэлийг ашиглан ийм "өндөр амжилтанд" хvрчээ. Энэ нь өндөр хvчин чадалтай буюу бусад программыг өөрчилж, email явуулж чадахуйц программчлалын хэл байжээ. Мөн бас нэг ашигтай ч аюултай ч давуу тал байсан нь autoexecute буюу өөрөө автоматаар эхэлж байхаар зохицуулж болдог. Yvнийг ашиглан программист, уг document файлыг онгойлгоход автоматаар биелvvлэгдэж эхэлж байдаг код бичээд документдаа хавсаргачихаж болох юм. Melissa вирус ингэж л бичигджээ. Document-г онгойлгонгуут идэвхижэж 50 email явуулж мөн, Word-н Normal.Dot файлыг өөрчилж, vvнээс хойш Save хийсэн бvх файлуудад энэ вирус халдварлана. Уул нь Microsoft-н программ хангамжуудад Macro Visus Protection гэсэн функц байдаг бөгөөд, vvнийг нь асаалттай байдалд тохируулсан vед Autoexecute гэсэн функц ажилладаггvй тэгхээр иймэрхvv заналхийлэлэээс сэргийлж болдог. Энэ хамгаалах функц нь анхнаасаа асаалттай байдаг хэрэглэгч хvсвэл унтрааж болно. Хvмvvс vvнийг ихэвчлэн унтраачихдаг. Мөн зарим хvмvvс энэ хамгаалах функц нь асаалттай байгаад, анхааруулга мэдээ өгсөөр байхад хайхралгvйгээр хавсарга программанд ажиллах зөвшөөрөл олгодог. Ингээд хэдийгээр зориулалтын хамгаалалтын арга хэмжээ байсан хэдий ч Meliss вирус өргөнөөр тархаж ихээхэн хор уршиг vзvvлж чадсан. == Зайлсхийх арга == 2015 оны эхэн үеэс хойш малвэйрийн нилээд хэсэгийг илрүүлэн түүндээ дүн шинжилгээ хийн зайлсхийх зорилготой олон арга техникийг хослуулан хэрэглэдэг. * Хамгийн түгээмэл зайлсхийх арга малвейр ажиллуулах үед хурууны хээ авч дүн шинжилгээ хийн өөрийгөө биш гэдгийг илрүүлэн зайлсхийж болно. * Хоёр дахь хамгийн түгээмэл зайлсхийх арга нь эргэлзүүлж гайхуулах байдалд хүргэж автомат багаж хэрэгсэлээр илрүүлэх арга юм. Энэ нь серверийг өөрчлөх замаар гарын үсэгт суурилсан вирусны эсрэг программ хангамж гэх мэт технологийг ашиглан зайлсхийх боломжийг олгодог. * Гурав дахь нь хамгийн түгээмэл зайлсхийх арга нь автомат хэрэгсэл хортой програмаас илрүүлж чадахгүй бол дотоод мэдээллийг албаар эмх замбараагүй (obfuscating) ээдрээтэй байдлаар халгалж болно. == Вирусны Тvvх == Уламжлалт Вируснууд 1980-аад оны сvvлчээр анхлан хэд хэдэн дэвсгэр нөцөл байдлаас vvдэн гарч ирсэн. Эхнийх нь персонал компъютерийн их тархалт. 1980-аад оноос өмнө бол гэрт хэрэглэгддэг компъютер гэж юм байсангvй, байсан ч тэр нь хvvхдийн тоглоом байжээ. "Жинхэнэ" компъютерууд нь хэт vнэтэй, цөөн хэдэн хvн л хэрэглэдэг. 1982 оноос эхлэн тархаж эхэлсэн IBM Personal Computer, 1984 онд гарсан Apple Macintosh computer-ууд нь бизнес болон гэх ахуйн хэрэгцээнд хэрэглэж болох хямд vнэтэй хvчин чадал сайтай компъютерууд байсан бөгөөд хvмvvс маш ихээр худалдаж авч эхэлсэн. Дараагийн суурь нөхцөл байдал нь "компъютерийн сvлжээ" юм. Хvмvvс модем ашиглан сvлжээнд холбогдож, төрөл бvрийн тоглоом, хэрэглээний программ татаж авах явдал тvгээмэл болж, мөн Trojan Horse гэдэг нэртэй онцгvй программ vvсэхэд нөлөөлжээ. Вирус vvссэн 3-дахь суурь нөхцөл нь Floppy Disk буюу "уян диск". 1980-аад оны программууд нь хэмжээний хувьд одоогийнхтой харьцуулах юм бол өчvvхэн жижиг байсан бөгөөд, ганцхан жижигхэн дискэнд та систем суулгаад, хэрэглээний программ болон хэд хэдэн тоглоом ч хуулж багтдаг байв. "Хатуу Диск" буюу Hard disk-гvй компъютер олон байсан бөгөөд уян дискний хэрэглээ асар их байсан.Вирус нь эдгээр гурван нөхцөл байдлыг ашиглан өөрөө өөрийгөө хуулбарлан vржих "сайхан" боломжтой болсон. == Вирус хэрхэн ажилладаг вэ? == Анхлан вируснууд нь олон хvний хэрэглэдэг тоглоом, программуудад хавсаргагдсан бага хэмжээний код байсан. Ингэж өвчилсөн (вирус код дотор нь байрласан) программыг хэрэглэгч өөрийнхөө компъютерт суулгаж ажиллуулсан тохиолдолд вирус идэвхижэж хор хөнөөлтэй даалгавараа биелvvлдэг. Гэхдээ энэхvv вирус тээж байгаа программыг дуудаж ачааллахад вирус нь заавал эхэлж ачаалагдахаар зохион байгуулагдсан байна. Санах ойд орж ирсэн вирус ойр орчиноо шалгаж өөр "суучихаж" болох программ байгаа эсэхийг хайна. Хэрэв олдвол программыг өөрчилж вирусны кодоо нэмж бичнэ. Тэгсний дараа л "ачаалагдах ёстой" программ ачаалагдна. Хэрэглэгчид энэхvv нууц ажиллагааг мэдэх ямарч арга байхгvй. Харамсалтай нь одоо вирус өөрийгөө vржvvлж, хоёр программ вирустлээ. Дараагийн удаад энэ хоёр программны аль нэгийг нь ачаалахад мөн л ижилхэн процесс явагдаж энэ нь цаашдаа давтагдна. Хэрэв энэ хvн вирустсэн программнуудынхаа нэгийг хуулсан уян дискийг бусдад өгөх буюу, сvлжээнд байрлуулсан тохиолдолд тэдгээр хэрэглэгчдийн компъютер дээр мөн л ижилхэн явдал давтагдна. Ингэж л вирус тархана. Вирус зөвхөн vржихээс өөр зvйл хийдэггvй байсан бол vнэхээр сайхан. Харамсалтай нь ихэнх вируснууд нь төрөл бvрийн сvйтгэх vvрэгтэй. "Ямар нэгэн нөхцөл" биелэгдэхэд вирус гуай "ямар нэгэн зvйл" хийнэ. Дэлгэцэн дээр утгагvй бичиг харагдуулахаас авахуулаад таны компъютер дээрх бvх мэдээллийг ч арилгаж дөнгөнө. "Ямар нэгэн нөхцөл" гэдэг нь тодорхой он сартай өдөр, эсвэл хэдэн удаа вирус хуулбарлагдан тархсан нь ч гэсэн нөхцөл нь байж болно. Вирусыг бvтээгчид нь улам боловсронгуй болох тусам вирус маань улам улам хөгжсөөр байна. Хамгийн чухал нээлтvvдийн нэг нь вирусыг санах ойд ачаалаад, компъютер асаалттай байх бvхий л хугацааны туршид идэвхитэй vйл ажиллагаагаа явуулж байх чадвартай болсон явдал юм. Дараагийн чухал нээлт нь уян болон хатуу дискэнд байдаг boot sector хэсэгт халддаг вирус. Boot sector гэдэг нь дискэнд байрлах vйлдлийн системийн эхлэл хэсэг юм. Yйлдлийн системтэй дискний boot sector-т нь vйлдийн системийг ачаалахад хэрэгтэй код байна. Yйлдийн систем суулгаагvй (өгөгдөл хадгалах) дискнийн boot sector-т нь хэрэглэгчид энэ дискнээс систем ачаалагдахгvй гэсэн бичиг ('Non system disk or disk error, replace and press any key when ready') vзvvлэх зорилготой код байна. Хэрвээ вирус кодыг энэ хэсэгт тавичихвал вирус баталгаатай ачаалагдна гэсэн vг! Ингэснээр компъютерийг асаангуут л вирус ачаалагдаж байна. Ихэнх boot sector вируснууд нь жинхэнэ байх ёстой boot sector кодыг нь дискний хаана нэгтээ газар хуулаад оронд нь өөрийнхөө кодыг суулгаж, компъютерийг асаангуут санах ойд ачаалагдаж vvний дараагаар л өнөөх өөр газар байрлуулсан жинхэнэ кодыг дуудаж ачаалдаг. Мөн энэ boot sector вирусны бас нэг онцлог нь уян диск унших төхөөрөмжинд шургуулсан диск болгонд халдварладаг явдал юм. Ингэснээрээ маш хурдтай тархах боломжтой болдог ажээ. Эдгээр төрлийн вируснуудын аюул занал ард хоцорсон гэж хэлж болно. Үүний хамгийн том шалтгаан нь одоо үед программнуудын хэмжээ асар том болсонд оршино. Шинээр программ суулгах бvрдээ бид ихэвчлэн Compact Disc буюу CD хэрэглэх болсон. CD-г компъютерт шургуулсан vед нь дээрхи мэдээлэлийг нь өөрчилж болохгvй, тэгэхээр вирус халдварлаж чадахгvй. Одоо vеийн энэ том том программ хангамжуудыг голдуу CD хэрэглэж л тvгээж байна. 80-аад онтой ижилхэн уян диск хэрэглэн программ тараах нь эрс багассан. Мөн сvvлийн vеийн vйлдлийн системvvд нь boot sector-тоо хамгаалалттай болсоноос үүдэн boot sector вирус ч явцгvй болжээ. == Яагаад Хvмvvс Вирус Зохиодог вэ? == Эцсийн эцэст хvн л вирусыг бvтээдэг. Хэн нэгэн хvн вирусыг зохиож, ажиллагааг нь шалгаж vзэж, бусад хvнд халдварлуулах арга замаа сонгодог. Ихэвчлэн дараах 3 шалтгаан байдаг: Айлын цонх руу чулуу шидчээд зугтаадаг хvvхдvvд, орцны ханан дээр эрээн мяраан зvйлс сараачдагтай ижилхэн шалтгаан - Vandalism. Магадгvй та багадаа энгийн материалууд ашиглан бяцхан бөмбөг буюу ямар нэгэн тэсэрч дэлбэрэх, иймэрхvv дуу чимээ гаргадаг туршилт хийхийг оролдож байсан байж болох юм. (жишээ нь шvдэнзний дарь ашиглан) Хэрэв тийм бол ингэж хийсэн туршилт чин амжилттай болж чангахан шиг дэлбэрэхэд хэчнээн их баярлах сэтгэл төрдөгийг мэднэ бизээ. Тэгвэл вирус ч гэсэн компъютер дотор байрлуулдаг тэсрэх зvйл гэсэн vг билээ. Вирус зохиосон хvн нь вирусаа тараасныхаа дараагаар хэр "чангахан" дэлбэрэх бол хэмээн догдлон хvлээн сууна. Сvvлчийн шалтгаан нь рекорд тогтоох гэсэн хvсэл. Уулчид хамгийн өндөр уулын оройд тvрvvлж авирч гарах гэж амь өрөөлдөн ууланд авирдагтай ижилхэн юм. Компъютерийн хамгаалалтын систем дэх ямар нэгэн "цоорхой" байхыг тvрvvлж харсан хэн нэгэн vvнийг ашиглаад өөр нэгэн хvн өөрийг нь хорлож болно гэдэгийг ухаарч бусдад vvнийг тvрvvлж сануулахыг хvснэ. Иймэрхvv маягаар олон олон вирус тєржээ. == Вирусээс Хэрхэн Хамгаалах вэ? == Хэрвээ vнэхээр (уламжилалт) вируснаас найдвартай хамгаалагдахыг хvсч байгаа бол аюулгvй ажиллагаа сайтай UNIX, Windows NT, Windows 2000 гэх мэт vйлдлийн системvvдийг сонгохыг зөвлөж байна. *Бусад vйлдлийн системvvдэд бол Вирусны хамгаалах программ хангамжыг байнга хэрэглэдэг байх. *Гарал vvсэл нь сайн мэдэгдэхгvй (ж: Internet-с авсан) программуудтай болгоомжтой харицаж, аль болох ажиллуулахгvй байхыг хичээх хэрэгтэй.  *Уян дискнээс компъютерээ дахин ажиллуулахаас (restart) аль болох зайлсхийж байх. Microsoft-н программ хангамжын Macro Virus Protection гэсэн функцыг асаалттай байгаа эсэхийг шалгах. Мөн хавсаргасан программнуудыг хэзээ ч ажиллууллахгvй байх. I Love You -тэй ижилхэн вируснуудын хувьд таны өөрийн чинь "сахилгаас" ихээхэн хамаарна. Хvлээн авсан email-д чинь attachment буюу "хавсаргалт" болгож явуулсан файлууд хэрвээ зургийн файль (.JPG, .GIF) , документ (.DOC, .XLS) байвал танд хор хөнөөл vзvvлж чадахгvй. Харин EXE, COM, BAT, VBS гэх мэт өргөтгөлтэй буюу ажиллуулж болдог файлууд бол таны компъютерт юу ч хийж чадна. Нэгэнт та эдгээр программуудад ажиллах зөвшөөрөл олгоод хулганаараа хоёр удаа даралт хийсэн л бол email-д тань хавсаргалт болж ирсэн ажиллуулж болдог дээрхи өргөтгөлтэй файлуудыг ХЭЗЭЭ Ч битгий ажиллуулж байгаарай. == Гадаад холбоосууд == {{Wiktionary|malware}} {{commons category}} * {{dmoz|Computers/Security/Malicious_Software|Malicious Software}} * [https://web.archive.org/web/20160922195926/http://www.idmarch.org/document/Malware Further Reading: Research Papers and Documents about Malware on IDMARCH (Int. Digital Media Archive)] * [http://technet.microsoft.com/en-us/sysinternals/Video/gg618529 Advanced Malware Cleaning] – a Microsoft video * [https://sourceforge.net/projects/mini-panzer/ MiniPanzer Source Code on SourceForge] - A Simple Open-Source Trojan Horse [[Ангилал:Хөнөөлтэй програм]] 3mep19w6sx50klii153cl7d51dd868i 0 59170 824144 750647 2025-07-10T05:54:30Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824144 wikitext text/x-wiki :::''Энд германы дуучин Коннорын Сарагийн тухай өгүүлнэ. Үүнтэй ижил нэртэй [[Сара Коннор (цомог)|Сара Коннор]] цомгийг эндээс үзнэ үү! Мөн ижил нэртэй [[Терминатор (кино)#Сара Коннор|Терминатор]] киноны дүрийг эндээс үзээрэй.'' {{Дуучин25 | нэр = Сара Коннор<br /><small>''Sarah Marianne Corina Lewe''</small> | тайзны_нэр = Сара Коннор | зураг = Sarah Connor HFI-3613.jpg | caption = Коннорын Сара | хэмжээ = 300px | жинхэнэ_нэр = Сара Марианне Корина Леве | төрсөн_өдөр = 1980.06.13 | төрсөн_газар = [[Хамбург]], [[Герман]] | нас_барсан_он = | яс_үндэс = {{flag|Герман}} | ажил_үйл = Поп дуучин, дууны үг, ая зохиогч, бүжигчин | урсгал = Р&Б, соул | танил_үе = 2001 оноос хойш | хамтрагч = Вайклеф Жан, Марк Теренци, [[Энрике Иглесиас]] |цахим_хуудас = [http://www.sarah-connor.com/ www.sarah-connor.com] }} '''Коннорын Сара''' (* 1980 оны зургаадугаар сарын 13-нд [[Дэлменхорст]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ndr.de/fernsehen/sendungen/ndr_talk_show/Saengerin-Sarah-Connor,ndrtalkshow3206.html |title=Archive copy |access-date=2016-05-25 |archive-date=2015-10-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151012060602/http://www.ndr.de/fernsehen/sendungen/ndr_talk_show/Saengerin-Sarah-Connor,ndrtalkshow3206.html |url-status=dead }}</ref> эсвэл [[Хамбург]]<ref name="focus">[http://www.focus.de/panorama/boulevard/entertainment-von-niedersachsen-nach-new-york_aid_205335.html ''Von Niedersachsen nach New York''.] In: ''[[Focus]] Magazin'', Nr. 3/2002, 14. Januar 2002. (Interview mit Sarah Connor)</ref>) нь [[герман]]ы [[поп хөгжим|поп]] болон соул дуучин юм. 2001 онд түүний дуулсан ''Let's Get Back to Bed - Boy!'' гэх дан дуутай цомгоороо олонд танигдан гарч ирсэн бол анхны цомог болох ''Green Eyed Soul'' нь гурван удаа [[алтан пянз]]ыг хүртсэн байна. Германы хит дууны жагсаалтыг ''From Sarah with Love'', ''Music is the Key'', ''Just One Last Dance'', ''Living to Love You'', ''From Zero to Hero'' гэх зэрэг дуунуудаараа тэргүүлж байсан. Нийт долоон сая гаран цомог борлуулагдсан нь түүнийг германы 21-р зууны хамгийн амжилттай дуучдын нэгэнд<ref>{{cite web|url=http://www.universal-music.de/service/suche?searchstr=Sarah%20Connor&showPager=0|title=Sarah Connor – Universal Music Group|accessdate=2015-06-03|archive-date=2015-04-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402095705/http://www.universal-music.de/service/suche?searchstr=Sarah%20Connor&showPager=0|url-status=dead}}</ref><ref>[http://www.rtl.de/cms/sendungen/show/die-ultimative-chartshow/deutsche-saengerinnen-download.html Die erfolgreichsten deutschen Sängerinnen], 2015-06-03</ref> тооцуулдаг байна. ==Уран бүтээлийн гараа== [[Зураг:Nolting SARAH CONNOR GWO-(15 of 47).jpg|thumb|right|Коннорын Сара, 2015]] ===Студийн цомог=== {| class="wikitable" |- class="hintergrundfarbe8" ! rowspan="2"| Он ! width="325" rowspan="2"| Цомгийн нэр ! colspan="5"| Хит дууны жагсаалтанд эзэлсэн байр ! width="215" rowspan="2"| Тайлбар |- class="hintergrundfarbe8" ! width="50"| {{DEU|#}} ! width="50"| {{AUT|#}} ! width="50"| {{CHE|#}} ! width="50"| {{GBR|#}} ! width="50"| {{USA|#}} |- bgcolor="#E1E9F3" | bgcolor="#f0f0ff"| 2001 | ''[[Green Eyed Soul]]'' | align="center" <!--DE-->| 2 [[File:Triple gold record icon.svg|15px|3-fach-Gold]] <br/><small>(21 [[Долоо хоног|д.х.]])</small> | align="center" <!--AT-->| 4 [[File:Gold record icon.svg|15px|Gold]] <br/><small>(18 [[Долоо хоног|д.х.]])</small> | align="center" <!--CH-->| 3 [[File:Gold record icon.svg|15px|Gold]] <br/><small>(23 [[Долоо хоног|д.х.]])</small> | align="center" <!--UK-->| — | align="center" <!--US-->| — | <small>Анх худалдаанд гарсан: 2001-11-26 <br />Борлуулалт: + 571.320</small> |- bgcolor="#eeeeee" | bgcolor="#f0f0ff"| 2002 | ''[[Unbelievable]]'' | align="center" <!--DE-->| 10 [[File:Gold record icon.svg|15px|Gold]] <br/><small>(28 д.х.)</small> | align="center" <!--AT-->| 21 <br/><small>(17 Wo.)</small> | align="center" <!--CH-->| 19 [[File:Platinum record icon.svg|15px|Platin]] <br/><small>(17 д.х.)</small> | align="center" <!--UK-->| — | align="center" <!--US-->| — | <small>Анх худалдаанд гарсан: 2002-09-30 <br />Борлуулалт: + 240.000</small> |- bgcolor="#E1E9F3" | bgcolor="#f0f0ff"| 2003 | ''[[Key to My Soul]]'' | align="center" <!--DE-->| 8 [[File:Platinum record icon.svg|15px|Platin]] <br/><small>(28 д.х.)</small> | align="center" <!--AT-->| 11 <br/><small>(22 Wo.)</small> | align="center" <!--CH-->| 12 <br/><small>(29 Wo.)</small> | align="center" <!--UK-->| — | align="center" <!--US-->| — | <small>Анх худалдаанд гарсан: 2003-11-10 <br />Борлуулалт: + 200.000</small> |- bgcolor="#eeeeee" | bgcolor="#f0f0ff"| 2005 | ''[[Naughty but Nice]]'' | align="center" <!--DE-->| '''1''' [[File:Platinum record icon.svg|15px|Platin]] <br/><small>(39 д.х.)</small> | align="center" <!--AT-->| 3 [[File:Gold record icon.svg|15px|Gold]] <br/><small>(25 д.х.)</small> | align="center" <!--CH-->| 3 [[File:Gold record icon.svg|15px|Gold]] <br/><small>(29 д.х.)</small> | align="center" <!--UK-->| — | align="center" <!--US-->| — | <small>Анх худалдаанд гарсан: 2005-03-21 <br />Борлуулалт: + 230.000</small> |- bgcolor="#E1E9F3" | bgcolor="#f0f0ff"| 2007 | ''[[Soulicious]]'' | align="center" <!--DE-->| 6 <br/><small>(20 д.х.)</small> | align="center" <!--AT-->| 8 <br/><small>(8 д.х.)</small> | align="center" <!--CH-->| 10 <br/><small>(9 д.х.)</small> | align="center" <!--UK-->| — | align="center" <!--US-->| — | <small>Анх худалдаанд гарсан: 2007-03-30</small> |- bgcolor="#eeeeee" | bgcolor="#f0f0ff"| 2008 | ''[[Sexy as Hell]]'' | align="center" <!--DE-->| 3 <br/><small>(18 д.х.)</small> | align="center" <!--AT-->| 5 <br/><small>(6 д.х.)</small> | align="center" <!--CH-->| 7 <br/><small>(7 д.х.)</small> | align="center" <!--UK-->| — | align="center" <!--US-->| — | <small>Анх худалдаанд гарсан: 2008-08-22</small> |- bgcolor="#E1E9F3" | bgcolor="#f0f0ff"| 2010 | ''[[Real Love (Album)|Real Love]]'' | align="center" <!--DE-->| 8 <br /><small>(8 д.х.)</small> | align="center" <!--AT-->| 15 <br /><small>(4 д.х.)</small> | align="center" <!--CH-->| 22 <br /><small>(4 д.х.)</small> | align="center" <!--UK-->| — | align="center" <!--US-->| — | <small>Анх худалдаанд гарсан: 2010-10-22</small> |- bgcolor="#eeeeee" | bgcolor="#f0f0ff"| 2015 | ''[[Muttersprache (Album)|Muttersprache]]'' | align="center" <!--DE-->| '''1''' [[File:Triple Platinum record icon.svg|15px|Dreifach Platin]] <br/><small>(… д.х.)</small> | align="center" <!--AT-->| 3<br /><small>(… д.х.)</small> | align="center" <!--CH-->| '''1''' <br/><small>(49 д.х.)</small> | align="center" <!--UK-->| — | align="center" <!--US-->| — | <small>Анх худалдаанд гарсан: 2015-05-22 <br />Борлуулалт: + 630.000<!--Zertifiziert:630.000--><ref>[http://www.musikindustrie.de/no_cache/gold_platin_datenbank/#topSearch Verkäufe von ''Muttersprache'']</ref></small> |}</onlyinclude> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Sarah Connor|Коннорын Сара}} * [http://www.sarah-connor.com/ Коннорын Сарагийн цахим хуудас] == Зүүлт тайлбар == <references /> [[Ангилал:Сара Коннор| ]] [[Ангилал:Германы дуучин‎]] [[Ангилал:Поп дуучин‎]] [[Ангилал:Соул дуучин‎]] [[Ангилал:Орчин үеийн ритм энд блюз дуучин‎]] [[Ангилал:1-Live-Krone шагналтан]] [[Ангилал:Комет шагналтан (Герман)]] [[Ангилал:Эxо-Поп шагналтан]] [[Ангилал:Германчууд]] [[Ангилал:1980 онд төрсөн]] it65s13snav6922anihh76vodt0bezz 0 62093 824147 823603 2025-07-10T06:53:50Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824147 wikitext text/x-wiki {{Short description|Өмнөд Энэтхэг дэх муж}} {{Инфобокс Энэтхэгийн муж эсвэл нутаг дэвсгэр | name = Тамил Наду | type = Муж | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 300 | image_style = | perrow = 1/2/2/1 | caption_align = center | image1 = Mamallapuram view.jpg | caption1 = [[Эргийн сүм]] | image2 = Left side view Brihadeeswara.jpg | caption2 = [[Брихадисвара сүм]] | image3 = Statue of Thiruvalluvar.jpg | caption3 = [[Тируваллуварын хөшөө]] | image4 = A Magnificient Evening Sunset With Pamban Railway Bridge and Boat Mail Express Passes Through this Pamban Railway Bridge !-.jpg | caption4 = [[Памбан гүүр]] | image5 = Hogenakkal Falls Close.jpg | caption5 = [[Хогенаккал хүрхрээ]] | image6 = Nilgiri Hills.jpg | caption6 = [[Нилгири нуруу]] }} | image_seal = TamilNadu Logo.svg | etymology = Тамил улс | nickname = "Сүм хийдийн нутаг" | motto = Vāymaiyē vellum (Зөвхөн үнэн ялдаг) | anthem = "[[Tamil Thai Valthu (Тамил Наду)|Tamil Thai Valthu]]" <br/> (Тамил эхийн тарни) | image_map = IN-TN.svg | coordinates = {{Coord|11|N|79|E|region:IN-TN_type:adm1st|display=inline,title}} | region = Өмнөд Энэтхэг | before_was = [[Мадрас муж]] | formation_date4 = 11 сарын 1, 1956 | capital = Ченнай | largestcity = capital | metro = Ченнай их хотын бүс | districts = [[Тамил Надугийн тойргийн жагсаалт|38 (5 хэлтэс)]] | Governor = [[Р. Н. Рави]] | Chief_Minister = [[М. К. Сталин]] | party = [[Дравидийн Дэвшилтэт Холбоо|ДДХ]] | Deputy_CM = [[Удхаянидхи Сталин]] ([[Дравидийн Дэвшилтэт Холбоо|ДДХ]]) | legislature_type = Нэг танхимт | assembly = [[Тамил Надугийн хууль тогтоох ассамблей]] | assembly_seats = 234 суудал | rajya_sabha_seats = 18 суудал | lok_sabha_seats = 39 суудал | judiciary = [[Мадрасын дээд шүүх]] | area_total_km2 = 130058 | area_rank = 10-р байр | length_km = 1076 | elevation_m = 189 | elevation_max_m = 2,636 | elevation_max_point = [[Доддабетта]] | elevation_min_m = 0 | population_footnotes = <ref name="pop">{{cite report|title=Decadal variation in population 1901-2011, Tamil Nadu|url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/43366/download/47068/33%20A-2%20Tamil%20Nadu.pdf|publisher=[[Энэтхэгийн засгийн газар]]|page=2|access-date=2025-07-04|archive-date=2024-02-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20240229191706/https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/43366/download/47068/33%20A-2%20Tamil%20Nadu.pdf|url-status=live}}</ref><ref>{{cite report|title=Primary census abstract (PCA) data, India & States/UTs - State and district level - 2011|url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/6191/download/9268/DDW_PCA0000_2011_Indiastatedist.xlsx|publisher=[[Энэтхэгийн засгийн газар]]|page=2|access-date=2025-07-04|archive-date=2022-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20220811062646/https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/6191/download/9268/DDW_PCA0000_2011_Indiastatedist.xlsx|url-status=live}}</ref> | population_total = 72,147,030 | population_as_of = 2011 | population_rank = 6-р байр | population_density = 554.7 | population_urban = 48.4% | population_rural = 51.6% | population_demonym = {{Hlist|[[Тамилчууд]]|}} | 0fficial_Langs = [[Тамил хэл]]<ref name="Lang">{{cite act|url=https://archive.org/details/1956TN39/mode/1up|title=Тамил Надугийн албан ёсны хэлний тухай хууль, 1956 он|legislature=[[Тамил Надугийн хууль тогтоох ассамблей]]|page=1|date=1956-12-27}}</ref> | additional_official = [[Англи хэл]]<ref name="Lang"/> | official_script = [[Тамил бичиг]] | GDP_footnotes = <ref>{{cite report|title=Тамил Надугийн төсөв 2025-26|url=https://financedept.tn.gov.in/budget/|work=[[Тамил Надугийн засгийн газар]]|access-date=2025-07-04|archive-date=2025-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20250321192343/https://financedept.tn.gov.in/budget/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=https://prsindia.org/files/budget/budget_state/tamil-nadu/2025/TN_Budget_Analysis_2025-26.pdf|title=Tamil Nadu state budget analysis 2025-26|work=PRS Legislative Research|access-date=2025-07-04}}</ref> | GDP_total = {{Increase}} {{INRConvert|31159.98|b|year=2024}} | GDP_year = 2024-25 | GDP_rank = 2-р байр | GDP_per_capita = {{Increase}} {{INRConvert|353483|year=2024}} | GDP_per_capita_rank = 9-д | HDI = {{Increase}} 0.692 {{color|#fc0|Дундаж}} | HDI_year = 2022 | HDI_rank = 15-д | literacy = 85.5%<ref>{{cite report|url=https://www.mospi.gov.in/sites/default/files/publication_reports/AnnualReport_PLFS2023-24L2.pdf|title=Жилийн тайлан, Ажиллах хүчний үечилсэн судалгаа (PLFS) (2023 оны 7 сараас 2024 оны 6 сар)|date=2024-09-23|publisher=Үндэсний түүвэр судалгааны газар, [[Статистик, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн яам]], [[Энэтхэгийн засгийн газар]]|year=2024|pages=A-10|chapter=Appendix-A: Detailed tables, Table (7): Literacy rate (in per cent) of persons of different age groups for each State/UT (aged 7 & above, rural+urban) column 6}}</ref> | literacy_year = 2024 | literacy_rank = 17-д | sex_ratio = 996[[эмэгтэй|♀]]/1000 [[эрэгтэй|♂]] | sexratio_year = 2011 | sexratio_rank = 3-т | iso_code = IN-TN | registration_plate = TN | website = tn.gov.in | image_highway = SH IN-TN.png | SH_numbers = [[Тамил Наду мужийн хурдны замын жагсаалт|TN SH1 - TN SH223]] }} '''Тамил Наду''' ([[латин үсэг|лат-га.]] ''Tamil Nadu'') — [[Энэтхэг]] улсын харьяа, нутгийн дорно өмнөд биед оршдог '''[[муж]]'''. 130 мянган км² газар нутаг, 77 сая хүн амтай. Албан ёсны бөгөөд нутгийн хэл нь [[тамил хэл|тамил]]. == Газар зүй == [[Зураг:Tamil_Nadu_topo_deutsch_mit_Gebirgen.png|thumb|left|160px|Физик газрын зураг]] Тамил нутаг [[Энэтхэгийн хойг]]ийн дорно өмнөд үзүүрт оршдог. [[Керала]], [[Карнатака]], [[Андра Прадеш]] муж, [[Пүдүчерри]] нутагтай хиллэдэг. Дорнод талаараа [[Бенгалын булан]]д тулдаг. Эргийн урт 1076 км. [[Полкийн хоолой|Полк]], [[Маннарын хоолой]]гоор [[Шри Ланка]]аас тусгаарлагдана. Энэтхэгийн хойгийн өмнөд үзүүр [[Канякумари]] хушуу Тамилнаду нутагт байна. Нутгийн өмнө, өрнөд, умард хязгаар уулархаг. Өрнө Гат, Дорно Гат, Нилгирийн нуруу сунайна. Нутгийн төв хэсэг харьцангуй хуурай, тэгш өндөрлөг. Дорно хэсэг нам доор, үржил шимтэй. Нутгийн дундуур Кавери мөрөн урсдаг. Ургамал амьтнаар баян. Жилийн хур тунадас - 922 мм. == Хүн ам зүй == Тамил Наду газар нутаг харьцангуй том мужуудыг харьцуулахад хотжилтын хувь 50% байгаагаар 1-р байранд ордог. 