Wikipedija mtwiki https://mt.wikipedia.org/wiki/Il-Pa%C4%A1na_prin%C4%8Bipali MediaWiki 1.45.0-wmf.3 first-letter Medja Speċjali Diskussjoni Utent Diskussjoni utent Wikipedija Diskussjoni Wikipedija Stampa Diskussjoni stampa MediaWiki Diskussjoni MediaWiki Mudell Diskussjoni mudell Għajnuna Diskussjoni għajnuna Kategorija Diskussjoni kategorija Portal Diskussjoni portal TimedText TimedText talk Module Module talk 0 33192 323372 323365 2025-06-03T13:42:27Z ToniSant 4257 /* Mejju */ +ref 323372 wikitext text/x-wiki '''Din hija lista ta' nies notevoli Maltin li mietu fl-2025.''' F'din il-lista jidhru biss ismijiet ta' nies li l-mewt tagħhom hija kkonfermata peremezz ta' rapport/i minn sorsi verifikabbli. Żidiet bla referenza għal sors verifikabbli jitneħħew minn hawn u jitpoġġew fil-[[Diskussjoni:Nies Maltin li mietu fl-2025|paġna ta' diskussjoni]] sakemm jiġu verifikati sew. Dwar kull persuna jinġabru biss dawn id-dettalji hawn: * Data: Isem u Kunjom, età (jew "??" meta din mhux magħrufa), għal xiex inhi magħrufa l-persuna, kawża tal-mewt (m'għandu jiddaħħal xejn meta mhux magħrufa uffiċjalment) - tagħrif ieħor f'każ ta' persuna li mhux inkluża f'Wikidata (eż. data tat-twelid), referenzi (għandu jkun hemm aktar minn waħda f'każ ta' nies aktar notevoli) '''''Nota:''' id-data tal-mewt m'għandix tkun dik ta' meta tħabbret imma ta' meta seħħet.'' ---- == Jannar == * 1: [[Pedja Miletic]], ??, produttur tal-films u television <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/blood-crown-film-producer-pedja-miletic-dies-suddenly.1103166|titlu='Blood on the Crown' film producer Pedja Miletic dies suddenly|kunjom=Zammit|isem=Mark Laurence|data=2025-01-01|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-01-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-pedja-miletic-l-artist-li-ta-hafna-lix-xena-lokali/|titlu=Imut Pedja Miletic, l-artist “li ta ħafna lix-xena lokali”|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2 Jannar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/01/02/imut-il-producer-tal-films-ibbazat-fmalta-pedja-miletic/|titlu=Imut il-producer tal-films ibbażat f'Malta, Pedja Miletic|kunjom=Mamo|isem=Christine|data=2025-01-02|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-01-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/il-prim-ministru-jsellem-il-memorja-tal-artist-pedja-miletic/|titlu=Il-Prim Ministru jsellem il-memorja tal-artist Pedja Miletic|kunjom=Portelli|isem=Eman|data=2025-01-01|lingwa=mt|data-aċċess=2025-01-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-wiehed-mill-imhuh-tal-film-blood-on-the-crown-pedja-miletic/|titlu=Imut wieħed mill-imħuħ tal-film ‘Blood on the Crown’, Pedja Miletic|kunjom=Portelli|isem=Eman|data=2025-01-01|lingwa=mt|data-aċċess=2025-01-02}}</ref> * 1: [[Godwin Grech]], 62, kunsillier ta' Ħaż Żebbuġ <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kunsillier-zebbugi-godwin-grech|titlu=Imut il-kunsillier Żebbuġi Godwin Grech|kunjom=Camilleri|isem=Daniela Maria|data=2 Jannar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-kunsiller-laburista-fhaz-zebbug-godwin-grech/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-Kunsillier Laburista f’Ħaż-Żebbuġ Godwin Grech|kunjom=Portelli|isem=Eman|data=2025-01-02|sit=ONE|lingwa=mt|data-aċċess=2025-01-02}}</ref> * 5: [[Michael Falzon (perit)|Michael Falzon]], 79, perit u politiku <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/former-pn-minister-architect-michael-falzon-dies.1103310|titlu=Former PN minister and architect Michael Falzon dies aged 79|kunjom=|isem=|data=2025-01-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/133007/maltatoday_columnist_and_expn_minister_michael_falzon_dies_at_79|titlu=MaltaToday columnist and ex-PN minister Michael Falzon dies at 79|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/01/05/imut-l-eks-ministru-nazzjonalista-michael-falzon/|titlu=Imut l-eks Ministru Nazzjonalista Michael Falzon|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2025-01-05|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/01/05/il-partit-nazzjonalista-jsellem-il-memorja-ta-michael-falzon/|titlu=Il-Partit Nazzjonalista jsellem il-memorja ta’ Michael Falzon|kunjom=|isem=|data=2025-01-05|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-l-eks-ministru-nazzjonalista-il-perit-michael-falzon/|titlu=Imut l-eks Ministru Nazzjonalista, il-Perit Michael Falzon|kunjom=Portelli|isem=Eman|data=2025-01-05|lingwa=mt|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://themalteseherald.com/2025/01/05/former-minister-michael-falzon-dies-aged-79/|titlu=Former Minister Michael Falzon dies aged 79|kunjom=Zammit|isem=Ruth|data=2025-01-05|sit=The Maltese Herald|lingwa=en-GB|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/lill-perit-falzon-se-nimmissjah-kiteb-l-ahhar-artiklu-ghal-lum/|titlu='Lill-Perit Falzon se nimmissjah, kiteb l-aħħar artiklu għal-lum'|kunjom=Amaira|isem=Ruth|data=2025-01-05|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-ministru-nazzjonalista-michael-falzon/|titlu=Imut l-eks Ministru Nazzjonalista Michael Falzon|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=5 Jannar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 6: [[Vanni Riolo]], 89, attur u edukatur <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-attur-vanni-riolo/|titlu=Imut l-attur Vanni Riolo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=6 Jannar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-vanni-riolo/|titlu=Imut Vanni Riolo|kunjom=|isem=|data=2025-01-06|sit=TVMnews|lingwa=mt|data-aċċess=2025-01-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://themalteseherald.com/2025/01/06/vanni-riolo-a-personal-tribute/|titlu=Vanni Riolo – a personal tribute|kunjom=Fenech|isem=Gerald|data=2025-01-06|sit=The Maltese Herald|lingwa=en-GB|data-aċċess=2025-01-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/veteran-actor-vanni-riolo-dies-aged-89.1103337|titlu=Veteran actor Vanni Riolo dies aged 89|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2025-01-06|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-01-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-january-7-2025.1103362|titlu=Announcements − January 7, 2025|kunjom=|isem=|data=2025-01-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-01-07}}</ref> * 13: [[Anna Costigan]], 85, Malta Girl Guides Chief Commissioner, fundattriċi tal-Fgura Girl Guides (twieldet 2 Jannar 1940) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-january-15-2025.1103686|titlu=Announcements – January 15, 2025|kunjom=Malta|isem=Times of|data=2025-01-15|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-01-15}}</ref> * 18: [[Bastjan Darmanin]], 85, artist tat-tberfil minn Ħal Qormi <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-january-21-2025.1103957|titlu=Announcements − January 21, 2025|kunjom=Malta|isem=Times of|data=2025-01-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-01-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/sebastian-darmanin-18-01-2025|titlu=Sebastian Darmanin - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-01-23}}</ref> * 26: [[Benny Borg Bonello]], 76, President tal-Għaqda tal-Konsumaturi <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-ta-benny-borg-bonello/|titlu=Titħabbar il-mewt ta' Benny Borg Bonello|kunjom=Farrugia|isem=Shanaya|data=2025-01-26|sit=ONE TV|lingwa=mt|data-aċċess=2025-01-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://talk.mt/tithabbar-il-mewt-ta-benny-borg-bonello/|titlu=Titħabbar il-mewt ta’ Benny Borg Bonello|kunjom=talk.mt|data=2025-01-26|sit=talk.mt|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-01-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/kien-ragel-ta-principju-u-mhux-tal-paroli-imur-benny-borg-bonello/|titlu=“Kien raġel ta’ principju u mhux tal-paroli” – imut Benny Borg Bonello|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=27 Jannar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == Frar == * 5: [[Mons. Victor Grech|Victor Grech]], 95, monsinjur u direttur tal-Caritas Malta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/caritas-founder-victor-grech-dies-age-95.1104714|titlu=Anti-drug campaigner Mgr Victor Grech dies at the age of 95|kunjom=Calleja|isem=Claudia|data=2025-02-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-02-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-mons-victor-grech-pijunier-fil-glieda-kontra-d-droga|titlu=Imut Mons. Victor Grech, pijunier fil-ġlieda kontra d-droga|kunjom=Vella|isem=Luke|data=5 Frar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/133494/dun_victor_grech_founder_of_caritas_drug_rehab_programme_dies_aged_95|titlu=Dun Victor Grech, founder of Caritas drug rehab programme, dies aged 95|kunjom=Sansone|isem=Kurt|data=5 Frar 2025|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-02-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2025-02-05/local-news/Dun-Victor-Grech-for-many-years-Caritas-director-dies-aged-95-6736267665|titlu=Dun Victor Grech, former Caritas director, dies aged 95; State to organise funeral on Saturday - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2025-02-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/jithabbar-il-programm-tal-funeral-statali-ta-mons-victor-grech/|titlu=Jitħabbar il-programm tal-funeral ta’ Mons. Victor Grech|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=6 Frar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/133535/dun_victor_grech_to_be_laid_to_rest_in_stateorganised_funeral_at_st_johns_cocathedral_1|titlu=Dun Victor Grech laid to rest after state-organised funeral at St John’s Co-Cathedral|kunjom=Meilak|isem=Nicole|data=8 Frar 2025|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-02-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/dun-victor-grech-laid-rest-following-cocathedral-funeral.1104905|titlu=Dun Victor Grech carried to rest by those he helped save|kunjom=Borg|isem=Emma|data=2025-02-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-02-08}}</ref> * 9: [[Frans Bugeja]], 88, eks-president tal-[[Malta Billiards & Snooker Association]] <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/02/09/imut-l-eks-president-tal-mbsa-frans-bugeja/|titlu=Imut l-eks President tal-MBSA Frans Bugeja|kunjom=Camenzuli|isem=Neil|data=2025-02-09|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-02-12}}</ref> * 11: [[Rose Mary Zammit]], 85, fundatriċi tal-[[Qaddejja taċ-Ċenaklu]] <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.mt/obituary/sr-rose-mary-zammit-13-02-2025|titlu=Sr Rose Mary Zammit - RIP.com.mt|kunjom=Development|isem=Thomas Gatt-TG|kunjom2=Gatt|isem2=Thomas|sit=www.rip.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-03-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://church.mt/sister-rose-one-of-the-founders-of-the-servants-of-the-cenacle-passes-away/|titlu=Sister Rose, one of the founders of the Servants of the Cenacle passes away|data=2025-02-12|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-03-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-february-13-2025.1105072|titlu=Announcements – February 13, 2025|kunjom=Malta|isem=Times of|data=2025-02-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-04}}</ref> * 13: [[Tony Terribile]], 79, riċerkatur u storiku (twieled 26 Mejju 1945) <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2025-02-13/local-news/Researcher-Tony-Terribile-dies-aged-79-6736267836|titlu=Researcher Tony Terribile dies, aged 79 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2025-02-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/historian-tony-terribile-dies-aged-79.1105132|titlu=Historian Tony Terribile dies, aged 79|kunjom=Borg|isem=Emma|data=2025-02-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-02-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/02/13/imut-l-awtur-tony-terribile/|titlu=Imut l-awtur Tony Terribile - miet waqt li kien qed iqarben|kunjom=Newsroom|isem=N. E. T.|data=2025-02-13|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-02-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-istoriku-tony-terribile/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-istoriku Tony Terribile|kunjom=Portelli|isem=minn Eman|data=2025-02-13|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-02-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-tony-terribile-jibqa-mfakkar-ghal-hidma-tieghu-fil-qasam-kulturali/|titlu=Imut Tony Terribile – jibqa' mfakkar għal ħidma tiegħu fil-qasam kulturali|data=2025-02-13|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-02-13}}</ref> * 15: [[Louis Theobald]], 86, plejer tal-futbol, magħruf l-iktar mal-[[Hibernians FC|Hiberians FC]] (twieled 20 ta' Lulju 1938) <ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-louis-theobold-leggenda-ta-hibernians/?fbclid=IwY2xjawIdj9FleHRuA2FlbQIxMAABHfAMD4CNchcfOdfARJHYJompMM-uAMJyomKUh5mAvgvto18fajN5Huz5Uw_aem_25-9nUi5rpB-jzxr3I7Onw|titlu=Imut Louis Theobold, leġġenda ta' Hibernians|data=2025-02-15|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-02-15}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2025/02/15/former-hibernians-and-malta-defender-louis-theobald-dies-aged-86/|titlu=Former Hibernians and Malta defender Louis Theobald dies, aged 86|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2025-02-15|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-02-15}}</ref> * 20: [[Stephen 'Steno' Sant'Angelo]], 96, segretarju onorarju tal-Malta Society of Arts <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.mt/obituary/stephen-sant-angelo-20-02-2025|titlu=Stephen Sant'Angelo - RIP.com.mt|kunjom=Development|isem=Thomas Gatt-TG|kunjom2=Gatt|isem2=Thomas|sit=www.rip.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-03-04}}</ref> * 22: [[Denis Cuschieri]], 96, professur tal-edukazzjoni <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-february-24-2025.1105633|titlu=Announcements − February 24, 2025|kunjom=|isem=|data=2025-02-24|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.timesofmalta.com/article/appreciation-prof-denis-cuschieri.1105927|titlu=Appreciation: Prof. Denis Cuschieri|kunjom=Mugliett|isem=Karen|data=2025-03-02|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-02}}</ref> * 23: [[Lorenzo Zahra]], 98, arkivist u storiku (twieled 27 ta' Diċembru 1926) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-lorenzo-zahra-arkivista-u-storiku/|titlu=Imut Lorenzo Zahra: arkivista u storiku|kunjom=Vella|isem=Luke|data=23 Frar 2025|sit=Newsbook Malta|lingwa=mt|data-aċċess=23 Frar 2025}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.timesofmalta.com/article/appreciation-lorenzo-zahra-19262025.1105892|titlu=Appreciation: Lorenzo Zahra (1926-2025)|kunjom=Doublet|isem=Nicholas J.|data=2025-03-02|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-02}}</ref> * 23: [[George Aquilina]], 83, surmast u kompożitur tal-banda minn Ħal Qormi, jgħix l-Awstralja (twieled 10 ta' Novembru 1941) <ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/b-qalbna-mtaqqla-nsellmu-lill-membru-g-a-i-fil-familja-tal-banda-tag-na-mro-george-aquilina---maltese-own-band-philharmonic-society-inc|titlu="B'Qalbna Mtaqqla Nsellmu Lill-Membru Għażiż Fil-Familja Tal-Banda Tagħna, Mro. George Aquilina" - Maltese Own Band Philharmonic Society Inc.|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-03-19}}</ref> == Marzu == * 2: [[Paul Borg (DJ)|Paul Borg]], 56, ex-DJ fuq Super 1 Radio, emoroġija ċelebrali <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-ta-paul-borg-eks-xandar-ma-one-radio/|titlu=Titħabbar il-mewt ta’ Paul Borg eks xandar ma’ ONE Radio|kunjom=Bajada|isem=Stefan|data=2025-03-02|sit=ONE.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-03-02}}</ref> * 2: [[Eucaristo Sultana]], 85, ex-arċipriet tax-Xagħra <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-kerist-l-eks-arcipriet-tax-xaghra/|titlu=Imut Dun Karist, l-eks Arċipriet tax-Xagħra|kunjom=Gauci|isem=Francesca|data=2 Frar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/former-xaghra-archpriest-banned-child-abuse-claims-dies-aged-85.1106039|titlu=Former Xagħra archpriest, banned over child abuse claims, dies aged 85|kunjom=Ellul|isem=Daniel|data=2025-03-04|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/funeral-scaled-back-exxaghra-archpriest-barred-child-abuse-claims.1106130|titlu=Funeral scaled back for ex-Xagħra archpriest barred over child abuse claims|kunjom=Ellul|isem=Daniel|data=2025-03-06|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-06}}</ref> * 3: [[John Vella (tabib)|John Vella]], 86, tabib u membru tal-parlament <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/former-pn-mp-john-vella-dies-aged-86.1105983|titlu=Former PN MP John Vella dies aged 86|kunjom=|isem=|data=2025-03-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-03}}</ref> * 6: [[Vincent Theuma Scerri]], 79, xandar Għawdxi (twieled 23 ta' Awwissu 1945) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-prezentatur-vincent-theuma-xerri/|titlu=Imut l-eks preżentatur Vincent Theuma Xerri|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=6 Marzu 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/ma-kulhadd-kien-imur-tajjeb-ghedewwa-ma-kellux/|titlu=“Ma kulħadd kien imur tajjeb, għedewwa ma kellux”|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=7 Marzu 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 6: [[Henry Micallef]], 54, futboler u uffiċjal ta' Sta Venera Lightnings FC (twieled 24 t'April 1971) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-henry-micallef-eks-plejer-tal-futbol-u-segretarju-tal-klabb-tal-lightnings/|titlu=Imut Henry Micallef, eks plejer tal-futbol u segretarju tal-klabb tal-Lightnings|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=7 March 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 8: [[Peter Tortell]], 89, direttur tal-finanzi ta' Kumitat Olimpiku Malti <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2025/03/09/former-moc-director-of-finance-peter-tortell-dies/|titlu=Former Maltese Olympic Committee Director of Finance Peter Tortell dies|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2025-03-09|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-03-09}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-march-11-2025.1106346|titlu=Announcements – March 11, 2025|kunjom=|isem=|data=2025-03-11|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-11}}</ref> * 17: [[Alfred Bugeja l-Porporina]], 67, eks priġunier <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/alfred-bugeja-ilporporina-notorious-career-criminal-dies-67.1106678|titlu=Alfred Bugeja il-Porporina, notorious career criminal, dies aged 67|kunjom=Bonanno|isem=Matthew|data=2025-03-17|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-17}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/03/17/imut-alfred-bugeja-il-porporina/|titlu=Imut Alfred Bugeja "Il-Porporina"|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2025-03-17|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-03-17}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-porporina-li-gimaghtejn-ilu-hareg-mill-habs/|titlu=Imut il-Porporina li ġimagħtejn ilu ħareġ mill-ħabs|kunjom=Sciberras|isem=Ilona|data=17 Marzu 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-alfred-bugeja-l-porporina-hareg-gimaghtejn-ilu-mill-habs/|titlu=Imut Alfred Bugeja l-“Porporina” … ħareġ ġimagħtejn ilu mill-ħabs|kunjom=Caruana|isem=Josef|data=2025-03-17|sit=ONE.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-03-17}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/134090/notorious_criminal_alfred_ilporporina_bugeja_dies_at_69|titlu=Notorious criminal Alfred 'Il-Porporina' Bugeja dies at 67|kunjom=Meilak|isem=Nicole|data=17 Marzu 2025|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-03-17}}</ref> * 18: [[Pawlu Cremona|Paul Cremona]], 79, Arċisqof Emeritu ta' Malta (twieled 25 ta' Jannar 1946) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/archbishop-emeritus-paul-cremona-dies-aged-79.1106773|titlu=Archbishop emeritus Paul Cremona dies aged 79|kunjom=Carabott|isem=Sarah|data=2025-03-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2025-03-19/local-news/Bishop-Emeritus-Paul-Cremona-dies-aged-79-6736268697|titlu=Updated: Bishop Emeritus Paul Cremona dies, aged 79 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2025-03-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/134136/former_archbishop_paul_cremona_dies_|titlu=Former archbishop Paul Cremona dies|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-03-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://church.mt/archbisop-emeritus-paul-cremona-o-p-passes-into-eternal-life/|titlu=Archbisop Emeritus Paul Cremona O.P. passes into eternal life|data=2025-03-19|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-03-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://knisja.mt/l-arcisqof-emeritu-pawlu-cremona-op-jghaddi-ghall-hajja-ta-dejjem/|titlu=L-Arċisqof Emeritu Pawlu Cremona O.P. jgħaddi għall-ħajja ta’ dejjem|data=2025-03-19|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-03-19}}</ref> * 19: [[Alfred Cacciottolo]], 87, teżorir tal-Malta Youth FA <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2025/03/19/man-of-integrity-former-youth-fa-treasurer-cacciatolo-dies-aged-87/|titlu=‘Man of integrity’: Former Youth FA Treasurer Cacciottolo dies, aged 87|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2025-03-19|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-03-19}}</ref> * 19: [[Alan Meadows]], 83, direttur tar-reklami u attur <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/alan-meadows-actor-renowned-panto-dame-dies-83.1106845|titlu=Alan Meadows, actor, renowned panto dame, dies at 83|kunjom=Bonanno|isem=Matthew|data=2025-03-20|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-20}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2025-03-20/local-news/Former-MADC-Chairman-and-actor-Alan-Meadows-dies-6736268730|titlu=Former MADC Chairman and actor Alan Meadows dies - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2025-03-20}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-alan-meadows-fundatur-tal-madc-hadem-mar-rediffusion-u-mar-reuters/|titlu=Imut Alan Meadows; fundatur tal-MADC, ħadem mar-Rediffusion u mar-Reuters|kunjom=Teuma|isem=Owen|data=20 Marzu 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-march-23-2025.1106968|titlu=Announcements – March 23, 2025|kunjom=|isem=|data=2025-03-23|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-alan-meadows.1106970|titlu=Appreciations: Alan Meadows|kunjom=Rosser|isem=Jon|kunjom2=Farrugia Randon|isem2=Philip|data=2025-03-23|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-23}}</ref> * 19: [[Toni Cortis]], ??, edukatur u pubblikatur <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-toni-cortis-dejjem-habb-il-kotba-u-kontributur-tal-industrija-tal-pubblikazzjoni/|titlu=Imut Toni Cortis; “Dejjem ħabb il-kotba u kontributur tal-industrija tal-pubblikazzjoni”|kunjom=Teuma|isem=Owen|data=20 Marzu 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 30: [[Rose Apap]], 71, xandara u prokuratur legali (twieldet 16 ta' Ottubru 1953) <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-ta-omm-il-president-tal-partit-laburista-alex-sciberras/|titlu=Titħabbar il-mewt ta’ omm il-President tal-Partit Laburista Alex Sciberras|kunjom=Mizzi|isem=Andre|data=30 Marzu 2025|sit=One.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-rose-apap-l-ewwel-dj-u-l-ewwel-gurnalista-mara-fmalta/|titlu=Tmut Rose Apap, l-ewwel DJ u l-ewwel ġurnalista mara f’Malta|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=30 Marzu 2025|sit=Newsbook.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/rose-sciberras-trailblazer-maltese-media-dies-71.1107430|titlu=Rose Sciberras, trailblazer in Maltese broadcasting, dies at 71|kunjom=Borg|isem=Emma|data=31 Marzu 2025|sit=Times of Malta|lingwa=en}}</ref> == April == * 5: [[Willie Vassallo]], 75, plejer tal-futbol <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/legendary-malta-floriana-captain-willie-vassallo-dies-aged-75.1107762|titlu=Legendary Malta and Floriana captain Willie Vassallo, dies aged 75|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2025-04-06|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-04-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/04/06/luttu-fil-futbol-lokali-malta-tilfet-lil-wiehed-mill-aqwa-plejers-ta-kull-zmien-willie-vassallo/|titlu=LUTTU FIL-FUTBOL LOKALI: Malta tilfet lil wieħed mill-aqwa plejers ta' kull żmien, Willie Vassallo|kunjom=Micallef|isem=Christian|data=2025-04-06|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-04-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-willie-vassallo-eks-captain-tat-tim-nazzjonali-tal-futbol/|titlu=Imut Willie Vassallo: eks captain tat-tim nazzjonali tal-futbol|kunjom=Vella|isem=Luke|data=6 April 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 6: [[Maurice Micallef]], 89, producer tal-films u dokumentarji għat-TV <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-il-produttur-tal-films-maurice-micallef/|titlu=Imut il-produttur tal-films Maurice Micallef|kunjom=Portelli|isem=Eman|data=2025-04-06|sit=ONE.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-04-06}}</ref> * 9: [[Sonny Portelli]], 80, eks-chairman tal-Kunsill Malti għall-Iżvilupp Ekonomiku u Soċjali (MCESD), AIrMalta, GO plc, u HSBC (Malta) <ref>{{Ċita web|url=https://whoswho.mt/en/mcesd-honours-the-memory-of-former-chairperson-sonny-portelli|titlu=MCESD honours the memory of former Chairperson Sonny Portelli|kunjom=Grima|isem=Lyndsay|data=9 April 2025|sit=whoswho.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-04-12}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/04/11/il-partit-nazzjonalista-jsellem-il-memorja-ta-sonny-portelli/|titlu=Il-Partit Nazzjonalista jsellem il-memorja ta’ Sonny Portelli|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2025-04-11|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-04-12}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-sonny-portelli-fl-eta-ta-80-sena/|titlu=Imut Sonny Portelli fl-eta ta '80 sena|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=11 April 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 12: [[Rita Ebejer]], 94, l-ewwel qabla tal-MMDNA f’Malta <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-rita-ebejer-l-ewwel-qabla-tal-mmdna-fmalta/|titlu=Tmut Rita Ebejer l-ewwel qabla tal-MMDNA f'Malta|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=12 April 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 18: [[Steven Farrugia]], 60, ħaddiem kulturali minn Birżebbuġa (twieled 2 ta' Novembru 1964) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/sa-jumejn-ilu-kont-fuq-il-palk-tirrecta-birzebbuga-jibki-t-telfa-ta-steven-farrugia/|titlu=“Sa jumejn ilu kont fuq il-palk tirreċta”; Birżebbuġa tibki t-telfa ta’ Steven Farrugia|kunjom=Lia|isem=Gabriel|data=19 April 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 21: [[Francis Zammit Dimech]], 70, politiku <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/francis-zammit-dimech-former-minister-acting-president-dies-aged-70.1108468|titlu=Francis Zammit Dimech, former minister and acting president, dies aged 70|kunjom=|isem=|data=2025-04-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-04-21}}</ref> * 28: [[Peter Anthony Fenech]], 91, tabib u eks-kunsillier lokali ta' B'Kara <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-may-4-2025.1109135|titlu=Announcements – May 4, 2025|kunjom=|isem=|data=2025-05-04|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-05-04}}</ref> * 29: [[Sam Cutajar]], 74, attur tat-TV <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/luna-timmarka-t-tmiem-tal-vjagg-tieghi-tad-drama-l-attur-sam-cutajar-qabel-miet/|titlu=“Luna timmarka t-tmiem tal-vjaġġ tiegħi tad-drama” – imut l-attur Sam Cutajar|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 April 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 30: [[David John Pace]], 61, edukatur (twieled 14 t'Awwissu 1963) <ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/il-kondoljanzi-tag-na-jmorru-g-and-martu-li-baqg-et-mieg-u-sal-a-ar-u-g-and-i---ew-t-uliedu-li-tant-kien-i-obb---vanni-pul|titlu=“Il-Kondoljanzi Tagħna Jmorru Għand martu…Li Baqgħet Miegħu Sal-aħħar U Għand Iż-Żewġt Uliedu Li Tant Kien Iħobb.” - Vanni Pulé|kunjom=Grech|isem=Rowena|data=30 April 2025|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-05-04}}</ref> * 30: [[Juliette Bisazza]], 87, sopran u vjolinista <ref>{{Ċita web|url=https://www.guidememalta.com/en/maltese-opera-scene-mourns-the-loss-of-beloved-vocal-coach-juliette-bisazza|titlu=Maltese opera scene mourns the loss of beloved vocal coach Juliette Bisazza|kunjom=Vella|isem=Francesca|data=30 April 2025|sit=www.guidememalta.com|lingwa=en|data-aċċess=2025-04-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo?fbid=1106975721467042&set=pb.100064638733866.-2207520000|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2025-04-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/juliette-bisazza-28-04-2025|titlu=Juliette Bisazza|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|data=28 April 2025|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-05-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.timesofmalta.com/article/announcements-may-2-2025.1109040|titlu=Announcements − May 2, 2025|kunjom=|isem=|data=2025-05-02|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-05-04}}</ref> == Mejju == * 3: [[Robert Grima]], 47, reenactor (twieled 10 Marzu 1978) <ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/dejjem-ferriehi-u-bsens-ta-mhabba-lejn-il-hajja-imut-ftit-wara-li-hassu-ma-jiflahx-waqt-re-enactment-fl-imdina/|titlu='Dejjem ferrieħi u b'sens ta' mħabba lejn il-ħajja' – imut ftit wara li ħassu ma jiflaħx waqt re-enactment fl-Imdina|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2025-05-04|sit=TVMnews.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-05-04}}</ref> * 6: [[Edgar Izzo]], 85, eks-teżorir tal-ASA <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2025/05/06/a-man-of-principle-aquatic-sport-mourn-the-death-of-edgar-izzo/|titlu=‘A man of principle’ – aquatic sport mourn the death of Edgar Izzo|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2025-05-06|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-05-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-ta-edgar-rizzo/|titlu=Titħabbar il-mewt ta' Edgar Izzo|kunjom=Bonnici|isem=Mario|data=2025-05-06|lingwa=mt|data-aċċess=2025-05-06}}</ref> * 8: [[Joe Ciappara]], 77, attur tat-TV <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-attur-joe-ciappara-ta-prezz-l-imhabba/|titlu=Imut l-attur Joe Ciappara ta’ Prezz l-Imħabba|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=9 Mejju 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-l-attur-joe-ciappara-li-rajnih-waqt-prezz-l-imhabba-u-ghaqda-ghoqda-fuq-one/|titlu=Imut l-attur Joe Ciappara li rajnih waqt 'Prezz l-Imħabba' u 'Għaqda Għoqda' fuq ONE|kunjom=Aquilina|isem=Wayne|data=2025-05-09|sit=One.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-05-10}}</ref> * 25: [[Robert Farrugia]], 55, president ta' [[Msida Saint-Joseph FC|Msida Saint Joseph FC]] (twieled 25 March 1970) <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/05/25/imut-il-president-ta-msida-st-joseph-robert-farrugia/|titlu=Imut il-President ta' Msida St Joseph, Robert Farrugia|kunjom=Micallef|isem=Christian|data=2025-05-25|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-05-26}}</ref> * 29: [[John Consiglio]], 85, bankier u ekonomista <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/veteran-banker-john-consiglio-passes-away.1110617|titlu=Veteran banker John Consiglio, dies aged 85|kunjom=|isem=|data=2025-05-30|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-06-01}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://whoswho.mt/en/john-consiglio-estemed-maltese-banking-historian-passes-away-aged-85|titlu=John Consiglio, esteemed Maltese banking historian, passes away aged 85|kunjom=Zammit|isem=Nicole|data=30 Mejju 2025|sit=whoswho.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-06-01}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://themalteseherald.com/2025/05/30/historian-of-maltas-banking-john-consiglio-passes-away/|titlu=Historian of Malta's banking sector, John Consiglio, passes away|kunjom=|isem=|data=2025-05-30|sit=The Maltese Herald|lingwa=en-GB|data-aċċess=2025-06-01}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/dr-john-consiglio-29-05-2025|titlu=Dr John Consiglio - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-06-03}}</ref> == Ara aktar == * [[:Kategorija:Mietu fl-2025]] - tinkludi ħoloq għal artikli fil-Wikipedija dwar nies li mietu fl-2025 == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Nies Maltin]] [[Kategorija:2025 f'Malta]] [[Kategorija:Imwiet f'Malta]] [[Kategorija:Mietu fl-2025|*]] [[Kategorija:Listi ta' mwiet bis-sena]] lna0qqm0med0dqzbxjqv8cr70akkm8x 323373 323372 2025-06-04T06:38:51Z Exlibris1987 21808 +Edwin Lanfranco 323373 wikitext text/x-wiki '''Din hija lista ta' nies notevoli Maltin li mietu fl-2025.''' F'din il-lista jidhru biss ismijiet ta' nies li l-mewt tagħhom hija kkonfermata peremezz ta' rapport/i minn sorsi verifikabbli. Żidiet bla referenza għal sors verifikabbli jitneħħew minn hawn u jitpoġġew fil-[[Diskussjoni:Nies Maltin li mietu fl-2025|paġna ta' diskussjoni]] sakemm jiġu verifikati sew. Dwar kull persuna jinġabru biss dawn id-dettalji hawn: * Data: Isem u Kunjom, età (jew "??" meta din mhux magħrufa), għal xiex inhi magħrufa l-persuna, kawża tal-mewt (m'għandu jiddaħħal xejn meta mhux magħrufa uffiċjalment) - tagħrif ieħor f'każ ta' persuna li mhux inkluża f'Wikidata (eż. data tat-twelid), referenzi (għandu jkun hemm aktar minn waħda f'każ ta' nies aktar notevoli) '''''Nota:''' id-data tal-mewt m'għandix tkun dik ta' meta tħabbret imma ta' meta seħħet.'' ---- == Jannar == * 1: [[Pedja Miletic]], ??, produttur tal-films u television <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/blood-crown-film-producer-pedja-miletic-dies-suddenly.1103166|titlu='Blood on the Crown' film producer Pedja Miletic dies suddenly|kunjom=Zammit|isem=Mark Laurence|data=2025-01-01|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-01-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-pedja-miletic-l-artist-li-ta-hafna-lix-xena-lokali/|titlu=Imut Pedja Miletic, l-artist “li ta ħafna lix-xena lokali”|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2 Jannar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/01/02/imut-il-producer-tal-films-ibbazat-fmalta-pedja-miletic/|titlu=Imut il-producer tal-films ibbażat f'Malta, Pedja Miletic|kunjom=Mamo|isem=Christine|data=2025-01-02|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-01-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/il-prim-ministru-jsellem-il-memorja-tal-artist-pedja-miletic/|titlu=Il-Prim Ministru jsellem il-memorja tal-artist Pedja Miletic|kunjom=Portelli|isem=Eman|data=2025-01-01|lingwa=mt|data-aċċess=2025-01-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-wiehed-mill-imhuh-tal-film-blood-on-the-crown-pedja-miletic/|titlu=Imut wieħed mill-imħuħ tal-film ‘Blood on the Crown’, Pedja Miletic|kunjom=Portelli|isem=Eman|data=2025-01-01|lingwa=mt|data-aċċess=2025-01-02}}</ref> * 1: [[Godwin Grech]], 62, kunsillier ta' Ħaż Żebbuġ <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kunsillier-zebbugi-godwin-grech|titlu=Imut il-kunsillier Żebbuġi Godwin Grech|kunjom=Camilleri|isem=Daniela Maria|data=2 Jannar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-kunsiller-laburista-fhaz-zebbug-godwin-grech/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-Kunsillier Laburista f’Ħaż-Żebbuġ Godwin Grech|kunjom=Portelli|isem=Eman|data=2025-01-02|sit=ONE|lingwa=mt|data-aċċess=2025-01-02}}</ref> * 5: [[Michael Falzon (perit)|Michael Falzon]], 79, perit u politiku <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/former-pn-minister-architect-michael-falzon-dies.1103310|titlu=Former PN minister and architect Michael Falzon dies aged 79|kunjom=|isem=|data=2025-01-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/133007/maltatoday_columnist_and_expn_minister_michael_falzon_dies_at_79|titlu=MaltaToday columnist and ex-PN minister Michael Falzon dies at 79|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/01/05/imut-l-eks-ministru-nazzjonalista-michael-falzon/|titlu=Imut l-eks Ministru Nazzjonalista Michael Falzon|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2025-01-05|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/01/05/il-partit-nazzjonalista-jsellem-il-memorja-ta-michael-falzon/|titlu=Il-Partit Nazzjonalista jsellem il-memorja ta’ Michael Falzon|kunjom=|isem=|data=2025-01-05|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-l-eks-ministru-nazzjonalista-il-perit-michael-falzon/|titlu=Imut l-eks Ministru Nazzjonalista, il-Perit Michael Falzon|kunjom=Portelli|isem=Eman|data=2025-01-05|lingwa=mt|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://themalteseherald.com/2025/01/05/former-minister-michael-falzon-dies-aged-79/|titlu=Former Minister Michael Falzon dies aged 79|kunjom=Zammit|isem=Ruth|data=2025-01-05|sit=The Maltese Herald|lingwa=en-GB|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/lill-perit-falzon-se-nimmissjah-kiteb-l-ahhar-artiklu-ghal-lum/|titlu='Lill-Perit Falzon se nimmissjah, kiteb l-aħħar artiklu għal-lum'|kunjom=Amaira|isem=Ruth|data=2025-01-05|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-01-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-ministru-nazzjonalista-michael-falzon/|titlu=Imut l-eks Ministru Nazzjonalista Michael Falzon|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=5 Jannar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 6: [[Vanni Riolo]], 89, attur u edukatur <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-attur-vanni-riolo/|titlu=Imut l-attur Vanni Riolo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=6 Jannar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-vanni-riolo/|titlu=Imut Vanni Riolo|kunjom=|isem=|data=2025-01-06|sit=TVMnews|lingwa=mt|data-aċċess=2025-01-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://themalteseherald.com/2025/01/06/vanni-riolo-a-personal-tribute/|titlu=Vanni Riolo – a personal tribute|kunjom=Fenech|isem=Gerald|data=2025-01-06|sit=The Maltese Herald|lingwa=en-GB|data-aċċess=2025-01-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/veteran-actor-vanni-riolo-dies-aged-89.1103337|titlu=Veteran actor Vanni Riolo dies aged 89|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2025-01-06|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-01-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-january-7-2025.1103362|titlu=Announcements − January 7, 2025|kunjom=|isem=|data=2025-01-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-01-07}}</ref> * 13: [[Anna Costigan]], 85, Malta Girl Guides Chief Commissioner, fundattriċi tal-Fgura Girl Guides (twieldet 2 Jannar 1940) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-january-15-2025.1103686|titlu=Announcements – January 15, 2025|kunjom=Malta|isem=Times of|data=2025-01-15|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-01-15}}</ref> * 18: [[Bastjan Darmanin]], 85, artist tat-tberfil minn Ħal Qormi <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-january-21-2025.1103957|titlu=Announcements − January 21, 2025|kunjom=Malta|isem=Times of|data=2025-01-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-01-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/sebastian-darmanin-18-01-2025|titlu=Sebastian Darmanin - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-01-23}}</ref> * 26: [[Benny Borg Bonello]], 76, President tal-Għaqda tal-Konsumaturi <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-ta-benny-borg-bonello/|titlu=Titħabbar il-mewt ta' Benny Borg Bonello|kunjom=Farrugia|isem=Shanaya|data=2025-01-26|sit=ONE TV|lingwa=mt|data-aċċess=2025-01-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://talk.mt/tithabbar-il-mewt-ta-benny-borg-bonello/|titlu=Titħabbar il-mewt ta’ Benny Borg Bonello|kunjom=talk.mt|data=2025-01-26|sit=talk.mt|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-01-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/kien-ragel-ta-principju-u-mhux-tal-paroli-imur-benny-borg-bonello/|titlu=“Kien raġel ta’ principju u mhux tal-paroli” – imut Benny Borg Bonello|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=27 Jannar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == Frar == * 5: [[Mons. Victor Grech|Victor Grech]], 95, monsinjur u direttur tal-Caritas Malta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/caritas-founder-victor-grech-dies-age-95.1104714|titlu=Anti-drug campaigner Mgr Victor Grech dies at the age of 95|kunjom=Calleja|isem=Claudia|data=2025-02-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-02-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-mons-victor-grech-pijunier-fil-glieda-kontra-d-droga|titlu=Imut Mons. Victor Grech, pijunier fil-ġlieda kontra d-droga|kunjom=Vella|isem=Luke|data=5 Frar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/133494/dun_victor_grech_founder_of_caritas_drug_rehab_programme_dies_aged_95|titlu=Dun Victor Grech, founder of Caritas drug rehab programme, dies aged 95|kunjom=Sansone|isem=Kurt|data=5 Frar 2025|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-02-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2025-02-05/local-news/Dun-Victor-Grech-for-many-years-Caritas-director-dies-aged-95-6736267665|titlu=Dun Victor Grech, former Caritas director, dies aged 95; State to organise funeral on Saturday - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2025-02-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/jithabbar-il-programm-tal-funeral-statali-ta-mons-victor-grech/|titlu=Jitħabbar il-programm tal-funeral ta’ Mons. Victor Grech|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=6 Frar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/133535/dun_victor_grech_to_be_laid_to_rest_in_stateorganised_funeral_at_st_johns_cocathedral_1|titlu=Dun Victor Grech laid to rest after state-organised funeral at St John’s Co-Cathedral|kunjom=Meilak|isem=Nicole|data=8 Frar 2025|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-02-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/dun-victor-grech-laid-rest-following-cocathedral-funeral.1104905|titlu=Dun Victor Grech carried to rest by those he helped save|kunjom=Borg|isem=Emma|data=2025-02-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-02-08}}</ref> * 9: [[Frans Bugeja]], 88, eks-president tal-[[Malta Billiards & Snooker Association]] <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/02/09/imut-l-eks-president-tal-mbsa-frans-bugeja/|titlu=Imut l-eks President tal-MBSA Frans Bugeja|kunjom=Camenzuli|isem=Neil|data=2025-02-09|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-02-12}}</ref> * 11: [[Rose Mary Zammit]], 85, fundatriċi tal-[[Qaddejja taċ-Ċenaklu]] <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.mt/obituary/sr-rose-mary-zammit-13-02-2025|titlu=Sr Rose Mary Zammit - RIP.com.mt|kunjom=Development|isem=Thomas Gatt-TG|kunjom2=Gatt|isem2=Thomas|sit=www.rip.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-03-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://church.mt/sister-rose-one-of-the-founders-of-the-servants-of-the-cenacle-passes-away/|titlu=Sister Rose, one of the founders of the Servants of the Cenacle passes away|data=2025-02-12|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-03-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-february-13-2025.1105072|titlu=Announcements – February 13, 2025|kunjom=Malta|isem=Times of|data=2025-02-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-04}}</ref> * 13: [[Tony Terribile]], 79, riċerkatur u storiku (twieled 26 Mejju 1945) <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2025-02-13/local-news/Researcher-Tony-Terribile-dies-aged-79-6736267836|titlu=Researcher Tony Terribile dies, aged 79 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2025-02-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/historian-tony-terribile-dies-aged-79.1105132|titlu=Historian Tony Terribile dies, aged 79|kunjom=Borg|isem=Emma|data=2025-02-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-02-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/02/13/imut-l-awtur-tony-terribile/|titlu=Imut l-awtur Tony Terribile - miet waqt li kien qed iqarben|kunjom=Newsroom|isem=N. E. T.|data=2025-02-13|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-02-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-istoriku-tony-terribile/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-istoriku Tony Terribile|kunjom=Portelli|isem=minn Eman|data=2025-02-13|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-02-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-tony-terribile-jibqa-mfakkar-ghal-hidma-tieghu-fil-qasam-kulturali/|titlu=Imut Tony Terribile – jibqa' mfakkar għal ħidma tiegħu fil-qasam kulturali|data=2025-02-13|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-02-13}}</ref> * 15: [[Louis Theobald]], 86, plejer tal-futbol, magħruf l-iktar mal-[[Hibernians FC|Hiberians FC]] (twieled 20 ta' Lulju 1938) <ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-louis-theobold-leggenda-ta-hibernians/?fbclid=IwY2xjawIdj9FleHRuA2FlbQIxMAABHfAMD4CNchcfOdfARJHYJompMM-uAMJyomKUh5mAvgvto18fajN5Huz5Uw_aem_25-9nUi5rpB-jzxr3I7Onw|titlu=Imut Louis Theobold, leġġenda ta' Hibernians|data=2025-02-15|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-02-15}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2025/02/15/former-hibernians-and-malta-defender-louis-theobald-dies-aged-86/|titlu=Former Hibernians and Malta defender Louis Theobald dies, aged 86|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2025-02-15|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-02-15}}</ref> * 20: [[Stephen 'Steno' Sant'Angelo]], 96, segretarju onorarju tal-Malta Society of Arts <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.mt/obituary/stephen-sant-angelo-20-02-2025|titlu=Stephen Sant'Angelo - RIP.com.mt|kunjom=Development|isem=Thomas Gatt-TG|kunjom2=Gatt|isem2=Thomas|sit=www.rip.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-03-04}}</ref> * 22: [[Denis Cuschieri]], 96, professur tal-edukazzjoni <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-february-24-2025.1105633|titlu=Announcements − February 24, 2025|kunjom=|isem=|data=2025-02-24|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.timesofmalta.com/article/appreciation-prof-denis-cuschieri.1105927|titlu=Appreciation: Prof. Denis Cuschieri|kunjom=Mugliett|isem=Karen|data=2025-03-02|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-02}}</ref> * 23: [[Lorenzo Zahra]], 98, arkivist u storiku (twieled 27 ta' Diċembru 1926) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-lorenzo-zahra-arkivista-u-storiku/|titlu=Imut Lorenzo Zahra: arkivista u storiku|kunjom=Vella|isem=Luke|data=23 Frar 2025|sit=Newsbook Malta|lingwa=mt|data-aċċess=23 Frar 2025}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.timesofmalta.com/article/appreciation-lorenzo-zahra-19262025.1105892|titlu=Appreciation: Lorenzo Zahra (1926-2025)|kunjom=Doublet|isem=Nicholas J.|data=2025-03-02|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-02}}</ref> * 23: [[George Aquilina]], 83, surmast u kompożitur tal-banda minn Ħal Qormi, jgħix l-Awstralja (twieled 10 ta' Novembru 1941) <ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/b-qalbna-mtaqqla-nsellmu-lill-membru-g-a-i-fil-familja-tal-banda-tag-na-mro-george-aquilina---maltese-own-band-philharmonic-society-inc|titlu="B'Qalbna Mtaqqla Nsellmu Lill-Membru Għażiż Fil-Familja Tal-Banda Tagħna, Mro. George Aquilina" - Maltese Own Band Philharmonic Society Inc.