Голомт банк

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="mn">
  <siteinfo>
    <sitename>Википедиа</sitename>
    <dbname>mnwiki</dbname>
    <base>https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.9</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Медиа</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Тусгай</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Хэрэглэгч</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Хэрэглэгчийн яриа</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Википедиа</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Википедиагийн хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Файл</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Файлын хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">МедиаВики</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">МедиаВикигийн хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Загвар</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Загварын хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Тусламж</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Тусламжийн хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Ангилал</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Ангиллын хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Event</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Event talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Голомт банк</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3460</id>
    <revision>
      <id>824175</id>
      <parentid>819316</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T10:34:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chongkian</username>
        <id>21163</id>
      </contributor>
      <origin>824175</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11352" sha1="jjdem1otn6unhoky40m705hdtnitsbr" xml:space="preserve">{{Инфобокс компани|name=Голомт Банк|image_caption=Голомт банкны Төв байр|foundation=1995 он|location_city=|location_country=|services=Байгууллагын банк, Иргэдийн банк, Хадгаламж, Дижитал банк, Карт, Даатгал, Зээл, Банк санхүүгийн цогц үйлчилгээ|website=https://golomtbank.com/|num_employees=2,700|image=Head Office of Golomt Bank.jpg|image_size=300px|company_type=Хувьцаат компани|location=Голомт банкны Төв байр, Д.Сүхбаатарын талбай 5, Ш/х-22, Улаанбаатар 15160, Монгол Улс|assets=₮15.4 их наяд (2024)|key_people=Ч.Мөнхцэцэг (ТУЗ-ийн дарга)&lt;br/&gt;А.Одонбаатар (Гүйцэтгэх захирал)|net_income=₮419 тэрбум (2024)|logo=Mon logo new.png}}

'''Голомт банк''' нь Монгол Улсын ууган [[арилжааны банк]]&lt;nowiki/&gt;уудын нэг бөгөөд ТОП  банкнуудын нэг юм. 1995 онд үүсгэн байгуулагдсан. Одоогийн байдлаар нийт 2,700 ажилтан, 100 гаруй салбар нэгжтэй, 1 сая гаруй харилцагчтайгаар системийн 21.6 хувийг дангаараа бүрдүүлэн тэргүүлэгч банк болон өргөжжээ.

== Түүх ==
Голомт банк нь 1995 оны 3-р сарын 6-ны өдөр 4 хүний бүрэлдэхүүнтэйгээр үүсгэн байгуулагдсан Монголын ууган арилжааны банкуудын нэг юм. Анх 400 сая төгрөгийн дүрмийн сантай байгуулагдаж байсан Голомт банк системийн 21.6 хувийг дангаар бүрдүүлж байна.

* 1999 онд олон улсын төлбөрийн картын системийг Монгол Улсад анхлан нэвтрүүлж, Mastercard Worldwide байгууллагын гишүүн болсноор Голомт нэрийн Mastercard картыг зах зээлд анхлан нэвтрүүлсэн.
* 2000 онд олон улсын VISA International байгууллагын гишүүн болж, Голомт нэрийн VISA картыг зах зээлд анхлан нэвтрүүлсэн.
* 2010 онд эх газрын Хятадаас гадна олон улсын зах зээлд UnionPay юанийн картыг анхлан нэвтрүүлсэн.
* American Express® картыг Монголд хүлээн авах, гаргах эрхтэй цор ганц банк
* 2013 онд ухаалаг гар утсанд суурилсан Монголын хамгийн анхны банк санхүүгийн аппликэйшн СМАРТ БАНК үйлчилгээний 2.0 хувилбарыг нэвтрүүлсэн. 
* 2016 онд American Express® Green Card болон Зэс кредит картыг зах зээлд нэвтрүүлэв.
* 2017 онд SocialPay дижитал хэтэвчийг санал болгосон нь өнөөдөр банк санхүүгийн салбарт хамгийн өргөн хэрэглэгдэж, жил ирэх тусам олон талаар өргөжин, цар хүрээгээ тэлсээр байгаа Монголын финтекийн салбарт тэргүүлэгч аппликэйшний нэг болсон юм.
* 2021 онд өндөр сегментийн харилцагчдад зориулсан “Si” дебит болон кредит картыг зах зээлд шинээр нэвтрүүлсэн.
* 2023 онд SocialPay аппликэйшнийг дахин загварчилж, 3.0 хувилбарыг хэрэглээнд нэвтрүүлсэн.
* 2024 онд олон улсын төлбөр тооцооны шийдэл Apple Pay-г Монголд анхлан нэвтрүүлсэн. 
* 2024 онд олон улсын зах зээлд 400 сая ам.долларын бондыг амжилттай босгож, олон улсын зах зээл дэх хувийн хэвшлийн сүүлийн жилүүдэд тасраад байсан үйл ажиллагааг сэргээсэн.  

=== Дижитал банк ===
2002 онд Монгол Улсад анхлан нэвтрүүлж байсан Интернэт банкны үйлчилгээ нь тасралтгүй шинэчлэгдэн сайжирч, 2020 онд 5.0 хувилбараа харилцагчдадаа хүргэсэн. Тус шинэчлэлийн хүрээнд банкны дижитал сувгууд болох '''[https://egolomt.mn/login/iframe/en Интернэт банк,] [https://egolomt.mn/login/iframe/en Смарт банк], [https://socialpay.mn/ SocialPay]''' үйлчилгээнүүд шинэ шатанд гарсан юм.

* 73% - Нийт харилцагчдын 73% нь банкны үйлчилгээг дижитал сувгуудаар авдаг.
* 97% - Нийт харилцагчийн гүйлгээний 97% нь дижитал сувгаар хийгддэг.

=== Байгууллагын банк ===
=== Жижиг, дунд бизнесийн банк ===
Голомт банк нь дотоодод үйл ажиллагаа эрхэлж буй жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийн 26 хувьд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ хүргэн ажиллаж байгаа.

* “Women Оwned” тохирлын тэмдэгт 

Бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийг дэмжих зорилгоор МҮХАҮТ-тай хамтран гаргасан “Women Owned” тохирлын тэмдэгтийг албан ёсоор 2023 онд олон нийтэд танилцуулж, заах зээлд хэрэглээнд нэвтрүүлсэн. Ингэснээр Голомт банк энэ төрлийн тохирлын тэмдгийг Монгол Улсад гаргаж буй анхны байгууллага болсон. “Women Owned” тохирлын тэмдгийг бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээндээ байршуулснаар тухайн бизнесийн үйл ажиллагааг эмэгтэй хүн эрхлэн явуулдаг гэдгийг шууд илэрхийлнэ.

=== Иргэдийн банк ===
Голомт банк харилцагч төвтэй банкны үйлчилгээ буюу хадгаламж, харилцах, дижитал банк, зээл, картын бүтээгдэхүүн, гадаад төлбөр тооцоо, даатгал зэрэг олон төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг Монгол Улсын өнцөг булан бүрд суугаа нэг сая гаруй харилцагчдаа салбар тооцооны төвүүд болон цахим сувгуудаараа хүргэн ажилладаг.

2024 онд Банкны системд:
* Орон сууцны зээл - 24.3%
* Иргэдийн зээл - 17.7%
* Иргэдийн эх үүсвэр - 17.0%-ийг тус тус бүрдүүллээ. 

== Хувьцаа эзэмшигчид ==
2024 онд Голомт банкны хувьцаа эзэмшигчдийн бүрэлдэхүүн:

* Голомт Файнэншил групп ХХК - 77.20%
* Свисс-Мо Инвестмэнт Эй Жи - 5.21%
* Бодь Интернэшнл ХХК - 3.42%
* Голомт Инвестмэнт Лимитэд - 2.57%
* Олон нийт - 11.60%

=== ТУЗ-ийн бүрэлдэхүүн ===

# ТУЗ-ийн дарга - Хатагтай Ч.Мөнхцэцэг
# ТУЗ-ийн гишүүн - Ноён Ж.Үнэнбат
# ТУЗ-ийн гишүүн - Ноён Д.Мөнхтөр
# ТУЗ-ийн гишүүн - Ноён О.Ганжолоо
# ТУЗ-ийн хараат бус гишүүн - Ноён Жэймс Б.Двайер
# ТУЗ-ийн хараат бус гишүүн - Ноён Александр Пикер
# ТУЗ-ийн хараат бус гишүүн - Ноён В.Ван Свитен Роберт
# ТУЗ-ийн хараат бус гишүүн - Ноён Ханс Холзхакер

== Олон улсын хамтын ажиллагаа ==
* Дэлхийн 230 гаруй банк санхүүгийн байгууллагуудтай холбоотой ажилладаг.
* 15 [[валют]]&lt;nowiki/&gt;аар гадаад төлбөр тооцоог гүйцэтгэдэг.
* Олон улсад нэр хүндтэй 100 гаруй банк санхүүгийн байгууллагуудтай хамтран ажилладаг.

'''Гадаад худалдааны санхүүжилт:'''

* Импорт &amp; Экспортын аккредитив
* Стандбай аккредитив
* Гадаад баталгаа
* Гадаад инкасс
* Гадаад худалдааны зээл
* ECA 
* Факторингийн үйлчилгээ
Голомт банк 2023 онд Монгол Улсын банкны системийн нийт гадаад төлбөр тооцооны гүйлгээний 32 хувийг дангаар хийж гүйцэтгэсэн тухай SWIFT олон улсын байгууллагын тайланд дурджээ.

=== Худалдааны санхүүжилтийн түнш байгууллагууд ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|Commerzbank AG, Frankfurt am Main
|-
|Deutsche Bank AG, Frankfurt am Main
|-
|Atlantic Forfaitierungs AG, Zurich Switzerland
|-
|[[Азийн хөгжлийн банк]]
|-
|Industrial &amp; Commercial Bank of China
|-
|Baoshang Bank, China
|-
|The Export-Import Bank of the ROC, Taiwan
|-
|BHF-Bank AG, Frankfurt am Main
|-
|The Export-Import Bank of Korea, Seoul
|-
|Nordea Bank Denmark
|-
|Unicredit Bank
|-
|Hungarian EXIM Bank
|-
|BGK, Bank Gospodarstwa Krajowego
|-
|Vnesheconom Bank
|-
|International Investment Bank, Russia
|-
|SACE, Italy
|-
|CSOB, Czech
|-
|Kuveyt Türk Katılım Bankası, Turkey
|-
|RosExim, Russia
|}

== Шагнал ==
{{commonscat}}
* &quot;Монгол Улсын Шилдэг Банк&quot; 2024, 2022, 2021, 2018, 2014,2012, 2011, 2009, 2004 - The Banker /[https://www.ft.com/ Financial Times]/
* &quot;Монгол Улсын Шилдэг Банк&quot; 2023, 2015, 2013, 2012 – [https://gfmag.com/ Global Finance]
* “Монгол Улсын Шилдэг Банк” 2023, 2011 - [https://www.euromoney.com/ Euromoney]
* “Монгол Улсын Шилдэг SME Банк” 2022, 2021 - [https://www.euromoney.com/asiamoney/ Asiamoney]
* &quot;Монгол Улсын Шилдэг Дижитал банк&quot; 2024, 2023, 2022, 2021, 2020, 2019, 2015, 2014, 2013, 2012 - [https://gfmag.com/ Global Finance]
* &quot;Монгол Улсын Шилдэг Байгууллагын Банк&quot; 2021 - [https://www.globalbankingandfinance.com/ Global Banking &amp; Finance Review]
* &quot;Ажиллахад хамгийн таатай газар&quot; батламж 2024, 2023, 2022 - [https://www.greatplacetowork.com/ Great Place to Work]

[[Ангилал:Голомт банк| ]]
[[Ангилал:Монголын банк]]
[[Ангилал:1995 онд байгуулагдсан]]</text>
      <sha1>jjdem1otn6unhoky40m705hdtnitsbr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ренчиний Чойном</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4674</id>
    <revision>
      <id>824156</id>
      <parentid>811117</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T23:32:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>153.231.40.129</ip>
      </contributor>
      <origin>824156</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22216" sha1="tmty34umz2njjni1xm2a4tpm5cjey8o" xml:space="preserve">{{Инфобокс Зохиолч
| нэр                    = Ринчингийн Чойном
| зураг                  =
| хэмжээ                 = 250px
| зургийн тайлбар        =
| жинхэнэ нэр            = 
| нууц нэр               = 
| жинхэнэ нэр            = Чойном
| төрсөн огноо           = 1936 оны 2 сарын 10
| төрсөн газар           = Хэнтий аймаг, Дархан сум
| нас барсан огноо       = 1979 оны 4 сарын 24 /43 настай байсан/
| нас барсан газар       = 
| мэргэжил               = Яруу найрагч, сийлбэрч, зураач, ая зохиогч
| гарал үүсэл            = 
| яс үндэс               = 
| иргэний харъяалал      = Монгол улс
| боловсрол              = 
| төрөл                  = Яруу найрагч
| субъект                = 
| урсгал                 = 
| хамтрагч               = 
| залгамжлагч            = 
| шагналууд              = Монгол улсын төрийн шагнал
| гарын үсэг             = 
| вэбсайт                =  
}}
'''Ринчингийн Чойном''' (1936 оны 2-р сарын 10-ны өдөр [[Хэнтий аймаг|Хэнтий аймгийн]] [[Дархан сум|Дархан сумын]] нутагт төрсөн 1979 оны 4-р сарын 24-нд Улаанбаатарт нас барсан) -Монголын алдартай [[яруу найрагч]] байсан.

&quot;Гал морин цаг&quot;, &quot;Залуу нас&quot;, &quot;Сүмтэй бударын чулуу&quot;, &quot;Тал&quot;, &quot;Улаан дэвтэр&quot;, &quot;Хүн&quot;, &quot;Эрх чөлөө&quot; зэрэг яруу найргийн бүтээл туурвиж байсан. Түүнд [[1990]] онд [[Монгол Улс]]ын [[төрийн шагнал]]ыг нэхэн олгосон байна.

== Намтар ==
Р.Чойном Монгол Улсын Хэнтий аймгийн Дархан сумын нутаг Бор ухаа гэдэг газар 1936 оны 2-р сарын 10-ны өдөр эцэг Рэнчингийн 31-ний, эх Рэгзэнгийн 26-ны жил дээр төржээ. Эцэг нь 1943 онд Чойномыг 7-н настай байхад &quot;[[сүрьеэ]]&quot; өвчнөөр нас барсан байна. Эцэг эхээсээ тэрбээр Чойномусурияа нэрийг өргөмжлөн авсан хэдийч хожим 1951 онд товчлон Чойном гэж хэлж бичих болсноор олны дунд Чойном нэрээрээ үлдэж алдаршсан болно.
 
Р.Чойном 1946 онд Дархан сумын бага сургуульд орж суралцаад 4-р ангийг 1950 онд онц дүнтэй төгссөн боловч дунд сургуулийн 6-р ангид суралцаж байгаад өвчний улмаас цаашид суралцаж чадаагүй байна. Түүний олж авсан боловсрол мэдлэгийн түвшин энэ ажгуу. Гэвч тэрээр өөрийн хичээл зүтгэл, авъяас билгийнхээ хүч чадлаар бие дааж зохих хэмжээний боловсрол мэдлэг эзэмшиж, орос, казак, монголоор бичсэн ямар ч ном зохиолыг уншиж судалж, казак монгол бичгээр шүлэг туурвилаа бичдэг, зураг зурж, баримал сийлбэр бүтээдэг, хөгжмийг нотоор тоглож, түүнийг сурах зөвлөмж бичиж, зарим шүлэг зохиолд ая зохиож явсан нэгэн бээр билээ.

1953 онд [[Хэнтий аймаг|Хэнтий аймгийн]] МАХН-ын хороо, “Ардын Депутат”-уудын хурлын гүйцэтгэх хорооны [[“Урагшаа” сонин|“Урагшаа” сонины]] газарт үсэг өрөгч, бичгийн машины бичээчээр орж хөдөлмөрийн мөр хөөж эхэлжээ.

1956 онд нийслэл [[Улаанбаатар]] хотноо нүүж ирээд Хотын Урчуудын Эвлэлийн Хороонд дагалдан барималчнаар ажилласан,

1957 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын Урчуудын Эвлэлийн Хорооны зургийн тасагт зураачаар ажилласан,

1958 онд Ясны сүрьеэгийн больницод 2 жил орчим хэвтэж эмчлүүлсэн,

1960 онд Хотын Соёлын ордонд зураачаар ажилласан мөн ондоо Монголын эрдэм дэлгэрүүлэх нийгэмлэгт, “Шинжлэх ухаан амьдрал” сэтгүүлийн хэвлэх газар зураачаар ажилласан.

Чойном 1969 оны 8-р сарын 6-нд Нийгмийг Аюулаас Хамгаалах Яам (НАХЯ)-нд дайчлагдан баривчлагдаж мөрдөгдсөн. Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын засаг төрийг бусниулан доройтуулах буюу сулруулах зорилгоор төрийн эсрэг чиглэсэн шүлгүүдийг зориуд бичиж харлуулсан гэдэг нэрийдлээр баривчлагдан шийтгэгдэж, [[Дорноговь аймаг|Дорноговь аймгийн]] [[Хажуу-Улаан]] дахь засан хүмүүжүүлэх хөдөлмөрийн колонид 4-н жил хорих ял эдэлжээ. 

1973 онд суллагдаад 1976 он хүртэл [[Хэнтий аймаг|Хэнтий аймгийн]] [[Батноров сум|Батноров суманд]] нутаг заагдсан.

1976 онд Улаанбаатар хот руу орох зөвшөөрөл авч, 1979 он хүртэл найз нөхдийн гэр орноор амьдарч байжээ.

1979 оны 4-р сарын 24-нд 43 настай байхдаа Дэмбэрэл гэж зураачийн гэрт байхад нь бие нь муудаж эмнэлэгт хүргэгдээд тэр шөнөдөө сүрьеэ өвчнөөр зуурдаар нас баржээ.

== А.Далхжавын дурсамж ==

Ренчиний бутач хөвүүн ямбатнуудтай үзэлцэхээр гэрээ орхихдоо дөнгөж 23-тай байлаа. 1959 оны намрын халуун өдрүүд. Сургуулийн оюутан сурагчид цугларч Улаанбаатар хот хөл хөдөлгөөнд дарагдаж энд тэндгүй хүүхэд багачуудын хөгжилтэй дуун цангинаж байсан цаг. 

Би Архангай аймгаас ХААДС-д суралцахаар нийслэлд ирээд Шар ажаа хэмээн энхрийлдэг Доржпалам эгчийндээ түр амьдарч байв. Шар ажаагийнх ам бүл олуулаа ч бид хоёр (би авгайтайгаа хамт ирсэн)-ыг тээршаахгүй, байгаагаа хуваан идэж, багталцахаараа бор хоногийг өнгөрүүлж байлаа. Шар ажаагийн хоёр том хүү нь эхнэр хүүхэдтэй боловч орон байргүй, бас л нэг дороо амьдарч бужигналдана. Тэднийх &quot;100 айл&quot;-ын нийтийн орон сууцны ганц өрөөнд багтаж ядан байх. &quot;100 айл&quot;-ын орон сууцыг хятад ажилчид барьж дуусгаад ашиглалтад ороход энэ байрыг хуваарилан өгсөн аж. 

1950-аад оны сүүлчээр хятад ажилчид ёстой л гамин цэрэг шиг орж ирж манай орны хөдөө аж ахуйн нэгдэл, сангийн аж ахуй, хаана л бол хаана шоргоолж мэт үймсэн. Удалгүй 1960 он гэхэд тар нь танигдаж түнжин хагараад буцацгаасан түүхтэй. Тэдний нэг хэсэг барилгачид одоогоор бол хороолол маягийн &quot;100 айл&quot;-ын сууцыг тэнд барьсан хэрэг. 

Шар ажаагийнх &quot;100 айл&quot;-ын орон сууцны хамгийн урд нүүрний зэрэгцээ хоёр цагаан байшингийн зүүн талынхад байдаг. Тэр байр ганц орцтой. Орцоор оронгуут үргэлжилсэн урд хонгил (коридор) угтаж баруун тийш эргэсэн хонгилын нэг дэх хаалганд Шар ажаагийнх, зүүн тийш эргэсэн хонгилын гурав дахь хаалганд Шар бандийнх сууна. Шар банди ээжтэйгээ хоёул амьдарна. Би хөдөөнийх учир хүн танихгүй, элдэв хүмүүстэй нийлээд гадуур явдаггүй, нас бие ч 25 хүрчихсэн, ухаан санаа тогтсон эр хүн байжээ. Орох гарахад байнга тааралддаг Шар бандийг би биш тэр байрныхан бүгд андахгүй Шар банди л гэдэг. Зарим нь &quot;Дэлдэн&quot; гэж дуудна. Удалгүй Шар бандитай танилцаж сүрхий дотносож үерхлээ. Бид хамтдаа хот руу явна. Автобусгүй учраас &quot;100 айл&quot;-аас хотын төв рүү ямагт явган явдагсан. Сэлбийн гол ширүүн урсгалтай, эргээ шахсан их устай, ёроолын чулуунууд нь өнгө алаглан гэрэлтэж харагддаг, тунгалаг гэж янзтай. Бид орой бүр цугларч Сэлбийн голын зүлэг хайрган дээр сууцгаан ажил амьдралын зам мөр, хайр сэтгэл, уй гашуу, баяр хөөр, дуу шүлэг гээд юу эсийг хамаг ярьж залуу насны цог хиймориор хөгжилдөнө. 

Шар банди их хөгжилтэй, аливаа юмыг ярихдаа ногоон нүдээ гурвалжлуулан инээж байгаад &quot;ёстой үзүүлнэ ээ&quot; л гэх. Тэгээд шүлгээ уншина даа. Түүний шүлэг найраг нь хайр сэтгэл, тэмцлээр бялхан цалгиж байдагсан. Нэг өдөр намайг дуудаж байна. Гэрт нь орвол чи ингээд сууж бай. Би зурна гээд &quot;Акварель&quot; усан будаг, бийрээ бариад зурж эхлэв. Барагцаалбал 10 гаруй минут болсон санагдана. Үнэхээр адилхан зурж билээ. Энэ зургийг 1975 он хүртэл нандигнан хадгалсан боловч өөрийн гэх орох оронгүй, хот тойроод олон удаа нүүж явахдаа &quot;40 мянгат&quot;-ын байрын нэг айлынд хоёр шуудай номтойгоо орхисон санагдана. Би ном цуглуулах өвчтэй байв. Гэвч амьдралын бэрхшээлд хавчигдан номоо авч явах арга ухаанаа олохгүй, айл айлын хашаа байшинд авдар саваар нь орхисоор хоосорсон. Ядуугийн зовлон, тарчигхан улсын иргэн ийм байдаг хойно доо яая гэхэв. Тэр зургийг алга болгосондоо их харамсаж халаглах юмаа. Зургийн зүүн доод өнцөгт Р.Чойном гэж мутрын үсгээ зурсан нь надад дахиад олдохгүй дурсгал, түүх өгүүлсэн таталбар байсныг хожуу сэхээрлээ. 

Р.Чойном үерхэхэд их эелдэг, ааш зан нийтлэг, алиа хошин ярих дуртай, дэлдэн чихтэй, ёстой л &quot;Шар банди&quot; байсансан. Монхордуу агаад унжуу хамрын дорх эрээн бараан алагласан живэр сахал нь түүний махлаг бус гонзгойвтор царайг улам ч чимнэ. Бидний үерхэл богинохон хугацаанд гал дөл шиг маналзаад өнгөрсөн. Удалгүй хичээл эхэлж ихэнх оюутнууд нөгөө муу хадаастай модон хайрцгаа чирээд нэгдэл, сангийн аж ахуйд тариа ногоо хураах, хадлан дарш бэлтгэхээр явцгааж, би Max комбинатын мал нядалгааны ажилд гарснаас гадна Зайсан толгойн зүүн талд дан бүрээстэй, шалгүй бор гэр барьж оюутан амьдралын хүнд бэрх хэдий ч хөгжилтэй сайхан дөрвөн жилийг даван туулах гараагаа эхэлсэн юм. 

Р.Чойном бид хоёр мартагдашгүй тэр намрын нар шарсан аагим халуун өдрүүд, уйтан бороо зүсэрч манан будан хөвөрсөн сэрүүн өдрүүд, &quot;100 айл&quot;-ын шавар намгийн дунд нэгэн зуур шүлгээ бичиж, уншиж, зургаа зурж, сайхан үерхээд аадрын цахилгаан мэт газар тэнгэрийн савслагаар атиралдан зурайсаар алсын алсад одсон. Тэртээх он жилүүдэд бороо зүсрэн хэд хоногоор орж шавар шавхай шагай татаж, муу үг бардаг байсан бол өдгөө уй салхитай ширүүн аадар дүрсхийгээд өнгөрдөг гажиг цаг уур илт мэдрэгддэг болжээ. 

Р.Чойномын ээж нь намхан нуруутай, тачирхан шаргал үсээ хоёр салаалж гөрөөд унжуулна. Тэр нь унжаад байх ч үгүй хоёр мөрөн дээрээ сарвайж харагддагсан. Өрөөндөө тавилга гээд байх юмгүй, хоол унд бялхаад байдаггүй, жирийн нэг айл. Харин ном дэвтэр энд тэндгүй, ундуй сундуй, уншиж бичиж байгаад дэлгээтэй орхисон ном дэвтэр нь ор дэр, авдар шүүгээн дээр байх. Шүлэг найраглалаа дэвтэрт бичихээсээ илүү хэсэг бусаг цаасан дээр ар өвөргүй цоохорлоод хэд нугалбарлан аль нэг халаасандаа хийчихнэ. Энэ талаас нь харвал &quot;салан банди&quot; гэлтэй. Гэвч тиймгүй шүү. Няхуур нямбайг эрхэмлэнэ. Ээж нь сүрхий цэвэрч, гэр орондоо цэвэр сайхан сууж байхдаа Шар бандийгаа л гэж амь тавина. Мань нөхөр гэртээ ирэхтэй үгүйтэй хонож өнжих удаатайг хэлэх үү. Дандаа л хүү үзэгдэв үү, төдийд өдийд гарсан юмсан, алга аа л гэнэ. 

&quot;Эхийн сэтгэл үрд, үрийн сэтгэл ууланд&quot; гэгчээр Шар банди ч ямбатнуудтай үзэлцэнэ ээ гээд бачимдаж явахдаа дөнгөж 23 настай байж дээ. Харгис хатуу цагийн мөрдлөг хавчлагад өртөж, үнэн үг, шулуун шударга ухаан бодлоороо өөнтөглүүлэн байцаагдаж &quot;сууж&quot; байсан үе. Бас хайр дурлалдаа шатаж явсан нас. Ээж нь болохоор миний хүү цай хоолоо идэж уу гээд айдас хүйдэс, дарамт дарангуйлалд хальширч харшсан ёлтгор нүдээ анивчиж суудагсан. Р.Чойном нь &quot;Буриад&quot; найраглалын зарим хэсгийг, аль 1950 оны сүүлчээр биччихсэн уншиж байсан юм шүү дээ.

: Аяа хөөрхий Сэмжүүхэй
: Алтан Ононы Сэмжүүхэй
: Аашны чинь хөөрхөнд би чинь
: Арга ч үгүй дассан юмсан
: Хайр хайрынхаа илчинд
: Хайлах шахам шатаж байлаа
: Самрын боргоцой шиг жаахан басган
: Сайхан байж билээ гээд уншихад нь 

&quot;Самрын боргоцой ч арай дэндэж байна аа, сарлагийн торой гэвэл үнэнд ойртох байлгүй&quot; гээд инээлдэнэ.

: Чингэлэгтэй тэрэгний арал сандайлж
: Чийрэг бөгөөд зузаан уруулаар
: Чимээ ихээр үнсэлдэж байсан
: Натгар жаахан Сэмжүүхэй минь
: Намайг мартаад хэнийг таалах нь энэ вэ 

гээд улам хөгжөөж байснаа больчихоод одоогийнхоор бол улс төржиж эхэлнэ.

: Ураг сайхан Монголынхоо алдар, түүх хоёрыг
: Улаан бүслүүрт малгайтай цагдаа нарын дундаас
: Удам хойчийн үрсдээ монгол сэтгэлээр хүргэх гэж
: Уушгийн гурван судсаа тасартал би дуулна аа 

гээд нүд нь цог шиг гялалзаж, rap нь агаарт цацлан онгод хийморь нь дүрэлздэг ийм л Шар банди миний сэтгэл зүрхэнд үлдсэн. Анд нөхөр минь хүйтэн жадны үзүүрийг сөрөн зогсож, шүлэг найргаа тэрлэж, үг үзгээ хурцалж гэрэлт ирээдүй рүү тэмүүлсээр хөх тэнгэрийн уудамд халин шунгасныг санахуйяа бэрх. 

&quot;100 айл&quot; зуун жилийн дараа цэцэглэн хөгжсөн хятад хороолол буюу вант улс болж Шар банди буюу Р.Чойномын сураг алдарч амьдран сууж, зохиол бүтээл туурвиж байсан цагаан байшингаас нүдэнд өртөх хагархай тоосго ч үгүй болсон байхаас эмээн зүрхшээж энэ дурсамжийг бичиж сууна. 

Гэвч цаг үеэс түрүүлэн цацал цацлаар өргөсөн сүүн бүтээлээрээ, шударга үнэний дуу хоолойгоороо хойч үеэ сэрээсэн алдар нэр нь Онон, Хэрлэн лугаа омог их Монгол орондоо мөнхөрсөн бөлгөө. Сэтгэл амирлъяюу. 
Р.Чойням нь Монголын утга зохиолын томоохон тэсрэлт хийсэн, оюуны цараа нь давсан яруу найрагч билээ.

== Гэр бүл ==
Лхагважав гэж эмэгтэйтэй анх сууж Эрдэмном гэж охинтой болсон.

Нина гэж эмэгтэйтэй дэр нийлүүлж Хулан гэдэг охинтой болжээ.

Сүүлд Туул гэдэг хүнтэй суугаад Ч.Мөнхтэмүүлэн гэж охинтой болсон байна. Зохиолчийн зээ хүү О.Энх-Амгалан гэдэг байна. 