2011 оны байдлаар хүн амын 80.3% бичиг үсэгт тайлагдсан. Хүний хөгжлийн илтгэлцүүрээр улсдаа 6-р байрт буюу 0.736 нэгж байна. Нутгийн хүн амын 88% нь мужийн албан ёсны хэл болох [[тамил хэл|тамил]] хэлээр хэлэлцэнэ. [[Тэлүгү хэл|Тэлүгү]] (8%), [[каннада хэл|каннада]] (2%), урдү (2%) хэлтэн мөн бий. Хүн амын 88% [[хиндү]], 6% [[лал]], 6% [[христийн шашин|христ]] шашин шүтлэгтэй. === Хот суурин === Томоохон хот (2011 оны байдлаар): * [[Ченнай]] – 7,088,000 хүнтэй, * [[Коймбатур]] – 1,601,438, * [[Мадурай]] – 1,561,129, * [[Тиручирапалли]] – 916,674, * [[Тируппур]] – 877,778. == Түүх == Тамил хэл эртнээс эдүгээ хүртэл өөрчлөгдөлгүй хадгалагдан үлдсэн хэл юм. Тамилнаду нутагт [[Чера]], [[Чола]], [[Пандя]] зэрэг хаант засагт улсууд оршин байв. 9-р зуунаас Чола улс хүчирхэгжин хол ойрыг нэгтгэсэн гүрэн болсон. 14-р зуунаас [[Вижаянагар]] улсын харьяанд оров. 18-р зуунаас [[Франц]], [[Британи]]йн колоничлол Тамилнадуд нэвтэрсэн. 1947 онд Энэтхэг тусгаар тогтноход [[Мадрас муж]] болон өөрчлөн байгуулагдсан. 1956 оны засаг захиргааны өөрчлөн байгуулалтаар зарим нутгийг зэргэлдээх мужид шилжүүлсэн. 1969 онд мужийн нэрийг Тамилнаду (нутгийн хэлээр «тамил орон» гэсэн утга) болгон өөрчлөв. ==Зураг == <gallery widths="170px" heights="130px"> Bull and Elephant statue at Thanjavur Airavatesvara Temple..JPG Beautiful_view_of_Podhigai.JPG A_building_in_Chennai.JPG Chennai Central interior.jpg </gallery> == Эшлэл == {{Reflist|3}} {{Энэтхэг}} [[Ангилал:Тамил Наду| ]] [[Ангилал:Энэтхэгийн муж улс]] jqrcpj8yte824pb8pbnx0qfhji3idut 0 66085 824108 823292 2025-07-09T17:17:22Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824108 wikitext text/x-wiki {{Infobox programming language | name = R хэл | logo = [[File:R logo.svg|200px|Лого]] | released = {{Start date and age|1993|08}}<ref name="Interface98">{{cite techreport |url=https://www.stat.auckland.ac.nz/~ihaka/downloads/Interface98.pdf |title=R : Past and Future History |first=Ross |last=Ihaka |institution=Statistics Department, The University of Auckland, Auckland, New Zealand |conference=Interface '98 |year=1998}}</ref> | designer = [[wikisource:en:Ross Ihaka|Ross Ihaka]] and [[wikisource:en:Robert Gentleman (statistician)|Robert Gentleman]] | developer = R Core Team<ref>{{Cite web |url=https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#What-is-R_003f |title=R FAQ |at=2.1 What is R? |date=November 26, 2015 |first=Kurt |last=Hornik |website=The Comprehensive R Archive Network |accessdate=2015-12-06}}</ref> | typing = [[wikisource:en:dynamic typing|Dynamic]] | implementations = | dialects = | influenced = | license = [[GNU GPL#Version 2|GNU GPL v2]]<ref>{{cite web |url=https://www.r-project.org/COPYING |title=R license |publisher=r-project |access-date=6 June 2016}}</ref> | website = [https://www.r-project.org/ www.r-project.org] | wikibooks = | paradigms = [[Multi-paradigm programming language|Multi-paradigm]]: [[Array programming|Array]], [[Object-oriented programming|object-oriented]], [[Imperative programming|imperative]], [[Functional programming|functional]], [[Procedural programming|procedural]], [[Reflective programming|reflective]] | latest_release_version = 3.4.0 (You Stupid Darkness)<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/doc/manuals/r-devel/NEWS.html|title=R News|website=CRAN|access-date=22 April 2017}}</ref> | latest_release_date = {{Start date and age|2017|04|21}} | latest_test_version = | latest_test_date = | influenced_by = | file_ext = .r, .R, .RData, .rds, .rda }} R нь статистик тооцоолол, график дүрслэлд зоиулагдсан нээлттэй эх бүхий [[программчлалын хэл]] болон програм хангамж бөгөөд Статистик Тооцооллын R Сан дээр түшиглэдэг.{{refn| R language and environment * {{Cite web |url=https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#What-is-R_003f |title=R FAQ| at=2.1 What is R? |date=November 26, 2015 |first=Kurt |last=Hornik |website=The Comprehensive R Archive Network |accessdate=2015-12-06}} R Foundation * {{Cite web |url=https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#What-is-the-R-Foundation_003f |title=R FAQ |at=2.13 What is the R Foundation? |date=November 26, 2015 |first=Kurt |last=Hornik |website=The Comprehensive R Archive Network |accessdate=2015-12-06}} The R Core Team [https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#Citing-R asks authors who use R in their data analysis] to cite the software using: * R Core Team (2016). R: A language and environment for statistical computing. R Foundation for Statistical Computing, Vienna, Austria. URL http://www.R-project.org/. }} R хэлийг статистикчид, [[Data mining|өгөгдлийн уурхайчид]] статистикийн програм хангамж{{refn| widely used * {{cite journal | author1 = Fox, John | author2 = Andersen, Robert | lastauthoramp = yes | title = Using the R Statistical Computing Environment to Teach Social Statistics Courses | publisher = Department of Sociology, McMaster University | date = January 2005 | url = http://www.unt.edu/rss/Teaching-with-R.pdf | format = PDF | accessdate = 2006-08-03 | archive-date = 2016-06-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160611085820/http://www.unt.edu/rss/Teaching-with-R.pdf | url-status = dead }} * {{cite news | url=https://www.nytimes.com/2009/01/07/technology/business-computing/07program.html |title=Data Analysts Captivated by R's Power | date=2009-01-06 | accessdate=2009-04-28|last=Vance| first=Ashlee |work=[[New York Times]]| quote=R is also the name of a popular programming language used by a growing number of data analysts inside corporations and academia. It is becoming their lingua franca...}} }} зохиох, мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийх<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2009/01/07/technology/business-computing/07program.html|title=Data Analysts Captivated by R's Power|date=2009-01-06|accessdate=2009-04-28|last=Vance|first=Ashlee|work=[[New York Times]]|quote=R is also the name of a popular programming language used by a growing number of data analysts inside corporations and academia. It is becoming their lingua franca...}}</ref> зэрэгт өргөн хэрэглэхийн зэрэгцээ сүүлийн жилүүдэд түүний хэрэглээ бусад чиглэлд ч хурдацтай өсөн нэмэгдэж байна.{{refn| R's popularity * David Smith (2012); [http://java.sys-con.com/node/2288420 ''R Tops Data Mining Software Poll''], Java Developers Journal, May 31, 2012. * Karl Rexer, Heather Allen, & Paul Gearan (2011); [http://www.rexeranalytics.com/Data-Miner-Survey-Results-2011.html ''2011 Data Miner Survey Summary''], presented at Predictive Analytics World, Oct. 2011. * {{cite web|author=Robert A. Muenchen|year=2012|url= http://r4stats.com/articles/popularity/|title=The Popularity of Data Analysis Software}} * {{cite journal|url=http://www.nature.com/news/programming-tools-adventures-with-r-1.16609|title=Programming tools: Adventures with R|first1=Sylvia|last1=Tippmann|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|volume = 517| doi = 10.1038/517109a | pages = 109–110 | date = 29 December 2014}} }} R бол GNU програм хангамж юм.{{refn| GNU project * {{cite web | url=http://directory.fsf.org/project/gnur/ | publisher=Free Software Foundation (FSF) Free Software Directory|title=GNU R |date=19 July 2010|accessdate=13 November 2012}} * {{cite web | author=R Project|date=n.d.|url=https://www.r-project.org/about.html | title=What is R? | accessdate=2009-04-28}} }} R програмын эх код [[Си хэл|C]], [[Фортран|Fortran]], R хэл дээр бичигдсэн.<ref>{{cite web|author="Wrathematics"|url=http://librestats.com/2011/08/27/how-much-of-r-is-written-in-r/|title=How Much of R Is Written in R|date=27 August 2011|accessdate=2011-12-01|publisher=librestats}}</ref> R програмыг [[GNU General Public License|GNU GPL Олон Нийтийн Лиценз]]-ээр голлох [[Үйлдлийн систем|үйлдлийн системүүд]] дээр үнэ төлбөргүй ашиглах боломжтой. Мөн R нь командын мөрнөөс ажилладаг тул зориулалтын [[Хэрэглэгчийн график интерфейс|график интерфейс]] бүхий програмаар дамжуулан ашиглах нь зүйтэй.<ref name="R_gui">{{cite web|title=7 of the Best Free Graphical User Interfaces for R|url=http://www.linuxlinks.com/article/20110306113701179/GUIsforR.html|website=linuxlinks.com|accessdate=9 February 2016}}</ref> == Түүх == R нь John Chambers гэдэг хүний Bell Labs-д ажиллаж байх үедээ зохиосон [[wikisource:en:S (programming language)|програмчлалын S хэл]] дээр тулгуурласан. Эдгээрийн хооронд хэдэн чухал ялгаа байдаг ч S хэлээр бичигдсэн кодын ихэнх нь R дээр шууд ажилладаг.<ref>{{cite web|url=https://www.r-project.org/about.html|title=R: What is R?|website=R-Project|accessdate=7 February 2016}}</ref> R програмыг Росс Ihaka , Роберт Gentleman<ref>{{cite web|url=http://myprofile.cos.com/rgentleman|title=Individual Expertise profile of Robert Gentleman|last=Gentleman|first=Robert|date=9 December 2006|accessdate=2009-07-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110723215206/http://myprofile.cos.com/rgentleman|archivedate=23 July 2011}}</ref> нар Шинэ Зеландын Веллингтон Их Сургууль-д байх үедээ зохиосон бөгөөд одоогоор ''R Development Core Team'' хөгжүүлж байна. S хэлний зохиогч Chambers уг багийн нэг гишүүн юм. R гэх нэр нь түүнийг анхлан зохиогчдын нэр болон гол суурь нь болсон S хэлний нэртэй холбоотой.<ref>{{cite book|url=https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#Why-is-R-named-R_003f|title=The R FAQ: Why is R named R?|isbn=3-900051-08-9|author=Kurt Hornik|accessdate=2008-01-29}}</ref> Төсөл 1992 онд санаачлагдсан бол анхны хувилбар нь 1995 онд гарсан. Харин тогтвортой beta хувилбар нь 2000 онд гарсан.<ref>{{Cite web|url=https://cran.r-project.org/doc/html/interface98-paper/paper_2.html|title=R : Past and Future History -- A Free Software Project|website=cran.r-project.org|access-date=2016-05-30}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://blog.revolutionanalytics.com/2016/03/16-years-of-r-history.html|title=Over 16 years of R Project history|website=Revolutions|access-date=2016-05-30}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.stat.auckland.ac.nz/~ihaka/downloads/Massey.pdf|title=The R Project: A Brief History and Thoughts About the Future|last=Ihaka|first=Ross|date=|website=stat.auckland.ac.nz|publisher=|access-date=}}</ref> == R програм Монгол улсад == R програмыг хэрэглэх, R хэлийг судлах явдал [[Монгол улс]]ад улам бүр дэлгэрч буй бөгөөд үүнийг гэрчлэх мэдээ материал<ref>{{Cite web|url=http://news.num.edu.mn/?p=38344|title=Судалгаанд статистикийн аргыг хэрэглэх нь сэдэвт сургалт амжилттай болж өндөрлөлөө|website=news.num.edu.mn|access-date=2016-11-29}}</ref>, нийгмийн сүлжээний бүлгэмүүд<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/groups/238749916309897/|title=Монголын R хэрэглэгчдийн групп|website=facebook.com|access-date=2017-05-19}}</ref> цөөнгүй байна. Зарим их, дээд сургууль сургалтын хөтөлбөртөө R програмыг нэвтрүүлснээс тухайлан [[Монгол Улсын Их Сургууль]] дээр хэрэгжиж буй Статистик хөтөлбөрийг дурдаж болно.{{citation needed|date=May 2017}} Монгол хэл дээрх ном, сурах бичиг, гарын авлагын хувьд [https://web.archive.org/web/20171129163653/http://galaa.mn/ Г.Махгал], Ш.Мөнгөнсүх нар бичиж Б.Магсаржав хянан тохиолдуулсан [https://web.archive.org/web/20171217135839/http://magadlal.mn/books/id-2.html Статистик програмчлалын R хэл] сурах бичиг хэвлэгдэн гарчээ.<ref>{{Cite web|url=http://mongolbooks.com/%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D1%87%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BD-r-%D1%85%D1%8D%D0%BB-2017/|title=МУИС Пресс хэвлэлийн газар|website=mongolbooks.com|access-date=2017-05-19|archive-date=2017-05-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20170519163835/http://mongolbooks.com/%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D1%87%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BD-r-%D1%85%D1%8D%D0%BB-2017/|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://magadlal.mn/books/id-2.html|title=www.magadlal.mn|website=magadlal.mn|access-date=2017-05-19|archive-date=2017-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20171217135839/http://magadlal.mn/books/id-2.html|url-status=dead}}</ref> == Статистикийн зүгээс онцлох зүйлс == R, түүний сангууд олон янзын статистик болон график хэрэгсэл агуулдаг. Тухайлбал шугаман болон шугаман бус загвар, статистик шинжүүрүүд, хугацаан цувааны шинжилгээ, бүлэглэх, ангилах болон бусад олон шинжилгээ дурдаж болно. Мөн R програмын нэмэлт багцууд олон янзын функц болон бусад зүйлс агуулдаг. R хэлний стандарт функцүүдийн олонх нь R хэл дээрээ бичигдсэн бөгөөд нэмэлтээр [[Си хэл|C]], [[C++]], [[Фортран|Fortran]] хэл дээрх код оруулан ажиллуулж болдог. Өндөр мэдлэг чадвартай хэрэглэгчид C, C++,<ref>{{cite journal|url=http://www.jstatsoft.org/v40/i08|title=Rcpp: Seamless R and C++ Integration|first1=Dirk|last1=Eddelbuettel|first2=Romain|last2=Francois|journal=[[Journal of Statistical Software]]|volume=40|issue=8|year=2011|doi=10.18637/jss.v040.i08}}</ref> [[Java]],<ref>{{cite web|title=Calling R from Java|first=Duncan|last=Temple Lang|url=http://www.nuiton.org/attachments/168/RFromJava.pdf|date=6 November 2010|accessdate=18 September 2013|publisher=Nuiton}}</ref> [[.NET Фрэймворк|.NET]]{{refn| .NET Framework * {{cite web |title=Making GUIs using C# and R with the help of R.NET |url = http://psychwire.wordpress.com/2011/06/19/making-guis-using-c-and-r-with-the-help-of-r-net/}} * {{cite web |title=R.NET homepage |url=http://rdotnet.codeplex.com/ |access-date=2017-05-18 |archive-date=2015-10-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151013020201/http://rdotnet.codeplex.com/ |url-status=dead }} * {{cite conference |url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |title=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |last1=Haynold |first1=Oliver M. |date=April 2011 |conference=R/Finance 2011 |conference-url=http://www.rinfinance.com/RinFinance2011/agenda/ |publisher= |book-title= |pages= |location=Chicago, IL, USA |id= }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-07-09 17:17:22 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-28 22:40:11 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-28 15:10:18 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-28 05:45:59 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-27 21:39:28 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-27 08:06:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-23 17:13:14 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-22 20:09:48 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-22 00:21:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-19 00:48:15 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-17 00:06:23 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-16 12:49:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-16 04:39:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-15 09:35:09 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-15 00:55:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-12 01:56:53 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-09 01:04:22 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-06 02:10:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-04 21:26:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-29 00:04:01 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-26 00:51:00 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-23 00:06:46 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-20 02:24:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-17 00:55:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-14 00:10:57 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-11 00:45:43 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-08 00:19:42 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-05 00:52:40 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-01 23:56:21 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-29 01:00:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-26 00:11:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-23 00:44:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 23:51:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 21:44:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 19:51:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 17:58:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 16:01:02 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 14:02:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 12:06:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 10:14:11 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 08:24:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 06:31:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 04:38:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 02:34:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-17 22:09:01 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-07 21:38:10 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-04 20:50:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-01 22:11:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-29 20:49:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-26 21:49:56 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-23 21:06:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-20 21:41:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-17 20:54:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-14 21:44:22 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-11 20:48:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-08 21:41:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-05 20:55:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-05 14:51:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-05 07:26:35 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-05 01:27:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-01 22:19:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-26 23:16:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-23 22:32:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-20 22:59:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-17 22:13:54 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-14 23:11:54 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-11 22:21:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-08 22:50:24 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-05 22:25:32 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-02 23:03:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-30 22:09:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-29 19:19:54 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-24 22:21:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-21 22:54:02 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-21 17:03:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-18 17:56:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-15 17:33:09 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-15 11:02:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-11 21:07:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-08 21:55:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-05 21:02:30 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-02 21:53:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-30 21:14:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-27 21:46:42 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-24 20:59:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-21 22:01:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-18 21:06:35 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-15 21:41:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-12 21:15:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-09 22:36:24 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-06 21:06:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-03 21:52:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-30 20:59:51 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-27 21:53:00 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-24 21:25:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-21 21:36:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-21 15:16:53 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-18 15:56:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-15 15:31:14 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-12 16:37:16 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-09 17:02:52 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-06 18:17:15 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-20 23:39:10 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-18 22:35:46 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-08 00:12:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-05 00:41:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-01 23:54:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-29 01:10:51 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-26 00:54:51 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-23 00:42:21 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-20 00:16:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-17 00:39:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-13 23:56:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-11 01:00:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-07 23:55:10 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-05 00:50:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-02 00:13:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-30 00:43:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-27 00:02:12 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-24 00:51:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-20 23:52:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-18 00:48:54 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 23:48:18 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 19:34:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 14:52:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 12:21:02 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 09:07:15 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-10 16:11:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-07 15:01:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-04 16:35:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-31 09:33:07 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-28 12:22:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-25 09:51:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-22 09:58:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-17 13:54:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-14 14:33:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-11 13:16:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-08 15:15:57 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-05 13:29:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-02 14:31:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-29 14:02:09 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-26 13:52:18 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-24 18:03:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-20 11:07:35 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-17 11:47:35 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-14 11:19:24 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-11 11:45:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-08 10:54:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-05 11:53:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-02 10:48:20 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-30 11:46:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-27 11:12:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-24 11:42:51 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-21 11:41:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-18 12:34:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-15 11:55:23 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-12 10:56:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-09 11:53:33 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-08 10:54:33 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-07 