Tutorial Python untuk bukan pengatur cara

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="ms">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikibuku</sitename>
    <dbname>mswikibooks</dbname>
    <base>https://ms.wikibooks.org/wiki/Laman_Utama</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.6</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Media</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Khas</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Perbincangan</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Pengguna</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Perbincangan pengguna</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikibuku</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Perbincangan Wikibuku</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Fail</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Perbincangan fail</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Perbincangan MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Templat</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Perbincangan templat</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Bantuan</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Perbincangan bantuan</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategori</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Perbincangan kategori</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Resipi</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Perbincangan resipi</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Modul</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Perbincangan modul</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Tutorial Python untuk bukan pengatur cara</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1798</id>
    <revision>
      <id>13866</id>
      <parentid>12748</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:59:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Bantuan untuk terjemahan am */</comment>
      <origin>13866</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3557" sha1="540utfnjqhkcwunxaz7dsp5jd5hwcfy" xml:space="preserve">&lt;div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;&lt;p&gt;&lt;span style=&quot;font:bold italic 2.6em sans-serif; text-align:center;&quot;&gt;untuk &lt;/span&gt;  &lt;span style=&quot;font:bold 3em sans-serif;&quot;&gt;Python 2.6&lt;/span&gt;&lt;/p&gt;&lt;/div&gt;

== Kandungan ==
&lt;!--{{Print version}}--&gt;
&lt;!--{{PDF version}}--&gt;
{{Wikipedia|Python}}
;[[/Pengarang/]] {{stage short|100%|23-01-2013}}
: Penyumbang kepada buku ini
;[[/Bahan Awal/]] {{stage short|100%|24-01-2013}}
: Kata-kata pendahuluan
&lt;!--;[[/Before You Begin Your Quest|Before You Begin Your Quest]] {{stage short|25%|Sep,20,2007}}
: Guide to setting up your system and preparing to use Python.--&gt;
;[[/Pengenalan|Pengenalan]] {{stage short|100%|24-01-2013}}
: Memasang dan mengguna Python&amp;nbsp;&amp;ndash; tempat mendapatkan bantuan
;[[/Hello, World|&quot;Hello, World&quot;]] {{stage short|100%|23-01-2013}}
: Program pertama yang masyhur &amp;nbsp;&amp;ndash; output skrin&amp;nbsp;&amp;ndash; nombor dan pengiraan
;[[/Siapa di sana?|Siapa di sana?]] {{stage short|100%|13-02-2013}}
: Input interaktif dan &amp;nbsp;&amp;ndash; &lt;code&gt;string&lt;/code&gt;
;[[/Mengira sehingga 10|Mengira sehingga 10]] {{stage short|100%|13-02-2013}}
: Gelung &lt;code&gt;while&lt;/code&gt; 
;[[/Membuat keputusan|Membuat keputusan]] {{stage short|100%|25-02-2013}}
: Kenyataan &lt;code&gt;if&lt;/code&gt; 
;[[/Nyahpepijat|Nyahpepijat]] {{stage short|100%}}
: Mengenal pasti kesilapan/ralat
;[[/Fungsi|Fungsi]] {{stage short|100%|27-02-2013}}
: Mengstruktur program dengan &lt;tt&gt;function&lt;/tt&gt;
;[[/Contoh Fungsi Lanjutan|Contoh Fungsi Lanjutan]] {{stage short|100%|20-07-2013}}
: Contoh pemikiran pengatur cara yang (hampir) menakjubkan 
;[[/Senarai|Senarai (&lt;code&gt;list&lt;/code&gt;)]] {{stage short|100%|28-02-2013}}
: Pemboleh ubah yang mengandungi lebih daripada satu nilai 
;[[/Gelung For|Gelung &lt;code&gt;for&lt;/code&gt;]] {{stage short|100%|13-02-2013}}
: Gelung jenis kedua (Gelung &lt;code&gt;for&lt;/code&gt;) 
;[[/Ungkapan Boolean|Ungkapan Boolean]] {{stage short|100%|14-08-2013}}
: Logik komputer&amp;nbsp;&amp;ndash; &lt;code&gt;true&lt;/code&gt; dan &lt;code&gt;false&lt;/code&gt;&amp;nbsp;&amp;ndash; &lt;code&gt;and&lt;/code&gt; dan &lt;code&gt;or&lt;/code&gt;&amp;nbsp;&amp;ndash; &lt;code&gt;not&lt;/code&gt;
;[[/Kamus|Kamus (&lt;code&gt;Dictionary&lt;/code&gt;)]] {{stage short|100%|15-07-2013}}
: Pemboleh ubah yang mengandungi sepasang kunci/nilai
;[[/Mengguna Modul|Mengguna Modul (Module)]] {{stage short|100%|15-07-2013}}
: Sambungan kepada set kefungsian standard
;[[/Tambahan tentang List|Tambahan tentang &lt;code&gt;list&lt;/code&gt;]] {{stage short|100%|02-08-2013}}
: Mengguna unsur atau sebahagian &lt;code&gt;list&lt;/code&gt;
;[[/Dendam String|Dendam &lt;code&gt;string&lt;/code&gt;]] {{stage short|100%|16-07-2013}}
: Manipulasi teks lanjutan 
;[[/IO Fail|IO Fail]] {{stage short|100%|17-07-2013}}
: Membaca daripada dan menulis kepada fail 
;[[/Menangani kecacatan|Menangani kecacatan]] {{stage short|100%|18-09-2013}}
: Bagaimana harus menangani ralat 
;[[/Tamat|Tamat]] {{stage short|100%|15-07-2013}}
: Bagaimana mahu belajar lebih lanjut
;[[/FAQ|FAQ]] {{stage short|25%}}
: Beberapa soalan lazim
;[[/Lampiran|Lampiran]] {{stage short|25%}}
:Perbezaan antara Python 2.6 dan Python 3.0 

&lt;!--{{alphabetical|N}}--&gt;


== Bantuan untuk terjemahan am ==

* [http://search.cari.com.my/dictionary/dic.php Kamus Cari]
* [http://prpm.dbp.gov.my/Default.aspx Laman Dewan Bahasa dan Pustaka, Malaysia]
* [http://www.linguamatix.com/linguaweb/index.jsp Terjemahan teks] &lt;small&gt;Anda dilarang meniru terjemahan dari laman web ini secara bulat-bulat kerana ketepatannya tidak dapat dipastikan. Hanya sekadar dijadikan rujukan dan pemahaman sahaja.&lt;/small&gt;

{{status|75%}}
{{shelves|Bahasa pengaturcaraan Python}}
{{Alphabetical|P}}
[[en:Non-Programmer's Tutorial for Python 2.6]]</text>
      <sha1>540utfnjqhkcwunxaz7dsp5jd5hwcfy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tips belajar saat akhir</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1947</id>
    <revision>
      <id>13850</id>
      <parentid>13802</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:48:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Lihat juga */</comment>
      <origin>13850</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6213" sha1="h9gtrnrcmhvylvb2292333rkll6m8j2" xml:space="preserve">[[w:Kemahiran belajar|Belajar]] pada saat-saat akhir menjelang peperiksaan bukanlah sesuatu yang bagus. Bagaimanapun, sekiranya anda terpaksa juga belajar sebegini, cuba amalkan kaedah di bawah ini:

== Petua ==

===Bertenang dan jangan cemas===
Anda perlu bertenang dan jangan cemas. Tiada faedah yang akan diperolehi sekiranya anda cemas keterlaluan. Belajar disaat akhir juga memerlukan strategi yang betul. Ini kerana masa yang anda adalah terhad. Selepas bertenang buat penilaian apa tindakan yang akan diambil seterusnya. Rancang tindakan yang  akan anda diambil dan disiplinkan diri untuk mengikut perancangan yang dibuat. Yakin bahawa diri anda mampu untuk menghabiskan segala bahan pelajaran yang ingin diulang kaji.

===Beri tumpuan lebih terhadap pembelajaran===
Letakkan seluruh tumpuan fikiran anda kepada proses pembelajaran yang anda lakukan. Jangan terlalu memikirkan bahawa anda kesuntukan masa. Hafal perkara yang sepatutnya dihafal seperti biasa dan jangan melengah-lengahkan masa belajar.

Meskipun anda cuba mengenepikan ketakutan dan kegelisahan yang anda alami itu, tetapi lama-kelamaan perasaan itu akan datang semula. Sekiranya hal ini berlaku, cuba alihkan diri anda dari tempat belajar untuk melakukan senaman ringan seperti berdiri sambil menarik dan melepaskan nafas panjang-panjang secara perlahan-lahan beberapa kali. Kemudian duduk semula dan cuba teruskan pembelajaran anda. Cara ini sekurang-kurangnya akan dapat mengurangkan perasaan anda yang tidak tenteram itu.

===Yakin terhadap kebolehan diri===
Selalu tanamkan dalam diri anda bahawa “saya boleh” dan tulis besar-besar dan terang dan letakkan di hadapan anda (di tempat anda belajar). Tiap-tiap kali anda melihat kad itu anda yakin bahawa anda boleh berjaya. Sekiranya anda dapat menanamkan dalam diri anda bahawa anda bekeyakinan penuh boleh melakukan, maka secara sepontan anda berusaha bersungguh-sungguh dan mental anda dapat berfikir ke arah kejayaan dan apa-apa yang anda cita-citakan selama ini akan membuahkan kejayaan yang membanggakan.

===Masa rehat perlu secukupnya===
Semasa belajar anda berasa cepat letih, sama ada dari segi fizikal atau mental. Ambil masa untuk otak anda berehat sepenuhnya. Anda juga digalakkan bangun dan cuba berjalan-jalan sebentar dan setelah merasakan kelegaan barulah anda menyambung semula pembelajaran anda.

===Hapuskan tabiat suka tidur===
Sebaiknya para pelajar tidak terlalu melayan keinginan untuk tidur dari belajar. Kurangkan waktu tidur anda demi meraih satu kejayaan. Gunakan lebih banyak masa mengulangkaji pelajaran di samping melakukan latihan-latihan sendiri supaya anda berkeyakinan. Jadualkan masa tidur anda supaya anda tidak terlebih tidur. Sekiranya anda hendak tidur beberapa jam, anda pelu mengunci jam dan letakkan jam loceng berhampiran anda supaya anda terjaga pada waktu yang dikehendaki.

Masa-masa beginilah yang paling sesuai agar tidak akan diganggu. Penumpuan tenaga dan fikiran terhadap pembelajaran juga akan menjadi mudah. Keadaan ini tidak mendatangkan masalah kerana kajian yang pernah dibuat menunjukkan bahawa kecerdasan berfikir dan keupayaan membuat keputusan tidak terjejas berikutan dengan pengurangan waktu tidur yang dilakukan.

Tidur merupakan waktu rehat yang paling baik dalam persediaan menghadapi peperiksaan. Tetapi ramai pelajar membawa masalah pelajaran ke tempat tidur dan memikirkan pelbagai perkara tentang masalah ini. Akibatnya mereka mengalami gangguan tidur dan ada yang tidak dapat tidur langsung. Pada keesokan harinya, pelbagai perkara akan berlaku seperti berasa pening, tidak selesa dan tidak tenteram kerana ketegangan fikiran dan kelesuan tubuh badan. Ini boleh menjejaskan prestasi mereka pada hari peperiksaan. Sekiranya mereka terpaksa menghadapi peperiksaan pada hari itu, mungkin mereka tidak dapat berfikir dengan tenang seterusnya akan menjejaskan ketepatan jawapan yang diberikan.

===Jangan mengambil sebarang ubat yang meragukan===
Pengambilan sebarang ubat mengganggu sistem saraf dan menyebabkan keadaan menjadi tegang dan mudah terangsang. Anda tidak perlu lagi mengambil sebarang pil peransang atau ubat-ubatan yang diragukan kesahihannya untuk mencegah tidur. Dapatkan nasihat doktor sekiranya anda hendak mengambil pil-pil sedemikian. Jangan sesekali bertindak sendirian. Ini akan membahayakan anda.

Ubat peransang menyebabkan keletihan yang melampau. Ubat peransang sedemikian mematikan segala perasaan dan keinginan. Melalui ubat-ubat seperti ini, anda mungkin tidak dapat mengesan keletihan yang melampau secara terus. Ubat-ubat ini meransang anda untuk terus belajar tanpa rasa keletihan tetapi kesan yang bakal diterima menjadi lebih buruk setelah habis belajar.

Selain itu, elakkan juga dari meminum minuman berkafein seperti kopi atau teh yang berlebihan. Kesannya sama seperti memakan pil peransang yang menyebabkan kesan-kesan negatif seperti tangan menggeletar, tumpuan terjejas. Dalam keadaan yang tertentu mungkin menyebabkan lupa selain daripada kesan-kesan negatif yang lain. Seeloknya untuk mengawal rasa mengantuk, amalkan meminum lobak susu kerana ia akan mencergaskan lagi otak untuk berfikir.

===Beri tumpuan lebih kepada bab yang penting===
Dalam keadaan sebegini, anda hanya sempat mempelajari bahagian-bahagian yang penting sahaja. Jangan beri tumpuan berlebihan kepada bahagian-bahagian yang  kurang penting. Cuba pilih lima atau enam isi penting daripada satu-satu bahagian dan tuliskan isi-isi penting ini di atas kertas dan cuba ingat serta hafalkan. Anda tidak mempunyai masa yang cukup untuk mempelajari butir-butir yang kurang penting.
Banyakkan membuat soalan-soalan tahun lepas yang sering keluar sebagai latihan dapat membantu anda menumpukan bahagian yang patut dipelajari terlebih dahulu. Cuba pilih soalan-soalan yang mesti dijawab dan sediakan sekuarng-kurangnya enam atau tujuh isi dari setiap soalan yang anda pilih.

== Pautan luar ==
* [http://www.ketam.pja.my/carabelajar/tip-cara-belajar-saat-akhir-last-minit/ Tip cara belajar saat akhir/ last minit]
* [http://akulearn.com/2010/12/tips-belajar-saat-akhir-last-minit/ Tips Belajar Saat Akhir/Last Minit]

== Lihat juga ==
* [[Panduan menjelang peperiksaan]]

{{Shelves|Pendidikan}}
{{Alphabetical|T}}</text>
      <sha1>h9gtrnrcmhvylvb2292333rkll6m8j2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Panduan menjelang peperiksaan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1950</id>
    <revision>
      <id>13849</id>
      <parentid>4326</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:48:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Lihat juga */</comment>
      <origin>13849</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1578" sha1="r0cs2ppdlgnd058gdvq1nrh9aptquuf" xml:space="preserve">Gunakan saat-saat hampir menjelang peperiksaan untuk membuat persediaan terakhir seperti:

# Sentiasa meminta bantuan guru bagi memperkukuhkan pemahaman dan penglihatan anda mengenai sesuatu perkara yang tidak difahami.
# Minta pendapat guru tentang soalan-soalan ramalan yang mungkin timbul secara am.
# Menyenaraikan perkara-perkara yang mungkin perlu anda beri tumpuan mengikut keutamaan dan cuba memahaminya dengan lebih jelas lagi.
# Dapatkan soalan-soalan lepas daripada senior dan kemudian kaji serta cuba jawab soalan yang belum dapat dijawab dengan baik.
# Buat perbincangan bersama rakan-rakan bagi menangani masalah yang belum dapat diselesaikan dan dapatkan pertolongan mereka jika anda belum bersedia.
# Semak jadual peperiksaan dan buat satu jadual terakhir untuk mengulangkaji secara ringkas dan padat.
# Rujuk kembali nota-nota ringkas, gambarajah-gambarajah penting dan ingat fakta-fakta utama.
# Dapatkan tidur dan rehat yang cukup serta makan makanan yang seimbang.
# Sentiasa memberi tumpuan sepenuhnya yang tidak berbelah bagi kepada persediaan menghadapi perperiksaan anda.

[[w:Kemahiran belajar|Belajar]] perlulah dengan kerelaan hati tetapi bukan kerana terpaksa. Belajar kerana terpaksa tidak dapat membantu anda belajar dengan sempurna dan boleh membuatkan anda gugup dalam peperiksaan nanti. Yakin akan kebolehan diri. Tanamkan dalam diri “saya boleh” dan tulis dengan besar dan terang di atas sekeping kad dan letak di hadapan anda (tempat anda belajar).

== Lihat juga ==
* [[Tips belajar saat akhir]]

{{Shelves|Pendidikan}}
{{Alphabetical|P}}</text>
      <sha1>r0cs2ppdlgnd058gdvq1nrh9aptquuf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2048</id>
    <revision>
      <id>13820</id>
      <parentid>4927</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T05:17:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13820</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="420" sha1="a1ntyvmyth7jyc9wyrflex8abje42g1" xml:space="preserve">&lt;center&gt;''Selamat datang ke BukuTeksWiki mengenai ''&lt;br&gt;&lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom'''&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;&lt;br&gt;

[[Image:Westminster.jpg]] &lt;br&gt;
''Istana Westminster''

&lt;center&gt;
&lt;!--&lt;big&gt;
'''[[/Sinopsis|Sinopsis]]'''
&lt;/big&gt;--&gt;

{{Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom}}

{{Perkara untuk anda lakukan|
# Terjemahan selanjutnya
# Muat naik imej
}}
&lt;/center&gt;

{{shelves|Sains politik}}
{{Alphabetical|P}}</text>
      <sha1>a1ntyvmyth7jyc9wyrflex8abje42g1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Templat:Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom</title>
    <ns>10</ns>
    <id>2050</id>
    <revision>
      <id>13818</id>
      <parentid>5049</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T05:16:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13818</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2114" sha1="1va24y0kzc70rs9xlhf505ybfpw5ant" xml:space="preserve">{| align=&quot;center&quot; style=&quot;text-align:center&quot; cellpadding=&quot;6&quot; cellspacing=&quot;0&quot; width=877
|-
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#bfdfff&quot; | &lt;big&gt;'''[[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom]]'''&lt;/big&gt;&lt;br/&gt;&lt;small&gt;[[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Ringkasan|Ringkasan]]&lt;/small&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#bfdfff&quot; | '''Perlembagaan dan Kerajaan'''
| bgcolor=&quot;#d9edff&quot; | [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Dinasti Normandy|Dinasti Normandy]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Dinasti Plantagenet|Dinasti Plantagenet]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Rumah Lancaster dan York|Rumah Lancaster dan York]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Rumah Tudor|Rumah Tudor]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Rumah Stuart dan Komanwel|Rumah Stuart dan Komanwel]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Rumah Hanover|Rumah Hanover]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Rumah Saxe-Coburg-Gotha dan Windsor|Rumah Saxe-Coburg-Gotha dan Windsor]]
|-
| bgcolor=&quot;#bfdfff&quot; | '''Sistem kini'''
| bgcolor=&quot;#d9edff&quot; | [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Perlembagaan|Perlembagaan]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Pemerintahan beraja|Pemerintahan beraja]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Parlimen|Parlimen]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Kerajaan|Kerajaan]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Kehakiman|Kehakiman]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Pengagihan pentadbiran|Pengagihan pentadbiran]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Pilihan raya|Pilihan raya]]
|-
| bgcolor=&quot;#bfdfff&quot; | '''Lampiran'''
| bgcolor=&quot;#d9edff&quot; | [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Senarai raja Britain|Senarai raja Britain]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Senarai teks legislatif|Senarai teks legislatif]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Senarai petikan negara|Senarai petikan negara]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Bibliografi|Bibliografi]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Daftar kata|Daftar kata]]
|-
|}&lt;noinclude&gt;
[[Kategori:Templat buku]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1va24y0kzc70rs9xlhf505ybfpw5ant</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>13819</id>
      <parentid>13818</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T05:16:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13819</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2095" sha1="00k604cuoxuozaerszkquzph1egw8by" xml:space="preserve">{| align=&quot;center&quot; style=&quot;text-align:center&quot; cellpadding=&quot;6&quot; cellspacing=&quot;0&quot; width=877
|-
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#bfdfff&quot; | &lt;big&gt;'''[[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom]]'''&lt;/big&gt;&lt;br/&gt;&lt;small&gt;[[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Ringkasan|Ringkasan]]&lt;/small&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#bfdfff&quot; | '''Perlembagaan dan Kerajaan'''
| bgcolor=&quot;#d9edff&quot; | [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dinasti Normandy|Dinasti Normandy]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dinasti Plantagenet|Dinasti Plantagenet]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Rumah Lancaster dan York|Rumah Lancaster dan York]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Rumah Tudor|Rumah Tudor]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Rumah Stuart dan Komanwel|Rumah Stuart dan Komanwel]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Rumah Hanover|Rumah Hanover]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Rumah Saxe-Coburg-Gotha dan Windsor|Rumah Saxe-Coburg-Gotha dan Windsor]]
|-
| bgcolor=&quot;#bfdfff&quot; | '''Sistem kini'''
| bgcolor=&quot;#d9edff&quot; | [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Perlembagaan|Perlembagaan]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Pemerintahan beraja|Pemerintahan beraja]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Parlimen|Parlimen]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Kerajaan|Kerajaan]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Kehakiman|Kehakiman]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Pengagihan pentadbiran|Pengagihan pentadbiran]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Pilihan raya|Pilihan raya]]
|-
| bgcolor=&quot;#bfdfff&quot; | '''Lampiran'''
| bgcolor=&quot;#d9edff&quot; | [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Senarai raja Britain|Senarai raja Britain]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Senarai teks legislatif|Senarai teks legislatif]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Senarai petikan negara|Senarai petikan negara]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Bibliografi|Bibliografi]] - [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Daftar kata|Daftar kata]]
|-
|}&lt;noinclude&gt;
[[Kategori:Templat buku]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>00k604cuoxuozaerszkquzph1egw8by</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dinasti Normandy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2053</id>
    <revision>
      <id>13823</id>
      <parentid>10649</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T05:18:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Dinasti Normandy]] ke [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dinasti Normandy]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>10649</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2761" sha1="6mfafg6xai5yg9a4kxius5bqq39oeb6" xml:space="preserve">&lt;big&gt;&lt;big&gt;Dinasti Normandy (1066-1154)&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;

[[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Kandungan|Kandungan]] | [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Dinasti Plantagenet|Bab seterusnya]]
------

==William I==

&lt;!--  Commented out because image was deleted: [[Image:WilliamI.JPG|frame|Figure 1-1: William I]] --&gt;

Haluan sejarah politik, perundangan dan kebudayaan England, telah berubah pada 1066, apabila William, Duke Normandy (juga digelar William si Penakluk) berjaya menakluki negara ini dan menggantikan raja Saxon, Harold II.

Pada 1066 Raja Edward, juga digelar St Edward si Pengaku, meninggal dunia. Sepupu baginda, Duke Normandy, mendakwa bahawa Raja yang tidak mempunyai anak itu telah menamakan baginda pewaris sewaktu suatu lawatan ke Perancis, dan bahawa pendakwa lain ke takhta, Harold Godwinson, telah berjanji untuk menyokong William apabila beliau terdampar dalam kapal karam di Normandy. Kesahihan cerita ini bagaimanapun diragukan, dan Harold menaiki takhta sewaktu kematian Raja Edward. William kemudian menyerang England pada September, dan mengalahkan Harold di Pertempuran Hastings yang masyhur pada Oktober.

==William II==
Pada 1087, Raja William I meninggal dunia, dan membahagikan tanah-tanah dan kekayaan baginda di antara ketiga-tiga anak baginda. Anak yang sulung, Robert, menjadi Duke dari Normandy; yang kedua, William, menjadi Raja England; yang sulung, Henry, menerima perak. Henry, meskipun, akhirnya mendapatkan kesemua penaklukan ayah beliau. William II meninggal dunia tanpa anak-anak, jadi Henry menjadi raja. Henry kemudian menyerang Normandy, dipenjarakan oleh abangnya, dan mengambil tempat Duchy dari Normandy.

==Henry I, Stephen dan Matilda==
Henry, yang anak-anak lelaki baginda telah meninggal dunia sebelum baginda, mengambil langkap yang belum pernah berlaku dahulu: menamakan seorang wanita sebagai warisan baginda. Baginda mengumumkan bahawa anak perempuan baginda Matilda akan menjadi Ratu selanjutnya. Meskipun, dakwaan Matilda telah ditikaikan oleh Stephen, seorang cucu William I dari barisan wanita. Selepas Henry I meinggal dunia pada 1135, Stephen merampaskan takhta, tetapi beliau dikalahkan dan dipenjarakan oleh Matilda pada 1141. Kemudian, meskipun, Matilda, dan Stephen mendapatkan takhta.

Matilda, meskipun, tidak keseluruhannya dikalahkan. Baginda melarikan diri dari ketenteraan Stephen, dan anak lelakinya sendiri, Henry Plantagenet, mengetuai suatu ekspedisi terhadap Stephen. Stephen telah dipaksa untuk menyetujui menamakan Henry sebagai warisan baginda, dan apabila Stephen meninggal dunia pada 1154, Henry mendapatkan takhta, memulakan dinasti Plantagenet.

{{Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom}}

[[en:UK Constitution and Government: Normans]]

[[Kategori:Kerajaan]]</text>
      <sha1>6mfafg6xai5yg9a4kxius5bqq39oeb6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Pilihan raya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2056</id>
    <revision>
      <id>13815</id>
      <parentid>4668</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T05:14:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Pilihan raya]] ke [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Pilihan raya]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>4668</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1225" sha1="ctmqdescgtywvap8ncxvt4ltsya82j2" xml:space="preserve">&lt;big&gt;&lt;big&gt;Pilihanraya&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;


[[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Kandungan|Kandungan]] | [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Devolved Administrations|Bab Terdahulu]]

------


==Pilihanraya Umum==

Ahli-ahli Dewan Rakyat dipilih dalam Pilihanraya Umum. Pilihanraya Umum dipanggil oleh Perdana Menteri. Pilihanraya Umum dijalankan sekurang-kurangnya sekali setiap lima tahun. Jangka maksimum yang parlimen boleh muncul sebelum sebarang pilihanraya baru mengganggunya ditakrifkan oleh parlimen. Kini, [[w:Akta Parlimen|Akta Parlimen]] menyatakan bahawa lima tahun adalah jangka maksimumnya.

==Pilihanraya tempatan==

Sejak 2007 Scotland akan menggunakan ''Single Transferable Vote'' untuk memilih semua ahli majlis tempatannya. England dan Wales akan menggunakan ''past'' atau ''post'' atau ''multiple-member first past the post'' untuk pilihanraya tempatan. Ireland Utara menggunakan ''STV'' untuk pilihanraya tempatannya.

==Pilihanraya Eropah==

Ahli-ahli Parlimen Eropah untuk Ireland Utara dipilih menggunakan ''Single Transferable Vote (STV)''.  Para ''MEP'' untuk England, Scotland dan Wales dipilih menggunakan cara D'Hondt.

[[Kategori:Kerajaan]]

{{Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom}}</text>
      <sha1>ctmqdescgtywvap8ncxvt4ltsya82j2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>13817</id>
      <parentid>13815</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T05:15:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13817</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1214" sha1="dfjod334ib8rx5exujldv9mqpow5rmg" xml:space="preserve">&lt;big&gt;&lt;big&gt;Pilihanraya&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;


[[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Kandungan|Kandungan]] | [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Devolved Administrations|Bab Terdahulu]]

------


==Pilihanraya Umum==

Ahli-ahli Dewan Rakyat dipilih dalam Pilihanraya Umum. Pilihanraya Umum dipanggil oleh Perdana Menteri. Pilihanraya Umum dijalankan sekurang-kurangnya sekali setiap lima tahun. Jangka maksimum yang parlimen boleh muncul sebelum sebarang pilihanraya baru mengganggunya ditakrifkan oleh parlimen. Kini, [[w:Akta Parlimen|Akta Parlimen]] menyatakan bahawa lima tahun adalah jangka maksimumnya.

==Pilihanraya tempatan==

Sejak 2007 Scotland akan menggunakan ''Single Transferable Vote'' untuk memilih semua ahli majlis tempatannya. England dan Wales akan menggunakan ''past'' atau ''post'' atau ''multiple-member first past the post'' untuk pilihanraya tempatan. Ireland Utara menggunakan ''STV'' untuk pilihanraya tempatannya.

==Pilihanraya Eropah==

Ahli-ahli Parlimen Eropah untuk Ireland Utara dipilih menggunakan ''Single Transferable Vote (STV)''.  Para ''MEP'' untuk England, Scotland dan Wales dipilih menggunakan cara D'Hondt.

{{Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom}}
{{BookCat}}</text>
      <sha1>dfjod334ib8rx5exujldv9mqpow5rmg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dewan Lancaster dan York</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2062</id>
    <revision>
      <id>13821</id>
      <parentid>11380</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T05:18:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Dewan Lancaster dan York]] ke [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dewan Lancaster dan York]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>11380</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3989" sha1="lx9ehuq4diqbqvhbr6bxzqbnzxvxvxw" xml:space="preserve">&lt;big&gt;&lt;big&gt;Dewan Lancastre dan York (1399-1485)&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;

[[UK Constitution and Government: Kandungan|Kandungan]] | [[UK Constitution and Government: Dinasti Plantagenet|Bab Terdahulu]] | [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Dewan Tudor|Bab Seterusnya]]
------

==Henry IV==
Henry dari Bolingbroke deposed sepupupnya yang lemah, Richard II, pada 1399. Pemerintahan Henry IV ditandakan oleh pemberontakan yang tersebar. Ini dihentikan dengan syukurnya pada kemahiran ketenteraan hebat anak lelaki Henry IV, Raja Henry V yang selanjutnya. Henry IV meninggal dunia pada 1413 sementara dijangkiti penyakit kulit yang dahsyat (kemungkinannya leprosy).

==Henry V==
Pemerintahan Henry V ditandakan lain daripada ayahnya dalam itu termasuk turmoil dalam negeri yang sedikit. Luar negara, ketenteraan Henry V memenangi berbagai kejayaan penting dalam Perancis. Pada 1415, Inggeris telah mengalahkan Raja Charles VI Perancis secara berkeputusan di Pertempuran Agincourt. Sekitar 100 askar Inggeris telah dibunuh, bersamaan dengan 5000 orang Perancis.

Untuk dua tahun selanjutnya, Henry V melakukan diplomasi yang delicate untuk memperbaikikan kesempatan England untuk menakluk Perancis. Baginda berbincang dengan Holy Roman Emperor Sigismund, yang bersetuju untuk menamatkan persekutuan Jerman dengan Perancis. Pada 1417, perang telah diperbarui; pada 1419, tentera Inggeris alang-alang mahu mandapatkan Paris. Kedua buah pihak bersetuju pada suatu perjanjian di mana Henry V dinamakan warisan Perancis. Henry V, meskipun, meinggal dunia sebelum dia dapat berjaya untuk mendapatkan takhta Perancis, yang oleh itu masih kekal dalam tangan orang Perancis.

==Henry VI dan Edward IV==

[[Image:EdwardIV.JPG|frame|Tokoh 3-1: Edward IV (kiri) dan raja selanjutnya Edward V (tengah)]]

Henry VI mendapatkan tahta sewaktu seorang bayi. Bapa-bapa saudaranya, Duke-duke Bedford dan Gloucester, kedua-keduanya berfungsi sebagai Regent. Dewaktu pemerintahannya, banyak wilayah-wilayah Perancis dimenangi sewaktu Perang Seratus Tahun ditewaskan.

Pemerintahan Henry VI telah diganggu oleh Edward IV oleh kerana Peperangan Bunga Mawar. Henry VI adalah seorang ahli Dewan Lancaster, sementara Edward IV adalah dari Dewan York. Dewan terdahulunya berketurunan dari Henry dari Bolingbroke, anak keempat dari Raja Edward III; Dewan kemudiannya berketurunan dari Edmund dari Langley, anak lelaki kelima Edward III. 

Pada 1461, puak Lancastry dikalahkan ke puak York di Pertempuran Towton. Pendakwa York, Edward IV, mendapatkan takhta, dengan sokongan bangsawan yang berkuasa Richard Neville, Earl ke-16 Warwick, diketahui dengan nama samaran known ''Warwick Pembuat Raja''. Pada 1464, pemberontakan puak Lancastry dihentikan. Pada 1469, meskipun, Warwick Pembuat Raja mengubah kesetiaannya, dan pada 1470, Henry VI dile was restored to the throne. Edward yang dibuang negara, meskipun, kemudian pulangg dan mengalahkan angkatan Henry. Di Pertempuran Tewkesbury, puak Lancastry yang ketinggalan dikalahkan; Henry VI juga dibunuh.

==Edward V dan Richard III==
Edward IV diwarisi oleh anak lelaki yang berusia dua belas tahun pada 1483.  Adik-beradik lelaki Edward IV, Richard, telah menjadi wali Edward V dan adik-beradik lelakinya, yang juga bernama Richard. Bapa saudara Raja merampaskan takhta dan membuat Parlimen mengumumkan dua adik-beradik lelaki tersebut yang anak luar nikah. Kedua-dua putera kemudian dipenjarakan di Menara London, di mana mereka kemungkinan dibunuh (nasib mereka, meskipun, tidak pasti).

Pada 1485, Richard III menghadapi Henry Tudor, pendakwaan Lancastry, di Pertempuran Padang Bosworth, sewaktu di mana Richard menjadi pemerintah beraja Inggeris yang terakhir untuk dibunuh sewaktu peperangan. Henry mendapatkan kuasa sebagai Henry VII, mendirikan Dinasti Tudor.

[[Category:Kerajaan]]

{{Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom}}

[[en:UK Constitution and Goverment: Houses of Lancaster and York]]
[[fr:Système politique du Royaume-Uni/Les maisons de Lancastre et d'York]]</text>
      <sha1>lx9ehuq4diqbqvhbr6bxzqbnzxvxvxw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Opera</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2068</id>
    <revision>
      <id>13853</id>
      <parentid>4651</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:49:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Rujukan */</comment>
      <origin>13853</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1234" sha1="5d6nebggzb59wiroaae9figmimzr0mm" xml:space="preserve">'''''Opera''''' ialah teater muzikal yang mana keseluruhan pementasannya disampaikan di dalam bentuk nyanyian dan lagu. Opera bermula di Itali pada sekitar tahun 1600 dan kebiasaannya dihubungkaitkan dengan muzik klasikal tradisi Eropah ataupun dikenali sebagai muzik barat. Opera menggunakan elemen-elemen teater percakapan seperti permandangan (untuk pentas dan latar belakangnya), kostum yang bersesuaian dengan tajuk opera, dan juga seni lakonan.  Walau bagaimanapun, dibandingkan dengan pementasan drama biasa, opera pada secara umumnya dikenali ramai dengan kepentingan lagu-lagunya  dan teknik nyanyian vokal. Penyanyi opera menyanyi bersama kumpulan muzik yang boleh merangkumi kumpulan muzik yang sederhana besar sehingga ke kumpulan muzik yang besar seperti simfoni penuh ataupun lebih dikenali sebagai orkestra. Opera juga disampaikan dalam bentuk tarian, terutamanya opera Perancis berdasarkan sejarahnya.

== Rujukan ==
* [[Cara menyanyikan opera]]
* [[Istilah-istilah opera]]
* [[Terjemahan kata-kata guna opera]]

{{Wikimedia|Opera
|Commons             = Opera
|Commons category    = Opera
|Wikipedia           = Opera
|Wikipedia portal    = 
|Wiktionary          = opera
}}

{{Shelves|Sains sosial}}
{{Alphabetical|O}}</text>
      <sha1>5d6nebggzb59wiroaae9figmimzr0mm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ozon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2070</id>
    <revision>
      <id>13854</id>
      <parentid>4641</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:50:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Lihat juga */</comment>
      <origin>13854</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9764" sha1="jbetrvjvky5laq8etr43p7jqkdhqrwg" xml:space="preserve">
'''Ozon''' terdiri daripada tiga molekul [[oksigen]] dan amat merbahaya kepada kesihatan manusia. Secara semulajadi, ozon terhasil melalui tindak balas cahaya ultra-lembayung dengan atmospera [[bumi]] dan membentuk satu [[lapisan ozon]] pada ketinggian 50 kilometer. 

==Kepentingan Ozon==

Ozon tertumpu di bawah [[stratosfera]] di antara 15 dan 30 km di atas permukaan [[bumi]] yang dikenali sebagai 'lapisan ozon'. Ozon terhasil dengan pelbagai tindakbalas kimia, tetapi mekanisme utama penghasilan dan perpindahan dalam [[atmosfera]] adalah penyerapan tenaga sinaran ultra-lembayung (UV) daripada [[matahari]]. 

Ozon (O&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;) dihasilkan apabila O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; menyerap [[lampau ungu|sinaran uv]] pada jarak gelombang 242 nanometer dan disingkirkan dengan foto-pengasingan dari sinaran bagi jarak gelombang yang besar daripada 290 nm. O&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt; juga merupakan penyerap utama sinaran uv antara 200 dan 330 nm. Penggabungan proses-proses ini adalah efektif dalam mengekalkan kemalaran bilangan ozon dalam lapisan dan penyerapan 90% sinaran uv. 

== Sifat ozon ==

Ozon amat mengkakis dan dipercayai bahan beracun dan bahan cemar biasa. Ozon mempunyai bau yang keras, mencucuk hidung. Ozon juga terbentuk pada kadar rendah dalam udara akibat arus eletrik seperti kilat, dan oleh tenaga tinggi seperti radiasi eletromagnetik.

UV dikaitkan dengan pembentukan kanser kulit dan kerosakan genetik. Peningkatan paras [[lampau ungu|uv]] juga mempunyai kesan kurang baik terhadap sistem imunisasi [[haiwan]], organisma akuatik dalam rantai makanan, [[tumbuhan]] dan tanaman. Penyerapan sinaran uv berbahaya oleh ozon stratosfera amat penting untuk semua hidupan di [[bumi]].

== Ozon pada muka bumi ==

Ozon pada muka bumi terbentuk oleh cahaya lampau ungu yang menguraikan molekul  O&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;  membentuk unsur [[oksigen]]. Unsur oksigen ini bergabung dengan molekul yang tidak terurai dan membentuk O&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;. Kadang-kala unsur oksigen akan bergabung dengan N&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; untuk membentuk nitrogen oksida; yang apabila bertindakbalas dengan cahaya mampu membentuk ozon.
 	
===Lapisan Ozon===

Ozon adalah salah satu daripada gas-gas yang membentuk atmosfera. Molekul dwiatom oksigen (O2) yang kita bernafas membentuk hampir-hampir 20% atmosfera. Pembentukan ozon (O3), molekul triatom oksigen kurang banyak dalam atmosfera yang mana kandungannya hanya 1/3,000,000 daripada gas atmosfera.

===Kepentingan Ozon===

Ozon tertumpu di bawah stratosfera di antara 15 dan 30 km di atas permukaan bumi yang dikenali sebagai ‘lapisan ozon’. Ozon terhasil dengan pelbagai tindakbalas kimia, tetapi mekanisme utama penghasilan dan perpindahan dalam atmosfera adalah penyerapan tenaga sinaran ultra-lembayung (UV) daripada matahari.

Ozon (O3) dihasilkan apabila O2 menyerap sinaran UV pada jarak gelombang 242 nanometer dan disingkirkan dengan foto-pengasingan dari sinaran bagi jarak gelombang yang besar daripada 290 nm. O3  juga merupakan penyerap utama sinaran UV antara 200 dan 330 nm. Penggabungan proses-proses ini adalah efektif dalam mengekalkan kemalaran bilangan ozon dalam lapisan dan penyerapan 90% sinaran UV.

UV dikaitkan dengan pembentukan kanser kulit dan kerosakan genetik. Peningkatan paras UV juga mempunyai kesan kurang baik terhadap sistem imunisasi haiwan, organisma akuatik dalam rantai makanan, tumbuhan dan tanaman.

Penyerapan sinaran UV berbahaya oleh ozon stratosfera amat penting untuk semua hidupan di bumi.                  

===Keseimbangan Ozon===

Jumlah ozon dalam atmosfera berubah mengikut lokasi geografi dan musim. Ozon disukat dalam unit Dobson (Du) yang mana, sebagai contoh, 300 Du setara dengan 3 mm tebal lapisan ozon yang tulen jika dimampat ke tekanan paras laut.

Sebahagian besar ozon stratosfera dihasilkan di kawasan tropika dan diangkut ke latitud yang tinggi dengan skala-besar putaran atmosfera semasa musim sejuk hingga musim bunga.  Umumnya kawasan tropika memiliki ozon yang rendah.

== Kegunaan ozon ==
Ozon digunakan dalam bidang [[perubatan]] untuk mengubati pesakit dengan cara terkawal dan mempunyai penggunaan yang meluas seperti di [[Jerman]]. Antaranya ialah untuk rawatan kulit terbakar.

Manakala dalam perindustrian, ozon digunakan untuk:-
* menyah-kuman sebelum dibotolkan (antiseptik),
* menghapuskan pencemaran dalam [[air]] (besi, arsenik, hidrogen sulfida, nitrite, dan bahan organik kompleks yang dikenali sebagai warna),
* membantu kepada proses flocculation (proses pengabungan molekul membantu penapis menghilangkan besi dan arsenik),
* mencuci, dan memutihkan kain (dipaten),
* membantu mewarnakan plastik,
* menentukan ketahanan [[getah]].

== Ancaman dari Kloroflorokarbon (CFC) ==

Ancaman yang diketahui terhadap keseimbangan ozon adalah pengenalan [[kloroflorokarbon]] (CFC) buatan manusia yang meningkatkan kadar penyingkiran ozon menyebabkan kemerosotan beransur-ansur dalam paras ozon global. 

[[Kloroflorokarbon|CFC]] digunakan oleh masyarakat moden dengan cara yang tidak terkira banyak, dalam peti sejuk, bahan dorong dalam penyembur, pembuatan busa dan bahan pelarut terutamanya bagi kilang-kilang elektronik. 

Hayat bagi CFC bermaksud bahawa satu molekul yang dibebaskan hari ini boleh wujud 50 hingga 100 tahun dalam atmosfera sebelum dihapuskan. 

Bagi tempoh kira-kira 5 tahun, CFC bergerak naik dengan perlahan ke dalam stratosfera (10 – 50 km). Di atas lapisan ozon utama, pertengahan julat ketinggian 20 – 25 km, kurang sinar uv diserap oleh ozon. Molekul CFC terurai setelah bertindakbalas dengan [[lampau ungu|uv]], dan membebaskan atom klorin. Atom klorin ini juga berupaya untuk memusnahkan ozon dan menghasilkan [[lubang ozon]].

==Kesan akibat penipisan ozon==
===Lubang Ozon=== 
:''Lihat rencana utama: [[Lubang Ozon]]''

Lubang ozon di Antartik disebabkan oleh penipisan lapisan ozon antara altitud tertentu seluruh Antartika pada musim bunga. Penipisan tersebut dikesan setiap tahun sejak sedekad yang lalu. Pembentukan ‘lubang’ tersebut berlaku setiap bulan September dan pulih ke keadaan normal pada lewat musin bunga atau awal musim panas. 

Dalam bulan Oktober 1987,1989,1990 dan 1991, lubang ozon yang luas telah dikesan di keseluruh Antartika dengan kenaikan 60% pengurangan ozon berbanding dengan paras lubang pra-ozon. Dalam Oktober 1991, paras terendah atmosfera ozon yang pernah direkodkan telah berlaku di seluruh Antartika.

===Kemerosotan Ozon Global ===

Pengukuran latar dan satelit menunjukkan pengurangan signifikan terhadap jumlah kolum ozon pada musin sejuk dan panas bagi kedua-dua hemisfera utara dan selatan pada garis lintang tengah dan tinggi. Di dapati aliran ke bawah ini pada tahun1980 agak besar bila berbanding tahun 1970. Tiada statistik aliran signifikan dapat ditentukan bagi kawasan tropika semasa tahun 1980. Dengan kemajuan komputer model bagi pemusnahan stratosfera ozon dapat menjelaskan pemerhatian aliran jumlah ozon di latitud pertengahan pada musim panas, tetapi hanya sebahagian daripadanya pada musin sejuk. Ini bermakna bahawa pada masa hadapan perubahan global ozon belum boleh diramalkan lagi.

==Kaedah Pengukuran Ozon==
Jumlah ozon diukur dengan beberapa cara: 

===Satelit ===

Penggunaan satelit mengelilingi kutub seperti Satelit NASA Nimbus7 yang membawa peralatan “Total Ozone Mapping Spectrometer” (TOMS) telah merevolusikan pemantauan ozon sejak 20 tahun yang lalu. Kedudukan yang baik di atas cakerawala dan keupayaan setiap satelit untuk perjalanan mendatar seluruh glob, menyediakan liputan yang lebih baik dari stesen daratan. Ini sangat tinggi nilainya bagi menentukan aliran global. Ketepatan sensor satelit menggunakan prinsip yang sama dengan spektrofotometer Dobson. 

===Spektrofotometer Dobson ===

Spektrofotometer pertama direka pada tahun 1920 oleh Gordon Dobson bagi tujuan mengukur jumlah ozon. Kini terdapat lebih kurang 80 jenis alat ini digunakan di seluruh dunia untuk mengukur jumlah ozon. Spektrofotometer Dobson mengukur ozon dengan membanding jumlah sinaran pada jarak dua ultraungu. Satu jarak gelombang terjejas kuat dengan ozon manakala yang satu lagi tidak. Perbezaan antara jumlah dua sinaran secara langsung berhubungkait dengan jumlah ozon. 

===Ozon sonde ===

Ozon sonde adalah sel elektrokimia dan penghantar radio yang dilekatkan kepada belon yang berisi gas hidrogen yang mana boleh mencapai ketinggian kira-kira 35 km. Udara dimasukkan ke dalam sel kecil dengan pam. Pelarut dalam sel bertindakbalas dengan ozon, menghasilkan arus eletrik yang mana  berkadar dengan jumlah ozon. Isyarat dari sel ditukarkan kepada kod dan dihantar melalui radio kepada penerima stesen. Dari pelepasan belon sehingga kegagalan, lazimnya kira-kira 35 km, sonde ini menyediakan taburan menegak ozon. 

==Tindakan Dunia ==

Dalam tahun 1975, dikhuatiri bahawa aktiviti manusia akan mengancam lapisan ozon. Oleh itu atas permintaan “United Nations Environment Programme” (UNEP), WMO memulakan Penyelidikan Ozon Global dan Projek Pemantauan untuk mengkoordinasi secara jangka panjang pemantauan dan penyelidikan ozon. 

Kesemua data dari tapak pemantauan di seluruh dunia dihantar ke Pusat Data Ozon Dunia di Toronto, Kanada, yang mana tersedia kepada masyarakat saintifik antarabangsa.

Dalam tahun 1977, mesyuarat pakar UNEP mengambil tindakan Perancangan Dunia terhadap lapisan ozon; dalam tahun 1987, UNEP mengambil Protokol Montreal ke atas bahan yang mengurangkan lapisan ozon. 

Protokol ini memperkenalkan siri sukatan, termasuk jadual tindakan, mengawal penghasilan dan pembebasan CFC ke alam sekitar. Ini membolehkan paras pengunaan dan penghasilan berkaitan CFC untuk turun ke paras semasa 1986 pada tahun 1989, dan pengurangan sebanyak 50% pada 1999.

== Lihat juga ==
* [[Lapisan ozon]]
* [[Lubang ozon]]

{{Shelves|Sains|Astronomi}}
{{Alphabetical|O}}</text>
      <sha1>jbetrvjvky5laq8etr43p7jqkdhqrwg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Rumah Lancaster dan York</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2072</id>
    <redirect title="Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dewan Lancaster dan York" />
    <revision>
      <id>13879</id>
      <parentid>4652</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T10:21:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2851</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Memperbetulkan pelencongan berganda ke [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dewan Lancaster dan York]]</comment>
      <origin>13879</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78" sha1="pp2b7i40w4fiyw2wbwwpap8lkpd6u24" xml:space="preserve">#LENCONG [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dewan Lancaster dan York]]</text>
      <sha1>pp2b7i40w4fiyw2wbwwpap8lkpd6u24</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Unit Hal Ehwal Murid</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2090</id>
    <revision>
      <id>13867</id>
      <parentid>4689</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T09:00:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13867</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="789" sha1="btrv5tvlj4geh6110ish6xztv53ob56" xml:space="preserve">'''Unit Hal Ehwal Murid''' bertanggung jawab bagi tugasan berikut, antaranya adalah:-
* Badan Displin
* Badan pengawas
* Majlis perwakilan pelajar
* Pengambilan pelajar
* Pendaftaran pelajar
* Bimbingan dan kaunseling
* Jawatan kuasa 3 K (Kebersihan, kesihatan, dan keselamatan - Program sekolah selamat)
* Kabajikan (Biasiswa dan bantuan)
* Bina insan, surau dan dakwah
* Skim bantuan buku teks
* Kantin
* Majalah sekolah
* Program bersepadu sekolah sihat
* Tabung kebajikan pelajar
* Surat akuan
* Lawatan perlandongan
* Perhimpunan
* Skim perlindungan takaful
* Pendidikan pencegahan dadah
* Program sekolah bebas denggi
* Asrama
* Program kecemerlangan asrama
* Kelas Al-Quran dan Fardu Ain(KAFA) atau Kelas Kemahiran Al-Quran(KKQ)
* Koperasi

{{Shelves|Pendidikan}}
{{Alphabetical|U}}</text>
      <sha1>btrv5tvlj4geh6110ish6xztv53ob56</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Panduan mengingati pelajaran</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2126</id>
    <revision>
      <id>13851</id>
      <parentid>4847</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:48:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Lihat juga */</comment>
      <origin>13851</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="516" sha1="svfdhx445uxk23m2s5071rgz9sejaw8" xml:space="preserve">Terdapat banyak cara yang boleh digunakan bagi membantu kita mengingati apa yang kita pelajari. Antaranya ialah:-

#Memberikan tumpuan semasa guru mengajar.
#Sentiasa mengulangkaji pelajaran.
#Menulis nota dengan kemas dan menarik.

Kepercayaan Islam menyatakan kita perlu sentiasa berlaku baik kepada guru-guru untuk mendapat keberkatan. Ini dapat membantu kita mengingat ilmu yang dipelajari

== Lihat juga ==
{{Wikipedia|Kemahiran belajar}}
* [[Tips belajar saat akhir]]

{{Shelves|Pendidikan}}
{{Alphabetical|P}}</text>
      <sha1>svfdhx445uxk23m2s5071rgz9sejaw8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikibuku:Pusat Teknologi Komputer</title>
    <ns>4</ns>
    <id>2136</id>
    <redirect title="Department:Komputeran" />
    <revision>
      <id>13881</id>
      <parentid>4870</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T10:21:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2851</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Memperbetulkan pelencongan berganda ke [[Department:Komputeran]]</comment>
      <origin>13881</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34" sha1="pn3nooxoxrkcjamdn5e07dhjg0vd7tn" xml:space="preserve">#LENCONG [[Department:Komputeran]]</text>
      <sha1>pn3nooxoxrkcjamdn5e07dhjg0vd7tn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lakukan sendiri</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2181</id>
    <revision>
      <id>13865</id>
      <parentid>13514</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:57:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13865</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="746" sha1="51zqzabm5usbb5475219isv2e5je6u4" xml:space="preserve">'''Lakukan Sendiri''' atau lebih terkenal dalam bahasa Inggeris, '''DIY''' ialah aktiviti pembaikan rumah, kereta, kerja kayu, hobi atau berkebun yang dilakukan sendiri tanpa bantuan daripada pekerja profesional. Terdapat banyak kedai DIY yang menjual bahan dan alatan yang diperlukan untuk aktiviti lakukan sendiri.

Tugas-tugas DIY meliputi perkara perkara yang mudah memasang almari kepada yang perkara yang sukar seperti membetulkan saluran paip dan meluaskan rumah. Kebanyakan tugas DIY dilakukan oleh orang yang boleh membaca dan mengikut arahan, namun ada juga kemalangan yang disebabkan oleh DIY.