== Уран бүтээлээс ==
* Хүн /1964/
*Гэрээслэл
* Ээждээ айлгаж хэлсэн үгс
* Зарим заримдгуудад зориулсан шүлэг
* Бяцхан сургаал-1
* Залуу нас /найраглал, 1961/
* Архи
* Дэгжин бүсгүйн цүнхэнд
* Бяцхан сургаал-2
* Бяцхан сургаал-3
* Уншигч танаа
* Манцуйтай жаал
* Захидал
* Анхан өлгийнөөсөө гарахад
* Бяцхан сургаал-4
* Аавын хүү нэгэнт доройтсон бол
* Хүн танаа
* Ямар ч хүн хэрвээ
* Шулмас хийгээд бурхан гэдгийг чинь
* Yхэл
* Алдаа
* Толь
* Бүсгүй таньд
* Маргааш
* Жаргал зовлон
*Миний шүтээн
*Диваажин
*Миний Монгол
*Азийн тухай бардамнал
*Кавказ
*Монгол бүсгүй

== Эх сурвалж ==
*2006, Утга зохиол урлаг сонин
*[https://web.archive.org/web/20210126022322/http://www.sonin.mn/?p=3444 sonin.mn]

==Гадны холбоос==
[https://web.archive.org/web/20111102185143/http://www.elibrary.mn/index.php?module=book&amp;bid=47 Сүмтэй бударын чулуу] - elibrary.mn

{{DEFAULTSORT:Чойном, Ринчений}}
[[Ангилал:1936 онд төрсөн]]
[[Ангилал:Монголын зохиолч]]
[[Ангилал:Монголын яруу найрагч]]
[[Ангилал:Монгол Улсын Төрийн шагналтан]]
[[Ангилал:Монголчууд]]
[[Ангилал:1979 онд өнгөрсөн]]</text>
      <sha1>tmty34umz2njjni1xm2a4tpm5cjey8o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824157</id>
      <parentid>824156</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T01:07:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>153.231.40.129</ip>
      </contributor>
      <origin>824157</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22235" sha1="e0ep1rlf9yywgg0jwyt711rwms1u0wj" xml:space="preserve">{{Инфобокс Зохиолч
| нэр                    = Ринчингийн Чойном
| зураг                  =
| хэмжээ                 = 250px
| зургийн тайлбар        =
| жинхэнэ нэр            = 
| нууц нэр               = 
| жинхэнэ нэр            = Чойном
| төрсөн огноо           = 1936 оны 2 сарын 10
| төрсөн газар           = Хэнтий аймаг, Дархан сум
| нас барсан огноо       = 1979 оны 4 сарын 24 /43 настай байсан/
| нас барсан газар       = 
| мэргэжил               = Яруу найрагч, сийлбэрч, зураач, ая зохиогч
| гарал үүсэл            = 
| яс үндэс               = 
| иргэний харъяалал      = Монгол улс
| боловсрол              = 
| төрөл                  = Яруу найрагч
| субъект                = 
| урсгал                 = 
| хамтрагч               = 
| залгамжлагч            = 
| шагналууд              = Монгол улсын төрийн шагнал
| гарын үсэг             = 
| вэбсайт                =  
}}
'''Ринчингийн Чойном''' (1936 оны 2-р сарын 10-ны өдөр [[Хэнтий аймаг|Хэнтий аймгийн]] [[Дархан сум|Дархан сумын]] нутагт төрсөн 1979 оны 4-р сарын 24-нд Улаанбаатарт нас барсан) -Монголын алдартай [[яруу найрагч]] байсан.

&quot;Гал морин цаг&quot;, &quot;Залуу нас&quot;, &quot;Сүмтэй бударын чулуу&quot;, &quot;Тал&quot;, &quot;Улаан дэвтэр&quot;, &quot;Хүн&quot;, &quot;Эрх чөлөө&quot; зэрэг яруу найргийн бүтээл туурвиж байсан. Түүнд [[1990]] онд [[Монгол Улс]]ын [[төрийн шагнал]]ыг нэхэн олгосон байна.

== Намтар ==
Р.Чойном Монгол Улсын Хэнтий аймгийн Дархан сумын нутаг Бор ухаа гэдэг газар 1936 оны 2-р сарын 10-ны өдөр эцэг Рэнчингийн 31-ний, эх Рэгзэнгийн 26-ны жил дээр төржээ. Эцэг нь 1943 онд Чойномыг 7-н настай байхад &quot;[[сүрьеэ]]&quot; өвчнөөр нас барсан байна. Эцэг эхээсээ тэрбээр Чойномусурияа нэрийг өргөмжлөн авсан хэдийч хожим 1951 онд товчлон Чойном гэж хэлж бичих болсноор олны дунд Чойном нэрээрээ үлдэж алдаршсан болно.
 
Р.Чойном 1946 онд Дархан сумын бага сургуульд орж суралцаад 4-р ангийг 1950 онд онц дүнтэй төгссөн боловч дунд сургуулийн 6-р ангид суралцаж байгаад өвчний улмаас цаашид суралцаж чадаагүй байна. Түүний олж авсан боловсрол мэдлэгийн түвшин энэ ажгуу. Гэвч тэрээр өөрийн хичээл зүтгэл, авъяас билгийнхээ хүч чадлаар бие дааж зохих хэмжээний боловсрол мэдлэг эзэмшиж, орос, казак, монголоор бичсэн ямар ч ном зохиолыг уншиж судалж, казак монгол бичгээр шүлэг туурвилаа бичдэг, зураг зурж, баримал сийлбэр бүтээдэг, хөгжмийг нотоор тоглож, түүнийг сурах зөвлөмж бичиж, зарим шүлэг зохиолд ая зохиож явсан нэгэн бээр билээ.

1953 онд [[Хэнтий аймаг|Хэнтий аймгийн]] МАХН-ын хороо, “Ардын Депутат”-уудын хурлын гүйцэтгэх хорооны [[“Урагшаа” сонин|“Урагшаа” сонины]] газарт үсэг өрөгч, бичгийн машины бичээчээр орж хөдөлмөрийн мөр хөөж эхэлжээ.

1956 онд нийслэл [[Улаанбаатар]] хотноо нүүж ирээд Хотын Урчуудын Эвлэлийн Хороонд дагалдан барималчнаар ажилласан,

1957 онд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын Урчуудын Эвлэлийн Хорооны зургийн тасагт зураачаар ажилласан,

1958 онд Ясны сүрьеэгийн больницод 2 жил орчим хэвтэж эмчлүүлсэн,

1960 онд Хотын Соёлын ордонд зураачаар ажилласан мөн ондоо Монголын эрдэм дэлгэрүүлэх нийгэмлэгт, “Шинжлэх ухаан амьдрал” сэтгүүлийн хэвлэх газар зураачаар ажилласан.

Чойном 1969 оны 8-р сарын 6-нд Нийгмийг Аюулаас Хамгаалах Яам (НАХЯ)-нд дайчлагдан баривчлагдаж мөрдөгдсөн. Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын засаг төрийг бусниулан доройтуулах буюу сулруулах зорилгоор төрийн эсрэг чиглэсэн шүлгүүдийг зориуд бичиж харлуулсан гэдэг нэрийдлээр баривчлагдан шийтгэгдэж, [[Дорноговь аймаг|Дорноговь аймгийн]] [[Хажуу-Улаан]] дахь засан хүмүүжүүлэх хөдөлмөрийн колонид 4-н жил хорих ял эдэлжээ. 

1973 онд суллагдаад 1976 он хүртэл [[Хэнтий аймаг|Хэнтий аймгийн]] [[Батноров сум|Батноров суманд]] нутаг заагдсан.

1976 онд Улаанбаатар хот руу орох зөвшөөрөл авч, 1979 он хүртэл найз нөхдийн гэр орноор амьдарч байжээ.

1979 оны 4-р сарын 24-нд 43 настай байхдаа Дэмбэрэл гэж зураачийн гэрт байхад нь бие нь муудаж эмнэлэгт хүргэгдээд тэр шөнөдөө сүрьеэ өвчнөөр зуурдаар нас баржээ.

== А.Далхжавын дурсамж ==

Ренчиний бутач хөвүүн ямбатнуудтай үзэлцэхээр гэрээ орхихдоо дөнгөж 23-тай байлаа. 1959 оны намрын халуун өдрүүд. Сургуулийн оюутан сурагчид цугларч Улаанбаатар хот хөл хөдөлгөөнд дарагдаж энд тэндгүй хүүхэд багачуудын хөгжилтэй дуун цангинаж байсан цаг. 

Би Архангай аймгаас ХААДС-д суралцахаар нийслэлд ирээд Шар ажаа хэмээн энхрийлдэг Доржпалам эгчийндээ түр амьдарч байв. Шар ажаагийнх ам бүл олуулаа ч бид хоёр (би авгайтайгаа хамт ирсэн)-ыг тээршаахгүй, байгаагаа хуваан идэж, багталцахаараа бор хоногийг өнгөрүүлж байлаа. Шар ажаагийн хоёр том хүү нь эхнэр хүүхэдтэй боловч орон байргүй, бас л нэг дороо амьдарч бужигналдана. Тэднийх &quot;100 айл&quot;-ын нийтийн орон сууцны ганц өрөөнд багтаж ядан байх. &quot;100 айл&quot;-ын орон сууцыг хятад ажилчид барьж дуусгаад ашиглалтад ороход энэ байрыг хуваарилан өгсөн аж. 

1950-аад оны сүүлчээр хятад ажилчид ёстой л гамин цэрэг шиг орж ирж манай орны хөдөө аж ахуйн нэгдэл, сангийн аж ахуй, хаана л бол хаана шоргоолж мэт үймсэн. Удалгүй 1960 он гэхэд тар нь танигдаж түнжин хагараад буцацгаасан түүхтэй. Тэдний нэг хэсэг барилгачид одоогоор бол хороолол маягийн &quot;100 айл&quot;-ын сууцыг тэнд барьсан хэрэг. 

Шар ажаагийнх &quot;100 айл&quot;-ын орон сууцны хамгийн урд нүүрний зэрэгцээ хоёр цагаан байшингийн зүүн талынхад байдаг. Тэр байр ганц орцтой. Орцоор оронгуут үргэлжилсэн урд хонгил (коридор) угтаж баруун тийш эргэсэн хонгилын нэг дэх хаалганд Шар ажаагийнх, зүүн тийш эргэсэн хонгилын гурав дахь хаалганд Шар бандийнх сууна. Шар банди ээжтэйгээ хоёул амьдарна. Би хөдөөнийх учир хүн танихгүй, элдэв хүмүүстэй нийлээд гадуур явдаггүй, нас бие ч 25 хүрчихсэн, ухаан санаа тогтсон эр хүн байжээ. Орох гарахад байнга тааралддаг Шар бандийг би биш тэр байрныхан бүгд андахгүй Шар банди л гэдэг. Зарим нь &quot;Дэлдэн&quot; гэж дуудна. Удалгүй Шар бандитай танилцаж сүрхий дотносож үерхлээ. Бид хамтдаа хот руу явна. Автобусгүй учраас &quot;100 айл&quot;-аас хотын төв рүү ямагт явган явдагсан. Сэлбийн гол ширүүн урсгалтай, эргээ шахсан их устай, ёроолын чулуунууд нь өнгө алаглан гэрэлтэж харагддаг, тунгалаг гэж янзтай. Бид орой бүр цугларч Сэлбийн голын зүлэг хайрган дээр сууцгаан ажил амьдралын зам мөр, хайр сэтгэл, уй гашуу, баяр хөөр, дуу шүлэг гээд юу эсийг хамаг ярьж залуу насны цог хиймориор хөгжилдөнө. 

Шар банди их хөгжилтэй, аливаа юмыг ярихдаа ногоон нүдээ гурвалжлуулан инээж байгаад &quot;ёстой үзүүлнэ ээ&quot; л гэх. Тэгээд шүлгээ уншина даа. Түүний шүлэг найраг нь хайр сэтгэл, тэмцлээр бялхан цалгиж байдагсан. Нэг өдөр намайг дуудаж байна. Гэрт нь орвол чи ингээд сууж бай. Би зурна гээд &quot;Акварель&quot; усан будаг, бийрээ бариад зурж эхлэв. Барагцаалбал 10 гаруй минут болсон санагдана. Үнэхээр адилхан зурж билээ. Энэ зургийг 1975 он хүртэл нандигнан хадгалсан боловч өөрийн гэх орох оронгүй, хот тойроод олон удаа нүүж явахдаа &quot;40 мянгат&quot;-ын байрын нэг айлынд хоёр шуудай номтойгоо орхисон санагдана. Би ном цуглуулах өвчтэй байв. Гэвч амьдралын бэрхшээлд хавчигдан номоо авч явах арга ухаанаа олохгүй, айл айлын хашаа байшинд авдар саваар нь орхисоор хоосорсон. Ядуугийн зовлон, тарчигхан улсын иргэн ийм байдаг хойно доо яая гэхэв. Тэр зургийг алга болгосондоо их харамсаж халаглах юмаа. Зургийн зүүн доод өнцөгт Р.Чойном гэж мутрын үсгээ зурсан нь надад дахиад олдохгүй дурсгал, түүх өгүүлсэн таталбар байсныг хожуу сэхээрлээ. 

Р.Чойном үерхэхэд их эелдэг, ааш зан нийтлэг, алиа хошин ярих дуртай, дэлдэн чихтэй, ёстой л &quot;Шар банди&quot; байсансан. Монхордуу агаад унжуу хамрын дорх эрээн бараан алагласан живэр сахал нь түүний махлаг бус гонзгойвтор царайг улам ч чимнэ. Бидний үерхэл богинохон хугацаанд гал дөл шиг маналзаад өнгөрсөн. Удалгүй хичээл эхэлж ихэнх оюутнууд нөгөө муу хадаастай модон хайрцгаа чирээд нэгдэл, сангийн аж ахуйд тариа ногоо хураах, хадлан дарш бэлтгэхээр явцгааж, би Max комбинатын мал нядалгааны ажилд гарснаас гадна Зайсан толгойн зүүн талд дан бүрээстэй, шалгүй бор гэр барьж оюутан амьдралын хүнд бэрх хэдий ч хөгжилтэй сайхан дөрвөн жилийг даван туулах гараагаа эхэлсэн юм. 

Р.Чойном бид хоёр мартагдашгүй тэр намрын нар шарсан аагим халуун өдрүүд, уйтан бороо зүсэрч манан будан хөвөрсөн сэрүүн өдрүүд, &quot;100 айл&quot;-ын шавар намгийн дунд нэгэн зуур шүлгээ бичиж, уншиж, зургаа зурж, сайхан үерхээд аадрын цахилгаан мэт газар тэнгэрийн савслагаар атиралдан зурайсаар алсын алсад одсон. Тэртээх он жилүүдэд бороо зүсрэн хэд хоногоор орж шавар шавхай шагай татаж, муу үг бардаг байсан бол өдгөө уй салхитай ширүүн аадар дүрсхийгээд өнгөрдөг гажиг цаг уур илт мэдрэгддэг болжээ. 

Р.Чойномын ээж нь намхан нуруутай, тачирхан шаргал үсээ хоёр салаалж гөрөөд унжуулна. Тэр нь унжаад байх ч үгүй хоёр мөрөн дээрээ сарвайж харагддагсан. Өрөөндөө тавилга гээд байх юмгүй, хоол унд бялхаад байдаггүй, жирийн нэг айл. Харин ном дэвтэр энд тэндгүй, ундуй сундуй, уншиж бичиж байгаад дэлгээтэй орхисон ном дэвтэр нь ор дэр, авдар шүүгээн дээр байх. Шүлэг найраглалаа дэвтэрт бичихээсээ илүү хэсэг бусаг цаасан дээр ар өвөргүй цоохорлоод хэд нугалбарлан аль нэг халаасандаа хийчихнэ. Энэ талаас нь харвал &quot;салан банди&quot; гэлтэй. Гэвч тиймгүй шүү. Няхуур нямбайг эрхэмлэнэ. Ээж нь сүрхий цэвэрч, гэр орондоо цэвэр сайхан сууж байхдаа Шар бандийгаа л гэж амь тавина. Мань нөхөр гэртээ ирэхтэй үгүйтэй хонож өнжих удаатайг хэлэх үү. Дандаа л хүү үзэгдэв үү, төдийд өдийд гарсан юмсан, алга аа л гэнэ. 

&quot;Эхийн сэтгэл үрд, үрийн сэтгэл ууланд&quot; гэгчээр Шар банди ч ямбатнуудтай үзэлцэнэ ээ гээд бачимдаж явахдаа дөнгөж 23 настай байж дээ. Харгис хатуу цагийн мөрдлөг хавчлагад өртөж, үнэн үг, шулуун шударга ухаан бодлоороо өөнтөглүүлэн байцаагдаж &quot;сууж&quot; байсан үе. Бас хайр дурлалдаа шатаж явсан нас. Ээж нь болохоор миний хүү цай хоолоо идэж уу гээд айдас хүйдэс, дарамт дарангуйлалд хальширч харшсан ёлтгор нүдээ анивчиж суудагсан. Р.Чойном нь &quot;Буриад&quot; найраглалын зарим хэсгийг, аль 1950 оны сүүлчээр биччихсэн уншиж байсан юм шүү дээ.

: Аяа хөөрхий Сэмжүүхэй
: Алтан Ононы Сэмжүүхэй
: Аашны чинь хөөрхөнд би чинь
: Арга ч үгүй дассан юмсан
: Хайр хайрынхаа илчинд
: Хайлах шахам шатаж байлаа
: Самрын боргоцой шиг жаахан басган
: Сайхан байж билээ гээд уншихад нь 

&quot;Самрын боргоцой ч арай дэндэж байна аа, сарлагийн торой гэвэл үнэнд ойртох байлгүй&quot; гээд инээлдэнэ.

: Чингэлэгтэй тэрэгний арал сандайлж
: Чийрэг бөгөөд зузаан уруулаар
: Чимээ ихээр үнсэлдэж байсан
: Натгар жаахан Сэмжүүхэй минь
: Намайг мартаад хэнийг таалах нь энэ вэ 

гээд улам хөгжөөж байснаа больчихоод одоогийнхоор бол улс төржиж эхэлнэ.

: Ураг сайхан Монголынхоо алдар, түүх хоёрыг
: Улаан бүслүүрт малгайтай цагдаа нарын дундаас
: Удам хойчийн үрсдээ монгол сэтгэлээр хүргэх гэж
: Уушгийн гурван судсаа тасартал би дуулна аа 

гээд нүд нь цог шиг гялалзаж, rap нь агаарт цацлан онгод хийморь нь дүрэлздэг ийм л Шар банди миний сэтгэл зүрхэнд үлдсэн. Анд нөхөр минь хүйтэн жадны үзүүрийг сөрөн зогсож, шүлэг найргаа тэрлэж, үг үзгээ хурцалж гэрэлт ирээдүй рүү тэмүүлсээр хөх тэнгэрийн уудамд халин шунгасныг санахуйяа бэрх. 

&quot;100 айл&quot; зуун жилийн дараа цэцэглэн хөгжсөн хятад хороолол буюу вант улс болж Шар банди буюу Р.Чойномын сураг алдарч амьдран сууж, зохиол бүтээл туурвиж байсан цагаан байшингаас нүдэнд өртөх хагархай тоосго ч үгүй болсон байхаас эмээн зүрхшээж энэ дурсамжийг бичиж сууна. 

Гэвч цаг үеэс түрүүлэн цацал цацлаар өргөсөн сүүн бүтээлээрээ, шударга үнэний дуу хоолойгоороо хойч үеэ сэрээсэн алдар нэр нь Онон, Хэрлэн лугаа омог их Монгол орондоо мөнхөрсөн бөлгөө. Сэтгэл амирлъяюу. 
Р.Чойням нь Монголын утга зохиолын томоохон тэсрэлт хийсэн, оюуны цараа нь давсан яруу найрагч билээ.

== Гэр бүл ==
Лхагважав гэж эмэгтэйтэй анх сууж Эрдэмном гэж охинтой болсон.

Нина гэж эмэгтэйтэй дэр нийлүүлж Хулан гэдэг охинтой болжээ.

Сүүлд Туул гэдэг хүнтэй суугаад Ч.Мөнхтэмүүлэн гэж охинтой болсон байна. Зохиолчийн зээ хүү О.Энх-Амгалан гэдэг байна. 

== Уран бүтээлээс ==
* Хүн /1964/
*Гэрээслэл
* Ээждээ айлгаж хэлсэн үгс
* Зарим заримдгуудад зориулсан шүлэг
* Бяцхан сургаал-1
* Залуу нас /найраглал, 1961/
* Архи
* Дэгжин бүсгүйн цүнхэнд
* Бяцхан сургаал-2
* Бяцхан сургаал-3
* Уншигч танаа
* Манцуйтай жаал
* Захидал
* Анхан өлгийнөөсөө гарахад
* Бяцхан сургаал-4
* Аавын хүү нэгэнт доройтсон бол
* Хүн танаа
* Ямар ч хүн хэрвээ
* Шулмас хийгээд бурхан гэдгийг чинь
* Yхэл
* Алдаа
* Толь
* Бүсгүй таньд
* Маргааш
* Жаргал зовлон
*Миний шүтээн
*Диваажин
*Миний Монгол
*Азийн тухай бардамнал
*Кавказ
*Монгол бүсгүй
*Эрх чөлөө

== Эх сурвалж ==
*2006, Утга зохиол урлаг сонин
*[https://web.archive.org/web/20210126022322/http://www.sonin.mn/?p=3444 sonin.mn]

==Гадны холбоос==
[https://web.archive.org/web/20111102185143/http://www.elibrary.mn/index.php?module=book&amp;bid=47 Сүмтэй бударын чулуу] - elibrary.mn

{{DEFAULTSORT:Чойном, Ринчений}}
[[Ангилал:1936 онд төрсөн]]
[[Ангилал:Монголын зохиолч]]
[[Ангилал:Монголын яруу найрагч]]
[[Ангилал:Монгол Улсын Төрийн шагналтан]]
[[Ангилал:Монголчууд]]
[[Ангилал:1979 онд өнгөрсөн]]</text>
      <sha1>e0ep1rlf9yywgg0jwyt711rwms1u0wj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жаргалант сум (Төв)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11948</id>
    <revision>
      <id>824158</id>
      <parentid>809631</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T01:26:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chongkian</username>
        <id>21163</id>
      </contributor>
      <origin>824158</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7302" sha1="58m7w0qgrq9d7dm61rcjgfsjflfol87" xml:space="preserve">{{ижил нэрийн тайлбар|Жаргалант сум}}
{{Unreferenced}}
{{Инфобокс суурин
|name                           = Жаргалант сум
|native_name                    = {{lower|0.2em|{{MongolUnicode|ᠵᠢᠷᠭᠠᠯᠠᠩᠲᠤ}}{{MongolUnicode|ᠰᠤᠮᠤ}}}}
|native_name_lang               = mn
|settlement_type                = [[Монгол Улсын сумд|Сум]]
|nickname                       = 
|motto                          = 
|image_skyline                  = 
|imagesize                      = 
|image_caption                  = 
|image_flag                     = 
|flag_size                      = 
|image_seal                     = 
|seal_size                      = 
|image_shield                   = 
|shield_size                    =
|image_blank_emblem             =
|blank_emblem_size              =
|image_map                      =Tov Jargalant sum map.PNG 
|mapsize                        = 
|map_caption                    = 
|image_map1                     = 
|mapsize1                       = 
|map_caption1                   =
|pushpin_map                    = 
|pushpin_label_position         = 
|subdivision_type               = Улс
|subdivision_name               = {{flag|Монгол}}
|subdivision_type1              = [[Монгол Улсын аймгууд|Аймаг]]
|subdivision_name1              = {{flagicon image|Tov aymag flag.svg}} [[Төв аймаг|Төв]]
|subdivision_type2              = 
|subdivision_name2              = 
|seat_type                      =
|seat                           =
|government_type                =
|leader_title                   = 
|leader_name                    = 
|leader_title1                  =  &lt;!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --&gt;
|leader_name1                   =
|established_title              =  
|established_date               = 
|area_magnitude                 = 
|unit_pref                      =&lt;!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired--&gt;
|area_footnotes                 = 
|area_total_km2                 = 2100
|area_land_km2                  = 
|area_water_km2                 = 
|area_total_sq_mi               = 
|area_land_sq_mi                = 
|area_water_sq_mi               = 
|area_water_percent             = 
|area_urban_km2                 = 
|area_urban_sq_mi               = 
|area_metro_km2                 = 
|area_metro_sq_mi               = 
|population_as_of               = 2022
|population_footnotes           = 
|population_note                = 
|population_total               = {{decrease}} 6,728
|population_density_km2         = auto
|population_density_sq_mi       = 
|population_metro               =
|population_density_metro_km2   =
|population_density_metro_sq_mi =
|population_urban               = 
|population_density_urban_km2   =
|population_density_urban_mi2   =
|timezone                       = UTC + 8
|utc_offset                     = +8
|latd=|latm=|lats=|latNS=
|longd=|longm=|longs= |longEW=
|elevation_footnotes            =  &lt;!--for references: use &lt;ref&gt; &lt;/ref&gt; tags--&gt;
|elevation_m                    = 
|elevation_ft                   = 
|postal_code_type               =  &lt;!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --&gt;
|postal_code                    =
|area_code                      = 
|website                        = 
|footnotes                      = 
}}

'''Жаргалант''' ([[Монгол бичиг|монгол бичгээр]] [[Зураг:Jirɣalangtu.png]] ''жиргалангту'') нь [[Төв]] аймгийн сум юм. [[Монгол улс]]ын [[нийслэл]] [[Улаанбаатар]] хотоос 135 км зайтай оршдог.

==Түүх==
Жаргалант сумын нутаг нь Түшээт Хан аймгийн Баатар вангийн хошуунд харьяалагдаж байсан. Хожим 1927 онд '''Сангийн тариалан''' нэртэйгээр анх байгуулагдан улмаар '''Баян-Өлзийт сум''' гэж яваад, 1957 онд БНМАУ-ын Сайд нарын зөвлөлийн тогтоолоор Жаргалант сум болон байгуулагдсан.  

==Газар зүй==
[[Файл:Жаргалант.jpg|thumb]]

Засаг захиргааны анхан шатны нэгж 4 багтай. 186800 га нутаг дэвсгэртэй. Үүнээс: 99000 га  талбай нь бэлчээр, 38000 га тариалангийн талбайтай, 33800 га талбай нь нарсан ойн зонхилсон ойн сан бүхий газартай. Сумын нутаг дэвсгэр далайн түвшнээс дээш 950-1050 метрт өргөгдсөн, жилд дунджаар 200-250 мм тунадас унадаг ой, хээр хосолсон байгалийн бүтэцтэй.

==Хүн ам==
2022 оны жилийн эцсийн хүн амын тоогоор 6728 хүн, 1969 өрх тоологдсон. Нийт хүн амын 70%ыг 35 хүртэлх насны залуус эзэлдэг.
Жаргалант сумын засаг Даргаар 
Нямаагийн Энхболд
ИТХ-н даргаар Дашзэвэгийн Дашдаваа нар 2020 оноос хойш ажиллаж байна

==Эдийн засаг==

Дэд бүтэц сайн хөгжсөн, Монгол улсын босоо тэнхлэгийн дагуух төв засмал зам дайран өнгөрдөг. Сумын төсөвт байгууллагууд болох ЗДТГ, сумын хүн эмнэлэг, соёлын төв, Ерөнхий боловсролын 12 жилийн бүрэн дунд сургууль, 2 бага сургууль, хүүхдийн 4 цэцэрлэг үйл ажиллагаа явуулж байна.
 
2022 оны жилийн эцсийн малын тооллогоор сумын хэмжээнд нийт 181,65 мянган толгой мал тоологдсоноос тэмээ-0,1 мянга, адуу-14,68 мянга, үхэр-18,82 мянга, хонь-93,21 мянга, ямаа-54,94 мянга тус тус тоологдсон байна. Сумын нийт өрхийн 22.3% буюу 440 малчин өрхтэй. Жилд дунджаар 35-40 мянган төл бойжуулан авч байна.

Одоогоор газар тариалан, мал аж ахуй, уул уурхай, аялал жуулчлалын чиглэлээр 98 аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаагаа явуулж байна. 2009 онд сумын хэмжээнд нийт 10025 га талбайд үр тариа, 1254 га-д төмс, 35 га-д хүнсний ногоо тариалаад байна.

Газар тариалангийн үйлдвэрлэлийн арвин их туршлагатай бүтээлч хөдөлмөрч ард түмний дундаас 14 хөдөлмөрийн баатар, 6 гавьяат төрөн гаржээ.

== Эшлэл ==
{{reflist}}

{{Хөтлөгч мөр Төвийн сумууд}}

[[Ангилал:Жаргалант сум (Төв)| ]]
[[Ангилал:Монголын сум]]
[[Ангилал:Төв аймгийн сум]]</text>
      <sha1>58m7w0qgrq9d7dm61rcjgfsjflfol87</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824159</id>
      <parentid>824158</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T01:26:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chongkian</username>
        <id>21163</id>
      </contributor>
      <origin>824159</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7326" sha1="3wpluo6yeymo6zryh7f1cu0wv1gzrmb" xml:space="preserve">{{ижил нэрийн тайлбар|Жаргалант сум}}
{{Unreferenced}}
{{Инфобокс суурин
|name                           = Жаргалант сум
|native_name                    = {{lower|0.2em|{{MongolUnicode|ᠵᠢᠷᠭᠠᠯᠠᠩᠲᠤ}}{{MongolUnicode|ᠰᠤᠮᠤ}}}}
|native_name_lang               = mn
|settlement_type                = [[Монгол Улсын сумд|Сум]]
|nickname                       = 
|motto                          = 
|image_skyline                  = Jargalant, Töv.jpg
|imagesize                      = 220px
|image_caption                  = 
|image_flag                     = 
|flag_size                      = 
|image_seal                     = 
|seal_size                      = 
|image_shield                   = 
|shield_size                    =
|image_blank_emblem             =
|blank_emblem_size              =
|image_map                      =Tov Jargalant sum map.PNG 
|mapsize                        = 
|map_caption                    = 
|image_map1                     = 
|mapsize1                       = 
|map_caption1                   =
|pushpin_map                    = 
|pushpin_label_position         = 
|subdivision_type               = Улс
|subdivision_name               = {{flag|Монгол}}
|subdivision_type1              = [[Монгол Улсын аймгууд|Аймаг]]
|subdivision_name1              = {{flagicon image|Tov aymag flag.svg}} [[Төв аймаг|Төв]]
|subdivision_type2              = 
|subdivision_name2              = 
|seat_type                      =
|seat                           =
|government_type                =
|leader_title                   = 
|leader_name                    = 
|leader_title1                  =  &lt;!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --&gt;
|leader_name1                   =
|established_title              =  
|established_date               = 
|area_magnitude                 = 
|unit_pref                      =&lt;!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired--&gt;
|area_footnotes                 = 
|area_total_km2                 = 2100
|area_land_km2                  = 
|area_water_km2                 = 
|area_total_sq_mi               = 
|area_land_sq_mi                = 
|area_water_sq_mi               = 
|area_water_percent             = 
|area_urban_km2                 = 
|area_urban_sq_mi               = 
|area_metro_km2                 = 
|area_metro_sq_mi               = 
|population_as_of               = 2022
|population_footnotes           = 
|population_note                = 
|population_total               = {{decrease}} 6,728
|population_density_km2         = auto
|population_density_sq_mi       = 
|population_metro               =
|population_density_metro_km2   =
|population_density_metro_sq_mi =
|population_urban               = 
|population_density_urban_km2   =
|population_density_urban_mi2   =
|timezone                       = UTC + 8
|utc_offset                     = +8
|latd=|latm=|lats=|latNS=
|longd=|longm=|longs= |longEW=
|elevation_footnotes            =  &lt;!--for references: use &lt;ref&gt; &lt;/ref&gt; tags--&gt;
|elevation_m                    = 
|elevation_ft                   = 
|postal_code_type               =  &lt;!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --&gt;
|postal_code                    =
|area_code                      = 
|website                        = 
|footnotes                      = 
}}

'''Жаргалант''' ([[Монгол бичиг|монгол бичгээр]] [[Зураг:Jirɣalangtu.png]] ''жиргалангту'') нь [[Төв]] аймгийн сум юм. [[Монгол улс]]ын [[нийслэл]] [[Улаанбаатар]] хотоос 135 км зайтай оршдог.