|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-03-19}}</ref> == Marzu == * 2: [[Paul Borg (DJ)|Paul Borg]], 56, ex-DJ fuq Super 1 Radio, emoroġija ċelebrali <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-ta-paul-borg-eks-xandar-ma-one-radio/|titlu=Titħabbar il-mewt ta’ Paul Borg eks xandar ma’ ONE Radio|kunjom=Bajada|isem=Stefan|data=2025-03-02|sit=ONE.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-03-02}}</ref> * 2: [[Eucaristo Sultana]], 85, ex-arċipriet tax-Xagħra <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-kerist-l-eks-arcipriet-tax-xaghra/|titlu=Imut Dun Karist, l-eks Arċipriet tax-Xagħra|kunjom=Gauci|isem=Francesca|data=2 Frar 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/former-xaghra-archpriest-banned-child-abuse-claims-dies-aged-85.1106039|titlu=Former Xagħra archpriest, banned over child abuse claims, dies aged 85|kunjom=Ellul|isem=Daniel|data=2025-03-04|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/funeral-scaled-back-exxaghra-archpriest-barred-child-abuse-claims.1106130|titlu=Funeral scaled back for ex-Xagħra archpriest barred over child abuse claims|kunjom=Ellul|isem=Daniel|data=2025-03-06|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-06}}</ref> * 3: [[John Vella (tabib)|John Vella]], 86, tabib u membru tal-parlament <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/former-pn-mp-john-vella-dies-aged-86.1105983|titlu=Former PN MP John Vella dies aged 86|kunjom=|isem=|data=2025-03-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-03}}</ref> * 6: [[Vincent Theuma Scerri]], 79, xandar Għawdxi (twieled 23 ta' Awwissu 1945) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-prezentatur-vincent-theuma-xerri/|titlu=Imut l-eks preżentatur Vincent Theuma Xerri|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=6 Marzu 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/ma-kulhadd-kien-imur-tajjeb-ghedewwa-ma-kellux/|titlu=“Ma kulħadd kien imur tajjeb, għedewwa ma kellux”|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=7 Marzu 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 6: [[Henry Micallef]], 54, futboler u uffiċjal ta' Sta Venera Lightnings FC (twieled 24 t'April 1971) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-henry-micallef-eks-plejer-tal-futbol-u-segretarju-tal-klabb-tal-lightnings/|titlu=Imut Henry Micallef, eks plejer tal-futbol u segretarju tal-klabb tal-Lightnings|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=7 March 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 8: [[Peter Tortell]], 89, direttur tal-finanzi ta' Kumitat Olimpiku Malti <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2025/03/09/former-moc-director-of-finance-peter-tortell-dies/|titlu=Former Maltese Olympic Committee Director of Finance Peter Tortell dies|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2025-03-09|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-03-09}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-march-11-2025.1106346|titlu=Announcements – March 11, 2025|kunjom=|isem=|data=2025-03-11|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-11}}</ref> * 17: [[Alfred Bugeja l-Porporina]], 67, eks priġunier <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/alfred-bugeja-ilporporina-notorious-career-criminal-dies-67.1106678|titlu=Alfred Bugeja il-Porporina, notorious career criminal, dies aged 67|kunjom=Bonanno|isem=Matthew|data=2025-03-17|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-17}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/03/17/imut-alfred-bugeja-il-porporina/|titlu=Imut Alfred Bugeja "Il-Porporina"|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2025-03-17|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-03-17}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-porporina-li-gimaghtejn-ilu-hareg-mill-habs/|titlu=Imut il-Porporina li ġimagħtejn ilu ħareġ mill-ħabs|kunjom=Sciberras|isem=Ilona|data=17 Marzu 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-alfred-bugeja-l-porporina-hareg-gimaghtejn-ilu-mill-habs/|titlu=Imut Alfred Bugeja l-“Porporina” … ħareġ ġimagħtejn ilu mill-ħabs|kunjom=Caruana|isem=Josef|data=2025-03-17|sit=ONE.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-03-17}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/134090/notorious_criminal_alfred_ilporporina_bugeja_dies_at_69|titlu=Notorious criminal Alfred 'Il-Porporina' Bugeja dies at 67|kunjom=Meilak|isem=Nicole|data=17 Marzu 2025|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-03-17}}</ref> * 18: [[Pawlu Cremona|Paul Cremona]], 79, Arċisqof Emeritu ta' Malta (twieled 25 ta' Jannar 1946) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/archbishop-emeritus-paul-cremona-dies-aged-79.1106773|titlu=Archbishop emeritus Paul Cremona dies aged 79|kunjom=Carabott|isem=Sarah|data=2025-03-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2025-03-19/local-news/Bishop-Emeritus-Paul-Cremona-dies-aged-79-6736268697|titlu=Updated: Bishop Emeritus Paul Cremona dies, aged 79 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2025-03-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/134136/former_archbishop_paul_cremona_dies_|titlu=Former archbishop Paul Cremona dies|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-03-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://church.mt/archbisop-emeritus-paul-cremona-o-p-passes-into-eternal-life/|titlu=Archbisop Emeritus Paul Cremona O.P. passes into eternal life|data=2025-03-19|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-03-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://knisja.mt/l-arcisqof-emeritu-pawlu-cremona-op-jghaddi-ghall-hajja-ta-dejjem/|titlu=L-Arċisqof Emeritu Pawlu Cremona O.P. jgħaddi għall-ħajja ta’ dejjem|data=2025-03-19|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-03-19}}</ref> * 19: [[Alfred Cacciottolo]], 87, teżorir tal-Malta Youth FA <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2025/03/19/man-of-integrity-former-youth-fa-treasurer-cacciatolo-dies-aged-87/|titlu=‘Man of integrity’: Former Youth FA Treasurer Cacciottolo dies, aged 87|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2025-03-19|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-03-19}}</ref> * 19: [[Alan Meadows]], 83, direttur tar-reklami u attur <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/alan-meadows-actor-renowned-panto-dame-dies-83.1106845|titlu=Alan Meadows, actor, renowned panto dame, dies at 83|kunjom=Bonanno|isem=Matthew|data=2025-03-20|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-20}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2025-03-20/local-news/Former-MADC-Chairman-and-actor-Alan-Meadows-dies-6736268730|titlu=Former MADC Chairman and actor Alan Meadows dies - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2025-03-20}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-alan-meadows-fundatur-tal-madc-hadem-mar-rediffusion-u-mar-reuters/|titlu=Imut Alan Meadows; fundatur tal-MADC, ħadem mar-Rediffusion u mar-Reuters|kunjom=Teuma|isem=Owen|data=20 Marzu 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-march-23-2025.1106968|titlu=Announcements – March 23, 2025|kunjom=|isem=|data=2025-03-23|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-alan-meadows.1106970|titlu=Appreciations: Alan Meadows|kunjom=Rosser|isem=Jon|kunjom2=Farrugia Randon|isem2=Philip|data=2025-03-23|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-03-23}}</ref> * 19: [[Toni Cortis]], ??, edukatur u pubblikatur <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-toni-cortis-dejjem-habb-il-kotba-u-kontributur-tal-industrija-tal-pubblikazzjoni/|titlu=Imut Toni Cortis; “Dejjem ħabb il-kotba u kontributur tal-industrija tal-pubblikazzjoni”|kunjom=Teuma|isem=Owen|data=20 Marzu 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 30: [[Rose Apap]], 71, xandara u prokuratur legali (twieldet 16 ta' Ottubru 1953) <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-ta-omm-il-president-tal-partit-laburista-alex-sciberras/|titlu=Titħabbar il-mewt ta’ omm il-President tal-Partit Laburista Alex Sciberras|kunjom=Mizzi|isem=Andre|data=30 Marzu 2025|sit=One.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-rose-apap-l-ewwel-dj-u-l-ewwel-gurnalista-mara-fmalta/|titlu=Tmut Rose Apap, l-ewwel DJ u l-ewwel ġurnalista mara f’Malta|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=30 Marzu 2025|sit=Newsbook.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/rose-sciberras-trailblazer-maltese-media-dies-71.1107430|titlu=Rose Sciberras, trailblazer in Maltese broadcasting, dies at 71|kunjom=Borg|isem=Emma|data=31 Marzu 2025|sit=Times of Malta|lingwa=en}}</ref> == April == * 5: [[Willie Vassallo]], 75, plejer tal-futbol <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/legendary-malta-floriana-captain-willie-vassallo-dies-aged-75.1107762|titlu=Legendary Malta and Floriana captain Willie Vassallo, dies aged 75|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2025-04-06|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-04-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/04/06/luttu-fil-futbol-lokali-malta-tilfet-lil-wiehed-mill-aqwa-plejers-ta-kull-zmien-willie-vassallo/|titlu=LUTTU FIL-FUTBOL LOKALI: Malta tilfet lil wieħed mill-aqwa plejers ta' kull żmien, Willie Vassallo|kunjom=Micallef|isem=Christian|data=2025-04-06|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-04-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-willie-vassallo-eks-captain-tat-tim-nazzjonali-tal-futbol/|titlu=Imut Willie Vassallo: eks captain tat-tim nazzjonali tal-futbol|kunjom=Vella|isem=Luke|data=6 April 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 6: [[Maurice Micallef]], 89, producer tal-films u dokumentarji għat-TV <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-il-produttur-tal-films-maurice-micallef/|titlu=Imut il-produttur tal-films Maurice Micallef|kunjom=Portelli|isem=Eman|data=2025-04-06|sit=ONE.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-04-06}}</ref> * 9: [[Sonny Portelli]], 80, eks-chairman tal-Kunsill Malti għall-Iżvilupp Ekonomiku u Soċjali (MCESD), AIrMalta, GO plc, u HSBC (Malta) <ref>{{Ċita web|url=https://whoswho.mt/en/mcesd-honours-the-memory-of-former-chairperson-sonny-portelli|titlu=MCESD honours the memory of former Chairperson Sonny Portelli|kunjom=Grima|isem=Lyndsay|data=9 April 2025|sit=whoswho.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-04-12}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/04/11/il-partit-nazzjonalista-jsellem-il-memorja-ta-sonny-portelli/|titlu=Il-Partit Nazzjonalista jsellem il-memorja ta’ Sonny Portelli|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2025-04-11|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-04-12}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-sonny-portelli-fl-eta-ta-80-sena/|titlu=Imut Sonny Portelli fl-eta ta '80 sena|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=11 April 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 12: [[Rita Ebejer]], 94, l-ewwel qabla tal-MMDNA f’Malta <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-rita-ebejer-l-ewwel-qabla-tal-mmdna-fmalta/|titlu=Tmut Rita Ebejer l-ewwel qabla tal-MMDNA f'Malta|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=12 April 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 18: [[Steven Farrugia]], 60, ħaddiem kulturali minn Birżebbuġa (twieled 2 ta' Novembru 1964) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/sa-jumejn-ilu-kont-fuq-il-palk-tirrecta-birzebbuga-jibki-t-telfa-ta-steven-farrugia/|titlu=“Sa jumejn ilu kont fuq il-palk tirreċta”; Birżebbuġa tibki t-telfa ta’ Steven Farrugia|kunjom=Lia|isem=Gabriel|data=19 April 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 21: [[Francis Zammit Dimech]], 70, politiku <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/francis-zammit-dimech-former-minister-acting-president-dies-aged-70.1108468|titlu=Francis Zammit Dimech, former minister and acting president, dies aged 70|kunjom=|isem=|data=2025-04-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-04-21}}</ref> * 28: [[Peter Anthony Fenech]], 91, tabib u eks-kunsillier lokali ta' B'Kara <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-may-4-2025.1109135|titlu=Announcements – May 4, 2025|kunjom=|isem=|data=2025-05-04|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-05-04}}</ref> * 29: [[Sam Cutajar]], 74, attur tat-TV <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/luna-timmarka-t-tmiem-tal-vjagg-tieghi-tad-drama-l-attur-sam-cutajar-qabel-miet/|titlu=“Luna timmarka t-tmiem tal-vjaġġ tiegħi tad-drama” – imut l-attur Sam Cutajar|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 April 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 30: [[David John Pace]], 61, edukatur (twieled 14 t'Awwissu 1963) <ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/il-kondoljanzi-tag-na-jmorru-g-and-martu-li-baqg-et-mieg-u-sal-a-ar-u-g-and-i---ew-t-uliedu-li-tant-kien-i-obb---vanni-pul|titlu=“Il-Kondoljanzi Tagħna Jmorru Għand martu…Li Baqgħet Miegħu Sal-aħħar U Għand Iż-Żewġt Uliedu Li Tant Kien Iħobb.” - Vanni Pulé|kunjom=Grech|isem=Rowena|data=30 April 2025|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-05-04}}</ref> * 30: [[Juliette Bisazza]], 87, sopran u vjolinista <ref>{{Ċita web|url=https://www.guidememalta.com/en/maltese-opera-scene-mourns-the-loss-of-beloved-vocal-coach-juliette-bisazza|titlu=Maltese opera scene mourns the loss of beloved vocal coach Juliette Bisazza|kunjom=Vella|isem=Francesca|data=30 April 2025|sit=www.guidememalta.com|lingwa=en|data-aċċess=2025-04-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo?fbid=1106975721467042&set=pb.100064638733866.-2207520000|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2025-04-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/juliette-bisazza-28-04-2025|titlu=Juliette Bisazza|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|data=28 April 2025|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-05-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.timesofmalta.com/article/announcements-may-2-2025.1109040|titlu=Announcements − May 2, 2025|kunjom=|isem=|data=2025-05-02|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-05-04}}</ref> == Mejju == * 3: [[Robert Grima]], 47, reenactor (twieled 10 Marzu 1978) <ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/dejjem-ferriehi-u-bsens-ta-mhabba-lejn-il-hajja-imut-ftit-wara-li-hassu-ma-jiflahx-waqt-re-enactment-fl-imdina/|titlu='Dejjem ferrieħi u b'sens ta' mħabba lejn il-ħajja' – imut ftit wara li ħassu ma jiflaħx waqt re-enactment fl-Imdina|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2025-05-04|sit=TVMnews.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-05-04}}</ref> * 6: [[Edgar Izzo]], 85, eks-teżorir tal-ASA <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2025/05/06/a-man-of-principle-aquatic-sport-mourn-the-death-of-edgar-izzo/|titlu=‘A man of principle’ – aquatic sport mourn the death of Edgar Izzo|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2025-05-06|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-05-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-ta-edgar-rizzo/|titlu=Titħabbar il-mewt ta' Edgar Izzo|kunjom=Bonnici|isem=Mario|data=2025-05-06|lingwa=mt|data-aċċess=2025-05-06}}</ref> * 8: [[Joe Ciappara]], 77, attur tat-TV <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-attur-joe-ciappara-ta-prezz-l-imhabba/|titlu=Imut l-attur Joe Ciappara ta’ Prezz l-Imħabba|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=9 Mejju 2025|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-l-attur-joe-ciappara-li-rajnih-waqt-prezz-l-imhabba-u-ghaqda-ghoqda-fuq-one/|titlu=Imut l-attur Joe Ciappara li rajnih waqt 'Prezz l-Imħabba' u 'Għaqda Għoqda' fuq ONE|kunjom=Aquilina|isem=Wayne|data=2025-05-09|sit=One.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2025-05-10}}</ref> * 25: [[Robert Farrugia]], 55, president ta' [[Msida Saint-Joseph FC|Msida Saint Joseph FC]] (twieled 25 March 1970) <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2025/05/25/imut-il-president-ta-msida-st-joseph-robert-farrugia/|titlu=Imut il-President ta' Msida St Joseph, Robert Farrugia|kunjom=Micallef|isem=Christian|data=2025-05-25|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2025-05-26}}</ref> * 29: [[John Consiglio]], 85, bankier u ekonomista <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/veteran-banker-john-consiglio-passes-away.1110617|titlu=Veteran banker John Consiglio, dies aged 85|kunjom=|isem=|data=2025-05-30|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-06-01}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://whoswho.mt/en/john-consiglio-estemed-maltese-banking-historian-passes-away-aged-85|titlu=John Consiglio, esteemed Maltese banking historian, passes away aged 85|kunjom=Zammit|isem=Nicole|data=30 Mejju 2025|sit=whoswho.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-06-01}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://themalteseherald.com/2025/05/30/historian-of-maltas-banking-john-consiglio-passes-away/|titlu=Historian of Malta's banking sector, John Consiglio, passes away|kunjom=|isem=|data=2025-05-30|sit=The Maltese Herald|lingwa=en-GB|data-aċċess=2025-06-01}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/dr-john-consiglio-29-05-2025|titlu=Dr John Consiglio - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2025-06-03}}</ref> == Ġunju == * 3: [[Edwin Lanfranco]], 78, botaniku u edukatur (twieled 21 Settembru 1946) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/botanist-edwin-lanfranco-died.1110830|titlu=Botanist Edwin Lanfranco dies aged 78|kunjom=Malta|isem=Times of|data=2025-06-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2025-06-04}}</ref> == Ara aktar == * [[:Kategorija:Mietu fl-2025]] - tinkludi ħoloq għal artikli fil-Wikipedija dwar nies li mietu fl-2025 == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Nies Maltin]] [[Kategorija:2025 f'Malta]] [[Kategorija:Imwiet f'Malta]] [[Kategorija:Mietu fl-2025|*]] [[Kategorija:Listi ta' mwiet bis-sena]] hho0sakak2ze0vav0gzcjf90nd3ruby 0 33627 323374 323371 2025-06-04T08:17:07Z Trigcly 17859 /* Iktar 'il quddiem */ żieda kontenut 323374 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Pietru I''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Пётр I Алексеевич, <small>b'ittri Rumani:</small> ''Pyotr I Alekseyevich'', IPA: [ˈpʲɵtr ɐlʲɪkˈsʲejɪvʲɪtɕ]; twieled fid-9 ta' Ġunju [skont sorsi oħra fit-30 ta' Mejju] 1672 – miet fit-8 ta' Frar [skont sorsi oħra fit-28 ta' Jannar] 1725), magħruf aħjar bħala '''Pietru l-Kbir''', kien il-Ksar tar-[[Russja]] kollha mill-1682 u l-ewwel Imperatur tar-Russja kollha mill-1721 sa mewtu fl-1725. Huwa rrenja b'mod konġunt flimkien ma' ħuh min-nisel ta' ġenitur wieħed komuni, [[Ivan V]], sal-1696. Minn dik is-sena, Pietru kien monarka assolut u awtokrata li baqa' l-awtorità suprema u organizza stat riġidu u ordnat sew. Il-biċċa l-kbira tar-renju ta' Pietru kienet mimlija gwerer twal kontra l-imperi [[Imperu Ottoman|Ottomani]] u [[Żvezja|Żvediżi]]. Il-kampanji militari tiegħu ta' Azov kienu segwiti mill-istabbiliment tal-Flotta Navali Russa; wara r-rebħa tiegħu fil-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana minkejja diffikultajiet inizjali, ir-Russja annettiet parti sinifikanti mill-kosta Baltika tal-Lvant u uffiċjalment bdiet tissejjaħ imperu. Pietru mexxa rivoluzzjoni [[Kultura|kulturali]] li ssostitwiet uħud mis-sistemi soċjali u [[Politika|politiċi]] tradizzjonalisti u [[Medjuevu|Medjevali]] b'oħrajn li kienu moderni, [[Xjenza|xjentifiċi]], tal-Punent u bbażati fuq Illuminiżmu radikali. F'Diċembru 1699 huwa daħħal il-[[kalendarju Ġuljan]], li ħa post il-kalendarju [[Biżantini|Biżantin]] li kien ilu jintuża fir-Russja, iżda l-[[Knisja Ortodossa Russa]] rreżistiet partikolarment din il-bidla. Fl-1703 huwa daħħal l-ewwel gazzetta Russa, ''Sankt-Peterburgskie Vedomosti'', u ordna l-kitba ċivili, riforma tal-[[ortografija]] Russa ddisinjata fil-biċċa l-kbira minnu nnifsu. Max-xtut tax-xmara Neva, huwa stabbilixxa [[San Pietruburgu]], belt li malajr ġiet imlaqqma minn [[Francesco Algarotti]] bħala t-"tieqa lejn il-Punent". Fl-1712, Pietru ttrasferixxa l-[[belt kapitali]] minn [[Moska]] lejn San Pietruburgu, status li żammet sal-1918. Pietru kellu interess kbir fil-pjanti, fl-[[Annimal|annimali]] u fil-minerali, fil-ħlejjaq deformati jew fl-eċċezzjonijiet tal-liġi tan-natura li kienu jqanqlulu l-kurżità. Huwa ħeġġeġ ir-riċerka tad-deformazzjonijiet, u b'hekk ipprova wkoll jeqred il-biża' superstizzjuża tal-mostri. Huwa ppromwova l-industrijalizzazzjoni fl-Imperu Russu u l-[[edukazzjoni]] għolja. L-Akkademja Russa tax-Xjenzi u l-Università Statali ta' San Pietruburgu ġew stabbiliti fl-1724, u stieden lil [[Christian Wolff]] u lil [[Willem 's Gravesande]]. Pietru jiġi akkreditat primarjament bil-modernizzazzjoni tal-pajjiż, peress li malajr ittrasformah f'setgħa [[Ewropa|Ewropea]] ewlenija. Ir-riformi amministrattivi tiegħu, li ħolqu Senat tal-Governanza fl-1711, il-''Collegium'' fl-1717 u t-Tabella tal-Karigi fl-1722, kellhom impatt fit-tul fuq ir-Russja, u bosta istituzzjonijiet tal-gvern Russu oriġinaw fir-renju tiegħu. == Ħajja bikrija == Pietru trabba fil-proprjetà tal-familja ta' Izmaylovo u ngħata l-edukazzjoni tiegħu fil-Palazz tad-Divertiment minn età bikrija mingħand diversi [[Għalliem|għalliema]] privati kkummissjonati minn missieru; l-iktar notevoli minnhom kienu [[Nikita Zotov]], [[Patrick Gordon]] u [[Paul Menesius]]. Meta missieru miet fl-1676, huwa ħalla s-sovranità f'idejn ħuh il-kbir tal-istess nisel minn ġenitur wieħed komuni, il-magħtub [[Teodoru III]]. Matul dan il-perjodu kollu, il-gvern kien immexxi fil-biċċa l-kbira minn [[Artamon Matveyev]], ħabib illuminat ta' Alexis, il-kap politiku tal-familja Naryshkin u wieħed mill-ikbar benefatturi tat-tfulija ta' Pietru. Din is-sitwazzjoni nbidlet meta Teodoru miet fl-1682. Peress li Teodoru ma kellux ulied, qam diżgwid bejn il-familja Miloslavsky ([[Maria Miloslavskaya]] kienet l-ewwel mara ta' [[Alexis I]]) u l-familja Naryshkin ([[Natalya Naryshkina]] kienet it-tieni mara tiegħu) rigward min kien se jiret it-tron. Huwa rrenja b'mod konġunt ma' ħuh il-kbir bin-nisel ta' ġenitur wieħed komuni, Ivan V, sal-1696. Ivan kien l-eredi bid-dritt iżda kien dgħajjef u għami. B'hekk, il-Boyar Duma (kunsill tan-nobbli Russi) għażel lil Pietru biex isir il-ksar ta' għaxar snin, u ommu kienet ir-reġġenti tiegħu. Tħaffret toqba fid-dahar tat-tron, biex litteralment minn wara l-kwinti, ommu setgħet issefsef f'widnejn iż-żewġ subien. It-"Tkeċċija l-Kbira ta' Moska" bdiet fl-1677 u tlestiet fl-1688; din affettwat il-familji nobbli b'karigi għoljin fl-amministrazzjoni; il-ministeri tnaqqsu wkoll. Dan ipprovoka reazzjonijiet inkorlati. Sophia, waħda mill-ulied bniet ta' Alexis mill-ewwel żwieġ tiegħu, mexxiet ribelljoni tal-i''streltsy'' (il-korp militari tal-elit tar-Russja) f'April–Mejju 1682. Fil-kunflitt sussegwenti, uħud mill-qrabat u mill-ħbieb ta' Pietru nqatlu, fosthom Artamon Matveyev, u Pietru esperjenza wħud minn dawn l-att ta' vjolenza politika. L-i''streltsy'' għamluha possibbli għal Sophia, għall-Miloslavskys (il-klan ta' Ivan) u għall-alleati tagħhom biex jinsistu li Pietru u Ivan jiġu pproklamati b'mod konġunt bħala l-ksars, u Ivan ġie akklamat bħala l-ksar superjuri. Imbagħad Sophia għamlitha tar-reġġenti matul iż-żmien meta s-sovrani kienu taħt l-età u eżerċitat is-setgħa kollha tagħha. Għal 7 snin, hija mexxiet bħala awtokrata. Mill-1682 sal-1689, Pietru u ommu tkeċċew lejn Preobrazhenskoye. Tal-età ta' 16-il sena, huwa skopra dgħajsa Ingliża fil-proprjetà tal-familja, irrestawraha u tgħallem ibaħħar. Huwa ngħata sestant (strument tan-navigazzjoni), iżda ma kienx jaf kif jużah. Pietru kien affaxxinat bl-arloġġi tax-[[xemx]]. Għaldaqstant, huwa beda jfittex għal espert barrani fil-Kwartier [[Ġermanja|Ġermaniż]]. Pietru għamel ħbieb ma' [[Andrew Vinius]], biblijofilu, li għallmu l-Olandiż u żewġ mastrudaxxi Olandiżi, Frans Timmerman u Karsten Brandt. Pietru studja l-[[matematika]], il-[[ġeometrija]] u x-xjenzi militari. Huwa ma kienx interessat fl-edukazzjoni mużikali iżda kien iħobb it-tnabar u l-logħob tan-nar. Pietru ma tantx kien imħasseb wisq li oħrajn kienu qed imexxu f'ismu; Boris Golitsyn u Fyodor Apraksin kellhom rwol importanti. Huwa kellu passatempi bħall-bini tal-vapuri f'Pereslavl-Zalessky u t-tbaħħir fil-Lag ta' Pleshcheyevo, kif ukoll f'battalji taparsi bl-armata tal-ġugarelli tiegħu. Omm Pietru ppruvat tobbligah jadotta approċċ iktar konvenzjonali u rranġat iż-żwieġ tiegħu ma' [[Eudoxia Lopukhina]] fl-1689. Iż-żwieġ sfaxxa, u 10 snin wara, Pietru ġiegħel lil martu ssir soru u b'hekk inħeles mill-unjoni ta' bejniethom. Sas-sajf tal-1689, Pietru ppjana li jaħtaf il-poter mingħand oħtu tan-nisel minn ġenitur wieħed komuni, Sophia, ladarba l-pożizzjoni tagħha kienet iddgħajfet minħabba żewġ kampanji militari fallimentari fil-[[Krimea]] kontra l-Khanat tal-Krimea, f'tentattiv biex twaqqaf l-attakki devastanti tat-[[Tatari tal-Krimea]] fl-artijiet tan-Nofsinhar tar-Russja. Meta saret taf bil-pjanijiet tiegħu, Sophia kkonfoffat ma' xi mexxejja tal-i''streltsy'', li b'mod kontinwu qalgħu diżordni u garr kbir. Pietru, imwissi minn oħrajn dwar l-i''streltsy'', ħarab f'nofs ta' lejl lejn il-monasteru impenetrabbli ta' Troitse-Sergiyeva Lavra; hemmhekk bil-mod il-mod ġemgħa n-nies li emmnu li kien se jirbaħ it-taqbida għall-poter. Sophia eventwalment tneħħiet mit-tron, u Pietru I u Ivan V baqgħu jirrenjaw bħala ksars f'daqqa. Pietru ġiegħel lil Sophia tidħol f'kunvent, fejn ċediet il-jeddijiet u l-kariga tagħha bħala membru tal-familja rjali. Sadanittant, Pietru kien mistieden frekwenti fil-kwartier Ġermaniż, fejn iltaqa' ma' [[Anna Mons|Anna]] u [[Willem Mons]]. Fl-1692 huwa bagħat lil [[Eberhard Isbrand Ides]] bħala mibgħut għand l-Imperatur Kangxi taċ-[[Ċina]]. Fl-1693 huwa baħħar lejn il-Monasteru ta' [[Gżejjer Solovetsky|Solovetsky]] u aċċetta l-provvidenza divina wara li ħelisha mill-għarqa f'maltempata. Xorta waħda, Pietru ma setax jikseb il-kontroll reali tal-affarijiet Russi. Minflok il-poter kien eżerċitat minn ommu. Kien biss meta Natalya mietet fl-1694 li Pietru, li dak iż-żmien kellu 22 sena, sar sovran indipendenti. Formalment, Ivan V kien mexxej konġunt flimkien ma' Pietru, għalkemm ma tantx kien effettiv. Pietru sar il-mexxej waħdieni meta Ivan miet fl-1696 mingħajr ma kellu ulied subien. Pietru kiber u kien tassew twil, speċjalment għal dak iż-żmien, u jingħad li kien twil 6 piedi u 8 pulzieri (2.03 [[Metru|metri]]). Huwa kien jitqies bħala t-"tieni Gulija" jew Sansun. San Xmun iddeskrivih fl-1717 bħala "twil, mibni sew u rqiq... b'ħarsa bla biża' u kiefra". Pietru kellu difett notevoli fl-espressjonijiet ta' wiċċu għax jaf kien ibati minn muskoli spażmatiċi f'għonqu. == Ideoloġija tar-renju ta' Pietru == Bħala żagħżugħ, Pietru I adotta l-mudell [[Protestantiżmu|Protestant]] tal-eżistenza f'dinja pragmatika ta' kompetizzjoni u suċċess personali, li sawret il-biċċa l-kbira tal-filosofija tar-riformiżmu tiegħu. Huwa pperċepixxa l-poplu Russu bħala pastaż, mhux intelliġenti, rasu iebsa, għadu lura, qisu xi tifel/tifla jew student għażżien(a). Huwa apprezza r-rwol statali fil-ħajja tas-soċjetà, u kien jarah bħala strument ideali biex jinkisbu għanijiet nobbli, kien jarah bħala istituzzjoni universali għat-trasformazzjoni tan-nies, bl-għajnuna tal-vjolenza u tal-biża', f'sudditi edukati, konxji, li jħarsu l-liġi, u utli għas-soċjetà kollha. Pietru kien interessat ferm f'''L-Edukazzjoni ta' Prinċep Kristjan'' li jagħti pariri lill-mexxejja kif għandhom jiggvernaw b'mod ġust u għaref. Huwa daħħal fil-kunċett tal-poter awtokratiku, in-nozzjoni tad-dmirijiet tal-monarka. Kien iqis li huwa d-dmir tiegħu li jieħu ħsieb is-sudditi tiegħu, li jħarishom mill-għedewwa, li jaħdem għall-benefiċċju tagħhom. Fuq kollox, huwa poġġa l-interessi tar-Russja fuq quddiem. Huwa kien iħoss li l-missjoni tiegħu kienet li jibdilha f'setgħa simili għall-pajjiżi tal-Punent, u ddedika ħajtu u ħajjet is-sudditi tiegħu biex din l-idea titwettaq. Gradwalment l-idea daħlet, anke bl-għajnuna tar-riformi, li saru skont ir-rieda tal-awtokrata, li kien joħloq il-ġid u jikkastiga l-ħażen. Huwa kien iqis il-moralità ta' statista separatament mill-moralità ta' persuna privata u kien jemmen li s-sovran fl-isem l-istat seta' jwettaq qtil, vjolenza, falsifikazzjoni u qerq. Huwa għadda mil-lieva navali, u beda mill-iżjed livelli baxxi: bumbardier (1695), kaptan (1696), kurunell (1706), għassies ta' billejl (1709), viċi ammirall (1714), ammirall (1721). Permezz tax-xogħol iebes ta' kuljum (skont l-espressjoni figurattiva ta' Pietru l-Kbir stess, fl-istess ħin "kellu jżomm xabla u pinna f'id leminija waħda") u l-imġiba qalbiena huwa wera lis-sudditi tiegħu l-eżempju pożittiv personali tiegħu, wera kif wieħed għandu jaġixxi, u ddedika ruħu u ġismu biex jaqdi dmiru għas-servizz ta' art twelidu. == Renju == Pietru rrenja għal madwar 43 sena. Huwa implimenta riformi trasversali bl-għan li jimmodernizzaw ir-Russja. Influwenzat ferm mill-konsulenti tiegħu, bħal [[Jacob Bruce]], Pietru organizza mill-ġdid l-armata Russa skont linji moderni u kien joħlom li r-Russja ssir setgħa marittima. Huwa ltaqa' ma' ħafna oppożizzjoni għal dawn il-politiki f'art twelidu iżda qered b'mod brutali r-ribelljonijiet kontra l-awtorità tiegħu, inkluż mill-i''streltsy'', mill-Baxkiri, mill-Astrakhan, u l-ikbar rewwixta ċivili tar-renju tiegħu, ir-Ribelljoni ta' Bulavin. Fil-proċess tiegħu li jqarreb ir-Russja lejn il-Punent, huwa ried li l-membri tal-familja tiegħu jiżżewġu ma' membri rjali Ewropej oħra. Fl-imgħoddi, l-antenati tiegħu ġew injorati meta ressqu din l-idea; madankollu, uriet li kienet qed tagħti l-frott. Huwa nnegozja ma' [[Frederick William]], id-Duka ta' Courland biex iżewweġ lin-neputija tiegħu, Anna Ivanovna. Huwa uża ż-żwieġ tagħha sabiex iniedi l-belt kapitali l-ġdida tiegħu, San Pietruburgu, fejn diġà kien ordna proġetti ta' kostruzzjoni ta' palazzi u binjiet simili għal dawn tal-Punent. Pietru qabbad lil [[Arkitett|arkitetti]] [[Italja|Taljani]] u Ġermaniżi biex ifasslu d-disinni. Huwa attira lil [[Domenico Trezzini]], [[Carlo Bartolomeo Rastrelli]], [[Jean-Baptiste Alexandre Le Blond]] u [[Andreas Schlüter]]. Sabiex itejjeb il-pożizzjoni tan-nazzjon tiegħu fl-ibħra, Pietru pprova jikseb iktar żbokki marittimi. L-uniku żbokk tiegħu dak iż-żmien kien il-[[Baħar l-Abjad]] f'Arkhangelsk. Il-[[Baħar Baltiku]] dak iż-żmien kien ikkontrollat mill-Iżvezja fit-Tramuntana, filwaqt li l-[[Baħar l-Iswed]] u l-[[Baħar Kaspju]] kienu kkontrollati mill-Imperu Ottoman u mill-Imperu tas-Safavidi rispettivament fin-Nofsinhar. Il-ħtieġa tal-pajjiż għall-metall żdiedet minħabba li faqqgħu l-gwerer għall-aċċess għall-Baħar l-Iswed u għall-Baħar Baltiku. Pietru pprova jikseb il-kontroll tal-Baħar l-Iswed, li kien jirrikjedi t-tkeċċija tat-Tatari miż-żoni tal-madwar. Bħala parti minn ftehim mal-Polonja li bih [[Kiev]] ġiet ċeduta lir-Russja, Pietru ġie mġiegħel jiddikjara gwerra kontra l-Khan tal-Krimea u kontra s-Sultan Ottoman ta' fuqu. L-objettiv primarju ta' Pietru sar li jaħtaf il-fortizza Ottomana ta' Azov, qrib ix-xmara Don. Fis-sajf tal-1695 Pietru organizza l-kampanji militari ta' Azov biex jaħtaf il-fortizza, iżda t-tentattivi tiegħu fallew. Pietru reġa' lura Moska f'Novembru 1695 u beda jibni flotta navali kbira f'Voronezh. Huwa vara madwar tletin vapur kontra l-Ottomani fl-1696, u ħataf Azov f'Lulju ta' dik is-sena. Huwa ħatar lil [[Alexander Gordon]], li iktar 'il quddiem ippubblika bijografija ta' Pietru. Pietru kien jorganizza l-laqgħat importanti kollha u bosta ċelebrazzjonijiet fil-Palazz ta' Le Fort. === Gran Ambaxxata === Pietru kien jaf li r-Russja ma setgħetx tiffaċċja l-Imperu Ottoman waħedha. F'Marzu 1697 huwa vvjaġġa "pajsan" lejn il-Punent tal-Ewropa għal 18-il xahar flimkien ma' delegazzjoni Russa kbira — l-hekk imsejħa "Gran Ambaxxata". Pietru kien l-ewwel ksar li ħareġ mir-Russja f'iktar minn 100 sena. Huwa uża isem falz, li permezz tiegħu seta' jaħrab mill-avvenimenti soċjali u diplomatiċi, iżda peress li kien ferm itwal minn bosta oħrajn, ma tantx kien jirnexxilu jġibha żewġ. Għan minnhom kien li jfittex l-għajnuna tal-monarki Ewropej, iżda t-tama ta' Pietru mietet fuq ommha. [[Franza]] kienet alleat tradizzjonali tas-Sultan Ottoman, u l-[[Awstrija]] kienet ħerqana li jżomm il-paċi fil-Lvant sakemm kienet qed tagħmel il-gwerer tagħha stess fil-Punent.Barra minn hekk, Pietru kien għażel mument mhux f'waqtu: l-Ewropej dak iż-żmien kienu iktar mħassbin dwar il-Gwerra tas-Suċċessjoni [[Spanja|Spanjola]] u min kien se jkun is-suċċessur tar-Re [[Karlu II ta' Spanja]] li ma kellux ulied milli mill-ġlied kontra s-Sultan Ottoman. Pietru b'hekk ma rnexxilux jespandi l-alleanza kontra l-Ottomani. F'[[Riga]], il-kmandant Żvediż lokali [[Erik Dahlbergh]] iddeċieda li jagħmilha tabirruħu li ma għarafx lil Pietru u ma ħalliehx jispezzjona l-fortifikazzjonijiet. 3 snin wara, Pietru kkwota l-lqugħ inospitabbli bħala waħda mir-raġunijiet li wasslu għall-bidu tal-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Huwa ltaqa' ma' Frederick Casimir Kettler, id-Duka ta' Courland. F'Königsberg, il-ksar ta apprendistat ta' xahrejn lil inġinier tal-artillerija. Inħarġu wkoll digrieti għall-kostruzzjoni tal-ewwel fran tal-ibblastjar tal-Ural. F'Lulju Pietru ltaqa' ma' Sophia ta' Hanover fil-Kastell ta' Coppenbrügge. Hi ddeskritu b'dan il-mod: "Il-ksar huwa [[raġel]] twil u sabiħ, b'wiċċ attraenti. Huwa fuq tiegħu u għaref ħafna. Madankollu, xi ħadd b'daqstant preġji naturali jista' jkollu manjieri kemxejn aħjar". Pietru kera vapur f'Emmerich am Rhein u baħħar lejn Zaandam, fejn wasal fit-18 ta' Awwissu 1697. ==== [[Amsterdam]] ==== Pietru studja l-impjanti tal-isserrar tal-[[injam]] u tal-manifattura u tal-bini tal-vapuri f'Zaandam iżda telaq wara ġimgħa. Huwa baħħar lejn Amsterdam wara li għarfuh u ġie attakkat. L-għorfa taz-zkuk tal-injam li kien kera saret id-Dar tal-Ksar Pietru. Huwa baħħar lejn [[Texel]] biex jara flotta. Permezz tal-medjazzjoni ta' [[Nicolaas Witsen]], espert dwar ir-Russja, il-ksar ingħata l-opportunità li jikseb esperjenza prattika fit-tarzna tal-Kumpanija Olandiża tal-Indji tal-Lvant għal perjodu ta' 4 xhur, taħt is-superviżjoni ta' [[Gerrit Claesz Pool]]. Il-ksar diliġenti u kapaċi assista fil-kostruzzjoni tal-bastiment ''Pietru u Pawlu'' li nbena apposta għalih. Pietru ħass li l-mastrudaxxi tal-bastiment fl-Olanda kienu jaħdmu wisq fuq għajnejhom u ma kinux jagħmlu tpinġijiet akkurati tal-kostruzzjoni tal-bastimenti. Matul is-soġġorn tiegħu, il-ksar iltaqa' ma' bosta ħaddiema b'ħiliet kbar bħall-bennejja tal-imgħalaq, tal-fortizzi, [[Bennej|bennejja]] tal-vapuri u baħħara — inkluż [[Cornelis Cruys]], viċi ammirall li taħt Franz Lefort sar il-konsulent tal-ksar fl-affarijiet marittimi; l-inġinier [[Menno van Coehoorn]] irrifjuta. Pietru uża l-għarfien li kiseb fil-kostruzzjoni tal-bastimenti biex jgħin fil-bini tal-flotta navali tar-Russja. Pietru u Witsen żaru lil [[Frederik Ruysch]] li kellu l-eżemplari kollha esposti f'ħames kmamar. Huwa għallem lil Pietru jaqbad il-friefet u kif kellu jagħmel biex jippreservahom. Kellhom interess komuni wkoll fil-gremxul. Kienu jmorru flimkien biex jaraw xi pazjenti. Pietru wasal f'[[Utrecht]] fuq barkun u ltaqa' ma' [[William III]] f'berġa. Meta żar lill-Ġeneral Statali tan-Netherlands huwa telaq mis-sala u stagħġeb lil dawk li kienu preżenti bil-parrokka li kien libes, skont Massie. Huwa żar ukoll lil [[Jan van der Heyden]], l-inventur tal-pajp tat-tifi tan-nar. Pietru kien jikkollezzjona wkoll il-[[Pittura|pitturi]] ta' [[Adam Silo]] b'vapuri u b'pajsaġġi tal-baħar bħala s-suġġett tagħhom. F'Ottubru 1697, il-ksar żar [[Delft]] u ngħata "apparat biex josserva s-salluriet" mingħand il-mikroskopista [[Antoni van Leeuwenhoek]]. Wara t-Trattat tal-Paċi ta' Ryswick, Pietru ġie mistieden mir-Re tal-[[Renju Unit|Ingilterra]] biex iżuru. Ir-reġġenti Olandiżi ħassew li l-ksar kien wisq inkwiżittiv, u dan affettwa r-rieda tagħhom li jgħinu lir-Russi. ==== Deptford ==== Fil-11 ta' Jannar 1698 (skont sorsi oħra), Pietru wasal fix-Xatt ta' Victoria flimkien ma' erba' qaddejja, tliet interpreti (Peter Shafirov, LeFort), żewġ arloġġara, kok, patri, sitt trumbettiera, 70 suldat mir-riġment ta' Preobrazhensky, erba' nani u xadina li kien xtara minn Amsterdam; ġie akkumpanjat minn Jacob Bruce. Pietru ssoġġorna f'21 Norfolk Street, Strand, u ltaqa' mal-Isqof ta' [[Salisbury]] Gilbert Burnet u ma' Thomas Osborne u ppoża għal Sir Godfrey Kneller. Huwa osserva l-proċeduri fi ħdan il-Parlament minn tieqa ħdejn is-saqaf. Dak iż-żmien, l-attriċi Letitia Cross kien l-innamrata tiegħu. Huwa żar iz-Zekka Rjali erba' darbiet; mhux ċar jekk qatt iltaqa' ma' Isaac Newton, il-gwardjan taz-zekka, li daħal isem iz-zekka fuq il-muniti. Skont Massie, Pietru baqa' impressjonat mill-Izzekkar mill-Ġdid il-Kbir tal-1696. Dak iż-żmien huwa żar Spithead, Plymouth, flimkien mal-kaptan John Perry biex jara battalja taparsi. Fi Frar attenda Rieżami tal-Flotta f'Deptford, u spezzjona t-Tarzna ta' Woolwich u l-Arsenal Irjali flimkien ma' Anthony Deane. Għal 3 xhur huwa qagħad f'Sayes Court bħala l-mistieden ta' John Evelyn, membru tas-Soċjetà Rjali. Huwa tħarreġ kif juża t-teleskopju fl-Osservatorju ta' Greenwich flimkien ma' John Flamsteed. Pietru kkomunika ma' Thomas Story u ma' William Penn dwar il-pożizzjoni tagħhom li dawk li kienu jemmnu ma kellhom jingħaqdu mal-militar. Ir-Re [[William III]] ppreżenta skuna b'ekwipaġġ sħiħ lil Pietru I bi skambju għad-dritt ta' monopolju tal-merkanti Ingliżi fil-kummerċ tat-tabakk fir-Russja. Fl-aħħar ta' April 1698, huwa telaq wara li ġie muri kif jagħmel l-arloġġi u jħejji t-tapizzerija tat-twiebet. Lura fl-Olanda huwa żar Harderwijk u Cleves. Imbagħad l-Ambaxxata marret lejn [[Leipzig]], Dresden, fejn iltaqa' mar-Reġina Christiane Eberhardine tal-Polonja-Litwanja. Huwa żar il-Kunstsammlung tliet darbiet, imbagħad il-Fortizza ta' Königstein, [[Praga]] u [[Vjenna]], biex iżur lil [[Leopoldu I]]. F'Rava-Ruska, huwa qasam il-fruntiera u Pietru tkellem ma' Awgustu II il-Qawwi. Iż-żjara ta' Pietru spiċċat ħesrem, meta ġie infurmat bit-tieni rewwixta tal-i''streltsy'' f'Ġunju. Ir-ribelljoni trażżnet faċilment mill-Ġeneral Gordon qabel ma Pietru reġa' lura d-dar qabel iż-żmien f'Settembru. Minkejja dan, Pietru baqa' jeħodha qatta' bla ħabel kontra r-ribelli; 4,600 ribell inxteħtu l-ħabs. Madwar 1,182 ribell ġew torturati u ġustizzjati, u Pietru ordna li ġisimhom jintwerew fil-pubbliku bħala twissija għal min seta' jitħajjar jagħmel xi konfoffa simili fil-futur. L-i''streltsy'' sfaxxaw, u oħt Pietru minn ġenitur wieħed komuni, Sophia, li ppruvaw ittellgħuha fuq it-tron, inżammet f'seklużjoni mill-iktar rigoruża fil-[[Kunvent ta' Novodevichy]]. Iż-żjarat ta' Pietru fil-Punent ħallew fih in-nozzjoni li d-drawwiet Ewropej kienu f'diversi aspetti superjuri għat-tradizzjonijiet Russi. Huwa kkmanda lill-qaddejja u lill-uffiċjali kollha tiegħu biex jilbsu ilbies Ewropew (mhux kaftani) u biex jaqtgħu d-daqna twila tagħhom, u b'hekk inkorla ferm lill-Bojari u lill-Kredenti Anzjani li kellhom għall-qalbhom id-daqna tagħhom. Il-Bojari li xtaqu jħallu d-daqna tagħhom kellhom iħallsu taxxa annwali fuq id-daqna tagħhom ta' xi mitt rublu. Fl-istess sena, Pietru pprova jtemm iż-żwiġijiet irranġati, li kienu n-norma fost in-nobbli Russi, għax kien tal-fehma li tali prattika kienet barbarika u kienet qed twassal għal vjolenza domestika, peress li l-konjuġi spiss kienu jispiċċaw jobogħdu lil xulxin. === Riformi === Fl-1698, Pietru bagħat delegazzjoni lejn [[Malta]], taħt il-Bojar [[Boris Sheremetev]], biex tosserva t-taħriġ u l-kapaċitajiet tal-[[Ordni ta' San Ġwann|Kavallieri ta' Malta]] u tal-flotta tagħhom. Sheremetev investiga l-possibbiltà ta' azzjonijiet konġunti fil-futur mal-Kavallieri, inkluż azzjoni kontra t-[[Turkija|Torok]] u l-possibbiltà ta' bażi navali Russa fil-futur. Fit-12 ta' Settembru 1698, Pietru stabbilixxa uffiċjalment l-ewwel bażi navali Russa, Taganrog, fil-Baħar ta' Azov. Fl-1699, Pietru bidel id-data taċ-ċelebrazzjoni tal-ewwel tas-sena mill-1 ta' Settembru għall-1 ta' Jannar. Tradizzjonalment, is-snin kienu jitqiesu li jibdew mill-ħolqien tad-[[Id-Dinja|Dinja]], iżda wara r-riformi ta' Pietru, bdew jingħaddu mit-twelid ta' [[Ġesù|Kristu]]. Għalhekk, fis-sena 7207 tal-kalendarju Russu antik, Pietru pproklama li l-kalendarju Ġuljan sar effettiv u li b'hekk kienet is-sena 1700. Mal-mewt ta' Lefort fl-1699, Menshikov laħaq minfloku bħala l-konsulent l-iktar ippreferut ta' Pietru. Fl-1700, Pietru I pprevjena l-elezzjoni ta' patriarka ġdid u ċaħħad lill-Knisja Russa mill-opportunità li jerġa' jkollha mexxej spiritwali uniku. Huwa naqqas l-għadd ta' monasteri fil-pajjiż, u kkonverta l-monasteri kollha b'inqas minn 30 patri fi skejjel jew fi knejjes. Huwa ħeġġeġ l-iżvilupp tal-imprenditorija privata, iżda taħt kontroll statali strett. Huwa ta bidu għall-kostruzzjoni tal-kanali magħmula minn John Perry u implimenta riforma monetarja, bl-użu tal-prinċipju deċimali bħala l-bażi tas-sistema monetarja (1698–1704). Pietru attira bosta speċjalisti barranin u fetaħ istituzzjoni edukattiva għall-kirurġija, immexxija minn [[Nicolaas Bidloo]]. Fl-1701 ġiet stabbilita l-Iskola tal-Matematika u n-Navigazzjoni ta' Moska, immexxija minn [[Jacob Bruce]]; għal ħmistax-il sena fiha ġew edukati l-uffiċjali navali, is-surveyors, l-inġiniera u l-membri tal-artillerija. Fl-1700, [[Jan Thesingh]] ingħata monopolju fuq l-istampar u l-importazzjoni tal-kotba, tal-mapep u tal-pitturi stampati fir-Russja għal ħmistax-il sena. Fl-1701 huwa ħatar lil Fedor Polikarpov-Orlov bħala kap tal-Istamperija ta' Moska. Fl-1707, il-Ksar Pietru I xtara stamperija mgħammra għalkollox fl-Olanda, inkluż bil-persunal. Pietru ssostitwixxa n-numri Ċirilliċi b'numri [[Għarab]] (1705–1710) u t-tipa Ċirillika b'kitba ċivili (1708–1710). Fl-1708, [[Gottfried Wilhelm Leibniz]] sar konsulent u offra li jikteb liġijiet ġodda għall-pajjiż. F'Diċembru r-Russja ġiet maqsuma fi tmien governorati (''guberniya''). [[Matwei Petrowitsch Gagarin]] kien l-ewwel gvernatur tas-[[Siberja]]. [[Cornelis de Bruijn]] żar lil Pietru u qatta' 6 snin fir-Russja u għamel xi tpinġijiet tal-[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin]]. Fl-1711, Pietru żar lill-elettur [[Awgustu II tal-Polonja]] fi Dresden, f'Carlsbad u f'Torgau fejn iżżewweġ ibnu Aleksei. Fl-1713 huwa żar [[Amburgu]] u assedja lil [[Tönningen]] flimkien mal-alleati tiegħu. Imbagħad ivvjaġġa lejn Hanover u kien mistieden tad-Duka Anton Ulrich ta' Brunswick-Wolfenbüttel f'Salzdahlum. Minn [[Gdańsk|Danzig]] (Gdansk) huwa baħħar lejn Riga, Helsingfors u [[Turku]]. Fl-1711, Pietru stabbilixxa korp statali ġdid, magħruf bħala s-Senat tal-Governanza, permezz ta' digriet. Normalment, id-Duma tal-Bojar kien jeżerċita l-poter matul l-assenza tiegħu. Madankollu, Pietru ma kienx jafda lill-Bojari; minflok abolixxa d-Duma u ħoloq Senat ta' għaxar membri. Is-Senat ġie stabbilit bħala l-ogħla istituzzjoni statali biex jissorvelja l-affarijiet ġudizzjarji, finanzjarji u amministrattivi kollha. Oriġinarjament ġie stabbilit biss għaż-żmien ta' assenza tal-monarka, iżda mbagħad is-Senat sar korp permanenti wara r-ritorn tiegħu. Uffiċjal għoli speċjali, il-Prokuratur Superjuri, kien iservi bħala l-kollegament bejn il-mexxej u s-Senat, u fi kliem Pietru stess kien jaġixxi bħala "għajnejn is-sovran". Mingħajr il-firma tiegħu l-ebda deċiżjoni tas-Senat ma kienet issir effettiva; is-Senat sar waħda mill-iżjed istituzzjonijiet importanti tar-Russja Imperjali. Fl-1701, fl-1705 u fl-1712, Pietru I ħareġ digrieti li stabbilew Skola tal-Inġinerija fit-Torri ta' Sukharev, li suppost kellha tilqa' sa 100 student, iżda kellha 23 student biss. Għalhekk, ħareġ digriet ieħor fl-1714 biex l-edukazzjoni tkun obbligatorja, u stabbilixxa li t-tfal Russi kollha ta' bejn l-10 snin u l-15-il sena tan-nobbli, tal-iskrivani tal-gvern u tal-uffiċjali ta' kariga iktar baxxa kellhom jitgħallmu l-aritmetika bażika, it-trigonometrija u l-[[ġeometrija]], u kellhom jiġu ttestjati fuq dawn is-suġġetti fl-aħħar tal-istudji tagħhom. [[Areskine]], jatrospiżjar, sar il-kap tal-ispiżerija tal-qorti imperjali; [[Johann Daniel Schumacher]] inħatar bħala segretarju u librar tal-Kunstkamera. L-ewwel librerija xjentifika tal-pajjiż infetħet fil-palazz tiegħu fil-Ġnien tas-Sajf. Pietru ordna l-iżvilupp tal-Gżira ta' Aptekarsky, is-sede tal-Uffiċċju tal-Iskrivani Mediċi u l-Ispiżerija Prinċipali. [[Gottlieb Schober]] ġie kkummissjonat biex jeżamina l-fawwariet termali u skopra depożiti rikki tal-kubrit; Pietru minnufih stabbilixxa fabbrika għall-iżvilupp fl-Oblast ta' Samara. Fl-1721 ġew stabbiliti t-tarzna ta' Petrozavod u l-Fabbrika tal-Arloġġi ta' Petrodvorets. Fi żmien Pietru daħlu xi 3,500 [[kelma]] ġdida — mill-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]], mill-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]], mill-[[Lingwa Olandiża|Olandiż]], mill-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]], mit-[[Lingwa Taljana|Taljan]] u mill-[[Lingwa żvediża|Iżvediż]] — fir-Russu, u bejn wieħed u ieħor kwart minnhom kienu termini navali u tat-tbaħħir. Bħala parti mir-riformi tiegħu, Pietru beda sforz ta' industrijalizzazzjoni li kien kajman iżda eventwalment irnexxa. Il-manifattura Russa u l-esportazzjonijiet prinċipali kienu bbażati fuq l-industriji tal-estrazzjoni u tal-[[injam]]. Fl-1719, il-privileġġi tal-minaturi ddaħħlu fil-liġi permezz tal-Privileġġ ta' Berg, u b'hekk ir-rappreżentanti tal-klassijiet kollha setgħu jfittxu għall-minerali grezzi u jibnu impjanti metallurġiċi. Fl-istess waqt, il-manifatturi u l-[[Artiġjan|artiġjani]] ġew eżentati mit-taxxi statali u mir-reklutaġġ għal-lieva, u d-djar tagħhom ġew eżentati mill-istazzjonar tat-truppi. Il-liġi ggarantiet ukoll il-wirt tas-sjieda tal-fabbriki, ipproklamat l-attività industrijali bħala kwistjoni ta' importanza statali u pproteġiet lill-manifatturi mill-indħil fl-affarijiet tagħhom mill-awtoritajiet lokali. L-istess liġi stabbiliet il-Collegium tal-Estrazzjoni, u ħadet ħsieb il-ġestjoni tal-industrija kollha tal-estrazzjoni u tal-metallurġija, kif ukoll tal-amministrazzjonijiet lokali. Id-Demidovs saru l-ewwel esportaturi Russi tal-[[ħadid]] lejn il-Punent tal-Ewropa. Fl-1721 inħareġ digriet li ppermetta lis-sidien tal-fabbriki, irrispettivament kinux nobbli jew le, biex jixtru l-qaddejja. === Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana === Pietru kiseb paċi temporanja mal-Imperu Ottoman u b'hekk seta' jżomm il-forti maħtuf ta' Azov, u minflok xeħet l-attenzjoni tiegħu fuq is-supremazija marittima Russa. Huwa pprova jikseb il-kontroll tal-Baħar Baltiku, li kien ittieħed mill-Imperu Żvediż nofs seklu qabel. Pietru ddikjara gwerra kontra l-Iżvezja, li dak iż-żmien kienet immexxija mir-re żagħżugħ [[Karlu XII]]. L-Iżvezja opponewha wkoll id-[[Danimarka]], in-[[Norveġja]], is-Sassonja u l-Commonwealth Pollakka-[[Litwanja|Litwana]]. Ir-riġment ta' Preobrazhensky ħa sehem fil-battalji ewlenin kollha tal-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Ir-Russja ma kinitx ippreparata sew biex tiġġieled kontra l-Iżvediżi, u l-ewwel tentattiv tagħha li taħtaf il-kosta Baltika ntemm f'diżastru fil-Battalja ta' Narva fl-1700. Matul il-kunflitt, il-qawwiet ta' Karlu XII, minflok ma għamlu assedju metodiku bil-mod il-mod, attakkaw minnufih u użaw maltempata bil-borra biex ikunu vvantaġġati. Wara l-battalja, Karlu XII ddeċieda li jikkonċentra l-qawwiet tiegħu kontra l-Commonwealth