== Projek DIY ==
* [[/Membetulkan paip bocor/]]

== Lihat juga ==
{{Wikipedia|Lakukan sendiri}}

{{shelves|Buat sendiri}}
{{Alphabetical|L}}</text>
      <sha1>51zqzabm5usbb5475219isv2e5je6u4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>VHDL, Panduan untuk orang baru</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2244</id>
    <revision>
      <id>13868</id>
      <parentid>9597</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T09:00:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13868</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="469" sha1="4m6xxlqyw8cpnf0lerqgd0zj5u6t6hh" xml:space="preserve">

----
{{Wikipedia|VHDL}}
'''Isi kandungan'''
:[[/Prakata/]]
:[[/Pengenalan/]]
::[[/Pengenalan#Mengapa perlu belajar VHDL?|Mengapa perlu belajar VHDL?]]
::[[/Pengenalan#Siapa perlu belajar VHDL?|Siapa perlu belajar VHDL?]]
::[[/Pengenalan#Bahasa lain selain VHDL|Bahasa lain selain VHDL]]
::[[/Pengenalan#Pengkompil|Pengkompil]]
:[[/Sintaks/]]
:[[/Contoh/]]

{{:VHDL, Panduan untuk orang baru/capai cepat}}

{{Shelves|Bahasa pengaturcaraan komputer}}
{{Alphabetical|V}}</text>
      <sha1>4m6xxlqyw8cpnf0lerqgd0zj5u6t6hh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>VHDL, Panduan untuk orang baru/Pengenalan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2245</id>
    <revision>
      <id>13870</id>
      <parentid>5377</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T09:01:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Pengkompil */</comment>
      <origin>13870</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2927" sha1="0rf5s23frvr3bxn4vpk0dadhtfsho40" xml:space="preserve">VHDL ialah sebuah bahasa penghuraian perkakasan (HDL) yang memudahkan para jurutera elektronik untuk mereka litar bersepadu. VHDL adalah kependekan kepada &quot;''Very High Speed Intergrated Circuit HDL''&quot;, atau diterjemahkan secara kasar sebagai HDL untuk Litar bersepadu berkelajuan sangat tinggi. Litar bersepadu berkelajuan sangat tinggi mempunyai singkatan VHSIC, namun kita tidak akan membincangkan tentangnya di sini.

==Mengapa perlu belajar VHDL?==
Cuba bayangkan, anda ialah seorang jurutera elektronik. Anda diberi tugasan untuk mereka sebuah litar bersepadu yang mempunyai funsi dan cara berkerja yang tertentu. Sebelum memulakan kerja-kerja mereka cipta, anda telah melakukan analisis kepada masukan dan keluaran yang anda inginkan dengan menggunakan kaedah jadual kebenaran dsb. Sudah membuat yang berkenaan, anda memikirkan, bagaimana untuk membuat litar bersepadu berkerja mengikut apa yang anda kehendaki. Lantas anda membuat gambarajah. Kemudian, anda buat litar bersepadu tersebut. Tiba-tiba, ianya tidak berfungsi seperti apa yang anda kehendaki! Mungkin disebabkan ralat dari segi seni bina atau anda telah tersalah tugaskan pin kepada masukan tertentu. Tidak ada cara lain, anda terpaksa mereka semula litar bersepadu berkenaan.

Kaedah ini tentu sekali akan memakan banyak kos dan masa sehingga anda mencapai kejayaan. Sebaliknya, dengan menggunakan VHDL, anda boleh mereka bentuk seni bina litar bersepadu, membetulkan ralat dan menganalisis keluarannya sama ada mengikut kehendak anda sebelum anda memuat turunkan ia kepada litar bersepadu boleh atur cara.

Selain daripada itu, kesukaran untuk memahami VHDL adalah rendah. Ini kerana sintaksis VHDL adalah seperti sebaris ayat berbahasa Inggeris. Sekiranya anda tidak memahami bahasa Inggeris, saya tidak boleh berkata apa-apa.

==Siapa perlu belajar VHDL?==
Sekiranya anda baca dari ayat pertama laman ini sehingga perkataan INI, saya rasa saya boleh anggapkan yang anda sudah tahun siapa yang perlu fasih berbicara dalam VHDL. Tentu sekali, mereka yang melibatkan diri dalam bidang kejuruteraan elektrik sama ada pelajar ataupun yang telah bergelar jurutera.

==Bahasa lain selain VHDL==
Sekiranya anda tidak berminat dengan VHDL, terdapat banyak lagi HDL lain yang anda boleh pelajari. Oleh kerana pengetahuan saya kurang, saya cuma tahu yang terkenal sahaja. Satu lagi HDL yang sering digunakan ialah Verilog. Tidak banyak yang saya boleh perkatakan mengenainya kerana saya tidak fasih berbicara verilog.

==Pengkompil==
Terdapat banyak pengkompil VHDL, ada yang percuma dan ada yang berbayar. Saya cadangkan anda memuat turun Altera Quartus II edisi Web kerana ia percuma. Selain itu, ia juga mudah digunakan dan mesra pengguna. Tambahan lagi, ia bukan cuma khusus kepada VHDL, ia juga boleh mengkompil [[Verilog]].

{{VHDL, Panduan untuk orang baru/navigasi|VHDL, Panduan untuk orang baru/Prakata|VHDL, Panduan untuk orang baru/Sintaks}}

{{BookCat}}</text>
      <sha1>0rf5s23frvr3bxn4vpk0dadhtfsho40</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>VHDL, Panduan untuk orang baru/Prakata</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2246</id>
    <revision>
      <id>13869</id>
      <parentid>5165</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T09:01:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13869</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="804" sha1="fbjx5s070lx13ckn22cm12yfpjqjmty" xml:space="preserve">Panduan ini khas untuk mereka yang baru mula-mula hendak mencuba VHDL, dan tidak pernah berbicara dalam bahasa lain (bukan bahasa pertuturan tetapi bahasa pengaturcaraan) selain VHDL. Penerangan secara ayat akan diberikan bagi setiap kod VHDL kod yang akan dipapakan. Bagi mereka yang sudah maju, e-buku ini juga boleh digunakan oleh anda sebagai panduan mudah atau panduan segera.

Oleh kerana e-buku ini adalah untuk orang baru yang betul-betul baru, maka kandungannya adalah tidak begitu mendalam. Cuma perkara-perkara umum yang akan disentuh. Sekiranya anda mencari maklumat mendalam, e-buku ini bukanlah buku yang sesuai dibuat rujukan.

Sekian, selamat membaca.

[[VHDL, Panduan untuk orang baru|&lt;&lt;Kembali ke isi kandungan]] - [[VHDL, Panduan untuk orang baru/Pengenalan|Pengenalan&gt;&gt;]]

{{BookCat}}</text>
      <sha1>fbjx5s070lx13ckn22cm12yfpjqjmty</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>VHDL, Panduan untuk orang baru/Sintaks</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2247</id>
    <revision>
      <id>13871</id>
      <parentid>5378</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T09:02:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13871</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="523" sha1="188lq9kay3v7ax1j58s8n3n2e663799" xml:space="preserve">==Peraturan penamaan==
Dalam penamaan isyarat, entiti, pemboleh ubah dan sebagainya, peraturan peraturan penting yang perlu dipatuhi agar kod VHDL tidak mendatangkan ralat. Peraturan tersebut ialah
* nama pengecam harus dimulakan dengan huruf (dari 'a' hingga 'z').
* nama pengecam boleh mengandungi angka-angka dan aksara garis bawah ('_'). Aksara-aksara lain akan mendatangkan ralat.

{{VHDL, Panduan untuk orang baru/navigasi|VHDL, Panduan untuk orang baru/Pengenalan|VHDL, Panduan untuk orang baru/Contoh}}

{{BookCat}}</text>
      <sha1>188lq9kay3v7ax1j58s8n3n2e663799</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>VHDL, Panduan untuk orang baru/Contoh</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2248</id>
    <revision>
      <id>13872</id>
      <parentid>7433</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T09:02:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Ciptakan kod VHDL untuk MUX4kpd1 */</comment>
      <origin>13872</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2814" sha1="37g7j915eu32bu5z51ia2g9bedmss96" xml:space="preserve">==Penambah separuh==
Kita ambil contoh mudah, iaitu sebuah penambah separuh (bahasa Inggeris:''half adder''). Berikut adalah gambarajah sebuah penambah separuh:

[[Fail:Half-adder.svg]]

Berdasarkan rajah, kita boleh membuat jadual kebenaran seperti berikut:
{|class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;2&quot;|Masukan
! colspan=&quot;2&quot;|Keluaran
|-align=&quot;center&quot;
| '''A''' || '''B''' || '''S''' || '''C'''
|-align=&quot;center&quot;
| 0 || 0 || 0 || 0
|-align=&quot;center&quot;
| 0 || 1 || 1 || 0
|-align=&quot;center&quot;
| 1 || 0 || 1 || 0
|-align=&quot;center&quot;
| 1 || 1 || 0 || 1
|}

Daripada jadual kebenaran, dapat dilihat terdapat dua komponen (XATAU dan DAN), dua masukan (A dan B) dan dua keluaran (S dan C). Berikut adalah kod VHDL untuk penambah separuh:

&lt;source lang=&quot;vhdl&quot;&gt;
 LIBRARY IEEE;
 USE IEEE.std_logic_1164.all;


 ENTITY penambah_separuh IS
 PORT (A, B :IN std_logic;
 S, C: OUT std_logic);
 END penambah_separuh;
 ARCHITECTURE cara_kerja OF penambah_separuh IS
 BEGIN
 S &lt;= A XOR B;
 C &lt;= A AND B;
 END cara_kerja;
&lt;/source&gt;

== MUX4kpd1 ==
Pemultipleks (disingkatkan MUX) 4 kepada 1, MUX4kpd1 menerima empat baris masukan dan satu baris keluaran. MUX4kpd1 memlilih salah satu daripada masukan yang diterimanya untuk menjadi keluaran.

[[Fail:4-to-1_multiplexer.svg|thumb|300px|Gambarajah MUX4kpd1]]

MUX4kpd1 mempunyai dua masukan tambahan iaitu S1 dan S2 yang berfungsi sebagai pemilih. Keluaran MUX4kpd1 adalah berdasarkan dua masukan tambahan ini.

Jadual kebenaran bagi MUX4kpd1 adalah seperti berikut:

{| cellpadding=&quot;5&quot; style=&quot;border:1px solid #CCCCCC&quot;
! style=&quot;background:#F0F0F0&quot; | S1
! style=&quot;background:#F0F0F0&quot; | S2
! style=&quot;background:#F0F0FF&quot; | Keluaran
|-align=&quot;center&quot;
| 0 || 0 || &lt;math&gt;f = x1&lt;/math&gt;
|-align=&quot;center&quot;
| 0 || 1 || &lt;math&gt;f = x2&lt;/math&gt;
|-align=&quot;center&quot;
| 1 || 0 || &lt;math&gt;f = x3&lt;/math&gt;
|-align=&quot;center&quot;
| 1 || 1 || &lt;math&gt;f = x4&lt;/math&gt;
|}

===Ciptakan kod VHDL untuk MUX4kpd1===
Daripada jadual kebenaran, didapati terdapat enam masukan termasuk S1 dan S2, manakala keluaran ada satu iaitu &lt;math&gt;f&lt;/math&gt;
Ambil X sebagai mewakili empat masukan yang akan dipilih untuk menjadi keluaran dan S mewakili masukan pemilih dan f sebagai keluaran. Berikut adalah kod VHDL bagi MUX4kpd1 dengan menggunakan pembolehubah-pembolehubah yang dinyatakan:

&lt;source lang=&quot;c&quot;&gt;
 LIBRARY IEEE
 USE IEEE.STD_LOGIC_1164.all

 ENTITY MUX4kpd1 IS
 PORT (
       X : IN STD_LOGIC_VECTOR (3 DOWNTO 0);
       S : IN STD_LOGIC_VECTOR (1 DOWNTO 0);
       f : OUT STD_LOGIC;
      );
 END MUX4kpd1;

 ARCHITECTURE kelakuan OF MUX4kpd1 IS
 BEGIN
 with S select
 f &lt;= (not X(0)) when &quot;00&quot;,
      (not X(1)) when &quot;00&quot;,
      (not X(2)) when &quot;10&quot;,
      (not X(3)) when others;
 END kelakuan;
&lt;/source&gt;

&lt;center&gt;[[VHDL, Panduan untuk orang baru/Sintaks|&lt;&lt;Sintaks]] - [[VHDL, Panduan untuk orang baru|Kembali ke isi kandungan&gt;&gt;]]&lt;/center&gt;

{{BookCat}}</text>
      <sha1>37g7j915eu32bu5z51ia2g9bedmss96</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Menulis Lontara menggunakan Transliterator</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2253</id>
    <revision>
      <id>13857</id>
      <parentid>10427</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:54:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13857</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1366" sha1="jmgmmu2nwn0gj9k125aghzm7j5d7hop" xml:space="preserve">&lt;center&gt;[sibali redoe]]&lt;/center&gt;

==Pengenalan==
==Menambahkan kod translit bagi Lontara==
Sesudah anda memuat turun fon dan kod translit serta memasang Transliterator pada semim anda, anda sudah bersedia untuk bemula!

==Menggunakan Transliterator untuk Lontara==
Transliterator mempunyai fungsi yang sama dengan kaedah input (digelar IME bagi Microsoft Windows) cuma bezanya ianya hanya boleh digunakan di semim Firefox dan Thunderbird. 

Setelah anda menambahkan kod translit Lontara pada Transliterator, ia tidak secara automatik akan memilih Lontara. Anda perlu mengarahkan Transliterator untuk menjalankan kod translit bagi Lontara. Berikut adalah cara-caranya:
# Pergi ke menu Tools pada semim anda, dan pilih pilihan Transliterator pada menu jatuh tersebut.
# Sebuah tetingkap dialog akan muncul dengan tajuk &quot;Transliterator Options&quot;. Pada kerangka ''Layout'', terdapat sebuah kotak pilihan. Luncurkan ke bawah pilihan tersebut dengan menekan anak panah dan cari nama konfigurasi yang anda ciptakan tadi.
# Seterusnya tekan butang &quot;Ok&quot; pada tetingkap tersebut.
# Kemudiannya, fokuskan mana-mana kotak masukan (kotak input) pada semim anda dan tekan kekunci F2 pada papan kekunci anda untuk memulakan transliterasi.
# Mulakan menaip di dalam Lontara.
# Untuk mematikan Transliterator, tekan semula kekunci F2.

{{Shelves|Bahasa|Pendidikan}}
{{Alphabetical|M}}</text>
      <sha1>jmgmmu2nwn0gj9k125aghzm7j5d7hop</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mari Belajar Bahasa Jerman</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2259</id>
    <revision>
      <id>13860</id>
      <parentid>12174</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:55:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13860</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="880" sha1="c8deuledz1n88szec2qyfwub8wvwiqo" xml:space="preserve">&lt;center&gt;

&lt;big&gt;&lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Herzlich Wilkommen!'''&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;


&lt;big&gt;&lt;big&gt;''Selamat Datang!''&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;


&lt;br&gt;
&lt;br&gt;
&lt;big&gt;&lt;big&gt;&lt;big&gt;Mari Belajar Bahasa Jerman I&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
&lt;br&gt;
&lt;br&gt;


{| cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;10&quot; border=&quot;0&quot; align=&quot;center&quot;
|---- align=&quot;center&quot;
|[[Fail:Flag of Germany (3-2).svg|100px|center]]
Jerman
|[[Fail:Flag_of_Austria.svg|100px|center]]
Austria
|[[Fail:Flag_of_Switzerland.svg|67px|center]]
Switzerland
|---- align=&quot;center&quot;
|[[Fail:Flag_of_Luxembourg.svg|100px|center]]
Luxemburg
|[[Fail:Flag_of_Belgium_(civil).svg|100px|center]]
Belgium
|[[Fail:Flag of Liechtenstein.svg|100px|center]]
Liechtenstein
|}
&lt;br&gt;
&lt;br&gt;
Buku Pelajaran Bahasa Jerman peringkat '''permulaan'''
&lt;br&gt;
&lt;br&gt;

[[Mari Belajar Bahasa Jerman/Kandungan|&lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Teruskan ke Isi Kandungan'''&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;]]

&lt;/center&gt;

{{Shelves|Bahasa|Pendidikan}}
{{Alphabetical|M}}</text>
      <sha1>c8deuledz1n88szec2qyfwub8wvwiqo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Langkah keselamatan berkaitan pasir jerlus</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2285</id>
    <revision>
      <id>13864</id>
      <parentid>5321</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:57:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13864</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4254" sha1="e4vsmgxbq07upkxueyb51sxg8s5dzjg" xml:space="preserve">Berikut adalah langkah keselamatan jika menghadapi situasi disedut pasir jerlus:
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-style=&quot;background:#f2e0ce &quot;
| align=&quot;center&quot;|'''Cara-cara'''
| align=&quot;center&quot;|'''Keterangan'''
|-
| Elakkan pasir jerlus
| Ketika anda berada di kawasan lembap seperti di [[persisiran pantai]], [[paya]] dan [[sungai]] atau berada di kawasan di mana [[mata air]] bawah tanah berbuih keluar, kemungkinan pasir jerlus berada di situ amat tinggi. Jadi anda janganlah hanya melihat sahaja tetapi bergerak sedikit langkah dan rasakan keadaan tanah. Jika tanah yang dipijak agak [[lembik]], berundurlah ke belakang secepat mungkin. Pasir jerlus biasanya mengambil masa 1 hingga 2 [[saat]] sebelum ia mencair.
|-
| Lemparkan keluar barang yang berat
| Oleh sebab badan manusia kurang tumpat berbanding pasir jerlus, anda tidak akan tenggelam melainkan jika anda [[panik]] dan menggapai-gapai tubuh badan secara kekerasan (menyebabkan pasir jerlus menjadi lebih cair) atau dibebani oleh sesuatu barang. 

Jika kamu merasakan bahawa anda berada di atas pasir jerlus dan memakai barang yang berat (khususnya beg), segera lemparnya keluar. Jika mampu menarik keluar kasut yang dipakai adalah dibenarkan (khususnya [[kasut]] yang mempunyai tapak yang rata dan tidak mudah dibengkokkan seperti kasut [[but]] yang menghasilkan tarikan dan menyukarkan anda untuk timbul ke atas).

Sebagai langkah keselamatan, anda perlu menukar kasut yang lebih sesuai atau berkaki ayam jika berada di kawasan [[lembap]].
|-
| Bertenang
| Tubuh badan manusia mempunyai purata [[ketumpatan]] 62.4 [[paun]] se[[Kaki (ukuran)|kaki]] [[padu]] (64.4 paun/kaki³). Pasir jerlus mempunyai ketumpatan kira-kira 125 paun/kaki³ (2 g/cm³) yang lebih tumpat berbanding air yang mempunyai ketumpatan purata 65 paun/kaki (1 g/cm³) yang bermakna seseorang itu boleh mudah terapung atas pasir jerlus berbanding air.

Jika anda disedut ke dalam pasir jerlus, anda perlu bertenang supaya keapungan tubuh badan [[stabil]] dan membolehkan anda terapung perlahan-lahan.
|-
| Tarik [[nafas]] sedalam-dalamnya
| Perbuatan tersebut bukan hanya membantu menenangkan anda tetapi ia juga membuatkan anda lebih mengapung. Jadi anda tidak akan tenggelam kerana [[paru-paru]] anda penuh dengan [[udara]].
|-
| Ambil masa
| Jika anda terperangkap dalam pasir jerlus, bergerak secara perlahan-lahan. Pergerakan [[perlahan]] akan mengelakkan anda daripada menggerakkan-gerakkan pasir jerlus. Anda juga perlulah bersabar kerana ia mengambil masa beberapa [[minit]] ataupun beberapa [[jam]], secara sistematik dapat mengeluarkan anda daripada jerangkap samar tersebut.
|-
| Dapatkan anggota belakang
| Jika anda tenggelam separas tulang [[pinggul]] atau lebih tinggi daripadanya, bengkokkan ke belakang. Lebih banyak berat anda dilepaskan keluar semakin sukar untuk tenggelam. Timbulkan sementara anggota belakang anda sementara anda cuba menarik keluar kaki secara perlahan dan berhati-hati. Setelah kaki anda sudah dibebaskan, anda mungkin boleh menjarakkan diri anda dengan cermat menggunakan [[lengan]] anda secara pelahan-lahan dan dengan lancar menimbulkan anda. Jika anda berada berhampiran pinggir pasir jerlus, anda boleh berguling-guling sehingga ke daratan yang keras.
|-
| Menggunakan batang kayu yang besar
| Batang kayu bukan sahaja dapat mengesan kehadiran pasir jerlus tetapi mungkin boleh membantu jika menghadapi situasi disedut pasir jerlus. 

Jika anda merasai kaki anda tenggelam, cepat-cepat letakkan batang kayu secara mendatar atas permukaan pasir jerlus di belakang anda. 
Deburkan anggota belakang anda atas batang kayu tersebut. Selepas beberapa [[minit]], anda dapatkan keseimbangan dan anda tidak akan tenggelam. Ambillah batang kayu tadi dan letakkan secara menegak di bawah tulang pinggul anda. Batang kayu ini dapat mengelakkan tulang pinggul anda daripada tenggelam, jadi anda boleh menarik keluar salah satu kaki anda diikuti kaki di sebelahnya. Imbangkan anggota belakang anda dengan lengan dan kaki anda mencecah permukaan pasir jerlus sepenuhnya dan gunakan batang kayu tersebut sebagai panduan. Gerakkan batang kayu tersebut demi selangkah dan selangkah sehinggalah hampir ke tanah yang keras.
|-
|}

==Lihat juga==
*[[Pasir jerlus]]

{{Shelves|Pendidikan}}
{{Alphabetical|L}}</text>
      <sha1>e4vsmgxbq07upkxueyb51sxg8s5dzjg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mari Mengenal Bahasa Arab</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2333</id>
    <revision>
      <id>13858</id>
      <parentid>13533</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:54:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13858</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="446" sha1="bar2f9czd96u6wtnup289664xpkmrwn" xml:space="preserve">&lt;center&gt;

&lt;big&gt;&lt;big&gt;&lt;big&gt;'''! اهلا وسهلا'''&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;

&lt;big&gt;&lt;big&gt;''Ahlan Wasahlan!''&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;

&lt;big&gt;&lt;big&gt;''Selamat Datang!''&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;


&lt;br&gt;
&lt;br&gt;
&lt;big&gt;&lt;big&gt;&lt;big&gt;Mari Berbahasa Arab&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
&lt;br&gt;
&lt;br&gt;


&lt;br&gt;
&lt;br&gt;
Buku Pelajaran Bahasa Arab peringkat '''awal'''
&lt;br&gt;
&lt;br&gt;

[[Mari Mengenal Bahasa Arab/Kandungan|&lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Teruskan ke Isi Kandungan'''&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;]]

&lt;/center&gt;

{{Shelves|Bahasa}}
{{Alphabetical|M}}</text>
      <sha1>bar2f9czd96u6wtnup289664xpkmrwn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Arabic/LearnRW/Alphabet Basics</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2378</id>
    <redirect title="Bahasa Arab/Asas Bahasa/Pengenalan" />
    <revision>
      <id>13878</id>
      <parentid>5556</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T10:21:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2851</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Memperbetulkan pelencongan berganda ke [[Bahasa Arab/Asas Bahasa/Pengenalan]]</comment>
      <origin>13878</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" sha1="d70hbkd7pp4vh126koh6lvezgn1zefw" xml:space="preserve">#LENCONG [[Bahasa Arab/Asas Bahasa/Pengenalan]]</text>
      <sha1>d70hbkd7pp4vh126koh6lvezgn1zefw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Undang-undang antarabangsa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2441</id>
    <revision>
      <id>13825</id>
      <parentid>13203</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:34:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13825</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1587" sha1="ovifhf96n5pd4pizar18as954hiwsek" xml:space="preserve">&lt;center&gt;&lt;big&gt;&lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Projek WikiBuku'''&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;


[[Fail:Undangundangantarabangsa.jpg|center|400px]]


== Pengenalan ==

'''[[w:Undang-undang antarabangsa|Undang-undang antarabangsa]]''' adalah undang-undang yang merujuk kepada peraturan yang digunapakai oleh negara-negara dan subjek-subjek lain di peringkat antarabangsa. Meskipun tiada penguatkuasanya yang efektif, negara dan badan antarabangsa lazimnya menanggap bahawa diri mereka terikat oleh undang-undang ini dalam perhubungan mereka sesama diri.

== Kandungan ==

{{Undang-undangAntarabangsa}}

#[[Sifat dan perkembangan undang-undang antarabangsa]]
#[[Sumber undang-undang antarabangsa]]
#[[Perhubungan antara undang-undang antarabangsa dan undang-undang negara]]
#[[Subjek undang-undang antarabangsa]]
#[[Tahlukan negara]]
#[[Bidang kuasa negara]]
#[[Keimunan dari bidang kuasa]]
#[[Undang-undang perjanjian antarabangsa]]
#[[Undang-undang tanggungjawab antarabangsa]]
#[[Undang-undang laut antarabangsa]]
#[[Undang-undang hak asasi manusia antarabangsa]]
#[[Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]]
#[[Penyelesaian pertikaian antarabangsa mengikut cara yang damai]]
#[[Pengawalan penggunaan paksaan]]
#[[Undang-undang kemanusiaan antarabangsa]]
#[[Undang-undang ekonomi antarabangsa]]
#[[Undang-undang alam sekitar antarabangsa]]

== Rujukan lanjut ==
Buku-buku berikut telah digunakan dalam pembikinan Wikibuku ini.

*Abdul Ghafur Hamid @ Khin Maung Sein, ''Public International Law: A Practical Approach'', 2nd Ed, Prentice Hall Malaysia, 2007.

{{Shelves|Sains politik}}
{{Alphabetical|U}}</text>
      <sha1>ovifhf96n5pd4pizar18as954hiwsek</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Undang-undang antarabangsa/Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2442</id>
    <revision>
      <id>13830</id>
      <parentid>11376</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:37:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]] ke [[Undang-undang antarabangsa//Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>11376</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7506" sha1="quy7rggg4z1hrjo6grne95qruuuicyi" xml:space="preserve">{{Undang-undangAntarabangsa}}

[[imej:Flag of the United Nations.svg|thumb|right|140px|Bendera rasmi PBB]]

Undang-undang institusi antarabangsa adalah cabang undang-undang antarabangsa yang berkembang pesat pada masa kini, dengan tertubuhnya banyak institusi di peringkat antarabangsa seperti Kesatuan Eropah, Persidangan Negara-Negara Islam, ASEAN dan sebagainya. Namum dalam bab ini, fokusnya akan pada institusi antarabangsa yang paling penting dan melibatkan hampir kesemua negara di dunia, iaitu '''[[w:Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu|Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]] (PBB)'''.


==Piagam PBB==

Liga-liga bangsa yang merupakan pendulu kepada PBB gagal menghalang perlakunya perang dunia kedua selepas berlakunya yang pertama. Maka sebelum tamatnya perang dunia kedua pun, kuasa-kuasa perikatan dalam perperangan itu, iaitu Amerika Syarikat, United Kingdom, China, Kesatuan Soviet dan Perancis telah pun berkumpul dan membincangkan satu badan antarabangsa dunia untuk menggantikan Liga Bangsa supaya dapat mengekalkan keamanan dunia dengan lebih efektif. Persidangan Pertama diadakan di Dumbarton Oaks pada tahun 1944 dan sistem pengundian kemudiannya dipersetujui di Persidangan Yalta. Pada 26 Jun 1945 Piagam PBB ditandatangi oleh kesemua negara-negara yang terlibat. Ia mestilah diggariskan bahawa Piagam ini telah diggubal oleh kuasa-kuasa besar dan idea PBB ini adalah cadangan Amerika Syarikat dan United Kingdom.&lt;ref&gt;A. Cassese, ''International Law'',2nd Ed, 2005, ms. 317-318&lt;/ref&gt;

Pertubuhan Bangsa Bangsa Bersatu ini muncul secara rasmi pada 24 Oktober 1945 dan kini mempunyai sebanyak 192 negara yang menjadikan ia universal.

==Perhimpunan Agung PBB==
[[Imej:I FNs generalforsamling i hovedkvarteret i New York.jpg|thumb|350px|Sesi Majlis Agung PBB]]
Perhimpunan Agung PBB adalah badan perundingan utama PBB. Ia juga dirujuk sebagai forum dunia, atau tidak pun suara terbuka manusia (''open conscience of humanity''). Ia mempunyai keanggotaan 192 kerusi untuk negara-negara ahli dan juga memberikan status pemerhati bagi negara-negara bukan anggota, sekaligus menjadikan keanggotaannya sejagat. Lazimnya Perhimpunan Agung digunakan untuk berbincang mengenai permasalahan dunia, meluluskan resolusi dan mengundi untuk jawatan-jawatan lain dalam PBB seperti keahlian negara tidak tetap Majlis Keselamatan, keahlian Majlis Ekonomi dan Sosial, dan sebagainya yang lain. Resolusi yang diluluskan PBB tidak mengikat atau mempunyai kuasa undang-undang, namum seperti yang boleh dilihat di bawah nanti, ia tidaklah semudah yang disangkakan.

==Majlis Keselamatan PBB==
Berkontrakan Perhimpunan Agung, Majlis Keselamatan PBB hanya dianggotai lima negara 'kuasa besar' yang berstatus tetap dan sepuluh lagi yang tidak tetap. Jumlah yang kecil ini membolehkan ia bertindak dengan pantas dan berkesan kerana tujuan majlis ini adalah untuk memantau keselamatan dan keamanan dunia, dan menguatkuasakan undang-undang antarabangsa.

==Majlis Ekonomi, Sosial dan Amanah PBB==

===Majlis Ekonomi dan Sosial===

Majlis Ekonomi dan Sosial PBB terdiri daripada 54 negara ahli. 18 negara dipilih kepadanya oleh Perhimpunan Agung untuk berkhidmat untuk tiga tahun.&lt;ref&gt;Perkara 61 Piagam PBB&lt;/ref&gt; Keputusan yang dibuat oleh majlis ini dibuat berdasarkan undian majoriti ahli yang hadir dan mengundi. Kuasa majlis ini terhad kerana ia tidak boleh membuat keputusan yang mengikat negara-negara ahli yang lain. Rangka kerja majlis ini pula terdiri daripada hal-hal yang berkait ekonomi, sosial, kebudayaan, pendidikan, kesihatan dan lain-lain yang berkaitan. Majlis ini juga boleh membuat cadangan mengenai perkara-perkara yang dinyatakan ini. Sebarang penyataan dibuat di Perhimpunan Agung PBB. 

Terdapat agensi-agensi yang didirikan dibawah Majlis Ekonomi dan Sosial dan dikoordinasikan di bawah majlis ini bagi manfaat bantuan antarabangsa dan pembangunan dunia. Mereka ini terdiri daripada agensi antara kerajaan (IGO) yang punyai perhubungan dengan PBB&lt;ref&gt;Perkara 62(1) Piagam PBB&lt;/ref&gt; dan terdiri daripada:

#Organisasi Buruh Antarabangsa (''International Labour Organisation'') (ILO)
#Organisasi Penerbangan Sivil Antarabangsa (''International Civil Aviation Organisation'') (ICAO)
#Bank Antarabangsa untuk Pembinaan Semula dan Pembangunan (''International Bank for Reconstruction and Development'') (IBRD)
#Persatuan Pembagunan Antarabangsa (''International Development Association'') (IDA)
#Korperasi Kewangan Antarabangsa (''International Finance Corporation'') (IFC)
#Dana Kewangan Antarabangsa (''International Monetary Fund'') (IMF)
#Organisasi Pemakanan dan Pertanian (''Food and Agriculture Organisation'') (FAO)
#Organisasi Pendidikan, Sains dan Kebudayaan PBB (''United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation'') (UNESCO)
#Organisasi Kesihatan Sedunia (''World Health Organisation'') (WHO)
#Kesatuan Pos Sejagat (''Universal Postal Union'') (UPU)
#Kesatuan Telekomunikasi Antarabangsa (''International Telecommuniations Union'') (ITU)
#Organisasi Cuaca Dunia (''World Meteorological Organisation'') (WMO)
#Organisasi Maritim Antarabangsa (''International Maritime Organisation'') (IMO)
#Organisasi Harta Intelek Dunia (''World Interllectual Property Organisation'') (WIPO)
#Dana Antarabangsa untuk Pembagunan Pertanian (''International Fund for Agricultural Development'') (IFAD)
#Organisasi Pembangunan Industri PBB (''United Nations Industrial Development Organisation'') (UNIDO)

Terdapat juga Jawatankuasa Koordinasi Pentadbiran yang terdiri daripada ketua-ketua agensi-agensi berkenaan untuk memudahkan koordinasi antara agensi.

===Majlis Amanah===
Tujuan Majlis Amanah adalah untuk mentadbir suatu negara atau kawasan sebagai amanah bagi negara atau situasi lain. Kepentingan badan ini semakin terhakis dengan nyahpenjajahan dan kewujudan negara-negara berdaulat. Pegangan amanah terakhir iaitu amanah Pulau Pasifik telah berakhir pada tahun 1994&lt;ref&gt;Resolusi Majlis Keselamatan PBB 956 (1994)&lt;/ref&gt;. Majlis ini kini tidak mempunyai apa-apa kerja. Suatu cadangan untuk memberikan Majlis ini fungsi baru sebagai &quot;penjaga dan pemegang amanah persekitaran dunia&quot;&lt;ref&gt;Dicadangkan oleh Malta di Perhimpunan Agung pada 1996 dalam dokumen GA Doc. A/50/142 (1996)&lt;/ref&gt; tiada banyak sokongan dari negara-negara ahli. Pada tahun 1998 cadangan yang serupa diketengahkan oleh Setiausaha Agung dalam &quot;nota konsep peramanahan yang baru&quot;&lt;ref&gt;GA Doc. A/52/849 (1996)&lt;/ref&gt;

==Mahkamah Keadilan Antarabangsa==
[[w:Mahkamah Keadilan Antarabangsa|Mahkamah Keadilan Antarabangsa]] merupakan satu daripada enam organ utama PBB, tetapi ia mempunyai status istimewa sebagai Mahkamah yang bebas dan tidak termasuk dalam struktur hiraki kelima-lima organ yang lain.&lt;ref&gt;Lihat Goodrich, Hambro dan Simons, ''The Charter of the United Nations:Commentary and documents'', (3rd Rev Ed, 1969) ms. 147&lt;/ref&gt;. Aspek kehakiman Mahkamah ini akan diterangkan dalam babak seterusnya. Fokus utama di sini adalah aspek struktur, dan rujukan istimewa akan dibuat antara Mahkamah dan Majlis Keselamatan PBB.

Dengan tamatnya Perang Dingin Majlis Keselamatan PBB berkuasa semula sebagai fungsinya memantau keamanan dunia. Ia berubah dari majlis yang tidak melakukan tanggungjawabnya pada waktu Perang Dingin kepada majlis yang kerap berkerja dengan mengimplimentasikan pelbagai sekatan di bawah Babak VII Piagam PBB masa kini, meskipun tidak jelas sama ada berlakunya ancaman keselamata dunia atau tidak.

==Sekreteriat PBB==

==Rujukan==

&lt;sub&gt;{{reflist|2}}&lt;/sub&gt;

[[Kategori:Undang-undang antarabangsa]]</text>
      <sha1>quy7rggg4z1hrjo6grne95qruuuicyi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>13832</id>
      <parentid>13830</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:37:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Undang-undang antarabangsa//Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]] ke [[Undang-undang antarabangsa/Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>11376</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7506" sha1="quy7rggg4z1hrjo6grne95qruuuicyi" xml:space="preserve">{{Undang-undangAntarabangsa}}

[[imej:Flag of the United Nations.svg|thumb|right|140px|Bendera rasmi PBB]]

Undang-undang institusi antarabangsa adalah cabang undang-undang antarabangsa yang berkembang pesat pada masa kini, dengan tertubuhnya banyak institusi di peringkat antarabangsa seperti Kesatuan Eropah, Persidangan Negara-Negara Islam, ASEAN dan sebagainya. Namum dalam bab ini, fokusnya akan pada institusi antarabangsa yang paling penting dan melibatkan hampir kesemua negara di dunia, iaitu '''[[w:Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu|Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]] (PBB)'''.


==Piagam PBB==

Liga-liga bangsa yang merupakan pendulu kepada PBB gagal menghalang perlakunya perang dunia kedua selepas berlakunya yang pertama. Maka sebelum tamatnya perang dunia kedua pun, kuasa-kuasa perikatan dalam perperangan itu, iaitu Amerika Syarikat, United Kingdom, China, Kesatuan Soviet dan Perancis telah pun berkumpul dan membincangkan satu badan antarabangsa dunia untuk menggantikan Liga Bangsa supaya dapat mengekalkan keamanan dunia dengan lebih efektif. Persidangan Pertama diadakan di Dumbarton Oaks pada tahun 1944 dan sistem pengundian kemudiannya dipersetujui di Persidangan Yalta. Pada 26 Jun 1945 Piagam PBB ditandatangi oleh kesemua negara-negara yang terlibat. Ia mestilah diggariskan bahawa Piagam ini telah diggubal oleh kuasa-kuasa besar dan idea PBB ini adalah cadangan Amerika Syarikat dan United Kingdom.&lt;ref&gt;A. Cassese, ''International Law'',2nd Ed, 2005, ms. 317-318&lt;/ref&gt;

Pertubuhan Bangsa Bangsa Bersatu ini muncul secara rasmi pada 24 Oktober 1945 dan kini mempunyai sebanyak 192 negara yang menjadikan ia universal.

==Perhimpunan Agung PBB==
[[Imej:I FNs generalforsamling i hovedkvarteret i New York.jpg|thumb|350px|Sesi Majlis Agung PBB]]
Perhimpunan Agung PBB adalah badan perundingan utama PBB. Ia juga dirujuk sebagai forum dunia, atau tidak pun suara terbuka manusia (''open conscience of humanity''). Ia mempunyai keanggotaan 192 kerusi untuk negara-negara ahli dan juga memberikan status pemerhati bagi negara-negara bukan anggota, sekaligus menjadikan keanggotaannya sejagat. Lazimnya Perhimpunan Agung digunakan untuk berbincang mengenai permasalahan dunia, meluluskan resolusi dan mengundi untuk jawatan-jawatan lain dalam PBB seperti keahlian negara tidak tetap Majlis Keselamatan, keahlian Majlis Ekonomi dan Sosial, dan sebagainya yang lain. Resolusi yang diluluskan PBB tidak mengikat atau mempunyai kuasa undang-undang, namum seperti yang boleh dilihat di bawah nanti, ia tidaklah semudah yang disangkakan.

==Majlis Keselamatan PBB==
Berkontrakan Perhimpunan Agung, Majlis Keselamatan PBB hanya dianggotai lima negara 'kuasa besar' yang berstatus tetap dan sepuluh lagi yang tidak tetap. Jumlah yang kecil ini membolehkan ia bertindak dengan pantas dan berkesan kerana tujuan majlis ini adalah untuk memantau keselamatan dan keamanan dunia, dan menguatkuasakan undang-undang antarabangsa.

==Majlis Ekonomi, Sosial dan Amanah PBB==

===Majlis Ekonomi dan Sosial===

Majlis Ekonomi dan Sosial PBB terdiri daripada 54 negara ahli. 18 negara dipilih kepadanya oleh Perhimpunan Agung untuk berkhidmat untuk tiga tahun.&lt;ref&gt;Perkara 61 Piagam PBB&lt;/ref&gt; Keputusan yang dibuat oleh majlis ini dibuat berdasarkan undian majoriti ahli yang hadir dan mengundi. Kuasa majlis ini terhad kerana ia tidak boleh membuat keputusan yang mengikat negara-negara ahli yang lain. Rangka kerja majlis ini pula terdiri daripada hal-hal yang berkait ekonomi, sosial, kebudayaan, pendidikan, kesihatan dan lain-lain yang berkaitan. Majlis ini juga boleh membuat cadangan mengenai perkara-perkara yang dinyatakan ini. Sebarang penyataan dibuat di Perhimpunan Agung PBB. 

Terdapat agensi-agensi yang didirikan dibawah Majlis Ekonomi dan Sosial dan dikoordinasikan di bawah majlis ini bagi manfaat bantuan antarabangsa dan pembangunan dunia. Mereka ini terdiri daripada agensi antara kerajaan (IGO) yang punyai perhubungan dengan PBB&lt;ref&gt;Perkara 62(1) Piagam PBB&lt;/ref&gt; dan terdiri daripada:

#Organisasi Buruh Antarabangsa (''International Labour Organisation'') (ILO)
#Organisasi Penerbangan Sivil Antarabangsa (''International Civil Aviation Organisation'') (ICAO)
#Bank Antarabangsa untuk Pembinaan Semula dan Pembangunan (''International Bank for Reconstruction and Development'') (IBRD)
#Persatuan Pembagunan Antarabangsa (''International Development Association'') (IDA)
#Korperasi Kewangan Antarabangsa (''International Finance Corporation'') (IFC)
#Dana Kewangan Antarabangsa (''International Monetary Fund'') (IMF)
#Organisasi Pemakanan dan Pertanian (''Food and Agriculture Organisation'') (FAO)
#Organisasi Pendidikan, Sains dan Kebudayaan PBB (''United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation'') (UNESCO)
#Organisasi Kesihatan Sedunia (''World Health Organisation'') (WHO)
#Kesatuan Pos Sejagat (''Universal Postal Union'') (UPU)
#Kesatuan Telekomunikasi Antarabangsa (''International Telecommuniations Union'') (ITU)
#Organisasi Cuaca Dunia (''World Meteorological Organisation'') (WMO)
#Organisasi Maritim Antarabangsa (''International Maritime Organisation'') (IMO)
#Organisasi Harta Intelek Dunia (''World Interllectual Property Organisation'') (WIPO)
#Dana Antarabangsa untuk Pembagunan Pertanian (''International Fund for Agricultural Development'') (IFAD)
#Organisasi Pembangunan Industri PBB (''United Nations Industrial Development Organisation'') (UNIDO)

Terdapat juga Jawatankuasa Koordinasi Pentadbiran yang terdiri daripada ketua-ketua agensi-agensi berkenaan untuk memudahkan koordinasi antara agensi.

===Majlis Amanah===
Tujuan Majlis Amanah adalah untuk mentadbir suatu negara atau kawasan sebagai amanah bagi negara atau situasi lain. Kepentingan badan ini semakin terhakis dengan nyahpenjajahan dan kewujudan negara-negara berdaulat. Pegangan amanah terakhir iaitu amanah Pulau Pasifik telah berakhir pada tahun 1994&lt;ref&gt;Resolusi Majlis Keselamatan PBB 956 (1994)&lt;/ref&gt;. Majlis ini kini tidak mempunyai apa-apa kerja. Suatu cadangan untuk memberikan Majlis ini fungsi baru sebagai &quot;penjaga dan pemegang amanah persekitaran dunia&quot;&lt;ref&gt;Dicadangkan oleh Malta di Perhimpunan Agung pada 1996 dalam dokumen GA Doc. A/50/142 (1996)&lt;/ref&gt; tiada banyak sokongan dari negara-negara ahli. Pada tahun 1998 cadangan yang serupa diketengahkan oleh Setiausaha Agung dalam &quot;nota konsep peramanahan yang baru&quot;&lt;ref&gt;GA Doc. A/52/849 (1996)&lt;/ref&gt;

==Mahkamah Keadilan Antarabangsa==
[[w:Mahkamah Keadilan Antarabangsa|Mahkamah Keadilan Antarabangsa]] merupakan satu daripada enam organ utama PBB, tetapi ia mempunyai status istimewa sebagai Mahkamah yang bebas dan tidak termasuk dalam struktur hiraki kelima-lima organ yang lain.&lt;ref&gt;Lihat Goodrich, Hambro dan Simons, ''The Charter of the United Nations:Commentary and documents'', (3rd Rev Ed, 1969) ms. 147&lt;/ref&gt;. Aspek kehakiman Mahkamah ini akan diterangkan dalam babak seterusnya. Fokus utama di sini adalah aspek struktur, dan rujukan istimewa akan dibuat antara Mahkamah dan Majlis Keselamatan PBB.

Dengan tamatnya Perang Dingin Majlis Keselamatan PBB berkuasa semula sebagai fungsinya memantau keamanan dunia. Ia berubah dari majlis yang tidak melakukan tanggungjawabnya pada waktu Perang Dingin kepada majlis yang kerap berkerja dengan mengimplimentasikan pelbagai sekatan di bawah Babak VII Piagam PBB masa kini, meskipun tidak jelas sama ada berlakunya ancaman keselamata dunia atau tidak.

==Sekreteriat PBB==

==Rujukan==

&lt;sub&gt;{{reflist|2}}&lt;/sub&gt;

[[Kategori:Undang-undang antarabangsa]]</text>
      <sha1>quy7rggg4z1hrjo6grne95qruuuicyi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>13834</id>
      <parentid>13832</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:37:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13834</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7478" sha1="271uuhpc3eap9f28cb0ookt2gym184d" xml:space="preserve">{{Undang-undangAntarabangsa}}

[[imej:Flag of the United Nations.svg|thumb|right|140px|Bendera rasmi PBB]]

Undang-undang institusi antarabangsa adalah cabang undang-undang antarabangsa yang berkembang pesat pada masa kini, dengan tertubuhnya banyak institusi di peringkat antarabangsa seperti Kesatuan Eropah, Persidangan Negara-Negara Islam, ASEAN dan sebagainya. Namum dalam bab ini, fokusnya akan pada institusi antarabangsa yang paling penting dan melibatkan hampir kesemua negara di dunia, iaitu '''[[w:Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu|Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]] (PBB)'''.


==Piagam PBB==

Liga-liga bangsa yang merupakan pendulu kepada PBB gagal menghalang perlakunya perang dunia kedua selepas berlakunya yang pertama. Maka sebelum tamatnya perang dunia kedua pun, kuasa-kuasa perikatan dalam perperangan itu, iaitu Amerika Syarikat, United Kingdom, China, Kesatuan Soviet dan Perancis telah pun berkumpul dan membincangkan satu badan antarabangsa dunia untuk menggantikan Liga Bangsa supaya dapat mengekalkan keamanan dunia dengan lebih efektif. Persidangan Pertama diadakan di Dumbarton Oaks pada tahun 1944 dan sistem pengundian kemudiannya dipersetujui di Persidangan Yalta. Pada 26 Jun 1945 Piagam PBB ditandatangi oleh kesemua negara-negara yang terlibat. Ia mestilah diggariskan bahawa Piagam ini telah diggubal oleh kuasa-kuasa besar dan idea PBB ini adalah cadangan Amerika Syarikat dan United Kingdom.&lt;ref&gt;A. Cassese, ''International Law'',2nd Ed, 2005, ms. 317-318&lt;/ref&gt;

Pertubuhan Bangsa Bangsa Bersatu ini muncul secara rasmi pada 24 Oktober 1945 dan kini mempunyai sebanyak 192 negara yang menjadikan ia universal.

==Perhimpunan Agung PBB==
[[Imej:I FNs generalforsamling i hovedkvarteret i New York.jpg|thumb|350px|Sesi Majlis Agung PBB]]
Perhimpunan Agung PBB adalah badan perundingan utama PBB. Ia juga dirujuk sebagai forum dunia, atau tidak pun suara terbuka manusia (''open conscience of humanity''). Ia mempunyai keanggotaan 192 kerusi untuk negara-negara ahli dan juga memberikan status pemerhati bagi negara-negara bukan anggota, sekaligus menjadikan keanggotaannya sejagat. Lazimnya Perhimpunan Agung digunakan untuk berbincang mengenai permasalahan dunia, meluluskan resolusi dan mengundi untuk jawatan-jawatan lain dalam PBB seperti keahlian negara tidak tetap Majlis Keselamatan, keahlian Majlis Ekonomi dan Sosial, dan sebagainya yang lain. Resolusi yang diluluskan PBB tidak mengikat atau mempunyai kuasa undang-undang, namum seperti yang boleh dilihat di bawah nanti, ia tidaklah semudah yang disangkakan.

==Majlis Keselamatan PBB==
Berkontrakan Perhimpunan Agung, Majlis Keselamatan PBB hanya dianggotai lima negara 'kuasa besar' yang berstatus tetap dan sepuluh lagi yang tidak tetap. Jumlah yang kecil ini membolehkan ia bertindak dengan pantas dan berkesan kerana tujuan majlis ini adalah untuk memantau keselamatan dan keamanan dunia, dan menguatkuasakan undang-undang antarabangsa.

==Majlis Ekonomi, Sosial dan Amanah PBB==

===Majlis Ekonomi dan Sosial===

Majlis Ekonomi dan Sosial PBB terdiri daripada 54 negara ahli. 18 negara dipilih kepadanya oleh Perhimpunan Agung untuk berkhidmat untuk tiga tahun.&lt;ref&gt;Perkara 61 Piagam PBB&lt;/ref&gt; Keputusan yang dibuat oleh majlis ini dibuat berdasarkan undian majoriti ahli yang hadir dan mengundi. Kuasa majlis ini terhad kerana ia tidak boleh membuat keputusan yang mengikat negara-negara ahli yang lain. Rangka kerja majlis ini pula terdiri daripada hal-hal yang berkait ekonomi, sosial, kebudayaan, pendidikan, kesihatan dan lain-lain yang berkaitan. Majlis ini juga boleh membuat cadangan mengenai perkara-perkara yang dinyatakan ini. Sebarang penyataan dibuat di Perhimpunan Agung PBB. 

Terdapat agensi-agensi yang didirikan dibawah Majlis Ekonomi dan Sosial dan dikoordinasikan di bawah majlis ini bagi manfaat bantuan antarabangsa dan pembangunan dunia. Mereka ini terdiri daripada agensi antara kerajaan (IGO) yang punyai perhubungan dengan PBB&lt;ref&gt;Perkara 62(1) Piagam PBB&lt;/ref&gt; dan terdiri daripada:

#Organisasi Buruh Antarabangsa (''International Labour Organisation'') (ILO)
#Organisasi Penerbangan Sivil Antarabangsa (''International Civil Aviation Organisation'') (ICAO)
#Bank Antarabangsa untuk Pembinaan Semula dan Pembangunan (''International Bank for Reconstruction and Development'') (IBRD)
#Persatuan Pembagunan Antarabangsa (''International Development Association'') (IDA)
#Korperasi Kewangan Antarabangsa (''International Finance Corporation'') (IFC)
#Dana Kewangan Antarabangsa (''International Monetary Fund'') (IMF)
#Organisasi Pemakanan dan Pertanian (''Food and Agriculture Organisation'') (FAO)
#Organisasi Pendidikan, Sains dan Kebudayaan PBB (''United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation'') (UNESCO)
#Organisasi Kesihatan Sedunia (''World Health Organisation'') (WHO)
#Kesatuan Pos Sejagat (''Universal Postal Union'') (UPU)
#Kesatuan Telekomunikasi Antarabangsa (''International Telecommuniations Union'') (ITU)
#Organisasi Cuaca Dunia (''World Meteorological Organisation'') (WMO)
#Organisasi Maritim Antarabangsa (''International Maritime Organisation'') (IMO)
#Organisasi Harta Intelek Dunia (''World Interllectual Property Organisation'') (WIPO)
#Dana Antarabangsa untuk Pembagunan Pertanian (''International Fund for Agricultural Development'') (IFAD)
#Organisasi Pembangunan Industri PBB (''United Nations Industrial Development Organisation'') (UNIDO)

Terdapat juga Jawatankuasa Koordinasi Pentadbiran yang terdiri daripada ketua-ketua agensi-agensi berkenaan untuk memudahkan koordinasi antara agensi.

===Majlis Amanah===
Tujuan Majlis Amanah adalah untuk mentadbir suatu negara atau kawasan sebagai amanah bagi negara atau situasi lain. Kepentingan badan ini semakin terhakis dengan nyahpenjajahan dan kewujudan negara-negara berdaulat. Pegangan amanah terakhir iaitu amanah Pulau Pasifik telah berakhir pada tahun 1994&lt;ref&gt;Resolusi Majlis Keselamatan PBB 956 (1994)&lt;/ref&gt;. Majlis ini kini tidak mempunyai apa-apa kerja. Suatu cadangan untuk memberikan Majlis ini fungsi baru sebagai &quot;penjaga dan pemegang amanah persekitaran dunia&quot;&lt;ref&gt;Dicadangkan oleh Malta di Perhimpunan Agung pada 1996 dalam dokumen GA Doc. A/50/142 (1996)&lt;/ref&gt; tiada banyak sokongan dari negara-negara ahli. Pada tahun 1998 cadangan yang serupa diketengahkan oleh Setiausaha Agung dalam &quot;nota konsep peramanahan yang baru&quot;&lt;ref&gt;GA Doc. A/52/849 (1996)&lt;/ref&gt;

==Mahkamah Keadilan Antarabangsa==
[[w:Mahkamah Keadilan Antarabangsa|Mahkamah Keadilan Antarabangsa]] merupakan satu daripada enam organ utama PBB, tetapi ia mempunyai status istimewa sebagai Mahkamah yang bebas dan tidak termasuk dalam struktur hiraki kelima-lima organ yang lain.&lt;ref&gt;Lihat Goodrich, Hambro dan Simons, ''The Charter of the United Nations:Commentary and documents'', (3rd Rev Ed, 1969) ms. 147&lt;/ref&gt;. Aspek kehakiman Mahkamah ini akan diterangkan dalam babak seterusnya. Fokus utama di sini adalah aspek struktur, dan rujukan istimewa akan dibuat antara Mahkamah dan Majlis Keselamatan PBB.