==Түүх==
Жаргалант сумын нутаг нь Түшээт Хан аймгийн Баатар вангийн хошуунд харьяалагдаж байсан. Хожим 1927 онд '''Сангийн тариалан''' нэртэйгээр анх байгуулагдан улмаар '''Баян-Өлзийт сум''' гэж яваад, 1957 онд БНМАУ-ын Сайд нарын зөвлөлийн тогтоолоор Жаргалант сум болон байгуулагдсан.  

==Газар зүй==
[[Файл:Жаргалант.jpg|thumb]]

Засаг захиргааны анхан шатны нэгж 4 багтай. 186800 га нутаг дэвсгэртэй. Үүнээс: 99000 га  талбай нь бэлчээр, 38000 га тариалангийн талбайтай, 33800 га талбай нь нарсан ойн зонхилсон ойн сан бүхий газартай. Сумын нутаг дэвсгэр далайн түвшнээс дээш 950-1050 метрт өргөгдсөн, жилд дунджаар 200-250 мм тунадас унадаг ой, хээр хосолсон байгалийн бүтэцтэй.

==Хүн ам==
2022 оны жилийн эцсийн хүн амын тоогоор 6728 хүн, 1969 өрх тоологдсон. Нийт хүн амын 70%ыг 35 хүртэлх насны залуус эзэлдэг.
Жаргалант сумын засаг Даргаар 
Нямаагийн Энхболд
ИТХ-н даргаар Дашзэвэгийн Дашдаваа нар 2020 оноос хойш ажиллаж байна

==Эдийн засаг==

Дэд бүтэц сайн хөгжсөн, Монгол улсын босоо тэнхлэгийн дагуух төв засмал зам дайран өнгөрдөг. Сумын төсөвт байгууллагууд болох ЗДТГ, сумын хүн эмнэлэг, соёлын төв, Ерөнхий боловсролын 12 жилийн бүрэн дунд сургууль, 2 бага сургууль, хүүхдийн 4 цэцэрлэг үйл ажиллагаа явуулж байна.
 
2022 оны жилийн эцсийн малын тооллогоор сумын хэмжээнд нийт 181,65 мянган толгой мал тоологдсоноос тэмээ-0,1 мянга, адуу-14,68 мянга, үхэр-18,82 мянга, хонь-93,21 мянга, ямаа-54,94 мянга тус тус тоологдсон байна. Сумын нийт өрхийн 22.3% буюу 440 малчин өрхтэй. Жилд дунджаар 35-40 мянган төл бойжуулан авч байна.

Одоогоор газар тариалан, мал аж ахуй, уул уурхай, аялал жуулчлалын чиглэлээр 98 аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаагаа явуулж байна. 2009 онд сумын хэмжээнд нийт 10025 га талбайд үр тариа, 1254 га-д төмс, 35 га-д хүнсний ногоо тариалаад байна.

Газар тариалангийн үйлдвэрлэлийн арвин их туршлагатай бүтээлч хөдөлмөрч ард түмний дундаас 14 хөдөлмөрийн баатар, 6 гавьяат төрөн гаржээ.

== Эшлэл ==
{{reflist}}

{{Хөтлөгч мөр Төвийн сумууд}}

[[Ангилал:Жаргалант сум (Төв)| ]]
[[Ангилал:Монголын сум]]
[[Ангилал:Төв аймгийн сум]]</text>
      <sha1>3wpluo6yeymo6zryh7f1cu0wv1gzrmb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Загвар:Country data Сальвадор</title>
    <ns>10</ns>
    <id>13245</id>
    <revision>
      <id>824155</id>
      <parentid>816810</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T22:18:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>211</id>
      </contributor>
      <comment>[[File:Flag_of_El_Salvador_(1875-1877).svg]]-г [[File:Flag_of_El_Salvador_(1875–1912).svg]]-р сольж байна. Сольсон хэрэглэгч нь [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]], шалтгаан нь: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious err</comment>
      <origin>824155</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1769" sha1="t1pzhzae5t8vgbj6dmkvz0v3234uata" xml:space="preserve">{{ {{{1&lt;noinclude&gt;|country showdata&lt;/noinclude&gt;}}}
| alias = Сальвадор
| flag alias = Flag of El Salvador.svg
| flag alias-1822 = Civil Flag of El Salvador.png
| flag alias-1823 = Flag of the United Provinces of Central America.svg
| flag alias-1824 = Flag of the Federal Republic of Central America.svg
| flag alias-1839 = Flag of El Salvador (1839-1865).svg
| flag alias-1865a = Flag of El Salvador (April 1865).svg
| flag alias-1865b = Flag of El Salvador (June 1865).svg
| flag alias-1869 = Flag of El Salvador (1869-1873).svg
| flag alias-1873 = Flag of El Salvador (1873-1875).svg
| flag alias-1875 = Flag of El Salvador (1875–1912).svg
| flag alias-1898 = Flag of the Greater Republic of Central America (1898).svg
| flag alias-civil = Civil Ensign of El Salvador.svg
| flag alias-army = Flag of the Salvadoran Army.svg
| link alias-army = Сальвадорын арми
| flag alias-navy = Flag of the Navy of El Salvador.svg
| link alias-navy = Сальвадорын тэнгисийн цэргийн хүчин
| flag alias-naval = Flag of the Navy of El Salvador.svg
| link alias-naval = Сальвадорын тэнгисийн цэргийн хүчин
| flag alias-air force = Flag of the Salvadoran Air Force.svg
| link alias-air force = Сальвадорын агаарын хүчин
| flag alias-military = Flag of the Armed Forces of El Salvador.svg
| link alias-military = Сальвадорын зэвсэгт хүчин
| size = {{{size|}}}
| name = {{{name|}}}
| altlink = {{{altlink|}}}
| variant = {{{variant|}}}
&lt;noinclude&gt;
| var1 = 1822
| var2 = 1823
| var3 = 1824
| var4 = 1839
| var5 = 1865a
| var6 = 1865b
| var7 = 1869
| var8 = 1873
| var9 = 1875
| var10 = 1898
| var11 = civil
| redir1 = SLV
| redir2 = ESA
&lt;/noinclude&gt;
}}</text>
      <sha1>t1pzhzae5t8vgbj6dmkvz0v3234uata</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>7 сарын 11</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16020</id>
    <revision>
      <id>824165</id>
      <parentid>778365</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T02:44:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>824165</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2291" sha1="6mmlcvulann8f12cujthkflpsj28gmu" xml:space="preserve">{{Жилийн өдрүүд|7 сарын}}
'''7 сарын 11''' нь [[Григорийн тоолол|Григорийн тооллын]] жилийн 192 дахь ([[өндөр жил]] бол 193 дахь) өдөр юм. Мөн он дуустал 172 өдөр үлдэж байна.

== Үйл явдлууд ==

* 1890 — [[Япон]] улсад анх удаа парламентын сонгууль болсон.
* 1919 — [[Нидерланд|Голландад]] ажлын 8 цагийг нэвтрүүлсэн.
* 1995 — [[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]], [[Вьетнам]] хоёр улс [[Дипломат харилцаа|дипломат харилцаагаа]] сэргээн тогтоосон.
* 2010 — [[2010 оны хөлбөмбөгийн ДАШТ|2010 оны Хөлбөмбөгийн ДАШТ]]-ний финалын тоглолт: [[Испанийн хөлбөмбөгийн үндэсний шигшээ баг|Испанийн шигшээ баг]] Нидерландын шигшээ багийг хожиж анх удаа Дэлхийн аварга болсон. 

== Энэ өдөр төрөгсөд ==

* 1657 — I Фридрих (1713 нас барсан) Пруссийн хаан (1701—1713).
* 1767 — [[Жон Куинси Адамс]] (1848 нас барсан) АНУ-ын 6 дахь Ерөнхийлөгч (1825—1829).
* 1934  -  [[Жоржио Армани]], италийн хувцасны загвар зохион бүтээгч &quot;Armani&quot; коипани үүсгэн байгуулагч.

== Энэ өдөр нас барагсад ==

* 1909 — [[Саймон Ньюком]] (1835 онд төрсөн) америкийн одон орон судлаач, математикч болон эдийн засагч.
* 2015 — [[Саторү Ивата]] (1959 онд төрсөн) японы программист, [[Nintendo]] компаний ерөнхийлөгч бөгөөд ерөнхий захирал (2002—2015). 


Тэмдэглэлт баярууд
* [[Монгол]]: Үндэсний Их баяр [[Наадам|наадмын]] эхний өдөр

----
{{Commonscat|11 July|7 сарын 11}}

[[Ангилал:Өдөр|0711]]
[[Ангилал:Долоодугаар сарын өдөр|#11]]</text>
      <sha1>6mmlcvulann8f12cujthkflpsj28gmu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сономын Чоймбол</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25993</id>
    <revision>
      <id>824174</id>
      <parentid>819872</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T09:49:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chongkian</username>
        <id>21163</id>
      </contributor>
      <origin>824174</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19245" sha1="10ehmo080vzeyyaxoffc6expbngq4v5" xml:space="preserve">{{Инфобокс хувь хүн
| нэр                        = Сономын Чоймбол
| тайлбар                    = 
| төрсөн_огноо               = 1907 он
| төрсөн_газар               = [[Чин улс]], [[Түшээт хан аймаг]], [[Түшээт хан аймаг|Түшээт ханы хошуу]]
| нас_барсан_огноо           = 1970 он
| нас_барсан_газар           = [[Image:Flag of the People's Republic of Mongolia (1949-1992).svg|23px|]] [[БНМАУ]], [[Улаанбаатар]]
| үндэстэн                   = 
| бусад_нэр                  = 
| юугаараа_алдаршсан         = [[Сүхбаатарын хөшөө (Улаанбаатар)]]
| ажил_мэргэжил              = 
| вэбсайт                    = 
}}
'''Сономын Чоймбол''' ([[1907]] онд өнөөгийн Архангай аймгийн Хашаат суманд төрж, [[1970]] онд нас барсан) гэж [[Улаанбаатар]] хотын төв талбайд байдаг [[Сүхбаатарын хөшөө]]г урласан Монголын [[XX зууны манлай]] [[уран барималч]], [[хөшөө цутгагч]] хүн байв. Тэрээр амьд ахуйдаа [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын [[Урлагийн Гавьяат Зүтгэлтэн]] цолоор шагнагджээ.

==Түрүү үе==
Чоймбол [[Түшээт хан аймаг|Түшээт хан аймгийн]] [[Түшээт ханы хошуу]], эртний Хар Хорум хотын туурь Хар балгасын зүүн талд, Лүн хайрхны өвөрт 1907 оны 3-р сарын 3-нд Содном тайжийн 2 дахь хүү болон мэндэлжээ. Содномынх 3 хөвүүн, 5 охинтой байсан ба хол ойрт уран айл гэдгээрээ танигдсан байжээ. Тухайлбал Чоймболын ах Шарав [[Эрдэнэ зуу]] хийдийн бурханч лам байв. Содном тайж хоёр дахь хүү Чоймболоо зургаан настайгаас нь [[Эрдэнэ зуу]] хийдийн хамба, номч мэргэн гавьж Бизъяад шавь оруулж монгол, төвөд бичигт сургасан байна. С. Чоймбол шашны номд суралцахын зэрэгцээ төрсөн ах Шараваас монгол урлалын аргаар бүтээсэн цутгамал, сийлбэр, шуумал, хөмөөл, зүмбэрийн арга барилыг сурч, бурханч лам болон гавжийн хэргэм зэрэг хүртэж [[Эрдэнэ зуу]] хийдийн гэсгүй лам хийж байв.

С. Чоймбол 1936 онд 29 настайдаа шар шувтлан хар болж нутаг хошууны гарын уртай авьяастнуудыг цуглуулан өөр өөрсдийн хувь хөрөнгийг нийлүүлэн хувийн аж ахуй байгуулан ердийн хөсгөер Хангайн нуруунаас мод татан гэрийн мод, авдар сав, хазаар ногт, эмээлийн мод, мөнгөн тоног, гөлөм, монгол гутал зэрэг гэр ахуйн хэрэгцээний зүйлийг хийж байтал [[Архангай]] аймгаас [[Лүн сум|Лүн сумын]] 14 дүгээр артель болгон Чоймболыг даргаар нь томилон ажиллуулах болсон гэдэг. Харин 1937 оны сүүлчээр түүнийг тайж гаралтай, гэсгүй лам байсан хэргээр баривчилж, 1938 оны зургадугаар сарын 3-ны Улсын онцгой байдлыг эрхлэх комиссын [[21 дүгээр тогтоол]]оор 10 жилийн хорих ялаар шийтгэжээ.

С.Чоймбол оноосон ялыг эдэлж Дотоод яамны барилгын лагерьт ажиллаж байхдаа хумсын чинээ жижиг, хөдөлдөг модон арслан хийснийг харсан зарим хүн түүнийг &quot;Жинхэнэ хувилгаан лам байна. Модон арсланг амилуулчихлаа&quot; хэмээн матсанаар тухайн үеийн удирдах хүмүүсийн анхаарлыг татжээ. Хувилгаан ламын хэргээр байцаагдах үедээ тэрбээр арслангийнхаа дотор талыг нь хөндийлж ухан сүүлээр нь жижиг хорхой (бөөс) оруулан хөдөлдөг болгосон учраа тайлбарлан хэргээс мултарч байсан гэдэг. Түүний дараахан Бумцэнд, Сүрэнжав, Самбуу, тухайн үед Дотоодын яамыг хариуцаж байсан Балжинням нар шатар тоглох зуур Самбуу гуай &quot;Надад хуучны монгол шатар байгаа юм. Даанч хэдэн хүү дутаад байна&quot; хэмээхэд Балжинням &quot;Манайд нэг уран хүн ял эдэлж байгаа. Шатрын хүү хийлгээд өгье&quot; гэжээ. Ийнхүү С. Чоймболын авьяас билгийг таньсан Балжинням түүнийг маршал [[Хорлоогийн Чойбалсан]]тай уулзуулснаар уран бүтээлийнх нь түүхэн замнал эхэлжээ.

Тухайн үед Улаанбаатар хотын [[1 дүгээр сургууль|1-р дунд сургуулийн]] барилгын нүүрэн дэх Ленин, Сталин, Сүхбаатар, Чойбалсан нарыг хөрөг бүхий ингэмлийг хийснээр С.Чоймболыг ялаас суллах тухай яригдах болжээ. Х.Чойбалсан тэргүүтэй удирдагчид авьяас чадварыг үнэлэвч &quot;феодал&quot; хэмээгдсэн түүнийг суллах боломжгүй тул Зөвлөлт сургагч нараас нуун овгийг нь сольж Сономын Чоймбол хэмээх уран барималчийг бий болгов.

С.Чоймбол энэ тухайгаа дурсан ярихдаа &quot;Ялаас чөлөөлөгдсөндөө баярлаж бүхий л авьяас чадвараа дайчлан МУИС-ийн нүүрэн талын дээд хэсэгт хоёр тийш харсан гурав гурван тугны гол хэсэгт төрийн сүлд, нэгдүгээр 10 жилийн сургуулийн нүүрний дээд хэсэгт дэлгэмэл номын голд [[дэлхийн бөмбөрцөг бүхий ингэмэл, барилгын баганын чимэглэлүүд]], Сүхбаатар хотод жанжин Д. Сүхбаатарын хөшөөг нойр хоолоо умартан байж хийснийг төрөөс үнэлж [[Хедөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон]]гоор 1941 онд шагнасан. Үүнд би улам урамшиж, гэр бүлтэй ч болж амьдрал цэгцрэн баримал, чимэглэлийн урлагт эрхгүй татагдан орсон доо. Залуучууд та нар ямар ч ажгаас шантарч болохгүй. Авьяасаа зөв хөгжүүлж чадвал ихийг хийж бүтээж чадна шүү&quot; гэж залуустаа захисан байдаг.

Орон нутгийн боржин чулууг жижиглэн хиймэл боржин хийж хөшөөнд ашигласан нь амжилттай болсон тул төр, засгаас өндрөөр үнэлж &quot;Алтан гадас&quot; одонгоор шагнасан байна. Чухам энэ үед барилга чимэглэл, уран баримлын мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэх зайлшгүй шаардлага тулгарч 1943 онд С. Чоймболыг ЗХУ-ын Москва хотноо Оросын алдарт барималч [[Сергей Меркуров|С. Д. Меркуровын]] урланд суралцуулахаар болж. Түүнийг Орост суралцаж байх үед Улаанбаатарын төв талбайд жанжин Д. Сүхбаатарын хешөөг барих шийдвэр гарч, С.Чоймболд эх загварыг нь хийх даалгаврыг өгчээ. С. Чоймбол ч Меркуровын урлангаас ирэхдээ хөшөөний эх загварын хэд хэдэн хувилбар зохиож ирснээс Д.Сүхбаатарын чин зориг, ухаалаг төрх, ард түмнээ гэрэлт ирээдүй өөд уриалан дуудсан жавхаа төгс нэгэн хувилбарыг сонгосон нь өнөөдрийн төв талбайд сүндэрлэж буй. Хөшөөний загварыг тухайн үеийн дүрслэх урлагийн газрын дарга [[Додийн Чойдог|Д.Чойдог]], зураач [[Лувсаншаравын Намхайцэрэн|Намхайцэрэн]] нартай хамтран сонгожээ.
[[Файл:Statue of Damdin Sükhbaatar.jpg|300px|thumb|Түүний урласан [[Улаанбаатар]] хот дахь [[Дамдины Сүхбаатарын хөшөө|Сүхбаатарын хөшөө]]]]

С.Чоймбол Орост суралцаж байх хугацаандаа Москва хотын Арбатын гудамжны метрон дахь усан оргилуур дотор &quot;Навчин дээрх мэлхий&quot;, эв нэгдлийг илэрхийлсэн хос загас бүхий &quot;Эв нэгдэл&quot; баримлуудыг урласан нь өнөөг хүртэл хадгалагдсаар байдаг. Улмаар 1945 онд СнЗ, МАХН-ын Төв хорооны хамтарсан 13/3 тоот тогтоолоор С. Чоймболын хийсэн Д.Сүхбаатарын хешөөний эх загварыг баталж хашөөг барих ажлыг зохион байгуулах [[Базарын Ширэндэв|Ширэндэв]] даргатай комисс байгуулж, Д.Чойдог даргатай Зураг урлалын газар (одоогийн Урчуудын эвлэлийн хороо)-т Баримлын тасгийг байгуулахдаа С.Чоймболыг даргаар нь томилжээ. Ингээд С. Чоймболд Д. Сүхбаатарын хөшөөг барих ажлыг удирдах үүрэг өгсөн байна. С.Чоймбол өөрөө Жамбаа, Доржготов, Лхамсүрэн нарыг, Зураг урлалын газрын даргын ажлыг Д. Чойдогоос хүлээн авсан зураач Намхайцэрэн Даваацэрэнг санал болгосноор Монголын анхны баримлын тасаг бий болжээ. Дараа нь Данзан, Дамдимаа нар нэмэгдэн ирснээр Д. Сүхбаатарын хөшөөг зургаан сарын дотор барих ажил эхэлсэн байна. С. Чоймбол тэдэнд хөшөө хийхийг зааж сургахын сацуу зарим нарийн чимхлүүр ажлыг өөрийн гараар урлан дуусгаж, 1946 оны долдугаар сарын 11-нд Ардын хувьсгалын 25 жилийн ойгоор нээлтээ хийжээ. Энэ бүтээлийг нь төрөөс өндрөөр үнэлж Төрийн шагналаар шагнасан юм.

1949 онд Улаанбаатар хотын Мебелийн үйлдвэрийн даргаар С.Чоймболыг томилж үйлдвэрийн техник технологийг боловсронгуй болгох, бүтээгдэхүүний нэр төрлийг олшруулан, чанарыг нь дээшлүүлэх үүрэг өгсөн байна. С.Чоймбол эхний ээлжинд гарын уртай хүмүүсийг ажилчнаар авч ажиллуулж гар аргаар үндэсний хээ угалз бүхий сийлбэр, зүмбэр хээтэй гэр, конторын тавилга зэргийг шинэчлэн хийж эхлэв. Түүнчлэн гар аргыг хөнгөвчлөх зорилгоор цахилгаан хөрөө, харуулыг өөрөө зургийг нь гарган техникийн авьяастай хүмүүстэй хамтран хийснээр үйлдвэрлэлийн хүчин чадал нэлээд хэмжээгээр нэмэгдсэн байна. Албаны болон хувь хүмүүсийн захиалгаар шинэчилсэн загварын бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх болжээ. Өдгөө баруун дөрвөн замын дэргэдэх Мебелийн үйлдвэр байгаа гудамжийг 1997 онд С.Чоймболын мэндэлсний 90 жилийн ойгоор [[С. Чоймболын гудамж]] хэмээн нэрлэжээ.

Тэр үед Засгийн газраас конторын тавилга, [[Их Тэнгэр цогцолбор|Их тэнгэрийн]] амны зочид буудлын ор, ширээ, буйдан зэргийг захиалан эх загварыг нь хийх үүрэг өгчээ. Ингээд үндэсний хээ угалз бүхий тавилгын эх загвар 62 ширхгийг үйлдвэрлэснээс ор, уулзалтын ширээ, сандал, буйдан, номын тавиур зэрэг нь Их тэнгэр цогцолборын Маршал харш, Улсын номын сан зэрэг газруудад одоо ч бий. Тэр үеийн төв театрын захиалгаар С.Чоймболын загвараар театрын зориулалтын сандал, ширээ, буйдан хийснийг нь үнэлж хоёр дахь удаагаа &quot;[[Алтан гадас одон|Алтангадас]]&quot; одонгоор шагнажээ.

С.Чоймбол 1958 онд эх орны үнэт баялаг болох чулууг үйлдвэрийн аргаар боловсруулж барилгын чимэглэл хийх санаачилгыг Барилгын яаманд гаргасныг дэмжиж С.Чоймболыг БНХАУ-д чулууны үйлдвэрт дадлагажигчаар явуулсан байна. Тэр явж ирснийхээ дараа 1958 онд Барилгын яамны харьяа Чулууны үйлдвэрийг байгуулж Авдрантаас боржин чулуу бэлтгэн авч эхэлсэн байна. Энэ хугацаандаа БНХАУ-д сурсан зүйлдээ үндэслэн боржин чулууг хөрөөдөх, бутлах машиныг өөрийн үйлдвэрийн инженер техникийн ажилтнуудтай хамтран бүтээж, боржин чулууг барилгын шат, баганын чимэглэлд хэрэглэсний зэрэгцээ хиймэл чулуун шал хийж эхэлсэн байна. Мөн Сүхбаатар-Чойбалсангийн бунхны хоёр талын жигүүрийн алхан хээ бүхий ханыг боржин чулуугаар хийжээ. Мөн уран барималч Зулзагын эх загвараар хиймэл боржин чулуугаар Драмын эрдмийн театрын барилгын морины толгой бүхий баганын хээг урлажээ. Ийнхүү барилгын салбарын их үйлсэд оруулсан хувь нэмрийг нь үнэлж Сүхбаатарын одонгоор шагнасан байна. Тэрбээр 1954-1958 онд МУЭ-ийн баримлын тасгийн дарга байх хугацаандаа шавар ваар, шөрмөсөн чулууг шатаан гипс хийхээр өндөр хэмээр халааж шатаах зуухыг барьж шөрмөсөн чулууг шатааж гипс хийж баримлаас хэв авсан нь амжилттай болсон боловч тухайн үед төдийлөн дэмжигдээгүй байна. Харин энэ хугацаанд дүрслэх урлагийг хөгжүүлэх үйлсэд амжилт гарган олон жил үр бүтээлтэй ажилласныг төрөөс үнэлж 1957 онд [[Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]] цолоор шагнасан байна.

1967 онд Барилгын яамнаас МУЭ-ийн хороонд шилжин ирж ажиллах хугацаандаа мод харуулдах машины зоргодсыг гадагш гаргах сэнсэн хоолойг гардан хийсэн байна. Мен чимэглэлийн дугуй хавтан хөрөөдөх хөрөө раамыг зохион бүтээсэн нь 1995 он хүртэл ашиглагдаж байлаа. Модны үртсээр дугуй хавтан хийх технологийг боловсруулж байсан бөгөед зэс, гуулиар хийсэн төрөл бүрийн бүтээгдэхүүнийг алт, мөнгөөр, төмөр металлыг никель, хромоор өнгөлөх тоног төхөөрөмжийг хийн технологийн ажлыг гүйцэтгэж байгаад гүйцээж амжилгүй 1969 онд нас баржээ. Хожим 1993 оны зургадугаар сарын 16-нд Дээд шүүхийн [[Цагаатгах комиссын 159 дүгээр магадлан]]гаар түүнд оноосон 10 жилийн хорих ялтай &quot;феодалын&quot; хэргийг нь цагаатгажээ.

==Зүүлт==
{{reflist}}
&quot;Монголчууд&quot; цахим түүх СД Түүхч. Дэмбэрэлийн Өлзийбаатар

{{DEFAULTSORT:Чоймбол, Сономын}}
[[Ангилал:Монголын уран барималч]]
[[Ангилал:Монгол улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн]]
[[Ангилал:XX зууны манлай]]
[[Ангилал:Лүнгийн хүн]]
[[Ангилал:Түшээт хан аймгийн хүн]]
[[Ангилал:Төвийнхөн]]
[[Ангилал:Монголчууд]]
[[Ангилал:1907 онд төрсөн]]
[[Ангилал:1970 онд өнгөрсөн]]</text>
      <sha1>10ehmo080vzeyyaxoffc6expbngq4v5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хамнам</title>
    <ns>0</ns>
    <id>34457</id>
    <redirect title="Өмнөд Хамгён муж" />
    <revision>
      <id>824153</id>
      <parentid>638414</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T22:13:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7864</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>исправление двойного перенаправления на [[Өмнөд Хамгён муж]]</comment>
      <origin>824153</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54" sha1="4vd1o364txanasgxw1ndjj5g14elvse" xml:space="preserve">#ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Өмнөд Хамгён муж]]</text>
      <sha1>4vd1o364txanasgxw1ndjj5g14elvse</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бухарест</title>
    <ns>0</ns>
    <id>34491</id>
    <revision>
      <id>824164</id>
      <parentid>824117</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T02:20:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>824164</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15133" sha1="ln0htrlruwuybz0olizgdaati7p5pl6" xml:space="preserve">{{Short description|Румыны нийслэл ба хамгийн том хот}}
{{Distinguish|Будапешт}}
{{Инфобокс суурин
| name               = Бухарест
| native_name        = {{lang|ro|București|italics=unset}}
| native_name_lang   = RO
| official_name      = City of Bucharest
| settlement_type    = [[Нийслэл|Нийслэл ба хотын захиргаа]]
| image_skyline      = {{multiple image
| border             = infobox
| total_width        = 300
| image_style        = infobox
| perrow             = 1/2/2/2/1
| caption_align      = center
| image1             = Bucharest University Square (cropped).jpg
| caption1           = [[Их сургуулийн талбай, Бухарест|Их сургуулийн талбай]]
| image2             = Ateneul Român - Gradina.jpg
| caption2           = [[Румыны атенеум]]
| image3             = Bucharest - Palace of the Parliament (2024) (2).jpg
| caption3           = [[Парламентын ордон]]
| image4             = Biblioteca Centrală Universitară - Piata Revolutiei.jpg
| caption4           = [[Их сургуулийн төв номын сан, Бухарест|Их сургуулийн төв номын сан]]
| image5             = Palatul de Justiție.jpg
| caption5           = [[Шударга ёсны ордон, Бухарест|Шударга ёсны ордон]]
| image6             = PalatCec.jpg
| caption6           = [[CEC ордон]]
| image7             = Parcul Tineretului.jpg
| caption7           = [[Тинеретулуи цэцэрлэгт хүрээлэн]]
| image8             = Bucharest Business District (cropped).jpg
| caption8           = [[Флореаска]] дүүрэг
}}
| image_flag         = ROU Bucharest Flag.svg
| image_shield       = Coat of arms of Bucharest.svg
| image_blank_emblem = [[File:Word mark of Bucharest.svg|class=skin-invert|70px]]
| blank_emblem_type  = [[Лого]]
| nicknames          = Paris of the East / Little Paris
| motto              = {{lang|ro|Patria și dreptul meu}}&lt;br /&gt;('Эх орон ба миний эрх')
| image_map          = Municipiul Bucuresti in Romania.svg
| map_caption        = Румын дахь Бухарест хот
| mapsize            = 230px
| pushpin_map_caption = Румын дахь Бухарестийн байршил
| pushpin_map        = Румын#Европ
| pushpin_relief     = 1
| coordinates        = {{coord|44|25|57|N|26|6|14|E|region:RO_city(1900000)|display=inline,title}}
| subdivision_type   = Улс
| subdivision_name   = {{flag|Румын}} 
| subdivision_type1  = Хөгжлийн бүс нутаг
| subdivision_name1  = [[Румыны хөгжлийн бүс нутаг|Бухарест – Илфов]]
| subdivision_type2  = Хошуу
| subdivision_name2  = [[Румыны хошууд|Бухарест хотын захиргаа]]
| parts_type         = Салбар
| parts              = [[Бухарестийн салбарууд|6 салбар]]
| established_title  = Анх баталгаажуулсан
| established_date   = 1459
| founder            = [[Влад Цепеш]]
| government_footnotes = 
| government_type    = [[Хотын дарга–зөвлөлийн засгийн газар|Хүчтэй хотын дарга–Зөвлөл]]
| leader_title1      = [[Бухарест хотын дарга|Хотын дарга]]
| leader_name1       = [[Стелиан Буждувеану]] (үүрэг гүйцэтгэгч) 
| leader_title2      = Хууль тогтоох байгууллага
| leader_name2       = [[Бухарестийн ерөнхий зөвлөл|Ерөнхий зөвлөл]]
| leader_name3       = [[Румын (Европын Парламентын тойрог)|Бухарест тойрог]]
| leader_title3      = [[Европын Парламент|ЕП]]
| area_footnotes     = &lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://insse.ro/cms/sites/default/files/field/publicatii/anuarul_statistic_al_romaniei_carte_ed_2023_0.pdf  |title=Румын улсын статистикийн эмхэтгэл (2023) – 1.8 Румын улсын нутаг дэвсгэрийн засаг захиргааны зохион байгуулалт, 2022 оны 12 сарын 31 (х.17) |publisher=[[Үндэсний статистикийн хүрээлэн (Румын)]] - INSSE |website=www.insse.ro |date=2024-02-19}}&lt;/ref&gt;
| timezone           = [[Зүүн Европын Цаг|ЗЕЦ]]
| utc_offset         = +02:00
| timezone_DST       = [[Зүүн Европын Зуны Цаг|ЗЕЗЦ]]
| utc_offset_DST     = +03:00
| area_total_km2     = 240
| area_total_sq_mi   = 92.28
| area_metro_km2     = 1,803
| elevation_m        = 55.8–91.5
| elevation_ft       = 183.1–300.2
| population_total   = 1,716,961
| population_as_of   = [[2021 оны Румыны хүн амын тооллого|2021 оны тооллого]]
| population_footnotes = &lt;ref name=&quot;RPL2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2023/05/Tabel-1.03_1.3.1-si-1.03.2.xls|title=Populaţia rezidentă după grupa de vârstă, pe județe și municipii, orașe, comune, la 1 decembrie 2021|publisher=[[Үндэсний статистикийн хүрээлэн (Румын)|INSSE]]|language=ro|date=2023-05-31}}&lt;/ref&gt;
| population_density_km2 = 7,196
| population_density_metro_km2 = 1,277
| pop_est_as_of      = 2024 оны 1сар
| population_est     = 1,719,958
| pop_est_footnotes  = &lt;ref name=&quot;Population.Bucharest&quot;&gt;{{cite web |url=http://statistici.insse.ro:8077/tempo-online/#/pages/tables/insse-table |title=POP105A - Populația rezidentă la 1 Ianuarie pe grupe de vârste, sexe și medii de rezidență, macroregiuni, regiuni de dezvoltare și județe |publisher=[[Үндэсний статистикийн хүрээлэн (Румын)]] - INSSE (TEMPO - statiscal data) |website=www.insse.ro/cms/en |date=2024-09-11 |access-date=2025-07-09 |language=ro}}&lt;/ref&gt;
| population_urban   = 
| population_metro   = 2,303,505 (Бухарест-Илфов)&lt;ref name=&quot;Population.Bucharest&quot;/&gt;
| population_rank    = [[Румыны хошуудын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|Румынд 1-т]] ([[Европын хотуудын жагсаалт (хотын хязгаар доторх хүн амын тоогоор)|ЕХ-д 8-д]])
| population_demonyms = Бухарестчууд ([[Монгол хэл|mn]])&lt;br /&gt;{{lang|ro|bucureștean}}, {{lang|ro|bucureșteancă}} ([[Румын хэл|ro]])
| population_note    = 
| demographics_type1 = ДНБ {{Nobold|(Нэрлэсэн, 2024)}}
| demographics1_footnotes = &lt;ref name=&quot;GDP.Bucharest&quot;&gt;Multiple sources:
*{{cite web |url=https://cnp.ro/wp-content/uploads/2024/01/Prognoza-2023-2027-in-profil-teritorial-aferenta-Prognozei-macroeconomice-de-toamna-2023.pdf |title=1.1. Valoarea produsului intern brut, pe judeţe şi regiuni – în RON (pg.3) / 1.2. Produsul intern brut pe locuitor, pe judeţe şi regiuni – în € (pg.5) |trans-title=1.1 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний үнэ цэнэ, хошуу, бүс нутгаар - RON-ээр (х.3) / 1.2 Нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн, хошуу, бүс нутгаар - еврогоор (х.5) |publisher=Стратеги, прогнозын үндэсний комисс - Румыны засгийн газар |website=www.cnp.ro |date=2024 |access-date=2025-07-09}}
*{{cite web |url=https://cnp.ro/wp-content/uploads/2024/02/Prognoza-de-IARNA-2023-2027.pdf |title=Principalii indicatori macroeconomici |trans-title=Макро эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүд |publisher=Стратеги, прогнозын үндэсний комисс - Румыны засгийн газар |website=www.cnp.ro |date=February 2024 |access-date=2025-07-09}}&lt;/ref&gt;
| demographics1_title1 = Хотын бөөгнөрөл
| demographics1_info1 = [[Америк доллар|$]]106.292 тэрбум
| demographics1_title2 = Нэг хүнд ноогдох
| demographics1_info2 = $45,965
| postal_code        = 0100xx-0201xx, 0201xx-0300xx, 0365xx
| postal2_code_type  = 0100xx-0201xx, 0201xx-0300xx, 0365xx
| postal_code_type   = Шуудангийн код
| area_code          = +40 31
| blank_name         = [[Хүний хөгжлийн илтгэлцүүр|ХХИ]] (2022)
| blank_info         = 0.926&lt;ref&gt;{{Cite web | url=https://globaldatalab.org/shdi/table/shdi/ROU/?levels=1+4&amp;years=2022&amp;interpolation=0&amp;extrapolation=0 | title=Sub-national HDI – Subnational HDI – Global Data Lab | access-date=2025-07-09 | archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/ | archive-date=2018-09-23 | url-status=live }}&lt;/ref&gt; – &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;маш өндөр&lt;/span&gt;
| blank_name_sec2    = [[Олон улсын нисэх онгоцны буудал]]
| blank_info_sec2    = {{ubl|[[Аурел Влайкугийн нисэх онгоцны буудал|Бэняса  нисэх буудал]]|[[Анри Коандын олон улсын нисэх онгоцны буудал|Отопени нисэх буудал]]}}
| blank2_name_sec1   = [[Түргэн тээвэр|Түргэн тээврийн]] систем
| blank2_info_sec1   = [[Бухарестын метро|Метро]]
| website            = {{Official URL}}
}}