Pollakka-Litwana, u b'hekk Pietru kellu biżżejjed żmien biex jerġa' jorganizza l-armata Russa u ħakem lil Nyenschantz matul il-kampanja militari Ingrjana. Bidloo kellu jorganizza sptar militari. Robert Bruce nħatar bħala l-kmandant ewlieni ta' San Pietruburgu. Wara t-telfa li ġarrab f'Narva, Pietru I ordna li l-qniepen tal-knejjes jiddewbu f'kanuni u porvli. Fl-1701, Pietru ordna l-kostruzzjoni tal-Fortizza ta' Novodvinsk fit-Tramuntana ta' Archangelsk. Kulħadd kien konvint li l-monarka kien se jiddikjara gwerra. Fl-assedju ta' Nöteborg, il-qawwiet Russi ħatfu l-fortizza Żvediża, li bdew isejħulha Shlisselburg. Fl-1702 Pietru l-Kbir stabbilixxa t-tarzna ta' Olonets f'Lodeynoye Pole, fejn inbniet il-frejgata Russa Shtandart. Sakemm il-Pollakki ġġieldu kontra l-Iżvediżi, Pietru stabbilixxa l-belt ta' San Pietruburgu fid-29 ta' Ġunju 1703 fuq il-Gżira tal-[[Liebru]]. Huwa pprojbixxa l-kostruzzjoni ta' binjiet tal-ġebel 'il barra minn San Pietruburgu, li kien beħsiebu li ssir il-belt kapitali tar-Russja, biex in-naġġara u l-[[Bennej|bennejja]] kollha setgħu jieħdu sehem fil-kostruzzjoni tal-belt il-ġdida. Sakemm il-belt kienet qed tinbena tul ix-xmara Neva, huwa għex f'kabina modesta tal-injam bi tlett ikmamar (bi studju mingħajr fuklar tal-ħatab) li mbagħad tneħħiet biex tinbena l-ewwel verżjoni tal-Palazz tax-Xitwa. L-ewwel binjiet li tfaċċaw kienu tarzna fl-Istazzjonament tal-Ammirall, Kronstadt (1704-1706) u l-Fortizza ta' San Pietru u San Pawl (1706). Pietru ħa l-familja kollha tiegħu fuq mawra bid-dgħajsa lejn Kronstadt. Wara diversi telfiet, ir-re Pollakk Awgustu II s-Setgħan abdika fl-1706. Ir-re Żvediż Karlu XII b'hekk reġa' xeħet l-attenzjoni tiegħu lejn ir-Russja u invadiha fl-1708. Wara li qasam lejn ir-Russja, Karlu għeleb lil Pietru f'Golovchin f'Lulju. Fil-Battalja ta' Lesnaya, Karlu ġarrab l-ewwel telfa tiegħu wara li Pietru għeleb grupp ta' qawwiet Żvediżi ta' rinfurzar li mmarċjaw minn Riga. Ladarba ġie mċaħħad minn din l-għajnuna, Karlu kien imġiegħel jabbanduna l-avvanz propost tiegħu lejn Moska. Karlu XII rrifjuta li jirtira lejn il-Polonja jew lura lejn l-Iżvezja u minflok invada l-[[Ukrajna]]. Pietru rtira l-armata tiegħu lejn in-Nofsinhar, ta n-nar lill-artijiet li għadda minnhom, u qered kull ma seta' jkun ta' għajnuna għall-Iżvediżi. Imċaħħda mill-provvisti lokali, l-armata Żvediża kellha trażżan l-avvanz tagħha fix-xitwa tal-1708–1709. Fis-sajf tal-1709, l-armata kompliet l-isforzi tagħha biex taħtaf lill-Ukrajna mmexxija mir-Russja, u dawn laħqu l-qofol tagħhom fil-Battalja ta' Poltava fis-27 ta' Ġunju. Il-battalja kienet telfa deċiżiva għall-qawwiet Żvediżi, u temmet il-kampanja militari ta' Karlu fl-Ukrajna u wasslitu biex imur lejn in-Nofsinhar u jfittex refuġju fl-Imperu Ottoman. Ir-Russja kienet għelbet wieħed mill-aqwa militar ta' dak iż-żmien fid-dinja, u r-rebħa biddlet il-fehma li r-Russja ma kinitx kompetenti militarment. Fil-Polonja, Awgustu II reġa' sar ir-re. Pietru sopravvaluta l-appoġġ li kien se jingħata mill-alleati tiegħu fil-Balkani, u attakka lill-Imperu Ottoman, u ta bidu għall-Gwerra bejn ir-Russja u t-Turkija tal-1710. Il-kampanja militari ta' Pietru fl-Imperu Ottoman kienet diżastruża, u fit-Trattat ta' Pruth suċċessiv, Pietru kellu jirritorna l-portijiet tal-Baħar Iswed li kien ħataf fl-1697. Min-naħa l-oħra, is-Sultan keċċa lil Karlu XII. L-Ottomani sejħulu ''Pietru l-Miġnun'' (bit-Tork: ''deli Petro''), minħabba li kien lest jissagrifika għadd kbir ta' suldati mit-truppi tiegħu fil-gwerra. L-armati tat-Tramuntana ta' Pietru ħatfu l-provinċja Żvediża ta' Livonja (in-nofs tat-Tramuntana tal-[[Latvja]] moderna, u n-nofs tan-Nofsinhar tal-[[Estonja]] moderna), u keċċew lill-Iżvediżi 'l barra mill-[[Finlandja]]. Fl-1714, il-flotta Russa rebħet il-Battalja ta' Gangut. Matul il-Korla l-Kbira l-biċċa l-kbira tal-Finlandja ġiet okkupata mill-qawwiet Russi. === Tieni Ambaxxata === F'Jannar 1716, il-Ksar Pietru vvjaġġa fir-reġjun Baltiku biex jiddiskuti n-negozjati għall-paċi u kif seta' jipproteġi r-rotta kummerċjali bil-baħar mill-Iżvediżi. Huwa żar Riga, Königsberg u Danzig. Hemmhekk, in-neputija tiegħu żżewġet lid-Duka ta' Mecklenburg-Schwerin, li miegħu Pietru ried jistabbilixxi alleanza. Huwa kiseb l-assistenza ta' Federiku William I tal-Prussja li assedja l-fortizza qawwija Żvediża ta' [[Wismar]]. F'Altona huwa ltaqa' mad-diplomatiċi Daniżi li appoġġaw lill-Prussja. Huwa baħħar lejn [[Kopenħagen|Copenhagen]] u mexxa flotta mal-alleati. F'Wittenberg huwa żar il-monasteru fejn kien jgħix [[Luteru]]. F'Mejju baqa' sejjer lejn Bad Pyrmont, u minħabba l-problemi fiżiċi tiegħu qagħad f'dak l-ispa. Hemmhekk huwa ltaqa' mal-ġenju Leibniz u Blumentrost u Areskine akkumpanjawh. Fil-bidu ta' Diċembru Pietru wasal f'Amsterdam u żar lil Nicolaas Witsen. Huwa xtara l-kollezzjoni anatomika u tal-ħxejjex mediċinali ta' Frederik Ruysch, Levinus Vincent u Albertus Seba. Huwa kiseb bosta pitturi, fost l-oħrajn ta' [[Maria Sibylla Merian]] għall-Kunstkamera tiegħu u "David u Jonathan" ta' [[Rembrandt]] għall-Palazz ta' Peterhof. Huwa żar villa ta' ħabib tiegħu qrib Nigtevecht, manifattur tal-ħarir u impjant tal-produzzjoni tal-karta. Fil-ħamsa ta' filgħodu huwa ntlaqa' minn Herman Boerhaave li wera l-Ġnien Botaniku lil Pietru. F'April 1717 huwa baqa' għaddej bil-vjaġġ tiegħu lejn in-[[Pajjiżi l-Baxxi|Netherlands]] [[Awstrija|Awstrijaċi]], [[Dunkirk]] u [[Calais]]. F'[[Pariġi]] huwa kiseb bosta kotba, talab li jsir membru tal-Academie de Sciences (Akkademja tax-Xjenzi) u żar il-parlament, is-Sorbonne u Madame Maintenon. Mill-Palazz ta' Saint-Cloud, il-Gran Trianon f'[[Versailles]], [[Palazz ta' Fontainebleau|Fontainebleau]], u [[Spa]], huwa vvjaġġa lejn [[Maastricht]], li dak iż-żmien kienet waħda mill-iżjed fortizzi importanti fl-Ewropa. Huwa mar lura Amsterdam biex jattendi għal Trattat ma' Franza u l-Prussja fil-15 ta' Awwissu. Kiseb suċċess diplomatika, u l-prestiġju internazzjonali tiegħu ssaħħaħ. Reġa' żar il-Ġnien Botaniku u telaq mill-belt fil-bidu ta' Settembru 1717, u mar [[Berlin]]. F'Ottubru reġa' lura f'San Pietruburgu u fl-1719 inħolqot il-Gżira tal-Olanda l-Ġdida. Il-flotta navali tal-ksar kienet qawwija biżżejjed tant li r-Russi setgħu jidħlu fl-Iżvezja. Minkejja dan, Karlu XII rrifjuta li jċedi, u baqa' sakemm miet fil-battalja fl-1718 biex il-paċi setgħet tkun fattibbli. Wara l-Battalja ta' Grengam, l-Iżvezja għamlet paċi mas-setgħat kollha ħlief ir-Russja sal-1720. Fl-1721, it-Trattat ta' Nystad temm il-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Ir-Russja kisbet l-Ingrija, l-Estonja, il-Livonja, u parti sostanzjali tal-Karelja. Min-naħa l-oħra, ir-Russja ħallset żewġ miljun Riksdaler u ċediet il-biċċa l-kbira tal-Finlandja. === Iktar 'il quddiem === Fl-1717, [[Alexander Bekovich-Cherkassky]] mexxa l-ewwel spedizzjoni militari Russa lejn l-[[Asja]] Ċentrali kontra l-Khanat ta' [[Khiva]]. L-ispedizzjoni ntemmet f'diżastru sħiħ meta l-qawwa kollha tal-ispedizzjoni nqatlet. Lejn l-aħħar tal-1717, il-fażi ta' tħejjija tar-riforma amministrattiva fir-Russja tlestiet. Wara l-1718, Pietru stabbilixxa ''collegiums'' (kulleġġi) minflok l-aġenziji ċentrali antiki tal-gvern, inkluż tal-affarijiet barranin, tal-gwerra, tal-flotta navali, tal-ispejjeż, tal-introjtu, tal-ġustizzja u tal-ispezzjoni. Iktar 'il quddiem żdiedu oħrajn għar-regolamentazzjoni tal-estrazzjoni u tal-industrija. Kull kulleġġ kien jikkonsisti minn President, Viċi President, għadd ta' kunsilliera u valutaturi, u prokuratur. Xi barranin ġew inklużi f'diversi kulleġġi iżda mhux bħala Presidenti. [[Pavel Yaguzhinsky]] ġie fdat bl-osservazzjoni tal-"istabbiliment mill-iktar fis possibbli tal-kulleġġi mill-Presidenti tagħhom". Pietru ma kellux biżżejjed persuni leali, ta' talent jew edukati biex imexxu waħedhom id-diversi dipartimenti. Pietru pprefera jserraħ fuq gruppi ta' individwi li setgħu joqogħdu għassa ta' xulxin. Id-deċiżjonijiet kienu jiddependu fuq il-vot tal-maġġoranza. Fl-1718, Pietru investiga għaliex l-eks provinċja Żvediża ta' Livonja kienet daqstant ordnata. Huwa skopra li sabiex jamministraw il-Livonja (300 darba iżgħar mill-imperu tiegħu), l-Iżvediżi nefqu daqs kemm hu nefaq għall-burokrazija Russa kollha. Huwa kellu jżarma l-governanza tal-provinċja. F'Ġunju 1721 huwa ordna li Gagarin, il-gvernatur tas-Siberja, jiġi ġustizzjat. Fl-aħħar snin ta' Pietru saru iktar riformi fir-Russja. Fit-2 ta' Novembru 1721, ftit wara l-paċi li ntlaħqet mal-Iżvezja, huwa ġie pproklamat uffiċjalment bħala ''l-Imperatur tar-Russji Kollha''. L-inkurunazzjoni tal-monarka Russu seħħet fil-Katidral ta' Uspensky, Moska. Uħud ipproponew li jieħu t-titlu ta' ''Imperatur tal-Lvant'', iżda huwa rrifjuta. [[Gavrila Golovkin]], il-Kanċillier tal-Istat, kien l-ewwel wieħed li żied "il-Missier il-Kbir ta' Pajjiżu, l-Imperatur tar-Russji" mat-titlu tradizzjonali ta' Pietru bħala ksar, wara diskors ta' [[Theophan Prokopovich]] fl-1721. It-titlu imperjali ta' Pietru ġie rikonoxxut minn Awgustu II tal-Polonja, Federiku William I tal-Prussja, u Federiku I tal-Iżvezja, iżda mhux mill-monarki Ewropej l-oħra. Fil-ħsieb ta' bosta, il-kelma ''imperatur'' kellha konnotazzjonijiet ta' superjorità fuq ir-rejiet. Diversi mexxejja beżgħu li Pietru seta' jsostni li kellu awtorità fuqhom, l-istess bħalma l-Imperatur Ruman Sagru kien sostna li kellu s-sovranità fuq in-nazzjonijiet [[Kristjani]] kollha.<blockquote>Bil-grazzja ta' [[Alla l-Missier|Alla]], l-ikbar u l-iżjed imperatur sovran eċċellenti Pyotr Alekseevich, il-mexxej tar-Russi kollha: ta' Moska, ta' Kiev, ta' Vladimir, ta' Novgorod, Ksar ta' Kazan, Ksar ta' Astrakhan u Ksar tas-Siberja, sovran ta' [[Pskov]], prinċep kbir ta' Smolensk, ta' Tver, ta' Yugorsk, ta' Perm, ta' Vyatka, tal-[[Bulgarija]] u oħrajn, sovran u prinċep kbir tal-Artijiet Baxxi ta' Novgorod, ta' Chernigov, ta' Ryazan, ta' Rostov, ta' [[Yaroslavl]], ta' Belozersk, ta' Udora, ta' Kondia u s-sovran tal-artijiet kollha tat-Tramuntana, u s-sovran tal-artijiet Iverjani, tar-Rejiet Karlijani u [[Ġeorġja|Georgjani]], tal-artijiet Kabardini, tal-prinċpijiet Ċirkassjani u tal-Muntanji u ta' bosta stati u artijiet oħra fil-Punent u fil-Lvant u lil hinn, u s-suċċessur, is-sovran u l-mexxej.</blockquote>Fl-1722, Pietru ħareġ digriet dwar is-suċċessjoni għat-tron, u fih stabbilixxa d-drawwa tal-qedem tat-trasferiment tat-tron lid-dixxendenti maskili diretti (peress li ma kellux iben). Id-digriet tant kien mhux tas-soltu għas-soċjetà Russa li kien hemm bżonn jiġi spjegat. Pietru ħoloq ordni ġdid ta' preċedenza għas-sidien tal-artijiet magħruf bħala t-Tabella Ġerarkika. Qabel, il-preċedenza kienet tiġi ddeterminata mit-twelid. Sabiex iċaħħad lill-Bojari mill-karigi għoljin tagħhom, Pietru ordna li l-preċedenza għandha tiġi ddeterminata skont il-merti u s-servizz lill-Imperatur. It-Tabella Ġerarkika baqgħet fis-seħħ sat-tneħħija tal-monarkija Russa fl-1917. Fl-1722, [[John Bell]] akkumpanja lil Pietru l-Kbir fi spedizzjoni militari lejn il-belt ta' [[Derbent]] qrib il-Baħar Kaspju. L-Imperu Safavid [[Persjani|Persjan]] li darba kien tant setgħan lejn in-Nofsinhar kien qabad it-triq tan-niżla sew. Pietru ħa vantaġġ minn din is-sitwazzjoni u ddikjara l-Gwerra bejn ir-Russja u l-Persja tal-1722–1723, magħrufa wkoll bħala "l-Ispedizzjoni Persjana ta' Pietru l-Kbir", li żiedet b'mod drastiku l-influwenza Russa għall-ewwel darba fil-Kawkasu u fir-reġjun tal-Baħar Kaspju, u evitat li l-Imperu Ottoman jagħmel kisbiet territorjali fir-reġjun. Wara suċċess kunsiderevoli u l-ħtif ta' bosta provinċji u bliet fil-Kawkasu u fl-art kontinentali tat-Tramuntana tal-Persja, is-Safavidi kellhom iċedu t-territorju lir-Russja, inkluż Derbent, Shirvan, Gilan, Mazandaran, [[Baku]] u Astrabad. Fi żmien 12-il sena, it-territorji kollha ġew ċeduti lill-Persja, li mbagħad kienet immexxija mill-ġenju militari kariżmatiku [[Nader Shah]], bħala parti mit-Trattat ta' Resht, mit-Trattat ta' Ganja, u bħala r-riżultat ta' alleanza Russa-Persjana kontra l-Imperu Ottoman, li kien l-għadu komuni tat-tnejn li huma. Pietru biddel is-sistema tat-tassazzjoni diretta. Huwa abolixxa t-taxxa fuq l-art u t-taxxa fuq il-proprjetà u minflok daħħal it-taxxa fuq kull votant. It-taxxi fuq l-art u fuq il-proprjetà kienu jitħallsu biss mill-individwi li kienu sidien ta' xi proprjetà jew li kellhom il-familji. It-taxxa l-ġdida fuq kull votant kienet titħallas mill-qaddejja u mir-raħħala. Pietru beda l-kostruzzjoni tal-Palazz ta' Monplaisir abbażi tal-iskizzi tiegħu stess. Huwa ordna li jinxtraw 2,000 siġra tal-ixkomp li ġew ittrasportati lejn San Pietruburgu. Fl-1725 tlestiet il-kostruzzjoni tal-Peterhof, palazz qrib San Pietruburgu. Il-Peterhof kien residenza grandjuża li saret magħrufa bħala l-"Versailles Russa". === Mard u mewt === Fix-xitwa tal-1723, Pietru, li qatt ma kellu saħħa kumplessiva robusta, beda jkollu problemi fil-kanal saflieni tal-awrina u fil-bużżieqa tal-awrina. Fis-sajf tal-1724, tim ta' [[Tabib|tobba]] għamlulu intervent kirurġiku biex jeħilsu iktar minn 4 libbri ta' awrina li kienet imblukkata. Pietru baqa' mixħut f'qiegħ ta' sodda sal-aħħar tal-ħarifa. Fl-ewwel ġimgħa ta' Ottubru, ma felaħx kwiet iktar u kien ċert li kien fieq. B'hekk, Pietru beda vjaġġ twil ta' spezzjoni ta' diversi proġetti. Rastrelli lesta l-monument għal Pietru I (fil-Kastell ta' [[San Mikiel]]). Skont leġġenda, f'Novembru, f'Lakhta tul il-Golf tal-Finlandja biex jispezzjona xi impjanti tal-produzzjoni tal-ħadid, Pietru ra grupp ta' suldati jgħerqu qrib ix-xatt, u daħal għalihom fl-ilma fond sa qaddu biex isalvahom. Dan is-salvataġġ fl-ilma ffriżat jingħad li kompla jaggrava l-problemi li Pietru kellu fil-bużżieqa tal-awrina u wassal għal mewtu. Madankollu, din il-ġrajja ffaċċjat xettiċiżmu minn xi storiċi, li indikaw li l-kronista Ġermaniż [[Jacob von Staehlin]] huwa l-uniku sors ta' din il-ġrajja. Fil-bidu ta' Jannar 1725, Pietru reġa' kellu l-uremija jew l-ażotemija. Skont leġġenda, qabel ma ntilef minn sensih Pietru staqsa għal karta u pinna u ħażżeż nota mhux kompluta li kienet tgħid: ''"Ħallu kollox lil ..."'' u mbagħad, mifni bl-isforz, staqsa biex iġibulu lil bintu Anna. Pietru miet bejn l-4 u l-5 ta' filgħodu fit-8 ta' Frar. Awtopsja żvelat li l-bużżieqa tal-awrina tiegħu kienet infettata bil-kankrena. Meta miet kellu 52 sena u 7 xhur, u kien irrenja għal 42 sena. Huwa ndifen fil-Katidral ta' San Pietru u San Pawl. Wara mewtu, l-istudenti marru fil-Kulleġġ Militari bit-talba li "jitilqu mix-xjenza" minħabba l-pretest "li ma setgħux jifmuha". == [[Reliġjon]] == Pietru kellu interess kbir f'dawk li ma kinux jaqblu mad-duttrini u żar lil ġemgħat tas-Soċjetà Kristjana tal-Ħbieb u tal-Mennoniti. Huwa ma kienx jemmen fil-mirakli u meta kellu 18-il sena stabbilixxa s-Sinodu tal-Ġwejjef u tal-Buffi tal-Qorti Ċajtiera u Sakranazzi, li kienet organizzazzjoni ta' żufjett fir-rigward tal-Knisja Ortodossa u [[Knisja Kattolika|Kattolika]]. F'Jannar 1695, Pietru rrifjuta li jieħu sehem fiċ-ċerimonja tradizzjonali tal-Epifanija Ortodossa Russa, u spiss kien jiskeda l-avvenimenti tas-Sinodu tal-Ġwejjef u tal-Buffi tal-Qorti Ċajtiera u Sakranazzi apposta biex jaħbtu ma' dawk tal-Knisja. Sikwit kien juża l-laqam ta' ''Pakhom Mikhailov'' (bir-Russu: Пахом Михайлов) fost il-membri tal-għaqdiet reliġjużi li kienu jagħmlu parti miċ-ċirku relattivament qarib ta' ħbieb li magħhom kien jixrob fit-tul. Pietru trabba skont it-twemmin tal-Knisja Ortodossa Russa, iżda ma kienx jirrispetta wisq il-ġerarkija tal-Knisja, u kien iżommha taħt il-kontroll strett tal-gvern. Il-mexxej tradizzjonali tal-Knisja kien il-Patriarka ta' Moska. Fl-1700, meta l-kariga kienet battala, Pietru rrifjuta li jinnomina sostitut, u ppermetta lill-viċi tal-patriarka biex iwettaq id-dmirijiet minfloku. Pietru ma setax jittollera li l-patriarka kien jeżerċita poter superjuri għall-ksar, kif tabilħaqq kien ġara fil-każ ta' Philaret (1619–1633) u ta' Nikon (1652–1666). Il-Lavra ta' Alexander Nevsky inbniet bejn l-1710 u l-1712; il-Katidral ta' San Pietru u San Pawl inbena bejn l-1712 u l-1733. Fl-1716 huwa stieden lil Theophan Prokopovich, pjetist u [[astronomu]], biex imur fil-belt kapitali. Ir-''Regolamenti Ekkleżjastiċi'' tal-1721 huma bbażati fuq l-ideat ta' [[August Hermann Francke]]. Ir-riforma tal-Knisja ta' Pietru l-Kbir għaldaqstant abolixxiet il-patriarkat, u minfloku ġie stabbilit Sinodu Sagru taħt il-kontroll ta' Prokuratur. Fl-1721, Pietru ħa l-parir ta' Prokopovich u ddisinja s-Sinodu Sagru bħala kunsill ta' għaxar membri tal-kleru. Għat-tmexxija fil-Knisja, kulma jmur Pietru dar għall-Ukreni, li kienu iktar miftuħin għar-riformi, iżda ma kinux maħbubin wisq mill-kleru Russu. Pietru implimenta liġi li stipulat li l-ebda raġel Russu ma seta' jingħaqad ma' monasteru qabel l-età ta' 50 sena. Huwa kien tal-fehma li wisq irġiel Russi kapaċi kienu qed jinħlew fuq xogħol tal-kleru meta minflok setgħu jingħaqdu mal-armata l-ġdida u mtejba tiegħu. == Żwiġijiet u familja == Peter the Great had two wives, with whom he had fifteen children, three of whom survived to adulthood. Peter's mother selected his first wife, Eudoxia Lopukhina, when he was only 16. This was consistent with previous Romanov tradition by choosing a daughter of a minor noble. This was done to prevent fighting between the stronger noble houses and to bring fresh blood into the family. Upon his return from his European tour in 1698, Peter sought to end his unhappy marriage. He divorced the tsaritsa and forced her to join a convent. She had borne him three children, although only one, Alexei Petrovich, Tsarevich of Russia, survived past his childhood. Menshikov introduced him to Marta Helena Skowrońska, the daughter of a Polish-Lithuanian peasant, and took her as a mistress some time between 1702 and 1704. Marta converted to the Russian Orthodox Church and was given the name Catherine. Though no record exists, Catherine and Peter married secretly between 23 October and 1 December 1707 in St. Petersburg. Peter valued Catherine and married officially, at Saint Isaac's Cathedral on 19 February 1712. In 1718, his son Alexei Petrovich was locked up in the Peter and Paul fortress, whom he regarded as the rebellious Absalom. He was suspected of being involved in a plot to overthrow the Emperor. Alexei was tried and confessed under torture during questioning conducted by a secular court (count Tolstoy). He was convicted and sentenced to be executed. The sentence of high treason could only be carried out with Peter's signed authorization, and Alexei died in prison, as Peter hesitated before making the decision. Alexei's death most likely resulted from injuries suffered during his torture. Alexei's mother Eudoxia was punished. She was dragged from her home, tried on false charges of adultery, publicly flogged, and confined in monasteries while being forbidden to be talked to. ^{[''dubious – discuss'']} In 1724, Peter had his second wife, Catherine, crowned as Empress, although he remained Russia's actual ruler. === Ulied === Mingħad iż-żewġ nisa tiegħu fiż-żwieġ kellu 15-il wild: tlieta mingħand Eudoxia u tnax mingħand Katerina. Dawn kienu jinkludu erba' subien imsejħa ''Pavel'' u tliet subien imsejħa ''Pietru'', li kollha kemm huma mietu meta kienu għadhom trabi. Tlieta biss minn uliedu baqgħu ħajjin sa ma saru adulti. Huwa kellu tliet neputijiet biss: il-Ksar Pietru II u l-Gran Dukessa Natalia mingħand Alexei u l-Ksar Pietru III mingħand Anna. {| class="wikitable" !Isem !Twelid !Mewt !Noti |- | colspan="4" |'''''Mingħand Eudoxia Lopukhina''''' |- |Alexei Petrovich, Ksarevich tar-Russja |18 ta' Frar 1690 |26 ta' Ġunju 1718, età ta' 28 sena |Iżżewweġ fl-1711 lil Charlotte Christine ta' Brunswick-Wolfenbüttel; ma' Pietru II tar-Russja |- |Alexander Petrovich |13 ta' Ottubru 1691 |14 ta' Mejju 1692, età ta' 7 xhur | |- |Pavel Petrovich |1693 |1693 | |- | colspan="4" |'''''Mingħand Katerina I''''' |- |Pietru Petrovich |xitwa tal-1704 |1707 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Paul Petrovich |Ottubru 1705 |1707 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Katerina Petrovna |7 ta' Frar 1707 |7 ta' Awwissu 1708 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Anna Petrovna |27 ta' Jannar 1708 |15 ta' Mejju 1728 |Iżżewġet fl-1725 lil Karl Friedrich, id-Duka ta' Holstein-Gottorp; weldet lil Pietru III tar-Russja. |- |Elizaveta Petrovna, li mbagħad saret l-Imperatriċi Elizaveta Petrovna |29 ta' Diċembru 1709 |5 ta' Jannar 1762 |Jingħad li żżewġet fl-1742 lil Alexei Razumovsky; bla tfal |- |Maria Natalia Petrovna |20 ta' Marzu 1713 |17 ta' Mejju 1715 |twieldet f'Riga |- |Margarita Petrovna |19 ta' Settembru 1714 |7 ta' Ġunju 1715 | |- |Pietru Petrovich |9 ta' Novembru 1715 |6 ta' Mejju 1719 | |- |Pavel Petrovich |13 ta' Jannar 1717 |14 ta' Jannar 1717 |twieled f'Wesel |- |Natalia Petrovna |31 ta' Awwissu 1718 |15 ta' Marzu 1725 | |- |Pietru Petrovich |7 ta' Ottubru 1723 |7 ta' Ottubru 1723 | |- |Pavel Petrovich |1724 |1724 | |} === Namrati u tfal illeġittimi === * Anna Mons, mill-1691 (jew mill-1692) sal-1704; * Letitia Cross fl-1698; * is-Sinjura Mary Hamilton ** Korriet (1715) ** Wild mingħajr isem (1717–1718?); * il-Prinċipessa Maria Dmitrievna Cantemirovna tal-Moldavja, bint Dimitrie Cantemir ** Iben mingħajr isem (1722–1723?). == Legat == Peter's legacy has always been a major concern of Russian intellectuals. Pietru Is a more complex character than he is sometimes given credit for. Some believe Peter's reforms divided the country socially and weakened it spiritually. Riasanovsky points to a "paradoxical dichotomy" in the black and white images such as God/Antichrist, educator/ignoramus, architect of Russia's greatness/destroyer of national culture, father of his country/scourge of the common man. For Old Believers he was the Antichrist, because of the calendar changes and poll tax. Peter compared himself with King David or Noah with a divine mission. At his funeral Prokopovich compared him with Moses and Solomon. Voltaire's 1759 biography gave 18th-century Russians a man of the Enlightenment, while Alexander Pushkin's "The Bronze Horseman" poem of 1833 gave a powerful romantic image of a creator-god. Slavophiles in mid-19th century deplored Peter's westernization of Russia. Western writers and political analysts recounted "The Testimony" or secret will of Peter the Great. It supposedly revealed his grand evil plot for Russia to control the world via conquest of Constantinople, Afghanistan and India. It was a forgery made in Paris at Napoleon's command when he started the invasion of Russia in 1812. Nevertheless, it is still quoted in foreign policy circles. The Communists executed the last Romanovs, and their historians such as Mikhail Pokrovsky presented strongly negative views of the entire dynasty. Stalin however admired how Peter strengthened the state, and wartime, diplomacy, industry, higher education, and government administration. Stalin wrote in 1928, "when Peter the Great, who had to deal with more developed countries in the West, feverishly built works in factories for supplying the army and strengthening the country's defenses, this was an original attempt to leap out of the framework of backwardness." As a result, Soviet historiography emphasizes both the positive achievement and the negative factor of oppressing the common people. After the fall of Communism in 1991, scholars and the general public in Russia and the West gave fresh attention to Peter and his role in Russian history. His reign is now seen as the decisive formative event in the Russian imperial past. Many new ideas have merged, such as whether he strengthened the autocratic state or whether the tsarist regime was not statist enough given its small bureaucracy. Modernization models have become contested ground. He initiated a wide range of economic, social, political, administrative, educational and military reforms which ended the dominance of traditionalism and religion in Russia and initiated its westernization. His efforts included secularization of education, organization of administration for effective governance, enhanced use of technology, establishing an industrial economy, modernization of the army and establishment of a strong navy. Historian Y. Vodarsky said in 1993 that Peter, "did not lead the country on the path of accelerated economic, political and social development, did not force it to 'achieve a leap' through several stages.... On the contrary, these actions to the greatest degree put a brake on Russia's progress and created conditions for holding it back for one and a half centuries!" The autocratic powers that Stalin admired appeared as a liability to Evgeny Anisimov, who complained that Peter was, "the creator of the administrative command system and the true ancestor of Stalin." In the period from 1678 to 1710, however, the population grew 2 times. According to ''Encyclopaedia Britannica'', "He did not completely bridge the gulf between Russia and the Western countries, but he achieved considerable progress in development of the national economy and trade, education, science and culture, and foreign policy. Russia became a great power, without whose concurrence no important European problem could thenceforth be settled. His internal reforms achieved progress to an extent that no earlier innovator could have envisaged." While the cultural turn in historiography has downplayed diplomatic, economic and constitutional issues, new cultural roles have been found for Peter, for example in architecture (Petrine Baroque) and dress. James Cracraft argues: : The Petrine revolution in Russia—subsuming in this phrase the many military, naval, governmental, educational, architectural, linguistic, and other internal reforms enacted by Peter's regime to promote Russia's rise as a major European power—was essentially a cultural revolution, one that profoundly impacted both the basic constitution of the Russian Empire and, perforce, its subsequent development. The iconic representations of dead saints typical for centuries of Russian visual culture suddenly give way to naturalistic portraiture. == Fil-kultura popolari == Pietru ssemma f'bosta ġrajjiet tal-istorja, rumanzi, reċti, films, monumenti u pitturi. Dawn jinkludu l-poeżiji ''Ir-Rikkieb tal-Bronż'', ''Poltava'' u r-rumanz mhux komplut ''L-Għarbi Iberiku ta' Pietru l-Kbir'', kollha ta' [[Alexander Pushkin]]. L-ewwel waħda kienet dwar statwa ekwestri li nbniet f'ġieħ Pietru. Aleksey Nikolayevich Tolstoy kiteb rumanz storiku bijografiku dwaru, imsejjaħ ''Pietru I'', fis-snin 30 tas-seklu 20. * Il-film silenzjuż Ġermaniż tal-1922 ''Pietru l-Kbir'' tar-reġista Dimitri Buchowetzki u tal-protagonista Emil Jannings li ħadimha ta' Pietru. * Fl-1929 ittellgħet ir-reċta ta' A.N. Tolstoy, fejn skont il-linja tal-partit Pietru ntwera bħala tirann li "għakkes lil kulħadd u lil kollox bħallikieku kien ippossedut mix-xjaten, nissel il-biża', u sallab kemm lill-ibnu kif ukoll lill-pajjiżu". * Il-film Sovjetiku tal-1937–1938 ''Pietru l-Kbir''. * Il-film tal-1976 ''How Czar Peter the Great Married Off His Moor'', bil-protagonista Aleksey Petrenko li ħadimha ta' Pietru, u Vladimir Vysotsky li ħadimha ta' Abram Petrovich Gannibal, juri t-tentattiv ta' Pietru li jibni l-Flotta Baltika. * Jan Niklas u Maximilian Schell ħadmuha ta' Pietru fil-minisensiela tal-NBC tal-1986 ''Pietru l-Kbir''. * Il-film tal-2007 ''The Sovereign's Servant'' (Il-Qaddej tas-Sovran) juri l-lat brutali ta' Pietru matul il-kampanji militari tiegħu. * Karattru bbażat fuq Pietru għandu rwol ewlieni f'''The Age of Unreason'', sensiela ta' erba' rumanzi storiċi differenti miktubin mill-awtur Amerikan tal-fantaxjenza u tal-fantasija Gregory Keyes. * Pietru huwa wieħed minn bosta karattri sekondarji f'''Baroque Cycle'' (Ċiklu Barokk) ta' Neal Stephenson – u jitfaċċa b'mod prinċipali fit-tielet rumanz, ''The System of the World'' (Is-Sistema tad-Dinja). * Isaac Rouse jirrakkonta lil Pietru fuq BBC Radio 4 bħala tifel, Will Howard bħala adolexxenti u Elliot Cowan bħala adult fir-reċti ta' fuq ir-radju msejħa ''Peter the Great: The Gamblers'' u ''Peter the Great: The Queen of Spades'', miktubin minn Mike Walker u li kienu l-aħħar żewġ reċti fl-ewwel sensiela ta' ''Tsar''. Ir-reċti xxandru fil-25 ta' Settembru u fit-2 ta' Ottubru 2016. * Vers fil-"Kanzunetta tax-Xorb tal-Inġiniera" jsemmi lil Pietru l-Kbir. * Jason Isaacs ħadimha ta' Pietru fis-sensiela antistorika Hulu tal-2020,''The Great''. * Pietru jintwera bħala l-mexxej taċ-ċivilizzazzjoni Russa fil-logħob tal-kompjuter ''Sid Meier's Civilization VI''. * Ivan Kolesnikov ħadimha ta' Pietru fil-film dokumentarju storiku Russu tal-2022, ''Pietru I: L-Aħħar Ksar u l-Ewwel Imperatur''. == Referenzi == [[Kategorija:Russja]] [[Kategorija:Twieldu fl-1672]] [[Kategorija:Mietu fl-1725]] frolxbenfeklajblykirucf2rw408to 323375 323374 2025-06-04T09:23:19Z Trigcly 17859 /* Żwiġijiet u familja */ żieda kontenut 323375 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Pietru I''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Пётр I Алексеевич, <small>b'ittri Rumani:</small> ''Pyotr I Alekseyevich'', IPA: [ˈpʲɵtr ɐlʲɪkˈsʲejɪvʲɪtɕ]; twieled fid-9 ta' Ġunju [skont sorsi oħra fit-30 ta' Mejju] 1672 – miet fit-8 ta' Frar [skont sorsi oħra fit-28 ta' Jannar] 1725), magħruf aħjar bħala '''Pietru l-Kbir''', kien il-Ksar tar-[[Russja]] kollha mill-1682 u l-ewwel Imperatur tar-Russja kollha mill-1721 sa mewtu fl-1725. Huwa rrenja b'mod konġunt flimkien ma' ħuh min-nisel ta' ġenitur wieħed komuni, [[Ivan V]], sal-1696. Minn dik is-sena, Pietru kien monarka assolut u awtokrata li baqa' l-awtorità suprema u organizza stat riġidu u ordnat sew. Il-biċċa l-kbira tar-renju ta' Pietru kienet mimlija gwerer twal kontra l-imperi [[Imperu Ottoman|Ottomani]] u [[Żvezja|Żvediżi]]. Il-kampanji militari tiegħu ta' Azov kienu segwiti mill-istabbiliment tal-Flotta Navali Russa; wara r-rebħa tiegħu fil-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana minkejja diffikultajiet inizjali, ir-Russja annettiet parti sinifikanti mill-kosta Baltika tal-Lvant u uffiċjalment bdiet tissejjaħ imperu. Pietru mexxa rivoluzzjoni [[Kultura|kulturali]] li ssostitwiet uħud mis-sistemi soċjali u [[Politika|politiċi]] tradizzjonalisti u [[Medjuevu|Medjevali]] b'oħrajn li kienu moderni, [[Xjenza|xjentifiċi]], tal-Punent u bbażati fuq Illuminiżmu radikali. F'Diċembru 1699 huwa daħħal il-[[kalendarju Ġuljan]], li ħa post il-kalendarju [[Biżantini|Biżantin]] li kien ilu jintuża fir-Russja, iżda l-[[Knisja Ortodossa Russa]] rreżistiet partikolarment din il-bidla. Fl-1703 huwa daħħal l-ewwel gazzetta Russa, ''Sankt-Peterburgskie Vedomosti'', u ordna l-kitba ċivili, riforma tal-[[ortografija]] Russa ddisinjata fil-biċċa l-kbira minnu nnifsu. Max-xtut tax-xmara Neva, huwa stabbilixxa [[San Pietruburgu]], belt li malajr ġiet imlaqqma minn [[Francesco Algarotti]] bħala t-"tieqa lejn il-Punent". Fl-1712, Pietru ttrasferixxa l-[[belt kapitali]] minn [[Moska]] lejn San Pietruburgu, status li żammet sal-1918. Pietru kellu interess kbir fil-pjanti, fl-[[Annimal|annimali]] u fil-minerali, fil-ħlejjaq deformati jew fl-eċċezzjonijiet tal-liġi tan-natura li kienu jqanqlulu l-kurżità. Huwa ħeġġeġ ir-riċerka tad-deformazzjonijiet, u b'hekk ipprova wkoll jeqred il-biża' superstizzjuża tal-mostri. Huwa ppromwova l-industrijalizzazzjoni fl-Imperu Russu u l-[[edukazzjoni]] għolja. L-Akkademja Russa tax-Xjenzi u l-Università Statali ta' San Pietruburgu ġew stabbiliti fl-1724, u stieden lil [[Christian Wolff]] u lil [[Willem 's Gravesande]]. Pietru jiġi akkreditat primarjament bil-modernizzazzjoni tal-pajjiż, peress li malajr ittrasformah f'setgħa [[Ewropa|Ewropea]] ewlenija. Ir-riformi amministrattivi tiegħu, li ħolqu Senat tal-Governanza fl-1711, il-''Collegium'' fl-1717 u t-Tabella tal-Karigi fl-1722, kellhom impatt fit-tul fuq ir-Russja, u bosta istituzzjonijiet tal-gvern Russu oriġinaw fir-renju tiegħu. == Ħajja bikrija == Pietru trabba fil-proprjetà tal-familja ta' Izmaylovo u ngħata l-edukazzjoni tiegħu fil-Palazz tad-Divertiment minn età bikrija mingħand diversi [[Għalliem|għalliema]] privati kkummissjonati minn missieru; l-iktar notevoli minnhom kienu [[Nikita Zotov]], [[Patrick Gordon]] u [[Paul Menesius]]. Meta missieru miet fl-1676, huwa ħalla s-sovranità f'idejn ħuh il-kbir tal-istess nisel minn ġenitur wieħed komuni, il-magħtub [[Teodoru III]]. Matul dan il-perjodu kollu, il-gvern kien immexxi fil-biċċa l-kbira minn [[Artamon Matveyev]], ħabib illuminat ta' Alexis, il-kap politiku tal-familja Naryshkin u wieħed mill-ikbar benefatturi tat-tfulija ta' Pietru. Din is-sitwazzjoni nbidlet meta Teodoru miet fl-1682. Peress li Teodoru ma kellux ulied, qam diżgwid bejn il-familja Miloslavsky ([[Maria Miloslavskaya]] kienet l-ewwel mara ta' [[Alexis I]]) u l-familja Naryshkin ([[Natalya Naryshkina]] kienet it-tieni mara tiegħu) rigward min kien se jiret it-tron. Huwa rrenja b'mod konġunt ma' ħuh il-kbir bin-nisel ta' ġenitur wieħed komuni, Ivan V, sal-1696. Ivan kien l-eredi bid-dritt iżda kien dgħajjef u għami. B'hekk, il-Boyar Duma (kunsill tan-nobbli Russi) għażel lil Pietru biex isir il-ksar ta' għaxar snin, u ommu kienet ir-reġġenti tiegħu. Tħaffret toqba fid-dahar tat-tron, biex litteralment minn wara l-kwinti, ommu setgħet issefsef f'widnejn iż-żewġ subien. It-"Tkeċċija l-Kbira ta' Moska" bdiet fl-1677 u tlestiet fl-1688; din affettwat il-familji nobbli b'karigi għoljin fl-amministrazzjoni; il-ministeri tnaqqsu wkoll. Dan ipprovoka reazzjonijiet inkorlati. Sophia, waħda mill-ulied bniet ta' Alexis mill-ewwel żwieġ tiegħu, mexxiet ribelljoni tal-i''streltsy'' (il-korp militari tal-elit tar-Russja) f'April–Mejju 1682. Fil-kunflitt sussegwenti, uħud mill-qrabat u mill-ħbieb ta' Pietru nqatlu, fosthom Artamon Matveyev, u Pietru esperjenza wħud minn dawn l-att ta' vjolenza politika. L-i''streltsy'' għamluha possibbli għal Sophia, għall-Miloslavskys (il-klan ta' Ivan) u għall-alleati tagħhom biex jinsistu li Pietru u Ivan jiġu pproklamati b'mod konġunt bħala l-ksars, u Ivan ġie akklamat bħala l-ksar superjuri. Imbagħad Sophia għamlitha tar-reġġenti matul iż-żmien meta s-sovrani kienu taħt l-età u eżerċitat is-setgħa kollha tagħha. Għal 7 snin, hija mexxiet bħala awtokrata. Mill-1682 sal-1689, Pietru u ommu tkeċċew lejn Preobrazhenskoye. Tal-età ta' 16-il sena, huwa skopra dgħajsa Ingliża fil-proprjetà tal-familja, irrestawraha u tgħallem ibaħħar. Huwa ngħata sestant (strument tan-navigazzjoni), iżda ma kienx jaf kif jużah. Pietru kien affaxxinat bl-arloġġi tax-[[xemx]]. Għaldaqstant, huwa beda jfittex għal espert barrani fil-Kwartier [[Ġermanja|Ġermaniż]]. Pietru għamel ħbieb ma' [[Andrew Vinius]], biblijofilu, li għallmu l-Olandiż u żewġ mastrudaxxi Olandiżi, Frans Timmerman u Karsten Brandt. Pietru studja l-[[matematika]], il-[[ġeometrija]] u x-xjenzi militari. Huwa ma kienx interessat fl-edukazzjoni mużikali iżda kien iħobb it-tnabar u l-logħob tan-nar. Pietru ma tantx kien imħasseb wisq li oħrajn kienu qed imexxu f'ismu; Boris Golitsyn u Fyodor Apraksin kellhom rwol importanti. Huwa kellu passatempi bħall-bini tal-vapuri f'Pereslavl-Zalessky u t-tbaħħir fil-Lag ta' Pleshcheyevo, kif ukoll f'battalji taparsi bl-armata tal-ġugarelli tiegħu. Omm Pietru ppruvat tobbligah jadotta approċċ iktar konvenzjonali u rranġat iż-żwieġ tiegħu ma' [[Eudoxia Lopukhina]] fl-1689. Iż-żwieġ sfaxxa, u 10 snin wara, Pietru ġiegħel lil martu ssir soru u b'hekk inħeles mill-unjoni ta' bejniethom. Sas-sajf tal-1689, Pietru ppjana li jaħtaf il-poter mingħand oħtu tan-nisel minn ġenitur wieħed komuni, Sophia, ladarba l-pożizzjoni tagħha kienet iddgħajfet minħabba żewġ kampanji militari fallimentari fil-[[Krimea]] kontra l-Khanat tal-Krimea, f'tentattiv biex twaqqaf l-attakki devastanti tat-[[Tatari tal-Krimea]] fl-artijiet tan-Nofsinhar tar-Russja. Meta saret taf bil-pjanijiet tiegħu, Sophia kkonfoffat ma' xi mexxejja tal-i''streltsy'', li b'mod kontinwu qalgħu diżordni u garr kbir. Pietru, imwissi minn oħrajn dwar l-i''streltsy'', ħarab f'nofs ta' lejl lejn il-monasteru impenetrabbli ta' Troitse-Sergiyeva Lavra; hemmhekk bil-mod il-mod ġemgħa n-nies li emmnu li kien se jirbaħ it-taqbida għall-poter. Sophia eventwalment tneħħiet mit-tron, u Pietru I u Ivan V baqgħu jirrenjaw bħala ksars f'daqqa. Pietru ġiegħel lil Sophia tidħol f'kunvent, fejn ċediet il-jeddijiet u l-kariga tagħha bħala membru tal-familja rjali. Sadanittant, Pietru kien mistieden frekwenti fil-kwartier Ġermaniż, fejn iltaqa' ma' [[Anna Mons|Anna]] u [[Willem Mons]]. Fl-1692 huwa bagħat lil [[Eberhard Isbrand Ides]] bħala mibgħut għand l-Imperatur Kangxi taċ-[[Ċina]]. Fl-1693 huwa baħħar lejn il-Monasteru ta' [[Gżejjer Solovetsky|Solovetsky]] u aċċetta l-provvidenza divina wara li ħelisha mill-għarqa f'maltempata. Xorta waħda, Pietru ma setax jikseb il-kontroll reali tal-affarijiet Russi. Minflok il-poter kien eżerċitat minn ommu. Kien biss meta Natalya mietet fl-1694 li Pietru, li dak iż-żmien kellu 22 sena, sar sovran indipendenti. Formalment, Ivan V kien mexxej konġunt flimkien ma' Pietru, għalkemm ma tantx kien effettiv. Pietru sar il-mexxej waħdieni meta Ivan miet fl-1696 mingħajr ma kellu ulied subien. Pietru kiber u kien tassew twil, speċjalment għal dak iż-żmien, u jingħad li kien twil 6 piedi u 8 pulzieri (2.03 [[Metru|metri]]). Huwa kien jitqies bħala t-"tieni Gulija" jew Sansun. San Xmun iddeskrivih fl-1717 bħala "twil, mibni sew u rqiq... b'ħarsa bla biża' u kiefra". Pietru kellu difett notevoli fl-espressjonijiet ta' wiċċu għax jaf kien ibati minn muskoli spażmatiċi f'għonqu. == Ideoloġija tar-renju ta' Pietru == Bħala żagħżugħ, Pietru I adotta l-mudell [[Protestantiżmu|Protestant]] tal-eżistenza f'dinja pragmatika ta' kompetizzjoni u suċċess personali, li sawret il-biċċa l-kbira tal-filosofija tar-riformiżmu tiegħu. Huwa pperċepixxa l-poplu Russu bħala pastaż, mhux intelliġenti, rasu iebsa, għadu lura, qisu xi tifel/tifla jew student għażżien(a). Huwa apprezza r-rwol statali fil-ħajja tas-soċjetà, u kien jarah bħala strument ideali biex jinkisbu għanijiet nobbli, kien jarah bħala istituzzjoni universali għat-trasformazzjoni tan-nies, bl-għajnuna tal-vjolenza u tal-biża', f'sudditi edukati, konxji, li jħarsu l-liġi, u utli għas-soċjetà kollha. Pietru kien interessat ferm f'''L-Edukazzjoni ta' Prinċep Kristjan'' li jagħti pariri lill-mexxejja kif għandhom jiggvernaw b'mod ġust u għaref. Huwa daħħal fil-kunċett tal-poter awtokratiku, in-nozzjoni tad-dmirijiet tal-monarka. Kien iqis li huwa d-dmir tiegħu li jieħu ħsieb is-sudditi tiegħu, li jħarishom mill-għedewwa, li jaħdem għall-benefiċċju tagħhom. Fuq kollox, huwa poġġa l-interessi tar-Russja fuq quddiem. Huwa kien iħoss li l-missjoni tiegħu kienet li jibdilha f'setgħa simili għall-pajjiżi tal-Punent, u ddedika ħajtu u ħajjet is-sudditi tiegħu biex din l-idea titwettaq. Gradwalment l-idea daħlet, anke bl-għajnuna tar-riformi, li saru skont ir-rieda tal-awtokrata, li kien joħloq il-ġid u jikkastiga l-ħażen. Huwa kien iqis il-moralità ta' statista separatament mill-moralità ta' persuna privata u kien jemmen li s-sovran fl-isem l-istat seta' jwettaq qtil, vjolenza, falsifikazzjoni u qerq. Huwa għadda mil-lieva navali, u beda mill-iżjed livelli baxxi: bumbardier (1695), kaptan (1696), kurunell (1706), għassies ta' billejl (1709), viċi ammirall (1714), ammirall (1721). Permezz tax-xogħol iebes ta' kuljum (skont l-espressjoni figurattiva ta' Pietru l-Kbir stess, fl-istess ħin "kellu jżomm xabla u pinna f'id leminija waħda") u l-imġiba qalbiena huwa wera lis-sudditi tiegħu l-eżempju pożittiv personali tiegħu, wera kif wieħed għandu jaġixxi, u ddedika ruħu u ġismu biex jaqdi dmiru għas-servizz ta' art twelidu. == Renju == Pietru rrenja għal madwar 43 sena. Huwa implimenta riformi trasversali bl-għan li jimmodernizzaw ir-Russja. Influwenzat ferm mill-konsulenti tiegħu, bħal [[Jacob Bruce]], Pietru organizza mill-ġdid l-armata Russa skont linji moderni u kien joħlom li r-Russja ssir setgħa marittima. Huwa ltaqa' ma' ħafna oppożizzjoni għal dawn il-politiki f'art twelidu iżda qered b'mod brutali r-ribelljonijiet kontra l-awtorità tiegħu, inkluż mill-i''streltsy'', mill-Baxkiri, mill-Astrakhan, u l-ikbar rewwixta ċivili tar-renju tiegħu, ir-Ribelljoni ta' Bulavin. Fil-proċess tiegħu li jqarreb ir-Russja lejn il-Punent, huwa ried li l-membri tal-familja tiegħu jiżżewġu ma' membri rjali Ewropej oħra. Fl-imgħoddi, l-antenati tiegħu ġew injorati meta ressqu din l-idea; madankollu, uriet li kienet qed tagħti l-frott. Huwa nnegozja ma' [[Frederick William]], id-Duka ta' Courland biex iżewweġ lin-neputija tiegħu, Anna Ivanovna. Huwa uża ż-żwieġ tagħha sabiex iniedi l-belt kapitali l-ġdida tiegħu, San Pietruburgu, fejn diġà kien ordna proġetti ta' kostruzzjoni ta' palazzi u binjiet simili għal dawn tal-Punent. Pietru qabbad lil [[Arkitett|arkitetti]] [[Italja|Taljani]] u Ġermaniżi biex ifasslu d-disinni. Huwa attira lil [[Domenico Trezzini]], [[Carlo Bartolomeo Rastrelli]], [[Jean-Baptiste Alexandre Le Blond]] u [[Andreas Schlüter]]. Sabiex itejjeb il-pożizzjoni tan-nazzjon tiegħu fl-ibħra, Pietru pprova jikseb iktar żbokki marittimi. L-uniku żbokk tiegħu dak iż-żmien kien il-[[Baħar l-Abjad]] f'Arkhangelsk. Il-[[Baħar Baltiku]] dak iż-żmien kien ikkontrollat mill-Iżvezja fit-Tramuntana, filwaqt li l-[[Baħar l-Iswed]] u l-[[Baħar Kaspju]] kienu kkontrollati mill-Imperu Ottoman u mill-Imperu tas-Safavidi rispettivament fin-Nofsinhar. Il-ħtieġa tal-pajjiż għall-metall żdiedet minħabba li faqqgħu l-gwerer għall-aċċess għall-Baħar l-Iswed u għall-Baħar Baltiku. Pietru pprova jikseb il-kontroll tal-Baħar l-Iswed, li kien jirrikjedi t-tkeċċija tat-Tatari miż-żoni tal-madwar. Bħala parti minn ftehim mal-Polonja li bih [[Kiev]] ġiet ċeduta lir-Russja, Pietru ġie mġiegħel jiddikjara gwerra kontra l-Khan tal-Krimea u kontra s-Sultan Ottoman ta' fuqu. L-objettiv primarju ta' Pietru sar li jaħtaf il-fortizza Ottomana ta' Azov, qrib ix-xmara Don. Fis-sajf tal-1695 Pietru organizza l-kampanji militari ta' Azov biex jaħtaf il-fortizza, iżda t-tentattivi tiegħu fallew. Pietru reġa' lura Moska f'Novembru 1695 u beda jibni flotta navali kbira f'Voronezh. Huwa vara madwar tletin vapur kontra l-Ottomani fl-1696, u ħataf Azov f'Lulju ta' dik is-sena. Huwa ħatar lil [[Alexander Gordon]], li iktar 'il quddiem ippubblika bijografija ta' Pietru. Pietru kien jorganizza l-laqgħat importanti kollha u bosta ċelebrazzjonijiet fil-Palazz ta' Le Fort. === Gran Ambaxxata === Pietru kien jaf li r-Russja ma setgħetx tiffaċċja l-Imperu Ottoman waħedha. F'Marzu 1697 huwa vvjaġġa "pajsan" lejn il-Punent tal-Ewropa għal 18-il xahar flimkien ma' delegazzjoni Russa kbira — l-hekk imsejħa "Gran Ambaxxata". Pietru kien l-ewwel ksar li ħareġ mir-Russja f'iktar minn 100 sena. Huwa uża isem falz, li permezz tiegħu seta' jaħrab mill-avvenimenti soċjali u diplomatiċi, iżda peress li kien ferm itwal minn bosta oħrajn, ma tantx kien jirnexxilu jġibha żewġ. Għan minnhom kien li jfittex l-għajnuna tal-monarki Ewropej, iżda t-tama ta' Pietru mietet fuq ommha. [[Franza]] kienet alleat tradizzjonali tas-Sultan Ottoman, u l-[[Awstrija]] kienet ħerqana li jżomm il-paċi fil-Lvant sakemm kienet qed tagħmel il-gwerer tagħha stess fil-Punent.Barra minn hekk, Pietru kien għażel mument mhux f'waqtu: l-Ewropej dak iż-żmien kienu iktar mħassbin dwar il-Gwerra tas-Suċċessjoni [[Spanja|Spanjola]] u min kien se jkun is-suċċessur tar-Re [[Karlu II ta' Spanja]] li ma kellux ulied milli mill-ġlied kontra s-Sultan Ottoman. Pietru b'hekk ma rnexxilux jespandi l-alleanza kontra l-Ottomani. F'[[Riga]], il-kmandant Żvediż lokali [[Erik Dahlbergh]] iddeċieda li jagħmilha tabirruħu li ma għarafx lil Pietru u ma ħalliehx jispezzjona l-fortifikazzjonijiet. 