Dengan tamatnya Perang Dingin Majlis Keselamatan PBB berkuasa semula sebagai fungsinya memantau keamanan dunia. Ia berubah dari majlis yang tidak melakukan tanggungjawabnya pada waktu Perang Dingin kepada majlis yang kerap berkerja dengan mengimplimentasikan pelbagai sekatan di bawah Babak VII Piagam PBB masa kini, meskipun tidak jelas sama ada berlakunya ancaman keselamata dunia atau tidak.

==Sekreteriat PBB==

==Rujukan==

&lt;sub&gt;{{reflist|2}}&lt;/sub&gt;

{{BookCat}}</text>
      <sha1>271uuhpc3eap9f28cb0ookt2gym184d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Templat:Undang-undangAntarabangsa</title>
    <ns>10</ns>
    <id>2445</id>
    <revision>
      <id>13826</id>
      <parentid>13202</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:35:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13826</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1569" sha1="b3m2fe26d3wfnda7k4xb41zq41t7j76" xml:space="preserve">&lt;small&gt;''' [[Undang-undang antarabangsa|Halaman Utama]] ''' | [[Sifat dan perkembangan undang-undang antarabangsa|1: Sifat dan perkembangan undang-undang antarabangsa]] | [[Sumber undang-undang antarabangsa|2: Sumber undang-undang antarabangsa]] | [[Perhubungan antara undang-undang antarabangsa dan undang-undang negara|3: Perhubungan antara undang-undang antarabangsa dan undang-undang negara]] | [[Subjek undang-undang antarabangsa|4: Subjek undang-undang antarabangsa]] | [[Tahlukan negara|5: Tahlukan negara]] | [[Bidang kuasa negara|6: Bidang kuasa negara]] | [[Keimunan dari bidang kuasa|7: Keimunan dari bidang kuasa]] | [[Undang-undang perjanjian antarabangsa|8: Undang-undang perjanjian antarabangsa]] | [[Undang-undang tanggungjawab antarabangsa|9: Undang-undang tanggungjawab antarabangsa]] | [[Undang-undang laut antarabangsa|10: Undang-undang laut antarabangsa]] | [[Undang-undang hak asasi manusia antarabangsa| 11: Undang-undang hak asasi manusia antarabangsa]] | [[Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu|12: Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB)]] | [[Penyelesaian pertikaian antarabangsa mengikut cara yang damai| 13: Penyelesaian pertikaian antarabangsa mengikut cara yang damai]] | [[Pengawalan penggunaan kekerasan|14: Pengawalan penggunaan kekerasan]] | [[Undang-undang kemanusiaan antarabangsa|15: Undang-undang kemanusiaan antarabangsa]] | [[Undang-undang ekonomi antarabangsa|16: Undang-undang ekonomi antarabangsa]] | [[Undang-undang alam sekitar antarabangsa| 17: Undang-undang alam sekitar antarabangsa]] &lt;/small&gt;
----</text>
      <sha1>b3m2fe26d3wfnda7k4xb41zq41t7j76</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Undang-undang antarabangsa/Penyelesaian pertikaian antarabangsa mengikut cara yang damai</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2446</id>
    <revision>
      <id>13827</id>
      <parentid>5766</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:36:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Penyelesaian pertikaian antarabangsa mengikut cara yang damai]] ke [[Undang-undang antarabangsa/Penyelesaian pertikaian antarabangsa mengikut cara yang damai]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>5766</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2363" sha1="ox8uj81zhzz0zwq2j7kozztvc9vezsy" xml:space="preserve">{{Undang-undangAntarabangsa}}

Pertikaian antara negara-negara sememangnya tidak dapat dielakkan. Tetapi apa yang menjadi fokus di sini adalah bagaimana pertikaian pada peringkat antarabangsa diselesaikan. Lazimnya cara penyelesaian yang damai dan mengikut lunas-lunas undang-undang antarabangsa lebih disukai berbanding dengan cara yang menggunakan kekerasan. Semenjak pengharaman peperangan sebagai cara menyelesaikan pertikaian pada tahun 1928&lt;ref&gt;Melalui Konvensyen Kellog 1928&lt;/ref&gt; dan sebelumnya juga, undang-undang antarabangsa telah membangunkan pelbagai cara untuk menyelesaikan pertikaian secara aman dan inilah apa yang akan dilihat di sini.

==Prinsip penyelesaian secara aman==

==Rundingan, Pengantaraan, Siasatan dan Pendamaian==

==Timbangtara==

==Mahkamah Keadilan Antarabangsa==
Nilai-nilai timbangtara tidak menghalang pembentukan suatu tribunal kehakiman tetap di persada antarabangsa. Pada tahun 1922, Mahkamah Tetap Keadilan Antarabangsa (PCIJ) ditubuhkan sebagai organ utama Liga-liga Bangsa. PCIJ digantikan oleh [[w:Mahkamah Keadilan Antarabangsa|Mahkamah Keadilan Antarabangsa]] (ICJ) pada tahun 1946. Mahkamah ini sering dirujuk sebagai Mahkamah Dunia dan terletak di Istana Keamanan di ''The Hague''. Ia dirujuk sebagai organ kehakiman utama dan bersifat bebas daripada organ-organ PBB yang lain.&lt;ref&gt;Perkara 92 Piagam PBB&lt;/ref&gt; Statut penubuhannya merupakan sebahagian daripada Piagam supaya semua negara-negara PBB secara automatiknya menjadi ahli kepada statut. Peraturan-peraturannya adalah Piagam PBB (Perkara 92-96), Statutnya sendiri, dan Peraturan-peraturan Mahkamah yang dipinda dari masa ke semasa. 

Mahkamah mempunyai dua fungsi penting. Pertamanya, untuk menyelesaikan pertikaian-pertikaian yang wujud antara negara-negara ahli yang mengemukakan pertikaian mereka kepadanya mengikut lunas undang-undang antarabangsa. Keduanya, untuk memberikan pendapat nasihatnya mengenai soal-soal perundangan antarabangsa yang dirujuk kepadanya oleh pertubuhan-pertubuhan antarabangsa tertentu. Mahkamah tidak mempunyai kuasa tersurat untuk &quot;menyemak semula&quot; tetapi punyainya secara tersirat.


===Kedudukan dan laluan ke mahkamah===

===Prosidur===

===Bidang kuasa mahkamah===

===Bantahan awal===

===Prosiding berkait===

===Penguatkuasaan keputusan mahkamah===

===Bidang kuasa nasihat===

==Rujukan==

&lt;small&gt;{{reflist}}&lt;/small&gt;</text>
      <sha1>ox8uj81zhzz0zwq2j7kozztvc9vezsy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>13829</id>
      <parentid>13827</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:36:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13829</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2376" sha1="p80pvgnnvpyy6r2ld6zn701bqm7nm1m" xml:space="preserve">{{Undang-undangAntarabangsa}}

Pertikaian antara negara-negara sememangnya tidak dapat dielakkan. Tetapi apa yang menjadi fokus di sini adalah bagaimana pertikaian pada peringkat antarabangsa diselesaikan. Lazimnya cara penyelesaian yang damai dan mengikut lunas-lunas undang-undang antarabangsa lebih disukai berbanding dengan cara yang menggunakan kekerasan. Semenjak pengharaman peperangan sebagai cara menyelesaikan pertikaian pada tahun 1928&lt;ref&gt;Melalui Konvensyen Kellog 1928&lt;/ref&gt; dan sebelumnya juga, undang-undang antarabangsa telah membangunkan pelbagai cara untuk menyelesaikan pertikaian secara aman dan inilah apa yang akan dilihat di sini.

==Prinsip penyelesaian secara aman==

==Rundingan, Pengantaraan, Siasatan dan Pendamaian==

==Timbangtara==

==Mahkamah Keadilan Antarabangsa==
Nilai-nilai timbangtara tidak menghalang pembentukan suatu tribunal kehakiman tetap di persada antarabangsa. Pada tahun 1922, Mahkamah Tetap Keadilan Antarabangsa (PCIJ) ditubuhkan sebagai organ utama Liga-liga Bangsa. PCIJ digantikan oleh [[w:Mahkamah Keadilan Antarabangsa|Mahkamah Keadilan Antarabangsa]] (ICJ) pada tahun 1946. Mahkamah ini sering dirujuk sebagai Mahkamah Dunia dan terletak di Istana Keamanan di ''The Hague''. Ia dirujuk sebagai organ kehakiman utama dan bersifat bebas daripada organ-organ PBB yang lain.&lt;ref&gt;Perkara 92 Piagam PBB&lt;/ref&gt; Statut penubuhannya merupakan sebahagian daripada Piagam supaya semua negara-negara PBB secara automatiknya menjadi ahli kepada statut. Peraturan-peraturannya adalah Piagam PBB (Perkara 92-96), Statutnya sendiri, dan Peraturan-peraturan Mahkamah yang dipinda dari masa ke semasa. 

Mahkamah mempunyai dua fungsi penting. Pertamanya, untuk menyelesaikan pertikaian-pertikaian yang wujud antara negara-negara ahli yang mengemukakan pertikaian mereka kepadanya mengikut lunas undang-undang antarabangsa. Keduanya, untuk memberikan pendapat nasihatnya mengenai soal-soal perundangan antarabangsa yang dirujuk kepadanya oleh pertubuhan-pertubuhan antarabangsa tertentu. Mahkamah tidak mempunyai kuasa tersurat untuk &quot;menyemak semula&quot; tetapi punyainya secara tersirat.


===Kedudukan dan laluan ke mahkamah===

===Prosidur===

===Bidang kuasa mahkamah===

===Bantahan awal===

===Prosiding berkait===

===Penguatkuasaan keputusan mahkamah===

===Bidang kuasa nasihat===

==Rujukan==

&lt;small&gt;{{reflist}}&lt;/small&gt;

{{BookCat}}</text>
      <sha1>p80pvgnnvpyy6r2ld6zn701bqm7nm1m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pengaturcaraan mikropengawal PIC</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2475</id>
    <revision>
      <id>13844</id>
      <parentid>5836</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:43:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13844</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="a5eqktqujsozmxiyjdos2bp2mewxpb6" xml:space="preserve">{{kandungan|Pengenalan|Mnemonik asas}}

{{Shelves|Bahasa pengaturcaraan komputer}}
{{Alphabetical|P}}</text>
      <sha1>a5eqktqujsozmxiyjdos2bp2mewxpb6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pengaturcaraan mikropengawal PIC/Mnemonik asas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2476</id>
    <revision>
      <id>13843</id>
      <parentid>6229</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:42:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13843</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2887" sha1="rw38x7gs4f8sl03v0u1g80u5lvm9wxa" xml:space="preserve">{| class=wikitable
|+ Set arahan 12-bit PIC
! Opkod (binari) !! Mnemonik !! Penerangan
|-
| &lt;code&gt;0000 0000 0000&lt;/code&gt; || NOP || No operation
|-
| &lt;code&gt;0000 0000 0010&lt;/code&gt; || OPTION || Load OPTION register with contents of W
|-
| &lt;code&gt;0000 0000 0011&lt;/code&gt; || SLEEP || Go into standby mode
|-
| &lt;code&gt;0000 0000 0100&lt;/code&gt; || CLRWDT || Reset watchdog timer
|-
| &lt;code&gt;0000 0000 01ff&lt;/code&gt; || TRIS f || Move W to port control register (f=1..3)
|-
|colspan=3|
|-
| &lt;code&gt;0000 001 fffff&lt;/code&gt; || MOVWF f || Move W to f
|-
| &lt;code&gt;0000 010 xxxxx&lt;/code&gt; || CLRW || Clear W to 0 (a.k.a CLR x,W)
|-
| &lt;code&gt;0000 011 fffff&lt;/code&gt; || CLRF f || Clear f to 0 (a.k.a. CLR f,F)
|-
| &lt;code&gt;0000 10d fffff&lt;/code&gt; || SUBWF f,d || Subtract W from f (d = f − W)
|-
| &lt;code&gt;0000 11d fffff&lt;/code&gt; || DECF f,d || Decrement f (d = f − 1)
|-
| &lt;code&gt;0001 00d fffff&lt;/code&gt; || IORWF f,d || Inclusive OR W with F (d = f OR W)
|-
| &lt;code&gt;0001 01d fffff&lt;/code&gt; || ANDWF f,d || AND W with F (d = f AND W)
|-
| &lt;code&gt;0001 10d fffff&lt;/code&gt; || XORWF f,d || Exclusive OR W with F (d = f XOR W)
|-
| &lt;code&gt;0001 11d fffff&lt;/code&gt; || ADDWF f,d || Add W with F (d = f + W)
|-
| &lt;code&gt;0010 00d fffff&lt;/code&gt; || MOVF f,d || Move F (d = f)
|-
| &lt;code&gt;0010 01d fffff&lt;/code&gt; || COMF f,d || Complement f (d = NOT f)
|-
| &lt;code&gt;0010 10d fffff&lt;/code&gt; || INCF f,d || Increment f (d = f + 1)
|-
| &lt;code&gt;0010 11d fffff&lt;/code&gt; || DECFSZ f,d || Decrement f (d = f − 1) and skip if zero
|-
| &lt;code&gt;0011 00d fffff&lt;/code&gt; || RRF f,d || Rotate right F (rotate right through carry)
|-
| &lt;code&gt;0011 01d fffff&lt;/code&gt; || RLF f,d || Rotate left F (rotate left through carry)
|-
| &lt;code&gt;0011 10d fffff&lt;/code&gt; || SWAPF f,d || Swap 4-bit halves of f (d = f&lt;&lt;4 &amp;#124; f&gt;&gt;4)
|-
| &lt;code&gt;0011 11d fffff&lt;/code&gt; || INCFSZ f,d || Increment f (d = f + 1) and skip if zero
|-
|colspan=3|
|-
| &lt;code&gt;0100 bbb fffff&lt;/code&gt; || BCF f,b || Bit clear f (Clear bit b of f)
|-
| &lt;code&gt;0101 bbb fffff&lt;/code&gt; || BSF f,b || Bit set f (Set bit b of f)
|-
| &lt;code&gt;0110 bbb fffff&lt;/code&gt; || BTFSC f,b || Bit test f, skip if clear (Test bit b of f)
|-
| &lt;code&gt;0111 bbb fffff&lt;/code&gt; || BTFSS f,b || Bit test f, skip if set (Test bit b of f)
|-
|colspan=3|
|-
| &lt;code&gt;1000 kkkkkkkk&lt;/code&gt; || RETLW k || Set W to k and return
|-
| &lt;code&gt;1001 kkkkkkkk&lt;/code&gt; || CALL k || Save return address, load PC with k
|-
| &lt;code&gt;101 kkkkkkkkk&lt;/code&gt; || GOTO k || Jump to address k (9 bits!)
|-
| &lt;code&gt;1100 kkkkkkkk&lt;/code&gt; || MOVLW k || Move literal to W (W = k)
|-
| &lt;code&gt;1101 kkkkkkkk&lt;/code&gt; || IORLW k || Inclusive or literal with W (W = k OR W)
|-
| &lt;code&gt;1110 kkkkkkkk&lt;/code&gt; || ANDLW k || AND literal with W (W = k AND W)
|-
| &lt;code&gt;1111 kkkkkkkk&lt;/code&gt; || XORLW k || Exclusive or literal with W (W = k XOR W)
|}

&lt;center&gt;[[Pengaturcaraan mikropengawal PIC/Pengenalan|&lt;&lt;Pengenalan]] - [[Pengaturcaraan mikropengawal PIC|Kembali ke isi kandungan&gt;&gt;]]&lt;/center&gt;

{{BookCat}}</text>
      <sha1>rw38x7gs4f8sl03v0u1g80u5lvm9wxa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vokal</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2561</id>
    <revision>
      <id>13873</id>
      <parentid>6102</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T09:03:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13873</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="384" sha1="fq1uzq47f3rt05xys08jku1jzv3bcc2" xml:space="preserve">'''Vokal''' ialah bunyi [[bahasa]] yang arus udaranya tidak mengalami rintangan dan kualitinya ditentukan oleh tiga faktor: 
*tinggi-rendahnya tempat lidah (tinggi, sedang, rendah)
*bahagian [[wikt:lidah|lidah]] yang dinaikkan (depan, tengah, belakang)
*bentuk [[wikt:bibir|bibir]] pada pembentukan vokal itu (sederhana, bundar, lebar/terentang)

{{Shelves|Bahasa}}
{{Alphabetical|V}}</text>
      <sha1>fq1uzq47f3rt05xys08jku1jzv3bcc2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pemasaran</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2747</id>
    <revision>
      <id>13846</id>
      <parentid>10870</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:45:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Sumber */</comment>
      <origin>13846</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="732" sha1="nqen452fb9o6mq2akg3fw0rs65kvpn8" xml:space="preserve">{{center|''Penghasilan, Penentuan harga, Promosi dan Pengedaran Barangan, Perkhidmatan dan Idea''}}

== Isi Kandungan ==
[[Fail:Promotion.jpg|right|140px]]
#[[/Pengenalan/]]
#[[/Strategi Pemasaran/]]
#[[/Rancangan Pemasaran/]]
#[[/Sasaran &amp; Pensegmenan/]] 
#[[/Kelakuan Pengguna/]]
#[[/Perkembangan Produk/]] 
#[[/Penyelidikan Pasaran/]]
#[[/Etika Pemasaran/]] 

== Sumber ==
*Wikiversity: [http://en.wikiversity.org/wiki/School:Business (School of Business)]

{{Shelves|Perniagaan}}
{{alphabetical|P}}
{{status|0%}}

[[de:Marketing]]
[[en:Marketing]]
[[es:Marketing]]
[[th:การตลาด]]
&lt;ref&gt;[http://hamidsabaghi.ir/%d8%a8%d8%a7%d8%b2%d8%a7%d8%b1%db%8c%d8%a7%d8%a8%db%8c-%da%86%db%8c%d8%b3%d8%aa/ apa itu pemasaran]&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>nqen452fb9o6mq2akg3fw0rs65kvpn8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>OpenGL</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2905</id>
    <revision>
      <id>13855</id>
      <parentid>9571</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:51:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Pautan luar */</comment>
      <origin>13855</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1908" sha1="o666zzy281i60y3a4oq1qlutnrinc5z" xml:space="preserve">&lt;center &gt;&lt;span style=&quot;font-size:185%;&quot;&gt;''Pengaturcaraan''&amp;nbsp;&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:205%; color:#537f9a; text-shadow:#ccc 2px 2px 3px&quot;&gt;'''OpenGL'''&lt;/span&gt;&lt;br /&gt;sebuah antara muka pengaturcaraan penggunaan grafik&lt;/br&gt;&lt;/center&gt;

== Pengenalan ==
[[w:OpenGL|OpenGL]] ialah antara muka perisian (API) bagi perkakasan grafik. Ia direka bentuk sebagai antara muka yang bebas-perkakasan agar dapat digunakan pada pelbagai pelantar. Atur cara OpenGL (lazimnya dalam bahasa C atau C++) juga boleh berfungsi dalam persekitaran rangkaian walaupun pelanggan dan pelayan mempunyai jenis komputer yang berbeza. Dalam kes ini, pelanggan OpenGL adalah komputer di mana atur cara OpenGL sebenarnya dilaksanakan, dan pelayan komputer adalah komputer yang melaksanakan lukisan.
OpenGL menggunakan awalan gl untuk arahan teras OpenGL dan Glut untuk arahan dalam OpenGL Utility Toolkit. Begitu juga, pemalar OpenGL bermula dengan GL_ dan menggunakan semua huruf besar.

== Contoh ==
* [[OpenGL/Pengenalan Penggunaan OpenGL|Pengenalan Penggunaan OpenGL]]
* [[OpenGL/Penerangan Kod OpenGL|Penerangan Kod OpenGL]]
* [[OpenGL/Contoh Asas Open GL|Contoh Asas Open GL]]
* [[OpenGL/Contoh Program Penuh GLUT Menggunakan OpenGL|Contoh Program Penuh GLUT Menggunakan OpenGL]]
* [[OpenGL/2 Dimensi Segi Tiga|2 Dimensi Segi Tiga]]
* [[OpenGL/Cara melakar segitiga dengan mengunakan openGL|Cara melakar segitiga dengan mengunakan openGL]]
* [[OpenGL/Empat subwindows|Empat subwindows]]
* [[OpenGL/Kiub Berputar|Kiub berputar]]
* [[OpenGL/Kiub berputar warna-warni|Kiub berputar warna-warni]]
* [[OpenGL/Program piramid 3D GLUT|Program piramid 3D GLUT]]

== Pautan luar ==
* [http://opengl.org/ Tapak rasmi OpenGL]

{{Shelves|Pengaturcaraan komputer}}
{{Alphabetical|O}}

[[en:OpenGL Programming]]
[[fr:OpenGL]]
[[ko:OpenGL 프로그래밍]]
[[ja:OpenGL]]
[[pl:OpenGL Shading Language]]
[[ru:OpenGL_программирование]]</text>
      <sha1>o666zzy281i60y3a4oq1qlutnrinc5z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Layang-layang</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3153</id>
    <revision>
      <id>13863</id>
      <parentid>10816</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:57:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13863</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1118" sha1="gt6bd52ln5qxfd6nfslrf4taqz5ya8t" xml:space="preserve">[[Fail:Chinese dragon kite (Berkeley, California - 2000).jpg|220px|thumb|Wau naga China]]
[[Fail:YosriWauBulan.jpg|200px|thumb|Wau bulan Malaysia]]
'''Layang-layang''' atau '''wau''' ialah sejenis alat permainan yang boleh terbang ditiup angin di udara. Ia dipercayai dicipta di China, dan telah dimainkan sejak dahulu kala di banyak tempat di dunia.

Objektif [[Wikibooks:Rak permainan dan sukan|permainan]] layang-layang biasanya ialah menerbangkan layang-layang selama mungkin. Permainan wau juga diadakan untuk pertandingan. Selain tempoh terbang, ada juga pertandingan yang melihat bentuk kecantikan wau. Ia diukur daripada segi keindahan kepada bentuk, corak ciptaan, warna, keaslian ciptaan dan ukurannya. Buku ini akan menceritakan serba sedikit tentang cara bermain layang-layang.

== Kandungan ==
#[[/Jenis/]]
#[[/Cara bermain/]]
#[[/Membuat wau/]]

{{-}}
{{Wikimedia|Layang-layang
|Commons             = Kite
|Commons category    = Kites
|Wikipedia           = Layang-layang
|Wikipedia category  = Wau
|Wikipedia portal    = 
|Wiktionary          = layang-layang
}}

{{Shelves|Permainan}}
{{Alphabetical|L}}</text>
      <sha1>gt6bd52ln5qxfd6nfslrf4taqz5ya8t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Manual Tertinggal Wikipedia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3221</id>
    <revision>
      <id>13861</id>
      <parentid>11374</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:55:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13861</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="613" sha1="dky0pj5xiihm9ooffye83baznhidffp" xml:space="preserve">== Kandungan ==

;[[/Tajuk dan Lesen/]] {{stage short|100%|24-01-2013}}
:Halaman tajuk dan maklumat pelesenan
;[[/Pengarang dan Penerbit/]]{{stage short|100%|25-01-2013}}
:Maklumat pengarang dan penerbit 
[[/Lesen GNU Free Documentation|Lesen Dokumentasi Bebas GNU]]{{stage short|100%|25-01-2013}}
:Lesen GFDL
[[/Tentang Buku Ini/]]
:Maklumat tentang buku ini
;[[/Pengenalan/]]
:Pengenalan
;[[/Lampiran/]] {{stage short|25%|23-01-2013}}
;;[[/Lampiran/Lampiran B: Panduan Buat Pembaca Wikipedia/|Lampiran B: Panduan Buat Pembaca Wikipedia]] {{stage short|25%|25-01-2013}}

{{Shelves|Pendidikan}}
{{Alphabetical|M}}</text>
      <sha1>dky0pj5xiihm9ooffye83baznhidffp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Menyelami HTML5</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3425</id>
    <revision>
      <id>13856</id>
      <parentid>13599</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:53:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13856</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1477" sha1="d0lngkuq33zl9t4st3senem9pczlymd" xml:space="preserve">{{CSS:rendered-no-border|1=
&lt;div style=&quot;padding:0.5em; align:center; width:75%&quot;&gt;
[[File:HTML5_logo_and_wordmark.svg|200x350px|center]]
&lt;div style=&quot;padding-top:1.0em; text-align:center; font:bold 3.0em sans-serif;&quot;&gt;Menyelami HTML5&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
}}

Terjemahan Buku ''[http://diveintohtml5.info/index.html Dive Into HTML5]'' oleh  Mark Pilgrim. 

== Kandungan ==
{{wikipedia|HTML5}}
{{prerequisite|Bahasa Penanda Hiperteks (HTML)}}
# [[/Prakata Penterjemah/]] {{stage short|100%|17-06-2013}} Baca ini dahulu &amp;ndash; maklumat tentang teks sumber, pelesenan dan terjemahan. 
# [[/Prakata/]] {{stage short|100%|17-06-2013}}
# [[/Pengenalan:Lima Perkara Yang Anda Harus Tahu Berkaitan HTML5/]] {{stage short|100%|18-06-2013}}
# [[/Sejarah (Berat Sebelah) HTML5/]] {{stage short|25%|17-06-2013}}
# [[/Mengesan Ciri-ciri HTML5: Amat Mudah, Wahai Watson/]]
# [[/Apa Maksudnya Semua Ini?/]] {{stage short|50%}}
# [[/Mari Kita Gelarnya Permukaan Lukisan/]]
# [[/Video dalam Sesawang /]]
# [[/Anda Di Sini (Orang Lain Pun Sama) /]]
# [[/Tempat Untuk Meletak Barang Anda /]]
# [[/Mari Kita Bawa Ini Ke Luar Talian/]]
# [[/Satu Bentuk Kegilaan/]]
# [[/''Distributed,'' ''Extensibility,'' Dan Perkataan-Perkataan Besar Yang Lain/]]
# [[/Memanipulasi Sejarah Untuk Hiburan dan Keuntungan /]]
# [[/Hampir Untuk Semua &amp;ndash; Panduan Mengesan Semua Mengikut Abjad/]]
# [[/Intaian, Jolokan dan Petunjuk HTML5/]]
# [[/Pasukan Penyumbang Teks Sumber/]]

{{Shelves|Bahasa penanda}}
{{Alphabetical|M}}</text>
      <sha1>d0lngkuq33zl9t4st3senem9pczlymd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ReStructuredText:Buku Pengenalan Asas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3448</id>
    <revision>
      <id>13810</id>
      <parentid>12781</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T04:41:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Wikibuku berkaitan */</comment>
      <origin>13810</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="928" sha1="rqp9hqn09yfemjv2wqh3xxpketztzq3" xml:space="preserve">{{CSS:rendered-no-border|1=
&lt;div style=&quot;margin:1.5em 5em; align:center; border:dotted 2px gray;&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;padding:1.5em 0; text-align:center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font:italic bold 2.5em sans-serif;&quot;&gt;re&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font:bold 3.5em serif;&quot;&gt;Structured&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font:italic bold 2.5em sans-serif;&quot;&gt;Text&lt;/span&gt;
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
}}

Buku berkaitan sebahagian perisian pemprosesan teks sumber terbuka [http://docutils.sourceforge.net/ Docutils] bagi pemprosesan dokumen teks biasa ke dalam format-format berguna seperti [[HTML]], LaTeX, laman manual, open-document dan XML. 

# [[/Bahan Awal/]] {{stage short|100%|2013-07-04}} &amp;ndash; Maklumat tentang teks sumber dan lesen.
# [[/Pengenalan/]] {{stage short|100%|2013-07-04}}
# [[/Buku Pengenalan Asas/]] {{stage short|100%|2013-07-04}}
== Wikibuku berkaitan ==
* [[HTML]]
* [[HTML5]]
* [[XHTML]]

{{status2|100%}}
{{shelves|Bahasa pengaturcaraan Python}}
{{Alphabetical|R}}</text>
      <sha1>rqp9hqn09yfemjv2wqh3xxpketztzq3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Penyediaan Komputer Maya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3597</id>
    <revision>
      <id>13838</id>
      <parentid>11359</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:39:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Penafian dan Lesen */</comment>
      <origin>13838</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12590" sha1="2epl0v1mtkzulzx27muivo4y7g6ddvu" xml:space="preserve">== Pendahuluan ==

Bismillahirahmanirrahim.&lt;br/&gt;
Assalamu'alaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam Sejahtera.


Terlebih dahulu penulis ingin mengucapkan syukur kehadrat Allah s.w.t kerana dengan izin dan rahmatNya panduan ini dapat disiapkan. Ia ditulis khas untuk sesiapa saja yang berminat dalam bidang Teknologi Maklumat. Panduan yang dihasilkan melalui sedikit pengalaman diharap dapat dikongsi bersama dan memberi manfaat kepada kita semua.


Wassalam.


[[File:mfauzy.jpg]]

== Pengenalan ==

Komputer maya merupakan satu komputer rekaan yang dihasilkan oleh perisian seperti VirtualBox dan VMware. Walaupun bersifat maya, ia mampu berfungsi seperti komputer fizikal. Panduan ini akan menerangkan secara ringkas cara untuk menyediakan komputer maya yang dipasang dengan sistem operasi Linux di atas platform Windows.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:fizikalmaya.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

== Muat turun Fail  ==

=== Perisian VirtualBox ===

Bagi proses penyediaan komputer maya, penulis memilih menggunakan perisian VirtualBox kerana ia adalah percuma. Laman web utama perisian ini adalah seperti berikut:-

https://www.virtualbox.org/


Sila ke laman di bawah untuk muat turun perisian yang diperlukan bergantung kepada platform atau versi yang anda kehendaki.

https://www.virtualbox.org/wiki/Downloads


Penulis memilih platform Windows dengan versi terkini iaitu 4.3.2. Klik pautan di bawah untuk muat turun VirtualBox 4.3.2.

http://download.virtualbox.org/virtualbox/4.3.2/VirtualBox-4.3.2-90405-Win.exe

=== Sistem Operasi CentOS ===

Komputer maya yang akan dibina akan dipasang sistem operasi CentOS 6.4 64bit yang boleh didapati dari laman berikut:-

ftp://lug.mtu.edu/centos/6.4/isos/x86_64/ 


Sila muat turun dua fail iso di bawah:-

# CentOS-6.4-x86_64-bin-DVD1.iso - ftp://lug.mtu.edu/centos/6.4/isos/x86_64/CentOS-6.4-x86_64-bin-DVD1.iso (mandatori)
# CentOS-6.4-x86_64-bin-DVD2.iso - ftp://lug.mtu.edu/centos/6.4/isos/x86_64/CentOS-6.4-x86_64-bin-DVD2.iso


Pilihan bagi versi lain boleh didapati di ftp://lug.mtu.edu/centos/6.4/isos/


Tempatkan ketiga-tiga fail yang sudah dimuat turun ke dalam satu direktori misalnya dalam &lt;tt&gt;C:\komputermaya&lt;/tt&gt;.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:failmaya.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

== Langkah-langkah ==


=== Pemasangan VirtualBox ===


* Klik dua kali fail '''VirtualBox-4.3.2-90405-Win'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox1.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Tetingkap di atas akan dipaparkan, klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox3.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox4.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Yes'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox5.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Install'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox6.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Install'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox7.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Install'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox8.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Install'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox9.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Finish'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox10.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

Pemasangan perisian VirtualBox selesai dengan paparan di atas.

&lt;br/&gt;
=== Pembinaan Komputer Maya ===

* Dalam tetingkap utama VirtualBox, klik ikon '''New''' untuk bina komputer maya.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya1.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Namakan komputer maya anda '''komputer01'''.
* Pilih jenis sistem operasi '''Linux'''. 
* Memandangkan CentOS tiada dalam senarai, sila pilih versi '''Other Linux (64-bit)'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Tukar saiz ingatan kepada '''1024 MB''' (512 MB tidak mencukupi untuk Tetingkap X).
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya3.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''Create a virtual hard drive now'''.
* Klik '''Create'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya4.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''VDI (VirtualBox Disk Image)'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya5.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''Dynamically allocated'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya6.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Anda boleh tukar lokasi fail ke &lt;tt&gt;C:\komputermaya&lt;/tt&gt; atau kekal di lokasi asal.
* Tukar saiz cakera keras kepada '''10.00 GB''' (pastikan ada ruang kosong yang mencukupi).
* Klik '''Create'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya7.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pembinaan komputer maya selesai dengan paparan di atas.
* Lihat maklumat Sistem sama ada komputer maya anda mempunyai ciri '''PAE'''. Jika tidak, anda mungkin akan menghadapi masalah untuk memasang sistem operasi versi terkini. Anda mungkin perlu versi lama.
&lt;br/&gt;

=== Pemasangan Sistem Operasi CentOS ===

Tetapan perlu diubah supaya apabila komputer maya dihidupkan, ia akan membaca fail iso. Sila ikut langkah berikut:-


* Dalam tetingkap utama VirtualBox, klik '''Settings'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapanmaya1.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Dalam tetingkap Settings klik '''Storage'''.
* Pada '''Controller:IDE''' klik butang kanan, kemudian pilih menu '''Add CD/DVD Device'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapanmaya2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Choose disk'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapanmaya3.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih &lt;tt&gt;CentOS-6.4-x86_64-bin-DVD1.iso&lt;/tt&gt; kemudian klik '''Open'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapanmaya4.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''OK'''.
* Klik ikon '''Start''' pada tetingkap utama VirtualBox untuk memula atau menghidupkan komputer maya.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:bootcentos.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Tekan '''Enter''' untuk mula memasang sistem operasi CentOS. 

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos1.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Tekan '''Tab''' untuk pilih '''Skip''' kemudian tekan '''Enter'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos3.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''English'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos4.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''U.S English'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos5.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''Basic Storage Devices'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos6.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Yes, discard any data'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos7.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Taip &lt;tt&gt;komputer01&lt;/tt&gt; pada '''Hostname:'''
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos8.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Tukar '''Selected city:''' kepada &lt;tt&gt;Asia/Kuala Lumpur&lt;/tt&gt;.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos9.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Taip kata laluan dua kali (panjang kata laluan sekurang-kurangnya 6 aksara).
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos10.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Jika keluar paparan di atas klik '''Use Anyway'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos11.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''Use All Space'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos12.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Write changes to disk'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos13.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''Desktop'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos14.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Proses pemasangan bermula. Tunggu sehingga proses selesai.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos15.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Reboot'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos16.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Forward'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos17.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Forward'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos18.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Forward'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos19.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Yes'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos20.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Forward'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos21.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''OK'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos22.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Finish'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos23.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Other'''. Ruang &lt;tt&gt;Username&lt;/tt&gt; akan dipaparkan.
* Taip &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt;.
* Klik '''Log In'''. Ruang &lt;tt&gt;Password&lt;/tt&gt; akan dipaparkan.
* Taip kata laluan anda.
* Klik '''Log In'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos24.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Jika &lt;tt&gt;Username&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;Password&lt;/tt&gt; yang ditaip adalah betul, anda akan dapat log masuk ke dalam sistem.
* Klik '''Close'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos25.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Proses pemasangan sistem operasi CentOS 6.4 selesai.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos26.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Di atas adalah paparan melalui tetingkap utama VirtualBox.

&lt;br/&gt;

=== Penyambungan Ke Rangkaian ===

Contoh yang diberi boleh dilakukan jika komputer fizikal mempunyai kad rangkaian dan sudah bersambung dengan rangkaian.

==== Tetapan dalam VirtualBox ====

* Klik '''Settings''' pada tetingkap utama VirtualBox.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapanmaya5.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Network'''.
* Pada Tab Adapter 1, klik '''Enable Network Adapter'''.
* Untuk Attached to, pilih '''Bridged Adapter'''.
* Untuk Promiscuous Mode, pilih '''Allow All'''.
* Klik '''Cable Connected'''.
* Klik '''OK'''.
&lt;br/&gt;

==== Tetapan dalam CentOS ====

Lakukan langkah berikut selepas log masuk ke dalam sistem.

* Klik menu '''System''', '''Preferences''', '''Network Connections'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapancentos1.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''eth0''', klik '''Edit'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapancentos2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Connect automatically'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapancentos3.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih tab '''IPv4 Settings'''.
* Tukar Method kepada '''Manual'''.
* Klik '''Add''' untuk tetapkan alamat IP, Netmask dan Gateway kepada komputer maya ini.
* Diandaikan komputer fizikal mempunyai alamat IP 192.168.1.1, maka komputer maya akan menggunakan alamat IP 192.168.1.2. Pastikan tiada komputer lain guna alamat yang sama.
* Klik '''Apply'''.
* Pada tetingkap Network Connections, klik '''Close'''.
* Anda perlu '''reboot''' sistem untuk aktifkan tetapan yang baru dibuat.
* Pilih menu '''System''', '''Shutdown...'''

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapancentos4.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]
 
* Klik '''Restart'''.

&lt;br/&gt;
==== Uji Sambungan ====

* Anda boleh guna PuTTY untuk menguji sambungan dari komputer fizikal ke komputer maya.

: http://www.chiark.greenend.org.uk/~sgtatham/putty/

* Muat turun fail &lt;tt&gt;putty.exe&lt;/tt&gt;.

: http://the.earth.li/~sgtatham/putty/latest/x86/putty.exe

* Klik dua kali fail &lt;tt&gt;putty.exe&lt;/tt&gt;.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:putty01.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Isi alamat IP komputer maya iaitu '''192.168.1.2'''.
* Klik '''Open'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:putty02.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Yes'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:putty03.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Taip &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; pada '''login as:''' kemudian tekan '''Enter'''.
* Taip kata laluan bagi pengguna &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; kemudian tekan '''Enter'''.
* Jika kata laluan betul anda akan dapat log masuk seperti paparan di atas.

&lt;br/&gt;

== Penafian dan Lesen ==

Maklumat yang terkandung dalam panduan ini adalah untuk tujuan pembelajaran dan tidak dapat dijamin sentiasa ketepatan dan kesahihannya. Sebarang kerugian atau kerosakan yang timbul akibat daripada penggunaan panduan ini adalah atas risiko pengguna sendiri. Di dalam apa jua keadaan, penulis tidak boleh dipertanggungjawabkan oleh pengguna sama ada secara langsung atau tidak.

&lt;br/&gt;

Kandungan panduan disediakan dengan lesen [http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/deed.ms Pengiktirafan-BukanKomersial-TiadaTerbitan]

[[file:CC BY-NC-ND icon-88x31.png]]

{{Shelves|Komputeran}}</text>
      <sha1>2epl0v1mtkzulzx27muivo4y7g6ddvu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>13842</id>
      <parentid>13838</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:42:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Penafian dan Lesen */</comment>
      <origin>13842</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12609" sha1="fywwo24iayceozzlh3g29j9uottr56y" xml:space="preserve">== Pendahuluan ==

Bismillahirahmanirrahim.&lt;br/&gt;
Assalamu'alaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam Sejahtera.


Terlebih dahulu penulis ingin mengucapkan syukur kehadrat Allah s.w.t kerana dengan izin dan rahmatNya panduan ini dapat disiapkan. Ia ditulis khas untuk sesiapa saja yang berminat dalam bidang Teknologi Maklumat. Panduan yang dihasilkan melalui sedikit pengalaman diharap dapat dikongsi bersama dan memberi manfaat kepada kita semua.


Wassalam.


[[File:mfauzy.jpg]]

== Pengenalan ==

Komputer maya merupakan satu komputer rekaan yang dihasilkan oleh perisian seperti VirtualBox dan VMware. Walaupun bersifat maya, ia mampu berfungsi seperti komputer fizikal. Panduan ini akan menerangkan secara ringkas cara untuk menyediakan komputer maya yang dipasang dengan sistem operasi Linux di atas platform Windows.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:fizikalmaya.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

== Muat turun Fail  ==

=== Perisian VirtualBox ===

Bagi proses penyediaan komputer maya, penulis memilih menggunakan perisian VirtualBox kerana ia adalah percuma. Laman web utama perisian ini adalah seperti berikut:-

https://www.virtualbox.org/


Sila ke laman di bawah untuk muat turun perisian yang diperlukan bergantung kepada platform atau versi yang anda kehendaki.

https://www.virtualbox.org/wiki/Downloads


Penulis memilih platform Windows dengan versi terkini iaitu 4.3.2. Klik pautan di bawah untuk muat turun VirtualBox 4.3.2.

http://download.virtualbox.org/virtualbox/4.3.2/VirtualBox-4.3.2-90405-Win.exe

=== Sistem Operasi CentOS ===

Komputer maya yang akan dibina akan dipasang sistem operasi CentOS 6.4 64bit yang boleh didapati dari laman berikut:-

ftp://lug.mtu.edu/centos/6.4/isos/x86_64/ 


Sila muat turun dua fail iso di bawah:-

# CentOS-6.4-x86_64-bin-DVD1.iso - ftp://lug.mtu.edu/centos/6.4/isos/x86_64/CentOS-6.4-x86_64-bin-DVD1.iso (mandatori)
# CentOS-6.4-x86_64-bin-DVD2.iso - ftp://lug.mtu.edu/centos/6.4/isos/x86_64/CentOS-6.4-x86_64-bin-DVD2.iso


Pilihan bagi versi lain boleh didapati di ftp://lug.mtu.edu/centos/6.4/isos/


Tempatkan ketiga-tiga fail yang sudah dimuat turun ke dalam satu direktori misalnya dalam &lt;tt&gt;C:\komputermaya&lt;/tt&gt;.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:failmaya.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

== Langkah-langkah ==


=== Pemasangan VirtualBox ===


* Klik dua kali fail '''VirtualBox-4.3.2-90405-Win'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox1.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Tetingkap di atas akan dipaparkan, klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox3.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox4.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Yes'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox5.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Install'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox6.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Install'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox7.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Install'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox8.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Install'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox9.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Finish'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:virtualbox10.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

Pemasangan perisian VirtualBox selesai dengan paparan di atas.

&lt;br/&gt;
=== Pembinaan Komputer Maya ===

* Dalam tetingkap utama VirtualBox, klik ikon '''New''' untuk bina komputer maya.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya1.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Namakan komputer maya anda '''komputer01'''.
* Pilih jenis sistem operasi '''Linux'''. 
* Memandangkan CentOS tiada dalam senarai, sila pilih versi '''Other Linux (64-bit)'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Tukar saiz ingatan kepada '''1024 MB''' (512 MB tidak mencukupi untuk Tetingkap X).
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya3.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''Create a virtual hard drive now'''.
* Klik '''Create'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya4.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''VDI (VirtualBox Disk Image)'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya5.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''Dynamically allocated'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya6.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Anda boleh tukar lokasi fail ke &lt;tt&gt;C:\komputermaya&lt;/tt&gt; atau kekal di lokasi asal.
* Tukar saiz cakera keras kepada '''10.00 GB''' (pastikan ada ruang kosong yang mencukupi).
* Klik '''Create'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:kompmaya7.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pembinaan komputer maya selesai dengan paparan di atas.
* Lihat maklumat Sistem sama ada komputer maya anda mempunyai ciri '''PAE'''. Jika tidak, anda mungkin akan menghadapi masalah untuk memasang sistem operasi versi terkini. Anda mungkin perlu versi lama.
&lt;br/&gt;

=== Pemasangan Sistem Operasi CentOS ===

Tetapan perlu diubah supaya apabila komputer maya dihidupkan, ia akan membaca fail iso. Sila ikut langkah berikut:-


* Dalam tetingkap utama VirtualBox, klik '''Settings'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapanmaya1.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Dalam tetingkap Settings klik '''Storage'''.
* Pada '''Controller:IDE''' klik butang kanan, kemudian pilih menu '''Add CD/DVD Device'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapanmaya2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Choose disk'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapanmaya3.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih &lt;tt&gt;CentOS-6.4-x86_64-bin-DVD1.iso&lt;/tt&gt; kemudian klik '''Open'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapanmaya4.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''OK'''.
* Klik ikon '''Start''' pada tetingkap utama VirtualBox untuk memula atau menghidupkan komputer maya.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:bootcentos.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Tekan '''Enter''' untuk mula memasang sistem operasi CentOS. 

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos1.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Tekan '''Tab''' untuk pilih '''Skip''' kemudian tekan '''Enter'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos3.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''English'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos4.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''U.S English'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos5.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''Basic Storage Devices'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos6.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Yes, discard any data'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos7.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Taip &lt;tt&gt;komputer01&lt;/tt&gt; pada '''Hostname:'''
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos8.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Tukar '''Selected city:''' kepada &lt;tt&gt;Asia/Kuala Lumpur&lt;/tt&gt;.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos9.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Taip kata laluan dua kali (panjang kata laluan sekurang-kurangnya 6 aksara).
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos10.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Jika keluar paparan di atas klik '''Use Anyway'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos11.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''Use All Space'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos12.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Write changes to disk'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos13.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih '''Desktop'''.
* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos14.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Proses pemasangan bermula. Tunggu sehingga proses selesai.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos15.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Reboot'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos16.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Forward'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos17.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Forward'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos18.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Forward'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos19.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Yes'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos20.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Forward'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos21.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''OK'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos22.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Finish'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos23.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Other'''. Ruang &lt;tt&gt;Username&lt;/tt&gt; akan dipaparkan.
* Taip &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt;.
* Klik '''Log In'''. Ruang &lt;tt&gt;Password&lt;/tt&gt; akan dipaparkan.
* Taip kata laluan anda.
* Klik '''Log In'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos24.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Jika &lt;tt&gt;Username&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;Password&lt;/tt&gt; yang ditaip adalah betul, anda akan dapat log masuk ke dalam sistem.
* Klik '''Close'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos25.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Proses pemasangan sistem operasi CentOS 6.4 selesai.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:centos26.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Di atas adalah paparan melalui tetingkap utama VirtualBox.

&lt;br/&gt;

=== Penyambungan Ke Rangkaian ===

Contoh yang diberi boleh dilakukan jika komputer fizikal mempunyai kad rangkaian dan sudah bersambung dengan rangkaian.

==== Tetapan dalam VirtualBox ====

* Klik '''Settings''' pada tetingkap utama VirtualBox.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapanmaya5.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Network'''.
* Pada Tab Adapter 1, klik '''Enable Network Adapter'''.
* Untuk Attached to, pilih '''Bridged Adapter'''.
* Untuk Promiscuous Mode, pilih '''Allow All'''.
* Klik '''Cable Connected'''.
* Klik '''OK'''.
&lt;br/&gt;

==== Tetapan dalam CentOS ====

Lakukan langkah berikut selepas log masuk ke dalam sistem.

* Klik menu '''System''', '''Preferences''', '''Network Connections'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapancentos1.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''eth0''', klik '''Edit'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapancentos2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Connect automatically'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapancentos3.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pilih tab '''IPv4 Settings'''.
* Tukar Method kepada '''Manual'''.
* Klik '''Add''' untuk tetapkan alamat IP, Netmask dan Gateway kepada komputer maya ini.
* Diandaikan komputer fizikal mempunyai alamat IP 192.168.1.1, maka komputer maya akan menggunakan alamat IP 192.168.1.2. Pastikan tiada komputer lain guna alamat yang sama.
* Klik '''Apply'''.
* Pada tetingkap Network Connections, klik '''Close'''.
* Anda perlu '''reboot''' sistem untuk aktifkan tetapan yang baru dibuat.
* Pilih menu '''System''', '''Shutdown...'''

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:tetapancentos4.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]
 
* Klik '''Restart'''.

&lt;br/&gt;
==== Uji Sambungan ====

* Anda boleh guna PuTTY untuk menguji sambungan dari komputer fizikal ke komputer maya.

: http://www.chiark.greenend.org.uk/~sgtatham/putty/

* Muat turun fail &lt;tt&gt;putty.exe&lt;/tt&gt;.

: http://the.earth.li/~sgtatham/putty/latest/x86/putty.exe

* Klik dua kali fail &lt;tt&gt;putty.exe&lt;/tt&gt;.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:putty01.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Isi alamat IP komputer maya iaitu '''192.168.1.2'''.
* Klik '''Open'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:putty02.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Yes'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:putty03.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Taip &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; pada '''login as:''' kemudian tekan '''Enter'''.
* Taip kata laluan bagi pengguna &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; kemudian tekan '''Enter'''.
* Jika kata laluan betul anda akan dapat log masuk seperti paparan di atas.

&lt;br/&gt;

== Penafian dan Lesen ==

Maklumat yang terkandung dalam panduan ini adalah untuk tujuan pembelajaran dan tidak dapat dijamin sentiasa ketepatan dan kesahihannya. Sebarang kerugian atau kerosakan yang timbul akibat daripada penggunaan panduan ini adalah atas risiko pengguna sendiri. Di dalam apa jua keadaan, penulis tidak boleh dipertanggungjawabkan oleh pengguna sama ada secara langsung atau tidak.

&lt;br/&gt;

Kandungan panduan disediakan dengan lesen [http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/deed.ms Pengiktirafan-BukanKomersial-TiadaTerbitan]

[[file:CC BY-NC-ND icon-88x31.png]]

{{Shelves|Komputeran}}
{{Alphabetical|P}}</text>
      <sha1>fywwo24iayceozzlh3g29j9uottr56y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pengaturcaraan Lua</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3630</id>
    <revision>
      <id>13845</id>
      <parentid>8927</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:44:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13845</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3595" sha1="dm2w66t2oxpu3iz9z5f1c0smpy8qbvq" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;border-bottom-style:dotted; border-color:blue; padding-bottom:2em; margin-bottom:1.5em&quot;&gt;
&lt;div&gt;[[File:Lua-logo-nolabel.svg|230px|center]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;border:solid, 1px, blue; text-align:center;&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font:bold 2em sans-serif;&quot;&gt;Pengaturcaraan Lua&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;

Lua (bukan &quot;LUA&quot;, bentuk ejaan yang salah mahupun sering dijumpai) ialah sebuah bahasa pengaturcaraan yang berkuasa , pantas dan yang dapat dibenamkan. Ia digunakan dalam banyak kerangka pengaturcaraan, permainan dan aplikasi-aplikasi lain. 

Matlamat buku ini ialah untuk mengajar pengaturcaraan Lua kepada sesiapa sahaja, tanpa mengambil kira pengalaman pengaturcaraan. Buku ini dapat digunakan sebagai buku pengantar buat pengaturcaraan, untuk seseorang yang tidak pernah mengatur cara, atapun untuk seseorang yang pernah mengatur cara, tapi tidak dengan Lua.  Oleh sebab terdapat banyak platform dan permainan komputer yang menggunakan Lua, buku ini juga dapat digunakan untuk mempelajari Lua dan seterusnya menggunanya dalam platform pembangunan tersesebut.

Buku ini menggunaka versi Lua mutakhir.  Ini bermakna ia akan terus dikemas kini apabila versi-versi baharu Lua diterbitkan (pengeluaran Lua tidak terlalu kerap, jadi tugas ini tidak berapa berat atau susah).  Buat masa ini, buku ini terkemas kini buat Lua versi 5.2.  Jika anda menggunakan Lua dalam sekitaran terbenam yang menggunakan versi Lua yang sedikit lama (Lua 5.0 dan Lua 5.1),  dirasakan bahan-bahan yang terkandung dalam buku ini masih  relevan buat anda.

== Kandungan ==

Buku ini dibahagikan kepada bab-bab berikut:
; [[/Bahan Awal|Bahan Awal]] {{stage|100%|11-01-2014}} 
: Baca ini dahulu &amp;ndash; maklumat tentang teks sumber, pelesenan dan terjemahan. 
; [[/Pengenalan|Pengenalan]] {{stage short|25%}}
: Bab ini memperkenalkan pembaca kepada Lua dan pengaturcaraan.
; [[/Ungkapan|Ungkapan]] {{stage|100%|08-01-2014}}
: Bab ini memerikan jenis-jenis data Lua seperti ''nombor'', ''nil'', ''boolean'' dan ''rentetan''. Ia juga memerikan cara-cara manipulasi nilai, dan perkara-perkara lain yang berkaitan dengan ungkapan.
; [[/Pernyataan|Kenyataan]] {{stage short|25%}}
: Bab ini memerikan jenis-jenis penyataan.
; [[/Fungsi|Fungsi]] {{stage short|50%}}
: Bab ini memerikan fungsi, satu daripada konsep teras pengaturcaraan.
; [[/Jadual|Jadual]] {{stage short|25%}}
: Bab ini memerikan jadual, struktur data tunggal buat Lua, akan tetapi struktur yang berkuasa, kerana ia dapat digunakan untuk mewujudkan tatasusunan (''array''), kamus (''dictionary'') objek, pustaka dan struktur-struktur lain.
; [[/Pustaka standard|Pustaka standard]] {{stage short|25%}}
: Bab ini memerikan pustaka standard Lua, dan juga beberapa ciri bahasa yang dapat dicapai melalui pustaka-pustaka ini.
; [[/Ralat|Ralat]] {{stage short|25%}}
: Bab ini memerikan jenis-jenis ralat.
; [[/Glosari|Glosari]] {{stage short|25%}}
: Glosari ini memuatkan definisi tepat tentang kebanyakan istilah yang digunakan untuk merujuk kepada konsep-konsep yang terkandung dalam buku.  Disarankan yang pembaca menggunakan Indeks dahulu, oleh sebab penerangan yang terkandung dalam buku mungkin lebih mudah difahami daripada takrif yang terkandung dalam bab ini.
; [[/Indeks|Indeks]] {{stage short|25%}}
: Indeks mengandungi senarai semua tajuk yang dibincangkan dalam buku, dan juga rujukan kepada tempat dalam buku yang memerikan tajuk itu.  Ia juga mengandungi senarai fungsi-fungsi Lua dan rujukan kepada tempat-tempat yang membincangkan fungsi-fungsi tersebut.