08:13:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-06 00:38:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-04 23:27:07 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-02 01:42:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-29 00:14:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-26 01:43:17 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-23 00:59:05 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-20 00:07:05 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-17 00:48:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-14 00:20:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-11 00:57:12 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-07 20:06:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-04 18:23:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-01 20:05:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-29 19:22:40 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-27 03:09:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-23 17:56:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-23 05:41:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-22 02:47:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-21 08:56:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-20 14:08:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-20 01:58:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-19 12:23:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-18 12:37:16 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-17 20:04:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-14 21:51:52 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-11 21:02:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-08 21:37:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-05 20:47:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-02 21:46:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-28 21:02:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-25 21:36:57 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-22 21:10:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-19 21:40:23 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-16 21:01:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-13 21:44:18 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-10 20:53:01 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-07 21:24:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-04 20:40:16 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-01 21:47:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-29 19:37:00 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-29 03:10:07 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-28 03:40:04 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-27 08:11:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-26 15:41:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-25 23:48:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-24 23:22:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-24 03:04:15 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-23 10:42:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-22 16:16:46 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-21 15:57:00 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-20 20:27:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-20 05:13:52 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-19 13:05:32 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-18 13:06:42 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-17 16:34:56 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-17 00:43:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-16 09:14:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-13 01:25:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-10 07:39:17 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-07 00:41:40 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-04 00:02:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-01 00:44:22 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-28 23:55:14 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-26 00:48:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-22 23:59:17 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-20 00:42:07 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-16 23:59:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-14 00:46:56 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-10 23:47:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-08 01:13:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-05 00:45:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-01 23:52:59 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-29 01:02:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-25 23:51:53 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-23 00:47:05 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-20 00:13:11 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-17 00:36:18 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-13 23:55:56 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-11 00:55:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-07 23:50:04 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-05 19:50:40 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-02 00:06:12 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-30 01:23:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-26 23:47:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-24 01:20:57 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-20 23:50:43 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-18 00:46:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-15 00:08:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-12 00:39:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-08 23:53:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-06 01:17:42 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-02 23:50:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-09-30 01:05:20 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-09-26 23:46:14 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-09-26 05:10:10 InternetArchiveBot }} }} болон [[Python]] зэрэг хэл дээр R хэлний объект уруу шууд хандаж ажиллах код бичдэг.<ref name="SASvsR">{{cite web|url=https://intellipaat.com/blog/choosing-between-sas-r-and-python-for-big-data-solution/|title=Choosing between SAS, R and Python for Big Data Solution - Intellipaat Blog|first=|last=Intellipaat|work=intellipaat.com|accessdate=2 December 2016}}</ref> Статистик тооцооллын бусад хэлнүүдээс ялгарах гол давуу тал бол R хэлний [[Объект хандалтат програмчлал|объект-хандалтат]] чанар бөгөөд энэ нь S хэлнээс түүнд дамжсэн билээ. R хэлний бас нэг онцлог lexical scoping зарчмыг хэрэгжүүлсэн явдал юм.<ref>{{cite journal|last=Jackman|first=Simon|title=R For the Political Methodologist|journal=The Political Methodologist|volume=11|issue=1|pages=20–22|date=Spring 2003|publisher=Political Methodology Section, [[American Political Science Association]]|url=http://polmeth.wustl.edu/tpm/tpm_v11_n2.pdf|format=PDF|accessdate=2006-08-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060721143309/http://polmeth.wustl.edu/tpm/tpm_v11_n2.pdf|archivedate=2006-07-21}}</ref> Түүний өөр нэг давуу тал бол математикийн тэмдэгт агуулсан, хэвлэлийн шаардлагад нийцэх график диаграм байгуулдаг явдал юм. Мөн нэмэлт багцуудын тусламжтай динамик болон интерактив график диаграм ч байгуулах боломжтой.<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/web/views/Graphics.html|title=CRAN Task View: Graphic Displays & Dynamic Graphics & Graphic Devices & Visualization|publisher=The Comprehensive R Archive Network|accessdate=2011-08-01|archive-date=2016-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20160926233106/https://cran.r-project.org/web/views/Graphics.html|url-status=dead}}</ref> R програм өөрийн баримт бичиг боловсруулалтын [[LaTeX]] төст Rd гэх форматтай.<ref name="R_Rd">{{cite web|title=Rd format|url=http://www.hep.by/gnu/r-patched/r-exts/R-exts_49.html|website=hep.by|accessdate=9 February 2016|archive-date=13 Есдүгээр сар 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180913185536/http://www.hep.by/gnu/r-patched/r-exts/R-exts_49.html|url-status=dead}}</ref> == Програмчлалын зүгээс онцлох зүйлс == R нь шууд хөрвүүлэгдэн ажилладаг хэл бөгөөд хэрэглэгчид түүнийг командын мөрний хөрвүүлэгчээр дамжуулж ашигладаг. Хэрэв хэрэглэгч R хэлний командын мөрөнд <code>2+2</code> гэж бичээд enter дарвал компьютер доор үзүүлсэн шиг 4 гэсэн хариу өгнө:<source lang="rout"> > 2+2 [1] 4 </source>R програм энэ тооцоог тус бүр нэг элементтэй хоёр векторын нийлбэр гэж ойлгох тул үр дүн нь нэг элементтэй вектор байна. <code>[1]</code> угтвар векторын эхний элемент хэвлэгдсэнийг илтгэнэ (энэ нь тооцооны үр дүн олон мөр дамнан хэвлэгдэх үед илүү ашиг тустай байдаг). APL , MATLAB зэрэгтэй адил R хэл матриц дээрх арифметик үйлдлүүдийг дэмждэг. R-ын [[Өгөгдлийн бүтэц|өгөгдлийн бүтцэд]] вектор, матриц, массив, датафрейм (өгөгдлийн сангийн хүснэгттэй төстэй), лист зэрэг багтдаг.<ref>{{cite book|last=Dalgaard|first=Peter|title=Introductory Statistics with R|year=2002|publisher=Springer-Verlag|location=New York, Berlin, Heidelberg|isbn=0387954759|pages=10–18, 34}}</ref> Эдгээр объектуудаас гадна регрессийн загвар, хугацаан цуваа болон гео-орон зайн координат зэрэг өөр бусад төрлийн объектууд байдаг. Мөн хэрэглэгч өөрөө шинээр объектын класс тодорхойлж ашиглах боломжтой. Скаляр төрлийн өгөгдлийн хувьд энэ нь бие даасан өгөгдлийн бүтэц болдоггүй.<ref>{{cite journal|last=Ihaka|first=Ross|last2=Gentlman|first2=Robert|date=Sep 1996|title=R: A Language for Data Analysis and Graphics|url=https://www.stat.auckland.ac.nz/~ihaka/downloads/R-paper.pdf|journal=Journal of Computational and Graphical Statistics|publisher=American Statistical Association|volume=5|issue=3|pages=299–314|doi=10.2307/1390807|accessdate=2014-05-12}}</ref> Үүний оронд скаляр утгыг нэг урттай вектор гэж үздэг.<ref>{{Cite web|url=http://adv-r.had.co.nz/Data-structures.html|title=Data structures · Advanced R.|website=adv-r.had.co.nz|access-date=2016-09-26}}</ref> R нь зарим функцийн хувьд функц бүхий [[процедур хандалтат програмчлал]] болон ерөнхий функц бүхий [[объект хандалтат програмчлал]]<nowiki/>ын аль алийг дэмждэг. Ерөнхий функц нь түүний аргументаар дамжин ирсэн объектын классаас хамааран ажилладаг. Өөрөөр хэлбэл ерөнхий функц объектын классыг ялгаад улмаар харгалзах функц уруу замчилж өгдөг. Жишээлбэл <code>print</code> нэртэй ерөнхий функц ашиглан бараг бүх төрлийн объектын утгыг хэвлэх тушаалыг  <code>print(objectname)</code>  хэлбэрээр өгч болдог.<ref name="help_print">{{cite web|last1=R Core Team|title=Print Values|url=https://stat.ethz.ch/R-manual/R-devel/library/base/html/print.html|website=R Documentation|publisher=R Foundation for Statistical Computing|accessdate=30 May 2016}}</ref> == Багц == R програмын боломж бололцоог хэрэглэгчдийн үүсгэсэн ''багц'' нэмж суулгах замаар жишээлбэл мэргэжлийн статистикийн арга техник, график төхөөрөмж (тухайлбал ggplot2 багц, зохиогч нь Hadley Wickham), импорт/экспортын боломжууд, тайлан гаргах хэрэгсэл (knitr, Sweave) гэх мэтээр өргөтгөх боломжтой. Тэдгээр багцууд голдуу R заримдаа [[Java]], [[Си хэл|C]], [[C++]], [[Фортран|Fortran]] хэл дээр бичигдсэн байдаг.{{citation needed|date=January 2016}} R програмын суулгацад агуулагдах үндсэн багцуудаас гадна Comprehensive R Archive Network (CRAN),<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/|title=The Comprehensive R Archive Network|publisher=}}</ref> Bioconductor, Omegahat,<ref>{{cite web|url=http://www.omegahat.net/|title=Omegahat.net|publisher=Omegahat.net|date=|accessdate=2016-09-09}}</ref> GitHub болон бусад агуулахуудад (2017 оны 4 сарын байдлаар) 10500 нэмэлт багц байна.{{refn| packages available from repositories * {{cite web|author=Robert A. Muenchen|year=2012|url= http://r4stats.com/articles/popularity/|title=The Popularity of Data Analysis Software}} * {{cite journal|url=http://www.nature.com/news/programming-tools-adventures-with-r-1.16609|title=Programming tools: Adventures with R|first1=Sylvia|last1=Tippmann|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|volume = 517| doi = 10.1038/517109a | pages = 109–110 | date = 29 December 2014}} * {{Cite web|url = http://www.rdocumentation.org/|title = <nowiki>Search all R packages and function manuals | Rdocumentation</nowiki>|date = 2014-06-16|accessdate = 2014-06-16|website = Rdocumentation|publisher = }} }} == Гол үе шатууд == R програмын өөрчлөлтийн түүхчилсэн жагсаалт CRAN дээр хадгалагдаж байдаг.<ref name="RNews">Changes in versions 3.0.0 onward: </ref> Тэдгээрээс заримыг онцлон дор жагсаав. {| class="wikitable" |- ! Release ! Date ! Description |- ! 0.16 | |This is the last [[Alpha test|alpha]] version developed primarily by Ihaka and Gentleman. Much of the basic functionality from the "White Book" (see [[S (programming language)#History|S history]]) was implemented. The mailing lists commenced on April 1, 1997. |- ! 0.49 | style="white-space:nowrap;"|1997-04-23 | This is the oldest [[Source code|source]] release which is currently available on CRAN.<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/src/base/R-0/|title=Index of /src/base/R-0|publisher=}}</ref> CRAN is started on this date, with 3 mirrors that initially hosted 12 packages.<ref>{{cite web|url=https://stat.ethz.ch/pipermail/r-announce/1997/000001.html|title=ANNOUNCE: CRAN|publisher=}}</ref> Alpha versions of R for Microsoft Windows and the [[classic Mac OS]] are made available shortly after this version.{{citation needed|reason=the CRAN announcement does not specifically mention Windows or Mac OS|date=October 2015}} |- ! 0.60 | 1997-12-05 | R becomes an official part of the [[GNU Project]]. The code is hosted and maintained on [[Concurrent Versions System|CVS]]. |- ! 0.65.1 | style="white-space:nowrap;"|1999-10-07 | First versions of update.packages and install.packages functions for downloading and installing packages from CRAN.<ref>https://cran.r-project.org/src/base/NEWS.0</ref> |- ! 1.0 | 2000-02-29 | Considered by its developers stable enough for production use.<ref>{{cite web|url=https://stat.ethz.ch/pipermail/r-announce/2000/000127.html|title=R-1.0.0 is released|author=Peter Dalgaard|accessdate=2009-06-06}}</ref> |- ! 1.4 | 2001-12-19 | S4 methods are introduced and the first version for [[macOS|Mac OS X]] is made available soon after. |- ! 2.0 | 2004-10-04 | Introduced [[lazy loading]], which enables fast loading of data with minimal expense of system memory. |- ! 2.1 | 2005-04-18 | Support for [[UTF-8]] encoding, and the beginnings of [[internationalization and localization]] for different languages. |- ! 2.11 | 2010-04-22 | Support for Windows 64 bit systems. |- ! 2.13 | 2011-04-14 | Adding a new compiler function that allows speeding up functions by converting them to byte-code. |- ! 2.14 | 2011-10-31 | Added mandatory namespaces for packages. Added a new parallel package. |- ! 2.15 | 2012-03-30 | New load balancing functions. Improved serialization speed for long vectors. |- ! 3.0 | 2013-04-03 | Support for numeric index values 2³¹ and larger on 64 bit systems. |} == Интерфейсүүд == Хамгийн өргөн хэрэглэгддэг R хэлний график интерфэйс бүхий хөгжүүлэлтийн цогц орчин бол RStudio юм. Үүнтэй ижил төстэй интерфэйс гэвэл R Tools for Visual Studio програмыг нэрлэж болно. R хэлэнд зориулагдсан интерфейст мөн Crackle GUI, R Commander, RKWard багтана. Өргөн хэрэглэгддэг зарим редактор R хэлийг дэмждэг. Тухайлбал Eclipse,<ref>{{cite web|url=http://www.walware.de/goto/statet|title=StatET for R|author=Unknown|access-date=2017-05-18|archive-date=2016-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20160926134541/http://www.walware.de/goto/statet|url-status=dead}}</ref> Emacs, Кейт,<ref>{{cite web|url=http://kate-editor.org/downloads/syntax_highlighting|title=Syntax Highlighting|publisher=Kate Development Team|accessdate=2008-07-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080707062903/http://www.kate-editor.org/downloads/syntax_highlighting|archivedate=2008-07-07|url-status=dead}}</ref> LyX.<ref>{{cite web|url=http://wiki.lyx.org/LyX/LyxWithRThroughSweave|title=LyX with R through Sweave|author=Paul E. Johnson and Gregor Gorjanc|accessdate=2017-04-04}}</ref> Notepad++,<ref>{{cite web|url=http://sourceforge.net/projects/npptor/|title=NppToR: R in Notepad++|publisher=sourceforge.net|accessdate=2013-09-18|date=8 May 2013}}</ref> WinEdt,<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/web/packages/RWinEdt/index.html|title=RWinEdt: R Interface to 'WinEdt'|author=Uwe Ligges|accessdate=2017-04-04}}</ref> Tinn-Р.<ref>{{cite web|url=http://nbcgib.uesc.br/lec/software/editores/tinn-r/en|title=Tinn-R|accessdate=2017-04-04|archive-date=2015-07-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20150713103753/http://nbcgib.uesc.br/lec/software/editores/tinn-r/en|url-status=dead}}</ref> R хэлийг [[Python]],<ref>{{cite web|url=http://rpy.sourceforge.net|title=A simple and efficient access to R from Python|accessdate=18 September 2013|date=21 October 2012|first=Laurent|last=Gautier}}</ref> Perl,<ref>{{cite web|url=https://metacpan.org/module/Statistics::R|title=Statistics::R - Perl interface with the R statistical program - metacpan.org|author=Florent Angly|publisher=}}</ref> Ruby,<ref>{{cite web|url=https://github.com/alexgutteridge/rsruby|title=GitHub - alexgutteridge/rsruby: Ruby - R bridge.|author=alexgutteridge|work=GitHub}}</ref> F#<ref>{{cite web|url=http://bluemountaincapital.github.io/FSharpRProvider/|title=F# R Type Provider|author=BlueMountain Capital|publisher=}}</ref> , Julia<ref>{{cite web|url=https://github.com/JuliaInterop/RCall.jl}}</ref> зэрэг хэд хэдэн скрипт хэлнээс хандаж ашиглах боломжтой байдаг. == useR! хурал == R хэрэглэгчдийн албан ёсны жил тутмын цугларалт бол  "[https://web.archive.org/web/20150629180511/http://www.r-project.org/conferences.html useR!]" юм.<ref name="user">"useR!"</ref> Үүний анхны арга хэмжээ [https://web.archive.org/web/20130914003125/http://www.ci.tuwien.ac.at/Conferences/useR-2004/ useR! 2004] 2004 оны тав дугаар сард Австри улсын [[Вена]] хотноо зохион байгуулагдсан.<ref>{{cite web|url=http://www.ci.tuwien.ac.at/Conferences/useR-2004/|title=useR! 2004 - The R User Conference|accessdate=2013-09-18|date=27 May 2004|archive-date=2013-09-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20130914003125/http://www.ci.tuwien.ac.at/Conferences/useR-2004/|url-status=dead}}</ref> Уг арга хэмжээ 2005 онд өнжсөнөөс хойш жил бүр Европ болон Хойд Америкт ээлжлэн зохион байгуулагдаж байна.<ref>{{cite web|url=https://www.r-project.org/conferences.html|title=R-related Conferences|author=R Project|date=9 August 2013|accessdate=2013-09-18|archive-date=2015-06-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20150629180511/http://www.r-project.org/conferences.html|url-status=dead}}</ref> Дараагийн хурлуудыг дор жагсаав: * [https://www.r-project.org/conferences/useR-2006/ useR! 2006, Vienna, Austria] * [https://web.archive.org/web/20161031082351/http://user2007.org/ useR! 2007, Ames, Iowa, USA] * [https://web.archive.org/web/20170603005926/http://www.statistik.uni-dortmund.de/useR-2008/ useR! 2008, Dortmund, Germany] * [https://web.archive.org/web/20161206224014/http://math.agrocampus-ouest.fr/infoglueDeliverLive/evenements/useR2009 useR! 2009, Rennes, France] * [https://www.r-project.org/conferences/useR-2010/ useR! 2010, Gaithersburg, Maryland, USA] * [https://web.archive.org/web/20170421113054/http://web.warwick.ac.uk/statsdept/useR-2011/ useR! 2011, Coventry, United Kingdom] * [https://web.archive.org/web/20161103201807/http://biostat.mc.vanderbilt.edu/wiki/Main/UseR-2012 useR! 2012, Nashville, Tennessee, USA] * [https://web.archive.org/web/20161103062642/http://www.edii.uclm.es/~useR-2013// useR! 2013, Albacete, Spain] * [https://web.archive.org/web/20190107054408/http://user2014.stat.ucla.edu/ useR! 2014, Los Angeles, California, USA] * [http://user2015.math.aau.dk// useR! 2015, Aalborg, Denmark] *[https://user2016.r-project.org// useR! 2016, Stanford, California, USA] * [http://user2017.brussels/ useR! 2017, Brussels, Belgium] *[https://user2018.r-project.org/ useR! 2018, Brisbane, Australia] *[https://web.archive.org/web/20191202142748/http://www.user2019.fr/ useR! 2019, Toulouse, France] *[https://user2020.r-project.org/ useR! 2020, St. Louis, Missouri, USA] == R сэтгүүл == ''R сэтгүүл'' нь R төслийн нээлттэй хандалттай, хөндлөнгийн хяналттай сэтгүүл юм. Энд R програмын хэрэглээ болон хөгжүүлэлт тухайлбал R хэлний багц, програмчлалын зөвлөмж, мэдээ зэрэг зүйлс хэвлэгддэг. == SAS, SPSS болон Stata програмуудтай харьцуулахад == R програмыг SAS, SPSS, Stata зэрэг өргөн тархсан статистикийн програмуудтай нарийвчлан харьцуулах нь зүйтэй.<ref>{{cite web|url=http://www.burns-stat.com/pages/Tutor/R_relative_statpack.pdf|title= Comparison of R to SAS, Stata and SPSS|first=Patrick|last=Burns|date=27 February 2007|accessdate=2013-09-18}}</ref> R нь статистикийн програмуудын харьцуулалт дээр статистикийн шилдэг програмуудтай хамт тэргүүн эгнээнд жагсдаг. ''New York Times'' сонины 2009 оны 1 дүгээр сарын дугаарт өгөгдөл шинжээчдийн дунд R програм хүлээн зөвшөөрөгдөхийн зэрэгцээ SAS зэрэг арилжааны чанартай статистикийн програмын зах зээлд болзошгүй аюул учруулж буй талаар нийтлэл хэвлэгдсэн байдаг.{{refn | R as competition for commercial statistical packages * {{cite news| url=https://www.nytimes.com/2009/01/07/technology/business-computing/07program.html | work=The New York Times | first=Ashlee | last=Vance | title=Data Analysts Are Mesmerized by the Power of Program R: [Business/Financial Desk] | date=2009-01-07}} * {{cite news| url=http://bits.blogs.nytimes.com/2009/01/08/r-you-ready-for-r/ | work=The New York Times | first=Ashlee | last=Vance | title=R You Ready for R? | date=2009-01-08}} }} == Жишээ == === Бичигдэх хэлбэр === Дараах жишээнд уг [[Синтакс|хэлний бичигдэх хэлбэр]] болон командын мөрнөөс ажиллах байдлыг харууллаа.{{citation needed|date=January 2016}} R хэлэнд утга оноох оператор болох = тэмдэгтийн оронд <- хоёр тэмдэгтээс тогтох сумыг өргөн хэрэглэдэг.<ref>{{cite web|author=R Development Core Team|title=Assignments with the = Operator|url=https://developer.r-project.org/equalAssign.html|accessdate=14 June 2012}}</ref><source lang="rout"> > x <- c(1,2,3,4,5,6) # Create ordered collection (vector) > y <- x^2 # Square the elements of x > print(y) # print (vector) y [1] 1 4 9 16 25 36 > mean(y) # Calculate average (arithmetic mean) of (vector) y; result is scalar [1] 15.16667 > var(y) # Calculate sample variance [1] 178.9667 > lm_1 <- lm(y ~ x) # Fit a linear regression model "y = f(x)" or "y = B0 + (B1 * x)" # store the results as lm_1 > print(lm_1) # Print the model from the (linear model object) lm_1 Call: lm(formula = y ~ x) Coefficients: (Intercept) x -9.333 7.000 > summary(lm_1) # Compute and print statistics for the fit # of the (linear model object) lm_1 Call: lm(formula = y ~ x) Residuals: 1 2 3 4 5 6 3.3333 -0.6667 -2.6667 -2.6667 -0.6667 3.3333 Coefficients: Estimate Std. Error t value Pr(>|t|) (Intercept) -9.3333 2.8441 -3.282 0.030453 * x 7.0000 0.7303 9.585 0.000662 *** --- Signif. codes: 0 ‘***’ 0.001 ‘**’ 0.01 ‘*’ 0.05 ‘.’ 0.1 ‘ ’ 1 Residual standard error: 3.055 on 4 degrees of freedom Multiple R-squared: 0.9583, Adjusted R-squared: 0.9478 F-statistic: 91.88 on 1 and 4 DF, p-value: 0.000662 > par(mfrow=c(2, 2)) # Request 2x2 plot layout > plot(lm_1) # Diagnostic plot of regression model </source>[[Файл:Plots_from_lm_example.svg]] === Функцийн бүтэц === Хэрэглэгчийн функц зохиоход хялбар байдал нь R хэлний нэг давуу тал юм. Функцийн бие доторх объект функцийн дотоод хувьсагч болохын зэрэгцээ функцийн буцаах утга өгөгдлийн аль ч төрөл хэлбэрт байж болдог.