Wikipedija mtwiki https://mt.wikipedia.org/wiki/Il-Pa%C4%A1na_prin%C4%8Bipali MediaWiki 1.45.0-wmf.4 first-letter Medja Speċjali Diskussjoni Utent Diskussjoni utent Wikipedija Diskussjoni Wikipedija Stampa Diskussjoni stampa MediaWiki Diskussjoni MediaWiki Mudell Diskussjoni mudell Għajnuna Diskussjoni għajnuna Kategorija Diskussjoni kategorija Portal Diskussjoni portal TimedText TimedText talk Module Module talk 0 7534 323538 313797 2025-06-13T11:00:18Z Lunar Spectrum96 25642 /* Riżultati */ 323538 wikitext text/x-wiki {{Infobox kompetizzjoni sportiva |isem = Kampjonati Ewropej tal-Futbol |staġun attwali = |logo = |sport = [[Futbol]] |fundazzjoni = 1960 |timijiet = 52 (Kwalifiki)<br />16 (Finali) |reġjun = [[Ewropa]] ([[UEFA]]) |ċampjin = {{fb|Spanja}} (3 titli) |l-aktar_rebħiet= {{fb|Ġermanja}}<br />{{fb|Spanja}}<br />(3 titli kull wieħed) |sit_elettroniku =[http://www.uefa.com/uefaeuro/finals/index.html Sit Uffiċjali] }} Il-'''Kampjonati Ewropej tal-Futbol''' hija l-kompetizzjoni prinċipali tal-[[futbol]] għat-[[Lista tat-timijiet nazzjonali tal-futbol tal-irġiel#UEFA (Ewropa)|timijiet nazzjonali]] li huma mmexxija mill-[[UEFA]]. Din il-kompetizzjoni, li għandha l-istess bażi tat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]], ilha sejra mill-[[1960]] u ssir kull erba' snin, eżattament bejn it-Tazza tad-Dinja. L-isem oriġinali kien it-'''Tazza tan-Nazzjonijiet Ewropej''', imma fl-1968 tbiddel u sar l-isem bħala mhu illum. Il-kampjonat hu kkunsidrat bħala t-tieni l-aktar avveniment importanti għat-timijiet nazzjonali wara t-Tazza tad-Dinja, alavolja dan il-kampjonat ma jolqotx pajjiżi barra mill-[[Ewropa]]. Ir-rebbieħa tal-kampjonat jingħataw l-opportunità li jikkompetu fit-[[Tazza tal-Konfederazzjonijiet]], imma mhumiex obbligati.<ref>http://www.fifa.com/aboutfifa/federation/releases/newsid=95756.html</ref> == Storja == L-idea ta' kampjonat tal-futbol Ewropew kienet għall-ewwel propost minn [[Henri Delaunay]] mill-federazzjoni tal-futbol Franċiża fl-[[1927]], imma din l-idea ġiet fis-seħħ fl-[[1958]]. Bħala tfikira għal Delaunay, it-trofew li jingħata liċ-ċampjins hu msemmi għal warajh. L-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1960|edizzjoni tal-1960]] li saret fi [[Franza]], kellha 4 timijiet jikkompetu fil-fażi finali minn total ta' sbatax-il tim li daħlu fil-kompetizzjoni. Din kienet mirbuħa mill-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Unjoni Sovjetika|Unjoni Sovjetika]] 2-1 fuq l-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Jugożlavja|Jugożlavja]], f'finali intensa f'[[Pariġi]]. [[tim nazzjonali tal-futbol ta' Spanja|Spanja]] irtirat mill-partita tal-kwarti tal-finali kontra l-Unjoni Sovjetika minħabba raġunijiet politiċi. Mis-sbatax-il tim li ħadu sehem fil-fażi ta' kwalifikazzjoni, fost l-iktar timijiet prominenti li kienu assenti kienu l-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Ġermanja tal-Punent|Ġermanja tal-Punent]] u l-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Italja|Italja]]. Spanja organizzat l-edizzjoni ta' wara tal-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1964|1964]], li ra żieda ta' parteċipanti fil-fażi ta' kwalifikazzjoni, b'numru ta' 29 nazzjon; madanakollu, il-Greċja rtirat minħabba li kellha tilgħab kontra l-Albanija, u dawn kienu għadhom fi gwerra kontra xulxin. L-ospiti rnexxielhom jegħlbu lid-detenturi tat-tazza, l-Unjoni Sovjetika, 2-1 fis-[[Santiago Bernabéu]] ta' [[Madrid]]. Il-format tal-kampjonat baqa' l-istess għall-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1968|edizzjoni tal-1968]]. L-[[Italja]] kienu l-ospiti tal-edizzjoni kif ukoll iċ-ċampjins. Għall-ewwel u l-aħħar darba partita kienet deċiża permezz tat-tfigħ tal-munita (is-semi-finali kontra l-Unjoni Sovjetika) u l-finali marret f'[[replay (sport)|replay]], wara li l-partita kontra l-Jugożlavja spiċċat 1-1. Italy rebħu r-replay 2-0. Aktar timijiet daħlu fil-kampjonat (31), li kien juri l-popularità li bdiet tgawdi din il-kompetizzjoni. Il-[[Belġu]] ospitaw l-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1972|edizzjoni tal-1972]], fejn il-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Ġermanja tal-Punent|Ġermanja tal-Punent]] rebħu lill-Unjoni Sovjetika 3-0 fil-finali fi [[Brussell]]. It-tim Ġermaniż kien karaterizzat mill-plejers li sussegwentament rebħu t-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1974|Tazza tad-Dinja 1974]]. Il-kampjonat tal-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1976|1976]] kien l-aħħar wieħed fejn erba' timijiet biss kienu jikkwalifikaw għall-fażi finali, u l-aħħar wieħed fejn l-ospiti kienu jikkwalifikaw awtomatikament; fil-finali ċ-[[tim nazzjonali tal-futbol taċ-Ċekoslovakkja|Ċekoslovakkja]] rebħu lill-Ġermanja tal-Punent permezz tal-[[għoti tal-penalties]]. Tmien timijiet ħadu sehem fl-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1980|edizzjoni ta' wara]] ospitata mill-Italja. Dan kien jinvolvi fażi tal-gruppi, bir-rebbieħa tal-gruppi jikkwalifikaw għall-finali, u t-timijiet fit-tieni post jikkwalifikaw għall-partita tat-tielet post. Il-Ġermanja tal-Punent rebħu t-tieni titlu tagħhom billi rebħu 2-1 lill-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Belġju|Belġju]] fi [[Stadio Olimpico]] ta' [[Ruma]]. [[tim nazzzjonali tal-futbol ta' Franza|Franza]] rebħu l-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1984|edizzjoni tal-1984]], bil-[[kaptan (futbol)|kaptan]] tagħhom [[Michel Platini]] jiskorja 9 gowls f'5 partiti biss, fosthom il-gowl tal-ftuħ fil-finali, fejn rebħu lil Spanja 2-0. Il-format tbiddel ukoll, bl-aqwa żewġ timijiet f'kull grupp jikkwalifikaw għall-fażi tas-semi-finali, minflok li r-rebbieħ jikkwalifika direttament għall-finali. Il-partita għat-tielet post kienet ġiet abolita. Fl-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1988|Euro 1988]], li saret fil-[[Ġermanja tal-Punent]], l-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Olanda|Olanda]] rebħu lill-ospiti — u rivali tradizzjonali — 2-1 fis-semi-finali. L-Olanda komplew fil-kompetizzjoni sakemm rebħuha, meta għelbu lill-Unjoni Sovjetika 2-0 fi [[Stadju Olimpiku (Munich)|Stadju Olimpiku]], fejn din il-finali tibqa' waħda mill-iktar imfakkra hekk kif [[Marco van Basten]] skorja wieħed mill-iżjed gowls memorabbli fl-istorja tal-futbol, meta skorja l-gowl permezz ta' xutt bid-dawra fin-naħa leminija tal-kaxxa. Il-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1992|Kampjonati Ewropej 1992]] saru fl-[[Żvezja|Iżvezja]], u kienet mirbuħa mid-[[tim nazzjonali tal-futbol tad-Danimarka|Danimarka]] — sorpriża kbira meta wieħed għandu jkun jaf li d-Danimarka daħlu fil-kampjonat bħala s-sostitut tal-Jugożlavja li rtiraw minħabba l-[[gwerer Jugożlavi]]. Madanakollu, huma wettqu sorpriża, meta rebħu liċ-ċampjins tad-dinja tal-Ġermanja 2-0, wara li kienu għadhom kemm rebħu lid-detenturi tat-trofew, l-Olanda, permezz tal-penalties fis-semi-finali. Din kienet l-ewwel darba li il-Ġermanja lagħbet bħala [[unifikazzjoni tal-Ġermanja|nazzjon unifikat]] u kif ukoll l-ewwel darba li kampjonat maġġuri kellu l-ismijiet tal-plejers imniżżlin fuq id-dahar tal-flokkijiet tal-istess plejers. L-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1996|Euro 1996]], li sar fl-[[Ingilterra]], ra n-numru ta' timijiet jirdoppjaw għal 16. L-ospiti sfaw eliminati mill-Ġermanja bil-penalties, wara li kienu tilfu fit-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1990|Tazza tad-Dinja 1990]] kontra l-istess Ġermanja. Dan tal-aħħar kompla fil-kompetizzjoni biex rebaħ 2-1 kontra r-[[tim nazzjonali tal-futbol tar-Repubblika Ċeka|Repubblika Ċeka]], grazzi għall-ewwel [[gowl tad-deheb]] li sar f'kampjonat maġġuri, skurjat minn [[Oliver Bierhoff]]. Dan kien l-ewwel titlu tal-Ġermanja bħala nazzjon wieħed. L-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2000|edizzjoni tas-sena 2000]] kien l-ewwel kampjonat li sar f'żewġ pajjiżi, l-[[Olanda]] u l-Belġju. Iċ-ċampjins tad-dinja ta' Franza kienu favoriti li jirbħu, u rnexxielhom jagħmlu dan meta rebħu lill-Italja 2-1 wara l-ħin supplementari, wara li kienu minn taħt 1-0: [[Sylvain Wiltord]] kiseb il-pari fl-aħħar minuta tal-partita u [[David Trezegeut]] skorja l-gowl tar-rebħa. Bħal fl-1992, l-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2004|Euro 2004]] ġab diżappunt hekk kif il-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Greċja|Greċja]], li qabel kienu kkwalifikaw biss għal edizzjoni waħda tat-Tazza tad-Dinja (1994) u edizzjoni waħda tal-Kampjonati Ewropej (1980), rebħu lill-ospiti tal-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Portugall|Portugall]] 1-0 f'finali drammatika (wara li kienu rebħulhom ukoll fil-partita tal-ftuħ) biex rebħu l-kampjonat b'sorpriża kbira. Fit-triq għall-finali huma rnexxielhom jirbħu lid-detenturi tat-tazza, Franza, kif ukoll lir-Repubblika Ċeka b'[[gowl tal-fidda]], regola li ħadet post il-gowl tad-deheb fl-[[2003]], qabel ma kienet abolita ftit wara l-kampjonat. L-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008|edizzjoni tal-2008]], ospitata mill-[[Awstrija]] u l-[[Svizzera|Isvizzera]] hi t-tieni darba li żewġ nazzjonijiet ospitaw edizzjoni waħda. Din bdiet fis-[[7 ta' Ġunju]] u spiċċat fid-[[29 ta' Ġunju]]. Il-finali saret bejn il-Ġermanja u Spanja fl-[[Ernst Happel Stadion]] ta' [[Vjenna]], u l-Ispanjoli ttrijonfaw għat-tieni darba f'din il-kompetizzjoni b'rebħa ta' 1-0. == Trofew == It-Trofew Henri Delaunay, li hu mogħti lit-tim rebbieħ tal-Kampjonat Ewropew, huwa taħt l-isem ta' [[Henri Delaunay]] li kien l-ewwel Segretarju Ġenerali tal-[[UEFA]] u li ħareġ bl-idea tal-Kampjonat Ewropew, imma laħaq miet ħames snin qabel l-ewwel edizzjoni. It-tifel tiegħu [[Pierre Delaunay]] kien il-persuna li ħa ħsieb biex jagħmel it-trofew.<ref>Michael Harold, [http://www.uefa.com/competitions/EURO/news/Kind=1/newsId=389177.html 'You won't find a superior trophy'] <span style="color:#555;">(Ingliż)</span>, UEFA.com, 27 ta' Jannar 2006</ref> Mill-ewwel kampjonat it-trofew kien ġie mogħti lit-tim rebbieħ biex iżommu sal-kampjonat ta' wara. Għall-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008|kampjonat tal-2008]], it-trofew kien daqxejn mibdul, hekk kif issa sar ikbar. It-trofew, li hu magħmula mill-fidda sterlina, issa jiżen 8 kilogrammi u hu twil 60 ċm. Il-figura żgħira li kienet tidher fuq wara tat-trofew oriġinali ġiet imneħħija. Il-bażi tat-trofew kellu jiġi mkabbar biex ikun aktar stabbli. L-ismijiet tal-pajjiżi rebbieħa nkitbu fin-naħa ta' wara tat-trofew.