'''Бухарест''' ([[Румын хэл|румынаар]]: ''București'' [{{IPA|bukuˈreʃtʲ}}]; {{Audio|Ro-București.ogg|''дуудлага''}}) — [[Румын]] [[улс]]ын [[нийслэл]] бөгөөд хамгийн том 1.8 сая хүн амтай&lt;ref&gt;{{Webarchiv|url=https://population.un.org/wup/Download/Files/WUP2018-F13-Capital_Cities.xls |wayback=20181101171857 |text=Population of Capital Cities in 2018 (thousands) |archiv-bot=2025-01-03 00:14:21 InternetArchiveBot }}. UNO, abgerufen am 29. Juli 2019 (englisch).&lt;/ref&gt; [[хот]]. 

== Түүх ==
Бухарест хотын тухай анх 1459 онд Валахиа хотыг туркуудаас хамгаалахын тулд орчин үеийн хотын суурин дээр цайз барьсан хунтайж Влад III Тепесийн баримт бичигт дурдсан байдаг юм. 

Хоёр зуун жилийн дараа Бухарест нь Валахиагийн нийслэл хотуудын нэг болсон бөгөөд Константин Бранковеану ноёдын нийслэлийг энд нүүлгэн шилжүүлжээ.

1862 онд Бухарест Румын улсын нийслэл хот болсон гэж зарлав.

== Засаг захиргаа ==
Бухарест хот 6 захиргааны бүсэд ([[Румын хэл|рум.]] ''sectoare'') хуваагддаг. Бүс бүр дүүрэгт ([[Румын хэл|рум.]] ''cartiere'') хуваагддаг байна.

* 1-р бүс: Бэняса (Băneasa), Пипера (Pipera), Флоряска (Floreasca)
* 2-р бүс: Пантелимон (Pantelimon), Колентина (Colentina), Обор (Obor)
* 3-р бүс: Витан (Бухарест) (Vitan), Титан (Titan), Чентру Чивик (Centru Civic), Липскан
* 4-р бүс: Берчени (Berceni), Олтеницей (Olteniţei)
* 5-р бүс: Рахова (Rahova), Ферентари (Ferentari), Котрочени (Cotroceni)
* 6-р бүс: Джулешти (Giuleşti), Друмул Таберей (Drumul Taberei), Милитари (Militari), Крынгаши (Crângaşi)

== Газар зүй ==
{{Том зураг|-D3- LighningStormPanorama.jpg|800|Бухарест}}

=== Эдийн засаг ===
Хэдийгээр Бухарест нь Румын улсын хүн амын 9 орчим хувь нь амьдардаг ч тус улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 21 орчим хувийг үйлдвэрлэдэг байна. Бухарест нь Румын улсын аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний 4/1-ийг эзэлдэг бөгөөд тус улсын хамгийн аж үйлдвэржсэн хэсэг юм. Тус улсын татварын бараг 3/2-ыг Бухарест хотын оршин суугчид болон тус хотод бүртгэлтэй хуулийн этгээдүүд бүрдүүлдэг ажээ.

2005 оны 4-р сард Бухарест дахь ажилгүйдлийн түвшин 2.7% байсан нь улсын дунджаас (5.5%) хамаагүй доогуур байв.

{{Уур амьсгалын хүснэгт
| TABELLE =
| DIAGRAMM TEMPERATUR = deaktiviert
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200
| QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/183/c00200.htm Administratia Nationala de Meteorologie (NMA)]
| Überschrift =
| Ort = Бухарест
&lt;!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --&gt;
| hmjan = 1.5 | hmfeb = 4.1 | hmmär = 10.5 | hmapr = 18.0 | hmmai = 23.3 | hmjun = 26.8 | hmjul = 28.8 | hmaug = 28.5 | hmsep = 24.6 | hmokt = 18.0 | hmnov = 10.0 | hmdez = 3.8
&lt;!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --&gt;
| lmjan = −5.5 | lmfeb = −3.3 | lmmär = 0.3 | lmapr = 5.6 | lmmai = 10.5 | lmjun = 14.0 | lmjul = 15.6 | lmaug = 15.0 | lmsep = 11.1 | lmokt = 5.7 | lmnov = 1.6 | lmdez = −2.6
&lt;!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --&gt;
| nbjan = 40.0 | nbfeb = 36.0 | nbmär = 38.0 | nbapr = 46.0 | nbmai = 70.0 | nbjun = 77.0 | nbjul = 64.0 | nbaug = 58.0 | nbsep = 42.0 | nbokt = 32.0 | nbnov = 49.0 | nbdez = 43.0
&lt;!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --&gt;
| rdjan = 6.0 | rdfeb = 6.0 | rdmär = 6.0 | rdapr = 7.0 | rdmai = 6.0 | rdjun = 6.0 | rdjul = 7.0 | rdaug = 6.0 | rdsep = 5.0 | rdokt = 5.0 | rdnov = 6.0 | rddez = 6.0
}}

== Хүн ам ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Хүн амын тоо
!1798
!1800
!1831
!1859
!1877
!1900
!1918
!1930
!1956
!1966
!1977
!1992
|-
|30 000
|'''↗'''32 000
|'''↗'''61 000
|'''↗'''122 000
|'''↗'''178 000
|'''↗'''282 000
|'''↗'''383 000
|'''↗'''639 000
|'''↗'''1 237 000
|'''↗'''1 452 000
|'''↗'''1 807 000
|'''↗'''2 067 000
|-
!1998
!2002
!2005
!2011
!2021
!
!
!
!
!
!
!
|-
|'''↘'''2 029 000
|'''↘'''1 926 000
|'''↗'''1 929 000
|'''↘'''1 883 425
|'''↘'''1 716 961
|
|
|
|
|
|
|
|}

==Зураг==
&lt;center&gt;&lt;gallery&gt;
Зураг:ROU Bucharest CoA.svg
Зураг:Bucharest, woodcut, published in Leipzig in 1717.jpg

&lt;/gallery&gt;&lt;/center&gt;

== Цахим холбоос ==
{{Wikisource}}
{{Commonscat|Bucharest|Бухарест}}
{{Wiktionary}}
{{Wikivoyage}}

== Эшлэл ==
{{Reflist}}

{{Хөтлөгч мөр Румыны тойрог}}

[[Ангилал:Бухарест| ]]
[[Ангилал:Их Валахийн суурин]]
[[Ангилал:Европын нийслэл]]
[[Ангилал:Румыны их сургуулийн хот]]
[[Ангилал:Саятан хот]]
[[Ангилал:Румыны хот]]</text>
      <sha1>ln0htrlruwuybz0olizgdaati7p5pl6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Минжиддоржийн Ханддорж</title>
    <ns>0</ns>
    <id>36779</id>
    <revision>
      <id>824170</id>
      <parentid>776136</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T09:32:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chongkian</username>
        <id>21163</id>
      </contributor>
      <origin>824170</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42311" sha1="f3kfvowjyh0s81jwu557j35176wbajt" xml:space="preserve">{{Инфобокс хувь хүн
| нэр                        = Ханддорж
| хүндэтгэсэн_угтвар         = Эрдэнэ дайчин чин ван
| хүндэтгэсэн_дагавар        = 
| зураг                      = Ханддорж.jpg
| зураг_хэмжээ               = 
| зурагны_дэвсгэр_тайлбар    = Эрдэнэ дайчин чин ван Ханддорж
| тайлбар                    = Эрдэнэ дайчин чин ван Ханддорж
| жинхэнэ_нэр                = Минжиддоржийн Ханддорж
| төрсөн_огноо               = 1869 он
| төрсөн_газар               = [[Манж Чин улс]], Ар монгол, [[Түшээт хан аймаг]] 
| нас_барсан_огноо           = 1915 он
| нас_барсан_газар           = Богд хаант Монгол Улс, [[Нийслэл хүрээ]]
| үхлийн_шалтгаан            = Хордуулсан{{citation needed}}
| олдсон_газар               = Богд хаант улсын Нийслэл хүрээ Туул голын салбар Дунд голын орчим
| оршуулагдсан_газар         = Богд хаант Монгол Улс, Нийслэл хүрээ
| хөшөө_дурсгал              = төрсөн газар болох Ханжаргалант хайрханы өвөрт гэрэлт хөшөө, Булган аймгийн төв Булган хотод чулуун хөшөө, Улаанбаатар хотод мөн баримал хөшөө
| амьдарч_байсан_газар       = [[Богд Хаант Монгол улс]]
| яс_үндэс                   = Халх
| үндэстэн                   = [[Монголчууд|Монгол]]
| аль_хотын_суугуул          = Түшээт ханы уугуул
| бусад_нэр                  = 
| юугаараа_алдаршсан         = Монголын үндэсний тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгч, Манжаас тусгаарлан Богд хаан Монгол улсыг байгуулах үйлсийн гол удирдагч
| телевиз                    = 
| боловсрол                  = [[манж хэл|манж]], [[хятад хэл|хятад]], [[орос хэл]]
| төгссөн_сургууль           = гэрээр боловсрол олсон
| ажил_мэргэжил              =
| ажилд_авагч                = 
| байгууллага                = 
| алдартай_бүтээлүүд         = 
| хэв_маяг                   = 
| түүнд_нөлөөлсөн            =
| түүний_нөлөөлсөн           = 
| төлөөлөгч                  = 
| идэвхитэй_жилүүд           = 
| төрөлх_хот                 = 
| цалин                      = 4000 лан мөнгө, 50 энтэй торго
| хөрөнгө                    = 
| өндөр                      = 
| жин                        = 
| хэргэм                     = Эрдэнэ дайчин [[чин ван]]
| хугацаа                    = 
| өмнөх_хүн                  = 
| залгамжлагч                = 
| нам                        = 
| хөдөлгөөн                  = Монгол үндэсний эрх чөлөөний төлөө тэмцэл
| өрсөлдөгч                  = 
| зөвлөл                     = 
| шүтлэг                     = [[Шарын шашин|бурхны шашин]] 
| шашны_бүлэг                = шарын шашин
| ял_зэм                     = 
| ялын_гүйцэтгэл             = 
| ялын_нөхцөл                = 
| эхнэр_(нөхөр)              = 
| хамтрагч                   = 
| хүүхэд                     = 
| эцэг_эх                    = эцэг Мижиддорж, эх Сосор 
| хамаатан                   = 
| callsign                   = 
| шагнал                     = 
| гарын_үсэг                 = 
| гарын_үсэг_өөр             = 
| вэбсайт                    = 
| тэмдэглэл                  = 
}}
Монгол Улсын төрийн нэрт зүтгэлтэн, тусгаар тогтнолын төлөө, [[Манжууд|Манжийн]] дарлалын эсрэг тууштай тэмцэгч, [[Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс|Богд хаант Монгол Улсыг]] үүсгэн байгуулагч гол удирдагчдын нэг, Монголын дипломат албыг үүсгэн байгуулагч нь Эрдэнэ дайчин чин ван '''Минжиддоржийн Ханддорж''' юм.

==Намтар==
[[Эрдэнэ дайчин чин ван]] Ханддорж [[Эрдэнэ чин ван Цэрэндорж]]ийн хүү [[гүн]] [[Минжиддорж]]ийн гэр бүлд 1869 он буюу [[шарагчин могой жил]]д төрсөн. Ханддорж ван нь [[Батмөнх даян хаан]]ы отгон хүү [[Гэрсэнз|Гэрсэнз]]ийн шууд удмын [[алтан ураг|алтан ург]]ийн сурвалжит хүн.

[[Файл:Mansion Complex of H.E. Chin Van Mr. Handdorj.jpg|thumb|[[Ханддорж вангийн өргөө]]]]

===Бага нас===
Ханддорж ван бага насаа гол төлөв ордны тансаг амьдралд өнгөрөөжээ. Зуны цагт Минжиддорж гүнгийнх [[Булган уул]]ын зүүн суга, [[Ханжаргалант]]ын өвөр гэх мэт үзэсгэлэнт нутгаар зусна.
Ханддорж вангийн бага насны амьдралд түүний эх Сосор хатны саруул ухаан, ажилч хичээнгүй чанар асар ихээр нөлөөлжээ. Гүн Минжиддорж тэр үеийн ихэс дээдсийн нэгэн адил Ханддорж ноёнтонд гэрийн багш Данигайг авч 6-7 нас орчимд нь монгол бичиг заалгаж эхэлсэн ба багш нь монгол бичигт гарамгай, манж, төвөд хэлийг сайн мэддэг, төрт ёс, эрх зүй, дорно дахины гүн ухааныг нэлээд гадарладаг, Вангийн хүрээнд номтой нэгэнд тооцогддог томоохон сэхээтний нэг байжээ.

1880 онд түүний эцэг Минжиддорж бие барснаар тэдний гэр бүлд асар их хүнд гарз хохирол учирсан бөгөөд амьдралаа залгуулах хатуу алба түүний нуруун дээр ирсэн.

Өөрийн хүүгээ алдсан Цэрэндорж ван гол найдлагаа ач хүү Ханддорждоо тавих болжээ. Энэ хугацаанд өвөг эцэг нь Ханд ванг Хүрээний амбан сайдын дэргэдэх төрийн албанд сургах дамжаанд суралцуулж, манж, хятад хэлийг сайн сургаж сайжруулсан. Ханд ван 23 настайдаа 1892 онд засаг хошой Чин вангийн 8 дахь үеийг залгамжилсан байна. 
Тэр үед [[хошуу захирагч]] болсон хүн Манж Чин улсын хаанд, биеэ үзүүлэх ёстой байсан бөгөөд Манжийн хааны ордны хатуу дэг жаягийн улмаас Ханд ванг хаантай нүүр учруулаагүй байна. Учир нь вантан цагаан, улаан бурхнаар өвдөөгүй байсан гэдэг.
Залуу ноёны өмнө нэг талаар хошуу нутгаа өөд татаж, хамжлагат ардынхаа итгэлийг олох, нөгөө талаар [[Манж]], [[Хятад]], [[Төвөд]], [[Монгол]]ын ихэс дээдсийн ааш аягийг тааруулж, учрыг олж харьцах яггүй асуудал тулгарав. Нэгэнт улс гүрнээрээ харийн эрхшээлд байгаа нөхцөлд юм л бол гэдийн цахлах аргагүй, бас үргэлж толгой гудайж, бөхөлзөх бүр ч хэцүү байжээ.

===Тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэл===
1900 онд Манжийн хаан Чин ванг хүлээж авчээ. Уулзалтаар [[Бадаргуулт төр|Бадаргуулт төр хаан]] “За хө, чиний хошуу баруунаас зүүн тийш, хойноос урагш хүртэл хэдэн газар юм дээ” хэмээн басангуй асуухад Ханддорж ван “Манай Халхад хошуу нутгийнхаа хэмжээг газраар биш өртөөгөөр хэлэлцдэг. Өрнөөс дорно хүртэл 12 өртөө” хэмээн даруухан мөртлөө төв ихэмсгээр хариулсан байна. Үүнийг мэдсэн [[Цыши]] хатан “Үнэхээр сэргэлэн залуу” хэмээн манжилсан гэдэг.
Чин ван Ханддорж үндэсний ноёд ихсийн эрх ямба хязгаарлагдаж, албат иргэд нь хоосорч байгаад ихэд дургүйцэж байжээ. Ингээд 1890 онд [[Улиастай]]н амбан [[монголчууд]]ад дааж давшгүй алба гувчуур ногдуулж, элдвээр дарлаж буй тухай [[Жалханз хутагт|Жалханз гэгээн]], [[Ялгуусан хутагт Лувсанданзан|Ялгуулсан хутагт]], Дамбийжаа буюу [[Жа лам]] нарын хамтаар [[Бээжин]]д зарга мэдүүлэхдээ “Хэрэв хэрэг явдал цаашид ийм байвал монголчууд зэвсэг барихаас өөр аргагүйд хүрнэ” хэмээн Чин улсын эрх баригчдад анхааруулжээ. Энэ явдлын дараагаар тэднийг мөшгин мөрдөж, шахаж хавчиж эхэлсэн агаад энэ хэргийг мөрдөхийг Ханд вангийн өвөг эцэг Цэрэндоржид даатгахад тэрбээр уг хэргийн учгийг мэдэж байсан учир аргацаалан хаацайлж, тэднийг цаазлахгүй байхыг Бээжингээс хүсэж байсан.

Бээжин хотод 1903 онд Ханддорж ван [[Халх]]ын ноёдын түр жасаанд ээлж тааран очиж, төрийн хэрэг хэлэлцэхэд оролцсон нь Манжийн хааны бодлогын цаад санааг илүү сайн таньж мэдэх бололцоог олгожээ. Манжийн төр Ханд ванд ямба хэргэм, цалин пүнлүү шагнал чамгүй хүртээж, олон арван зэрэг нэмж, тэмдэглэж байсан боловч “Буруу элэгтэн” хэмээн хардаж мөшгөн тандахаа ч хойш тавиагүй байна. Ханддоржийг өвөг эцэг шиг нь дээгүүрхэн албан тушаалд тавихаас аль болохоор болгоомжилж, ойр зуурхан “аргамжилж” алхах гишгэх бүрийг нь ажин тагнаж байв.
Бээжингийн эрх баригчид Ханддорж вангийн цаад санааг мэдэж итгэл муутай хүмүүсийн дансанд оруулсан байсан. Английн түрэмгийллээс зугтсан [[13-р Далай лам|ХIII Далай лам Түвдэнжамц]] 1904 оны Х сард ойр дотно шадар нөхдийнхөө хамтаар [[Хүрээ]]нд ирсэн. Далай лам [[Буриад]]ын [[хамба лам]] [[Агваан Доржжив]] Лхарамбыг даган [[Оросын хаан|Оросын цагаан хаан]]ы нөмөр нөөлөгт хоргодох санаатайгаар Монголд ирсэн. Манж Чин улсын Засгийн газар түүнийг сүйд болон хүлээж авахгүй байхыг Их хүрээний манж, төвөд, монгол эрх баригчдад чандлан тушаасан хэдий ч Далай ламыг сүсэглэн биширсэн олны давлагааг хэн ч хориглож чадсангүй. Тэр бүү хэл [[Өвөр Байгалын хязгаар|Өвөр Байгал]], [[Астрахань|Астраханиас]] хүртэл шарын шашинтан монголчууд цуван ирж мөргөжээ. Хол ойрын сүсэгтэн олноос өргөл барьц авсаар Далай лам ихээхэн хөлжиж бэлжсэн гэдэг. Далай ламын нэр хүнд [[Богд]] Жавзандамбын нэр хүндэд нөлөөлөн түүнийг дарж эхэлсэн учир Богдын талынхан Далай ламыг хавчиж эхэлсэн нь түүнд хэцүү байсан бөгөөд тэрбээр Чин ван Ханддоржийн багш Дандар аграмбын урилгаар Вангийн хүрээнд анир чимээгүй өвөлжжээ.

Далай лам Вангийн хүрээнд өвөлжихдөө Ханддорж вантай байнга уулзаж, санаа бодлоо солилцож байсны дотор “Монгол улс [[Оросын Хаант Улс|Цагаан хаант Орос улс]]тай хил залгасан учир хорвоогийн бусад гүрнүүдтэй холбоо тогтоож болмоор юм байна” гэсэн байдаг.
Далай лам нь Ханд чин вангийн багш [[Дандар аграмба]]тай ном хаялцаж түүнд ялагдсанаа хүлээн зөвшөөрч шавь барилцсан байна. Үүнд дургүйлхсэн шадарлаж явсан лам нар нь Далай ламд хатуу үг хэлж, хүндээ хөнгөнөөс өгч, хөдөөний хийдийн ламд шавь орлоо хэмээн зэмлэсэнд үүнийг няцаах зорилгоор өөрийг нь дагаж ирсэн номч хамба зэрэг нэлээд номтой гэвш нараа Дандар аграмбатай ном хаялцуулахад аграмбыг дийлэх лам гараагүй бөгөөд ингэснээр тэдний хэл ам дарагджээ. Далай лам Монголд ирсэн, ялангуяа вангийн хүрээнд хэдэн сар саатсан нь цэвэр шашин номын бус, улс төрийн, тухайлбал Монголоор дамжин Хаант Оростой холбоо барихын хамт Монголын ихэс дээдэс, лам нартай Манжаас тусгаарлах асуудлаар санал солилцох, цаашид хүч хамтатгах холын бодолтой байсан ажээ. 
Манж Чин улс Монголд “Шинэ засгийн бодлого”оо хүчлэн дэлгэрүүлж эхлэв. Иймд Чин ван Ханддоржийн  Манж-Хятадын дарлалаас ангижрах гэсэн улс төрийн үйл ажиллагаа улам идэвхэжжээ. Энэ үед Далай ламыг даган одсон хүүг нь Манж Чин улс зэрлэгээр цаазалсанд Ханд ванд хорсон зэвүүцэж, “Монхор хүүгээсээ хагацах хэцүү ч Монголоосоо хагацаагүй цагт болно..., Жанчхүүгийн даваанаас нааш хятад шаахайн мөр бүү гарга...” хэмээх алдарт үгээ хэлж, улс орныхоо тусгаар тогтнолын төлөө эргэж буцалтгүй эрслэн тэмцжээ.

Манж Чин улс “[[Шинэ засгийн бодлого]]” гэгчээ хэрэгжүүлэхийн тулд Монголын олон хошуудаас  судалгаа шаардаж, 18 үзүүлэлтээр орон нутгийн байгалийн баялгийн мэдээ гаргуулахаар шахахад [[Дайчин вангийн хошуу]] ихэнх асуултад нь “байхгүй” хэмээн хариулсан. Тус хошууны эрх баригчид 1907 онд энэ судалгааг шалгахаар зарлигаар зарагдсан манж, монгол түшмэдэд өртөө унаа нийлүүлэхээс татгалзаж, Хүрээний амбан сайдын яаманд тамгагүй цагаан бичиг хүргүүлж уг албыг тасалдуулсан байдаг. Улмаар 1909 оны сүүлчээр Халхын бүх аймаг, хошуудаас дахин 18 зүйлийн чухал судалгааг хугацаа тогтож гаргуулахад Ханддорж чин вангийн тэргүүтэй Түшээт хан аймгийн 5 хошуу тогтоосон хугацаанд гаргаж өгөлгүй цааргалж байжээ. Энэ бүхэн нэг талаар Манж Чин улсын “Шинэ засгийн бодлого”-ыг монгол түмэн эсэргүүцэж, эх нутгаа онгон байдлаар нь хадгалахыг эрмэлзэж, нөгөө талаар Ханд ван нарын дэвшилтэт үзэлтнүүдийн Манж-Хятадыг эсэргүүцсэн улс төрийн үйл ажиллагааны цар хүрээ өсөж байсны нотолгоо юм.

===Богд хаант Монгол улсыг байгуулах үйлс===
[[Файл:With the Russians in Mongolia 068.png|240px|thumb|1914онд Ханддорж]]
Эв санаагаа нэгтгэн Монгол улсаа тусгаар тогтнуулах үйлсэд хүч хавсран тэмцэхийн чухлыг нэн тэргүүнд ойлгосон Ханд ван хамгийн түрүүнд Сайн ноён хан [[Төгс-Очирын Намнансүрэн]]д хандаж үндэсний тусгаар тогтнолын гол төлөвлөгөөгөө боловсруулсан билээ. Ханддорж чин ван, Сайн ноён хан 2 нийт монгол туургатан, ялангуяа сүсэгтэн олны дунд үлэмж нэр нөлөөтэй Богд гэгээнийг үндэсний эрх чөлөөний тэмцэлд татан оролцуулах бодлого баримталж, түүнийг Манж Чин улсын төрд үйлчлэхээс аль болохоор хөндийрүүлэх оролдлого хийж байв. Энэ нь ч Богд гэгээний өөрийнхөө байр суурийг бататгах гэсэн сонирхол эрмэлзэлтэй давхацжээ. Ийнхүү туурга тусгаар Монгол улс байгуулах талаар тэдний санаа бодол нийлэн нэгдсэн байна.

Монгол улсаа дахин сэргэн мандуулахын төлөөх энэ их үйл хэргийг зохион байгуулахад Сайн ноён хан, Чин ван, [[Да лам Цэрэнчимэд]] нарын гурван эрхэм зонхилох үүрэг гүйцэтгэжээ.
Манжийн эрх баригчид Ханддорж ванг өөртөө татаж, өөрсдийн бодлоо хэрэгжүүлэх бодлогоо явцтай болгох оролдлогоо хүчтэй хийж эхэлжээ. 1910 онд [[Сандо амбан]]ы байгуулж, уг газрын хэрэг хамт шийдвэрлэх түшмэлээр Ханддорж ванг тавьсан. Түүнчлэн Газар хагалбарлах ерөнхий хорооны захирах түшмэлээр хавсарган томилсон байна. Гэтэл Ханддорж ван энэ бүхэнд авталгүй харин ч тохоон  томилсон албан тушаалыг нь урвуулан ашигласан ажээ.
Баргын [[Манлайбаатар Дамдинсүрэн]]тэй 1908 онд дотно танилцаж, Монголынхоо ирээдүйн тухай ярилцаж хүчээ нэгтгэн хөдлөх тухай тохиролцжээ. 1911 оны VII сард Халхын 4 аймгийн хан, ноёд, ихэс дээдэс, хутагт хувилгаад бүгд [[Эрдэнэшанзудбын яам]]анд цугларан цаашид хэрхэхээ зөвлөлдсөн байна. Үүний дараа дахин Богд ууланд цугларан зөвлөлдөж хаант Орос улсаас тусламж гуйх нь зүйтэй хэмээн тохиролцон Ханддорж чин ван, Да лам Цэрэнчимэд, Өвөр Монголын эрдэмтэн [[Баянтөмөрийн Хайсан|Хайсан гүн]] нарыг томилон одуулахаар зөвшилцжээ.
Ийнхүү монгол эх орончид мөрдөн мөшгигдөж, нуугдаж зугтах мэт аргаар явсаар 1911 оны VIII сарын 15-нд Оросын нийслэл [[Санкт-Петербург]]т хүрэлцэн очсон байна. Хэдийгээр хүндрэл тохиолдож байсан ч Оросын Сайд нарын зөвлөлийн дарга [[Пётр Столыпин]]д [[Банчин Богд|Богд гэгээн]], [[Түшээт хан Дашням]], [[Сайн ноён хан Намнансүрэн]], [[Засагт хан Содномравдан]], [[Сэцэн хан Навааннэрэн]] нарын гарын үсэглэсэн 21 зүйлт тусламж хүссэн бичгийг гардуулан өгч чаджээ. 
Оросын Засгийн газар Монголыг сонирхож байсан хэдий ч [[Япон]]тай байгуулсан нөлөөллийн бүсийн тухай нууц хэлэлцээгээ баримтлан цааргалсан хариу өгсөн тул Ханддорж ван нар аргагүйдэн нутгийн зүг жолоо эргүүлсэн байна. Нуугдан, зугтаж байж Нийслэл хүрээнд тэднийг буцаж ирэхэд Хятадад гарсан хувьсгал манжийн ноёрхлыг эцэс болгосон байжээ. Энэ үед [[Жавзандамба хутагт]] “... Ер аливаа юманд цаг хэмжээ огт үгүй. Манж, Хятадын ийнхүү байдал цөм цаг болсны тул билээ. Харин одоо Монгол овгийн олон аймаг бүгдээр нийлж, өөртөө улс болон тогтох... цаг болсон. Бүгдээр нэгэн сэтгэл хамт хүчин гаргаж, чармайн зүтгэхэд харгалзмуй” хэмээн лүндэн буулгасан хийгээд энэхүү лүндэнг хэрэгжүүлэхээр Монголын ихэс ноёд яаравчлан орсон.