{{/Nota}}

{{Shelves|Pengaturcaraan komputer}}
{{status|75}}
{{Alphabetical|P}}
[[en:Lua_programming]]</text>
      <sha1>dm2w66t2oxpu3iz9z5f1c0smpy8qbvq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Linux Pengguna Akhir</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3709</id>
    <revision>
      <id>13862</id>
      <parentid>13236</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:56:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Penafian dan Lesen */</comment>
      <origin>13862</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="129274" sha1="ssjpah57exf2ywhfi1y9yetr74lps3g" xml:space="preserve">== Pendahuluan ==

Bismillahirahmanirrahim.&lt;br/&gt;
Assalamu'alaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam Sejahtera.


Terlebih dahulu penulis ingin mengucapkan syukur kehadrat Allah s.w.t kerana dengan izin dan rahmatNya panduan ini dapat disiapkan. Ia ditulis khas untuk sesiapa saja yang berminat dengan Sistem Operasi Linux. Semoga panduan yang dihasilkan melalui sedikit pengalaman dapat dikongsi bersama dan memberi manfaat kepada kita semua.


Wassalam.


[[File:mfauzy.jpg]]

== Pengenalan ==

Sebaik selesai membaca panduan ini, pengguna diharap dapat memahami arahan-arahan asas, struktur fail dan direktori, pengurusan fail dan direktori, pengubahsuaian dan pemindahan fail, komunikasi antara pengguna  juga cara mendapat maklumat lanjut arahan-arahan lain yang berkaitan tetapi tidak diterangkan di sini.


Antara kelebihan penggunaan arahan-arahan dalam Linux:-

# Tugasan yang dilakukan dengan menaip selalunya lebih cepat jika dibandingkan dengan klik beberapa menu dan butang.
# Tugasan yang perlu dilaksana berulang kali boleh dilakukan secara automatik.
# Tugasan boleh dibuat mengikut citarasa sendiri tanpa terikat dengan program yang dihasilkan oleh orang lain.
# Beberapa arahan yang digabungkan menjadi satu skrip dapat menyiapkan tugasan dengan cepat dan tepat.

&lt;br/&gt;

== Akaun Linux ==

Sebagai permulaan, setiap pengguna perlu ada akaun sendiri. Pentadbir sistem di tempat anda akan sediakan akaun pengguna (''username/login'') dan kata laluan (''password'') atau anda sendiri perlu mohon daripada mereka. Bagi pengguna yang berjaya memasang sistem operasi Linux, anda sudahpun mempunyai akaun &lt;tt&gt;'''root'''&lt;/tt&gt; (sila rujuk [[Penyediaan_Komputer_Maya#Uji_Sambungan]]).


Akaun &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; mempunyai satu keistimewaan iaitu berkuasa untuk membuat semua tugas-tugas penting dalam sistem seperti ''mount'' sistem fail, ''shutdown'' sistem, bina atau hapus akaun pengguna dan ubah konfigurasi sistem. Bagi tujuan pembelajaran, anda digalakkan guna akaun biasa. Guna akaun &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; hanya apabila perlu melakukan arahan yang tidak boleh dilaksanakan oleh pengguna biasa. 


Arahan &lt;tt&gt;useradd&lt;/tt&gt; seperti di bawah mesti dilakukan oleh &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; untuk bina akaun biasa iaitu &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; dengan kata laluannya &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: black;&quot; width=110%&gt;
useradd -c &quot;Guest&quot; -d /home/guest -g 100 -u 101 -m -p fzsrX0bB46eF2 -s /bin/bash guest
&lt;/pre&gt;


Setiap pengguna diberi ruang storan sebagai tempat menyimpan pelbagai fail bagi kegunaan sendiri. Ruang storan ini dikenali sebagai direktori rumah (''home directory''). Pengguna lain tidak boleh capai atau guna direktori anda melainkan mereka mempunyai mod keizinan (''permission mode'') untuk berbuat demikian. Ia adalah sebahagian daripada ciri-ciri keselamatan dalam Linux.


Direktori untuk pengguna tidak semestinya berada dalam sistem fail &lt;tt&gt;/home&lt;/tt&gt;. Ia mungkin berada dalam sistem fail &lt;tt&gt;/users&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;/data&lt;/tt&gt; dan sebagainya. Lokasinya ditentukan oleh Pentadbir Sistem sewaktu akaun pengguna dibina. Direktori akaun &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; biasanya ditetapkan di &lt;tt&gt;/root&lt;/tt&gt;. Direktori akaun &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; pula telah ditetapkan di &lt;tt&gt;/home/guest&lt;/tt&gt; seperti contoh arahan &lt;tt&gt;useradd&lt;/tt&gt; yang diberikan di atas.

&lt;br/&gt;
=== Masuk/Keluar Sistem - &lt;tt&gt;login&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;logout&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;exit&lt;/tt&gt; ===

Untuk tujuan pembelajaran, penulis akan gunakan akaun biasa yang telah dibina sebelum ini iaitu &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt;. 


Berikut ialah contoh skrin capaian kepada sistem menggunakan program '''PuTTY''':-

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
login as: guest
guest@192.168.1.2's password: 
&lt;/pre&gt;

* Pada ''prompt'' &lt;tt&gt;login as:&lt;/tt&gt; taip &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.  
* Pada ''prompt'' &lt;tt&gt;password:&lt;/tt&gt; taip kata laluan &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;. 


Semasa mengisi kata laluan, apa yang ditaip tidak kelihatan atas sebab-sebab keselamatan. Anda akan dapat mesej &lt;tt&gt;“Access denied”&lt;/tt&gt; jika akaun tidak wujud atau kata laluan tidak betul. Isi semula kata laluan yang betul. 


Jika akaun dan kata laluan betul, mesej dari sistem serta ''prompt'' Linux akan dipaparkan. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
Last login: Mon Dec 30 14:35:36 2013 from 192.168.1.1
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

''Prompt'' Linux (&lt;tt&gt;#&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;$&lt;/tt&gt;) menandakan bahawa sistem sudah bersedia untuk menerima sebarang input dari pengguna. Bagi contoh di atas, ''prompt'' Linux untuk pengguna biasa seperti &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; ialah &lt;tt&gt;'''[guest@komputer01 ~]$'''&lt;/tt&gt;. ''Prompt'' Linux untuk &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; pula mungkin &lt;tt&gt;'''[root@komputer01 ~]#'''&lt;/tt&gt;.
 

Untuk keluar dari sistem, gunakan arahan &lt;tt&gt;logout&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;exit&lt;/tt&gt; kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
Last login: Mon Dec 30 14:35:36 2013 from 192.168.1.1
[guest@komputer01 ~]$ logout
&lt;/pre&gt;

Pada kebanyakan sistem Linux, anda boleh keluar dari sistem dengan menekan kunci &lt;tt&gt;[Ctrl]&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;[D]&lt;/tt&gt; serentak.

&lt;br/&gt;

=== Maklumat Pengguna - &lt;tt&gt;finger&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;id&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;who&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;whoami&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;who am i&lt;/tt&gt; ===

Maklumat pengguna yang sedang menggunakan sistem boleh dilihat dengan menggunakan arahan &lt;tt&gt;finger&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ finger
Login     Name       Tty      Idle  Login Time   Office     Office Phone
guest     Guest      pts/0          Jan  9 13:49 (192.168.1.1)
root      root       tty7       9d  Jan  8 17:09 (:0)
&lt;/pre&gt;

Berdasarkan output di atas, ada dua pengguna ketika ini iaitu &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt;. 


Cuba arahan &lt;tt&gt;finger guest&lt;/tt&gt; seperti di bawah untuk lihat maklumat lanjut pengguna &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ finger guest
Login: guest                            Name: Guest
Directory: /home/guest                  Shell: /bin/bash
On since Thu Jan  9 13:49 (MYT) on pts/0 from 192.168.1.1
No mail.
No Plan.
&lt;/pre&gt;


Kita dapat beberapa maklumat seperti berikut:-

{| style=&quot;border: thin solid #81BEF7; color: black&quot; width=450
|-
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;&quot; width=50% | &lt;tt&gt;'''Akaun Pengguna'''&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt; guest&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;&quot; | &lt;tt&gt; '''Nama Pengguna'''&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt &gt;Guest&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;&quot; | &lt;tt&gt;'''Direktori Pengguna'''&lt;/tt&gt; 
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt; /home/guest&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;&quot; | &lt;tt&gt;'''Penterjemah Arahan (''Shell'') '''&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt; /bin/bash&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;&quot; | &lt;tt&gt;'''Waktu Masuk Sistem'''&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;13:49, Khamis, 9 Jan 2014 &lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;&quot; | &lt;tt&gt;'''Dari Sistem'''&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;192.168.1.1&lt;/tt&gt;
|}

Kita boleh lihat ''shell'' atau penterjemah arahan Linux yang digunakan ialah ''Bourne-again Shell'' (&lt;tt&gt;/bin/bash&lt;/tt&gt;). 


Di dalam sistem operasi Unix terdapat ''shell'' lain seperti ''Bourne Shell'' (&lt;tt&gt;/bin/sh&lt;/tt&gt;), ''C Shell'' (&lt;tt&gt;/bin/csh&lt;/tt&gt;) dan ''Korn Shell'' (&lt;tt&gt;/bin/ksh&lt;/tt&gt;). ''Shell'' lalai bagi pengguna Linux ialah &lt;tt&gt;bash&lt;/tt&gt;. 


Fungsi ''shell'' hampir sama seperti &lt;tt&gt;command.com&lt;/tt&gt; dalam DOS. ''Prompt'' &lt;tt&gt;#&lt;/tt&gt; biasanya dipaparkan jika anda masuk menggunakan akaun &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; manakala ''prompt'' &lt;tt&gt;$&lt;/tt&gt; dipaparkan jika anda masuk menggunakan akaun biasa. Selain dari &lt;tt&gt;finger&lt;/tt&gt;, arahan &lt;tt&gt;id&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;who&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;whoami&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;who am i&lt;/tt&gt; juga boleh digunakan. 


Cuba taip arahan &lt;tt&gt;id&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;id root&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;who&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;whoami&lt;/tt&gt;, dan &lt;tt&gt;who am i&lt;/tt&gt; seperti contoh-contoh berikut.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ id
uid=101(guest) gid=100(users) groups=100(users) context=unconfined_u:unconfined_r:unconfined_t:s0-s0:c0.c1023
[guest@komputer01 ~]$ id guest
uid=101(guest) gid=100(users) groups=100(users)
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Arahan &lt;tt&gt;id&lt;/tt&gt; akan paparkan &lt;tt&gt;uid&lt;/tt&gt; (''user id'') anda iaitu &lt;tt&gt;101&lt;/tt&gt;. Akaun &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; berada dalam kumpulan (''group'') &lt;tt&gt;users&lt;/tt&gt; yang mempunyai &lt;tt&gt;gid&lt;/tt&gt; (''group id'') &lt;tt&gt;100&lt;/tt&gt;. Setiap pengguna mempunyai &lt;tt&gt;uid&lt;/tt&gt; berbeza. 


&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ who
root     tty7         2014-01-08 17:09 (:0)
guest    pts/0        2014-01-10 08:06 (192.168.1.1)
[guest@komputer01 ~]$ whoami
guest
[guest@komputer01 ~]$ who am i
guest    pts/0        2014-01-10 08:06 (192.168.1.1)
&lt;/pre&gt;

Arahan &lt;tt&gt;who&lt;/tt&gt; akan paparkan akaun pengguna diikuti dengan tty, tarikh dan masa masuk sistem serta nama atau alamat IP asal komputer yang digunakan. Jika tiada nama komputer atau alamat IP seperti &lt;tt&gt;:0&lt;/tt&gt;, ia bermakna pengguna masuk melalui konsol.


Setiap pengguna diberi tty berlainan bagi setiap sesi terminal. Pengguna yang masuk melalui konsol biasanya menggunakan Tetingkap X (''X Windows''). Setiap kali pengguna buka tetingkap terminal baru, setiap kali itulah ia akan dapat tty baru seperti &lt;tt&gt;tty7&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;pts/0&lt;/tt&gt;. 


Kita juga dapat lihat &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; masuk ke dalam sistem melalui konsol manakala  &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; masuk ke dalam sistem melalui komputer lain. Nama komputer yang &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; gunakan tidak didaftar dalam sistem. Oleh itu  alamat IP &lt;tt&gt;192.168.1.1&lt;/tt&gt; yang kelihatan dan bukan nama komputer. Nama &lt;tt&gt;:0&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;:0.0&lt;/tt&gt; sebenarnya merujuk kepada sistem itu sendiri (&lt;tt&gt;komputer01&lt;/tt&gt;).

&lt;br/&gt;

=== Menukar Kata Laluan - &lt;tt&gt;passwd&lt;/tt&gt; ===

Bagi tujuan keselamatan, anda boleh tukar kata laluan pada bila-bila masa. Gunakan arahan &lt;tt&gt;passwd&lt;/tt&gt; untuk menukarnya.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ passwd
Changing password for user guest.
Changing password for guest.
(current) UNIX password:
New password:
Retype new password:
passwd: all authentication tokens updated successfully.
&lt;/pre&gt;

* Untuk &lt;tt&gt;(current) UNIX password:&lt;/tt&gt;, taip kata laluan lama kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.
* Untuk &lt;tt&gt;New password:&lt;/tt&gt;, taip kata laluan baru kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.
* Untuk &lt;tt&gt;Retype new password:&lt;/tt&gt;, taip sekali lagi kata laluan baru kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.


Mesej &quot;&lt;tt&gt;successfully&lt;/tt&gt;&quot; dipaparkan jika pertukaran kata laluan berjaya dilakukan.

&lt;br/&gt;

=== Memilih Kata Laluan ===

Anda tidak digalakkan menggunakan kata laluan yang sama dengan akaun sendiri. Bagi akaun &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt;, elakkan daripada menggunakan kata laluan &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt;. Di sini, ia digunakan bagi tujuan pembelajaran sahaja.


Kata laluan boleh terdiri dari gabungan aksara &lt;tt&gt;A-Z&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;a-z&lt;/tt&gt;,&lt;tt&gt;0-9&lt;/tt&gt;,&lt;tt&gt;!&lt;/tt&gt;,&lt;tt&gt;@&lt;/tt&gt;,&lt;tt&gt;#&lt;/tt&gt; dan sebagainya. Panjang minima biasanya 6 aksara. Sebaik-baiknya gabungkan huruf besar dan kecil serta nombor. Jangan sekali-kali guna kata laluan yang boleh didapati daripada kamus, nama anda, nama komputer atau singkatan nama anda kerana ia mudah diteka. Contoh-contoh kata laluan yang tidak selamat adalah seperti di bawah:- 


* &lt;tt&gt;guest1&lt;/tt&gt;    (nombor 1 selepas akaun pengguna)       
* &lt;tt&gt;guest123&lt;/tt&gt;  (nombor 123 selepas akaun pengguna)  
* &lt;tt&gt;123guest&lt;/tt&gt;  (nombor 123 sebelum akaun pengguna)
* &lt;tt&gt;qwerty&lt;/tt&gt;    (turutan kunci pada papan kunci)
* &lt;tt&gt;wysiwyg&lt;/tt&gt;   (singkatan ''what you see is what you get'')

&lt;br/&gt;

=== Menukar Nama Pengguna - &lt;tt&gt;chfn&lt;/tt&gt; ===

Pengguna boleh menukar maklumat &lt;tt&gt;finger&lt;/tt&gt; mereka dengan menggunakan arahan &lt;tt&gt;chfn&lt;/tt&gt;. Kata laluan perlu diisi ketika melakukan arahan ini.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ chfn
Changing finger information for guest.
Password:
Name [Guest]: Tetamu
Office []: KL
Office Phone []: 03 1234567
Home Phone []: 03 7654321

Finger information changed.
&lt;/pre&gt;

Maklumat yang ada dalam kurungan merupakan maklumat semasa. Taip maklumat baru jika anda hendak tukar yang lama. Contoh di atas menunjukkan pertukaran nama &lt;tt&gt;Guest&lt;/tt&gt; kepada &lt;tt&gt;Tetamu&lt;/tt&gt; serta penambahan nombor telefon pejabat dan rumah. Tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt; jika anda tidak mahu mengubah apa-apa.


Lihat kembali maklumat yang sudah ditukar dengan menggunakan arahan &lt;tt&gt;finger&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ finger guest
Login: guest                            Name: Tetamu
Directory: /home/guest                  Shell: /bin/bash
Office: KL, 03 1234567                  Home Phone: 03 7654321
On since Mon Jan 27 12:29 (MYT) on pts/0 from 192.168.1.1
No mail.
No Plan.

&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Menukar Shell Pengguna - &lt;tt&gt;chsh&lt;/tt&gt; ===

''Shell'' semasa boleh diubah dengan menggunakan arahan &lt;tt&gt;chsh&lt;/tt&gt;. Di bawah ialah cara menukar &lt;tt&gt;/bin/bash&lt;/tt&gt; (''Bourne-again Shell'') kepada &lt;tt&gt;/bin/csh&lt;/tt&gt; (''C Shell''). 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ chsh
Changing shell for guest.
Password:
New shell [/bin/bash]: /bin/csh
Shell changed.
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Taip kata laluan terlebih dahulu. Jika tidak mahu mengubah ''shell'', jangan taip apa-apa pada ruangan &lt;tt&gt;New shell&lt;/tt&gt;, cuma tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;. 

&lt;br/&gt;

== Kenali Sistem Anda ==

Maklumat sistem yang sedang anda guna seperti nama komputer, alamat IP (''Internet Protocol address''), jenis perkakasan dan sistem operasi boleh diperolehi dengan beberapa arahan.

&lt;br/&gt;
=== Papar Nama Komputer - &lt;tt&gt;hostname&lt;/tt&gt; ===

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ hostname
komputer01
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Anda mungkin dapat output &lt;tt&gt;localhost&lt;/tt&gt; jika nama komputer belum pernah ditetapkan sebelum ini.

&lt;br/&gt;

=== Papar Maklumat Sistem Komputer - &lt;tt&gt;uname&lt;/tt&gt; ===

Guna arahan &lt;tt&gt;uname&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-a&lt;/tt&gt; untuk papar maklumat sistem.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ uname -a
Linux komputer01 2.6.32-358.el6.x86_64 #1 SMP Fri Feb 22 00:31:26 UTC 2013 x86_64 x86_64 x86_64 GNU/Linux
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Dari maklumat di atas, &lt;tt&gt;Linux&lt;/tt&gt; adalah nama sistem operasi yang digunakan, &lt;tt&gt;komputer01&lt;/tt&gt; ialah nama komputer anda dan &lt;tt&gt;2.6.32-358.el6.x86_64&lt;/tt&gt; adalah versi ''kernel'' sistem operasi. 


Selain &lt;tt&gt;hostname&lt;/tt&gt;, arahan &lt;tt&gt;uname&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-n&lt;/tt&gt; juga boleh digunakan untuk mendapatkan output yang sama.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ uname -n
komputer01
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Papar Alamat IP - &lt;tt&gt;ifconfig&lt;/tt&gt; ===

Arahan &lt;tt&gt;ifconfig&lt;/tt&gt; digunakan untuk konfigur antaramuka rangkaian. Ia juga boleh digunakan untuk melihat alamat IP.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ifconfig
eth0      Link encap:Ethernet  HWaddr 08:00:27:9D:CD:86
          inet addr:192.168.1.2  Bcast:192.168.1.255  Mask:255.255.255.0
          inet6 addr: fe80::a00:27ff:fe9d:cd86/64 Scope:Link
          UP BROADCAST RUNNING MULTICAST  MTU:1500  Metric:1
          RX packets:222065 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
          TX packets:1629 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
          collisions:0 txqueuelen:1000
          RX bytes:18551105 (17.6 MiB)  TX bytes:181428 (177.1 KiB)

lo        Link encap:Local Loopback
          inet addr:127.0.0.1  Mask:255.0.0.0
          inet6 addr: ::1/128 Scope:Host
          UP LOOPBACK RUNNING  MTU:16436  Metric:1
          RX packets:36 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
          TX packets:36 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
          collisions:0 txqueuelen:0
          RX bytes:2888 (2.8 KiB)  TX bytes:2888 (2.8 KiB)
&lt;/pre&gt;

Berdasarkan output di atas, alamat IP yang telah ditetapkan pada kad rangkaian &lt;tt&gt;eth0&lt;/tt&gt; ialah &lt;tt&gt;192.168.1.2&lt;/tt&gt; iaitu nilai bagi &lt;tt&gt;inet addr&lt;/tt&gt;.


Setiap komputer yang bersambung dalam rangkaian perlu mempunyai alamat IP sendiri jika ingin berkomunikasi dengan komputer-komputer lain. Kita boleh cari senarai alamat IP  dengan merujuk kepada fail &lt;tt&gt;hosts&lt;/tt&gt;. Fail ini terletak di dalam direktori &lt;tt&gt;/etc&lt;/tt&gt;. Sila gunakan arahan &lt;tt&gt;cat&lt;/tt&gt; seperti di bawah:-

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cat /etc/hosts
127.0.0.1    localhost localhost.localdomain localhost4 localhost4.localdomain4
::1          localhost localhost.localdomain localhost6 localhost6.localdomain6
192.168.1.2  komputer01 komputer01.mydomain.com
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Papar Nama Domain - &lt;tt&gt;domainname&lt;/tt&gt; ===

Nama domain boleh diperolehi dengan arahan &lt;tt&gt;domainname&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ domainname
(none)
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Jika nama domain tidak pernah ditetapkan, anda akan dapat output &lt;tt&gt;(none)&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

== Struktur Fail dan Direktori ==

Struktur fail dan direktori dalam Linux berbentuk hirarki. Ia bermula dengan direktori &lt;tt&gt;/&lt;/tt&gt;. Direktori ini mempunyai beberapa subdirektori yang mengandungi fail-fail dan juga subdirektori sendiri di mana pada subdirektori terakhir terdapat fail-fail program, manual dan sebagainya. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
                                               /
                                               |
     --------------------------------------------------------------------------------------------
     |      |      |      |      |      |      |      |      |      |      |      |      |      |
    bin    boot   dev    etc    home   lib    mnt    opt    proc   root   sbin   tmp    usr    var ---
                                 |                                                              |     |
                               guest                                                           log   mail
                                                                                                             
&lt;/pre&gt;

&lt;br&gt;
=== Fail dan Direktori Sistem ===

Paras atas hirarki fail dalam sistem Linux iaitu &lt;tt&gt;/&lt;/tt&gt; dirujuk sebagai direktori akar (''root directory''). Di dalam direktori akar terdapat subdirektori seperti:- 


* &lt;tt&gt;'''bin'''&lt;/tt&gt; - Mengandungi program-program binari yang diperlukan bagi sistem untuk but (''boot'') dan beroperasi.


* &lt;tt&gt;'''dev'''&lt;/tt&gt; - Fail-fail peranti untuk kegunaan peranti seperti cdrom, kad rangkaian (''network card''), pencetak dan cakera liat (''hard disk'').


* &lt;tt&gt;'''etc'''&lt;/tt&gt; - Mengandungi fail-fail skrip dan konfigurasi untuk sistem.


* &lt;tt&gt;'''lib'''&lt;/tt&gt; - Mengandungi modul-modul ''kernel'' dan ''libraries'' yang diperlukan oleh sistem operasi.


* &lt;tt&gt;'''mnt'''&lt;/tt&gt; - Direktori sementara untuk menyambungkan peranti-peranti seperti cdrom dan cakera liut. 


* &lt;tt&gt;'''sbin'''&lt;/tt&gt; - Mengandungi fail-fail binari dan utiliti untuk Pentadbir Sistem. 


* &lt;tt&gt;'''var'''&lt;/tt&gt; - Mengandungi fail-fail data dan log seperti e-mel pengguna dan maklumat sistem. 


* &lt;tt&gt;'''usr'''&lt;/tt&gt; - Mengandungi pelbagai fail sama ada program binari, ''libraries'', aplikasi-aplikasi dan juga pakej untuk Tetingkap X. Kebanyakan fail arahan terletak dalam direktori &lt;tt&gt;/usr/bin&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;/usr/sbin&lt;/tt&gt;.


* &lt;tt&gt;'''opt'''&lt;/tt&gt; - Sesetengah sistem Linux tidak menggunakan atau tidak mempunyai subdirektori &lt;tt&gt;opt&lt;/tt&gt;. Direktori ini biasanya untuk aplikasi seperti Java dan pengkompil.


* &lt;tt&gt;'''tmp'''&lt;/tt&gt; - Lokasi untuk fail-fail sementara. 


Gunakan kombinasi arahan &lt;tt&gt;ls&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-al&lt;/tt&gt; serta arahan &lt;tt&gt;grep&lt;/tt&gt; dengan  carian rentetan  &lt;tt&gt;^d&lt;/tt&gt; untuk lihat subdirektori yang ada dalam direktori akar. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ls -al / | grep ^d
dr-xr-xr-x.  25 root root  4096 Jan 27 11:56 .
dr-xr-xr-x.  25 root root  4096 Jan 27 11:56 ..
dr-xr-xr-x.   2 root root  4096 Nov 20 16:33 bin
dr-xr-xr-x.   5 root root  1024 Nov 20 15:19 boot
drwx------.   3 root root  4096 Nov 20 15:30 .dbus
drwxr-xr-x.  19 root root  3740 Jan 27 11:56 dev
drwxr-xr-x. 114 root root 12288 Jan 27 14:59 etc
drwxr-xr-x.   3 root root  4096 Jan  9 10:27 home
dr-xr-xr-x.  11 root root  4096 Nov 20 15:15 lib
dr-xr-xr-x.   9 root root 12288 Nov 20 16:33 lib64
drwx------.   2 root root 16384 Nov 20 15:09 lost+found
drwxr-xr-x.   4 root root  4096 Dec 30 14:06 media
drwxr-xr-x.   2 root root     0 Jan 27 11:56 misc
drwxr-xr-x.   2 root root  4096 Sep 23  2011 mnt
drwxr-xr-x.   2 root root     0 Jan 27 11:56 net
drwxr-xr-x.   3 root root  4096 Nov 20 15:18 opt
dr-xr-xr-x. 119 root root     0 Jan 27 11:56 proc
dr-xr-x---.  25 root root  4096 Jan 10 20:58 root
dr-xr-xr-x.   2 root root 12288 Nov 20 16:33 sbin
drwxr-xr-x.   7 root root     0 Jan 27 11:56 selinux
drwxr-xr-x.   2 root root  4096 Sep 23  2011 srv
drwxr-xr-x.  13 root root     0 Jan 27 11:56 sys
drwxrwxrwt.  11 root root  4096 Jan 28 03:15 tmp
drwxr-xr-x.  13 root root  4096 Nov 20 15:10 usr
drwxr-xr-x.  22 root root  4096 Nov 20 15:17 var
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Dari output di atas, &lt;tt&gt;.&lt;/tt&gt; (satu titik) ialah direktori semasa (''current directory'') manakala &lt;tt&gt;..&lt;/tt&gt; (dua titik bertindih) merupakan direktori di atas direktori semasa (''parent directory''). 


Nama fail-fail dalam Linux merupakan &quot;''case-sensitive''&quot;. Fail &lt;tt&gt;mbox&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;Mbox&lt;/tt&gt; adalah dua fail berbeza. Terdapat juga fail yang bermula dengan &lt;tt&gt;.&lt;/tt&gt; (satu titik) seperti &lt;tt&gt;.bash_profile&lt;/tt&gt;. Ia merupakan fail tersembunyi (''hidden file'') dan tidak dapat dilihat jika menggunakan arahan &lt;tt&gt;ls&lt;/tt&gt; tanpa opsyen &lt;tt&gt;-a&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

=== Fail dan Direktori Aplikasi ===

Aplikasi seperti Java dan pengkompil (''compiler'') seperti &lt;tt&gt;gcc&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;perl&lt;/tt&gt; biasanya diletakkan di dalam direktori &lt;tt&gt;/usr/local&lt;/tt&gt;. Sewaktu penyediaan aplikasi atau pengkompil, Pentadbir Sistem boleh tempatkan ia di direktori lain tapi adalah lebih baik jika diletakkan di direktori tersebut untuk memudahkan pengguna mencarinya di situ. Ia juga memudahkan Pentadbir Sistem untuk membuat ''backup'' atau naik taraf aplikasi-aplikasi berkenaan.

&lt;br/&gt;

=== Fail dan Direktori Pengguna ===

Berikut contoh direktori pengguna atau direktori rumah untuk pengguna &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; yang mungkin terdapat dalam sistem.

* &lt;tt&gt;/home/guest&lt;/tt&gt;
* &lt;tt&gt;/user/guest&lt;/tt&gt;
* &lt;tt&gt;/staff/guest&lt;/tt&gt;


Ia mengandungi fail-fail atau dokumen pengguna. Bagi akaun &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt;, semua fail kepunyaan beliau disimpan dalam direktori ini yang ditentukan oleh Pentadbir Sistem sewaktu akaun &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; dibina. 

&lt;br/&gt;

== Persekitaran dalam Linux ==

Persekitaran dalam Linux penting bagi setiap pengguna. Ia membantu pengguna melaksanakan tugas dengan mudah. Persekitaran yang disediakan dengan betul membolehkan aplikasi yang dipasang dalam sistem digunakan tanpa sebarang masalah.

&lt;br/&gt;
=== Papar Maklumat Persekitaran - &lt;tt&gt;env&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;echo&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;alias&lt;/tt&gt; ===

Guna arahan &lt;tt&gt;env&lt;/tt&gt; untuk paparkan maklumat persekitaran dalam Linux. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ env
HOSTNAME=komputer01
SELINUX_ROLE_REQUESTED=
TERM=xterm
SHELL=/bin/bash
HISTSIZE=1000
SSH_CLIENT=192.168.1.1 65113 22
SELINUX_USE_CURRENT_RANGE=
QTDIR=/usr/lib64/qt-3.3
OLDPWD=/usr/local
QTINC=/usr/lib64/qt-3.3/include
SSH_TTY=/dev/pts/1
USER=guest
LS_COLORS=rs=0:di=01;34:ln=01;36:mh=00:pi=40;33:so=01;35:do=01;35:bd=40;33;01:cd=40;33;01:or=40;31;01:mi=01;05;37;41:su=37;41:sg=30;43:ca=30;41:tw=30;42:ow=34;42:st=37;44:ex=01;32:*.tar=01;31:*.tgz=01;31:*.arj=01;31:*.taz=01;31:*.lzh=01;31:*.lzma=01;31:*.tlz=01;31:*.txz=01;31:*.zip=01;31:*.z=01;31:*.Z=01;31:*.dz=01;31:*.gz=01;31:*.lz=01;31:*.xz=01;31:*.bz2=01;31:*.tbz=01;31:*.tbz2=01;31:*.bz=01;31:*.tz=01;31:*.deb=01;31:*.rpm=01;31:*.jar=01;31:*.rar=01;31:*.ace=01;31:*.zoo=01;31:*.cpio=01;31:*.7z=01;31:*.rz=01;31:*.jpg=01;35:*.jpeg=01;35:*.gif=01;35:*.bmp=01;35:*.pbm=01;35:*.pgm=01;35:*.ppm=01;35:*.tga=01;35:*.xbm=01;35:*.xpm=01;35:*.tif=01;35:*.tiff=01;35:*.png=01;35:*.svg=01;35:*.svgz=01;35:*.mng=01;35:*.pcx=01;35:*.mov=01;35:*.mpg=01;35:*.mpeg=01;35:*.m2v=01;35:*.mkv=01;35:*.ogm=01;35:*.mp4=01;35:*.m4v=01;35:*.mp4v=01;35:*.vob=01;35:*.qt=01;35:*.nuv=01;35:*.wmv=01;35:*.asf=01;35:*.rm=01;35:*.rmvb=01;35:*.flc=01;35:*.avi=01;35:*.fli=01;35:*.flv=01;35:*.gl=01;35:*.dl=01;35:*.xcf=01;35:*.xwd=01;35:*.yuv=01;35:*.cgm=01;35:*.emf=01;35:*.axv=01;35:*.anx=01;35:*.ogv=01;35:*.ogx=01;35:*.aac=01;36:*.au=01;36:*.flac=01;36:*.mid=01;36:*.midi=01;36:*.mka=01;36:*.mp3=01;36:*.mpc=01;36:*.ogg=01;36:*.ra=01;36:*.wav=01;36:*.axa=01;36:*.oga=01;36:*.spx=01;36:*.xspf=01;36:
MAIL=/var/spool/mail/guest
PATH=/usr/lib64/qt-3.3/bin:/usr/local/bin:/bin:/usr/bin:/usr/local/sbin:/usr/sbin:/sbin:/home/guest/bin
PWD=/home/guest
LANG=en_US.UTF-8
SELINUX_LEVEL_REQUESTED=
SSH_ASKPASS=/usr/libexec/openssh/gnome-ssh-askpass
HISTCONTROL=ignoredups
SHLVL=1
HOME=/home/guest
LOGNAME=guest
QTLIB=/usr/lib64/qt-3.3/lib
CVS_RSH=ssh
SSH_CONNECTION=192.168.1.1 65113 192.168.1.2 22
LESSOPEN=|/usr/bin/lesspipe.sh %s
G_BROKEN_FILENAMES=1
_=/bin/env
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Dari maklumat di atas, anda dapat lihat nilai pembolehubah-pembolehubah (''variables'') yang diperolehi daripada sistem dan skrip ''login'' (fail &lt;tt&gt;.bash_profile&lt;/tt&gt;). Pembolehubah tersebut adalah seperti &lt;tt&gt;HOME&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;PATH&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;SHELL&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;MAIL&lt;/tt&gt;. Kesemua pembolehubah ini penting dalam persekitaran Linux.


Selain itu, anda juga boleh gunakan arahan &lt;tt&gt;echo&lt;/tt&gt; untuk melihat nilai bagi satu pembolehubah tertentu. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ echo $SHELL
/bin/bash
[guest@komputer01 ~]$ echo $MAIL
/var/spool/mail/guest
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Apabila menggunakan arahan &lt;tt&gt;echo&lt;/tt&gt;, simbol &lt;tt&gt;$&lt;/tt&gt; perlu ditambah di hadapan pembolehubah untuk memaparkan nilainya. 


Jika anda perlu pembolehubah baru, ia boleh ditambah di dalam fail &lt;tt&gt;.bash_profile&lt;/tt&gt;. Gunakan arahan &lt;tt&gt;cat&lt;/tt&gt; untuk lihat isi kandungannya.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cat .bash_profile
# .bash_profile

# Get the aliases and functions
if [ -f ~/.bashrc ]; then
        . ~/.bashrc
fi

# User specific environment and startup programs

PATH=$PATH:$HOME/bin

export PATH

[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Taip arahan &lt;tt&gt;alias&lt;/tt&gt; pula untuk lihat senarai arahan yang mungkin sudah diringkaskan bagi tujuan tertentu.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ alias
alias l.='ls -d .* --color=auto'
alias ll='ls -l --color=auto'
alias ls='ls --color=auto'
alias which='alias | /usr/bin/which --tty-only --read-alias --show-dot --show-tilde'
&lt;/pre&gt;

Arahan asal agak panjang tapi telah diringkaskan dengan &lt;tt&gt;alias&lt;/tt&gt;. 


Arahan &lt;tt&gt;ls -l --color=auto&lt;/tt&gt; misalnya telah diringkaskan menjadi &lt;tt&gt;ll&lt;/tt&gt; sahaja.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ll
total 40
-rw-r--r--. 1 guest users    0 Jan 29 14:33 cuba1
-rw-r--r--. 1 guest users    0 Feb 14 10:13 cuba2
-rw-------. 1 guest users  504 Feb 11 13:57 dead.letter
-rw-r--r--. 1 guest users   59 Feb 14 11:30 failbaru
-rw-r--r--. 1 guest users  331 Feb  5 16:32 fail.tar.gz
-rw-r--r--. 1 guest users   34 Jan 29 13:57 fail.txt.gz
-rw-r--r--. 1 guest users   38 Jan 29 12:30 hello.c
-rw-r--r--. 1 guest users   53 Feb 10 15:23 perkataan.txt
-rwxr-xr-x. 1 guest users    5 Jan 29 12:31 prog.sh
drwxr-xr-x. 2 guest users 4096 Jan 29 12:27 tugasan
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Contoh di bawah menunjukkan bagaimana arahan &lt;tt&gt;echo $MAIL&lt;/tt&gt; diringkaskan menjadi &lt;tt&gt;em&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ echo $MAIL
/var/spool/mail/guest
[guest@komputer01 ~]$ alias em='echo $MAIL'
[guest@komputer01 ~]$ em
/var/spool/mail/guest
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Shell ===
Linux menyediakan satu program penterjemah arahan yang dipanggil ''shell''. ''Shell'' bertindak sebagai antaramuka di antara Linux dan pengguna. Ia membaca arahan yang anda taip, menterjemah arahan tersebut, melaksanakannya kemudian menunggu arahan lain pula. ''Prompt'' Linux dipaparkan menandakan ia bersedia untuk menerima sebarang arahan dari anda. 


Setiap arahan dalam ''shell'' mengandungi nama arahan, pilihan arahan (jika ada) dan juga argumen (jika ada). Nama arahan, pilihan dan argumen dijarakkan dengan ruang kosong.


&lt;tt&gt;'''Sintaks :''' NamaArahan [-Pilihan] [Argumen]&lt;/tt&gt;

&lt;tt&gt;'''Contoh  :''' ls  -al  /home&lt;/tt&gt;


''Shell'' merupakan satu program yang dilaksanakan oleh ''kernel'' Linux untuk pengguna. Satu program dirujuk sebagai satu proses sewaktu ''kernel'' melaksanakannya. ''Kernel'' boleh laksanakan satu program ''shell'' yang sama (atau sebarang program lain) secara serentak untuk ramai pengguna. Setiap program yang dilaksanakan itu pula merupakan proses-proses yang berasingan. 


Kebanyakan arahan-arahan asas ''shell'' adalah subrutin yang dibina dalam program ''shell''. Arahan-arahan yang bukan subrutin dalam ''shell'' perlukan ''kernel'' untuk memulakan satu proses bagi perlaksanaannya. Proses ini dikenali sebagai proses anak (''child process''). Kewujudan proses anak adalah untuk jangkamasa yang mencukupi bagi proses perlaksanaannya. ''Shell'' akan tunggu sehingga proses anak ini selesai sebelum ia bersedia menerima arahan selanjutnya. 


Contoh arahan subrutin dalam ''shell'' ialah prosedur untuk keluar sistem seperti &lt;tt&gt;exit&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;logout&lt;/tt&gt;. Jika prosedur keluar sistem tidak dibina dalam ''shell'', ''kernel'' akan mulakan satu proses anak. Apabila proses anak berakhir, kita akan kembali kepada ''shell'' asal. Ini akan menimbulkan masalah kerana kita tidak dapat keluar dan masih berada dalam sistem. Oleh sebab itu &lt;tt&gt;logout&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;exit&lt;/tt&gt; mesti dibina sebagai subrutin dalam ''shell''.


Sila lihat manual &lt;tt&gt;bash&lt;/tt&gt; dengan arahan &lt;tt&gt;man bash&lt;/tt&gt; untuk mencari lain-lain arahan subrutin dalam ''shell''. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ man bash
SHELL BUILTIN COMMANDS
       Unless otherwise noted, each builtin command documented in this section
       as accepting options preceded by - accepts -- to signify the end of the
       options.   The  :, true, false, and test builtins do not accept options
       and do not treat -- specially.  The exit, logout, break, continue, let,
       and  shift builtins accept and process arguments beginning with - with-
       out requiring --.  Other builtins that accept  arguments  but  are  not
       specified  as accepting options interpret arguments beginning with - as
       invalid options and require -- to prevent this interpretation.
&lt;/pre&gt;

Maklumat berkenaan subrutin dalam ''shell'' boleh diperolehi di bawah tajuk &lt;tt&gt;SHELL BUILTIN COMMANDS&lt;/tt&gt;. 


Arahan subrutin seperti &lt;tt&gt;cd&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;pwd&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;echo&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;exit&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;logout&lt;/tt&gt; tidak akan dijumpai dalam direktori &lt;tt&gt;/bin&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;/usr/bin&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;/sbin&lt;/tt&gt; kerana ia dibina dalam ''shell'' &lt;tt&gt;/bin/bash&lt;/tt&gt;. Manakala arahan bukan subrutin seperti &lt;tt&gt;chfn&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;passwd&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;hostname&lt;/tt&gt; boleh dijumpai dalam salah satu direktori tersebut. 


Tekan kunci &lt;tt&gt;[Q]&lt;/tt&gt; untuk keluar dari arahan &lt;tt&gt;man&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

=== Skrip ''Login'' ===

Sewaktu pengguna masuk (''login'') ke dalam akaun Linux, satu atau lebih skrip ''login'' akan dibaca. Fail yang dibaca bergantung kepada jenis ''shell'' yang digunakan. Fail-fail tersebut terletak dalam direktori rumah pengguna. Fungsinya samalah seperti fail &lt;tt&gt;autoexec.bat&lt;/tt&gt; dalam DOS. Ia penting dalam  memudahkan penggunaan arahan-arahan Linux serta aplikasi. 


Berikut adalah contoh ''shell'' dan skrip ''login'' masing-masing.

{| style=&quot;border: thin solid #81BEF7; color: black&quot; width=400
|-
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;&quot; width=40% | &lt;tt&gt;'' '''Shell''' ''&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;&quot; | &lt;tt&gt;'''Skrip ''Login'' '''&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;Bourne&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;.profile&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;C&lt;/tt&gt; 
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;.cshrc&lt;br/&gt;.login&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;Korn&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;.profile&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;Bourne-again&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;.bash_profile&lt;/tt&gt;
|}

&lt;br/&gt;

== Manipulasi Fail/Direktori ==

=== Papar Direktori Semasa - &lt;tt&gt;pwd&lt;/tt&gt; ===

Untuk mengetahui direktori di mana kita berada,  gunakan arahan &lt;tt&gt;pwd&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$  pwd
/home/guest
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Bertukar ke Direktori Lain - &lt;tt&gt;cd&lt;/tt&gt; ===

Anda boleh bertukar ke direktori lain dengan menggunakan arahan &lt;tt&gt;cd&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cd /           (ke direktori paling atas atau direktori akar)
[guest@komputer01 /]$ cd var         (ke subdirektori var)
[guest@komputer01 var]$ cd mail      (ke subdirektori mail)
[guest@komputer01 mail]$ pwd
/var/mail
[guest@komputer01 mail]$ cd          (kembali ke direktori rumah)
[guest@komputer01 ~]$ pwd
/home/guest
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Lihat Senarai Fail - &lt;tt&gt;ls&lt;/tt&gt; ===

Arahan &lt;tt&gt;ls&lt;/tt&gt; digunakan untuk melihat isi kandungan sesuatu direktori. Sila taip arahan di bawah pada ''prompt'' Linux dan lihat perbezaan hasilnya. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ls
hello.c  prog.sh  tugasan
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Arahan &lt;tt&gt;ls&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-a&lt;/tt&gt; untuk lihat semua sekali termasuk fail tersembunyi.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ls -a
.   .bash_history  .bash_profile  .gnome2  .history  prog.sh
..  .bash_logout   .bashrc        hello.c  .mozilla  tugasan
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Arahan &lt;tt&gt;ls&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-al&lt;/tt&gt; untuk lihat maklumat lebih terperinci seperti mod keizinan, pemilik fail, kumpulan pemilik dan masa fail dibina atau diubahsuai.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ls -al
total 48
drwx------. 5 guest users 4096 Jan 29 12:31 .
drwxr-xr-x. 3 root  root  4096 Jan  9 10:27 ..
-rw-------. 1 guest users  789 Jan 28 19:24 .bash_history
-rw-r--r--. 1 guest users   18 Feb 22  2013 .bash_logout
-rw-r--r--. 1 guest users  176 Feb 22  2013 .bash_profile
-rw-r--r--. 1 guest users  124 Feb 22  2013 .bashrc
drwxr-xr-x. 2 guest users 4096 Nov 12  2010 .gnome2
-rw-r--r--. 1 guest users   38 Jan 29 12:30 hello.c
-rw-------. 1 guest users  104 Jan 27 15:00 .history
drwxr-xr-x. 4 guest users 4096 Nov 20 15:10 .mozilla
-rwxr-xr-x. 1 guest users    5 Jan 29 12:31 prog.sh
drwxr-xr-x. 2 guest users 4096 Jan 29 12:27 tugasan
[guest@komputer01 ~]$ 
&lt;/pre&gt;


Cuba arahan &lt;tt&gt;ls&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-aF&lt;/tt&gt;. Di hujung nama direktori terdapat aksara &lt;tt&gt;/&lt;/tt&gt;. Fail boleh laksana (''executable'') seperti fail &lt;tt&gt;prog.sh&lt;/tt&gt; pula terdapat aksara &lt;tt&gt;*&lt;/tt&gt; dihujungnya.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ls -aF
./             .bash_profile  failbaru       .gnome2/  .mozilla/      tugasan/
../            .bashrc        .failbaru.swp  hello.c   perkataan.txt
.bash_history  cuba1          fail.tar.gz    .history  prog.sh*
.bash_logout   dead.letter    fail.txt.gz    .lesshst  .ssh/
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Mengenalpasti Jenis Fail - &lt;tt&gt;file&lt;/tt&gt; ===

Gunakan arahan &lt;tt&gt;file&lt;/tt&gt; untuk mengetahui jenis fail sama ada ia adalah fail binari, fail teks, direktori dan sebagainya.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ file hello.c
hello.c: ASCII text
[guest@komputer01 ~]$ file *
fail.txt.gz: gzip compressed data, was &quot;fail.txt&quot;, from Unix, last modified: Wed Jan 29 13:57:56 2014
hello.c:     ASCII text
prog.sh:     ASCII text
tugasan:     directory
[guest@komputer01 ~]$      
&lt;/pre&gt;


Setelah jenis fail diketahui, kita dapat lakukan sesuatu kepada fail tersebut dengan memilih arahan yang sesuai. Contohnya guna arahan &lt;tt&gt;cat&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;more&lt;/tt&gt; untuk melihat kandungan fail teks &lt;tt&gt;hello.c&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;prog.sh&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cat hello.c
main()
{
  printf(&quot;Hello World\n&quot;);
}
[guest@komputer01 ~]$ 
&lt;/pre&gt;


Sudah tentu anda tidak boleh guna arahan &lt;tt&gt;cd&lt;/tt&gt; terhadap fail &lt;tt&gt;hello.c&lt;/tt&gt; kerana ia bukan direktori.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cd hello.c
-bash: cd: hello.c: Not a directory
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Bina Fail Kosong - &lt;tt&gt;touch&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;echo&lt;/tt&gt; ===

Anda boleh bina satu fail baru dengan arahan &lt;tt&gt;touch&lt;/tt&gt;. Walau bagaimanapun fail yang dibina adalah kosong atau tiada isi dan bersaiz 0.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ touch cuba1
[guest@komputer01 ~]$ ls -al cuba1
-rw-r--r--. 1 guest users 0 Jan 29 14:33 cuba1
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Arahan &lt;tt&gt;echo&lt;/tt&gt; juga boleh digunakan untuk membina fail kosong jika digunakan bersama simbol &lt;tt&gt;&gt;&lt;/tt&gt; (''redirect''). Output dari arahan ini akan disimpan ke dalam fail dan tidak dipaparkan di skrin. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ echo -n &gt; cuba2
[guest@komputer01 ~]$ ls -al cuba2
-rw-r--r--. 1 guest users 0 Jan 29 14:34 cuba2
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Arahan &lt;tt&gt;echo&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-n&lt;/tt&gt; akan bina fail baru yang kosong isi kandungannya.

&lt;br/&gt;

=== Melihat Kandungan Fail Teks - &lt;tt&gt;cat&lt;/tt&gt; ===

Guna arahan &lt;tt&gt;cat&lt;/tt&gt; untuk melihat kandungan fail teks seperti fail &lt;tt&gt;.bash_profile&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cat .bash_profile
# .bash_profile

# Get the aliases and functions
if [ -f ~/.bashrc ]; then
        . ~/.bashrc
fi

# User specific environment and startup programs

PATH=$PATH:$HOME/bin

export PATH
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Papar Fail Teks Bermula Dari Atas - &lt;tt&gt;head&lt;/tt&gt; ===

Bagi fail teks bersaiz besar, kita boleh lihat beberapa baris kandungannya bermula dari atas dengan menggunakan arahan &lt;tt&gt;head&lt;/tt&gt;. Untuk melihat 10 baris teratas, gunakan arahan berikut.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ head .bash_profile
# .bash_profile

# Get the aliases and functions
if [ -f ~/.bashrc ]; then
        . ~/.bashrc
fi

# User specific environment and startup programs

PATH=$PATH:$HOME/bin
&lt;/pre&gt;

Arahan &lt;tt&gt;head&lt;/tt&gt; tanpa opsyen akan paparkan 10 baris teratas. 


Jika ingin lihat hanya 5 baris teratas gunakan opsyen &lt;tt&gt;-5&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
 [guest@komputer01 ~]$  head -5 .bash_profile
# .bash_profile

# Get the aliases and functions
if [ -f ~/.bashrc ]; then
        . ~/.bashrc
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Papar Fail Teks Bermula Dari Bawah - &lt;tt&gt;tail&lt;/tt&gt; ===

Dengan arahan &lt;tt&gt;tail&lt;/tt&gt; pula, kandungan fail teks boleh dilihat bermula dari bawah. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ tail -3 .bash_profile
PATH=$PATH:$HOME/bin

export PATH
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Seperti arahan &lt;tt&gt;head&lt;/tt&gt;, anda boleh guna opsyen &lt;tt&gt;-3&lt;/tt&gt; untuk lihat 3 baris paling bawah. Secara lalai, ia akan paparkan 10 baris paling bawah.

&lt;br/&gt;

=== Papar Kandungan Fail Teks Semuka Demi Semuka - &lt;tt&gt;more&lt;/tt&gt; ===

Selain dari &lt;tt&gt;cat&lt;/tt&gt; kita boleh gunakan arahan &lt;tt&gt;more&lt;/tt&gt; untuk melihat kandungan fail teks yang besar. Ia membolehkan kita melihat fail berkenaan semuka demi semuka. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ more .bash_history
finger
finger guest
id
id guest
who
whoami
who am i
passwd
chfn
chsh
echo $SHELL
hostname
uname -a
uname -n
domainname
ifconfig
hostname
--More--(25%)
&lt;/pre&gt;


Kemudian anda boleh tekan kunci &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt; untuk paparkan baris demi baris atau &lt;tt&gt;[SpaceBar]&lt;/tt&gt; untuk muka demi muka.

&lt;br/&gt;

=== Cetak Maklumat Fail - &lt;tt&gt;wc&lt;/tt&gt; ===

Arahan &lt;tt&gt;wc&lt;/tt&gt; boleh digunakan untuk mengetahui bilangan baris, bilangan perkataan dan saiz fail teks. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ wc perkataan.txt
 8  8 53 perkataan.txt
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Fail &lt;tt&gt;perkataan.txt&lt;/tt&gt; mengandungi 8 baris, 8 perkataan dan bersaiz 53 ''bytes''. 


Gunakan opsyen &lt;tt&gt;-l&lt;/tt&gt; jika anda ingin tahu jumlah baris sahaja.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ wc -l perkataan.txt
8 perkataan.txt
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Salin Fail - &lt;tt&gt;cp&lt;/tt&gt; ===

Guna arahan &lt;tt&gt;cp&lt;/tt&gt; untuk menyalin fail &lt;tt&gt;cuba2&lt;/tt&gt; ke fail &lt;tt&gt;cuba3&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cp cuba2 cuba3
[guest@komputer01 ~]$ ls -al cuba2 cuba3
-rw-r--r--. 1 guest users 1 Jan 29 14:34 cuba2
-rw-r--r--. 1 guest users 1 Jan 29 16:06 cuba3
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Kedua-duanya mempunyai nama berlainan tapi isi kandungannya sama. Sekiranya fail &lt;tt&gt;cuba3&lt;/tt&gt; sudah wujud sebelum ini, isinya akan digantikan dengan isi kandungan fail &lt;tt&gt;cuba2&lt;/tt&gt;. 