3 snin wara, Pietru kkwota l-lqugħ inospitabbli bħala waħda mir-raġunijiet li wasslu għall-bidu tal-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Huwa ltaqa' ma' Frederick Casimir Kettler, id-Duka ta' Courland. F'Königsberg, il-ksar ta apprendistat ta' xahrejn lil inġinier tal-artillerija. Inħarġu wkoll digrieti għall-kostruzzjoni tal-ewwel fran tal-ibblastjar tal-Ural. F'Lulju Pietru ltaqa' ma' Sophia ta' Hanover fil-Kastell ta' Coppenbrügge. Hi ddeskritu b'dan il-mod: "Il-ksar huwa [[raġel]] twil u sabiħ, b'wiċċ attraenti. Huwa fuq tiegħu u għaref ħafna. Madankollu, xi ħadd b'daqstant preġji naturali jista' jkollu manjieri kemxejn aħjar". Pietru kera vapur f'Emmerich am Rhein u baħħar lejn Zaandam, fejn wasal fit-18 ta' Awwissu 1697. ==== [[Amsterdam]] ==== Pietru studja l-impjanti tal-isserrar tal-[[injam]] u tal-manifattura u tal-bini tal-vapuri f'Zaandam iżda telaq wara ġimgħa. Huwa baħħar lejn Amsterdam wara li għarfuh u ġie attakkat. L-għorfa taz-zkuk tal-injam li kien kera saret id-Dar tal-Ksar Pietru. Huwa baħħar lejn [[Texel]] biex jara flotta. Permezz tal-medjazzjoni ta' [[Nicolaas Witsen]], espert dwar ir-Russja, il-ksar ingħata l-opportunità li jikseb esperjenza prattika fit-tarzna tal-Kumpanija Olandiża tal-Indji tal-Lvant għal perjodu ta' 4 xhur, taħt is-superviżjoni ta' [[Gerrit Claesz Pool]]. Il-ksar diliġenti u kapaċi assista fil-kostruzzjoni tal-bastiment ''Pietru u Pawlu'' li nbena apposta għalih. Pietru ħass li l-mastrudaxxi tal-bastiment fl-Olanda kienu jaħdmu wisq fuq għajnejhom u ma kinux jagħmlu tpinġijiet akkurati tal-kostruzzjoni tal-bastimenti. Matul is-soġġorn tiegħu, il-ksar iltaqa' ma' bosta ħaddiema b'ħiliet kbar bħall-bennejja tal-imgħalaq, tal-fortizzi, [[Bennej|bennejja]] tal-vapuri u baħħara — inkluż [[Cornelis Cruys]], viċi ammirall li taħt Franz Lefort sar il-konsulent tal-ksar fl-affarijiet marittimi; l-inġinier [[Menno van Coehoorn]] irrifjuta. Pietru uża l-għarfien li kiseb fil-kostruzzjoni tal-bastimenti biex jgħin fil-bini tal-flotta navali tar-Russja. Pietru u Witsen żaru lil [[Frederik Ruysch]] li kellu l-eżemplari kollha esposti f'ħames kmamar. Huwa għallem lil Pietru jaqbad il-friefet u kif kellu jagħmel biex jippreservahom. Kellhom interess komuni wkoll fil-gremxul. Kienu jmorru flimkien biex jaraw xi pazjenti. Pietru wasal f'[[Utrecht]] fuq barkun u ltaqa' ma' [[William III]] f'berġa. Meta żar lill-Ġeneral Statali tan-Netherlands huwa telaq mis-sala u stagħġeb lil dawk li kienu preżenti bil-parrokka li kien libes, skont Massie. Huwa żar ukoll lil [[Jan van der Heyden]], l-inventur tal-pajp tat-tifi tan-nar. Pietru kien jikkollezzjona wkoll il-[[Pittura|pitturi]] ta' [[Adam Silo]] b'vapuri u b'pajsaġġi tal-baħar bħala s-suġġett tagħhom. F'Ottubru 1697, il-ksar żar [[Delft]] u ngħata "apparat biex josserva s-salluriet" mingħand il-mikroskopista [[Antoni van Leeuwenhoek]]. Wara t-Trattat tal-Paċi ta' Ryswick, Pietru ġie mistieden mir-Re tal-[[Renju Unit|Ingilterra]] biex iżuru. Ir-reġġenti Olandiżi ħassew li l-ksar kien wisq inkwiżittiv, u dan affettwa r-rieda tagħhom li jgħinu lir-Russi. ==== Deptford ==== Fil-11 ta' Jannar 1698 (skont sorsi oħra), Pietru wasal fix-Xatt ta' Victoria flimkien ma' erba' qaddejja, tliet interpreti (Peter Shafirov, LeFort), żewġ arloġġara, kok, patri, sitt trumbettiera, 70 suldat mir-riġment ta' Preobrazhensky, erba' nani u xadina li kien xtara minn Amsterdam; ġie akkumpanjat minn Jacob Bruce. Pietru ssoġġorna f'21 Norfolk Street, Strand, u ltaqa' mal-Isqof ta' [[Salisbury]] Gilbert Burnet u ma' Thomas Osborne u ppoża għal Sir Godfrey Kneller. Huwa osserva l-proċeduri fi ħdan il-Parlament minn tieqa ħdejn is-saqaf. Dak iż-żmien, l-attriċi Letitia Cross kien l-innamrata tiegħu. Huwa żar iz-Zekka Rjali erba' darbiet; mhux ċar jekk qatt iltaqa' ma' Isaac Newton, il-gwardjan taz-zekka, li daħal isem iz-zekka fuq il-muniti. Skont Massie, Pietru baqa' impressjonat mill-Izzekkar mill-Ġdid il-Kbir tal-1696. Dak iż-żmien huwa żar Spithead, Plymouth, flimkien mal-kaptan John Perry biex jara battalja taparsi. Fi Frar attenda Rieżami tal-Flotta f'Deptford, u spezzjona t-Tarzna ta' Woolwich u l-Arsenal Irjali flimkien ma' Anthony Deane. Għal 3 xhur huwa qagħad f'Sayes Court bħala l-mistieden ta' John Evelyn, membru tas-Soċjetà Rjali. Huwa tħarreġ kif juża t-teleskopju fl-Osservatorju ta' Greenwich flimkien ma' John Flamsteed. Pietru kkomunika ma' Thomas Story u ma' William Penn dwar il-pożizzjoni tagħhom li dawk li kienu jemmnu ma kellhom jingħaqdu mal-militar. Ir-Re [[William III]] ppreżenta skuna b'ekwipaġġ sħiħ lil Pietru I bi skambju għad-dritt ta' monopolju tal-merkanti Ingliżi fil-kummerċ tat-tabakk fir-Russja. Fl-aħħar ta' April 1698, huwa telaq wara li ġie muri kif jagħmel l-arloġġi u jħejji t-tapizzerija tat-twiebet. Lura fl-Olanda huwa żar Harderwijk u Cleves. Imbagħad l-Ambaxxata marret lejn [[Leipzig]], Dresden, fejn iltaqa' mar-Reġina Christiane Eberhardine tal-Polonja-Litwanja. Huwa żar il-Kunstsammlung tliet darbiet, imbagħad il-Fortizza ta' Königstein, [[Praga]] u [[Vjenna]], biex iżur lil [[Leopoldu I]]. F'Rava-Ruska, huwa qasam il-fruntiera u Pietru tkellem ma' Awgustu II il-Qawwi. Iż-żjara ta' Pietru spiċċat ħesrem, meta ġie infurmat bit-tieni rewwixta tal-i''streltsy'' f'Ġunju. Ir-ribelljoni trażżnet faċilment mill-Ġeneral Gordon qabel ma Pietru reġa' lura d-dar qabel iż-żmien f'Settembru. Minkejja dan, Pietru baqa' jeħodha qatta' bla ħabel kontra r-ribelli; 4,600 ribell inxteħtu l-ħabs. Madwar 1,182 ribell ġew torturati u ġustizzjati, u Pietru ordna li ġisimhom jintwerew fil-pubbliku bħala twissija għal min seta' jitħajjar jagħmel xi konfoffa simili fil-futur. L-i''streltsy'' sfaxxaw, u oħt Pietru minn ġenitur wieħed komuni, Sophia, li ppruvaw ittellgħuha fuq it-tron, inżammet f'seklużjoni mill-iktar rigoruża fil-[[Kunvent ta' Novodevichy]]. Iż-żjarat ta' Pietru fil-Punent ħallew fih in-nozzjoni li d-drawwiet Ewropej kienu f'diversi aspetti superjuri għat-tradizzjonijiet Russi. Huwa kkmanda lill-qaddejja u lill-uffiċjali kollha tiegħu biex jilbsu ilbies Ewropew (mhux kaftani) u biex jaqtgħu d-daqna twila tagħhom, u b'hekk inkorla ferm lill-Bojari u lill-Kredenti Anzjani li kellhom għall-qalbhom id-daqna tagħhom. Il-Bojari li xtaqu jħallu d-daqna tagħhom kellhom iħallsu taxxa annwali fuq id-daqna tagħhom ta' xi mitt rublu. Fl-istess sena, Pietru pprova jtemm iż-żwiġijiet irranġati, li kienu n-norma fost in-nobbli Russi, għax kien tal-fehma li tali prattika kienet barbarika u kienet qed twassal għal vjolenza domestika, peress li l-konjuġi spiss kienu jispiċċaw jobogħdu lil xulxin. === Riformi === Fl-1698, Pietru bagħat delegazzjoni lejn [[Malta]], taħt il-Bojar [[Boris Sheremetev]], biex tosserva t-taħriġ u l-kapaċitajiet tal-[[Ordni ta' San Ġwann|Kavallieri ta' Malta]] u tal-flotta tagħhom. Sheremetev investiga l-possibbiltà ta' azzjonijiet konġunti fil-futur mal-Kavallieri, inkluż azzjoni kontra t-[[Turkija|Torok]] u l-possibbiltà ta' bażi navali Russa fil-futur. Fit-12 ta' Settembru 1698, Pietru stabbilixxa uffiċjalment l-ewwel bażi navali Russa, Taganrog, fil-Baħar ta' Azov. Fl-1699, Pietru bidel id-data taċ-ċelebrazzjoni tal-ewwel tas-sena mill-1 ta' Settembru għall-1 ta' Jannar. Tradizzjonalment, is-snin kienu jitqiesu li jibdew mill-ħolqien tad-[[Id-Dinja|Dinja]], iżda wara r-riformi ta' Pietru, bdew jingħaddu mit-twelid ta' [[Ġesù|Kristu]]. Għalhekk, fis-sena 7207 tal-kalendarju Russu antik, Pietru pproklama li l-kalendarju Ġuljan sar effettiv u li b'hekk kienet is-sena 1700. Mal-mewt ta' Lefort fl-1699, Menshikov laħaq minfloku bħala l-konsulent l-iktar ippreferut ta' Pietru. Fl-1700, Pietru I pprevjena l-elezzjoni ta' patriarka ġdid u ċaħħad lill-Knisja Russa mill-opportunità li jerġa' jkollha mexxej spiritwali uniku. Huwa naqqas l-għadd ta' monasteri fil-pajjiż, u kkonverta l-monasteri kollha b'inqas minn 30 patri fi skejjel jew fi knejjes. Huwa ħeġġeġ l-iżvilupp tal-imprenditorija privata, iżda taħt kontroll statali strett. Huwa ta bidu għall-kostruzzjoni tal-kanali magħmula minn John Perry u implimenta riforma monetarja, bl-użu tal-prinċipju deċimali bħala l-bażi tas-sistema monetarja (1698–1704). Pietru attira bosta speċjalisti barranin u fetaħ istituzzjoni edukattiva għall-kirurġija, immexxija minn [[Nicolaas Bidloo]]. Fl-1701 ġiet stabbilita l-Iskola tal-Matematika u n-Navigazzjoni ta' Moska, immexxija minn [[Jacob Bruce]]; għal ħmistax-il sena fiha ġew edukati l-uffiċjali navali, is-surveyors, l-inġiniera u l-membri tal-artillerija. Fl-1700, [[Jan Thesingh]] ingħata monopolju fuq l-istampar u l-importazzjoni tal-kotba, tal-mapep u tal-pitturi stampati fir-Russja għal ħmistax-il sena. Fl-1701 huwa ħatar lil Fedor Polikarpov-Orlov bħala kap tal-Istamperija ta' Moska. Fl-1707, il-Ksar Pietru I xtara stamperija mgħammra għalkollox fl-Olanda, inkluż bil-persunal. Pietru ssostitwixxa n-numri Ċirilliċi b'numri [[Għarab]] (1705–1710) u t-tipa Ċirillika b'kitba ċivili (1708–1710). Fl-1708, [[Gottfried Wilhelm Leibniz]] sar konsulent u offra li jikteb liġijiet ġodda għall-pajjiż. F'Diċembru r-Russja ġiet maqsuma fi tmien governorati (''guberniya''). [[Matwei Petrowitsch Gagarin]] kien l-ewwel gvernatur tas-[[Siberja]]. [[Cornelis de Bruijn]] żar lil Pietru u qatta' 6 snin fir-Russja u għamel xi tpinġijiet tal-[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin]]. Fl-1711, Pietru żar lill-elettur [[Awgustu II tal-Polonja]] fi Dresden, f'Carlsbad u f'Torgau fejn iżżewweġ ibnu Aleksei. Fl-1713 huwa żar [[Amburgu]] u assedja lil [[Tönningen]] flimkien mal-alleati tiegħu. Imbagħad ivvjaġġa lejn Hanover u kien mistieden tad-Duka Anton Ulrich ta' Brunswick-Wolfenbüttel f'Salzdahlum. Minn [[Gdańsk|Danzig]] (Gdansk) huwa baħħar lejn Riga, Helsingfors u [[Turku]]. Fl-1711, Pietru stabbilixxa korp statali ġdid, magħruf bħala s-Senat tal-Governanza, permezz ta' digriet. Normalment, id-Duma tal-Bojar kien jeżerċita l-poter matul l-assenza tiegħu. Madankollu, Pietru ma kienx jafda lill-Bojari; minflok abolixxa d-Duma u ħoloq Senat ta' għaxar membri. Is-Senat ġie stabbilit bħala l-ogħla istituzzjoni statali biex jissorvelja l-affarijiet ġudizzjarji, finanzjarji u amministrattivi kollha. Oriġinarjament ġie stabbilit biss għaż-żmien ta' assenza tal-monarka, iżda mbagħad is-Senat sar korp permanenti wara r-ritorn tiegħu. Uffiċjal għoli speċjali, il-Prokuratur Superjuri, kien iservi bħala l-kollegament bejn il-mexxej u s-Senat, u fi kliem Pietru stess kien jaġixxi bħala "għajnejn is-sovran". Mingħajr il-firma tiegħu l-ebda deċiżjoni tas-Senat ma kienet issir effettiva; is-Senat sar waħda mill-iżjed istituzzjonijiet importanti tar-Russja Imperjali. Fl-1701, fl-1705 u fl-1712, Pietru I ħareġ digrieti li stabbilew Skola tal-Inġinerija fit-Torri ta' Sukharev, li suppost kellha tilqa' sa 100 student, iżda kellha 23 student biss. Għalhekk, ħareġ digriet ieħor fl-1714 biex l-edukazzjoni tkun obbligatorja, u stabbilixxa li t-tfal Russi kollha ta' bejn l-10 snin u l-15-il sena tan-nobbli, tal-iskrivani tal-gvern u tal-uffiċjali ta' kariga iktar baxxa kellhom jitgħallmu l-aritmetika bażika, it-trigonometrija u l-[[ġeometrija]], u kellhom jiġu ttestjati fuq dawn is-suġġetti fl-aħħar tal-istudji tagħhom. [[Areskine]], jatrospiżjar, sar il-kap tal-ispiżerija tal-qorti imperjali; [[Johann Daniel Schumacher]] inħatar bħala segretarju u librar tal-Kunstkamera. L-ewwel librerija xjentifika tal-pajjiż infetħet fil-palazz tiegħu fil-Ġnien tas-Sajf. Pietru ordna l-iżvilupp tal-Gżira ta' Aptekarsky, is-sede tal-Uffiċċju tal-Iskrivani Mediċi u l-Ispiżerija Prinċipali. [[Gottlieb Schober]] ġie kkummissjonat biex jeżamina l-fawwariet termali u skopra depożiti rikki tal-kubrit; Pietru minnufih stabbilixxa fabbrika għall-iżvilupp fl-Oblast ta' Samara. Fl-1721 ġew stabbiliti t-tarzna ta' Petrozavod u l-Fabbrika tal-Arloġġi ta' Petrodvorets. Fi żmien Pietru daħlu xi 3,500 [[kelma]] ġdida — mill-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]], mill-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]], mill-[[Lingwa Olandiża|Olandiż]], mill-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]], mit-[[Lingwa Taljana|Taljan]] u mill-[[Lingwa żvediża|Iżvediż]] — fir-Russu, u bejn wieħed u ieħor kwart minnhom kienu termini navali u tat-tbaħħir. Bħala parti mir-riformi tiegħu, Pietru beda sforz ta' industrijalizzazzjoni li kien kajman iżda eventwalment irnexxa. Il-manifattura Russa u l-esportazzjonijiet prinċipali kienu bbażati fuq l-industriji tal-estrazzjoni u tal-[[injam]]. Fl-1719, il-privileġġi tal-minaturi ddaħħlu fil-liġi permezz tal-Privileġġ ta' Berg, u b'hekk ir-rappreżentanti tal-klassijiet kollha setgħu jfittxu għall-minerali grezzi u jibnu impjanti metallurġiċi. Fl-istess waqt, il-manifatturi u l-[[Artiġjan|artiġjani]] ġew eżentati mit-taxxi statali u mir-reklutaġġ għal-lieva, u d-djar tagħhom ġew eżentati mill-istazzjonar tat-truppi. Il-liġi ggarantiet ukoll il-wirt tas-sjieda tal-fabbriki, ipproklamat l-attività industrijali bħala kwistjoni ta' importanza statali u pproteġiet lill-manifatturi mill-indħil fl-affarijiet tagħhom mill-awtoritajiet lokali. L-istess liġi stabbiliet il-Collegium tal-Estrazzjoni, u ħadet ħsieb il-ġestjoni tal-industrija kollha tal-estrazzjoni u tal-metallurġija, kif ukoll tal-amministrazzjonijiet lokali. Id-Demidovs saru l-ewwel esportaturi Russi tal-[[ħadid]] lejn il-Punent tal-Ewropa. Fl-1721 inħareġ digriet li ppermetta lis-sidien tal-fabbriki, irrispettivament kinux nobbli jew le, biex jixtru l-qaddejja. === Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana === Pietru kiseb paċi temporanja mal-Imperu Ottoman u b'hekk seta' jżomm il-forti maħtuf ta' Azov, u minflok xeħet l-attenzjoni tiegħu fuq is-supremazija marittima Russa. Huwa pprova jikseb il-kontroll tal-Baħar Baltiku, li kien ittieħed mill-Imperu Żvediż nofs seklu qabel. Pietru ddikjara gwerra kontra l-Iżvezja, li dak iż-żmien kienet immexxija mir-re żagħżugħ [[Karlu XII]]. L-Iżvezja opponewha wkoll id-[[Danimarka]], in-[[Norveġja]], is-Sassonja u l-Commonwealth Pollakka-[[Litwanja|Litwana]]. Ir-riġment ta' Preobrazhensky ħa sehem fil-battalji ewlenin kollha tal-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Ir-Russja ma kinitx ippreparata sew biex tiġġieled kontra l-Iżvediżi, u l-ewwel tentattiv tagħha li taħtaf il-kosta Baltika ntemm f'diżastru fil-Battalja ta' Narva fl-1700. Matul il-kunflitt, il-qawwiet ta' Karlu XII, minflok ma għamlu assedju metodiku bil-mod il-mod, attakkaw minnufih u użaw maltempata bil-borra biex ikunu vvantaġġati. Wara l-battalja, Karlu XII ddeċieda li jikkonċentra l-qawwiet tiegħu kontra l-Commonwealth Pollakka-Litwana, u b'hekk Pietru kellu biżżejjed żmien biex jerġa' jorganizza l-armata Russa u ħakem lil Nyenschantz matul il-kampanja militari Ingrjana. Bidloo kellu jorganizza sptar militari. Robert Bruce nħatar bħala l-kmandant ewlieni ta' San Pietruburgu. Wara t-telfa li ġarrab f'Narva, Pietru I ordna li l-qniepen tal-knejjes jiddewbu f'kanuni u porvli. Fl-1701, Pietru ordna l-kostruzzjoni tal-Fortizza ta' Novodvinsk fit-Tramuntana ta' Archangelsk. Kulħadd kien konvint li l-monarka kien se jiddikjara gwerra. Fl-assedju ta' Nöteborg, il-qawwiet Russi ħatfu l-fortizza Żvediża, li bdew isejħulha Shlisselburg. Fl-1702 Pietru l-Kbir stabbilixxa t-tarzna ta' Olonets f'Lodeynoye Pole, fejn inbniet il-frejgata Russa Shtandart. Sakemm il-Pollakki ġġieldu kontra l-Iżvediżi, Pietru stabbilixxa l-belt ta' San Pietruburgu fid-29 ta' Ġunju 1703 fuq il-Gżira tal-[[Liebru]]. Huwa pprojbixxa l-kostruzzjoni ta' binjiet tal-ġebel 'il barra minn San Pietruburgu, li kien beħsiebu li ssir il-belt kapitali tar-Russja, biex in-naġġara u l-[[Bennej|bennejja]] kollha setgħu jieħdu sehem fil-kostruzzjoni tal-belt il-ġdida. Sakemm il-belt kienet qed tinbena tul ix-xmara Neva, huwa għex f'kabina modesta tal-injam bi tlett ikmamar (bi studju mingħajr fuklar tal-ħatab) li mbagħad tneħħiet biex tinbena l-ewwel verżjoni tal-Palazz tax-Xitwa. L-ewwel binjiet li tfaċċaw kienu tarzna fl-Istazzjonament tal-Ammirall, Kronstadt (1704-1706) u l-Fortizza ta' San Pietru u San Pawl (1706). Pietru ħa l-familja kollha tiegħu fuq mawra bid-dgħajsa lejn Kronstadt. Wara diversi telfiet, ir-re Pollakk Awgustu II s-Setgħan abdika fl-1706. Ir-re Żvediż Karlu XII b'hekk reġa' xeħet l-attenzjoni tiegħu lejn ir-Russja u invadiha fl-1708. Wara li qasam lejn ir-Russja, Karlu għeleb lil Pietru f'Golovchin f'Lulju. Fil-Battalja ta' Lesnaya, Karlu ġarrab l-ewwel telfa tiegħu wara li Pietru għeleb grupp ta' qawwiet Żvediżi ta' rinfurzar li mmarċjaw minn Riga. Ladarba ġie mċaħħad minn din l-għajnuna, Karlu kien imġiegħel jabbanduna l-avvanz propost tiegħu lejn Moska. Karlu XII rrifjuta li jirtira lejn il-Polonja jew lura lejn l-Iżvezja u minflok invada l-[[Ukrajna]]. Pietru rtira l-armata tiegħu lejn in-Nofsinhar, ta n-nar lill-artijiet li għadda minnhom, u qered kull ma seta' jkun ta' għajnuna għall-Iżvediżi. Imċaħħda mill-provvisti lokali, l-armata Żvediża kellha trażżan l-avvanz tagħha fix-xitwa tal-1708–1709. Fis-sajf tal-1709, l-armata kompliet l-isforzi tagħha biex taħtaf lill-Ukrajna mmexxija mir-Russja, u dawn laħqu l-qofol tagħhom fil-Battalja ta' Poltava fis-27 ta' Ġunju. Il-battalja kienet telfa deċiżiva għall-qawwiet Żvediżi, u temmet il-kampanja militari ta' Karlu fl-Ukrajna u wasslitu biex imur lejn in-Nofsinhar u jfittex refuġju fl-Imperu Ottoman. Ir-Russja kienet għelbet wieħed mill-aqwa militar ta' dak iż-żmien fid-dinja, u r-rebħa biddlet il-fehma li r-Russja ma kinitx kompetenti militarment. Fil-Polonja, Awgustu II reġa' sar ir-re. Pietru sopravvaluta l-appoġġ li kien se jingħata mill-alleati tiegħu fil-Balkani, u attakka lill-Imperu Ottoman, u ta bidu għall-Gwerra bejn ir-Russja u t-Turkija tal-1710. Il-kampanja militari ta' Pietru fl-Imperu Ottoman kienet diżastruża, u fit-Trattat ta' Pruth suċċessiv, Pietru kellu jirritorna l-portijiet tal-Baħar Iswed li kien ħataf fl-1697. Min-naħa l-oħra, is-Sultan keċċa lil Karlu XII. L-Ottomani sejħulu ''Pietru l-Miġnun'' (bit-Tork: ''deli Petro''), minħabba li kien lest jissagrifika għadd kbir ta' suldati mit-truppi tiegħu fil-gwerra. L-armati tat-Tramuntana ta' Pietru ħatfu l-provinċja Żvediża ta' Livonja (in-nofs tat-Tramuntana tal-[[Latvja]] moderna, u n-nofs tan-Nofsinhar tal-[[Estonja]] moderna), u keċċew lill-Iżvediżi 'l barra mill-[[Finlandja]]. Fl-1714, il-flotta Russa rebħet il-Battalja ta' Gangut. Matul il-Korla l-Kbira l-biċċa l-kbira tal-Finlandja ġiet okkupata mill-qawwiet Russi. === Tieni Ambaxxata === F'Jannar 1716, il-Ksar Pietru vvjaġġa fir-reġjun Baltiku biex jiddiskuti n-negozjati għall-paċi u kif seta' jipproteġi r-rotta kummerċjali bil-baħar mill-Iżvediżi. Huwa żar Riga, Königsberg u Danzig. Hemmhekk, in-neputija tiegħu żżewġet lid-Duka ta' Mecklenburg-Schwerin, li miegħu Pietru ried jistabbilixxi alleanza. Huwa kiseb l-assistenza ta' Federiku William I tal-Prussja li assedja l-fortizza qawwija Żvediża ta' [[Wismar]]. F'Altona huwa ltaqa' mad-diplomatiċi Daniżi li appoġġaw lill-Prussja. Huwa baħħar lejn [[Kopenħagen|Copenhagen]] u mexxa flotta mal-alleati. F'Wittenberg huwa żar il-monasteru fejn kien jgħix [[Luteru]]. F'Mejju baqa' sejjer lejn Bad Pyrmont, u minħabba l-problemi fiżiċi tiegħu qagħad f'dak l-ispa. Hemmhekk huwa ltaqa' mal-ġenju Leibniz u Blumentrost u Areskine akkumpanjawh. Fil-bidu ta' Diċembru Pietru wasal f'Amsterdam u żar lil Nicolaas Witsen. Huwa xtara l-kollezzjoni anatomika u tal-ħxejjex mediċinali ta' Frederik Ruysch, Levinus Vincent u Albertus Seba. Huwa kiseb bosta pitturi, fost l-oħrajn ta' [[Maria Sibylla Merian]] għall-Kunstkamera tiegħu u "David u Jonathan" ta' [[Rembrandt]] għall-Palazz ta' Peterhof. Huwa żar villa ta' ħabib tiegħu qrib Nigtevecht, manifattur tal-ħarir u impjant tal-produzzjoni tal-karta. Fil-ħamsa ta' filgħodu huwa ntlaqa' minn Herman Boerhaave li wera l-Ġnien Botaniku lil Pietru. F'April 1717 huwa baqa' għaddej bil-vjaġġ tiegħu lejn in-[[Pajjiżi l-Baxxi|Netherlands]] [[Awstrija|Awstrijaċi]], [[Dunkirk]] u [[Calais]]. F'[[Pariġi]] huwa kiseb bosta kotba, talab li jsir membru tal-Academie de Sciences (Akkademja tax-Xjenzi) u żar il-parlament, is-Sorbonne u Madame Maintenon. Mill-Palazz ta' Saint-Cloud, il-Gran Trianon f'[[Versailles]], [[Palazz ta' Fontainebleau|Fontainebleau]], u [[Spa]], huwa vvjaġġa lejn [[Maastricht]], li dak iż-żmien kienet waħda mill-iżjed fortizzi importanti fl-Ewropa. Huwa mar lura Amsterdam biex jattendi għal Trattat ma' Franza u l-Prussja fil-15 ta' Awwissu. Kiseb suċċess diplomatika, u l-prestiġju internazzjonali tiegħu ssaħħaħ. Reġa' żar il-Ġnien Botaniku u telaq mill-belt fil-bidu ta' Settembru 1717, u mar [[Berlin]]. F'Ottubru reġa' lura f'San Pietruburgu u fl-1719 inħolqot il-Gżira tal-Olanda l-Ġdida. Il-flotta navali tal-ksar kienet qawwija biżżejjed tant li r-Russi setgħu jidħlu fl-Iżvezja. Minkejja dan, Karlu XII rrifjuta li jċedi, u baqa' sakemm miet fil-battalja fl-1718 biex il-paċi setgħet tkun fattibbli. Wara l-Battalja ta' Grengam, l-Iżvezja għamlet paċi mas-setgħat kollha ħlief ir-Russja sal-1720. Fl-1721, it-Trattat ta' Nystad temm il-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Ir-Russja kisbet l-Ingrija, l-Estonja, il-Livonja, u parti sostanzjali tal-Karelja. Min-naħa l-oħra, ir-Russja ħallset żewġ miljun Riksdaler u ċediet il-biċċa l-kbira tal-Finlandja. === Iktar 'il quddiem === Fl-1717, [[Alexander Bekovich-Cherkassky]] mexxa l-ewwel spedizzjoni militari Russa lejn l-[[Asja]] Ċentrali kontra l-Khanat ta' [[Khiva]]. L-ispedizzjoni ntemmet f'diżastru sħiħ meta l-qawwa kollha tal-ispedizzjoni nqatlet. Lejn l-aħħar tal-1717, il-fażi ta' tħejjija tar-riforma amministrattiva fir-Russja tlestiet. Wara l-1718, Pietru stabbilixxa ''collegiums'' (kulleġġi) minflok l-aġenziji ċentrali antiki tal-gvern, inkluż tal-affarijiet barranin, tal-gwerra, tal-flotta navali, tal-ispejjeż, tal-introjtu, tal-ġustizzja u tal-ispezzjoni. Iktar 'il quddiem żdiedu oħrajn għar-regolamentazzjoni tal-estrazzjoni u tal-industrija. Kull kulleġġ kien jikkonsisti minn President, Viċi President, għadd ta' kunsilliera u valutaturi, u prokuratur. Xi barranin ġew inklużi f'diversi kulleġġi iżda mhux bħala Presidenti. [[Pavel Yaguzhinsky]] ġie fdat bl-osservazzjoni tal-"istabbiliment mill-iktar fis possibbli tal-kulleġġi mill-Presidenti tagħhom". Pietru ma kellux biżżejjed persuni leali, ta' talent jew edukati biex imexxu waħedhom id-diversi dipartimenti. Pietru pprefera jserraħ fuq gruppi ta' individwi li setgħu joqogħdu għassa ta' xulxin. Id-deċiżjonijiet kienu jiddependu fuq il-vot tal-maġġoranza. Fl-1718, Pietru investiga għaliex l-eks provinċja Żvediża ta' Livonja kienet daqstant ordnata. Huwa skopra li sabiex jamministraw il-Livonja (300 darba iżgħar mill-imperu tiegħu), l-Iżvediżi nefqu daqs kemm hu nefaq għall-burokrazija Russa kollha. Huwa kellu jżarma l-governanza tal-provinċja. F'Ġunju 1721 huwa ordna li Gagarin, il-gvernatur tas-Siberja, jiġi ġustizzjat. Fl-aħħar snin ta' Pietru saru iktar riformi fir-Russja. Fit-2 ta' Novembru 1721, ftit wara l-paċi li ntlaħqet mal-Iżvezja, huwa ġie pproklamat uffiċjalment bħala ''l-Imperatur tar-Russji Kollha''. L-inkurunazzjoni tal-monarka Russu seħħet fil-Katidral ta' Uspensky, Moska. Uħud ipproponew li jieħu t-titlu ta' ''Imperatur tal-Lvant'', iżda huwa rrifjuta. [[Gavrila Golovkin]], il-Kanċillier tal-Istat, kien l-ewwel wieħed li żied "il-Missier il-Kbir ta' Pajjiżu, l-Imperatur tar-Russji" mat-titlu tradizzjonali ta' Pietru bħala ksar, wara diskors ta' [[Theophan Prokopovich]] fl-1721. It-titlu imperjali ta' Pietru ġie rikonoxxut minn Awgustu II tal-Polonja, Federiku William I tal-Prussja, u Federiku I tal-Iżvezja, iżda mhux mill-monarki Ewropej l-oħra. Fil-ħsieb ta' bosta, il-kelma ''imperatur'' kellha konnotazzjonijiet ta' superjorità fuq ir-rejiet. Diversi mexxejja beżgħu li Pietru seta' jsostni li kellu awtorità fuqhom, l-istess bħalma l-Imperatur Ruman Sagru kien sostna li kellu s-sovranità fuq in-nazzjonijiet [[Kristjani]] kollha.<blockquote>Bil-grazzja ta' [[Alla l-Missier|Alla]], l-ikbar u l-iżjed imperatur sovran eċċellenti Pyotr Alekseevich, il-mexxej tar-Russi kollha: ta' Moska, ta' Kiev, ta' Vladimir, ta' Novgorod, Ksar ta' Kazan, Ksar ta' Astrakhan u Ksar tas-Siberja, sovran ta' [[Pskov]], prinċep kbir ta' Smolensk, ta' Tver, ta' Yugorsk, ta' Perm, ta' Vyatka, tal-[[Bulgarija]] u oħrajn, sovran u prinċep kbir tal-Artijiet Baxxi ta' Novgorod, ta' Chernigov, ta' Ryazan, ta' Rostov, ta' [[Yaroslavl]], ta' Belozersk, ta' Udora, ta' Kondia u s-sovran tal-artijiet kollha tat-Tramuntana, u s-sovran tal-artijiet Iverjani, tar-Rejiet Karlijani u [[Ġeorġja|Georgjani]], tal-artijiet Kabardini, tal-prinċpijiet Ċirkassjani u tal-Muntanji u ta' bosta stati u artijiet oħra fil-Punent u fil-Lvant u lil hinn, u s-suċċessur, is-sovran u l-mexxej.</blockquote>Fl-1722, Pietru ħareġ digriet dwar is-suċċessjoni għat-tron, u fih stabbilixxa d-drawwa tal-qedem tat-trasferiment tat-tron lid-dixxendenti maskili diretti (peress li ma kellux iben). Id-digriet tant kien mhux tas-soltu għas-soċjetà Russa li kien hemm bżonn jiġi spjegat. Pietru ħoloq ordni ġdid ta' preċedenza għas-sidien tal-artijiet magħruf bħala t-Tabella Ġerarkika. Qabel, il-preċedenza kienet tiġi ddeterminata mit-twelid. Sabiex iċaħħad lill-Bojari mill-karigi għoljin tagħhom, Pietru ordna li l-preċedenza għandha tiġi ddeterminata skont il-merti u s-servizz lill-Imperatur. It-Tabella Ġerarkika baqgħet fis-seħħ sat-tneħħija tal-monarkija Russa fl-1917. Fl-1722, [[John Bell]] akkumpanja lil Pietru l-Kbir fi spedizzjoni militari lejn il-belt ta' [[Derbent]] qrib il-Baħar Kaspju. L-Imperu Safavid [[Persjani|Persjan]] li darba kien tant setgħan lejn in-Nofsinhar kien qabad it-triq tan-niżla sew. Pietru ħa vantaġġ minn din is-sitwazzjoni u ddikjara l-Gwerra bejn ir-Russja u l-Persja tal-1722–1723, magħrufa wkoll bħala "l-Ispedizzjoni Persjana ta' Pietru l-Kbir", li żiedet b'mod drastiku l-influwenza Russa għall-ewwel darba fil-Kawkasu u fir-reġjun tal-Baħar Kaspju, u evitat li l-Imperu Ottoman jagħmel kisbiet territorjali fir-reġjun. Wara suċċess kunsiderevoli u l-ħtif ta' bosta provinċji u bliet fil-Kawkasu u fl-art kontinentali tat-Tramuntana tal-Persja, is-Safavidi kellhom iċedu t-territorju lir-Russja, inkluż Derbent, Shirvan, Gilan, Mazandaran, [[Baku]] u Astrabad. Fi żmien 12-il sena, it-territorji kollha ġew ċeduti lill-Persja, li mbagħad kienet immexxija mill-ġenju militari kariżmatiku [[Nader Shah]], bħala parti mit-Trattat ta' Resht, mit-Trattat ta' Ganja, u bħala r-riżultat ta' alleanza Russa-Persjana kontra l-Imperu Ottoman, li kien l-għadu komuni tat-tnejn li huma. Pietru biddel is-sistema tat-tassazzjoni diretta. Huwa abolixxa t-taxxa fuq l-art u t-taxxa fuq il-proprjetà u minflok daħħal it-taxxa fuq kull votant. It-taxxi fuq l-art u fuq il-proprjetà kienu jitħallsu biss mill-individwi li kienu sidien ta' xi proprjetà jew li kellhom il-familji. It-taxxa l-ġdida fuq kull votant kienet titħallas mill-qaddejja u mir-raħħala. Pietru beda l-kostruzzjoni tal-Palazz ta' Monplaisir abbażi tal-iskizzi tiegħu stess. Huwa ordna li jinxtraw 2,000 siġra tal-ixkomp li ġew ittrasportati lejn San Pietruburgu. Fl-1725 tlestiet il-kostruzzjoni tal-Peterhof, palazz qrib San Pietruburgu. Il-Peterhof kien residenza grandjuża li saret magħrufa bħala l-"Versailles Russa". === Mard u mewt === Fix-xitwa tal-1723, Pietru, li qatt ma kellu saħħa kumplessiva robusta, beda jkollu problemi fil-kanal saflieni tal-awrina u fil-bużżieqa tal-awrina. Fis-sajf tal-1724, tim ta' [[Tabib|tobba]] għamlulu intervent kirurġiku biex jeħilsu iktar minn 4 libbri ta' awrina li kienet imblukkata. Pietru baqa' mixħut f'qiegħ ta' sodda sal-aħħar tal-ħarifa. Fl-ewwel ġimgħa ta' Ottubru, ma felaħx kwiet iktar u kien ċert li kien fieq. B'hekk, Pietru beda vjaġġ twil ta' spezzjoni ta' diversi proġetti. Rastrelli lesta l-monument għal Pietru I (fil-Kastell ta' [[San Mikiel]]). Skont leġġenda, f'Novembru, f'Lakhta tul il-Golf tal-Finlandja biex jispezzjona xi impjanti tal-produzzjoni tal-ħadid, Pietru ra grupp ta' suldati jgħerqu qrib ix-xatt, u daħal għalihom fl-ilma fond sa qaddu biex isalvahom. Dan is-salvataġġ fl-ilma ffriżat jingħad li kompla jaggrava l-problemi li Pietru kellu fil-bużżieqa tal-awrina u wassal għal mewtu. Madankollu, din il-ġrajja ffaċċjat xettiċiżmu minn xi storiċi, li indikaw li l-kronista Ġermaniż [[Jacob von Staehlin]] huwa l-uniku sors ta' din il-ġrajja. Fil-bidu ta' Jannar 1725, Pietru reġa' kellu l-uremija jew l-ażotemija. Skont leġġenda, qabel ma ntilef minn sensih Pietru staqsa għal karta u pinna u ħażżeż nota mhux kompluta li kienet tgħid: ''"Ħallu kollox lil ..."'' u mbagħad, mifni bl-isforz, staqsa biex iġibulu lil bintu Anna. Pietru miet bejn l-4 u l-5 ta' filgħodu fit-8 ta' Frar. Awtopsja żvelat li l-bużżieqa tal-awrina tiegħu kienet infettata bil-kankrena. Meta miet kellu 52 sena u 7 xhur, u kien irrenja għal 42 sena. Huwa ndifen fil-Katidral ta' San Pietru u San Pawl. Wara mewtu, l-istudenti marru fil-Kulleġġ Militari bit-talba li "jitilqu mix-xjenza" minħabba l-pretest "li ma setgħux jifmuha". == [[Reliġjon]] == Pietru kellu interess kbir f'dawk li ma kinux jaqblu mad-duttrini u żar lil ġemgħat tas-Soċjetà Kristjana tal-Ħbieb u tal-Mennoniti. Huwa ma kienx jemmen fil-mirakli u meta kellu 18-il sena stabbilixxa s-Sinodu tal-Ġwejjef u tal-Buffi tal-Qorti Ċajtiera u Sakranazzi, li kienet organizzazzjoni ta' żufjett fir-rigward tal-Knisja Ortodossa u [[Knisja Kattolika|Kattolika]]. F'Jannar 1695, Pietru rrifjuta li jieħu sehem fiċ-ċerimonja tradizzjonali tal-Epifanija Ortodossa Russa, u spiss kien jiskeda l-avvenimenti tas-Sinodu tal-Ġwejjef u tal-Buffi tal-Qorti Ċajtiera u Sakranazzi apposta biex jaħbtu ma' dawk tal-Knisja. Sikwit kien juża l-laqam ta' ''Pakhom Mikhailov'' (bir-Russu: Пахом Михайлов) fost il-membri tal-għaqdiet reliġjużi li kienu jagħmlu parti miċ-ċirku relattivament qarib ta' ħbieb li magħhom kien jixrob fit-tul. Pietru trabba skont it-twemmin tal-Knisja Ortodossa Russa, iżda ma kienx jirrispetta wisq il-ġerarkija tal-Knisja, u kien iżommha taħt il-kontroll strett tal-gvern. Il-mexxej tradizzjonali tal-Knisja kien il-Patriarka ta' Moska. Fl-1700, meta l-kariga kienet battala, Pietru rrifjuta li jinnomina sostitut, u ppermetta lill-viċi tal-patriarka biex iwettaq id-dmirijiet minfloku. Pietru ma setax jittollera li l-patriarka kien jeżerċita poter superjuri għall-ksar, kif tabilħaqq kien ġara fil-każ ta' Philaret (1619–1633) u ta' Nikon (1652–1666). Il-Lavra ta' Alexander Nevsky inbniet bejn l-1710 u l-1712; il-Katidral ta' San Pietru u San Pawl inbena bejn l-1712 u l-1733. Fl-1716 huwa stieden lil Theophan Prokopovich, pjetist u [[astronomu]], biex imur fil-belt kapitali. Ir-''Regolamenti Ekkleżjastiċi'' tal-1721 huma bbażati fuq l-ideat ta' [[August Hermann Francke]]. Ir-riforma tal-Knisja ta' Pietru l-Kbir għaldaqstant abolixxiet il-patriarkat, u minfloku ġie stabbilit Sinodu Sagru taħt il-kontroll ta' Prokuratur. Fl-1721, Pietru ħa l-parir ta' Prokopovich u ddisinja s-Sinodu Sagru bħala kunsill ta' għaxar membri tal-kleru. Għat-tmexxija fil-Knisja, kulma jmur Pietru dar għall-Ukreni, li kienu iktar miftuħin għar-riformi, iżda ma kinux maħbubin wisq mill-kleru Russu. Pietru implimenta liġi li stipulat li l-ebda raġel Russu ma seta' jingħaqad ma' monasteru qabel l-età ta' 50 sena. Huwa kien tal-fehma li wisq irġiel Russi kapaċi kienu qed jinħlew fuq xogħol tal-kleru meta minflok setgħu jingħaqdu mal-armata l-ġdida u mtejba tiegħu. == Żwiġijiet u familja == Pietru l-Kbir kellu żewġ nisa, u flimkien magħhom kellu 15-il wild, li tlieta minnhom biss baqgħu ħajjin sa ma saru adulti. Omm Pietru għażlet l-ewwel [[mara]] tiegħu, Eudoxia Lopukhina, meta kellu 16-il sena biss. Dan kien konsistenti ma' tradizzjoni preċedenti ta' Romanov li tintgħażel bint nobbli minuri. Dan kien isir biex jiġi evitat il-ġlied bejn il-familji nobbli iktar setgħana u biex ikun hemm demm ġdid fil-familja. Meta ġie lura mill-vjaġġ Ewropew tiegħu fl-1698, Pietru ra kif għamel biex itemm iż-żwieġ infeliċi tiegħu. Huwa ddivorzja lill-ksaressa u obbligaha tingħaqad ma' kunvent. Magħha kellu tliet ulied, għalkemm wieħed biss, Alexei Petrovich, il-Ksarevich tar-Russja, baqa' ħaj sa ma sar adult. Menshikov introduċieh lil Marta Helena Skowrońska, bint raħħal Pollakk-Litwan, u baqa' jinnamra magħha għal xi żmien bejn l-1702 u l-1704. Marta kkonvertiet għat-twemmin tal-Knisja Ortodossa Russa u ngħatat l-isem ta' Katerina. Għalkemm ma jeżisti l-ebda rekord, Katerina u Pietru żżewġu b'mod sigriet bejn it-23 ta' Ottubru u l-1 ta' Diċembru 1707 f'San Pietruburgu. Pietru kien iħobb lil Katerina u żżewwiġha uffiċjalment fil-Katidral ta' San Iżakk fid-19 ta' Frar 1712. Fl-1718, ibnu Alexei Petrovich issakkar fil-fortizza ta' San Pietru u San Pawl, peress li ġie meqjus minn Pietru bħala l-Absalom ribelli. Huwa kien suspettat li kien involut f'konfoffa kontra l-Imperatur. Alexei għadda ġuri u qerr taħt tortura quddiem qorti lajka (immexxija mill-Konti Tolstoy). Huwa ġie akkużat u ngħata sentenza tal-piena tal-mewt. Is-sentenza ta' tradiment fuq livell għoli setgħet tiġi eżegwita biss bl-awtorizzazzjoni ffirmata ta' Pietru, u Alexei miet fil-ħabs, peress li Pietru kaxkar saqajh u ma ħax deċiżjoni. Il-mewt ta' Alexei x'aktarx li rriżultat mit-tidrib li ġarrab waqt it-tortura tiegħu. Omm Alexei, Eudoxia, ġiet ikkastigata. Hija ġiet imkaxkra minn darha, għaddiet ġuri b'akkużi foloz ta' adulterju, imsawta bil-frosta pubblikament, u magħluqa fil-monasteri mingħajr ma seta jkellimha ħadd. Fl-1724, Pietru kellu t-tieni mara tiegħu, Katerina, li ġiet inkurunata Imperatriċi, għalkemm huwa baqa' l-mexxej reali tar-Russja. === Ulied === Mingħad iż-żewġ nisa tiegħu fiż-żwieġ kellu 15-il wild: tlieta mingħand Eudoxia u tnax mingħand Katerina. Dawn kienu jinkludu erba' subien imsejħa ''Pavel'' u tliet subien imsejħa ''Pietru'', li kollha kemm huma mietu meta kienu għadhom trabi. Tlieta biss minn uliedu baqgħu ħajjin sa ma saru adulti. Huwa kellu tliet neputijiet biss: il-Ksar Pietru II u l-Gran Dukessa Natalia mingħand Alexei u l-Ksar Pietru III mingħand Anna. {| class="wikitable" !Isem !Twelid !Mewt !Noti |- | colspan="4" |'''''Mingħand Eudoxia Lopukhina''''' |- |Alexei Petrovich, Ksarevich tar-Russja |18 ta' Frar 1690 |26 ta' Ġunju 1718, età ta' 28 sena |Iżżewweġ fl-1711 lil Charlotte Christine ta' Brunswick-Wolfenbüttel; ma' Pietru II tar-Russja |- |Alexander Petrovich |13 ta' Ottubru 1691 |14 ta' Mejju 1692, età ta' 7 xhur | |- |Pavel Petrovich |1693 |1693 | |- | colspan="4" |'''''Mingħand Katerina I''''' |- |Pietru Petrovich |xitwa tal-1704 |1707 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Paul Petrovich |Ottubru 1705 |1707 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Katerina Petrovna |7 ta' Frar 1707 |7 ta' Awwissu 1708 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Anna Petrovna |27 ta' Jannar 1708 |15 ta' Mejju 1728 |Iżżewġet fl-1725 lil Karl Friedrich, id-Duka ta' Holstein-Gottorp; weldet lil Pietru III tar-Russja. |- |Elizaveta Petrovna, li mbagħad saret l-Imperatriċi Elizaveta Petrovna |29 ta' Diċembru 1709 |5 ta' Jannar 1762 |Jingħad li żżewġet fl-1742 lil Alexei Razumovsky; bla tfal |- |Maria Natalia Petrovna |20 ta' Marzu 1713 |17 ta' Mejju 1715 |twieldet f'Riga |- |Margarita Petrovna |19 ta' Settembru 1714 |7 ta' Ġunju 1715 | |- |Pietru Petrovich |9 ta' Novembru 1715 |6 ta' Mejju 1719 | |- |Pavel Petrovich |13 ta' Jannar 1717 |14 ta' Jannar 1717 |twieled f'Wesel |- |Natalia Petrovna |31 ta' Awwissu 1718 |15 ta' Marzu 1725 | |- |Pietru Petrovich |7 ta' Ottubru 1723 |7 ta' Ottubru 1723 | |- |Pavel Petrovich |1724 |1724 | |} === Namrati u tfal illeġittimi === * Anna Mons, mill-1691 (jew mill-1692) sal-1704; * Letitia Cross fl-1698; * is-Sinjura Mary Hamilton ** Korriet (1715) ** Wild mingħajr isem (1717–1718?); * il-Prinċipessa Maria Dmitrievna Cantemirovna tal-Moldavja, bint Dimitrie Cantemir ** Iben mingħajr isem (1722–1723?). == Legat == Il-legat ta' Pietru dejjem kien tħassib ewlieni tal-intellettwali Russi. Pietru kien karattru ferm iktar kumpless milli xi kultant jiġi akkreditat. Uħud jemmnu li r-riformi ta' Pietru wasslu għal firda soċjali fil-pajjiż u dgħajfuh spiritwalment. Riasanovsky jindika "dikotomija paradossali" f'immaġnijiet suwed u bojod, pereżempju Alla/Antikrist, edukatur/''ignoramus'', arkitett tal-kobor tar-Russja/qerried tal-[[kultura]] nazzjonali, missier il-pajjiż/flaġell tal-individwi komuni. Għall-Kredenti Antiki huwa kien l-Antikrist, minħabba l-bidliet tal-kalendarju u tat-taxxa fuq il-votanti individwali. Pietru qabbel lilu nnifsu mar-Re David jew ma' Noè b'missjoni divina. Fil-funeral tiegħu, Prokopovich qabblu ma' Mosè u ma' Salamun. Il-bijografija tal-1759 ta' [[Voltaire]] tat lir-Russi tas-seklu 18 raġel tal-Illuminiżmu, filwaqt li l-poeżija ''Ir-Rikkieb tal-Bronż'' tal-1833 ta' Alexander Pushkin wasslet immaġni Romantika qawwija ta' Alla ħallieq. Is-Slavofili f'nofs is-seklu 19 ikkritikaw lil Pietru li qarreb wisq lir-Russja lejn il-Punent. Il-kittieba u l-analisti politiċi tal-Punent irrakkontaw "Ix-Xhieda" jew it-testment sigriet ta' Pietru l-Kbir. Jingħad li dawn ħarġu fid-dieher il-pjan grandjuż tal-ħażen għar-Russja biex jikkontrolla d-dinja permezz tal-ħakma ta' [[Kostantinopli]], tal-[[Afganistan]] u tal-[[Indja]]. Madankollu dawn kienu qerq iffrabbrikat f'Pariġi skont il-kmand ta' [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]] meta beda l-invażjoni tar-Russja fl-1812. Minkejja dan, din il-ġrajja xorta waħda għadha tiġi kkwotata fl-għaqdiet tal-politika barranija. Il-Komunisti ġustizzjaw l-aħħar membri tal-familja Romanov, u l-istoriċi tagħhom bħal Mikhail Pokrovsky ippreżentaw fehmiet tassew negattivi tad-dinastija kollha. Madankollu, [[Ġużeppi Stalin|Stalin]] ammira kif Pietru saħħaħ l-istat fiż-żmien tal-gwerer, id-diplomazija, l-industrija, l-edukazzjoni għolja u l-amministrazzjoni tal-gvern. Fl-1928 Stalin kiteb, "meta Pietru l-Kbir, li kellu jiffaċċja l-pajjiżi iktar żviluppati fil-Punent, bena bosta impjanti u fabbriki għall-provvisti tal-armata u għat-tisħiħ tad-difiżi tal-pajjiż, dan kien tentattiv oriġinali biex jipprova joħroġ mill-qafas batut tal-pajjiż u jmexxih 'il quddiem". B'hekk, l-istorjografija Sovjetika tenfasizza kemm il-kisbiet pożittivi kif ukoll il-fattur negattiv tal-oppressjoni tan-nies komuni. Wara l-waqgħa tal-Komuniżmu fl-1991, l-istudjużi u l-pubbliku ġenerali fir-Russja u fil-Punent reġgħu xeħtu l-attenzjoni tagħhom fuq Pietru u r-rwol tiegħu fl-istorja Russa. Ir-renju tiegħu issa jitqies bħala avveniment formattiv deċiżiv fl-imgħoddi imperjali Russu. Bosta ideat qablu ma' xulxin, bħat-tisħiħ tal-istat awtokratiku u jekk ir-reġim ksarist kienx statist biżżejjed fid-dawl tal-ftit burokrazija li kellu. Il-mudelli tal-modernizzazzjoni spiss jiġu kkontestati. Huwa beda firxa wiesgħa ta' riformi ekonomiċi, soċjali, politiċi, amministrattivi, edukattivi u militari li temmew id-dominanza tat-tradizzjonaliżmu u tar-reliġjon fir-Russja u taw bidu għall-proċess biex il-pajjiż joqrob iktar lejn il-Punent. Fost l-isforzi tiegħu kien hemm il-lajċizzazzjoni tal-edukazzjoni, l-organizzazzjoni tal-amministrazzjoni għall-governanza effettiva, l-użu mtejjeb tat-teknoloġija, l-istabbiliment ta' ekonomija industrijali, il-modernizzazzjoni tal-armata u l-istabbiliment ta' flotta navali b'saħħitha. L-istoriku Y. Vodarsky qal fl-1993 li Pietru, "ma mexxiex il-pajjiż fi triqtu lejn l-iżvilupp ekonomiku, politiku u soċjali mgħaġġel, ma obbligahx "jagħmel qabża" permezz ta' diversi stadji.... Bil-kontra, dawn l-azzjonijiet tassew ħonqu l-progress tar-Russja u ħolqu l-kundizzjonijiet biex tibqa' lura seklu u nofs!". Is-setgħat awtokratiċi li Stalin kien jammira dehru bħala problematiċi għal Evgeny Anisimov, li lmenta li Pietru kien, "il-ħallieq tas-sistema tal-kmand amministrattiv u l-antenat reali ta' Stalin". Madankollu, bejn l-1678 u l-1710, il-popolazzjoni kibret darbtejn. Skont l-''Encyclopaedia Britannica'', "Ma għalaqx għalkollox id-distakk bejn ir-Russja u l-pajjiżi tal-Punent, iżda kiseb progress kunsiderevoli fl-iżvilupp tal-ekonomija u tal-kummerċ nazzjonali, tal-edukazzjoni, tax-xjenza, tal-kultura u tal-politika barranija. Ir-Russja saret qawwa kbira, li mingħajr l-involviment tagħha l-ebda problema Ewropea importanti ma setgħet tiġi solvuta. Ir-riformi interni tiegħu kisbu progress li sa ċertu punt l-ebda innovatur qablu qatt ma seta' jbassar". Filwaqt li l-bidla kulturali fl-istorjografija ċekknet il-kwistjonijiet diplomatiċi, ekonomiċi u kostituzzjonali, instabu rwoli kulturali ġodda għal Pietru, pereżempju fl-arkitettura (Barokk ta' Pietru) u fl-ilbies. [[James Cracraft]] isostni: : Ir-rivoluzzjoni ta' Pietru fir-Russja — li tħaddan fiha l-bosta riformi militari, navali, governattivi, edukattivi, arkitettoniċi, lingwistiċi, u interni oħra ppromulgati mir-reġim ta' Pietru biex ir-Russja tqum fuq saqajha bħala setgħa Ewropea ewlenija — essenzjalment kienet rivoluzzjoni kulturali, waħda li kellha impatt profond kemm fuq il-kostituzzjoni bażika tal-Imperu Russu, kif ukoll fuq l-iżvilupp sussegwenti tiegħu. Ir-rappreżentazzjonijiet ikoniċi tal-qaddisin mejtin tipiċi għal sekli ta' kultura viżiva Russa f'daqqa waħda ċedew posthom għar-ritratti naturalistiċi. == Fil-kultura popolari == Pietru ssemma f'bosta ġrajjiet tal-istorja, rumanzi, reċti, films, monumenti u pitturi. Dawn jinkludu l-poeżiji ''Ir-Rikkieb tal-Bronż'', ''Poltava'' u r-rumanz mhux komplut ''L-Għarbi Iberiku ta' Pietru l-Kbir'', kollha ta' [[Alexander Pushkin]]. L-ewwel waħda kienet dwar statwa ekwestri li nbniet f'ġieħ Pietru. Aleksey Nikolayevich Tolstoy kiteb rumanz storiku bijografiku dwaru, imsejjaħ ''Pietru I'', fis-snin 30 tas-seklu 20. * Il-film silenzjuż Ġermaniż tal-1922 ''Pietru l-Kbir'' tar-reġista Dimitri Buchowetzki u tal-protagonista Emil Jannings li ħadimha ta' Pietru. * Fl-1929 ittellgħet ir-reċta ta' A.N. Tolstoy, fejn skont il-linja tal-partit Pietru ntwera bħala tirann li "għakkes lil kulħadd u lil kollox bħallikieku kien ippossedut mix-xjaten, nissel il-biża', u sallab kemm lill-ibnu kif ukoll lill-pajjiżu". * Il-film Sovjetiku tal-1937–1938 ''Pietru l-Kbir''. * Il-film tal-1976 ''How Czar Peter the Great Married Off His Moor'', bil-protagonista Aleksey Petrenko li ħadimha ta' Pietru, u Vladimir Vysotsky li ħadimha ta' Abram Petrovich Gannibal, juri t-tentattiv ta' Pietru li jibni l-Flotta Baltika. * Jan Niklas u Maximilian Schell ħadmuha ta' Pietru fil-minisensiela tal-NBC tal-1986 ''Pietru l-Kbir''. * Il-film tal-2007 ''The Sovereign's Servant'' (Il-Qaddej tas-Sovran) juri l-lat brutali ta' Pietru matul il-kampanji militari tiegħu. * Karattru bbażat fuq Pietru għandu rwol ewlieni f'''The Age of Unreason'', sensiela ta' erba' rumanzi storiċi differenti miktubin mill-awtur Amerikan tal-fantaxjenza u tal-fantasija Gregory Keyes. * Pietru huwa wieħed minn bosta karattri sekondarji f'''Baroque Cycle'' (Ċiklu Barokk) ta' Neal Stephenson – u jitfaċċa b'mod prinċipali fit-tielet rumanz, ''The System of the World'' (Is-Sistema tad-Dinja). * Isaac Rouse jirrakkonta lil Pietru fuq BBC Radio 4 bħala tifel, Will Howard bħala adolexxenti u Elliot Cowan bħala adult fir-reċti ta' fuq ir-radju msejħa ''Peter the Great: The Gamblers'' u ''Peter the Great: The Queen of Spades'', miktubin minn Mike Walker u li kienu l-aħħar żewġ reċti fl-ewwel sensiela ta' ''Tsar''. Ir-reċti xxandru fil-25 ta' Settembru u fit-2 ta' Ottubru 2016. * Vers fil-"Kanzunetta tax-Xorb tal-Inġiniera" jsemmi lil Pietru l-Kbir. * Jason Isaacs ħadimha ta' Pietru fis-sensiela antistorika Hulu tal-2020,''The Great''. * Pietru jintwera bħala l-mexxej taċ-ċivilizzazzjoni Russa fil-logħob tal-kompjuter ''Sid Meier's Civilization VI''. * Ivan Kolesnikov ħadimha ta' Pietru fil-film dokumentarju storiku Russu tal-2022, ''Pietru I: L-Aħħar Ksar u l-Ewwel Imperatur''. == Referenzi == [[Kategorija:Russja]] [[Kategorija:Twieldu fl-1672]] [[Kategorija:Mietu fl-1725]] 2r2m15z7huyb1r8f9v3k8r6ft9wv8go 323376 323375 2025-06-04T09:34:46Z Trigcly 17859 żieda stampi 323376 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Pietru I''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Пётр I Алексеевич, <small>b'ittri Rumani:</small> ''Pyotr I Alekseyevich'', IPA: [ˈpʲɵtr ɐlʲɪkˈsʲejɪvʲɪtɕ]; twieled fid-9 ta' Ġunju [skont sorsi oħra fit-30 ta' Mejju] 1672 – miet fit-8 ta' Frar [skont sorsi oħra fit-28 ta' Jannar] 1725), magħruf aħjar bħala '''Pietru l-Kbir''', kien il-Ksar tar-[[Russja]] kollha mill-1682 u l-ewwel Imperatur tar-Russja kollha mill-1721 sa mewtu fl-1725. Huwa rrenja b'mod konġunt flimkien ma' ħuh min-nisel ta' ġenitur wieħed komuni, [[Ivan V]], sal-1696. Minn dik is-sena, Pietru kien monarka assolut u awtokrata li baqa' l-awtorità suprema u organizza stat riġidu u ordnat sew. Il-biċċa l-kbira tar-renju ta' Pietru kienet mimlija gwerer twal kontra l-imperi [[Imperu Ottoman|Ottomani]] u [[Żvezja|Żvediżi]]. Il-kampanji militari tiegħu ta' Azov kienu segwiti mill-istabbiliment tal-Flotta Navali Russa; wara r-rebħa tiegħu fil-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana minkejja diffikultajiet inizjali, ir-Russja annettiet parti sinifikanti mill-kosta Baltika tal-Lvant u uffiċjalment bdiet tissejjaħ imperu. Pietru mexxa rivoluzzjoni [[Kultura|kulturali]] li ssostitwiet uħud mis-sistemi soċjali u [[Politika|politiċi]] tradizzjonalisti u [[Medjuevu|Medjevali]] b'oħrajn li kienu moderni, [[Xjenza|xjentifiċi]], tal-Punent u bbażati fuq Illuminiżmu radikali. F'Diċembru 1699 huwa daħħal il-[[kalendarju Ġuljan]], li ħa post il-kalendarju [[Biżantini|Biżantin]] li kien ilu jintuża fir-Russja, iżda l-[[Knisja Ortodossa Russa]] rreżistiet partikolarment din il-bidla. Fl-1703 huwa daħħal l-ewwel gazzetta Russa, ''Sankt-Peterburgskie Vedomosti'', u ordna l-kitba ċivili, riforma tal-[[ortografija]] Russa ddisinjata fil-biċċa l-kbira minnu nnifsu. Max-xtut tax-xmara Neva, huwa stabbilixxa [[San Pietruburgu]], belt li malajr ġiet imlaqqma minn [[Francesco Algarotti]] bħala t-"tieqa lejn il-Punent". Fl-1712, Pietru ttrasferixxa l-[[belt kapitali]] minn [[Moska]] lejn San Pietruburgu, status li żammet sal-1918. Pietru kellu interess kbir fil-pjanti, fl-[[Annimal|annimali]] u fil-minerali, fil-ħlejjaq deformati jew fl-eċċezzjonijiet tal-liġi tan-natura li kienu jqanqlulu l-kurżità. Huwa ħeġġeġ ir-riċerka tad-deformazzjonijiet, u b'hekk ipprova wkoll jeqred il-biża' superstizzjuża tal-mostri. Huwa ppromwova l-industrijalizzazzjoni fl-Imperu Russu u l-[[edukazzjoni]] għolja. L-Akkademja Russa tax-Xjenzi u l-Università Statali ta' San Pietruburgu ġew stabbiliti fl-1724, u stieden lil [[Christian Wolff]] u lil [[Willem 's Gravesande]]. Pietru jiġi akkreditat primarjament bil-modernizzazzjoni tal-pajjiż, peress li malajr ittrasformah f'setgħa [[Ewropa|Ewropea]] ewlenija. Ir-riformi amministrattivi tiegħu, li ħolqu Senat tal-Governanza fl-1711, il-''Collegium'' fl-1717 u t-Tabella tal-Karigi fl-1722, kellhom impatt fit-tul fuq ir-Russja, u bosta istituzzjonijiet tal-gvern Russu oriġinaw fir-renju tiegħu. == Ħajja bikrija == [[File:Young_Peter_the_Great_parsuna.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Young_Peter_the_Great_parsuna.jpg|xellug|daqsminuri|Pietru fi tfulitu.]] Pietru trabba fil-proprjetà tal-familja ta' Izmaylovo u ngħata l-edukazzjoni tiegħu fil-Palazz tad-Divertiment minn età bikrija mingħand diversi [[Għalliem|għalliema]] privati kkummissjonati minn missieru; l-iktar notevoli minnhom kienu [[Nikita Zotov]], [[Patrick Gordon]] u [[Paul Menesius]]. Meta missieru miet fl-1676, huwa ħalla s-sovranità f'idejn ħuh il-kbir tal-istess nisel minn ġenitur wieħed komuni, il-magħtub [[Teodoru III]]. Matul dan il-perjodu kollu, il-gvern kien immexxi fil-biċċa l-kbira minn [[Artamon Matveyev]], ħabib illuminat ta' Alexis, il-kap politiku tal-familja Naryshkin u wieħed mill-ikbar benefatturi tat-tfulija ta' Pietru. Din is-sitwazzjoni nbidlet meta Teodoru miet fl-1682. Peress li Teodoru ma kellux ulied, qam diżgwid bejn il-familja Miloslavsky ([[Maria Miloslavskaya]] kienet l-ewwel mara ta' [[Alexis I]]) u l-familja Naryshkin ([[Natalya Naryshkina]] kienet it-tieni mara tiegħu) rigward min kien se jiret it-tron. Huwa rrenja b'mod konġunt ma' ħuh il-kbir bin-nisel ta' ġenitur wieħed komuni, Ivan V, sal-1696. Ivan kien l-eredi bid-dritt iżda kien dgħajjef u għami. B'hekk, il-Boyar Duma (kunsill tan-nobbli Russi) għażel lil Pietru biex isir il-ksar ta' għaxar snin, u ommu kienet ir-reġġenti tiegħu. Tħaffret toqba fid-dahar tat-tron, biex litteralment minn wara l-kwinti, ommu setgħet issefsef f'widnejn iż-żewġ subien. It-"Tkeċċija l-Kbira ta' Moska" bdiet fl-1677 u tlestiet fl-1688; din affettwat il-familji nobbli b'karigi għoljin fl-amministrazzjoni; il-ministeri tnaqqsu wkoll. Dan ipprovoka reazzjonijiet inkorlati. Sophia, waħda mill-ulied bniet ta' Alexis mill-ewwel żwieġ tiegħu, mexxiet ribelljoni tal-i''streltsy'' (il-korp militari tal-elit tar-Russja) f'April–Mejju 1682. Fil-kunflitt sussegwenti, uħud mill-qrabat u mill-ħbieb ta' Pietru nqatlu, fosthom Artamon Matveyev, u Pietru esperjenza wħud minn dawn l-att ta' vjolenza politika. L-i''streltsy'' għamluha possibbli għal Sophia, għall-Miloslavskys (il-klan ta' Ivan) u għall-alleati tagħhom biex jinsistu li Pietru u Ivan jiġu pproklamati b'mod konġunt bħala l-ksars, u Ivan ġie akklamat bħala l-ksar superjuri. Imbagħad Sophia għamlitha tar-reġġenti matul iż-żmien meta s-sovrani kienu taħt l-età u eżerċitat is-setgħa kollha tagħha. Għal 7 snin, hija mexxiet bħala awtokrata. [[File:Double_throne_of_Russia_04_by_shakko.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Double_throne_of_Russia_04_by_shakko.jpg|daqsminuri|It-tron doppju fl-Armerija tal-Kremlin. Tħaffret toqba kbira fid-dahar tat-tron doppju użat minn Ivan u Pietru. Sophia kienet tpoġġi wara t-tron u tisma lil Pietru jitkellem man-nobbli, u kienet tagħtih l-informazzjoni u tissuġġerilu x'iwieġeb għall-mistoqsijiet u għall-problemi li kienu jressqulu.]] Mill-1682 sal-1689, Pietru u ommu tkeċċew lejn Preobrazhenskoye. Tal-età ta' 16-il sena, huwa skopra dgħajsa Ingliża fil-proprjetà tal-familja, irrestawraha u tgħallem ibaħħar. Huwa ngħata sestant (strument tan-navigazzjoni), iżda ma kienx jaf kif jużah. Pietru kien affaxxinat bl-arloġġi tax-[[xemx]]. Għaldaqstant, huwa beda jfittex għal espert barrani fil-Kwartier [[Ġermanja|Ġermaniż]]. Pietru għamel ħbieb ma' [[Andrew Vinius]], biblijofilu, li għallmu l-Olandiż u żewġ mastrudaxxi Olandiżi, Frans Timmerman u Karsten Brandt. Pietru studja l-[[matematika]], il-[[ġeometrija]] u x-xjenzi militari. Huwa ma kienx interessat fl-edukazzjoni mużikali iżda kien iħobb it-tnabar u l-logħob tan-nar. Pietru ma tantx kien imħasseb wisq li oħrajn kienu qed imexxu f'ismu; Boris Golitsyn u Fyodor Apraksin kellhom rwol importanti. Huwa kellu passatempi bħall-bini tal-vapuri f'Pereslavl-Zalessky u t-tbaħħir fil-Lag ta' Pleshcheyevo, kif ukoll f'battalji taparsi bl-armata tal-ġugarelli tiegħu. Omm Pietru ppruvat tobbligah jadotta approċċ iktar konvenzjonali u rranġat iż-żwieġ tiegħu ma' [[Eudoxia Lopukhina]] fl-1689. Iż-żwieġ sfaxxa, u 10 snin wara, Pietru ġiegħel lil martu ssir soru u b'hekk inħeles mill-unjoni ta' bejniethom. [[File:Museum_IMG_1156_(603455489).