<ref>[http://www.uefa.com/competitions/EURO/news/Kind=1/newsId=387580.html New trophy for UEFA EURO 2008] <span style="color:#555;">(Ingliż)</span>, UEFA.com, 23 ta' Jannar 2007</ref> <ref>[http://www.uefa.com/competitions/EURO/news/Kind=1/newsId=389177.html euro2008.uefa.com - Home Page] <span style="color:#555;">(Ingliż)</span></ref> == Format == === Il-kompetizzjoni === Qabel l-1980, erba' timijiet biss setgħu jikkwalifikaw għall-kampjonat. Mill-1980 in-numru kiber għal tmienja waqt li fl-1996 il-kampjonat espanda biex minn dak iż-żmien sa issa, jilqa' sittax-il pajjiż. It-timijiet li jikkwalifikaw jiġu magħżula minn serje ta' logħob ta' kwalifikazzjoni: fl-1960 u fl-1964 permezz ta' [[play-off]] li tintlagħab ġewwa u barra il-pajjiż tat-timijiet; fl-1968 kemm permezz ta' play-offs u gruppi ta' kwalifikazzjoni. Wara l-espansjoni tal-kampjonat finali mill-1980, il-pajjiż (jew pajjiżi) li jintagħżlu biex jospitaw il-kompetizzjoni kienu jikkwalifikaw awtomatikament. Iċ-ċampjin qatt ma kien ingħata post awtomatiku fil-fażi finali. == Il-futur == === Edizzjonijiet futuri === [[Stampa:European Football Championship appearances.png|thumb|250px|Mappa tan-numru ta' apparenzi tal-pajjiżi]] Nhar it-[[18 ta' April]] [[2007]], il-[[Polonja]] u l-[[Ukrajna]] ġew magħżula bħala l-ospiti tal-kompetizzjoni tas-sena [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2012|2012]]. Huma għelbu l-kompetizzjoni tal-favorita l-[[Italja]], u l-[[Kroazja]] u l-[[Ungerija]] li ngħaqdu flimkien. Fl-2010, il-UEFA tiddeċiedi liema pajjiż se jospita l-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2016|Kampjonati Ewropej 2016]]. L-[[Żvezja|Iżvezja]] u n-[[Norveġja]] qed jippjanaw li jingħaqdu flimkien biex jospitaw flimkien il-kompetizzjoni, kif ukoll il-[[Galles]], l-[[Irlanda]] u l-[[Skozja|Iskozja]]. Is-sottomissjonijiet iridu jintbagħtu sal-[[2008]]. Kemm il-[[Bulgarija]] u r-[[Rumanija]]<ref>[https://archive.today/20120715192714/http://uk.reuters.com/article/worldFootballNews/idUKL198809020071119?feedType=RSS&feedName=worldFootballNews Bulgaria, Romania discussing joint Euro 2020 bid] <span style="color:#555;">(Ingliż)</span></ref> u r-[[Repubblika Ċeka]] u l-[[Slovakkja|Islovakkja]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110501134338/http://www.lequipe.fr/Football/20071118_202146Dev.html Euro 2020 - La Tchéco-Slovaquie intéressée] <span style="color:#555;">(Franċiż)</span></ref> qed jikkonsidraw jospitawx l-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2020|edizzjoni tal-2020]]. === Espansjoni għal 24 tim === Hemm diskussjoni dwar jekk n-numru ta' pajjiżi li jikkwalifikaw għall-fażi finali jikber minn sittax għal erbgħa u għoxrin, minħabba n-numru ta' pajjiżi li ħarġu wara l-firda taċ-[[Ċekoslovakkja]], il-[[Jugożlavja]] u l-[[Unjoni Sovjetika]]. Il-president attwali [[Michel Platini]] qabel mal-idea imma l-Kumitat Eżekuttiv tal-UEFA formalment ċaħad l-idea ta' espansjoni fl-2012.^{[http://www.uefa.com/uefa/keytopics/kind=64/newsid=528866.html]} == Riżultati == {| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center; width: 100%;" |- !rowspan="2" width="5%"|Sena !rowspan="2" width="12%"|Ospitu !colspan="3"|Finali !colspan="3"|Partita għat-tielet post |- !width="15%"|Rebbieħ !width="10%"|Riżultat !width="15%"|Finalista tellief !width="15%"|It-tielet post !width="10%"|Riżultat !width="15%"|Ir-raba' post |- |1960<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1960|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Franza}} |'''{{fb-kbira|Unjoni Sovjetika|1955}}''' |'''2–1'''<br />[[Ħin supplementari|ħs]] |{{fb-kbira|Jugożlavja}} |{{fb-kbira|Ċekoslovakkja}} |'''2–0''' |{{fb-kbira|Franza}} |- style="background: #D0E6FF;" |1964<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1964|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Spanja|1939}} |'''{{fb-kbira|Spanja|1939}}''' |'''2–1''' |{{fb-kbira|Unjoni Sovjetika|1955}} |{{fb-kbira|Ungerija|1957}} |'''3–1'''<br />[[Ħin supplementari|ħs]] |{{fb-kbira|Danimarka}} |- |1968<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1968|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Italja}} |'''{{fb-kbira|Italja}}''' |'''1–1''' [[Ħin supplementari|ħs]]<br />'''2–0''' [[replay (sports)|replay]] |{{fb-kbira|Jugożlavja}} |{{fb-kbira|Ingilterra}} |'''2–0''' |{{fb-kbira|Unjoni Sovjetika|1955}} |- style="background: #D0E6FF;" |1972<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1972|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Belġju}} |'''{{fb-kbira|Ġermanja tal-Punent}}''' |'''3–0''' |{{fb-kbira|Unjoni Sovjetika|1955}} |{{fb-kbira|Belġju}} |'''2–1''' |{{fb-kbira|Ungerija|1957}} |- |1976<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1976|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Jugożlavja}} |'''{{fb-kbira|Ċekoslovakkja}}''' |'''2–2''' [[Ħin supplementari|ħs]]<br />'''(5–3)''' [[għoti tal-penalties|pen]] |{{fb-kbira|Ġermanja tal-Punent}} |{{fb-kbira|Olanda}} |'''3–2'''<br />[[Ħin supplementari|ħs]] |{{fb-kbira|Jugożlavja}} |- style="background: #D0E6FF;" |1980<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1980|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Italja}} |'''{{fb-kbira|Ġermanja tal-Punent}}''' |'''2–1''' |{{fb-kbira|Belġju}} |{{fb-kbira|Ċekoslovakkja}} |'''1–1'''<br />'''(9–8)''' [[għoti tal-penalties|pen]] |{{fb-kbira|Italja}} |- !rowspan="2" width="5%"|Sena !rowspan="2" width="12%"|Ospitu !colspan="3"|Finali !colspan="3" rowspan="2"|Semifinalisti telliefa ^[[#1|(1)]] |- !width="15%"|Rebbieħ !width="10%"|Riżultat !width="15%"|Finalista tellief |- |1984<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1984|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Franza}} |'''{{fb-kbira|Franza}}''' |'''2–0''' |{{fb-kbira|Spanja}} | colspan="3" |{{fb|Danimarka}} u {{fb|Portugall}} |- style="background: #D0E6FF;" |1988<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1988|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Ġermanja tal-Punent}} |'''{{fb-kbira|Olanda}}''' |'''2–0''' |{{fb-kbira|Unjoni Sovjetika}} | colspan="3" |{{fb|Italja}} u {{fb|Ġermanja tal-Punent}} |- |1992<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1992|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Żvezja}} |'''{{fb-kbira|Danimarka}}''' |'''2–0''' |{{fb-kbira|Ġermanja}} | colspan="3" |{{fb|Olanda}} u {{fb|Żvezja}} |- style="background: #D0E6FF;" |1996<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1996|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Ingilterra}} |'''{{fb-kbira|Ġermanja}}''' |'''2–1'''<br />[[gowl tad-deheb|gd]] |{{fb-kbira|Repubblika Ċeka}} | colspan="3" |{{fb|Ingilterra}} u {{fb|Franza}} |- |2000<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2000|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Belġju}}<br />{{nowrap|{{bandiera|Pajjiżi l-Baxxi}}}} |'''{{fb-kbira|Franza}}''' |'''2–1'''<br />[[gowl tad-deheb|gd]] |{{fb-kbira|Italja}} | colspan="3"|{{fb|Olanda}} u {{fb|Portugall}} |- style="background: #D0E6FF;" |2004<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2004|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Portugall}} |'''{{fb-kbira|Greċja}}''' |'''1–0''' |{{fb-kbira|Portugall}} | colspan="3"|{{fb|Repubblika Ċeka}} u {{fb|Olanda}} |- |2008<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Awstrija}}<br />{{nowrap|{{bandiera|Żvizzera}}}} |'''{{fb-kbira|Spanja}}''' |'''1–0''' |{{fb-kbira|Ġermanja}} | colspan="3"|{{fb|Russja}} u {{fb|Turkija}} |- style="background: #D0E6FF;" |2012<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2012|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Polonja}}<br />{{nowrap|{{bandiera|Ukrajna}}}} |'''{{fb-kbira|Spanja}}''' |'''4–0''' |{{fb-kbira|Italja}} | colspan="3" | {{fb|Ġermanja}} u {{fb|Portugal}} |- |2016<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2016|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Franza}} |'''{{fb-kbira|Portugall}}''' |'''1–0''' [[Ħin supplementari|ħs]] |{{fb-kbira|Franza}} | colspan="3" | {{fb|Ġermanja}} u {{fb|Wales}} |- style="background: #D0E6FF;" |2020<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2020|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Ewropa}} |'''{{fb-kbira|Italja}}''' |'''1–1''' [[Ħin supplementari|ħs]]<br />(3–2) [[għoti tal-penalties|pen]] |{{fb-kbira|Ingilterra}} | colspan="3" | {{fb|Danimarka}} u {{fb|Spanja}} |- |2024<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2024|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Ġermanja}} |'''{{fb-kbira|Spanja}}''' |'''2–1''' |{{fb-kbira|Ingilterra}} | colspan="3" | {{fb|Franza}} u {{fb|Netherlands}} |- |2028<br />''[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2028|Dettalji]]'' |align=left|{{bandiera|Ingilterra}}<br />{{bandiera|Irlanda}}<br />{{bandiera|Skozja}}<br />{{bandiera|Wales}} | | | | colspan="3" | |} <div id="1">^'''1''' L-ebda partita ma ntlagħbet għat-tielet post sal-1980; semifinalist telliefa huma mniżżla f'ordni alfabetiku.</div> * '''Leġġenda:''' ** ħs - ''[[ħin supplementari]]'' ** pen - ''[[għoti tal-penalties]]'' ** gd - ''[[gowl tad-deheb]]'' == Statistika == === Rebbieħa u finalisti === [[Stampa:European Football Championship winners.svg|250px|thumb|Mappa tal-pajjiżi rebbieħa]] {| class="wikitable" |- !width=16%|Tim !width=16%|Titli !width=16%|Finalista telliefa |- |bgcolor=gold|{{fb|GER}}[[#4|^]] |bgcolor=gold|3 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1972|1972]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1980|1980]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1996|1996]]) |3 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1976|1976]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1992|1992]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008|2008]]) |- |bgcolor=gold|{{fb|ESP}} |bgcolor=gold|3 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1964|1964]][[#3|*]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008|2008]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2012|2012]]) |1 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1984|1984]]) |- |bgcolor=gold|{{fb|FRA}} |bgcolor=gold|2 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1984|1984]][[#3|*]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2000|2000]]) | - |- |bgcolor=gold|{{fb|RUS}}^‡ |bgcolor=gold|1 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1960|1960]]) |3 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1964|1964]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1972|1972]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1988|1988]]) |- |bgcolor=gold|{{fb|CZE}}^† |bgcolor=gold|1 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1976|1976]]) |1 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1996|1996]]) |- |bgcolor=gold|{{fb|ITA}} |bgcolor=gold|1 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1968|1968]][[#3|*]]) |2 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2000|2000]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2012|2012]]) |- |bgcolor=gold|{{fb|NED}} |bgcolor=gold|1 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1988|1988]]) | - |- |bgcolor=gold|{{fb|DEN}} |bgcolor=gold|1 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1992|1992]]) | - |- |bgcolor=gold|{{fb|GRE}} |bgcolor=gold|1 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2004|2004]]) | - |- |{{fb|RFS Jugożlavja}} | - |2 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1960|1960]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1968|1968]]) |- |{{fb|BEL}} | - |1 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1980|1980]]) |- |{{fb|POR}} | - |1 ([[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2004|2004]][[#3|*]]) |} :<div id="3">''<nowiki>*</nowiki> = ospiti'' :<div id="4">''<nowiki>^</nowiki> = tinkludi riżultati bħala Ġermanja tal-Punent sal-1988'' :<div id="5">''^{<nowiki>‡</nowiki>} = tinkludi riżultati bħala ċ-[[tim nazzjonali tal-futbol taċ-Ċekoslovakkja|Ċekoslovakkja]] sal-1992''<ref>http://www.fifa.com/associations/association=rus/index.html</ref> :<div id="6">''^{<nowiki>~</nowiki>} = tinkludi riżultati bħala l-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Unjoni Sovjetika|Unjoni Sovjetika]] sal-1988, u l-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Komunità tal-Istati Indipendenti|Komunità tal-Istati Indipendenti]] fl-1992''<ref>http://www.fifa.com/associations/association=cze/ranking/gender=m/index.html</ref> === Prestazzjoni min-nazzjonijiet ospiti === {| class="wikitable" |- !Sena !Nazzjon ospitu !Fażi |- |1960 |{{fb|FRA}} |Raba' post |- |1964 |{{fb|ESP|1939}} |'''Rebbieħa''' |- |1968 |{{fb|ITA}} |'''Rebbieħa''' |- |1972 |{{fb|BEL}} |Tielet post |- |1976 |{{fb|RF Jugożlavja}} |Raba' post |- |1980 |{{fb|ITA}} |Raba' post |- |1984 |{{fb|FRA}} |'''Rebbieħa''' |- |1988 |{{fb|FRG}} |Semifinali |- |1992 |{{fb|SWE}} |Semifinali |- |1996 |{{fb|ENG}} |Semifinali |- |2000 |{{fb|NED}}<br />{{fb|BEL}} |Semifinali<br />Fażi tal-gruppi |- |2004 |{{fb|POR}} |Finalista tellief |- |2008 |{{fb|AUT}}<br />{{fb|SUI}} |Fażi tal-gruppi <br />Fażi tal-gruppi |- |2012 |{{fb|POL}}<br />{{fb|UKR}} |Fażi tal-gruppi <br />Fażi tal-gruppi |} === L-aqwa skorers (ta' kull żmien) === {| class="wikitable" |- !Plejer !Gowls |- |{{flagicon|FRA}} [[Michel Platini]] | align="center"|9 |- |{{flagicon|ENG}} [[Alan Shearer]] | align="center"|7 |- |{{flagicon|FRA}} [[Thierry Henry]]<br />{{flagicon|NED}} [[Patrick Kluivert]]<br />{{flagicon|NED}} [[Ruud van Nistelrooy]]<br />{{flagicon|POR}} [[Nuno Gomes]] | align="center"|6 |- |{{flagicon|FRA}} [[Zinédine Zidane]]<br />{{flagicon|DEU}} [[Jürgen Klinsmann]]<br />{{flagicon|CZE}} [[Milan Baroš]]<br />{{flagicon|NED}} [[Marco van Basten]]<br />{{flagicon|RF Jugożlavja}} [[Savo Milošević]] | align="center"|5 |} === L-aqwa skorers (ta' kull edizzjoni) === {| class="wikitable" |- !Sena !Plejer !Gowls |- |1960 |{{flagicon|FRA}} [[François Heutte]] <br />{{flagicon|USSR}} [[Valentin Kozmich Ivanov|Valentin Ivanov]] <br />{{flagicon|USSR}} [[Viktor Ponedelnik]] <br />{{flagicon|YUG}} [[Milan Galić]] <br />{{flagicon|YUG}} [[Dražan Jerković]] |align=center|2 |- |1964 |{{flagicon|ESP|1939}} [[Jesús María Pereda]] <br />{{flagicon|HUN|1957}} [[Ferenc Bene]] <br />{{flagicon|HUN|1957}} [[Dezső Novák]] |align=center|2 |- |1968 |{{flagicon|YUG}} [[Dragan Džajić]] |align=center|2 |- |1972 |{{flagicon|GER}} [[Gerd Müller]] |align=center|4 |- |1976 |{{flagicon|GER}} [[Dieter Müller]] |align=center|4 |- |1980 |{{flagicon|FRG}} [[Klaus Allofs]] |align=center|3 |- |1984 |{{flagicon|FRA}} [[Michel Platini]] |align=center|9 |- |1988 |{{flagicon|NED}} [[Marco van Basten]] |align=center|5 |- |1992 |{{flagicon|DEN}} [[Henrik Larsen]] <br />{{flagicon|GER}} [[Karlheinz Riedle]] <br />{{flagicon|NED}} [[Dennis Bergkamp]] <br />{{flagicon|SWE}} [[Tomas Brolin]] |align=center|3 |- |1996 |{{flagicon|ENG}} [[Alan Shearer]] |align=center|5 |- |2000 |{{flagicon|NED}} [[Patrick Kluivert]] <br />{{flagicon|RF Jugożlavja}} [[Savo Milošević]] |align=center|5 |- |2004 |{{flagicon|CZE}} [[Milan Baroš]] |align=center|5 |- |2008 |{{flagicon|ESP}} [[David Villa]] |align=center|4 |- |2012 |{{flagicon|CRO}} [[Mario Mandžukić]]<br />{{flagicon|GER}} [[Mario Gómez]]<br />{{flagicon|ITA}} [[Mario Balotelli]]<br />{{flagicon|POR}} [[Cristiano Ronaldo]]<br />{{flagicon|RUS}} [[Alan Dzagoev]]<br />{{flagicon|ESP}} [[Fernando Torres]] |align=center|3 |} === Tripletti === [[Tripletta]] issir meta plejer jiskorja tliet gowls jew aktar f'partita waħda. Imniżżla f'ordni kronoloġiku. {|class="wikitable" |- !Plejer !Riżultat !Gowls !align=center|Edizzjoni |- |[[Dieter Müller]]||{{flagicon|FRG}} 4–2 {{flagicon|YUG}}||82', 115', 119'||[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1976|1976]] |- |[[Klaus Allofs]]||{{flagicon|FRG}} 3–2 {{flagicon|NED}}||20', 60', 65'||[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1980|1980]] |- |[[Michel Platini]]||{{flagicon|FRA}} 5–0 {{flagicon|BEL}}||4', 74', 89'||[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1984|1984]] |- |[[Michel Platini]]||{{flagicon|FRA}} 3–2 {{flagicon|YUG}}||59', 62', 77'||[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1984|1984]] |- |[[Marco van Basten]]||{{flagicon|NED}} 3–1 {{flagicon|ENG}}||44', 71', 75'||[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1988|1988]] |- |[[Sérgio Conceição]]||{{flagicon|POR}} 3–0 {{flagicon|GER}}||35', 54', 71'||[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2000|2000]] |- |[[Patrick Kluivert]]||{{flagicon|NED}} 6–1 {{flagicon|RF Jugożlavja}}||24', 38', 54'||[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2000|2000]] |- |[[David Villa]]||{{flagicon|ESP}} 4–1 {{flagicon|RUS}}||20', 44', 75'||[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008|2008]] |} === L-aktar edizzjonijiet parteċipanti === {| class="wikitable" |- ! App. ! Plejer ! Edizzjonijiet |- | align="center" valign="top" |4 |{{flagicon|GER}} [[Lothar Matthäus]] |[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1980|1980]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1984|1984]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1988|1988]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2000|2000]] |- | align="center" valign="top" |4 |{{flagicon|DEN}} [[Peter Schmeichel]] |[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1988|1988]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1992|1992]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1996|1996]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2000|2000]] |- | align="center" valign="top" |4 |{{flagicon|NED}} [[Aron Winter]] |[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1988|1988]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1992|1992]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1996|1996]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2000|2000]] |- | align="center" valign="top" |4 |{{flagicon|FRA}} [[Lilian Thuram]] |[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1996|1996]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2000|2000]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2004|2004]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008|2008]] |- | align="center" valign="top" |4 |{{flagicon|NED}} [[Edwin van der Sar]] |[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1996|1996]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2000|2000]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2004|2004]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008|2008]] |- | align="center" valign="top" |4 |{{flagicon|ITA}} [[Alessandro Del Piero]] |[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 1996|1996]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2000|2000]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2004|2004]], [[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008|2008]] |} == Nazzjonijiet parteċipanti == [[Stampa:European Football Championship appearances.png|250px|thumb|Mappa tan-numru ta' parteċipazzjonijiet tal-pajjiż]] {| |valign="top"| '''10 darbiet''' * {{fb|GER}}¹ '''9 darbiet''' * {{fb|RUS}}² '''8 darbiet''' * {{fb|NED}} * {{fb|ESP}} '''7 darbiet''' * {{fb|DEN}} * {{fb|FRA}} * {{fb|ENG}} * {{fb|ITA}} * {{fb|CZE}}³ '''5 darbiet''' * {{fb|POR}} * {{fb|RF Jugożlavja}}<ref>Ma tinkludix il-kwalifikazzjoni għall-Kampjonati Ewroepj 1992 u l-iskwalifikazzjoni minħabba sanzjonijiet internazzjonali</ref> '''4 darbiet''' * {{fb|BEL}} * {{fb|ROU}} * {{fb|SWE}} |width="50"|&nbsp; |valign="top"| '''3 darbiet''' * {{fb|CRO}} * {{fb|GRE}} * {{fb|SUI}} * {{fb|TUR}} '''darbtejn''' * {{fb|BUL}} * {{fb|SCO}} * {{fb|HUN}} '''darba''' * {{fb|AUT}} * {{fb|LAT}} * {{fb|NOR}} * {{fb|POL}} * {{fb|IRL}} * {{fb|SVN}} |width="50"|&nbsp; |valign="top"| |} ¹:Tinkludi 5 apparenzi bħal ''Ġermanja tal-Punent'' ²:Tinkludi 6 apparenzi bħala l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Unjoni Sovjetika|Unjoni Sovjetika]] u 1 bħala l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Komunità tal-Istati Indipendenti|Komunità tal-Istati Indipendenti]] ³:Tinkludi 3 apparenzi bħala ċ-[[tim nazzjonali tal-futbol taċ-Ċekoslovakkja|Ċekoslovakkja]] == Statisika ġenerali == {| class="sortable wikitable" width=60% !bgcolor=#efefef width=35%|Tim !bgcolor=#efefef width=5%|L !bgcolor=#efefef width=5%|R !bgcolor=#efefef width=5%|P !bgcolor=#efefef width=5%|T !bgcolor=#efefef width=5%|GF !bgcolor=#efefef width=5%|GK !bgcolor=#efefef width=5%|DG |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{fb|FRG}} <small>(1960-1988)</small><br />{{fb|GER}} <small>(mill-1992)</small> |38||19||10||9||55||39||+16 |- align=center |align=left|{{fb|NED}} |32||17||8||7||55||32||+23 |- align=center |align=left|{{fb|FRA}} |28||14||7||7||46||34||+12 |- align=center |align=left|{{fb|ESP}} |30||13||9||8||38||31||+7 |- align=center |align=left|{{fb|POR}} |23||12||4||7||34||22||+12 |- align=center |align=left|{{fb|ITA}} |27||11||12||4||27||18||+9 |- align=center |align=left|{{fb|TCH}} <small>(1960-1980)</small><br />{{fb|CZE}} <small>(mill-1996) |25||11||5||9||36||32||+4 |- align=center |align=left|{{fb|URS}} <small>(1960-1988)</small><br />{{fb|CIS}} <small>(1992)</small><br />{{fb|RUS}} <small>(mill-1996)</small> |27||11||5||11||31||36||−5 |- align=center |align=left|{{fb|ENG}} |23||7||7||9||31||28||+3 |- align=center |align=left|{{fb|DEN}} |24||6||6||12||26||38||−12 |- align=center |align=left|{{fb|CRO}} |11||5||3||3||14||13||+1 |- align=center |align=left|{{fb|SWE}} |14||4||5||5||19||16||+3 |- align=center |align=left|{{fb|GRE}} |12||4||2||6||9||13||−4 |- align=center |align=left|{{fb|BEL}} |12||4||2||6||13||20||−7 |- align=center |align=left|{{fb|TUR}} |12||3||2||7||11||18||−7 |- align=center |align=left|{{fb|YUG}} <small>(1960-1984)</small><br />{{fb|YUG|FR}} <small>(2000)</small> |14||3||2||9||22||39||−17 |- align=center |align=left|{{fb|SCO}} |6||2||1||3||4||5||−1 |- align=center |align=left|{{fb|ROU}} |13||1||4||8||8||17||−9 |- align=center |align=left|{{fb|SUI}} |9||1||2||6||5||13||−8 |- align=center |align=left|{{fb|IRL}} |3||1||1||1||2||2||0 |- align=center |align=left|{{fb|NOR}} |3||1||1||1||1||1||0 |- align=center |align=left|{{fb|BUL}} |6||1||1||4||4||13||−9 |- align=center |align=left|{{fb|HUN}} |4||1||0||3||5||6||−1 |- align=center |align=left|{{fb|SVN}} |3||0||2||1||4||5||−1 |- align=center |align=left|{{fb|AUT}} |3||0||1||2||1||3||−2 |- align=center |align=left|{{fb|POL}} |3||0||1||2||1||4||−3 |- align=center |align=left|{{fb|LVA}} |3||0||1||2||1||5||−4 |}<small>L-aħħar aġġornament: 20 ta' Mejju 2013‎.