Secara lalai arahan &lt;tt&gt;cp&lt;/tt&gt; tidak akan memeriksa sama ada fail yang akan dibina dari proses menyalin ini sudah wujud atau tidak. Untuk elakkan daripada terganti isi kandungan fail sedia ada, kita boleh guna arahan &lt;tt&gt;cp&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-i&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cp -i cuba2 cuba3
cp: overwrite `cuba3'? y
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Jawab &lt;tt&gt;y&lt;/tt&gt; jika anda hendak ganti kandungan fail &lt;tt&gt;cuba3&lt;/tt&gt; dengan fail &lt;tt&gt;cuba2&lt;/tt&gt; dan taip &lt;tt&gt;n&lt;/tt&gt; jika sebaliknya.

&lt;br/&gt;

=== Tukar Nama atau Pindah Lokasi Fail - &lt;tt&gt;mv&lt;/tt&gt; ===

Guna arahan &lt;tt&gt;mv&lt;/tt&gt; untuk ubah nama fail misalnya dari &lt;tt&gt;cuba3&lt;/tt&gt; kepada nama fail &lt;tt&gt;cuba4&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ls -al cuba*
-rw-r--r--. 1 guest users 0 Jan 29 14:33 cuba1
-rw-r--r--. 1 guest users 1 Jan 29 14:34 cuba2
-rw-r--r--. 1 guest users 1 Jan 29 16:06 cuba3
[guest@komputer01 ~]$ mv cuba3 cuba4 
[guest@komputer01 ~]$ ls -al cuba*
-rw-r--r--. 1 guest users 0 Jan 29 14:33 cuba1
-rw-r--r--. 1 guest users 1 Jan 29 14:34 cuba2
-rw-r--r--. 1 guest users 1 Jan 29 16:06 cuba4
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Ia juga boleh digunakan untuk  pindahkan fail ke direktori lain. Misalnya dari lokasi semasa ke lokasi baru.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ mv cuba4 /tmp
[guest@komputer01 ~]$ ls -al /tmp
total 52
drwxrwxrwt. 11 root  root  4096 Jan 29 16:24 .
dr-xr-xr-x. 25 root  root  4096 Jan 27 11:56 ..
-rw-r--r--.  1 guest users    1 Jan 29 16:06 cuba4
-r--r--r--.  1 root  root    11 Jan 27 11:56 .X0-lock
drwxrwxrwt.  2 root  root  4096 Jan 27 11:56 .X11-unix
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Arahan di atas akan memindahkan fail &lt;tt&gt;cuba4&lt;/tt&gt; dari direktori semasa ke direktori &lt;tt&gt;/tmp&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

=== Bina Direktori - &lt;tt&gt;mkdir&lt;/tt&gt; ===

Guna arahan &lt;tt&gt;mkdir&lt;/tt&gt; untuk bina direktori baru.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ mkdir direktori
[guest@komputer01 ~]$ ls -al
total 60
drwx------. 6 guest users 4096 Jan 29 16:28 .
drwxr-xr-x. 3 root  root  4096 Jan  9 10:27 ..
-rw-------. 1 guest users  789 Jan 28 19:24 .bash_history
-rw-r--r--. 1 guest users   18 Feb 22  2013 .bash_logout
-rw-r--r--. 1 guest users  176 Feb 22  2013 .bash_profile
-rw-r--r--. 1 guest users  124 Feb 22  2013 .bashrc
-rw-r--r--. 1 guest users    0 Jan 29 14:33 cuba1
-rw-r--r--. 1 guest users    1 Jan 29 14:34 cuba2
drwxr-xr-x. 2 guest users 4096 Jan 29 16:28 direktori
-rw-r--r--. 1 guest users   34 Jan 29 13:57 fail.txt.gz
drwxr-xr-x. 2 guest users 4096 Nov 12  2010 .gnome2
-rw-r--r--. 1 guest users   38 Jan 29 12:30 hello.c
-rw-------. 1 guest users  104 Jan 27 15:00 .history
drwxr-xr-x. 4 guest users 4096 Nov 20 15:10 .mozilla
-rwxr-xr-x. 1 guest users    5 Jan 29 12:31 prog.sh
drwxr-xr-x. 2 guest users 4096 Jan 29 12:27 tugasan
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Pembinaan beberapa subdirektori mengikut tujuan tertentu adalah bagus terutama sekali dalam pengurusan fail. Jika beratus atau beribu fail berada dalam satu direktori sahaja, agak sukar untuk mencari dan menguruskannya.

&lt;br/&gt;

=== Menghapuskan Fail/Direktori - &lt;tt&gt;rm&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;rmdir&lt;/tt&gt; ===

Gunakan arahan &lt;tt&gt;rm&lt;/tt&gt; untuk hapuskan fail.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ rm cuba2
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Tiada cara untuk kembalikan fail yang sudah dihapuskan kecuali jika anda ada buat salinan (''backup'') sebelum ini.


Arahan &lt;tt&gt;rm&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-i&lt;/tt&gt; akan meminta kepastian terlebih dahulu sama ada anda ingin menghapuskan fail tersebut.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ rm -i cuba2
rm: remove regular file `cuba2'? y
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Jawab &lt;tt&gt;y&lt;/tt&gt; untuk hapuskan fail atau jawab &lt;tt&gt;n&lt;/tt&gt; jika sebaliknya.


Untuk menghapuskan semua fail dalam satu subdirektori &lt;tt&gt;xyz&lt;/tt&gt; berserta subdirektori tersebut, guna arahan &lt;tt&gt;rm&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-r&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ rm -r xyz
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Guna arahan &lt;tt&gt;rmdir&lt;/tt&gt; untuk hapuskan direktori kosong (tidak mengandungi sebarang fail atau subdirektori di dalamnya). 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ mkdir temp
[guest@komputer01 ~]$ rmdir temp
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Tukar Mod Keizinan - &lt;tt&gt;chmod&lt;/tt&gt; ===

Setiap fail atau direktori mempunyai mod keizinannya sendiri. Ia dapat mengelakkan pengguna mengubahsuai fail-fail pengguna lain atau mengubah fail-fail sistem. Sebelum mod keizinan diubah, pengguna perlu lihat terlebih dahulu menggunakan arahan &lt;tt&gt;ls&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-al&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ls -al
total 52
drwx------. 5 guest users 4096 Jan 30 09:12 .
drwxr-xr-x. 3 root  root  4096 Jan  9 10:27 ..
-rw-------. 1 guest users 1876 Jan 29 19:31 .bash_history
-rw-r--r--. 1 guest users   18 Feb 22  2013 .bash_logout
-rw-r--r--. 1 guest users  176 Feb 22  2013 .bash_profile
-rw-r--r--. 1 guest users  124 Feb 22  2013 .bashrc
-rw-r--r--. 1 guest users    0 Jan 29 14:33 cuba1
-rw-r--r--. 1 guest users   34 Jan 29 13:57 fail.txt.gz
drwxr-xr-x. 2 guest users 4096 Nov 12  2010 .gnome2
-rw-r--r--. 1 guest users   38 Jan 29 12:30 hello.c
-rw-------. 1 guest users  104 Jan 27 15:00 .history
drwxr-xr-x. 4 guest users 4096 Nov 20 15:10 .mozilla
-rwxr-xr-x. 1 guest users    5 Jan 29 12:31 prog.sh
drwxr-xr-x. 2 guest users 4096 Jan 29 12:27 tugasan
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Dari output di atas, di sebelah kiri sekali terdapat 10 aksara.

* Aksara pertama menunjukkan sama ada ia fail biasa (&lt;tt&gt;-&lt;/tt&gt;), hubungan simbolik (&lt;tt&gt;l&lt;/tt&gt;), fail aksara istimewa (&lt;tt&gt;c&lt;/tt&gt;) atau direktori (d). 

* 9 aksara berikutnya ialah mod keizinan yang dibahagi kepada tiga iaitu untuk pemilik (''owner''), kumpulan (''group'') dan lain-lain (''other'').

* Bagi setiap bahagian tersebut masing-masing mewakili mod keizinan baca (&lt;tt&gt;r&lt;/tt&gt;), tulis (&lt;tt&gt;w&lt;/tt&gt;) dan laksana (&lt;tt&gt;x&lt;/tt&gt;). 

* Simbol tanda sengkang (&lt;tt&gt;-&lt;/tt&gt;) pula menandakan bahawa tiada keizinan baca, tulis atau laksana bagi fail atau direktori berkenaan. 

* Dari output tersebut juga kita dapat lihat &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; sebagai pemilik bagi semua fail dan direktori kecuali direktori induk (&lt;tt&gt;..&lt;/tt&gt;). 


Apa yang penting di sini ialah hanya pemilik iaitu &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; sahaja yang boleh menukar mod keizinan fail dan direktori. Keizinan untuk pengguna lain baca, tulis atau laksana bergantung kepada mod keizinan fail dan direktori tersebut. 


Untuk penerangan lebih jelas kita ambil contoh direktori &lt;tt&gt;tugasan&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
drwxr-xr-x. 2 guest users 4096 Jan 29 12:27 tugasan
&lt;/pre&gt;

Mod keizinan untuk &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; ialah baca (&lt;tt&gt;r&lt;/tt&gt;), tulis (&lt;tt&gt;w&lt;/tt&gt;) dan laksana (&lt;tt&gt;x&lt;/tt&gt;). Untuk pengguna lain yang sekumpulan dengan &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; iaitu kumpulan &lt;tt&gt;users&lt;/tt&gt;, mod keizinannya ialah baca (&lt;tt&gt;r&lt;/tt&gt;) dan laksana (&lt;tt&gt;x&lt;/tt&gt;) sahaja. Begitu juga dengan pengguna lain yang bukan dalam kumpulan &lt;tt&gt;users&lt;/tt&gt; di mana mod keizinannya ialah baca (&lt;tt&gt;r&lt;/tt&gt;) dan laksana (&lt;tt&gt;x&lt;/tt&gt;).


Pengguna selain &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; tidak boleh bina fail atau direktori di dalam direktori &lt;tt&gt;tugasan&lt;/tt&gt;. Mereka cuma boleh masuk ke dalam direktori ini untuk melihat dan menyalin fail. Begitupun ia masih tertakluk kepada mod keizinan direktori sebelum &lt;tt&gt;tugasan&lt;/tt&gt; iaitu direktori semasa (&lt;tt&gt;.&lt;/tt&gt;) atau &lt;tt&gt;/home/guest&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
drwx------. 5 guest users 4096 Jan 30 09:12 .
&lt;/pre&gt;

Jika dilihat pada mod keizinan direktori rumah bagi &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt;, pengguna lain (kecuali &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt;) tidak mempunyai keizinan untuk masuk. Oleh itu pengguna lain juga sudah tentu tidak boleh masuk ke dalam direktori &lt;tt&gt;tugasan&lt;/tt&gt;.


Untuk membolehkan pengguna lain memasuki direktori rumah &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt;, pengguna &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; perlu menukarnya kepada mod &lt;tt&gt;drwxr-xr-x&lt;/tt&gt; dengan arahan &lt;tt&gt;chmod&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ chmod go+rx .
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Apa yang dilakukan arahan di atas ialah memberi kumpulan &lt;tt&gt;users&lt;/tt&gt; (&lt;tt&gt;g&lt;/tt&gt;) dan pengguna lain (&lt;tt&gt;o&lt;/tt&gt;) kebenaran untuk baca (&lt;tt&gt;r&lt;/tt&gt;) dan laksana (&lt;tt&gt;x&lt;/tt&gt;) terhadap direktori semasa (&lt;tt&gt;.&lt;/tt&gt;) bagi &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; iaitu &lt;tt&gt;/home/guest&lt;/tt&gt;.


Hasilnya mod keizinan akan bertukar seperti berikut.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
drwxr-xr-x. 5 guest users 4096 Jan 30 09:12 .
&lt;/pre&gt;


Hasil yang sama juga boleh diperolehi dengan arahan berikut.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ chmod 755 .
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Adakalanya pertukaran mod keizinan dengan menggunakan nombor lebih mudah berbanding penggunaan aksara dan simbol.

{| style=&quot;border: thin solid #81BEF7; color: black&quot; width=450
|-
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;&quot; width=10% | &lt;tt&gt;'''Nilai'''&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;text-align:center&quot; width=25% | &lt;tt&gt;'''No. Perduaan '''&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;text-align:center&quot; width=10% | &lt;tt&gt;'''Mod'''&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;&quot; | &lt;tt&gt;'''Keizinan'''&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;0&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;0 0 0&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;---&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;Tiada&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;1&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;0 0 1&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;--x&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;Laksana sahaja&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;2&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;0 1 0&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;-w-&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;Tulis sahaja&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;3&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;0 1 1&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;-wx&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;Tulis dan Laksana sahaja&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;4&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;1 0 0&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;r--&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;Baca sahaja&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;5&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;1 0 1&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;r-x&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;Baca dan Laksana sahaja&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;6&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;1 1 0&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;rw-&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;Baca dan Tulis sahaja&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;7&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;1 1 1&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;rwx&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;&quot; | &lt;tt&gt;Semua&lt;/tt&gt;
|}


Di bawah ialah contoh nilai mod yang biasa digunakan dengan arahah &lt;tt&gt;chmod&lt;/tt&gt; diikuti dengan mod keizinan yang dilihat dengan arahan &lt;tt&gt;ls -al&lt;/tt&gt; setelah selesai melakukan arahan &lt;tt&gt;chmod&lt;/tt&gt; tersebut.

{| style=&quot;border: thin solid #81BEF7; color: black&quot; width=450
|-
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;text-align:center&quot; width=50% | &lt;tt&gt;'''Arahan'''&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;text-align:center&quot; width=50% | &lt;tt&gt;'''Mod Keizinan'''&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;chmod 000 fail&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;---------&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;chmod 100 fail&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;--x------&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;chmod 211 fail&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;-w---x--x&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;chmod 444 fail&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;r--r--r--&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;chmod 644 fail&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;rw-r--r--&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;chmod 700 fail&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;rwx------&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;chmod 711 fail&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;rwx--x--x&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;chmod 777 fail&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;rwxrwxrwx&lt;/tt&gt;
|}

&lt;br/&gt;

=== Pengubahsuaian Fail Teks - &lt;tt&gt;vi&lt;/tt&gt; ===

Linux mempunyai pengubahsuai teksnya sendiri iaitu &lt;tt&gt;vi&lt;/tt&gt; (''Visual Implementation''). Dalam &lt;tt&gt;vi&lt;/tt&gt; terdapat tiga mod berbeza iaitu arahan (''command''), input dan baris terakhir (''last line''). Gunakan arahan berikut untuk menggunakan &lt;tt&gt;vi&lt;/tt&gt; dengan andaian &lt;tt&gt;failbaru&lt;/tt&gt; adalah fail teks baru.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ vi failbaru
&lt;/pre&gt;


Pada permulaan penggunaan &lt;tt&gt;vi&lt;/tt&gt; anda akan berada dalam mod arahan (''command mode''). Pada masa ini anda boleh gerakkan kursor ke seluruh skrin, ubahsuai kandungan fail dan lakukan proses carian rentetan. Bagi fail yang baru dibina, isinya kosong. Anda perlu berada dalam mod input untuk masukkan teks ke dalam fail tersebut. Caranya ialah dengan menekan salah satu kunci berikut.

* Kunci &lt;tt&gt;[I]&lt;/tt&gt; untuk selit (''insert'').
* Kunci &lt;tt&gt;[A]&lt;/tt&gt; untuk tambah (''append'').


&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
-- INSERT --
&lt;/pre&gt;

Di bahagian bawah skrin akan kelihatan &lt;tt&gt;-- INSERT --&lt;/tt&gt; menandakan anda berada dalam mod input. 


Sila taip teks &lt;tt&gt;satu&lt;/tt&gt; hingga &lt;tt&gt;sepuluh&lt;/tt&gt; seperti dibawah.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
satu                  (kemudian tekan [Enter])
dua                   (kemudian tekan [Enter])
tiga                  (kemudian tekan [Enter])
empat                 (kemudian tekan [Enter])
lima                  (kemudian tekan [Enter])
enam                  (kemudian tekan [Enter])
tujuh                 (kemudian tekan [Enter])
lapan                 (kemudian tekan [Enter])
sembilan              (kemudian tekan [Enter])
sepuluh               (kemudian tekan [Esc])
&lt;/pre&gt;

Selepas menekan kunci &lt;tt&gt;[Esc]&lt;/tt&gt; mod input (&lt;tt&gt;--INSERT--&lt;/tt&gt;) akan bertukar kepada mod arahan. 


Simpan (''save'') teks yang telah ditaip dengan menekan aksara &lt;tt&gt;:&lt;/tt&gt; diikuti aksara &lt;tt&gt;w&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;

:w
&lt;/pre&gt;


Kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;

&quot;failbaru&quot; [New] 10L, 59C written
&lt;/pre&gt;

Perubahan dalam kandungan &lt;tt&gt;failbaru&lt;/tt&gt; telah disimpan.


Dalam mod input anda boleh gerakkan kursor ke atas, ke bawah, ke kiri atau ke kanan dengan menekan kunci berikut.

* Tekan kunci [&lt;tt&gt;↑&lt;/tt&gt;] atau [&lt;tt&gt;K&lt;/tt&gt;] untuk ke atas.
* Tekan kunci [&lt;tt&gt;↓&lt;/tt&gt;] atau [&lt;tt&gt;J&lt;/tt&gt;] untuk ke bawah.
* Tekan kunci [&lt;tt&gt;←&lt;/tt&gt;] atau [&lt;tt&gt;H&lt;/tt&gt;] untuk ke kiri.
* Tekan kunci [&lt;tt&gt;→&lt;/tt&gt;] atau [&lt;tt&gt;L&lt;/tt&gt;] untuk ke kanan.


Andaikan kita ingin menambah perkataan &lt;tt&gt;kosong&lt;/tt&gt; sebelum perkataan &lt;tt&gt;satu&lt;/tt&gt;. Ikut langkah berikut.

* Gerakkan kursor anda supaya berada pada baris pertama pada huruf &lt;tt&gt;s&lt;/tt&gt; perkataan &lt;tt&gt;satu&lt;/tt&gt;.
* Tekan kunci &lt;tt&gt;[Shift]&lt;/tt&gt; dan kunci &lt;tt&gt;[O]&lt;/tt&gt; serentak. Satu baris kosong akan diselitkan di atas baris yang mengandungi teks &lt;tt&gt;satu&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;

satu
dua
.
.
-- INSERT --
&lt;/pre&gt;


* Taip perkataan &lt;tt&gt;kosong&lt;/tt&gt; pada baris tersebut kemudian tekan kunci &lt;tt&gt;[Esc]&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
kosong
satu
dua
.
.
&lt;/pre&gt;


Sekarang kita ingin menambah perkataan &lt;tt&gt;sebelas&lt;/tt&gt; pula iaitu selepas perkataan &lt;tt&gt;sepuluh&lt;/tt&gt;. Ikut langkah berikut.

* Tekan kunci &lt;tt&gt;[Shift]&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;[G]&lt;/tt&gt; serentak. Ia akan gerakkan kursor anda terus ke baris terakhir dalam fail iaitu pada perkataan &lt;tt&gt;sepuluh&lt;/tt&gt;.

* Tekan kunci &lt;tt&gt;[O]&lt;/tt&gt;. Satu baris baru akan ditambah di bawah baris yang mengandungi perkataan &lt;tt&gt;sepuluh&lt;/tt&gt;.
* Taip perkataan &lt;tt&gt;sebelas&lt;/tt&gt; kemudian tekan kunci &lt;tt&gt;[Esc]&lt;/tt&gt;.

Anda sudah selesai menambah perkataan &lt;tt&gt;kosong&lt;/tt&gt; di baris paling atas dan perkataan &lt;tt&gt;sebelas&lt;/tt&gt; di baris paling bawah. 


Simpan perubahan tersebut dengan menaip aksara &lt;tt&gt;:&lt;/tt&gt;,&lt;tt&gt;w&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;q&lt;/tt&gt; kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;

:wq
&lt;/pre&gt;

Aksara &lt;tt&gt;w&lt;/tt&gt; untuk tulis (''write'') perubahan kepada fail, manakala aksara &lt;tt&gt;q&lt;/tt&gt; pula untuk keluar (''quit'') dari program &lt;tt&gt;vi&lt;/tt&gt;.


Berikut senarai aksara atau kunci untuk pergerakan kursor di dalam mod arahan.

{| style=&quot;border: thin solid #81BEF7; color: black&quot; width=700
|-
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;text-align:center&quot; width=15% | &lt;tt&gt;'''Aksara/Kunci'''&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;'''Tindakan'''&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;l&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Bergerak satu aksara ke kanan&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;h&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Bergerak satu aksara ke kiri&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;k&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Bergerak satu aksara ke atas&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;j&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Bergerak satu aksara ke bawah&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;$&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Pergi ke aksara terakhir dalam baris semasa&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;0&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Pergi ke aksara pertama dalam baris semasa&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;w&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Pergi ke aksara pertama bagi perkataan berikut dalam baris semasa&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;b&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Pergi ke aksara pertama bagi perkataan sebelum dalam baris semasa&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;^&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Pergi ke aksara pertama dalam  baris semasa&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;G&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Pergi ke  baris terakhir dalam fail&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;[Ctrl][d]&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Bergerak semuka ke bawah (''Page Down'')&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;[Ctrl][b]&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Bergerak semuka ke atas (''Page Up'')&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;/abc&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Carian kehadapan rentetan abc&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;?abc&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Carian kebelakang rentetan abc &lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;n&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Terus carian kehadapan rentetan abc &lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;N&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Terus carian kebelakang rentetan abc &lt;/tt&gt;
|}


Berikut senarai aksara atau kunci untuk penyuntingan teks di dalam mod arahan.

{| style=&quot;border: thin solid #81BEF7; color: black&quot; width=700
|-
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;text-align:center&quot; width=15% | &lt;tt&gt;'''Aksara/Kunci'''&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;'''Tindakan'''&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;i&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Selit aksara sebelum kedudukan kursor berada&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;I&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Selit aksara sebelum aksara pertama dalam baris&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;a&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Selit aksara selepas kedudukan kursor berada&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;A&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Selit aksara selepas hujung baris&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;o&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Selit baris kosong di bawah baris kursor berada&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;O&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Selit baris kosong di atas baris kursor berada&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;x&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Padam 1 aksara&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;5x&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Padam 5 aksara&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;dd&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Padam baris semasa&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;7dd&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Padam 7 baris bermula dari baris semasa dan ke bawah&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;cw&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Padam 1 perkataan bermula dari kedudukan kursor untuk diganti teks baru&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;c3w&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Padam 3 perkataan bermula dari kedudukan kursor untuk diganti teks baru&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;dw&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Padam 1 perkataan bermula dari kedudukan kursor&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;d3w&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Padam 3 perkataan bermula dari kedudukan kursor&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;r&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Padam aksara semasa untuk diganti dengan aksara baru&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;D&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Padam baris semasa dari kedudukan kursor hingga ke hujung baris&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;yy&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Padam baris semasa&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;4yy&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Padam 4 baris bermula dari baris semasa ke bawah&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;p&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Tampal (''paste'') kandungan dari penimbal (''buffer'')&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;u&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;''Undo'' atau kembalikan keadaan asal sebelum arahan terakhir dilaksanakan&lt;/tt&gt;
|}


Berikut senarai aksara atau kunci yang biasa digunakan dalam mod baris terakhir.

{| style=&quot;border: thin solid #81BEF7; color: black&quot; width=700
|-
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;text-align:center&quot; width=20% | &lt;tt&gt;'''Aksara/Kunci'''&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #A9E2F3;text-align:center&quot; | &lt;tt&gt;'''Tindakan'''&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;:1&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Pergi ke baris pertama dalam fail&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;:10&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Pergi ke baris kesepuluh dalam fail&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;:set nu&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Paparkan nombor baris di sebelah kiri bagi tujuan rujukan&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;:set nonu&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Hilangkan paparan nombor baris&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;:f&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Papar nama fail dan kedudukan kursor di baris keberapa&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;:w&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Simpan kandungan fail tanpa keluar dari vi&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;:w xyz.txt&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Simpan kandungan fail ke fail baru bernama xyz.txt&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;:wq&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Simpan kandungan fail dan keluar dari vi&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;:q!&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Keluar dari vi tanpa menyimpan kandungan yang telah diubah&lt;/tt&gt;
|-
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;:1,10 s/abc/xyz&lt;/tt&gt;
| style=&quot;background-color: #E0F2F7;text-align:left&quot; | &lt;tt&gt;Dari baris 1 hingga 10, tukar rentetan abc kepada xyz&lt;/tt&gt;
|}


Setiap kali selesai arahan dalam mod baris terakhir, mod akan kembali semula ke mod arahan jika masih berada dalam &lt;tt&gt;vi&lt;/tt&gt;. 

&lt;br/&gt;

== Manipulasi Ruang Storan ==

=== Papar Saiz Direktori dan Subdirektori - &lt;tt&gt;du&lt;/tt&gt; ===

Guna arahan &lt;tt&gt;du&lt;/tt&gt; untuk lihat anggaran saiz bagi penggunaan ruang setiap direktori atau subdirektori.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ du -h
8.0K    ./.ssh
4.0K    ./tugasan
92K     .
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Jumlah saiz dipaparkan di sebelah kiri direktori. 

&lt;br/&gt;

=== Papar Saiz Fail Sistem - &lt;tt&gt;df&lt;/tt&gt; ===

Arahan &lt;tt&gt;df&lt;/tt&gt; pula dapat beri maklumat saiz fail sistem serta peratus penggunaan semasa. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ df -k
Filesystem           1K-blocks      Used Available Use% Mounted on
/dev/mapper/vg_komputer01-lv_root
                       7781012   3273984   4111764  45% /
tmpfs                   510268        72    510196   1% /dev/shm
/dev/sda1               495844     33754    436490   8% /boot
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Arahan ini amat berguna kepada Pentadbir Sistem kerana pembinaan direktori atau fail tidak dapat dilakukan jika fail sistem berkenaan telah penuh.  

&lt;br/&gt;

=== Papar Had Penggunaan Sumber - &lt;tt&gt;ulimit&lt;/tt&gt; ===

Dengan arahan &lt;tt&gt;ulimit&lt;/tt&gt; anda dapat lihat had penggunaan sumber dalam sistem seperti masa cpu, saiz fail dan sebagainya. Maklumat dari arahan ini berguna jika anda mengalami masalah terutama sekali bagi aplikasi atau proses yang memerlukan sumber yang sangat besar.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ulimit -a
core file size          (blocks, -c) 0
data seg size           (kbytes, -d) unlimited
scheduling priority             (-e) 0
file size               (blocks, -f) unlimited
pending signals                 (-i) 7816
max locked memory       (kbytes, -l) 64
max memory size         (kbytes, -m) unlimited
open files                      (-n) 1024
pipe size            (512 bytes, -p) 8
POSIX message queues     (bytes, -q) 819200
real-time priority              (-r) 0
stack size              (kbytes, -s) 10240
cpu time               (seconds, -t) unlimited
max user processes              (-u) 1024
virtual memory          (kbytes, -v) unlimited
file locks                      (-x) unlimited
[guest@komputer01 ~]$   
&lt;/pre&gt;

Guna arahan &lt;tt&gt;ulimit&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-a&lt;/tt&gt; untuk lihat semua sumber dan had yang telah ditetapkan oleh sistem.

&lt;br/&gt;

=== Mampat dan Nyahmampat - &lt;tt&gt;gzip&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;gunzip&lt;/tt&gt; ===

Terdapat banyak faedah jika kita dapat kecilkan saiz fail. Penghantaran fail bersaiz besar ke lokasi yang jauh dapat dilakukan dengan lebih cepat jika saiznya dikecilkan terlebih dahulu. Pengecilan fail juga dapat kurangkan penggunaan storan. Guna arahan &lt;tt&gt;gzip&lt;/tt&gt; untuk kecilkan saiz fail dan arahan &lt;tt&gt;gunzip&lt;/tt&gt; untuk kembalikan fail kepada saiz asal. 


&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ls -al failbaru
-rw-r--r--. 1 guest users 59 Feb  5 14:26 failbaru
[guest@komputer01 ~]$ gzip failbaru
[guest@komputer01 ~]$ ls -al failbaru
ls: cannot access failbaru: No such file or directory
[guest@komputer01 ~]$ ls -al failbaru.gz
-rw-r--r--. 1 guest users 78 Feb  5 14:26 failbaru.gz
&lt;/pre&gt;

Arahan &lt;tt&gt;gzip&lt;/tt&gt; akan menghasilkan fail berpenambahan &lt;tt&gt;.gz&lt;/tt&gt;. Jika fail terlalu kecil, saiz fail yang sudah dimampat akan menjadi besar sedikit seperti contoh di atas. Arahan ini sesuai digunakan kepada fail bersaiz besar. 


Guna arahan &lt;tt&gt;gunzip&lt;/tt&gt; untuk nyahmampat fail berpenambahan &lt;tt&gt;.gz&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ gunzip failbaru.gz
[guest@komputer01 ~]$ ls -al failbaru.gz
ls: cannot access failbaru.gz: No such file or directory
[guest@komputer01 ~]$ ls -al failbaru
-rw-r--r--. 1 guest users 59 Feb  5 14:26 failbaru
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Anda tidak boleh melihat kandungan fail &lt;tt&gt;.gz&lt;/tt&gt; dengan menggunakan arahan &lt;tt&gt;cat&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;more&lt;/tt&gt;. Gunakan arahan &lt;tt&gt;gunzip&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-c&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ gunzip -c failbaru.gz
satu
dua
tiga
empat
lima
enam
tujuh
lapan
sembilan
sepuluh
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Satukan Beberapa Fail/Direktori Menjadi Satu Fail - &lt;tt&gt;tar&lt;/tt&gt; ===

Anda boleh kumpulkan beberapa fail atau direktori kepada satu fail dengan arahan &lt;tt&gt;tar&lt;/tt&gt;. Ia memudahkan anda untuk melakukan proses penghantaran fail ke lokasi lain. Arahan ini biasa digunakan Pentadbir Sistem untuk menyimpan fail-fail pengguna ke dalam pita (''tape''). 


Di bawah ialah contoh untuk mengumpulkan fail &lt;tt&gt;cuba1&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;failbaru&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;hello.c&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;prog.sh&lt;/tt&gt; dan subdirektori &lt;tt&gt;tugasan&lt;/tt&gt; kepada satu fail bernama &lt;tt&gt;fail.tar&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ tar cvf fail.tar cuba1 failbaru hello.c prog.sh tugasan
cuba1
failbaru
hello.c
prog.sh
tugasan/
[guest@komputer01 ~]$ ls -al fail.tar
-rw-r--r--. 1 guest users 10240 Feb  5 16:32 fail.tar
[guest@komputer01 ~]$ gzip fail.tar
[guest@komputer01 ~]$ ls -al fail.tar.gz
-rw-r--r--. 1 guest users 331 Feb  5 16:32 fail.tar.gz
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Kemudian kecilkan pula &lt;tt&gt;fail.tar&lt;/tt&gt; dengan arahan &lt;tt&gt;gzip&lt;/tt&gt;.


Lihat kandungan fail tersebut dengan opsyen &lt;tt&gt;tf&lt;/tt&gt; atau opsyen &lt;tt&gt;tvf&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ tar tvf fail.tar.gz
-rw-r--r-- guest/users       0 2014-01-29 14:33 cuba1
-rw-r--r-- guest/users      59 2014-02-05 14:26 failbaru
-rw-r--r-- guest/users      38 2014-01-29 12:30 hello.c
-rwxr-xr-x guest/users       5 2014-01-29 12:31 prog.sh
drwxr-xr-x guest/users       0 2014-01-29 12:27 tugasan/
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Untuk ekstrak fail-fail tersebut gunakan arahan &lt;tt&gt;tar&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;xvf&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ tar xvf fail.tar.gz
cuba1
failbaru
hello.c
prog.sh
tugasan/
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

== Aktiviti Pengguna ==

=== Melihat Proses Pengguna - &lt;tt&gt;w&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;ps&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;top&lt;/tt&gt; ===

Guna arahan &lt;tt&gt;w&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;ps&lt;/tt&gt; untuk melihat proses yang sedang dilaksanakan oleh pengguna.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ w
 10:24:05 up 10 days, 15 min,  3 users,  load average: 0.00, 0.00, 0.00
USER     TTY      FROM              LOGIN@   IDLE   JCPU   PCPU WHAT
guest    pts/1    192.168.1.1      08:54    0.00s  0.11s  0.07s w
root     tty1     :0               11Feb14 10days 15.80s 15.80s /usr/bin/Xorg :
root     pts/0    :0.0             11Feb14  7days  0.85s  0.85s bash
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Berikut ialah arahan &lt;tt&gt;ps&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ps
  PID TTY          TIME CMD
 6161 pts/0    00:00:00 bash
 6190 pts/0    00:00:00 ps
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Gabungkan arahan &lt;tt&gt;ps&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;grep&lt;/tt&gt; untuk kurangkan output yang dihasilkan oleh &lt;tt&gt;ps&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-ef&lt;/tt&gt;. Contoh di bawah memaparkan semua proses yang mempunyai rentetan (''string'') &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ps -ef|grep guest
root      6156  1541  0 17:21 ?        00:00:00 sshd: guest [priv]
guest     6160  6156  0 17:21 ?        00:00:00 sshd: guest@pts/0
guest     6161  6160  0 17:21 pts/0    00:00:00 -bash
guest     6194  6161  1 17:28 pts/0    00:00:00 ps -ef
guest     6195  6161  0 17:28 pts/0    00:00:00 grep guest
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Gunakan arahan &lt;tt&gt;top&lt;/tt&gt; untuk lihat proses yang paling banyak menggunakan sumber dalam sistem. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
top - 17:30:17 up 10 days,  5:34,  1 user,  load average: 0.00, 0.00, 0.00
Tasks: 105 total,   1 running, 104 sleeping,   0 stopped,   0 zombie
Cpu(s):  0.0%us,  0.0%sy,  0.0%ni,100.0%id,  0.0%wa,  0.0%hi,  0.0%si,  0.0%st
Mem:   1020540k total,   721156k used,   299384k free,   179996k buffers
Swap:  2064376k total,        0k used,  2064376k free,   321872k cached

  PID USER      PR  NI  VIRT  RES  SHR S %CPU %MEM    TIME+  COMMAND
 6199 guest     20   0 15032 1204  936 R  0.3  0.1   0:00.10 top
    1 root      20   0 19352 1540 1216 S  0.0  0.2   0:01.32 init
    2 root      20   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:00.00 kthreadd
    3 root      RT   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:00.00 migration/0
    4 root      20   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:01.04 ksoftirqd/0
    5 root      RT   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:00.00 migration/0
    6 root      RT   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:04.85 watchdog/0
    7 root      20   0     0    0    0 S  0.0  0.0   4:47.16 events/0
    8 root      20   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:00.00 cgroup
    9 root      20   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:00.00 khelper
   10 root      20   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:00.00 netns
   11 root      20   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:00.00 async/mgr
   12 root      20   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:00.00 pm
   13 root      20   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:07.55 sync_supers
   14 root      20   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:09.10 bdi-default
   15 root      20   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:00.00 kintegrityd/0
   16 root      20   0     0    0    0 S  0.0  0.0   0:10.52 kblockd/0
&lt;/pre&gt;


Arahan ini boleh digunakan jika kita ingin memeriksa mengapa prestasi sistem agak perlahan berbanding biasa. Secara lalai ia akan paparkan proses yang paling banyak menggunakan cpu. Cuba lihat di bawah &lt;tt&gt;%CPU&lt;/tt&gt;. Bagi contoh di atas, arahan &lt;tt&gt;top&lt;/tt&gt; itu sendiri yang paling banyak menggunakan cpu iaitu &lt;tt&gt;0.3%&lt;/tt&gt;. Dalam situasi di mana sistem menjadi sangat perlahan, mungkin ada proses yang menggunakan cpu lebih daripada &lt;tt&gt;90%&lt;/tt&gt;. 


Tekan kunci &lt;tt&gt;[Q]&lt;/tt&gt; untuk tamatkan proses &lt;tt&gt;top&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

=== Menghapuskan Proses - &lt;tt&gt;kill&lt;/tt&gt; ===

Kadangkala terdapat arahan atau aplikasi yang tidak memberi apa-apa output atau tindakbalas sehingga proses lain tidak dapat dilaksanakan. Untuk mengatasi masalah ini kita perlu hapuskan proses berkenaan dengan arahan &lt;tt&gt;kill&lt;/tt&gt;. ID proses tersebut diperlukan untuk menghapuskannya. 


Guna arahan &lt;tt&gt;ps&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-U&lt;/tt&gt; diikuti dengan akaun pengguna. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ps -U guest
  PID TTY          TIME CMD
 6160 ?        00:00:17 sshd
 6161 pts/0    00:00:00 bash
 9352 pts/0    00:00:00 vi
 9358 ?        00:00:00 sshd
 9359 pts/1    00:00:00 bash
 9402 pts/1    00:00:00 ps
[guest@komputer01 ~]$        
&lt;/pre&gt;

Setiap proses atau arahan Linux mempunyai ID sendiri. Andaikan proses yang hendak dihapuskan ialah proses &lt;tt&gt;vi&lt;/tt&gt;. Dari output di atas ID bagi proses &lt;tt&gt;vi&lt;/tt&gt; ialah &lt;tt&gt;9352&lt;/tt&gt;. ID proses terletak di sebelah kiri sekali. 


Perlu diingatkan di sini bahawa hanya pengguna itu (&lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt;) atau root sahaja yang boleh menghapuskan proses berkenaan. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ kill -9 9352
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Periksa sekali lagi untuk memastikan bahawa proses tersebut telah dihapuskan.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ps -U guest
  PID TTY          TIME CMD
 6160 ?        00:00:17 sshd
 6161 pts/0    00:00:00 bash
 9358 ?        00:00:00 sshd
 9359 pts/1    00:00:00 bash
 9419 pts/1    00:00:00 ps
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

=== Melihat Log Aktiviti - &lt;tt&gt;last&lt;/tt&gt; ===

Guna arahan &lt;tt&gt;last&lt;/tt&gt; untuk lihat log bagi aktiviti sistem atau pengguna.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ last
guest    pts/1        192.168.1.1      Tue Feb 18 08:23   still logged in
guest    pts/3        komputer01       Tue Feb 11 15:55 - 15:56  (00:01)
root     pts/0        :0.0             Tue Feb 11 10:57   still logged in
root     tty1         :0               Tue Feb 11 10:57   still logged in
mfauzy   pts/2        192.168.1.3      Tue Feb 11 10:10 - 17:22  (07:11)
reboot   system boot  2.6.32-358.el6.x Tue Feb 11 10:09 - 10:13 (7+00:04)
root     pts/0        :0.0             Tue Feb 11 08:20 - down   (01:47)
root     tty1         :0               Tue Feb 11 08:20 - down   (01:48)
reboot   system boot  2.6.32-358.el6.x Wed Nov 20 15:30 - 18:39  (03:08)

wtmp begins Wed Nov 20 15:30:32 2013
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Jika outputnya terlalu panjang anda boleh gabungkan dengan arahan &lt;tt&gt;more&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ last | more
guest    pts/1        192.168.1.1      Tue Feb 18 08:23   still logged in
guest    pts/3        komputer01       Tue Feb 11 15:55 - 15:56  (00:01)
root     pts/0        :0.0             Tue Feb 11 10:57   still logged in
root     tty1         :0               Tue Feb 11 10:57   still logged in
mfauzy   pts/2        192.168.1.3      Tue Feb 11 10:10 - 17:22  (07:11)
reboot   system boot  2.6.32-358.el6.x Tue Feb 11 10:09 - 10:13 (7+00:04)
root     pts/0        :0.0             Tue Feb 11 08:20 - down   (01:47)
root     tty1         :0               Tue Feb 11 08:20 - down   (01:48)
reboot   system boot  2.6.32-358.el6.x Wed Nov 20 15:30 - 18:39  (03:08)

--More--
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;

== Manual Dalam Talian ==

=== Melihat Manual Dalam Talian - &lt;tt&gt;man&lt;/tt&gt; ===

Manual arahan-arahan dalam Linux boleh didapati secara dalam talian dengan menggunakan arahan &lt;tt&gt;man&lt;/tt&gt;. Ia mengandungi maklumat lengkap berkenaan arahan tersebut berserta opsyen yang boleh digunakan. Biasanya fail manual  terletak dalam direktori &lt;tt&gt;/usr/share/man&lt;/tt&gt;. 


Jika anda ingin dapatkan manual bagi arahan &lt;tt&gt;cp&lt;/tt&gt; sila taip arahan di bawah.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ man cp
&lt;/pre&gt;


Paparan berikut akan dikeluarkan.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
CP(1)                            User Commands                           CP(1)

NAME
       cp - copy files and directories

SYNOPSIS
       cp [OPTION]... [-T] SOURCE DEST
       cp [OPTION]... SOURCE... DIRECTORY
       cp [OPTION]... -t DIRECTORY SOURCE...

DESCRIPTION
       Copy SOURCE to DEST, or multiple SOURCE(s) to DIRECTORY.

       Mandatory  arguments  to  long  options are mandatory for short options
       too.

       -a, --archive
              same as -dR --preserve=all

       --backup[=CONTROL]
              make a backup of each existing destination file

       -b     like --backup but does not accept an argument
&lt;/pre&gt;


Sekiranya anda ingin mencari manual yang mengandungi rentetan tertentu, gunakan opsyen &lt;tt&gt;-k&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ man -k transfer
Net::SMTP            (3pm)  - Simple Mail Transfer Protocol Client
bluetooth-sendto     (1)  - GTK application for transfering files over Bluetooth
curl                 (1)  - transfer a URL
ftp                  (1)  - Internet file transfer program
ftp [pftp]           (1)  - Internet file transfer program
httpd                (8)  - Apache Hypertext Transfer Protocol Server
lftp                 (1)  - Sophisticated file transfer program
sendfile             (2)  - transfer data between file descriptors
sftp                 (1)  - secure file transfer program
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Contoh di atas akan menyenaraikan manual yang mengandungi arahan berkaitan dengan &lt;tt&gt;transfer&lt;/tt&gt;. Laksanakan arahan &lt;tt&gt;man curl&lt;/tt&gt; jika anda ingin tahu lebih lanjut mengenai arahan &lt;tt&gt;curl&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

Dalam Linux terdapat banyak arahan yang boleh kita guna. Adalah mustahil untuk mahir kesemuanya dalam masa yang singkat. Adalah lebih baik jika kita belajar menggunakan arahan yang berkaitan sahaja. 


Andaikan anda sudah mahir dengan &lt;tt&gt;finger&lt;/tt&gt;. Lihat di hujung manualnya di bahagian &lt;tt&gt;'''SEE ALSO'''&lt;/tt&gt;. Ada tersenarai arahan-arahan Linux yang berkaitan seperti &lt;tt&gt;chfn&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;passwd&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;w&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;who&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt; 
[guest@komputer01 ~]$ man finger
.
.
.
SEE ALSO
     chfn(1), passwd(1), w(1), who(1)

HISTORY
     The finger command appeared in 3.0BSD.

Linux NetKit (0.17)             August 15, 1999            Linux NetKit (0.17)
&lt;/pre&gt;


Arahan &lt;tt&gt;chfn&lt;/tt&gt; digunakan untuk menukar nama pengguna. Sudah tentu ada kaitan dengan &lt;tt&gt;finger&lt;/tt&gt; kerana  &lt;tt&gt;finger&lt;/tt&gt; paparkan maklumat pengguna. Begitulah juga dengan tiga arahan lain.


Belajar Linux dengan cara ini adalah lebih baik dan menjimatkan masa. Ia mengelakkan kita daripada mencuba satu persatu arahan yang terdapat di dalam direktori &lt;tt&gt;/bin&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;/usr/bin&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;/usr/sbin&lt;/tt&gt;. Tidak semua arahan tersebut berguna untuk anda kerana sebahagiannya hanya boleh dilaksanakan oleh Pentadbir Sistem.

&lt;br/&gt;

=== Format Dokumen Untuk Paparan - &lt;tt&gt;nroff&lt;/tt&gt; ===

Arahan &lt;tt&gt;nroff&lt;/tt&gt; digunakan untuk melihat fail manual dalam format yang mudah dibaca. Fail ini biasanya berpenambahan &lt;tt&gt;1&lt;/tt&gt;, misalnya fail &lt;tt&gt;awk.1&lt;/tt&gt; yang merupakan fail manual bagi arahan &lt;tt&gt;awk&lt;/tt&gt;. Ia sukar dibaca jika dilihat dengan arahan &lt;tt&gt;more&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;cat&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ more awk.1
.ds PX \s-1POSIX\s+1
.ds UX \s-1UNIX\s+1
.ds AN \s-1ANSI\s+1
.ds GN \s-1GNU\s+1
.ds AK \s-1AWK\s+1
.de EX
.nf
.ft CW
..
.de EE
.ft R
.fi
..
.ds EP \fIGAWK: Effective AWK Programming\fP
.if !\n(.g \{\
.       if !\w|\*(lq| \{\
.               ds lq ``
.               if \w'\(lq' .ds lq &quot;\(lq
.       \}
.       if !\w|\*(rq| \{\
.               ds rq ''
.               if \w'\(rq' .ds rq &quot;\(rq
.       \}
&lt;/pre&gt;


Arahan &lt;tt&gt;nroff&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;–man&lt;/tt&gt; boleh digunakan untuk melihatnya dalam format mudah dibaca. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ nroff -man awk.1
GAWK(1)                        Utility Commands                        GAWK(1)


NAME
       gawk - pattern scanning and processing language

SYNOPSIS
       gawk [ POSIX or GNU style options ] -f program-file [ -- ] file ...
       gawk [ POSIX or GNU style options ] [ -- ] program-text file ...

       pgawk [ POSIX or GNU style options ] -f program-file [ -- ] file ...
       pgawk [ POSIX or GNU style options ] [ -- ] program-text file ...

DESCRIPTION
       Gawk  is  the  GNU Project’s implementation of the AWK programming lan-
       guage.  It conforms to the definition of  the  language  in  the  POSIX
       1003.1  Standard.   This version in turn is based on the description in
       The AWK Programming Language, by Aho, Kernighan, and  Weinberger,  with
       the additional features found in the System V Release 4 version of UNIX
       awk.  Gawk also provides more recent Bell Laboratories awk  extensions,
       and a number of GNU-specific extensions.
&lt;/pre&gt;


Jika guna arahan &lt;tt&gt;nroff –man awk.1 | more&lt;/tt&gt;, hasil paparan adalah sama seperti arahan &lt;tt&gt;man awk&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

== Utiliti Linux ==

Linux mempunyai pelbagai utiliti yang sangat berguna kepada pengguna. Utiliti ini biasa digunakan dalam pengaturcaraan ''shell''. Ia juga memudahkan kerja-kerja mentadbir sistem seperti penyimpanan fail-fail penting, pengawasan sistem atau pembersihan ruang storan. 

&lt;br/&gt;
=== Kalkulator - bc ===

Guna arahan &lt;tt&gt;bc&lt;/tt&gt; untuk melakukan pengiraan. Anda boleh taip &lt;tt&gt;bc&lt;/tt&gt; sahaja atau berserta opsyen &lt;tt&gt;-lq&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ bc -lq
1 + 2                               (kemudian tekan [Enter])
3
5 * 3                               (kemudian tekan [Enter])
15
100 / 7                             (kemudian tekan [Enter])
14.28571428571428571428
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Tekan &lt;tt&gt;[Ctrl]&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;[D]&lt;/tt&gt; serentak untuk keluar dari &lt;tt&gt;bc&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

=== Papar Tarikh/Masa - &lt;tt&gt;date&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;cal&lt;/tt&gt; ===

Untuk mengetahui tarikh dan masa ketika ini, taip arahan &lt;tt&gt;date&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ date
Mon Feb 10 14:20:38 MYT 2014
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Output di atas menunjukkan tarikh 10 Februari 2014 bersamaan hari Isnin, 02:20 petang waktu Malaysia (MYT). 


Sekarang paparkan kalendar tahun ini dengan menggunakan utiliti &lt;tt&gt;cal&lt;/tt&gt;. Secara lalai ia akan paparkan bulan dan tahun ketika arahan ini dilaksanakan.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cal
    February 2014
Su Mo Tu We Th Fr Sa
                   1
 2  3  4  5  6  7  8
 9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Jika anda ingin lihat kalendar tahun 1971, taip arahan &lt;tt&gt;cal 1971&lt;/tt&gt;. Perlu diingatkan di sini bahawa arahan &lt;tt&gt;cal 71&lt;/tt&gt; akan paparkan kalendar tahun 0071 dan bukan 1971. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cal 1971
                               1971

       January               February                 March
Su Mo Tu We Th Fr Sa   Su Mo Tu We Th Fr Sa   Su Mo Tu We Th Fr Sa
                1  2       1  2  3  4  5  6       1  2  3  4  5  6
 3  4  5  6  7  8  9    7  8  9 10 11 12 13    7  8  9 10 11 12 13
10 11 12 13 14 15 16   14 15 16 17 18 19 20   14 15 16 17 18 19 20
17 18 19 20 21 22 23   21 22 23 24 25 26 27   21 22 23 24 25 26 27
24 25 26 27 28 29 30   28                     28 29 30 31
31
        April                   May                   June
Su Mo Tu We Th Fr Sa   Su Mo Tu We Th Fr Sa   Su Mo Tu We Th Fr Sa
             1  2  3                      1          1  2  3  4  5
 4  5  6  7  8  9 10    2  3  4  5  6  7  8    6  7  8  9 10 11 12
11 12 13 14 15 16 17    9 10 11 12 13 14 15   13 14 15 16 17 18 19
18 19 20 21 22 23 24   16 17 18 19 20 21 22   20 21 22 23 24 25 26
25 26 27 28 29 30      23 24 25 26 27 28 29   27 28 29 30
                       30 31
        July                  August                September
Su Mo Tu We Th Fr Sa   Su Mo Tu We Th Fr Sa   Su Mo Tu We Th Fr Sa
             1  2  3    1  2  3  4  5  6  7             1  2  3  4
 4  5  6  7  8  9 10    8  9 10 11 12 13 14    5  6  7  8  9 10 11
11 12 13 14 15 16 17   15 16 17 18 19 20 21   12 13 14 15 16 17 18
18 19 20 21 22 23 24   22 23 24 25 26 27 28   19 20 21 22 23 24 25
25 26 27 28 29 30 31   29 30 31               26 27 28 29 30

       October               November               December
Su Mo Tu We Th Fr Sa   Su Mo Tu We Th Fr Sa   Su Mo Tu We Th Fr Sa
                1  2       1  2  3  4  5  6             1  2  3  4
 3  4  5  6  7  8  9    7  8  9 10 11 12 13    5  6  7  8  9 10 11
10 11 12 13 14 15 16   14 15 16 17 18 19 20   12 13 14 15 16 17 18
17 18 19 20 21 22 23   21 22 23 24 25 26 27   19 20 21 22 23 24 25
24 25 26 27 28 29 30   28 29 30               26 27 28 29 30 31
31

[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Andaikan anda lahir pada 5 Julai 1976 dan ingin tahu hari pada tarikh tersebut, taip arahan &lt;tt&gt;cal 7 1976&lt;/tt&gt; untuk paparkan bulan Julai sahaja. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cal 7 1976
      July 1976
Su Mo Tu We Th Fr Sa
             1  2  3
 4  5  6  7  8  9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

5 Julai 1976 jatuh pada hari Isnin.

&lt;br/&gt;

=== Manipulasi Baris Fail Teks - &lt;tt&gt;sort&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;uniq&lt;/tt&gt; ===

Utiliti seperti &lt;tt&gt;sort&lt;/tt&gt; membolehkan anda mengisih kandungan fail teks sama ada mengikut susunan menaik atau menurun. 


Katakan anda mempunyai fail teks bernama &lt;tt&gt;perkataan.txt&lt;/tt&gt; dan anda hendak isih kandungan fail tersebut. Guna arahan &lt;tt&gt;cat&lt;/tt&gt; untuk lihat dahulu kandungan fail.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cat perkataan.txt
batu
zamrud
kucing
batu
astaka
anakanda
barang
tidur
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Kandungannya tidak disusun mengikut abjad.