<ref>{{cite web|url=http://www.statmethods.net/management/userfunctions.html|title=Quick-R: User-Defined Functions|first=Robert|last=Kabacoff|year=2012|accessdate=2013-10-28|website=statmethods.net}}</ref> Функцийн бүтцийг харуулсан жишээг дор өгөв:<source lang="r"> functionname <- function(arg1, arg2, ... ){ # функцийн нэр болон аргументуудыг зарлаж байна statements # тушаалууд return(object) # object объектыг функцийн утга болгон буцааж байна } sumofsquares <- function(x){ # хэрэглэгчийн үүсгэсэн функц return(sum(x^2)) # x векторын элементүүдийн квадратуудын нийлбэрийг буцааж байна } </source><source lang="rout"> > sumofsquares(1:3) [1] 14 </source> === Mandelbrot олонлог === R хэл дээрх дараах богинохон код ''c'' комплекс тогтмолын янз бүрийн утганд харгалзах ''z'' = ''z''² + ''c'' тэгшитгэлийн эхний 20 итерацаар Mandelbrot олонлогийг дүрслэн үзүүлнэ. Мөн энэ жишээ дараах зүйлсийг харуулна: * энд caTools багцын хэрэглээ * [[комплекс тоо]]<nowiki/>н дээрх үйлдэл * тоон элементүүдээс тогтох олон хэмжээст массивын хэрэглээ (<code>C</code>, <code>Z</code> , <code>X</code>).<source lang="r"> install.packages("caTools") # багц суулгах тушаал library(caTools) # write.gif функц ашиглахаар харгалзах багцыг дуудаж байна jet.colors <- colorRampPalette(c("#00007F", "blue", "#007FFF", "cyan", "#7FFF7F", "yellow", "#FF7F00", "red", "#7F0000")) dx <- 400 # урт dy <- 400 # өргөн C <- complex( real=rep(seq(-2.2, 1.0, length.out=dx), each=dy ), imag=rep(seq(-1.2, 1.2, length.out=dy), dx ) ) C <- matrix(C,dy,dx) # комплекс тоонуудыг матриц хэлбэрт шилжүүлэх Z <- 0 # Z хувьсагчид 0 утга оноох X <- array(0, c(dy,dx,20)) # гаралтанд ашиглах 3 хэмжээст массивыг үүсгэж байна for (k in 1:20) { # 20 итерац бүхий давталт Z <- Z^2+C # итерац X[,,k] <- exp(-abs(Z)) # үр дүнг хадгалах } write.gif(X, "Mandelbrot.gif", col=jet.colors, delay=900) </source>[[Файл:Mandelbrot_Creation_Animation.gif|400x400px]] == Санал болгох бусад мэдээлэл == * [[wikisource:en:Comparison of numerical analysis software|Comparison of numerical analysis software]] * [[wikisource:en:Comparison of statistical packages|Comparison of statistical packages]] * [[wikisource:en:List of numerical analysis software|List of numerical analysis software]] * [[wikisource:en:List of statistical packages|List of statistical packages]] * [[wikisource:en:Programming with Big Data in R|Programming with Big Data in R]] (pbdR)<ref>{{cite web|author=Ostrouchov, G., Chen, W.-C., Schmidt, D., Patel, P.|title=Programming with Big Data in R|year=2012|url=http://r-pbd.org/}}</ref> * [[wikisource:en:Rmetrics|Rmetrics]] == Цахим холбоос == {{Commonscat|GNU R|R}} * [https://www.r-project.org/ R төслийн албан ёсны веб сайт] * [https://cran.r-project.org/doc/manuals/r-release/R-intro.html An Introduction to R] * [https://www.r-project.org/doc/bib/R-books.html R books], has extensive list (with brief comments) of R-related books * [http://www.r-bloggers.com/ R-bloggers], a daily news site about R, with 10,000+ articles, tutorials and case-studies, contributed by over 450 R bloggers. * [https://web.archive.org/web/20121206104812/http://rgm3.lab.nig.ac.jp/RGM/ The R Graphical Manual], a collection of R graphics from all R packages, and an index to all functions in all R packages * [http://rseek.org R seek], a custom frontend to Google search engine, to assist in finding results related to the R language * [https://web.archive.org/web/20061004131509/http://addictedtor.free.fr/graphiques/index.php R Graph Gallery] == Ашигласан материал == {{Reflist|3}} [[Ангилал:Статистикийн программчлалын хэл]] [[Ангилал:Чөлөөт статистикийн программ хангамж]] [[Ангилал:Чөлөөт тоон программ хангамж]] [[Ангилал:GNU багц]] olvoq5zw5o1qx0q8hoq8pg0vecsa3ap 0 67990 824114 820957 2025-07-09T20:12:30Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824114 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс зэвсэгт хүчин | Flagge = {{DEU|#|3=Flagge Deutschlands|WIDTH=40}} | Name = Бундесвер | Eigenname = Bundeswehr | Bild = [[File:Bundeswehr Kreuz Black.svg|200px|Бундесверийн бэлгэ тэмдэг]] | Oberbefehlshaber = [[Батлан хамгаалах холбооны яам|Батлан&nbsp;хамгаалахын&nbsp;холбооны&nbsp;яам]],<br />[[Холбооны канцлер (Герман)|Холбооны канцлер]]&nbsp;([[Германы гадны xалдлагаас хамгаалалт|халдлагаас хамгаалах үед]]) | Oberbefehlshaber de facto = | Verteidigungsministerin = [[Кристине Ламбрехт]] | Militärischer Befehlshaber = | Militärische Führung = [[Бундесверийн генерал инспектор]], батлан хамгаалах яамны хэлтсүүдийн хамт төлөвлөх, зэвсэгт хүчний удирдлага болон стратеги ба хамгаалах үйл ажиллагаа | Sitz des Hauptquartiers = Төв байр: [[Хардтхөеэ]] ([[Бонн]]),<br />хоёр дахь байр: [[Бендлэрблок]] ([[Берлин]]) | Auflösung = | Ablösung = | Aktive Soldaten = 182.496<ref>{{Cite web |title=Personalzahlen |url=https://www.bundeswehr.de/de/ueber-die-bundeswehr/zahlen-daten-fakten/personalzahlen-bundeswehr |access-date=2025-06-07 |website=www.bundeswehr.de |language=de |archive-date=2020-03-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200301201451/https://www.bundeswehr.de/de/ueber-die-bundeswehr/zahlen-daten-fakten/personalzahlen-bundeswehr |url-status=dead }}</ref> (2025 оны дөрөвдүгээр сарын 30) | Reservisten = | Wehrpflicht = 2011 оноос эхлэн өөрийн хүсэлтээр<ref>[http://www.tagesschau.de/inland/wehrpflichtende100.html Bundestag besiegelt Aussetzung der Wehrpflicht (Tagesschau.de)] (Memento vom 26. März 2011 im Internet Archive)</ref> | Wehrtaugliche Bevölkerung = ≈ 29,54 сая <small>(2010 оны байдлаар 16-49 насны эрэгтэй, эмэгтэйчүүд)</small><ref>{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html |title=CIA – The World Factbook |access-date=2017-08-31 |archive-date=2021-01-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210103180603/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html |url-status=dead }}</ref> | Wehrtauglichkeitsalter = 17 насанд бүрэн хүрсэн<ref>Henning Hasler: https://www.bundeswehrkarriere.de/#par6 [FAQ – Antwort auf häufig gestellte Fragen. Bundeswehr], 17. Februar 2014, abgerufen am 1. September 2014.</ref> | Anteil der Soldaten an der Gesamtbevölkerung = 0,22 % | Budget = €51.95 тэрбум <small>(2024)</small><ref name="Haushalt 2024">{{cite web|access-date=2024-02-01|publisher=Bundesministerium der Verteidigung|title=Verteidigungshaushalt 2024|url=https://www.bmvg.de/de/themen/verteidigungshaushalt|language=de}}</ref><br />€71.75 тэрбум <small>(2024)</small><br /><small> тусгай сангийн 2-р ээлжийн</small><ref name="Haushalt 2024" /> | Ausgabenanteil vom Steueraufkommen =12,3 %<!-- Steuereinahmen 301,34 Mrd. Euro --> | Anteil am BIP = 2.12% <small>(2024)</small><ref>{{cite web|access-date=2025-01-14|date=2024-06-18|publisher=tagesschau.de|title=NATO-Verteidigungsausgaben deutlich gestiegen|url=https://www.tagesschau.de/ausland/europa/nato-verteidigungsausgaben-106.html|language=de}}</ref> | Gründung = 1955 | Faktische Gründung = 1955 оны 11 сарын 12 | Höchste Mannstärke = | Höchster Etat = 51.95 тэрбум евро (2024) }} [[File:Flag of Germany (state).svg|thumb|right|Холбооны төрийн албаны далбаа]] [[File:Naval ensign of Germany.svg|thumb|right|[[Германы төрийн далбаа#Тэнгисийн зэвсэгт хүчний далбаа|Тэнгисийн зэвсэгт хүчний албаны далбаа]]]] [[File:Logo of the Bundeswehr.svg|thumb|right|Бундесверийн олон нийтийн албаны лого]] '''Бундесвер''' ([[Герман хэл|орч.]] '''''Холбооны хамгаалах хүчин''''') нь Холбооны Батлан Хамгаалах Яамны харьяан дор үйл ажиллагаагаа явуулах [[Герман|Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсын]] [[зэвсэгт хүчин]] бөгөөд түүнд бундесверийн захиргааны алба болон бусад хэлтэс байгууллагууд бас ордог. Холбооны Батлан Хамгаалах Яам нь хуваарилалтын хувьд ч тэр боловсон хүчний хувьд ч тэр бундесверд хамаардаггүй. Батлан хамгаалахын [[сайд]] нь [[Холбооны Германы Засгийн газар]]т харьяалагдана. == Батлан хамгаалах бодлого == [[Батлан хамгаалах бодлогын удирдамж]]ид заасны дагуу Бундесвер нь Герман ба түүний иргэдийг хамгаалах, германы гадаад бодлогын хүрээнд ажиллах чадварыг хангах, холбоотнуудын батлан хамгаалаx үйлд хувь нэмрээ оруулах, олон улсын хүрээнд тогтвортой байдал ба хамтын ажиллагаанд хувь нэмрээ оруулах болон европын нэгтгэл ба үндэстэн дамнасан хамтын ажиллагааг дэмжин ажиллахыг заасан байдаг. == Халдлагаас хамгаалах тохиолдол == [[Энх тайван|Тайван]] үед батлан хамгаалахын сайд нь бундесверийн ерөнхий командлагч ([[коммандогевалт]]) байна.<ref>abgekürzt umgangssprachlich auch „IBUK“. Die Bezeichnung „[[Oberbefehlshaber|Oberbefehlshaber“]] wird innerhalb der Bundeswehr nicht verwendet.</ref> [[Германы гадны xалдлагаас хамгаалалт|Халдлагаас хамгаалах тохиолдолд]] энэ үүрэг нь үндсэн хуулийн {{Art.|115a|gg|juris}} зүйлийн дагуу тухайн үед ажиллаж буй [[Холбооны канцлер (Герман)|Холбооны канцлерт]] шилжин очно. == Цахим холбоос == * [http://www.bundeswehr.de/ Бундесверийн албан ёсны цахим хуудас] * [https://www.flickr.com/photos/bundeswehrfoto/ Flickr дэх Бундесверийн суваг] == Эшлэл == <references /> {{Хөтлөгч мөр Умард Атлантын Гэрээний Байгууллагын гишүүн улсууд}} [[Ангилал:Бундесвер| ]] [[Ангилал:1955 онд байгуулагдсан]] c853qogt5x8zt5vl3ywd4amx15tf1ip 0 71756 824143 750644 2025-07-10T05:49:54Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824143 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Тамирчин |нэр =Санте Гайардони |бүтэн нэр = |зураг =Sante Gaiardoni 1960.jpg |хэмжээ = |зургийн тайлбар =1960 оны олимпын үеэр |спорт =[[Дугуйн спорт|Дугуй]] |улс ={{ITA}} |төрсөн огноо ={{bda|1939|6|29}} |төрсөн газар =[[Итали]], [[Виллафранка ди Верона]] |нас барсан огноо = |нас барсан газар = |медалиудыг үзүүлэх =тийм |медалийн загварууд ={{МедальТэмцээн|[[Зуны олимп]]}} {{МедальАлт|[[Ромын олимп|Ром 1960]]|1,000 метр цуваа}} {{МедальАлт|[[Ромын олимп|Ром 1960]]|Спринт}} {{МедальТэмцээн|[[дугуйн тойрог замын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Тойрог замын ДАШТ]]}} {{МедальМөнгө|Парис 1958 |Сонирхогчдын спринт}} {{МедальМөнгө|Амстердам 1959 |Сонирхогчдын спринт}} {{МедальАлт|Лайпциг 1960 |Сонирхогчдын спринт}} {{МедальМөнгө|Милан 1962 |Мэргэжлийн спринт}} {{МедальАлт|Рокурт 1963 |Мэргэжлийн спринт}} {{МедальХүрэл|Франкфурт 1966 |Мэргэжлийн спринт}} {{МедальХүрэл|Антверп 1969 |Мэргэжлийн спринт}} {{МедальМөнгө|Лестер 1970 |Мэргэжлийн спринт}} }} '''Санте Гайардони''' ({{lang-it|Sante Gaiardoni}}, 1939 оны 6 сарын 29-нд төрсөн) нь Италийн дугуйчин юм. Тэрээр 1960 онд [[Ром]] хотноо зохион байгуулагдсан [[Ромын олимп|зуны олимпоос]] 1000 метрийн цуваа гараатай уралдаан болон 1000 метрийн спринтийн төрөлд алтан медаль хүртсэн.<ref name=r1/> Мөн 1958-1970 оны хооронд [[дугуйн тойрог замын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн]]ээс нийт 2 алт, 4 мөнгө, 2 хүрэл медаль хүртжээ.<ref name=r2/> 1971 онд зодог тайлснаасаа хойш [[Милан]]ы [[Лорентежьо]]д дугуйн дэлгүүр ажиллуулж байв. Хожим 2000-аад онд улс төрд оролцох болж, 2006 оны Италийн орон нутгийн сонгуульд нэр дэвшин өрсөлдсөн удаатай.<ref name=r3/> 2010 онд сэтгүүлч Франческо Лодигийн хамтаар өөрийн өсвөр насны амьдралын тухай өгүүлдэг ''Quando la Rabbia si trasforma in Vittoria'' ("Уур хилэн ялалт болон хувирах үе") хэмээх ном хэвлүүлжээ.<ref>Sante Gaiardoni and Francesco Lodi (2010) {{Webarchiv|url=http://www.libreriadellosport.it/libri/quando_la_rabbia_si_trasforma_in_vittoria.php |wayback=20210928221936 |text=''Quando la Rabbia si trasforma in Vittoria'' |archiv-bot=2025-07-10 05:49:54 InternetArchiveBot }}</ref> ==Эшлэл== {{reflist|refs= <ref name=r1>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ga/sante-gaiardoni-1.html Sante Gaiardoni]. sports-reference.com</ref> <ref name=r2>[http://www.radsportseiten.net/coureurfiche.php?coureurid=435 Sante Gaiardoni]. radsportseiten.net</ref> <ref name=r3>[http://archiviostorico.corriere.it/2006/aprile/30/Spazi_per_bici_nuovo_Vigorelli_co_6_060430003.shtml Spazi per le bici e nuovo Vigorelli Scende in pista Sante Gaiardoni]. archiviostorico.corriere.it (2006-04-30)</ref> }} ==Гадны холбоос== * [https://web.archive.org/web/20130401040536/http://www.santegaiardoni.it/index.php/articoli Албан ёсны цахим хуудас] {{DEFAULTSORT:Гайардони, Санте}} [[Ангилал:1939 онд төрсөн]] [[Ангилал:Италийн дугуйчин]] [[Ангилал:Италийн олимпын аварга]] 8e6e9j5s10mkmx9xvvzm1rrhqzbt07r 0 71800 824120 823483 2025-07-09T21:41:41Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824120 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Амарбаясгалан}} {{Төрийн зүтгэлтэн | овогнэр = Дашзэгвийн Амарбаясгалан | зураг =[[File:Amarbayasgalan Dashzegve.jpg]] | алба1 = {{flagicon|Монгол}} [[Монгол Улсын Их Хурал|Монгол Улсын Их Хурлын]] дарга | ээлж1 =2024 оны 7 сарын 2-ноос хойш | өмнөх1 =[[Гомбожавын Занданшатар]] | алба2 ={{flagicon|Монгол}} [[Монгол Улсын Засгийн Газар|Монгол Улсын Засгийн Газрын]] гишүүн, Хэрэг эрхлэх газрын дарга | ээлж2 =2022 оны 8 сар - 2024 оны 7 сар | өмнөх2 =[[Цэндийн Нямдорж]] | ээлж3 =2016 - 2022 | өмнөх3 =[[Жамъянгийн Мөнхбат]] | ээлж4 = | төрсөногноо = {{birth date|1981|11|27}} | төрсөнгазар = [[Тайшир сум|Тайшир сум]], [[Говь-Алтай]], [[Монгол]] | улсорон = {{MGL3}} | намэвсэл = [[Монгол Ардын Нам|Монгол Ардын Нам]] | сургууль = Говь Алтай аймгийн 1-р арван жил <br>[[Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль]], <br> [[Монгол Улсын Их Сургууль]] | хувийн вэб = [https://http://amarbayasgalan.com/ www.amarbayasgalan.com] </br> [https://http://amarbayasgalan.org/ www.amarbayasgalan.org] | ажилүйл = Улс төр судлаач,<br> Холбооны инженер, <br> Электроникийн инженер |цахимталбар=Facebook [https://www.facebook.com/amarbayasgalanMN] Twitter [https://twitter.com/amaraadshzvg]|алба3={{flagicon|Монгол}} [[Монгол Ардын Нам]]ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга|нэр=Дашзэгвийн Амарбаясгалан}} '''Дашзэгвийн Амарбаясгалан''' (1981 оны 11-р сарын 27-нд [[Говь-Алтай аймаг|Говь-Алтай]] аймгийн Тайшир суманд төрсөн) - Монгол Улсын Их Хурлын дарга, [[Монгол Ардын Нам]]<nowiki/>ын гишүүн. 2008 онд [[Нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал|Нийслэлийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал]]<nowiki/>д сонгогдсоноор улс төрийн замналаа эхлүүлж тухайн үедээ хамгийн залуу төлөөлөгч болж байв. Цаашлаад 2016-2024 он хүртэл Монгол Ардын Намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллахдаа намын шинэчлэл, хөгжлийн бодлогыг амжилттай хэрэгжүүлж, 2022-2024 онд Монгол Улсын сайд, [[Монгол улсын Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар|Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газр]]<nowiki/>ын даргын албыг хашиж, улмаар Улсын Их Хурлын 2024 оны ээлжит сонгуулийн 2 дугаар тойрог буюу Баруун бүсэд нэр дэвшин ялалт байгуулж шинэ бүрдсэн 126 гишүүнтэй Улсын Их Хурлын 12 дахь даргаар сонгогдон ажиллаж байна. == Бага нас == Эхээс дөрвүүлээ тэрээр Говь-Алтай аймгийн харьяат, Дашзэгвийн отгон хүү болон мэндэлжээ. Эцэг Дүгэрийн Дашзэгвэ нь хөдөө аж ахуйн салбарт насаараа хүчин зүтгэж Говь-Алтай аймгийн “Жаран жил хоршоолол”-ын дарга, Намын үүрийн даргаар ажиллаж байсан туршлагатай удирдагч байв. Тэрээр малын үүлдэр угсааг сайжруулах, мах, сүүний чиглэлийн өндөр ашиг шимтэй үхрийн аж ахуй байгуулахад онцгой анхаарч, Норвегийн өндөр ашиг шимт үрээр мах, сүүний чиглэлийн “Норвегийн улаан” үхрийн цөм сүрэг бүрдүүлэх чухал ажлыг санаачлан хэрэгжүүлсэн байна. Эх Ламжавын Норжин нь боловсролын салбарт олон жил үр бүтээлтэй ажиллаж, мянга мянган шавьтай, нэр хүндтэй сурган хүмүүжүүлэгч багш бөгөөд залуу хойч үедээ боловсролын үрийг түгээж, Монголын ирээдүй болсон хүүхэд, залуусын төлөө өөрийгөө бүрэн зориулсан аж. == Боловсрол == Тэрээр 1988-1998 онд Говь-Алтай аймгийн 1-р дунд сургуульд суралцаж, бүрэн дунд боловсрол эзэмшжээ. Үүний дараа 1998-2002 онд [[Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль|Шинжлэх Ухаан, Технологийн Их Сургуульд]] Цахилгаан холбооны инженер – Мэдээлэл хэмжлийн электроник чиглэлээр суралцаж, мэргэжлээрээ төгсөж, 2010-2012 онд [[Монгол Улсын Их Сургууль]]<nowiki/>д Улс төр судлаач мэргэжлээр магистрын зэрэг хамгаалжээ. == Ажлын туршлага == * 2000-2007 он “Соёмбо принтинг” ХХК-д ерөнхий менежер, захирал * 2007-2009 он “Монгол Шуудан” ТӨХК-д  Маркетинг төлөвлөлтийн газрын дарга * 2009-2012 он Монгол Ардын Намын Хэрэг Эрхлэх Газрын Хэвлэл Мэдээлэл Олон Нийттэй Харилцах хэлтсийн дарга * 2008-2020 он Нийслэлийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгч, Тэргүүлэгч, НИТХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга * 2009-2014 он НАМЗХ-ны Дэд ерөнхийлөгч * 2015-2016 он Монгол Ардын Намын сонгуулийн асуудал хариуцсан Нарийн бичгийн дарга * 2016-2022 он Монгол Ардын Намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга * 2022.08.30-2024.07.02 Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, сайд, ЗГХЭГ-ын дарга * 2024.07.02-ноос хойш Монгол Улсын Их Хурлын даргаар сонгогдон ажиллаж байна. == Ажлын гараа == Тэрээр оюутан ахуйдаа том ахынхаа үүсгэн байгуулсан “Соёмбо Принтинг” ХХК-д суралцахын хажуугаар маркетингийн менежерээр ажлын гараагаа эхлүүлжээ.  Төрсөн нутаг Говь-Алтай аймгаас гаралтай Монгол Улсын Ерөнхий сайд байсан [[Пунцагийн Жасрай|Пунцагийн Жасрайн]] хүү Жанцан агсантай харилцаа холбооны салбарт мөр зэрэгцэн “Монгол Шуудан” компанид Маркетинг төлөвлөлтийн газрын даргаар 2007-2009 онд ажиллах хугацаандаа шуудан холбооны үйлчилгээний алдагдлыг тэглэж байв. == '''Улс төрийн замнал''' == Д.Амарбаясгалан Монгол Ардын Намд 1999 онд 18 настайдаа элссэн бөгөөд 2007 онд Баянзүрх дүүргийн намын 37-р үүрийн дарга болов. УИХ-ын 2008 оны сонгуулийн кампанит ажлын хүрээнд идэвх зүтгэлтэй ажиллаж, тухайн оны орон нутгийн сонгуульд нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд Баянзүрх дүүргээс анх удаагаа  сонгогдож, 26 настай хамгийн залуу төлөөлөгч болж байжээ. Түүний улс төрийн шинэлэг арга барил, залуу боловсон хүчний хувиар МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан [[Ухнаагийн Хүрэлсүх]] МАН-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсийн даргаар томилж байжээ. Тэрбээр 2012 оны орон нутгийн сонгуульд нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд  төлөөлөгчөөр дахин сонгогджээ. Хэдий Монгол Ардын Нам бүх шатандаа ялагдаж, сөрөг хүчин болсон хэдий ч нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд сөрөг хүчний бүлгийн даргаар сонгогдож, эрс шийдэмгий зоригтой дуу хоолой, үзэл бодлоо илэрхийлдэг төлөөлөгч хэмээн намын гишүүдийнхээ дунд нэр хүндтэй болжээ. === Нийтийн эрүүл мэндийн төлөөх санаачилга === [[File:D. Amarbayasgalan3.jpg|thumb]] Тэрээр нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал дахь Монгол Ардын Намын Бүлгийн дарга байхдаа [https://www.cancer-center.gov.mn Хавдар Судлалын Үндэсний Төв]д элэг шилжүүлэн суулгах мэс заслын тоног төхөөрөмж худалдан авч, суурилуулахад шаардлагатай 1 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг эрх баригчдаар шийдвэрлүүлж чадсан нь элэгний хорт хавдрын өвчлөлөөр дэлхийд тэргүүлэх болсон Монгол Улсын хувьд түүхэн шийдвэр болсон юм. Гадны улс оронд өндөр өртөгтэй элэг шилжүүлэн суулгах мэс заслыг эх орондоо үнэ төлбөргүй хийлгэх бодит боломжийг бүрдүүлж, элэг шилжүүлэн суулгах хагалгаа 2018 оны эхний улирлаас үнэ төлбөргүй хийж эхэлжээ. Францын мэс засалчдын академийн хүндэт гишүүн, мэс засалч Ж.Чинбүрэн тэргүүтэй элэг шилжүүлэн суулгах 64 хүний бүрэлдэхүүнтэй мэс засалчдын баг гадны өндөр хөгжилтэй орнуудад мэргэжил дээшлүүлж, эх орондоо элэг шилжүүлэн суулгаж байна. === Эв санааны нэгдлийн түүчээ === Монгол Ардын Нам нийгэм, улс төрийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан удаа дараа нэрээ сольж байсан билээ. Тухайлбал, 1921-1925 онд Монгол Ардын Нам, 1925-2010 онд Монгол Ардын Хувьсгалт Нам, 2010 оноос Монгол Ардын Нам хэмээн нэрээ өөрчлөн, бүтцээ шинэчилж байв. Түүнчлэн Монгол Ардын Нам 2010 онд Монгол Ардын Хувьсгалт Нам хэмээх нэрээ өөрчлөхөд тэрхүү өөрчлөлтийг дэмжээгүй хүмүүс уг нэрээр шинэ нам байгуулж, 2021 онд Монгол Ардын Намтай нэгдэх тохиролцоонд хүртэл ажилласан болно. Энэхүү намын өөрчлөлтийг таниулан ойлгуулах, удаа дараагийн сонгуулийн явцад нэгдэх санаачилга өрнөж байсан бөгөөд олон жилийн турш үргэлжилсэн санал, санаачилгыг бодитой биелүүлсэн, эв санааны нэгдлээр түүчээлэх ажлыг гардан хийсэн хүн бол Д.Амарбаясгалан хэмээн МАН-ын гурван үеийн төлөөлөл хүлээн зөвшөөрдөг. === Шударга ёсны төлөөх тэмцэл === Монгол Ардын Намын удирдлагын зүгээс анх удаа 2011 онд МАН байгуулсан 90 жилийн ойн өдөр намын дарга [[Сүхбаатарын Батболд|С.Батболд]], мөн 2021 онд намын дарга [[Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэ|Л.Оюун-Эрдэнэ]] нар Монгол Улсад өрнөсөн улс төрийн хэлмэгдүүлэлтэд өртөн амь насаа алдан, эд хөрөнгө, сэтгэл санаагаар хохирсон иргэд, албан хаагчид, цэргийн алба хаагч, лам хувраг, намын гишүүдийн ах, дүү, төрөл төрөгсөд, үр ач нарт гүн эмгэнэл илэрхийлж, уучлал хүсэж байв. Нийгэмд шударга ёсыг улам бүр батжуулан тогтоох, улс төрийн ба бусад төрлийн элдэв хэлмэгдүүлэлт дахин гаргуулахгүйн төлөө тэмцэж ажиллахаа тус бүр илэрхийлж байлаа. Үүний зэрэгцээ улс төрийн хэлмэгдүүлэлтийн адил хор хөнөөлтэй, нийгмийн тогтолцоог эвдэж, олон хүний амьдралд тохиох боломж, бололцоог боомилдог авлигатай тэмцэх, мөн хүний эрхийн соёлыг бэхжүүлэх үүднээс хууль тогтоомж, эрх зүйн орчныг өөрчлөн шинэчлэх, төрийн алба хаагчдыг сөрөг хандлагыг өөрчлөх, иргэдийн утга учиртай оролцоогч хөхиүлэн дэмжсэн ардчилал, парламентат ёсыг бэхжүүлэх санаачилгыг МАН-ын 30-р Их хурлаас дэмжин, хэрэгжүүлж байна.   == '''Улиран сонгогдсон Ерөнхий нарийн бичгийн дарга''' == '''Эхний бүрэн эрх.''' Тэрээр 2015 оноос МАН-ын Сонгууль хариуцсан нарийн бичгийн даргаар ажиллахдаа сонгуулийн кампанит ажлыг оновчтой зохион байгуулах бүтцийг бий болгож, ялангуяа хэвлэл мэдээлэл, пиарын багийг өргөжүүлж, судалгаанд суурилан шийдвэр гаргаж хэвшжээ. МАН УИХ-ын 2016 оны ээлжит сонгуулиар үнэмлэхүй ялж, Сонгууль хариуцсан нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан түүнийг Ерөнхий нарийн бичгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгчээр (2016.07.28) анх томилжээ. Дашзэгвийн Амарбаясгалан Улсын Их Хурал, Засгийн газрын гишүүн болох саналаас удаа дараа татгалзаж, МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын (ЕНБД) үүрэг гүйцэтгэгчээр сонгогдож, орон нутгийн сонгуульд цааш намаа удирдаж орохоор болсон нь түүний аавын захиас, зөвлөгөө байсан гэж хожмоо дурсан ярьсан байдаг. Тэрээр хэлэхдээ: “Улс төрийн намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын улс төрийн эрх мэдэл, боломжийг энэ нийгмийг сууриар нь өөрчлөх том шинэчлэлийн бодлогуудыг хийхэд зориулахаар шийдсэн” хэмээн сонинд ярилцлага өгч байжээ. '''Удаах бүрэн эрх.''' Удалгүй МАН-ын Бага хурлын VII хуралдаанаас Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар (2016.12.12) сонгон томилов. Түүний дараагийн том сорилт бол орон нутгийн сонгууль хүлээж байлаа. Сонгуулийн кампанит ажлыг шинэлэг аргаар оновчтой зохион байгуулж, горилогчдыг нэр дэвшүүлснээр орон нутгийн сонгуульд 21 аймгаас 20 аймагт, нийслэлийн 9 дүүргээс 6 дүүрэгт ялалт байгуулж, өмнөх гаргасан амжилтаа бататгасан юм. '''Гурав дахь бүрэн эрх.''' МАН-ын 2017 оны 28-р Их хурлаас У.Хүрэлсүх намын даргаар сонгогдож, улмаар Бага хурлын анхдугаар хуралдаанаас Ерөнхий Нарийн бичгийн даргаар (2017.11.23) Д.Амарбаясгаланг улираан томилов. Түүний ЕНБД-д нэр дэвшихдээ дэвшүүлсэн зорилт нь намын институтийг бэхжүүлэх, сонгуулиас сонгуулийн хооронд явуулдаг үйл ажиллагааг мэргэжлийн институт болгон сайжруулах, бодлогын судалгааны хүрээлэнгүүд байгуулах, Стратеги академийг бүсийн хэмжээнд нөлөөтэй тинк танк байгууллага болгох, гишүүн бүрдээ хүрч ажилладаг орчин үеийн мэдээлэл технологийн дэвшлийг ашигласан цахим нам болох зорилтуудыг тус тус дэвшүүлж, дүрмийн хэд хэдэн шинэчлэлийг хийжээ. Үүний үр дүнд намын анхан болон дунд шатны намын байгууллагын үйл ажиллагаанд ахиц дэвшил гарч, бүх гишүүнээ цахим бүртгэлд хамруулж, намын үйл ажиллагаанд жирийн гишүүд, дэмжигчид идэвхтэй оролцдог болсноор МАН-ын гишүүний тоо 212,000 байсан бол 2022 оны байдлаар 310,000 гаруй гишүүн, дэмжигчтэй болжээ. Түүний улс төрийн замнал дардан байсангүй. Монгол Ардын Намын 2017 онд дотоод уур амьсгал хүндэрч, УИХ-ын 65 гишүүн 33 болон 32 гэсэн хоёр хэсэгт хуваагдан, Засгийн газраа огцруулж, мөн 2019 онд УИХ-ын даргыг огцруулсан зэрэг хүндхэн цаг үеийг туулжээ. Ийнхүү өнгөрсөн цаг хугацаанд гарсан алдаа, оноог дэнслэн сургамж авч, эв санааны нэгдлийг хангах чухал гэдгийг сайтар анхаарах болжээ. Хожим МАН-ын УИХ дахь бүлэг, УИХ-ын дарга, намын дарга, Ерөнхий сайд, Удирдах зөвлөлийн гишүүд болон бага хурлын гишүүдийн саналыг тусгаж, нийт ард иргэдийн дунд явуулсан санал асуулгад тулгуурлан [[Монгол Улсын Үндсэн Хууль|Монгол Улсын Үндсэн хууль]]<nowiki/>д нэмэлт өөрчлөлт хийх улс төрийн шийдвэрийг намын лидерүүдтэй хамтран гаргажээ. Ялангуяа, Засгийн газрын тогтвортой байдал, Ерөнхий сайдын эрх хэмжээг нэмэгдүүлсэн зүйл, заалтуудыг оруулсан нь Монголын улс төрийн тогтвортой байдлыг хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн үйл явдал болсон юм. '''Дөрөв дэх бүрэн эрх.''' Монгол Ардын Намын 2021 оны 30 дахь Их хурлаар Л.