</small> == Referenzi == {{reflist|2}} == Ħoloq esterni == * [http://www.uefa.com/competitions/euro/index.html Sit uffiċjali] fuq uefa.com {{Futbol internazzjonali}} [[Kategorija:Kompetizzjonijiet tal-futbol]] [[Kategorija:UEFA]] [[Kategorija:Kampjonati Ewropej tal-Futbol| ]] pwzro2zovacnvd53rket66lp2f0vema 0 8319 323539 322766 2025-06-13T11:04:54Z CommonsDelinker 257 [[c:COM:CDC|Bot]]: sostituzzjoni tal-istampa minn Europe-Bosnia_and_Herzegovina.svg għal Map_of_Bosnia_and_Herzegovina_in_Europe.svg 323539 wikitext text/x-wiki {{Infobox Pajjiż |isem_nattiv = Bożnija u Ħerżegovina<br /> ''Bosna i Hercegovina'' |isem_komuni = Bożnija u Ħerżegovina |stampa_bandiera = Flag of Bosnia and Herzegovina.svg |stampa_emblema = Coat of arms of Bosnia and Herzegovina.svg |stampa_mappa = Map of Bosnia and Herzegovina in Europe.svg |deskrizzjoni_mappa = Il-Bożnija u Ħerżegovina hija mmarkata bl-<span style="color:#090;">aħdar</span> |ħolqa_bandiera = Bandiera tal-Benin |ħolqa_emblema = Emblema tal-Benin |ħolqa_demografija = Demografija tal-Benin |mottu_nazzjonali = |innu_nazzjonali = ''[[Državna himna Bosne i Hercegovine]]''<br /><small>L-Innu Nazzjonali tal-Bożnija u Ħerżegovina</small>) |lingwi_uffiċjali = [[lingwa Bosnijaka|Bosnijaku]]<br /> [[lingwa Kroata|Kroat]]<br /> [[lingwa Serba|Serb]] |gruppi_etniċi = [[Bosnijaċi]],<br />37.1% [[Serbi]],<br />14.3% [[Kroati]],<br />0.6% oħrajn |kapitali = [[Sarajevo]] |latd=43 |latm=52 |latNS=N |lonġd=18 |lonġm=25 |lonġEW=E |l-ikbar_belt = [[Sarajevo]] |tip_gvern = [[Repubblika Federali|Federali]] [[Repubblika|Repubblika demokratika]] |titlu_kap1 = [[Rappreżentant Għoli għall-Bosnja u Ħerzegovina|Rappreżentant Għoli]] |titlu_kap2 = [[Presidenza tal-Bożnja u Ħerzegovina|Membri tal-Presidenza]] |titlu_kap3 = [[President tal-Kunsill tal-Ministri tal-Bożnja u Ħerzegovina|Prim Ministru]] |isem_kap1 = [[Valentin Inzko]] |isem_kap2 = [[Nebojša Radmanović]] |isem_kap3 = [[Vjekoslav Bevanda]] |poż_erja = 127 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |erja_km2 = 51,197 |erja_mi_kw = 19,741 |perċentwal_ilma = 0.02 |sena_stima_popolazzjoni = 2011 |stima_popolazzjoni = 3,839,737 |ċensiment_popolazzjoni = 4,377,033 |sena_ċensiment_popolazzjoni = 1991 |poż_stima_popolazzjoni = 128 |poż_ċensiment_popolazzjoni = <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |densità_popolazzjoni_km2 = 75 |densità_popolazzjoni_mi_kw = 194 |poż_densità_popolazzjoni = 130 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |sena_PGD_PSX = 2011 |PGD_PSX = $31.638 biljun |poż_PGD_PSX = |PGD_PSX_per_capita = $8,133 |poż_PGD_PSX_per_capita = |sena_IŻU = 2011 |IŻU = {{profitt}} 0.733 |poż_IŻU = 74 |kategorija_IŻU = <span style="color:#090;">għoli</span> |tip_sovranità = [[Indipendenza]] |avveniment_stabbilit1 = Imsemmi l-ewwel |data_stabbilit1 = 950/753 |avveniment_stabbilit2 = [[Banate tal-Bożnja]] |data_stabbilit2 = 1154 |avveniment_stabbilit3 = [[Renju tal-Bożnja]] |data_stabbilit3 = 1377 |avveniment_stabbilit4 = Indipendenza mitlufa |data_stabbilit4 = 1463 |avveniment_stabbilit5 = [[rewwixta Bosnijaċa]] |data_stabbilit5 = 1831 |avveniment_stabbilit6 = Ġurisdizzjoni trasferiti lill-[[Awstrija-Ungerija|Imperu Austro-Ungeriż]] |data_stabbilit6 = 1878 |avveniment_stabbilit7 = [[Annessjoni tal-Bożnja]] mill-[[Awstrija-Ungerija|Imperu Austro-Ungeriż]] |data_stabbilit7 = 1908 |avveniment_stabbilit8 = Jum Nazzjonali |data_stabbilit8 = 25 ta' Novembru, 1943 |avveniment_stabbilit9 = Jum l-Indipendenza (mir-[[Repubblika Soċjalista Federali tal-Jugoslavja|RSF Jugożlavja]]) |data_stabbilit9 = 1 ta' Marzu, 1992 |avveniment_stabbilit10 = Osservata |data_stabbilit10 = 6 ta' April, 1992 |valuta = [[Bosnja-Ħerzegovina tal-marka konvertibbli|Marka Konvertibbli]] |kodiċi_valuta = BAM |żona_ħin = [[Ħin Ċentrali Ewropew|CET]] |differenza_ħku = +1 |żona_ħin_legali = [[Ħin Ċentrali Ewropew tas-Sajf|CEST]] |differenza_żona_ħin_legali = +2 |cctld = [[.ba]] |kodiċi_telefoniku = 387 |sena_PGD_nominali = 2011 |PGD_nominali = $17.965 biljun |poż_PGD_nominali = |PGD_nominali_per_capita = $4,618 |poż_PGD_nominali_per_capita = |noti = Mhux membru tal-gvern; ir-Rappreżentant Għoli huwa sorveljant ċivili internazzjonali tal-Ftehim ta' paċi ta' Dayton bl-awtorità li jiċħad uffiċjali eletti u mhux eletti u jippromulgaw leġiżlazzjoni. | noti2 = Ċermen kurrenti tal-[[Ċermen tal-Presidenza tal-Bożnja u Ħerzegovina|presidenza]]; [[Serbi|Serb]]. | noti3 = membru presidenza kurrenti; [[Kroati]]. | noti4 = membru presidenza kurrenti; [[Bożnijaka|Bożnijaċi]]. | noti5 = Pożizzjoni ibbażata fuq l-istima uffiċjali (2011) tal-popolazzjoni ''[[de facto]]''. }} Il-'''Bożnija u Ħerżegovina''' ([[Lingwa Bożnijakka|Bożnijakk]], [[Lingwa Kroat|Kroat]] u [[Lingwa Serba|Serb]]: ''Bosna i Hercegovina'', [[Serb Ċirilliku]]: Босна и Херцеговина), xi kultant imsejjaħa [[Bożnjia-Ħerzegovina]] jew sempliċiment '''Bożnija''', huwa pajjiż fix-[[Xlokk tal-Ewropa]], fuq il-[[Peniżola tal-Balkani]]. Il-belt kapital tagħha u l-akbar belt hija [[Sarajevo]]. Il-pajjiż imiss mal-[[Kroazja]] fit-Tramuntana, il-Punent u n-Nofsinhar, is-[[Serbja]] lejn il-Lvant, u [[Montenegro]] għall-Lbiċ. Il-Bożnija u Ħerzegovina hija kważi mdawwra bl-art, ħlief għall-20 kilometru (12-il mil) tal-kosta fuq il-[[Baħar Adrijatiku]] madwar il-belt ta' [[Neum]]. Fl-intern ċentrali u tan-Nofsinhar il-ġeografija tal-pajjiż hija muntanjuża, fil-Majjistral mhux muntanjuża ħafna waqt li fil-Grigal l-art kważi kollha ċatta. Il-ġewwieni li hu l-akbar reġjun ġeografikamentu għandu klima kontinentali moderata, bejn sjuf sħan u xtiewi kesħin u bis-silġ. Il-ponta tan-Nofsinhar tal-pajjiż għandha [[klima Mediterranja]] u t-topografija sempliċi. It-tieni pajjiż kontinentali bl-iqsar kosta fid-dinja hija l-Bosnja u Ħerzegovina, li għandha 20 kilometru (12-il mil), fejn tinsab il-belt tal-port Bosnijaka ta' [[Neum]], din il-ħruġ jinsab fuq il-fruntiera mal-[[Kroazja]]. U l-Bosnja hija t-tieni pajjiż kontinentali bl-iqsar kosta fl-[[Ewropa]]. Iż-żona ilha abitata mill-inqas sa mill-Paleolitiku ta' Fuq, iżda l-evidenza tissuġġerixxi li ġew stabbiliti insedjamenti umani permanenti matul in-Neolitiku, inklużi dawk li jappartjenu għall-kulturi Butmir, Kakanj u Vučedol. Wara l-wasla tal-ewwel Indo-Ewropej, iż-żona ġiet stabbilita minn diversi ċiviltajiet Illirji u Ċeltiċi. L-antenati tal-popli Slavi tan-Nofsinhar li jimlaw iż-żona llum waslu matul is-6 sad-9 sekli. Fis-seklu 12, ġie stabbilit il-Banat Bosnjan; Sas-seklu 14, dan kien evolviet fir-Renju tal-Bosnja. F’nofs is-seklu 15, ġiet annessa mal-Imperu Ottoman, li taħt il-ħakma tiegħu baqgħet sa tmiem is-seklu 19; l-Ottomani ġabu l-Islam fir-reġjun. Mill-aħħar tas-seklu 19 sal-Ewwel Gwerra Dinjija, il-pajjiż kien anness mal-monarkija Awstro-Ungeriża. Fil-perjodu ta’ bejn il-gwerra, il-Bożnja u Ħerzegovina kienet parti mir-Renju tal-Jugoslavja. Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, ingħatat status ta' repubblika sħiħa fir-Repubblika Federali Soċjalista tal-Jugoslavja li għadha kif ġiet iffurmata. Fl-1992, wara t-tifrik tal-Jugoslavja, ir-repubblika pproklamat l-indipendenza tagħha. Din kienet segwita mill-Gwerra Bosnijaka, li damet sa tmiem l-1995 u spiċċat bl-iffirmar tal-Ftehim ta’ Dayton. Il-pajjiż fih tliet gruppi etniċi ewlenin: il-Bosnijaċi huma l-akbar grupp, is-Serbi huma t-tieni l-akbar, u l-Kroati huma t-tielet l-akbar. Il-minoranzi jinkludu Lhud, Roma, Albaniżi, Montenegrini, Ukraini u Torok. Il-Bożnja u Ħerzegovina għandha leġiżlatura bikamerali u presidenza bi tliet membri magħmula minn membru wieħed minn kull wieħed mit-tliet gruppi etniċi ewlenin. Madankollu, is-setgħa tal-gvern ċentrali hija limitata ħafna, peress li l-pajjiż huwa fil-biċċa l-kbira deċentralizzat. Il-Bożnja u Ħerzegovina hija pajjiż li qed jiżviluppa u tinsab fl-74 post fl-Indiċi tal-Iżvilupp tal-Bniedem. L-ekonomija tagħha hija ddominata mill-industrija u l-agrikoltura, segwita mit-turiżmu u s-settur tas-servizzi. It-turiżmu żdied b’mod sinifikanti f'dawn l-aħħar snin. Il-pajjiż għandu sistema universali ta' kura tas-saħħa u sigurtà soċjali, u l-edukazzjoni primarja u sekondarja hija b'xejn. Hija membru tan-NU, l-Organizzazzjoni għas-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa, il-Kunsill tal-Ewropa, is-Sħubija għall-Paċi u l-Ftehim ta' Kummerċ Ħieles tal-Ewropa Ċentrali; Hija wkoll membru fundatur tal-Unjoni għall-Mediterran, stabbilita f'Lulju 2008. Il-Bożnja u Ħerzegovina hija pajjiż kandidat tal-UE u ilha wkoll kandidat għas-sħubija fin-NATO minn April 2010. == Etimoloġija == L-ewwel aċċenn rikonoxxut u ppreservat b'mod wiesa' ta' forma tal-isem “Bosnja” jinsab f’De Administrando Imperio, manwal politiku-ġeografiku miktub mill-imperatur Biżantin Kostantinu VII f'nofs is-seklu 10 (bejn l-948 u l-952) li jiddeskrivi l-” art żgħira" (χωρίον bil-Grieg) minn "Bosona" (Βοσώνα), fejn jgħixu s-Serbi. Il-Bosnja kienet issemmiet ukoll fid-DAI (χωριον βοσονα, art żgħira tal-Bosnja), bħala reġjun tas-Serbja mgħammda. It-taqsima tal-manwal hija ddedikata għall-artijiet tal-prinċep Serb, u l-Bosnja hija ttrattata bħala territorju separat, għalkemm wieħed li huwa partikolarment dipendenti fuq is-Serbi. L-isem tal-art huwa maħsub li ġej mill-isem tax-Xmara Bosna li tgħaddi mill-qalba tal-Bosnja. Skont il-filologu Anton Mayer, l-isem Bosna jista' joħroġ mill-Illyrian *"Bass-an-as", li mbagħad jista' jiġi mill-għerq Proto-Indo-Ewropew bʰegʷ-, li jfisser "l-ilma ġieri". Skont il-medjalista Ingliż William Miller, settlers Slavi fil-Bosnja "adattaw id-denominazzjoni Latina... Basante, għal-lingwa tagħhom stess li sejħu lin-nixxiegħa Bosna u lilhom infushom Bożnijaċi." L-isem Herzegovina ifisser "art ta' Herzog", u "herzog" ġej mill-kelma Ġermaniża għal "duka". Toriġina mit-titlu ta' magnat Bosnjan tas-seklu 15, Stjepan Vukčić Kosača, li kien "Herceg [Herzog] ta' Hum u l-Kosta" (1448). Hum (li qabel kien jissejjaħ Zachlumia) kien prinċipat medjevali bikri li kien maħkum mill-Banat Bosnijaku fl-ewwel nofs tas-seklu 14. Meta l-Ottomani ħadu f'idejhom l-amministrazzjoni tar-reġjun, huma sejħulu Sanjak tal-Ħerzegovina (Hersek). Kien inkluż fi ħdan l-Eyalet tal-Bosnja sal-formazzjoni tal-Eyalet ta' Ħerzegovina ta' ħajja qasira fl-1830, li reġgħet tfaċċat fl-1850, u wara r-reġjun amministrattiv sar magħruf komunement bħala l-Bosnja u Ħerzegovina. Fil-proklamazzjoni inizjali tal-indipendenza fl-1992, l-isem uffiċjali tal-pajjiż kien ir-Repubblika tal-Bosnja u Ħerzegovina, iżda wara l-Ftehim ta' Dayton tal-1995 u l-kostituzzjoni l-ġdida li akkumpanjatha, l-isem uffiċjali nbidel għal Bosnja u Ħerzegovina. == Storja == === Storja bikrija === [[Stampa:NHM - Bandin Fahrzeug mit Vögeln.jpg|thumb|left|Karru tal-kult tal-Età tal-Ħadid minn Banjani, ħdejn Sokolac]] Il-Bosnja ilha abitata mill-bnedmin mill-inqas sa mill-Paleolitiku, peress li waħda mill-eqdem pitturi tal-grotta nstabet fil-Għar Badanj. Kulturi Neolitiċi ewlenin bħal Butmir u Kakanj kienu preżenti tul ix-Xmara Bosna, li jmorru għal ċ.  6230 QK - ċ.  4900 QK Il-kultura tal-bronż tal-Illyrians, grupp etniku b'kultura u forma ta' arti distintivi, bdiet torganizza fis-Slovenja tal-lum, il-Kroazja, il-Bożnja u Ħerzegovina, is-Serbja, il-Kosovo, il-Montenegro u l-Albanija. Mit-8 seklu QK, it-tribujiet Illirji saru renji. L-ewwel renju rreġistrat fl-Illyria kien dak ta' Enchele, fit-8 seklu QK. L-Autariatae, taħt ir-renju ta' Plewrija (337 QK), kienu meqjusa bħala saltna. Ir-renju tal-Ardiaei (oriġinarjament tribù mir-reġjun tal-Wied Neretva) beda fis-sena 230 QK. u ntemmet fl-167 QK. L-aktar renji u dinastiji Illirji notevoli kienu dawk ta' Bardylis tad-Dardani u dawk ta' Agron tal-Ardiaei, li ħolqu l-aħħar u l-iktar renju Illirju magħruf. Agron ħakem fuq l-Ardiaei u estenda l-ħakma tiegħu għal tribujiet oħra wkoll. Mis-seklu 7 QK, il-bronż ġie mibdul bil-ħadid, u minn dakinhar ’l quddiem saru biss ġojjellerija u oġġetti tal-arti fil-bronż. It-tribujiet Illirji, taħt l-influwenza tal-kulturi Hallstatt fit-tramuntana, iffurmaw ċentri reġjonali kemmxejn differenti. Xi partijiet tal-Bosnja Ċentrali kienu abitati mit-tribù Daesitia, l-aktar assoċjati mal-grupp kulturali tal-Bożnja Ċentrali. Il-kultura Glasinac-Mati tal-Età tal-Ħadid hija assoċjata mat-tribù Autariatae. Il-kult tal-mejtin kellu rwol importanti ħafna f’ħajtu, li huwa rifless fid-dfin bir-reqqa u ċ-ċerimonji funerarji tiegħu, kif ukoll fir-rikkezza tal-postijiet tad-dfin tiegħu. Fl-inħawi tat-Tramuntana kien hemm tradizzjoni twila ta' kremazzjoni u dfin f'oqbra baxxi, filwaqt li fin-Nofsinhar il-mejtin kienu midfuna f’munzelli kbar ta’ ġebel jew art (imsejħa mill-indiġeni gromile) li f'Ħerzegovina laħqu daqsijiet monumentali, aktar minn 50 m. wiesgħa u 5 m għoli. It-tribujiet Ġapodjani kellhom affinità għad-dekorazzjoni (ġiżirajjen tqal u kbar ta' pejst tal-ħġieġ isfar, blu jew abjad u fibulae kbar tal-bronż, kif ukoll brazzuletti spirali, dijadem u elmi ta' folji tal-bronż). Fir-4 seklu QK hija rreġistrata l-ewwel invażjoni taċ-Ċelti, li ġabu magħhom it-teknika tar-rota tal-fuħħar, tipi ġodda ta' fibulas u ċinturini differenti tal-bronż u tal-ħadid. Huma għaddew minn hemm biss fi triqthom lejn il-Greċja, u għalhekk