Guna arahan &lt;tt&gt;sort&lt;/tt&gt; untuk mengisihnya mengikut abjad.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ sort perkataan.txt
anakanda
astaka
barang
batu
batu
kucing
tidur
zamrud
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Pada fail yang sama, arahan &lt;tt&gt;uniq&lt;/tt&gt; akan pastikan tidak ada baris atau perkataan yang sama berulang. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ sort perkataan.txt | uniq
anakanda
astaka
barang
batu
kucing
tidur
zamrud
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Arahan &lt;tt&gt;uniq&lt;/tt&gt; perlu dilakukan selepas arahan &lt;tt&gt;sort&lt;/tt&gt; untuk pastikan kandungan fail diisih terlebih dahulu. Dengan itu perkataan &lt;tt&gt;batu&lt;/tt&gt; dalam fail tersebut akan dipaparkan sekali sahaja. 


Arahan &lt;tt&gt;sort&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;uniq&lt;/tt&gt; tidak akan mengubah kandungan fail &lt;tt&gt;perkataan.txt&lt;/tt&gt;. Ia hanya paparkan hasil pengisihan pada skrin. Sekiranya hasil tersebut hendak disimpan ke dalam fail baru, gunakan simbol &lt;tt&gt;&gt;&lt;/tt&gt; seperti berikut.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ sort perkataan.txt | uniq  &gt; perkataan_baru.txt
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Hasil isihan akan terus dimasukkan ke dalam fail bernama &lt;tt&gt;perkataan_baru.txt&lt;/tt&gt;. Gunakan arahan &lt;tt&gt;cat&lt;/tt&gt; untuk melihatnya.


&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ du 
8       ./.ssh
4       ./tugasan
92      .
[guest@komputer01 ~]$ du | sort -k1n
4       ./tugasan
8       ./.ssh
92      .
&lt;/pre&gt;

Guna opsyen &lt;tt&gt;-n&lt;/tt&gt; untuk mengisih nombor. Opsyen &lt;tt&gt;-k1n&lt;/tt&gt; digunakan kerana kita hendak mengisih saiz direktori. Jika hendak isih direktori pula guna opsyen &lt;tt&gt;-k2&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

=== Cari Rentetan/Perkataan - &lt;tt&gt;grep&lt;/tt&gt; ===

Cari perkataan atau rentetan dalam fail teks dengan menggunakan arahan &lt;tt&gt;grep&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cat perkataan.txt
batu
zamrud
kucing
batu
astaka
anakanda
barang
tidur
Barang
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Andaikan kita ingin cari perkataan &lt;tt&gt;batu&lt;/tt&gt; di dalam fail &lt;tt&gt;perkataan.txt&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ grep batu perkataan.txt
batu
batu
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Terdapat dua baris yang mengandungi perkataan &lt;tt&gt;batu&lt;/tt&gt; dalam fail tersebut. 


Cuba cari rentetaan &lt;tt&gt;ba&lt;/tt&gt; pula. Terdapat tiga baris yang mengandungi rentetan &lt;tt&gt;ba&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ grep ba perkataan.txt
batu
batu
barang
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Guna opsyen &lt;tt&gt;-E&lt;/tt&gt; untuk cari perkataan &lt;tt&gt;batu&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;barang&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;zamrud&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ grep -E 'batu|barang|zamrud' perkataan.txt
batu
zamrud
batu
barang
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


&lt;tt&gt;Barang&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;barang&lt;/tt&gt; dianggap berbeza kerana salah satu daripadanya menggunakan huruf besar. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ grep -i barang perkataan.txt
barang
Barang
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Guna &lt;tt&gt;grep&lt;/tt&gt; dengan opsyen &lt;tt&gt;-i&lt;/tt&gt; sekiranya anda ingin abaikan huruf kecil atau besar.

&lt;br/&gt;

=== Manipulasi Rentetan/Perkataan/Baris - &lt;tt&gt;awk&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;sed&lt;/tt&gt; ===

Fail &lt;tt&gt;/etc/passwd&lt;/tt&gt; menyimpan maklumat pengguna dalam sistem. Ia adalah satu pangkalan data dalam bentuk fail rata (''flat file database'').


'''Nota''':&lt;br/&gt;
Bagi tujuan pembelajaran penulis hanya paparkan tiga baris sahaja.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ cat /etc/passwd
root:x:0:0:root:/root:/bin/bash
guest:x:101:100:Tetamu,KL,03 1234567,03 7654321:/home/guest:/bin/bash
mfauzy:x:102:100:M Fauzy:/home/mfauzy:/bin/bash
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Setiap baris mempunyai tujuh bahagian atau ruang yang dipisahkan dengan aksara &lt;tt&gt;:&lt;/tt&gt; (dua titik bertindih). 


&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ awk -F: '{ print $1 }' /etc/passwd
root
guest
mfauzy
[guest@komputer01 ~]$ 
&lt;/pre&gt;

Guna arahan &lt;tt&gt;awk&lt;/tt&gt; dengan opsyen pemisah ruang aksara &lt;tt&gt;:&lt;/tt&gt; untuk paparkan ruang pertama sahaja iaitu akaun pengguna.


&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ awk -F: '{ print &quot;Akaun: &quot;$1&quot; Nama: &quot;$5 }' /etc/passwd|grep -E 'guest|mfauzy'
Akaun: guest Nama: Tetamu,KL,03 1234567,03 7654321
Akaun: mfauzy Nama: M Fauzy
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Contoh di atas adalah gabungan arahan &lt;tt&gt;awk&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;grep&lt;/tt&gt;. 


Secara lalai tanpa opsyen &lt;tt&gt;-F&lt;/tt&gt;, pemisah ruangnya adalah ruang kosong.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ echo &quot;daging ayam kampung&quot;
daging ayam kampung
[guest@komputer01 ~]$ echo &quot;daging ayam kampung&quot; | awk '{ print $3&quot; &quot;$2&quot; &quot;$1 }'
kampung ayam daging
[guest@komputer01 ~]$ 
&lt;/pre&gt;

Arahan &lt;tt&gt;awk&lt;/tt&gt; boleh mengambil output dari arahan lain seperti &lt;tt&gt;echo&lt;/tt&gt; untuk dijadikan sebagai input. Ia mencetak ruang ketiga (&lt;tt&gt;kampung&lt;/tt&gt;) terlebih dahulu diikuti ruang kedua (&lt;tt&gt;ayam&lt;/tt&gt;) dan pertama (&lt;tt&gt;daging&lt;/tt&gt;).


Arahan &lt;tt&gt;sed&lt;/tt&gt; pula boleh digunakan untuk mengubah teks.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ echo &quot;daging ayam kampung&quot; | sed -e 's/kampung/bandar/'
daging ayam bandar
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Arahan di atas menukar perkataan &lt;tt&gt;kampung&lt;/tt&gt; kepada &lt;tt&gt;bandar&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ echo &quot;daging ayam kampung&quot; | sed -e 's/kampung/bandar/' -e 's/daging/sate/'
sate ayam bandar
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Arahan di atas pula jika anda ingin tukar lebih dari satu perkataan iaitu perkataan &lt;tt&gt;kampung&lt;/tt&gt; ditukar kepada &lt;tt&gt;bandar&lt;/tt&gt; manakala perkataan &lt;tt&gt;daging&lt;/tt&gt; ditukar kepada &lt;tt&gt;sate&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

=== Carian Fail/Direktori - &lt;tt&gt;locate&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;find&lt;/tt&gt; ===

Guna arahan &lt;tt&gt;locate&lt;/tt&gt; untuk mencari fail atau direktori berdasarkan rentetan yang diberi.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ locate chmod
/bin/chmod
/usr/lib64/perl5/auto/POSIX/chmod.al
/usr/share/man/man1/chmod.1.gz
/usr/share/man/man1p/chmod.1p.gz
/usr/share/man/man2/chmod.2.gz
/usr/share/man/man2/fchmod.2.gz
/usr/share/man/man2/fchmodat.2.gz
/usr/share/man/man3p/chmod.3p.gz
/usr/share/man/man3p/fchmod.3p.gz
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Arahan &lt;tt&gt;find&lt;/tt&gt; pula mengandungi pelbagai fungsi dan sangat berguna kepada seorang Pentadbir Sistem.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ find . -print
.
./hello.c
./.bash_profile
./fail.txt.gz
./cuba1
./tugasan
./fail.tar
./cuba2
./.history
./.bashrc
./prog.sh
./.bash_logout
./failbaru
./perkataan.txt
./.bash_history
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Arahan &lt;tt&gt;find .&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;find -print&lt;/tt&gt; juga menghasilkan output yang sama seperti di atas. Ia akan paparkan semua fail dan direktori bermula dari direktori semasa (&lt;tt&gt;.&lt;/tt&gt;).


Arahan berikut menggunakan opsyen &lt;tt&gt;-type f&lt;/tt&gt; untuk mencari fail bernama &lt;tt&gt;cuba1&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ find . -type f -name cuba1
./cuba1
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Jika &lt;tt&gt;cuba1&lt;/tt&gt; adalah direktori, tiada output akan dipaparkan. Guna opsyen &lt;tt&gt;-type d&lt;/tt&gt; untuk mencari direktori sahaja.


&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ find . -type f -name \*.c -o -name \*.gz
./hello.c
./fail.txt.gz
[guest@komputer01 ~]$ find . -type f \( -name &quot;*.c&quot; -o -name &quot;*.gz&quot; \)
./hello.c
./fail.txt.gz
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Dua arahan di atas akan menghasilkan output yang sama.


&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ find /home/guest -type f -exec ls -al {} \;
-rw-r--r--. 1 guest users 38 Jan 29 12:30 /home/guest/hello.c
-rw-r--r--. 1 guest users 176 Feb 22  2013 /home/guest/.bash_profile
-rw-r--r--. 1 guest users 34 Jan 29 13:57 /home/guest/fail.txt.gz
-rw-r--r--. 1 guest users 0 Jan 29 14:33 /home/guest/cuba1
-rw-r--r--. 1 guest users 10240 Feb  5 16:32 /home/guest/fail.tar
-rw-r--r--. 1 guest users 0 Feb 14 10:13 /home/guest/cuba2
-rw-------. 1 guest users 104 Jan 27 15:00 /home/guest/.history
-rw-r--r--. 1 guest users 124 Feb 22  2013 /home/guest/.bashrc
-rwxr-xr-x. 1 guest users 5 Jan 29 12:31 /home/guest/prog.sh
-rw-r--r--. 1 guest users 18 Feb 22  2013 /home/guest/.bash_logout
-rw-r--r--. 1 guest users 79 Feb 17 14:01 /home/guest/failbaru
-rw-r--r--. 1 guest users 53 Feb 10 15:23 /home/guest/perkataan.txt
-rw-------. 1 guest users 9318 Feb 19 12:29 /home/guest/.bash_history
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Arahan &lt;tt&gt;find&lt;/tt&gt; mempunyai opsyen &lt;tt&gt;-exec&lt;/tt&gt; yang membolehkan ia melaksanakan arahan lain terhadap fail atau direktori yang dicari. Contoh di atas akan senaraikan fail yang dicari menggunakan arahan &lt;tt&gt;ls -al&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ find /home/guest -type f -mtime -1 -exec ls -al {} \;
-rw-------. 1 guest users 9318 Feb 19 12:29 /home/guest/.bash_history
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Opsyen &lt;tt&gt;-mtime -1&lt;/tt&gt; digunakan untuk mencari fail yang telah diubah suai (''modified'') sejak 1 hari (24 jam) yang lalu. 
Opsyen &lt;tt&gt;-mtime +1&lt;/tt&gt; pula akan paparkan sebaliknya iaitu fail yang telah diubah suai selepas 1 hari.


Antara opsyen lain yang sangat berguna ialah jika kita ingin mencari fail mengikut saiznya.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ find . -size -50c -exec ls -al {} \;
-rw-r--r--. 1 guest users 38 Jan 29 12:30 ./hello.c
-rw-r--r--. 1 guest users 34 Jan 29 13:57 ./fail.txt.gz
-rw-r--r--. 1 guest users 0 Jan 29 14:33 ./cuba1
-rw-r--r--. 1 guest users 0 Feb 14 10:13 ./cuba2
-rwxr-xr-x. 1 guest users 5 Jan 29 12:31 ./prog.sh
-rw-r--r--. 1 guest users 18 Feb 22  2013 ./.bash_logout
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Opsyen &lt;tt&gt;-size -50c&lt;/tt&gt; memaparkan fail bersaiz kurang dari 50 ''bytes''. Jika anda mahu cari saiz lebih dari 100 ''bytes'' guna opsyen &lt;tt&gt;-size +100c&lt;/tt&gt;. Anda juga boleh cari fail bersaiz tepat 777 ''bytes'' dengan opsyen &lt;tt&gt;-size 777c&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

== Komunikasi ==

=== Interaksi Masa Sebenar - &lt;tt&gt;write&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;talk&lt;/tt&gt; ===

Pengguna boleh berinteraksi di antara satu sama lain dengan menggunakan arahan &lt;tt&gt;write&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;talk&lt;/tt&gt;. Arahan &lt;tt&gt;write&lt;/tt&gt; digunakan untuk menghantar mesej kepada pengguna yang berada dalam host atau pelayan yang sama. Gunakan arahan &lt;tt&gt;finger&lt;/tt&gt; untuk lihat pengguna yang sedang dalam talian.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ finger
Login     Name       Tty      Idle  Login Time   Office     Office Phone
guest     Tetamu     pts/1          Feb 10 14:15 (192.168.1.2)
mfauzy    M Fauzy    pts/0       6  Feb 10 15:58 (192.168.1.3)
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Kelihatan pengguna &lt;tt&gt;mfauzy&lt;/tt&gt; sedang menggunakan sistem yang sama. 


Gunakan arahan &lt;tt&gt;write&lt;/tt&gt; untuk berkomunikasi dengan &lt;tt&gt;mfauzy&lt;/tt&gt;. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ write mfauzy
hi
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Selepas menaip mesej tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;. Kemudian taip mesej baru atau tekan kunci &lt;tt&gt;[Ctrl]&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;[D]&lt;/tt&gt; serentak untuk tamatkan komunikasi. 


Berikut adalah apa  yang akan kelihatan dalam skrin komputer yang digunakan oleh &lt;tt&gt;mfauzy&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
Message from guest@komputer01 on pts/1 at 16:11 ...
hi
EOF
&lt;/pre&gt;


Arahan &lt;tt&gt;talk&lt;/tt&gt; pula biasa digunakan untuk berinteraksi dengan pengguna dalam pelayan yang sama ataupun dengan pengguna yang berada di pelayan lain. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ talk mfauzy
&lt;/pre&gt;


Skrin di bawah akan dipaparkan. Ia menunggu respon dari &lt;tt&gt;mfauzy&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[Waiting for your party to respond]

&lt;/pre&gt;


Pada skrin komputer &lt;tt&gt;mfauzy&lt;/tt&gt; pula akan dipaparkan mesej untuk berbual dari pengguna &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt;

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
Message from Talk_Daemon@komputer01 at 8:49 ...
talk: connection requested by guest@komputer01.
talk: respond with:  talk guest@komputer01
&lt;/pre&gt;


Pengguna &lt;tt&gt;mfauzy&lt;/tt&gt; perlu menjawab dengan menaip arahan  berikut pada ''prompt''.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[mfauzy@komputer01 ~]$ talk guest@komputer01
&lt;/pre&gt;


Hasilnya skrin di bawah akan dipaparkan. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[Connection established]


hai
_____________________________________________________________________________


helo
&lt;/pre&gt;

Apa yang anda taip akan keluar di bahagian atas manakala apa yang &lt;tt&gt;mfauzy&lt;/tt&gt; taip akan keluar di bahagian bawah.


Komunikasi boleh ditamatkan dengan menekan kunci &lt;tt&gt;[Ctrl]&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;[C]&lt;/tt&gt; serentak. Sila gunakan arahan &lt;tt&gt;man write&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;man talk&lt;/tt&gt; untuk dapatkan keterangan lanjut penggunaan arahan-arahan tersebut.

&lt;br/&gt;

=== Mel Elektronik - &lt;tt&gt;mail&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;mailx&lt;/tt&gt; ===

Pengguna boleh menghantar mel elektronik kepada pengguna lain dan membaca e-mel yang diterima dengan menggunakan arahan &lt;tt&gt;mail&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;mailx&lt;/tt&gt;. Cuba taip arahan seperti dibawah. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ mail
No mail for guest
[guest@komputer01 ~]$ mailx
No mail for guest
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Ia menunjukkan bahawa pengguna &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; tidak mempunyai sebarang e-mel. 


Cuba hantar e-mel kepada diri sendiri dengan menggunakan arahan berikut. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ mail guest
Subject: hi                       (taip subjek kemudian tekan [Enter])
Hi. Apa khabar?                   (taip mesej kemudian tekan [Enter])
EOT                               (tekan [Ctrl] dan [d] serentak untuk tamatkan mesej)
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Selain dari menekan kunci &lt;tt&gt;[Ctrl]&lt;/tt&gt; dan kunci &lt;tt&gt;[D]&lt;/tt&gt; serentak untuk menghantar mesej, anda juga boleh menaip &quot;.&quot; (dot) sahaja di baris baru kemudian tekan kunci &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ mail guest
Subject: Helo
Helo. Apa khabar?
.
EOT
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Cuba baca e-mel yang dihantar dengan menaip arahan &lt;tt&gt;mail&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;mailx&lt;/tt&gt;. E-mel tersebut akan dipaparkan seperti di bawah. Sekiranya anda ada lebih dari satu e-mel dalam peti surat, apa yang dipaparkan adalah kandungan e-mel terbaru.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ mail
Heirloom Mail version 12.4 7/29/08.  Type ? for help.
&quot;/var/spool/mail/guest&quot;: 1 message 1 new
&gt;N  1 Tetamu                Tue Feb 11 13:47  20/808   &quot;Helo&quot;
&amp;
&lt;/pre&gt;


Tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt; untuk baca email tersebut. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
Message  1:
From guest@komputer01.mydomain.com  Tue Feb 11 13:47:15 2014
Return-Path: &lt;guest@komputer01.mydomain.com&gt;
From: Tetamu &lt;guest@komputer01.mydomain.com&gt;
Date: Tue, 11 Feb 2014 13:47:15 +0800
To: guest@komputer01.mydomain.com
Subject: Helo
User-Agent: Heirloom mailx 12.4 7/29/08
Content-Type: text/plain; charset=us-ascii
Status: R

Helo. Apa khabar?

&amp; x
&lt;/pre&gt;

Kemudian tekan taip &lt;tt&gt;x&lt;/tt&gt; untuk keluar dari program &lt;tt&gt;mail&lt;/tt&gt;.


Cuba hantar e-mel kepada pengguna lain yang menggunakan pelayan yang sama. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ mail mfauzy
Subject: Hi mfauzy
Hi
.
EOT
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Sekarang cuba arahan &lt;tt&gt;finger&lt;/tt&gt; terhadap &lt;tt&gt;mfauzy&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ finger mfauzy
Login: mfauzy                           Name: M Fauzy
Directory: /home/mfauzy                 Shell: /bin/bash
On since Tue Feb 11 10:10 (MYT) on pts/2 from 192.168.1.3
   6 minutes 19 seconds idle
New mail received Tue Feb 11 13:53 2014 (MYT)
     Unread since Thu Jan 30 11:31 2014 (MYT)
No Plan.
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Kita boleh lihat maklumat &lt;tt&gt;mfauzy&lt;/tt&gt; yang mempunyai e-mel baru pada 11 Febuari. Terdapat juga maklumat bahawa beliau tidak membaca e-mel sejak 30 Januari.


&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ mail cubaan
Subject: cubaan
cubaan 1 2 3
.
EOT
[guest@komputer01 ~]$ /home/guest/dead.letter... Saved message in /home/guest/dead.letter
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Sekiranya nama pengguna tidak wujud, e-mel yang dihantar akan disimpan dalam fail bernama &lt;tt&gt;dead.letter&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

== Rangkaian ==

Rangkaian merupakan sekumpulan komputer yang boleh berkomunikasi di antara satu sama lain. Terdapat arahan tertentu dalam Linux yang boleh digunakan untuk mencapai sumber-sumber dalam komputer di tempat lain.

&lt;br/&gt;
=== Uji Sambungan Ke Sistem Lain - &lt;tt&gt;ping&lt;/tt&gt; ===

Guna arahan &lt;tt&gt;ping&lt;/tt&gt; untuk menguji sambungan ke komputer jauh.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ping 192.168.1.1
PING 192.168.1.1 (192.168.1.1) 56(84) bytes of data.
64 bytes from 192.168.1.1: icmp_seq=1 ttl=249 time=0.984 ms
64 bytes from 192.168.1.1: icmp_seq=2 ttl=249 time=0.695 ms
^C
--- 192.168.1.1 ping statistics ---
2 packets transmitted, 2 received, 0% packet loss, time 1565ms
rtt min/avg/max/mdev = 0.695/0.839/0.984/0.147 ms
[guest@komputer01 ~]
&lt;/pre&gt;

Tekan kunci &lt;tt&gt;[Ctrl]&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;[C]&lt;/tt&gt; serentak untuk tamatkan arahan &lt;tt&gt;ping&lt;/tt&gt;. &lt;tt&gt;0% packet loss&lt;/tt&gt; bermakna tahap sambungan adalah baik iaitu tiada kehilangan paket yang dihantar.

&lt;br/&gt;

=== Capaian Ke Sistem Lain - &lt;tt&gt;telnet&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;ssh&lt;/tt&gt; ===

Berikut ialah penggunaan &lt;tt&gt;telnet&lt;/tt&gt; untuk capaian ke komputer jauh. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ telnet komputer01
Trying 192.168.1.2...
Connected to komputer01.
Escape character is '^]'.
CentOS release 6.4 (Final)
Kernel 2.6.32-358.el6.x86_64 on an x86_64
login: guest
Password:
Last login: Tue Feb 11 10:10:30 from 192.168.1.1
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Setelah masuk ke dalam sistem berkenaan, kita boleh lakukan arahan-arahan biasa seperti membaca e-mel dan mengubahsuai fail. 


Untuk keluar dari sistem taip &lt;tt&gt;exit&lt;/tt&gt; pada prompt.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ exit
logout
Connection closed by foreign host.
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Terdapat arahan dalam &lt;tt&gt;telnet&lt;/tt&gt; yang boleh digunakan bagi tujuan tertentu. Ia boleh dilihat dengan menaip &lt;tt&gt;telnet&lt;/tt&gt; diikuti dengan menekan kunci &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;. Pada ''prompt'' &lt;tt&gt;telnet&lt;/tt&gt; taip &lt;tt&gt;?&lt;/tt&gt; kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ telnet
telnet&gt; ?
Commands may be abbreviated.  Commands are:

close           close current connection
logout          forcibly logout remote user and close the connection
display         display operating parameters
mode            try to enter line or character mode ('mode ?' for more)
open            connect to a site
quit            exit telnet
send            transmit special characters ('send ?' for more)
set             set operating parameters ('set ?' for more)
unset           unset operating parameters ('unset ?' for more)
status          print status information
toggle          toggle operating parameters ('toggle ?' for more)
slc             change state of special charaters ('slc ?' for more)
z               suspend telnet
!               invoke a subshell
environ         change environment variables ('environ ?' for more)
?               print help information
telnet&gt;
&lt;/pre&gt;


Jika anda tidak mahu orang lain lihat sistem di tempat lain yang anda masuk, ia boleh dilakukan dengan cara begini. Gunakan arahan &lt;tt&gt;open&lt;/tt&gt; dalam sesi &lt;tt&gt;telnet&lt;/tt&gt; tersebut.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ telnet
telnet&gt; open komputer01
Trying 192.168.1.200...
Connected to komputer01.
Escape character is '^]'.
CentOS release 6.4 (Final)
Kernel 2.6.32-358.el6.x86_64 on an x86_64
login: guest
Password:
Last login: Tue Feb 11 14:17:52 from komputer01
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Bila pengguna lain cuba lihat proses anda dengan arahan &lt;tt&gt;ps&lt;/tt&gt;, mereka cuma dapat lihat proses &lt;tt&gt;telnet&lt;/tt&gt; sahaja tanpa ketahui sistem apa yang anda sedang capai.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ps -ef|grep guest
root      1561  1524  0 10:10 ?        00:00:00 sshd: guest [priv]
guest     1565  1561  0 10:10 ?        00:00:01 sshd: guest@pts/1
guest     1566  1565  0 10:10 pts/1    00:00:00 -bash
guest     3803  1566  0 14:37 pts/1    00:00:00 telnet
root      3805  3804  0 14:37 ?        00:00:00 login -- guest
guest     3809  3805  0 14:38 pts/3    00:00:00 -bash
guest     3831  3809  0 14:39 pts/3    00:00:00 ps -ef
guest     3832  3809  0 14:39 pts/3    00:00:00 grep guest
guest02   3806  3807  0 11:23 pts/2    00:00:00 telnet tiger.itc.univie.ac.at 6667
&lt;/pre&gt;


Arahan &lt;tt&gt;ssh&lt;/tt&gt; pula menyediakan capaian ke komputer jauh yang lebih selamat berbanding &lt;tt&gt;telnet&lt;/tt&gt; kerana komunikasinya dalam bentuk enkrip.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ssh komputer01
The authenticity of host 'komputer01 (192.168.1.2)' can't be established.
RSA key fingerprint is f3:f6:c4:c7:67:1d:d3:1f:fa:f8:db:64:38:a2:13:eb.
Are you sure you want to continue connecting (yes/no)? yes
Warning: Permanently added 'komputer01,192.168.1.2' (RSA) to the list of known hosts.
guest@komputer01's password:
Last login: Tue Feb 11 14:38:03 2014 from komputer01
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;
&lt;br/&gt;

=== Penghantaran/Pengambilan Fail - &lt;tt&gt;ftp&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;sftp&lt;/tt&gt; ===

Arahan &lt;tt&gt;ftp&lt;/tt&gt; boleh digunakan untuk mengambil fail dari satu komputer atau menghantar fail ke komputer lain. 


Andaikan anda hendak mengambil fail dari pelayan ftp seperti &lt;tt&gt;ftp.jaring.my&lt;/tt&gt;. Arahannya adalah seperti berikut.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ ftp ftp.jaring.my
Connected to ftp.jaring.my
220  Jaring FTP service.
530 Please login with USER and PASS.
530 Please login with USER and PASS.
KERBEROS_V4 rejected as an authentication type
Name (ftp.jaring.my:guest): ftp
331 Please specify the password.
Password:
230 Login successful.
Remote system type is UNIX.
Using binary mode to transfer files.
ftp&gt;
&lt;/pre&gt;


Untuk mengetahui arahan-arahan yang boleh digunakan dalam program &lt;tt&gt;ftp&lt;/tt&gt;, sila taip &lt;tt&gt;?&lt;/tt&gt; pada ''prompt''. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
ftp&gt; ?
Commands may be abbreviated.  Commands are:

!               debug           mdir            sendport        site
$               dir             mget            put             size
account         disconnect      mkdir           pwd             status
append          exit            mls             quit            struct
ascii           form            mode            quote           system
bell            get             modtime         recv            sunique
binary          glob            mput            reget           tenex
bye             hash            newer           rstatus         tick
case            help            nmap            rhelp           trace
cd              idle            nlist           rename          type
cdup            image           ntrans          reset           user
chmod           lcd             open            restart         umask
close           ls              prompt          rmdir           verbose
cr              macdef          passive         runique         ?
delete          mdelete         proxy           send
ftp&gt;
&lt;/pre&gt;


Gunakan arahan &lt;tt&gt;dir&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;ls&lt;/tt&gt; untuk melihat direktori atau fail yang ada di dalam pelayan tersebut. Arahan &lt;tt&gt;cd&lt;/tt&gt; untuk masuk ke direktori lain, arahan &lt;tt&gt;get&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;send&lt;/tt&gt; untuk mengambil dan menghantar fail. Selepas selesai proses menghantar atau mengambil fail, anda boleh keluar dari program ftp ini dengan arahan &lt;tt&gt;bye&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
ftp&gt; dir
227 Entering Passive Mode (192,228,250,71,72,101)
150 Here comes the directory listing.
drwx------    2 0        0              80 Jul 09  2008 etc
drwx--x--x   25 12454    12454        2048 Nov 29 04:18 home
drwxrwxrwt    3 14       1002        74752 Dec 19 03:22 incoming
drwxrwxrwt    2 14       1002           80 Nov 25 07:43 incoming.bad
-rw-r--r--    1 0        0           10240 Jul 04  2013 incoming.bad.tar
drwxr-xr-x    4 0        14           1024 Oct 08 08:30 pub
226 Directory send OK.
ftp&gt; bye
221 Goodbye.
[guest@komputer01 ~]$ 
&lt;/pre&gt;


Arahan &lt;tt&gt;sftp&lt;/tt&gt; pula berfungsi sama seperti &lt;tt&gt;ftp&lt;/tt&gt; cuma tahap keselamatannya lebih baik kerana penghantaran fail dilakukan dalam bentuk enkrip.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ sftp
usage: sftp [-1Cv] [-B buffer_size] [-b batchfile] [-F ssh_config]
            [-o ssh_option] [-P sftp_server_path] [-R num_requests]
            [-S program] [-s subsystem | sftp_server] host
       sftp [user@]host[:file ...]
       sftp [user@]host[:dir[/]]
       sftp -b batchfile [user@]host
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;


Andaikan anda ada akaun &lt;tt&gt;guest&lt;/tt&gt; di komputer jauh yang mempunyai alamat IP &lt;tt&gt;192.168.1.3&lt;/tt&gt;. Taip arahan seperti di bawah.

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ sftp 192.168.1.3
Connecting to 192.168.1.3...
The authenticity of host '192.168.1.3 (192.168.1.3)' can't be established.
RSA key fingerprint is 15:89:5f:0a:42:66:4f:97:5d:18:25:74:1b:13:41:b6.
Are you sure you want to continue connecting (yes/no)? yes
Warning: Permanently added '192.168.1.3' (RSA) to the list of known hosts.
guest@192.168.1.3's password:
sftp&gt;
&lt;/pre&gt;

Jawab &lt;tt&gt;yes&lt;/tt&gt; jika  hendak teruskan capaian kemudian isi kata laluan.


&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: white;background-color: #000000&quot; width=100%&gt;
sftp&gt; ?
Available commands:
bye                                Quit sftp
cd path                            Change remote directory to 'path'
chgrp grp path                     Change group of file 'path' to 'grp'
chmod mode path                    Change permissions of file 'path' to 'mode'
chown own path                     Change owner of file 'path' to 'own'
df [-hi] [path]                    Display statistics for current directory or
                                   filesystem containing 'path'
exit                               Quit sftp
get [-P] remote-path [local-path]  Download file
help                               Display this help text
lcd path                           Change local directory to 'path'
lls [ls-options [path]]            Display local directory listing
lmkdir path                        Create local directory
ln oldpath newpath                 Symlink remote file
lpwd                               Print local working directory
ls [-1aflnrSt] [path]              Display remote directory listing
lumask umask                       Set local umask to 'umask'
mkdir path                         Create remote directory
progress                           Toggle display of progress meter
put [-P] local-path [remote-path]  Upload file
pwd                                Display remote working directory
quit                               Quit sftp
rename oldpath newpath             Rename remote file
rm path                            Delete remote file
rmdir path                         Remove remote directory
symlink oldpath newpath            Symlink remote file
version                            Show SFTP version
!command                           Execute 'command' in local shell
!                                  Escape to local shell
?                                  Synonym for help
sftp&gt;
&lt;/pre&gt;

Dalam ''prompt'' &lt;tt&gt;sftp&lt;/tt&gt; taip &lt;tt&gt;?&lt;/tt&gt; (tanda soal) untuk senaraikan semua arahan yang boleh digunakan. Arahan yang biasa adalah seperti &lt;tt&gt;get&lt;/tt&gt; untuk muat turun fail dan &lt;tt&gt;put&lt;/tt&gt; untuk memuat naik fail. Taip &lt;tt&gt;bye&lt;/tt&gt; atau &lt;tt&gt;quit&lt;/tt&gt; untuk keluar dari &lt;tt&gt;sftp&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

== Masalah dan Penyelesaian ==

=== ''Command not found'' ===

Sekiranya anda cuba laksanakan satu arahan tetapi ia tidak dijumpai di mana mesej &quot;&lt;tt&gt;-bash: arahan: command not found&lt;/tt&gt;&quot; dipaparkan, maka terdapat beberapa kemungkinan.

* Arahan tersebut tidak wujud atau anda tersilap taip.
* Pasang pakej yang mengandungi arahan tersebut atau minta Pentadbir Sistem memasangnya untuk anda.
* Direktori di mana arahan tersebut berada tidak dimasukkan ke dalam pembolehubah &lt;tt&gt;PATH&lt;/tt&gt; dalam skrip ''login''.


Guna arahan &lt;tt&gt;find&lt;/tt&gt; untuk mencari di mana arahan tersebut berada. Andaikan anda ingin mencari arahan &lt;tt&gt;xyz&lt;/tt&gt;, caranya adalah seperti berikut:- 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
[guest@komputer01 ~]$ find / -name xyz -print
 find: `/opt/lost+found': Permission denied
 .
 .
 find: `/usr/lost+found': Permission denied
 /opt/apps/bin/xyz
[guest@komputer01 ~]$
&lt;/pre&gt;

Dari maklumat di atas didapati bahawa arahan &lt;tt&gt;xyz&lt;/tt&gt; terletak dalam direktori &lt;tt&gt;/opt/apps/bin&lt;/tt&gt;. 


Pastikan direktori ini dimasukkan dalam pembolehubah &lt;tt&gt;PATH&lt;/tt&gt; di dalam skrip ''login'' (&lt;tt&gt;.bash_profile&lt;/tt&gt;). Setiap direktori mestilah dijarakkan dengan aksara &lt;tt&gt;:&lt;/tt&gt; (dua titik bertindih) di antara satu sama lain. 

&lt;pre style=&quot;border: medium solid #BDBDBD; color: #EEEEEE;background-color: black&quot; width=110%&gt;
.
PATH=$PATH:$HOME/bin:/opt/apps/bin
.
&lt;/pre&gt;

&lt;br/&gt;
----

=== ''Connection refused'' ===

Cubaan untuk mencapai komputer jauh gagal dengan mesej &quot;&lt;tt&gt;Connection refused&lt;/tt&gt;&quot;.

* Perkhidmatan yang cuba digunakan tidak dipasang atau dihidupkan di komputer tersebut.

&lt;br/&gt;
----

=== ''Destination Host Unreachable'' ===

Ujian sambungan atau capaian ke komputer jauh gagal.

* Komputer jauh tidak hidup atau tidak beroperasi.
* Periksa sama ada berlaku masalah pada rangkaian.


----

=== ''No such file or directory'' ===

Anda akan dapat mesej ini jika arahan dilakukan kepada fail atau direktori yang tidak wujud.

* Periksa dengan arahan &lt;tt&gt;ls&lt;/tt&gt; untuk melihat sama ada fail atau direktori tersebut wujud.

&lt;br/&gt;
----

=== ''No such process'' ===

Biasanya berlaku bila anda cuba hapuskan proses yang tidak wujud menggunakan arahan &lt;tt&gt;kill&lt;/tt&gt;.

* Periksa sekali lagi menggunakan arahan &lt;tt&gt;ps&lt;/tt&gt; sama ada ID proses adalah betul.

&lt;br/&gt;
----

=== ''Permission denied'' ===

Berlaku ketika cuba baca fail, masuk ke dalam direktori, melaksanakan arahan tertentu dan sebagainya.

* Anda memang tidak diberikan kebenaran sama sekali untuk melakukan aktiviti tersebut.
* Pemilik atau Pentadbir Sistem perlu ubah mod keizinan pada fail atau direktori berkenaan.

&lt;br/&gt;
----

=== ''Unknown host'' ===

Komputer yang anda cuba capai tidak dikenali oleh sistem.

* Gunakan alamat IP sebagai ganti kepada nama komputer.
* Tambah alamat IP dan nama komputer berkenaan ke dalam fail &lt;tt&gt;/etc/hosts&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

== Penafian dan Lesen ==

&lt;br/&gt;
{| style=&quot;color: black; border: thin solid #F7BE81; background-color: #F7F2E0;&quot; width=&quot;100%&quot;
| 

Maklumat yang terkandung di dalam panduan ini adalah untuk tujuan pembelajaran dan tidak dapat dijamin ketepatan dan kesahihannya. Sebarang kerugian atau kerosakan yang timbul akibat daripada penggunaan panduan ini adalah di atas risiko pengguna sendiri. Di dalam apa jua keadaan, penulis tidak boleh dipertanggungjawabkan oleh pengguna sama ada secara langsung atau tidak.

|}

&lt;br/&gt;

Kandungan panduan disediakan dengan lesen [http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/deed.ms Pengiktirafan-BukanKomersial-TiadaTerbitan]

[[file:CC BY-NC-ND icon-88x31.png]]

{{Shelves|Pengaturcaraan komputer}}
{{Alphabetical|L}}</text>
      <sha1>ssjpah57exf2ywhfi1y9yetr74lps3g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Penggodaman Segera</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3756</id>
    <revision>
      <id>13839</id>
      <parentid>9138</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:40:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Buku berkaitan */</comment>
      <origin>13839</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="790" sha1="0nqyr67ilet5xnvst2oynjwsbaq0bok" xml:space="preserve">{{CSS:rendered-no-border|1=
&lt;div style=&quot;margin:1.5em 10em; align:center; border:dotted 2px gray;&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;padding:1.5em 0; text-align:center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font:bold 2.5em sans-serif;&quot;&gt;Penggodaman Segera&lt;/span&gt;
[[Fail:Glider rubik.jpg|100px|center]]
&lt;span style=&quot;font:italic bold 1.5em sans-serif;&quot;&gt;Instant Hacking&lt;/span&gt;

&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
}}
----

Buku ini berkaitan dengan [[Wikibooks:Rak pengaturcaraan|pengaturcaraan]]. Ia amat ringkas tetapi sesuai sebagai tutorial permulaan ataupun pengantar buat sesiapa sahaja yang ingin mempelajari pengaturcaraan komputer.

# [[/Bahan Awal/]] &amp;ndash; Maklumat tentang teks sumber dan lesen.
# [[/Penggodaman Segera/]] {{stage| 100%}}  (30-04-2014)


= Buku berkaitan =
* [[Python Segera]]

{{Shelves|Pengaturcaraan komputer}}
{{Alphabetical|P}}</text>
      <sha1>0nqyr67ilet5xnvst2oynjwsbaq0bok</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Penggodaman Segera/Bahan Awal</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3757</id>
    <revision>
      <id>13840</id>
      <parentid>9139</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:41:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13840</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="280" sha1="diaq6wc73rcpfjcotczqt1wkyar1rxf" xml:space="preserve">Buku ini ialah terjemahan rencana [http://hetland.org/writing/instant-hacking.html Instant Hacking] yang dikarang oleh Magnus Lie Hetland.

Karya sumber diletakkan di bawah [http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ Lesen Creative Commons CC-BY-3.0] oleh pengarang.

{{BookCat}}</text>
      <sha1>diaq6wc73rcpfjcotczqt1wkyar1rxf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Penggodaman Segera/Penggodaman Segera</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3758</id>
    <revision>
      <id>13841</id>
      <parentid>9140</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:41:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13841</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34974" sha1="fxswc7dtb9ygohgncli8rs0fz04nlo9" xml:space="preserve">Rencana ini ialah sebuah pengenalan tentang seni pengaturcaraan, dengan contoh-contoh yang ditulis dalam bahasa pengaturcaraan [[w:Python|Python]].  (Jika anda sudahpun tahu bagaimana mahu membuat pengaturcaraan, akan tetapi anda mahukan pengenalan ringkas tentang Python, anda mungkin mahu membaca rencana saya [[Python Segera]].

Rencana ini bukan tentang bagaimana mahu menceroboh sistem-sistem komputer orang lain dan sebagainya.  Saya tidak berminat tentang pekerjaan itu, jadi sila '''jangan''' hantar e-mel kepada saya untuk bertanyakan tentang perkara itu. 

''Nota:'' Agar contoh-contoh yang terkandung dalam rencana ini dapat terlaksana dengan betul, tuliskan  program dalam fail teks dan kemudian laksanakanfail tersebut dengan pentafsir; '''jangan''' cuba untuk melaksanakan program secara langsung dalam pentafsir interaktif &amp;ndash; tidak semua akan terlaksana dengan betul. (Sila jangan tanya saya tentang perincian perkara ini.  Semak dokumentasi di http://www.python.org/doc, ataupun kirimkan e-mel kepada help@python.org.

__TOC__

== Sekitaran ==
Anda perlu memasang pentafsir Python untuk mengaturcara dengan Python. Pentafsir ini terdapat buat kebanyakan platform (termasuk Macintosh, Unix dan Windows). Maklumat lanjut tentang ini dapat diperoleh di tapak Python, www.python.org. Anda juga perlukan [[w:penyunting teks|penyunting teks]] (seperti [[w:Emacs|Emacs]], notepad, notepad++ atau yang sama dengannya.

== Apa itu Pengaturcaraan? ==
Mengaturcara komputer bermakna memberinya satu set suruhan tentang apa yang perlu dilakukannya. Dalam banyak cara, pengaturcaraan komputer menyerupai resipi, sama seperti resipi yang kita gunakan untuk memasak. Sebagai contoh [1]: 

&lt;code&gt;Salad Fiesta 

Ramuan:

Perap:

1/4 cawan air limau nipis

1/4 cawan kicap rendah garam

1/4 cawan air

1 sudu besar minyak sayuran

3/4 camca jintan putih

1/2 camca oregano

1/4 camca sos cili pedas

2 ulas bawang putih, dikisar

Salad:

1 tin (12-auns) daging, dihiris

1 ulas bawang, diricih

1 cili kembung, diricih 

Salad

12 biji tomato ceri, dibahagi dua

Arahan:

Campurkan semua bahan perap di dalam sebuah jar yang ditutp ketat; goncang. 
Letakkan ricihan daging di dalam beg plastik. Tuangkan perapan. Tutup beg; perap selama 30 minit di dalam peti sejuk.  Keluarkan daging dari beg; ketepikan dua sudu besar perapan.
Panaskan perapan yangdiketepikan di dalam kuali. Tambahkan daging, bawang, dan lada hijau.
Masak selama 3 ke 4 minit atau sehingga daging panas.

Letak salad ke dalam empat pinggan salad. Sudukan campuran salad yang panas ke atas salad.
Hidangan untuk 4 orang.
&lt;/code&gt;

Sudah tentu tidak ada komputer yang akan memahami arahan ini.  Dan kebanyakan komputer tidak akan dapat membuat salad mahupun dapat memahami resipi.  Jadi, apa yang harus kita lakukan untuk membuat resipi ini lebih mesra komputer?   Sebenarnya dua perkara asas.  Kita perlu (1) &quot;bercakap&quot; dengan cara yang dapat difahami komputer, dan (2) bercakap tentang perkara yang dapat digunakan komputer.

Hujah pertama bermaksud kita perlu menggunakan bahasa &amp;ndash; sebuah '''bahasa pengaturcaraan''' yang memiliki program pentafsir, dan hujah kedua bermaksud kita tidak boleh mengharapkan komputer untuk membuat salad &amp;ndash; akan tetapi kita dapat mengharapkan komputer itu untuk mencampurkan nombor, menulis pada skrin, dan sebagainya.

== Helo…==

Terdapat satu tradisi tutorial-tutorial pengaturcaraan yang menyatakan bahawa tutorail harus bermula dengan aturcara atau program yang mencetak &quot;[[w:Hello world|Hello, world!]]&quot; (Helo, dunia!) pada skrin. Dengan Python, ini agak mudah:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;
print &quot;Hello, World!&quot;
&lt;/source&gt;

Pada asasnya ini sama dengan resipi di atas (meskipun ia jauh leibh ringkas!). Ia memberitahu komputer apa yang perlu dilakukan: mencetak &quot;Hello, world!&quot;. Mudah sahaja. Bagaimana kiranya jika kita mahukan ia melakukan perkara lain?

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;print &quot;Helo, dunia!&quot;
print &quot;Selamat tinggal, dunia!&quot;
&lt;/source&gt;

Tidak terlalu susah bukan? Dan juga tida terlalu menarik.  Kita mahu ''melakukan'' sesuatu dengan bahan ''ramuan'', sama seperti salad daging.  Jadi &amp;ndash; apakah ramuan yang kita miliki?  Pertama, kita ada rentetan teks, seperti &lt;code&gt;&quot;Hello, world!&quot;&lt;/code&gt;; tapi kita juga memiliki ''nombor''.  Katakan kita mahu komputer mencongakkan kawasan segi empat tepat.  Kita dapat berikan resipi berikut kepada komputer:&lt;/p&gt;

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;
# Keluasan Segi Empat Tepat

# Ramuan:

lebar = 20
tinggi = 30

# Arahan:

keluasan = lebar*tinggi
print keluasan
&lt;/source&gt;

Anda mungkin dapat lihat persamaan (mahupun sedikit) dengan resipi salad tadi.  Bagaimana ia bertindak?  Pertama sekali semua baris yang bermula dengan &lt;code&gt;#&lt;/code&gt; disebut ulasan (''comments'') dan sebenarnya tidak diendahkan oleh komputer. Walau bagaimanapun, menyisipkan keterangan kecil seperti ini mungkin penting buat menjadikan program anda mudah dibaca oleh manusia.

Baris-baris yang menyerupai &lt;code&gt;foo = bar&lt;/code&gt; dipanggil umpukan (''assignment''). Dalam kes &lt;code&gt;lebar = 20&lt;/code&gt; kita memberitahu komputer yang lebar seharusnya mempunyai nilai 20 bermula dari titik ini.  Apakah maksudnya &quot;lebar ialah 20&quot;?  Ia bermaksud pemboleh ubah (''variable'') dengan nama &quot;lebar&quot; diwujudkan (jika ia sudah wujud, diguna kembali) dan diberi nilai 20. Justeru, jika kita mengguna pemboleh ini kemudian, komputer akan mengetahui nilainya. Jadi,

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;
lebar*tinggi
&lt;/source&gt;

pada asasnya sama dengan 

&lt;source lang = &quot;python&quot;&gt;
20*30
&lt;/source&gt;

yang dihitung sebagai 600, yang kenudiannya diumpukkan kepada pemboleh ubah yang bernama &quot;keluasan&quot;.  Penyataan terakhir program mencetak nilai pemboleh ubah &quot;keluasan&quot;, jadi apabila anda melaksanakan program ini, anada hanya akan melihat &lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;600
&lt;/source&gt;

''Nota'':  Dengan beberapa bahasa pengaturcaraan, anda perlu memberitahu komputer pemboleh ubah yang diperlukan pada permulaan program (sama seperti ramuan untuk salad) &amp;ndash; Python pintar dan dapat menentukan ini semasa melaksankan sesuatu program.

== Suap balik ==

OK. Sekarang anda dapat melakukan perhitungan mudah danjuga yang agak rumit. Misalnya, anda mungkin mahu menulis program untuk menghitung keluasan bulatan dan tidak segi empat tepat:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;
jejari = 30

print jejari*jejari*3.14
&lt;/source&gt;

Walau bagaimanapun, ini tidaklah lebih menarik daripada program segi empat tepat. Sekurang-kurangnya pada pendapat saya.  Ia agak ketat dan tidak fleksibel.  Bagaimana kalau jejari bulatan kita itu adalah 31?  Bagaimana komputer akan tahu? Ia agak serupa dengan bahagian resipi salad yang berbunyi, &quot;masak selama 3 ke 4 minit atau sehingga daging panas.&quot;  Untuk mengetahui bila ia sudah masak, kita perlu ''periksa''.  Kita perlukan ''suapan balik'' atau ''input''. Bagaiman komputer tahu tentang jejari bulatan kita? Ia juga memerlukan input. Apa yang kita dapat buat adalah memberitahunya untuk memeriksa jejari:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;jejari = input(&quot;Apakah nilai jejari?&quot;)

print jejari*jejari*3.14
&lt;/source&gt;

OK, sekarang sudah menjadi rancak sedikit...&lt;code&gt;input&lt;/code&gt; ialah sesuatu yang dipanggil &quot;fungsi&quot; (''function''). (Anda akan belajar membuat fungsi anda sendiri tidak lama lagi. &lt;code&gt;input&lt;/code&gt; ialah fungsi yang terbina dalam Python.  Hanya menulis 

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;
input
&lt;/source&gt; 

sahaja tidak memadai. Anda perlu letak sepasang tanda kurungan pada hujungnya.  Jadi &lt;code&gt;input()&lt;/code&gt; akan bekerja &amp;ndash; ia akan menunggu pengguna untuk memasukkan jejari (yakni, input).  Versi di atas mungkin agak lebih mesra pengguna kerana ia mencetak soalan terdahulu. Apabila kita memasukkan sesuatu seperti rentetan soalan &quot;Apakah nilai jejari?&quot; di dalam tanda kurungan sebuah &quot;panggilan fungsi&quot; (''function call'') ia dipanggil &quot;penghuluran parameter&quot; (''passing a parameter'') kepada fungsi.  Perkara di dalam tanda kurungan merupakan &quot;parameter&quot;. Dalam kes ini, kita menghulurkan soalan sebagai parameter agar&lt;code&gt;input&lt;/code&gt; tahun apa yang perlu  dicetak sebelum mendapatkan jawapan daripada pengguna.

Tetapi, bagaimanakah jawapan disampaikan kepada pemboleh ubah &lt;code&gt;jejari&lt;/code&gt;? Apabila dipanggil, fungsi &lt;code&gt;input&lt;/code&gt;, memulangkan (''return'') sesuatu nilai (sama seperti fungsi-fungsi lain).  Anda tidak perlu menggunakan nilai ini, akan tetapi dalam kes ini, kita mahu menggunakannya. Justeru, pernayataan-pernyataan berikut memiliki maksud yang berlainan:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;
foo = input

bar = input()
&lt;/source&gt;

&lt;code&gt;foo&lt;/code&gt; sekarang mengandungi ''dirinya'' sebagai fungsi input (agar ia dapat digunakan seperti  &lt;code&gt;foo(&quot;Berapa umur anda?&quot;)&lt;/code&gt;; ini dikenali sebagai ''fungsi dinamik'' sementara &lt;code&gt;bar&lt;/code&gt; mengandungi apa saja yang dimasukkan oleh pengguna.

== Aliran ==

Anda boleh menulis program yang melakukan tindakan mudah (aritmetik dan cetak) dan yang boleh menerima input daripada pengguna.  Ini berguna, akan tetapi kita masih terbatas pada apa yang dikenali sebagai &quot;pelaksanaan berjujukan&quot; (''sequential execution'') perintah-perintah, yakni perintah dilaksanakan mengikut aturan tetap. Sebahagian besar resipi salad kita dilaksanakan secara berjujukan atau linear macam ini. Tetapi apa kata kalau kita mahu memberitahu komputer bagai mahu memeriksa daging yang masak? Jika ia dipanaskan, ia seharusnya dialih dari ketuhar &amp;ndash; jika tidak, ia seharusnya dipanaskan untuk seminit atau dua lagi. Jadi, bagaimana harus kita mengungkapkannya?

Apa yang perlu kita buat ialah mengawal ''aliran'' program.  Aliran ini boleh bergerak dalam dua arah &amp;ndash; sama ada mengalihkan daging, atau terus meninggalkannya di dalam ketuhar.Kita bolehmembuat pilihan, dan ''syarat'' adalah sama ada ia dipanaskan dengan cukup ataupun tidak. Ini dipanggil &quot;pelaksanaan bersyarat&quot; (''conditional execution''). We dapat mealkukannya seperti berikut: 

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt; suhu = input(&quot;Apakah suhu daging?&quot;)

if suhu &gt; 50:
    print &quot;Salad sudah cukup masak.&quot;
else:
    print &quot;Masak lagi.&quot;
&lt;/source&gt;

Maksud suruhan ini seharusnya jelas:  Jika suhu melebihi 50 (Celcius), cetak pesanan yang memaklumkan pengguna yang salad sudah cukup masak, jika tidak, maklumkan pengguna agar memasakinya lagi.

''Nota:''  Pengengsotan penting dengan Python. Blok yang terdapat dalam pelaksanaan bersyarat (dan &quot;gelung&quot; serta &quot;definisi fungsi&quot;, lihat bawah) ''mesti'' diengsotkan (dan diengsotkan dengan jumlah ruang putih yang sama; tab dikira sebagai 8 ruang) agar pentafsir dapat di mana titik mula dan akhir blok.  Ia juga memudahkan pembacaan kod oleh manusia.

Mari kita pulang kepada penghitungan keluasan kita.  Dapatkah anda lihat apa yang dilakukan program?