Оюун-Эрдэнэ намын даргаар сонгогдож, Бага хурлын анхдугаар хуралдаанаас Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар (2021.12.08) Дашзэгвийн Амарбаясгаланг 4 дэх удаагаа дэмжин сонгожээ. Түүний бодлогын томоохон дэвшүүлсэн зорилтуудаас дурдвал: # Монгол Ардын Нам социал демократизм буюу нийгмийн ардчилал хэмээн монгол хэлнээ үгчлэн буулгасан үзэл баримтлалыг 2010 оноос тунхаглан мөрдөж байгаа бөгөөд 2021 онд эх хэлнээ хөрвүүлэн буулгалгүй, шинжлэх ухааны тогтсон нэр томьёогоор хэрэглэн хэвшүүлэхээр социал демократ үзэл баримтлалтай улс төрийн байгууллага болохоор хамтран шийдсэн болно. Монгол Ардын Нам “улс орныхоо хөгжлийн бодлогыг нийтийн сайн сайхны төлөө нийгмийн нөөц, баялгийг хуваарилахад төрийн зохистой, иргэний идэвхтэй оролцоог хангаж, иргэн бүрд эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн хамгааллын үйлчилгээг хүртээмжтэй, чанартай хүргэх социал демократ үзэл баримтлалд тулгуурлан явуулах болно” гэдгээ зарлажээ. МАН-ын хөтөлбөр (хичээн эрмэлзэх зүйл)-ийг шинэчлэн найруулах ажлын хэсгийг Д.Амарбаясгалан тэргүүлэн ажиллажээ. # Монголын улс төрийн орчинд сүүлийн 1990 оноос хойш байгаа авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгтэй улс төрийн нам, ялангуяа эрх барьж буй нам өөрсдөө санаачлан тэмцэх тухай бодлогыг дэвшүүлсэн нь Монголын улс төрийн түүхэнд анх удаагаа гарсан үзэгдэл байв. Авлига, албан тушаал, хүнд сурталтай тэмцэх дэвшилтэд бодлогын хүрээнд намын дүрэмдээ ёс зүйн хийгээд авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгт шүүхээр ял авсан, холбогдсон улс төрчдийг намын гишүүнээс хасах, улс төрийн дэмжлэг үзүүлдэггүй байх тухай хэд хэдэн дүрмийн заалтыг 30 дахь Их хурлаараа батлуулж, намын бүх шатны гишүүддээ авлигаас ангид байх соён гэгээрүүлэх хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлжээ. Түүнчлэн хууль тогтоомж, эрх зүйн шинэчлэл, хуулийн хүлээх хариуцлагыг чангатгах зэрэг олон бодитой ажлуудыг санаачлан ажиллаж байна. # Монгол Улсад хүчин төгөлдөр мөрдөж байгаа 815 хуулиас өдөр тутмын харилцааг тогтмол зохицуулдаг 318 хуульд мэргэжлийн судлаачид, хуульчдийн баг бүрдүүлэн хүний эрхийн хэм хэмжээ, жишигт нийцсэн эсэх талаар судлуулж, 800 гаруй заалт нь өнөөгийн нийгмийн эрэлт хэрэгцээг хангахгүй, өөрчлөх шаардлагатай, хүний эрхийг зөрчигдөхүйц заалтууд байгааг тодруулжээ. Хүний эрх зөрчигдөж байгаа газар шударга ёс тогтох боломжгүй учраас дээрх хууль болон цаашид шинээр батлах хуульд хүний эрхийг зөрчсөн заалт орохоос урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хүний эрхийг хамгаалах дэвшилтэд бодлогыг танилцуулж, Хүний эрх дэвшилтэт бодлогын хүрээлэнг байгуулжээ. Үүний хүрээнд 30,000 намын гишүүнийг хүний эрхийн манлайлагч хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байна. # Намын гишүүд төдийгүй иргэд, сонгогчдынхоо санал, гомдлыг сонсох, эргэх холбоотой байх зорилгоор тусгай дугаар, сошиал орчны чат бот системийг бий болгож, намын үйл ажиллагааны зардлыг олон нийтэд нээлттэй ил тод болгох зорилго дэвшүүлж, 2022 оны 1-р сарын 1-ний өдрөөс Монгол Ардын Намын санхүүгийн мэдээлэл олон нийтэд нээлттэй болгожээ. # [[Монгол Улсын гадаад бодлогын үзэл баримтлал]], [[үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал]] зэрэг суурь баримт бичгүүдэд нийцүүлж, Монгол Улсын төрийн гадаад бодлогын үндсэн зорилго, зарчим чиглэлүүдтэй уялдуулсан олон тулгуурт, энхийг эрхэмлэсэн, нээлттэй, бие даасан гадаад бодлогын хүрээнд дэлхийн 40 гаруй улс төрийн нам, СоцИнтерн, Прогрессив Альянс, Азийн социал демократ намуудын сүлжээ зэрэг 30 гаруй олон улсын байгууллагатай хамтран ажиллаж байгааг улам өргөжүүлэх, олон улсын социал демократ хамтын нийгэмлэгийн нэр хүндтэй гишүүн нам болох томоохон зорилтуудыг тус тус дэвшүүлж, түүнийгээ хурдтай хэрэгжүүлж байгааг улс төр судлаачид төдийгүй сөрөг хүчний улс төрчид өндрөөр үнэлдэг ажээ.   == '''Монгол улсын Засгийн газрын гишүүн, Монгол улсын сайд Хэрэг эрхлэх газрын дарга''' == Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын даргаар ажиллах хугацаандаа хэрэгжүүлсэн түүний онцлох ажил '''Төрийн өмчит компаниудын бүтэц, зохион байгуулалтыг сайжруулсан.''' Төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдүүдийн чиг үүргийн давхардал, үргүй зардлыг бууруулах зорилготой шат дараатай арга хэмжээг авч хэрэгжүүлсний үр дүнд 2023 оны 3 дугаар улирлын байдлаар улсын төсөвт үйлдвэрийн газар 44 байсныг 41, төрийн өмчит үйлдвэрийн газар 26 байсныг 18, төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой компани 114 байсныг 90 болгон тус тус цөөллөө. Тухайлбал Эрдэнэс Монгол ХХК-ийн харьяаны 39 компаниас 12-ыг татан буулгах, нэгтгэх арга хэмжээ авсан бөгөөд ТУЗ-ийн 269 гишүүн байсныг 66 болж бууруулсан байна. '''“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн үйл ажиллагаанд менежментийн шинэ хувилбарыг туршив.''' Монгол Улсын Засгийн газраас 2022 оны улсын төсөвт Эрдэнэс Тавантолгой ХК 500 сая ам.доллар төвлөрүүлэх, үйл ажиллагаанд үүсээд буй доголдлыг арилгах чиглэл өгсөн ч хангалттай түвшинд биелэгдээгүй. Улмаар 2022 оны 10 дугаар сарын 26-нд Эрдэнэс Тавантолгой ХК-д онцгой дэглэм тогтоосон. Онцгой дэглэмийн хугацаанд: * Нууцад хамруулсан төслийн гэрээнүүдийг ил тод болгосон. * Нүүрсийг биржээр, хил нөхцөлөөр борлуулж, нүүрсний үнэ, экспортыг нэмэгдүүлсэн. * Компанийн өр төлбөрийг барагдуулж, ашиглалтыг нэмэгдүүлсэн. '''Онцлох тоо''' * Онцгой дэглэм тогтоосон 2022 оны 10 сарын 26-ны өдрөөс хойш 12 сарын хугацаанд 3 тэрбум ам.долларын үнэлгээ бүхий 32.8 сая тонн нүүрс борлуулсан. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн борлуулалтын орлого 2022 онд 1.1 тэрбум ам.доллар буюу компани үүсгэн байгуулагдсан цагаас хойш хамгийн өндөр түвшинд хүрсэн ба компанийн түүхэн 12 жилийн хугацааны нийт борлуулалтын 28%-ийг онцгой дэглэм тогтоосон 12 сарын хугацаанд гүйцэтгэв. * Өмнөх үетэй харьцуулахад борлуулсан нүүрсний хэмжээ 3.9 дахин, тээвэр 3.5 дахин, экспорт 2.2 дахин, орлого 3.6 дахин, олборлолт 3.1 дахин тус тус өссөн. * 2023 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрийг дуустал 2.8 тэрбум ам долларын үнэлгээтэй 27.4 сая тонн нүүрс борлуулсан ба үүнээс 1.9 тэрбум ам.долларыг дансанд төвлөрүүлж, Монголбанканд 1.6 тэрбум ам.доллар тушаасан. * Нүүрс олборлохоос экспортлох үе шатыг ил тод болгон энэ онд төсөвт 2.3 их наяд төгрөгийн татвар, хураамж төлөв. https://amarbayasgalan.com/turiinbuteemj/#1450383761298-aa9eb760-3a30 '''Мэргэжлийн хяналтын чиг үүргийг салбар яамдад шилжүүлэн, Засгийн газрын хяналт хэрэгжүүлэх газрыг байгуулжээ.''' Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын хэрэгжүүлдэг 26 чиглэлийн хяналтын 13-ыг нь төрийн бусад 13 байгууллага давхардуулан хэрэгжүүлж байсан. Энэ нь иргэн, аж ахуй нэгжид хүндрэл учруулж, дарамт үүсгэж байлаа. Тиймээс давхардсан хяналтыг зогсоож, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын хяналтын чиг үүргийг салбар яамд руу шилжүүлэх арга хэмжээ авч иргэн, бизнес эрхлэгчдэд ирэх давхардсан хяналт шалгалтууд үгүй болж, бизнесийн үйл ажиллагааг дэмжин, илүү бодитой байх боломж нэмэгдсэн байна. Түүнчлэн Засгийн газар, төрийн албаны оновчтой, үр ашигтай засаглалыг бэхжүүлэх үндсэн чиг үүрэг бүхий Засгийн газрын Хяналт хэрэгжүүлэх газрыг 2023 онд байгуулсан байна. '''Төрийн байгууллагад ажиллаж байгаа хууль бус томилгоогоор томилогдсон албан хаагчдыг илрүүлэх Шүүр ажиллагааг хэрэгжүүлсэн байна.''' Монгол Улсын Засгийн газраас 2023-2024 оныг “Авлигатай тэмцэх жил” болгон зарлаж, 5Ш ажиллагааг эхлүүлсэн. Энэ хүрээнд төрийн бүх  шатны байгууллага, төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээд дэх хууль бус томилгоог илрүүлж, зохих арга хэмжээ авч ажилласан. Тухайлбал төрийн байгууллага, төрийн өмчит компанид хууль бусаар томилогдсон, мэргэжлийн ур чадварын шаардлага хангаагүй, ашиг сонирхлын зөрчилтэй нь тогтоогдсон ч албан тушаалд томилогдсон, ХОМ мэдүүлээгүй, авлига, албан тушаалтын гэмт хэрэгт ял шийтгүүлсэн зэрэг зөрчилтэй бол ажлаас чөлөөлөгдөх арга хэмжээ авахыг зохион байгуулсан. 2023 оны 12 дугаар сарын байдлаар төрийн бүх шатны 3,387 байгууллага хэрэгжилтийн тайлан, мэдээг ирүүлжээ. Уг тайлан мэдээллээр 481 албан тушаалтныг ажлаас чөлөөлж, 1,344 албан тушаалтны зөрчлийг арилгуулах арга хэмжээг зохион байгуулсан байна. '''Нэгдсэн судалгааны санг үүсгэсэн.''' Төрийн байгууллагууд жил бүр судалгаа, шинжилгээнд багагүй хөрөнгө зарцуулж байгаа боловч түүний үр дүн, дүгнэлтүүдийг төрийн бодлого, шийдвэрт хангалттай ашиглагдахгүй байгаагаас шалтгаалан 2023 оны 6-р сард судалгааны нэгдсэн цахим санг хөгжүүлж, өмнөх хугацаанд хийгдсэн судалгаа, шинжилгээний ажлуудыг нэгтгэсэн платформыг үүсгээд байна. 2024 оны 1 дүгээр сарын байдлаар www.sudalgaa.gov.mn сайтад Монгол Улсын яам, агентлаг, аймгийн ЗДТГ-ын нийт 77 байгууллага дээр бүртгэл үүсгэж, төсвөөр хийсэн 1,000 гаруй судалгаа нэгтгэгдээд байна. '''Орон нутгийн нислэгийг сэргээсэн.''' Орон нутгийн нислэгийг тогтмолжуулах, улмаар үнэ тарифыг бууруулахад нэг бол компаниудад улсын төсвөөс дэмжлэг, татаас, татварын хөнгөлөлт үзүүлэх эсвэл шинэ өрсөлдөгчийг зах зээлд нэвтрүүлэх бодлогын сонголтын өмнө байсан. Аль ч тохиолдолд иргэд, жуулчид урьдчилан төлөвлөх боломжтой, үнэ тарифын хувьд авто тээвэртэй өрсөлдөхүйц, байнгын тогтмол орон нутгийн нислэгийг бий болгох нь чухал юм. Иймд Монгол Улсын Засгийн газраас орон нутгийн хуваарьт нислэгүүдийг сэргээх, үнэ тарифыг бууруулах асуудлыг судалж үзсэний үндсэн дээр [https://web.archive.org/web/20250303162516/http://www.miat.com/index.php?lang=en МИАТ] компанийг орон нутагт нислэг үйлдүүлэх, дотоодын авиа компаниудтай өрсөлдүүлэх шийдвэр гаргаж 2023 оны 6 дугаар сард үндэсний агаарын тээвэрлэгч [https://web.archive.org/web/20250303162516/http://www.miat.com/index.php?lang=en МИАТ] компани орон нутгийн нислэгээ сэргээсэн юм. https://amarbayasgalan.com/turiinbuteemj/#1450698354436-4d2b1a90-df1b == '''Монгол Улсын Их Хурлын дарга''' == Дашзэгвийн Амарбаясгалан нь Монгол Улсын Их Хурлын 9 дэх удаагийн парламентын даргаар сонгогдсон бөгөөд энэ нь Монголын улс төрийн түүхэнд шинэчлэлийн томоохон үеийг эхлүүлсэн үйл явдал болсон юм. 2023 онд батлагдсан Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн үр дүнд анх удаа 126 гишүүнтэй парламент бүрдэж, таван нам, эвсэл УИХ-д төлөөлөлтэй болж чадсан нь олон ургалч үзэл, ардчиллын зарчмыг бэхжүүлэх чухал алхам болсныг тэрээр онцолж байв. Монголын улс төрийн шинэ нөхцөл байдал, ардчилсан төлөөллийн зарчмыг улам бүр бататгах хариуцлагатай үүргийг гүйцэтгэж байгаа Д.Амарбаясгалан нь УИХ-аас батлагдан гарч буй хууль тогтоомжийг хүний эрхийг дээдэлсэн, нийгмийн хурдацтай өөрчлөлтөд нийцүүлэн шинэчилж байх зарчмыг гол баримтлалаа болгож байна. ==== '''Парламент 2.0 – “Гурван төгөлдөршил”''' ==== Дашзэгвийн Амарбаясгалан нь парламентад [https://www.parliament.mn/nn/63007/ “Парламент 2.0 – Гурван төгөлдөршил”] бодлогыг санаачилж, хууль тогтоох үйл ажиллагааны чанар, хүртээмж, үр нөлөөг нэмэгдүүлэхийг зорьсон. Энэхүү бодлого нь дараах гурван үндсэн чиглэлийг баримтлан ажиллаж байна: # '''Хүний эрхийг дээдэлсэн, хүн төвтэй эрх зүйн тогтолцоо''' – Хууль тогтоомжийг иргэн төвтэй болгох, хүний эрхийг хамгаалсан, олон улсын стандартад нийцсэн эрх зүйн тогтолцоог бүрдүүлэх. Тухайлбал, одоогоор хүчин төгөлдөр байгаа хуулиудыг хүний эрхэд нийцүүлэн шинэчилж, хүний эрх зөрчсөн 800 гаруй зүйл, заалтыг засварлахаар парламентын үйл ажиллагаанд тусгаад байна. # '''Хууль тогтоомжийг тодорхой, ойлгомжтой болгох''' – Олон нийтэд ойлгомжтой, хэрэгжүүлэхэд хялбар, ижил тэгш үйлчлэх хуулийн зохицуулалтыг бий болгох. Төрөөс баталж буй журмуудыг бууруулж, хуулиар зохицуулах харилцааг нэмэгдүүлэхээр ажиллаж байна. # '''Эрх зүйн зохицуулалтыг цаг үеийн шаардлагад нийцүүлэх''' – Нийгмийн хөгжлийн хурдтай өөрчлөлт, шинжлэх ухаан, технологийн дэвшилд тохирсон эрх зүйн орчныг бий болгох. Үүнд криптовалют, цахим тамхи, хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах шинэ хууль тогтоомж боловсруулах зэрэг шинэлэг санаачилгууд багтаж байна. Энэхүү санаачилга нь Монгол Улсын хууль тогтоох үйл ажиллагааг иргэн төвтэй, үр нөлөөтэй болгоход чиглэсэн томоохон алхам бөгөөд парламентын бодлого, шийдвэр гаргалт илүү тодорхой, нийгмийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн байх нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилготой юм. == Намрын чуулганы хаалтын үйл ажиллагаанд хэлсэн үг == Д.Амарбаясгалан: Хөгжил тушсан чөдрийг тайлах алхмуудыг УИХ энэ удаагийн чуулганаар хийлээ. [https://montsame.mn/mn/read/360466] == Гэр бүл == Эхнэр 4 хүүхдийн хамт амьдардаг. == Хувийн сонирхол == Унадаг дугуй, сагсан бөмбөг, загасчлах спорт, буудлага сонирхдог. = Бусад туршлага = Мөн харилцан адилгүй байгууллагуудад төлөөлөх, удирдах алба хашиж байсан билээ. Үүнд: * 2008-2018 онд Монголын Зүүний Хүчний Холбооны Удирдах Зөвлөлийн гишүүн; * 2009 онд Монголын го даамын холбооны дэд тэргүүн; * 2009-2014 онд [[Нийгмийн Ардчилал Залуучуудын Холбоо]]<nowiki/>ны дэд ерөнхийлөгч; * 2013-2016 онд Нийслэлийн Зураг төслийн хүрээлэнд Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлийн гишүүн; * 2015-2016 онд “Азийн Хүлэг Улс” бодлогын судалгааны хүрээлэнгийн Дэд тэргүүн; * 2013-2018 онд Говь-Алтай аймгийн нутгийн зөвлөлийн гишүүн. = Онцлох эшлэл = Монгол Ардын Намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Амарбаясгалангийн МАН-ын 30-р Их хуралд илтгэсэн илтгэлээс түүвэрлэв. Үүнд:<blockquote>"Улс төрийн нам бол хэн нэгний ашиг хонжоо олох, албан тушаалд хүрэх шат биш юм." "Монгол Ардын Намын эмэгтэйчүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд зэрэг шийдвэр гаргах түвшинд цөөн төлөөлөлтэй байгаа нийгмийн бүлгүүддээ адил тэгш боломж олгохыг зорин ажиллана." 'Аж үйлдвэрийн IV хувьсгал, технологийн ололт амжилтыг ашигласан, хөрөнгө санхүү хэмнэсэн, бүтээлч, инновацад суурилсан “Цахим шилжилт” бол манай намын шинэ зууны тэргүүлэх чиглэл болох ёстой' "Монголд 1990 оноос хойш нийт 17 Засгийн газар байгуулагдаж байсан бөгөөд Засгийн газруудын дундаж нас 1.8 жил байгаа нь төрийн бодлого тогтвортой хэрэгжихэд сөргөөр нөлөөлж байна." "Засгийн эрх авахын төлөөх сонгуулийн настай бус, улс орноороо хамтдаа урагшлах хөгжлийн бодлогыг тодорхойлогч-хэрэгжүүлэгч нам байх нь бидний эрхэм зорилго юм." "Аливаа гэмт хэрэгт холбогдсон, тэр дундаа авлига албан тушаалын гэмт хэрэгт холбогдсон намын гишүүдэд улс төрийн дэмжлэг үзүүлэхгүй." "Улс төрийн намын тогтолцооны шинэчлэл нь зөвхөн Монгол Ардын Намын асуудал биш. [[Олон намын тогтолцоо]] бүхий парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, намуудын нийгмийн өмнө хүлээх үүргийг өндөрсгөх, улс төрийн өрсөлдөөний тэгш боломжийг өргөжүүлэх замаар улс төрийн намуудыг улс төрийн бодлого боловсруулдаг институт болгон хөгжүүлэхийг бусад намууддаа уриалж байна." "Иргэдийн олонх нь эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах, эрүүл мэндээ хамгаалуулах, сурч боловсрох, хөдөлмөрлөх зэрэг эдийн засаг, нийгмийн эрхийг хамгийн чухлаар тавьж байна." </blockquote> == Эх сурвалж == {{reflist|2}} * [https://www.zindaa.mn/4wgt Анхны 126 гишүүнтэй парламентын ЦАГ ТООЛОЛ эхэллээ] * [https://www.parliament.mn/en/nn/30087/ D. Amarbayasgalan, the Minister of Mongolia and Head of the Cabinet Secretariat has submitted to the Chairman of the State Great Hural G. Zandanshatar the draft amendment to the Constitution of Mongolia] * [https://montsame.mn/en/read/370146 Бид эмэгтэйчүүд арга хэмжээг Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан нээлээ] * [https://www.parliament.mn/nn/63007/ Гурван төгөлдөршил] * [https://web.archive.org/web/20210328135210/http://www.nam.mn/ ''Монгол Ардын Намын Ерөнхий Нарйин Бичгийн Дарга''] * [https://web.archive.org/web/20221205145657/https://dnn.mn/%D0%B4-%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%B1%D0%B0%D1%8F%D1%81%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD-%D0%BC%D0%B0%D0%BD-%D1%8B%D0%BD-%D0%B5%D1%80%D3%A9%D0%BD%D1%85%D0%B8%D0%B9-%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9%D0%BD-%D0%B1%D0%B8%D1%87%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD-%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%B3%D0%B0-%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%BE%D0%BE/ ''Д.АМАРБАЯСГАЛАН МАН-ЫН ЕРӨНХИЙ НАРИЙН БИЧГИЙН ДАРГА БОЛЛОО''] {{DEFAULTSORT:Амарбаясгалан, Дашзэгвийн}} [[Ангилал:МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга]] [[Ангилал:Хөдөлмөрийн хүндэт медаль шагналтан]] [[Ангилал:Монгол Улсын Их Сургуулийн төгсөгч]] [[Ангилал:Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургуулийн төгсөгч]] [[Ангилал:Тайширын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1981 онд төрсөн]] 2f8lkshx403xntsbf9oob70xah0sil0 0 106824 824129 786276 2025-07-10T01:15:51Z Avirmed Batsaikhan 53733 824129 wikitext text/x-wiki 2019 оны байдлаар БНХАУ-ын Төрийн зөвлөлд (Засгийн газар) 21 яам, 3 Хороо /комисс/, Хятадын төв Банк болон Үндэсний хяналтын газар зэргээс бүрддэг байна. == БНХАУ-ын яамдын нэрс == {| class="wikitable sortable" !Төрийн яамдын нэр !Нэрс хятад хэлээр |- |[[БНХАУ-ын Гадаад хэргийн яам|Гадаад хэргийн яам]] |外交部 |- |Үндсэний Батлан хамгаалах яам |国防部 |- |Боловсролын яам |教育部 |- |Шинжлэх ухаан технологийн яам |科学技术部 |- |Аж үйлдвэр мэдээлэлжүүлэлтийн яам |工业和信息化部 |- |Нийгмийг аюулаас хамгаалах яам |公安部 |- |[[БНХАУ-ын Улсыг аюулаас хамгаалах яам|Улсыг аюулаас хамгаалах яам]] |国家安全部 |- |Хяналтын яам |监察部 |- |Иргэдийн захиргааны яам |民政部 |- |Хууль зүйн яам |司法部 |- |[[Хятадын Сангийн яам|Сангийн яам]] |财政部 |- |Хөдөлмөрийн нөөц, нийгмийн хангамжийн яам |人力资源和社会保障部 |- |Газрын болон байгалийн нөөцийн яам |国土资源部 |- |Байгаль орчныг хамгаалах яам |环境保护部 |- |Орон сууц, хот орон нутгийн барилгын яам |住房和城乡建设部 |- |Тээврийн яам |交通运输部 |- |Усны аж ахуйн яам |水利部 |- |Хөдөө аж ахуйн яам |农业部 |- |Худалдааны яам |商务部 |- |Соёлын яам |文化部 |} Татан буугдсан яамд: {| class="wikitable sortable" !Яамдын нэр !хятад нэр !Татан буугдсан огноо |- |Төмөр замын яам |铁道部 |2013 оны 3 дугаар сар |- |Эрүүл мэндийн яам |卫生部 |2013 оны 3 дугаар сар |} == БНХАУ-ын Төрийн Зөвлөлийн бусад байгууллагууд == {| class="wikitable sortable" !Байгууллагын нэр !Хятад нэр |- |Улсын хянан шалгалтын удирдах газар |审计署 |- |Хөгжил, шинэчлэлийн улсын хороо |国家发展和改革委员会 |- |Эрүүлийн хамгаалах болон төлөвлөгөөт хүүхэд төрөлтийн улсын хороо |国家卫生和计划生育委员会 |- |Хятадын Ардын Банк |中国人民银行 |- |Үндэстний асуудал эрхэлсэн улсын хороо |国家民族事务委员会 |} Татан буугдсан байгууллагууд: {| class="wikitable sortable" !Байгууллагын нэр !хятад хэлээр !татан буугдсан огноо |- |Төлөвлөгөөт хүүхэд төрөлтийн улсын хороо |国家人口和计划生育委员会 |2013 оны 3 сар |} [[Ангилал:Хятадын яам|яам]] t7ny616q3icns0xm9z26ytypsblavxi 0 109768 824134 672841 2025-07-10T02:14:11Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824134 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Испанийн өөртөө засах нийгэмлэг | Titel1=Melilla | NameInStaatssprache=Melilla | NameInRegionalsprache1= | Regionalsprache1Abkz= | NameInRegionalsprache2= | Regionalsprache2Abkz= | NameMongolisch=Мелилья | Flagge=Flag of Melilla.svg | Flaggenbreite=150px | Flaggenrahmen= | Flaggenartikel=Мелильягийн далбаа | Flaggentext= | Wappen=Coat of Arms of Melilla.svg | Wappenbreite=90px | Wappenartikel=Мелильягийн сүлд | Wappentext= | KarteLageInSpanien=Melilla in Spain (including Canarias).svg | Hauptstadt= | Fläche=13.4 | Einw={{EWZN|ES|52000}} | EinwStand=<small>''({{EWD|ES-ML}})''</small><ref>{{EWQ|ES-ML}}</ref> | Nord-SüdCirca=8 | West-OstCirca=4 | ISO 3166-2=ML | URL=www.melilla.es | AmtssprachenAusserSpanisch= | AutonomieSeit=1995 оны 3-р сарын 14 | Präsident=Хуан Хосе Имброда | Partei=Ардын Нам (Испани) | Abkz=АН | SitzeKongress=1 | SitzeSenat=2 | Gliederung= | KarteLokal=Melilla en.png }} '''Мелилья''' ({{lang-es|Melilla}} [{{IPA|meˈliʎa}}], [[Тарифит хэл|тар.]] ⵎⵕⵉⵜⵛ Мритк) нь [[Газар дундын тэнгис|Газар дундын тэнгисийн]] эрэг дээр, [[Марокко|Марокко Улстай]] эх газраар хиллэх, [[Африк|Умард Африкт]] орших [[Испани|Испанийн]] хот юм. Мелилья нь Испанийн [[эксклав]] учир [[Европын Холбоо|Европын Холбоонд]] ордог боловч тус холбооны нутаг дэвсгэрт үйлчлэх гаалийн эрх зүйн кодекст багтдаггүй онцлогтой.<ref>''Art. 4 Abs. 1 Spiegelstrich 8 der Verordnung (EU) Nr. 952/2013 des europäischen Parlaments und des Rates vom 9. Oktober 2013 zur Festlegung des Zollkodex' der Union (Neufassung). In: Amtsblatt der Europäischen Union.'' L 269, 9. Oktober 2013, S. 11.</ref> Мөн түүнчлэн [[Шенгений бүс]]эд энэ хот бас ордоггүй. Нийт 13,4 км² газар нутагт ойролцоогоор 96.487 хүн оршин суудаг (2019 оны мэдээ). Мелилья нь 1497 оноос хойш Испанийн мэдэлд байсан бөгөөд 1956 онд [[Франц]] ба Испанийн колоничлогч хүчнүүдээс Марокко улс тусгаар тогтноход ч Мелилья ба мөн л африк тивд орших [[Сеута]] хотууд Испанийн харьяанд хэвээр үлдсэн байдаг. == Байрлал == Мелилья нь африк тивийн хойг (''Кабо де Трес Форкас'') дээр орших ба хотыг тойрсон бүрэн бэхлэлттэй. Хоттой хамгийн ойрхон орших дараагийн хот нь өмнө зүгт арван километрийд зайд орших Марокко улсын [[Надор]] юм. == Засаг захиргааны хуваарь == Хот нийт найман дүүргээс (''barrios'') бүрдэнэ. == Түүх == Мелилья хотыг магадгүй [[Финикичүүд]] нийтийн тооллын өмнөх 1100 оны орчим ''«Русадир»'' гэх нэртэйгээр худалдааны газар болгох зорилгоор анхны сууринг байгуулсан гэж үздэг. Сүүлд нь тус сууринг [[Карфаген]]чууд эзэлсэн бол дараа нь нийтийн тооллын 42 онд [[Ромын аймаг]] болох [[Мавретани Тингитана]]д нэгдсэн [[Мавретани|Мавританийн Хант Улсын]] мэдэлд байсан аж. == Хүн ам == {| class='standard' style='text-align: center;' ! colspan=8 style="background:#FFEFD5;" | Хүн амын тоо<ref>{{cite web|url=http://www.citypopulation.de/Spain-Melilla.html|title=Autonomous City of Melilla}}</ref><ref name=":1">{{cite web|url=http://www.citypopulation.de/php/spain-melilla.php|deadlink=yes|title=The population of the Autonomous City of Melilla according to census results and latest official estimates.|author=|website=|date=|publisher=|accessdate=2017-08-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170803055457/http://www.citypopulation.de/php/spain-melilla.php|archivedate=2017-08-03}}</ref> |- class='bright' ! style="background:#FFEFD5;" | [[1981 он]] ! style="background:#FFEFD5;" | [[1991 он]] ! style="background:#FFEFD5;" | [[2001 он]] ! style="background:#FFEFD5;" | [[2011 он]] ! style="background:#FFEFD5;" | [[2015 он]] ! style="background:#FFEFD5;" | [[2015 он|2016 он]] |- | 53.593 | {{өссөн}} 56.600 | {{өссөн}} 66.411 | {{өссөн}} 81.323 | {{өссөн}} 85.584 |{{өссөн}} 86.026 |} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Melilla|Мелилья}} * [https://web.archive.org/web/20110129040936/http://www.melilla.es/melillaPortal/index.jsp Албан ёсны цахим хуудас] (испаниар) == Эшлэл == <references/> {{NaviBlock |Хөтлөгч мөр Испанийн өөртөө засах нийгэмлэг |Африк }} [[Ангилал:Мелилья| ]] [[Ангилал:Далайн боомттой суурин]] [[Ангилал:Африкийн суурин]] [[Ангилал:Испанийн коммун]] [[Ангилал:Испанийн суурин]] [[Ангилал:Испанийн өөртөө засах нийгэмлэг]] [[Ангилал:Маргаантай нутаг дэвсгэр]] [[Ангилал:Эксклав]] [[Ангилал:Испани-Мароккогийн харилцаа]] [[Ангилал:Африк дахь Испанийн колоничлолын түүх]] 7msjpqj1sz9yehdfz7kfdtnnw0n6tyl 0 121372 824112 816036 2025-07-09T18:42:03Z MendAmar8 80182 824112 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Ерөнхийлөгч | нэр = Юн Сок Ёл | нэр нутгийн хэлээр = 윤석열 | зураг = South Korea President Yoon Suk Yeol portrait.jpg|thumb|Юн Сок Ёл | зургийн хэмжээ = 180px | тайлбар = | улс = {{KOR}} | дугаар = 20 | албан тушаал = [[Өмнөд Солонгосын ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]] | эхэлсэн огноо = [[2022]] оны [[5 сарын 20]] | дууссан огноо = [[2025]] оны [[4 сарын 4]] | дэд ерөнхийлөгч = | төрийн тэргүүн = | төрсөн огноо = 1960 оны 12 сарын 18 | төрсөн газар = Сөүл хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | хань = | нам = [[Ард түмний хүч нам (Өмнөд Солонгос)]] | гарын үсэг = }} '''Юн Сок Ёл''' (солонгос. 