l-influwenza tagħhom fil-Bożnja u Ħerzegovina hija negliġibbli. Il-migrazzjonijiet Ċeltiċi spostaw ħafna tribujiet Illirji mill-artijiet antiki tagħhom, iżda xi tribujiet Ċeltiċi u Illirji tħalltu. Evidenza storika konkreta għal dan il-perjodu hija skarsa, iżda b'mod ġenerali jidher li r-reġjun kien popolat minn diversi popli differenti li jitkellmu lingwi differenti. [[Stampa:Mogorjelo Villa Rustica.jpg|thumb|left|Mogorjelo, villa rustica suburbana Rumana tas-seklu 4, ħdejn Čapljina]] Fid-delta Neretva fin-nofsinhar kien hemm influwenzi Ellenistiċi importanti mit-tribù Daor Illyrian. Il-kapitali tagħha kienet Daorson f'Ošanići, ħdejn Stolac. Daorson, fir-4 seklu QK, kien imdawwar b’ħitan tal-ġebel megalitiku għoli 5 m (kbar daqs dawk ta' Mycenae fil-Greċja), magħmulin minn blokki kbar tal-ġebel trapezojdali. Id-Daor għamel muniti uniċi u skulturi tal-bronż. Il-kunflitt bejn l-Illirji u r-Rumani beda fl-229 QK, iżda Ruma ma temmetx l-annessjoni tagħha tar-reġjun sas-sena 9 AD Kien proprju fil-Bożnja u Ħerzegovina tal-lum fejn Ruma ġġieldet waħda mill-aktar battalji diffiċli fl-istorja tagħha mill-Gwerer Puniċi, kif deskritt mill-istoriku Ruman Suetonius. Din kienet il-kampanja Rumana kontra l-Illyria, magħrufa bħala Bellum Batonianum. Il-kunflitt inqala' wara attentat ta' reklutaġġ tal-Illirji, u rewwixta damet erba' snin (6-9 AD), wara li ġew maħkuma. Fil-perjodu Ruman, settlers li jitkellmu bil-Latin minn madwar l-Imperu Ruman stabbilixxew fost l-Illyrians, u s-suldati Rumani ġew imħeġġa jirtiraw fir-reġjun. Wara l-qsim tal-Imperu bejn 337 u 395 AD, Dalmazja u Pannonia saru parti mill-Imperu Ruman tal-Punent. Ir-reġjun kien maħkum mill-Ostrogoths fl-455 AD, u wara għadda f'idejn l-Alani u l-Huni. Fis-6 seklu, l-Imperatur Ġustinjanu I kien reġa' ħaseb iż-żona għall-Imperu Biżantin. Is-Slavi invadew il-Balkani fis-6 u s-7 sekli. Il-karatteristiċi kulturali Illirji ġew adottati mis-Slavi tan-Nofsinhar, kif jidher minn ċerti drawwiet u tradizzjonijiet, ismijiet ta 'postijiet, eċċ. === Medju Evu === [[Stampa:Hvalov zbornik1.jpg|thumb|left|Hval Codex, manuskritt Slav illustrat mill-Bosnja medjevali]] Is-Slavi bikrija invadew il-Balkani tal-punent, inkluża l-Bożnja, fis-seklu 6 u fil-bidu tas-7 seklu (nofs il-Perjodu ta' Migrazzjoni), u kienu komposti minn unitajiet tribali żgħar meħuda minn konfederazzjoni Slava waħda magħrufa mill-Biżantini bħala l-Sclaveni (filwaqt li l- Ante, b'mod ġenerali, ikkolonizza l-partijiet tal-Lvant tal-Balkani). It-tribujiet irreġistrati mill-etnonimi "Serb" u "Kroat" huma deskritti bħala t-tieni, l-aħħar, migrazzjoni ta 'nies differenti matul it-tieni kwart tas-seklu 7 li setgħu jew ma setgħux kienu partikolarment numerużi; Dawn it-tribujiet bikrija "Serbi" u "Kroati", li l-identità eżatta tagħhom hija soġġetta għal dibattitu akkademiku, bdew jippredominaw fuq is-Slavi fir-reġjuni ġirien. Il-Kroati "stabbilixxu f'żona bejn wieħed u ieħor li tikkorrispondi mal-Kroazja moderna, u probabbilment inkludew ukoll il-biċċa l-kbira tal-Bosnja proprja, minbarra l-marġini tal-lvant tal-Wied tad-Drina", filwaqt li s-Serbi "korrispondew mal-Lbiċ tas-Serbja moderna (aktar tard magħrufa bħala Raška), u gradwalment estendew il-ħakma tagħhom għat-territorji ta' Duklja u Hum.” Huwa maħsub ukoll li l-Bosnja ssemmiet għall-ewwel darba bħala art (horion Bosona) fid-De Administrando Imperio tal-imperatur Biżantin Constantine Porphyrogenitus f’nofs is-seklu 10, fi tmiem kapitlu bit-titlu Tas-Serbi u l-Pajjiż li Jgħixu Issa . Dan ġie interpretat akkademikament b'diversi modi u użat speċjalment minn ideologi nazzjonalisti Serbi biex juri li l-Bosnja kienet oriġinarjament art "Serbja". Skulari oħra sostnew li l-inklużjoni tal-Bosnja fil-kapitolu hija sempliċement riżultat tal-ħakma temporanja tal-Gran Duka Serb Časlav fuq il-Bosnja dak iż-żmien, filwaqt li nnutaw li Porphyrogenitus mkien espliċitament jgħid li l-Bosnja hija "art Serba". Fil-fatt, it-traduzzjoni stess tas-sentenza kritika fejn tidher il-kelma Bosona (Bosnia) hija suġġetta għal diversi interpretazzjonijiet. Maż-żmien, il-Bosnja ffurmat għaqda taħt il-ħakkiem tagħha stess, li sejjaħ lilu nnifsu Bosnjan. Il-Bosnja, flimkien ma' territorji oħra, saret parti minn Duklja fis-seklu 11, għalkemm żammet in-nobbli u l-istituzzjonijiet tagħha stess. [[Stampa:Medieval Bosnian State Expansion-en.svg|thumb|Il-Bosnja fil-Medju Evu, li tinkludi l-Banat tal-Bosnija u r-Renju tal-Bosnja li segwew]] Fil-Medju Evu Bikri, iċ-ċirkostanzi politiċi wasslu biex iż-żona tiġi kkontestata bejn ir-Renju tal-Ungerija u l-Imperu Biżantin. Wara bidla oħra fil-poter bejn it-tnejn fil-bidu tas-seklu 12, il-Bosnja sabet ruħha barra mill-kontroll tat-tnejn u ħarġet bħala l-Banat tal-Bosnija (taħt il-ħakma tal-banes lokali). L-ewwel projbizzjoni Bosnijaka magħrufa bl-isem kienet Ban Borić. It-tieni kien Ban Kulin, li l-ħakma tiegħu mmarkat il-bidu ta' kontroversja li tinvolvi l-Knisja Bosnijaka, meqjusa eretika mill-Knisja Kattolika Rumana. Bi tweġiba għat-tentattivi Ungeriżi li jużaw il-politika ekkleżjastika fir-rigward tal-kwistjoni bħala mod biex titlob is-sovranità fuq il-Bosnja, Kulin kellu kunsill ta' mexxejja tal-knejjes lokali biex jirrinunzjaw għall-ereżija u jħaddnu l-Kattoliċiżmu fl-1203. Minkejja dan, l-ambizzjonijiet Ungeriżi baqgħu ma nbidlux ħafna wara li Kulin mewt fl-1204, jonqos biss wara invażjoni falluta fl-1254. Matul dan iż-żmien, il-popolazzjoni kienet imsejħa Dobri Bošnjani ("Bosnijaċi Tajba"). L-ismijiet Serbi u Kroati, għalkemm dehru okkażjonalment f'żoni periferali, ma' ntużawx fil-Bosnja proprja. L-istorja tal-Bosnja minn dak iż-żmien sal-bidu tas-seklu 14 kienet ikkaratterizzata minn ġlieda għall-poter bejn il-familji Šubić u Kotromanić. Dan il-kunflitt ġie fi tmiemu fl-1322, meta Stephen II Kotromanić sar projbit. Saż-żmien tal-mewt tiegħu fl-1353, huwa kien irnexxielu jwaħħal territorji lejn it-Tramuntana u l-Punent, kif ukoll Zahumlje u partijiet mid-Dalmazja. Warajh, in-neputi ambizzjuż tiegħu Tvrtko li, wara ġlieda fit-tul man-nobbli u l-kunflitti bejn il-familji, kiseb il-kontroll sħiħ tal-pajjiż fl-1367. Fl-1377, il-Bosnja ġiet elevata għal renju bl-inkurunazzjoni ta' Tvrtko bħala l-ewwel Bosnijan. king f’Mile, ħdejn Visoko, fil-qalba tal-Bosnja. Madankollu, wara mewtu fl-1391, il-Bosnja daħlet f’perjodu twil ta' tnaqqis. L-Imperu Ottoman kien beda l-konkwista tiegħu tal-Ewropa u kien ta’ theddida kbira għall-Balkani matul l-ewwel nofs tas-seklu 15. Fl-aħħarnett, wara għexieren ta’ snin ta’ instabbiltà politika u soċjali, ir-Renju tal-Bosnja ma baqax jeżisti fl-1463 wara l-konkwista tiegħu mill-Imperu Ottoman. === Imperu Ottoman === [[Stampa:Bosnia Eyalet, Central europe 1683.png|thumb|L-Eyalet tal-Bosnja fl-1683]] Il-konkwista Ottomana tal-Bosnja mmarkat era ġdida fl-istorja tal-pajjiż u introduċiet bidliet drastiċi fix-xenarju politiku u kulturali. L-Ottomani inkorporaw il-Bosnja bħala provinċja integrali tal-Imperu Ottoman bl-isem storiku u l-integrità territorjali tagħha. Fi ħdan il-Bosnja, l-Ottomani introduċew għadd ta’ bidliet ewlenin fl-amministrazzjoni soċjo-politika tat-territorju, inkluża sistema ġdida ta’ pussess tal-art, riorganizzazzjoni ta’ unitajiet amministrattivi, u sistema kumplessa ta’ differenzjazzjoni soċjali skont il-klassi u l-affiljazzjoni reliġjuża. Wara l-okkupazzjoni Ottomana, kien hemm fluss kostanti ta’ nies li telqu mill-Bosnja u r-rekords Ottomani jsemmu numru kbir ta’ rħula abbandunati fil-Bosnja, filwaqt li dawk li baqgħu eventwalment saru Musulmani. Ħafna Kattoliċi Bosnijaċi ħarbu lejn artijiet Kattoliċi ġirien kmieni fl-okkupazzjoni Ottomana. L-evidenza tindika li l-ewwel konverżjonijiet Musulmani fil-Bosnja Ottomana fis-sekli 15 u 16 seħħew fost nies tal-lokal li baqgħu, aktar milli fl-insedjamenti Musulmani massivi barra l-Bosnja. Fil-Ħerzegovina, ħafna Ortodossi kienu ħaddnu wkoll l-Islam. Fl-aħħar tas-seklu 16 u kmieni fis-seklu 17, il-Musulmani huma meqjusa li saru maġġoranza assoluta fil-Bożnja u Ħerzegovina. Il-qassis Kattoliku Albaniż Pjetër Mazreku irrapporta fl-1624 li kien hemm 450,000 Musulmani, 150,000 Kattoliku, u 75,000 Ortodoss tal-Lvant fil-Bosnja u Ħerzegovina. Fil-perjodu ta' qabel l-Ottoman, ma kien hemm l-ebda attività tal-Knisja Ortodossa fil-Bosnja. Bħala riżultat dirett tal-politika Ottomana, popolazzjoni Kristjana Ortodossa ġiet introdotta fil-Bosnja. Sa mis-seklu 15, Insara Ortodossi (Vlachs Ortodossi u Serbi Ortodossi mhux Valaki) mis-Serbja u reġjuni oħra stabbilixxew fil-Bożnja u Ħerzegovina. L-Ottomani kienu favur l-Ottomani fuq il-Kattoliċi u ppermettew li jinbnew ħafna knejjes Ortodossi fil-Bosnja. Ħafna Vlachs saru Iżlamizzati wkoll fil-Bosnja u xi wħud (l-aktar fil-Kroazja) saru Kattoliċi. L-erba' sekli ta' ħakma Ottomana kellhom ukoll impatt drastiku fuq il-kompożizzjoni tal-popolazzjoni tal-Bosnja, li nbidlet diversi drabi bħala riżultat tal-konkwisti tal-imperu, gwerer frekwenti mal-qawwiet Ewropej, migrazzjonijiet sfurzati u ekonomiċi, u epidemiji. Ħarġet komunità Musulmana indiġena li titkellem bl-Islava u eventwalment saret l-akbar fost il-gruppi etnoreliġjużi minħabba n-nuqqas ta' organizzazzjonijiet ekkleżjastiċi Kristjani b'saħħithom u r-rivalità kontinwa bejn il-knejjes Ortodossa u Kattolika, filwaqt li l-Knisja indiġena Bosnijaka sparixxa għal kollox (ostensivament għall-konverżjoni tal-knejjes tagħha). membri għall-Izlam). L-Ottomani jirreferu għalihom bħala kristianlar, filwaqt li l-Ortodossi u l-Kattoliċi kienu jissejħu gebir jew kafir, li jfisser "dawk li ma' jemmnux." Il-Franġiskani Bosnijaċi (u l-popolazzjoni Kattolika kollha kemm hi) kienu protetti minn digrieti imperjali uffiċjali u skond il-firxa sħiħa tal-liġijiet Ottomani; Madankollu, fil-fatt, dawn ħafna drabi sempliċement affettwaw ir-regola u l-imġiba arbitrarja tal-elite lokali qawwija. [[Stampa:Gazi Husrev-beg's Mosque IMG 9523 sarajevo.jpg|thumb|Moskea Gazi Husrev-beg f'Sarajevo, li tmur mis-sena 1531]] Hekk kif l-Imperu Ottoman kompla l-ħakma tiegħu fil-Balkani (Rumelia), il-Bosnja ġiet kemmxejn meħlusa mill-pressjonijiet li kienet provinċja tal-fruntiera u esperjenzat perjodu ta' benessri ġenerali. Ġew stabbiliti diversi bliet, bħal Sarajevo u Mostar, li kibru biex saru ċentri reġjonali ta' kummerċ u kultura urbana u aktar tard ġew miżjura mill-vjaġġatur Ottoman Evliya Çelebi fl-1648. F’dawn l-ibliet, diversi sultani Ottomani ffinanzjaw il-bini ta' ħafna xogħlijiet tal-arti. . Arkitettura Bosnijaka, bħall-ewwel librerija tal-pajjiż f'Sarajevo, madrasahs, skola tal-filosofija Sufi u torri tal-arloġġ (Sahat Kula), pontijiet bħal Stari Most, Moskea tal-Imperatur u Moskea Gazi Husrev-beg. Barra minn hekk, bosta Musulmani Bosnijaċi kellhom rwoli influwenti fl-istorja kulturali u politika tal-Imperu Ottoman matul dan iż-żmien. Ir-rekluti Bosnijaċi ffurmaw komponent kbir tal-gradi Ottomani fil-Battalja ta' Mohács u l-Qasam ta' Krbava, filwaqt li ħafna Bosnijaċi oħra telgħu fil-gradi tal-armata Ottomana biex jokkupaw l-ogħla pożizzjonijiet ta' poter fl-Imperu, inklużi ammiralli bħal Matrakçı Nasuh ġenerali bħal Isa-Beg Ishaković, Gazi Husrev-beg, Telli Hasan Pasha u Sarı Süleyman Pasha; amministraturi bħal Ferhad Pasha Sokolović u Osman Gradaščević; u grand viziers bħas-Sokollu Mehmed Pasha influwenti u Damat Ibrahim Pasha. Xi Bosnijaċi ħarġu bħala mistiċi Sufi, studjużi bħal Muhamed Hevaji Uskufi Bosnevi, Ali Džabić; u poeti fl-ilsna Tork, Albaniż, Għarbi u Persjan. Madankollu, fl-aħħar tas-seklu 17, l-isfortuni militari tal-Imperu laħqu mal-pajjiż u t-tmiem tal-Gwerra l-Kbira Torka bit-Trattat