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;
# Program penghitung keluasan

print &quot;Selamat datang ke program penghitungan keluasan&quot;
print &quot;---------------------------------------&quot;
print

# Cetak menu:
print &quot;Sila pilih bentuk:&quot;
print &quot;1  Segi empat tepat&quot;
print &quot;2  Bulatan&quot;

# Dapatkan pilihan pengguna:
bentuk = input(&quot;&amp;gt; &quot;)

# Hitung keluasan:
# Blok 1 dengan 'if'
if bentuk == 1:
    tinggi = input(&quot;Sila masukkan tinggi: &quot;)
    lebar = input(&quot;Sila masukkan lebar: &quot;)
    keluasan = tinggi*lebar
    print &quot;Keluasan ialah &quot;, keluasan 
#Blok 2 dengan 'else'
else:
    jejari = input(&quot;Sila masukkan jejari: &quot;)
    keluasan = 3.14*(jejari**2)
    print &quot;Keluasan ialah&quot;, keluasan
&lt;/source&gt;

Perkara-perkara baharu dalam contoh ini:
&lt;ol&gt;
 &lt;li&gt;
     &lt;code&gt;print&lt;/code&gt; yang digunakan dengan tersendiri akan mencetak baris kosong
 &lt;/li&gt;

 &lt;li&gt;
     &lt;code&gt;==&lt;/code&gt; memeriksa sama ada dua perkara/benda sama, berbanding dengan  &lt;code&gt;=&lt;/code&gt;, yang mengumpukkan nilai di sebelah kanan kepada pemboleh ubah di sebelah kirinya.  Perbezaan ini ''amat''penting.!
 &lt;/li&gt;

 &lt;li&gt;
     &lt;code&gt;**&lt;/code&gt; ialah operator &quot;kuasa&quot; Python. Justeru jejari yang digandakan ditulis &lt;code&gt;radius**2&lt;/code&gt;.
 &lt;/li&gt;

 &lt;li&gt;
     &lt;code&gt;print&lt;/code&gt; boleh mencetak lebih daripada satu perkara. Asingkan perkara-perkara tersebut dengan koma. (Perkara-perkara itu akan diasingkan dengan ruang tungal dalam output.)
 &lt;/li&gt;
&lt;/ol&gt;

Program ini agak mudah:  Ia meminta sebuah nombor, yang memberitahunya sama ada pengguna mahu menghitung keluasan segi empat tepat atau bulatan.  Kemudian ia mengguna pernyataan &lt;code&gt;if&lt;/code&gt; (pelaksanaan bersyarat) bagi membuat keputusan blok mana (Blok 1 atu 2, lihat kod) yang harus digunakan untuk menghitung keluasan.  Pada asasnya blok-blok ini sama dengan blok yang digunakan untuk contoh-contoh penghitungan keluasan terdahulu. Perhatikan bagaimana komen menjadikan kod lebih mudah untuk dibaca. Dikatakan bahawa rukun pertama pengaturcaraan adalah: &quot;Anda akan sentiasa menulis komen!&quot;  Apapun menulis komen ialah sesuatu yang harus diamalkan.

===Latihan 1===

Kembangkan program di atas untuk merangkumi penghituan keluasan buat segi empat sama, yang memerlukan pengguna untuk memasukkan nilai untuk hanya satu sisi.  Anda perlu tahu satu perkara untuk melakukan ini:  Sekiranya anada memiliki lebih dari dua pilihan, anda boleh menulis kod mirip cebisan kod berikut:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;
if foo == 1:
    # Lakukan ini...
elif foo == 2:
    # Lakukan benda lain...
elif foo == 3:
    # Lakukan sesuatu yang berbeza...
else:
    # Jika semua gagal...
&lt;/source&gt;

Di sini &lt;code&gt;elif&lt;/code&gt; merupakan kod misteri yang bermaksud ''else if'' (&quot;jika tidak&quot;)  &lt;code&gt;:)&lt;/code&gt;.  Jadi, jika &lt;code&gt;foo&lt;/code&gt; ialah satu, lakukan sesuatu; jika tidak, jika &lt;code&gt;foo&lt;/code&gt; dua, lakukan sesuatu yang berlainan, danseterusnya. Anda mungkin mahu menambah pilihan lain program, seperti segi tida, poligon dan sebagainya. Ia terpulang pada anda.

== Gelung ==

Pelaksanaan berjujukan dan bersyarat adalah hanya ''dua'' daripada ''tiga'' blok pembinaan asas pengaturcaraan. Yang ketiga ialah &quot;gelung&quot; (''loop'').  Dalam bahagian terdahulu, saya telah mencadangkan penyelesaian untuk memeriksa sama ada daging dipanaskan, akan tetapi nyata bahawa ia tidak berapa mencukupi. Bagiamankalau daging tidak cukuppasa apabila kita memeriksa buat kali kedua dan berikutnya? Bagaimana dapat kita tahu berapakali kita harus memeriksannya?  Hakikatnya adalah kita tidak dapatmelakukannya. Dan seharusnya kita tidak melakukannya. Kita seharusnya dapat menyuruh komputer untuk terus memeriksa sehinggalah daging itu masak.  Bagaimana harus kita mealkukannya? Anda sudah agak &amp;ndash; kita gunakan gelung atau &quot;pelaksanaan berulang-ulang&quot; (''repeated execution''). 

Python memiliki dua jenis gelung: ''while'' (&quot;sementara masih&quot;) dan ''for'' (&quot;untuk&quot;).  Gelung &lt;code&gt;for&lt;/code&gt; mungkin gelung yang paling mudah. Misalnya:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;for makanan in &quot;daging&quot;, &quot;telur&quot;, &quot;tomato&quot;:
    print &quot;Saya meminati&quot;, makanan
&lt;/source&gt;

Ini bermaksud: Untuk (''for'') setiap unsur dalam senarai (''list'') &lt;code&gt;&quot;daging&quot;, &quot;telur&quot;, &quot;tomato&quot;&lt;/code&gt;, cetakkan yang anda meminatinya.  Blok dalam gelung dilaksanakan sekali buat setiap unsur, dan setiap kali ini berlaku, unsur semasa diumpukkan kepada pemboleh ubah &lt;code&lt;makanan&lt;/code&gt; (dalam kes ini).  Satu lagi contoh:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;
for nombor in range(1,100):
    print &quot;Hello, world!&quot;
    print &quot;Hanya&quot;, 100 - nombor, &quot;lagi sebelum selesai...&quot;

print &quot;Hello, world&quot;
print &quot;Itu yang terakhir... Phew!&quot;
&lt;/source&gt;

Fungsi &lt;code&gt;range&lt;/code&gt; (&quot;julat&quot;) memulangkan sebuah senarai nombor dalam julat yang diberikan (termasuk yang pertama, tidak termasuk yang terakhir...dalam kes ini, [1 ... 99].  Jadi, dengan kata lain:

*Kandungan dalam gelung dilaksanakan ''untuk setiap'' nombor dalam ''julat'' nombor bermula dari (dan termasuk) ''1'' sehinggalah (dan tidak termasuk) ''100''. (Apa yang dilakukan oleh kod dalam badan gelung dan pernyataan-pernyataan berikutnya ditinggalkan sebagai latihan.)

Namun, sebenarnya ini tidak membantu kita dengan masalah masakan kita. Jika kita mahu memeriksa daging seratus kali, ia merupakan penyelesaian yang baik; akan tetapi kita tidak tahu sama ada ia memadai &amp;ndash; atau ia terlalu banyak.  Kita hanya mahu terus memeriksa selagi ia tidak cukup panas (ataupun sehingga ia cukup panas).  Jadi, kita gunakan &lt;code&gt;while:&lt;/code&gt;

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;
# Program untuk memasak daging 

# Ambil fungsi *sleep* (&quot;tidur&quot;)
from time import sleep  # P: Import fungsi &quot;tidur&quot; daripada modul &quot;time&quot; atau masa

print &quot;Sila mulakan masakan. (Saya akan kembali dalam masa 3 minit.)&quot;

# Tunggu selama 3 minit (yakni, 3*60 saat)...
sleep(180)

print &quot;Saya sudah kembali :)&quot;

# Berapa panaskah panas?
cukup_panas = 50

suhu = input(&quot;Berapa panaskah daging? &quot;)
while suhu &lt; cukup_panas:
    print &quot;Tidak cukup panas... Masak sikit lagi...&quot;
    sleep(30)
    suhu = input(&quot;OK. Berapa panaskah sekarang? &quot;)

print &quot;Sudah cukup panas - Siap!!&quot;

&lt;/source&gt;

Perkara-perkara baharu dalam contoh ini:

#  Beberapa fungsi berguna distor dalam modul dan dapat diimport.  Dalam kes ini kita import fungsi &lt;code&gt;sleep&lt;/code&gt; (yang tidur buat beberapa saat yang ditentukan) daripada modul &quot;time&quot; yang terbina dalam Python. (Anda boleh membuat modul anda sendiri...).

=== Latihan 2 ===

Tulis sebuah program yang membaca nombor daripada pengguna secara berterusan sehinggalah mencapai jumlah 100.  Tulis ebuah program lagi yang membaca 100 nombor daripada pengguna dan mencetak jumlahnya.

== Program-program yang lebih besar — Pengabstrakan ==

Jika anda perlukan gambaran menyeluruh tentang kandungan sebuah buku, anda tidak membaca seluruh buku &amp;ndash; anda lihat jadual isi kandungan, betul tak? Ia secara ringkasnya menyenaraikan topik-topik utama buku.  Sekarang &amp;ndash; bayangkan anda menulis sebuah buku memasak.  Kebanyakan resipi, seperti, &quot;Nasi Lemak Lauk Daging&quot;  dan &quot;Nasi Lmak Sambal Sotong&quot; mungkin mengandungi bahan yang sama, seperti nasi dalam kes ini. Namun anda tidak mahu menulis tentang bagaimana mahu memasak nasi.  Jadi anda sebenarnya tidak menulis tentang memasak nasi lemak dalam setiap bab.  Anda menulis resipi nasi lemak dalam bab berasingan, dan hanya merujuk kepadanya dalam bab-bab berkaitan.  Jadi, anda hanya menulis nama bab tentang nasi lemak dan tidak menulis resipi nasi lemak setiap kali anda menulis tentang masakan nasi lemak.  Dalam pengaturcaraan komputer, ini disebut pengabstrakan atau ''abstraction''.

Adakah kita sudah terlintas dengan sesuatu seperti ini? Ya. Daripada memberitahu komputer bagaimana caranya untuk mendapatkan jawapan daripada pengguna, kita menggunakan &lt;code&gt;input&lt;/code&gt; &amp;ndash; sebuah fungsi.  Kita sebenarnya boleh membuat fungsi kita sendiri bagi penggunaan pengabstrakan seperti ini.

Katakan kita mahu mendapatkan integer terbesar yang kurang daripad nilai sebuah nombor positif. Misalnya, apabila diberi nombor 2.7, nilai integer adalah 2.  Ini sering disebut &quot;lantai&quot; (''floor'') nombor tersebut.  (ini sebenarnya dapat dilaksanakan dengan sebuah fungsi terbina Python, &lt;code&gt;int&lt;/code&gt;, tapi sekali lagi, biar saya jelaskan lebih lanjut...)  Bagaiman dapat kita lakukan ini? Penyelesaian yang mudah ialah dengan mencuba semua kemungkinan bermula dengan sifar:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;
nombor = input(&quot;Apakah nombor? &quot;)

lantai = 0
while lantai &lt;= nombor:
    lantai = lantai+1
lantai = lantai-1

print &quot;Lantai buat&quot;, nombor, &quot;adalah&quot;, lantai

&lt;/source&gt;

Perhatikan yang gelung berakhir sebaik sahaja lantai tidak lagi kurang daripada (atau sama dengan) nombor; kita telah menambah satu lebih. Justeru kita kena tolak satu kemudiannya. Bagaimana kalau kita mahu &quot;lantai&quot; ini dalam sebuah ungkaapan matematik yang kompleks?  Kita perlu menulis kesemua gelung buat setiap nombor yang memerlukan &quot;lantai&quot;.  Tidak  berapa menarik...Anda mungkin sudah meneka apa yang perlu kita lakukan sebaliknya: Letakkan semua dalam sebuah fungsi yang dipanggil &quot;lantai&quot;:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;

def lantai(nombor):
    hasil = 0
    while hasil &lt;= nombor:
        hasil = hasil+1
    hasil = hasil-1
    return hasil

&lt;/source&gt;

Perkara-perkara baharu dalam contoh ini:

# Fungsi diberi definisi dengan kata kunci &lt;code&gt;def&lt;/code&gt;, diikuti oleh nama fungsi dan parameter-parameter yang diletakkan dalam kurungan.   
# Jika fungsi itu perlu memulangkan nilai, ini dilakukan dengan kata kunci &lt;code&gt;return&lt;/code&gt; (yang secaraautomatik akan menamatkan fungsi).

Baiklah, sekarang kita sudah memberikan definisi kepada fungsi. Kiat dapat menggunakannya seperti ini:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;

x = 2.7
y = lantai(2.7)

&lt;/source&gt;

Selepas ini &lt;code&gt;y&lt;/code&gt; seharusnya memiliki nilai 2. Kita juga boleh membuat fungsi yang meiliki lebih daripada satu parameter:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;

def tambah(x,y):
    return x+y

&lt;/source&gt;

=== Tambahan tentang fungsi ===
&lt;!-- Sorok sementara, latihan 3 belum ditulis --&gt;
&lt;!-- Bagaimana dengan latihan tadi? Susah? Masih keliru tentang fungsi? Jangan risau, topik ini belum selesai lagi. --&gt; 

Pengabkstrakan yang kita gunakan apabila membina fungsi sering dipanggil &quot;pengabstrakan prosedur&quot; (''procedural abstraction''), dan banyak bahasa menggunakan prosedur kata (''word procedure'') selain fungsi kata. Sebenarnya, kedua-dua konsep ini berlainan, akan tetapi dengan Python, kedua-duanya dipanggil &quot;fungsi&quot; (oleh sebab kedua-duanya diberi definisi dan digunakan dengan cara yang lebih kurang sama).

Dalam bahasa-bahasa pengaturcaraan lain, apa perbezaan antara ''fungsi'' dan ''prosedur''? Anda telah lihat dalam bahagian terdahulu yang fungsi memulangkan nilai. Perbezaan terletak pada hakikat yang prosedur tidak memulangkan nilai. Dalam banyak keadaan, pembahagian fungsi kepada dua jenis &amp;ndash; yang memulangkan nilai dan yang tidak memulangkan nilai &amp;ndash; amat berguna.

Sebuah fungsi yang tidak memulangkan nilai (yakni, &quot;prosedur&quot;) digunakan sebagai subprogram atau subrutin. Kita panggil fungsi, dan program akan melakukan sebuah tugas. Kiat dapat menggunakan fungsi ini di banyak tempat tanpa menulis kod semula. (Ini dipanggil penggunaan semula kod (''code reuse'') &amp;ndash; maklumat lanjut kemudian.)

Kebergunaan fungsi (ataupun prosedur) sedemikian terletak pada kesan sampingannya &amp;ndash; ia mengubah sektarannya. Mari kita lihat sebuah contoh:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;

def helo(siapa):
    print &quot;Helo,&quot;, siapa

helo(&quot;dunia&quot;)
# Mencetak &quot;Hello, dunia&quot;

&lt;/source&gt;

Pencetakan dikira sebagai kesan sampingan, dan oleh sebab itu sahajayang dilakukan fungsi ini, ia sama dengan prosedur.  Tetapi... ia tidak menukar sekir=tarannya bukan? Bagaiman dapat ia melakukan itu? Mari kita cuba:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;

# Cara yang *salah* untuk melakukannya 
umur = 0

def tetapUmur(a):
    umur = a

tetapUmur(100)
print umur
# Mencetak &quot;0&quot;

&lt;/source&gt;

Apa yang tak kena di sini? Masalahnya ialah fungsi &lt;code&gt;tetapUmur&lt;/code&gt; membuat pemboleh ubah lokalnya sendiri, juga dinamakan &lt;code&gt;umur&lt;/code&gt; yang hanya dilihat dalam tetapUmur. bagaimana dapat kita mengelakkan itu daripada berlaku? Kita guna sesuatu yang disebut &quot;pemboleh ubah global&quot; (''global variable'').

Nota: Pemboleh ubah global tidak banyak digunakan dengan Python. Pemboleh ubah sedemikian boleh membawa kepada struktur salah, atau apa yang dipanggil kod spageti. Saya gunakan pemboleh ubah global di sini kerana mahu mengutarakan teknik-teknik yang kompleks &amp; ndash; tolong elakkan pemboleh ubuh global jika boleh.

Dengan memberitahu pentafsir yang sesuatu pemboleh ubah itu global (melalui sebuah pernyataan seperti &lt;code&gt;global umur&lt;/code&gt;) kita sebenarnya memberitahu pentafsir untuk menggunakan pemboleh ubah yang berada di luar fungsi;  sepatutnya fungsi tersebut membuat pemboleh ubah lokal baru.  (Jadi, ia menjadi global, dan bukan lokal.) Program dapat ditulis semual seperti ini:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;

# Cara betul, tapi tak sempurna
umur = 0

def tetapUmur(a):
    global umur
    umur = a

tetapUmur(100)
print umur
# Mencetak &quot;100&quot;

&lt;/source&gt;

Apabila anda mempelajari objek (lihat bawah), anda akan melihat yang cara yang lebih sesuai untuk melakukan ini adalah dengan menggunakan objek dengan sifat (''property'') umur dan kaedah (''method'') tetapUmur.  Dalam bahagian tentang struktur data, anda juga akan ketemu beberapa contoh fungsi yang mengubah sekitarannya.

Baiklah, bagaimana pula dengan fungsi sebenar? Apakah fungsi sebenarnya? Fungsi matematik mirip sebuah &quot;mesin&quot; yang mendapatkan input dan menghitung hasilnya.  Ia akan memulangkan hasil yang sama selagi ia diberikan input yang sama. Misalnya:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;

def kuasa_dua(x):
    return x*x

&lt;/source&gt;

Ini sama dengan fungsi matematik &lt;code&gt;f(x)=x^2. &lt;/code&gt;.  Ia bertindak seperti fungsi yang sebenar, kerana ia hanya bergantung pada inputnya dan ia tidak menukar sekitarannyadalam apa jua cara.

Jadi &amp;ndash; saya sudah menggariskan dua cara untuk membuat fungsi: Satu jenis lebih mirip prosedur, dan tidak memulangkan hasilnya;  satu lagi lebih mirip fungsi matematik dan tidak melakukan apa-apa selain memulangkan hasilnya (hampir kesemuanya).  Sudah tentu tidak mustahil untuk melakukan sesuatu di antara kedua-dua pelaksanaan yang bertentangan ini, mahupun apabila fungsi mengubah keadaan, perlulah jelas yang ia mengubahnya.  Anda dapat melakukan ini dengan namanya, misalnya dengan menggunakan kata nama buat fungsi &quot;tulen&quot; (misalnya &lt;code&gt;umur&lt;/code&gt;) dan kata bentuk imperatif untuk fungsi yang mirip prosedur, seperti &lt;code&gt;tetapUmur&lt;/code&gt;.

== Ramuan tambahan — struktur data ==

Baik — setakat ini anda sudahpun banyak yang anda tahu:  bagaimana mendapatkan input dan memberi output, bagaimana membina algoritme kompleks (program) dan bagaimana melaksanakan hitungan aritmetik; bamun, yang paling baik masih belum diselami.

Apakah jenis bahan yang telah kita gunakan sehingga sekarang? Nombor dan rentetan. Betul? agak membosankan... Baik, mari kita perkenalkan beberapa bahan yang lebih menarik.

Struktur-struktur data adalah ramuan yang memberi struktur ataupun membina data (amat memeranjatkan... :) ) Sebuah nombor tunggal sebenarnya tidak mempunyai struktur, bukan begitu?  Tapi katalah kita mahu meletakkan lebih banyak nombor dalam sebuah bahan &amp;ndash; itu akan memiliki sedikit struktur. Misalnya kita mungkin mahu sebuah senarai nombor. Itu mudah:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;

[3,6,78,93]

&lt;/source&gt;

Saya ada menyebut senarai dalam bahagian yang berkaitan dengan gelung, akan tetapi saya tidak bercakap banyak tentang senarai. Baiklah &amp;ndash; ini caranya anda membuat senarai. Senaraikan sahaja unsur-unsur yang dibezakan oleh tanda koma dan letakkan dalam tanda kurungan siku seperti di atas.

Mari kita selami sebuah contoh yang menghitung nombor perdana (nombor yang hanya dapat dibahagikan sendiri ataupun 1):

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;
# Hitung semua nombor perdana yang kurang daripada 1000
# (Bukan cara yang terbaik melakukannya, tetapi...)

keputusan = [1]
calon = range(3,1000)
base = 2
hasil = base

while calon:
    while hasil &lt; 1000:
        if hasil in calon:
            calon.remove(hasil)
        hasil = hasil+base
    keputusan.append(base)
    base = calon[0]
    hasil = base
    del calon[0]

keputusan.append(base)
print keputusan

&lt;/source&gt;

Perkara-perkara baharu dalam contoh ini...

# Fungsi yang terbina dalam Python, &lt;code&gt;range&lt;/code&gt; (&quot;julat&quot;) sebenarnya memulangkan sebuah senarai yang dapat digunakan sama seperti senarai lain. (Ini termasuk indeks pertama, akan tetapi bukan yang terakhir.)
# Sebuah senarai boleh digunakan sebagai pemboleh ubah logik.  Jika ia tidak kosong, ia dikira benar.  Jika ia kosong, ia palsu. Justeru, ungkapan &quot;while calon&quot; bermaksud &quot;sementara senarai bernama calon tidak kosong&quot; atau lebih mudah lagi, &quot;sementara masih ada calon&quot;.
# Anda boleh menulis &quot;if ('jika') sebuahUnsur in ('ada dalam') sebuahSenarai untuk memeriksa sama ada sesuatu unsur terdapat dalam sesebuah senarai. 
# Anda boleh tulis sesuatuSenarai.remove(sesuatuUnsur) untuk menyingkir (P: 'remove' yang bermaksud buang atau singkir) sesuatuUnsur daripada sesuatuSenarai.
# Anda boleh tambah (''append'') sebuah unsur pada senarai dengan menggunakan sesuatuSenarai.append(sesuatu benda). Sebenarnya, anda juga boleh menggunakan fungsi &lt;code&gt;+&lt;/code&gt; (seperti dalam cebisan kod sesuatuSenarai = sesuatuSenarai+[sesuatu benda]) namun cara begini tidak berapa cekap.
# Anda boleh dapatkan unsur sesebuah senarai dengna memberikan posisinya sebagai nombor (perhatikan yang unsur pertama terletak pada posisi 0) dalam kurungan siku selepas nama senarai.  Justeru sesuatuSenarai[3] menunjuk kepada unsur keempat dalam senarai yang bernama sesuatuSenarai. (Lebih banyak tentang ini di bawah.)
# Anda boleh membuang atau menyingkir pemboleh ubah dengan menggunakan kata kunci &lt;code&gt;del&lt;/code&gt;. Ia juga boleh digunakan (seperti di sini) untuk menyingkir unsur daripada senarai. Justeru sesuatuSenarai[0] menyingkirkan unsur pertama daripada sesuatuSenarai. Jika senarai berupa [1,2,3] sebelum penyingkiran, ia menjadi [2,3] selepasnya.

Sebelum kita menerangkan misteri-misteri pengindeksan senarai, saya akan berikan penerangan ringkas tentang contoh.

Ini adalah versi sebuah logaritme kuno bergelar ''Sieve of Erastothenes'' (&quot;Penapis Erastothenes&quot;). Ia memeriksa sebuah set (atau dalam kes ini, sebuah senarai) calon-calon nombor, dan kemudian membuang nombor yang diketahui bukan nombor perdana secara sistematik. Bagaimana kita tahu? Oleh sebab calon nombor ini adalah hasil dua nombor lain.

Kita bermula dengan senarai calon yang mengandungi nombor [2..999] — kita tahu yang 1 adalah nombor perdana dan kita mahukan sebuah nombor perdana yang kurang daripada 1000. (Sebenarnya, senarai calon kita adalah [3..999], akan tetapi 2 juga calon, memandangkan yang ia merupakan asas (''base'') pertama kita.  Kita juga ada sebuah senarai yang dipanggil &quot;keputusan&quot; yang sentiasa mengandungi keptusan mutakhir. Sebagi permulaan, senarai ini hanya mengandungi nombor 1. Kita juga ada pemboleh ubah yang dipanggil &quot;asas&quot;. Bagi setiap lelaran (&quot;pusingan&quot;) algoritme, kita buang semua nombor yang merupakan angka kandungan nombor asas ini (yang sentiasa yang paling kecil dalam kalangan calon). Selepas etiap lelaran, kita tahu yang nombor terkecil yang tinggal ialah nombor perdana (oleh sebab semua nombor yang merupakan hasilan nombor-nombor kecil sudah disingkirkan — dapat tak?).  Justeru, kita tambahkannya pada keputusan , tetapkan asas pada nombor ini, dan buangnya daripada senarai calon (agar kita tidak memprosesnya sekali lagi.)  Apabila senarai calon menjadi kosong, senarai keputusan akan mengandungi kesemua nombor perdana. Pintar, bukan?

Perkara-perkara yang harus difikirkan:  Apa yang istimewa tentang lelaran pertama?  Di sini asasnya adalah 2, akan tetapi ia juga dibuang dalam proses &quot;penapisan&quot;.  Mengapa?  Kenapa ini tidak berlaku dengan asas-asas lain?  Bolehkah kita pasti yang keputusan sentiasa berada dalam senarai calon semasa kita mahu membuangnya?

Sekarang — apa berikutnya? Ah, ya... Pengindeksan. Dan penghirisan. Ini merupakan cara-cara untuk mendapatkan unsur individu dalam senarai Python.  Anda sudahpun melihat pengindeksan biasa. Ia mudah sahaja, an sebenarnya saya sudahpun memaklumkan anda semua perihalnya melainkan satu perkara:  Indeks negatif bermula dari penghujung senarai.  Jadi, sesuatuSenarai[-1] ialah unsur terakhir sesuatuSenarai, sesuatuSenarai[-2] ialah unsur sebelumnya, dan seterusnya.

Walau bagaimanapun, penghirisan seharusnya merupakan perkara baharu buat anda.  Ia mirip pengindeksan, melainkan, dengan penghirisan anda boleh menyasarkan kesemua hirisan senarai, dan bukan sahaja sebuah unsur.  Bagaimana ia dilakukan? Seperti ini:

&lt;source lang=&quot;python&quot;&gt;

makanan = [&quot;sosej&quot;,&quot;sosej&quot;,&quot;telur&quot;,&quot;burger&quot;,&quot;sosej&quot;]

print makanan[2:4]
# Mencetak &quot;[ʼtelurʼ, ʼsosejʼ]&quot;

&lt;/source&gt;

=== Pengabstrakan tambahan — Objek dan Pengaturcaraan Berorientasi Objek ===

Ini ungkapan yang amat popular: &quot;Pengaturcaraan Berorientasi Objek.&quot;

Sebagai yang dibayangkan oleh tajuk bahagian ini, pengaturcaraan berorientasi objek (OOP) tidak lebih daripada satu lagi cara untuk pengabstrakan dan mengurangkan butir-butir semasa menulis program.  Prosedur-prosedur mengabstrak pernyataan mudah kepada operasi-operasi kompleks dengan memberi pernyataan-pernyataan ini sebuah nama. Dalam OOP, kita bukan sahaja mengendali operasi-operasi sebagai operasi, tetapi sebagai objek. Misalnya, jika kita ingin membuat program yang memasak daging, daripada menulis banyak prosedur yang berkaitan dengan suhu, masa, bahan dll, kita boleh menggabungkannya ke dalam sebuah objek-daging. ataupun, mungkin kita boleh membuat objek-ketuhar dan objek-jam... dengan cara ini suhu boleh menjadi atribut objek-daging, sementara masa boleh dibaca dari objek-jam.  Dan agar program kita dapat melakukan sesuatu, kita boleh objek kita beberapa kaedah; misalnya ketuhar mungkin tahu bagaimana memasak daging, dll.

Jadi, bagaimana kita laksanakan ini dengan Python?  Kita tidak boleh membuat objek secara langsung. daripada membuat ketuhar, kita buat resipi yang memerikan ketuhar.  Resipi ini kemudian memerikan kelas objek-objek yang kita panggil ketuhar.  Kelas ketuhar yang paling mudah mungkin:

&lt;source lang=&quot;Python&quot;&gt;
class Ketuhar:
    def masukkanSate(self, sate):
        self.sate = sate

    def dapatkanSate(self):
        return self.sate

&lt;/source&gt;

Nah, adakah ini kelihatan pelik?

Perkara-perkara baharu dalam contoh ini... 

# Kelas objek diberi definisi dengan kata kunci &lt;code&gt;class&lt;/code&gt;.
# Nama-nama kelas lazimnya bermula dengan huruf besar, sementara nama-nama fungsi dan pemboleh ubah (dan juga kaedah dan atribut) bermula dengan huruf kecil.
# ''Method'' (yakni fungsi atau operasi yang digunakan ibjek) diberi definisi dengan cara yang sama,akan tetapi dalam blok kelas.
# Semua kaedah objek perlu ada parameter pertama yang dipanggil &lt;code&gt;self&lt;/code&gt; (ataupun sesuatu yang agak sama, misalnya &lt;code&gt;diri&lt;/code&gt;).  Sebabnya akan kelihatan jelas sebentar lagi.
# Atribut dan kaedah sesebuah objek dicapai seperti berikut: &lt;code&gt; sateSaya.suhue = 2, atau sate.dengan_ketupat().&lt;/code&gt;

Saya agak masih ada perkara yang masih kabur tentang contoh di atas.  Misalnya, apakah benda yang dipanggil &quot;self&quot;?  Dan, sekarang kita ada resipi objek (yakni, &lt;code&gt;class&lt;/code&gt;), bagaimana kita membuat objek?

Mari kita tangani hujah terakhir itu dulu. Sebuah objek diwujudkan dengan memanggil nama kelas (''classname'') sama seolah-olah ia sebuah fungsi:

&lt;source lang=&quot;Python&quot;&gt;

ketuharSaya = Ketuhar()

&lt;/source&gt;

ketuharSaya sekarang mengandungi sebuah objek Ketuhar, lazimnya dipanggil tika (''instance'') kelas Ketuhar.  Katakan kita juga sudah membuat sebuah kelas bernama Sate; kita boleh lakukan seperti berikut:

&lt;source lang=&quot;Python&quot;&gt;
sateSaya = Sate()
ketuharSaya.masukkanSate(sateSaya)

&lt;/source&gt;

ketuharSaya.sate sekarang akan mengandungi sateSaya.  Mengapa? Kerana, apabila kita memanggil satu daripada kaedah sesuatu objek, parameter pertama, lazimnya dipanggil &quot;self&quot; [P: boleh juga dipanggil &quot;diri&quot;, &quot;gua&quot; dan sebagainya, tetapi lebih mudah jika dikekalkan &quot;self&quot;] sentiasa mengandungi objek itu sendiri. (Bijak, bukan?)  Jadi, baris &lt;code&gt;self.sate = sate &lt;/code&gt; menetapkan atribut sate milik objek Ketuhar semasa pada nilai parameter sate.  Perhatikan bahawa benda-benda ini berbeza, mahupun memiliki nama &quot;sate&quot; dalam contoh ini.

{{BookCat}}</text>
      <sha1>fxswc7dtb9ygohgncli8rs0fz04nlo9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Python Segera</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3759</id>
    <revision>
      <id>13814</id>
      <parentid>9345</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T05:14:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13814</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1189" sha1="pcd0r69wbtryj5q2yzjsh7uscsd76q7" xml:space="preserve">{{CSS:rendered-no-border|1=
&lt;div style=&quot;margin:1.5em 5em; align:center; border:dotted 2px gray;&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;padding:1.5em 0; text-align:center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font:bold 2.5em sans-serif;&quot;&gt;Python Segera&lt;/span&gt;
[[Imej:Python-logo-notext.svg|100px|center]]
&lt;span style=&quot;font:italic bold 1.5em sans-serif;&quot;&gt;&quot;Instant Python&quot;&lt;/span&gt;
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
}}

----


Buku ini berkaitan dengan pengaturcaraan [[w:Python| Python]]. Ia amat ringkas, akan tetapi sesuai sebagai tutorial permulaan ataupun pengantar buat sesiapa sahaja yang ingin mempelajari pengaturcaraan komputer dengan menggunakan Python.

&lt;span style=&quot;padding:2px; background-color:yellow;&quot;&gt; Python 3:&lt;/span&gt;
Pengguna Python 3 sila [[Python Segera/Bahan Awal#python 3|baca maklumat]] ini.

# [[/Bahan Awal/]] &amp;ndash; Maklumat tentang teks sumber dan lesen.
# [[/Python Segera/]] {{stage|100%|04-06-2014}}  
# -- [[/Python Segera/Quicksort|Kod Contoh (quicksort.py)]] 

== Buku-buku berkaitan ==
{{Wikipedia|Python}}
* [[Penggodaman Segera]] &amp;ndash; untuk mempelajari asas-asas pengaturcaraan
* [[Tutorial Python untuk bukan pengatur cara]] &amp;ndash; tutorial yang lebih lengkap
{{subjects|Bahasa pengaturcaraan Python}}
{{Alphabetical|P}}</text>
      <sha1>pcd0r69wbtryj5q2yzjsh7uscsd76q7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pemasangan MediaWiki</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3848</id>
    <revision>
      <id>13847</id>
      <parentid>11361</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:46:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Penafian dan Lesen */</comment>
      <origin>13847</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33846" sha1="l9gysdvn14y0ovr1yu8baarleioll93" xml:space="preserve">__INDEX__
== Pendahuluan ==

Bismillahirahmanirrahim.&lt;br/&gt;
Assalamu'alaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam Sejahtera.


Terlebih dahulu penulis ingin mengucapkan syukur kehadrat Allah s.w.t kerana dengan izin dan rahmatNya panduan ini dapat disiapkan. Ia ditulis khas untuk sesiapa yang berminat dalam bidang Pengurusan Maklumat. Diharap panduan ini dapat dikongsi bersama dan memberi manfaat kepada semua.


Wassalam.


[[File:mfauzy.jpg]]

== Pengenalan ==

MediaWiki ialah satu perisian sumber terbuka yang boleh dimuat turun secara percuma. Pakej wiki ini ditulis dalam bahasa PHP. Asalnya digunakan pada Wikipedia. Ia juga digunakan oleh beberapa projek yang bukan berasaskan keuntungan seperti Yayasan Wikimedia dan beberapa wiki lain termasuk laman asal MediaWiki.


Panduan ini akan menerangkan secara ringkas cara memasang dan menggunakan MediaWiki di dalam sistem operasi Windows dan Linux. Setelah selesai dipasang ia boleh digunakan untuk pelbagai tujuan sama ada bagi tujuan persendirian atau berkongsi maklumat dengan pengguna lain.


Antara kelebihannya ialah:-

* Membolehkan maklumat atau dokumen dipersembahkan dengan cara yang tersusun dan bersistematik.
* Mempunyai kawalan capaian sama ada pengguna hanya boleh baca, ubah atau cipta laman baru.
* Mempunyai fungsi carian yang mempercepatkan capaian kepada maklumat yang dikehendaki.
* Mempunyai pautan kepada dokumen atau artikel yang berkaitan.


'''Nota:''' &lt;br/&gt;
* Sila rujuk [http://ms.wikibooks.org/wiki/Penyediaan_Komputer_Maya Penyediaan Komputer Maya] jika anda tiada komputer yang dipasang dengan sistem operasi Linux.

* Sila rujuk [http://ms.wikibooks.org/wiki/Linux_Pengguna_Akhir Linux Pengguna Akhir] jika anda tidak biasa dengan baris arahan dalam Linux.

&lt;br/&gt;

== Muat turun Perisian  ==

Keperluan minima bagi pemasangan MediaWiki adalah seperti berikut:-

* Pelayan web -  membolehkan pelayar web melihat laman atau kandungan MediaWiki.
* PHP - bahasa pengaturcaraan yang diguna untuk menulis dan menjalankan perisian MediaWiki.
* Pangkalan data - tempat data atau maklumat disimpan.
&lt;br/&gt;
=== Xampp ===

Perisian Xampp dipilih kerana ia mengandungi semua keperluan tersebut iaitu pelayan web Apache, bahasa pengaturcaraan PHP serta pangkalan data MySQL.


Sila ke laman di bawah untuk muat turun perisian Xampp bergantung kepada platform atau versi yang anda kehendaki.

http://sourceforge.net/projects/xampp/


Berikut adalah pilihan penulis.

* '''Platform Windows'''&lt;br/&gt;
: http://downloads.sourceforge.net/project/xampp/XAMPP%20Windows/1.8.2/xampp-win32-1.8.2-5-VC9-installer.exe


* '''Platform Linux'''&lt;br/&gt;
: http://sourceforge.net/projects/xampp/files/XAMPP%20Linux/1.8.3/xampp-linux-x64-1.8.3-4-installer.run/download
&lt;br/&gt;

=== MediaWiki ===

Sila ke laman di bawah untuk muat turun perisian MediaWiki bergantung kepada platform atau versi yang anda kehendaki. 

https://bitnami.com/stack/mediawiki/installer


Berikut adalah pilihan penulis.

* '''Platform Windows'''&lt;br/&gt;
: https://bitnami.com/redirect/to/33867/bitnami-mediawiki-1.22.5-1-module-windows-installer.exe


* '''Platform Linux'''&lt;br/&gt;
: https://bitnami.com/redirect/to/33148/bitnami-mediawiki-1.22.5-1-module-linux-x64-installer.run
&lt;br/&gt;

== Pemasangan Dalam Windows ==

Penulis memasang perisian ini di dalam sistem operasi '''Windows Server 2003'''. Jika menghadapi masalah ketika memulakan pemasangan, anda mungkin perlu muat turun versi yang lebih rendah atau lebih tinggi bergantung kepada mesej ralat yang dipaparkan.

&lt;br/&gt;
=== Xampp ===


* Klik dua kali fail &lt;tt&gt;xampp-win32-1.8.2-5-VC9-installer.exe&lt;/tt&gt; yang telah dimuat turun sebelum ini.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:xampp1.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Tetingkap di atas akan dipaparkan. Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:xampp2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:xampp3.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next''' untuk pasang Xampp dalam folder &lt;tt&gt;C:\xampp&lt;/tt&gt;.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:xampp4.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next'''. 

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:xampp5.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:xampp6.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Finish'''.
 
[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:xamppcontrolpanel.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Tetingkap Panel Kawalan akan dipaparkan. 
* Klik butang &lt;tt&gt;[Start]&lt;/tt&gt; pada kedua-dua modul '''Apache''' dan '''MySQL'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:xamppcontrolpanel2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Kedua-dua modul ini mesti dijalankan sebelum pemasangan MediaWiki bermula.
&lt;br/&gt;

=== MediaWiki ===
&lt;br/&gt;
* Klik dua kali &lt;tt&gt;bitnami-mediawiki-1.22.5-1-module-windows-installer.exe&lt;/tt&gt; yang telah dimuat turun sebelum ini.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:mediawiki1.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''OK'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:mediawiki2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:mediawiki3.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next''' untuk pasang MediaWiki dalam &lt;tt&gt;C:\xampp&lt;/tt&gt;.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:mediawiki4.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Taip kata laluan aplikasi dua kali kemudian klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:mediawiki5.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:mediawiki6.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:mediawiki7.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Next'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:mediawiki8.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik '''Finish'''.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:mediawiki9.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Pemasangan MediaWiki selesai jika pelayar web memaparkan laman utama seperti di atas.

&lt;br/&gt;

== Konfigurasi Dalam Windows ==

=== Xampp ===

* Guna pelayar web seperti Internet Explorer untuk buka laman Xampp di http://127.0.0.1/xampp/splash.php atau http://localhost/xampp/splash.php 

* Pilih '''English'''.

* Laman utama Xampp akan dipaparkan. Terdapat menu-menu di sebelah kiri untuk melihat status komponen sama ada aktif atau tidak.

* Klik menu '''Security''' untuk lihat status sekuriti pemasangan Xampp.

* Bagi subjek tertentu yang mempunyai status tidak selamat, ia boleh diperbetulkan melalui capaian alamat berikut:-


: http://127.0.0.1/security/xamppsecurity.php


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #FA8258; color: black; background-color:#F5ECCE; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
MYSQL SECTION: &quot;ROOT&quot; PASSWORD 
   
MySQL SuperUser: root 
    
New password:  
Repeat the new password:   
    
PhpMyAdmin authentification: http   cookie  
    
---- Security risk! ---- 
Safe plain password in text file?   
(File: C:\xampp\security\security\mysqlrootpasswd.txt) 
&lt;/pre&gt;

* Taip kata laluan untuk akaun &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; MySQL pada bahagian &quot;&lt;tt&gt;New password:&lt;/tt&gt;&quot; dan &quot;&lt;tt&gt;Repeat the new password:&lt;/tt&gt;&quot; kemudian tekan butang &lt;tt&gt;[Password changing]&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #FA8258; color: black; background-color:#F5ECCE; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
MYSQL SECTION: &quot;ROOT&quot; PASSWORD 


The root password was successfully changed. Please restart MYSQL for loading these changes!
&lt;/pre&gt;

* Mesej di atas akan dipaparkan. 
* Guna Panel Kawalan Xampp untuk mula semula proses atau modul MySQL iaitu dengan menekan butang &lt;tt&gt;Stop&lt;/tt&gt; kemudian tekan butang &lt;tt&gt;Start&lt;/tt&gt;.


* Tetapkan kawalan capaian kepada direktori Xampp pula.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #FA8258; color: black; background-color:#F5ECCE; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
XAMPP DIRECTORY PROTECTION (.htaccess) 
    
User: user
Password:  
  
---- Security risk! ---- 
Safe plain password in text file?   
(File: C:\xampp\security\security\xamppdirpasswd.txt) 
&lt;/pre&gt;

* Taip akaun pengguna dan kata laluannya pada bahagian &quot;&lt;tt&gt;User:&lt;/tt&gt;&quot; dan &quot;&lt;tt&gt;Password:&lt;/tt&gt;&quot; kemudian tekan butang &lt;tt&gt;[Make safe the XAMPP directory]&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #FA8258; color: black; background-color:#F5ECCE; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
SUCCESS: The XAMPP directory is protected now! All personal data was safed in the following file:
C:\xampp\security\xampp.users
C:\xampp\htdocs\xampp\.htaccess
&lt;/pre&gt;

* Mesej di atas akan dipaparkan.

* Pilih menu '''Security''' untuk lihat sama ada subjek tersebut mempunyai status selamat. 

&lt;br/&gt;

=== MediaWiki ===

==== Tukar Tetapan Asal ====

* Guna pelayar web untuk capai laman utama MediaWiki yang baru dipasang iaitu http://127.0.0.1/mediawiki/index.php/Main_Page.

* Klik '''Log in''' untuk masuk sebagai Pentadbir.

* Taip &lt;tt&gt;User&lt;/tt&gt; pada &quot;&lt;tt&gt;Username&lt;/tt&gt;&quot; dan kata laluan pada &quot;&lt;tt&gt;Password&lt;/tt&gt;&quot; kemudian klik &lt;tt&gt;[Log in]&lt;/tt&gt;.

* Klik '''Preferences''' jika anda ingin ubah profil pengguna dan tetapan MediaWiki yang lain.

&lt;br/&gt;

==== Tukar Logo ====

* Logo di penjuru atas kiri boleh ditukar dengan mengubah fail &lt;tt&gt;C:\xampp\apps\mediawiki\htdocs\LocalSettings.php&lt;/tt&gt;

* Tukar baris berikut
&lt;br/&gt;
&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgLogo             = &quot;$wgStylePath/common/images/wiki.png&quot;;
&lt;/pre&gt;

: kepada 

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgLogo             = &quot;$wgStylePath/common/images/logobaru.jpg&quot;;
&lt;/pre&gt;
&lt;br/&gt;

* Simpan perubahan yang telah dilakukan pada fail &lt;tt&gt;LocalSettings.php&lt;/tt&gt;.

* Letak fail imej &lt;tt&gt;logobaru.jpg&lt;/tt&gt; ke dalam direktori &lt;tt&gt;C:\xampp\apps\mediawiki\htdocs\skins\common\images&lt;/tt&gt;.

* Capai semula laman utama MediaWiki untuk lihat imej yang baru.
&lt;br/&gt;

==== Tukar Bahasa ====
* Secara lalai MediaWiki menggunakan bahasa Inggeris. Ia boleh ditukar kepada bahasa Melayu dengan mengubah kod bahasa dalam fail &lt;tt&gt;C:\xampp\apps\mediawiki\htdocs\LocalSettings.php&lt;/tt&gt;

* Tukar baris berikut
&lt;br/&gt;
&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgLanguageCode = &quot;en&quot;;
&lt;/pre&gt;

: kepada 

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgLanguageCode = &quot;ms&quot;;
&lt;/pre&gt;
&lt;br/&gt;

* Simpan perubahan yang telah dilakukan pada fail &lt;tt&gt;LocalSettings.php&lt;/tt&gt;.
* Kod bahasa lain boleh dirujuk dalam fail &lt;tt&gt;C:\xampp\apps\mediawiki\htdocs\languages\Names.php&lt;/tt&gt;.
&lt;br/&gt;

==== Kawal Capaian Pengguna ====

* Capaian kepada kandungan dalam MediaWiki boleh dikawal dengan menambah konfigurasi dalam fail &lt;tt&gt;C:\xampp\apps\mediawiki\htdocs\LocalSettings.php&lt;/tt&gt;. 

* Penambahan boleh dilakukan di hujung fail selepas baris berikut.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
# End of automatically generated settings.
# Add more configuration options below.
&lt;/pre&gt;


* Tambah baris di bawah supaya kandungan tidak boleh dibaca selagi pengguna tanpa nama (''anonymous user'') tidak log masuk (''Log in'') ke dalam MediaWiki.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgGroupPermissions['*']['read'] = false;
&lt;/pre&gt;


* Tambah baris berikut untuk halang pengguna yang tidak log masuk daripada mengubah kandungan dalam MediaWiki.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgGroupPermissions['*']['edit'] = false;
&lt;/pre&gt;


* Tambah baris di bawah untuk halang pengguna tanpa nama daripada mencipta akaun baru.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgGroupPermissions['*']['createaccount'] = false;
&lt;/pre&gt;


* Secara lalai, MediaWiki hanya benarkan muat naik fail yang mempunyai penambahan &lt;tt&gt;png&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;gif&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;jpg&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;jpeg&lt;/tt&gt;.

* Tambah baris berikut supaya fail &lt;tt&gt;pdf&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;rar&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;zip&lt;/tt&gt; juga boleh dimuat naik.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgFileExtensions = array( 'png', 'gif', 'jpg', 'jpeg', 'pdf', 'rar', 'zip');
&lt;/pre&gt;
&lt;br/&gt;

== Pemasangan Dalam Linux ==

Fail Xampp dan MediaWiki yang sudah dimuat turun boleh diletakkan dalam direktori &lt;tt&gt;/root/Downloads&lt;/tt&gt;.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
[root@komputer01 ~]# cd /root/Downloads
[root@komputer01 Downloads]# pwd
/root/Downloads
[root@komputer01 Downloads]# ls -al
total 152332
drwxr-xr-x.  2 root root      4096 May 27 16:25 .
dr-xr-x---. 27 root root      4096 May 27 17:29 ..
-rw-r--r--.  1 root root  27364499 May 27 16:24 bitnami-mediawiki-1.22.5-1-module-linux-x64-installer.run
-rw-r--r--.  1 root root 128613473 May 27 16:27 xampp-linux-x64-1.8.3-4-installer.run
[root@komputer01 Downloads]#
&lt;/pre&gt;
&lt;br/&gt;
=== Xampp ===

* Tukar mod keizinan supaya fail &lt;tt&gt;xampp-linux-x64-1.8.3-4-installer.run&lt;/tt&gt; boleh dilaksanakan.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
[root@komputer01 Downloads]# chmod 755 ./xampp-linux-x64-1.8.3-4-installer.run
[root@komputer01 Downloads]#
&lt;/pre&gt;


* Mulakan pemasangan Xampp seperti arahan di bawah.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
[root@komputer01 Downloads]# ./xampp-linux-x64-1.8.3-4-installer.run
----------------------------------------------------------------------------
Welcome to the XAMPP Setup Wizard.

----------------------------------------------------------------------------
Select the components you want to install; clear the components you do not want
to install. Click Next when you are ready to continue.

XAMPP Core Files : Y (Cannot be edited)

XAMPP Developer Files [Y/n] :Y
&lt;/pre&gt;

* Taip &lt;tt&gt;Y&lt;/tt&gt; kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
Is the selection above correct? [Y/n]: Y
&lt;/pre&gt;

* Taip &lt;tt&gt;Y&lt;/tt&gt; kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
----------------------------------------------------------------------------
Installation Directory

XAMPP will be installed to /opt/lampp
Press [Enter] to continue :
&lt;/pre&gt;

* Tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt; untuk pasang Xampp dalam direktori &lt;tt&gt;/opt/lampp&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
----------------------------------------------------------------------------
Setup is now ready to begin installing XAMPP on your computer.

Do you want to continue? [Y/n]: Y
&lt;/pre&gt;

* Taip &lt;tt&gt;Y&lt;/tt&gt; kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
----------------------------------------------------------------------------
Please wait while Setup installs XAMPP on your computer.

 Installing
 0% ______________ 50% ______________ 100%
 #########################################

----------------------------------------------------------------------------
Setup has finished installing XAMPP on your computer.

[root@komputer01 Downloads]#
&lt;/pre&gt;

* Pemasangan Xampp dalam Linux selesai dengan paparan di atas.


* Anda perlu jalankan proses '''apache''' dan '''mysql''' sebelum pemasangan MediaWiki boleh dimulakan.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
[root@komputer01 Downloads]# cd /opt/lampp
[root@komputer01 lampp]# ./ctlscript.sh
usage: ./ctlscript.sh help
       ./ctlscript.sh (start|stop|restart|status)
       ./ctlscript.sh (start|stop|restart|status) mysql
       ./ctlscript.sh (start|stop|restart|status) proftpd
       ./ctlscript.sh (start|stop|restart|status) apache

help       - this screen
start      - start the service(s)
stop       - stop  the service(s)
restart    - restart or start the service(s)
status     - show the status of the service(s)

[root@komputer01 lampp]#
&lt;/pre&gt;

* Guna arahan &lt;tt&gt;cd&lt;/tt&gt; untuk masuk ke dalam direktori &lt;tt&gt;/opt/lampp&lt;/tt&gt; di mana skrip &lt;tt&gt;ctlscript.sh&lt;/tt&gt; berada.


* Guna skrip ini seperti contoh di bawah untuk melihat sama ada proses '''mysql''' dan '''apache''' sudah berjalan.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
[root@komputer01 lampp]# ./ctlscript.sh status apache
apache already running
[root@komputer01 lampp]# ./ctlscript.sh status mysql
mysql not running
[root@komputer01 lampp]#
&lt;/pre&gt;


* Guna opsyen &lt;tt&gt;start&lt;/tt&gt; untuk mulakan mana-mana proses yang belum dijalankan.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
[root@komputer01 lampp]# ./ctlscript.sh start mysql
/opt/lampp/mysql/scripts/ctl.sh : mysql  started at port 3306
[root@komputer01 lampp]# ./ctlscript.sh status mysql
mysql already running
[root@komputer01 lampp]#
&lt;/pre&gt;


* Periksa sekali lagi untuk pastikan proses '''Apache''' (&lt;tt&gt;httpd&lt;/tt&gt;) dan '''MySQL''' (&lt;tt&gt;mysql&lt;/tt&gt;) sudah berjalan.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
[root@komputer01 lampp]# ./ctlscript.sh start status
/opt/lampp/mysql/scripts/ctl.sh : mysql  (pid 30045) already running
Checking syntax of configuration file
Syntax check complete.
/opt/lampp/proftpd/scripts/ctl.sh : proftpd (pid 29562) already running
Syntax OK
/opt/lampp/apache2/scripts/ctl.sh : httpd (pid 29003) already running
[root@komputer01 lampp]#
&lt;/pre&gt;

* Abaikan status bagi proses &lt;tt&gt;proftpd&lt;/tt&gt;.

&lt;br/&gt;

=== MediaWiki ===

* Tukar mod keizinan supaya  fail &lt;tt&gt;bitnami-mediawiki-1.22.5-1-module-linux-x64-installer.run&lt;/tt&gt; boleh dilaksanakan.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
[root@komputer01 Downloads]# chmod 755 ./bitnami-mediawiki-1.22.5-1-module-linux-x64-installer.run
[root@komputer01 Downloads]#
&lt;/pre&gt;


* Mulakan pemasangan MediaWiki seperti arahan di bawah.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
[root@komputer01 Downloads]# ./bitnami-mediawiki-1.22.5-1-module-linux-x64-installer.run
Language Selection

Please select the installation language
[1] English - English
[2] Spanish - Español
[3] Simplified Chinese - 简体中文
Please choose an option [1] : 
&lt;/pre&gt;

* Tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt; untuk pilih '''English'''.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
----------------------------------------------------------------------------
Welcome to the Bitnami MediaWiki Module Setup Wizard.