윤석열; англи. Yoon Suk-yeol, 1960 оны 12-р сарын 18-нд [[Сөүл]] хотод төрсөн)- Өмнөд Солонгосын улс төрч, 2022 оны 5-р сарын 10-нд тангараг өргөж БНСУ-ын 20 дахь Ерөнхийлөгч болсон. == Намтар == Юн Сок Ёл 1960 онд Сөүлийн Сеодэмүн-гу хотын Ёнхуй-донг хотод төрсөн. Түүний эцэг Юн Ки Жунг тэтгэвэртээ гарсан багш, Ионсей их сургууль, Хитоцүбаши их сургуулийг төгссөн, дараа нь Солонгосын статистикийн нийгэмлэгийг үүсгэн байгуулж, одоо БНСУ-ын Үндэсний Шинжлэх Ухааны Академийн жинхэнэ гишүүн. Түүний эх Ганнён хотод төрсөн бөгөөд Эвха эмэгтэйчүүдийн их сургуульд багшилж байгаад гэрлэсний дараа энэ албан тушаалыг орхисон байна. Юн Чунгам ахлах сургуульд (Choongam School) сурч, [[Сөүлийн Үндэсний Их Сургууль|Сөүлийн Үндэсний их сургууль]]<nowiki/>д хуулийн чиглэлээр суралцсан. Кванжүгийн бослогын дараахан Юн болон түүний хамтрагчид бүгд найрамдах улсын ерөнхийлөгч Чун Ду Хванд цаазаар авах ял оноохыг шаардсан яллагчийн үүрэг гүйцэтгэсэн зохиомол шүүх хурал хийжээ. Шүүх хурлын дараа Юн Канвондо муж руу зугтсан. 1982 онд Юн хараа муу гэдэг шалтгаанаар цэргийн албанаас чөлөөлөгдсөн байна. Юн сүүлд үүнээс болж жолооны үнэмлэх авч чадаагүй гэж мэдэгдсэн байна. Юн их сургуульд 4 дэх жилдээ хуульчийн шалгалтын эхний хэсэгт тэнцсэн ч хоёрдугаарт тэнцээгүй байна. Тэрээр дараагийн есөн жилийн турш бүтэлгүйтсэн хэвээр байв. Түүний бүтэлгүйтсэн оролдлогуудын шалтгаан тодорхойгүй байгаа ч ерөнхийлөгчийн эсрэг хийсэн шат шатны шүүх хурлаас болсон гэж үздэг байна. Эцэст нь тэрээр 1991 онд хуульчийн гэрчилгээгээ авсан юм. == Прокурор байх үе == Юн 1994 онд Дэгү хотын прокурорын газраас ажлын гараагаа эхэлсэн. Авлигатай холбоотой хэргийг шалгадаг Тусгай газар, Мөрдөн байцаах төв газрыг тэргүүлж байсан. 1999 онд тэрээр Ким Дэ Жунгийн Засгийн газрын хүнд сурталтнууд эрс эсэргүүцэж байсан ч авлигын хэрэгт холбогдсон Комиссарын туслах Пак Хи Воныг баривчилжээ. 2002 оны 1-р сард тэрээр "Бэй, Ким, Ли" нарын өмгөөлөлийн газар богино хугацаанд ажилласан боловч өөрийгөө энэ албан тушаалд тохирохгүй гэж үзээд орхисон. Тэрээр прокуророор буцаж ирээд Ерөнхийлөгч Ро Му Хёныг дэмжигч Ан Хи Жонг, Кан Гым Вон зэрэг хүмүүсийг ялласан. 2006 онд тэрээр Жун Монгуг Хьюндай Мотор компаний хээл хахуулийн хэрэгт хамсаатан хэмээн саатуулжээ. 2008 онд тэрээр ерөнхийлөгч Ли Мён Бактай холбоотой BBK-ийн хувьцааны ханшийг өөрчилсөн хэргийг мөрдөн шалгах бие даасан хуулийн багт ажиллаж байсан. Дараа нь Юн Тусгай прокурор Пак Ён Сүгийн багийнхныг 2016 онд Чой Сун Силийн дуулиан шуугиантай холбоотой хэргийг мөрдөн шалгах ажиллагааг удирдан явуулсан бөгөөд үүнд Самсунг компанийн дэд дарга Ли Жэ Ён болон Солонгосын тухайн үеийн Ерөнхийлөгч Пак Гын Хэ нар оролцжээ. Улмаар энэ дуулиан 2016 оны арванхоёрдугаар сард тус улсын ерөнхийлөгчийг огцруулахад хүргэсэн. 2017 оны тавдугаар сарын 19-нд шинээр сонгогдсон Ерөнхийлөгч Мүн Жэ Ин Юныг Сөүл хотын төв дүүргийн прокурорын газрын даргаар томилов. Хоёр ерөнхийлөгч асан Ли Мён Бак, Пак Гын Хэ, мөн БНАСАУ-ын дарга асан гурван дарга, Ерөнхий шүүгч асан Ян Сонг Тэ болон түүнийг ажиллаж байх хугацаанд нь бусад 100 гаруй албан тушаалтан, бизнесийн удирдагч асан хүмүүсийн эсрэг буруутгаж байгаа юм. Тэрээр мөн Самсунг дахь нягтлан бодох бүртгэлийн луйврын мөрдөн байцаалтыг удирдаж байсан. == Ерөнхий Прокурор == Тэрээр 2019 оны 6-р сарын 17-нд Мүн Му Илийн оронд Ерөнхий прокуророор томилогдов. Түүнийг нэр дэвшихийг эрх баригч "Ардчилсан нам"-ынхан талархан хүлээн авчээ. Юн янз бүрийн дуулиант хэрэгт холбогдсон Хууль зүйн сайд Чо Кукийг шалгаж байжээ. Түүнийг яллах шийдвэрийг сөрөг хүчнийхэн сайшаан хүлээж авсан ч “Ардчилсан нам” болон дэмжигчид буруушааж байв. == Ерөнхийлөгчийн сонгууль == Чо Куктай холбоотой дуулианы дараа Юн 2022 оны сонгуульд ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших магадлалтай гэж тооцогдож байсан. 2020 оны 1-р сараас хойш санал асуулгад чухал нэр дэвшигчээр тодорчээ. 2021 оны 1-р сард ерөнхийлөгчид нэр дэвших боломжтой бүх хүмүүсийг оролцуулсан санал асуулгад Юн 30.4 хувийн санал авч, эрх баригч "Ардчилсан нам"-ын төлөөлөгч Ли Жэ Мён, Ли Нак Ён нараас илүү байжээ. 2021 оны 6-р сарын 29-нд Юн 2022 оны ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшихээ албан ёсоор зарлав. Тэрээр долдугаар сарын 12-нд бие даан нэр дэвшихээр Үндэсний сонгуулийн хороонд бүртгүүлсэн. 7-р сарын 30-нд тэрээр консерватив Ардын хүчинд албан ёсоор элсэв. Үүнээс өмнө Юн улс төрийн хувьд бие даасан байсан ч олон нийтийн дэмжлэгийг авч байсан. Юн Сок Ёл 2021 оны арваннэгдүгээр сарын 5-нд 2022 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд "Ардын хүч" намаас нэр дэвшихээ албан ёсоор зарлав. Праймеризийн сүүлийн долоо хоногт Юн өрсөлдөгч нэр дэвшигч Хон Жун Пёг дэмжсэн хүмүүсийн өсөлтийг дарсны дараа ялалт байгуулсан юм. Нэр дэвшүүлэхдээ намын гишүүд болон олон нийт дөрөв хоног үргэлжилсэн санал хураалтын үр дүн юм. Юн Сок Ёл 47.85%-ийн санал авсан бол Хон Жүн Пё 41.50%-ийн санал, Ёо Сын Мин 7.47%-ийн санал, Вон Хи Рён 3.17%-ийн санал авчээ. Тангараг өргөөд Юн Сок Ёл:-"БНАСАУ-ын цөмийн хөтөлбөрүүд нь зөвхөн манай аюулгүй байдал болон Зүүн хойд Азийн аюулгүй байдалд заналхийлж байгаа ч энэхүү аюулыг энхийн замаар шийдвэрлэхийн тулд яриа хэлэлцээний үүд хаалга нээлттэй хэвээр байх болно" гэжээ. 2022 оны 5-р сарын 10-нд болсон БНСУ-ын Ерөнхийлөгч Юн Сок Ёлын тангарааг өргөх ёслолд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Я.Содбаатар, БНХАУ-ын дэд дарга Ван Цишань, АНУ-ын дэд Ерөнхийлөгчийн нөхөр Дуглас Эмхофф, Японы Гадаад хэргийн сайд [[Ёшимаса Хаяаши]], Сингапурын Ерөнхийлөгч Халима Якоб, Төв Африкийн Ерөнхийлөгч Фаустин Арчанж Тоуадера, Индонезийн Ерөнхийлөгч асан Мегавати Сукарнопутри нар оролцсон байна. == Огцруулалт == 2024 оны 12 сарын 3 ны өдөр Юн Сок Ёл Цэргийн онц байдал орон даяар зарлаж бүх хэвлэл мэдээлэл, цуглаан болон хууль тогтоох танхимыг хоригложээ, гэвч БНСУ-ын Үндэсний Ассамблей 3 цагийн дараа онц байдлыг цуцалжээ, 3 цагийн дараа Юн Сок Ёл онц байдлыг цуцлав. 2024 оны 12 сарын 14 ны өдөр Үндэсний Ассамблей Юн Сок Ёлыг Ерөнхийлөгчөөс нь түдгэлзүүлж 2025 оны 4 сарын 4 ны өдөр БНСУ-ын Үндсэн хуулийн цэц албан ёсоор Ерөнхийлөгчийг огцруулж бүрэн эрхийн хугацааг дуусгавар болгосон. Түүнийг төрийн эргэлт хийх гэж оролдсон хэмээн огцруулсан юм. {{s-start}} {{Залгамжлал |албан_тушаал=[[БНСУ-ын ерөнхийлөгч]] |он=2022 он — 2025 |өмнө=[[Мүнь Жэ-инь]] |дараа= [[Ли Жэ Мён]] }} {{end}} {{DEFAULTSORT:Юн Сок Ёл}} [[Ангилал:1960 онд төрсөн]] [[Ангилал:Амьд хүн]] [[Ангилал:Өмнөд Солонгосчууд]] [[Ангилал:Сөүлийн хүн]] [[Ангилал:Өмнөд Солонгосын ерөнхийлөгч]] [[Ангилал:Өмнөд Солонгосын эрх зүйн хүн]] [[Ангилал:21-р зууны улс төрч]] [[Ангилал:20-р зууны эрх зүйч]] [[Ангилал:21-р зууны эрх зүйч]] [[Ангилал:Одооны төрийн тэргүүн]] cxpyj4pjgupo2j31xhdzrar4o78l4df 824138 824112 2025-07-10T03:42:33Z Zorigt 49 824138 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Ерөнхийлөгч | нэр = Юн Сок Ёл | нэр нутгийн хэлээр = 윤석열 | зураг = South Korea President Yoon Suk Yeol portrait.jpg|thumb|Юн Сок Ёл | зургийн хэмжээ = 180px | тайлбар = | улс = {{KOR}} | дугаар = 20 | албан тушаал = [[Өмнөд Солонгосын ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]] | эхэлсэн огноо = [[2022]] оны [[5 сарын 20]] | дууссан огноо = [[2025]] оны [[4 сарын 4]] | дэд ерөнхийлөгч = | төрийн тэргүүн = | төрсөн огноо = 1960 оны 12 сарын 18 | төрсөн газар = Сөүл хот | нас барсан огноо = | нас барсан газар = | хань = | нам = [[Ард түмний хүч нам (Өмнөд Солонгос)]] | гарын үсэг = }} '''Юн Сок Ёл''' (солонгос. 윤석열; англи. Yoon Suk-yeol, 1960 оны 12-р сарын 18-нд [[Сөүл]] хотод төрсөн)- Өмнөд Солонгосын улс төрч, 2022 оны 5-р сарын 10-нд тангараг өргөж БНСУ-ын 20 дахь Ерөнхийлөгч болсон. == Намтар == Юн Сок Ёл 1960 онд Сөүлийн Сеодэмүн-гу хотын Ёнхуй-донг хотод төрсөн. Түүний эцэг Юн Ки Жунг тэтгэвэртээ гарсан багш, Ионсей их сургууль, Хитоцүбаши их сургуулийг төгссөн, дараа нь Солонгосын статистикийн нийгэмлэгийг үүсгэн байгуулж, одоо БНСУ-ын Үндэсний Шинжлэх Ухааны Академийн жинхэнэ гишүүн. Түүний эх Ганнён хотод төрсөн бөгөөд Эвха эмэгтэйчүүдийн их сургуульд багшилж байгаад гэрлэсний дараа энэ албан тушаалыг орхисон байна. Юн Чунгам ахлах сургуульд (Choongam School) сурч, [[Сөүлийн Үндэсний Их Сургууль|Сөүлийн Үндэсний их сургууль]]<nowiki/>д хуулийн чиглэлээр суралцсан. Кванжүгийн бослогын дараахан Юн болон түүний хамтрагчид бүгд найрамдах улсын ерөнхийлөгч Чун Ду Хванд цаазаар авах ял оноохыг шаардсан яллагчийн үүрэг гүйцэтгэсэн зохиомол шүүх хурал хийжээ. Шүүх хурлын дараа Юн Канвондо муж руу зугтсан. 1982 онд Юн хараа муу гэдэг шалтгаанаар цэргийн албанаас чөлөөлөгдсөн байна. Юн сүүлд үүнээс болж жолооны үнэмлэх авч чадаагүй гэж мэдэгдсэн байна. Юн их сургуульд 4 дэх жилдээ хуульчийн шалгалтын эхний хэсэгт тэнцсэн ч хоёрдугаарт тэнцээгүй байна. Тэрээр дараагийн есөн жилийн турш бүтэлгүйтсэн хэвээр байв. Түүний бүтэлгүйтсэн оролдлогуудын шалтгаан тодорхойгүй байгаа ч ерөнхийлөгчийн эсрэг хийсэн шат шатны шүүх хурлаас болсон гэж үздэг байна. Эцэст нь тэрээр 1991 онд хуульчийн гэрчилгээгээ авсан юм. == Прокурор байх үе == Юн 1994 онд Дэгү хотын прокурорын газраас ажлын гараагаа эхэлсэн. Авлигатай холбоотой хэргийг шалгадаг Тусгай газар, Мөрдөн байцаах төв газрыг тэргүүлж байсан. 1999 онд тэрээр Ким Дэ Жунгийн Засгийн газрын хүнд сурталтнууд эрс эсэргүүцэж байсан ч авлигын хэрэгт холбогдсон Комиссарын туслах Пак Хи Воныг баривчилжээ. 2002 оны 1-р сард тэрээр "Бэй, Ким, Ли" нарын өмгөөлөлийн газар богино хугацаанд ажилласан боловч өөрийгөө энэ албан тушаалд тохирохгүй гэж үзээд орхисон. Тэрээр прокуророор буцаж ирээд Ерөнхийлөгч Ро Му Хёныг дэмжигч Ан Хи Жонг, Кан Гым Вон зэрэг хүмүүсийг ялласан. 2006 онд тэрээр Жун Монгуг Хьюндай Мотор компанийн хээл хахуулийн хэрэгт хамсаатан хэмээн саатуулжээ. 2008 онд тэрээр ерөнхийлөгч Ли Мён Бактай холбоотой BBK-ийн хувьцааны ханшийг өөрчилсөн хэргийг мөрдөн шалгах бие даасан хуулийн багт ажиллаж байсан. Дараа нь Юн Тусгай прокурор Пак Ён Сүгийн багийнхныг 2016 онд Чой Сун Силийн дуулиан шуугиантай холбоотой хэргийг мөрдөн шалгах ажиллагааг удирдан явуулсан бөгөөд үүнд Самсунг компанийн дэд дарга Ли Жэ Ён болон Солонгосын тухайн үеийн Ерөнхийлөгч Пак Гын Хэ нар оролцжээ. Улмаар энэ дуулиан 2016 оны арванхоёрдугаар сард тус улсын ерөнхийлөгчийг огцруулахад хүргэсэн. 2017 оны тавдугаар сарын 19-нд шинээр сонгогдсон Ерөнхийлөгч Мүн Жэ Ин Юныг Сөүл хотын төв дүүргийн прокурорын газрын даргаар томилов. Хоёр ерөнхийлөгч асан Ли Мён Бак, Пак Гын Хэ, мөн БНАСАУ-ын дарга асан гурван дарга, Ерөнхий шүүгч асан Ян Сонг Тэ болон түүнийг ажиллаж байх хугацаанд нь бусад 100 гаруй албан тушаалтан, бизнесийн удирдагч асан хүмүүсийн эсрэг буруутгаж байгаа юм. Тэрээр мөн Самсунг дахь нягтлан бодох бүртгэлийн луйврын мөрдөн байцаалтыг удирдаж байсан. == Ерөнхий Прокурор == Тэрээр 2019 оны 6-р сарын 17-нд Мүн Му Илийн оронд Ерөнхий прокуророор томилогдов. Түүнийг нэр дэвшихийг эрх баригч "Ардчилсан нам"-ынхан талархан хүлээн авчээ. Юн янз бүрийн дуулиант хэрэгт холбогдсон Хууль зүйн сайд Чо Кукийг шалгаж байжээ. Түүнийг яллах шийдвэрийг сөрөг хүчнийхэн сайшаан хүлээж авсан ч “Ардчилсан нам” болон дэмжигчид буруушааж байв. == Ерөнхийлөгчийн сонгууль == Чо Куктай холбоотой дуулианы дараа Юн 2022 оны сонгуульд ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших магадлалтай гэж тооцогдож байсан. 2020 оны 1-р сараас хойш санал асуулгад чухал нэр дэвшигчээр тодорчээ. 2021 оны 1-р сард ерөнхийлөгчид нэр дэвших боломжтой бүх хүмүүсийг оролцуулсан санал асуулгад Юн 30.4 хувийн санал авч, эрх баригч "Ардчилсан нам"-ын төлөөлөгч Ли Жэ Мён, Ли Нак Ён нараас илүү байжээ. 2021 оны 6-р сарын 29-нд Юн 2022 оны ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшихээ албан ёсоор зарлав. Тэрээр долдугаар сарын 12-нд бие даан нэр дэвшихээр Үндэсний сонгуулийн хороонд бүртгүүлсэн. 7-р сарын 30-нд тэрээр консерватив Ардын хүчинд албан ёсоор элсэв. Үүнээс өмнө Юн улс төрийн хувьд бие даасан байсан ч олон нийтийн дэмжлэгийг авч байсан. Юн Сок Ёл 2021 оны арваннэгдүгээр сарын 5-нд 2022 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд "Ардын хүч" намаас нэр дэвшихээ албан ёсоор зарлав. Праймеризийн сүүлийн долоо хоногт Юн өрсөлдөгч нэр дэвшигч Хон Жун Пёг дэмжсэн хүмүүсийн өсөлтийг дарсны дараа ялалт байгуулсан юм. Нэр дэвшүүлэхдээ намын гишүүд болон олон нийт дөрөв хоног үргэлжилсэн санал хураалтын үр дүн юм. Юн Сок Ёл 47.85%-ийн санал авсан бол Хон Жүн Пё 41.50%-ийн санал, Ёо Сын Мин 7.47%-ийн санал, Вон Хи Рён 3.17%-ийн санал авчээ. Тангараг өргөөд Юн Сок Ёл:-"БНАСАУ-ын цөмийн хөтөлбөрүүд нь зөвхөн манай аюулгүй байдал болон Зүүн хойд Азийн аюулгүй байдалд заналхийлж байгаа ч энэхүү аюулыг энхийн замаар шийдвэрлэхийн тулд яриа хэлэлцээний үүд хаалга нээлттэй хэвээр байх болно" гэжээ. 2022 оны 5-р сарын 10-нд болсон БНСУ-ын Ерөнхийлөгч Юн Сок Ёлын тангарааг өргөх ёслолд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Я.Содбаатар, БНХАУ-ын дэд дарга Ван Цишань, АНУ-ын дэд Ерөнхийлөгчийн нөхөр Дуглас Эмхофф, Японы Гадаад хэргийн сайд [[Ёшимаса Хаяаши]], Сингапурын Ерөнхийлөгч Халима Якоб, Төв Африкийн Ерөнхийлөгч Фаустин Арчанж Тоуадера, Индонезийн Ерөнхийлөгч асан Мегавати Сукарнопутри нар оролцсон байна. == Огцруулалт == 2024 оны 12 сарын 3 ны өдөр Юн Сок Ёл Цэргийн онц байдал орон даяар зарлаж бүх хэвлэл мэдээлэл, цуглаан болон хууль тогтоох танхимыг хоригложээ, гэвч БНСУ-ын Үндэсний Ассамблей 3 цагийн дараа онц байдлыг цуцалжээ, 3 цагийн дараа Юн Сок Ёл онц байдлыг цуцлав. 2024 оны 12 сарын 14 ны өдөр Үндэсний Ассамблей Юн Сок Ёлыг Ерөнхийлөгчөөс нь түдгэлзүүлж 2025 оны 4 сарын 4 ны өдөр БНСУ-ын Үндсэн хуулийн цэц албан ёсоор Ерөнхийлөгчийг огцруулж бүрэн эрхийн хугацааг дуусгавар болгосон. Түүнийг төрийн эргэлт хийх гэж оролдсон хэмээн огцруулсан юм. {{s-start}} {{Залгамжлал |албан_тушаал=[[БНСУ-ын ерөнхийлөгч]] |он=2022 он — 2025 |өмнө=[[Мүнь Жэ-инь]] |дараа= [[Ли Жэ Мён]] }} {{end}} {{DEFAULTSORT:Юн Сок Ёл}} [[Ангилал:1960 онд төрсөн]] [[Ангилал:Амьд хүн]] [[Ангилал:Өмнөд Солонгосчууд]] [[Ангилал:Сөүлийн хүн]] [[Ангилал:Өмнөд Солонгосын ерөнхийлөгч]] [[Ангилал:Өмнөд Солонгосын эрх зүйн хүн]] [[Ангилал:21-р зууны улс төрч]] [[Ангилал:20-р зууны эрх зүйч]] [[Ангилал:21-р зууны эрх зүйч]] 9b4qbkqt5z83viuzlx9s81va2u5on60 0 122868 824126 779747 2025-07-10T00:05:08Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 824126 wikitext text/x-wiki {{Coord|37.802168|-122.271281|region:US}} {{Инфобокс Их сургууль|нэр=Калифорнийн Их Сургууль|эххэлдээрх_нэр=University of California|эх_хэл=англи хэл|зураг=Seal of the University of California.svg|уриа=Fiat lux|англиуриа=Let there be light|байгуулагдсан={{start date and age|March 23, 1868}}|төрөл=Олон нийтийн өмчит их сургуулиудын нэгдсэн систем|endowment=95 тэрбум их наяд төгрөг (30 тэрбум ам доллар), 2021 онд - үүнд бүх салбар сургуулийн хандивын сан багтсан|president=Майкл В. Драйк (Michael V. Drake)|students=285,862 (2020)|academic_staff=24,400 (2021)|administrative_staff=143,200 (2021)|undergrad=226,449 (2020)|postgrad=59,267 (2020)|logo=University of California logo.svg|цахим_хаяг=[https://www.universityofcalifornia.edu/ universityofcalifornia.edu]|colours={{color box|#1295D8}} Хөх цэнхэр<br />{{color box|#FFB511}} Алтан шаргал|city=Оакланд|state=[[Калифорни]]|country=[[АНУ]]}} '''Калифорнийн Их Сургууль''' ([[Англи хэл|англ]]. '''''University of California'',''' ''UC'') нь [[АНУ]]-ын [[Калифорни|Калифорни мужид]] байдаг сургалт судалгааны их сургуулийн систем бөгөөд [[Калифорнийн Их Сургууль (Беркли)|Беркли]], [[Калифорнийн Их Сургууль (Дэвис)|Дэвис]], Ирвин, [[Калифорнийн Их Сургууль (Лос-Анжелес)|Лос Анжелес]], Мерсед, Риверсайд, [[Сан-Диего|Сан Диего,]] [[Сан-Франциско|Сан Франциско,]] Санта Барбара, Санта Круз зэрэг салбар сургууль, олон тооны судалгааны төвүүд болон гадаад дахь эрдэм шинжилгээний төвүүдээс бүрддэг.<ref>{{Cite web|url=https://www.universityofcalifornia.edu/uc-system/parts-of-uc|title=The parts of UC}}</ref> Уг систем нь АНУ-ын Холбооны Засгийн газрын санхүүжилттэй, Калифорни мужийн олон нийтийн өмч юм.<ref>{{Cite web|url=https://nifa.usda.gov/land-grant-colleges-and-universities|title=Land-Grant Colleges and Universities|access-date=2022-07-01|archive-date=2022-02-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20220210160612/https://nifa.usda.gov/land-grant-colleges-and-universities|url-status=dead}}</ref> Калифорнийн их сургууль нь 1868 оны 3-р сарын 23-нд байгуулагдсан бөгөөд 1873 онд Беркли рүү нүүхээсээ өмнө Оакландад үйл ажиллагаагаа явуулж байжээ<ref>{{Cite web|url=https://www.ucop.edu/academic-personnel-programs/programs-and-initiatives/faculty-resources-advancement/faculty-handbook-sections/brief-history.html|title=A brief history of the University of California {{!}} UCOP|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://150.universityofcalifornia.edu/|title=UC 150th Anniversary Timeline|language=en|access-date=2022-07-01|archive-date=2018-01-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20180109205120/https://150.universityofcalifornia.edu/|url-status=dead}}</ref>. Цаг хугацаа өнгөрөхөд хэд хэдэн салбар байршилтай болж өргөжсөн. 1951 оны 3-р сард Калифорнийн их сургууль [[Калифорнийн Их Сургууль (Беркли)|Беркли дэх]] кампусаасаа томрон өргөжиж, өөрчлөн зохион байгуулагдсан бөгөөд UC-ийн ерөнхийлөгч Роберт Гордон Спрул UC системийн гүйцэтгэх захирлаар томилогдож, Кларк Керр Берклигийн анхны канцлер,<ref name="Stadtman2">{{Cite book|title=The University of California, 1868–1968|url=https://archive.org/details/universityofcali00stad}}</ref><ref name="MargaretLeslieDavis">{{Cite book|title=The Culture Broker: Franklin D. Murphy and the Transformation of Los Angeles|url=https://archive.org/details/culturebrokerfra00davi}}</ref><ref name="ClarkKerr1">{{Cite book|title=The Gold and the Blue: A Personal Memoir of the University of California, 1949–1967, Volume 1|url=https://books.google.com/books?id=jMEZ_47vXkAC&pg=PA458}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://chancellor.berkeley.edu/chancellors|title=Past Chancellors {{!}} Office of the Chancellor|language=en}}</ref> Рэймонд Б. Аллен [[Калифорнийн Их Сургууль (Лос-Анжелес)|UCLA-ийн]] анхны канцлер болсон юм.<ref>{{Cite web|url=http://www.pastleaders.ucla.edu/allen.html|title=Raymond Allen – UCLA's Past Leaders|access-date=2022-07-01|archive-date=2013-11-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20131119120300/http://www.pastleaders.ucla.edu/allen.html|url-status=dead}}</ref> Калифорнийн их сургууль нь одоогоор 10 салбар сургууль, 285,862 оюутан, 24,400 багш, 143,200 ажилтан, 2.0 сая гаруй төгсөгчтэй. Мерсед дэх хамгийн шинэ кампус нь 2005 оны намар нээгдсэн. Есөн кампус нь бакалавр болон магистрын оюутнуудыг элсүүлдэг; Сан Францискод байрладаг салбар нь зөвхөн [[анагаах ухаан]], эрүүл мэндийн шинжлэх ухааны чиглэлээр мэргэжлийн оюутнуудыг элсүүлдэг. Нэмж дурдахад Сан Франциско хотод байрладаг UC Хастингс хуулийн коллеж нь UC-тэй хууль ёсны дагуу харьяалагддаг боловч нэрээ хуваалцахаас бусдаар системийн бусад хэсгээс бүрэн бие даасан байдаг. Калифорнийн дээд боловсролын мастер төлөвлөгөөний дагуу Калифорнийн их сургууль нь тус мужид байдаг олон нийтийн өмчит гурван их сургуулийн системийн нэг хэсэг бөгөөд нөгөө хоёр нь Калифорни мужийн их сургуулийн систем болон Калифорнийн олон нийтийн коллежийн систем юм. UC нь мужийн Засгийн газрын бусад хэсгээс бие даасан байдаг ба мужийн Үндсэн хуулиар хамгаалагдсан тусгай Удирдах зөвлөл (англ. ''Regents of the University of California'') Калифорнийн их сургуулийг удирддаг юм.<ref name="Grodin_Page243">{{Cite book|title=The California State Constitution|url=https://www.google.com/books/edition/The_California_State_Constitution/3Yx2CgAAQBAJ?hl=en&gbpv=1&pg=PA243}}</ref> Калифорнийн их сургууль нь АНУ-ын Эрчим хүчний яамны гурван үндэсний лабораторийг удирдаж эсвэл хамтран удирддаг: Лоуренс Беркли үндэсний лаборатори (LBNL), Лоуренс Ливерморын үндэсний лаборатори (LLNL), [[Лос Аламосын Үндэсний Лаборатори|Лос Аламосын үндэсний лаборатори]] (LANL).<ref>{{Cite web|url=https://www.ucop.edu/laboratory-management/index.html|title=UC National Laboratories {{!}} UCOP|language=en}}</ref> Томоохон хэвлэлүүд UC-ийн ихэнх кампусыг дэлхийн шилдэг их сургуулиудын нэгд тооцдог. [[Калифорнийн Их Сургууль (Беркли)|Беркли]], [[Калифорнийн Их Сургууль (Дэвис)|Дэвис]], Ирвин, [[Калифорнийн Их Сургууль (Лос-Анжелес)|Лос Анжелес]], Санта Барбара, Сан Диего, Санта Круз, Риверсайд гэсэн найман кампус нь олон нийтийн Айви (Айви лигийн сургуулиуд бүгд хувийн өмч байдаг бол UC нь олон нийтийн буюу төрийн өмч, мужийн оюутнууд суралцахад харьцангуй хямд зардалтай байдаг учраас) гэж тооцогддог.<ref name=":11">{{Cite book|last=1937–|first=Greene, Howard|title=The public ivies : America's flagship public universities}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://blog.prepscholar.com/public-ivy-league-schools|title=Should You Go to a Public Ivy? 5 Factors to Consider|first=Laura|last=Staffaroni}}</ref> UC-гийн салбар сургуулиуд бараг бүх эрдэм шинжилгээний чиглэлээр олон тооны нэр хүндтэй багш, эрдэмтэнтэй бөгөөд 2021 оны байдлаар одоо ажиллаж байгаа багш ажилчдаас 71 нь [[Нобелийн шагнал|Нобелийн шагнал хүртсэн]] байна.<ref name="UC Regents">{{Cite web|title=University of California Nobel Laureates|url=https://nobel.universityofcalifornia.edu/}}</ref> == Түүх == [[Файл:Berkeley_glade_afternoon.jpg|thumb| [[Калифорнийн Их Сургууль (Беркли)|Беркли]]]] [[Файл:UC_Davis_Mondavi_Center.jpg|thumb| [[Калифорнийн Их Сургууль (Дэвис)|Дэвис]]]] [[Файл:UCILibrary.jpg|thumb| Ирвин]] [[Файл:Royce_Hall_edit.jpg|thumb| [[Калифорнийн Их Сургууль (Лос-Анжелес)|Лос Анжелес]]]] [[Файл:Ansel_adams.JPG|thumb| Мерсед]] [[Файл:Student_Recreation_Center_(UC_Riverside).jpg|thumb| Риверсайд]] [[Файл:Geisel_Library_-_DSC07081.JPG|thumb| Сан Диего]] [[Файл:Mission_Bay,_UCSF.jpg|thumb| Сан-Франциско]] [[Файл:UCSB_University_Center_and_Storke_Tower.jpg|thumb| Санта Барбара]] [[Файл:McHenry_Library_UCSC.jpg|thumb| Санта Круз]] === Нобелийн шагналтнууд === {| class="wikitable sortable" !Салбар ! Тоо ! Үүсгэн байгуулсан он ! Нобелийн шагналтны тоо, 10 жил тутам дунджаар |- | [[Калифорнийн Их Сургууль (Беркли)|Беркли]] | 110 | 1868 | 7.2 |- | Сан Диего | 28 | 1960 | 4.6 |- | [[Калифорнийн Их Сургууль (Лос-Анжелес)|Лос Анжелес]] | 27 | 1919 | 2.6 |- | Санта Барбара | 14 | 1909 | 1.8 |- | сан Франциско | 10 | 1864 | 0.7 |- | Ирвин | 7 | 1965 | 1.3 |- | [[Калифорнийн Их Сургууль (Дэвис)|Дэвис]] | 4 | 1905 | 0.3 |- | Риверсайд | 3 | 1954 | 0.4 |- | Санта Круз | 1 | 1965 | 0.2 |- | Мерсед | 0 | 2005 | 0 |} === Багш нарын цалин /жилд/ === {| class="wikitable sortable" |+Шатны бус зэрэглэлийн эрдэм шинжилгээний факультет | '''Байрлал''' | '''Хамгийн доод зэрэглэл''' | '''Хамгийн дээд зэрэглэл''' |- | Аспирантур туслах багш | 44,011 ам доллар | 50,261 ам доллар |- | Туслах багш | 46,493 ам доллар | 54,509 ам доллар |- | Докторын дараах эрдэмтэн | 54,540 ам доллар | 65,292 ам доллар |} {| class="wikitable sortable" |+Ерөнхий шат зэрэгтэй багш нар | '''Албан тушаал''' | '''Хамгийн доод зэрэглэл''' | '''Хамгийн дээд зэрэглэл''' |- | Туслах профессор | 79,000 ам доллар | 103,500 ам доллар |- | Дэд профессор | 98,500 ам доллар | 124,300 ам доллар |- | профессор | 115,500 ам доллар | 210,000 ам доллар |} {| class="wikitable sortable" |+Бизнес, эдийн засаг, инженерийн факультет | '''Албан тушаал''' | '''Хамгийн доод зэрэглэл''' | '''Хамгийн дээд зэрэглэл''' |- | Туслах профессор | 105,200 ам доллар | 132,300 ам доллар |- | Дэд профессор | 127,600 ам доллар | 148,400 ам доллар |- | профессор | 142,700 ам доллар | 230,100 ам доллар |} {| class="wikitable sortable" |+Эрүүл мэндийн шинжлэх ухааны факультет | '''Албан тушаал''' | '''Хамгийн доод зэрэглэл''' | '''Хамгийн дээд зэрэглэл''' |- | Туслах профессор | 79,000 ам доллар | 233,000 ам доллар |- | Дэд профессор | 98,500 ам доллар | 279,800 ам доллар |- | профессор | 115,500 ам доллар | 472,500 ам доллар |} == Кампус ба зэрэглэл == <div style="width:auto; overflow:scroll"> {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" ! rowspan="2" |Салбар ! rowspan="2" |Үүсгэн байгуулагдсан он ! rowspan="2" |Элсэлт<ref name="Campus Facts">{{Cite web|url=https://www.universityofcalifornia.edu/about-us/information-center/fall-enrollment-glance|title=UC fall student enrollment at a glance}}</ref> ! rowspan="2" data-sort-type="number" |Хандивын сан<ref name="Endowment">{{Cite web|url=https://www.ucop.edu/investment-office/investment-reports/annual-reports/annual-endowment-report-2021.pdf|title=Annual Endowment Report, Fiscal Year Ended June 30, 2021}}</ref> ! colspan="2" |Спорт ! colspan="8" |Чансаа |- ! style="width:12em;" |Харьяалал ! style="width:7em;" |Хоч ! data-sort-type="number" style="width:7.5em;" |''ARWU National Ranking''<ref name="ARWU">{{Cite web|url=http://www.shanghairanking.com/rankings/arwu/2021|title=Academic Ranking of World Universities}}</ref> ! data-sort-type="number" style="width:7.5em;" |''ARWU World Ranking''<ref name="ARWU" /> ! data-sort-type="number" style="width:7.5em;" |''CWUR''<ref name="CWUR">{{Cite web|url=http://cwur.org/2019-20.php|title=Center for World University Rankings}}</ref> ! data-sort-type="number" style="width:7.5em;" |''Forbes''<ref name=":14">{{Cite web|title=Forbes America's Top Colleges List 2021|url=https://www.forbes.com/top-colleges/}}</ref><ref name=":15">{{Cite web|last=Schelenz|first=Robyn|title=UC is the top college in America, according to new Forbes rankings|url=https://www.universityofcalifornia.edu/news/uc-top-college-america-according-new-forbes-rankings}}</ref> ! data-sort-type="number" style="width:7.5em;" |''THE World University Rankings''<ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/2021/world-ranking#!