ta' Karlowitz fl-1699 għamlu lill-Bosnja għal darb’oħra l-iktar provinċja tal-punent tal-Imperu. Is-seklu 18 kien ikkaratterizzat minn fallimenti militari ġodda, rewwixti numerużi fil-Bosnja u diversi tifqigħat tal-pesta. L-isforzi tal-Porta biex timmodernizza l-istat Ottoman intlaqgħu b'sfiduċja li daret għal ostilità fil-Bożnja, fejn l-aristokratiċi lokali kellhom ħafna x'jitilfu mir-riformi proposti mit-Tanzimat. Dan, flimkien ma 'frustrazzjonijiet dwar konċessjonijiet territorjali u politiċi fil-Grigal u l-qagħda ta' refuġjati Musulmani Slavi li waslu mis-Sanjak ta' Smederevo għall-Eyalet Bosnijaku, laħaq il-qofol tagħhom f'rewwixta parzjalment mingħajr suċċess minn Husein Gradaščević, li appoġġa Eyalet tal-Bosnja awtonoma il-gvern awtoritarju tas-Sultan Ottoman Mahmud II, li ppersegwita, eżegwixxa u abolixxa lill-Ġannizzeri u naqqas ir-rwol ta' pashas awtonomi f'Rumelia. Mahmud II bagħat il-Gran Viżir tiegħu biex jissottometti lill-Bosnijan Eyalet u rnexxielu biss bl-għajnuna riluttanti ta' Ali Pasha Rizvanbegović. Ir- ribelljonijiet relatati ġew estinti sal- 1850, iżda s- sitwazzjoni kompliet tiddeterjora. F’nofs is-seklu 19, dehru movimenti nazzjonalisti ġodda fil-Bosnja. Ftit wara li s-Serbja sseparat mill-Imperu Ottoman fil-bidu tas-seklu 19, fil-Bosnja tfaċċa n-nazzjonaliżmu Serb u Kroat, u dawn in-nazzjonalisti għamlu talbiet irredentisti għat-territorju Bosnjan. Din it-tendenza kompliet tikber matul il-kumplament tas-sekli 19 u 20. L-inkwiet agrarju eventwalment qanqal ir-Ribelljoni tal-Ħerzegovina, rewwixta tal-bdiewa mifruxa, fl-1875. Il-kunflitt infirex malajr u beda jinvolvi diversi stati Balkani u poteri kbar, sitwazzjoni li wasslet għall-Kungress ta' Berlin u t-Trattat ta' Berlin fl-1878. . === Awstrija-Ungerija === Fil-Kungress ta' Berlin tal-1878, il-Ministru tal-Affarijiet Barranin Awstro-Ungeriż Gyula Andrássy kiseb l-okkupazzjoni u l-amministrazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina, u kiseb ukoll id-dritt għall-istazzjonar ta' gwarniżjonijiet fis-Sanjak ta' Novi Pazar, li kien se jibqa’ taħt amministrazzjoni Ottomana sal-1908, meta it-truppi Awstro-Ungeriżi rtiraw mis-Sanjak. Għalkemm l-uffiċjali Awstro-Ungeriżi malajr laħqu ftehim mal-Bosnijaċi, it-tensjonijiet baqgħu jippersistu u seħħet emigrazzjoni tal-massa tal-Bosnijaċi. Madankollu, malajr inkiseb stat ta' stabbiltà relattiva u l-awtoritajiet Awstro-Ungeriżi setgħu jagħmlu sensiela ta' riformi soċjali u amministrattivi li kienu maħsuba biex jibdlu l-Bożnja u Ħerzegovina f'kolonja “mudell”. [[Stampa:DC-1914-27-d-Sarajevo-cropped.jpg|thumb|Il-qtil tal-Arċiduka Franz Ferdinand tal-Awstrija u Sophia, Dukessa ta' Hohenberg, minn Gavrilo Princip f'Sarajevo, 28 ta' Ġunju 1914]] Il-gvern tal-Habsburg kellu diversi tħassib ewlieni fil-Bosnja. Huwa fittex li jneħħi n-nazzjonaliżmu Slavi tan-Nofsinhar billi kkontesta t-talbiet preċedenti Serbi u Kroati lejn il-Bosnja u jħeġġeġ l-identifikazzjoni mal-identità Bosnijaka jew Bosnijaka. Il-gvern tal-Habsburg ipprova wkoll iġib il-modernizzazzjoni billi jikkodifika liġijiet, jintroduċi istituzzjonijiet politiċi ġodda, u jistabbilixxi u jespandi industriji. L-Awstrija-Ungerija bdiet tippjana l-annessjoni tal-Bosnja, iżda minħabba tilwim internazzjonali l-kwistjoni ma ġietx solvuta sal-kriżi tal-annessjoni tal-1908. Diversi kwistjonijiet esterni affettwaw l-istatus tal-Bosnja u r-relazzjoni tagħha mal-Awstrija-Ungerija. Fis-Serbja seħħ kolp ta’ stat imdemmi fl-1903, li ġab fil-poter gvern radikali anti-Awstrijak f’Belgrad. Imbagħad, fl-1908, ir-rewwixta fl-Imperu Ottoman qajmet tħassib li l-gvern f'Istanbul jista' jfittex ir-ritorn dirett tal-Bosnja u Ħerzegovina. Dawn il-fatturi wasslu biex il-gvern Awstro-Ungeriż ifittex soluzzjoni permanenti tal-kwistjoni tal-Bosnja aktar kmieni milli wara. Filwaqt li ħadet vantaġġ mit-taqlib fl-Imperu Ottoman, id-diplomazija Awstro-Ungeriża ppruvat tikseb approvazzjoni Tsarist proviżorja għal bidliet fl-istatus tal-Bosnja u Ħerzegovina u ppubblikat il-proklamazzjoni tal-annessjoni fis-6 ta’ Ottubru, 1908. Minkejja oġġezzjonijiet internazzjonali għall-annessjoni Awstro-Ungeriża, ir-Russi u l-istat klijent tagħhom, is-Serbja, kienu sfurzati jaċċettaw l-annessjoni Awstro-Ungeriża tal-Bosnja u Ħerzegovina f’Marzu tal-1909. Fl-1910, l-Imperatur tal-Habsburg Franz Joseph ipproklama l-ewwel kostituzzjoni tal-Bosnja, li wasslet għall-illaxkar tal-liġijiet preċedenti, iż-żamma tal-elezzjonijiet u l-formazzjoni tal-parlament Bosnjan, u t-tkabbir ta 'ħajja politika ġdida. Fit-28 ta' Ġunju, 1914, Gavrilo Princip, Serb Bosnjan membru tal-moviment rivoluzzjonarju Żgħażagħ tal-Bosnja, qatel lill-eredi tat-tron Awstro-Ungeriż, l-Arċiduka Franz Ferdinand, f’Sarajevo, ġrajja li kienet ix-xrara li qanqlet l-Ewwel Gwerra Dinjija. Sa tmiem il-gwerra, il-Bosnijaċi kienu tilfu aktar irġiel per capita minn kwalunkwe grupp etniku ieħor fl-Imperu tal-Habsburg waqt li kienu qed iservu fl-infanterija tal-Bosnija-Ħerzegovina (magħrufa bħala Bosniaken) tal-Armata Awstro-Ungeriża. Madankollu, il-Bosnja u Ħerzegovina kollha kemm hi rnexxielha taħrab mill-kunflitt relattivament bla ħsara. L-awtoritajiet Awstro-Ungeriżi stabbilixxew milizja awżiljarja magħrufa bħala l-Schutzkorps bi rwol dibattibbli fil-politika ta' l-imperu ta' repressjoni kontra s-Serb. L-Schutzkorps, reklutati l-aktar mill-popolazzjoni Musulmana (Bosnja), kellhom il-kompitu li jikkaċċjaw lis-Serbi ribelli (iċ-Ċetniki u l-Komitadji) u saru magħrufa għall-persekuzzjoni tagħhom tas-Serbi, partikolarment fiż-żoni popolati mis-Serbi tal-Lvant tal-Bosnja, fejn parzjalment irritaljaw. kontra Ċetniki Serbi li fil-ħarifa tal-1914 kienu wettqu attakki kontra l-popolazzjoni Musulmana fl-inħawi. Il-proċeduri tal-awtoritajiet Awstro-Ungeriżi wasslu biex madwar 5,500 Serb etniku fil-Bosnja u Ħerzegovina ġew arrestati, u bejn 700 u 2,200 mietu fil-ħabs, filwaqt li 460 ġew eżegwiti. Madwar 5,200 familja Serba tkeċċew bil-forza mill-Bosnja u Ħerzegovina. === Renju tal-Jugoslavja === Wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, il-Bosnja u Ħerzegovina ngħaqdet mar-Renju Slav tan-Nofsinhar tas-Serbi, Kroati u Sloveni (dalwaqt isem ġdid Jugoslavja). Il-ħajja politika fil-Bożnja u Ħerzegovina dak iż-żmien kienet ikkaratterizzata minn żewġ xejriet ewlenin: inkwiet soċjali u ekonomiku dwar it-tqassim mill-ġdid tal-proprjetà u l-formazzjoni ta' diversi partiti politiċi li ta' spiss biddlu koalizzjonijiet u alleanzi ma' partiti minn reġjuni oħra Jugoslavi. Il-kunflitt ideoloġiku dominanti tal-istat Jugoslav, bejn ir-reġjonaliżmu Kroat u ċ-ċentralizzazzjoni Serba, ġie avviċinat b'mod differenti mill-gruppi etniċi ewlenin tal-Bożnja u Ħerzegovina u kien jiddependi fuq l-atmosfera politika ġenerali. Ir-riformi politiċi introdotti fir-renju Jugoslav li għadu kif inħoloq ġabu ftit benefiċċji lill-Musulmani Bosnijaċi; skont iċ-ċensiment finali tal-1910 dwar is-sjieda tal-art u l-popolazzjoni skont l-affiljazzjoni reliġjuża mwettqa fl-Awstrija-Ungerija, il-Musulmani kellhom 91.1%, is-Serbi Ortodossi 6.0%, il-Kattoliċi Kroati 2.6% u l-oħrajn 0.3% tal-proprjetà. Wara r-riformi, il-Musulmani Bosnijaċi ġew imneħħija minn total ta' 1,175,305 ettaru ta' art agrikola u tal-foresti. Għalkemm id-diviżjoni inizjali tal-pajjiż fi 33 oblast ħassret il-preżenza ta' entitajiet ġeografiċi tradizzjonali mill-mappa, l-isforzi tal-politiċi Bosnijaċi, bħal Mehmed Spaho, żguraw li s-sitt oblasts separati tal-Bożnja u Ħerzegovina jikkorrispondu mas-sitt sanjaks tal-Ottoman. era u, Għalhekk, ħabtu mal-konfini tradizzjonali tal-pajjiż kollu kemm hu. Madankollu, il-ħolqien tar-Renju tal-Jugoslavja fl-1929 ġabet id-definizzjoni mill-ġdid tar-reġjuni amministrattivi f'banates jew banovinas li deliberatament evitaw il-linji storiċi u etniċi kollha, u eliminaw kull traċċa ta' entità Bosnijaka. It-tensjonijiet Serbi Kroati dwar l-istrutturar tal-istat Jugoslav komplew, u l-kunċett ta' diviżjoni Bosnijaka separata ma rċieva ftit jew xejn konsiderazzjoni. Il-Ftehim Cvetković-Maček li ħoloq il-Banat Kroat fl-1939 ħeġġeġ dak li essenzjalment kien qsim tal-Bożnja u Ħerzegovina bejn il-Kroazja u s-Serbja. Madankollu, it-theddida dejjem tikber mill-Ġermanja Nażista ta' Adolf Hitler ġiegħlet lill-politiċi Jugoslavi jiddevjaw l-attenzjoni tagħhom. Wara perijodu li fih kien hemm tentattivi ta' appaasement, l-iffirmar tat-Trattat Tripartitiku, u kolp ta' stat, il-Jugoslavja fl-aħħar ġiet invadiet mill-Ġermanja fis-6 ta' April, 1941. === It-Tieni Gwerra Dinjija (1941-1945) === [[Stampa:Neretva most.jpg|thumb|Il-pont tal-ferrovija fuq ix-Xmara Neretva f'Jablanica, inqered darbtejn matul l-Offensiva tal-Affair White tal-1943]] Ladarba r-Renju tal-Jugoslavja kien maħkum mill-forzi Ġermaniżi fit-Tieni Gwerra Dinjija, il-Bożnja u Ħerzegovina kollha ġiet ċeduta lir-reġim pupazzi Nażista, l-Istat Indipendenti tal-Kroazja (NDH) immexxi minn Ustasha. Il-mexxejja tal-NDH bdew kampanja ta' sterminazzjoni tas-Serbi, Lhud, Roma, kif ukoll Kroati dissidenti u, aktar tard, partiġjani ta’ Josip Broz Tito billi ħolqu sensiela ta' kampijiet ta' sterminazzjoni. Ir-reġim massakrat b'mod sistematiku u brutali lis-Serbi fl-irħula tal-kampanja, bl-użu ta' varjetà ta' għodod. L-iskala tal-vjolenza fissret li bejn wieħed u ieħor kull sitt Serb li jgħix fil-Bosnja u Ħerzegovina kien vittma ta' massakru u prattikament kull Serb kellu membru tal-familja li nqatel fil-gwerra, l-aktar mill-Ustasha. L-esperjenza kellha impatt profond fuq il-memorja kollettiva tas-Serbi fil-Kroazja u l-Bożnja u Ħerzegovina. Huwa stmat li 209,000 Serb, jew 16.9% tal-popolazzjoni tal-Bosnja, mietu fit-territorju tal-Bosnja u Ħerzegovina matul il-gwerra. L-Ustasha għarfu kemm il-Kattoliċiżmu kif ukoll l-Iżlam bħala reliġjonijiet nazzjonali, iżda sostnew li l-Knisja Ortodossa tal-Lvant, bħala simbolu tal-identità Serba, kienet l-akbar ghadu tagħha. Għalkemm il-Kroati kienu bil-bosta l-akbar grupp etniku li kienu jiffurmaw l-Ustasha, il-viċi-president tal-NDH u l-mexxej tal-Organizzazzjoni Musulmana Jugoslava Džafer Kulenović kien Musulman, u l-Musulmani b’kollox kienu jiffurmaw kważi 12% tal-awtorità militari u s-servizz ċivili tal- Ustasha. Ħafna Serbi ħadu l-armi u ngħaqdu maċ-Ċetniki, moviment nazzjonalista Serb li l-għan tiegħu kien li jistabbilixxi stat etnikament omoġenju ta' “Serbja l-Kbira” fi ħdan ir-Renju tal-Jugoslavja. Iċ-Ċetniki, min-naħa tagħhom, wettqu kampanja ġenoċidali kontra l-Musulmani etniċi u l-Kroati, kif ukoll ippersegwitaw għadd kbir ta’ Serbi komunisti u simpatizzanti komunisti oħra, bil-popolazzjonijiet Musulmani tal-Bożnja, Ħerzegovina u Sandžak ikunu mira primarja. Ladarba maqbuda, ir-raħħala Musulmani ġew massakrati sistematikament miċ-Chetniks. Mill-75,000 Musulmani li mietu fil-Bosnja u Ħerzegovina matul il-gwerra, madwar 30,000 (l-aktar ċivili) inqatlu miċ-Chetniks. Il-massakri kontra l-Kroati kienu iżgħar fl-iskala iżda simili fl-azzjoni. Bejn 64,000 u 79,000 Kroat Bosnijaku nqatlu bejn April 1941 u Mejju 1945. Minn dawn, madwar 18,000 inqatlu miċ-Ċetniki. Persentaġġ ta' Musulmani servew fl-unitajiet Nażisti Waffen-SS. Dawn l-unitajiet kienu responsabbli għall-massakri tas-Serbi fil-majjistral u l-Lvant tal-Bosnja, l-aktar fi Vlasenica. Fit-12 ta’ Ottubru, 1941, grupp ta’ 108 Musulmani prominenti ta’ Sarajevo ffirmaw ir-Riżoluzzjoni tal-Musulmani ta’ Sarajevo li kkundannaw il-persekuzzjoni tas-Serbi organizzata mill-Ustasha, u għamlu distinzjoni bejn il-Musulmani li pparteċipaw f’tali persekuzzjonijiet u l-popolazzjoni Musulmana kollha kemm hi, ippreżenta informazzjoni dwar