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Museum_IMG_1156_(603455489).jpg|daqsminuri|Id-dgħajsa ta' Pietru, armata bil-qlugħ u b'arblu bl-għajnuna tal-mastrudaxxi Olandiżi.]] Sas-sajf tal-1689, Pietru ppjana li jaħtaf il-poter mingħand oħtu tan-nisel minn ġenitur wieħed komuni, Sophia, ladarba l-pożizzjoni tagħha kienet iddgħajfet minħabba żewġ kampanji militari fallimentari fil-[[Krimea]] kontra l-Khanat tal-Krimea, f'tentattiv biex twaqqaf l-attakki devastanti tat-[[Tatari tal-Krimea]] fl-artijiet tan-Nofsinhar tar-Russja. Meta saret taf bil-pjanijiet tiegħu, Sophia kkonfoffat ma' xi mexxejja tal-i''streltsy'', li b'mod kontinwu qalgħu diżordni u garr kbir. Pietru, imwissi minn oħrajn dwar l-i''streltsy'', ħarab f'nofs ta' lejl lejn il-monasteru impenetrabbli ta' Troitse-Sergiyeva Lavra; hemmhekk bil-mod il-mod ġemgħa n-nies li emmnu li kien se jirbaħ it-taqbida għall-poter. Sophia eventwalment tneħħiet mit-tron, u Pietru I u Ivan V baqgħu jirrenjaw bħala ksars f'daqqa. Pietru ġiegħel lil Sophia tidħol f'kunvent, fejn ċediet il-jeddijiet u l-kariga tagħha bħala membru tal-familja rjali. Sadanittant, Pietru kien mistieden frekwenti fil-kwartier Ġermaniż, fejn iltaqa' ma' [[Anna Mons|Anna]] u [[Willem Mons]]. Fl-1692 huwa bagħat lil [[Eberhard Isbrand Ides]] bħala mibgħut għand l-Imperatur Kangxi taċ-[[Ċina]]. Fl-1693 huwa baħħar lejn il-Monasteru ta' [[Gżejjer Solovetsky|Solovetsky]] u aċċetta l-provvidenza divina wara li ħelisha mill-għarqa f'maltempata. Xorta waħda, Pietru ma setax jikseb il-kontroll reali tal-affarijiet Russi. Minflok il-poter kien eżerċitat minn ommu. Kien biss meta Natalya mietet fl-1694 li Pietru, li dak iż-żmien kellu 22 sena, sar sovran indipendenti. Formalment, Ivan V kien mexxej konġunt flimkien ma' Pietru, għalkemm ma tantx kien effettiv. Pietru sar il-mexxej waħdieni meta Ivan miet fl-1696 mingħajr ma kellu ulied subien. Pietru kiber u kien tassew twil, speċjalment għal dak iż-żmien, u jingħad li kien twil 6 piedi u 8 pulzieri (2.03 [[Metru|metri]]). Huwa kien jitqies bħala t-"tieni Gulija" jew Sansun. San Xmun iddeskrivih fl-1717 bħala "twil, mibni sew u rqiq... b'ħarsa bla biża' u kiefra". Pietru kellu difett notevoli fl-espressjonijiet ta' wiċċu għax jaf kien ibati minn muskoli spażmatiċi f'għonqu. == Ideoloġija tar-renju ta' Pietru == [[File:Kronstadt_Peter_the_Great_monument.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kronstadt_Peter_the_Great_monument.jpg|daqsminuri|Monument għal Pietru l-Kbir f'Kronstadt.]] Bħala żagħżugħ, Pietru I adotta l-mudell [[Protestantiżmu|Protestant]] tal-eżistenza f'dinja pragmatika ta' kompetizzjoni u suċċess personali, li sawret il-biċċa l-kbira tal-filosofija tar-riformiżmu tiegħu. Huwa pperċepixxa l-poplu Russu bħala pastaż, mhux intelliġenti, rasu iebsa, għadu lura, qisu xi tifel/tifla jew student għażżien(a). Huwa apprezza r-rwol statali fil-ħajja tas-soċjetà, u kien jarah bħala strument ideali biex jinkisbu għanijiet nobbli, kien jarah bħala istituzzjoni universali għat-trasformazzjoni tan-nies, bl-għajnuna tal-vjolenza u tal-biża', f'sudditi edukati, konxji, li jħarsu l-liġi, u utli għas-soċjetà kollha. Pietru kien interessat ferm f'''L-Edukazzjoni ta' Prinċep Kristjan'' li jagħti pariri lill-mexxejja kif għandhom jiggvernaw b'mod ġust u għaref. Huwa daħħal fil-kunċett tal-poter awtokratiku, in-nozzjoni tad-dmirijiet tal-monarka. Kien iqis li huwa d-dmir tiegħu li jieħu ħsieb is-sudditi tiegħu, li jħarishom mill-għedewwa, li jaħdem għall-benefiċċju tagħhom. Fuq kollox, huwa poġġa l-interessi tar-Russja fuq quddiem. Huwa kien iħoss li l-missjoni tiegħu kienet li jibdilha f'setgħa simili għall-pajjiżi tal-Punent, u ddedika ħajtu u ħajjet is-sudditi tiegħu biex din l-idea titwettaq. Gradwalment l-idea daħlet, anke bl-għajnuna tar-riformi, li saru skont ir-rieda tal-awtokrata, li kien joħloq il-ġid u jikkastiga l-ħażen. Huwa kien iqis il-moralità ta' statista separatament mill-moralità ta' persuna privata u kien jemmen li s-sovran fl-isem l-istat seta' jwettaq qtil, vjolenza, falsifikazzjoni u qerq. Huwa għadda mil-lieva navali, u beda mill-iżjed livelli baxxi: bumbardier (1695), kaptan (1696), kurunell (1706), għassies ta' billejl (1709), viċi ammirall (1714), ammirall (1721). Permezz tax-xogħol iebes ta' kuljum (skont l-espressjoni figurattiva ta' Pietru l-Kbir stess, fl-istess ħin "kellu jżomm xabla u pinna f'id leminija waħda") u l-imġiba qalbiena huwa wera lis-sudditi tiegħu l-eżempju pożittiv personali tiegħu, wera kif wieħed għandu jaġixxi, u ddedika ruħu u ġismu biex jaqdi dmiru għas-servizz ta' art twelidu. == Renju == [[File:Capture_of_Azov_1696.png|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Capture_of_Azov_1696.png|xellug|daqsminuri|''Il-Ħakma ta' Azov'', 1696, ta' Robert Ker Porter.]] Pietru rrenja għal madwar 43 sena. Huwa implimenta riformi trasversali bl-għan li jimmodernizzaw ir-Russja. Influwenzat ferm mill-konsulenti tiegħu, bħal [[Jacob Bruce]], Pietru organizza mill-ġdid l-armata Russa skont linji moderni u kien joħlom li r-Russja ssir setgħa marittima. Huwa ltaqa' ma' ħafna oppożizzjoni għal dawn il-politiki f'art twelidu iżda qered b'mod brutali r-ribelljonijiet kontra l-awtorità tiegħu, inkluż mill-i''streltsy'', mill-Baxkiri, mill-Astrakhan, u l-ikbar rewwixta ċivili tar-renju tiegħu, ir-Ribelljoni ta' Bulavin. Fil-proċess tiegħu li jqarreb ir-Russja lejn il-Punent, huwa ried li l-membri tal-familja tiegħu jiżżewġu ma' membri rjali Ewropej oħra. Fl-imgħoddi, l-antenati tiegħu ġew injorati meta ressqu din l-idea; madankollu, uriet li kienet qed tagħti l-frott. Huwa nnegozja ma' [[Frederick William]], id-Duka ta' Courland biex iżewweġ lin-neputija tiegħu, Anna Ivanovna. Huwa uża ż-żwieġ tagħha sabiex iniedi l-belt kapitali l-ġdida tiegħu, San Pietruburgu, fejn diġà kien ordna proġetti ta' kostruzzjoni ta' palazzi u binjiet simili għal dawn tal-Punent. Pietru qabbad lil [[Arkitett|arkitetti]] [[Italja|Taljani]] u Ġermaniżi biex ifasslu d-disinni. Huwa attira lil [[Domenico Trezzini]], [[Carlo Bartolomeo Rastrelli]], [[Jean-Baptiste Alexandre Le Blond]] u [[Andreas Schlüter]]. [[File:Europa_1721.svg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Europa_1721.svg|daqsminuri|Mappa tal-Ewropa fl-1721. ]] Sabiex itejjeb il-pożizzjoni tan-nazzjon tiegħu fl-ibħra, Pietru pprova jikseb iktar żbokki marittimi. L-uniku żbokk tiegħu dak iż-żmien kien il-[[Baħar l-Abjad]] f'Arkhangelsk. Il-[[Baħar Baltiku]] dak iż-żmien kien ikkontrollat mill-Iżvezja fit-Tramuntana, filwaqt li l-[[Baħar l-Iswed]] u l-[[Baħar Kaspju]] kienu kkontrollati mill-Imperu Ottoman u mill-Imperu tas-Safavidi rispettivament fin-Nofsinhar. Il-ħtieġa tal-pajjiż għall-metall żdiedet minħabba li faqqgħu l-gwerer għall-aċċess għall-Baħar l-Iswed u għall-Baħar Baltiku. Pietru pprova jikseb il-kontroll tal-Baħar l-Iswed, li kien jirrikjedi t-tkeċċija tat-Tatari miż-żoni tal-madwar. Bħala parti minn ftehim mal-Polonja li bih [[Kiev]] ġiet ċeduta lir-Russja, Pietru ġie mġiegħel jiddikjara gwerra kontra l-Khan tal-Krimea u kontra s-Sultan Ottoman ta' fuqu. L-objettiv primarju ta' Pietru sar li jaħtaf il-fortizza Ottomana ta' Azov, qrib ix-xmara Don. Fis-sajf tal-1695 Pietru organizza l-kampanji militari ta' Azov biex jaħtaf il-fortizza, iżda t-tentattivi tiegħu fallew. Pietru reġa' lura Moska f'Novembru 1695 u beda jibni flotta navali kbira f'Voronezh. Huwa vara madwar tletin vapur kontra l-Ottomani fl-1696, u ħataf Azov f'Lulju ta' dik is-sena. Huwa ħatar lil [[Alexander Gordon]], li iktar 'il quddiem ippubblika bijografija ta' Pietru. Pietru kien jorganizza l-laqgħat importanti kollha u bosta ċelebrazzjonijiet fil-Palazz ta' Le Fort. === Gran Ambaxxata === [[File:Abraham_Storck_-_Bezoek_van_het_Moskovisch_gezantschap_aan_Amsterdam,_1697.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Abraham_Storck_-_Bezoek_van_het_Moskovisch_gezantschap_aan_Amsterdam,_1697.jpg|daqsminuri|Abraham Storck: ''Spettaklu max-xmara Amstel'', Awwissu 1697.]] [[File:Silo_Ermitage.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Silo_Ermitage.jpg|daqsminuri|Manuvri tal-flotta fl-1 ta' 1 Settembru 1797 matul iż-Żjara ta' Pietru f'Amsterdam, pittura ta' Adam Silo (fl-Eremitaġġ ta' San Pietruburgu).]] Pietru kien jaf li r-Russja ma setgħetx tiffaċċja l-Imperu Ottoman waħedha. F'Marzu 1697 huwa vvjaġġa "pajsan" lejn il-Punent tal-Ewropa għal 18-il xahar flimkien ma' delegazzjoni Russa kbira — l-hekk imsejħa "Gran Ambaxxata". Pietru kien l-ewwel ksar li ħareġ mir-Russja f'iktar minn 100 sena. Huwa uża isem falz, li permezz tiegħu seta' jaħrab mill-avvenimenti soċjali u diplomatiċi, iżda peress li kien ferm itwal minn bosta oħrajn, ma tantx kien jirnexxilu jġibha żewġ. Għan minnhom kien li jfittex l-għajnuna tal-monarki Ewropej, iżda t-tama ta' Pietru mietet fuq ommha. [[Franza]] kienet alleat tradizzjonali tas-Sultan Ottoman, u l-[[Awstrija]] kienet ħerqana li jżomm il-paċi fil-Lvant sakemm kienet qed tagħmel il-gwerer tagħha stess fil-Punent.Barra minn hekk, Pietru kien għażel mument mhux f'waqtu: l-Ewropej dak iż-żmien kienu iktar mħassbin dwar il-Gwerra tas-Suċċessjoni [[Spanja|Spanjola]] u min kien se jkun is-suċċessur tar-Re [[Karlu II ta' Spanja]] li ma kellux ulied milli mill-ġlied kontra s-Sultan Ottoman. Pietru b'hekk ma rnexxilux jespandi l-alleanza kontra l-Ottomani. F'[[Riga]], il-kmandant Żvediż lokali [[Erik Dahlbergh]] iddeċieda li jagħmilha tabirruħu li ma għarafx lil Pietru u ma ħalliehx jispezzjona l-fortifikazzjonijiet. 3 snin wara, Pietru kkwota l-lqugħ inospitabbli bħala waħda mir-raġunijiet li wasslu għall-bidu tal-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Huwa ltaqa' ma' Frederick Casimir Kettler, id-Duka ta' Courland. F'Königsberg, il-ksar ta apprendistat ta' xahrejn lil inġinier tal-artillerija. Inħarġu wkoll digrieti għall-kostruzzjoni tal-ewwel fran tal-ibblastjar tal-Ural. F'Lulju Pietru ltaqa' ma' Sophia ta' Hanover fil-Kastell ta' Coppenbrügge. Hi ddeskritu b'dan il-mod: "Il-ksar huwa [[raġel]] twil u sabiħ, b'wiċċ attraenti. Huwa fuq tiegħu u għaref ħafna. Madankollu, xi ħadd b'daqstant preġji naturali jista' jkollu manjieri kemxejn aħjar". Pietru kera vapur f'Emmerich am Rhein u baħħar lejn Zaandam, fejn wasal fit-18 ta' Awwissu 1697. ==== [[Amsterdam]] ==== [[File:The_'Pieter_and_Paul'_on_the_IJ_in_Amsterdam_in_1698_(Abraham_Storck).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:The_'Pieter_and_Paul'_on_the_IJ_in_Amsterdam_in_1698_(Abraham_Storck).jpg|daqsminuri|Il-frejgata ''Pieter and Paul'' filwaqt li Pietru jinsab bilwieqfa fuq dgħajsa żgħira fuq il-lemin. Pittura ta' A. Storck. Dan il-bastiment għereq matul it-tieni vjaġġ tiegħu.]] Pietru studja l-impjanti tal-isserrar tal-[[injam]] u tal-manifattura u tal-bini tal-vapuri f'Zaandam iżda telaq wara ġimgħa. Huwa baħħar lejn Amsterdam wara li għarfuh u ġie attakkat. L-għorfa taz-zkuk tal-injam li kien kera saret id-Dar tal-Ksar Pietru. Huwa baħħar lejn [[Texel]] biex jara flotta. Permezz tal-medjazzjoni ta' [[Nicolaas Witsen]], espert dwar ir-Russja, il-ksar ingħata l-opportunità li jikseb esperjenza prattika fit-tarzna tal-Kumpanija Olandiża tal-Indji tal-Lvant għal perjodu ta' 4 xhur, taħt is-superviżjoni ta' [[Gerrit Claesz Pool]]. Il-ksar diliġenti u kapaċi assista fil-kostruzzjoni tal-bastiment ''Pietru u Pawlu'' li nbena apposta għalih. Pietru ħass li l-mastrudaxxi tal-bastiment fl-Olanda kienu jaħdmu wisq fuq għajnejhom u ma kinux jagħmlu tpinġijiet akkurati tal-kostruzzjoni tal-bastimenti. Matul is-soġġorn tiegħu, il-ksar iltaqa' ma' bosta ħaddiema b'ħiliet kbar bħall-bennejja tal-imgħalaq, tal-fortizzi, [[Bennej|bennejja]] tal-vapuri u baħħara — inkluż [[Cornelis Cruys]], viċi ammirall li taħt Franz Lefort sar il-konsulent tal-ksar fl-affarijiet marittimi; l-inġinier [[Menno van Coehoorn]] irrifjuta. Pietru uża l-għarfien li kiseb fil-kostruzzjoni tal-bastimenti biex jgħin fil-bini tal-flotta navali tar-Russja. Pietru u Witsen żaru lil [[Frederik Ruysch]] li kellu l-eżemplari kollha esposti f'ħames kmamar. Huwa għallem lil Pietru jaqbad il-friefet u kif kellu jagħmel biex jippreservahom. Kellhom interess komuni wkoll fil-gremxul. Kienu jmorru flimkien biex jaraw xi pazjenti. Pietru wasal f'[[Utrecht]] fuq barkun u ltaqa' ma' [[William III]] f'berġa. Meta żar lill-Ġeneral Statali tan-Netherlands huwa telaq mis-sala u stagħġeb lil dawk li kienu preżenti bil-parrokka li kien libes, skont Massie. Huwa żar ukoll lil [[Jan van der Heyden]], l-inventur tal-pajp tat-tifi tan-nar. Pietru kien jikkollezzjona wkoll il-[[Pittura|pitturi]] ta' [[Adam Silo]] b'vapuri u b'pajsaġġi tal-baħar bħala s-suġġett tagħhom. F'Ottubru 1697, il-ksar żar [[Delft]] u ngħata "apparat biex josserva s-salluriet" mingħand il-mikroskopista [[Antoni van Leeuwenhoek]]. Wara t-Trattat tal-Paċi ta' Ryswick, Pietru ġie mistieden mir-Re tal-[[Renju Unit|Ingilterra]] biex iżuru. Ir-reġġenti Olandiżi ħassew li l-ksar kien wisq inkwiżittiv, u dan affettwa r-rieda tagħhom li jgħinu lir-Russi. ==== Deptford ==== [[File:Peter_I_by_Kneller.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_I_by_Kneller.jpg|xellug|daqsminuri|Ritratt ta' Pietru I magħmul minn Godfrey Kneller, 1698. Dan ir-ritratt kien ir-rigal ta' Pietru lir-Re tal-Ingilterra.]] Fil-11 ta' Jannar 1698 (skont sorsi oħra), Pietru wasal fix-Xatt ta' Victoria flimkien ma' erba' qaddejja, tliet interpreti (Peter Shafirov, LeFort), żewġ arloġġara, kok, patri, sitt trumbettiera, 70 suldat mir-riġment ta' Preobrazhensky, erba' nani u xadina li kien xtara minn Amsterdam; ġie akkumpanjat minn Jacob Bruce. Pietru ssoġġorna f'21 Norfolk Street, Strand, u ltaqa' mal-Isqof ta' [[Salisbury]] Gilbert Burnet u ma' Thomas Osborne u ppoża għal Sir Godfrey Kneller. Huwa osserva l-proċeduri fi ħdan il-Parlament minn tieqa ħdejn is-saqaf. Dak iż-żmien, l-attriċi Letitia Cross kien l-innamrata tiegħu. Huwa żar iz-Zekka Rjali erba' darbiet; mhux ċar jekk qatt iltaqa' ma' Isaac Newton, il-gwardjan taz-zekka, li daħal isem iz-zekka fuq il-muniti. Skont Massie, Pietru baqa' impressjonat mill-Izzekkar mill-Ġdid il-Kbir tal-1696. Dak iż-żmien huwa żar Spithead, Plymouth, flimkien mal-kaptan John Perry biex jara battalja taparsi. Fi Frar attenda Rieżami tal-Flotta f'Deptford, u spezzjona t-Tarzna ta' Woolwich u l-Arsenal Irjali flimkien ma' Anthony Deane. Għal 3 xhur huwa qagħad f'Sayes Court bħala l-mistieden ta' John Evelyn, membru tas-Soċjetà Rjali. Huwa tħarreġ kif juża t-teleskopju fl-Osservatorju ta' Greenwich flimkien ma' John Flamsteed. Pietru kkomunika ma' Thomas Story u ma' William Penn dwar il-pożizzjoni tagħhom li dawk li kienu jemmnu ma kellhom jingħaqdu mal-militar. Ir-Re [[William III]] ppreżenta skuna b'ekwipaġġ sħiħ lil Pietru I bi skambju għad-dritt ta' monopolju tal-merkanti Ingliżi fil-kummerċ tat-tabakk fir-Russja. Fl-aħħar ta' April 1698, huwa telaq wara li ġie muri kif jagħmel l-arloġġi u jħejji t-tapizzerija tat-twiebet. Lura fl-Olanda huwa żar Harderwijk u Cleves. [[File:Woolwich_Dockyard,_1698.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Woolwich_Dockyard,_1698.jpg|daqsminuri|It-Tarzna ta' Woolwich fl-1698: il-Maħżen il-Kbir li kien għadu kemm inbena (fin-nofs lejn il-lemin) jiddomina l-ambjent mibni tat-tarzna.]] Imbagħad l-Ambaxxata marret lejn [[Leipzig]], Dresden, fejn iltaqa' mar-Reġina Christiane Eberhardine tal-Polonja-Litwanja. Huwa żar il-Kunstsammlung tliet darbiet, imbagħad il-Fortizza ta' Königstein, [[Praga]] u [[Vjenna]], biex iżur lil [[Leopoldu I]]. F'Rava-Ruska, huwa qasam il-fruntiera u Pietru tkellem ma' Awgustu II il-Qawwi. Iż-żjara ta' Pietru spiċċat ħesrem, meta ġie infurmat bit-tieni rewwixta tal-i''streltsy'' f'Ġunju. Ir-ribelljoni trażżnet faċilment mill-Ġeneral Gordon qabel ma Pietru reġa' lura d-dar qabel iż-żmien f'Settembru. Minkejja dan, Pietru baqa' jeħodha qatta' bla ħabel kontra r-ribelli; 4,600 ribell inxteħtu l-ħabs. Madwar 1,182 ribell ġew torturati u ġustizzjati, u Pietru ordna li ġisimhom jintwerew fil-pubbliku bħala twissija għal min seta' jitħajjar jagħmel xi konfoffa simili fil-futur. L-i''streltsy'' sfaxxaw, u oħt Pietru minn ġenitur wieħed komuni, Sophia, li ppruvaw ittellgħuha fuq it-tron, inżammet f'seklużjoni mill-iktar rigoruża fil-[[Kunvent ta' Novodevichy]]. Iż-żjarat ta' Pietru fil-Punent ħallew fih in-nozzjoni li d-drawwiet Ewropej kienu f'diversi aspetti superjuri għat-tradizzjonijiet Russi. Huwa kkmanda lill-qaddejja u lill-uffiċjali kollha tiegħu biex jilbsu ilbies Ewropew (mhux kaftani) u biex jaqtgħu d-daqna twila tagħhom, u b'hekk inkorla ferm lill-Bojari u lill-Kredenti Anzjani li kellhom għall-qalbhom id-daqna tagħhom. Il-Bojari li xtaqu jħallu d-daqna tagħhom kellhom iħallsu taxxa annwali fuq id-daqna tagħhom ta' xi mitt rublu. Fl-istess sena, Pietru pprova jtemm iż-żwiġijiet irranġati, li kienu n-norma fost in-nobbli Russi, għax kien tal-fehma li tali prattika kienet barbarika u kienet qed twassal għal vjolenza domestika, peress li l-konjuġi spiss kienu jispiċċaw jobogħdu lil xulxin. === Riformi === [[File:Summer_Garden_(Zubov).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Summer_Garden_(Zubov).jpg|daqsminuri|Veduta tal-Ġnien tas-Sajf sal-Palazz tas-Sajf, 1716.]] Fl-1698, Pietru bagħat delegazzjoni lejn [[Malta]], taħt il-Bojar [[Boris Sheremetev]], biex tosserva t-taħriġ u l-kapaċitajiet tal-[[Ordni ta' San Ġwann|Kavallieri ta' Malta]] u tal-flotta tagħhom. Sheremetev investiga l-possibbiltà ta' azzjonijiet konġunti fil-futur mal-Kavallieri, inkluż azzjoni kontra t-[[Turkija|Torok]] u l-possibbiltà ta' bażi navali Russa fil-futur. Fit-12 ta' Settembru 1698, Pietru stabbilixxa uffiċjalment l-ewwel bażi navali Russa, Taganrog, fil-Baħar ta' Azov. [[File:Набережная_реки_Фонтанки,_Прачечный_мост,_Летний_дворец_Петра_I,_Летний_сад.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8_%D0%A4%D0%BE%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B8,_%D0%9F%D1%80%D0%B0%D1%87%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%82,_%D0%9B%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B4%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B5%D1%86_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0_I,_%D0%9B%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%B0%D0%B4.jpg|daqsminuri|Ix-xatt tax-xmara Fontanka, il-Pont tal-Ħasil, il-Palazz tas-Sajf ta' Pietru I.]] Fl-1699, Pietru bidel id-data taċ-ċelebrazzjoni tal-ewwel tas-sena mill-1 ta' Settembru għall-1 ta' Jannar. Tradizzjonalment, is-snin kienu jitqiesu li jibdew mill-ħolqien tad-[[Id-Dinja|Dinja]], iżda wara r-riformi ta' Pietru, bdew jingħaddu mit-twelid ta' [[Ġesù|Kristu]]. Għalhekk, fis-sena 7207 tal-kalendarju Russu antik, Pietru pproklama li l-kalendarju Ġuljan sar effettiv u li b'hekk kienet is-sena 1700. Mal-mewt ta' Lefort fl-1699, Menshikov laħaq minfloku bħala l-konsulent l-iktar ippreferut ta' Pietru. Fl-1700, Pietru I pprevjena l-elezzjoni ta' patriarka ġdid u ċaħħad lill-Knisja Russa mill-opportunità li jerġa' jkollha mexxej spiritwali uniku. Huwa naqqas l-għadd ta' monasteri fil-pajjiż, u kkonverta l-monasteri kollha b'inqas minn 30 patri fi skejjel jew fi knejjes. Huwa ħeġġeġ l-iżvilupp tal-imprenditorija privata, iżda taħt kontroll statali strett. Huwa ta bidu għall-kostruzzjoni tal-kanali magħmula minn John Perry u implimenta riforma monetarja, bl-użu tal-prinċipju deċimali bħala l-bażi tas-sistema monetarja (1698–1704). Pietru attira bosta speċjalisti barranin u fetaħ istituzzjoni edukattiva għall-kirurġija, immexxija minn [[Nicolaas Bidloo]]. Fl-1701 ġiet stabbilita l-Iskola tal-Matematika u n-Navigazzjoni ta' Moska, immexxija minn [[Jacob Bruce]]; għal ħmistax-il sena fiha ġew edukati l-uffiċjali navali, is-surveyors, l-inġiniera u l-membri tal-artillerija. Fl-1700, [[Jan Thesingh]] ingħata monopolju fuq l-istampar u l-importazzjoni tal-kotba, tal-mapep u tal-pitturi stampati fir-Russja għal ħmistax-il sena. Fl-1701 huwa ħatar lil Fedor Polikarpov-Orlov bħala kap tal-Istamperija ta' Moska. Fl-1707, il-Ksar Pietru I xtara stamperija mgħammra għalkollox fl-Olanda, inkluż bil-persunal. Pietru ssostitwixxa n-numri Ċirilliċi b'numri [[Għarab]] (1705–1710) u t-tipa Ċirillika b'kitba ċivili (1708–1710). Fl-1708, [[Gottfried Wilhelm Leibniz]] sar konsulent u offra li jikteb liġijiet ġodda għall-pajjiż. F'Diċembru r-Russja ġiet maqsuma fi tmien governorati (''guberniya''). [[Matwei Petrowitsch Gagarin]] kien l-ewwel gvernatur tas-[[Siberja]]. [[Cornelis de Bruijn]] żar lil Pietru u qatta' 6 snin fir-Russja u għamel xi tpinġijiet tal-[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin]]. Fl-1711, Pietru żar lill-elettur [[Awgustu II tal-Polonja]] fi Dresden, f'Carlsbad u f'Torgau fejn iżżewweġ ibnu Aleksei. Fl-1713 huwa żar [[Amburgu]] u assedja lil [[Tönningen]] flimkien mal-alleati tiegħu. Imbagħad ivvjaġġa lejn Hanover u kien mistieden tad-Duka Anton Ulrich ta' Brunswick-Wolfenbüttel f'Salzdahlum. Minn [[Gdańsk|Danzig]] (Gdansk) huwa baħħar lejn Riga, Helsingfors u [[Turku]]. Fl-1711, Pietru stabbilixxa korp statali ġdid, magħruf bħala s-Senat tal-Governanza, permezz ta' digriet. Normalment, id-Duma tal-Bojar kien jeżerċita l-poter matul l-assenza tiegħu. Madankollu, Pietru ma kienx jafda lill-Bojari; minflok abolixxa d-Duma u ħoloq Senat ta' għaxar membri. Is-Senat ġie stabbilit bħala l-ogħla istituzzjoni statali biex jissorvelja l-affarijiet ġudizzjarji, finanzjarji u amministrattivi kollha. Oriġinarjament ġie stabbilit biss għaż-żmien ta' assenza tal-monarka, iżda mbagħad is-Senat sar korp permanenti wara r-ritorn tiegħu. Uffiċjal għoli speċjali, il-Prokuratur Superjuri, kien iservi bħala l-kollegament bejn il-mexxej u s-Senat, u fi kliem Pietru stess kien jaġixxi bħala "għajnejn is-sovran". Mingħajr il-firma tiegħu l-ebda deċiżjoni tas-Senat ma kienet issir effettiva; is-Senat sar waħda mill-iżjed istituzzjonijiet importanti tar-Russja Imperjali. Fl-1701, fl-1705 u fl-1712, Pietru I ħareġ digrieti li stabbilew Skola tal-Inġinerija fit-Torri ta' Sukharev, li suppost kellha tilqa' sa 100 student, iżda kellha 23 student biss. Għalhekk, ħareġ digriet ieħor fl-1714 biex l-edukazzjoni tkun obbligatorja, u stabbilixxa li t-tfal Russi kollha ta' bejn l-10 snin u l-15-il sena tan-nobbli, tal-iskrivani tal-gvern u tal-uffiċjali ta' kariga iktar baxxa kellhom jitgħallmu l-aritmetika bażika, it-trigonometrija u l-[[ġeometrija]], u kellhom jiġu ttestjati fuq dawn is-suġġetti fl-aħħar tal-istudji tagħhom. [[Areskine]], jatrospiżjar, sar il-kap tal-ispiżerija tal-qorti imperjali; [[Johann Daniel Schumacher]] inħatar bħala segretarju u librar tal-Kunstkamera. L-ewwel librerija xjentifika tal-pajjiż infetħet fil-palazz tiegħu fil-Ġnien tas-Sajf. Pietru ordna l-iżvilupp tal-Gżira ta' Aptekarsky, is-sede tal-Uffiċċju tal-Iskrivani Mediċi u l-Ispiżerija Prinċipali. [[Gottlieb Schober]] ġie kkummissjonat biex jeżamina l-fawwariet termali u skopra depożiti rikki tal-kubrit; Pietru minnufih stabbilixxa fabbrika għall-iżvilupp fl-Oblast ta' Samara. Fl-1721 ġew stabbiliti t-tarzna ta' Petrozavod u l-Fabbrika tal-Arloġġi ta' Petrodvorets. Fi żmien Pietru daħlu xi 3,500 [[kelma]] ġdida — mill-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]], mill-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]], mill-[[Lingwa Olandiża|Olandiż]], mill-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]], mit-[[Lingwa Taljana|Taljan]] u mill-[[Lingwa żvediża|Iżvediż]] — fir-Russu, u bejn wieħed u ieħor kwart minnhom kienu termini navali u tat-tbaħħir. Bħala parti mir-riformi tiegħu, Pietru beda sforz ta' industrijalizzazzjoni li kien kajman iżda eventwalment irnexxa. Il-manifattura Russa u l-esportazzjonijiet prinċipali kienu bbażati fuq l-industriji tal-estrazzjoni u tal-[[injam]]. Fl-1719, il-privileġġi tal-minaturi ddaħħlu fil-liġi permezz tal-Privileġġ ta' Berg, u b'hekk ir-rappreżentanti tal-klassijiet kollha setgħu jfittxu għall-minerali grezzi u jibnu impjanti metallurġiċi. Fl-istess waqt, il-manifatturi u l-[[Artiġjan|artiġjani]] ġew eżentati mit-taxxi statali u mir-reklutaġġ għal-lieva, u d-djar tagħhom ġew eżentati mill-istazzjonar tat-truppi. Il-liġi ggarantiet ukoll il-wirt tas-sjieda tal-fabbriki, ipproklamat l-attività industrijali bħala kwistjoni ta' importanza statali u pproteġiet lill-manifatturi mill-indħil fl-affarijiet tagħhom mill-awtoritajiet lokali. L-istess liġi stabbiliet il-Collegium tal-Estrazzjoni, u ħadet ħsieb il-ġestjoni tal-industrija kollha tal-estrazzjoni u tal-metallurġija, kif ukoll tal-amministrazzjonijiet lokali. Id-Demidovs saru l-ewwel esportaturi Russi tal-[[ħadid]] lejn il-Punent tal-Ewropa. Fl-1721 inħareġ digriet li ppermetta lis-sidien tal-fabbriki, irrispettivament kinux nobbli jew le, biex jixtru l-qaddejja. === Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana === Pietru kiseb paċi temporanja mal-Imperu Ottoman u b'hekk seta' jżomm il-forti maħtuf ta' Azov, u minflok xeħet l-attenzjoni tiegħu fuq is-supremazija marittima Russa. Huwa pprova jikseb il-kontroll tal-Baħar Baltiku, li kien ittieħed mill-Imperu Żvediż nofs seklu qabel. Pietru ddikjara gwerra kontra l-Iżvezja, li dak iż-żmien kienet immexxija mir-re żagħżugħ [[Karlu XII]]. L-Iżvezja opponewha wkoll id-[[Danimarka]], in-[[Norveġja]], is-Sassonja u l-Commonwealth Pollakka-[[Litwanja|Litwana]]. Ir-riġment ta' Preobrazhensky ħa sehem fil-battalji ewlenin kollha tal-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Ir-Russja ma kinitx ippreparata sew biex tiġġieled kontra l-Iżvediżi, u l-ewwel tentattiv tagħha li taħtaf il-kosta Baltika ntemm f'diżastru fil-Battalja ta' Narva fl-1700. Matul il-kunflitt, il-qawwiet ta' Karlu XII, minflok ma għamlu assedju metodiku bil-mod il-mod, attakkaw minnufih u użaw maltempata bil-borra biex ikunu vvantaġġati. Wara l-battalja, Karlu XII ddeċieda li jikkonċentra l-qawwiet tiegħu kontra l-Commonwealth Pollakka-Litwana, u b'hekk Pietru kellu biżżejjed żmien biex jerġa' jorganizza l-armata Russa u ħakem lil Nyenschantz matul il-kampanja militari Ingrjana. Bidloo kellu jorganizza sptar militari. Robert Bruce nħatar bħala l-kmandant ewlieni ta' San Pietruburgu. Wara t-telfa li ġarrab f'Narva, Pietru I ordna li l-qniepen tal-knejjes jiddewbu f'kanuni u porvli. Fl-1701, Pietru ordna l-kostruzzjoni tal-Fortizza ta' Novodvinsk fit-Tramuntana ta' Archangelsk. Kulħadd kien konvint li l-monarka kien se jiddikjara gwerra. Fl-assedju ta' Nöteborg, il-qawwiet Russi ħatfu l-fortizza Żvediża, li bdew isejħulha Shlisselburg. Fl-1702 Pietru l-Kbir stabbilixxa t-tarzna ta' Olonets f'Lodeynoye Pole, fejn inbniet il-frejgata Russa Shtandart. Sakemm il-Pollakki ġġieldu kontra l-Iżvediżi, Pietru stabbilixxa l-belt ta' San Pietruburgu fid-29 ta' Ġunju 1703 fuq il-Gżira tal-[[Liebru]]. Huwa pprojbixxa l-kostruzzjoni ta' binjiet tal-ġebel 'il barra minn San Pietruburgu, li kien beħsiebu li ssir il-belt kapitali tar-Russja, biex in-naġġara u l-[[Bennej|bennejja]] kollha setgħu jieħdu sehem fil-kostruzzjoni tal-belt il-ġdida. Sakemm il-belt kienet qed tinbena tul ix-xmara Neva, huwa għex f'kabina modesta tal-injam bi tlett ikmamar (bi studju mingħajr fuklar tal-ħatab) li mbagħad tneħħiet biex tinbena l-ewwel verżjoni tal-Palazz tax-Xitwa. L-ewwel binjiet li tfaċċaw kienu tarzna fl-Istazzjonament tal-Ammirall, Kronstadt (1704-1706) u l-Fortizza ta' San Pietru u San Pawl (1706). Pietru ħa l-familja kollha tiegħu fuq mawra bid-dgħajsa lejn Kronstadt. Wara diversi telfiet, ir-re Pollakk Awgustu II s-Setgħan abdika fl-1706. Ir-re Żvediż Karlu XII b'hekk reġa' xeħet l-attenzjoni tiegħu lejn ir-Russja u invadiha fl-1708. Wara li qasam lejn ir-Russja, Karlu għeleb lil Pietru f'Golovchin f'Lulju. Fil-Battalja ta' Lesnaya, Karlu ġarrab l-ewwel telfa tiegħu wara li Pietru għeleb grupp ta' qawwiet Żvediżi ta' rinfurzar li mmarċjaw minn Riga. Ladarba ġie mċaħħad minn din l-għajnuna, Karlu kien imġiegħel jabbanduna l-avvanz propost tiegħu lejn Moska. Karlu XII rrifjuta li jirtira lejn il-Polonja jew lura lejn l-Iżvezja u minflok invada l-[[Ukrajna]]. Pietru rtira l-armata tiegħu lejn in-Nofsinhar, ta n-nar lill-artijiet li għadda minnhom, u qered kull ma seta' jkun ta' għajnuna għall-Iżvediżi. Imċaħħda mill-provvisti lokali, l-armata Żvediża kellha trażżan l-avvanz tagħha fix-xitwa tal-1708–1709. Fis-sajf tal-1709, l-armata kompliet l-isforzi tagħha biex taħtaf lill-Ukrajna mmexxija mir-Russja, u dawn laħqu l-qofol tagħhom fil-Battalja ta' Poltava fis-27 ta' Ġunju. Il-battalja kienet telfa deċiżiva għall-qawwiet Żvediżi, u temmet il-kampanja militari ta' Karlu fl-Ukrajna u wasslitu biex imur lejn in-Nofsinhar u jfittex refuġju fl-Imperu Ottoman. Ir-Russja kienet għelbet wieħed mill-aqwa militar ta' dak iż-żmien fid-dinja, u r-rebħa biddlet il-fehma li r-Russja ma kinitx kompetenti militarment. Fil-Polonja, Awgustu II reġa' sar ir-re. Pietru sopravvaluta l-appoġġ li kien se jingħata mill-alleati tiegħu fil-Balkani, u attakka lill-Imperu Ottoman, u ta bidu għall-Gwerra bejn ir-Russja u t-Turkija tal-1710. Il-kampanja militari ta' Pietru fl-Imperu Ottoman kienet diżastruża, u fit-Trattat ta' Pruth suċċessiv, Pietru kellu jirritorna l-portijiet tal-Baħar Iswed li kien ħataf fl-1697. Min-naħa l-oħra, is-Sultan keċċa lil Karlu XII. L-Ottomani sejħulu ''Pietru l-Miġnun'' (bit-Tork: ''deli Petro''), minħabba li kien lest jissagrifika għadd kbir ta' suldati mit-truppi tiegħu fil-gwerra. L-armati tat-Tramuntana ta' Pietru ħatfu l-provinċja Żvediża ta' Livonja (in-nofs tat-Tramuntana tal-[[Latvja]] moderna, u n-nofs tan-Nofsinhar tal-[[Estonja]] moderna), u keċċew lill-Iżvediżi 'l barra mill-[[Finlandja]]. Fl-1714, il-flotta Russa rebħet il-Battalja ta' Gangut. Matul il-Korla l-Kbira l-biċċa l-kbira tal-Finlandja ġiet okkupata mill-qawwiet Russi. === Tieni Ambaxxata === F'Jannar 1716, il-Ksar Pietru vvjaġġa fir-reġjun Baltiku biex jiddiskuti n-negozjati għall-paċi u kif seta' jipproteġi r-rotta kummerċjali bil-baħar mill-Iżvediżi. Huwa żar Riga, Königsberg u Danzig. Hemmhekk, in-neputija tiegħu żżewġet lid-Duka ta' Mecklenburg-Schwerin, li miegħu Pietru ried jistabbilixxi alleanza. Huwa kiseb l-assistenza ta' Federiku William I tal-Prussja li assedja l-fortizza qawwija Żvediża ta' [[Wismar]]. F'Altona huwa ltaqa' mad-diplomatiċi Daniżi li appoġġaw lill-Prussja. Huwa baħħar lejn [[Kopenħagen|Copenhagen]] u mexxa flotta mal-alleati. F'Wittenberg huwa żar il-monasteru fejn kien jgħix [[Luteru]]. F'Mejju baqa' sejjer lejn Bad Pyrmont, u minħabba l-problemi fiżiċi tiegħu qagħad f'dak l-ispa. Hemmhekk huwa ltaqa' mal-ġenju Leibniz u Blumentrost u Areskine akkumpanjawh. Fil-bidu ta' Diċembru Pietru wasal f'Amsterdam u żar lil Nicolaas Witsen. Huwa xtara l-kollezzjoni anatomika u tal-ħxejjex mediċinali ta' Frederik Ruysch, Levinus Vincent u Albertus Seba. Huwa kiseb bosta pitturi, fost l-oħrajn ta' [[Maria Sibylla Merian]] għall-Kunstkamera tiegħu u "David u Jonathan" ta' [[Rembrandt]] għall-Palazz ta' Peterhof. Huwa żar villa ta' ħabib tiegħu qrib Nigtevecht, manifattur tal-ħarir u impjant tal-produzzjoni tal-karta. Fil-ħamsa ta' filgħodu huwa ntlaqa' minn Herman Boerhaave li wera l-Ġnien Botaniku lil Pietru. F'April 1717 huwa baqa' għaddej bil-vjaġġ tiegħu lejn in-[[Pajjiżi l-Baxxi|Netherlands]] [[Awstrija|Awstrijaċi]], [[Dunkirk]] u [[Calais]]. F'[[Pariġi]] huwa kiseb bosta kotba, talab li jsir membru tal-Academie de Sciences (Akkademja tax-Xjenzi) u żar il-parlament, is-Sorbonne u Madame Maintenon. Mill-Palazz ta' Saint-Cloud, il-Gran Trianon f'[[Versailles]], [[Palazz ta' Fontainebleau|Fontainebleau]], u [[Spa]], huwa vvjaġġa lejn [[Maastricht]], li dak iż-żmien kienet waħda mill-iżjed fortizzi importanti fl-Ewropa. Huwa mar lura Amsterdam biex jattendi għal Trattat ma' Franza u l-Prussja fil-15 ta' Awwissu. Kiseb suċċess diplomatika, u l-prestiġju internazzjonali tiegħu ssaħħaħ. Reġa' żar il-Ġnien Botaniku u telaq mill-belt fil-bidu ta' Settembru 1717, u mar [[Berlin]]. F'Ottubru reġa' lura f'San Pietruburgu u fl-1719 inħolqot il-Gżira tal-Olanda l-Ġdida. Il-flotta navali tal-ksar kienet qawwija biżżejjed tant li r-Russi setgħu jidħlu fl-Iżvezja. Minkejja dan, Karlu XII rrifjuta li jċedi, u baqa' sakemm miet fil-battalja fl-1718 biex il-paċi setgħet tkun fattibbli. Wara l-Battalja ta' Grengam, l-Iżvezja għamlet paċi mas-setgħat kollha ħlief ir-Russja sal-1720. Fl-1721, it-Trattat ta' Nystad temm il-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Ir-Russja kisbet l-Ingrija, l-Estonja, il-Livonja, u parti sostanzjali tal-Karelja. Min-naħa l-oħra, ir-Russja ħallset żewġ miljun Riksdaler u ċediet il-biċċa l-kbira tal-Finlandja. === Iktar 'il quddiem === Fl-1717, [[Alexander Bekovich-Cherkassky]] mexxa l-ewwel spedizzjoni militari Russa lejn l-[[Asja]] Ċentrali kontra l-Khanat ta' [[Khiva]]. L-ispedizzjoni ntemmet f'diżastru sħiħ meta l-qawwa kollha tal-ispedizzjoni nqatlet. Lejn l-aħħar tal-1717, il-fażi ta' tħejjija tar-riforma amministrattiva fir-Russja tlestiet. Wara l-1718, Pietru stabbilixxa ''collegiums'' (kulleġġi) minflok l-aġenziji ċentrali antiki tal-gvern, inkluż tal-affarijiet barranin, tal-gwerra, tal-flotta navali, tal-ispejjeż, tal-introjtu, tal-ġustizzja u tal-ispezzjoni. Iktar 'il quddiem żdiedu oħrajn għar-regolamentazzjoni tal-estrazzjoni u tal-industrija. Kull kulleġġ kien jikkonsisti minn President, Viċi President, għadd ta' kunsilliera u valutaturi, u prokuratur. Xi barranin ġew inklużi f'diversi kulleġġi iżda mhux bħala Presidenti. [[Pavel Yaguzhinsky]] ġie fdat bl-osservazzjoni tal-"istabbiliment mill-iktar fis possibbli tal-kulleġġi mill-Presidenti tagħhom". Pietru ma kellux biżżejjed persuni leali, ta' talent jew edukati biex imexxu waħedhom id-diversi dipartimenti. Pietru pprefera jserraħ fuq gruppi ta' individwi li setgħu joqogħdu għassa ta' xulxin. Id-deċiżjonijiet kienu jiddependu fuq il-vot tal-maġġoranza. Fl-1718, Pietru investiga għaliex l-eks provinċja Żvediża ta' Livonja kienet daqstant ordnata. Huwa skopra li sabiex jamministraw il-Livonja (300 darba iżgħar mill-imperu tiegħu), l-Iżvediżi nefqu daqs kemm hu nefaq għall-burokrazija Russa kollha. Huwa kellu jżarma l-governanza tal-provinċja. F'Ġunju 1721 huwa ordna li Gagarin, il-gvernatur tas-Siberja, jiġi ġustizzjat. Fl-aħħar snin ta' Pietru saru iktar riformi fir-Russja. Fit-2 ta' Novembru 1721, ftit wara l-paċi li ntlaħqet mal-Iżvezja, huwa ġie pproklamat uffiċjalment bħala ''l-Imperatur tar-Russji Kollha''. L-inkurunazzjoni tal-monarka Russu seħħet fil-Katidral ta' Uspensky, Moska. Uħud ipproponew li jieħu t-titlu ta' ''Imperatur tal-Lvant'', iżda huwa rrifjuta. [[Gavrila Golovkin]], il-Kanċillier tal-Istat, kien l-ewwel wieħed li żied "il-Missier il-Kbir ta' Pajjiżu, l-Imperatur tar-Russji" mat-titlu tradizzjonali ta' Pietru bħala ksar, wara diskors ta' [[Theophan Prokopovich]] fl-1721. It-titlu imperjali ta' Pietru ġie rikonoxxut minn Awgustu II tal-Polonja, Federiku William I tal-Prussja, u Federiku I tal-Iżvezja, iżda mhux mill-monarki Ewropej l-oħra. Fil-ħsieb ta' bosta, il-kelma ''imperatur'' kellha konnotazzjonijiet ta' superjorità fuq ir-rejiet. Diversi mexxejja beżgħu li Pietru seta' jsostni li kellu awtorità fuqhom, l-istess bħalma l-Imperatur Ruman Sagru kien sostna li kellu s-sovranità fuq in-nazzjonijiet [[Kristjani]] kollha.<blockquote>Bil-grazzja ta' [[Alla l-Missier|Alla]], l-ikbar u l-iżjed imperatur sovran eċċellenti Pyotr Alekseevich, il-mexxej tar-Russi kollha: ta' Moska, ta' Kiev, ta' Vladimir, ta' Novgorod, Ksar ta' Kazan, Ksar ta' Astrakhan u Ksar tas-Siberja, sovran ta' [[Pskov]], prinċep kbir ta' Smolensk, ta' Tver, ta' Yugorsk, ta' Perm, ta' Vyatka, tal-[[Bulgarija]] u oħrajn, sovran u prinċep kbir tal-Artijiet Baxxi ta' Novgorod, ta' Chernigov, ta' Ryazan, ta' Rostov, ta' [[Yaroslavl]], ta' Belozersk, ta' Udora, ta' Kondia u s-sovran tal-artijiet kollha tat-Tramuntana, u s-sovran tal-artijiet Iverjani, tar-Rejiet Karlijani u [[Ġeorġja|Georgjani]], tal-artijiet Kabardini, tal-prinċpijiet Ċirkassjani u tal-Muntanji u ta' bosta stati u artijiet oħra fil-Punent u fil-Lvant u lil hinn, u s-suċċessur, is-sovran u l-mexxej.</blockquote>Fl-1722, Pietru ħareġ digriet dwar is-suċċessjoni għat-tron, u fih stabbilixxa d-drawwa tal-qedem tat-trasferiment tat-tron lid-dixxendenti maskili diretti (peress li ma kellux iben). Id-digriet tant kien mhux tas-soltu għas-soċjetà Russa li kien hemm bżonn jiġi spjegat. Pietru ħoloq ordni ġdid ta' preċedenza għas-sidien tal-artijiet magħruf bħala t-Tabella Ġerarkika. Qabel, il-preċedenza kienet tiġi ddeterminata mit-twelid. Sabiex iċaħħad lill-Bojari mill-karigi għoljin tagħhom, Pietru ordna li l-preċedenza għandha tiġi ddeterminata skont il-merti u s-servizz lill-Imperatur. It-Tabella Ġerarkika baqgħet fis-seħħ sat-tneħħija tal-monarkija Russa fl-1917. Fl-1722, [[John Bell]] akkumpanja lil Pietru l-Kbir fi spedizzjoni militari lejn il-belt ta' [[Derbent]] qrib il-Baħar Kaspju. L-Imperu Safavid [[Persjani|Persjan]] li darba kien tant setgħan lejn in-Nofsinhar kien qabad it-triq tan-niżla sew. Pietru ħa vantaġġ minn din is-sitwazzjoni u ddikjara l-Gwerra bejn ir-Russja u l-Persja tal-1722–1723, magħrufa wkoll bħala "l-Ispedizzjoni Persjana ta' Pietru l-Kbir", li żiedet b'mod drastiku l-influwenza Russa għall-ewwel darba fil-Kawkasu u fir-reġjun tal-Baħar Kaspju, u evitat li l-Imperu Ottoman jagħmel kisbiet territorjali fir-reġjun. Wara suċċess kunsiderevoli u l-ħtif ta' bosta provinċji u bliet fil-Kawkasu u fl-art kontinentali tat-Tramuntana tal-Persja, is-Safavidi kellhom iċedu t-territorju lir-Russja, inkluż Derbent, Shirvan, Gilan, Mazandaran, [[Baku]] u Astrabad. Fi żmien 12-il sena, it-territorji kollha ġew ċeduti lill-Persja, li mbagħad kienet immexxija mill-ġenju militari kariżmatiku [[Nader Shah]], bħala parti mit-Trattat ta' Resht, mit-Trattat ta' Ganja, u bħala r-riżultat ta' alleanza Russa-Persjana kontra l-Imperu Ottoman, li kien l-għadu komuni tat-tnejn li huma. Pietru biddel is-sistema tat-tassazzjoni diretta. Huwa abolixxa t-taxxa fuq l-art u t-taxxa fuq il-proprjetà u minflok daħħal it-taxxa fuq kull votant. It-taxxi fuq l-art u fuq il-proprjetà kienu jitħallsu biss mill-individwi li kienu sidien ta' xi proprjetà jew li kellhom il-familji. It-taxxa l-ġdida fuq kull votant kienet titħallas mill-qaddejja u mir-raħħala. Pietru beda l-kostruzzjoni tal-Palazz ta' Monplaisir abbażi tal-iskizzi tiegħu stess. Huwa ordna li jinxtraw 2,000 siġra tal-ixkomp li ġew ittrasportati lejn San Pietruburgu. Fl-1725 tlestiet il-kostruzzjoni tal-Peterhof, palazz qrib San Pietruburgu. Il-Peterhof kien residenza grandjuża li saret magħrufa bħala l-"Versailles Russa". === Mard u mewt === Fix-xitwa tal-1723, Pietru, li qatt ma kellu saħħa kumplessiva robusta, beda jkollu problemi fil-kanal saflieni tal-awrina u fil-bużżieqa tal-awrina. Fis-sajf tal-1724, tim ta' [[Tabib|tobba]] għamlulu intervent kirurġiku biex jeħilsu iktar minn 4 libbri ta' awrina li kienet imblukkata. Pietru baqa' mixħut f'qiegħ ta' sodda sal-aħħar tal-ħarifa. Fl-ewwel ġimgħa ta' Ottubru, ma felaħx kwiet iktar u kien ċert li kien fieq. B'hekk, Pietru beda vjaġġ twil ta' spezzjoni ta' diversi proġetti. Rastrelli lesta l-monument għal Pietru I (fil-Kastell ta' [[San Mikiel]]). Skont leġġenda, f'Novembru, f'Lakhta tul il-Golf tal-Finlandja biex jispezzjona xi impjanti tal-produzzjoni tal-ħadid, Pietru ra grupp ta' suldati jgħerqu qrib ix-xatt, u daħal għalihom fl-ilma fond sa qaddu biex isalvahom. Dan is-salvataġġ fl-ilma ffriżat jingħad li kompla jaggrava l-problemi li Pietru kellu fil-bużżieqa tal-awrina u wassal għal mewtu. Madankollu, din il-ġrajja ffaċċjat xettiċiżmu minn xi storiċi, li indikaw li l-kronista Ġermaniż [[Jacob von Staehlin]] huwa l-uniku sors ta' din il-ġrajja. Fil-bidu ta' Jannar 1725, Pietru reġa' kellu l-uremija jew l-ażotemija. Skont leġġenda, qabel ma ntilef minn sensih Pietru staqsa għal karta u pinna u ħażżeż nota mhux kompluta li kienet tgħid: ''"Ħallu kollox lil ..."'' u mbagħad, mifni bl-isforz, staqsa biex iġibulu lil bintu Anna. Pietru miet bejn l-4 u l-5 ta' filgħodu fit-8 ta' Frar. Awtopsja żvelat li l-bużżieqa tal-awrina tiegħu kienet infettata bil-kankrena. Meta miet kellu 52 sena u 7 xhur, u kien irrenja għal 42 sena. Huwa ndifen fil-Katidral ta' San Pietru u San Pawl. Wara mewtu, l-istudenti marru fil-Kulleġġ Militari bit-talba li "jitilqu mix-xjenza" minħabba l-pretest "li ma setgħux jifmuha". == [[Reliġjon]] == Pietru kellu interess kbir f'dawk li ma kinux jaqblu mad-duttrini u żar lil ġemgħat tas-Soċjetà Kristjana tal-Ħbieb u tal-Mennoniti. Huwa ma kienx jemmen fil-mirakli u meta kellu 18-il sena stabbilixxa s-Sinodu tal-Ġwejjef u tal-Buffi tal-Qorti Ċajtiera u Sakranazzi, li kienet organizzazzjoni ta' żufjett fir-rigward tal-Knisja Ortodossa u [[Knisja Kattolika|Kattolika]]. F'Jannar 1695, Pietru rrifjuta li jieħu sehem fiċ-ċerimonja tradizzjonali tal-Epifanija Ortodossa Russa, u spiss kien jiskeda l-avvenimenti tas-Sinodu tal-Ġwejjef u tal-Buffi tal-Qorti Ċajtiera u Sakranazzi apposta biex jaħbtu ma' dawk tal-Knisja. Sikwit kien juża l-laqam ta' ''Pakhom Mikhailov'' (bir-Russu: Пахом Михайлов) fost il-membri tal-għaqdiet reliġjużi li kienu jagħmlu parti miċ-ċirku relattivament qarib ta' ħbieb li magħhom kien jixrob fit-tul. Pietru trabba skont it-twemmin tal-Knisja Ortodossa Russa, iżda ma kienx jirrispetta wisq il-ġerarkija tal-Knisja, u kien iżommha taħt il-kontroll strett tal-gvern. Il-mexxej tradizzjonali tal-Knisja kien il-Patriarka ta' Moska. Fl-1700, meta l-kariga kienet battala, Pietru rrifjuta li jinnomina sostitut, u ppermetta lill-viċi tal-patriarka biex iwettaq id-dmirijiet minfloku. Pietru ma setax jittollera li l-patriarka kien jeżerċita poter superjuri għall-ksar, kif tabilħaqq kien ġara fil-każ ta' Philaret (1619–1633) u ta' Nikon (1652–1666). Il-Lavra ta' Alexander Nevsky inbniet bejn l-1710 u l-1712; il-Katidral ta' San Pietru u San Pawl inbena bejn l-1712 u l-1733. Fl-1716 huwa stieden lil Theophan Prokopovich, pjetist u [[astronomu]], biex imur fil-belt kapitali. Ir-''Regolamenti Ekkleżjastiċi'' tal-1721 huma bbażati fuq l-ideat ta' [[August Hermann Francke]]. Ir-riforma tal-Knisja ta' Pietru l-Kbir għaldaqstant abolixxiet il-patriarkat, u minfloku ġie stabbilit Sinodu Sagru taħt il-kontroll ta' Prokuratur. Fl-1721, Pietru ħa l-parir ta' Prokopovich u ddisinja s-Sinodu Sagru bħala kunsill ta' għaxar membri tal-kleru. Għat-tmexxija fil-Knisja, kulma jmur Pietru dar għall-Ukreni, li kienu iktar miftuħin għar-riformi, iżda ma kinux maħbubin wisq mill-kleru Russu. Pietru implimenta liġi li stipulat li l-ebda raġel Russu ma seta' jingħaqad ma' monasteru qabel l-età ta' 50 sena. Huwa kien tal-fehma li wisq irġiel Russi kapaċi kienu qed jinħlew fuq xogħol tal-kleru meta minflok setgħu jingħaqdu mal-armata l-ġdida u mtejba tiegħu. == Żwiġijiet u familja == Pietru l-Kbir kellu żewġ nisa, u flimkien magħhom kellu 15-il wild, li tlieta minnhom biss baqgħu ħajjin sa ma saru adulti. Omm Pietru għażlet l-ewwel [[mara]] tiegħu, Eudoxia Lopukhina, meta kellu 16-il sena biss. Dan kien konsistenti ma' tradizzjoni preċedenti ta' Romanov li tintgħażel bint nobbli minuri. Dan kien isir biex jiġi evitat il-ġlied bejn il-familji nobbli iktar setgħana u biex ikun hemm demm ġdid fil-familja. Meta ġie lura mill-vjaġġ Ewropew tiegħu fl-1698, Pietru ra kif għamel biex itemm iż-żwieġ infeliċi tiegħu. Huwa ddivorzja lill-ksaressa u obbligaha tingħaqad ma' kunvent. Magħha kellu tliet ulied, għalkemm wieħed biss, Alexei Petrovich, il-Ksarevich tar-Russja, baqa' ħaj sa ma sar adult. Menshikov introduċieh lil Marta Helena Skowrońska, bint raħħal Pollakk-Litwan, u baqa' jinnamra magħha għal xi żmien bejn l-1702 u l-1704. Marta kkonvertiet għat-twemmin tal-Knisja Ortodossa Russa u ngħatat l-isem ta' Katerina. Għalkemm ma jeżisti l-ebda rekord, Katerina u Pietru żżewġu b'mod sigriet bejn it-23 ta' Ottubru u l-1 ta' Diċembru 1707 f'San Pietruburgu. Pietru kien iħobb lil Katerina u żżewwiġha uffiċjalment fil-Katidral ta' San Iżakk fid-19 ta' Frar 1712. Fl-1718, ibnu Alexei Petrovich issakkar fil-fortizza ta' San Pietru u San Pawl, peress li ġie meqjus minn Pietru bħala l-Absalom ribelli. Huwa kien suspettat li kien involut f'konfoffa kontra l-Imperatur. Alexei għadda ġuri u qerr taħt tortura quddiem qorti lajka (immexxija mill-Konti Tolstoy). Huwa ġie akkużat u ngħata sentenza tal-piena tal-mewt. Is-sentenza ta' tradiment fuq livell għoli setgħet tiġi eżegwita biss bl-awtorizzazzjoni ffirmata ta' Pietru, u Alexei miet fil-ħabs, peress li Pietru kaxkar saqajh u ma ħax deċiżjoni. Il-mewt ta' Alexei x'aktarx li rriżultat mit-tidrib li ġarrab waqt it-tortura tiegħu. Omm Alexei, Eudoxia, ġiet ikkastigata. Hija ġiet imkaxkra minn darha, għaddiet ġuri b'akkużi foloz ta' adulterju, imsawta bil-frosta pubblikament, u magħluqa fil-monasteri mingħajr ma seta jkellimha ħadd. Fl-1724, Pietru kellu t-tieni mara tiegħu, Katerina, li ġiet inkurunata Imperatriċi, għalkemm huwa baqa' l-mexxej reali tar-Russja. === Ulied === Mingħad iż-żewġ nisa tiegħu fiż-żwieġ kellu 15-il wild: tlieta mingħand Eudoxia u tnax mingħand Katerina. Dawn kienu jinkludu erba' subien imsejħa ''Pavel'' u tliet subien imsejħa ''Pietru'', li kollha kemm huma mietu meta kienu għadhom trabi. Tlieta biss minn uliedu baqgħu ħajjin sa ma saru adulti. Huwa kellu tliet neputijiet biss: il-Ksar Pietru II u l-Gran Dukessa Natalia mingħand Alexei u l-Ksar Pietru III mingħand Anna. {| class="wikitable" !Isem !Twelid !Mewt !Noti |- | colspan="4" |'''''Mingħand Eudoxia Lopukhina''''' |- |Alexei Petrovich, Ksarevich tar-Russja |18 ta' Frar 1690 |26 ta' Ġunju 1718, età ta' 28 sena |Iżżewweġ fl-1711 lil Charlotte Christine ta' Brunswick-Wolfenbüttel; ma' Pietru II tar-Russja |- |Alexander Petrovich |13 ta' Ottubru 1691 |14 ta' Mejju 1692, età ta' 7 xhur | |- |Pavel Petrovich |1693 |1693 | |- | colspan="4" |'''''Mingħand Katerina I''''' |- |Pietru Petrovich |xitwa tal-1704 |1707 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Paul Petrovich |Ottubru 1705 |1707 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Katerina Petrovna |7 ta' Frar 1707 |7 ta' Awwissu 1708 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Anna Petrovna |27 ta' Jannar 1708 |15 ta' Mejju 1728 |Iżżewġet fl-1725 lil Karl Friedrich, id-Duka ta' Holstein-Gottorp; weldet lil Pietru III tar-Russja. |- |Elizaveta Petrovna, li mbagħad saret l-Imperatriċi Elizaveta Petrovna |29 ta' Diċembru 1709 |5 ta' Jannar 1762 |Jingħad li żżewġet fl-1742 lil Alexei Razumovsky; bla tfal |- |Maria Natalia Petrovna |20 ta' Marzu 1713 |17 ta' Mejju 1715 |twieldet f'Riga |- |Margarita Petrovna |19 ta' Settembru 1714 |7 ta' Ġunju 1715 | |- |Pietru Petrovich |9 ta' Novembru 1715 |6 ta' Mejju 1719 | |- |Pavel Petrovich |13 ta' Jannar 1717 |14 ta' Jannar 1717 |twieled f'Wesel |- |Natalia Petrovna |31 ta' Awwissu 1718 |15 ta' Marzu 1725 | |- |Pietru Petrovich |7 ta' Ottubru 1723 |7 ta' Ottubru 1723 | |- |Pavel Petrovich |1724 |1724 | |} === Namrati u tfal illeġittimi === * Anna Mons, mill-1691 (jew mill-1692) sal-1704; * Letitia Cross fl-1698; * is-Sinjura Mary Hamilton ** Korriet (1715) ** Wild mingħajr isem (1717–1718?); * il-Prinċipessa Maria Dmitrievna Cantemirovna tal-Moldavja, bint Dimitrie Cantemir ** Iben mingħajr isem (1722–1723?). == Legat == Il-legat ta' Pietru dejjem kien tħassib ewlieni tal-intellettwali Russi. Pietru kien karattru ferm iktar kumpless milli xi kultant jiġi akkreditat. Uħud jemmnu li r-riformi ta' Pietru wasslu għal firda soċjali fil-pajjiż u dgħajfuh spiritwalment. Riasanovsky jindika "dikotomija paradossali" f'immaġnijiet suwed u bojod, pereżempju Alla/Antikrist, edukatur/''ignoramus'', arkitett tal-kobor tar-Russja/qerried tal-[[kultura]] nazzjonali, missier il-pajjiż/flaġell tal-individwi komuni. Għall-Kredenti Antiki huwa kien l-Antikrist, minħabba l-bidliet tal-kalendarju u tat-taxxa fuq il-votanti individwali. Pietru qabbel lilu nnifsu mar-Re David jew ma' Noè b'missjoni divina. Fil-funeral tiegħu, Prokopovich qabblu ma' Mosè u ma' Salamun. Il-bijografija tal-1759 ta' [[Voltaire]] tat lir-Russi tas-seklu 18 raġel tal-Illuminiżmu, filwaqt li l-poeżija ''Ir-Rikkieb tal-Bronż'' tal-1833 ta' Alexander Pushkin wasslet immaġni Romantika qawwija ta' Alla ħallieq. Is-Slavofili f'nofs is-seklu 19 ikkritikaw lil Pietru li qarreb wisq lir-Russja lejn il-Punent. Il-kittieba u l-analisti politiċi tal-Punent irrakkontaw "Ix-Xhieda" jew it-testment sigriet ta' Pietru l-Kbir. Jingħad li dawn ħarġu fid-dieher il-pjan grandjuż tal-ħażen għar-Russja biex jikkontrolla d-dinja permezz tal-ħakma ta' [[Kostantinopli]], tal-[[Afganistan]] u tal-[[Indja]]. Madankollu dawn kienu qerq iffrabbrikat f'Pariġi skont il-kmand ta' [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]] meta beda l-invażjoni tar-Russja fl-1812. Minkejja dan, din il-ġrajja xorta waħda għadha