/page/0/length/25/sort_by/rank/sort_order/asc/cols/stats|title=World University Rankings 2021}}</ref> ! data-sort-type="number" style="width:7.5em;" |''QS World University Rankings''<ref name=":4">{{Cite web|url=https://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2023|title=QS World University Rankings 2023}}</ref> ! data-sort-type="number" style="width:7.5em;" |''U.S. News &amp; World Report National Ranking'' ! data-sort-type="number" style="width:7.5em;" |''U.S. News &amp;'' ''World Report World Ranking''<ref name=":16">{{Cite web|title=Best Global Universities 2022|url=https://www.usnews.com/education/best-global-universities/search?region=&subject=&name=University+of+California}}</ref> |- | style="text-align:left;" |[[Калифорнийн Их Сургууль (Беркли)|Беркли]] |1868 |45,036 | data-sort-value="4638" |4.89 тэрбум ам доллар |NCAA Div I<br /><br /><small>Pac-12</small> |Алтан баавгайнууд |4 |5 |8 |1 |7 |27 |22 |4 |- | style="text-align:left;" |[[Калифорнийн Их Сургууль (Дэвис)|Дэвис]] |1905 |40,050 | data-sort-value="1404" |1.69 тэрбум ам доллар |NCAA Div I<br /><br /><small>Big West</small> |Аггис |40 |100 |50 |20 |64 |102 |38 |67 |- | style="text-align:left;" |Ирвин |1965 |36,505 | data-sort-value="951" |1.04 тэрбум ам доллар |NCAA Div I<br /><br /><small>Big West</small> |Ант-Ийтэрс |35 |70 |65 |47 |98 |235 |36 |86 |- | style="text-align:left;" |[[Калифорнийн Их Сургууль (Лос-Анжелес)|Лос Анжелес]] |1919 |46,116 | data-sort-value="5000" |5.54 тэрбум ам доллар |NCAA Div I<br /><br /><small>Pac-12</small> |Брьюнс |11 |14 |16 |8 |15 |44 |20 |14 |- | style="text-align:left;" |Мерсед |2005 |9,093 | data-sort-value="52" |62.1 сая ам доллар |NAIA<br /><br /><small>CalPac</small> |Алтан шилүүсүүд |111-129 |401–500 |850 |251 |301–350 | |93 |718 |- | style="text-align:left;" |Риверсайд |1954 |26,847 | data-sort-value="251" |281.3 сая ам доллар |NCAA Div I<br /><br /><small>Big West</small> |Хайландэрс |63-89 |201–300 |204 |101 |251–300 |453 |83 |169 |- | style="text-align:left;" |Сан Диего |1960 |41,885 | data-sort-value="1611" |1.91 тэрбум ам доллар |NCAA Div I<br /><br /><small>Big West</small> |Трайтонс |14 |18 |27 |15 |33 |53 |34 |21 |- | style="text-align:left;" |Сан Франциско |1864 |3,165<br /><small>(Зөвхөн аспирант)</small> | data-sort-value="3490" |4.44 тэрбум ам доллар | | |16 |20 |34 | | | | |11 |- | style="text-align:left;" |Санта Барбара |1909 |26,124 | data-sort-value="357" |438.1 сая ам доллар |NCAA Div I<br /><br /><small>Big West</small> |Гаучос |31 |57 |66 |39 |68 |149 |28 |67 |- | style="text-align:left;" |Санта Круз |1965 |19,841 | data-sort-value="207" |221.5 сая ам доллар |NCAA Div III<br /><br /><small>Independent</small> |Банана слагс |57–62 |151–200 |208 |99 |201–250 |375 |103 |103 |} </div> === Төгсөгчдийн цалин === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |+ ! Салбар ! Үүсгэн байгуулсан он ! Цалингийн чансаа (АНУ дотроо)<ref>{{Cite web|title=Best Universities and Colleges|url=https://www.payscale.com/college-salary-report/bachelors?search=university%20of%20californ}}</ref> ! Цалингийн чансаа (Калифорни дотроо)<ref>{{Cite web|title=Best Colleges in California|url=https://www.payscale.com/college-salary-report/best-schools-by-state/bachelors/california?search=university%20of%20california}}</ref> ! Карьерийн эхэн үеийн цалин (<5 жил ажилласан туршлагатай) ! Карьерийн дунд үеийн цалин (10 жилээс дээш туршлагатай) |- | style="text-align:left;" | [[Калифорнийн Их Сургууль (Беркли)|Беркли]] | 1868 | 24 | 5 | 72,600 ам доллар | 138,800 ам доллар |- | style="text-align:left;" | [[Калифорнийн Их Сургууль (Дэвис)|Дэвис]] | 1905 | 90 | 18 | 62,700 ам доллар | 119,900 ам доллар |- | style="text-align:left;" | Ирвин | 1965 | 53 | 12 | 61,100 ам доллар | 125,900 ам доллар |- | style="text-align:left;" | [[Калифорнийн Их Сургууль (Лос-Анжелес)|Лос Анжелес]] | 1919 | 74 | 15 | 62,600 ам доллар | 122,400 ам доллар |- | style="text-align:left;" | Риверсайд | 1954 | 182 | 31 | 56,800 ам доллар | 108,500 ам доллар |- | style="text-align:left;" | Сан Диего | 1960 | 49 | 10 | 65,000 ам доллар | 128,900 ам доллар |- | style="text-align:left;" | Санта Барбара | 1909 | 63 | 13 | 59,900 ам доллар | 124,000 ам доллар |- | style="text-align:left;" | Санта Круз | 1965 | 154 | 28 | 59,300 ам доллар | 110,700 ам доллар |} <div style="width:auto; overflow:scroll"> {| class="wikitable sortable" ! Салбар ! SAT унших, бичих <small>(25-75 хувь)</small> ! SAT математик <small>(25-75 хувь)</small> ! Дүнгийн голч <small>(25-75 хувь)</small> ! ACT <small>(25-75 хувь)</small> ! Калифорниас бус өргөдөл гаргагчид <ref>{{Cite web|title=Freshman applications 2019, 2020, 2021|url=https://www.ucop.edu/institutional-research-academic-planning/_files/factsheets/2021/table-1.1-freshman-applications-by-campus-and-residency.pdf}}</ref> ! Нийт өргөдөл гаргагчид ! Калифорниас бус өргөдөл гаргагчдын хувь ! Тэнцсэн ! Тэнцэх магадлал ! Лавлагаа |- | [[Калифорнийн Их Сургууль (Беркли)|Беркли]] | 650-750 | 670-790 | 4.13 - 4.30 | 29–35 | 37,803 | 88,068 | 42.9% | 15,433 | 17.5% | <ref>{{Cite web|url=https://admission.universityofcalifornia.edu/campuses-majors/berkeley/freshman-admit-data.html|title=UC Berkeley freshman admission profile}}</ref> |- | [[Калифорнийн Их Сургууль (Дэвис)|Дэвис]] | 600–710 | 630-780 | 3.97 - 4.25 | 26–33 | 22,303 | 76,907 | 29.0% | 35,838 | 46.6% | <ref>{{Cite web|url=https://admission.universityofcalifornia.edu/campuses-majors/davis/freshman-admit-data.html|title=UC Davis freshman admission profile}}</ref> |- | Ирвин | 620–720 | 660-790 | 3.96 – 4.26 | 27–34 | 25,525 | 97,937 | 26.1% | 29,245 | 29.9% | <ref>{{Cite web|url=https://admission.universityofcalifornia.edu/campuses-majors/irvine/freshman-admit-data.html|title=UC Irvine freshman admission profile}}</ref> |- | [[Калифорнийн Их Сургууль (Лос-Анжелес)|Лос Анжелес]] | 670–760 | 680-790 | 4.18 – 4.31 | 31–35 | 40,960 | 108,874 | 37.6% | 15,643 | 14.4% | <ref>{{Cite web|url=https://admission.universityofcalifornia.edu/campuses-majors/ucla/freshman-admit-data.html|title=UCLA freshman admission profile}}</ref> |- | Мерсед | 490–620 | 490-640 | 3.40 - 3.96 | 18–27 | 2,132 | 25,920 | 8.2% | 22,140 | 85.4% | <ref>{{Cite web|url=https://admission.universityofcalifornia.edu/campuses-majors/merced/freshman-admit-data.html|title=UC Merced freshman admission profile}}</ref> |- | Риверсайд | 550–670 | 560-710 | 3.65 – 4.11 | 21–31 | 6,101 | 49,443 | 12.3% | 32,708 | 66.2% | <ref>{{Cite web|url=https://admission.universityofcalifornia.edu/campuses-majors/riverside/freshman-admit-data.html|title=UC Riverside freshman admission profile}}</ref> |- | Сан Диего | 640–730 | 670-790 | 4.04 - 4.28 | 29–34 | 33,684 | 100,067 | 33.7% | 38,305 | 38.3% | <ref>{{Cite web|url=https://admission.universityofcalifornia.edu/campuses-majors/san-diego/freshman-admit-data.html|title=UC San Diego freshman admission profile}}</ref> |- | Санта Барбара | 640–730 | 650-790 | 4.03 - 4.27 | 28–34 | 27,678 | 90,958 | 30.4% | 33,530 | 36.9% | <ref>{{Cite web|url=https://admission.universityofcalifornia.edu/campuses-majors/santa-barbara/freshman-admit-data.html|title=UC Santa Barbara freshman admission profile}}</ref> |- | Санта Круз | 580–690 | 590-750 | 3.71 – 4.16 | 24–32 | 11,110 | 55,073 | 20.2% | 35,892 | 65.2% | <ref>{{Cite web|url=https://admission.universityofcalifornia.edu/campuses-majors/santa-cruz/freshman-admit-data.html|title=UC Santa Cruz freshman admission profile}}</ref> |} </div> == Туслах аж ахуйн нэгжүүд == === Үндэсний лабораториуд === [[Файл:UC_campuses_and_labs.png|thumb|372x372px| Энэхүү газрын зураг нь UC-ийн арван салбар болон UC-тэй холбоотой үндэсний лабораториудын байршлыг харуулж байна. UC-тэй холбоотой гурав дахь үндэсний лаборатори нь Нью Мексикогийн Лос Аламос хотод байдаг .]] Калифорнийн их сургууль нь АНУ-ын Эрчим хүчний яамны нэг үндэсний лабораторийг шууд удирдаж, ажиллуулдаг:<ref>{{Cite web|url=http://www.ucop.edu/laboratory-management/|title=Office of the National Laboratories {{!}} UCOP}}</ref> * Лоуренс Беркли үндэсний лаборатори (англ. Laurence Berkeley National Laboratory, LBNL) (Беркли, Калифорни) UC нь хоёр тусдаа хувийн хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанийн түнш бөгөөд Эрчим хүчний яамны өөр хоёр үндэсний лабораторийг удирдаж, ажиллуулдаг: * [[Лос Аламосын Үндэсний Лаборатори|Лос Аламосын үндэсний лаборатори]] (англ. Los Alamos National Laboratory, LANL) (Лос Аламос, Нью Мексико), Лос Аламос Үндэсний аюулгүй байдлын ХХК удирддаг. * Лоуренс Ливерморын үндэсний лаборатори (англ. Laurence Livermore National Laboratory, LLNL) (Ливермор, Калифорни), Лоуренс Ливерморын Үндэсний аюулгүй байдлын ХХК ажиллуулдаг. ==== Лабораторийн үүрэг ==== '''Лоуренс Берклигийн нэрэмжит үндэсний лаборатори''' нь орчлон ертөнцийн суурь судалгаа, тоон биологи, нано шинжлэх ухаан, эрчим хүчний шинэ систем, байгаль орчны шийдэл, нэгдсэн тооцооллыг нээлтийн хэрэгсэл болгон ашиглахад чиглэгдсэн гол хүчин чармайлтаар шинжлэх ухааны өргөн хүрээний хүрээнд ангилалгүй судалгаа явуулдаг. '''Лоуренс Ливерморын үндэсний лаборатори''' нь АНУ-ын цөмийн зэвсгийг найдвартай байлгахын тулд дэвшилтэт шинжлэх ухаан, технологийг ашигладаг. LLNL нь супер тооцоолол, урьдчилан таамаглах загварчлал, эрчим хүч ба байгаль орчин, био шинжлэх ухаан ба биотехнологи, суурь шинжлэх ухаан ба хэрэглээний технологи, үй олноор хөнөөх зэвсгийг түгээн дэлгэрүүлэхтэй тэмцэх, эх орны аюулгүй байдлын чиглэлээр томоохон судалгааны хөтөлбөрүүдтэй. Мөн дэлхийн хамгийн хүчирхэг суперкомпьютерууд энд байрладаг. '''Лос Аламосын үндэсний лаборатори''' ихэнх ажлынхаа ихэнхийг АНУ-ын цөмийн зэвсгийн найдвартай байдлыг хангахад чиглүүлдэг. LANL-ийн бусад ажил нь үй олноор хөнөөх зэвсгийн тархалтаас урьдчилан сэргийлэх, АНУ-ын үндэсний аюулгүй байдал, тухайлбал АНУ-ын эх нутгийг террорист халдлагаас хамгаалах судалгааны хөтөлбөрүүдийг багтаадаг. === Ажиглалтын газрууд === Калифорнийн их сургууль нь Санта Крузэд төвтэй олон кампус бүхий судалгааны нэгж болгон хоёр ажиглалтын газрыг удирддаг. * Сан Хосегийн зүүн талд орших Диабло нуруунд орших Хамилтон уулын орой дээрх Долоон ажиглалтын төв. * [[Хавай|Хавай дахь]] Мауна 4,145 метрийн оргил дахь Кекийн ажиглалтын газар. Беркли дэх Калифорнийн их сургуулийн Одон орон судлалын тэнхим нь Шаста муж дахь Хэт Крик радио ажиглалтын газрыг удирддаг. === Эрүүл мэндийн төв, сургуулиуд === Калифорнийн их сургууль муж даяар таван эмнэлгийн төв ажиллуулдаг. * Сакраменто дахь UC Дэвис эрүүл мэндийн төв; * Оранж дахь UC Ирвин эрүүл мэндийн төв; * UCLA Эрүүл мэндийн төв нь хоёр өөр эмнэлгээс бүрддэг: ** Лос Анжелес дахь Рональд Рейганы UCLA эрүүл мэндийн төв; ** Санта Моника-Санта Моника дахь UCLA эрүүл мэндийн төв; * Сан Диего хотын эрүүл мэндийн төв нь хоёр өөр эмнэлгээс бүрддэг: ** UC Сан Диегогийн эрүүл мэндийн төв, Хиллкрест, [[Сан-Диего|Сан Диего]]; ** Ла Жолла дахь Жейкобс эмнэлгийн төв; болон * Сан Франциско дахь UCSF эмнэлгийн төв. === Байгалийн нөөцийн систем === Калифорнийн их сургуулийн Байгалийн нөөцийн систем нь 1965 оны 1-р сард UC-ийн багш нарт жуулчид гэх мэт гадны нөлөөллөөс санаа зовохгүйгээр урт хугацааны экосистемийн судалгаа хийх боломжтой томоохон газар нутгийг хангах зорилгоор байгуулагдсан. Өнөөдөр тус их сургууль 3060 км кв гаруй талбай бүхий 39 байгалийн нөөцийг удирддаг. === Аялал жуулчлал, хурлын байгууламж === * UC Беркли нь 1981 онд Гампын гэрийн тавилгын дэлгүүрийг үүсгэн байгуулагчийн өв залгамжлагчийн хандивласан газар Францын Полинезийн Муреа дахь Ричард Б. Гампын Номхон далайн Өмнөд судалгааны станцыг ажиллуулдаг.<ref>{{Cite news|title=Despite state budget crunch, UC runs 'Fantasy Island' station|url=https://www.eastbaytimes.com/2008/04/14/despite-state-budget-crunch-uc-runs-fantasy-island-station/}}</ref> * UC Берклигийн төгсөгчдийн холбоо нь төгсөгчдөд (болон тэдний гэр бүлийнхэнд) "Кал Discoveries Travel" брэндийн (хуучнаар BearTreks) аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа явуулдаг; аяллын хөтөч нарын ихэнх нь Берклигийн профессорууд байдаг. Мөн дэлхийн хамгийн эртний бөгөөд хамгийн том төгсөгчдийн холбооноос удирддаг "Алтан баавгайн үүр" хэмээх гэр бүлийн зуслан ажиллуулдаг ба тус амралтын газар нь Калифорни мужийн Пинкрест хотод 5600 фут өндөрт байрладаг Lair нь жил бүр бараг 10,000 зуслан аялагчдыг гэрээсээ хол байлгах газар юм. Оролцогчид нь ихэвчлэн Калийн төгсөгчид болон тэдний гэр бүл байдаг ч хүн бүрт нээлттэй. * Беркли Лаб нь өөрийн гэсэн зочид буудлыг ажиллуулдаг ба лабораторид эсвэл UC Берклид ажлын шугамаар ирсэн хүмүүс ашиглах боломжтой. * UCLA Орон сууц, зочид буудлын үйлчилгээний газар нь кампус доторх хоёр зочид буудал, 61 өрөөтэй зочны байшин, 254 өрөөтэй Мейер ба Рене Лускин хурлын төв, мөн Аррохед нуур дахь кампусаас гадуурх тансаг хурлын төв (чалет маягийн орон сууцны холимог) ажиллуулдаг., амралтын өрөөнүүд, бие даасан зуслангийн байшин). Зуны улиралд нуурын Арраухэд хурлын төв нь UCLA-ийн төгсөгчид болон тэдний гэр бүлд зориулсан Брюин Вудсын амралтын хөтөлбөрүүдийг зохион байгуулдаг. * Тус тусад нь UCLA Health нь UCLA-ийн урд байрлах 100 өрөө бүхий Тивертон хаусыг өвчтөнүүд болон тэдний гэр бүлд үйлчилдэг. * UC Санта Круз нь Санта Круз хотын төвд байрлах University Inn and Conference Center-ийг оюутны хотхоны гадна байрлах оюутны байр болгон ашиглах зорилгоор 2001-2011 онуудад түрээсэлсэн. * Гадаадад сурах хөтөлбөрийн газар нь UC-ийн оюутнууд, багш нар болон гадаадад төгсөгчдийг дэмждэг хоёр мини салбар ажиллуулдаг: [[Лондон|Лондон дахь]] Калифорнийн Хаус болон [[Мехико]] дахь Калифорнийн Ла Каса де ла Универсидад. UC Дэвисийн ажиллуулдаг UC-гийн Сакраменто төв нь Калифорни мужийн Засгийн газарт дадлага хийж буй оюутнуудыг дэмждэг. Эдгээр байгууламжийн аль нь тусдаа барилга байгууламжгүй боловч [[Вашингтон (хот)|Вашингтон ДС]]-д Холбооны Засгийн газарт дадлага хийж буй оюутнуудад зориулсан дотуур байртай UC Вашингтон төв гэж бас байдаг. === Их сургуулийн нисэх онгоцны буудал === UC Дэвис нь Их сургуулийн нисэх онгоцны буудлыг их сургуулийн ажилтнууд болон лабораторийн дээжийг тээвэрлэхэд зориулалттай ажиллуулдаг. Тус нисэх онгоцны буудлын ICAO код нь KEDU юм. === Далайн боомт === Сан Диегогийн Скриппс Далай судлалын хүрээлэн нь Сан Диегогийн Пойнт Лома дахь Хамгаалах арлаас өмнө зүгт орших Нимиц далайн байгууламж бүхий далайн боомтыг эзэмшдэг. Энэ боомт нь далай судлалын хөлөг онгоцод голлон зориулсан бөгөөд далай судлалын баазууд мөн байрладаг аж. == Лавлагаа == [[Ангилал:Калифорнийн соёл]] [[Ангилал:Калифорни их сургууль]] <references /> [[Ангилал:Калифорнийн их сургууль]] smgfovehj576gz3zj6g8qhp6v09zi97 0 124438 824099 824092 2025-07-09T12:33:35Z Zorigt 49 824099 wikitext text/x-wiki '''Сүнрэвийн Ганбямба''' (1975 онд Улаанбаатар хотод төрсөн) 2022 оны 11-р сарын 3-наас Монгол улсын Зэвсэгт хүчний Жанжин штабын дарга. 2021 оны 12-р сард Бригадын генерал, 2023 оны 7-р сард Хошууч генерал, 2025 оны 7-р сард Дэслэгч генерал цол тус тус хүртсэн. == Боловсрол == 1983-1993 онд Нийслэлийн 33-р дунд сургууль сурч төгссөн. 1993-1997 онд БХЯ-ны Цэргийн Их сургуулийн "Артиллерийн команд-тактик"-ийн мэргэжлээр суралцаж, цэргийн шинжлэх ухааны бакалавр зэрэгтэй төгссөн. 2003 онд Бүгд Найрамдах Турк Улсад 2003 онд “Энхийг сахиулах ажиллагааны анхан шатны дамжаа” дүүрэгсэн. 2006 онд “Батальоны захирагчийн дамжаа”. 2007-2009 онд Батлан хамгаалахын удирдлагын академид суралцаж "Стратеги-тактик, команд штаб" -ын мэргэжлээр магистр хамгаалсан. 2014 онд Канад Улсад “Англи хэлний анхан шатны дамжаа”-г дүүргэжээ. 2017-2019 онд ОХУ-ын Зэвсэгт хүчний Жанжин штабын академид "Төрийн цэргийн аюулгүй байдал" мэргэжлээр сурсан. 2021 оноос Үндэсний Батлан хамгаалахын Их сургуульд докторантурт сурч байна. == Ажилласан байдал == 1997-2000 онд Зэвсэгт хүчний 120-р ангид салааны захирагч, 2000-2001 онд мөн 120-р ангид батарейн захирагч, 2001-2006 онд Батлан хамгаалахын Их сургуулийн Ахлагчийн сургуульд ротын захирагч, 2006-2007 онд Зэвсэгт хүчний 327-р ангид артилеррийн дарга, 2009-2012 онд Батлан хамгаалахын Удирдлагын Академийн Цэргийн стратегийн тэнхимд багш, ахлах багш. 2012-2013 онд БХЯ-нд тасгийн дарга, ахлах мэргэжилтэн. 2013-2017, 2019-2021 онд БХЯ-ны Стратегийн бодлого, төлөвлөлтийн газарт хэлтсийн дарга, газрын дарга. 2020 оноос Монгол улсын ЗХЖШ-ын нэгдүгээр орлогч дарга. 2022 оны 11-р сарын 3-наас Монгол улсын ЗХЖШ-ын даргын албан тушаалыг хашиж байна. ===Ажиллагааны туршлага=== 2010-2011 онд Афганистан улсад явагдсан Энхийг дэмжих ажиллагаанд “Артиллерийн сургалтын хөдөлгөөнт багийн 11 дүгээр ээлж”-ийн Багийн захирагчаар үүрэг гүйцэтгэсэн. {{DEFAULTSORT:Ганбямба, Сүнрэвийн}} [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:Монголын дэслэгч генерал]] [[Ангилал:Монгол Улсын Зэвсэгт Хүчний Жанжин Штабын Дарга]] [[Ангилал:1975 онд төрсөн]] [[Ангилал:Амьд хүн]] 2eaasjpnm4iimas9umhl75kjxic62ds 0 125570 824100 824095 2025-07-09T12:35:04Z Zorigt 49 824100 wikitext text/x-wiki [[Файл:General Bolor Ganbold of Mongolia during the 2023 International Women of Courage Awards Ceremony at The White House, Washington, D.C. on March 8, 2023 - (52735378620) (cropped).jpg|thumb|2023]] '''Ганболдын Болор''' (1976 онд төрсөн) - Монгол улсын Зэвсэгт хүчний Жанжин штабын Сургалт, бэтгэлийн газрын дарга. 2022 оны 3-р сард Монгол Улсынхаа анхны эмэгтэй генерал болсон. Г.Болор нь [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага|НҮБ]]-ын Энхийг сахиулах ажиллагаанд штабын офицероор хоёр удаа үүрэг гүйцэтгэсэн. Мөн АНУ-ын НҮБ-ын төв штабт Штабын офицероор тэнцэн алба хаасан Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний анхны офицер бөгөөд улс орныхоо аюулгүй байдлыг улс төр, дипломатын аргаар хангах бодлогыг хэрэгжүүлэхэд жинтэй хувь нэмэр оруулсан шилдэг алба хаагч юм. == Боловсрол == 1994 онд Нийслэлийн 10 жилийн [[33 дугаар дунд сургууль|33 дугаар дунд сургуулийг]] төгссөн. 1994-1999 онд [[Батлан хамгаалахын их сургууль]]. Цахилгаан холбооны инженер, командын офицер; 2000-2001 онд [[Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль|ШУТИС]]-ийн Холбоо мэдээллийн сургууль. Программист; (оройн анги) 2003- 2006 онд МУИС-ийн Олон улсын харилцааны сургууль. Англи хэлний багш, орчуулагч; 2007 онд АНУ-ын [[Техас|Техас муж]] дахь Батлан хамгаалах хэлний хүрээлэн. Англи хэлний багш; 2008 онд Батлан хамгаалахын их сургууль. Техникийн ухааны магистр; 2011-2012 онд АНУ-ын [[Алабама]] муж дахь Агаарын цэргийн команд штабын коллеж; 2015 онд ХБНГУ-ын Гармиш хот дахь Олон улсын аюулгүй байдлын төв, Цэрэг, стратегийн аюулгүй байдлын дамжаа; 2018 онд АНУ-ын [[Хавай]] муж дахь Олон улсын аюулгүй байдлын төв, Олон улсын аюулгүй байдлын дамжаа; 2019- 2021 онд Өндөр хөгжилтэй оронд Дайны коллеж. Олон улсын харилцаа, цэргийн стратеги судлалын магистр; == Ажлын туршлага == 1999-2003 онд ЗХЖШ-ын Тооцоолох төвд Электроник инженер; 2003-2007 онд БХИС-ийн Холбооны тэнхимд багш; 2007-2010 онд БХИС-ийн Гадаад хэлний сургалтын төвийн дарга; 2011-2013 онд Зэвсэгт хүчний Агаарын довтолгооноос хамгаалах цэргийн командлалын Холбооны албаны дарга; 2014-2015 онд БХЯ-ны Гадаад хамтын ажиллагааны газарт ахлах мэргэжилтэн; 2017-2019 онд ҮБХИС-ийн Цэргийн нэгдсэн сургуулийн Сургалт, эрдэм шинжилгээний албаны дарга; 2021-2022 онд ҮБХИС-ийн Сургалтын хэлтсийн дарга; 2022-2024 онд ЗХЖШ-ын Сургалт бэлтгэлийн газрын дарга; 2024 оноос Монгол Улсаас НҮБ-ын дэргэд суугаа Байнгын төлөөлөгчийн газрын Цэргийн зөвлөхөөр томилогдон ажиллаж байна. === Энхийг сахиулах ажиллагааны туршлага === 2009-2010 онд [[Чад]] Улс, [[Төв Африкийн Бүгд Найрамдах Улс]]. НҮБ-ын мандаттай энхийг сахиулах “MINURCAT” ажиллагаа. Хүчний штабт хүний нөөцийн мэргэжилтэн; 2013-2014 онд Бүгд Найрамдах [[Өмнөд Судан]] Улс. НҮБ-ын мандаттай энхийг сахиулах “UNMISS” ажиллагаа. Хүчний штабт Холбооны хэлтсийн дарга; 2015-2016 онд АНУ-ын [[Нью-Йорк хот]] дахь НҮБ-ын төв штабын Энхийг сахиулах ажиллагааны газарт мэргэжилтэн; 2016-2017 онд АНУ-ын Нью-Йорк хот дахь НҮБ-ын төв штабын Энхийг сахиулах ажиллагааны газарт мэргэжилтэн. == Шагнал == Түүний ажлын амжилт, Зэвсэгт хүчний шинэчлэлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд оруулсан хувь нэмрийг нь төр засаг, гадаадын мэргэжлийн байгууллагууд өндрөөр үнэлж, “Цэргийн хүндэт медаль”, “Энхийн төлөө” медаль, “Ардын хувьсгалын 90 жилийн ойн медаль”, “Эх орны төлөө II, III” медаль, “Дайчин алдар I, II, III” медаль, “Африкт энхийн төлөө” дурсгалын медаль, НҮБ-ын “Энхийн төлөө” медалиар 3 удаа, Боловсролын тэргүүний ажилтан цол тэмдгээр тус тус шагнаж урамшуулсан байна. {{DEFAULTSORT:Болор, Ганболдын}} [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:Монголын энхийг сахиулагч]] [[Ангилал:Монголын бригадын генерал‎]] [[Ангилал:Эмэгтэй хүн]] [[Ангилал:1976 онд төрсөн]] [[Ангилал:Амьд хүн]] s91m0afuakr7ygliudxfayhb7425bgp 0 132814 824111 821047 2025-07-09T18:40:14Z MendAmar8 80182 824111 wikitext text/x-wiki [[Файл:President Lee Jae-Myung June 2025.jpg|thumb|Ли Жэ Мён]] '''Ли Жэ Мён''' ([[Солонгос хэл|солонг]]. 이재명, [[Англи хэл|англи]]. ''Lee Jae-myung''; 1964 оны 10-р сарын 23-нд Өмнөд Солонгосын Андон хотод төрсөн) — [[Өмнөд Солонгос|Өмнөд Солонгосын]] улс төрч, төрийн албан хаагч. Өмнөд Солонгосын либерал үзэлтэй «[[Ардчилсан Нам (Өмнөд Солонгос)|Ардчилсан нам]]<nowiki/>»-ын дарга, БНСУ-ын Үндэсний Ассамблейн гишүүн, нийтлэгч, иргэний эрхийг хамгаалдаг [[өмгөөлөгч]]. 2025 оны 6-р сарын 4-ний өдөр [[Өмнөд Солонгосын ерөнхийлөгч|БНСУ-ын Ерөнхийлөгчөөр]] сонгогдсон тэрээр тангараг өргөсөн байна. Тэрээр хожим БНСУ-ын Ерөнхийлөгчөөр сонгогдож байсан [[Ну Мүхёнь|Ну Мүхён]]-ыг хүндлэн дагаж иргэний эрхийг хамгаалах замыг сонгосон байна. Ли Жэ Мёны улс төрийн замнал анх 2006 онд [[Соннам]] хотын даргын сонгууль, 2008 оны [[Үндэсний Ассамблей (Өмнөд Солонгос)|БНСУ-ын Үндэсний Ассамблейн]] сонгуульд ялагдал хүлээсэн боловч тэрээр тодорхой тэвчээр тэсвэр хатуужил гаргаж, дараагийн сонгуульд ялалт байгуулсан байна. 2010 онд Соннам хотын даргаар ажиллаж байсан бөгөөд анхны бүрэн эрхийн хугацаагаа дуусгаад 2014 онд амжилттай хотын даргаар улиран сонгогдсон. Ли 2018 оны 3-р сарын 15 хүртэл [[Кёнги]] мужийн захирагчийн сонгуульд ялах хүртлээ Соннам хотын даргаар ажилласан. 