Монгол төрийн тусгаар тогтнолыг сэргээн тогтоох зорилго бүхий “Халхын хүрээний бүгд хэргийг түр эрхлэн шийтгэх газар”-ыг байгуулсан нь үндсэндээ Түр засгийн газрын үүргийг гүйцэтгэж, Манжийн засаг захиргааг түлхэн унагаах, улс үндсээ сэргээн мандуулахаар завдаж буй олон овог, аймаг бүхий монголчуудад сонсгон дуулгах, уриалан дуудах зорилгыг агуулж байв. Уг түр “Засгийн газрын” зөвлөн шийтгэх түшмэлээр Ханддорж ванг томилсон байна. Тус байгууллага [[Ар Монгол]]ын дөрвөн аймгаас нэжгээд мянган цэрэг дайчлах тушаал гаргасан хийгээд шийдвэр гарснаас 1, 2 хоноход хүрээ орчмын хошуудаас 500 гаруй цэрэг цугларсан гэдэг. Ийнхүү Манж Чин улсын захиргааны эсрэг зэвсэгт бослого эхлэх бэлтгэл хангагджээ. Монголын удирдагчид Сандо амбанд “Чиний бие эхлэн, манж хятад түшмэд 3 хоногийн дотор Монголын хязгаараас гартугай. Зөрчвөл цэргийн хүчин хэрэглэн уул нутагт чинь хүргэнэ” гэж тулган шаардсаны дагуу энэ хувьсгал цус асгаруулахгүйгээр хэдхэн цагийн дотор болж, Сандо амбан Оросын консулын газар хэд хоног хорогдоод нутгийн зүг арга буюу зайлан оджээ.
Монгол орон төдийгүй дэлхий дахины анхаарал татсан эл үйл явдлын дараа улс орны бүх эрх мэдэл Түр засгийн газарт шилжиж, шинэ тулгар Монгол төрийн суурь тавигдахад бэлэн болов.
Цагаагчин гахай жилийн өвлийн дунд сарын шинийн есөн буюу 1911 оны XII сарын 29-ны өдөр Монгол улс түүхийн шаштиртаа нэгэн шинэ хуудсыг нээж, Олноо өргөгдсөн Монгол улс байгуулсныг тунхаглаж, Богдыг Монгол улсын наран гэрэлт түмэн наст Богд эзэн, Цагаан Дарийг улсын эх дагина хэмээн өргөмжилснийг зарлажээ. Энэ өдөр Богд хааны зарлигаар Монгол улсын Засгийн газрыг 5 яамтайгаар байгуулж, улс орныхоо тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэж, амь биеэ огоорон зүтгэгчдийг төрийн өндөр албан тушаалд тохоон томилсны дотор Эрдэнэ дайчин Чин ван Ханддоржийг ханы ямба эдлүүлэхээр зарлигдаж Шадар сайд, бүгд захирах сайд, гадаад хэргийг эрхлэн шийтгэгч яамны тэргүүн сайдаар томилээ.

===Богд хаант Монгол улсыг бусдаар зөвшөөрүүлэхийн төлөө тэмцэл===
Монгол улс, улс шиг байхын тулд гадаад олон улс гүрэнд эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо хүлээн зөвшөөрүүлэх нь юу юунаас илүү эрхэм чухал хэмээн үзэж харь улс гүрнүүдтэй харилцаа тогтоох асуудлыг эрчимтэй хөөцөлдөх болов.
Чин ван Ханддорж шинэ тутам байгуулагдсан төрд хан, хутагтууд давамгайлсан маягийн засаглалд дургүй байсан бөгөөд тэр тусмаа Сайд нарын зөвлөлийн үүрэг гүйцэтгэх шинжтэй Дотоод явдлын яамны үйл ажиллагааг тэр бүр ойшоодоггүй байжээ.
Иймд 1912 оны V сард бүгд ерөнхийлөн захирах яамыг байгуулж Ерөнхий сайдаар Намнансүрэнг томилсон нь түүний сэтгэлд ихээхэн нийцжээ. Ханддоржийн тэргүүлсэн [[Гадаад явдлын яам]] Монгол улс тусгаар улс болсон тухайгаа юуны өмнө Манж чин улсад 1911онд, [[Оросын эзэнт гүрэн|Хаант Орос]], [[Франц]], [[Их Британи]], [[Герман]], [[АНУ]], [[Бельги]], [[Япон]], [[Дани]], [[Нидерланд]], [[Австри]] зэрэг улсад 1912 онд албан ёсоор мэдэгдээд “Гэрээ байгуулан худалдаа нэвтрүүлж, найрамдлыг зузаатгана уу?&quot; хэмээн тодорхой санал дэвшүүлсэн байна.
Ханддорж юуны өмнө хойд хөрш Орос улстай ойртон нөхөрлөхийг эрхэмлэх нь шинэ тусгаар Монгол улсын тусгаар тогтнолыг бэхжүүлэхэд ач холбогдолтой хэмээн үзэж байв. Орос-Монголын гэрээнд тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрүүлэх талаар дараагийн шатны арга хэмжээ, алхам хийх зорилгоор Монголын Засгийн газар Ханддоржоор толгойлуулсан бүрэн эрхт төлөөлөгчөө Орос улсад илгээхээр шийдвэрлэснээр 1912 оны өвлийн дунд сарын 14-нд төлөөлөгчид мордож, өвлийн адаг сарын шинийн 4-нд Санкт-Петербургт очсон байна.

Богд хаант Монгол улсын Засгийн газрын бүрэн эрхт төлөөлөгчид эхлээд хаант Орос улсад Гадаад хэргийн сайд Сазанов, Ерөнхий сайд Коковцев, Худалдааны сайд Тимашев нарын албаны хүмүүстэй удаа дараалан уулзаж, хэрэг зоригоо танилцуулжээ. Өвлийн сүүл сарын 17-нд Оросын эзэн хаан [[II Николай]] тэднийг хүлээн авч уулзсан байна. Эзэн хаан Монголын төлөөлөгчдийг хүлээн аваад Оросын Засгийн газрын түшмэд ажил хэргийн явцыг мэдээлж байгаа тухай хэлээд, цэрэг сургах багш өгөх болсноо хэлж, буу зэвсгийн хувьд гадаад хэргийн яамтайгаа ярилцаж байж болно хэмээжээ. Ханддорж ван эзэн хаанд бараалхсаныхаа дараа [[Орос]]ын [[цэргийн яам]]ны [[сайд]] Сухомлинов, [[жанжин штаб]]ын дарга [[генерал]] Зелинский нартай уулзаж, цэрэг зэвсгийн тусламжийн тухай асуудлыг яаралтай шийдэж өгөхийг хичээнгүйлэн хүссэн байна. Эцэст нь Ханддорж нарын зорьсон хэргийн зарим нь бүтэж Хаант Оросын Засгийн газар 2 сая рублийн зээллэг өгсөн ба зэр зэвсгийн тусламж дараа өгөхийг зөвшөөрчээ. Харин [[их буу]] 32, [[пулёмёт]] 65, [[винтов]] 10000-ыг даруй авах хүсэлтийг Оросын тал хүлээн авсангүй. Ханддоржийн Англи, Франц зэрэг орнуудад зорчих гэсэн санаархал Оросын явуулгаар тасалдав. Тэр ч байтугай Петербургт байгаа олон улсын элчин сайд нартай уулзуулахгүй байх талаар Оросын Гадаад хэргийн яам зохих арга хэмжээ авсан. Гэсэн хэдий ч энэ ажил хэргийн айлчлал хойд хөрш Хаант Орос улстай эдийн засгийн талаарх харилцаагаа цаашид өргөтгөхөд томоохон түлхэц үзүүлжээ. Орос оронд хоёр дахь удаа очсон нь Ханддоржийг улс төрийн зүтгэлтний нь хувьд улам ухааруулж, хоёр их гүрний дунд оршиж буй бага буурай орон тун ухаалаг, нарийн, давхар тооцсон бодлого явуулж байж сая бие даан оршин тогтнох болно хэмээсэн дүгнэлтэд хүргэжээ.
   
Монгол улсын тусгаар тогтнолыг зөвшөөрүүлэхийн төлөө Ханддоржийн дипломат шугамаар тэмцэж буй тэмцэл нь ид өрнөж байсан үед Монголын талаарх асуудлаар Орос-Хятадын хэлэлцээр 1912 оны Х сараас 1913 оны Х сар хүртэл үргэлжилж, Монголын тусгаар тогтнолыг эвдэн бусниулах чиглэл бүхий тунхаглал гаргасан нь монголчуудын дургүйг ихэд хүргэв. Хэдий тийм боловч Ханддорж Оросын тусламжтайгаар улс орноо өсгөн өндийлгөх талаар зарим тодорхой алхмуудыг хийсээр байсан билээ. Үүний жишээ бол Хашигачаас [[Ховд]] хүртэлх цахилгаан холбооны шугам тавиулах хэлэлцээр, цэргийн сургагч авах зэрэг хэлэлцээрийг амжилттай хийсэн байна. Ханддорж хоёр хөрш орныхоо дипломатуудтай “чадварлаг тоглолт” хийсээр байсны  хүчинд Монголын тусгаар тогтнолыг тодорхой хэмжээгээр хадгалсаар байв.

1912 оны 3-р сард Шадар сайд Намнансүрэнгийн шийдвэрээр Гадаад явдлын яамны дэргэд 47 хүүхэдтэй бага сургууль байгуулсанд Ханддорж Вангийн оролцоо их байв. Мөн 1914 онд орос хэл бичиг сурах сургууль байгуулахыг Ханддорж ван санаачилсан байна. Үүнээс гадна ардын уламжлалт анагаах ухаанаас гадна европ эмнэлгийн ололтыг Монгол оронд нэвтрүүлэх нь зайлшгүй чухал хэмээн үзэж тодорхой алхмууд хийж байв.

===Хиагтын хэлэлцээр, бусдад хорлогдсон нь===
[[Файл:Handdorj.jpg|thumb|Эрдэнэ чин ван Ханддоржийн хөшөө|240px]]
Чин ван Ханддорж Гадаад яамны тэргүүн сайдын хувьд 1913 оны Бээжингийн тунхаглалын дагуу Орос, Хятад, Монгол улсын 3 этгээдийн хэлэлцээрт бэлтгэн Богд хаантай зөвшилцсөний үндсэн дээр хэлэлцээрт оролцох төлөөлөгчдийн тэргүүнээр [[Дотоод явдлын яам]]ны сайд [[Билэгт гүн]], [[Да лам Дашжав]]ыг томилж, бүрэлдэхүүнд нь Баргын Манлайбаатар Ж.Дамдинсүрэн нарыг оруулжээ. Ханддорж, Намнансүрэн нар Да лам Дашжав, Манлайбаатар нарыг шууд дээрээс нь удирдаж, бүх мэдээлэл, удирдамжаар хангаж байсан бөгөөд Оросын ерөнхий консул, төрийн зөвлөх А.Миллер, Хятадаас [[Мексик]]т сууж байсан элчин сайд [[Чен Лу]] нарыг хааш нь ч гаргахгүй олон улсын болон дипломат эрх зүйн чанга бодлого баримтлан ажиллаж байсан нь Хятад, Оросын талд таалагдаагүй юм. Миллер, Чен Лу нар бол асар их туршлагатай дипломатчид хэдий ч Дашжав, Дамдинсүрэн нарыг эрх зүйн мэдлийн хувьд давж гарахгүйдээ цухалдаж, Богдын Засгийн газарт “Дашжав төрийн хэрэг мэддэггүй, Дамдинсүрэн дэндүү зөрүүд муйхар” хэмээн гомдол бичиж, тэднийг татан авч оронд нь нэр заан [[Цэрэндоржийн Ширнэндамдин|Ширнэндамдин]], [[Балингийн Цэрэндорж|Б.Цэрэндорж]], [[Чагдаржав]] нарыг өгөхийг хүсч байлаа. Хашир сууж, хал үзсэн сайд Ханддорж, Дашжав, Дамдинсүрэн нарыг солихгүй байх бодлого барьсан нь Хятадын талыг баримтлагч ихэс ноёд, хутагт лам нарт таалагдаагүй учир Ханд ванг улс төрийн тавцангаас зайлуулах арга сүвэгчилж эхэлсэн байна.
Нэг удаа Богд хааны дайллагад хоёр удаа зарлан байж Ханд ванг очуулжээ.
Дайллага дээр нэлээд халамцсан Ханд ванд нэгэн хаш аягатай архи Эх дагина барьсан нь сэжигтэй санагдсан тул зориуд алдаж асгасан байна. Зарим ноёд Богд эзний хишгийг мөрөөрөө хүртэж чадахгүй асгаж цутгалаа хэмээн агсам тавих янзтай болохоор нь Вантан тэндээс шууд гарч мориндоо мордон давхин оджээ. Хиа нар нь түүнийг гүйцсэнгүй тул шууд вантны гэрт иртэл ван байсангүй. Ийнхүү вантны эрэлд гарахад түүнийг [[Дунд гол]]ын мөсөн дээр тархин дундуур нь ташуураар бяц цохин алсан байсан.
Түүнийг алагдсаны дараа 3 этгээдийн хэлэлцээрт орж байсан төлөөлөгчдийг Орос, Хятадын талын хүссэн хүмүүсээр сольж, гэрээний агуулга өөрчлөгдөн байгуулсан [[Хиагтын гэрээ]] нь Монголын тусгаар тогтнолд ашиггүйгээр харамсалтайгаар эргэж байсан.
Гэсэн хэдий ч Монгол төрийн оршин тогтнох, хөгжин мандах үйл хэргийн төлөө амь бие, залуу нас, бүх амьдралаа зориулсан төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтэн Эрдэнэ дайчин Чин ван Минжиддоржийн Ханддоржийн байгуулсан гавьяаны үр дүнд тусгаар тогтносон Монгол Улс оршин тогтнож байгаа түүхтэй билээ.

==Мөн үзэх==
*[[Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал]]
*[[Булган аймаг]]
*[[Ханддорж вангийн өргөө]]

==Уран зохиол==
*Б.Ринчен.Үүрийн туяа. роман. УБ.
*Д.Цэмбэл. Халуун салхи. роман. УБ.
*Д.Маам. Газар шороо. роман. УБ.

==Гадаад холбоос==
*https://web.archive.org/web/20130910131302/http://mongol.undesten.mn/wiki/show/name/%D0%A7%D0%B8%D0%BD+%D0%B2%D0%B0%D0%BD+%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%B6
*[[Балдандоржийн Сумъяабаатар|Б. Сумъяабаатар]], „[[Манжи]]йг сөрж хэлмэгдсэн [[Чингис]]ийн удмынхан&quot;, 2019.09.13, &quot;Монголын 1911 оны Үндэсний хувьсгал ба хошой Чин Ван М.Ханддорж&quot; сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурлын илтгэл, [https://web.archive.org/web/20200925040139/https://maral-books.net/wp-content/uploads/2019/09/Khanddorj.pdf]
* Улаанбаатар /МОНЦАМЭ, 2019.09.13. /https://montsame.mn/mn/read/200621

{{Монгол Улсын Гадаад хэргийн сайд}}
{{DEFAULTSORT:Ханддорж, Минжиддоржийн}}
[[Ангилал:Алтан ураг]]
[[Ангилал:Олноо Өргөгдсөн Монгол Улсын гадаад хэргийн сайд]]
[[Ангилал:Монголын төрийн зүтгэлтэн]]
[[Ангилал:Монголын тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгч]]
[[Ангилал:Монголын сурвалжит язгууртан]]
[[Ангилал:Олноо Өргөгдсөн Монгол Улсын хүн]]
[[Ангилал:Түшээт хан аймгийн хүн]]
[[Ангилал:Монголчууд]]
[[Ангилал:1869 онд төрсөн]]
[[Ангилал:1915 онд өнгөрсөн]]</text>
      <sha1>f3kfvowjyh0s81jwu557j35176wbajt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ханддорж вангийн өргөө</title>
    <ns>0</ns>
    <id>36784</id>
    <revision>
      <id>824171</id>
      <parentid>802403</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T09:38:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chongkian</username>
        <id>21163</id>
      </contributor>
      <origin>824171</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2681" sha1="2gpnh1xw1kmfj5f26r8qpobb23b5saw" xml:space="preserve">{{Unreferenced}}
[[Файл:Mansion Complex of H.E. Chin Van Mr. Handdorj.jpg|thumb|Эрдэнэ чин ван Ханддоржийн өргөө]]
Монгол Улсын төрийн нэрт зүтгэлтэн Эрдэн дайчин Чин ван [[Минжиддоржийн Ханддорж|Ханддорж]]ийн үйл ажиллагаатай холбоотой нэгэн дурсгалт байшин Улаанбаатар хотод байдаг.

Чин ван Ханддорж 1913-1915 онд энэ байшинд амьдарч байжээ. 1915 оноос хойш энэ байшинг түүний хүү Жамбалцэрэн эзэмшиж байгаад ардын засгийн эхний жилүүдэд 1922 оныг хүртэл хичээнгүй сайд Цэрэндорж сууж байв.

1923 онд уг байшинг судар бичгийн хүрээлэнд шилжүүлсэн бөгөөд 1941-1948 онд тус улсын нутаг дэвсгэр дээрх түүх соёлын дурсгалт барилга байшинг хамгаалах, сэргээн засахтай холбогдуулж гаргасан удаа дараагийн тогтоол шийдвэрийн дагуу улсын II зэргийн хамгаалалтад авчээ.
Чин ван Ханддоржийн байшин нь Монголын орон сууцны барилгын нэгэн чухал дурсгал бөгөөд төлөвлөлт, чимэглэлийн хувьд сүм дуганы барилгаас ялгаатай юм.

Байшин нь 7.5м x 16.0м-ийн хэмжээтэй, тоосго, модон ханатай, модон дээвэртэй сууцны зориулалттай хоёр давхар, байшингийн нэгдүгээр давхар нь тоосгон ханатай өвөл суухад зориулагдсан, хоёрдугаар давхар нь эргэн тойрон цонхтой зун суухад зориулагдсан ажээ.
1973 онд Дүрслэх урлагийн музейн харъяа Театрын музей болгон байгуулахаар шийдвэрлэсний дагуу 1975-1977 онд сэргээн засварласан боловч 1991 онд тухай үеийн Хүүхэд залуучуудын театрын &quot;Саран хөхөө&quot; гэр театр болсон. 

[[Ангилал:Монголын уран барилга]]
[[Ангилал:Монголын архитектур]]
[[Ангилал:Сүхбаатар дүүрэг]]
[[Ангилал:1913 онд байгуулагдсан]]


{{Mongolia-stub}}</text>
      <sha1>2gpnh1xw1kmfj5f26r8qpobb23b5saw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824172</id>
      <parentid>824171</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T09:38:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chongkian</username>
        <id>21163</id>
      </contributor>
      <origin>824172</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2697" sha1="8ubn3uw412ibauvpj8j2wmv041lyb4q" xml:space="preserve">{{Unreferenced}}
[[Файл:Mansion Complex of H.E. Chin Van Mr. Handdorj.jpg|thumb|Эрдэнэ чин ван Ханддоржийн өргөө]]
Монгол Улсын төрийн нэрт зүтгэлтэн Эрдэн дайчин Чин ван [[Минжиддоржийн Ханддорж|Ханддорж]]ийн үйл ажиллагаатай холбоотой нэгэн дурсгалт байшин Улаанбаатар хотод байдаг.

Чин ван Ханддорж 1913-1915 онд энэ байшинд амьдарч байжээ. 1915 оноос хойш энэ байшинг түүний хүү Жамбалцэрэн эзэмшиж байгаад ардын засгийн эхний жилүүдэд 1922 оныг хүртэл хичээнгүй сайд Цэрэндорж сууж байв.

1923 онд уг байшинг судар бичгийн хүрээлэнд шилжүүлсэн бөгөөд 1941-1948 онд тус улсын нутаг дэвсгэр дээрх түүх соёлын дурсгалт барилга байшинг хамгаалах, сэргээн засахтай холбогдуулж гаргасан удаа дараагийн тогтоол шийдвэрийн дагуу улсын II зэргийн хамгаалалтад авчээ.
Чин ван Ханддоржийн байшин нь Монголын орон сууцны барилгын нэгэн чухал дурсгал бөгөөд төлөвлөлт, чимэглэлийн хувьд сүм дуганы барилгаас ялгаатай юм.

Байшин нь 7.5м x 16.0м-ийн хэмжээтэй, тоосго, модон ханатай, модон дээвэртэй сууцны зориулалттай хоёр давхар, байшингийн нэгдүгээр давхар нь тоосгон ханатай өвөл суухад зориулагдсан, хоёрдугаар давхар нь эргэн тойрон цонхтой зун суухад зориулагдсан ажээ.
1973 онд Дүрслэх урлагийн музейн харъяа Театрын музей болгон байгуулахаар шийдвэрлэсний дагуу 1975-1977 онд сэргээн засварласан боловч 1991 онд тухай үеийн Хүүхэд залуучуудын театрын &quot;Саран хөхөө&quot; гэр театр болсон. 

{{commonscat}}

[[Ангилал:Монголын уран барилга]]
[[Ангилал:Монголын архитектур]]
[[Ангилал:Сүхбаатар дүүрэг]]
[[Ангилал:1913 онд байгуулагдсан]]


{{Mongolia-stub}}</text>
      <sha1>8ubn3uw412ibauvpj8j2wmv041lyb4q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мазимын Экей</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50807</id>
    <revision>
      <id>824169</id>
      <parentid>812936</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T07:59:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chinneeb</username>
        <id>414</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Зураг</comment>
      <origin>824169</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7553" sha1="8wob0wowgl5b4a0lzz04t89z5msevym" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name         = Мазимын Экей
| image        =File:Mazim Ekei statue in Olgii.jpg
| caption      =Өлгий дахь хөшөө 
| birth_date = [[1911]] оны 9 сарын 10
| birth_place  = [[Монгол Улс]], [[Баян-Өлгий аймаг]], [[Булган сум (Баян-Өлгий)|Булган сум]], Лагчин
| death        = [[1939]] он
| death_place   =  [[Дорнод аймаг]], [[Халхгол сум]]  
| nationality  = [[Казахууд|Казах үндэстэн]]
|citizenship   = {{flag|Монгол}}
| occupation   = цэргийн зүтгэлтэн
| agent        = 
| alma_mater   =
| spouseэхнэр  = 
| children     = 
}}
'''Мазимын Экей''' '''('''{{lang-kk|Ікей Мәзмұлы}}''')''' (1911-1939) Монгол Улсын баатар хүн.

==Намтар==
Экей 1932 онд баруун дөрвөн аймагт гарсан эсэргүү хөдөлгөөнийг дарахад оролцсон. Халхын голын байлдааны үед VI морьт дивизийн сумангийн захирагч байхдаа давуу хүчтэй дайсны эсрэг баатарлаг тулалдаж амь үрэгджээ.  1939 оны VII сарын 24-нд Гөлөгт Манханд болсон тулалдаанд дайсны давуу хүчний эсрэг сумангаа чадамгай удирдан хориглолтыг эзэлж авахад гарамгай гавьяа байгуулжээ. 1979 онд Монгол Улсын баатар цолоор нэхэн шагнасан.

==Гавьяа Шагнал==

==Гэгээн дурсгал==
1925 онд Зөвлөлт Холбоот Улсаас 30 гаруй мал эмнэлгийн мэргэжилтэн ирж, Монгол Улсыг хөдөө аж ахуйн орон болгох суурийг тавьж, мал эмнэлгүүдийг байгуулан, ноос угаах газруудыг олноор нь ажиллуулж эхэлсэн байдаг. Энэ ажил Баян-Өлгий аймагт ч мөн өрнөж, олон залуу орос мэргэжилтнүүдийн удирдлага дор ажиллахад Экей тэнд ноос угааж байжээ. Залуу хүү мал эмнэлгийн газар хоёр жил орчим ажиллаад 17 настайдаа Толбо сумын анхны бага сургуульд орж бичиг үсэг сурсан байна. Ингэхээр Мазимын хоёр дахь хүү 1928-1930 оны хооронд Тэнхимд сурч, бичиг үсэг тайлагджээ. Бага сургуулийг тэр цагт тэнхим гэдэг байсныг манай ахмад үеийн хүмүүс сайн мэднэ. Экей 1930 онд тэнхимээ төгссөний дараа Толбо сумынхаа бага сургуульд бичиг үсгийн багшаар ажиллахын зэрэгцээ хоршооны галч хийв. Чингээд даруй нэг жил өнгөрөхөд 1931 оны төмөр хонь жил Экей идэр залуу 20 насандаа цэргийн албанд морджээ. Тэр Улаанбаатар хотод орших Хужирбулангийн цэргийн ангид алба хааж, жанжин Сүхбаатарын нэрэмжит Цэргийн Ерөнхий Сургуульд суралцаж байхдаа 1932 оны дотоодын зэвсэгт бослогыг дарахад онцгой гавьяа байгуулсан байна. Хөвсгөл аймгаас эх авч, баруун таван аймгийг багагүй түйвээсэн лам нарын энэ бослогыг номхотгоход гарамгай гавьяа байгуулсных нь төлөө түүнийг Бүх Цэргийн жанжин Дэмид сэлмээр шагнажээ. Экей 1934 онд Цэргийн ерөнхий сургуулиа төгсөөд Улаанбаатар хотын I морьт дивизийн II хороонд салааны даргын албыг хааж эхлэв. Энэ үедээ тэр Хуучнаар Сайн ноён хан аймгийн Зоригт гүний хошуу буюу одоогийн Архангай аймгийн Цэнхэр сумын харьяат Сономын Должин хэмээх монгол бүсгүйтэй ханилан суусан байна. 1981 онд хэвлэгдсэн “Халх голын байлдаанд оролцсон ахмад дайчдын дуртгал”  номын 538 дугаар талд байх Должингийн дурсамжийг сөхөж үзэхэд “Анх би түүнтэй цэргийн ерөнхий сургууль төгсөөд Улаан хуарангийн нэг ангид байхад нь Өлзийхутагийн хүүхэн Норжинсүрэнтэй үерхэж тэднийхээр орон, гаран явсаар танилцсан юм аа. Өндөр нуруутай, өргөн хар хөмсөгтэй, баахан алиадуу яриа хөөрөө хурцтай, тэгсэн мөртлөө нөхөрсөг даруу түүний минь төрх надад эхлээд таалагдсан юм”  гэсэн мөрүүд тод байна. Ингэхээр дэслэгч Экей 1934-1939 оны хооронд Улаанбаатар хотын Нэгдүгээр морьт дивизэд албаа үргэлжлүүлэн хааж, шинэ цэргүүдийг бэлтгэж, сургах ажилд шамдаж байжээ. Сономын Должингийн дурсамжийг цааш нэхэж үзвэл “Экей бид хоёр нэг гэрт ханилан сууж, дөрөв, таван жил амьдрахдаа нэг ч удаа ам муруйж байсангүй. Тэр минь харин ч гэртээ энгийн байхад элдэв зугаатай юм ярьж наргиан цэнгэлтэй байдагсан. Одоо бодоход ямар ч их хөдөлмөрч, махруу хүн байгаа вэ? Салааныхаа цэргүүдийн төлөө байнга санаа тавьж, гутал хувцас нь элэгдэж хуучирлаа гэх ч юм уу, аль эсвэл энэ жил ирсэн тэр гэдэг цэрэг гэрээ санаад яадаг билээ гэж ярина” гэжээ. Энэ бүгдээс үзэхэд дэслэгч Экей үнэхээр зөөлөн сэтгэлтэй, цэрэг дайчдадаа халамжтай байсан нь тодорхой. Харин Экей гэргий Должинтойгоо тун ч найрсуу, эвтэй сайхан сууж, богинохон ч гэсэн утга учиртай, гэрэл гэгээтэй амьдарсан ч үр хүүхэдтэй болоогүй юм шиг байна. Должингийн дурсамж дээр хүүхдийн тухай нэг ч өгүүлбэр байсангүй.