tiġi kkwotata fl-għaqdiet tal-politika barranija. Il-Komunisti ġustizzjaw l-aħħar membri tal-familja Romanov, u l-istoriċi tagħhom bħal Mikhail Pokrovsky ippreżentaw fehmiet tassew negattivi tad-dinastija kollha. Madankollu, [[Ġużeppi Stalin|Stalin]] ammira kif Pietru saħħaħ l-istat fiż-żmien tal-gwerer, id-diplomazija, l-industrija, l-edukazzjoni għolja u l-amministrazzjoni tal-gvern. Fl-1928 Stalin kiteb, "meta Pietru l-Kbir, li kellu jiffaċċja l-pajjiżi iktar żviluppati fil-Punent, bena bosta impjanti u fabbriki għall-provvisti tal-armata u għat-tisħiħ tad-difiżi tal-pajjiż, dan kien tentattiv oriġinali biex jipprova joħroġ mill-qafas batut tal-pajjiż u jmexxih 'il quddiem". B'hekk, l-istorjografija Sovjetika tenfasizza kemm il-kisbiet pożittivi kif ukoll il-fattur negattiv tal-oppressjoni tan-nies komuni. Wara l-waqgħa tal-Komuniżmu fl-1991, l-istudjużi u l-pubbliku ġenerali fir-Russja u fil-Punent reġgħu xeħtu l-attenzjoni tagħhom fuq Pietru u r-rwol tiegħu fl-istorja Russa. Ir-renju tiegħu issa jitqies bħala avveniment formattiv deċiżiv fl-imgħoddi imperjali Russu. Bosta ideat qablu ma' xulxin, bħat-tisħiħ tal-istat awtokratiku u jekk ir-reġim ksarist kienx statist biżżejjed fid-dawl tal-ftit burokrazija li kellu. Il-mudelli tal-modernizzazzjoni spiss jiġu kkontestati. Huwa beda firxa wiesgħa ta' riformi ekonomiċi, soċjali, politiċi, amministrattivi, edukattivi u militari li temmew id-dominanza tat-tradizzjonaliżmu u tar-reliġjon fir-Russja u taw bidu għall-proċess biex il-pajjiż joqrob iktar lejn il-Punent. Fost l-isforzi tiegħu kien hemm il-lajċizzazzjoni tal-edukazzjoni, l-organizzazzjoni tal-amministrazzjoni għall-governanza effettiva, l-użu mtejjeb tat-teknoloġija, l-istabbiliment ta' ekonomija industrijali, il-modernizzazzjoni tal-armata u l-istabbiliment ta' flotta navali b'saħħitha. L-istoriku Y. Vodarsky qal fl-1993 li Pietru, "ma mexxiex il-pajjiż fi triqtu lejn l-iżvilupp ekonomiku, politiku u soċjali mgħaġġel, ma obbligahx "jagħmel qabża" permezz ta' diversi stadji.... Bil-kontra, dawn l-azzjonijiet tassew ħonqu l-progress tar-Russja u ħolqu l-kundizzjonijiet biex tibqa' lura seklu u nofs!". Is-setgħat awtokratiċi li Stalin kien jammira dehru bħala problematiċi għal Evgeny Anisimov, li lmenta li Pietru kien, "il-ħallieq tas-sistema tal-kmand amministrattiv u l-antenat reali ta' Stalin". Madankollu, bejn l-1678 u l-1710, il-popolazzjoni kibret darbtejn. Skont l-''Encyclopaedia Britannica'', "Ma għalaqx għalkollox id-distakk bejn ir-Russja u l-pajjiżi tal-Punent, iżda kiseb progress kunsiderevoli fl-iżvilupp tal-ekonomija u tal-kummerċ nazzjonali, tal-edukazzjoni, tax-xjenza, tal-kultura u tal-politika barranija. Ir-Russja saret qawwa kbira, li mingħajr l-involviment tagħha l-ebda problema Ewropea importanti ma setgħet tiġi solvuta. Ir-riformi interni tiegħu kisbu progress li sa ċertu punt l-ebda innovatur qablu qatt ma seta' jbassar". Filwaqt li l-bidla kulturali fl-istorjografija ċekknet il-kwistjonijiet diplomatiċi, ekonomiċi u kostituzzjonali, instabu rwoli kulturali ġodda għal Pietru, pereżempju fl-arkitettura (Barokk ta' Pietru) u fl-ilbies. [[James Cracraft]] isostni: : Ir-rivoluzzjoni ta' Pietru fir-Russja — li tħaddan fiha l-bosta riformi militari, navali, governattivi, edukattivi, arkitettoniċi, lingwistiċi, u interni oħra ppromulgati mir-reġim ta' Pietru biex ir-Russja tqum fuq saqajha bħala setgħa Ewropea ewlenija — essenzjalment kienet rivoluzzjoni kulturali, waħda li kellha impatt profond kemm fuq il-kostituzzjoni bażika tal-Imperu Russu, kif ukoll fuq l-iżvilupp sussegwenti tiegħu. Ir-rappreżentazzjonijiet ikoniċi tal-qaddisin mejtin tipiċi għal sekli ta' kultura viżiva Russa f'daqqa waħda ċedew posthom għar-ritratti naturalistiċi. == Fil-kultura popolari == Pietru ssemma f'bosta ġrajjiet tal-istorja, rumanzi, reċti, films, monumenti u pitturi. Dawn jinkludu l-poeżiji ''Ir-Rikkieb tal-Bronż'', ''Poltava'' u r-rumanz mhux komplut ''L-Għarbi Iberiku ta' Pietru l-Kbir'', kollha ta' [[Alexander Pushkin]]. L-ewwel waħda kienet dwar statwa ekwestri li nbniet f'ġieħ Pietru. Aleksey Nikolayevich Tolstoy kiteb rumanz storiku bijografiku dwaru, imsejjaħ ''Pietru I'', fis-snin 30 tas-seklu 20. * Il-film silenzjuż Ġermaniż tal-1922 ''Pietru l-Kbir'' tar-reġista Dimitri Buchowetzki u tal-protagonista Emil Jannings li ħadimha ta' Pietru. * Fl-1929 ittellgħet ir-reċta ta' A.N. Tolstoy, fejn skont il-linja tal-partit Pietru ntwera bħala tirann li "għakkes lil kulħadd u lil kollox bħallikieku kien ippossedut mix-xjaten, nissel il-biża', u sallab kemm lill-ibnu kif ukoll lill-pajjiżu". * Il-film Sovjetiku tal-1937–1938 ''Pietru l-Kbir''. * Il-film tal-1976 ''How Czar Peter the Great Married Off His Moor'', bil-protagonista Aleksey Petrenko li ħadimha ta' Pietru, u Vladimir Vysotsky li ħadimha ta' Abram Petrovich Gannibal, juri t-tentattiv ta' Pietru li jibni l-Flotta Baltika. * Jan Niklas u Maximilian Schell ħadmuha ta' Pietru fil-minisensiela tal-NBC tal-1986 ''Pietru l-Kbir''. * Il-film tal-2007 ''The Sovereign's Servant'' (Il-Qaddej tas-Sovran) juri l-lat brutali ta' Pietru matul il-kampanji militari tiegħu. * Karattru bbażat fuq Pietru għandu rwol ewlieni f'''The Age of Unreason'', sensiela ta' erba' rumanzi storiċi differenti miktubin mill-awtur Amerikan tal-fantaxjenza u tal-fantasija Gregory Keyes. * Pietru huwa wieħed minn bosta karattri sekondarji f'''Baroque Cycle'' (Ċiklu Barokk) ta' Neal Stephenson – u jitfaċċa b'mod prinċipali fit-tielet rumanz, ''The System of the World'' (Is-Sistema tad-Dinja). * Isaac Rouse jirrakkonta lil Pietru fuq BBC Radio 4 bħala tifel, Will Howard bħala adolexxenti u Elliot Cowan bħala adult fir-reċti ta' fuq ir-radju msejħa ''Peter the Great: The Gamblers'' u ''Peter the Great: The Queen of Spades'', miktubin minn Mike Walker u li kienu l-aħħar żewġ reċti fl-ewwel sensiela ta' ''Tsar''. Ir-reċti xxandru fil-25 ta' Settembru u fit-2 ta' Ottubru 2016. * Vers fil-"Kanzunetta tax-Xorb tal-Inġiniera" jsemmi lil Pietru l-Kbir. * Jason Isaacs ħadimha ta' Pietru fis-sensiela antistorika Hulu tal-2020,''The Great''. * Pietru jintwera bħala l-mexxej taċ-ċivilizzazzjoni Russa fil-logħob tal-kompjuter ''Sid Meier's Civilization VI''. * Ivan Kolesnikov ħadimha ta' Pietru fil-film dokumentarju storiku Russu tal-2022, ''Pietru I: L-Aħħar Ksar u l-Ewwel Imperatur''. == Referenzi == [[Kategorija:Russja]] [[Kategorija:Twieldu fl-1672]] [[Kategorija:Mietu fl-1725]] ow9tv0b0xrmgelxjmo4dcu1vlhlw4c7 323377 323376 2025-06-04T10:30:51Z Trigcly 17859 /* Riformi */ żieda stampi 323377 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Pietru I''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Пётр I Алексеевич, <small>b'ittri Rumani:</small> ''Pyotr I Alekseyevich'', IPA: [ˈpʲɵtr ɐlʲɪkˈsʲejɪvʲɪtɕ]; twieled fid-9 ta' Ġunju [skont sorsi oħra fit-30 ta' Mejju] 1672 – miet fit-8 ta' Frar [skont sorsi oħra fit-28 ta' Jannar] 1725), magħruf aħjar bħala '''Pietru l-Kbir''', kien il-Ksar tar-[[Russja]] kollha mill-1682 u l-ewwel Imperatur tar-Russja kollha mill-1721 sa mewtu fl-1725. Huwa rrenja b'mod konġunt flimkien ma' ħuh min-nisel ta' ġenitur wieħed komuni, [[Ivan V]], sal-1696. Minn dik is-sena, Pietru kien monarka assolut u awtokrata li baqa' l-awtorità suprema u organizza stat riġidu u ordnat sew. Il-biċċa l-kbira tar-renju ta' Pietru kienet mimlija gwerer twal kontra l-imperi [[Imperu Ottoman|Ottomani]] u [[Żvezja|Żvediżi]]. Il-kampanji militari tiegħu ta' Azov kienu segwiti mill-istabbiliment tal-Flotta Navali Russa; wara r-rebħa tiegħu fil-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana minkejja diffikultajiet inizjali, ir-Russja annettiet parti sinifikanti mill-kosta Baltika tal-Lvant u uffiċjalment bdiet tissejjaħ imperu. Pietru mexxa rivoluzzjoni [[Kultura|kulturali]] li ssostitwiet uħud mis-sistemi soċjali u [[Politika|politiċi]] tradizzjonalisti u [[Medjuevu|Medjevali]] b'oħrajn li kienu moderni, [[Xjenza|xjentifiċi]], tal-Punent u bbażati fuq Illuminiżmu radikali. F'Diċembru 1699 huwa daħħal il-[[kalendarju Ġuljan]], li ħa post il-kalendarju [[Biżantini|Biżantin]] li kien ilu jintuża fir-Russja, iżda l-[[Knisja Ortodossa Russa]] rreżistiet partikolarment din il-bidla. Fl-1703 huwa daħħal l-ewwel gazzetta Russa, ''Sankt-Peterburgskie Vedomosti'', u ordna l-kitba ċivili, riforma tal-[[ortografija]] Russa ddisinjata fil-biċċa l-kbira minnu nnifsu. Max-xtut tax-xmara Neva, huwa stabbilixxa [[San Pietruburgu]], belt li malajr ġiet imlaqqma minn [[Francesco Algarotti]] bħala t-"tieqa lejn il-Punent". Fl-1712, Pietru ttrasferixxa l-[[belt kapitali]] minn [[Moska]] lejn San Pietruburgu, status li żammet sal-1918. Pietru kellu interess kbir fil-pjanti, fl-[[Annimal|annimali]] u fil-minerali, fil-ħlejjaq deformati jew fl-eċċezzjonijiet tal-liġi tan-natura li kienu jqanqlulu l-kurżità. Huwa ħeġġeġ ir-riċerka tad-deformazzjonijiet, u b'hekk ipprova wkoll jeqred il-biża' superstizzjuża tal-mostri. Huwa ppromwova l-industrijalizzazzjoni fl-Imperu Russu u l-[[edukazzjoni]] għolja. L-Akkademja Russa tax-Xjenzi u l-Università Statali ta' San Pietruburgu ġew stabbiliti fl-1724, u stieden lil [[Christian Wolff]] u lil [[Willem 's Gravesande]]. Pietru jiġi akkreditat primarjament bil-modernizzazzjoni tal-pajjiż, peress li malajr ittrasformah f'setgħa [[Ewropa|Ewropea]] ewlenija. Ir-riformi amministrattivi tiegħu, li ħolqu Senat tal-Governanza fl-1711, il-''Collegium'' fl-1717 u t-Tabella tal-Karigi fl-1722, kellhom impatt fit-tul fuq ir-Russja, u bosta istituzzjonijiet tal-gvern Russu oriġinaw fir-renju tiegħu. == Ħajja bikrija == [[File:Young_Peter_the_Great_parsuna.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Young_Peter_the_Great_parsuna.jpg|xellug|daqsminuri|Pietru fi tfulitu.]] Pietru trabba fil-proprjetà tal-familja ta' Izmaylovo u ngħata l-edukazzjoni tiegħu fil-Palazz tad-Divertiment minn età bikrija mingħand diversi [[Għalliem|għalliema]] privati kkummissjonati minn missieru; l-iktar notevoli minnhom kienu [[Nikita Zotov]], [[Patrick Gordon]] u [[Paul Menesius]]. Meta missieru miet fl-1676, huwa ħalla s-sovranità f'idejn ħuh il-kbir tal-istess nisel minn ġenitur wieħed komuni, il-magħtub [[Teodoru III]]. Matul dan il-perjodu kollu, il-gvern kien immexxi fil-biċċa l-kbira minn [[Artamon Matveyev]], ħabib illuminat ta' Alexis, il-kap politiku tal-familja Naryshkin u wieħed mill-ikbar benefatturi tat-tfulija ta' Pietru. Din is-sitwazzjoni nbidlet meta Teodoru miet fl-1682. Peress li Teodoru ma kellux ulied, qam diżgwid bejn il-familja Miloslavsky ([[Maria Miloslavskaya]] kienet l-ewwel mara ta' [[Alexis I]]) u l-familja Naryshkin ([[Natalya Naryshkina]] kienet it-tieni mara tiegħu) rigward min kien se jiret it-tron. Huwa rrenja b'mod konġunt ma' ħuh il-kbir bin-nisel ta' ġenitur wieħed komuni, Ivan V, sal-1696. Ivan kien l-eredi bid-dritt iżda kien dgħajjef u għami. B'hekk, il-Boyar Duma (kunsill tan-nobbli Russi) għażel lil Pietru biex isir il-ksar ta' għaxar snin, u ommu kienet ir-reġġenti tiegħu. Tħaffret toqba fid-dahar tat-tron, biex litteralment minn wara l-kwinti, ommu setgħet issefsef f'widnejn iż-żewġ subien. It-"Tkeċċija l-Kbira ta' Moska" bdiet fl-1677 u tlestiet fl-1688; din affettwat il-familji nobbli b'karigi għoljin fl-amministrazzjoni; il-ministeri tnaqqsu wkoll. Dan ipprovoka reazzjonijiet inkorlati. Sophia, waħda mill-ulied bniet ta' Alexis mill-ewwel żwieġ tiegħu, mexxiet ribelljoni tal-i''streltsy'' (il-korp militari tal-elit tar-Russja) f'April–Mejju 1682. Fil-kunflitt sussegwenti, uħud mill-qrabat u mill-ħbieb ta' Pietru nqatlu, fosthom Artamon Matveyev, u Pietru esperjenza wħud minn dawn l-att ta' vjolenza politika. L-i''streltsy'' għamluha possibbli għal Sophia, għall-Miloslavskys (il-klan ta' Ivan) u għall-alleati tagħhom biex jinsistu li Pietru u Ivan jiġu pproklamati b'mod konġunt bħala l-ksars, u Ivan ġie akklamat bħala l-ksar superjuri. Imbagħad Sophia għamlitha tar-reġġenti matul iż-żmien meta s-sovrani kienu taħt l-età u eżerċitat is-setgħa kollha tagħha. Għal 7 snin, hija mexxiet bħala awtokrata. [[File:Double_throne_of_Russia_04_by_shakko.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Double_throne_of_Russia_04_by_shakko.jpg|daqsminuri|It-tron doppju fl-Armerija tal-Kremlin. Tħaffret toqba kbira fid-dahar tat-tron doppju użat minn Ivan u Pietru. Sophia kienet tpoġġi wara t-tron u tisma lil Pietru jitkellem man-nobbli, u kienet tagħtih l-informazzjoni u tissuġġerilu x'iwieġeb għall-mistoqsijiet u għall-problemi li kienu jressqulu.]] Mill-1682 sal-1689, Pietru u ommu tkeċċew lejn Preobrazhenskoye. Tal-età ta' 16-il sena, huwa skopra dgħajsa Ingliża fil-proprjetà tal-familja, irrestawraha u tgħallem ibaħħar. Huwa ngħata sestant (strument tan-navigazzjoni), iżda ma kienx jaf kif jużah. Pietru kien affaxxinat bl-arloġġi tax-[[xemx]]. Għaldaqstant, huwa beda jfittex għal espert barrani fil-Kwartier [[Ġermanja|Ġermaniż]]. Pietru għamel ħbieb ma' [[Andrew Vinius]], biblijofilu, li għallmu l-Olandiż u żewġ mastrudaxxi Olandiżi, Frans Timmerman u Karsten Brandt. Pietru studja l-[[matematika]], il-[[ġeometrija]] u x-xjenzi militari. Huwa ma kienx interessat fl-edukazzjoni mużikali iżda kien iħobb it-tnabar u l-logħob tan-nar. Pietru ma tantx kien imħasseb wisq li oħrajn kienu qed imexxu f'ismu; Boris Golitsyn u Fyodor Apraksin kellhom rwol importanti. Huwa kellu passatempi bħall-bini tal-vapuri f'Pereslavl-Zalessky u t-tbaħħir fil-Lag ta' Pleshcheyevo, kif ukoll f'battalji taparsi bl-armata tal-ġugarelli tiegħu. Omm Pietru ppruvat tobbligah jadotta approċċ iktar konvenzjonali u rranġat iż-żwieġ tiegħu ma' [[Eudoxia Lopukhina]] fl-1689. Iż-żwieġ sfaxxa, u 10 snin wara, Pietru ġiegħel lil martu ssir soru u b'hekk inħeles mill-unjoni ta' bejniethom. [[File:Museum_IMG_1156_(603455489).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Museum_IMG_1156_(603455489).jpg|daqsminuri|Id-dgħajsa ta' Pietru, armata bil-qlugħ u b'arblu bl-għajnuna tal-mastrudaxxi Olandiżi.]] Sas-sajf tal-1689, Pietru ppjana li jaħtaf il-poter mingħand oħtu tan-nisel minn ġenitur wieħed komuni, Sophia, ladarba l-pożizzjoni tagħha kienet iddgħajfet minħabba żewġ kampanji militari fallimentari fil-[[Krimea]] kontra l-Khanat tal-Krimea, f'tentattiv biex twaqqaf l-attakki devastanti tat-[[Tatari tal-Krimea]] fl-artijiet tan-Nofsinhar tar-Russja. Meta saret taf bil-pjanijiet tiegħu, Sophia kkonfoffat ma' xi mexxejja tal-i''streltsy'', li b'mod kontinwu qalgħu diżordni u garr kbir. Pietru, imwissi minn oħrajn dwar l-i''streltsy'', ħarab f'nofs ta' lejl lejn il-monasteru impenetrabbli ta' Troitse-Sergiyeva Lavra; hemmhekk bil-mod il-mod ġemgħa n-nies li emmnu li kien se jirbaħ it-taqbida għall-poter. Sophia eventwalment tneħħiet mit-tron, u Pietru I u Ivan V baqgħu jirrenjaw bħala ksars f'daqqa. Pietru ġiegħel lil Sophia tidħol f'kunvent, fejn ċediet il-jeddijiet u l-kariga tagħha bħala membru tal-familja rjali. Sadanittant, Pietru kien mistieden frekwenti fil-kwartier Ġermaniż, fejn iltaqa' ma' [[Anna Mons|Anna]] u [[Willem Mons]]. Fl-1692 huwa bagħat lil [[Eberhard Isbrand Ides]] bħala mibgħut għand l-Imperatur Kangxi taċ-[[Ċina]]. Fl-1693 huwa baħħar lejn il-Monasteru ta' [[Gżejjer Solovetsky|Solovetsky]] u aċċetta l-provvidenza divina wara li ħelisha mill-għarqa f'maltempata. Xorta waħda, Pietru ma setax jikseb il-kontroll reali tal-affarijiet Russi. Minflok il-poter kien eżerċitat minn ommu. Kien biss meta Natalya mietet fl-1694 li Pietru, li dak iż-żmien kellu 22 sena, sar sovran indipendenti. Formalment, Ivan V kien mexxej konġunt flimkien ma' Pietru, għalkemm ma tantx kien effettiv. Pietru sar il-mexxej waħdieni meta Ivan miet fl-1696 mingħajr ma kellu ulied subien. Pietru kiber u kien tassew twil, speċjalment għal dak iż-żmien, u jingħad li kien twil 6 piedi u 8 pulzieri (2.03 [[Metru|metri]]). Huwa kien jitqies bħala t-"tieni Gulija" jew Sansun. San Xmun iddeskrivih fl-1717 bħala "twil, mibni sew u rqiq... b'ħarsa bla biża' u kiefra". Pietru kellu difett notevoli fl-espressjonijiet ta' wiċċu għax jaf kien ibati minn muskoli spażmatiċi f'għonqu. == Ideoloġija tar-renju ta' Pietru == [[File:Kronstadt_Peter_the_Great_monument.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kronstadt_Peter_the_Great_monument.jpg|daqsminuri|Monument għal Pietru l-Kbir f'Kronstadt.]] Bħala żagħżugħ, Pietru I adotta l-mudell [[Protestantiżmu|Protestant]] tal-eżistenza f'dinja pragmatika ta' kompetizzjoni u suċċess personali, li sawret il-biċċa l-kbira tal-filosofija tar-riformiżmu tiegħu. Huwa pperċepixxa l-poplu Russu bħala pastaż, mhux intelliġenti, rasu iebsa, għadu lura, qisu xi tifel/tifla jew student għażżien(a). Huwa apprezza r-rwol statali fil-ħajja tas-soċjetà, u kien jarah bħala strument ideali biex jinkisbu għanijiet nobbli, kien jarah bħala istituzzjoni universali għat-trasformazzjoni tan-nies, bl-għajnuna tal-vjolenza u tal-biża', f'sudditi edukati, konxji, li jħarsu l-liġi, u utli għas-soċjetà kollha. Pietru kien interessat ferm f'''L-Edukazzjoni ta' Prinċep Kristjan'' li jagħti pariri lill-mexxejja kif għandhom jiggvernaw b'mod ġust u għaref. Huwa daħħal fil-kunċett tal-poter awtokratiku, in-nozzjoni tad-dmirijiet tal-monarka. Kien iqis li huwa d-dmir tiegħu li jieħu ħsieb is-sudditi tiegħu, li jħarishom mill-għedewwa, li jaħdem għall-benefiċċju tagħhom. Fuq kollox, huwa poġġa l-interessi tar-Russja fuq quddiem. Huwa kien iħoss li l-missjoni tiegħu kienet li jibdilha f'setgħa simili għall-pajjiżi tal-Punent, u ddedika ħajtu u ħajjet is-sudditi tiegħu biex din l-idea titwettaq. Gradwalment l-idea daħlet, anke bl-għajnuna tar-riformi, li saru skont ir-rieda tal-awtokrata, li kien joħloq il-ġid u jikkastiga l-ħażen. Huwa kien iqis il-moralità ta' statista separatament mill-moralità ta' persuna privata u kien jemmen li s-sovran fl-isem l-istat seta' jwettaq qtil, vjolenza, falsifikazzjoni u qerq. Huwa għadda mil-lieva navali, u beda mill-iżjed livelli baxxi: bumbardier (1695), kaptan (1696), kurunell (1706), għassies ta' billejl (1709), viċi ammirall (1714), ammirall (1721). Permezz tax-xogħol iebes ta' kuljum (skont l-espressjoni figurattiva ta' Pietru l-Kbir stess, fl-istess ħin "kellu jżomm xabla u pinna f'id leminija waħda") u l-imġiba qalbiena huwa wera lis-sudditi tiegħu l-eżempju pożittiv personali tiegħu, wera kif wieħed għandu jaġixxi, u ddedika ruħu u ġismu biex jaqdi dmiru għas-servizz ta' art twelidu. == Renju == [[File:Capture_of_Azov_1696.png|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Capture_of_Azov_1696.png|xellug|daqsminuri|''Il-Ħakma ta' Azov'', 1696, ta' Robert Ker Porter.]] Pietru rrenja għal madwar 43 sena. Huwa implimenta riformi trasversali bl-għan li jimmodernizzaw ir-Russja. Influwenzat ferm mill-konsulenti tiegħu, bħal [[Jacob Bruce]], Pietru organizza mill-ġdid l-armata Russa skont linji moderni u kien joħlom li r-Russja ssir setgħa marittima. Huwa ltaqa' ma' ħafna oppożizzjoni għal dawn il-politiki f'art twelidu iżda qered b'mod brutali r-ribelljonijiet kontra l-awtorità tiegħu, inkluż mill-i''streltsy'', mill-Baxkiri, mill-Astrakhan, u l-ikbar rewwixta ċivili tar-renju tiegħu, ir-Ribelljoni ta' Bulavin. Fil-proċess tiegħu li jqarreb ir-Russja lejn il-Punent, huwa ried li l-membri tal-familja tiegħu jiżżewġu ma' membri rjali Ewropej oħra. Fl-imgħoddi, l-antenati tiegħu ġew injorati meta ressqu din l-idea; madankollu, uriet li kienet qed tagħti l-frott. Huwa nnegozja ma' [[Frederick William]], id-Duka ta' Courland biex iżewweġ lin-neputija tiegħu, Anna Ivanovna. Huwa uża ż-żwieġ tagħha sabiex iniedi l-belt kapitali l-ġdida tiegħu, San Pietruburgu, fejn diġà kien ordna proġetti ta' kostruzzjoni ta' palazzi u binjiet simili għal dawn tal-Punent. Pietru qabbad lil [[Arkitett|arkitetti]] [[Italja|Taljani]] u Ġermaniżi biex ifasslu d-disinni. Huwa attira lil [[Domenico Trezzini]], [[Carlo Bartolomeo Rastrelli]], [[Jean-Baptiste Alexandre Le Blond]] u [[Andreas Schlüter]]. [[File:Europa_1721.svg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Europa_1721.svg|daqsminuri|Mappa tal-Ewropa fl-1721. ]] Sabiex itejjeb il-pożizzjoni tan-nazzjon tiegħu fl-ibħra, Pietru pprova jikseb iktar żbokki marittimi. L-uniku żbokk tiegħu dak iż-żmien kien il-[[Baħar l-Abjad]] f'Arkhangelsk. Il-[[Baħar Baltiku]] dak iż-żmien kien ikkontrollat mill-Iżvezja fit-Tramuntana, filwaqt li l-[[Baħar l-Iswed]] u l-[[Baħar Kaspju]] kienu kkontrollati mill-Imperu Ottoman u mill-Imperu tas-Safavidi rispettivament fin-Nofsinhar. Il-ħtieġa tal-pajjiż għall-metall żdiedet minħabba li faqqgħu l-gwerer għall-aċċess għall-Baħar l-Iswed u għall-Baħar Baltiku. Pietru pprova jikseb il-kontroll tal-Baħar l-Iswed, li kien jirrikjedi t-tkeċċija tat-Tatari miż-żoni tal-madwar. Bħala parti minn ftehim mal-Polonja li bih [[Kiev]] ġiet ċeduta lir-Russja, Pietru ġie mġiegħel jiddikjara gwerra kontra l-Khan tal-Krimea u kontra s-Sultan Ottoman ta' fuqu. L-objettiv primarju ta' Pietru sar li jaħtaf il-fortizza Ottomana ta' Azov, qrib ix-xmara Don. Fis-sajf tal-1695 Pietru organizza l-kampanji militari ta' Azov biex jaħtaf il-fortizza, iżda t-tentattivi tiegħu fallew. Pietru reġa' lura Moska f'Novembru 1695 u beda jibni flotta navali kbira f'Voronezh. Huwa vara madwar tletin vapur kontra l-Ottomani fl-1696, u ħataf Azov f'Lulju ta' dik is-sena. Huwa ħatar lil [[Alexander Gordon]], li iktar 'il quddiem ippubblika bijografija ta' Pietru. Pietru kien jorganizza l-laqgħat importanti kollha u bosta ċelebrazzjonijiet fil-Palazz ta' Le Fort. === Gran Ambaxxata === [[File:Abraham_Storck_-_Bezoek_van_het_Moskovisch_gezantschap_aan_Amsterdam,_1697.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Abraham_Storck_-_Bezoek_van_het_Moskovisch_gezantschap_aan_Amsterdam,_1697.jpg|daqsminuri|Abraham Storck: ''Spettaklu max-xmara Amstel'', Awwissu 1697.]] [[File:Silo_Ermitage.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Silo_Ermitage.jpg|daqsminuri|Manuvri tal-flotta fl-1 ta' 1 Settembru 1797 matul iż-Żjara ta' Pietru f'Amsterdam, pittura ta' Adam Silo (fl-Eremitaġġ ta' San Pietruburgu).]] Pietru kien jaf li r-Russja ma setgħetx tiffaċċja l-Imperu Ottoman waħedha. F'Marzu 1697 huwa vvjaġġa "pajsan" lejn il-Punent tal-Ewropa għal 18-il xahar flimkien ma' delegazzjoni Russa kbira — l-hekk imsejħa "Gran Ambaxxata". Pietru kien l-ewwel ksar li ħareġ mir-Russja f'iktar minn 100 sena. Huwa uża isem falz, li permezz tiegħu seta' jaħrab mill-avvenimenti soċjali u diplomatiċi, iżda peress li kien ferm itwal minn bosta oħrajn, ma tantx kien jirnexxilu jġibha żewġ. Għan minnhom kien li jfittex l-għajnuna tal-monarki Ewropej, iżda t-tama ta' Pietru mietet fuq ommha. [[Franza]] kienet alleat tradizzjonali tas-Sultan Ottoman, u l-[[Awstrija]] kienet ħerqana li jżomm il-paċi fil-Lvant sakemm kienet qed tagħmel il-gwerer tagħha stess fil-Punent.Barra minn hekk, Pietru kien għażel mument mhux f'waqtu: l-Ewropej dak iż-żmien kienu iktar mħassbin dwar il-Gwerra tas-Suċċessjoni [[Spanja|Spanjola]] u min kien se jkun is-suċċessur tar-Re [[Karlu II ta' Spanja]] li ma kellux ulied milli mill-ġlied kontra s-Sultan Ottoman. Pietru b'hekk ma rnexxilux jespandi l-alleanza kontra l-Ottomani. F'[[Riga]], il-kmandant Żvediż lokali [[Erik Dahlbergh]] iddeċieda li jagħmilha tabirruħu li ma għarafx lil Pietru u ma ħalliehx jispezzjona l-fortifikazzjonijiet. 3 snin wara, Pietru kkwota l-lqugħ inospitabbli bħala waħda mir-raġunijiet li wasslu għall-bidu tal-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Huwa ltaqa' ma' Frederick Casimir Kettler, id-Duka ta' Courland. F'Königsberg, il-ksar ta apprendistat ta' xahrejn lil inġinier tal-artillerija. Inħarġu wkoll digrieti għall-kostruzzjoni tal-ewwel fran tal-ibblastjar tal-Ural. F'Lulju Pietru ltaqa' ma' Sophia ta' Hanover fil-Kastell ta' Coppenbrügge. Hi ddeskritu b'dan il-mod: "Il-ksar huwa [[raġel]] twil u sabiħ, b'wiċċ attraenti. Huwa fuq tiegħu u għaref ħafna. Madankollu, xi ħadd b'daqstant preġji naturali jista' jkollu manjieri kemxejn aħjar". Pietru kera vapur f'Emmerich am Rhein u baħħar lejn Zaandam, fejn wasal fit-18 ta' Awwissu 1697. ==== [[Amsterdam]] ==== [[File:The_'Pieter_and_Paul'_on_the_IJ_in_Amsterdam_in_1698_(Abraham_Storck).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:The_'Pieter_and_Paul'_on_the_IJ_in_Amsterdam_in_1698_(Abraham_Storck).jpg|daqsminuri|Il-frejgata ''Pieter and Paul'' filwaqt li Pietru jinsab bilwieqfa fuq dgħajsa żgħira fuq il-lemin. Pittura ta' A. Storck. Dan il-bastiment għereq matul it-tieni vjaġġ tiegħu.]] Pietru studja l-impjanti tal-isserrar tal-[[injam]] u tal-manifattura u tal-bini tal-vapuri f'Zaandam iżda telaq wara ġimgħa. Huwa baħħar lejn Amsterdam wara li għarfuh u ġie attakkat. L-għorfa taz-zkuk tal-injam li kien kera saret id-Dar tal-Ksar Pietru. Huwa baħħar lejn [[Texel]] biex jara flotta. Permezz tal-medjazzjoni ta' [[Nicolaas Witsen]], espert dwar ir-Russja, il-ksar ingħata l-opportunità li jikseb esperjenza prattika fit-tarzna tal-Kumpanija Olandiża tal-Indji tal-Lvant għal perjodu ta' 4 xhur, taħt is-superviżjoni ta' [[Gerrit Claesz Pool]]. Il-ksar diliġenti u kapaċi assista fil-kostruzzjoni tal-bastiment ''Pietru u Pawlu'' li nbena apposta għalih. Pietru ħass li l-mastrudaxxi tal-bastiment fl-Olanda kienu jaħdmu wisq fuq għajnejhom u ma kinux jagħmlu tpinġijiet akkurati tal-kostruzzjoni tal-bastimenti. Matul is-soġġorn tiegħu, il-ksar iltaqa' ma' bosta ħaddiema b'ħiliet kbar bħall-bennejja tal-imgħalaq, tal-fortizzi, [[Bennej|bennejja]] tal-vapuri u baħħara — inkluż [[Cornelis Cruys]], viċi ammirall li taħt Franz Lefort sar il-konsulent tal-ksar fl-affarijiet marittimi; l-inġinier [[Menno van Coehoorn]] irrifjuta. Pietru uża l-għarfien li kiseb fil-kostruzzjoni tal-bastimenti biex jgħin fil-bini tal-flotta navali tar-Russja. Pietru u Witsen żaru lil [[Frederik Ruysch]] li kellu l-eżemplari kollha esposti f'ħames kmamar. Huwa għallem lil Pietru jaqbad il-friefet u kif kellu jagħmel biex jippreservahom. Kellhom interess komuni wkoll fil-gremxul. Kienu jmorru flimkien biex jaraw xi pazjenti. Pietru wasal f'[[Utrecht]] fuq barkun u ltaqa' ma' [[William III]] f'berġa. Meta żar lill-Ġeneral Statali tan-Netherlands huwa telaq mis-sala u stagħġeb lil dawk li kienu preżenti bil-parrokka li kien libes, skont Massie. Huwa żar ukoll lil [[Jan van der Heyden]], l-inventur tal-pajp tat-tifi tan-nar. Pietru kien jikkollezzjona wkoll il-[[Pittura|pitturi]] ta' [[Adam Silo]] b'vapuri u b'pajsaġġi tal-baħar bħala s-suġġett tagħhom. F'Ottubru 1697, il-ksar żar [[Delft]] u ngħata "apparat biex josserva s-salluriet" mingħand il-mikroskopista [[Antoni van Leeuwenhoek]]. Wara t-Trattat tal-Paċi ta' Ryswick, Pietru ġie mistieden mir-Re tal-[[Renju Unit|Ingilterra]] biex iżuru. Ir-reġġenti Olandiżi ħassew li l-ksar kien wisq inkwiżittiv, u dan affettwa r-rieda tagħhom li jgħinu lir-Russi. ==== Deptford ==== [[File:Peter_I_by_Kneller.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_I_by_Kneller.jpg|xellug|daqsminuri|Ritratt ta' Pietru I magħmul minn Godfrey Kneller, 1698. Dan ir-ritratt kien ir-rigal ta' Pietru lir-Re tal-Ingilterra.]] Fil-11 ta' Jannar 1698 (skont sorsi oħra), Pietru wasal fix-Xatt ta' Victoria flimkien ma' erba' qaddejja, tliet interpreti (Peter Shafirov, LeFort), żewġ arloġġara, kok, patri, sitt trumbettiera, 70 suldat mir-riġment ta' Preobrazhensky, erba' nani u xadina li kien xtara minn Amsterdam; ġie akkumpanjat minn Jacob Bruce. Pietru ssoġġorna f'21 Norfolk Street, Strand, u ltaqa' mal-Isqof ta' [[Salisbury]] Gilbert Burnet u ma' Thomas Osborne u ppoża għal Sir Godfrey Kneller. Huwa osserva l-proċeduri fi ħdan il-Parlament minn tieqa ħdejn is-saqaf. Dak iż-żmien, l-attriċi Letitia Cross kien l-innamrata tiegħu. Huwa żar iz-Zekka Rjali erba' darbiet; mhux ċar jekk qatt iltaqa' ma' Isaac Newton, il-gwardjan taz-zekka, li daħal isem iz-zekka fuq il-muniti. Skont Massie, Pietru baqa' impressjonat mill-Izzekkar mill-Ġdid il-Kbir tal-1696. Dak iż-żmien huwa żar Spithead, Plymouth, flimkien mal-kaptan John Perry biex jara battalja taparsi. Fi Frar attenda Rieżami tal-Flotta f'Deptford, u spezzjona t-Tarzna ta' Woolwich u l-Arsenal Irjali flimkien ma' Anthony Deane. Għal 3 xhur huwa qagħad f'Sayes Court bħala l-mistieden ta' John Evelyn, membru tas-Soċjetà Rjali. Huwa tħarreġ kif juża t-teleskopju fl-Osservatorju ta' Greenwich flimkien ma' John Flamsteed. Pietru kkomunika ma' Thomas Story u ma' William Penn dwar il-pożizzjoni tagħhom li dawk li kienu jemmnu ma kellhom jingħaqdu mal-militar. Ir-Re [[William III]] ppreżenta skuna b'ekwipaġġ sħiħ lil Pietru I bi skambju għad-dritt ta' monopolju tal-merkanti Ingliżi fil-kummerċ tat-tabakk fir-Russja. Fl-aħħar ta' April 1698, huwa telaq wara li ġie muri kif jagħmel l-arloġġi u jħejji t-tapizzerija tat-twiebet. Lura fl-Olanda huwa żar Harderwijk u Cleves. [[File:Woolwich_Dockyard,_1698.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Woolwich_Dockyard,_1698.jpg|daqsminuri|It-Tarzna ta' Woolwich fl-1698: il-Maħżen il-Kbir li kien għadu kemm inbena (fin-nofs lejn il-lemin) jiddomina l-ambjent mibni tat-tarzna.]] Imbagħad l-Ambaxxata marret lejn [[Leipzig]], Dresden, fejn iltaqa' mar-Reġina Christiane Eberhardine tal-Polonja-Litwanja. Huwa żar il-Kunstsammlung tliet darbiet, imbagħad il-Fortizza ta' Königstein, [[Praga]] u [[Vjenna]], biex iżur lil [[Leopoldu I]]. F'Rava-Ruska, huwa qasam il-fruntiera u Pietru tkellem ma' Awgustu II il-Qawwi. Iż-żjara ta' Pietru spiċċat ħesrem, meta ġie infurmat bit-tieni rewwixta tal-i''streltsy'' f'Ġunju. Ir-ribelljoni trażżnet faċilment mill-Ġeneral Gordon qabel ma Pietru reġa' lura d-dar qabel iż-żmien f'Settembru. Minkejja dan, Pietru baqa' jeħodha qatta' bla ħabel kontra r-ribelli; 4,600 ribell inxteħtu l-ħabs. Madwar 1,182 ribell ġew torturati u ġustizzjati, u Pietru ordna li ġisimhom jintwerew fil-pubbliku bħala twissija għal min seta' jitħajjar jagħmel xi konfoffa simili fil-futur. L-i''streltsy'' sfaxxaw, u oħt Pietru minn ġenitur wieħed komuni, Sophia, li ppruvaw ittellgħuha fuq it-tron, inżammet f'seklużjoni mill-iktar rigoruża fil-[[Kunvent ta' Novodevichy]]. Iż-żjarat ta' Pietru fil-Punent ħallew fih in-nozzjoni li d-drawwiet Ewropej kienu f'diversi aspetti superjuri għat-tradizzjonijiet Russi. Huwa kkmanda lill-qaddejja u lill-uffiċjali kollha tiegħu biex jilbsu ilbies Ewropew (mhux kaftani) u biex jaqtgħu d-daqna twila tagħhom, u b'hekk inkorla ferm lill-Bojari u lill-Kredenti Anzjani li kellhom għall-qalbhom id-daqna tagħhom. Il-Bojari li xtaqu jħallu d-daqna tagħhom kellhom iħallsu taxxa annwali fuq id-daqna tagħhom ta' xi mitt rublu. Fl-istess sena, Pietru pprova jtemm iż-żwiġijiet irranġati, li kienu n-norma fost in-nobbli Russi, għax kien tal-fehma li tali prattika kienet barbarika u kienet qed twassal għal vjolenza domestika, peress li l-konjuġi spiss kienu jispiċċaw jobogħdu lil xulxin. === Riformi === [[File:Summer_Garden_(Zubov).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Summer_Garden_(Zubov).jpg|daqsminuri|Veduta tal-Ġnien tas-Sajf sal-Palazz tas-Sajf, 1716.]] Fl-1698, Pietru bagħat delegazzjoni lejn [[Malta]], taħt il-Bojar [[Boris Sheremetev]], biex tosserva t-taħriġ u l-kapaċitajiet tal-[[Ordni ta' San Ġwann|Kavallieri ta' Malta]] u tal-flotta tagħhom. Sheremetev investiga l-possibbiltà ta' azzjonijiet konġunti fil-futur mal-Kavallieri, inkluż azzjoni kontra t-[[Turkija|Torok]] u l-possibbiltà ta' bażi navali Russa fil-futur. Fit-12 ta' Settembru 1698, Pietru stabbilixxa uffiċjalment l-ewwel bażi navali Russa, Taganrog, fil-Baħar ta' Azov. [[File:Набережная_реки_Фонтанки,_Прачечный_мост,_Летний_дворец_Петра_I,_Летний_сад.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8_%D0%A4%D0%BE%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B8,_%D0%9F%D1%80%D0%B0%D1%87%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%82,_%D0%9B%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B4%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B5%D1%86_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0_I,_%D0%9B%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%B0%D0%B4.jpg|daqsminuri|Ix-xatt tax-xmara Fontanka, il-Pont tal-Ħasil, il-Palazz tas-Sajf ta' Pietru I.]] Fl-1699, Pietru bidel id-data taċ-ċelebrazzjoni tal-ewwel tas-sena mill-1 ta' Settembru għall-1 ta' Jannar. Tradizzjonalment, is-snin kienu jitqiesu li jibdew mill-ħolqien tad-[[Id-Dinja|Dinja]], iżda wara r-riformi ta' Pietru, bdew jingħaddu mit-twelid ta' [[Ġesù|Kristu]]. Għalhekk, fis-sena 7207 tal-kalendarju Russu antik, Pietru pproklama li l-kalendarju Ġuljan sar effettiv u li b'hekk kienet is-sena 1700. Mal-mewt ta' Lefort fl-1699, Menshikov laħaq minfloku bħala l-konsulent l-iktar ippreferut ta' Pietru. Fl-1700, Pietru I pprevjena l-elezzjoni ta' patriarka ġdid u ċaħħad lill-Knisja Russa mill-opportunità li jerġa' jkollha mexxej spiritwali uniku. Huwa naqqas l-għadd ta' monasteri fil-pajjiż, u kkonverta l-monasteri kollha b'inqas minn 30 patri fi skejjel jew fi knejjes. Huwa ħeġġeġ l-iżvilupp tal-imprenditorija privata, iżda taħt kontroll statali strett. Huwa ta bidu għall-kostruzzjoni tal-kanali magħmula minn John Perry u implimenta riforma monetarja, bl-użu tal-prinċipju deċimali bħala l-bażi tas-sistema monetarja (1698–1704). [[File:Преображенский_полк._Рядовой,_Сержант,_Офицер_-_1695-1700г_Шарлеман.e1t.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BA._%D0%A0%D1%8F%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D1%82,_%D0%9E%D1%84%D0%B8%D1%86%D0%B5%D1%80_-_1695-1700%D0%B3_%D0%A8%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D0%BD.e1t.jpg|xellug|daqsminuri|Ir-Riġment ta' Preobrazhensky bit-Torri ta' Sukarev fl-isfond.]] Pietru attira bosta speċjalisti barranin u fetaħ istituzzjoni edukattiva għall-kirurġija, immexxija minn [[Nicolaas Bidloo]]. Fl-1701 ġiet stabbilita l-Iskola tal-Matematika u n-Navigazzjoni ta' Moska, immexxija minn [[Jacob Bruce]]; għal ħmistax-il sena fiha ġew edukati l-uffiċjali navali, is-surveyors, l-inġiniera u l-membri tal-artillerija. Fl-1700, [[Jan Thesingh]] ingħata monopolju fuq l-istampar u l-importazzjoni tal-kotba, tal-mapep u tal-pitturi stampati fir-Russja għal ħmistax-il sena. Fl-1701 huwa ħatar lil Fedor Polikarpov-Orlov bħala kap tal-Istamperija ta' Moska. Fl-1707, il-Ksar Pietru I xtara stamperija mgħammra għalkollox fl-Olanda, inkluż bil-persunal. Pietru ssostitwixxa n-numri Ċirilliċi b'numri [[Għarab]] (1705–1710) u t-tipa Ċirillika b'kitba ċivili (1708–1710). Fl-1708, [[Gottfried Wilhelm Leibniz]] sar konsulent u offra li jikteb liġijiet ġodda għall-pajjiż. F'Diċembru r-Russja ġiet maqsuma fi tmien governorati (''guberniya''). [[Matwei Petrowitsch Gagarin]] kien l-ewwel gvernatur tas-[[Siberja]]. [[Cornelis de Bruijn]] żar lil Pietru u qatta' 6 snin fir-Russja u għamel xi tpinġijiet tal-[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin]]. Fl-1711, Pietru żar lill-elettur [[Awgustu II tal-Polonja]] fi Dresden, f'Carlsbad u f'Torgau fejn iżżewweġ ibnu Aleksei. Fl-1713 huwa żar [[Amburgu]] u assedja lil [[Tönningen]] flimkien mal-alleati tiegħu. Imbagħad ivvjaġġa lejn Hanover u kien mistieden tad-Duka Anton Ulrich ta' Brunswick-Wolfenbüttel f'Salzdahlum. Minn [[Gdańsk|Danzig]] (Gdansk) huwa baħħar lejn Riga, Helsingfors u [[Turku]]. [[File:Saint_Petersburg_Kunstkamera_from_Neva.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Saint_Petersburg_Kunstkamera_from_Neva.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Kunstkamera max-xatt tax-xmara Neva.]] Fl-1711, Pietru stabbilixxa korp statali ġdid, magħruf bħala s-Senat tal-Governanza, permezz ta' digriet. Normalment, id-Duma tal-Bojar kien jeżerċita l-poter matul l-assenza tiegħu. Madankollu, Pietru ma kienx jafda lill-Bojari; minflok abolixxa d-Duma u ħoloq Senat ta' għaxar membri. Is-Senat ġie stabbilit bħala l-ogħla istituzzjoni statali biex jissorvelja l-affarijiet ġudizzjarji, finanzjarji u amministrattivi kollha. Oriġinarjament ġie stabbilit biss għaż-żmien ta' assenza tal-monarka, iżda mbagħad is-Senat sar korp permanenti wara r-ritorn tiegħu. Uffiċjal għoli speċjali, il-Prokuratur Superjuri, kien iservi bħala l-kollegament bejn il-mexxej u s-Senat, u fi kliem Pietru stess kien jaġixxi bħala "għajnejn is-sovran". Mingħajr il-firma tiegħu l-ebda deċiżjoni tas-Senat ma kienet issir effettiva; is-Senat sar waħda mill-iżjed istituzzjonijiet importanti tar-Russja Imperjali. Fl-1701, fl-1705 u fl-1712, Pietru I ħareġ digrieti li stabbilew Skola tal-Inġinerija fit-Torri ta' Sukharev, li suppost kellha tilqa' sa 100 student, iżda kellha 23 student biss. Għalhekk, ħareġ digriet ieħor fl-1714 biex l-edukazzjoni tkun obbligatorja, u stabbilixxa li t-tfal Russi kollha ta' bejn l-10 snin u l-15-il sena tan-nobbli, tal-iskrivani tal-gvern u tal-uffiċjali ta' kariga iktar baxxa kellhom jitgħallmu l-aritmetika bażika, it-trigonometrija u l-[[ġeometrija]], u kellhom jiġu ttestjati fuq dawn is-suġġetti fl-aħħar tal-istudji tagħhom. [[Areskine]], jatrospiżjar, sar il-kap tal-ispiżerija tal-qorti imperjali; [[Johann Daniel Schumacher]] inħatar bħala segretarju u librar tal-Kunstkamera. L-ewwel librerija xjentifika tal-pajjiż infetħet fil-palazz tiegħu fil-Ġnien tas-Sajf. Pietru ordna l-iżvilupp tal-Gżira ta' Aptekarsky, is-sede tal-Uffiċċju tal-Iskrivani Mediċi u l-Ispiżerija Prinċipali. [[Gottlieb Schober]] ġie kkummissjonat biex jeżamina l-fawwariet termali u skopra depożiti rikki tal-kubrit; Pietru minnufih stabbilixxa fabbrika għall-iżvilupp fl-Oblast ta' Samara. Fl-1721 ġew stabbiliti t-tarzna ta' Petrozavod u l-Fabbrika tal-Arloġġi ta' Petrodvorets. Fi żmien Pietru daħlu xi 3,500 [[kelma]] ġdida — mill-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]], mill-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]], mill-[[Lingwa Olandiża|Olandiż]], mill-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]], mit-[[Lingwa Taljana|Taljan]] u mill-[[Lingwa żvediża|Iżvediż]] — fir-Russu, u bejn wieħed u ieħor kwart minnhom kienu termini navali u tat-tbaħħir. Bħala parti mir-riformi tiegħu, Pietru beda sforz ta' industrijalizzazzjoni li kien kajman iżda eventwalment irnexxa. Il-manifattura Russa u l-esportazzjonijiet prinċipali kienu bbażati fuq l-industriji tal-estrazzjoni u tal-[[injam]]. Fl-1719, il-privileġġi tal-minaturi ddaħħlu fil-liġi permezz tal-Privileġġ ta' Berg, u b'hekk ir-rappreżentanti tal-klassijiet kollha setgħu jfittxu għall-minerali grezzi u jibnu impjanti metallurġiċi. Fl-istess waqt, il-manifatturi u l-[[Artiġjan|artiġjani]] ġew eżentati mit-taxxi statali u mir-reklutaġġ għal-lieva, u d-djar tagħhom ġew eżentati mill-istazzjonar tat-truppi. Il-liġi ggarantiet ukoll il-wirt tas-sjieda tal-fabbriki, ipproklamat l-attività industrijali bħala kwistjoni ta' importanza statali u pproteġiet lill-manifatturi mill-indħil fl-affarijiet tagħhom mill-awtoritajiet lokali. L-istess liġi stabbiliet il-Collegium tal-Estrazzjoni, u ħadet ħsieb il-ġestjoni tal-industrija kollha tal-estrazzjoni u tal-metallurġija, kif ukoll tal-amministrazzjonijiet lokali. Id-Demidovs saru l-ewwel esportaturi Russi tal-[[ħadid]] lejn il-Punent tal-Ewropa. Fl-1721 inħareġ digriet li ppermetta lis-sidien tal-fabbriki, irrispettivament kinux nobbli jew le, biex jixtru l-qaddejja. === Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana === [[File:ZauerveydNA_Petr1UsmirDA19.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ZauerveydNA_Petr1UsmirDA19.jpg|xellug|daqsminuri|''Pietru I tar-Russja jippaċifika t-truppi tiegħu wara li reġa' ħa l-kontroll ta' Narva fl-1704'', pittura ta' Nikolay Sauerweid, 1859.]] Pietru kiseb paċi temporanja mal-Imperu Ottoman u b'hekk seta' jżomm il-forti maħtuf ta' Azov, u minflok xeħet l-attenzjoni tiegħu fuq is-supremazija marittima Russa. Huwa pprova jikseb il-kontroll tal-Baħar Baltiku, li kien ittieħed mill-Imperu Żvediż nofs seklu qabel. Pietru ddikjara gwerra kontra l-Iżvezja, li dak iż-żmien kienet immexxija mir-re żagħżugħ [[Karlu XII]]. L-Iżvezja opponewha wkoll id-[[Danimarka]], in-[[Norveġja]], is-Sassonja u l-Commonwealth Pollakka-[[Litwanja|Litwana]]. Ir-riġment ta' Preobrazhensky ħa sehem fil-battalji ewlenin kollha tal-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. [[File:Museum_IMG_1148_(603618024).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Museum_IMG_1148_(603618024).jpg|daqsminuri|Il-kabina tal-injam ta' Pietru minn ġewwa.]] Ir-Russja ma kinitx ippreparata sew biex tiġġieled kontra l-Iżvediżi, u l-ewwel tentattiv tagħha li taħtaf il-kosta Baltika ntemm f'diżastru fil-Battalja ta' Narva fl-1700. Matul il-kunflitt, il-qawwiet ta' Karlu XII, minflok ma għamlu assedju metodiku bil-mod il-mod, attakkaw minnufih u użaw maltempata bil-borra biex ikunu vvantaġġati. Wara l-battalja, Karlu XII ddeċieda li jikkonċentra l-qawwiet tiegħu kontra l-Commonwealth Pollakka-Litwana, u b'hekk Pietru kellu biżżejjed żmien biex jerġa' jorganizza l-armata Russa u ħakem lil Nyenschantz matul il-kampanja militari Ingrjana. Bidloo kellu jorganizza sptar militari. Robert Bruce nħatar bħala l-kmandant ewlieni ta' San Pietruburgu. Wara t-telfa li ġarrab f'Narva, Pietru I ordna li l-qniepen tal-knejjes jiddewbu f'kanuni u porvli. Fl-1701, Pietru ordna l-kostruzzjoni tal-Fortizza ta' Novodvinsk fit-Tramuntana ta' Archangelsk. Kulħadd kien konvint li l-monarka kien se jiddikjara gwerra. Fl-assedju ta' Nöteborg, il-qawwiet Russi ħatfu l-fortizza Żvediża, li bdew isejħulha Shlisselburg. Fl-1702 Pietru l-Kbir stabbilixxa t-tarzna ta' Olonets f'Lodeynoye Pole, fejn inbniet il-frejgata Russa Shtandart. [[File:Peter_benois.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_benois.jpg|daqsminuri|''Pietru l-Kbir Jimmedita Dwar l-Idea li Jibni San Pietruburgu max-Xatt tal-Baħar Baltiku'', pittura ta' Alexandre Benois, 1916.]] [[File:Lomonosov_Poltava_1762_1764.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lomonosov_Poltava_1762_1764.jpg|daqsminuri|''Pietru I fil-Battalja ta' Poltava'', mużajk ta' Mikhail Lomonosov.]] Sakemm il-Pollakki ġġieldu kontra l-Iżvediżi, Pietru stabbilixxa l-belt ta' San Pietruburgu fid-29 ta' Ġunju 1703 fuq il-Gżira tal-[[Liebru]]. Huwa pprojbixxa l-kostruzzjoni ta' binjiet tal-ġebel 'il barra minn San Pietruburgu, li kien beħsiebu li ssir il-belt kapitali tar-Russja, biex in-naġġara u l-[[Bennej|bennejja]] kollha setgħu jieħdu sehem fil-kostruzzjoni tal-belt il-ġdida. Sakemm il-belt kienet qed tinbena tul ix-xmara Neva, huwa għex f'kabina modesta tal-injam bi tlett ikmamar (bi studju mingħajr fuklar tal-ħatab) li mbagħad tneħħiet biex tinbena l-ewwel verżjoni tal-Palazz tax-Xitwa. L-ewwel binjiet li tfaċċaw kienu tarzna fl-Istazzjonament tal-Ammirall, Kronstadt (1704-1706) u l-Fortizza ta' San Pietru u San Pawl (1706). Pietru ħa l-familja kollha tiegħu fuq mawra bid-dgħajsa lejn Kronstadt. Wara diversi telfiet, ir-re Pollakk Awgustu II s-Setgħan abdika fl-1706. Ir-re Żvediż Karlu XII b'hekk reġa' xeħet l-attenzjoni tiegħu lejn ir-Russja u invadiha fl-1708. Wara li qasam lejn ir-Russja, Karlu għeleb lil Pietru f'Golovchin f'Lulju. Fil-Battalja ta' Lesnaya, Karlu ġarrab l-ewwel telfa tiegħu wara li Pietru għeleb grupp ta' qawwiet Żvediżi ta' rinfurzar li mmarċjaw minn Riga. Ladarba ġie mċaħħad minn din l-għajnuna, Karlu kien imġiegħel jabbanduna l-avvanz propost tiegħu lejn Moska. [[File:1st_Winter_Palace.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:1st_Winter_Palace.jpg|daqsminuri|L-Ewwel Palazz tax-Xitwa, pittura ta' Alexey Zubov.]] Karlu XII rrifjuta li jirtira lejn il-Polonja jew lura lejn l-Iżvezja u minflok invada l-[[Ukrajna]]. Pietru rtira l-armata tiegħu lejn in-Nofsinhar, ta n-nar lill-artijiet li għadda minnhom, u qered kull ma seta' jkun ta' għajnuna għall-Iżvediżi. Imċaħħda mill-provvisti lokali, l-armata Żvediża kellha trażżan l-avvanz tagħha fix-xitwa tal-1708–1709. Fis-sajf tal-1709, l-armata kompliet l-isforzi tagħha biex taħtaf lill-Ukrajna mmexxija mir-Russja, u dawn laħqu l-qofol tagħhom fil-Battalja ta' Poltava fis-27 ta' Ġunju. Il-battalja kienet telfa deċiżiva għall-qawwiet Żvediżi, u temmet il-kampanja militari ta' Karlu fl-Ukrajna u wasslitu biex imur lejn in-Nofsinhar u jfittex refuġju fl-Imperu Ottoman. Ir-Russja kienet għelbet wieħed mill-aqwa militar ta' dak iż-żmien fid-dinja, u r-rebħa biddlet il-fehma li r-Russja ma kinitx kompetenti militarment. Fil-Polonja, Awgustu II reġa' sar ir-re. Pietru sopravvaluta l-appoġġ li kien se jingħata mill-alleati tiegħu fil-Balkani, u attakka lill-Imperu Ottoman, u ta bidu għall-Gwerra bejn ir-Russja u t-Turkija tal-1710. Il-kampanja militari ta' Pietru fl-Imperu Ottoman kienet diżastruża, u fit-Trattat ta' Pruth suċċessiv, Pietru kellu jirritorna l-portijiet tal-Baħar Iswed li kien ħataf fl-1697. Min-naħa l-oħra, is-Sultan keċċa lil Karlu XII. L-Ottomani sejħulu ''Pietru l-Miġnun'' (bit-Tork: ''deli Petro''), minħabba li kien lest jissagrifika għadd kbir ta' suldati mit-truppi tiegħu fil-gwerra. L-armati tat-Tramuntana ta' Pietru ħatfu l-provinċja Żvediża ta' Livonja (in-nofs tat-Tramuntana tal-[[Latvja]] moderna, u n-nofs tan-Nofsinhar tal-[[Estonja]] moderna), u keċċew lill-Iżvediżi 'l barra mill-[[Finlandja]]. Fl-1714, il-flotta Russa rebħet il-Battalja ta' Gangut. Matul il-Korla l-Kbira l-biċċa l-kbira tal-Finlandja ġiet okkupata mill-qawwiet Russi. === Tieni Ambaxxata === [[File:Louis_Hersent_-_Peter_I_of_Russia_and_Louis_XV_of_France.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Louis_Hersent_-_Peter_I_of_Russia_and_Louis_XV_of_France.jpg|xellug|daqsminuri|Il-Ksar Pietru l-Kbir jerfa' lir-Re Lwiġi XV meta kien għadu tfajjel (1717), pittura tal-ħabta tal-1838.]] F'Jannar 1716, il-Ksar Pietru vvjaġġa fir-reġjun Baltiku biex jiddiskuti n-negozjati għall-paċi u kif seta' jipproteġi r-rotta kummerċjali bil-baħar mill-Iżvediżi. Huwa żar Riga, Königsberg u Danzig. Hemmhekk, in-neputija tiegħu żżewġet lid-Duka ta' Mecklenburg-Schwerin, li miegħu Pietru ried jistabbilixxi alleanza. Huwa kiseb l-assistenza ta' Federiku William I tal-Prussja li assedja l-fortizza qawwija Żvediża ta' [[Wismar]]. F'Altona huwa ltaqa' mad-diplomatiċi Daniżi li appoġġaw lill-Prussja. Huwa baħħar lejn [[Kopenħagen|Copenhagen]] u mexxa flotta mal-alleati. F'Wittenberg huwa żar il-monasteru fejn kien jgħix [[Luteru]]. F'Mejju baqa' sejjer lejn Bad Pyrmont, u minħabba l-problemi fiżiċi tiegħu qagħad f'dak l-ispa. Hemmhekk huwa ltaqa' mal-ġenju Leibniz u Blumentrost u Areskine akkumpanjawh. Fil-bidu ta' Diċembru Pietru wasal f'Amsterdam u żar lil Nicolaas Witsen. Huwa xtara l-kollezzjoni anatomika u tal-ħxejjex mediċinali ta' Frederik Ruysch, Levinus Vincent u Albertus Seba. Huwa kiseb bosta pitturi, fost l-oħrajn ta' [[Maria Sibylla Merian]] għall-Kunstkamera tiegħu u "David u Jonathan" ta' [[Rembrandt]] għall-Palazz ta' Peterhof. Huwa żar villa ta' ħabib tiegħu qrib Nigtevecht, manifattur tal-ħarir u impjant tal-produzzjoni tal-karta. Fil-ħamsa ta' filgħodu huwa ntlaqa' minn Herman Boerhaave li wera l-Ġnien Botaniku lil Pietru. F'April 1717 huwa baqa' għaddej bil-vjaġġ tiegħu lejn in-[[Pajjiżi l-Baxxi|Netherlands]] [[Awstrija|Awstrijaċi]], [[Dunkirk]] u [[Calais]]. F'[[Pariġi]] huwa kiseb bosta kotba, talab li jsir membru tal-Academie de Sciences (Akkademja tax-Xjenzi) u żar il-parlament, is-Sorbonne u Madame Maintenon. Mill-Palazz ta' Saint-Cloud, il-Gran Trianon f'[[Versailles]], [[Palazz ta' Fontainebleau|Fontainebleau]], u [[Spa]], huwa vvjaġġa lejn [[Maastricht]], li dak iż-żmien kienet waħda mill-iżjed fortizzi importanti fl-Ewropa. Huwa mar lura Amsterdam biex jattendi għal Trattat ma' Franza u l-Prussja fil-15 ta' Awwissu. Kiseb suċċess diplomatika, u l-prestiġju internazzjonali tiegħu ssaħħaħ. Reġa' żar il-Ġnien Botaniku u telaq mill-belt fil-bidu ta' Settembru 1717, u mar [[Berlin]]. F'Ottubru reġa' lura f'San Pietruburgu u fl-1719 inħolqot il-Gżira tal-Olanda l-Ġdida. Il-flotta navali tal-ksar kienet qawwija biżżejjed tant li r-Russi setgħu jidħlu fl-Iżvezja. Minkejja dan, Karlu XII rrifjuta li jċedi, u baqa' sakemm miet fil-battalja fl-1718 biex il-paċi setgħet tkun fattibbli. Wara l-Battalja ta' Grengam, l-Iżvezja għamlet paċi mas-setgħat kollha ħlief ir-Russja sal-1720. Fl-1721, it-Trattat ta' Nystad temm il-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Ir-Russja kisbet l-Ingrija, l-Estonja, il-Livonja, u parti sostanzjali tal-Karelja. Min-naħa l-oħra, ir-Russja ħallset żewġ miljun Riksdaler u ċediet il-biċċa l-kbira tal-Finlandja. === Iktar 'il quddiem === [[File:Стрельна,_дворец_Петра04.