2021 оны 10-р сарын 25-нд Ли Жэ Мён БНСУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцохоор мужийн захирагчийн албан тушаалаасаа огцорсон байна. == Бага нас == Ли Жэ Мён Өмнөд Солонгосын Андон хотын 7 хүүхэдтэй ядуу гэр бүлд 5 хүүхэд нь болж төрсөн байна. Тэрээр бага сургуулиа төгсөөд 15 настай үйлдвэрийн ажилчин болж, ажлын байран дээрх осолын улмаас гарын хуруугаа алдаж, дараа нь даралтын тоног төхөөрмжинд даруулж бугуйгаа хугалуулаад улмаар хөгжлийн бэрхшээлтэй болжээ. Ли дунд болон ахлах сургуулийн дүйцсэн диплом авч, Чун-Аны Их сургуульд суралцаж, 1986 онд хуулийн мэргэжлээр суралцсан байна. Ли хүний эрхийн болон хөдөлмөрийн хуульч байхдаа хуульч Мин Бю Юн-тай хамтран , Соннам хотод шинэ эмнэлэг нээх ажлыг зохион байгуулж дэмжиж оролцсон байна. == Улс төрийн замнал == 2005 оны 8-р сарын 23-нд Ли Өмнөд Солонгосын "[[Ардчилсан Нам (Өмнөд Солонгос)|Ардчилсан нам]]"-ын өмнөх үеийн Ури намд элсэж, Соннам хотын даргад нэр дэвшихээ зарлав. Тэрээр 2006 онд болсон орон нутгийн сонгуульд нэр дэвшиж байсан ч тухайн үеийн Ури нам болон [[Ну Мүхёнь|Ну Мүхёны]] (англи. Roh Moo-hyun) засаг захиргааны талаарх олон нийтийн санаа тааруу байснаас 23,75 хувийн саналаар ялагдсан юм. 2010-2018 онд Соннам хотын даргаар сонгогдон ажилласан байна. 2018-2021 онд Өмнөд Солонгосын умард [[Кёнги]] ([[Солонгос хэл|солон]]. 경기도, [[Англи хэл|англи]]. Gyeonggi Province) мужийн захирагчаар сонгогдон ажилласан. 2022 онд улс төрийн «Ардчилсан нам»-аас БНСУ-ын Ерөнхийлөгчид нэр дэвшиж байсан. == Үзэл бодол == Ли Солонгосын Ардчилсан намд зүүн төвийн үзэл баримтлалтай ойр бодлого явуулах хандлагатай байдаг. Ли эдийн засгийн хувьд Шинэ хэлэлцээрийн либерализмыг дэмжиж, [[Франклин Рузвельт|Франклин Д.Рузвельтийн]] бодлогыг хүндэтгэдэг. 2021 оны 10-р сарын 10-нд Ли "Төрийн хүчтэй эдийн засгийн сэргэлтийн бодлогоор бид эдийн засгийн өсөлтийн үзүүлэлтийг дээшлүүлэх болно. Би [[Их хямрал|Их хямралыг]] зүүний бодлогоор (좌파 정책) даван туулсан [[Франклин Рузвельт|Франклин Рузвельтээс]] суралцах болно" гэж хэлсэн. === Цагаачдын талаар === Ли Жэ Мён бол цагаачдын эрхийг дэмждэг улс төрч юм. Ли консерваторуудын цагаачлалын бодлогыг энгийн хөдөлмөрийг хамгаалахад анхаарч байгааг шүүмжилж, гадаад ажилчдын хүний эрхийн асуудлыг идэвхтэй сонирхож байна. === Гадаад бодлого === Ли Жэ Мён Хойд Солонгостой найрсаг харилцаа тогтоохыг эрмэлзэхийн зэрэгцээ АНУ, Хятад, Япон зэрэг хөрш зэргэлдээ улс орнуудтай бие даасан гадаад бодлогыг дэмждэг байна. Ли 2021 оны 8-р сарын 22-нд Гадаад бодлогын иж бүрэн төлөвлөгөөгөө зарласан. Гадаад бодлогын зорилго нь ард түмний амьдралын чанарыг сайжруулахад чиглэж, үндэсний эрх ашгийг хамгаалахад бодитой байх ёстой гэж Ли онцлон тэмдэглэсэн байна. {{s-start}} {{Залгамжлал |албан_тушаал=[[БНСУ-ын ерөнхийлөгч]] |он=2025 он — |өмнө=[[Юн Сок Ёл]] |дараа= }} {{end}} pg2zwm2wltkitfhiwlb9neps3ewekqz 824137 824111 2025-07-10T03:40:05Z Zorigt 49 824137 wikitext text/x-wiki [[Файл:President Lee Jae-Myung June 2025.jpg|thumb|Ли Жэ Мён]] '''Ли Жэ Мён''' ([[Солонгос хэл|солонг]]. 이재명, [[Англи хэл|англи]]. ''Lee Jae-myung''; 1964 оны 10-р сарын 23-нд Өмнөд Солонгосын Андон хотод төрсөн) — [[Өмнөд Солонгос|Өмнөд Солонгосын]] улс төрч, төрийн албан хаагч. Өмнөд Солонгосын либерал үзэлтэй «[[Ардчилсан Нам (Өмнөд Солонгос)|Ардчилсан нам]]<nowiki/>»-ын дарга, БНСУ-ын Үндэсний Ассамблейн гишүүн, нийтлэгч, иргэний эрхийг хамгаалдаг [[өмгөөлөгч]]. 2025 оны 6-р сарын 4-ний өдөр [[Өмнөд Солонгосын ерөнхийлөгч|БНСУ-ын Ерөнхийлөгчөөр]] сонгогдсон тэрээр тангараг өргөсөн байна. Тэрээр хожим БНСУ-ын Ерөнхийлөгчөөр сонгогдож байсан [[Ну Мүхёнь|Ну Мүхёнийг]] хүндлэн дагаж иргэний эрхийг хамгаалах замыг сонгосон байна. Ли Жэ Мёнгийн улс төрийн замнал анх 2006 онд [[Соннам]] хотын даргын сонгууль, 2008 оны [[Үндэсний Ассамблей (Өмнөд Солонгос)|БНСУ-ын Үндэсний Ассамблейн]] сонгуульд дараалсан ялагдал хүлээснээр эхэлсэн боловч тэрээр тодорхой тэвчээр тэсвэр хатуужил гаргаж, дараагийн сонгуульд ялалт байгуулсан байна. 2010 онд Соннам хотын даргаар ажиллаж байсан бөгөөд анхны бүрэн эрхийн хугацаагаа дуусгаад 2014 онд лиран сонгогдсон. Ли 2018 оны 3-р сарын 15 хүртэл [[Кёнги]] мужийн захирагчийн сонгуульд ялах хүртлээ Соннам хотын даргаар ажилласан. 2021 оны 10-р сарын 25-нд Ли Жэ Мён БНСУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцохоор мужийн захирагчийн албан тушаалаасаа огцорсон байна. == Бага нас == Ли Жэ Мён Өмнөд Солонгосын Андон хотын 7 хүүхэдтэй ядуу гэр бүлд 5 хүүхэд нь болж төрсөн байна. Тэрээр бага сургуулиа төгсөөд 15 настай үйлдвэрийн ажилчин болж, ажлын байран дээрх осолын улмаас гарын хуруугаа алдаж, дараа нь даралтын тоног төхөөрмжинд даруулж бугуйгаа хугалуулаад улмаар хөгжлийн бэрхшээлтэй болжээ. Ли дунд болон ахлах сургуулийн дүйцсэн диплом авч, Чун-Аны Их сургуульд суралцаж, 1986 онд хуулийн мэргэжлээр суралцсан байна. Ли хүний эрхийн болон хөдөлмөрийн хуульч байхдаа хуульч Мин Бю Юнтай хамтран, Соннам хотод шинэ эмнэлэг нээх ажлыг зохион байгуулж дэмжиж оролцсон байна. == Улс төрийн замнал == 2005 оны 8-р сарын 23-нд Ли Өмнөд Солонгосын "[[Ардчилсан Нам (Өмнөд Солонгос)|Ардчилсан нам]]"-ын өмнөх үеийн Үри намд элсэж, Соннам хотын даргад нэр дэвшихээ зарлав. Тэрээр 2006 онд болсон орон нутгийн сонгуульд нэр дэвшиж байсан ч тухайн үеийн Үри нам болон [[Ну Мүхёнь|Ну Мүхёнийн]] (англи. Roh Moo-hyun) засаг захиргааны талаарх олон нийтийн санаа тааруу байснаас 23,75 хувийн саналаар ялагдсан юм. 2010-2018 онд Соннам хотын даргаар сонгогдон ажилласан байна. 2018-2021 онд Өмнөд Солонгосын умард [[Кёнги]] ([[Солонгос хэл|солон]]. 경기도, [[Англи хэл|англи]]. Gyeonggi Province) мужийн захирагчаар сонгогдон ажилласан. 2022 онд улс төрийн «Ардчилсан нам»-аас БНСУ-ын Ерөнхийлөгчид нэр дэвшиж байсан. == Үзэл бодол == Ли Солонгосын Ардчилсан намд зүүн төвийн үзэл баримтлалтай ойр бодлого явуулах хандлагатай байдаг. Ли эдийн засгийн хувьд Шинэ хэлэлцээрийн либерализмыг дэмжиж, [[Франклин Рузвельт|Франклин Д.Рузвельтийн]] бодлогыг хүндэтгэдэг. 2021 оны 10-р сарын 10-нд Ли "Төрийн хүчтэй эдийн засгийн сэргэлтийн бодлогоор бид эдийн засгийн өсөлтийн үзүүлэлтийг дээшлүүлэх болно. Би [[Их хямрал|Их хямралыг]] зүүний бодлогоор (좌파 정책) даван туулсан [[Франклин Рузвельт|Франклин Рузвельтээс]] суралцах болно" гэж хэлсэн. === Цагаачдын талаар === Ли Жэ Мён бол цагаачдын эрхийг дэмждэг улс төрч юм. Ли консерваторуудын цагаачлалын бодлогыг энгийн хөдөлмөрийг хамгаалахад анхаарч байгааг шүүмжилж, гадаад ажилчдын хүний эрхийн асуудлыг идэвхтэй сонирхож байна. === Гадаад бодлого === Ли Жэ Мён Хойд Солонгостой найрсаг харилцаа тогтоохыг эрмэлзэхийн зэрэгцээ АНУ, Хятад, Япон зэрэг хөрш зэргэлдээ улс орнуудтай бие даасан гадаад бодлогыг дэмждэг байна. Ли 2021 оны 8-р сарын 22-нд Гадаад бодлогын иж бүрэн төлөвлөгөөгөө зарласан. Гадаад бодлогын зорилго нь ард түмний амьдралын чанарыг сайжруулахад чиглэж, үндэсний эрх ашгийг хамгаалахад бодитой байх ёстой гэж Ли онцлон тэмдэглэсэн байна. {{s-start}} {{Залгамжлал |албан_тушаал=[[БНСУ-ын ерөнхийлөгч]] |он=2025 он — |өмнө=[[Юн Сок Ёл]] |дараа= }} {{end}} [[Ангилал:Өмнөд Солонгосын ерөнхийлөгч]] [[Ангилал:Өмнөд Солонгосын улс төрч]] [[Ангилал:Өмнөд Солонгосын өмгөөлөгч]] [[Ангилал:1964 онд төрсөн]] hisy7m1gyxulfc0tdjoq4eadfsc8mvf 0 141072 824096 824072 2025-07-09T12:27:25Z Zorigt 49 824096 wikitext text/x-wiki [[Файл:West facade of ICBC headquarters (20230310132257).jpg|thumb|287x287px]] '''Хятадын аж үйлдвэр, худалдааны банк''' (товч. '''ICBC''', {{lang-zh|中国工商银行}}, {{lang-en|Industrial and Commercial Bank of China}}) — БНХАУ-ын болон дэлхийн хамгийн том арилжааны банк. [[Хятадын банк]], [[Хятадын хөдөө аж ахуйн банк]] болон [[Хятадын барилгын банк]]ийн хамт тус улсын "Их дөрөв"-т багтдаг банк юм. Тус банк нь 1984 онд үүсгэн байгуулагдаж, 2005 онд хязгаарлагдмал хариуцлагатай хувьцаат компани болон өөрчлөгдсөн. 2006 оны 10-р сарын сүүлчээр тус банк олон нийтэд хувьцаа гаргаж, 48.4 тэрбум (нийт хувьцааны 18%- Хонконгийн хөрөнгийн бирж дээр, 12%- Шанхайн бирж дээр) 22 тэрбум доллараар (дэлхийн түүхэн дэх хамгийн том IPO) арилжаалж, дээд амжилтыг тогтоосон байна. Хятадын аж үйлдвэр, худалдааны банк [[Форбс (сэтгүүл)|Форбс сэтгүүлээс]] жил бүр гаргадаг олон нийтийн томоохон компаниудын "Global 2000" жагсаалтыг 10 жилийн турш тэргүүлсэн. 2022 онд тус банк чансааны 2-р байр, 2023 онд 3-р байрт оржээ. == Түүх == 1978 оны 12-р сард болсон [[Хятадын Коммунист Нам|Хятадын Коммунист Намын]] 11-р Төв Хорооны 3-р Бүгд хурлын дараа Хятад улс санхүүгийн тогтолцоонд шинэчлэл хийж эхэлсэн юм. Тус улсын Төв банкны чиг үүргийг арилжааны банкны үйл ажиллагаатай хослуулсан Хятадын Ардын банкны үйл ажиллагааг салган хуваахаар шийдсэн байна. Хятадын Ардын банканд Төв банкны эрх үүргийг хэвээр үлдээж, 1984 оны 1-р сарын 1-нд аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх зээл олгох, хадгаламж хүлээн авах зорилгоор ''Хятадын Аж үйлдвэр, худалдааны банк'' (ХАҮХБ) байгуулагдаж, Ардын банкны бүх бүс нутагт байрлах салбаруудыг түүнд шилжүүлэн өгчээ. Банкны үйл ажиллагааны эхний 10 жилийн хугацаанд түүний гол үзүүлэлтүүд жилд 20% өсөж, хадгаламжийн хэмжээ 1984 онд 170 тэрбум юань байсан бол 1993 онд 884 тэрбум юань, зээлийн хэмжээ 247 тэрбум юаниас 1 тэрбум 113 тэрбум юань болж өссөн байна. 2008 онд Хятадын Аж үйлдвэр, худалдааны банк нь Нью-Йоркт салбараа нээсэн Хятадын хоёр дахь банк болсон (1991 оноос хойш). 2011 онд мөн Испани, Пакистанд салбараа нээсэн. 2014 онд тус банк Кувейтэд салбараа нээсэн Хятадын анхны банк болсон. 2015 онд Туркийн TekstilBank банкийг худалдан авч, түүний үндсэн дээр "ICBC Turkey" охин компани байгуулагдсан. 2023 онд тус банкны хувьцаа эзэмшигчдийн цэвэр ашиг 365.12 тэрбум юань (51.43 тэрбум ам.доллар), банкны орлого 843.07 тэрбум юань байсан. == Удирдлага, эзэмшигч нар == * Central Huijin Investment Limited — 34,71 %; * БНХАУ-ын Сангийн яам — 31,14 %; * HKSCC Nominees Limited — 24,17 %; * National Council for Social Security Fund — 3,46 %; * China Securities Finance Co., Ltd. — 0,68 %; * Hong Kong Securities Clearing Company Limited — 0,59 %; * Central Huijin Asset Management Co., Ltd. — 0,28 %; * Taiping Life Insurance Co., Ltd. — 0,19 %; * China Life Insurance Company Limited — 0,14 %; * Hexie Health Insurance Co., Ltd. — 0,1 %. [[Ангилал:Хятадын банк]] nczp32ky7win77tu58v9ey7znp67iin 824097 824096 2025-07-09T12:27:47Z Zorigt 49 824097 wikitext text/x-wiki [[Файл:West facade of ICBC headquarters (20230310132257).jpg|thumb|287x287px]] '''Хятадын аж үйлдвэр, худалдааны банк''' (товч. '''ICBC''', {{lang-zh|中国工商银行}}, {{lang-en|Industrial and Commercial Bank of China}}) — БНХАУ-ын болон дэлхийн хамгийн том арилжааны банк. [[Bank of China|Хятадын банк]], [[Хятадын хөдөө аж ахуйн банк]] болон [[Хятадын барилгын банк]]ийн хамт тус улсын "Их дөрөв"-т багтдаг банк юм. Тус банк нь 1984 онд үүсгэн байгуулагдаж, 2005 онд хязгаарлагдмал хариуцлагатай хувьцаат компани болон өөрчлөгдсөн. 2006 оны 10-р сарын сүүлчээр тус банк олон нийтэд хувьцаа гаргаж, 48.4 тэрбум (нийт хувьцааны 18%- Хонконгийн хөрөнгийн бирж дээр, 12%- Шанхайн бирж дээр) 22 тэрбум доллараар (дэлхийн түүхэн дэх хамгийн том IPO) арилжаалж, дээд амжилтыг тогтоосон байна. Хятадын аж үйлдвэр, худалдааны банк [[Форбс (сэтгүүл)|Форбс сэтгүүлээс]] жил бүр гаргадаг олон нийтийн томоохон компаниудын "Global 2000" жагсаалтыг 10 жилийн турш тэргүүлсэн. 2022 онд тус банк чансааны 2-р байр, 2023 онд 3-р байрт оржээ. == Түүх == 1978 оны 12-р сард болсон [[Хятадын Коммунист Нам|Хятадын Коммунист Намын]] 11-р Төв Хорооны 3-р Бүгд хурлын дараа Хятад улс санхүүгийн тогтолцоонд шинэчлэл хийж эхэлсэн юм. Тус улсын Төв банкны чиг үүргийг арилжааны банкны үйл ажиллагаатай хослуулсан Хятадын Ардын банкны үйл ажиллагааг салган хуваахаар шийдсэн байна. Хятадын Ардын банканд Төв банкны эрх үүргийг хэвээр үлдээж, 1984 оны 1-р сарын 1-нд аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх зээл олгох, хадгаламж хүлээн авах зорилгоор ''Хятадын Аж үйлдвэр, худалдааны банк'' (ХАҮХБ) байгуулагдаж, Ардын банкны бүх бүс нутагт байрлах салбаруудыг түүнд шилжүүлэн өгчээ. Банкны үйл ажиллагааны эхний 10 жилийн хугацаанд түүний гол үзүүлэлтүүд жилд 20% өсөж, хадгаламжийн хэмжээ 1984 онд 170 тэрбум юань байсан бол 1993 онд 884 тэрбум юань, зээлийн хэмжээ 247 тэрбум юаниас 1 тэрбум 113 тэрбум юань болж өссөн байна. 2008 онд Хятадын Аж үйлдвэр, худалдааны банк нь Нью-Йоркт салбараа нээсэн Хятадын хоёр дахь банк болсон (1991 оноос хойш). 2011 онд мөн Испани, Пакистанд салбараа нээсэн. 2014 онд тус банк Кувейтэд салбараа нээсэн Хятадын анхны банк болсон. 2015 онд Туркийн TekstilBank банкийг худалдан авч, түүний үндсэн дээр "ICBC Turkey" охин компани байгуулагдсан. 2023 онд тус банкны хувьцаа эзэмшигчдийн цэвэр ашиг 365.12 тэрбум юань (51.43 тэрбум ам.доллар), банкны орлого 843.07 тэрбум юань байсан. == Удирдлага, эзэмшигч нар == * Central Huijin Investment Limited — 34,71 %; * БНХАУ-ын Сангийн яам — 31,14 %; * HKSCC Nominees Limited — 24,17 %; * National Council for Social Security Fund — 3,46 %; * China Securities Finance Co., Ltd. — 0,68 %; * Hong Kong Securities Clearing Company Limited — 0,59 %; * Central Huijin Asset Management Co., Ltd. — 0,28 %; * Taiping Life Insurance Co., Ltd. — 0,19 %; * China Life Insurance Company Limited — 0,14 %; * Hexie Health Insurance Co., Ltd. — 0,1 %. [[Ангилал:Хятадын банк]] o933vkjwectwmduih7cnwu7yjs66e8i 824128 824097 2025-07-10T01:13:31Z Avirmed Batsaikhan 53733 824128 wikitext text/x-wiki [[Файл:West facade of ICBC headquarters (20230310132257).jpg|thumb|287x287px]] '''Хятадын аж үйлдвэр, худалдааны банк''' (товч. '''ICBC''', {{lang-zh|中国工商银行}}, {{lang-en|Industrial and Commercial Bank of China}}) — БНХАУ-ын болон дэлхийн хамгийн том арилжааны банк. [[Bank of China|Хятадын банк]], [[Хятадын хөдөө аж ахуйн банк]] болон [[Хятадын бүтээн байгуулалтын банк|Хятадын бүтээн байгулалтын банк]] нарын хамт тус улсын "Их дөрөв"-т багтдаг банк юм. Тус банк нь 1984 онд үүсгэн байгуулагдаж, 2005 онд хязгаарлагдмал хариуцлагатай хувьцаат компани болон өөрчлөгдсөн. 2006 оны 10-р сарын сүүлчээр тус банк олон нийтэд хувьцаа гаргаж, 48.4 тэрбум (нийт хувьцааны 18%- Хонконгийн хөрөнгийн бирж дээр, 12%- Шанхайн бирж дээр) 22 тэрбум доллараар (дэлхийн түүхэн дэх хамгийн том IPO) арилжаалж, дээд амжилтыг тогтоосон байна. Хятадын аж үйлдвэр, худалдааны банк [[Форбс (сэтгүүл)|Форбс сэтгүүлээс]] жил бүр гаргадаг олон нийтийн томоохон компаниудын "Global 2000" жагсаалтыг 10 жилийн турш тэргүүлсэн. 2022 онд тус банк чансааны 2-р байр, 2023 онд 3-р байрт оржээ. == Түүх == 1978 оны 12-р сард болсон [[Хятадын Коммунист Нам|Хятадын Коммунист Намын]] 11-р Төв Хорооны 3-р Бүгд хурлын дараа Хятад улс санхүүгийн тогтолцоонд шинэчлэл хийж эхэлсэн юм. Тус улсын Төв банкны чиг үүргийг арилжааны банкны үйл ажиллагаатай хослуулсан Хятадын Ардын банкны үйл ажиллагааг салган хуваахаар шийдсэн байна. Хятадын Ардын банканд Төв банкны эрх үүргийг хэвээр үлдээж, 1984 оны 1-р сарын 1-нд аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх зээл олгох, хадгаламж хүлээн авах зорилгоор ''Хятадын Аж үйлдвэр, худалдааны банк'' (ХАҮХБ) байгуулагдаж, Ардын банкны бүх бүс нутагт байрлах салбаруудыг түүнд шилжүүлэн өгчээ. Банкны үйл ажиллагааны эхний 10 жилийн хугацаанд түүний гол үзүүлэлтүүд жилд 20% өсөж, хадгаламжийн хэмжээ 1984 онд 170 тэрбум юань байсан бол 1993 онд 884 тэрбум юань, зээлийн хэмжээ 247 тэрбум юаниас 1 тэрбум 113 тэрбум юань болж өссөн байна. 2008 онд Хятадын Аж үйлдвэр, худалдааны банк нь [[Нью-Йорк хот|Нью-Йорк хотод]] салбараа нээсэн Хятадын хоёр дахь банк болсон (1991 оноос хойш). 2011 онд мөн [[Испани]], [[Пакистан|Пакистанд]] салбараа нээсэн. 2014 онд тус банк [[Кувейт|Кувейтэд]] салбараа нээсэн Хятадын анхны банк болсон. 2015 онд [[Турк|Туркийн]] "TekstilBank" банкийг худалдан авч, түүний үндсэн дээр "ICBC Turkey" охин компани байгуулагдсан. 2023 онд тус банкны хувьцаа эзэмшигчдийн цэвэр ашиг 365.12 тэрбум юань (51.43 тэрбум ам.доллар), банкны орлого 843.07 тэрбум юань байсан. == Удирдлага, эзэмшигч нар == * Central Huijin Investment Limited — 34,71 %; * БНХАУ-ын Сангийн яам — 31,14 %; * HKSCC Nominees Limited — 24,17 %; * National Council for Social Security Fund — 3,46 %; * China Securities Finance Co., Ltd. — 0,68 %; * Hong Kong Securities Clearing Company Limited — 0,59 %; * Central Huijin Asset Management Co., Ltd. — 0,28 %; * Taiping Life Insurance Co., Ltd. — 0,19 %; * China Life Insurance Company Limited — 0,14 %; * Hexie Health Insurance Co., Ltd. — 0,1 %. [[Ангилал:Хятадын банк]] c874l1n50rlzamkprcwam4z269cufc0 0 141076 824098 824086 2025-07-09T12:32:16Z Zorigt 49 824098 wikitext text/x-wiki [[Файл:SZ 深圳市 Shenzhen 福田區 Futian April 2019 IX2 003 ABC Bank.jpg|thumb]] '''Хятадын хөдөө аж ахуйн банк''' буюу '''''The Agricultural Bank of China''''' ([[Хятад хэл|хятад.]] 中國農業銀行, [[пиньинь]] ''Zhōngguó Nóngyè Yínháng'', палл. Ж''унго Нүнэ Иньхан''; товч- 农行 буюу '''ABC Bank''') — Хятадын арилжааны банк бөгөөд Хятаддаа төдийгүй дэлхийд хөрөнгөөрөө гуравт ордог том банк юм. Банкны төв байр нь [[Бээжин|Бээжинд]] байрладаг. Энэ банк 320 сая орчим үйлчлүүлэгчтэй. == Түүх == Хятадын Хөдөө аж ахуйн хоршооллын банкийг 1951 онд [[Мао Зэдун]] нэгдэл тариаланчдад туслах зорилгоор байгуулсан бөгөөд коммунистууд засгийн эрхэнд гарсны дараа байгуулагдсан хамгийн анхны арилжааны банк байв. 1955 оны 3-р сард Хятадын Хөдөө аж ахуйн банк гэж нэрлэгдэх болсон ч 1957 онд БНХАУ-ын Ардын банкны нэг хэсэг болсон. 1979 оны 2-р сард Хятадын Хөдөө аж ахуйн банк эцэст нь бие даасан байна. 1993 оны 12-р сард БНХАУ-ын Төрийн зөвлөлийн шийдвэрийн дагуу Хятадын Хөдөө аж ахуйн банкийг төрийн өмчийн арилжааны банк болгон өөрчлөх ажил эхэлсэн (Хөдөө аж ахуйн банкны чиг үүргийг шинээр байгуулагдсан Хятадын Хөдөө аж ахуйн хөгжлийн банк хариуцаж байсан). 2004 оноос хойш тус банк хувьцаат банк болон өөрчлөгдсөн юм. 2007 онд болсон Үндэсний санхүүгийн 3-р бага хурлаар Хятадын Хөдөө аж ахуйн банканд "Хятадын хөдөө аж ахуйн хоцрогдсон бүс нутгуудын хөгжил" -ийг санхүүжүүлэх үүргийг өгсөн. == Үйл ажиллагаа == 2023 оны байдлаар тус банкны сүлжээнд эх газрын Хятад дахь 22,843 салбар, түүнчлэн гадаад дахь 13 салбар (Хонконг, Сингапур, Сөүл, Нью-Йорк, Дубай, Токио, Франкфурт, Сидней, Люксембург, Лондон, Макао, Ханой) болон дөрвөн төлөөлөгчийн газар (Ванко, Паулоу, Ванко, Таоу) багтсан байв. ==== Охин компаниуд ==== * ABC-CA Fund Management Co., Ltd. — хөрөнгө оруулалтын санг удирддаг; 2008 онд байгуулсан 51,67% эзэмшдэг; хөрөнгө — 3,3 тэрбум юань. * ABC International Holdings Limited — Хонгконгод 2009 онд байгуулагдсан хөрөнгийн зах зээл дээр үнэт цаас арилжаалах үүрэгтэй; хөрөнгө— 43,45 тэрбум хонконг доллар. * ABC Financial Leasing Co., Ltd. — лизинг эрхлэх компани, 2010 онд байгуулагдсан; хөрөнгө — 45,6 тэрбум юань. * ABC Life Insurance Co., Ltd. — даатгалын компани, 51% эзэмшдэг; хөрөнгө — 84 тэрбум юань. * China Agricultural Finance Co., Ltd. — Хонконг дахь охин компани. * ABC Financial Asset Investment Company Limited — Үнэт цаасны арилжаа эрхэлдэг; хөрөнгө — 33,45 тэрбум юань. * Agricultural Bank of China (UK) Limited — Их Британи дахь охин компани- хөрөнгө 100 сая ам.доллар. * Agricultural Bank of China (Luxembourg) Limited — Люксембург дахь охин компани, хөрөнгө 25 сая ам.доллар; * Agricultural Bank of China (Moscow) Limited — Орос дахь охин компани, хөрөнгө- 180 сая ам.доллар; == Удирдлага, эзэмшигчид == Хамгийн том хувьцаа эзэмшигчид нь төрийн хөрөнгө оруулалттай "Huijin" компани (40.14%), БНХАУ-ын Сангийн яам (35.29%) юм. [[Ангилал:Хятадын банк]] 6ydg5y5ct47l2g2vmhashwrpdan2wp8 828 141077 824102 2025-07-09T13:49:01Z Enkhsaihan2005 64429 Хуудас үүсгэв: "return { name = 'Алжир', top = 37.8, bottom = 18.25, left = -9.45, right = 12.75, image = 'Algeria location map.svg', image1 = 'Algeria relief location map.jpg' }" 824102 Scribunto text/plain return { name = 'Алжир', top = 37.8, bottom = 18.25, left = -9.45, right = 12.75, image = 'Algeria location map.svg', image1 = 'Algeria relief location map.jpg' } 2o9vxf0ah3801j2ue2tmc5d1uac8lyg 828 141078 824105 2025-07-09T14:07:27Z Enkhsaihan2005 64429 Хуудас үүсгэв: "return { name = 'Берн кантон', top = 47.4115, bottom = 46.2385, left = 6.7431, right = 8.6258, image = 'Reliefkarte Bern blank.png', image1 = 'Reliefkarte Bern.png' }" 824105 Scribunto text/plain return { name = 'Берн кантон', top = 47.4115, bottom = 46.2385, left = 6.7431, right = 8.6258, image = 'Reliefkarte Bern blank.png', image1 = 'Reliefkarte Bern.png' } 8kodd9zensz8w61l8q00ujov8ms29lt 0 141079 824131 2025-07-10T01:44:55Z Avirmed Batsaikhan 53733 Хуудас үүсгэв: "[[Файл:Ministry of Finance of PRC, south wing (20201028170321).jpg|thumb|308x308px|Хятадын Сангийн яам]] '''БНХАУ-ын Сангийн яам''' ([[Хятад хэл|хятад.]] 财政部, [[пиньинь]] ''Cáizhèng bù''), — [[Хятад|БНХАУ]]-ын Ардын төв Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг. Хятадын Сангийн яам тус улсын макро-эдийн засг..." 824131 wikitext text/x-wiki [[Файл:Ministry of Finance of PRC, south wing (20201028170321).jpg|thumb|308x308px|Хятадын Сангийн яам]] '''БНХАУ-ын Сангийн яам''' ([[Хятад хэл|хятад.]] 财政部, [[пиньинь]] ''Cáizhèng bù''), — [[Хятад|БНХАУ]]-ын Ардын төв Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг. Хятадын Сангийн яам тус улсын макро-эдийн засгийн бодлого хэрэгжүүлдэг. Мөн төсвийн бодлого, эдийн засгийн зохицуулалт, улсын төсвийн зардлыг зохицуулдаг. Мөн тус яам Хятадын эдийн засгийн макро эдийн засгийн мэдээллийг жил бүр бүртгэж, нийтэлдэг. Үүнд Хятадын өмнөх эдийн засгийн өсөлтийн хурд, төв засгийн газрын өр, зээл зэрэг мэдээлэл болон эх газрын Хятадын эдийн засагтай холбоотой бусад олон үзүүлэлтүүдийг гаргадаг байна. Хятадын Сангийн яамны эрх мэдлийн хэмжээ бусад орнуудын сангийн яамдаас бага байдаг. Макро эдийн засгийн менежментийг үндсэндээ Үндэсний хөгжил, шинэчлэлийн хороо (ҮХШХ) хариуцдаг. Төрийн өмчит үйлдвэрүүд нь Төрийн өмчийн хөрөнгийн хяналт, удирдлагын хороонд харьяалагддаг бөгөөд банк санхүү, даатгал, үнэт цаасны хувьд тусдаа зохицуулагч байдаг. Мөн мөнгөний зах зээл, зээлийн хүүгийн зохицуулалтыг зохицуулдаггүй. Эдгээрийг мөнгөний бодлогын бусад асуудлуудын хамт эх газрын Хятадын Төв банкны үүрэг гүйцэтгэдэг [[Хятадын Ардын банк|Хятадын Ардын Банк]] (ХАБ) удирддан зохицуулдаг байна. Сангийн яам, ҮХШХ, ХАБ зэрэг нь ижил түвшний статустай бөгөөд тэргүүнүүд нь бүгд Хятадын Төрийн Зөвлөлд суудаг. == Түүх == Анх 1949 оны 10-р сарын 1-нд БНХАУ байгуулагдах үеэр Сангийн яам хамт байгуулагдсан. 1954 оны 9-р сард [[Бээжин]] хотноо Бүх Хятадын Ардын Төлөөлөгчдийн Анхдугаар Их Хурлын Анхдугаар чуулган болж, БНХАУ-ын Үндсэн хууль, Төрийн Зөвлөлийн тухай хуулийг баталжээ. Ардын төв Засгийн газрын хуучин Сангийн яамыг БНХАУ-ын Сангийн яам болгон өөрчилж, холбогдох ажлыг хариуцуулж, Төрийн зөвлөлийн бүрэлдэхүүн хэсэг болжээ. Тус яамыг 1975 оны 1-р сард өөрчлөн зохион байгуулж, сайдын тогтолцоог сэргээж, 1978 онд Хятадын Ардын Банкийг Сангийн яамнаас салгажээ. Тус яам 1996 онд Хятадын анхны бондын дуудлага худалдааг зохион байгуулж байжээ. == Сангийн яамны бүтэц == * Ерөнхий оффис * Бодлого, хөтөлбөрийн хэлтэс * Хуулийн хэлтэс * Татварын бодлогын газар * Тарифын бодлогын газар * Төсвийн хэлтэс * Төрийн сангийн хэлтэс * Үндэсний ​​хамгаалах газар * Захиргаа, хууль сахиулах алба * Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын хөгжлийн газар * Эдийн засгийн барилгын хэлтэс * Хөдөө аж ахуйн газар * Нийгмийн хамгааллын хэлтэс * Төрийн өмч, корпорацийн санхүүгийн хэлтэс * Санхүүгийн хэлтэс * Олон улсын хамтын ажиллагааны хэлтэс * Нягтлан бодох бүртгэлийн зохицуулах газар * Хяналтын хэлтэс * Улсын хөдөөгийн хөгжлийн газар * Боловсон хүчин, боловсролын хэлтэс == Үе үеийн Сангийн сайд нар == * Бо Ибо (1949 оны 10-р сараас — 1952 оны 10-р сар) * Жун Цзыхэ (1952 оны 10-р сараас— 1953 оны 9-р сар) үүрэг гүйцэтгэгч. * [[Дэн Сяопин]] (1953 оны 9-р сараас — 1954 оны 6-р сар) * Ли Сяньнянь (1954 оны 6-р сараас —1967 оны 1-р сар) * Инь Чэнчжэнь (1967 оны 1-р сараас —1975 оны 1-р сар) * Жан Зиньфу (1975 оны 1-р сараас—1979 оны 9-р сар) * У Бо (1979 оны 9-р сараас — 1980 оны 8-р сар) * Ван Бинцянь (1980 оны 8-р сараас —1992 оны 9-р сар) * Лю Жунли (1992 оны 9-р сараас— 1998 оны 3-р сар) * Сян Хуайчэн (1998 оны 3-р сараас —2003 оны 3-р сар) * Зинь Жэньцин (2003 оны 3-р сараас—2007 оны 8-р сар) * Се Сюйжэнь (2007 оны 8-р сараас— 2013 оны 3-р сар) * Лоу Цзивэй (2013 оны 3-р сараас— 2016 оны 11-р сар) * Сяо Цзе (2016 оны 11-р сараас — 2018 оны 3-р сар) * Лю Кунь (2018 оны 3-р сараас —2023 оны 10-р сар) * Лань Фоань (2023 оны 10-р сараас--) p9siaiwaqyyhddpxocgukkfqmfznnru