{{DEFAULTSORT:Экей, Мазимын}}
[[Ангилал:Монголын цэргийн зүтгэлтэн]]
[[Ангилал:Монгол улсын баатар]]
[[Ангилал:Монголын хүн]]
[[Ангилал:Казахууд]]
[[Ангилал:1911 онд төрсөн]]
[[Ангилал:1939 онд өнгөрсөн]]</text>
      <sha1>8wob0wowgl5b4a0lzz04t89z5msevym</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дамдины Сүхбаатарын хөшөө</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52388</id>
    <revision>
      <id>824173</id>
      <parentid>818869</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T09:41:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chongkian</username>
        <id>21163</id>
      </contributor>
      <origin>824173</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3107" sha1="oebr0ikr19vbjk31hz8npffw47fu3ja" xml:space="preserve">[[Файл:Statue of Damdin Sükhbaatar.jpg|thumb|Түмэннастын Номин-Эрдэнийн]]

'''Номин-Эрдэнийн хөшөөг''' [[Монгол Ардын Нам|МАХН]]-ын Төв хороо, Сайд нарын зөвлөлийн 1946 оны 13/3 дугаар тогтоолоор төв талбайд байгуулахаар шийдвэрлэсэн байна.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ikon.mn/n/sl6|title=ЦУВРАЛ: Д.Сүхбаатарын морьтой хөшөө|accessdate=2016-07-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160728143023/http://www.ikon.mn/n/sl6|archivedate=2016-07-28|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt; 1946 онд төр засгийн нэрт зүтгэлтэн маршал [[Хорлоогийн Чойбалсан|Х. Чойбалсан]], [[Гончигийн Бумцэнд|Г. Бумцэнд]], [[Юмжаагийн Цэдэнбал|Ю. Цэдэнбал]], [[Сүхбаатарын Янжмаа|С. Янжмаа]], [[Базарын Ширэндэв|Б. Ширэндэв]], Д.Дамба нарын зэрэг нам төрийн удирдлагууд болон олон түмэн ард иргэд [[Ардын хувьсгал]]ын 25 жилийнхээ ойгоор өөрсдийн хүч хөдөлмөрөөр Сүхбаатарын талбайг засан тохижуулж [[Дамдины Сүхбаатар|Д. Сүхбаатар]] жанжны морьт хөшөөг байрлуулж байжээ. Хөшөөг барималч [[Сономын Чоймбол|С. Чоймбол]] бүтээсэн байна

Монгол хүний бүтээсэн орчин үеийн анхны хөшөө гэдгээрээ онцлог бөгөөд Нийслэлийн Засаг даргын 2008 оны 357 дугаар захирамжаар хөшөөг [[Сүхбаатар дүүрэг|Сүхбаатар дүүрг]]ийн хамгаалалтад авчээ.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ikon.mn/n/sl6|title=ЦУВРАЛ: Д.Сүхбаатарын морьтой хөшөө|accessdate=2016-07-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160728143023/http://www.ikon.mn/n/sl6|archivedate=2016-07-28|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;

2011 онд хөшөөг анхны эх байдлаар бүхэлд нь шинэчилж, Д. Сүхбаатарын морьтой хөшөөг хүрэлджээ. Хөшөөний урт  4.1 метр, өргөн 1.85 метр, өндөр 10.62 метр, морьтой хөшөөний өндөр 4 метр.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ikon.mn/n/sl6|title=ЦУВРАЛ: Д. Сүхбаатарын морьтой хөшөө|accessdate=2016-07-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160728143023/http://www.ikon.mn/n/sl6|archivedate=2016-07-28|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;

== Эшлэл ==
{{reflist}}

{{commonscat}}

[[Ангилал:1946 онд байгуулагдсан]]
[[Ангилал:Морьт хөшөө]]
[[Ангилал:Хүний хөшөө]]
[[Ангилал:Улаанбаатар хотын хөшөө]]
[[Ангилал:Цэргийн хөшөө]]</text>
      <sha1>oebr0ikr19vbjk31hz8npffw47fu3ja</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Наадмын сорилго барилдаан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>59520</id>
    <revision>
      <id>824168</id>
      <parentid>793962</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T07:51:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>203.91.115.51</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Сорилгод түрүүлж, үзүүрлэсэн бөхчүүд */</comment>
      <origin>824168</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3570" sha1="hqjjel653xmht7ptovxf9wsshbvrdho" xml:space="preserve">Жил жилийн наадмын өмнө үндэсний бөхийн холбооноос наадмын сорилго барилдааныг бөхийн өргөөнөө зохион байгуулдаг билээ.

=== Сорилгод түрүүлж, үзүүрлэсэн бөхчүүд  ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; |Он 
! colspan=&quot;3&quot; |Түрүүлсэн бөх 
! colspan=&quot;3&quot; |Үзүүрлэсэн бөх 
|-
|Цол
|Овог нэр 
|Харъяалал
|Цол
|Овог нэр
|Харъяалал
|-
|2007
|У.арс
|Батжаргал Ганбат 
|Увс Баруунтуруун
|У.г
|Нямдорж Ганбаатар
|Говь-Алтай Чандмань 
|-
|2008
|У.х
|Өлзийбат Даваабаатар
|Төв Баянцогт 
|У.арс
|Доржпалам Ганхуяг 
|Өвөрхангай Зүүнбаян-улаан
|-
|2009
|У.г
|Дамбий Рагчаа
|Архангай Булган 
|У.з
|Мөнхсайхан Өсөхбаяр 
|Булган Бүрэгхангай
|-
|2010
|У.н
|Дугардорж Батбаяр 
|Говь-Алтай Бугат 
|У.арс
|Доржпалам Ганхуяг 
|Өвөрхангай Зүүнбаян-улаан
|-
|2011
|У.з
|Мөнхсайхан Өсөхбаяр
|Булган Бүрэгхангай 
|У.з
|Чимэдрэгзэн Санжаадамба 
|Архангай Хашаат 
|-
|2012
|У.г
|Жанцан Бат-эрдэнэ 
|Говь-Алтай Цээл 
|У.х
|Түвдэндорж Өсөх-ирээдүй 
|Сэлэнгэ Орхонтуул 
|-
|[[2013 наадмын сорилго|2013]]
|У.з
|Батзориг Батмөнх
|Төв Баянхангай 
|У.н
|Лувсанрагчаа Нямсүрэн
|Завхан Тэс 
|-
|[[2014 наадмын сорилго|2014]]
|У.х
|Цэдэв Содномдорж 
|Хөвсгөл Тосонцэнгэл 
|У.з
|Батзориг Батмөнх 
|Төв Баянхангай 
|-
|[[2015 наадмын сорилго|2015]]
|У.х
|Өлзийтогтох Бат-орших
|Увс Улаангом 
|У.з
|Батзориг Батмөнх 
|Төв Баянхангай 
|-
|[[2016 наадмын сорилго|2016]]
|У.н
|Төрөө Баасанхүү
|Увс Тэс 
|А.х.а
|Болд Эрдэнэхүү
|Баянхонгор Баянбулаг
|-
|[[2017 наадмын сорилго|2017]]
! cosplan=&quot;6&quot; |өнжсөн
|-
|[[2018 наадмын сорилго|2018]]
! cosplan=&quot;6&quot; |өнжсөн
|-
|[[2019 наадмын сорилго|2019]]
|У.н
|Доржийн Анар
|Дорнод Дашбалбар
|У.ар
|Пүрэвийн Бүрэнтөгс
|Увс Давст
|-
|[[2022 наадмын сорилго|2022]]
|У.х
|Баярхүүгийн Бат-Өлзий
|Ховд Зэрэг
|У.ар
|Энхтөгсийн Оюунболд
|Хэнтий Өмнөдэлгэр
|-
|[[2023 наадмын сорилго|2023]]
|А.з
|Төрмөнхийн Төгсдөлгөөн
|Өмнөговь Баяндалай
|А.а
|Даваасүрэнгийн Алтанцоож
|Хэнтий Өмнөдэлгэр
|-
|[[2024 наадмын сорилго|2024]]
|У.з
|Доржийн Анар
|Дорнод Дашбалбар
|А.а
|Нямсүрэнгийн Амгаланбаатар
|Дундговь Эрдэнэдалай
|-
|[[2025 наадмын сорилго|2025]]
|У.н
|Дэлгэрсайханы Амарсайхан
|Булган Сэлэнгэ
|У.г
|Батнасангийн Гончигдамба
|Завхан Их-Уул
|}


[[Ангилал:Улсын наадам]]</text>
      <sha1>hqjjel653xmht7ptovxf9wsshbvrdho</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Монгол улсаас Оросын Холбооны Улсад суугаа ЭСЯ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83287</id>
    <redirect title="Монгол улсаас ОХУ-д суугаа элчин сайдын яам" />
    <revision>
      <id>824152</id>
      <parentid>567297</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T22:13:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7864</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>исправление двойного перенаправления на [[Монгол улсаас ОХУ-д суугаа элчин сайдын яам]]</comment>
      <origin>824152</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="103" sha1="slkdnlpq5p5awcgduhuuenq3id3h321" xml:space="preserve">#ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Монгол улсаас ОХУ-д суугаа элчин сайдын яам]]</text>
      <sha1>slkdnlpq5p5awcgduhuuenq3id3h321</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Өмнө Хамгён</title>
    <ns>0</ns>
    <id>105848</id>
    <redirect title="Өмнөд Хамгён муж" />
    <revision>
      <id>824154</id>
      <parentid>638369</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T22:13:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7864</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>исправление двойного перенаправления на [[Өмнөд Хамгён муж]]</comment>
      <origin>824154</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54" sha1="4vd1o364txanasgxw1ndjj5g14elvse" xml:space="preserve">#ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Өмнөд Хамгён муж]]</text>
      <sha1>4vd1o364txanasgxw1ndjj5g14elvse</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Даиэишо Хаяато</title>
    <ns>0</ns>
    <id>111332</id>
    <revision>
      <id>824166</id>
      <parentid>655268</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T07:08:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArguaBILL</username>
        <id>80774</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>824166</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10137" sha1="p24gmj9b875n3n3yx7zazf0kdl7xepw" xml:space="preserve">
{{Инфобокс сүмоч}}'''Даиэишо Хаяато''' бол японы мэргэжлийн сумо бөх. Тэр 2012 онд 18 настайдаа мэргэжлийнхээ кареерийг эхлүүлсэн ба 2015 оны 9-р сард дээд зиндаанд дэвшсэн. Түүний хүрч байсан дээд чансаа бол сэкивакэ.

Тэрээр ёкозүна цолтныг унагаасан алтан од шагналыг 2 удаа, гарамгай барилдааны шагналыг 3 удаа, техниктэй бөхийн шагналыг 1 удаа хүртэж байсан. Тэр Оитэказэ дэвжээнд харьяалагддаг. 2021 оны 1-р сард тэрээр дээд зиндаанд түрүүлж Сайтама мужаас түрүүлсэн анхны бөх болсон.

== Амьдралын эхэн үе ба боловсрол ==
Хаяато Таканиши 1993 оны 11-р сарын 10-нд Сайтама мужийн Асакад төрсөн. Тэрээр бага сургуулийнхаа эхний жилд орон нутгийн тэмцээнд түрүүлснийхээ дараагаар сумогоор хичээллэж эхэлсэн. Дунд сургуульд байхдаа Ирүма сумогийн клубд элссэн ба тэр үеэс эхлэн түлхэж довтлох барилдааны арга барилынхаа суурийг тавьсан. Тэр сумогийн клубээрээ алдартай Сайтама Сакаэ ахлах сургуульд орж хоёр дахь жилийнхээ төгсгөлд тус клубын үндсэн багт байр сууриа олсон.Төгсөх жилдээ тэрээр улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд багийн төрөлд хоёрдугаар байранд ороход хувь нэмрээ оруулсан.

== Кареер ==

=== Эхэн үеийн кареер ===
Таканиши Хаяато төрсөн нэрээрээ сумод хөл тавьсан боловч Даишоэи хэмээх дэвжээний нэрийг авчээ. Тэрээр 2012 оны 3-р сарын башёд жонокүчи зиндаанд 7-0 амжилтаар түрүүлж дараа нь 5-р сарын башёд жонидан зиндаанд 6-1 амжилтыг үзүүлээд санданмэ зиндаанд дэвшиж 7-р сарын башёд 4 даваа авсан. Үүний дараагаар дэвжээнийхээ нэрийг бага зэрэг өөрчлөөд Даиэишо болгосон. Дараагийн хоёр тэмцээндээ амжилттай барилдаж макүшита зиндаанд дэвшсэн ч хоёр башё дараалан макикоши болсноор санданмэ зиндаа руу эргээд унасан. Гэвч 2013 оны 5-р сарын башёд 7-0 амжилттайгаар санданмэ зиндаанд түрүүлж эргэн макүшита зиндаандаа ирсэн. 3 башё дараалан тавиас дээш хувийн амжилтаа үзүүлсэнээр 2014 оны 7-р сард дээрээсээ хоёр дахь зиндаа болох жүрёо зиндаанд дэвшиж Сайтама Сакаэ сургуулийн багш Мичинори Яамадагийн шавь нар дундаас төрөн гарсан 14 дэх сэкитори болсон. Жүрёод нэг жил барилдсаны эцэст 2015 оны 7-р сард 9-6 амжилтаар дээд зиндаанд дэвших болзлоо хангасан.

=== Макүүчи кареер ===
2015 оны 9-р сард маэгаширагийн 13 чансаан дээр анх удаа дээд зиндаанд барилдсан. Тэрээр 21 настай байсан ба дээд зиндааны хамгийн залуу бөх болж байсан. Тэрээр эхний 14 өдрийн барилдаанд 7 даваа 7 унаатайгаар сүүлийн өдөр Такэказэд ялагдсанаар 7-8 үр дүнтэйгээр тэмцээнээ өндөрлүүлсэн. 11-р сарын башёд тэрээр 6 даваатайгаар жүрёо зиндаа руу унасан ч дараагийн башёд нь 8 даваад эргээд дээд зиндаандаа гарч ирсэн.

Тэрээр 2019 оны 3-р сард маэгаширагийн 2 чансаанд хүрч хэдэн башё дараалж маэгаширагийн дээд хэсэгт барилдсан. 2019 оны 9-р сард тэрээр Какүрюүг ялснаар ёкозүна цолтонтой барилдсан 11 дэх удаагийн оролдлогоор анхны кинбошигоо авсан.  

Даиэишо 2021 оны 1-р сард маэгширагийн 1 чансаан дээрээс 13 даваа 2 унаатайгаар эзэн хааны цомыг анх удаа хүртсэн. Тэрбээр эхний долоо хоногт өөрөөсөө дээш эрэмбэлэгдсэн бүх саняакү цолтой бөхчүүдийг ялж 1949 оноос хойш 15 хоног тэмцээн зохиогддог болсноос хойших анхны тохиолдол болсон.Улмаар 9 дэх өдөр Такарафүжид, 11 дэх өдөр Оношотой барилдаж ялагдсан. Сүүлийн дөрвөн барилдаандаа ялсан ба сүүлийн өдрийн барилдаанд Окиноүмиг цүкидаши мэхээр ялснаар түрүүлсэн. Тэрээр гарамгай барилдааны шагнал, техниктэй бөхийн шагналыг хамтад нь авсан.

Тэрээр дээд зиндаанд түрүүлсэн Сайтама мужийн анхны бөх болсон.

== Барилдааны стиль ==
Даиэишо цүки, оши техникүүдийг голчлон хийдэг ба барьцнаас гэхээсээ илүү өрсөлдөгчөө түлхэж гаргадаг гэсэн үг юм.

Түүний хамгийн их ялалт авдаг техник нь ошидаши бөгөөд түүний ялалтын 55%-ийг эзэлдэг.

== Кареер рекорд ==
{{Sumo record box start|Дайэйшо Хаяато&lt;ref name=&quot;dh&quot;&gt;{{cite web | title=Daieishō Hayato Rikishi Information | publisher=Sumo Reference | url=http://sumodb.sumogames.de/Rikishi.aspx?r=11985 | access-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt;}}
  {{Sumo record year start|2012}}
    {{Basho|MAEZUMOU}}
    {{Basho|jk|13|w|7|0&lt;br&gt;Түрүү}}
    {{Basho|jo|12|e|6|1}}
    {{Basho|sa|49|e|4|3}}
    {{Basho|sa|34|e|5|2}}
    {{Basho|sa|8|e|6|1}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2013}}
    {{Basho|ma|33|e|2|5}}
    {{Basho|ma|49|e|3|4}}
    {{Basho|sa|7|w|7|0&lt;br&gt;Түрүү}}
    {{Basho|ma|11|w|3|4}}
    {{Basho|ma|17|w|5|2}}
    {{Basho|ma|8|w|3|4}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2014}}
    {{Basho|ma|13|w|5|2}}
    {{Basho|ma|7|w|5|2}}
    {{Basho|ma|2|e|6|1}}
    {{Basho|j|12|w|8|7}}
    {{Basho|j|9|e|6|9}}
    {{Basho|j|11|w|6|9}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2015}}
    {{Basho|j|13|e|10|5}}
    {{Basho|j|6|e|7|8}}
    {{Basho|j|7|e|10|5}}
    {{Basho|j|1|w|9|6}}
    {{Basho|m|13|e|7|8}}
    {{Basho|m|14|e|6|9}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2016}}
    {{Basho|j|3|e|8|7}}
    {{Basho|m|14|w|10|5}}
    {{Basho|m|9|w|6|9}}
    {{Basho|m|11|w|5|10}}
    {{Basho|m|16|e|5|10}}
    {{Basho|j|4|w|8|7}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2017}}
    {{Basho|j|2|w|12|3&lt;br&gt;Түрүү}}
    {{Basho|m|11|e|11|4}}
    {{Basho|m|3|e|4|11}}
    {{Basho|m|7|w|5|10}}
    {{Basho|m|11|e|8|7}}
    {{Basho|m|9|w|5|10}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2018}}
    {{Basho|m|13|w|9|6}}
    {{Basho|m|8|w|9|6}}
    {{Basho|m|3|e|5|10}}
    {{Basho|m|7|w|6|9}}
    {{Basho|m|10|w|8|7}}
    {{Basho|m|9|w|9|6}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2019}}
    {{Basho|m|7|w|9|6}}
    {{Basho|m|2|e|7|8}}
    {{Basho|m|2|w|7|8}}
    {{Basho|m|3|w|8|7}}
    {{Basho|m|3|e|8|7|||*}}
    {{Basho|m|1|e|8|7|||o|*}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2020}}
    {{Basho|k|1|w|7|8}}
    {{Basho|m|1|e|8|7}}
    &lt;td style=&quot;background-color:#CCE&quot;&gt;Тэмцээн&lt;br&gt;болоогүй&lt;/td&gt;
    {{Basho|k|1|e|11|4|||o}}
    {{Basho|s|2|e|5|10}}
    {{Basho|m|2|w|10|5}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2021}}
    {{Basho|m|1|w|13|2||y|o|t}}
    {{Basho|k|2|w|8|7}}
    {{Basho|k|1|w|6|9}}
    {{Basho|m|1|w|5|10}}
    {{Basho|m|4|w|10|5|||o|*}}
    {{Basho|m|1|e|8|7}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start link|2022}}
    {{Basho|k|1|w|7|8}}
    {{Basho|m|1|e|8|7|||*}}
    {{Basho|k|1|w|11|4|||o}}
    {{Basho|s|1|w|6|7|2&lt;ref&gt;Withdrew on Day 13 due to COVID protocols. His ''sekiwake'' rank was extended to the following tournament.&lt;/ref&gt;}}
    {{Basho|s|2|e|7|8}}
    {{Basho|k|2|w|7|8}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start link|2023}}
    {{Basho|m|1|w|10|5}}
    {{Basho|k|2|e|12|3|P||t}}
    {{Basho|s|2|e|10|5}}
    {{Basho|s|1|w|9|6}}
    {{Basho|s|1|e|10|5}}
    {{Basho|s|1|e|9|6}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2024}}
    {{Basho|s|1|w|9|6}}
    {{Basho|s|1|e|6|9}}
    {{Basho|m|1|w|11|4}}
    {{Basho|k|1|e|8|7}}
    {{Basho|k|1|e|8|7}}
    {{Basho|s|1|w|8|7}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2025}}
    {{Basho|s|1|w|11|4}}
    {{Basho|s|1|e|9|6}}
    {{Basho|s|1|e|10|5}}
    {{Basho|KYUJO|rank=s|r-no=1|tozai=e}}
    {{Basho|||||}}
    {{Basho|||||}}
  {{Sumo record year end}}
{{Sumo record box end}}

[[Ангилал:Японы сүмоч]]
[[Ангилал:1993 онд төрсөн]]
[[Ангилал:Сэкивакэ]]
[[Ангилал:Сайтама мужийн сумочид]]</text>
      <sha1>p24gmj9b875n3n3yx7zazf0kdl7xepw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824167</id>
      <parentid>824166</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T07:09:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArguaBILL</username>
        <id>80774</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>824167</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10127" sha1="dhahhggmld3zxu5u1xika9an3g03kg3" xml:space="preserve">
{{Инфобокс сүмоч}}'''Даиэишо Хаяато''' бол японы мэргэжлийн сумо бөх. Тэр 2012 онд 18 настайдаа мэргэжлийнхээ кареерийг эхлүүлсэн ба 2015 оны 9-р сард дээд зиндаанд дэвшсэн. Түүний хүрч байсан дээд чансаа бол сэкивакэ.

Тэрээр ёкозүна цолтныг унагаасан алтан од шагналыг 2 удаа, гарамгай барилдааны шагналыг 3 удаа, техниктэй бөхийн шагналыг 1 удаа хүртэж байсан. Тэр Оитэказэ дэвжээнд харьяалагддаг. 2021 оны 1-р сард тэрээр дээд зиндаанд түрүүлж Сайтама мужаас түрүүлсэн анхны бөх болсон.

== Амьдралын эхэн үе ба боловсрол ==
Хаяато Таканиши 1993 оны 11-р сарын 10-нд Сайтама мужийн Асакад төрсөн. Тэрээр бага сургуулийнхаа эхний жилд орон нутгийн тэмцээнд түрүүлснийхээ дараагаар сумогоор хичээллэж эхэлсэн. Дунд сургуульд байхдаа Ирүма сумогийн клубд элссэн ба тэр үеэс эхлэн түлхэж довтлох барилдааны арга барилынхаа суурийг тавьсан. Тэр сумогийн клубээрээ алдартай Сайтама Сакаэ ахлах сургуульд орж хоёр дахь жилийнхээ төгсгөлд тус клубын үндсэн багт байр сууриа олсон.Төгсөх жилдээ тэрээр улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд багийн төрөлд хоёрдугаар байранд ороход хувь нэмрээ оруулсан.

== Кареер ==

=== Эхэн үеийн кареер ===
Таканиши Хаяато төрсөн нэрээрээ сумод хөл тавьсан боловч Даишоэи хэмээх дэвжээний нэрийг авчээ. Тэрээр 2012 оны 3-р сарын башёд жонокүчи зиндаанд 7-0 амжилтаар түрүүлж дараа нь 5-р сарын башёд жонидан зиндаанд 6-1 амжилтыг үзүүлээд санданмэ зиндаанд дэвшиж 7-р сарын башёд 4 даваа авсан. Үүний дараагаар дэвжээнийхээ нэрийг бага зэрэг өөрчлөөд Даиэишо болгосон. Дараагийн хоёр тэмцээндээ амжилттай барилдаж макүшита зиндаанд дэвшсэн ч хоёр башё дараалан макикоши болсноор санданмэ зиндаа руу эргээд унасан. Гэвч 2013 оны 5-р сарын башёд 7-0 амжилттайгаар санданмэ зиндаанд түрүүлж эргэн макүшита зиндаандаа ирсэн. 3 башё дараалан тавиас дээш хувийн амжилтаа үзүүлсэнээр 2014 оны 7-р сард дээрээсээ хоёр дахь зиндаа болох жүрёо зиндаанд дэвшиж Сайтама Сакаэ сургуулийн багш Мичинори Яамадагийн шавь нар дундаас төрөн гарсан 14 дэх сэкитори болсон. Жүрёод нэг жил барилдсаны эцэст 2015 оны 7-р сард 9-6 амжилтаар дээд зиндаанд дэвших болзлоо хангасан.

=== Макүүчи кареер ===
2015 оны 9-р сард маэгаширагийн 13 чансаан дээр анх удаа дээд зиндаанд барилдсан. Тэрээр 21 настай байсан ба дээд зиндааны хамгийн залуу бөх болж байсан. Тэрээр эхний 14 өдрийн барилдаанд 7 даваа 7 унаатайгаар сүүлийн өдөр Такэказэд ялагдсанаар 7-8 үр дүнтэйгээр тэмцээнээ өндөрлүүлсэн. 11-р сарын башёд тэрээр 6 даваатайгаар жүрёо зиндаа руу унасан ч дараагийн башёд нь 8 даваад эргээд дээд зиндаандаа гарч ирсэн.

Тэрээр 2019 оны 3-р сард маэгаширагийн 2 чансаанд хүрч хэдэн башё дараалж маэгаширагийн дээд хэсэгт барилдсан. 2019 оны 9-р сард тэрээр Какүрюүг ялснаар ёкозүна цолтонтой барилдсан 11 дэх удаагийн оролдлогоор анхны кинбошигоо авсан.  

Даиэишо 2021 оны 1-р сард маэгширагийн 1 чансаан дээрээс 13 даваа 2 унаатайгаар эзэн хааны цомыг анх удаа хүртсэн. Тэрбээр эхний долоо хоногт өөрөөсөө дээш эрэмбэлэгдсэн бүх саняакү цолтой бөхчүүдийг ялж 1949 оноос хойш 15 хоног тэмцээн зохиогддог болсноос хойших анхны тохиолдол болсон.Улмаар 9 дэх өдөр Такарафүжид, 11 дэх өдөр Оношотой барилдаж ялагдсан. Сүүлийн дөрвөн барилдаандаа ялсан ба сүүлийн өдрийн барилдаанд Окиноүмиг цүкидаши мэхээр ялснаар түрүүлсэн. Тэрээр гарамгай барилдааны шагнал, техниктэй бөхийн шагналыг хамтад нь авсан.

Тэрээр дээд зиндаанд түрүүлсэн Сайтама мужийн анхны бөх болсон.

== Барилдааны стиль ==
Даиэишо цүки, оши техникүүдийг голчлон хийдэг ба барьцнаас гэхээсээ илүү өрсөлдөгчөө түлхэж гаргадаг гэсэн үг юм.

Түүний хамгийн их ялалт авдаг техник нь ошидаши бөгөөд түүний ялалтын 55%-ийг эзэлдэг.

== Кареер рекорд ==
{{Sumo record box start|Дайэйшо Хаяато&lt;ref name=&quot;dh&quot;&gt;{{cite web | title=Daieishō Hayato Rikishi Information | publisher=Sumo Reference | url=http://sumodb.sumogames.de/Rikishi.aspx?r=11985 | access-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt;}}
  {{Sumo record year start|2012}}
    {{Basho|MAEZUMOU}}
    {{Basho|jk|13|w|7|0&lt;br&gt;Түрүү}}
    {{Basho|jo|12|e|6|1}}
    {{Basho|sa|49|e|4|3}}
    {{Basho|sa|34|e|5|2}}
    {{Basho|sa|8|e|6|1}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2013}}
    {{Basho|ma|33|e|2|5}}
    {{Basho|ma|49|e|3|4}}
    {{Basho|sa|7|w|7|0&lt;br&gt;Түрүү}}
    {{Basho|ma|11|w|3|4}}
    {{Basho|ma|17|w|5|2}}
    {{Basho|ma|8|w|3|4}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2014}}
    {{Basho|ma|13|w|5|2}}
    {{Basho|ma|7|w|5|2}}
    {{Basho|ma|2|e|6|1}}
    {{Basho|j|12|w|8|7}}
    {{Basho|j|9|e|6|9}}
    {{Basho|j|11|w|6|9}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2015}}
    {{Basho|j|13|e|10|5}}
    {{Basho|j|6|e|7|8}}
    {{Basho|j|7|e|10|5}}
    {{Basho|j|1|w|9|6}}
    {{Basho|m|13|e|7|8}}
    {{Basho|m|14|e|6|9}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2016}}
    {{Basho|j|3|e|8|7}}
    {{Basho|m|14|w|10|5}}
    {{Basho|m|9|w|6|9}}
    {{Basho|m|11|w|5|10}}
    {{Basho|m|16|e|5|10}}
    {{Basho|j|4|w|8|7}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2017}}
    {{Basho|j|2|w|12|3&lt;br&gt;Түрүү}}
    {{Basho|m|11|e|11|4}}
    {{Basho|m|3|e|4|11}}
    {{Basho|m|7|w|5|10}}
    {{Basho|m|11|e|8|7}}
    {{Basho|m|9|w|5|10}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2018}}
    {{Basho|m|13|w|9|6}}
    {{Basho|m|8|w|9|6}}
    {{Basho|m|3|e|5|10}}
    {{Basho|m|7|w|6|9}}
    {{Basho|m|10|w|8|7}}
    {{Basho|m|9|w|9|6}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2019}}
    {{Basho|m|7|w|9|6}}
    {{Basho|m|2|e|7|8}}
    {{Basho|m|2|w|7|8}}
    {{Basho|m|3|w|8|7}}
    {{Basho|m|3|e|8|7|||*}}
    {{Basho|m|1|e|8|7|||o|*}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2020}}
    {{Basho|k|1|w|7|8}}
    {{Basho|m|1|e|8|7}}
    &lt;td style=&quot;background-color:#CCE&quot;&gt;Тэмцээн&lt;br&gt;болоогүй&lt;/td&gt;
    {{Basho|k|1|e|11|4|||o}}
    {{Basho|s|2|e|5|10}}
    {{Basho|m|2|w|10|5}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2021}}
    {{Basho|m|1|w|13|2||y|o|t}}
    {{Basho|k|2|w|8|7}}
    {{Basho|k|1|w|6|9}}
    {{Basho|m|1|w|5|10}}
    {{Basho|m|4|w|10|5|||o|*}}
    {{Basho|m|1|e|8|7}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2022}}
    {{Basho|k|1|w|7|8}}
    {{Basho|m|1|e|8|7|||*}}
    {{Basho|k|1|w|11|4|||o}}
    {{Basho|s|1|w|6|7|2&lt;ref&gt;Withdrew on Day 13 due to COVID protocols. His ''sekiwake'' rank was extended to the following tournament.&lt;/ref&gt;}}
    {{Basho|s|2|e|7|8}}
    {{Basho|k|2|w|7|8}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2023}}
    {{Basho|m|1|w|10|5}}
    {{Basho|k|2|e|12|3|P||t}}
    {{Basho|s|2|e|10|5}}
    {{Basho|s|1|w|9|6}}
    {{Basho|s|1|e|10|5}}
    {{Basho|s|1|e|9|6}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2024}}
    {{Basho|s|1|w|9|6}}
    {{Basho|s|1|e|6|9}}
    {{Basho|m|1|w|11|4}}
    {{Basho|k|1|e|8|7}}
    {{Basho|k|1|e|8|7}}
    {{Basho|s|1|w|8|7}}
  {{Sumo record year end}}
  {{Sumo record year start|2025}}
    {{Basho|s|1|w|11|4}}
    {{Basho|s|1|e|9|6}}
    {{Basho|s|1|e|10|5}}
    {{Basho|KYUJO|rank=s|r-no=1|tozai=e}}
    {{Basho|||||}}
    {{Basho|||||}}
  {{Sumo record year end}}
{{Sumo record box end}}

[[Ангилал:Японы сүмоч]]
[[Ангилал:1993 онд төрсөн]]
[[Ангилал:Сэкивакэ]]
[[Ангилал:Сайтама мужийн сумочид]]</text>
      <sha1>dhahhggmld3zxu5u1xika9an3g03kg3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Оохнойн Батсайхан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>115895</id>
    <revision>
      <id>824162</id>
      <parentid>769215</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T02:01:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>824162</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3237" sha1="ky4kzp90b7h9us3dzuw0ixudchvgc46" xml:space="preserve">[[Файл:Batsaikhan.jpg|thumb|Batsaikhan]]
Эмгэнт овогтой '''Оохнойн Батсайхан''' (1962 онд [[Баянхонгор аймаг|Баянхонгор]] аймгийн [[Жаргалант сум (Баянхонгор)|Жаргалант суманд]] төрсөн) нь Монгол Улсын түүхийн ухааны доктор эрдэмтэн.  

==Намтар==
1985 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ын [[Эрхүүгийн Улсын Их Сургууль|Эрхүүгийн Их Сургуулийг]] түүхч мэргэжлээр дүүргэсэн. 

1995 онд түүхийн ухааны дэд докторын, 2002 онд түүхийн шинжлэх ухааны докторын зэрэг хамгаалсан. 

1985-2000 онуудад Нийгмийн ухааны институт, Засгийн газрын ХЭГ-ын архив, Үндэсний архивын газар, Шинжлэх ухааны академийн Түүхийн хүрээлэнд ажиллаж байсан.

2000 оноос Олон улс судлалын хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан, Орос судлалын салбарын эрхлэгчээр ажиллаж буй эрдэмтэн.