il- persekuzzjonijiet tal-Musulmani mis-Serbi u talbu sigurtà għaċ-ċittadini kollha tal-pajjiż, irrispettivament mill-identità tagħhom. Mill-1941, il-komunisti Jugoslavi taħt it-tmexxija ta' Josip Broz Tito organizzaw il-grupp ta' reżistenza multietnika tagħhom stess, il-Partiġjani, li ġġieldu kontra l-forzi tal-Assi u ċ-Chetniks. Fid-29 ta' Novembru 1943, il-Kunsill Anti-Faxxista għal-Liberazzjoni Nazzjonali tal-Jugoslavja (AVNOJ) b'Tito f'idejh kellu konferenza fundatur f'Jajce fejn il-Bożnja u Ħerzegovina ġiet stabbilita mill-ġdid bħala repubblika fi ħdan il-federazzjoni Jugoslava fuq il-fruntieri tagħha ta' Habsburg. Matul il-kors kollu tat-Tieni Gwerra Dinjija fil-Jugoslavja, 64.1% tal-partiġjani kollha tal-Bosnja kienu Serbi, 23% kienu Musulmani, u 8.8% kienu Kroati. Is-suċċess militari eventwalment wassal lill-Alleati biex jappoġġjaw lill-Partiġjani, li rriżulta fis-suċċess tal-Missjoni Maclean, iżda Tito ċaħad l-offerta tagħhom ta 'għajnuna u bbaża ruħu fuq il-forzi tiegħu stess. L-offensivi militari ewlenin kollha tal-moviment anti-faxxista Jugoslava kontra n-Nazi u l-partitarji lokali tagħhom seħħew fil-Bosnja u Ħerzegovina u n-nies tagħha ġarrbu l-piż tal-ġlied. Aktar minn 300,000 persuna mietu fil-Bosnja u Ħerzegovina fit-Tieni Gwerra Dinjija, jew aktar minn 10% tal-popolazzjoni. Fl-aħħar tal-gwerra, it-twaqqif tar-Repubblika Federali Soċjalista tal-Jugoslavja, bil-kostituzzjoni tal-1946, għamlet uffiċjalment lill-Bożnja u Ħerzegovina waħda mis-sitt repubbliki kostitwenti tal-istat il-ġdid. === Jugoslavja === Minħabba l-pożizzjoni ġeografika ċentrali tagħha fi ħdan il-federazzjoni Jugoslava, il-Bosnja ta' wara l-gwerra ntgħażlet bħala bażi għall-iżvilupp tal-industrija tad-difiża militari. Dan ikkontribwixxa għal konċentrazzjoni kbira ta’ armi u persunal militari fil-Bosnja; fattur sinifikanti fil-gwerra li segwiet it-tifrik tal-Jugoslavja fid-disgħinijiet Diversi korporazzjonijiet internazzjonali operaw fil-Bosnja: Volkswagen bħala parti minn TAS (fabbrika tal-karozzi f’Sarajevo, mill-1972), Coca-Cola (mill-1975), SKF Sweden. 1967), Marlboro (fabbrika tat-tabakk f'Sarajevo) u lukandi Holiday Inn. Sarajevo ospitat l-Olimpjadi tax-Xitwa tal-1984. === Gwerra Bosnijaka (1992-1995) === [[Stampa:Breakup of Yugoslavia.gif|thumb|Xoljiment tal-Jugoslavja]] Fit-18 ta' Novembru, 1990, saru elezzjonijiet parlamentari b'Ħafna partiti fil-Bożnja u Ħerzegovina kollha. Fil-25ta'ta’ Novembru, sar it-tieni rawnd, li fih ġiet eletta assemblea nazzjonali li fiha l-poter komunista ġie mibdul b'koalizzjoni ta' tliet partiti bbażati fuq l-etniċi. Wara d-dikjarazzjonijiet ta' indipendenza tas-Slovenja u l-Kroazja mill-Jugoslavja, kien hemm diviżjoni kbira fost ir-residenti tal-Bosnja u Ħerzegovina dwar il-kwistjoni ta' jekk għandhomx jibqgħu fil-Jugoslavja (parteċipazzjoni favorevoli ħafna tas-Serbi) jew tfittex l-indipendenza (parteċipazzjoni favorevoli ħafna tal-Bosnijaċi u l-Kroati) . Membri tal-parlament Serbi, magħmulin prinċipalment minn membri tal-Partit Demokratiku Serb, ħallew il-parlament ċentrali f'Sarajevo u ffurmaw l-Assemblea Popolari Serba tal-Bożnja u Ħerzegovina fl-24 ta' Ottubru 1991, li mmarkat it-tmiem tal-koalizzjoni tri-etnika li rregolat wara l-1990. elezzjonijiet Din l-Assemblea stabbilixxiet ir-Repubblika Serba tal-Bosnja u Ħerzegovina f'parti mit-territorju tal-Bosnja u Ħerzegovina fid-9 ta' Jannar 1992. Kienet isimha mill-ġdid Republika Srpska f'Awwissu 1992. Fit-18 ta' Novembru, 1991, il-fergħa tal-partit fil-Bosnja u Ħerzegovina. il-partit fil-gvern fir-Repubblika tal-Kroazja, l-Unjoni Demokratika Kroata (HDZ), ipproklama l-eżistenza tal-Komunità Kroata tal-Ħerzeg-Bosnja f'parti separata tat-territorju tal-Bosnja u Ħerzegovina bil-Kunsill tad-Difiża Kroat (HVO) bħala l-militar tiegħu. fergħa. Il-Gvern tal-Bosnja u Ħerzegovina ma għarafhiex u ddikjaraha illegali. [[Stampa:Norsk Sisu fra NORLOGB.jpg|thumb|left|Truppi tan-NU quddiem il-bini tal-Kunsill Eżekuttiv, maħruqa wara li ntlaqtu minn nar ta' tankijiet waqt l-Assedju ta' Sarajevo, 1995]] Fil-15 ta' Ottubru, 1991, wara d-dikjarazzjoni tas-sovranità tal-Bosnja u Ħerzegovina, sar referendum dwar l-indipendenza fid-29 ta' Frar u fl-1 ta' Marzu, 1992, li ġie bojkottjat mill-maġġoranza l-kbira tas-Serbi. Ir-rata ta' votazzjoni fir-referendum dwar l-indipendenza kienet ta’ 63.4 fil-mija u 99.7 fil-mija tal-votanti vvutaw favur l-indipendenza. Il-Bosnja u Ħerzegovina ddikjarat l-indipendenza tagħha fit-3 ta' Marzu, 1992 u rċeviet rikonoxximent internazzjonali fix-xahar ta' wara, fis-6 ta' April, 1992. Ir-Repubblika tal-Bożnja u Ħerzegovina ġiet ammessa bħala Stat Membru tan-Nazzjonijiet Uniti fit-22 ta' Mejju, 1992. 1992. Wara d-dikjarazzjoni tal-indipendenza tal-Bosnja u Ħerzegovina, il-milizzji Serbi Bosnijaċi mmobilizzati f'partijiet differenti tal-pajjiż. Il-forzi tal-gvern kienu mgħammra ħażin u mhux ippreparati għall-gwerra. Ir-rikonoxximent internazzjonali tal-Bosnja u Ħerzegovina żied il-pressjoni diplomatika għall-Armata Popolari Jugoslava (JNA) biex tirtira mit-territorju tar-repubblika, li għamlet uffiċjalment f'Ġunju 1992. Il-membri Serbi Bosnijaċi tal-JNA sempliċement bidlu l-insinji, iffurmaw l-Armata ta' ir-Republika Srpska (VRS) u komplew jiġġieldu. Armati u mgħammra bl-arsenali tal-JNA fil-Bosnja, appoġġjati minn voluntiera u diversi forzi paramilitari mis-Serbja, u li rċevew appoġġ umanitarju, loġistiku u finanzjarju estensiv mir-Repubblika Federali tal-Jugoslavja, l-offensivi tar-Repubblika Srpska fl-1992 irnexxielhom ipoġġu ħafna mill-pajjiż. taħt il-kontroll tagħhom. L-avvanz tas-Serbi Bosnijaċi kien akkumpanjat mit-tindif etniku tal-Bosnijaċi u l-Kroati Bosnijaċi minn żoni kkontrollati mill-VRS. Ġew stabbiliti għexieren ta' kampijiet ta' konċentrament fejn il-ħabsin kienu suġġetti għal vjolenza u abbuż, inkluż stupru. It-tindif etniku laħaq il-qofol tiegħu fil-massakru ta' Srebrenica ta' aktar minn 8,000 raġel u tifel Bosnjani f’Lulju 1995, li kien iddikjarat ġenoċidju mit-Tribunal Kriminali Internazzjonali għall-eks Jugoslavja (ICTY). Il-forzi tal-Bosnja u l-Kroati tal-Bosnja wkoll wettqu delitti tal-gwerra kontra persuni ċivili ta' gruppi etniċi differenti, għalkemm fuq skala iżgħar. Il-biċċa l-kbira tal-atroċitajiet tal-Bosnja u l-Kroat twettqu matul il-Gwerra Kroat-Bosnija, sub-kunflitt tal-Gwerra Bosnijaka li poġġiet lill-Armata tal-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina (ARBiH) kontra l-HVO. Il-konflitt Bosnijaku-Kroat intemm f'Marzu 1994, bl-iffirmar tal-Ftehim ta' Washington, li wassal għall-ħolqien ta' Federazzjoni Bosnijaka-Kroata tal-Bosnja u Ħerzegovina, li għaqqad it-territorju kkontrollat ​​mill-HVO ma' dak tal-Armata tar-Repubblika. tal-Bosnja u Ħerzegovina (ARBiH). == Ġeografija == Żewġ reġjuni ewlenin huma distinti: il-Bosnja hija r-reġjun tat-tramuntana ċentrali u tat-tramuntana (muntanjuż u umdu) u Ħerzegovina tokkupa r-reġjun kollu tan-Nofsinhar (qrib l-Adrijatiku). Hemm bosta widien u firxiet ta' muntanji li f’ħafna każijiet jilħqu għoli ta' aktar minn 2,000 metru. [[Stampa:NP001 nacionalni park sutjeska perucica.jpg|thumb|Il-Park Nazzjonali ta' Sutjeska fih Maglić, l-ogħla muntanja fil-Bożnja u Ħerzegovina, kif ukoll Perućica, waħda mill-aħħar foresti primi li fadal fl-Ewropa.]] [[Stampa:NP002 - 14.jpg|thumb|Muntanji Kozara, Park Nazzjonali ta' Kozara]] [[Stampa:Štrbački buk 1.jpg|thumb|Kaskata Štrbački buk fuq ix-Xmara Una, Park Nazzjonali ta' Una]] [[Stampa:Drina Canyon.JPG|thumb|Canyon tax-Xmara Drina, Park Nazzjonali ta' Drina]] Il-Bożnja u Ħerzegovina tinsab fil-Balkani tal-Punent, tmiss mal-Kroazja (932 km jew 579 mi) fit-tramuntana u l-punent, is-Serbja (302 km jew 188 mi) fil-lvant, u l-Montenegro (225 km jew 140 mi) fix-Xlokk. Għandha kosta twila madwar 20 kilometru (12 mi) madwar il-belt ta 'Neum. Hija tinsab bejn latitudnijiet 42° u 46° N u lonġitudnijiet 15° u 20° E. L-isem tal-pajjiż ġej miż-żewġ reġjuni suppost tal-Bożnja u Ħerzegovina, li l-fruntiera tagħhom qatt ma kienet definita. Storikament, l-isem uffiċjali tal-Bosnja qatt ma inkluda xi reġjuni numerużi tagħha sal-okkupazzjoni Awstro-Ungeriża. Il-pajjiż huwa prinċipalment muntanjuż u jinkludi l-Alpi Dinariċi ċentrali. Il-partijiet tal-grigal jilħqu l-Baċir Pannoniku, filwaqt li fin-nofsinhar imiss mal-Adrijatiku. L-Alpi Dinariċi ġeneralment jimxu f'direzzjoni tax-Xlokk-Majjistral u jsiru ogħla lejn in-nofsinhar. L-ogħla punt fil-pajjiż huwa l-Maglić Peak f'2,386 metru (7,828.1 pied), fuq il-fruntiera mal-Montenegro. Muntanji oħra importanti huma Volujak, Zelengora, Lelija, Lebršnik, Orjen, Kozara, Grmeč, Čvrsnica, Prenj, Vran, Vranica, Velež, Vlašić, Cincar, Romanija, Jahorina, Bjelašnica, Treskavica u Trebević. Il-kompożizzjoni ġeoloġika tal-firxa tal-muntanji Dinariċi Bosnijaċi tikkonsisti prinċipalment minn ġebel tal-ġir (inkluż ġebel tal-ġir Mesozoic), b'depożiti ta' ħadid, faħam, żingu, manganiż, boksajt, ċomb u melħ preżenti f'xi żoni, speċjalment fiċ-ċentru u fit-tramuntana mill-Bosnja. B'mod ġenerali, kważi 50 % tal-Bożnja u Ħerzegovina hija koperta minn foresti. Il-biċċa l-kbira taż-żoni tal-foresti jinsabu fil-partijiet ċentrali, tal-Lvant u tal-Punent tal-Bosnja. Ħerzegovina għandha klima Mediterranja aktar niexfa, b'topografija karst dominanti. Il-Bożnja tat-Tramuntana (Posavina) fiha art agrikola fertili ħafna tul ix-Xmara Sava u ż-żona korrispondenti hija kkultivata ħafna. Dawn l-artijiet agrikoli huma parti mill-Pjanura Pannonika li testendi għall-pajjiżi ġirien tal-Kroazja u s-Serbja. Il-pajjiż għandu biss 20 kilometru (12-il mi) ta 'kosta, madwar il-belt ta' Neum fil-canton ta' Herzegovina-Neretva. Għalkemm il-belt hija mdawra minn peniżoli Kroati, taħt il-liġi internazzjonali l-Bosnja u Ħerzegovina għandha d-dritt ta' passaġġ għall-baħar ta' barra. Sarajevo hija l-kapitali u l-akbar belt. Bliet ewlenin oħra jinkludu Banja Luka u Prijedor fir-reġjun tal-majjistral magħrufa bħala Bosanska Krajina, Tuzla, Bijeljina, Doboj u Brčko fil-grigal, Zenica fil-parti ċentrali tal-pajjiż u Mostar, l-akbar belt fir-reġjun tan-Nofsinhar tal-Ħerzegovina. Hemm seba' xmajjar ewlenin fil-Bożnja u Ħerzegovina: * Ix-Xmara Sava hija l-akbar fil-pajjiż u tifforma l-fruntiera naturali tagħha fit-tramuntana mal-Kroazja. 