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A1%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0,_%D0%B4%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B5%D1%86_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B004.jpg|daqsminuri|Il-palazz tal-injam żgħir tiegħu fi Strelna, iddisinjat minn Le Blond għall-ħabta tal-1714, kellu ġnien botaniku.]] Fl-1717, [[Alexander Bekovich-Cherkassky]] mexxa l-ewwel spedizzjoni militari Russa lejn l-[[Asja]] Ċentrali kontra l-Khanat ta' [[Khiva]]. L-ispedizzjoni ntemmet f'diżastru sħiħ meta l-qawwa kollha tal-ispedizzjoni nqatlet. Lejn l-aħħar tal-1717, il-fażi ta' tħejjija tar-riforma amministrattiva fir-Russja tlestiet. Wara l-1718, Pietru stabbilixxa ''collegiums'' (kulleġġi) minflok l-aġenziji ċentrali antiki tal-gvern, inkluż tal-affarijiet barranin, tal-gwerra, tal-flotta navali, tal-ispejjeż, tal-introjtu, tal-ġustizzja u tal-ispezzjoni. Iktar 'il quddiem żdiedu oħrajn għar-regolamentazzjoni tal-estrazzjoni u tal-industrija. Kull kulleġġ kien jikkonsisti minn President, Viċi President, għadd ta' kunsilliera u valutaturi, u prokuratur. Xi barranin ġew inklużi f'diversi kulleġġi iżda mhux bħala Presidenti. [[Pavel Yaguzhinsky]] ġie fdat bl-osservazzjoni tal-"istabbiliment mill-iktar fis possibbli tal-kulleġġi mill-Presidenti tagħhom". Pietru ma kellux biżżejjed persuni leali, ta' talent jew edukati biex imexxu waħedhom id-diversi dipartimenti. Pietru pprefera jserraħ fuq gruppi ta' individwi li setgħu joqogħdu għassa ta' xulxin. Id-deċiżjonijiet kienu jiddependu fuq il-vot tal-maġġoranza. [[File:Hlebovskiy_AssamPriPetrGRM.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hlebovskiy_AssamPriPetrGRM.jpg|daqsminuri|''L-Assemblea l-Kbira ta' Pietru fl-1718'', pittura ta' Stanisław Chlebowski.]] Fl-1718, Pietru investiga għaliex l-eks provinċja Żvediża ta' Livonja kienet daqstant ordnata. Huwa skopra li sabiex jamministraw il-Livonja (300 darba iżgħar mill-imperu tiegħu), l-Iżvediżi nefqu daqs kemm hu nefaq għall-burokrazija Russa kollha. Huwa kellu jżarma l-governanza tal-provinċja. F'Ġunju 1721 huwa ordna li Gagarin, il-gvernatur tas-Siberja, jiġi ġustizzjat. [[File:Peter_Imperor_whole_Russia.jpeg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_Imperor_whole_Russia.jpeg|daqsminuri|Pietru I waqt li qed jingħata t-titlu ta' imperatur tar-Russja (1721), pittura ta' Boris Chorikov.]] Fl-aħħar snin ta' Pietru saru iktar riformi fir-Russja. Fit-2 ta' Novembru 1721, ftit wara l-paċi li ntlaħqet mal-Iżvezja, huwa ġie pproklamat uffiċjalment bħala ''l-Imperatur tar-Russji Kollha''. L-inkurunazzjoni tal-monarka Russu seħħet fil-Katidral ta' Uspensky, Moska. Uħud ipproponew li jieħu t-titlu ta' ''Imperatur tal-Lvant'', iżda huwa rrifjuta. [[Gavrila Golovkin]], il-Kanċillier tal-Istat, kien l-ewwel wieħed li żied "il-Missier il-Kbir ta' Pajjiżu, l-Imperatur tar-Russji" mat-titlu tradizzjonali ta' Pietru bħala ksar, wara diskors ta' [[Theophan Prokopovich]] fl-1721. It-titlu imperjali ta' Pietru ġie rikonoxxut minn Awgustu II tal-Polonja, Federiku William I tal-Prussja, u Federiku I tal-Iżvezja, iżda mhux mill-monarki Ewropej l-oħra. Fil-ħsieb ta' bosta, il-kelma ''imperatur'' kellha konnotazzjonijiet ta' superjorità fuq ir-rejiet. Diversi mexxejja beżgħu li Pietru seta' jsostni li kellu awtorità fuqhom, l-istess bħalma l-Imperatur Ruman Sagru kien sostna li kellu s-sovranità fuq in-nazzjonijiet [[Kristjani]] kollha.<blockquote>Bil-grazzja ta' [[Alla l-Missier|Alla]], l-ikbar u l-iżjed imperatur sovran eċċellenti Pyotr Alekseevich, il-mexxej tar-Russi kollha: ta' Moska, ta' Kiev, ta' Vladimir, ta' Novgorod, Ksar ta' Kazan, Ksar ta' Astrakhan u Ksar tas-Siberja, sovran ta' [[Pskov]], prinċep kbir ta' Smolensk, ta' Tver, ta' Yugorsk, ta' Perm, ta' Vyatka, tal-[[Bulgarija]] u oħrajn, sovran u prinċep kbir tal-Artijiet Baxxi ta' Novgorod, ta' Chernigov, ta' Ryazan, ta' Rostov, ta' [[Yaroslavl]], ta' Belozersk, ta' Udora, ta' Kondia u s-sovran tal-artijiet kollha tat-Tramuntana, u s-sovran tal-artijiet Iverjani, tar-Rejiet Karlijani u [[Ġeorġja|Georgjani]], tal-artijiet Kabardini, tal-prinċpijiet Ċirkassjani u tal-Muntanji u ta' bosta stati u artijiet oħra fil-Punent u fil-Lvant u lil hinn, u s-suċċessur, is-sovran u l-mexxej.</blockquote>Fl-1722, Pietru ħareġ digriet dwar is-suċċessjoni għat-tron, u fih stabbilixxa d-drawwa tal-qedem tat-trasferiment tat-tron lid-dixxendenti maskili diretti (peress li ma kellux iben). Id-digriet tant kien mhux tas-soltu għas-soċjetà Russa li kien hemm bżonn jiġi spjegat. Pietru ħoloq ordni ġdid ta' preċedenza għas-sidien tal-artijiet magħruf bħala t-Tabella Ġerarkika. Qabel, il-preċedenza kienet tiġi ddeterminata mit-twelid. Sabiex iċaħħad lill-Bojari mill-karigi għoljin tagħhom, Pietru ordna li l-preċedenza għandha tiġi ddeterminata skont il-merti u s-servizz lill-Imperatur. It-Tabella Ġerarkika baqgħet fis-seħħ sat-tneħħija tal-monarkija Russa fl-1917. Fl-1722, [[John Bell]] akkumpanja lil Pietru l-Kbir fi spedizzjoni militari lejn il-belt ta' [[Derbent]] qrib il-Baħar Kaspju. L-Imperu Safavid [[Persjani|Persjan]] li darba kien tant setgħan lejn in-Nofsinhar kien qabad it-triq tan-niżla sew. Pietru ħa vantaġġ minn din is-sitwazzjoni u ddikjara l-Gwerra bejn ir-Russja u l-Persja tal-1722–1723, magħrufa wkoll bħala "l-Ispedizzjoni Persjana ta' Pietru l-Kbir", li żiedet b'mod drastiku l-influwenza Russa għall-ewwel darba fil-Kawkasu u fir-reġjun tal-Baħar Kaspju, u evitat li l-Imperu Ottoman jagħmel kisbiet territorjali fir-reġjun. Wara suċċess kunsiderevoli u l-ħtif ta' bosta provinċji u bliet fil-Kawkasu u fl-art kontinentali tat-Tramuntana tal-Persja, is-Safavidi kellhom iċedu t-territorju lir-Russja, inkluż Derbent, Shirvan, Gilan, Mazandaran, [[Baku]] u Astrabad. Fi żmien 12-il sena, it-territorji kollha ġew ċeduti lill-Persja, li mbagħad kienet immexxija mill-ġenju militari kariżmatiku [[Nader Shah]], bħala parti mit-Trattat ta' Resht, mit-Trattat ta' Ganja, u bħala r-riżultat ta' alleanza Russa-Persjana kontra l-Imperu Ottoman, li kien l-għadu komuni tat-tnejn li huma. Pietru biddel is-sistema tat-tassazzjoni diretta. Huwa abolixxa t-taxxa fuq l-art u t-taxxa fuq il-proprjetà u minflok daħħal it-taxxa fuq kull votant. It-taxxi fuq l-art u fuq il-proprjetà kienu jitħallsu biss mill-individwi li kienu sidien ta' xi proprjetà jew li kellhom il-familji. It-taxxa l-ġdida fuq kull votant kienet titħallas mill-qaddejja u mir-raħħala. Pietru beda l-kostruzzjoni tal-Palazz ta' Monplaisir abbażi tal-iskizzi tiegħu stess. Huwa ordna li jinxtraw 2,000 siġra tal-ixkomp li ġew ittrasportati lejn San Pietruburgu. Fl-1725 tlestiet il-kostruzzjoni tal-Peterhof, palazz qrib San Pietruburgu. Il-Peterhof kien residenza grandjuża li saret magħrufa bħala l-"Versailles Russa". === Mard u mewt === [[File:Deathbed_portrait_of_Peter_I_by_I.Nikitin_(1725,_Russian_museum).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Deathbed_portrait_of_Peter_I_by_I.Nikitin_(1725,_Russian_museum).jpg|daqsminuri|Pietru l-Kbir fis-sodda tal-mewt tiegħu, pittura ta' Nikitin.]] Fix-xitwa tal-1723, Pietru, li qatt ma kellu saħħa kumplessiva robusta, beda jkollu problemi fil-kanal saflieni tal-awrina u fil-bużżieqa tal-awrina. Fis-sajf tal-1724, tim ta' [[Tabib|tobba]] għamlulu intervent kirurġiku biex jeħilsu iktar minn 4 libbri ta' awrina li kienet imblukkata. Pietru baqa' mixħut f'qiegħ ta' sodda sal-aħħar tal-ħarifa. Fl-ewwel ġimgħa ta' Ottubru, ma felaħx kwiet iktar u kien ċert li kien fieq. B'hekk, Pietru beda vjaġġ twil ta' spezzjoni ta' diversi proġetti. Rastrelli lesta l-monument għal Pietru I (fil-Kastell ta' [[San Mikiel]]). Skont leġġenda, f'Novembru, f'Lakhta tul il-Golf tal-Finlandja biex jispezzjona xi impjanti tal-produzzjoni tal-ħadid, Pietru ra grupp ta' suldati jgħerqu qrib ix-xatt, u daħal għalihom fl-ilma fond sa qaddu biex isalvahom. Dan is-salvataġġ fl-ilma ffriżat jingħad li kompla jaggrava l-problemi li Pietru kellu fil-bużżieqa tal-awrina u wassal għal mewtu. Madankollu, din il-ġrajja ffaċċjat xettiċiżmu minn xi storiċi, li indikaw li l-kronista Ġermaniż [[Jacob von Staehlin]] huwa l-uniku sors ta' din il-ġrajja. Fil-bidu ta' Jannar 1725, Pietru reġa' kellu l-uremija jew l-ażotemija. Skont leġġenda, qabel ma ntilef minn sensih Pietru staqsa għal karta u pinna u ħażżeż nota mhux kompluta li kienet tgħid: ''"Ħallu kollox lil ..."'' u mbagħad, mifni bl-isforz, staqsa biex iġibulu lil bintu Anna. Pietru miet bejn l-4 u l-5 ta' filgħodu fit-8 ta' Frar. Awtopsja żvelat li l-bużżieqa tal-awrina tiegħu kienet infettata bil-kankrena. Meta miet kellu 52 sena u 7 xhur, u kien irrenja għal 42 sena. Huwa ndifen fil-Katidral ta' San Pietru u San Pawl. Wara mewtu, l-istudenti marru fil-Kulleġġ Militari bit-talba li "jitilqu mix-xjenza" minħabba l-pretest "li ma setgħux jifmuha". == [[Reliġjon]] == [[File:Bronze_Horseman_and_St'Isaac's_cathedral_1890-1900.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bronze_Horseman_and_St'Isaac's_cathedral_1890-1900.jpg|xellug|daqsminuri|L-[[Statwa|istatwa]] tal-1782 ta' Pietru I f'San Pietruburgu, magħrufa informalment bħala ''Ir-Rikkieb tal-Bronż'', bil-Katidral ta' San Iżakk fl-isfond.]] Pietru kellu interess kbir f'dawk li ma kinux jaqblu mad-duttrini u żar lil ġemgħat tas-Soċjetà Kristjana tal-Ħbieb u tal-Mennoniti. Huwa ma kienx jemmen fil-mirakli u meta kellu 18-il sena stabbilixxa s-Sinodu tal-Ġwejjef u tal-Buffi tal-Qorti Ċajtiera u Sakranazzi, li kienet organizzazzjoni ta' żufjett fir-rigward tal-Knisja Ortodossa u [[Knisja Kattolika|Kattolika]]. F'Jannar 1695, Pietru rrifjuta li jieħu sehem fiċ-ċerimonja tradizzjonali tal-Epifanija Ortodossa Russa, u spiss kien jiskeda l-avvenimenti tas-Sinodu tal-Ġwejjef u tal-Buffi tal-Qorti Ċajtiera u Sakranazzi apposta biex jaħbtu ma' dawk tal-Knisja. Sikwit kien juża l-laqam ta' ''Pakhom Mikhailov'' (bir-Russu: Пахом Михайлов) fost il-membri tal-għaqdiet reliġjużi li kienu jagħmlu parti miċ-ċirku relattivament qarib ta' ħbieb li magħhom kien jixrob fit-tul. Pietru trabba skont it-twemmin tal-Knisja Ortodossa Russa, iżda ma kienx jirrispetta wisq il-ġerarkija tal-Knisja, u kien iżommha taħt il-kontroll strett tal-gvern. Il-mexxej tradizzjonali tal-Knisja kien il-Patriarka ta' Moska. Fl-1700, meta l-kariga kienet battala, Pietru rrifjuta li jinnomina sostitut, u ppermetta lill-viċi tal-patriarka biex iwettaq id-dmirijiet minfloku. Pietru ma setax jittollera li l-patriarka kien jeżerċita poter superjuri għall-ksar, kif tabilħaqq kien ġara fil-każ ta' Philaret (1619–1633) u ta' Nikon (1652–1666). Il-Lavra ta' Alexander Nevsky inbniet bejn l-1710 u l-1712; il-Katidral ta' San Pietru u San Pawl inbena bejn l-1712 u l-1733. Fl-1716 huwa stieden lil Theophan Prokopovich, pjetist u [[astronomu]], biex imur fil-belt kapitali. Ir-''Regolamenti Ekkleżjastiċi'' tal-1721 huma bbażati fuq l-ideat ta' [[August Hermann Francke]]. Ir-riforma tal-Knisja ta' Pietru l-Kbir għaldaqstant abolixxiet il-patriarkat, u minfloku ġie stabbilit Sinodu Sagru taħt il-kontroll ta' Prokuratur. Fl-1721, Pietru ħa l-parir ta' Prokopovich u ddisinja s-Sinodu Sagru bħala kunsill ta' għaxar membri tal-kleru. Għat-tmexxija fil-Knisja, kulma jmur Pietru dar għall-Ukreni, li kienu iktar miftuħin għar-riformi, iżda ma kinux maħbubin wisq mill-kleru Russu. Pietru implimenta liġi li stipulat li l-ebda raġel Russu ma seta' jingħaqad ma' monasteru qabel l-età ta' 50 sena. Huwa kien tal-fehma li wisq irġiel Russi kapaċi kienu qed jinħlew fuq xogħol tal-kleru meta minflok setgħu jingħaqdu mal-armata l-ġdida u mtejba tiegħu. == Żwiġijiet u familja == [[File:Peter_the_Great_Interrogating_the_Tsarevich_Alexei_Petrovich.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_the_Great_Interrogating_the_Tsarevich_Alexei_Petrovich.jpg|daqsminuri|''Pietru l-Kbir Jinterroga l-Ksarevich Alexei Petrovich f'Peterhof'', pittura ta' Nikolai Ge (1871).]] Pietru l-Kbir kellu żewġ nisa, u flimkien magħhom kellu 15-il wild, li tlieta minnhom biss baqgħu ħajjin sa ma saru adulti. Omm Pietru għażlet l-ewwel [[mara]] tiegħu, Eudoxia Lopukhina, meta kellu 16-il sena biss. Dan kien konsistenti ma' tradizzjoni preċedenti ta' Romanov li tintgħażel bint nobbli minuri. Dan kien isir biex jiġi evitat il-ġlied bejn il-familji nobbli iktar setgħana u biex ikun hemm demm ġdid fil-familja. Meta ġie lura mill-vjaġġ Ewropew tiegħu fl-1698, Pietru ra kif għamel biex itemm iż-żwieġ infeliċi tiegħu. Huwa ddivorzja lill-ksaressa u obbligaha tingħaqad ma' kunvent. Magħha kellu tliet ulied, għalkemm wieħed biss, Alexei Petrovich, il-Ksarevich tar-Russja, baqa' ħaj sa ma sar adult. Menshikov introduċieh lil Marta Helena Skowrońska, bint raħħal Pollakk-Litwan, u baqa' jinnamra magħha għal xi żmien bejn l-1702 u l-1704. Marta kkonvertiet għat-twemmin tal-Knisja Ortodossa Russa u ngħatat l-isem ta' Katerina. Għalkemm ma jeżisti l-ebda rekord, Katerina u Pietru żżewġu b'mod sigriet bejn it-23 ta' Ottubru u l-1 ta' Diċembru 1707 f'San Pietruburgu. Pietru kien iħobb lil Katerina u żżewwiġha uffiċjalment fil-Katidral ta' San Iżakk fid-19 ta' Frar 1712. Fl-1718, ibnu Alexei Petrovich issakkar fil-fortizza ta' San Pietru u San Pawl, peress li ġie meqjus minn Pietru bħala l-Absalom ribelli. Huwa kien suspettat li kien involut f'konfoffa kontra l-Imperatur. Alexei għadda ġuri u qerr taħt tortura quddiem qorti lajka (immexxija mill-Konti Tolstoy). Huwa ġie akkużat u ngħata sentenza tal-piena tal-mewt. Is-sentenza ta' tradiment fuq livell għoli setgħet tiġi eżegwita biss bl-awtorizzazzjoni ffirmata ta' Pietru, u Alexei miet fil-ħabs, peress li Pietru kaxkar saqajh u ma ħax deċiżjoni. Il-mewt ta' Alexei x'aktarx li rriżultat mit-tidrib li ġarrab waqt it-tortura tiegħu. Omm Alexei, Eudoxia, ġiet ikkastigata. Hija ġiet imkaxkra minn darha, għaddiet ġuri b'akkużi foloz ta' adulterju, imsawta bil-frosta pubblikament, u magħluqa fil-monasteri mingħajr ma seta jkellimha ħadd. Fl-1724, Pietru kellu t-tieni mara tiegħu, Katerina, li ġiet inkurunata Imperatriċi, għalkemm huwa baqa' l-mexxej reali tar-Russja. === Ulied === Mingħad iż-żewġ nisa tiegħu fiż-żwieġ kellu 15-il wild: tlieta mingħand Eudoxia u tnax mingħand Katerina. Dawn kienu jinkludu erba' subien imsejħa ''Pavel'' u tliet subien imsejħa ''Pietru'', li kollha kemm huma mietu meta kienu għadhom trabi. Tlieta biss minn uliedu baqgħu ħajjin sa ma saru adulti. Huwa kellu tliet neputijiet biss: il-Ksar Pietru II u l-Gran Dukessa Natalia mingħand Alexei u l-Ksar Pietru III mingħand Anna. {| class="wikitable" !Isem !Twelid !Mewt !Noti |- | colspan="4" |'''''Mingħand Eudoxia Lopukhina''''' |- |Alexei Petrovich, Ksarevich tar-Russja |18 ta' Frar 1690 |26 ta' Ġunju 1718, età ta' 28 sena |Iżżewweġ fl-1711 lil Charlotte Christine ta' Brunswick-Wolfenbüttel; ma' Pietru II tar-Russja |- |Alexander Petrovich |13 ta' Ottubru 1691 |14 ta' Mejju 1692, età ta' 7 xhur | |- |Pavel Petrovich |1693 |1693 | |- | colspan="4" |'''''Mingħand Katerina I''''' |- |Pietru Petrovich |xitwa tal-1704 |1707 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Paul Petrovich |Ottubru 1705 |1707 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Katerina Petrovna |7 ta' Frar 1707 |7 ta' Awwissu 1708 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Anna Petrovna |27 ta' Jannar 1708 |15 ta' Mejju 1728 |Iżżewġet fl-1725 lil Karl Friedrich, id-Duka ta' Holstein-Gottorp; weldet lil Pietru III tar-Russja. |- |Elizaveta Petrovna, li mbagħad saret l-Imperatriċi Elizaveta Petrovna |29 ta' Diċembru 1709 |5 ta' Jannar 1762 |Jingħad li żżewġet fl-1742 lil Alexei Razumovsky; bla tfal |- |Maria Natalia Petrovna |20 ta' Marzu 1713 |17 ta' Mejju 1715 |twieldet f'Riga |- |Margarita Petrovna |19 ta' Settembru 1714 |7 ta' Ġunju 1715 | |- |Pietru Petrovich |9 ta' Novembru 1715 |6 ta' Mejju 1719 | |- |Pavel Petrovich |13 ta' Jannar 1717 |14 ta' Jannar 1717 |twieled f'Wesel |- |Natalia Petrovna |31 ta' Awwissu 1718 |15 ta' Marzu 1725 | |- |Pietru Petrovich |7 ta' Ottubru 1723 |7 ta' Ottubru 1723 | |- |Pavel Petrovich |1724 |1724 | |} [[File:Peter_the_Great,_Tsar_of_Russia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_the_Great,_Tsar_of_Russia.jpg|daqsminuri|Pietru l-Kbir ma' paġġier ta' karnaġjon sewda, pittura ta' Gustav von Mardefeld, diplomatiku Prussjan, li attenda l-kungress tal-paċi f'Åland bejn l-1717 u l-1719.]] === Namrati u tfal illeġittimi === * Anna Mons, mill-1691 (jew mill-1692) sal-1704; * Letitia Cross fl-1698; * is-Sinjura Mary Hamilton ** Korriet (1715) ** Wild mingħajr isem (1717–1718?); * il-Prinċipessa Maria Dmitrievna Cantemirovna tal-Moldavja, bint Dimitrie Cantemir ** Iben mingħajr isem (1722–1723?). == Legat == [[File:Peter-the-Great-by-Collot.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter-the-Great-by-Collot.jpg|daqsminuri|Ir-ras (oriġinali) tal-mudell li fuqu ġie kkastjat il-monument ta' Falconet bil-ġibs minn Marie-Anne Collot. Il-[[Mużew]] Russu ta' San Pietruburgu.]] Il-legat ta' Pietru dejjem kien tħassib ewlieni tal-intellettwali Russi. Pietru kien karattru ferm iktar kumpless milli xi kultant jiġi akkreditat. Uħud jemmnu li r-riformi ta' Pietru wasslu għal firda soċjali fil-pajjiż u dgħajfuh spiritwalment. Riasanovsky jindika "dikotomija paradossali" f'immaġnijiet suwed u bojod, pereżempju Alla/Antikrist, edukatur/''ignoramus'', arkitett tal-kobor tar-Russja/qerried tal-[[kultura]] nazzjonali, missier il-pajjiż/flaġell tal-individwi komuni. Għall-Kredenti Antiki huwa kien l-Antikrist, minħabba l-bidliet tal-kalendarju u tat-taxxa fuq il-votanti individwali. Pietru qabbel lilu nnifsu mar-Re David jew ma' Noè b'missjoni divina. Fil-funeral tiegħu, Prokopovich qabblu ma' Mosè u ma' Salamun. Il-bijografija tal-1759 ta' [[Voltaire]] tat lir-Russi tas-seklu 18 raġel tal-Illuminiżmu, filwaqt li l-poeżija ''Ir-Rikkieb tal-Bronż'' tal-1833 ta' Alexander Pushkin wasslet immaġni Romantika qawwija ta' Alla ħallieq. Is-Slavofili f'nofs is-seklu 19 ikkritikaw lil Pietru li qarreb wisq lir-Russja lejn il-Punent. Il-kittieba u l-analisti politiċi tal-Punent irrakkontaw "Ix-Xhieda" jew it-testment sigriet ta' Pietru l-Kbir. Jingħad li dawn ħarġu fid-dieher il-pjan grandjuż tal-ħażen għar-Russja biex jikkontrolla d-dinja permezz tal-ħakma ta' [[Kostantinopli]], tal-[[Afganistan]] u tal-[[Indja]]. Madankollu dawn kienu qerq iffrabbrikat f'Pariġi skont il-kmand ta' [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]] meta beda l-invażjoni tar-Russja fl-1812. Minkejja dan, din il-ġrajja xorta waħda għadha tiġi kkwotata fl-għaqdiet tal-politika barranija. Il-Komunisti ġustizzjaw l-aħħar membri tal-familja Romanov, u l-istoriċi tagħhom bħal Mikhail Pokrovsky ippreżentaw fehmiet tassew negattivi tad-dinastija kollha. Madankollu, [[Ġużeppi Stalin|Stalin]] ammira kif Pietru saħħaħ l-istat fiż-żmien tal-gwerer, id-diplomazija, l-industrija, l-edukazzjoni għolja u l-amministrazzjoni tal-gvern. Fl-1928 Stalin kiteb, "meta Pietru l-Kbir, li kellu jiffaċċja l-pajjiżi iktar żviluppati fil-Punent, bena bosta impjanti u fabbriki għall-provvisti tal-armata u għat-tisħiħ tad-difiżi tal-pajjiż, dan kien tentattiv oriġinali biex jipprova joħroġ mill-qafas batut tal-pajjiż u jmexxih 'il quddiem". B'hekk, l-istorjografija Sovjetika tenfasizza kemm il-kisbiet pożittivi kif ukoll il-fattur negattiv tal-oppressjoni tan-nies komuni. Wara l-waqgħa tal-Komuniżmu fl-1991, l-istudjużi u l-pubbliku ġenerali fir-Russja u fil-Punent reġgħu xeħtu l-attenzjoni tagħhom fuq Pietru u r-rwol tiegħu fl-istorja Russa. Ir-renju tiegħu issa jitqies bħala avveniment formattiv deċiżiv fl-imgħoddi imperjali Russu. Bosta ideat qablu ma' xulxin, bħat-tisħiħ tal-istat awtokratiku u jekk ir-reġim ksarist kienx statist biżżejjed fid-dawl tal-ftit burokrazija li kellu. Il-mudelli tal-modernizzazzjoni spiss jiġu kkontestati. Huwa beda firxa wiesgħa ta' riformi ekonomiċi, soċjali, politiċi, amministrattivi, edukattivi u militari li temmew id-dominanza tat-tradizzjonaliżmu u tar-reliġjon fir-Russja u taw bidu għall-proċess biex il-pajjiż joqrob iktar lejn il-Punent. Fost l-isforzi tiegħu kien hemm il-lajċizzazzjoni tal-edukazzjoni, l-organizzazzjoni tal-amministrazzjoni għall-governanza effettiva, l-użu mtejjeb tat-teknoloġija, l-istabbiliment ta' ekonomija industrijali, il-modernizzazzjoni tal-armata u l-istabbiliment ta' flotta navali b'saħħitha. L-istoriku Y. Vodarsky qal fl-1993 li Pietru, "ma mexxiex il-pajjiż fi triqtu lejn l-iżvilupp ekonomiku, politiku u soċjali mgħaġġel, ma obbligahx "jagħmel qabża" permezz ta' diversi stadji.... Bil-kontra, dawn l-azzjonijiet tassew ħonqu l-progress tar-Russja u ħolqu l-kundizzjonijiet biex tibqa' lura seklu u nofs!". Is-setgħat awtokratiċi li Stalin kien jammira dehru bħala problematiċi għal Evgeny Anisimov, li lmenta li Pietru kien, "il-ħallieq tas-sistema tal-kmand amministrattiv u l-antenat reali ta' Stalin". Madankollu, bejn l-1678 u l-1710, il-popolazzjoni kibret darbtejn. Skont l-''Encyclopaedia Britannica'', "Ma għalaqx għalkollox id-distakk bejn ir-Russja u l-pajjiżi tal-Punent, iżda kiseb progress kunsiderevoli fl-iżvilupp tal-ekonomija u tal-kummerċ nazzjonali, tal-edukazzjoni, tax-xjenza, tal-kultura u tal-politika barranija. Ir-Russja saret qawwa kbira, li mingħajr l-involviment tagħha l-ebda problema Ewropea importanti ma setgħet tiġi solvuta. Ir-riformi interni tiegħu kisbu progress li sa ċertu punt l-ebda innovatur qablu qatt ma seta' jbassar". Filwaqt li l-bidla kulturali fl-istorjografija ċekknet il-kwistjonijiet diplomatiċi, ekonomiċi u kostituzzjonali, instabu rwoli kulturali ġodda għal Pietru, pereżempju fl-arkitettura (Barokk ta' Pietru) u fl-ilbies. [[James Cracraft]] isostni: : Ir-rivoluzzjoni ta' Pietru fir-Russja — li tħaddan fiha l-bosta riformi militari, navali, governattivi, edukattivi, arkitettoniċi, lingwistiċi, u interni oħra ppromulgati mir-reġim ta' Pietru biex ir-Russja tqum fuq saqajha bħala setgħa Ewropea ewlenija — essenzjalment kienet rivoluzzjoni kulturali, waħda li kellha impatt profond kemm fuq il-kostituzzjoni bażika tal-Imperu Russu, kif ukoll fuq l-iżvilupp sussegwenti tiegħu. Ir-rappreżentazzjonijiet ikoniċi tal-qaddisin mejtin tipiċi għal sekli ta' kultura viżiva Russa f'daqqa waħda ċedew posthom għar-ritratti naturalistiċi. == Fil-kultura popolari == [[File:Peter_the_Great_tomb.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_the_Great_tomb.JPG|daqsminuri|Il-Qabar ta' Pietru l-Kbir fil-Fortizza ta' San Pietru u San Pawl, San Pietruburgu.]] [[File:Петр_I_при_Красной_горке_Айвазовский.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80_I_%D0%BF%D1%80%D0%B8_%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BA%D0%B5_%D0%90%D0%B9%D0%B2%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9.jpg|daqsminuri|''Pietru I f'Krasnaya Gorka Jqabbad Nar max-Xatt biex Jissinjala lill-Bastimenti Tiegħu li kienu qed Jerqu''; il-Flotta Baltika Russa baħħret bil-qawwa kollha tagħha biex tgħin lit-truppi Russi jassedjaw lil Viborg; imbagħad il-flotta nqabdet f'maltempata. Pittura ta' Ivan Aivazovsky (1846).]] Pietru ssemma f'bosta ġrajjiet tal-istorja, rumanzi, reċti, films, monumenti u pitturi. Dawn jinkludu l-poeżiji ''Ir-Rikkieb tal-Bronż'', ''Poltava'' u r-rumanz mhux komplut ''L-Għarbi Iberiku ta' Pietru l-Kbir'', kollha ta' [[Alexander Pushkin]]. L-ewwel waħda kienet dwar statwa ekwestri li nbniet f'ġieħ Pietru. Aleksey Nikolayevich Tolstoy kiteb rumanz storiku bijografiku dwaru, imsejjaħ ''Pietru I'', fis-snin 30 tas-seklu 20. * Il-film silenzjuż Ġermaniż tal-1922 ''Pietru l-Kbir'' tar-reġista Dimitri Buchowetzki u tal-protagonista Emil Jannings li ħadimha ta' Pietru. * Fl-1929 ittellgħet ir-reċta ta' A.N. Tolstoy, fejn skont il-linja tal-partit Pietru ntwera bħala tirann li "għakkes lil kulħadd u lil kollox bħallikieku kien ippossedut mix-xjaten, nissel il-biża', u sallab kemm lill-ibnu kif ukoll lill-pajjiżu". * Il-film Sovjetiku tal-1937–1938 ''Pietru l-Kbir''. * Il-film tal-1976 ''How Czar Peter the Great Married Off His Moor'', bil-protagonista Aleksey Petrenko li ħadimha ta' Pietru, u Vladimir Vysotsky li ħadimha ta' Abram Petrovich Gannibal, juri t-tentattiv ta' Pietru li jibni l-Flotta Baltika. * Jan Niklas u Maximilian Schell ħadmuha ta' Pietru fil-minisensiela tal-NBC tal-1986 ''Pietru l-Kbir''. * Il-film tal-2007 ''The Sovereign's Servant'' (Il-Qaddej tas-Sovran) juri l-lat brutali ta' Pietru matul il-kampanji militari tiegħu. * Karattru bbażat fuq Pietru għandu rwol ewlieni f'''The Age of Unreason'', sensiela ta' erba' rumanzi storiċi differenti miktubin mill-awtur Amerikan tal-fantaxjenza u tal-fantasija Gregory Keyes. * Pietru huwa wieħed minn bosta karattri sekondarji f'''Baroque Cycle'' (Ċiklu Barokk) ta' Neal Stephenson – u jitfaċċa b'mod prinċipali fit-tielet rumanz, ''The System of the World'' (Is-Sistema tad-Dinja). * Isaac Rouse jirrakkonta lil Pietru fuq BBC Radio 4 bħala tifel, Will Howard bħala adolexxenti u Elliot Cowan bħala adult fir-reċti ta' fuq ir-radju msejħa ''Peter the Great: The Gamblers'' u ''Peter the Great: The Queen of Spades'', miktubin minn Mike Walker u li kienu l-aħħar żewġ reċti fl-ewwel sensiela ta' ''Tsar''. Ir-reċti xxandru fil-25 ta' Settembru u fit-2 ta' Ottubru 2016. * Vers fil-"Kanzunetta tax-Xorb tal-Inġiniera" jsemmi lil Pietru l-Kbir. * Jason Isaacs ħadimha ta' Pietru fis-sensiela antistorika Hulu tal-2020,''The Great''. * Pietru jintwera bħala l-mexxej taċ-ċivilizzazzjoni Russa fil-logħob tal-kompjuter ''Sid Meier's Civilization VI''. * Ivan Kolesnikov ħadimha ta' Pietru fil-film dokumentarju storiku Russu tal-2022, ''Pietru I: L-Aħħar Ksar u l-Ewwel Imperatur''. == Referenzi == [[Kategorija:Russja]] [[Kategorija:Twieldu fl-1672]] [[Kategorija:Mietu fl-1725]] ebv1iqqsbd4l8etojh7u20chqpl8zb1 323378 323377 2025-06-04T10:37:23Z Trigcly 17859 żieda referenzi 323378 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Pietru I''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Пётр I Алексеевич, <small>b'ittri Rumani:</small> ''Pyotr I Alekseyevich'', IPA: [ˈpʲɵtr ɐlʲɪkˈsʲejɪvʲɪtɕ]; twieled fid-9 ta' Ġunju [skont sorsi oħra fit-30 ta' Mejju] 1672 – miet fit-8 ta' Frar [skont sorsi oħra fit-28 ta' Jannar] 1725), magħruf aħjar bħala '''Pietru l-Kbir''', kien il-Ksar tar-[[Russja]] kollha mill-1682 u l-ewwel Imperatur tar-Russja kollha mill-1721 sa mewtu fl-1725. Huwa rrenja b'mod konġunt flimkien ma' ħuh min-nisel ta' ġenitur wieħed komuni, [[Ivan V]], sal-1696. Minn dik is-sena, Pietru kien monarka assolut u awtokrata li baqa' l-awtorità suprema u organizza stat riġidu u ordnat sew.<ref>Kollmann, Nancy Shields (2012). "Peter the Great and spectacles of suffering". ''Crime and Punishment in Early Modern Russia, 1500–1725''. New Studies in European History. Cambridge University Press. pp. 403–415. ISBN <bdi>978-1-1070-2513-4</bdi>. OCLC 780398248. OL 25252905M.</ref><ref>Костецкая, Е. В.; Суслова, Л. Н.; Аксенова, В. А. (7 October 2023). "Следствие по делу князя М. П. Гагарина в контексте развития системы государственного контроля в первой четверти XVIII века". ''Научный диалог'' (bir-Russu). '''12''' (7): 346–373. doi:10.24224/2227-1295-2023-12-7-346-373. ISSN 2227-1295.</ref> Il-biċċa l-kbira tar-renju ta' Pietru kienet mimlija gwerer twal kontra l-imperi [[Imperu Ottoman|Ottomani]] u [[Żvezja|Żvediżi]]. Il-kampanji militari tiegħu ta' Azov kienu segwiti mill-istabbiliment tal-Flotta Navali Russa; wara r-rebħa tiegħu fil-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana minkejja diffikultajiet inizjali, ir-Russja annettiet parti sinifikanti mill-kosta Baltika tal-Lvant u uffiċjalment bdiet tissejjaħ imperu. Pietru mexxa rivoluzzjoni [[Kultura|kulturali]] li ssostitwiet uħud mis-sistemi soċjali u [[Politika|politiċi]] tradizzjonalisti u [[Medjuevu|Medjevali]] b'oħrajn li kienu moderni, [[Xjenza|xjentifiċi]], tal-Punent u bbażati fuq Illuminiżmu radikali.<ref>Driessen-Van het Reve, Jozien J. (2006). ''De Kunstkamera van Peter de Grote. De Hollandse inbreng, gereconstrueerd uit brieven van Albert Seba en Johann Daniel Schumacher uit de jaren 1711–1752'' (bl-Olandiż). Hilversum: Verloren. p. 264. ISBN <bdi>978-9-0655-0927-7</bdi>.</ref> F'Diċembru 1699 huwa daħħal il-[[kalendarju Ġuljan]],<ref>{{Ċita web|url=https://www.prlib.ru/en/news/1284185|titlu=Peter the Great ordered to establish January 1st as the New Year’s Day countrywide|sit=Presidential Library|lingwa=en|data-aċċess=2025-06-04}}</ref> li ħa post il-kalendarju [[Biżantini|Biżantin]] li kien ilu jintuża fir-Russja, iżda l-[[Knisja Ortodossa Russa]] rreżistiet partikolarment din il-bidla.<ref>{{Ċita web|url=https://brewminate.com/peter-the-great-and-the-new-year-in-russia/|titlu=Peter the Great and the New Year in Russia|kunjom=McIntosh|isem=Matthew|data=2019-12-30|lingwa=en-US|data-aċċess=2025-06-04}}</ref> Fl-1703 huwa daħħal l-ewwel gazzetta Russa, ''Sankt-Peterburgskie Vedomosti'', u ordna l-kitba ċivili, riforma tal-[[ortografija]] Russa ddisinjata fil-biċċa l-kbira minnu nnifsu. Max-xtut tax-xmara Neva, huwa stabbilixxa [[San Pietruburgu]], belt li malajr ġiet imlaqqma minn [[Francesco Algarotti]] bħala t-"tieqa lejn il-Punent".<ref>Cracraft, James (1988). ''The Petrine Revolution in Russian Architecture By James Cracraft''. University of Chicago Press. ISBN <bdi>978-0-2261-1664-8</bdi>.</ref><ref>Ryan, Judith; Thomas, Alfred (2013). ''Cultures of Forgery: Making Nations, Making Selves''. Routledge. ISBN <bdi>978-1-1354-5827-0</bdi>.</ref> Fl-1712, Pietru ttrasferixxa l-[[belt kapitali]] minn [[Moska]] lejn San Pietruburgu, status li żammet sal-1918. Pietru kellu interess kbir fil-pjanti, fl-[[Annimal|annimali]] u fil-minerali, fil-ħlejjaq deformati jew fl-eċċezzjonijiet tal-liġi tan-natura li kienu jqanqlulu l-kurżità. Huwa ħeġġeġ ir-riċerka tad-deformazzjonijiet, u b'hekk ipprova wkoll jeqred il-biża' superstizzjuża tal-mostri.<ref>Driessen-Van het Reve, Jozien J. (2006). ''De Kunstkamera van Peter de Grote. De Hollandse inbreng, gereconstrueerd uit brieven van Albert Seba en Johann Daniel Schumacher uit de jaren 1711–1752'' (bl-Olandiż). Hilversum: Verloren. p. 336. ISBN <bdi>978-9-0655-0927-7</bdi>.</ref> Huwa ppromwova l-industrijalizzazzjoni fl-Imperu Russu u l-[[edukazzjoni]] għolja. L-Akkademja Russa tax-Xjenzi u l-Università Statali ta' San Pietruburgu ġew stabbiliti fl-1724, u stieden lil [[Christian Wolff]] u lil [[Willem 's Gravesande]]. Pietru jiġi akkreditat primarjament bil-modernizzazzjoni tal-pajjiż, peress li malajr ittrasformah f'setgħa [[Ewropa|Ewropea]] ewlenija. Ir-riformi amministrattivi tiegħu, li ħolqu Senat tal-Governanza fl-1711, il-''Collegium'' fl-1717 u t-Tabella tal-Karigi fl-1722, kellhom impatt fit-tul fuq ir-Russja, u bosta istituzzjonijiet tal-gvern Russu oriġinaw fir-renju tiegħu. == Ħajja bikrija == [[File:Young_Peter_the_Great_parsuna.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Young_Peter_the_Great_parsuna.jpg|xellug|daqsminuri|Pietru fi tfulitu.]] Pietru trabba fil-proprjetà tal-familja ta' Izmaylovo u ngħata l-edukazzjoni tiegħu fil-Palazz tad-Divertiment minn età bikrija mingħand diversi [[Għalliem|għalliema]] privati kkummissjonati minn missieru; l-iktar notevoli minnhom kienu [[Nikita Zotov]], [[Patrick Gordon]] u [[Paul Menesius]]. Meta missieru miet fl-1676, huwa ħalla s-sovranità f'idejn ħuh il-kbir tal-istess nisel minn ġenitur wieħed komuni, il-magħtub [[Teodoru III]].<ref>Massie, Robert K. (1980). ''Peter the Great: His Life and World''. [[Belt ta' New York|New York]]: Alfred A. Knopf. ISBN <bdi>978-0-3072-9145-5</bdi>. pp. 25-26.</ref> Matul dan il-perjodu kollu, il-gvern kien immexxi fil-biċċa l-kbira minn [[Artamon Matveyev]], ħabib illuminat ta' Alexis, il-kap politiku tal-familja Naryshkin u wieħed mill-ikbar benefatturi tat-tfulija ta' Pietru. Din is-sitwazzjoni nbidlet meta Teodoru miet fl-1682. Peress li Teodoru ma kellux ulied, qam diżgwid bejn il-familja Miloslavsky ([[Maria Miloslavskaya]] kienet l-ewwel mara ta' [[Alexis I]]) u l-familja Naryshkin ([[Natalya Naryshkina]] kienet it-tieni mara tiegħu) rigward min kien se jiret it-tron. Huwa rrenja b'mod konġunt ma' ħuh il-kbir bin-nisel ta' ġenitur wieħed komuni, Ivan V, sal-1696. Ivan kien l-eredi bid-dritt iżda kien dgħajjef u għami. B'hekk, il-Boyar Duma (kunsill tan-nobbli Russi) għażel lil Pietru biex isir il-ksar ta' għaxar snin, u ommu kienet ir-reġġenti tiegħu. Tħaffret toqba fid-dahar tat-tron, biex litteralment minn wara l-kwinti, ommu setgħet issefsef f'widnejn iż-żewġ subien. It-"Tkeċċija l-Kbira ta' Moska" bdiet fl-1677 u tlestiet fl-1688; din affettwat il-familji nobbli b'karigi għoljin fl-amministrazzjoni; il-ministeri tnaqqsu wkoll. Dan ipprovoka reazzjonijiet inkorlati. Sophia, waħda mill-ulied bniet ta' Alexis mill-ewwel żwieġ tiegħu, mexxiet ribelljoni tal-i''streltsy'' (il-korp militari tal-elit tar-Russja) f'April–Mejju 1682. Fil-kunflitt sussegwenti, uħud mill-qrabat u mill-ħbieb ta' Pietru nqatlu, fosthom Artamon Matveyev, u Pietru esperjenza wħud minn dawn l-att ta' vjolenza politika. L-i''streltsy'' għamluha possibbli għal Sophia, għall-Miloslavskys (il-klan ta' Ivan) u għall-alleati tagħhom biex jinsistu li Pietru u Ivan jiġu pproklamati b'mod konġunt bħala l-ksars, u Ivan ġie akklamat bħala l-ksar superjuri. Imbagħad Sophia għamlitha tar-reġġenti matul iż-żmien meta s-sovrani kienu taħt l-età u eżerċitat is-setgħa kollha tagħha. Għal 7 snin, hija mexxiet bħala awtokrata. [[File:Double_throne_of_Russia_04_by_shakko.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Double_throne_of_Russia_04_by_shakko.jpg|daqsminuri|It-tron doppju fl-Armerija tal-Kremlin. Tħaffret toqba kbira fid-dahar tat-tron doppju użat minn Ivan u Pietru. Sophia kienet tpoġġi wara t-tron u tisma lil Pietru jitkellem man-nobbli, u kienet tagħtih l-informazzjoni u tissuġġerilu x'iwieġeb għall-mistoqsijiet u għall-problemi li kienu jressqulu.]] Mill-1682 sal-1689, Pietru u ommu tkeċċew lejn Preobrazhenskoye. Tal-età ta' 16-il sena, huwa skopra dgħajsa Ingliża fil-proprjetà tal-familja, irrestawraha u tgħallem ibaħħar. Huwa ngħata sestant (strument tan-navigazzjoni), iżda ma kienx jaf kif jużah. Pietru kien affaxxinat bl-arloġġi tax-[[xemx]]. Għaldaqstant, huwa beda jfittex għal espert barrani fil-Kwartier [[Ġermanja|Ġermaniż]]. Pietru għamel ħbieb ma' [[Andrew Vinius]], biblijofilu, li għallmu l-Olandiż u żewġ mastrudaxxi Olandiżi, Frans Timmerman u Karsten Brandt. Pietru studja l-[[matematika]], il-[[ġeometrija]] u x-xjenzi militari. Huwa ma kienx interessat fl-edukazzjoni mużikali iżda kien iħobb it-tnabar u l-logħob tan-nar. Pietru ma tantx kien imħasseb wisq li oħrajn kienu qed imexxu f'ismu; Boris Golitsyn u Fyodor Apraksin kellhom rwol importanti. Huwa kellu passatempi bħall-bini tal-vapuri f'Pereslavl-Zalessky u t-tbaħħir fil-Lag ta' Pleshcheyevo, kif ukoll f'battalji taparsi bl-armata tal-ġugarelli tiegħu. Omm Pietru ppruvat tobbligah jadotta approċċ iktar konvenzjonali u rranġat iż-żwieġ tiegħu ma' [[Eudoxia Lopukhina]] fl-1689. Iż-żwieġ sfaxxa, u 10 snin wara, Pietru ġiegħel lil martu ssir soru u b'hekk inħeles mill-unjoni ta' bejniethom. [[File:Museum_IMG_1156_(603455489).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Museum_IMG_1156_(603455489).jpg|daqsminuri|Id-dgħajsa ta' Pietru, armata bil-qlugħ u b'arblu bl-għajnuna tal-mastrudaxxi Olandiżi.]] Sas-sajf tal-1689, Pietru ppjana li jaħtaf il-poter mingħand oħtu tan-nisel minn ġenitur wieħed komuni, Sophia, ladarba l-pożizzjoni tagħha kienet iddgħajfet minħabba żewġ kampanji militari fallimentari fil-[[Krimea]] kontra l-Khanat tal-Krimea, f'tentattiv biex twaqqaf l-attakki devastanti tat-[[Tatari tal-Krimea]] fl-artijiet tan-Nofsinhar tar-Russja. Meta saret taf bil-pjanijiet tiegħu, Sophia kkonfoffat ma' xi mexxejja tal-i''streltsy'', li b'mod kontinwu qalgħu diżordni u garr kbir. Pietru, imwissi minn oħrajn dwar l-i''streltsy'', ħarab f'nofs ta' lejl lejn il-monasteru impenetrabbli ta' Troitse-Sergiyeva Lavra; hemmhekk bil-mod il-mod ġemgħa n-nies li emmnu li kien se jirbaħ it-taqbida għall-poter. Sophia eventwalment tneħħiet mit-tron, u Pietru I u Ivan V baqgħu jirrenjaw bħala ksars f'daqqa. Pietru ġiegħel lil Sophia tidħol f'kunvent, fejn ċediet il-jeddijiet u l-kariga tagħha bħala membru tal-familja rjali. Sadanittant, Pietru kien mistieden frekwenti fil-kwartier Ġermaniż, fejn iltaqa' ma' [[Anna Mons|Anna]] u [[Willem Mons]]. Fl-1692 huwa bagħat lil [[Eberhard Isbrand Ides]] bħala mibgħut għand l-Imperatur Kangxi taċ-[[Ċina]]. Fl-1693 huwa baħħar lejn il-Monasteru ta' [[Gżejjer Solovetsky|Solovetsky]] u aċċetta l-provvidenza divina wara li ħelisha mill-għarqa f'maltempata. Xorta waħda, Pietru ma setax jikseb il-kontroll reali tal-affarijiet Russi. Minflok il-poter kien eżerċitat minn ommu. Kien biss meta Natalya mietet fl-1694 li Pietru, li dak iż-żmien kellu 22 sena, sar sovran indipendenti. Formalment, Ivan V kien mexxej konġunt flimkien ma' Pietru, għalkemm ma tantx kien effettiv. Pietru sar il-mexxej waħdieni meta Ivan miet fl-1696 mingħajr ma kellu ulied subien. Pietru kiber u kien tassew twil, speċjalment għal dak iż-żmien, u jingħad li kien twil 6 piedi u 8 pulzieri (2.03 [[Metru|metri]]). Huwa kien jitqies bħala t-"tieni Gulija" jew Sansun. San Xmun iddeskrivih fl-1717 bħala "twil, mibni sew u rqiq... b'ħarsa bla biża' u kiefra". Pietru kellu difett notevoli fl-espressjonijiet ta' wiċċu għax jaf kien ibati minn muskoli spażmatiċi f'għonqu. == Ideoloġija tar-renju ta' Pietru == [[File:Kronstadt_Peter_the_Great_monument.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kronstadt_Peter_the_Great_monument.jpg|daqsminuri|Monument għal Pietru l-Kbir f'Kronstadt.]] Bħala żagħżugħ, Pietru I adotta l-mudell [[Protestantiżmu|Protestant]] tal-eżistenza f'dinja pragmatika ta' kompetizzjoni u suċċess personali, li sawret il-biċċa l-kbira tal-filosofija tar-riformiżmu tiegħu. Huwa pperċepixxa l-poplu Russu bħala pastaż, mhux intelliġenti, rasu iebsa, għadu lura, qisu xi tifel/tifla jew student għażżien(a). Huwa apprezza r-rwol statali fil-ħajja tas-soċjetà, u kien jarah bħala strument ideali biex jinkisbu għanijiet nobbli, kien jarah bħala istituzzjoni universali għat-trasformazzjoni tan-nies, bl-għajnuna tal-vjolenza u tal-biża', f'sudditi edukati, konxji, li jħarsu l-liġi, u utli għas-soċjetà kollha. Pietru kien interessat ferm f'''L-Edukazzjoni ta' Prinċep Kristjan'' li jagħti pariri lill-mexxejja kif għandhom jiggvernaw b'mod ġust u għaref. Huwa daħħal fil-kunċett tal-poter awtokratiku, in-nozzjoni tad-dmirijiet tal-monarka. Kien iqis li huwa d-dmir tiegħu li jieħu ħsieb is-sudditi tiegħu, li jħarishom mill-għedewwa, li jaħdem għall-benefiċċju tagħhom. Fuq kollox, huwa poġġa l-interessi tar-Russja fuq quddiem. Huwa kien iħoss li l-missjoni tiegħu kienet li jibdilha f'setgħa simili għall-pajjiżi tal-Punent, u ddedika ħajtu u ħajjet is-sudditi tiegħu biex din l-idea titwettaq. Gradwalment l-idea daħlet, anke bl-għajnuna tar-riformi, li saru skont ir-rieda tal-awtokrata, li kien joħloq il-ġid u jikkastiga l-ħażen. Huwa kien iqis il-moralità ta' statista separatament mill-moralità ta' persuna privata u kien jemmen li s-sovran fl-isem l-istat seta' jwettaq qtil, vjolenza, falsifikazzjoni u qerq. Huwa għadda mil-lieva navali, u beda mill-iżjed livelli baxxi: bumbardier (1695), kaptan (1696), kurunell (1706), għassies ta' billejl (1709), viċi ammirall (1714), ammirall (1721). Permezz tax-xogħol iebes ta' kuljum (skont l-espressjoni figurattiva ta' Pietru l-Kbir stess, fl-istess ħin "kellu jżomm xabla u pinna f'id leminija waħda") u l-imġiba qalbiena huwa wera lis-sudditi tiegħu l-eżempju pożittiv personali tiegħu, wera kif wieħed għandu jaġixxi, u ddedika ruħu u ġismu biex jaqdi dmiru għas-servizz ta' art twelidu. == Renju == [[File:Capture_of_Azov_1696.png|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Capture_of_Azov_1696.png|xellug|daqsminuri|''Il-Ħakma ta' Azov'', 1696, ta' Robert Ker Porter.]] Pietru rrenja għal madwar 43 sena. Huwa implimenta riformi trasversali bl-għan li jimmodernizzaw ir-Russja. Influwenzat ferm mill-konsulenti tiegħu, bħal [[Jacob Bruce]], Pietru organizza mill-ġdid l-armata Russa skont linji moderni u kien joħlom li r-Russja ssir setgħa marittima. Huwa ltaqa' ma' ħafna oppożizzjoni għal dawn il-politiki f'art twelidu iżda qered b'mod brutali r-ribelljonijiet kontra l-awtorità tiegħu, inkluż mill-i''streltsy'', mill-Baxkiri, mill-Astrakhan, u l-ikbar rewwixta ċivili tar-renju tiegħu, ir-Ribelljoni ta' Bulavin. Fil-proċess tiegħu li jqarreb ir-Russja lejn il-Punent, huwa ried li l-membri tal-familja tiegħu jiżżewġu ma' membri rjali Ewropej oħra. Fl-imgħoddi, l-antenati tiegħu ġew injorati meta ressqu din l-idea; madankollu, uriet li kienet qed tagħti l-frott. Huwa nnegozja ma' [[Frederick William]], id-Duka ta' Courland biex iżewweġ lin-neputija tiegħu, Anna Ivanovna. Huwa uża ż-żwieġ tagħha sabiex iniedi l-belt kapitali l-ġdida tiegħu, San Pietruburgu, fejn diġà kien ordna proġetti ta' kostruzzjoni ta' palazzi u binjiet simili għal dawn tal-Punent. Pietru qabbad lil [[Arkitett|arkitetti]] [[Italja|Taljani]] u Ġermaniżi biex ifasslu d-disinni. Huwa attira lil [[Domenico Trezzini]], [[Carlo Bartolomeo Rastrelli]], [[Jean-Baptiste Alexandre Le Blond]] u [[Andreas Schlüter]]. [[File:Europa_1721.svg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Europa_1721.svg|daqsminuri|Mappa tal-Ewropa fl-1721. ]] Sabiex itejjeb il-pożizzjoni tan-nazzjon tiegħu fl-ibħra, Pietru pprova jikseb iktar żbokki marittimi. L-uniku żbokk tiegħu dak iż-żmien kien il-[[Baħar l-Abjad]] f'Arkhangelsk. Il-[[Baħar Baltiku]] dak iż-żmien kien ikkontrollat mill-Iżvezja fit-Tramuntana, filwaqt li l-[[Baħar l-Iswed]] u l-[[Baħar Kaspju]] kienu kkontrollati mill-Imperu Ottoman u mill-Imperu tas-Safavidi rispettivament fin-Nofsinhar. Il-ħtieġa tal-pajjiż għall-metall żdiedet minħabba li faqqgħu l-gwerer għall-aċċess għall-Baħar l-Iswed u għall-Baħar Baltiku. Pietru pprova jikseb il-kontroll tal-Baħar l-Iswed, li kien jirrikjedi t-tkeċċija tat-Tatari miż-żoni tal-madwar. Bħala parti minn ftehim mal-Polonja li bih [[Kiev]] ġiet ċeduta lir-Russja, Pietru ġie mġiegħel jiddikjara gwerra kontra l-Khan tal-Krimea u kontra s-Sultan Ottoman ta' fuqu. L-objettiv primarju ta' Pietru sar li jaħtaf il-fortizza Ottomana ta' Azov, qrib ix-xmara Don. Fis-sajf tal-1695 Pietru organizza l-kampanji militari ta' Azov biex jaħtaf il-fortizza, iżda t-tentattivi tiegħu fallew. Pietru reġa' lura Moska f'Novembru 1695 u beda jibni flotta navali kbira f'Voronezh. Huwa vara madwar tletin vapur kontra l-Ottomani fl-1696, u ħataf Azov f'Lulju ta' dik is-sena. Huwa ħatar lil [[Alexander Gordon]], li iktar 'il quddiem ippubblika bijografija ta' Pietru. Pietru kien jorganizza l-laqgħat importanti kollha u bosta ċelebrazzjonijiet fil-Palazz ta' Le Fort. === Gran Ambaxxata === [[File:Abraham_Storck_-_Bezoek_van_het_Moskovisch_gezantschap_aan_Amsterdam,_1697.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Abraham_Storck_-_Bezoek_van_het_Moskovisch_gezantschap_aan_Amsterdam,_1697.jpg|daqsminuri|Abraham Storck: ''Spettaklu max-xmara Amstel'', Awwissu 1697.]] [[File:Silo_Ermitage.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Silo_Ermitage.jpg|daqsminuri|Manuvri tal-flotta fl-1 ta' 1 Settembru 1797 matul iż-Żjara ta' Pietru f'Amsterdam, pittura ta' Adam Silo (fl-Eremitaġġ ta' San Pietruburgu).]] Pietru kien jaf li r-Russja ma setgħetx tiffaċċja l-Imperu Ottoman waħedha. F'Marzu 1697 huwa vvjaġġa "pajsan" lejn il-Punent tal-Ewropa għal 18-il xahar flimkien ma' delegazzjoni Russa kbira — l-hekk imsejħa "Gran Ambaxxata". Pietru kien l-ewwel ksar li ħareġ mir-Russja f'iktar minn 100 sena. Huwa uża isem falz, li permezz tiegħu seta' jaħrab mill-avvenimenti soċjali u diplomatiċi, iżda peress li kien ferm itwal minn bosta oħrajn, ma tantx kien jirnexxilu jġibha żewġ. Għan minnhom kien li jfittex l-għajnuna tal-monarki Ewropej, iżda t-tama ta' Pietru mietet fuq ommha. [[Franza]] kienet alleat tradizzjonali tas-Sultan Ottoman, u l-[[Awstrija]] kienet ħerqana li jżomm il-paċi fil-Lvant sakemm kienet qed tagħmel il-gwerer tagħha stess fil-Punent.Barra minn hekk, Pietru kien għażel mument mhux f'waqtu: l-Ewropej dak iż-żmien kienu iktar mħassbin dwar il-Gwerra tas-Suċċessjoni [[Spanja|Spanjola]] u min kien se jkun is-suċċessur tar-Re [[Karlu II ta' Spanja]] li ma kellux ulied milli mill-ġlied kontra s-Sultan Ottoman. Pietru b'hekk ma rnexxilux jespandi l-alleanza kontra l-Ottomani. F'[[Riga]], il-kmandant Żvediż lokali [[Erik Dahlbergh]] iddeċieda li jagħmilha tabirruħu li ma għarafx lil Pietru u ma ħalliehx jispezzjona l-fortifikazzjonijiet. 3 snin wara, Pietru kkwota l-lqugħ inospitabbli bħala waħda mir-raġunijiet li wasslu għall-bidu tal-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Huwa ltaqa' ma' Frederick Casimir Kettler, id-Duka ta' Courland. F'Königsberg, il-ksar ta apprendistat ta' xahrejn lil inġinier tal-artillerija. Inħarġu wkoll digrieti għall-kostruzzjoni tal-ewwel fran tal-ibblastjar tal-Ural. F'Lulju Pietru ltaqa' ma' Sophia ta' Hanover fil-Kastell ta' Coppenbrügge. Hi ddeskritu b'dan il-mod: "Il-ksar huwa [[raġel]] twil u sabiħ, b'wiċċ attraenti. Huwa fuq tiegħu u għaref ħafna. Madankollu, xi ħadd b'daqstant preġji naturali jista' jkollu manjieri kemxejn aħjar". Pietru kera vapur f'Emmerich am Rhein u baħħar lejn Zaandam, fejn wasal fit-18 ta' Awwissu 1697. ==== [[Amsterdam]] ==== [[File:The_'Pieter_and_Paul'_on_the_IJ_in_Amsterdam_in_1698_(Abraham_Storck).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:The_'Pieter_and_Paul'_on_the_IJ_in_Amsterdam_in_1698_(Abraham_Storck).jpg|daqsminuri|Il-frejgata ''Pieter and Paul'' filwaqt li Pietru jinsab bilwieqfa fuq dgħajsa żgħira fuq il-lemin. Pittura ta' A. Storck. Dan il-bastiment għereq matul it-tieni vjaġġ tiegħu.]] Pietru studja l-impjanti tal-isserrar tal-[[injam]] u tal-manifattura u tal-bini tal-vapuri f'Zaandam iżda telaq wara ġimgħa. Huwa baħħar lejn Amsterdam wara li għarfuh u ġie attakkat. L-għorfa taz-zkuk tal-injam li kien kera saret id-Dar tal-Ksar Pietru. Huwa baħħar lejn [[Texel]] biex jara flotta. Permezz tal-medjazzjoni ta' [[Nicolaas Witsen]], espert dwar ir-Russja, il-ksar ingħata l-opportunità li jikseb esperjenza prattika fit-tarzna tal-Kumpanija Olandiża tal-Indji tal-Lvant għal perjodu ta' 4 xhur, taħt is-superviżjoni ta' [[Gerrit Claesz Pool]]. Il-ksar diliġenti u kapaċi assista fil-kostruzzjoni tal-bastiment ''Pietru u Pawlu'' li nbena apposta għalih. Pietru ħass li l-mastrudaxxi tal-bastiment fl-Olanda kienu jaħdmu wisq fuq għajnejhom u ma kinux jagħmlu tpinġijiet akkurati tal-kostruzzjoni tal-bastimenti. Matul is-soġġorn tiegħu, il-ksar iltaqa' ma' bosta ħaddiema b'ħiliet kbar bħall-bennejja tal-imgħalaq, tal-fortizzi, [[Bennej|bennejja]] tal-vapuri u baħħara — inkluż [[Cornelis Cruys]], viċi ammirall li taħt Franz Lefort sar il-konsulent tal-ksar fl-affarijiet marittimi; l-inġinier [[Menno van Coehoorn]] irrifjuta. Pietru uża l-għarfien li kiseb fil-kostruzzjoni tal-bastimenti biex jgħin fil-bini tal-flotta navali tar-Russja. Pietru u Witsen żaru lil [[Frederik Ruysch]] li kellu l-eżemplari kollha esposti f'ħames kmamar. Huwa għallem lil Pietru jaqbad il-friefet u kif kellu jagħmel biex jippreservahom. Kellhom interess komuni wkoll fil-gremxul. Kienu jmorru flimkien biex jaraw xi pazjenti. Pietru wasal f'[[Utrecht]] fuq barkun u ltaqa' ma' [[William III]] f'berġa. Meta żar lill-Ġeneral Statali tan-Netherlands huwa telaq mis-sala u stagħġeb lil dawk li kienu preżenti bil-parrokka li kien libes, skont Massie. Huwa żar ukoll lil [[Jan van der Heyden]], l-inventur tal-pajp tat-tifi tan-nar. Pietru kien jikkollezzjona wkoll il-[[Pittura|pitturi]] ta' [[Adam Silo]] b'vapuri u b'pajsaġġi tal-baħar bħala s-suġġett tagħhom. F'Ottubru 1697, il-ksar żar [[Delft]] u ngħata "apparat biex josserva s-salluriet" mingħand il-mikroskopista [[Antoni van Leeuwenhoek]]. Wara t-Trattat tal-Paċi ta' Ryswick, Pietru ġie mistieden mir-Re tal-[[Renju Unit|Ingilterra]] biex iżuru. Ir-reġġenti Olandiżi ħassew li l-ksar kien wisq inkwiżittiv, u dan affettwa r-rieda tagħhom li jgħinu lir-Russi. ==== Deptford ==== [[File:Peter_I_by_Kneller.