Тэрээр эдүгээ ШУА-ийн Олон улс судлалын хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан, Орос судлалын салбарын эрхлэгчээр буй.

==Бүтээл==
Тэрбээр ОХУ, Тайвань, Герман, Япон, Солонгос, Англи, АНУ зэрэг орны шинжлэх ухааны байгуулага, их сургуульд судалгааны ажлаар ажиллаж, эдгээр орны архив дахь Монголын түүхэнд холбогдох эх сурвалжуудыг өөрийн судалгаандаа оруулан “Монголын тусгаар тогтнол ба Хятад, Орос, Монгол гурван улсын 1915 оны Хиагтын гэрээ”(1911 -1916), “Монгол үндэстэн бүрэн эрхт улс болох замд” (1911-1946), “Монголын сүүлчийн эзэн хаан VIII Богд Жавзандамба хутагт: амьдрал ба домог” , 2020 онд &quot;Зарлигаар тогтоосон Монгол Улсын Хууль зүйлийн бичиг&quot; болон &quot;Цэрэнпил гүнгийн хэрэг&quot; зэрэг 20 гаруй бүтээл туурвижээ.

Тэрээр 1995 онд түүхийн ухааны дэд докторын, 2002 онд түүхийн шинжлэх ухааны докторын зэрэг хамгаалсан байна.

==Гавьяа шагнал==
2007 онд &quot;Алтан гадас&quot; одон хүртсэн.

{{DEFAULTSORT:Батсайхан, Оохнойн}}
[[Ангилал:Монголын түүхч]]
[[Ангилал:Алтан гадас одон шагналтан]]
[[Ангилал:Жаргалантын (Баянхонгор) хүн]]
[[Ангилал:Монголчууд]]
[[Ангилал:1962 онд төрсөн]]</text>
      <sha1>ky4kzp90b7h9us3dzuw0ixudchvgc46</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Нарендра Моди</title>
    <ns>0</ns>
    <id>120733</id>
    <revision>
      <id>824176</id>
      <parentid>811602</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T10:42:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <origin>824176</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11963" sha1="gq9m8lslle2vk5w84zvrlij1wrrb61n" xml:space="preserve">[[Файл:Prime Minister of India Narendra Modi.jpg|thumb|353x353px|Энэтхэгийн Ерөнхий сайд Нарендра Моди (2014)]]
'''Нарендра Дамодардас Моди''' ([[Англи хэл|англи]]. ''Narendra Damodardas Modi'', [[Хинди хэл|хинди]] नरेन्द्र दामोदरदास मोदी; 1950 оны 9-р сарын 17-нд Энэтхэгийн Гужарат мужийн Ваднагар хотод төрсөн) -Энэтхэгийн улс төрийн зүтгэлтэн. 2014 оны 5-р сарын 26-наас Энэтхэгийн Ерөнхий сайд, &quot;Бхаратия Жаната парти&quot; намын дарга.

== Намтар ==
Нарендра Дамодардас Моди 1950 оны 9-р сарын 17-нд Энэтхэгийн Гужарат мужийн зүүн умард нутгийн жижиг Ваднагар /хуучин нэр нь Анандапура/ хотод төрсөн. Тэрээр Дамодардас Мулчанд Моди (1915-1989 он) болон түүний эхнэр Хирабен Моди (1920 онд төрсөн) нарын гэр бүлийн зургаан хүүхдийн гурав дахь болж төрсөн байна. Тэрээр бага наснаасаа улс төрд сонирхолтой болж, '''Раштри́я сваямсе́вак сангх''' ([[Англи хэл|англ]]. ''Rashtriya Swayamsevak Sangh'', хинди राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ [[Монгол хэл|монгол]]. Эх орны сайн дурын зарц нарын Холбоо) цэрэгжсэн байгууллагад элссэн байна. 

1978 онд Моди [[Делигийн их сургууль|Делигийн Их Сургуулийн]] Нээлттэй Сургалтын Сургуульд (SOL) улс төрийн шинжлэх ухааны бакалаврын зэрэг авч, гуравдугаар ангиа төгссөн. Таван жилийн дараа буюу 1983 онд Гужаратын их сургуульд улс төрийн шинжлэх ухааны магистрын зэрэг хамгаалж, зайны сургалтын оюутан болж нэгдүгээр ангиа төгссөн. Гэвч түүний боловсролын чадамжтай холбоотой томоохон маргаан байдаг. RTI-ийн асуулгад хариулахдаа, SOL нь 1978 онд бакалаврын зэрэг авсан оюутнуудын мэдээлэл байхгүй гэж мэдэгдсэн байна. Гужаратын их сургуулийн улс төрийн шинжлэх ухааны профессор асан Жаянтибхай Пател Модигийн магистрын зэрэгт жагсаасан хичээлүүд тэр үед ордоггүй байсан гэжээ. Иймд түүний боловсролын асуудал өнөө хүртэл маргаантай байгаа ажээ.   

1998 онд &quot;Бхаратия Жаната парти&quot; (БЖП) намын дарга Лала Кришна Адвани-гийн даалгавараар Гужарат болон Химачал-Прадеш мужуудад намын сонгуулийн кампанит ажлыг удирдсан байна. 2001 оны 10-р сард Гужарат мужийн Ерөнхий сайд болжээ. 2007 онд 3 дахь удаа, 2012 онд 4 дахь удаагаа улиран сонгогдсон байна. 

=== Ерөнхий сайд ===
2013 оны 9-р сарын 13-нд Нарендра Моди &quot;Бхаратия Жаната&quot; намаас Ерөнхий сайдад нэр дэвшиж, 2014 оны парламентын сонгуулийн кампанит ажлыг удирдан явуулсан. Түүний хэлснээр тэрбээр улсын хэмжээнд сонгогчидтой 440 удаа уулзалт хийсэн ажээ. Үүнээс гадна Моди олон нийтийн сүлжээг амжилттай сайн ашигласан байна. Түүний удирдсан намын сонгуулийн хөтөлбөрийн уриа бол: «Үндсэний үзэл- бидний сэтгэлийн дуудлага. Хөгжил ба сайн удирдлага бидний зорилго» гэж байсан. 

Энэтхэгийн Сонгуулийн санал хураалт 2014 оны 4-р сарын 7-ноос 5-р сарын 12-ны хооронд есөн үе шаттайгаар явагдсан бөгөөд сонгогчдын 66.38 хувийн ирцтэй байжээ. 5-р сарын 16-нд Энэтхэгийн Сонгуулийн хороо санал тоолж эхэлээд урьдчилсан мэдээллээр Бхаратия Жаната нам 543 тойргоос 276 тойрогт, Үндэсний ардчилсан холбоо 331 тойрогт тэргүүлсэн гэсэн үр дүн гарчээ.

2014 оны 5-р сарын 17-нд Нарендра Моди Гужаратаас Дели хотод ирж, намын төв байранд сонгуулийн ялалтын жагсаалд оролцов. Машины цувааны замын дагуу цагдаа, тусгай хүчнийхэн байрлуулсан байв. &quot;Бхаратия Жаната нам&quot;-ын төв байр руу явах замд гудамжаар цугларсан хүмүүс түүний нэрийг дуудаж, туг далбаагаа даллаж, цуваа руу нь цэцэг өргөж, үлээвэр найрал хөгжим, үндэсний лимбэний эгшиг тоглож бүжиглэж байжээ. 

Санал хураалтын эцсийн дүнгээр Энэтхэгийн Үндэсний Конгресс нам тэргүүтэй Нэгдсэн дэвшилтэт холбоо 543 тойргоос ердөө 59-д нь, &quot;БЖП&quot; нам 283 тойрогт ялалт байгуулж, үнэмлэхүй олонх болж, сүүлийн 30 жилийн хугацаанд анх удаа дангаараа Засгийн газар байгуулах боломжтой нам болсон байна. 

2014 оны 5-р сарын 26-нд Нарендра Моди Энэтхэгийн Ерөнхий сайдын тангараг өргөх ёслол болов. Төрийн ёслолд гадаадын өндөр түвшний төлөөлөгчид оролцсоны дотор Пакистаны Ерөнхий сайд [[Наваз Шариф]] мөн байсан. Энэ хүртэл Энэтхэг, Пакистаны Ерөнхий сайд нар түүхэндээ нэг нэгнийхээ тангараг өргөх ёслолд нэг ч удаа ирж оролцож байгаагүйгээрээ онцлогтой. Түүнээс гадна Өмнөд Азийн бүс нутгийн хамтын ажиллагааны нийгэмлэг (SAARC)-ын гишүүн орнуудын удирдагчид, Афганистан, Шри-Ланк, Мальдивын Ерөнхийлөгч нар, Балба, Бутаны Ерөнхий сайд нар, парламентын дарга нар болон Бангладешийн парламентын дарга оролцсон байна. 

2015, 2016, 2018 онуудад тэрээр [[Форбс (сэтгүүл)|&quot;Forbes&quot; сэтгүүлийн]] дэлхийн хамгийн нөлөө бүхий хүмүүсийн чансааны 9-р байрыг эзэлж байжээ.

=== Гадаад бодлого ===
Модигийн гадаад бодлого нь өмнөх [[Энэтхэгийн Үндсэний конгресс нам|Энэтхэгийн Үндсэний конгресс намын]] үеийн Засгийн газрын нэгэн адил эдийн засгийн харилцаа, аюулгүй байдал, бүс нутгийн харилцааг сайжруулахад чиглэж ирсэн. Моди өмнөх Ерөнхий сайд Манмохан Сингхийн &quot;олон талт&quot; бодлогыг үргэлжлүүлж ирсэн. Модигийн Засаг захиргаа &quot;Энэтхэгт үйлдвэрлэв&quot;, &quot;Цахим дижитал Энэтхэг&quot; зэрэг уриа лоозон ашиглан Энэтхэгийн эдийн засагт гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татахыг оролдсон, ялангуяа Зүүн Азийн нийгэмлэгийн орнуудаас. Засгийн газар мөн Бахрейн, Иран, Саудын Араб, Арабын Нэгдсэн Эмират зэрэг Ойрхи Дорнодын Исламын орнууд, Израильтай харилцаагаа сайжруулахыг хичээсэн байна.  Энэтхэг-АНУ-ын харилцааг дэмжиж хөгжүүлж ирсэн. 

2022 оны 2-р сард Оросууд Украин руу довтлох үеэр Энэтхэг улс Оросын түрэмгийллийг буруушаахаас татгалзаж, төвийг сахисан байр суурьтай байсан. 

== Хувийн амьдрал ==
Нарендра Моди олон нийтийн сүлжээгээр сонгогч дэмжигчидтэйгээ идэвхтэй харилцдаг удирдагч юм. 2019 оны нэгдүгээр сарын байдлаар Twitter дэх түүний хуудсыг дагагчдын тоо 45 сая хүрсэн байв. Улстөрчдөөс зөвхөн [[Барак Обама]] (104,1 сая), [[Доналд Трамп]] (57,2 сая) нар л түүнээс илүү олон дагагчтай байсан юм. Моди байнга зочилж буй улсынхаа хэлээр жиргэдэг. Тэрээр &quot;цагаан хоолтон&quot; бөгөөд гужарати хэлээр шүлэг яруу найраг бичдэг байна.

Нарендра Моди энэтхэгийн кастын /язгуурын эрэмбийн/ уламжлал ёсоор түүний гэр бүл Жашодабен Чиманлал Моди хэмээх охинтой сүй тавьж сүүлд бүсгүйг 17 настай, түүнийг 18 настай байхад нь гэрлүүлсэн ажээ. Удалгүй тэрээр сүйт бүсгүйгээ орхиж, гэрээсээ явсан боловч гэрлэлтийн талаар олон арван жилийн турш Модигийн олон нийтэд зарлаж дурдаагүй байв. 2014 оны 4-р сард, түүнийг Засгийн эрхэнд гарах үндэсний сонгуулийн өмнөхөн Моди гэрлэсэн бөгөөд түүний хань нь Жашодабен гэдгээ олон нийтэд зарласан байна. Хосууд гэрлэсэн хэвээр байсан ч боловч хамт амьдардаггүй гэжээ. Моди зуун настай эх Хирабен-тэйгээ ойр дотно байдаг бөгөөд хамт амьдардаг байна. [[Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт]]

{{s-start}}
{{Залгамжлал
|өмнө = Манмохан Синг
|албан_тушаал= [[Энэтхэг|Энэтхэг улс]]ын &lt;br&gt; [[ерөнхий сайд]]
|он= 2014 – 
|дараа= -
}}
{{end}}

{{Энэтхэгийн ерөнхий сайдууд}}
[[Ангилал:Энэтхэгийн ерөнхий сайд]]
[[Ангилал:Зохиогч]]
[[Ангилал:21-р зууны утга зохиол]]
[[Ангилал:Энэтхэгчүүд]]
[[Ангилал:1950 онд төрсөн]]</text>
      <sha1>gq9m8lslle2vk5w84zvrlij1wrrb61n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Монголын Үйлдвэрчний Эвлэлийн Холбоо</title>
    <ns>0</ns>
    <id>122416</id>
    <revision>
      <id>824160</id>
      <parentid>786395</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T01:34:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chongkian</username>
        <id>21163</id>
      </contributor>
      <comment>#WPWP</comment>
      <origin>824160</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9563" sha1="1d1jm8iowmovroyn1l26uvro9o51o3k" xml:space="preserve">[[File:Confederation of Mongolian Trade Unions.jpg|thumb|Монголын Үйлдвэрчний Эвлэлийн Холбоо]]

'''Монголын Үйлдвэрчний Эвлэлийн Холбоо''' ({{lang-en|Confederation of Mongolian Trade Unions}}) нь 1917 онд Монгол улсад анх байгуулагдсан гэж үздэг олон нийтийн байгууллага юм.  

1921 оны Ардын хувьсгалын дараа үйл ажиллагаагаа өргөтгөж улс орныхоо иргэдийн ашиг сонирхолыг хамгаалахад МҮЭ-ийн байгууллага, гишүүд тодорхой хэвь нэмрээ оруулсан юм. 

Монгол Улсын Хөдөлмөрийн харилцааны эрх зүйн орчинг шинээр бий болгох, шинэчлэн батлах, нийгмийн даатгал, хөдөлмөрийн хяналтын тогтолцоог бий болгоход чухал үүрэг гүйцэтгэсэн байна.

Нийслэл хүрээн дэх оросуудын байгуулсан “нэгдсэн хороо” нэртэй үйлдвэрчний байгууллага нь Монгол улсад үйлдвэрчний байгууллага байгуулахад чухал нөлөө үзүүлсэн. Нэгдсэн хорооны үйл ажиллагаа өргөжиж 1923 онд “'''Олон ястны үйлдвэрчний эвлэл”''' нэртэй болж орос, монгол, хятад ажилчдыг эгнээндээ нэгтгэсэн. Зөвлөлтийн ажилчин албан хаагчид “Олон ястны үйлдвэрчний эвлэл&quot;-ээс тусгаарласан тул 1925-1926 онуудад “'''Худалдаа, үйлдвэрийн  үйлдвэрчний эвлэл'''”, “Эмнэлэг, гэгээрлийн ажилтны үйлдвэрчний эвлэл”, “Албан хаагчдын үйлдвэрчний эвлэл”, “Тээх нэвтрүүлэхийн үйлдвэрчний эвлэл” тус тус байгуулагдаж байсан түүхтэй. 

[[Монгол Ардын Нам|МАХН-ын Төв Хороо]]&lt;nowiki/&gt;ны дэргэд 1925 онд эвлэлүүдийг удирдах Төв үйлдвэрчний эвлэлийн байнгын комисс байгуулагдаж үйлдвэрчний эвлэл байгуулах ажлыг хийсэн. 1927 онд Монголын нийт ажилчин албан хаагчид, үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллагуудын 115 төлөөлөгч оролцсон МҮЭ-ийн анхдугаар их хурлыг хуралдуулж, ҮЭ-ийн дүрмийг баталж, анхны даргаар '''Ц.Дамбадорж''' сонгогджээ. МҮЭ-ийн зорилго нь “Засаг төрийг бэхжүүлэх, эдийн засгийг хөгжүүлэх, үйлдвэрчин ардыг гэгээрүүлэн боловсруулах явдал” байжээ. Үйлдвэрчний эвлэлийн үүрүүд нэмэгдэн байгуулагдаж гишүүд нэмэгдэх тусам нийгмийн амьдралд ҮЭ-ийн оролцоо нэмэгдэж зарим талаар хэт их оролцох болсон. 1929 оноос Монголын ноёд, тайж нараас хөрөнгө хураах үйл ажиллагаанд оролцож 5.2 сая төгрөгийн хөрөнгө хурааж, 1.7 сая төгрөгийн үнэ бүхий зүйлийг ядуу ардад тараан өгч байжээ. Монголын Үйлдвэрчний эвлэл тухайн үед салбар болон нутаг дэвсгэрийн зарчмаар зохион байгуулагдсан.

== Орчин үе ==
1990 оны МҮЭ-ийн VI бүгд хурлаар үйдвэрчний эвлэлийн бүтэц, зохион байгуулалтыг өөрчилсөн. Мөн оны 6 дугаар сарын 6-нд МҮЭ-ийн ээлжит бус XIY их хурал эхэлж, үйдвэрчний эвлэлүүдийг чөлөөт холбооны хэлбэрээр зохион байгуулсан. Тус хурлаас &quot;Үйлдвэрчний эвлэл нь аль нэг нам, төрийн байгууллагаас үл хамааран ажилладаг, гишүүдийнхээ язгуур эрх ашгийг хамгаалан, амьжиргааны үндсэн хэрэгцээг хангахуйц баталгаат цалин хөлстэй байх, ашиг сонирхлыг хамгаалах гол үүрэгтэй хөдөлмөрчдийн байгууллага&quot; хэмээн тодорхойлжээ. 

Өнөөдөр МҮЭ-ийн холбоо нь хөдөлмөр эрхэлж буй 200 гаруй мянган гингүүн, мэргэжил үйлдвэрлэлийн 14, аймаг, нийслэлийн 22 холбоотой хамгийн өргөн олон нийтийн, нийгмийн нөлөө бүхий хүчин болон хөгжиж байна.

МҮЭ-ийн хөдөлгөөн өөрийн түүхийн хоёр дахь зуунтай золголоо. МҮЭ-ийн хөдөлгөөний өнгөрсөн түүхийг бүхэлд нь нэгтгэн дүгнэж үзвэл Монгол улсын хөгжлийн янз бүрийн шатанд тухайлбал, хувьсгалын өмнөх зурвас үед ч, хувьсгалын дараах ардчилсан хөгжлийн үед ч нийгэм журмыг байгуулах, хөрөнгөтний бус хөгжлийн замаар хөгжих, социализмыг байгуулж дуусгах зорилтуудыг хэрэгжүүлсэн он жилүүдэд ч, 1980-аад оны сүүлээс эхэлсэн ардчилсан сэргэн мандлын үед ч ажлын арга хэлбэр, үр дүн нь өөр өөр өнгө төрхтэй, ҮЭ-ийн хамгаалах үндсэн үүрэг нь бүдгэрч бас тодрох явдал байсан ч улс орныхоо хөгжил дэвшил, ард түмнийхээ аж амьдралыг дээшлүүлэхийн төлөө баялаг бүтээгч хөдөлмөрийн хүмүүсийн эрх ашгийг хамгаалахын төлөө ажиллаж, тэмцэж ирсэн түүх ажээ.

1990 оны цагаан морин жил Монголын нийгмийн амьдралын бүх хүрээг хамран өрнөсөн ардчилсан өөрчлөлт нь МҮЭ-ийг өөрийн жам ёсны үүргээ хэрэгжүүлэн зах зээл, ардчилал хөгжсөн улс орнуудын үйлдвэрчний хөдөлгөөний нийтлэг жишгээр хөгжих шинэ боломжийг бүрдүүлжээ.

Энэ үеэс МҮЭ-үүд өөрийн байгуулалт, хөгжлийн үзэл баримтлалаа шинээр авч үзэж Мөрийн хөтөлбөр, дүрмээ шинэчлэн гишүүд, хөдөлмөр эрхлэгчдийн хөдөлмөрлөх эрх, түүнтэй холбогдсон нийгэм эдийн засгийн ашиг сонирхлыг хамгаалах үндсэн үүргээ нэн тэргүүнд тавин хэрэгжүүлэх болжээ.

2013 оны 6 дугаар сарын 3-ны өдөр ээлжит бус XXI Их хурлаа хийсэн.

МҮЭ-ийн холбооны ээлжит XXII Их хурлаар 2017 оны 11-р сарын 9-нд ҮЭ-ийн Дүрэмд нэмэлт, өөрчлөлт оруулан батлав.

2021 оны 12 дугаар сарын 18-ны өдөр МҮЭ-ийн холбооны  XXIII Их хурал болж 4 жилийн ажлын  тайлангаа ард иргэддээ тайлагнажээ.&lt;ref&gt;{{Citation |title=STEMMA |date=1993-12-31 |url=http://dx.doi.org/10.1515/9783110962284.xxiii |work=Rhesus |pages=xxiii–xxiii |access-date=2024-07-19 |publisher=DE GRUYTER}}&lt;/ref&gt;

Тус хурлаар МҮЭ-ийн холбооны шинэ ерөнхийлөгчөөр С.Эрдэнэбатыг сонгож, 2030 он хүртэлх хөгжлийн хөтөлбөрийн бодлогодоо нэмэлт өөрчлөлт оруулжээ.

МҮЭ-ийн Холбооны уриа: “МҮЭ-Таны  хөдөлмөрлөх эрх, хөгжлийн төлөө” юм. 

== Эрхэм зорилго ==
МҮЭ -ийн Холбооны эрхэм зорилго нь үйлдвэрчний эвлэлийн хөдөлгөөнийг эрчимтэй хөгжүүлэх замаар гишүүд, иргэдийн хөдөлмөрлөх эрх, түүнтэй холбогдсон хууль ёсны ашиг сонирхлыг тууштай хамгаалж тэдний амьдралын түвшинг байнга дээшлүүлэхэд оршино гэж Дүрмэндээ заажээ.

Монголын Үйлдвэрчний эвлэлийн холбооны төв хэвлэл нь - &quot;'''Хөдөлмөр'''&quot; сонин.

Цахим хаяг: https://web.archive.org/web/20220626090517/http://cmtu.mn/
[[Ангилал:Монголын үйлдвэрчний эвлэл]]
[[Ангилал:1927 онд байгуулагдсан]]</text>
      <sha1>1d1jm8iowmovroyn1l26uvro9o51o3k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824161</id>
      <parentid>824160</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T01:38:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chongkian</username>
        <id>21163</id>
      </contributor>
      <origin>824161</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9580" sha1="mu0w4vlsnsug503ab75f0kkkmwp8rgu" xml:space="preserve">[[File:Confederation of Mongolian Trade Unions.jpg|thumb|Монголын Үйлдвэрчний Эвлэлийн Холбоо]]

'''Монголын Үйлдвэрчний Эвлэлийн Холбоо''' ({{lang-en|Confederation of Mongolian Trade Unions}}) нь 1917 онд Монгол улсад анх байгуулагдсан гэж үздэг олон нийтийн байгууллага юм.  

1921 оны Ардын хувьсгалын дараа үйл ажиллагаагаа өргөтгөж улс орныхоо иргэдийн ашиг сонирхолыг хамгаалахад МҮЭ-ийн байгууллага, гишүүд тодорхой хэвь нэмрээ оруулсан юм. 

Монгол Улсын Хөдөлмөрийн харилцааны эрх зүйн орчинг шинээр бий болгох, шинэчлэн батлах, нийгмийн даатгал, хөдөлмөрийн хяналтын тогтолцоог бий болгоход чухал үүрэг гүйцэтгэсэн байна.

Нийслэл хүрээн дэх оросуудын байгуулсан “нэгдсэн хороо” нэртэй үйлдвэрчний байгууллага нь Монгол улсад үйлдвэрчний байгууллага байгуулахад чухал нөлөө үзүүлсэн. Нэгдсэн хорооны үйл ажиллагаа өргөжиж 1923 онд “'''Олон ястны үйлдвэрчний эвлэл”''' нэртэй болж орос, монгол, хятад ажилчдыг эгнээндээ нэгтгэсэн. Зөвлөлтийн ажилчин албан хаагчид “Олон ястны үйлдвэрчний эвлэл&quot;-ээс тусгаарласан тул 1925-1926 онуудад “'''Худалдаа, үйлдвэрийн  үйлдвэрчний эвлэл'''”, “Эмнэлэг, гэгээрлийн ажилтны үйлдвэрчний эвлэл”, “Албан хаагчдын үйлдвэрчний эвлэл”, “Тээх нэвтрүүлэхийн үйлдвэрчний эвлэл” тус тус байгуулагдаж байсан түүхтэй. 

[[Монгол Ардын Нам|МАХН-ын Төв Хороо]]&lt;nowiki/&gt;ны дэргэд 1925 онд эвлэлүүдийг удирдах Төв үйлдвэрчний эвлэлийн байнгын комисс байгуулагдаж үйлдвэрчний эвлэл байгуулах ажлыг хийсэн. 1927 онд Монголын нийт ажилчин албан хаагчид, үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллагуудын 115 төлөөлөгч оролцсон МҮЭ-ийн анхдугаар их хурлыг хуралдуулж, ҮЭ-ийн дүрмийг баталж, анхны даргаар '''Ц.Дамбадорж''' сонгогджээ. МҮЭ-ийн зорилго нь “Засаг төрийг бэхжүүлэх, эдийн засгийг хөгжүүлэх, үйлдвэрчин ардыг гэгээрүүлэн боловсруулах явдал” байжээ. Үйлдвэрчний эвлэлийн үүрүүд нэмэгдэн байгуулагдаж гишүүд нэмэгдэх тусам нийгмийн амьдралд ҮЭ-ийн оролцоо нэмэгдэж зарим талаар хэт их оролцох болсон. 1929 оноос Монголын ноёд, тайж нараас хөрөнгө хураах үйл ажиллагаанд оролцож 5.2 сая төгрөгийн хөрөнгө хурааж, 1.7 сая төгрөгийн үнэ бүхий зүйлийг ядуу ардад тараан өгч байжээ. Монголын Үйлдвэрчний эвлэл тухайн үед салбар болон нутаг дэвсгэрийн зарчмаар зохион байгуулагдсан.

== Орчин үе ==
1990 оны МҮЭ-ийн VI бүгд хурлаар үйдвэрчний эвлэлийн бүтэц, зохион байгуулалтыг өөрчилсөн. Мөн оны 6 дугаар сарын 6-нд МҮЭ-ийн ээлжит бус XIY их хурал эхэлж, үйдвэрчний эвлэлүүдийг чөлөөт холбооны хэлбэрээр зохион байгуулсан. Тус хурлаас &quot;Үйлдвэрчний эвлэл нь аль нэг нам, төрийн байгууллагаас үл хамааран ажилладаг, гишүүдийнхээ язгуур эрх ашгийг хамгаалан, амьжиргааны үндсэн хэрэгцээг хангахуйц баталгаат цалин хөлстэй байх, ашиг сонирхлыг хамгаалах гол үүрэгтэй хөдөлмөрчдийн байгууллага&quot; хэмээн тодорхойлжээ. 

Өнөөдөр МҮЭ-ийн холбоо нь хөдөлмөр эрхэлж буй 200 гаруй мянган гингүүн, мэргэжил үйлдвэрлэлийн 14, аймаг, нийслэлийн 22 холбоотой хамгийн өргөн олон нийтийн, нийгмийн нөлөө бүхий хүчин болон хөгжиж байна.

МҮЭ-ийн хөдөлгөөн өөрийн түүхийн хоёр дахь зуунтай золголоо. МҮЭ-ийн хөдөлгөөний өнгөрсөн түүхийг бүхэлд нь нэгтгэн дүгнэж үзвэл Монгол улсын хөгжлийн янз бүрийн шатанд тухайлбал, хувьсгалын өмнөх зурвас үед ч, хувьсгалын дараах ардчилсан хөгжлийн үед ч нийгэм журмыг байгуулах, хөрөнгөтний бус хөгжлийн замаар хөгжих, социализмыг байгуулж дуусгах зорилтуудыг хэрэгжүүлсэн он жилүүдэд ч, 1980-аад оны сүүлээс эхэлсэн ардчилсан сэргэн мандлын үед ч ажлын арга хэлбэр, үр дүн нь өөр өөр өнгө төрхтэй, ҮЭ-ийн хамгаалах үндсэн үүрэг нь бүдгэрч бас тодрох явдал байсан ч улс орныхоо хөгжил дэвшил, ард түмнийхээ аж амьдралыг дээшлүүлэхийн төлөө баялаг бүтээгч хөдөлмөрийн хүмүүсийн эрх ашгийг хамгаалахын төлөө ажиллаж, тэмцэж ирсэн түүх ажээ.

1990 оны цагаан морин жил Монголын нийгмийн амьдралын бүх хүрээг хамран өрнөсөн ардчилсан өөрчлөлт нь МҮЭ-ийг өөрийн жам ёсны үүргээ хэрэгжүүлэн зах зээл, ардчилал хөгжсөн улс орнуудын үйлдвэрчний хөдөлгөөний нийтлэг жишгээр хөгжих шинэ боломжийг бүрдүүлжээ.

Энэ үеэс МҮЭ-үүд өөрийн байгуулалт, хөгжлийн үзэл баримтлалаа шинээр авч үзэж Мөрийн хөтөлбөр, дүрмээ шинэчлэн гишүүд, хөдөлмөр эрхлэгчдийн хөдөлмөрлөх эрх, түүнтэй холбогдсон нийгэм эдийн засгийн ашиг сонирхлыг хамгаалах үндсэн үүргээ нэн тэргүүнд тавин хэрэгжүүлэх болжээ.

2013 оны 6 дугаар сарын 3-ны өдөр ээлжит бус XXI Их хурлаа хийсэн.

МҮЭ-ийн холбооны ээлжит XXII Их хурлаар 2017 оны 11-р сарын 9-нд ҮЭ-ийн Дүрэмд нэмэлт, өөрчлөлт оруулан батлав.

2021 оны 12 дугаар сарын 18-ны өдөр МҮЭ-ийн холбооны  XXIII Их хурал болж 4 жилийн ажлын  тайлангаа ард иргэддээ тайлагнажээ.&lt;ref&gt;{{Citation |title=STEMMA |date=1993-12-31 |url=http://dx.doi.org/10.1515/9783110962284.xxiii |work=Rhesus |pages=xxiii–xxiii |access-date=2024-07-19 |publisher=DE GRUYTER}}&lt;/ref&gt;

Тус хурлаар МҮЭ-ийн холбооны шинэ ерөнхийлөгчөөр С.Эрдэнэбатыг сонгож, 2030 он хүртэлх хөгжлийн хөтөлбөрийн бодлогодоо нэмэлт өөрчлөлт оруулжээ.

МҮЭ-ийн Холбооны уриа: “МҮЭ-Таны  хөдөлмөрлөх эрх, хөгжлийн төлөө” юм. 