----------------------------------------------------------------------------
Installation folder

Please choose a folder that contains an installation of Bitnami or XAMPP.

Select a folder [/opt/lampp]:
&lt;/pre&gt;

* Tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt; untuk pasang MediaWiki dalam direktori &lt;tt&gt;/opt/lampp&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
Note: This module requires a pre-existing installation of Bitnami or a
Bitnami-compatible stack like XAMPP. Please select the previous platform
installation. For example: /opt/bitnami or /opt/lampp


----------------------------------------------------------------------------
Create Admin account

Login [user]:
&lt;/pre&gt;

* Tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt; untuk tetapkan &lt;tt&gt;user&lt;/tt&gt; sebagai akaun pentadbir.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
Your real name [User Name]: Pentadbir Wiki
&lt;/pre&gt;

* Taip sebarang nama kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
Email Address [user@example.com]:
&lt;/pre&gt;

* Taip alamat e-mel anda kemudian Tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
Please enter the existing MySQL password for XAMPP

Password :
&lt;/pre&gt;

* Tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt; (akaun &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; dalam MySQL tidak mempunyai sebarang kata laluan ketika ini).


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;

Enter the application password :
Retype password :
&lt;/pre&gt;

* Taip kata laluan dua kali untuk tetapkan kata laluan bagi pengguna &lt;tt&gt;user&lt;/tt&gt; (aplikasi MediaWiki).


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
----------------------------------------------------------------------------
MediaWiki

Please configure MediaWiki installation

Wiki name [user's Wiki!]:
&lt;/pre&gt;

* Tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
----------------------------------------------------------------------------
Setup is now ready to begin installing Bitnami MediaWiki Module on your
computer.

Do you want to continue? [Y/n]: Y
&lt;/pre&gt;

* Taip &lt;tt&gt;Y&lt;/tt&gt; kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
----------------------------------------------------------------------------
Please wait while Setup installs Bitnami MediaWiki Module on your computer.

 Installing
 0% ______________ 50% ______________ 100%
 #########################################

----------------------------------------------------------------------------
Setup has finished installing Bitnami MediaWiki Module on your computer.

Launch Bitnami MediaWiki Module [Y/n]:
&lt;/pre&gt;

* Taip &lt;tt&gt;Y&lt;/tt&gt; jika anda pasang MediaWiki melalui konsol. Pelayar web akan dimulakan dengan paparan laman utama MediaWiki yang sudah dipasang seperti di bawah. 

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:mediawiki_linux.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]
&lt;br/&gt;

== Konfigurasi Dalam Linux ==

=== Xampp ===

* Guna pelayar web seperti Mozilla Firefox untuk buka laman Xampp di http://127.0.0.1/xampp/splash.php

* Pilih '''English'''.

* Laman utama Xampp akan dipaparkan. Terdapat menu-menu di sebelah kiri untuk melihat status komponen sama ada aktif atau tidak.

* Klik menu '''Security''' untuk lihat status sekuriti pemasangan Xampp.

* Bagi subjek tertentu yang mempunyai status tidak selamat, ia boleh diperbetulkan melalui arahan berikut:-

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
[root@komputer01 ~]# /opt/lampp/xampp security
XAMPP:  Quick security check...
XAMPP:  Your XAMPP pages are NOT secured by a password.
XAMPP: Do you want to set a password? [yes]
&lt;/pre&gt;

* Taip &lt;tt&gt;yes&lt;/tt&gt; kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
XAMPP: Password:
XAMPP: Password (again): 
&lt;/pre&gt;

* Taip kata laluan kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;. Lakukan sebanyak dua kali.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
XAMPP:  Password protection active. Please use 'xampp' as user name!
XAMPP:  MySQL is accessable via network.
XAMPP: Normaly that's not recommended. Do you want me to turn it off? [yes]
&lt;/pre&gt;

* Tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
XAMPP:  Turned off.
XAMPP: Stopping MySQL...ok.
XAMPP: Starting MySQL...ok.
XAMPP:  The MySQL/phpMyAdmin user pma has no password set!!!
XAMPP: Do you want to set a password? [yes]
&lt;/pre&gt;

* Tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt; untuk tetapkan kata laluan bagi akaun &lt;tt&gt;pma&lt;/tt&gt;.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
XAMPP: Password:
XAMPP: Password (again):
&lt;/pre&gt;

* Taip kata laluan kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;. Lakukan sebanyak dua kali.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
XAMPP:  Setting new MySQL pma password.
XAMPP:  Setting phpMyAdmin's pma password to the new one.
XAMPP:  MySQL has no root password set!!!
XAMPP: Do you want to set a password? [yes]
&lt;/pre&gt;

* Tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt; untuk tetapkan kata laluan bagi akaun &lt;tt&gt;root&lt;/tt&gt; dalam MySQL.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
XAMPP:  Write the password somewhere down to make sure you won't forget it!!!
XAMPP: Password:
XAMPP: Password (again):
&lt;/pre&gt;

* Taip kata laluan kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;. Lakukan sebanyak dua kali.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
XAMPP:  Setting new MySQL root password.
XAMPP:  Change phpMyAdmin's authentication method.
XAMPP:  The FTP password for user 'daemon' is still set to 'xampp'.
XAMPP: Do you want to change the password? [yes]
&lt;/pre&gt;

* Tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt; untuk tukar kata laluan akaun pengguna &lt;tt&gt;daemon&lt;/tt&gt; bagi aplikasi FTP.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
XAMPP: Password:
XAMPP: Password (again):
&lt;/pre&gt;

* Taip kata laluan kemudian tekan &lt;tt&gt;[Enter]&lt;/tt&gt;. Lakukan sebanyak dua kali.


&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
XAMPP: Reload ProFTPD...ok.
XAMPP:  Done.
&lt;/pre&gt;

* Mesej di atas dipaparkan menandakan proses telah selesai.

* Pilih menu '''Security''' dalam pelayar web untuk lihat sama ada status subjek sebelum ini telah bertukar kepada selamat. 

&lt;br/&gt;

=== MediaWiki ===

==== Tukar Tetapan Asal ====

* Guna pelayar web untuk capai laman utama MediaWiki yang baru dipasang iaitu http://127.0.0.1/mediawiki/index.php/Main_Page atau http://localhost/mediawiki/index.php/Main_Page.

* Klik '''Log in''' untuk masuk sebagai Pentadbir.

* Taip &lt;tt&gt;User&lt;/tt&gt; pada &quot;&lt;tt&gt;Username&lt;/tt&gt;&quot; dan kata laluan pada &quot;&lt;tt&gt;Password&lt;/tt&gt;&quot; kemudian klik &lt;tt&gt;[Log in]&lt;/tt&gt;.

* Klik '''Preferences''' jika anda ingin ubah profil pengguna dan tetapan MediaWiki yang lain.

&lt;br/&gt;

==== Tukar Logo ====

* Logo di penjuru atas kiri boleh ditukar dengan mengubah fail &lt;tt&gt;/opt/lampp/apps/mediawiki/htdocs/LocalSettings.php&lt;/tt&gt;

* Tukar baris berikut
&lt;br/&gt;
&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgLogo             = &quot;$wgStylePath/common/images/wiki.png&quot;;
&lt;/pre&gt;

: kepada 

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgLogo             = &quot;$wgStylePath/common/images/logobaru.jpg&quot;;
&lt;/pre&gt;
&lt;br/&gt;

* Simpan perubahan yang telah dilakukan pada fail &lt;tt&gt;LocalSettings.php&lt;/tt&gt;.

* Letakkan fail imej &lt;tt&gt;logobaru.jpg&lt;/tt&gt; ke dalam direktori &lt;tt&gt;/opt/lampp/apps/mediawiki/htdocs/skins/common/images&lt;/tt&gt;.
&lt;br/&gt;

==== Tukar Bahasa ====
* Secara lalai MediaWiki menggunakan bahasa Inggeris. Ia boleh ditukar kepada bahasa Melayu dengan mengubah kod bahasa dalam fail &lt;tt&gt;/opt/lampp/apps/mediawiki/htdocs/LocalSettings.php&lt;/tt&gt;

* Tukar baris berikut
&lt;br/&gt;
&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgLanguageCode = &quot;en&quot;;
&lt;/pre&gt;

: kepada 

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgLanguageCode = &quot;ms&quot;;
&lt;/pre&gt;
&lt;br/&gt;

* Simpan perubahan yang telah dilakukan pada fail &lt;tt&gt;LocalSettings.php&lt;/tt&gt;.
* Kod bahasa lain boleh dirujuk dalam fail &lt;tt&gt;/opt/lampp/apps/mediawiki/htdocs/languages/Names.php&lt;/tt&gt;.
&lt;br/&gt;

==== Kawal Capaian Pengguna ====

* Capaian kepada kandungan dalam MediaWiki boleh dikawal dengan menambah konfigurasi dalam fail &lt;tt&gt;/opt/lampp/apps/mediawiki/htdocs/LocalSettings.php&lt;/tt&gt;. 

* Penambahan boleh dilakukan di hujung fail selepas baris berikut.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
# End of automatically generated settings.
# Add more configuration options below.
&lt;/pre&gt;


* Tambah baris di bawah supaya kandungan tidak boleh dibaca selagi pengguna tanpa nama (''anonymous user'') tidak log masuk (''Log in'') ke dalam MediaWiki.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgGroupPermissions['*']['read'] = false;
&lt;/pre&gt;


* Tambah baris berikut untuk halang pengguna yang tidak log masuk daripada mengubah kandungan dalam MediaWiki.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgGroupPermissions['*']['edit'] = false;
&lt;/pre&gt;


* Tambah baris di bawah untuk halang pengguna tanpa nama daripada mencipta akaun baru.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgGroupPermissions['*']['createaccount'] = false;
&lt;/pre&gt;


* Secara lalai, MediaWiki hanya benarkan muat naik fail yang mempunyai penambahan &lt;tt&gt;png&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;gif&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;jpg&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;jpeg&lt;/tt&gt;.

* Tambah baris berikut supaya fail &lt;tt&gt;pdf&lt;/tt&gt;, &lt;tt&gt;rar&lt;/tt&gt; dan &lt;tt&gt;zip&lt;/tt&gt; juga boleh dimuat naik.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
$wgFileExtensions = array( 'png', 'gif', 'jpg', 'jpeg', 'pdf', 'rar', 'zip');
&lt;/pre&gt;
&lt;br/&gt;

== Manipulasi Laman Wiki ==

Di sini penulis hanya ingin menyentuh sedikit sahaja cara-cara mencipta atau menyunting laman wiki. Penerangan lebih jelas boleh diperolehi dengan membuat carian di dalam laman web Wikipedia atau MediaWiki. Walau bagaimanapun sebagai permulaan, laman berikut boleh dijadikan sebagai rujukan.


* http://ms.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Tutorial
&lt;br/&gt;
=== Cipta Laman Baru ===

* Alamat laman utama ialah http://127.0.0.1/mediawiki/index.php/Main_Page.

* Andaikan anda hendak cipta laman baru bernama '''Nota Ringkas'''.

* Gantikan '''Main_Page''' dengan '''Nota_Ringkas''' dengan mencapai alamat URL berikut:-
&lt;br/&gt;
: http://127.0.0.1/mediawiki/index.php/Nota_Ringkas
&lt;br/&gt;

* Laman berserta mesej di bawah akan dipaparkan.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:lamanwiki1.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Klik menu &quot;Create&quot; atau klik pautan &quot;edit this page&quot; untuk bina laman baru ini.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:lamanwiki2.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Taip teks seperti di atas kemudian klik butang &lt;tt&gt;[Save page]&lt;/tt&gt; di sebelah bawah ruang suntingan.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:lamanwiki3.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Hasilnya adalah seperti paparan di atas. Anda sudah selesai bina laman baru wiki.

* Gunakan fungsi carian jika tidak pasti sama ada laman yang hendak dibina sudah wujud atau tidak. 

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:lamanwiki4.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Contoh di atas adalah hasil carian pada '''Nota'''.  Anda boleh sunting laman '''Nota Ringkas''' atau bina laman baru bernama '''Nota'''.

&lt;br/&gt;

=== Sunting Laman Sedia Ada ===

* Kembali ke laman utama.

* Klik '''Edit''' untuk sunting laman tersebut.

* Padam semua kandungan asal.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
'''MediaWiki has been successfully installed.'''

Consult the [//meta.wikimedia.org/wiki/Help:Contents User's Guide] for information on using the wiki software.

== Getting started ==
* [//www.mediawiki.org/wiki/Manual:Configuration_settings Configuration settings list]
* [//www.mediawiki.org/wiki/Manual:FAQ MediaWiki FAQ]
* [https://lists.wikimedia.org/mailman/listinfo/mediawiki-announce MediaWiki release mailing list]
* [//www.mediawiki.org/wiki/Localisation#Translation_resources Localise MediaWiki for your language]
&lt;/pre&gt;

* Ganti dengan teks berikut.

&lt;pre style=&quot;border: thin solid #aaaaaa; color: black; background-color:#dddddd; font-size: 90%; white-space: pre-wrap&quot;&gt;
== Senarai Nota ==
# [[Nota Ringkas]]
# [[Nota Sejarah]]
# [[Nota Agama]]
&lt;/pre&gt;

* Kemudian klik butang &lt;tt&gt;[Save page]&lt;/tt&gt;.

[[File:ruangkosong.jpg]]

[[File:lamanwiki5.jpg]]

[[File:ruangkosong.jpg]]

* Anda akan dapat lihat tiga pautan di mana dua daripadanya belum wujud iaitu '''Nota Sejarah''' dan '''Nota Agama'''.
&lt;br/&gt;

== Penafian dan Lesen ==

&lt;br/&gt;
{| style=&quot;color: black; border: thin solid #F7BE81; background-color: #F7F2E0;&quot; width=&quot;100%&quot;
| 

Maklumat yang terkandung di dalam panduan ini adalah untuk tujuan pembelajaran dan tidak dapat dijamin ketepatan dan kesahihannya. Sebarang kerugian atau kerosakan yang timbul akibat daripada penggunaan panduan ini adalah di atas risiko pengguna sendiri. Di dalam apa jua keadaan, penulis tidak boleh dipertanggungjawabkan oleh pengguna sama ada secara langsung atau tidak.

|}

&lt;br/&gt;

Kandungan panduan disediakan dengan lesen [http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/deed.ms Pengiktirafan-BukanKomersial-TiadaTerbitan]

[[file:CC BY-NC-ND icon-88x31.png]]

{{Shelves|Komputeran}}
{{Alphabetical|P}}</text>
      <sha1>l9gysdvn14y0ovr1yu8baarleioll93</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Panduan Muggles untuk Harry Potter</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4174</id>
    <revision>
      <id>13852</id>
      <parentid>10830</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:49:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Matlamat Buku */</comment>
      <origin>13852</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5436" sha1="3vjnzlxd7uddvda9i0nz31807liuduz" xml:space="preserve">{{Muggles' Guide to Harry Potter/TOC}}


Selamat datang ke WIkibuku teks dan analisis anotasi berasaskan {{w|wiki}} untuk novel {{w|Harry Potter}} yang sangat popular oleh {{w|J.K. Rowling}}. Ia diatur untuk meminimumkan pendedahan maklumat dan esei {{w|Spoiler (media)|spoiler}} secara tidak sengaja untuk memberi gambaran tentang nilai sastera dan teknik karya yang sangat popular ini. Dalam prosesnya, ia mesti merangkumi perincian yang luas mengenai dunia Harry Potter.

== Isi Kandungan Buku ==
Sila lihat laman [[/Isi kandungan|Isi kandungan]] untuk senarai penuh dan gambaran keseluruhan organisasi. Sekiranya anda ingin melayari keseluruhan Panduan Muggles, gunakan halaman ini untuk membaca buku ini. &lt;!-- A [[Media:Muggles' Guide.pdf|PDF]] of the book is also available.

If you are interested in contributing, please see the [[/Project Standards|Project Standards]] page. --&gt;

== Dimana Perlu Bermula ==
Buku ini disusun untuk menangani beberapa tahap pembaca siri Harry Potter. Oleh itu, buku ini mempunyai beberapa halaman yang tersedia yang memperincikan panduan membaca untuk tahap bacaan tertentu:

* [[/Pengenalan/Pemula|Pemula]] - Pembaca yang baru mengetahui siri Harry Potter secara umum. Halaman ini harus digunakan oleh pembaca yang hanya membaca sebilangan kecil buku Harry Potter atau hanya berminat dengan gambaran umum mengenai jalan cerita dan maklumat biografi.
* [[/Pengenalan/Menengah|Menengah]] - Pembaca yang telah membaca sebahagian besar siri Harry Potter dan biasa dengan banyak watak dan tempat utama. Analisis watak, tempat, dan peristiwa serta ringkasan terperinci buku.
* [[/Pengenalan/Lanjutan|Lanjutan]] - Pembaca yang telah membaca keseluruhan siri dan ingin mengembangkan pengetahuan terperinci mengenai kandungan buku dan menyedari gambaran yang lebih baik. Sedikit langkah dari tahap pertengahan, hampir setiap topik dalam buku ini dibahas, memberikan gambaran lengkap mengenai siri ini.

Semua teks tersedia untuk sesiapa sahaja yang ingin membacanya; kami tidak &quot;mematikan&quot; teks jika anda tidak berada di tahap yang betul. Juga, amaran tahap menandakan berakhirnya tahap tertentu: pemula yang tidak mahu pengalaman membaca mereka dimanjakan dengan menunjukkan titik plot yang dinyatakan sebelum waktunya, hanya boleh membaca hingga tanda &quot;Amaran pemula&quot; atau &quot;Peringatan spoiler&quot;. Pembaca antara yang sama harus membaca hanya hingga tanda &quot;Amaran pertengahan&quot;. Pembaca lanjutan mungkin telah membaca keseluruhan siri, dan berpengetahuan sepenuhnya tentang apa yang berlaku dalam setiap novel, jadi keseronokan mereka dalam membaca siri ini tidak terganggu oleh apa pun dalam buku ini. Oleh itu, tidak ada tanda untuk pembaca Lanjutan, kerana tidak ada tempat di mana mereka harus berhenti membaca.

Bagi mereka yang ingin mengelakkan spoiler, kami menambahkan berhati-hati ini. Terutama pada halaman Watak, dan pada tahap yang lebih rendah dari halaman Magik, ada bahagian di mana analisis menghendaki kita merangkumi perkara-perkara yang belum pernah dilihat oleh pembaca. Khususnya, beberapa watak tiba-tiba dilihat dalam cahaya baru dalam dua buku terakhir. Seboleh-bolehnya, kami menandakan bahagian-bahagian di mana ia muncul dengan nama buku atau bab yang sesuai dengannya. Oleh itu, dalam bahagian Analisis watak, mungkin terdapat tajuk &quot;''Deathly Hallows''&quot;; ini adalah petunjuk bahawa bahagian berikut harus dielakkan sehingga anda membaca ''Harry Potter and the Deathly Hallows'', untuk mengelakkan spoiler.

Buku ini adalah panduan belajar yang bertujuan untuk mengiringi pembacaan siri Harry Potter dalam konteks kursus; ia tidak bertujuan untuk menggantikan buku-buku. Buku ini tidak mengandungi teks penuh siri ini; memasukkan teks penuh siri dengan cara itu akan melanggar hak cipta. Kami sangat mengesyorkan bahawa jika anda belum memiliki salinan siri Harry Potter, tempat yang sangat baik untuk memulakan, bahkan sebelum melihat lebih jauh dalam Panduan ini, adalah mendapatkan salinan tujuh buku dalam siri ini.

== Bahagian Utama ==
{{stages}}
* [[/Buku|Buku]] - ''Bab demi bab panduan buku masing-masing'' {{stage short|0%|27 November 2020}}
* [[/Watak|Watak]] - ''Penerangan dan analisis watak utama dan kecil'' {{stage short|0%|27 November 2020}}
* [[/Tempat|Tempat]] - ''Ke mana watak pergi dan apa yang ditemui di sana'' {{stage short|0%|27 November 2020}}
* [[/Peristoiwa Utama|Peristiwa Utama]] - ''Analisis peristiwa penting yang menonjol'' {{stage short|0%|27 November 2020}}
* [[/Magik|Magik]] - ''Perincian dan implikasi yang berkaitan dengan penggunaan pelbagai alat ajaib, makhluk, mantra, dan bahkan istilah lain-lain yang digunakan dalam buku'' {{stage short|0%|27 November 2020}}
* [[/Garis Masa|Garus Masa]] - ''Tinjauan kronologi tindakan dan peristiwa yang berlaku sebelum, selama, dan setelah tahun Harry di Hogwarts'' {{stage short|0%|27 November 2020}}

== Matlamat Buku ==
* Berikan perincian lengkap mengenai semua buku, watak, tempat, peristiwa, dan sihir siri Harry Potter
* Menawarkan komen dan analisis kritikal terhadap buku dan watak yang disampaikan untuk membantu orang lain memahami situasi terperinci dengan lebih baik
* Membangunkan indeks yang komprehensif yang memudahkan pencarian maklumat untuk pembaca rujukan
* Minimumkan spoiler yang tidak perlu melalui set halaman berstruktur yang membolehkan pembaca meneroka kandungan jalan cerita sedalam yang dia mahu pergi

{{alphabetical|P}}
{{Shelves|Sastera}}
{{status|0%}}
__NOTOC__</text>
      <sha1>3vjnzlxd7uddvda9i0nz31807liuduz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Undang-undang antarabangsa/Undang-undang perjanjian antarabangsa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4239</id>
    <revision>
      <id>13835</id>
      <parentid>11013</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:38:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Undang-undang perjanjian antarabangsa]] ke [[Undang-undang antarabangsa/Undang-undang perjanjian antarabangsa]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>11013</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="170" sha1="bcm79fuct31ve0ywparam716hthghdi" xml:space="preserve">Tiada apa-apa sekatan ekonomi atau ketenteraan dikenakan dari UN-PBB terhadap beberapa pihak organisasi tertentu dan sekutu perbadanan yang dikuat gilakuasakan 1994-2021.</text>
      <sha1>bcm79fuct31ve0ywparam716hthghdi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>13837</id>
      <parentid>13835</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:38:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13837</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="178" sha1="3e3udm6ejwujkay305qwt3jcedex9oy" xml:space="preserve">Tiada apa-apa sekatan ekonomi atau ketenteraan dikenakan dari UN-PBB terhadap beberapa pihak organisasi tertentu dan sekutu perbadanan yang dikuatkuasakan 1994-2021.

{{BookCat}}</text>
      <sha1>3e3udm6ejwujkay305qwt3jcedex9oy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Subjek:Bahasa-bahasa Asia</title>
    <ns>14</ns>
    <id>4984</id>
    <revision>
      <id>13882</id>
      <parentid>12808</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T10:21:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13882</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="226" sha1="qgrof8mv8dzw49ay2lt64ttq7v172e6" xml:space="preserve">{{subject page
 |parent=Bahasa
 |description=Kategori ini mengandungi buku mengenai '''[[:wikipedia:ms:Bahasa-bahasa Asia|bahasa-bahasa Asia]]'''.
 |1={{{1}}}
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qgrof8mv8dzw49ay2lt64ttq7v172e6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ratu Si Penjahat</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5334</id>
    <revision>
      <id>13813</id>
      <parentid>13381</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T04:46:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13813</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3634" sha1="2ntj3osjy7xg9h9bc6q8uelj8a4somb" xml:space="preserve">&lt;/br&gt;
----
&lt;/br&gt;&lt;center&gt;&lt;big&gt;&lt;big&gt;&lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Ratu Si Penjahat'''&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;&lt;/br&gt;&lt;/br&gt;&lt;big&gt;Adaptasi daripada himpunan kisah&lt;/br&gt;''[https://www.youtube.com/watch?v=q46Osg9C4pA Daughter of Evil]'',&lt;/br&gt;''[https://www.youtube.com/watch?v=Av04XfLtAcU Servant of Evil]'',&lt;/br&gt;dan ''[https://www.youtube.com/watch?v=R4shMkF0ymk Regret Message]''&lt;/br&gt;oleh [https://www.youtube.com/@mothyakuno7098 '''Mothy @ Akuno-P''']&lt;/big&gt;&lt;/br&gt;&lt;/br&gt;Dikarang oleh [[Pengguna:Mirlim|Mirlim]]&lt;/center&gt;&lt;/br&gt;&lt;/br&gt;
----
&lt;/br&gt;
Alkisah suatu masa dahulu, Kerajaan Kemuning megah berdiri di era kegemilangannya. Seorang ratu diberi nama Cik Zah[[:w:en:Kagamine Rin|rin]] memegang tampuk pemerintahan kerajaan nan masyhur. Namun dek dirinya yang kejam menzalimi rakyat, baginda digelar '''Ratu Si Penjahat'''.

Baginda punyai bentara bernama Tengku Zaha[[:w:en:Kagamine Len|len]]. Sosok bentara tidak lebih tidak kurang serupa dengan baginda sendiri. Manakan tidak, mereka sebenarnya dilahirkan kembar. Namun, takdir memisahkan mereka daripada bersama. Betapa lamanya waktu mereka terpisah, lepas sahaja Cik Zahrin naik takhta barulah dapat bertemu semula dengan Tengku Zahalen. Alangkah gembira baginda dapat bersua kembali dengan adindanya. Makanya beliau justeru berkhidmat setia sebagai bentara baginda, seraya bermadah:

: Walau dunia memusuhimu,&lt;/br&gt;Diriku tetap melindungimu,&lt;/br&gt;Maka jadilah dirimu sebenar,&lt;/br&gt;Biar senyuman terus mekar.

Sebermula saat berkendara ke Negara Pagapura, si bentara terpandang dua pasangan sedang bersiar-siar di Kota Akid, sambil menikmati juadah tempatan. Matanya meliar berkenan dengan seorang puteri yang jelita, namanya [[:w:en:Hatsune Miku|Mik]]ailah si Puteri Hijau. Kononnya dia ialah jelmaan makhluk daripada pokok yang bernyawa. Di sisinya ialah Raja [[:w:en:KAITO|Khaitu]], seorang raja yang tiada berkeinginan pun memegang takhta kerajaannya.

Syahdan, lantaran melihat kejelitaan sang puteri, si bentara jatuh hati padanya. Apakan daya, khabar hubungan sang puteri bersama seorang raja negara sebelah tersebar hingga sampai ke telinga Ratu Kemuning itu.  Baginda naik murka dirasuk dengki dan amarah, dek dirinya juga ada hati sama Raja Khaitu yang kacak lagi tampan. Namun apakah baginda tahu, puteri itu sebenarnya tidaklah tergila-gilakan sangat dengan raja itu. Mahunya gajah dipandang seperti kuman, baginda titahkan bentara supaya sang puteri itu hilang dari dunia. Bentara pun terimalah titah itu dengan hati yang berat seberat-beratnya, terpaksa menghapuskan buah hatinya.

Arakian, bertemulah sang bentara dengan puteri itu di sebuah telaga. Berbekalah si bentara menjelaskan hajatnya pada sang puteri. Maka, sang puteri pun terima dengan hati terbuka. Maka dibunuhnya sang puteri oleh bentara itu, lalu masyghullah dia, melihat akan buah hatinya mangkat.

Maka, terlampiaslah akan kesumat sang ratu akan fiil yang dilakukan oleh si bentara tadi. Hatta bersantaplah sang ratu akan [[:w:en:Brioche|roti Beriaci]] kegemarannya, sambil tertawa akan bejatnya.

Sudah lama puteri tiada muncul, maka sang raja pun mencemar duli ke Kota Akid. Kendatipun begitu, kota itu malah tiada gegap-gempita, bagai mendapat geruh. Sang raja pun terperanjat melihat sang puteri terbungkam di tepi telaga, lalu masyghullah baginda akan dia.

Sementelah itu, maka dikebumikan akan mayat sang puteri. Maka direnung makamnya itu oleh si [[:w:en:MEIKO|Penjurit Merah]], barangkali sahabat karib sang puteri.

(''bersambung''...)

----
: Pakailah pakaianku duhai tuanku,&lt;/br&gt;Pakai dan terus pergi jauh,&lt;/br&gt;Jangan risau akan diriku,&lt;/br&gt;Bezanya kita, tiada siapapun tahu
----

{{Shelves|Sastera}}
{{Alphabetical|R}}</text>
      <sha1>2ntj3osjy7xg9h9bc6q8uelj8a4somb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mari Mengenal Abjad (Bahasa Melayu-Bahasa Kadazandusun)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5355</id>
    <revision>
      <id>13859</id>
      <parentid>13493</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:54:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13859</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1643" sha1="dk9figf4srjjuipdbxnnyjwcylr25c8" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;text-align:center;font-size:2.5em;width:100%;color:green;border-bottom: 2px solid orange;&quot;&gt;'''Mari Mengenal Abjad&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;(Bahasa Melayu-Bahasa Kadazandusun)&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;'''&lt;/div&gt;
Buku ini dicipta sebagai sebuah buku yang digunakan untuk bahan bantuan mengajar bagi pelajaran Bahasa Kadazandusun di Sekolah (nama sekolah). Pada buku ini ditulis senarai abjad dan perkataan dalam Bahasa Melayu dan Bahasa Kadazandusun, beserta gambar.
__NOTOC__
&lt;div style=&quot;text-align:center;font-size:1.5em;width:100%;color:green;border-bottom: 2px solid orange;&quot;&gt;'''Penyusun'''&lt;/div&gt;
Buku ini disusun oleh 

&lt;div style=&quot;text-align:center;font-size:1.5em;width:100%;color:green;border-bottom: 2px solid orange;&quot;&gt;'''Isi Kandungan'''&lt;/div&gt;&lt;center&gt;&lt;big&gt;&lt;big&gt;
[[#A|A]] | [[#B|B]] | [[#C|C]] | [[#D|D]] | [[#E|E]] | [[#F|F]]&lt;br&gt;[[#G|G]] | [[#H|H]] | [[#I|I]] | [[#J|J]] | [[#K|K]] | [[#L|L]] | [[#M|M]]&lt;br&gt;[[#N|N]] | [[#O|O]] | [[#P|P]] | [[#Q|Q]] | [[#R|R]] | [[#S|S]] | [[#T|T]]&lt;br&gt;[[#U|U]] | [[#V|V]] | [[#W|W]] | [[#X|X]] | [[#Y|Y]] | [[#Z|Z]] &lt;/big&gt;&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;

&lt;div style=&quot;text-align:center;font-size:2em;width:100%;color:green;border-bottom: 2px solid orange;&quot;&gt;'''Mari Mengenal Abjad'''&lt;/div&gt;

&lt;center&gt;
===A===
Ayam
===B===
Ayam
===C===
Ayam
===D===
Ayam
===E===
Ayam
===F===
Ayam
===G===
Ayam
===H===
Ayam
===I===
Ayam
===J===
Ayam
===K===
Ayam
===L===
Ayam
===M===
Ayam
===N===
Ayam
===O===
Ayam
===P===
Ayam
===Q===
Ayam
===R===
Ayam
===S===
Ayam
===T===
Ayam
===U===
Ayam
===V===
Ayam
===W===
Ayam
===X===
Ayam
===Y===
Ayam
===Z===
Ayam
&lt;/center&gt;
{{clear}}

{{shelves|Bahasa|Pendidikan}}
{{Buku satu laman}}
{{Alphabetical|P}}</text>
      <sha1>dk9figf4srjjuipdbxnnyjwcylr25c8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shelf:Bahasa pengaturcaraan Python</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5415</id>
    <revision>
      <id>13808</id>
      <timestamp>2025-06-22T04:38:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>cipta dari enwb</comment>
      <origin>13808</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="660" sha1="gph6cbd143l848dg2ky7jg1h46ookaw" xml:space="preserve">{{Shelf:Page
 |parent=Bahasa pengaturcaraan komputer
 |description=Books on this shelf deal with the '''[[w:Python (programming language)|Python programming language]]''': a general-purpose high-level programming language. Python supports multiple programming paradigms (primarily object oriented, imperative, and functional) and features a fully dynamic type system and automatic memory management. Its design philosophy emphasizes code readability and its use of indentation as block delimiters is unusual among popular programming languages.
 |icon=File:Python-logo-notext.svg
 |1={{{1|}}}
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gph6cbd143l848dg2ky7jg1h46ookaw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shelf:Bahasa pengaturcaraan Python/ancestry</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5416</id>
    <revision>
      <id>13809</id>
      <timestamp>2025-06-22T04:40:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Shelf:Ancestry|{{{1|}}} |ancestors=( &quot;Pengaturcaraan komputer&quot; &quot;Bahasa pengaturcaraan komputer&quot; &quot;Sains komputer&quot; &quot;Komputeran&quot; ) }}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;  &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13809</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="197" sha1="qk87wvjl71vt3dpgup4c9pra282g16q" xml:space="preserve">{{Shelf:Ancestry|{{{1|}}}
|ancestors=( &quot;Pengaturcaraan komputer&quot; &quot;Bahasa pengaturcaraan komputer&quot; &quot;Sains komputer&quot; &quot;Komputeran&quot; )
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qk87wvjl71vt3dpgup4c9pra282g16q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shelf:Sastera</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5417</id>
    <revision>
      <id>13811</id>
      <timestamp>2025-06-22T04:45:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Shelf:Page  |parent=Ilmu Kemanusiaan  |description=Books on this shelf deal with '''[[w:literature|literature]]''': the art of written works.  |1={{{1|}}} }}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt; &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13811</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="223" sha1="75u9rbrkx6p4xbul2vc8xfxd9q7t83u" xml:space="preserve">{{Shelf:Page
 |parent=Ilmu Kemanusiaan
 |description=Books on this shelf deal with '''[[w:literature|literature]]''': the art of written works.
 |1={{{1|}}}
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>75u9rbrkx6p4xbul2vc8xfxd9q7t83u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shelf:Sastera/ancestry</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5418</id>
    <revision>
      <id>13812</id>
      <timestamp>2025-06-22T04:46:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Shelf:Ancestry|{{{1|}}} |ancestors=( &quot;Ilmu Kemanusiaan&quot; ) }}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;  &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13812</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="127" sha1="mnnck7kzdh182fz7u8s3epsedu0oi4j" xml:space="preserve">{{Shelf:Ancestry|{{{1|}}}
|ancestors=( &quot;Ilmu Kemanusiaan&quot; )
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mnnck7kzdh182fz7u8s3epsedu0oi4j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Pilihan raya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5419</id>
    <redirect title="Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Pilihan raya" />
    <revision>
      <id>13816</id>
      <timestamp>2025-06-22T05:14:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Pilihan raya]] ke [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Pilihan raya]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>13816</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66" sha1="5va4rn5ob3qrgh1wk3qyh9acsnvzpjr" xml:space="preserve">#LENCONG [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Pilihan raya]]</text>
      <sha1>5va4rn5ob3qrgh1wk3qyh9acsnvzpjr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Dewan Lancaster dan York</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5420</id>
    <redirect title="Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dewan Lancaster dan York" />
    <revision>
      <id>13822</id>
      <timestamp>2025-06-22T05:18:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Dewan Lancaster dan York]] ke [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dewan Lancaster dan York]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>13822</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78" sha1="pp2b7i40w4fiyw2wbwwpap8lkpd6u24" xml:space="preserve">#LENCONG [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dewan Lancaster dan York]]</text>
      <sha1>pp2b7i40w4fiyw2wbwwpap8lkpd6u24</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Dinasti Normandy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5421</id>
    <redirect title="Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dinasti Normandy" />
    <revision>
      <id>13824</id>
      <timestamp>2025-06-22T05:18:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom: Dinasti Normandy]] ke [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dinasti Normandy]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>13824</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" sha1="cji3hs2abv1ekd3p439b2x95byxjmzh" xml:space="preserve">#LENCONG [[Perlembagaan dan Kerajaan United Kingdom/Dinasti Normandy]]</text>
      <sha1>cji3hs2abv1ekd3p439b2x95byxjmzh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Penyelesaian pertikaian antarabangsa mengikut cara yang damai</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5422</id>
    <redirect title="Undang-undang antarabangsa/Penyelesaian pertikaian antarabangsa mengikut cara yang damai" />
    <revision>
      <id>13828</id>
      <timestamp>2025-06-22T08:36:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Penyelesaian pertikaian antarabangsa mengikut cara yang damai]] ke [[Undang-undang antarabangsa/Penyelesaian pertikaian antarabangsa mengikut cara yang damai]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>13828</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="tdubumftw9q5u8rccdqnfeqccaxicg8" xml:space="preserve">#LENCONG [[Undang-undang antarabangsa/Penyelesaian pertikaian antarabangsa mengikut cara yang damai]]</text>
      <sha1>tdubumftw9q5u8rccdqnfeqccaxicg8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5423</id>
    <redirect title="Undang-undang antarabangsa/Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu" />
    <revision>
      <id>13831</id>
      <timestamp>2025-06-22T08:37:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]] ke [[Undang-undang antarabangsa//Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>13831</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="87" sha1="kme0bnqhzee0mgimk0monivxekjdzat" xml:space="preserve">#LENCONG [[Undang-undang antarabangsa//Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]]</text>
      <sha1>kme0bnqhzee0mgimk0monivxekjdzat</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>13880</id>
      <parentid>13831</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T10:21:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2851</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Memperbetulkan pelencongan berganda ke [[Undang-undang antarabangsa/Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]]</comment>
      <origin>13880</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" sha1="nch8gxpaqpnub2btcb53krswm1f6jnf" xml:space="preserve">#LENCONG [[Undang-undang antarabangsa/Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]]</text>
      <sha1>nch8gxpaqpnub2btcb53krswm1f6jnf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Undang-undang antarabangsa//Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5424</id>
    <redirect title="Undang-undang antarabangsa/Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu" />
    <revision>
      <id>13833</id>
      <timestamp>2025-06-22T08:37:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Undang-undang antarabangsa//Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]] ke [[Undang-undang antarabangsa/Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>13833</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" sha1="nch8gxpaqpnub2btcb53krswm1f6jnf" xml:space="preserve">#LENCONG [[Undang-undang antarabangsa/Undang-undang Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu]]</text>
      <sha1>nch8gxpaqpnub2btcb53krswm1f6jnf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Undang-undang perjanjian antarabangsa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5425</id>
    <redirect title="Undang-undang antarabangsa/Undang-undang perjanjian antarabangsa" />
    <revision>
      <id>13836</id>
      <timestamp>2025-06-22T08:38:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Rulwarih telah memindahkan laman [[Undang-undang perjanjian antarabangsa]] ke [[Undang-undang antarabangsa/Undang-undang perjanjian antarabangsa]]: Tajuk salah eja</comment>
      <origin>13836</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77" sha1="2gncy0kb95zjgbc8garndikp5ohemj9" xml:space="preserve">#LENCONG [[Undang-undang antarabangsa/Undang-undang perjanjian antarabangsa]]</text>
      <sha1>2gncy0kb95zjgbc8garndikp5ohemj9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shelf:Pendidikan/ancestry</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5426</id>
    <revision>
      <id>13848</id>
      <timestamp>2025-06-22T08:47:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Shelf:Ancestry|{{{1|}}} |ancestors=( &quot;Sains sosial&quot; ) }}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;  &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13848</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="123" sha1="fsoy6ycpq0v0owx8jxuz4hjx4282n4d" xml:space="preserve">{{Shelf:Ancestry|{{{1|}}}
|ancestors=( &quot;Sains sosial&quot; )
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fsoy6ycpq0v0owx8jxuz4hjx4282n4d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Department:Kurikulum</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5427</id>
    <revision>
      <id>13874</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:07:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Department:Page  |description=Books in this area deal with the curricula and exams implemented throughout the world.  |icon=Nuvola apps edu miscellaneous (no words).svg  |1={{{1|}}} }}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt; &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13874</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="250" sha1="nwrp1bk6j9yvom4bvy5nh0jlg7hu0ly" xml:space="preserve">{{Department:Page
 |description=Books in this area deal with the curricula and exams implemented throughout the world.
 |icon=Nuvola apps edu miscellaneous (no words).svg
 |1={{{1|}}}
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nwrp1bk6j9yvom4bvy5nh0jlg7hu0ly</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Department:Kegiatan rekreasi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5428</id>
    <revision>
      <id>13875</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:09:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Department:Page  |description=Books in this department deal with '''[[w:Recreation|recreational activities]]''': the expenditure of time in a manner designed for therapeutic refreshment of one's body or mind.  |icon=Noto Emoji Pie 1f47e.svg  |reserved=general references  |1={{{1|}}} }}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt; &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13875</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="352" sha1="lzjinnxejfqqjaarawwvszuj1i7g9l8" xml:space="preserve">{{Department:Page
 |description=Books in this department deal with '''[[w:Recreation|recreational activities]]''': the expenditure of time in a manner designed for therapeutic refreshment of one's body or mind.
 |icon=Noto Emoji Pie 1f47e.svg
 |reserved=general references
 |1={{{1|}}}
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lzjinnxejfqqjaarawwvszuj1i7g9l8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Department:Wikijunior</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5429</id>
    <revision>
      <id>13876</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:13:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Department:Page  |description=These are books at [[Wikijunior]], a project to create non-fiction books for kids, from birth up to about age 12.  |reserved=  |namespace=Wikijunior  |icon=Classroom icon.svg  |1={{{1|}}} }}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt; &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13876</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="286" sha1="s0in9htxyqswnf5f9ccbb09d1nbrdw6" xml:space="preserve">{{Department:Page
 |description=These are books at [[Wikijunior]], a project to create non-fiction books for kids, from birth up to about age 12.
 |reserved=
 |namespace=Wikijunior
 |icon=Classroom icon.svg
 |1={{{1|}}}
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s0in9htxyqswnf5f9ccbb09d1nbrdw6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Department:Matematik</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5430</id>
    <revision>
      <id>13877</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:16:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Department:Page  |description=Books in this area deal with '''[[w:mathematics|mathematics]]''': the study of quantity, structure, space, relation, change, and various topics of pattern, form and entity.  |icon=Arithmetic symbols.svg  |1={{{1|}}} }} &lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt; &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13877</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="315" sha1="ithzel1ha4e882ikzt5dd17puy1ix94" xml:space="preserve">{{Department:Page
 |description=Books in this area deal with '''[[w:mathematics|mathematics]]''': the study of quantity, structure, space, relation, change, and various topics of pattern, form and entity.
 |icon=Arithmetic symbols.svg
 |1={{{1|}}}
}}
&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ithzel1ha4e882ikzt5dd17puy1ix94</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shelf:Pengaturcaraan .NET</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5431</id>
    <revision>
      <id>13883</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:23:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Shelf:Page  |parent=Bahasa pengaturcaraan komputer  |description='''[[w:.NET Framework|.NET]]''' is a software framework that can be installed on computers running [[Subject:Microsoft Windows|Microsoft Windows]] operating systems. It includes a large library of coded solutions to prevent common programming problems and a virtual machine that manages the execution of programs written specifically for the framework. The .NET Framework is a key Microsof...'</comment>
      <origin>13883</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="668" sha1="gn26dvpxf175ylfcp7u4vfvwakh8nv8" xml:space="preserve">{{Shelf:Page
 |parent=Bahasa pengaturcaraan komputer
 |description='''[[w:.NET Framework|.NET]]''' is a software framework that can be installed on computers running [[Subject:Microsoft Windows|Microsoft Windows]] operating systems. It includes a large library of coded solutions to prevent common programming problems and a virtual machine that manages the execution of programs written specifically for the framework. The .NET Framework is a key Microsoft offering and is intended to be used by most new applications created for the Windows platform.
 |icon=File:Microsoft .NET logo.svg
 |1={{{1|}}}
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gn26dvpxf175ylfcp7u4vfvwakh8nv8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shelf:Pengaturcaraan .NET/ancestry</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5432</id>
    <revision>
      <id>13884</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:24:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Shelf:Ancestry|{{{1|}}} |ancestors=( &quot;Pengaturcaraan komputer&quot; &quot;Bahasa pengaturcaraan komputer&quot; &quot;Sains komputer&quot; &quot;Komputeran&quot; ) }}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt; &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13884</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="196" sha1="jk7pzsyc8rpmqm8a9cj2wmjapibuwaf" xml:space="preserve">{{Shelf:Ancestry|{{{1|}}}
|ancestors=( &quot;Pengaturcaraan komputer&quot; &quot;Bahasa pengaturcaraan komputer&quot; &quot;Sains komputer&quot; &quot;Komputeran&quot; )
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jk7pzsyc8rpmqm8a9cj2wmjapibuwaf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shelf:Agama Kristian/ancestry</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5433</id>
    <revision>
      <id>13885</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:26:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Shelf:Ancestry|{{{1|}}} |ancestors=( &quot;Agama samawi&quot; &quot;Ilmu Kemanusiaan&quot; &quot;Agama&quot; ) }}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;  &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13885</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="150" sha1="ef0oj7gz1cj1hxo21hkzvuw9jetrxzb" xml:space="preserve">{{Shelf:Ancestry|{{{1|}}}
|ancestors=( &quot;Agama samawi&quot; &quot;Ilmu Kemanusiaan&quot; &quot;Agama&quot; )
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ef0oj7gz1cj1hxo21hkzvuw9jetrxzb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shelf:Agama Kristian</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5434</id>
    <revision>
      <id>13886</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:26:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Shelf:Page  |parent=Agama samawi  |description=Books on this shelf deal with '''[[w:Christianity|Christianity]]''': a monotheistic, Abrahamic religion based on teachings associated with Jesus.  |icon=File:Christianity Symbol.svg  |1={{{1|}}} }}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;  &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13886</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="311" sha1="598kshehbh712097xsfbi7m6w2yv3ns" xml:space="preserve">{{Shelf:Page
 |parent=Agama samawi
 |description=Books on this shelf deal with '''[[w:Christianity|Christianity]]''': a monotheistic, Abrahamic religion based on teachings associated with Jesus.
 |icon=File:Christianity Symbol.svg
 |1={{{1|}}}
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>598kshehbh712097xsfbi7m6w2yv3ns</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Agama/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5435</id>
    <revision>
      <id>13887</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:28:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13887</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Agama Kristian/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5436</id>
    <revision>
      <id>13888</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:28:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13888</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Agama samawi/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5437</id>
    <revision>
      <id>13889</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:29:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13889</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Astronomi/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5438</id>
    <revision>
      <id>13890</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:29:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13890</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Bahasa/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5439</id>
    <revision>
      <id>13891</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:29:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13891</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Bahasa penanda/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5440</id>
    <revision>
      <id>13892</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:30:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13892</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Bahasa pengaturcaraan Python/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5441</id>
    <revision>
      <id>13893</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:30:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13893</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Bahasa pengaturcaraan komputer/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5442</id>
    <revision>
      <id>13894</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:30:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13894</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Bahasa penskripan JavaScript/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5443</id>
    <revision>
      <id>13895</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:30:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13895</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Biologi/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5444</id>
    <revision>
      <id>13896</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:31:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13896</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Buat sendiri/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5445</id>
    <revision>
      <id>13897</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:31:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13897</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Catur/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5446</id>
    <revision>
      <id>13898</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:31:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13898</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Islam/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5447</id>
    <revision>
      <id>13899</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:31:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13899</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Komputeran/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5448</id>
    <revision>
      <id>13900</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:32:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13900</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Mesin kira/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5449</id>
    <revision>
      <id>13901</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:32:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13901</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Pendidikan/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5450</id>
    <revision>
      <id>13902</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:32:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13902</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Pendidikan kendiri/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5451</id>
    <revision>
      <id>13903</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:32:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13903</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Pengaturcaraan .NET/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5452</id>
    <revision>
      <id>13904</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:33:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13904</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Pengaturcaraan komputer/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5453</id>
    <revision>
      <id>13905</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:33:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13905</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Permainan/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5454</id>
    <revision>
      <id>13906</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:33:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13906</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Permainan papan/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5455</id>
    <revision>
      <id>13907</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:33:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13907</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Perniagaan/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5456</id>
    <revision>
      <id>13908</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:33:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13908</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Sains/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5457</id>
    <revision>
      <id>13909</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:34:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13909</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Sains sosial/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5458</id>
    <revision>
      <id>13910</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:35:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13910</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Sastera/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5459</id>
    <revision>
      <id>13911</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:35:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13911</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Sumber terbuka/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5460</id>
    <revision>
      <id>13912</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:35:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13912</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Teknologi maklumat/all books</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5461</id>
    <revision>
      <id>13913</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:36:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>create</comment>
      <origin>13913</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez" xml:space="preserve">{{Shelf:Allbooks category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>s1vwfcwth4ncqarhwgxzf1w9bj3i0ez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Agama</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5462</id>
    <revision>
      <id>13914</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:37:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Shelf:Category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;  &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13914</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="lh2xq9q0tt8x5z8c6qirdevqqolecdr" xml:space="preserve">{{Shelf:Category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lh2xq9q0tt8x5z8c6qirdevqqolecdr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Agama Kristian</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5463</id>
    <revision>
      <id>13915</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:40:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '&lt;includeonly&gt;{{#if:{{Shelf:Page?|{{{shelf}}}}} |{{:Shelf:{{{shelf}}}}}{{Shelf:Map|Shelf:Category/parent|{{:Shelf:{{{shelf}}}|parents}}|shelf={{{shelf}}}}} |{{Shelf:Check page|shelf={{{shelf}}}}} }}&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt; {{Documentation}} &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13915</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="253" sha1="4n15e07guxle507wcevwocz2azoo09l" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;{{#if:{{Shelf:Page?|{{{shelf}}}}}
|{{:Shelf:{{{shelf}}}}}{{Shelf:Map|Shelf:Category/parent|{{:Shelf:{{{shelf}}}|parents}}|shelf={{{shelf}}}}}
|{{Shelf:Check page|shelf={{{shelf}}}}}
}}&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;
{{Documentation}}
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4n15e07guxle507wcevwocz2azoo09l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>13919</id>
      <parentid>13915</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T10:43:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13919</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="lh2xq9q0tt8x5z8c6qirdevqqolecdr" xml:space="preserve">{{Shelf:Category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lh2xq9q0tt8x5z8c6qirdevqqolecdr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Agama samawi</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5464</id>
    <revision>
      <id>13916</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:40:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '&lt;includeonly&gt;{{#if:{{Shelf:Page?|{{{shelf}}}}} |{{:Shelf:{{{shelf}}}}}{{Shelf:Map|Shelf:Category/parent|{{:Shelf:{{{shelf}}}|parents}}|shelf={{{shelf}}}}} |{{Shelf:Check page|shelf={{{shelf}}}}} }}&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt; {{Documentation}} &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13916</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="253" sha1="4n15e07guxle507wcevwocz2azoo09l" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;{{#if:{{Shelf:Page?|{{{shelf}}}}}
|{{:Shelf:{{{shelf}}}}}{{Shelf:Map|Shelf:Category/parent|{{:Shelf:{{{shelf}}}|parents}}|shelf={{{shelf}}}}}
|{{Shelf:Check page|shelf={{{shelf}}}}}
}}&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;
{{Documentation}}
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4n15e07guxle507wcevwocz2azoo09l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>13918</id>
      <parentid>13916</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T10:42:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>13918</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="lh2xq9q0tt8x5z8c6qirdevqqolecdr" xml:space="preserve">{{Shelf:Category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lh2xq9q0tt8x5z8c6qirdevqqolecdr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shelf:Agama/ancestry</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5465</id>
    <revision>
      <id>13917</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:41:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Shelf:Ancestry|{{{1|}}} |ancestors=( &quot;Ilmu Kemanusiaan&quot; ) }}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;  &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13917</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="127" sha1="mnnck7kzdh182fz7u8s3epsedu0oi4j" xml:space="preserve">{{Shelf:Ancestry|{{{1|}}}
|ancestors=( &quot;Ilmu Kemanusiaan&quot; )
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mnnck7kzdh182fz7u8s3epsedu0oi4j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Bahasa</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5466</id>
    <revision>
      <id>13920</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:43:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Shelf:Category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;  &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13920</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="lh2xq9q0tt8x5z8c6qirdevqqolecdr" xml:space="preserve">{{Shelf:Category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lh2xq9q0tt8x5z8c6qirdevqqolecdr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategori:Shelf:Bahasa penanda</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5467</id>
    <revision>
      <id>13921</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:43:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rulwarih</username>
        <id>2543</id>
      </contributor>
      <comment>Mencipta laman baru dengan kandungan '{{Shelf:Category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt; &lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;  &lt;/noinclude&gt;'</comment>
      <origin>13921</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="lh2xq9q0tt8x5z8c6qirdevqqolecdr" xml:space="preserve">{{Shelf:Category|{{{1|}}}}}&lt;noinclude&gt;
&lt;!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --&gt;

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lh2xq9q0tt8x5z8c6qirdevqqolecdr</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>