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_I_by_Kneller.jpg|xellug|daqsminuri|Ritratt ta' Pietru I magħmul minn Godfrey Kneller, 1698. Dan ir-ritratt kien ir-rigal ta' Pietru lir-Re tal-Ingilterra.]] Fil-11 ta' Jannar 1698 (skont sorsi oħra), Pietru wasal fix-Xatt ta' Victoria flimkien ma' erba' qaddejja, tliet interpreti (Peter Shafirov, LeFort), żewġ arloġġara, kok, patri, sitt trumbettiera, 70 suldat mir-riġment ta' Preobrazhensky, erba' nani u xadina li kien xtara minn Amsterdam; ġie akkumpanjat minn Jacob Bruce. Pietru ssoġġorna f'21 Norfolk Street, Strand, u ltaqa' mal-Isqof ta' [[Salisbury]] Gilbert Burnet u ma' Thomas Osborne u ppoża għal Sir Godfrey Kneller. Huwa osserva l-proċeduri fi ħdan il-Parlament minn tieqa ħdejn is-saqaf. Dak iż-żmien, l-attriċi Letitia Cross kien l-innamrata tiegħu. Huwa żar iz-Zekka Rjali erba' darbiet; mhux ċar jekk qatt iltaqa' ma' Isaac Newton, il-gwardjan taz-zekka, li daħal isem iz-zekka fuq il-muniti. Skont Massie, Pietru baqa' impressjonat mill-Izzekkar mill-Ġdid il-Kbir tal-1696. Dak iż-żmien huwa żar Spithead, Plymouth, flimkien mal-kaptan John Perry biex jara battalja taparsi. Fi Frar attenda Rieżami tal-Flotta f'Deptford, u spezzjona t-Tarzna ta' Woolwich u l-Arsenal Irjali flimkien ma' Anthony Deane. Għal 3 xhur huwa qagħad f'Sayes Court bħala l-mistieden ta' John Evelyn, membru tas-Soċjetà Rjali. Huwa tħarreġ kif juża t-teleskopju fl-Osservatorju ta' Greenwich flimkien ma' John Flamsteed. Pietru kkomunika ma' Thomas Story u ma' William Penn dwar il-pożizzjoni tagħhom li dawk li kienu jemmnu ma kellhom jingħaqdu mal-militar. Ir-Re [[William III]] ppreżenta skuna b'ekwipaġġ sħiħ lil Pietru I bi skambju għad-dritt ta' monopolju tal-merkanti Ingliżi fil-kummerċ tat-tabakk fir-Russja. Fl-aħħar ta' April 1698, huwa telaq wara li ġie muri kif jagħmel l-arloġġi u jħejji t-tapizzerija tat-twiebet. Lura fl-Olanda huwa żar Harderwijk u Cleves. [[File:Woolwich_Dockyard,_1698.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Woolwich_Dockyard,_1698.jpg|daqsminuri|It-Tarzna ta' Woolwich fl-1698: il-Maħżen il-Kbir li kien għadu kemm inbena (fin-nofs lejn il-lemin) jiddomina l-ambjent mibni tat-tarzna.]] Imbagħad l-Ambaxxata marret lejn [[Leipzig]], Dresden, fejn iltaqa' mar-Reġina Christiane Eberhardine tal-Polonja-Litwanja. Huwa żar il-Kunstsammlung tliet darbiet, imbagħad il-Fortizza ta' Königstein, [[Praga]] u [[Vjenna]], biex iżur lil [[Leopoldu I]]. F'Rava-Ruska, huwa qasam il-fruntiera u Pietru tkellem ma' Awgustu II il-Qawwi. Iż-żjara ta' Pietru spiċċat ħesrem, meta ġie infurmat bit-tieni rewwixta tal-i''streltsy'' f'Ġunju. Ir-ribelljoni trażżnet faċilment mill-Ġeneral Gordon qabel ma Pietru reġa' lura d-dar qabel iż-żmien f'Settembru. Minkejja dan, Pietru baqa' jeħodha qatta' bla ħabel kontra r-ribelli; 4,600 ribell inxteħtu l-ħabs. Madwar 1,182 ribell ġew torturati u ġustizzjati, u Pietru ordna li ġisimhom jintwerew fil-pubbliku bħala twissija għal min seta' jitħajjar jagħmel xi konfoffa simili fil-futur. L-i''streltsy'' sfaxxaw, u oħt Pietru minn ġenitur wieħed komuni, Sophia, li ppruvaw ittellgħuha fuq it-tron, inżammet f'seklużjoni mill-iktar rigoruża fil-[[Kunvent ta' Novodevichy]]. Iż-żjarat ta' Pietru fil-Punent ħallew fih in-nozzjoni li d-drawwiet Ewropej kienu f'diversi aspetti superjuri għat-tradizzjonijiet Russi. Huwa kkmanda lill-qaddejja u lill-uffiċjali kollha tiegħu biex jilbsu ilbies Ewropew (mhux kaftani) u biex jaqtgħu d-daqna twila tagħhom, u b'hekk inkorla ferm lill-Bojari u lill-Kredenti Anzjani li kellhom għall-qalbhom id-daqna tagħhom. Il-Bojari li xtaqu jħallu d-daqna tagħhom kellhom iħallsu taxxa annwali fuq id-daqna tagħhom ta' xi mitt rublu. Fl-istess sena, Pietru pprova jtemm iż-żwiġijiet irranġati, li kienu n-norma fost in-nobbli Russi, għax kien tal-fehma li tali prattika kienet barbarika u kienet qed twassal għal vjolenza domestika, peress li l-konjuġi spiss kienu jispiċċaw jobogħdu lil xulxin. === Riformi === [[File:Summer_Garden_(Zubov).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Summer_Garden_(Zubov).jpg|daqsminuri|Veduta tal-Ġnien tas-Sajf sal-Palazz tas-Sajf, 1716.]] Fl-1698, Pietru bagħat delegazzjoni lejn [[Malta]], taħt il-Bojar [[Boris Sheremetev]], biex tosserva t-taħriġ u l-kapaċitajiet tal-[[Ordni ta' San Ġwann|Kavallieri ta' Malta]] u tal-flotta tagħhom. Sheremetev investiga l-possibbiltà ta' azzjonijiet konġunti fil-futur mal-Kavallieri, inkluż azzjoni kontra t-[[Turkija|Torok]] u l-possibbiltà ta' bażi navali Russa fil-futur. Fit-12 ta' Settembru 1698, Pietru stabbilixxa uffiċjalment l-ewwel bażi navali Russa, Taganrog, fil-Baħar ta' Azov. [[File:Набережная_реки_Фонтанки,_Прачечный_мост,_Летний_дворец_Петра_I,_Летний_сад.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8_%D0%A4%D0%BE%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B8,_%D0%9F%D1%80%D0%B0%D1%87%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%82,_%D0%9B%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B4%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B5%D1%86_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0_I,_%D0%9B%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%B0%D0%B4.jpg|daqsminuri|Ix-xatt tax-xmara Fontanka, il-Pont tal-Ħasil, il-Palazz tas-Sajf ta' Pietru I.]] Fl-1699, Pietru bidel id-data taċ-ċelebrazzjoni tal-ewwel tas-sena mill-1 ta' Settembru għall-1 ta' Jannar. Tradizzjonalment, is-snin kienu jitqiesu li jibdew mill-ħolqien tad-[[Id-Dinja|Dinja]], iżda wara r-riformi ta' Pietru, bdew jingħaddu mit-twelid ta' [[Ġesù|Kristu]]. Għalhekk, fis-sena 7207 tal-kalendarju Russu antik, Pietru pproklama li l-kalendarju Ġuljan sar effettiv u li b'hekk kienet is-sena 1700. Mal-mewt ta' Lefort fl-1699, Menshikov laħaq minfloku bħala l-konsulent l-iktar ippreferut ta' Pietru. Fl-1700, Pietru I pprevjena l-elezzjoni ta' patriarka ġdid u ċaħħad lill-Knisja Russa mill-opportunità li jerġa' jkollha mexxej spiritwali uniku. Huwa naqqas l-għadd ta' monasteri fil-pajjiż, u kkonverta l-monasteri kollha b'inqas minn 30 patri fi skejjel jew fi knejjes. Huwa ħeġġeġ l-iżvilupp tal-imprenditorija privata, iżda taħt kontroll statali strett. Huwa ta bidu għall-kostruzzjoni tal-kanali magħmula minn John Perry u implimenta riforma monetarja, bl-użu tal-prinċipju deċimali bħala l-bażi tas-sistema monetarja (1698–1704). [[File:Преображенский_полк._Рядовой,_Сержант,_Офицер_-_1695-1700г_Шарлеман.e1t.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BA._%D0%A0%D1%8F%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D1%82,_%D0%9E%D1%84%D0%B8%D1%86%D0%B5%D1%80_-_1695-1700%D0%B3_%D0%A8%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D0%BD.e1t.jpg|xellug|daqsminuri|Ir-Riġment ta' Preobrazhensky bit-Torri ta' Sukarev fl-isfond.]] Pietru attira bosta speċjalisti barranin u fetaħ istituzzjoni edukattiva għall-kirurġija, immexxija minn [[Nicolaas Bidloo]]. Fl-1701 ġiet stabbilita l-Iskola tal-Matematika u n-Navigazzjoni ta' Moska, immexxija minn [[Jacob Bruce]]; għal ħmistax-il sena fiha ġew edukati l-uffiċjali navali, is-surveyors, l-inġiniera u l-membri tal-artillerija. Fl-1700, [[Jan Thesingh]] ingħata monopolju fuq l-istampar u l-importazzjoni tal-kotba, tal-mapep u tal-pitturi stampati fir-Russja għal ħmistax-il sena. Fl-1701 huwa ħatar lil Fedor Polikarpov-Orlov bħala kap tal-Istamperija ta' Moska. Fl-1707, il-Ksar Pietru I xtara stamperija mgħammra għalkollox fl-Olanda, inkluż bil-persunal. Pietru ssostitwixxa n-numri Ċirilliċi b'numri [[Għarab]] (1705–1710) u t-tipa Ċirillika b'kitba ċivili (1708–1710). Fl-1708, [[Gottfried Wilhelm Leibniz]] sar konsulent u offra li jikteb liġijiet ġodda għall-pajjiż. F'Diċembru r-Russja ġiet maqsuma fi tmien governorati (''guberniya''). [[Matwei Petrowitsch Gagarin]] kien l-ewwel gvernatur tas-[[Siberja]]. [[Cornelis de Bruijn]] żar lil Pietru u qatta' 6 snin fir-Russja u għamel xi tpinġijiet tal-[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin]]. Fl-1711, Pietru żar lill-elettur [[Awgustu II tal-Polonja]] fi Dresden, f'Carlsbad u f'Torgau fejn iżżewweġ ibnu Aleksei. Fl-1713 huwa żar [[Amburgu]] u assedja lil [[Tönningen]] flimkien mal-alleati tiegħu. Imbagħad ivvjaġġa lejn Hanover u kien mistieden tad-Duka Anton Ulrich ta' Brunswick-Wolfenbüttel f'Salzdahlum. Minn [[Gdańsk|Danzig]] (Gdansk) huwa baħħar lejn Riga, Helsingfors u [[Turku]]. [[File:Saint_Petersburg_Kunstkamera_from_Neva.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Saint_Petersburg_Kunstkamera_from_Neva.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Kunstkamera max-xatt tax-xmara Neva.]] Fl-1711, Pietru stabbilixxa korp statali ġdid, magħruf bħala s-Senat tal-Governanza, permezz ta' digriet. Normalment, id-Duma tal-Bojar kien jeżerċita l-poter matul l-assenza tiegħu. Madankollu, Pietru ma kienx jafda lill-Bojari; minflok abolixxa d-Duma u ħoloq Senat ta' għaxar membri. Is-Senat ġie stabbilit bħala l-ogħla istituzzjoni statali biex jissorvelja l-affarijiet ġudizzjarji, finanzjarji u amministrattivi kollha. Oriġinarjament ġie stabbilit biss għaż-żmien ta' assenza tal-monarka, iżda mbagħad is-Senat sar korp permanenti wara r-ritorn tiegħu. Uffiċjal għoli speċjali, il-Prokuratur Superjuri, kien iservi bħala l-kollegament bejn il-mexxej u s-Senat, u fi kliem Pietru stess kien jaġixxi bħala "għajnejn is-sovran". Mingħajr il-firma tiegħu l-ebda deċiżjoni tas-Senat ma kienet issir effettiva; is-Senat sar waħda mill-iżjed istituzzjonijiet importanti tar-Russja Imperjali. Fl-1701, fl-1705 u fl-1712, Pietru I ħareġ digrieti li stabbilew Skola tal-Inġinerija fit-Torri ta' Sukharev, li suppost kellha tilqa' sa 100 student, iżda kellha 23 student biss. Għalhekk, ħareġ digriet ieħor fl-1714 biex l-edukazzjoni tkun obbligatorja, u stabbilixxa li t-tfal Russi kollha ta' bejn l-10 snin u l-15-il sena tan-nobbli, tal-iskrivani tal-gvern u tal-uffiċjali ta' kariga iktar baxxa kellhom jitgħallmu l-aritmetika bażika, it-trigonometrija u l-[[ġeometrija]], u kellhom jiġu ttestjati fuq dawn is-suġġetti fl-aħħar tal-istudji tagħhom. [[Areskine]], jatrospiżjar, sar il-kap tal-ispiżerija tal-qorti imperjali; [[Johann Daniel Schumacher]] inħatar bħala segretarju u librar tal-Kunstkamera. L-ewwel librerija xjentifika tal-pajjiż infetħet fil-palazz tiegħu fil-Ġnien tas-Sajf. Pietru ordna l-iżvilupp tal-Gżira ta' Aptekarsky, is-sede tal-Uffiċċju tal-Iskrivani Mediċi u l-Ispiżerija Prinċipali. [[Gottlieb Schober]] ġie kkummissjonat biex jeżamina l-fawwariet termali u skopra depożiti rikki tal-kubrit; Pietru minnufih stabbilixxa fabbrika għall-iżvilupp fl-Oblast ta' Samara. Fl-1721 ġew stabbiliti t-tarzna ta' Petrozavod u l-Fabbrika tal-Arloġġi ta' Petrodvorets. Fi żmien Pietru daħlu xi 3,500 [[kelma]] ġdida — mill-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]], mill-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]], mill-[[Lingwa Olandiża|Olandiż]], mill-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]], mit-[[Lingwa Taljana|Taljan]] u mill-[[Lingwa żvediża|Iżvediż]] — fir-Russu, u bejn wieħed u ieħor kwart minnhom kienu termini navali u tat-tbaħħir. Bħala parti mir-riformi tiegħu, Pietru beda sforz ta' industrijalizzazzjoni li kien kajman iżda eventwalment irnexxa. Il-manifattura Russa u l-esportazzjonijiet prinċipali kienu bbażati fuq l-industriji tal-estrazzjoni u tal-[[injam]]. Fl-1719, il-privileġġi tal-minaturi ddaħħlu fil-liġi permezz tal-Privileġġ ta' Berg, u b'hekk ir-rappreżentanti tal-klassijiet kollha setgħu jfittxu għall-minerali grezzi u jibnu impjanti metallurġiċi. Fl-istess waqt, il-manifatturi u l-[[Artiġjan|artiġjani]] ġew eżentati mit-taxxi statali u mir-reklutaġġ għal-lieva, u d-djar tagħhom ġew eżentati mill-istazzjonar tat-truppi. Il-liġi ggarantiet ukoll il-wirt tas-sjieda tal-fabbriki, ipproklamat l-attività industrijali bħala kwistjoni ta' importanza statali u pproteġiet lill-manifatturi mill-indħil fl-affarijiet tagħhom mill-awtoritajiet lokali. L-istess liġi stabbiliet il-Collegium tal-Estrazzjoni, u ħadet ħsieb il-ġestjoni tal-industrija kollha tal-estrazzjoni u tal-metallurġija, kif ukoll tal-amministrazzjonijiet lokali. Id-Demidovs saru l-ewwel esportaturi Russi tal-[[ħadid]] lejn il-Punent tal-Ewropa. Fl-1721 inħareġ digriet li ppermetta lis-sidien tal-fabbriki, irrispettivament kinux nobbli jew le, biex jixtru l-qaddejja. === Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana === [[File:ZauerveydNA_Petr1UsmirDA19.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ZauerveydNA_Petr1UsmirDA19.jpg|xellug|daqsminuri|''Pietru I tar-Russja jippaċifika t-truppi tiegħu wara li reġa' ħa l-kontroll ta' Narva fl-1704'', pittura ta' Nikolay Sauerweid, 1859.]] Pietru kiseb paċi temporanja mal-Imperu Ottoman u b'hekk seta' jżomm il-forti maħtuf ta' Azov, u minflok xeħet l-attenzjoni tiegħu fuq is-supremazija marittima Russa. Huwa pprova jikseb il-kontroll tal-Baħar Baltiku, li kien ittieħed mill-Imperu Żvediż nofs seklu qabel. Pietru ddikjara gwerra kontra l-Iżvezja, li dak iż-żmien kienet immexxija mir-re żagħżugħ [[Karlu XII]]. L-Iżvezja opponewha wkoll id-[[Danimarka]], in-[[Norveġja]], is-Sassonja u l-Commonwealth Pollakka-[[Litwanja|Litwana]]. Ir-riġment ta' Preobrazhensky ħa sehem fil-battalji ewlenin kollha tal-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. [[File:Museum_IMG_1148_(603618024).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Museum_IMG_1148_(603618024).jpg|daqsminuri|Il-kabina tal-injam ta' Pietru minn ġewwa.]] Ir-Russja ma kinitx ippreparata sew biex tiġġieled kontra l-Iżvediżi, u l-ewwel tentattiv tagħha li taħtaf il-kosta Baltika ntemm f'diżastru fil-Battalja ta' Narva fl-1700. Matul il-kunflitt, il-qawwiet ta' Karlu XII, minflok ma għamlu assedju metodiku bil-mod il-mod, attakkaw minnufih u użaw maltempata bil-borra biex ikunu vvantaġġati. Wara l-battalja, Karlu XII ddeċieda li jikkonċentra l-qawwiet tiegħu kontra l-Commonwealth Pollakka-Litwana, u b'hekk Pietru kellu biżżejjed żmien biex jerġa' jorganizza l-armata Russa u ħakem lil Nyenschantz matul il-kampanja militari Ingrjana. Bidloo kellu jorganizza sptar militari. Robert Bruce nħatar bħala l-kmandant ewlieni ta' San Pietruburgu. Wara t-telfa li ġarrab f'Narva, Pietru I ordna li l-qniepen tal-knejjes jiddewbu f'kanuni u porvli. Fl-1701, Pietru ordna l-kostruzzjoni tal-Fortizza ta' Novodvinsk fit-Tramuntana ta' Archangelsk. Kulħadd kien konvint li l-monarka kien se jiddikjara gwerra. Fl-assedju ta' Nöteborg, il-qawwiet Russi ħatfu l-fortizza Żvediża, li bdew isejħulha Shlisselburg. Fl-1702 Pietru l-Kbir stabbilixxa t-tarzna ta' Olonets f'Lodeynoye Pole, fejn inbniet il-frejgata Russa Shtandart. [[File:Peter_benois.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_benois.jpg|daqsminuri|''Pietru l-Kbir Jimmedita Dwar l-Idea li Jibni San Pietruburgu max-Xatt tal-Baħar Baltiku'', pittura ta' Alexandre Benois, 1916.]] [[File:Lomonosov_Poltava_1762_1764.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lomonosov_Poltava_1762_1764.jpg|daqsminuri|''Pietru I fil-Battalja ta' Poltava'', mużajk ta' Mikhail Lomonosov.]] Sakemm il-Pollakki ġġieldu kontra l-Iżvediżi, Pietru stabbilixxa l-belt ta' San Pietruburgu fid-29 ta' Ġunju 1703 fuq il-Gżira tal-[[Liebru]]. Huwa pprojbixxa l-kostruzzjoni ta' binjiet tal-ġebel 'il barra minn San Pietruburgu, li kien beħsiebu li ssir il-belt kapitali tar-Russja, biex in-naġġara u l-[[Bennej|bennejja]] kollha setgħu jieħdu sehem fil-kostruzzjoni tal-belt il-ġdida. Sakemm il-belt kienet qed tinbena tul ix-xmara Neva, huwa għex f'kabina modesta tal-injam bi tlett ikmamar (bi studju mingħajr fuklar tal-ħatab) li mbagħad tneħħiet biex tinbena l-ewwel verżjoni tal-Palazz tax-Xitwa. L-ewwel binjiet li tfaċċaw kienu tarzna fl-Istazzjonament tal-Ammirall, Kronstadt (1704-1706) u l-Fortizza ta' San Pietru u San Pawl (1706). Pietru ħa l-familja kollha tiegħu fuq mawra bid-dgħajsa lejn Kronstadt. Wara diversi telfiet, ir-re Pollakk Awgustu II s-Setgħan abdika fl-1706. Ir-re Żvediż Karlu XII b'hekk reġa' xeħet l-attenzjoni tiegħu lejn ir-Russja u invadiha fl-1708. Wara li qasam lejn ir-Russja, Karlu għeleb lil Pietru f'Golovchin f'Lulju. Fil-Battalja ta' Lesnaya, Karlu ġarrab l-ewwel telfa tiegħu wara li Pietru għeleb grupp ta' qawwiet Żvediżi ta' rinfurzar li mmarċjaw minn Riga. Ladarba ġie mċaħħad minn din l-għajnuna, Karlu kien imġiegħel jabbanduna l-avvanz propost tiegħu lejn Moska. [[File:1st_Winter_Palace.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:1st_Winter_Palace.jpg|daqsminuri|L-Ewwel Palazz tax-Xitwa, pittura ta' Alexey Zubov.]] Karlu XII rrifjuta li jirtira lejn il-Polonja jew lura lejn l-Iżvezja u minflok invada l-[[Ukrajna]]. Pietru rtira l-armata tiegħu lejn in-Nofsinhar, ta n-nar lill-artijiet li għadda minnhom, u qered kull ma seta' jkun ta' għajnuna għall-Iżvediżi. Imċaħħda mill-provvisti lokali, l-armata Żvediża kellha trażżan l-avvanz tagħha fix-xitwa tal-1708–1709. Fis-sajf tal-1709, l-armata kompliet l-isforzi tagħha biex taħtaf lill-Ukrajna mmexxija mir-Russja, u dawn laħqu l-qofol tagħhom fil-Battalja ta' Poltava fis-27 ta' Ġunju. Il-battalja kienet telfa deċiżiva għall-qawwiet Żvediżi, u temmet il-kampanja militari ta' Karlu fl-Ukrajna u wasslitu biex imur lejn in-Nofsinhar u jfittex refuġju fl-Imperu Ottoman. Ir-Russja kienet għelbet wieħed mill-aqwa militar ta' dak iż-żmien fid-dinja, u r-rebħa biddlet il-fehma li r-Russja ma kinitx kompetenti militarment. Fil-Polonja, Awgustu II reġa' sar ir-re. Pietru sopravvaluta l-appoġġ li kien se jingħata mill-alleati tiegħu fil-Balkani, u attakka lill-Imperu Ottoman, u ta bidu għall-Gwerra bejn ir-Russja u t-Turkija tal-1710. Il-kampanja militari ta' Pietru fl-Imperu Ottoman kienet diżastruża, u fit-Trattat ta' Pruth suċċessiv, Pietru kellu jirritorna l-portijiet tal-Baħar Iswed li kien ħataf fl-1697. Min-naħa l-oħra, is-Sultan keċċa lil Karlu XII. L-Ottomani sejħulu ''Pietru l-Miġnun'' (bit-Tork: ''deli Petro''), minħabba li kien lest jissagrifika għadd kbir ta' suldati mit-truppi tiegħu fil-gwerra. L-armati tat-Tramuntana ta' Pietru ħatfu l-provinċja Żvediża ta' Livonja (in-nofs tat-Tramuntana tal-[[Latvja]] moderna, u n-nofs tan-Nofsinhar tal-[[Estonja]] moderna), u keċċew lill-Iżvediżi 'l barra mill-[[Finlandja]]. Fl-1714, il-flotta Russa rebħet il-Battalja ta' Gangut. Matul il-Korla l-Kbira l-biċċa l-kbira tal-Finlandja ġiet okkupata mill-qawwiet Russi. === Tieni Ambaxxata === [[File:Louis_Hersent_-_Peter_I_of_Russia_and_Louis_XV_of_France.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Louis_Hersent_-_Peter_I_of_Russia_and_Louis_XV_of_France.jpg|xellug|daqsminuri|Il-Ksar Pietru l-Kbir jerfa' lir-Re Lwiġi XV meta kien għadu tfajjel (1717), pittura tal-ħabta tal-1838.]] F'Jannar 1716, il-Ksar Pietru vvjaġġa fir-reġjun Baltiku biex jiddiskuti n-negozjati għall-paċi u kif seta' jipproteġi r-rotta kummerċjali bil-baħar mill-Iżvediżi. Huwa żar Riga, Königsberg u Danzig. Hemmhekk, in-neputija tiegħu żżewġet lid-Duka ta' Mecklenburg-Schwerin, li miegħu Pietru ried jistabbilixxi alleanza. Huwa kiseb l-assistenza ta' Federiku William I tal-Prussja li assedja l-fortizza qawwija Żvediża ta' [[Wismar]]. F'Altona huwa ltaqa' mad-diplomatiċi Daniżi li appoġġaw lill-Prussja. Huwa baħħar lejn [[Kopenħagen|Copenhagen]] u mexxa flotta mal-alleati. F'Wittenberg huwa żar il-monasteru fejn kien jgħix [[Luteru]]. F'Mejju baqa' sejjer lejn Bad Pyrmont, u minħabba l-problemi fiżiċi tiegħu qagħad f'dak l-ispa. Hemmhekk huwa ltaqa' mal-ġenju Leibniz u Blumentrost u Areskine akkumpanjawh. Fil-bidu ta' Diċembru Pietru wasal f'Amsterdam u żar lil Nicolaas Witsen. Huwa xtara l-kollezzjoni anatomika u tal-ħxejjex mediċinali ta' Frederik Ruysch, Levinus Vincent u Albertus Seba. Huwa kiseb bosta pitturi, fost l-oħrajn ta' [[Maria Sibylla Merian]] għall-Kunstkamera tiegħu u "David u Jonathan" ta' [[Rembrandt]] għall-Palazz ta' Peterhof. Huwa żar villa ta' ħabib tiegħu qrib Nigtevecht, manifattur tal-ħarir u impjant tal-produzzjoni tal-karta. Fil-ħamsa ta' filgħodu huwa ntlaqa' minn Herman Boerhaave li wera l-Ġnien Botaniku lil Pietru. F'April 1717 huwa baqa' għaddej bil-vjaġġ tiegħu lejn in-[[Pajjiżi l-Baxxi|Netherlands]] [[Awstrija|Awstrijaċi]], [[Dunkirk]] u [[Calais]]. F'[[Pariġi]] huwa kiseb bosta kotba, talab li jsir membru tal-Academie de Sciences (Akkademja tax-Xjenzi) u żar il-parlament, is-Sorbonne u Madame Maintenon. Mill-Palazz ta' Saint-Cloud, il-Gran Trianon f'[[Versailles]], [[Palazz ta' Fontainebleau|Fontainebleau]], u [[Spa]], huwa vvjaġġa lejn [[Maastricht]], li dak iż-żmien kienet waħda mill-iżjed fortizzi importanti fl-Ewropa. Huwa mar lura Amsterdam biex jattendi għal Trattat ma' Franza u l-Prussja fil-15 ta' Awwissu. Kiseb suċċess diplomatika, u l-prestiġju internazzjonali tiegħu ssaħħaħ. Reġa' żar il-Ġnien Botaniku u telaq mill-belt fil-bidu ta' Settembru 1717, u mar [[Berlin]]. F'Ottubru reġa' lura f'San Pietruburgu u fl-1719 inħolqot il-Gżira tal-Olanda l-Ġdida. Il-flotta navali tal-ksar kienet qawwija biżżejjed tant li r-Russi setgħu jidħlu fl-Iżvezja. Minkejja dan, Karlu XII rrifjuta li jċedi, u baqa' sakemm miet fil-battalja fl-1718 biex il-paċi setgħet tkun fattibbli. Wara l-Battalja ta' Grengam, l-Iżvezja għamlet paċi mas-setgħat kollha ħlief ir-Russja sal-1720. Fl-1721, it-Trattat ta' Nystad temm il-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Ir-Russja kisbet l-Ingrija, l-Estonja, il-Livonja, u parti sostanzjali tal-Karelja. Min-naħa l-oħra, ir-Russja ħallset żewġ miljun Riksdaler u ċediet il-biċċa l-kbira tal-Finlandja. === Iktar 'il quddiem === [[File:Стрельна,_дворец_Петра04.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A1%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0,_%D0%B4%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B5%D1%86_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B004.jpg|daqsminuri|Il-palazz tal-injam żgħir tiegħu fi Strelna, iddisinjat minn Le Blond għall-ħabta tal-1714, kellu ġnien botaniku.]] Fl-1717, [[Alexander Bekovich-Cherkassky]] mexxa l-ewwel spedizzjoni militari Russa lejn l-[[Asja]] Ċentrali kontra l-Khanat ta' [[Khiva]]. L-ispedizzjoni ntemmet f'diżastru sħiħ meta l-qawwa kollha tal-ispedizzjoni nqatlet. Lejn l-aħħar tal-1717, il-fażi ta' tħejjija tar-riforma amministrattiva fir-Russja tlestiet. Wara l-1718, Pietru stabbilixxa ''collegiums'' (kulleġġi) minflok l-aġenziji ċentrali antiki tal-gvern, inkluż tal-affarijiet barranin, tal-gwerra, tal-flotta navali, tal-ispejjeż, tal-introjtu, tal-ġustizzja u tal-ispezzjoni. Iktar 'il quddiem żdiedu oħrajn għar-regolamentazzjoni tal-estrazzjoni u tal-industrija. Kull kulleġġ kien jikkonsisti minn President, Viċi President, għadd ta' kunsilliera u valutaturi, u prokuratur. Xi barranin ġew inklużi f'diversi kulleġġi iżda mhux bħala Presidenti. [[Pavel Yaguzhinsky]] ġie fdat bl-osservazzjoni tal-"istabbiliment mill-iktar fis possibbli tal-kulleġġi mill-Presidenti tagħhom". Pietru ma kellux biżżejjed persuni leali, ta' talent jew edukati biex imexxu waħedhom id-diversi dipartimenti. Pietru pprefera jserraħ fuq gruppi ta' individwi li setgħu joqogħdu għassa ta' xulxin. Id-deċiżjonijiet kienu jiddependu fuq il-vot tal-maġġoranza. [[File:Hlebovskiy_AssamPriPetrGRM.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hlebovskiy_AssamPriPetrGRM.jpg|daqsminuri|''L-Assemblea l-Kbira ta' Pietru fl-1718'', pittura ta' Stanisław Chlebowski.]] Fl-1718, Pietru investiga għaliex l-eks provinċja Żvediża ta' Livonja kienet daqstant ordnata. Huwa skopra li sabiex jamministraw il-Livonja (300 darba iżgħar mill-imperu tiegħu), l-Iżvediżi nefqu daqs kemm hu nefaq għall-burokrazija Russa kollha. Huwa kellu jżarma l-governanza tal-provinċja. F'Ġunju 1721 huwa ordna li Gagarin, il-gvernatur tas-Siberja, jiġi ġustizzjat. [[File:Peter_Imperor_whole_Russia.jpeg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_Imperor_whole_Russia.jpeg|daqsminuri|Pietru I waqt li qed jingħata t-titlu ta' imperatur tar-Russja (1721), pittura ta' Boris Chorikov.]] Fl-aħħar snin ta' Pietru saru iktar riformi fir-Russja. Fit-2 ta' Novembru 1721, ftit wara l-paċi li ntlaħqet mal-Iżvezja, huwa ġie pproklamat uffiċjalment bħala ''l-Imperatur tar-Russji Kollha''. L-inkurunazzjoni tal-monarka Russu seħħet fil-Katidral ta' Uspensky, Moska. Uħud ipproponew li jieħu t-titlu ta' ''Imperatur tal-Lvant'', iżda huwa rrifjuta. [[Gavrila Golovkin]], il-Kanċillier tal-Istat, kien l-ewwel wieħed li żied "il-Missier il-Kbir ta' Pajjiżu, l-Imperatur tar-Russji" mat-titlu tradizzjonali ta' Pietru bħala ksar, wara diskors ta' [[Theophan Prokopovich]] fl-1721. It-titlu imperjali ta' Pietru ġie rikonoxxut minn Awgustu II tal-Polonja, Federiku William I tal-Prussja, u Federiku I tal-Iżvezja, iżda mhux mill-monarki Ewropej l-oħra. Fil-ħsieb ta' bosta, il-kelma ''imperatur'' kellha konnotazzjonijiet ta' superjorità fuq ir-rejiet. Diversi mexxejja beżgħu li Pietru seta' jsostni li kellu awtorità fuqhom, l-istess bħalma l-Imperatur Ruman Sagru kien sostna li kellu s-sovranità fuq in-nazzjonijiet [[Kristjani]] kollha.<blockquote>Bil-grazzja ta' [[Alla l-Missier|Alla]], l-ikbar u l-iżjed imperatur sovran eċċellenti Pyotr Alekseevich, il-mexxej tar-Russi kollha: ta' Moska, ta' Kiev, ta' Vladimir, ta' Novgorod, Ksar ta' Kazan, Ksar ta' Astrakhan u Ksar tas-Siberja, sovran ta' [[Pskov]], prinċep kbir ta' Smolensk, ta' Tver, ta' Yugorsk, ta' Perm, ta' Vyatka, tal-[[Bulgarija]] u oħrajn, sovran u prinċep kbir tal-Artijiet Baxxi ta' Novgorod, ta' Chernigov, ta' Ryazan, ta' Rostov, ta' [[Yaroslavl]], ta' Belozersk, ta' Udora, ta' Kondia u s-sovran tal-artijiet kollha tat-Tramuntana, u s-sovran tal-artijiet Iverjani, tar-Rejiet Karlijani u [[Ġeorġja|Georgjani]], tal-artijiet Kabardini, tal-prinċpijiet Ċirkassjani u tal-Muntanji u ta' bosta stati u artijiet oħra fil-Punent u fil-Lvant u lil hinn, u s-suċċessur, is-sovran u l-mexxej.</blockquote>Fl-1722, Pietru ħareġ digriet dwar is-suċċessjoni għat-tron, u fih stabbilixxa d-drawwa tal-qedem tat-trasferiment tat-tron lid-dixxendenti maskili diretti (peress li ma kellux iben). Id-digriet tant kien mhux tas-soltu għas-soċjetà Russa li kien hemm bżonn jiġi spjegat. Pietru ħoloq ordni ġdid ta' preċedenza għas-sidien tal-artijiet magħruf bħala t-Tabella Ġerarkika. Qabel, il-preċedenza kienet tiġi ddeterminata mit-twelid. Sabiex iċaħħad lill-Bojari mill-karigi għoljin tagħhom, Pietru ordna li l-preċedenza għandha tiġi ddeterminata skont il-merti u s-servizz lill-Imperatur. It-Tabella Ġerarkika baqgħet fis-seħħ sat-tneħħija tal-monarkija Russa fl-1917. Fl-1722, [[John Bell]] akkumpanja lil Pietru l-Kbir fi spedizzjoni militari lejn il-belt ta' [[Derbent]] qrib il-Baħar Kaspju. L-Imperu Safavid [[Persjani|Persjan]] li darba kien tant setgħan lejn in-Nofsinhar kien qabad it-triq tan-niżla sew. Pietru ħa vantaġġ minn din is-sitwazzjoni u ddikjara l-Gwerra bejn ir-Russja u l-Persja tal-1722–1723, magħrufa wkoll bħala "l-Ispedizzjoni Persjana ta' Pietru l-Kbir", li żiedet b'mod drastiku l-influwenza Russa għall-ewwel darba fil-Kawkasu u fir-reġjun tal-Baħar Kaspju, u evitat li l-Imperu Ottoman jagħmel kisbiet territorjali fir-reġjun. Wara suċċess kunsiderevoli u l-ħtif ta' bosta provinċji u bliet fil-Kawkasu u fl-art kontinentali tat-Tramuntana tal-Persja, is-Safavidi kellhom iċedu t-territorju lir-Russja, inkluż Derbent, Shirvan, Gilan, Mazandaran, [[Baku]] u Astrabad. Fi żmien 12-il sena, it-territorji kollha ġew ċeduti lill-Persja, li mbagħad kienet immexxija mill-ġenju militari kariżmatiku [[Nader Shah]], bħala parti mit-Trattat ta' Resht, mit-Trattat ta' Ganja, u bħala r-riżultat ta' alleanza Russa-Persjana kontra l-Imperu Ottoman, li kien l-għadu komuni tat-tnejn li huma. Pietru biddel is-sistema tat-tassazzjoni diretta. Huwa abolixxa t-taxxa fuq l-art u t-taxxa fuq il-proprjetà u minflok daħħal it-taxxa fuq kull votant. It-taxxi fuq l-art u fuq il-proprjetà kienu jitħallsu biss mill-individwi li kienu sidien ta' xi proprjetà jew li kellhom il-familji. It-taxxa l-ġdida fuq kull votant kienet titħallas mill-qaddejja u mir-raħħala. Pietru beda l-kostruzzjoni tal-Palazz ta' Monplaisir abbażi tal-iskizzi tiegħu stess. Huwa ordna li jinxtraw 2,000 siġra tal-ixkomp li ġew ittrasportati lejn San Pietruburgu. Fl-1725 tlestiet il-kostruzzjoni tal-Peterhof, palazz qrib San Pietruburgu. Il-Peterhof kien residenza grandjuża li saret magħrufa bħala l-"Versailles Russa". === Mard u mewt === [[File:Deathbed_portrait_of_Peter_I_by_I.Nikitin_(1725,_Russian_museum).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Deathbed_portrait_of_Peter_I_by_I.Nikitin_(1725,_Russian_museum).jpg|daqsminuri|Pietru l-Kbir fis-sodda tal-mewt tiegħu, pittura ta' Nikitin.]] Fix-xitwa tal-1723, Pietru, li qatt ma kellu saħħa kumplessiva robusta, beda jkollu problemi fil-kanal saflieni tal-awrina u fil-bużżieqa tal-awrina. Fis-sajf tal-1724, tim ta' [[Tabib|tobba]] għamlulu intervent kirurġiku biex jeħilsu iktar minn 4 libbri ta' awrina li kienet imblukkata. Pietru baqa' mixħut f'qiegħ ta' sodda sal-aħħar tal-ħarifa. Fl-ewwel ġimgħa ta' Ottubru, ma felaħx kwiet iktar u kien ċert li kien fieq. B'hekk, Pietru beda vjaġġ twil ta' spezzjoni ta' diversi proġetti. Rastrelli lesta l-monument għal Pietru I (fil-Kastell ta' [[San Mikiel]]). Skont leġġenda, f'Novembru, f'Lakhta tul il-Golf tal-Finlandja biex jispezzjona xi impjanti tal-produzzjoni tal-ħadid, Pietru ra grupp ta' suldati jgħerqu qrib ix-xatt, u daħal għalihom fl-ilma fond sa qaddu biex isalvahom. Dan is-salvataġġ fl-ilma ffriżat jingħad li kompla jaggrava l-problemi li Pietru kellu fil-bużżieqa tal-awrina u wassal għal mewtu. Madankollu, din il-ġrajja ffaċċjat xettiċiżmu minn xi storiċi, li indikaw li l-kronista Ġermaniż [[Jacob von Staehlin]] huwa l-uniku sors ta' din il-ġrajja. Fil-bidu ta' Jannar 1725, Pietru reġa' kellu l-uremija jew l-ażotemija. Skont leġġenda, qabel ma ntilef minn sensih Pietru staqsa għal karta u pinna u ħażżeż nota mhux kompluta li kienet tgħid: ''"Ħallu kollox lil ..."'' u mbagħad, mifni bl-isforz, staqsa biex iġibulu lil bintu Anna. Pietru miet bejn l-4 u l-5 ta' filgħodu fit-8 ta' Frar. Awtopsja żvelat li l-bużżieqa tal-awrina tiegħu kienet infettata bil-kankrena. Meta miet kellu 52 sena u 7 xhur, u kien irrenja għal 42 sena. Huwa ndifen fil-Katidral ta' San Pietru u San Pawl. Wara mewtu, l-istudenti marru fil-Kulleġġ Militari bit-talba li "jitilqu mix-xjenza" minħabba l-pretest "li ma setgħux jifmuha". == [[Reliġjon]] == [[File:Bronze_Horseman_and_St'Isaac's_cathedral_1890-1900.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bronze_Horseman_and_St'Isaac's_cathedral_1890-1900.jpg|xellug|daqsminuri|L-[[Statwa|istatwa]] tal-1782 ta' Pietru I f'San Pietruburgu, magħrufa informalment bħala ''Ir-Rikkieb tal-Bronż'', bil-Katidral ta' San Iżakk fl-isfond.]] Pietru kellu interess kbir f'dawk li ma kinux jaqblu mad-duttrini u żar lil ġemgħat tas-Soċjetà Kristjana tal-Ħbieb u tal-Mennoniti. Huwa ma kienx jemmen fil-mirakli u meta kellu 18-il sena stabbilixxa s-Sinodu tal-Ġwejjef u tal-Buffi tal-Qorti Ċajtiera u Sakranazzi, li kienet organizzazzjoni ta' żufjett fir-rigward tal-Knisja Ortodossa u [[Knisja Kattolika|Kattolika]]. F'Jannar 1695, Pietru rrifjuta li jieħu sehem fiċ-ċerimonja tradizzjonali tal-Epifanija Ortodossa Russa, u spiss kien jiskeda l-avvenimenti tas-Sinodu tal-Ġwejjef u tal-Buffi tal-Qorti Ċajtiera u Sakranazzi apposta biex jaħbtu ma' dawk tal-Knisja. Sikwit kien juża l-laqam ta' ''Pakhom Mikhailov'' (bir-Russu: Пахом Михайлов) fost il-membri tal-għaqdiet reliġjużi li kienu jagħmlu parti miċ-ċirku relattivament qarib ta' ħbieb li magħhom kien jixrob fit-tul. Pietru trabba skont it-twemmin tal-Knisja Ortodossa Russa, iżda ma kienx jirrispetta wisq il-ġerarkija tal-Knisja, u kien iżommha taħt il-kontroll strett tal-gvern. Il-mexxej tradizzjonali tal-Knisja kien il-Patriarka ta' Moska. Fl-1700, meta l-kariga kienet battala, Pietru rrifjuta li jinnomina sostitut, u ppermetta lill-viċi tal-patriarka biex iwettaq id-dmirijiet minfloku. Pietru ma setax jittollera li l-patriarka kien jeżerċita poter superjuri għall-ksar, kif tabilħaqq kien ġara fil-każ ta' Philaret (1619–1633) u ta' Nikon (1652–1666). Il-Lavra ta' Alexander Nevsky inbniet bejn l-1710 u l-1712; il-Katidral ta' San Pietru u San Pawl inbena bejn l-1712 u l-1733. Fl-1716 huwa stieden lil Theophan Prokopovich, pjetist u [[astronomu]], biex imur fil-belt kapitali. Ir-''Regolamenti Ekkleżjastiċi'' tal-1721 huma bbażati fuq l-ideat ta' [[August Hermann Francke]]. Ir-riforma tal-Knisja ta' Pietru l-Kbir għaldaqstant abolixxiet il-patriarkat, u minfloku ġie stabbilit Sinodu Sagru taħt il-kontroll ta' Prokuratur. Fl-1721, Pietru ħa l-parir ta' Prokopovich u ddisinja s-Sinodu Sagru bħala kunsill ta' għaxar membri tal-kleru. Għat-tmexxija fil-Knisja, kulma jmur Pietru dar għall-Ukreni, li kienu iktar miftuħin għar-riformi, iżda ma kinux maħbubin wisq mill-kleru Russu. Pietru implimenta liġi li stipulat li l-ebda raġel Russu ma seta' jingħaqad ma' monasteru qabel l-età ta' 50 sena. Huwa kien tal-fehma li wisq irġiel Russi kapaċi kienu qed jinħlew fuq xogħol tal-kleru meta minflok setgħu jingħaqdu mal-armata l-ġdida u mtejba tiegħu. == Żwiġijiet u familja == [[File:Peter_the_Great_Interrogating_the_Tsarevich_Alexei_Petrovich.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_the_Great_Interrogating_the_Tsarevich_Alexei_Petrovich.jpg|daqsminuri|''Pietru l-Kbir Jinterroga l-Ksarevich Alexei Petrovich f'Peterhof'', pittura ta' Nikolai Ge (1871).]] Pietru l-Kbir kellu żewġ nisa, u flimkien magħhom kellu 15-il wild, li tlieta minnhom biss baqgħu ħajjin sa ma saru adulti. Omm Pietru għażlet l-ewwel [[mara]] tiegħu, Eudoxia Lopukhina, meta kellu 16-il sena biss. Dan kien konsistenti ma' tradizzjoni preċedenti ta' Romanov li tintgħażel bint nobbli minuri. Dan kien isir biex jiġi evitat il-ġlied bejn il-familji nobbli iktar setgħana u biex ikun hemm demm ġdid fil-familja. Meta ġie lura mill-vjaġġ Ewropew tiegħu fl-1698, Pietru ra kif għamel biex itemm iż-żwieġ infeliċi tiegħu. Huwa ddivorzja lill-ksaressa u obbligaha tingħaqad ma' kunvent. Magħha kellu tliet ulied, għalkemm wieħed biss, Alexei Petrovich, il-Ksarevich tar-Russja, baqa' ħaj sa ma sar adult. Menshikov introduċieh lil Marta Helena Skowrońska, bint raħħal Pollakk-Litwan, u baqa' jinnamra magħha għal xi żmien bejn l-1702 u l-1704. Marta kkonvertiet għat-twemmin tal-Knisja Ortodossa Russa u ngħatat l-isem ta' Katerina. Għalkemm ma jeżisti l-ebda rekord, Katerina u Pietru żżewġu b'mod sigriet bejn it-23 ta' Ottubru u l-1 ta' Diċembru 1707 f'San Pietruburgu. Pietru kien iħobb lil Katerina u żżewwiġha uffiċjalment fil-Katidral ta' San Iżakk fid-19 ta' Frar 1712. Fl-1718, ibnu Alexei Petrovich issakkar fil-fortizza ta' San Pietru u San Pawl, peress li ġie meqjus minn Pietru bħala l-Absalom ribelli. Huwa kien suspettat li kien involut f'konfoffa kontra l-Imperatur. Alexei għadda ġuri u qerr taħt tortura quddiem qorti lajka (immexxija mill-Konti Tolstoy). Huwa ġie akkużat u ngħata sentenza tal-piena tal-mewt. Is-sentenza ta' tradiment fuq livell għoli setgħet tiġi eżegwita biss bl-awtorizzazzjoni ffirmata ta' Pietru, u Alexei miet fil-ħabs, peress li Pietru kaxkar saqajh u ma ħax deċiżjoni. Il-mewt ta' Alexei x'aktarx li rriżultat mit-tidrib li ġarrab waqt it-tortura tiegħu. Omm Alexei, Eudoxia, ġiet ikkastigata. Hija ġiet imkaxkra minn darha, għaddiet ġuri b'akkużi foloz ta' adulterju, imsawta bil-frosta pubblikament, u magħluqa fil-monasteri mingħajr ma seta jkellimha ħadd. Fl-1724, Pietru kellu t-tieni mara tiegħu, Katerina, li ġiet inkurunata Imperatriċi, għalkemm huwa baqa' l-mexxej reali tar-Russja. === Ulied === Mingħad iż-żewġ nisa tiegħu fiż-żwieġ kellu 15-il wild: tlieta mingħand Eudoxia u tnax mingħand Katerina. Dawn kienu jinkludu erba' subien imsejħa ''Pavel'' u tliet subien imsejħa ''Pietru'', li kollha kemm huma mietu meta kienu għadhom trabi. Tlieta biss minn uliedu baqgħu ħajjin sa ma saru adulti. Huwa kellu tliet neputijiet biss: il-Ksar Pietru II u l-Gran Dukessa Natalia mingħand Alexei u l-Ksar Pietru III mingħand Anna. {| class="wikitable" !Isem !Twelid !Mewt !Noti |- | colspan="4" |'''''Mingħand Eudoxia Lopukhina''''' |- |Alexei Petrovich, Ksarevich tar-Russja |18 ta' Frar 1690 |26 ta' Ġunju 1718, età ta' 28 sena |Iżżewweġ fl-1711 lil Charlotte Christine ta' Brunswick-Wolfenbüttel; ma' Pietru II tar-Russja |- |Alexander Petrovich |13 ta' Ottubru 1691 |14 ta' Mejju 1692, età ta' 7 xhur | |- |Pavel Petrovich |1693 |1693 | |- | colspan="4" |'''''Mingħand Katerina I''''' |- |Pietru Petrovich |xitwa tal-1704 |1707 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Paul Petrovich |Ottubru 1705 |1707 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Katerina Petrovna |7 ta' Frar 1707 |7 ta' Awwissu 1708 |Twieled u miet qabel iż-żwieġ uffiċjali tal-ġenituri tiegħu |- |Anna Petrovna |27 ta' Jannar 1708 |15 ta' Mejju 1728 |Iżżewġet fl-1725 lil Karl Friedrich, id-Duka ta' Holstein-Gottorp; weldet lil Pietru III tar-Russja. |- |Elizaveta Petrovna, li mbagħad saret l-Imperatriċi Elizaveta Petrovna |29 ta' Diċembru 1709 |5 ta' Jannar 1762 |Jingħad li żżewġet fl-1742 lil Alexei Razumovsky; bla tfal |- |Maria Natalia Petrovna |20 ta' Marzu 1713 |17 ta' Mejju 1715 |twieldet f'Riga |- |Margarita Petrovna |19 ta' Settembru 1714 |7 ta' Ġunju 1715 | |- |Pietru Petrovich |9 ta' Novembru 1715 |6 ta' Mejju 1719 | |- |Pavel Petrovich |13 ta' Jannar 1717 |14 ta' Jannar 1717 |twieled f'Wesel |- |Natalia Petrovna |31 ta' Awwissu 1718 |15 ta' Marzu 1725 | |- |Pietru Petrovich |7 ta' Ottubru 1723 |7 ta' Ottubru 1723 | |- |Pavel Petrovich |1724 |1724 | |} [[File:Peter_the_Great,_Tsar_of_Russia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_the_Great,_Tsar_of_Russia.jpg|daqsminuri|Pietru l-Kbir ma' paġġier ta' karnaġjon sewda, pittura ta' Gustav von Mardefeld, diplomatiku Prussjan, li attenda l-kungress tal-paċi f'Åland bejn l-1717 u l-1719.]] === Namrati u tfal illeġittimi === * Anna Mons, mill-1691 (jew mill-1692) sal-1704; * Letitia Cross fl-1698; * is-Sinjura Mary Hamilton ** Korriet (1715) ** Wild mingħajr isem (1717–1718?); * il-Prinċipessa Maria Dmitrievna Cantemirovna tal-Moldavja, bint Dimitrie Cantemir ** Iben mingħajr isem (1722–1723?). == Legat == [[File:Peter-the-Great-by-Collot.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter-the-Great-by-Collot.jpg|daqsminuri|Ir-ras (oriġinali) tal-mudell li fuqu ġie kkastjat il-monument ta' Falconet bil-ġibs minn Marie-Anne Collot. Il-[[Mużew]] Russu ta' San Pietruburgu.]] Il-legat ta' Pietru dejjem kien tħassib ewlieni tal-intellettwali Russi. Pietru kien karattru ferm iktar kumpless milli xi kultant jiġi akkreditat. Uħud jemmnu li r-riformi ta' Pietru wasslu għal firda soċjali fil-pajjiż u dgħajfuh spiritwalment. Riasanovsky jindika "dikotomija paradossali" f'immaġnijiet suwed u bojod, pereżempju Alla/Antikrist, edukatur/''ignoramus'', arkitett tal-kobor tar-Russja/qerried tal-[[kultura]] nazzjonali, missier il-pajjiż/flaġell tal-individwi komuni. Għall-Kredenti Antiki huwa kien l-Antikrist, minħabba l-bidliet tal-kalendarju u tat-taxxa fuq il-votanti individwali. Pietru qabbel lilu nnifsu mar-Re David jew ma' Noè b'missjoni divina. Fil-funeral tiegħu, Prokopovich qabblu ma' Mosè u ma' Salamun. Il-bijografija tal-1759 ta' [[Voltaire]] tat lir-Russi tas-seklu 18 raġel tal-Illuminiżmu, filwaqt li l-poeżija ''Ir-Rikkieb tal-Bronż'' tal-1833 ta' Alexander Pushkin wasslet immaġni Romantika qawwija ta' Alla ħallieq. Is-Slavofili f'nofs is-seklu 19 ikkritikaw lil Pietru li qarreb wisq lir-Russja lejn il-Punent. Il-kittieba u l-analisti politiċi tal-Punent irrakkontaw "Ix-Xhieda" jew it-testment sigriet ta' Pietru l-Kbir. Jingħad li dawn ħarġu fid-dieher il-pjan grandjuż tal-ħażen għar-Russja biex jikkontrolla d-dinja permezz tal-ħakma ta' [[Kostantinopli]], tal-[[Afganistan]] u tal-[[Indja]]. Madankollu dawn kienu qerq iffrabbrikat f'Pariġi skont il-kmand ta' [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]] meta beda l-invażjoni tar-Russja fl-1812. Minkejja dan, din il-ġrajja xorta waħda għadha tiġi kkwotata fl-għaqdiet tal-politika barranija. Il-Komunisti ġustizzjaw l-aħħar membri tal-familja Romanov, u l-istoriċi tagħhom bħal Mikhail Pokrovsky ippreżentaw fehmiet tassew negattivi tad-dinastija kollha. Madankollu, [[Ġużeppi Stalin|Stalin]] ammira kif Pietru saħħaħ l-istat fiż-żmien tal-gwerer, id-diplomazija, l-industrija, l-edukazzjoni għolja u l-amministrazzjoni tal-gvern. Fl-1928 Stalin kiteb, "meta Pietru l-Kbir, li kellu jiffaċċja l-pajjiżi iktar żviluppati fil-Punent, bena bosta impjanti u fabbriki għall-provvisti tal-armata u għat-tisħiħ tad-difiżi tal-pajjiż, dan kien tentattiv oriġinali biex jipprova joħroġ mill-qafas batut tal-pajjiż u jmexxih 'il quddiem". B'hekk, l-istorjografija Sovjetika tenfasizza kemm il-kisbiet pożittivi kif ukoll il-fattur negattiv tal-oppressjoni tan-nies komuni. Wara l-waqgħa tal-Komuniżmu fl-1991, l-istudjużi u l-pubbliku ġenerali fir-Russja u fil-Punent reġgħu xeħtu l-attenzjoni tagħhom fuq Pietru u r-rwol tiegħu fl-istorja Russa. Ir-renju tiegħu issa jitqies bħala avveniment formattiv deċiżiv fl-imgħoddi imperjali Russu. Bosta ideat qablu ma' xulxin, bħat-tisħiħ tal-istat awtokratiku u jekk ir-reġim ksarist kienx statist biżżejjed fid-dawl tal-ftit burokrazija li kellu. Il-mudelli tal-modernizzazzjoni spiss jiġu kkontestati. Huwa beda firxa wiesgħa ta' riformi ekonomiċi, soċjali, politiċi, amministrattivi, edukattivi u militari li temmew id-dominanza tat-tradizzjonaliżmu u tar-reliġjon fir-Russja u taw bidu għall-proċess biex il-pajjiż joqrob iktar lejn il-Punent. Fost l-isforzi tiegħu kien hemm il-lajċizzazzjoni tal-edukazzjoni, l-organizzazzjoni tal-amministrazzjoni għall-governanza effettiva, l-użu mtejjeb tat-teknoloġija, l-istabbiliment ta' ekonomija industrijali, il-modernizzazzjoni tal-armata u l-istabbiliment ta' flotta navali b'saħħitha. L-istoriku Y. Vodarsky qal fl-1993 li Pietru, "ma mexxiex il-pajjiż fi triqtu lejn l-iżvilupp ekonomiku, politiku u soċjali mgħaġġel, ma obbligahx "jagħmel qabża" permezz ta' diversi stadji.... Bil-kontra, dawn l-azzjonijiet tassew ħonqu l-progress tar-Russja u ħolqu l-kundizzjonijiet biex tibqa' lura seklu u nofs!". Is-setgħat awtokratiċi li Stalin kien jammira dehru bħala problematiċi għal Evgeny Anisimov, li lmenta li Pietru kien, "il-ħallieq tas-sistema tal-kmand amministrattiv u l-antenat reali ta' Stalin". Madankollu, bejn l-1678 u l-1710, il-popolazzjoni kibret darbtejn. Skont l-''Encyclopaedia Britannica'', "Ma għalaqx għalkollox id-distakk bejn ir-Russja u l-pajjiżi tal-Punent, iżda kiseb progress kunsiderevoli fl-iżvilupp tal-ekonomija u tal-kummerċ nazzjonali, tal-edukazzjoni, tax-xjenza, tal-kultura u tal-politika barranija. Ir-Russja saret qawwa kbira, li mingħajr l-involviment tagħha l-ebda problema Ewropea importanti ma setgħet tiġi solvuta. Ir-riformi interni tiegħu kisbu progress li sa ċertu punt l-ebda innovatur qablu qatt ma seta' jbassar". Filwaqt li l-bidla kulturali fl-istorjografija ċekknet il-kwistjonijiet diplomatiċi, ekonomiċi u kostituzzjonali, instabu rwoli kulturali ġodda għal Pietru, pereżempju fl-arkitettura (Barokk ta' Pietru) u fl-ilbies. [[James Cracraft]] isostni: : Ir-rivoluzzjoni ta' Pietru fir-Russja — li tħaddan fiha l-bosta riformi militari, navali, governattivi, edukattivi, arkitettoniċi, lingwistiċi, u interni oħra ppromulgati mir-reġim ta' Pietru biex ir-Russja tqum fuq saqajha bħala setgħa Ewropea ewlenija — essenzjalment kienet rivoluzzjoni kulturali, waħda li kellha impatt profond kemm fuq il-kostituzzjoni bażika tal-Imperu Russu, kif ukoll fuq l-iżvilupp sussegwenti tiegħu. Ir-rappreżentazzjonijiet ikoniċi tal-qaddisin mejtin tipiċi għal sekli ta' kultura viżiva Russa f'daqqa waħda ċedew posthom għar-ritratti naturalistiċi. == Fil-kultura popolari == [[File:Peter_the_Great_tomb.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_the_Great_tomb.JPG|daqsminuri|Il-Qabar ta' Pietru l-Kbir fil-Fortizza ta' San Pietru u San Pawl, San Pietruburgu.]] [[File:Петр_I_при_Красной_горке_Айвазовский.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80_I_%D0%BF%D1%80%D0%B8_%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BA%D0%B5_%D0%90%D0%B9%D0%B2%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9.jpg|daqsminuri|''Pietru I f'Krasnaya Gorka Jqabbad Nar max-Xatt biex Jissinjala lill-Bastimenti Tiegħu li kienu qed Jerqu''; il-Flotta Baltika Russa baħħret bil-qawwa kollha tagħha biex tgħin lit-truppi Russi jassedjaw lil Viborg; imbagħad il-flotta nqabdet f'maltempata. Pittura ta' Ivan Aivazovsky (1846).]] Pietru ssemma f'bosta ġrajjiet tal-istorja, rumanzi, reċti, films, monumenti u pitturi. Dawn jinkludu l-poeżiji ''Ir-Rikkieb tal-Bronż'', ''Poltava'' u r-rumanz mhux komplut ''L-Għarbi Iberiku ta' Pietru l-Kbir'', kollha ta' [[Alexander Pushkin]]. L-ewwel waħda kienet dwar statwa ekwestri li nbniet f'ġieħ Pietru. Aleksey Nikolayevich Tolstoy kiteb rumanz storiku bijografiku dwaru, imsejjaħ ''Pietru I'', fis-snin 30 tas-seklu 20. * Il-film silenzjuż Ġermaniż tal-1922 ''Pietru l-Kbir'' tar-reġista Dimitri Buchowetzki u tal-protagonista Emil Jannings li ħadimha ta' Pietru. * Fl-1929 ittellgħet ir-reċta ta' A.N. Tolstoy, fejn skont il-linja tal-partit Pietru ntwera bħala tirann li "għakkes lil kulħadd u lil kollox bħallikieku kien ippossedut mix-xjaten, nissel il-biża', u sallab kemm lill-ibnu kif ukoll lill-pajjiżu". * Il-film Sovjetiku tal-1937–1938 ''Pietru l-Kbir''. * Il-film tal-1976 ''How Czar Peter the Great Married Off His Moor'', bil-protagonista Aleksey Petrenko li ħadimha ta' Pietru, u Vladimir Vysotsky li ħadimha ta' Abram Petrovich Gannibal, juri t-tentattiv ta' Pietru li jibni l-Flotta Baltika. * Jan Niklas u Maximilian Schell ħadmuha ta' Pietru fil-minisensiela tal-NBC tal-1986 ''Pietru l-Kbir''. * Il-film tal-2007 ''The Sovereign's Servant'' (Il-Qaddej tas-Sovran) juri l-lat brutali ta' Pietru matul il-kampanji militari tiegħu. * Karattru bbażat fuq Pietru għandu rwol ewlieni f'''The Age of Unreason'', sensiela ta' erba' rumanzi storiċi differenti miktubin mill-awtur Amerikan tal-fantaxjenza u tal-fantasija Gregory Keyes. * Pietru huwa wieħed minn bosta karattri sekondarji f'''Baroque Cycle'' (Ċiklu Barokk) ta' Neal Stephenson – u jitfaċċa b'mod prinċipali fit-tielet rumanz, ''The System of the World'' (Is-Sistema tad-Dinja). * Isaac Rouse jirrakkonta lil Pietru fuq BBC Radio 4 bħala tifel, Will Howard bħala adolexxenti u Elliot Cowan bħala adult fir-reċti ta' fuq ir-radju msejħa ''Peter the Great: The Gamblers'' u ''Peter the Great: The Queen of Spades'', miktubin minn Mike Walker u li kienu l-aħħar żewġ reċti fl-ewwel sensiela ta' ''Tsar''. Ir-reċti xxandru fil-25 ta' Settembru u fit-2 ta' Ottubru 2016. * Vers fil-"Kanzunetta tax-Xorb tal-Inġiniera" jsemmi lil Pietru l-Kbir. * Jason Isaacs ħadimha ta' Pietru fis-sensiela antistorika Hulu tal-2020,''The Great''. * Pietru jintwera bħala l-mexxej taċ-ċivilizzazzjoni Russa fil-logħob tal-kompjuter ''Sid Meier's Civilization VI''. * Ivan Kolesnikov ħadimha ta' Pietru fil-film dokumentarju storiku Russu tal-2022, ''Pietru I: L-Aħħar Ksar u l-Ewwel Imperatur''. == Referenzi == [[Kategorija:Russja]] [[Kategorija:Twieldu fl-1672]] [[Kategorija:Mietu fl-1725]] lj0ibo586zk2e53obdp0wytyzqcqydg