== Эрхэм зорилго ==
МҮЭ -ийн Холбооны эрхэм зорилго нь үйлдвэрчний эвлэлийн хөдөлгөөнийг эрчимтэй хөгжүүлэх замаар гишүүд, иргэдийн хөдөлмөрлөх эрх, түүнтэй холбогдсон хууль ёсны ашиг сонирхлыг тууштай хамгаалж тэдний амьдралын түвшинг байнга дээшлүүлэхэд оршино гэж Дүрмэндээ заажээ.

Монголын Үйлдвэрчний эвлэлийн холбооны төв хэвлэл нь - &quot;'''Хөдөлмөр'''&quot; сонин.

Цахим хаяг: https://web.archive.org/web/20220626090517/http://cmtu.mn/

{{commonscat}}

[[Ангилал:Монголын үйлдвэрчний эвлэл]]
[[Ангилал:1927 онд байгуулагдсан]]</text>
      <sha1>mu0w4vlsnsug503ab75f0kkkmwp8rgu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хятадын хөдөө аж ахуйн банк</title>
    <ns>0</ns>
    <id>141076</id>
    <revision>
      <id>824163</id>
      <parentid>824098</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T02:05:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avirmed Batsaikhan</username>
        <id>53733</id>
      </contributor>
      <origin>824163</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4664" sha1="ck8rxs04peakvvlbnpqvmlcgci34uog" xml:space="preserve">[[Файл:SZ 深圳市 Shenzhen 福田區 Futian April 2019 IX2 003 ABC Bank.jpg|thumb]]
'''Хятадын хөдөө аж ахуйн банк''' буюу '''''The Agricultural Bank of China''''' ([[Хятад хэл|хятад.]] 中國農業銀行, [[пиньинь]] ''Zhōngguó Nóngyè Yínháng'', палл. Ж''унго Нүнэ Иньхан''; товч- 农行 буюу '''ABC Bank''') —Хятаддаа төдийгүй дэлхийд хөрөнгөөрөө томд ордог хятадын арилжааны банк банк юм. Төв байр нь [[Бээжин|Бээжинд]] байрладаг 320 сая орчим үйлчлүүлэгчтэй банк юм. 

== Түүх ==
Хятадын Хөдөө аж ахуйн хоршооллын банкийг 1951 онд [[Мао Зэдун]] нэгдэл тариаланчдад туслах зорилгоор байгуулсан бөгөөд коммунистууд засгийн эрхэнд гарсны дараа байгуулагдсан хамгийн анхны арилжааны банк байв. 1955 оны 3-р сард Хятадын Хөдөө аж ахуйн банк гэж нэрлэгдэх болсон ч 1957 онд БНХАУ-ын Ардын банкны нэг хэсэг болсон. 1979 оны 2-р сард Хятадын Хөдөө аж ахуйн банк эцэст нь бие даасан байна. 1993 оны 12-р сард БНХАУ-ын Төрийн зөвлөлийн шийдвэрийн дагуу Хятадын Хөдөө аж ахуйн банкийг төрийн өмчийн арилжааны банк болгон өөрчлөх ажил эхэлсэн (Хөдөө аж ахуйн банкны чиг үүргийг шинээр байгуулагдсан Хятадын Хөдөө аж ахуйн хөгжлийн банк хариуцаж байсан). 2004 оноос хойш тус банк хувьцаат банк болон өөрчлөгдсөн юм.

2007 онд болсон Үндэсний санхүүгийн 3-р бага хурлаар Хятадын Хөдөө аж ахуйн банканд &quot;Хятадын хөдөө аж ахуйн хоцрогдсон бүс нутгуудын хөгжил&quot; -ийг санхүүжүүлэх үүргийг өгсөн.

== Үйл ажиллагаа ==
2023 оны байдлаар тус банкны сүлжээнд эх газрын Хятад дахь 22,843 салбар, түүнчлэн гадаад дахь 13 салбар (Хонконг, Сингапур, Сөүл, Нью-Йорк, Дубай, Токио, Франкфурт, Сидней, Люксембург, Лондон, Макао, Ханой) болон дөрвөн төлөөлөгчийн газар (Ванко, Паулоу, Ванко, Таоу) -тай юм.

==== Охин компаниуд ====

* ABC-CA Fund Management Co., Ltd. — хөрөнгө оруулалтын санг удирддаг; 2008 онд байгуулсан 51,67% эзэмшдэг; хөрөнгө — 3,3 тэрбум юань.
* ABC International Holdings Limited — Хонгконгод 2009 онд байгуулагдсан хөрөнгийн зах зээл дээр үнэт цаас арилжаалах үүрэгтэй; хөрөнгө— 43,45 тэрбум хонконг доллар.
* ABC Financial Leasing Co., Ltd. — лизинг эрхлэх компани, 2010 онд байгуулагдсан; хөрөнгө — 45,6 тэрбум юань.
* ABC Life Insurance Co., Ltd. — даатгалын компани, 51% эзэмшдэг; хөрөнгө — 84 тэрбум юань.
* China Agricultural Finance Co., Ltd. — Хонконг дахь охин компани.
* ABC Financial Asset Investment Company Limited — Үнэт цаасны арилжаа эрхэлдэг; хөрөнгө — 33,45 тэрбум юань.
* Agricultural Bank of China (UK) Limited — Их Британи дахь охин компани- хөрөнгө 100 сая ам.доллар.
* Agricultural Bank of China (Luxembourg) Limited — Люксембург дахь охин компани, хөрөнгө 25 сая ам.доллар; 
* Agricultural Bank of China (Moscow) Limited — Орос дахь охин компани, хөрөнгө- 180 сая ам.доллар; 

== Удирдлага, эзэмшигчид ==
Хамгийн том хувьцаа эзэмшигчид нь төрийн хөрөнгө оруулалттай &quot;Huijin&quot; компани (40.14%), [[Хятадын Сангийн яам|БНХАУ-ын Сангийн яам]] (35.29%) юм.

[[Ангилал:Хятадын банк]]</text>
      <sha1>ck8rxs04peakvvlbnpqvmlcgci34uog</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>141080</id>
    <revision>
      <id>824177</id>
      <timestamp>2025-07-11T10:45:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot; [[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} Х. Д. Деве Го...&quot;</comment>
      <origin>824177</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="594" sha1="tcvbxj18cu3uhpdho485vfrs4v67tbz" xml:space="preserve"> [[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} [[Х. Д. Деве Говда]]{{·w}} [[Индер Кумар Гужрал]]{{·w}} [[Манмохан Синг]] {{·w}} [[Нарендра Моди]]</text>
      <sha1>tcvbxj18cu3uhpdho485vfrs4v67tbz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824178</id>
      <parentid>824177</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T10:54:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <origin>824178</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1299" sha1="bi2cfg1sqrtx2cgel1388qrgzw72qhr" xml:space="preserve"># [[Ражендра Прасад]]

# [[Сарвепалли Радхакришнан]]
# [[Закир Хуссейн (улс төрч)|Закир Хуссейн]]
# [[В. V. Гири]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Мохаммад Хидаятулла]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[В. В. Гири]]
# [[Б. Д.Жатти]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Нийлам Санжива Редди]]
# [[Зайл Сингх]]
# [[Р. Венкатараман]]
# [[Шанкар Даял Шарма]]
# [[К. Р.Нарайнан]]
# [[А. P. J. Абдул Калам]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пранаб Мукержи]]
# [[Рам Нат Ковинд]]
# [[Драупади Мурму]]


[[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} [[Х. Д. Деве Говда]]{{·w}} [[Индер Кумар Гужрал]]{{·w}} [[Манмохан Синг]] {{·w}} [[Нарендра Моди]]</text>
      <sha1>bi2cfg1sqrtx2cgel1388qrgzw72qhr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824179</id>
      <parentid>824178</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T10:56:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <origin>824179</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1504" sha1="taa8dtojje3ncte4ux8qx78wy3gw3d4" xml:space="preserve">==Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт==

# [[Ражендра Прасад]]

# [[Сарвепалли Радхакришнан]]
# [[Закир Хуссейн (улс төрч)|Закир Хуссейн]]
# [[В. V. Гири]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Мохаммад Хидаятулла]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[В. В. Гири]]
# [[Б. Д.Жатти]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Нийлам Санжива Редди]]
# [[Зайл Сингх]]
# [[Р. Венкатараман]]
# [[Шанкар Даял Шарма]]
# [[К. Р.Нарайнан]]
# [[А. P. J. Абдул Калам]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пранаб Мукержи]]
# [[Рам Нат Ковинд]]
# [[Драупади Мурму]]


===Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт===
[[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} [[Х. Д. Деве Говда]]{{·w}} [[Индер Кумар Гужрал]]{{·w}} [[Манмохан Синг]] {{·w}} [[Нарендра Моди]]
[[en:List of heads of state of India]]</text>
      <sha1>taa8dtojje3ncte4ux8qx78wy3gw3d4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824180</id>
      <parentid>824179</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T11:00:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <comment>/* Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт */</comment>
      <origin>824180</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1578" sha1="d28dc1ji2ejwjoj97y33s5gthip55v5" xml:space="preserve">==Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт==

# [[Ражендра Прасад]]

# [[Сарвепалли Радхакришнан]]
# [[Закир Хуссейн (улс төрч)|Закир Хуссейн]]
# [[В. V. Гири]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Мохаммад Хидаятулла]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[В. В. Гири]]
# [[Б. Д.Жатти]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Нийлам Санжива Редди]]
# [[Зайл Сингх]]
# [[Р. Венкатараман]]
# [[Шанкар Даял Шарма]]
# [[К. Р.Нарайнан]]
# [[А. P. J. Абдул Калам]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пранаб Мукержи]]
# [[Рам Нат Ковинд]]
# [[Драупади Мурму]]


===Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт===
[[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} [[Х. Д. Деве Говда]]{{·w}} [[Индер Кумар Гужрал]]{{·w}} [[Манмохан Синг]] {{·w}} [[Нарендра Моди]]
[[en:List of heads of state of India]]
[[Ангилал:Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүд]]</text>
      <sha1>d28dc1ji2ejwjoj97y33s5gthip55v5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824181</id>
      <parentid>824180</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T11:01:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <comment>/* Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт */</comment>
      <origin>824181</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1605" sha1="sd5dcmsh7igxvzk25h2bxotf4ftc05i" xml:space="preserve">==Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт==

# [[Ражендра Прасад]]

# [[Сарвепалли Радхакришнан]]
# [[Закир Хуссейн (улс төрч)|Закир Хуссейн]]
# [[В. V. Гири]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Мохаммад Хидаятулла]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[В. В. Гири]]
# [[Б. Д.Жатти]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Нийлам Санжива Редди]]
# [[Зайл Сингх]]
# [[Р. Венкатараман]]
# [[Шанкар Даял Шарма]]
# [[К. Р.Нарайнан]]
# [[А. P. J. Абдул Калам]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пранаб Мукержи]]
# [[Рам Нат Ковинд]]
# [[Драупади Мурму]]


===Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт===
[[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} [[Х. Д. Деве Говда]]{{·w}} [[Индер Кумар Гужрал]]{{·w}} [[Манмохан Синг]] {{·w}} [[Нарендра Моди]]
#[[Ражив Ганди]]
[[en:List of heads of state of India]]
[[Ангилал:Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүд]]</text>
      <sha1>sd5dcmsh7igxvzk25h2bxotf4ftc05i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824182</id>
      <parentid>824181</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T11:02:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <comment>/* Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт */</comment>
      <origin>824182</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1632" sha1="nx6b028es8zao95epkzm2revvu9e3g1" xml:space="preserve">==Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт==

# [[Ражендра Прасад]]

# [[Сарвепалли Радхакришнан]]
# [[Закир Хуссейн (улс төрч)|Закир Хуссейн]]
# [[В. V. Гири]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Мохаммад Хидаятулла]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[В. В. Гири]]
# [[Б. Д.Жатти]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Нийлам Санжива Редди]]
# [[Зайл Сингх]]
# [[Р. Венкатараман]]
# [[Шанкар Даял Шарма]]
# [[К. Р.Нарайнан]]
# [[А. P. J. Абдул Калам]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пранаб Мукержи]]
# [[Рам Нат Ковинд]]
# [[Драупади Мурму]]


===Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт===
[[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} [[Х. Д. Деве Говда]]{{·w}} [[Индер Кумар Гужрал]]{{·w}} [[Манмохан Синг]] {{·w}} [[Нарендра Моди]]
#[[Ражив Ганди]]
#[[Сониа Ганди]]
[[en:List of heads of state of India]]
[[Ангилал:Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүд]]</text>
      <sha1>nx6b028es8zao95epkzm2revvu9e3g1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824183</id>
      <parentid>824182</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T11:04:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <comment>/* Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт */</comment>
      <origin>824183</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1662" sha1="l61clyo5ssz8lh9wohygo07xv8p9tni" xml:space="preserve">==Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт==
# [[Махатма Ганди]]
# [[Ражендра Прасад]]
# [[Сарвепалли Радхакришнан]]
# [[Закир Хуссейн (улс төрч)|Закир Хуссейн]]
# [[В. V. Гири]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Мохаммад Хидаятулла]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[В. В. Гири]]
# [[Б. Д.Жатти]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Нийлам Санжива Редди]]
# [[Зайл Сингх]]
# [[Р. Венкатараман]]
# [[Шанкар Даял Шарма]]
# [[К. Р.Нарайнан]]
# [[А. P. J. Абдул Калам]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пранаб Мукержи]]
# [[Рам Нат Ковинд]]
# [[Драупади Мурму]]


===Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт===
[[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} [[Х. Д. Деве Говда]]{{·w}} [[Индер Кумар Гужрал]]{{·w}} [[Манмохан Синг]] {{·w}} [[Нарендра Моди]]
#[[Ражив Ганди]]
#[[Сониа Ганди]]
[[en:List of heads of state of India]]
[[Ангилал:Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүд]]</text>
      <sha1>l61clyo5ssz8lh9wohygo07xv8p9tni</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824184</id>
      <parentid>824183</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T11:05:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <comment>/* Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт */</comment>
      <origin>824184</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1721" sha1="dnickq3hl6y71k9h4mtc0jaoy3hjog7" xml:space="preserve">==Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт==
# [[Махатма Ганди]]
# [[Ражендра Прасад]]
# [[Сарвепалли Радхакришнан]]
# [[Закир Хуссейн (улс төрч)|Закир Хуссейн]]
# [[В. V. Гири]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Мохаммад Хидаятулла]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[В. В. Гири]]
# [[Б. Д.Жатти]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Нийлам Санжива Редди]]
# [[Зайл Сингх]]
# [[Р. Венкатараман]]
# [[Шанкар Даял Шарма]]
# [[К. Р.Нарайнан]]
# [[А. P. J. Абдул Калам]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пранаб Мукержи]]
# [[Рам Нат Ковинд]]
# [[Драупади Мурму]]
# [[Нарендра Моди]]
# [[Жавед хаан]]


===Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт===
[[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} [[Х. Д. Деве Говда]]{{·w}} [[Индер Кумар Гужрал]]{{·w}} [[Манмохан Синг]] {{·w}} 
#[[Нарендра Моди]]
#[[Ражив Ганди]]
#[[Сониа Ганди]]
[[en:List of heads of state of India]]
[[Ангилал:Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүд]]</text>
      <sha1>dnickq3hl6y71k9h4mtc0jaoy3hjog7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824185</id>
      <parentid>824184</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T11:06:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <comment>/* Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт */</comment>
      <origin>824185</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1758" sha1="3hoq0i6qn2mmbce6qi4iqbpt7s0kieo" xml:space="preserve">==Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт==
# [[Жавахарлал Неру]] 
# [[Махатма Ганди]]
# [[Ражендра Прасад]]
# [[Сарвепалли Радхакришнан]]
# [[Закир Хуссейн (улс төрч)|Закир Хуссейн]]
# [[В. V. Гири]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Мохаммад Хидаятулла]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[В. В. Гири]]
# [[Б. Д.Жатти]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Нийлам Санжива Редди]]
# [[Зайл Сингх]]
# [[Р. Венкатараман]]
# [[Шанкар Даял Шарма]]
# [[К. Р.Нарайнан]]
# [[А. P. J. Абдул Калам]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пранаб Мукержи]]
# [[Рам Нат Ковинд]]
# [[Драупади Мурму]]
# [[Нарендра Моди]]
# [[Жавед хаан]]


===Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт===
[[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} [[Х. Д. Деве Говда]]{{·w}} [[Индер Кумар Гужрал]]{{·w}} [[Манмохан Синг]] {{·w}} 
#[[Нарендра Моди]]
#[[Ражив Ганди]]
#[[Сониа Ганди]]
[[en:List of heads of state of India]]
[[Ангилал:Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүд]]</text>
      <sha1>3hoq0i6qn2mmbce6qi4iqbpt7s0kieo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824186</id>
      <parentid>824185</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T11:09:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <comment>/* Энэтхэгийн хаан (1947-1950) */</comment>
      <origin>824186</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1822" sha1="9hulzpjercc96kdn89oo4lj4jdht5tj" xml:space="preserve">==Энэтхэгийн хаан (1947-1950)==
*[[Жорж VI]] 
==Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт==
# [[Жавахарлал Неру]] 
# [[Махатма Ганди]]
# [[Ражендра Прасад]]
# [[Сарвепалли Радхакришнан]]
# [[Закир Хуссейн (улс төрч)|Закир Хуссейн]]
# [[В. V. Гири]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Мохаммад Хидаятулла]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[В. В. Гири]]
# [[Б. Д.Жатти]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Нийлам Санжива Редди]]
# [[Зайл Сингх]]
# [[Р. Венкатараман]]
# [[Шанкар Даял Шарма]]
# [[К. Р.Нарайнан]]
# [[А. P. J. Абдул Калам]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пранаб Мукержи]]
# [[Рам Нат Ковинд]]
# [[Драупади Мурму]]
# [[Нарендра Моди]]
# [[Жавед хаан]]


===Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт===
[[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} [[Х. Д. Деве Говда]]{{·w}} [[Индер Кумар Гужрал]]{{·w}} [[Манмохан Синг]] {{·w}} 
#[[Нарендра Моди]]
#[[Ражив Ганди]]
#[[Сониа Ганди]]
[[en:List of heads of state of India]]
[[Ангилал:Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүд]]</text>
      <sha1>9hulzpjercc96kdn89oo4lj4jdht5tj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824187</id>
      <parentid>824186</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T11:12:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <comment>/* Хаан (1876–1947) */</comment>
      <origin>824187</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2048" sha1="qujdttn9u3srhnul3sz4akk6lrnus17" xml:space="preserve">==Хаан (1876–1947)==
* [[Виктория|Виктория]] (1876–1901)
* [[Эдвард VII]] (1901–1910)
* [[V Жорж]] (1910–1936)
* [[Эдвард VIII]] (1936)
* [[VI Жорж]] (1936–1950)
==Энэтхэгийн хаан (1947-1950)==
*[[Жорж VI]] (1936–1950)

==Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт==
# [[Жавахарлал Неру]] 
# [[Махатма Ганди]]
# [[Ражендра Прасад]]
# [[Сарвепалли Радхакришнан]]
# [[Закир Хуссейн (улс төрч)|Закир Хуссейн]]
# [[В. V. Гири]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Мохаммад Хидаятулла]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[В. В. Гири]]
# [[Б. Д.Жатти]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Нийлам Санжива Редди]]
# [[Зайл Сингх]]
# [[Р. Венкатараман]]
# [[Шанкар Даял Шарма]]
# [[К. Р.Нарайнан]]
# [[А. P. J. Абдул Калам]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пранаб Мукержи]]
# [[Рам Нат Ковинд]]
# [[Драупади Мурму]]
# [[Нарендра Моди]]
# [[Жавед хаан]]


===Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт===
[[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} [[Х. Д. Деве Говда]]{{·w}} [[Индер Кумар Гужрал]]{{·w}} [[Манмохан Синг]] {{·w}} 
#[[Нарендра Моди]]
#[[Ражив Ганди]]
#[[Сониа Ганди]]
[[en:List of heads of state of India]]
[[Ангилал:Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүд]]</text>
      <sha1>qujdttn9u3srhnul3sz4akk6lrnus17</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824188</id>
      <parentid>824187</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T11:20:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <origin>824188</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2247" sha1="3crjfrdknxzanks52p5zvu4fxsuw0x2" xml:space="preserve">==Их Могол Улс==
[[Зураг:Ih Mogol.png|thumb|right|200px]]

'''Их Могол Улс''' нь 1526-1857 оны хооронд [[Энэтхэг]]т оршиж байсан улс юм.

==Хаан (1876–1947)==
* [[Виктория|Виктория]] (1876–1901)
* [[Эдвард VII]] (1901–1910)
* [[V Жорж]] (1910–1936)
* [[Эдвард VIII]] (1936)
* [[VI Жорж]] (1936–1950)
==Энэтхэгийн хаан (1947-1950)==
*[[Жорж VI]] (1936–1950)

==Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт==
# [[Жавахарлал Неру]] 
# [[Махатма Ганди]]
# [[Ражендра Прасад]]
# [[Сарвепалли Радхакришнан]]
# [[Закир Хуссейн (улс төрч)|Закир Хуссейн]]
# [[В. V. Гири]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Мохаммад Хидаятулла]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[В. В. Гири]]
# [[Б. Д.Жатти]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Нийлам Санжива Редди]]
# [[Зайл Сингх]]
# [[Р. Венкатараман]]
# [[Шанкар Даял Шарма]]
# [[К. Р.Нарайнан]]
# [[А. P. J. Абдул Калам]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пранаб Мукержи]]
# [[Рам Нат Ковинд]]
# [[Драупади Мурму]]
# [[Нарендра Моди]]
# [[Жавед хаан]]


===Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт===
[[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} [[Х. Д. Деве Говда]]{{·w}} [[Индер Кумар Гужрал]]{{·w}} [[Манмохан Синг]] {{·w}} 
#[[Нарендра Моди]]
#[[Ражив Ганди]]
#[[Сониа Ганди]]
[[en:List of heads of state of India]]
[[Ангилал:Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүд]]</text>
      <sha1>3crjfrdknxzanks52p5zvu4fxsuw0x2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>824189</id>
      <parentid>824188</parentid>
      <timestamp>2025-07-11T11:25:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт</username>
        <id>97989</id>
      </contributor>
      <comment>/* Делийн султант */</comment>
      <origin>824189</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9212" sha1="64siw2ylne675q3gfepgnfaoe65e0mg" xml:space="preserve">==Делийн султант==
'''Делийн султант улс''' ([[Перс хэл|перс.]] سلطنت دهلی‎, [[Хинди хэл|хинди.]] दिल्ली सल्तनत, [[Бенгал хэл|бенгал.]] দিল্লীর সুলতান) - 1206-1526 онд одоогийн Энэтхэгийн умард хэсэгт оршин тогтнож байсан анхны ислам шашинт эзэнт гүрэн. Энэ хугацаанд [[Дели]] хот анх удаа улсын нийслэл болсон түүхтэй. Мөн түүхэнд анх удаа олон сая Хинду шашинтнууд лалын эзэн хаадын захиргаанд оржээ. Делийн султант улсын албан ёсны хэл нь [[перс хэл]] байв. Гуридууд Энэтхэгт Делийн султант улсын суурийг тавьсан байна. 
[[Файл:Sultanat von Delhi Tughluq-Dynastie-es.svg|thumb|1321-1330 оны үед]]
Делийн султант улсын үед Энэтхэг, Исламын соёл иргэншил холилдож, Энэтхэгийн хойгийг улам бүр өсөн нэмэгдэж буй дэлхийн тогтолцоонд нэгтгэж, Афро-Евразийн ихэнх хэсгийг хамарсан олон улсын сүлжээг нэгтгэсэн нь Энэтхэгийн соёл, нийгэм, түүнчлэн дэлхийн бусад хэсэгт ихээхэн нөлөө үзүүлсэн юм. Тэдний хаанчлал нь Энэтхэг-Исламын архитектурын хамгийн эртний хэлбэрүүд, механик технологийн хэрэглээ нэмэгдэж, Энэтхэгт хүн ам, эдийн засгийн өсөлт нэмэгдэж, хинди-урду хэл бий болсон. Делийн султант улс нь 13-14-р зуунд Энэтхэгт хийсэн Монголчуудын довтолгоог няцаах үндсэн үүрэг хүлээж байв. Делийн султант улс нь Энэтхэгийн хойг даяар сүм хийдүүдийг өргөн хэмжээгээр устгаж, гутаан доромжилж байжээ. 1526 онд тус султант улсыг [[Их Могол Улс|Их Могол улс]] эзлээд өвлөн авсан.

=== Түүх ===
Тараори (1192), Чанадавар (1194) -д ялалт байгуулж Энэтхэгийг байлдан дагуулсан Исламын цэргийн жанжин  [[Кутб ад-дин Айбек]] Делийн султант улсыг 1206 онд үндэслэсэн гэж үздэг.

Уг Султант улсыг [[Мамлюк]] (1206–1290), Хилжи (1290–1320), Туглук (1320–1414),[6] Сайидууд (1414–1451), Лоди (1451–1526) гэсэн таван өөр угсааны хаадууд захирч байжээ.

Анхны эзэн хаан Кутб ад-дин Айбек соёл, улс төрийн хувьд иран хэлээр ярьдаг ертөнцөд татагдаж байсан ч гурав дахь захирагч Илтутмиш Хойд Энэтхэгийн тэгш тал дахь стратегийн цэгүүдийг баталгаажуулж, эцэст нь Дели хотод суурьшжээ. Улмаар 30 жил үргэлжилсэн иргэний мөргөлдөөний дараа 1266 онд Гийат ад-дин Балбан хаан ширээнд суусан бөгөөд Делийн султант улсыг дайчин Ражпутууд болон Монголчуудын довтолгооноос хамгаалах шаардлага үүсжээ.

=== Мамлюк угсааныхан (''Му’иззи'') ===

=== Гулям угсаа ===

* 1206—1210 онууд. Кутб ад-дин Айбек (1192—1206 малик Лахора)
* 1210—1211 онууд. Арам-шах

=== Шамсийа угсаа ===

* 1211—1236 онууд. Илтутмиш
* 1236—1236 онууд. Фируз-шах I
* 1236—1240 онууд. Разийа-Бегум
* 1240—1242 онууд. Муизз ад-дин Бахрам-шах
* 1242—1246 онууд. Ала ад-дин Масуд-шах
* 1246—1266 онууд. Насир ад-дин Махмуд-шах I (1227—1229 онд Бегалийн малик)

=== Балбан угсаа ===

* 1266—1287 онууд. Гийат ад-дин Балбан (1259—1260 онд Бенгалийн малик)
* 1287—1289 онууд. Муиз ад-дин Кай-Кубад
* 1289—1290 онууд. Шамс ад-дин Кайумарс

== Хилжи угсааныхан ==

* 1292—1296 онууд. Жалал ад-Дин Фируз
* 1296—1296 онууд. Рукн ад-дин Ибрахим-шах I
* 1296—1316 онууд. Ала ад-дин Мухаммад-шах I
* 1316—1316 онууд. Шихаб ад-дин Умар-шах
* 1316—1320 онууд. Кутб ад-дин Мубарак-хан
* 1320—1320 онууд. Хусроу-шах (дарангуйлагч)

== Туглуз угсааныхан ==

* 1320—1325 онууд. Гийас ад-дин Туглак-шах I
* 1325—1351 онууд. Гийас ад-дин Мухаммад-шах II
* 1351—1351 он. Гийас ад-дин Махмуд-шах II (1 сар удирдсан)
* 1351—1388 онууд. Фируз-шах III
* 1388—1389 онууд. Гийас ад-дин Туглак-шах II
* 1389—1390 онууд. Абу Бакр-шах
* 1390—1393 онууд. Насир ад-дин Мухаммад-шах III
* 1393—1393 онууд. Ала ад-дин Сикандар-шах I
* 1393—1395 онууд. Насир ад-дин Махмуд-шах III (II)
* 1395—1399 онууд. Нусрат-шах
* 1399—1413 онууд. Насир ад-дин Махмуд-шах III (II) (дахин)

== Лоди угссаныхан ==

* 1413—1414 онууд. Даулат-хан

== Сайид угсааныхан (Сеид) ==

* 1414—1421 онууд. Сайид Хизр-хан
* 1421—1434 онууд. Муизз ад-дин Мубарак-шах II
* 1434—1445 онууд. Мухаммад-шах IV
* 1445—1451 онууд. Ала ад-дин Алам-шах (1478 онд нас барсан)

== Лоди угсааныхан ==

* 1451—1489 онууд. Бахлул-хан Лоди
* 1489—1517 онууд. Сикандар-шах II Лоди
* 1517—1526 онууд. Ибрахим-шах II Лоди

== Сурид угсааныхан ==

* 1539—1545 онууд. Шер-шах
* 1545—1554 онууд. Ислам-шах
* 1554 он. Фируз-шах IV (1 сар захирсан)
* 1554—1555 онууд. Адил-шах
* 1555 он. Ибрахим-шах III
* 1555 он. Сикандар-шах III
==Их Могол Улс==
[[Зураг:Ih Mogol.png|thumb|right|200px]]

'''Их Могол Улс''' нь 1526-1857 оны хооронд [[Энэтхэг]]т оршиж байсан улс юм.

==Хаан (1876–1947)==
* [[Виктория|Виктория]] (1876–1901)
* [[Эдвард VII]] (1901–1910)
* [[V Жорж]] (1910–1936)
* [[Эдвард VIII]] (1936)
* [[VI Жорж]] (1936–1950)
==Энэтхэгийн хаан (1947-1950)==
*[[Жорж VI]] (1936–1950)

==Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт==
# [[Жавахарлал Неру]] 
# [[Махатма Ганди]]
# [[Ражендра Прасад]]
# [[Сарвепалли Радхакришнан]]
# [[Закир Хуссейн (улс төрч)|Закир Хуссейн]]
# [[В. V. Гири]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Мохаммад Хидаятулла]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[В. В. Гири]]
# [[Б. Д.Жатти]]&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
# [[Нийлам Санжива Редди]]
# [[Зайл Сингх]]
# [[Р. Венкатараман]]
# [[Шанкар Даял Шарма]]
# [[К. Р.Нарайнан]]
# [[А. P. J. Абдул Калам]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пратибха Патил]]
# [[Пранаб Мукержи]]
# [[Рам Нат Ковинд]]
# [[Драупади Мурму]]
# [[Нарендра Моди]]
# [[Жавед хаан]]


===Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүдийн жагсаалт===
[[Жавахарлал Неру]] {{·w}} [[Гулзарилал Нанда]]{{·w}} [[Лал Бахадур Шастри]]{{·w}} [[Индира Ганди]]{{·w}} [[Мораржи Десаи]]{{·w}} [[Чоудхари Чаран Сингх]]{{·w}} [[Ражив Ганди]]{{·w}} [[Вишванат Пратап Сингх]]{{·w}} [[Чандра Шекхар]]{{·w}} [[Нарасима Рао]]{{·w}} [[Атал Важпи]]{{·w}} [[Х. Д. Деве Говда]]{{·w}} [[Индер Кумар Гужрал]]{{·w}} [[Манмохан Синг]] {{·w}} 
#[[Нарендра Моди]]
#[[Ражив Ганди]]
#[[Сониа Ганди]]
[[en:List of heads of state of India]]
[[Ангилал:Энэтхэгийн төрийн тэргүүнүүд]]</text>
      <sha1>64siw2ylne675q3gfepgnfaoe65e0mg</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>