76% tat-territorju tal-pajjiż jgħaddi fid-Danubju u mbagħad fil-Baħar l-Iswed. Il-Bożnja u Ħerzegovina hija membru tal-Kummissjoni Internazzjonali għall-Protezzjoni tax-Xmara Danubju (ICPDR). *Ix-xmajjar Una, Sana u Vrbas huma tributarji tal-lemin tax-Xmara Sava u jinsabu fir-reġjun tal-majjistral ta' Bosanska Krajina. * Ix-Xmara Bosna tat isimha lill-pajjiż u hija l-itwal xmara li nstab fih. Jestendi mill-Bosnja ċentrali, mis-sors tagħha qrib Sarajevo sax-Xmara Sava fit-tramuntana. * Id-Drina tgħaddi mill-parti tal-Lvant tal-Bosnja u fil-biċċa l-kbira tifforma fruntiera naturali mas-Serbja. * In-Neretva hija x-xmara ewlenija tal-Ħerzegovina u l-unika xmara ewlenija li tgħaddi fin-nofsinhar lejn il-Baħar Adrijatiku. === Fruntieri === Fruntieri tal-Bożnja u Ħerzegovina totali: 1,543 km, pajjiżi tal-fruntiera (3): Kroazja 956 km; Montenegro 242 km; Serbja 345 km. === Bijodiversità === Fitoġeografikament, il-Bożnja u Ħerzegovina tappartjeni għar-Renju Boreali u hija maqsuma bejn il-provinċja Illirja tar-Reġjun Ċirkumboreal u l-provinċja Adrijatika tar-Reġjun tal-Mediterran. Skont il-World Wildlife Fund (WWF), it-territorju tal-Bożnja u Ħerzegovina jista' jinqasam f'erba' ekoreġjuni: foresti mħallta tal-Balkani, foresti mħallta tal-Muntanji Dinariċi, foresti mħallta Pannoniċi, u foresti tal-weraq Illyrian. Il-pajjiż kellu punteġġ medju tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti tal-2018 ta' 5.99/10, u kklassifikah fid-89 post globalment minn 172 pajjiż. == Organizzazzjoni territorjali tal-Bosnja u Ħerzegovina == L-Istat tal-Bosnja u Ħerzegovina huwa kkostitwit bħala repubblika federali, u huwa maqsum amministrattivament f'50 distrett, bil-kapitali tiegħu tkun il-belt ta' Sarajevo. Il-pajjiż huwa magħmul minn żewġ entitajiet awtonomi, li kull waħda minnhom għandha l-gvern u l-Assemblea Nazzjonali tagħha: il-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina (FBH), magħmula minn żoni ta' popolazzjonijiet Bosnijaċi-Musulmani u Bosnijaċi-Kroati, tokkupa 51% tal- territorju totali tal-pajjiż; u r-Republika Srpska (RS), b'popolazzjoni Serba Bosnijaka, tokkupa d-49% li jifdal, u li l-korp leġiżlattiv tagħha huwa l-Assemblea Nazzjonali tar-Republika Srpska. Il-Ftehim ta' Dayton tal-1995 stabbilixxew żewġ stati “etnikament puri” (minħabba l-eliminazzjoni fiżika—qtil—jew tkeċċija ta' minoranzi etniċi fost l-abitanti tal-pajjiż). Hekk ħarġu r-Repubblika Serba tal-Bosnija (Republika Srpska) u l-Federazzjoni Kroata tal-Bosnija (Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina). Il-belt awtonoma ta' Brčko (DB) ġiet miżjuda aktar tard ma' din id-diviżjoni fl-2000, li tinsab fin-NE tal-pajjiż, li tokkupa żoni taż-żewġ entitajiet ewlenin tal-Istat Bosnjan. It-tielet livell tas-suddiviżjoni politiku-amministrattiva tal-Bosnja u Ħerzegovina huwa manifestat permezz tal-cantons, iżda dawn jinstabu biss fl-FBH. Hemm għaxar cantons fl-FBH, li kull wieħed minnhom għandu l-gvern cantonali tiegħu, li huma taħt il-Kostituzzjoni tal-Federazzjoni. Xi wħud mill-cantons għandhom komponenti etniċi differenti u għalhekk għandhom liġijiet speċjali sabiex jibbilanċjaw il-forzi bejn il-gruppi etniċi. Ir-raba' livell fid-diviżjoni politika tal-Bosnja u Ħerzegovina huma l-muniċipalitajiet. L-FBH huwa maqsum f'74 muniċipalità u l-RS f'63. Il-Muniċipalitajiet għandhom gvernijiet lokali u komunement jespandu madwar l-aktar belt importanti fit-territorji tagħhom, għalhekk ħafna muniċipalitajiet għandhom storja twila u tradizzjoni li hija espressa f'dawn id-diviżjonijiet, iżda hemm ukoll oħrajn li huma l-prodott esklussiv tas-suddiviżjoni wara l-gwerra tad-disgħinijiet. Kull canton tal-FBH jinkludi diversi muniċipalitajiet. Minbarra l-entità-stati, il-cantons u l-muniċipalitajiet, il-Bożnja u Ħerzegovina għandha wkoll erba' "bliet uffiċjali"; Dawn huma: Banja Luka, Mostar, Sarajevo u Sarajevo tal-Lvant (Istočno Sarajevo). It-territorju tal-bliet ta' Banja Luka u Mostar jikkorrispondi għall-muniċipalitajiet tal-istess isem, filwaqt li Sarajevo u Sarajevo tal-Lvant fihom diversi muniċipalitajiet. L-ibliet għandhom il-gvern tagħhom stess li fih il-poter tagħhom huwa f'livell bejn il-muniċipalitajiet u l-cantons (jew l-entità fil-każ tar-Repubblika Srpska). == Gvern u Politika == === Gvern === [[Stampa:Bosnia herzegovina division 2.PNG|thumb|Organizzazzjoni territorjali]] Bħala riżultat tal-Ftehim ta' Dayton, l-implimentazzjoni tal-paċi ċivili hija ssorveljata mir-Rappreżentant Għoli għall-Bożnja u Ħerzegovina, magħżul mill-Kunsill għall-Implimentazzjoni tal-Paċi (PIC). Ir-Rappreżentant Għoli hija l-ogħla awtorità politika fil-pajjiż. Ir-Rappreżentant Għoli għandu ħafna setgħat governattivi u leġiżlattivi, inkluż it-tneħħija ta' uffiċjali eletti u mhux eletti. Minħabba s-setgħat estensivi tar-Rappreżentant Għoli fuq il-politika tal-Bosnja u s-setgħat sinifikanti tiegħu ta' veto, il-pożizzjoni ġiet imqabbla wkoll ma' dik ta' viċire. Il-politika sseħħ fil-qafas ta' demokrazija parlamentari rappreżentattiva, li fiha s-setgħa eżekuttiva hija eżerċitata mill-Kunsill tal-Ministri tal-Bosnja u Ħerzegovina. Is-setgħa leġiżlattiva hija eżerċitata kemm mill-Kunsill tal-Ministri kif ukoll mill-Assemblea Parlamentari tal-Bożnja u Ħerzegovina. Il-Membri tal-Assemblea Parlamentari huma eletti skont sistema ta' rappreżentazzjoni proporzjonali (PR). Il-Bożnja u Ħerzegovina hija demokrazija liberali. Għandu diversi livelli ta' strutturar politiku, skont il-Ftehim ta' Dayton. L-aktar importanti minn dawn il-livelli hija d-diviżjoni tal-pajjiż f'żewġ entitajiet: il-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina u r-Repubblika Srpska. Il-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina tkopri 51% taż-żona totali tal-Bosnja u Ħerzegovina, filwaqt li r-Repubblika Srpska tkopri 49%. L-entitajiet, ibbażati l-aktar fuq territorji miżmuma miż-żewġ naħat fil-gwerra dak iż-żmien, ġew stabbiliti formalment mill-Ftehim ta' Dayton fl-1995 minħabba bidliet tremendi fl-istruttura etnika tal-Bosnja u Ħerzegovina. Fil-livell nazzjonali, hemm biss sett finit ta' setgħat esklussivi jew konġunti, filwaqt li l-maġġoranza tal-awtorità tgħix mal-entitajiet. Sumantra Bose tiddeskrivi lill-Bosnja u Ħerzegovina bħala konfederazzjoni konssoċjazzjonali. Id-distrett ta' Brčko, fit-Tramuntana tal-pajjiż, inħoloq fl-2000 b’artijiet miż-żewġ entitajiet. Uffiċjalment tappartjeni lit-tnejn, iżda mhi rregolata minn ebda wieħed minnhom u topera taħt sistema deċentralizzata ta' gvern lokali. Għal skopijiet elettorali, il-votanti fid-distrett ta' Brčko jistgħu jagħżlu li jipparteċipaw fl-elezzjonijiet tal-Federazzjoni jew tar-Repubblika Srpska. Id-distrett ta' Brčko ġie mfaħħar talli żamm popolazzjoni multi-etnika u livell ta' prosperità ferm ogħla mill-medja nazzjonali. [[Stampa:Parliament (6042784223).jpg|thumb|Bini tal-gvern tal-Bożnja u Ħerzegovina f'Sarajevo]] It-tielet livell ta' suddiviżjoni politika tal-Bosnja u Ħerzegovina huwa manifestat fil-cantons. Huma esklussivi għall-entità tal-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina, li tikkonsisti f'għaxra minnhom. Kull wieħed għandu gvern cantonali, li huwa rregolat mil-leġiżlazzjoni tal-Federazzjoni kollha kemm hi. Xi cantons huma mħallta etnikament u għandhom liġijiet speċjali biex jiżguraw l-ugwaljanza għaċ-ċittadini kostitwenti kollha. Ir-raba' livell ta' diviżjoni politika fil-Bosnja u Ħerzegovina huma l-muniċipalitajiet. Il-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina hija maqsuma f'79 muniċipalità Minbarra l-entitajiet, il-cantons u l-muniċipalitajiet, il-Bożnja u Ħerzegovina għandha wkoll erba' bliet "uffiċjali". Dawn huma: Banja Luka, Mostar, Sarajevo u Sarajevo tal-Lvant. It-territorju u l-gvern tal-bliet ta' Banja Luka u Mostar jikkorrispondu mal-muniċipalitajiet tal-istess isem, filwaqt li l-ibliet ta' Sarajevo u Sarajevo tal-Lvant jikkonsistu uffiċjalment f'diversi muniċipalitajiet. L-ibliet għandhom il-gvern muniċipali tagħhom stess li s-setgħa tiegħu tinsab bejn dik tal-muniċipalitajiet u l-cantons. Aktar reċentement, diversi istituzzjonijiet ċentrali (bħal ministeru tad-difiża, ministeru tas-sigurtà, qorti tal-istat, servizz tat-taxxa indiretta, eċċ.) inħolqu fil-proċess tat-trasferiment ta' parti mill-ġurisdizzjoni tal-entitajiet lill-istat. Ir-rappreżentanza tal-gvern tal-Bosnja u Ħerzegovina titwettaq minn elite li jirrappreżentaw it-tliet gruppi ewlenin fil-pajjiż, u kull wieħed minnhom għandu sehem garantit ta' poter. === Militari === [[Stampa:Combined Resolve XV AFBiH2 RPG Dismount.jpg|thumb|left|Forzi tal-Art Bosnijaċi Isolvu XV Magħquda]] [[Stampa:Bell Huey II Bosnian Air Force.jpg|thumb|Ajruplani tat-trasport prinċipali TH-1H Huey tal-Forza tal-Ajru Bosnjana]] Il-Forzi Armati tal-Bosnja u Ħerzegovina (OSBiH) akkwistaw il-forma attwali tagħha fl-2005. Il-Ministeru tad-Difiża ġie ffurmat fl-2004. L-Armata Bosnijaka tikkonsisti mill-Forzi tal-Art, il-Forza tal-Ajru u d-Difiża tal-Ajru tal-Bosnja. Il-Forzi tal-Art għandhom 7,200 suldat attiv u 5,000 riżerva. Huma armati b'taħlita ta' armi, vetturi u tagħmir militari Amerikani, Jugoslavi, Sovjetiċi u Ewropej. L-Air Force u l-Forzi tad-Difiża tal-Ajru għandhom 1,500 persunal u madwar 62 ajruplan. Il-Forzi tad-Difiża tal-Ajru joperaw missili MANPADS li jistgħu jinġarru mill-bniedem, batteriji tal-missili mill-wiċċ għall-arja (SAM), kanuni kontra l-inġenji tal-ajru u radar. L-Armata reċentement adottat uniformijiet MARPAT mmodifikati, li jintlibsu minn suldati Bosnijaċi li jservu fil-Forza Internazzjonali ta' Assistenza għas-Sigurtà (ISAF) fl-Afganistan. Programm ta' produzzjoni domestika issa għaddej biex jiżgura li l-unitajiet tal-Armata jkunu mgħammra bil-munizzjon korrett. Fl-2007, il-Ministeru tad-Difiża wettaq l-ewwel missjoni ta' assistenza internazzjonali tal-armata, billi rekluta persunal militari biex iservi f’missjonijiet taż-żamma tal-paċi tal-ISAF fl-Afganistan, l-Iraq u r-Repubblika Demokratika tal-Kongo fl-2007. Ħames uffiċjali, bħala uffiċjali/konsulenti, servew fid-Demokratiċi. Repubblika tal-Kongo. Suldati, l-aktar bħala assistenti mediċi u sigurtà tal-bażi, servew fl-Afganistan. 85 suldat Bosnjan ipprovdew servizzi ta' sigurtà fil-bażi fl-Iraq, u kultant ukoll wettqu rondi tal-infanterija hemmhekk. It-tliet gruppi skjerati rċevew tifħir mill-forzi internazzjonali rispettivi tagħhom, kif ukoll mill-Ministeru tad-Difiża tal-Bosnja u Ħerzegovina. L-operazzjonijiet ta' assistenza internazzjonali għadhom għaddejjin. Il-Forza tal-Ajru u d-Difiża tal-Ajru tal-Bosnja u Ħerzegovina ġew iffurmati meta elementi tal-Armata tal-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina u l-Forza tal-Ajru tar-Repubblika Srpska ngħaqdu fl-2006. Il-Forza tal-Ajru għaddiet minn titjib f'dawn l-aħħar snin, b'fondi addizzjonali għat-tiswijiet tal-ajruplani u kooperazzjoni aħjar mal-Forzi tal-Art, kif ukoll maċ-ċittadini tal-pajjiż. Il-Ministeru tad-Difiża qed jipprova jakkwista ajruplani ġodda, inklużi ħelikopters u forsi anke ġettijiet tal-ġlied. === Relazzjonijiet barranin === [[Stampa:Secretary Clinton Meets With President of Bosnia and Herzegovina Zeljko Komsic (6507403825).jpg|thumb|Željko Komšić, membru Kroat tal-presidenza Bosnijaka, u Hillary Clinton, Segretarju tal-Istat tal-Istati Uniti, 13 ta' Diċembru, 2011]] L-integrazzjoni fl-Unjoni Ewropea hija waħda mill-għanijiet politiċi ewlenin tal-Bożnja u Ħerzegovina, li bdiet il-Proċess ta’ Stabbilizzazzjoni u Assoċjazzjoni fl-2007. Il-pajjiżi li qed jipparteċipaw fil-Proċess ta’ Stabbilizzazzjoni u Assoċjazzjoni ġew offruti l-possibbiltà li jsiru, a ladarba jissodisfaw il-kundizzjonijiet meħtieġa , fl-Istati Membri tal-UE. Il-Bożnja u Ħerzegovina hija għalhekk pajjiż kandidat potenzjali għas-sħubija fl-UE. L-implimentazzjoni tal-Ftehim ta' Dayton fl-1995 iffokat l-isforzi ta' dawk li jfasslu l-politika fil-Bosnja u Ħerzegovina, kif ukoll il-komunità internazzjonali, fuq l-istabbilizzazzjoni reġjonali fil-pajjiżi suċċessuri ta' dik li kienet il-Jugoslavja. Fi ħdan il-Bosnja u Ħerzegovina, ir-relazzjonijiet mal-ġirien tagħha l-Kroazja, is-Serbja u l-Montenegro kienu pjuttost stabbli mill-iffirmar tal-Ftehim ta’ Dayton. Fit-23 ta' April, 2010, il-Bosnja u Ħerzegovina rċeviet il-Pjan ta' Azzjoni għall-Adeżjoni tan-NATO, li huwa l-aħħar pass qabel is-sħubija sħiħa fl-alleanza. Sħubija sħiħa kienet inizjalment mistennija fl-2014 jew fl-2015, skont il-progress tar-riformi. F'Diċembru 2018, in-NATO approvat Pjan ta' Azzjoni għall-Adeżjoni tal-Bosnja. Il-Bożnja u Ħerzegovina hija l-61 pajjiż l-aktar paċifiku fid-dinja, skont l-Indiċi tal-Paċi Globali tal-2024. ==== 2016 - applikazzjoni għal sħubija fl-UE ==== L-applikazzjoni tal-Bożnija-Ħerzegovina għas-sħubija fl-[[UE]] ġiet ippreżentata fil-15 ta' Frar 2016. Il-preżentazzjoni tal-applikazzjoni seħħet wara l-Kunsill Affarijiet Ġenerali f'Diċembru 2015, fejn il-ministri evalwaw il-proċess tat-tkabbir. Huma adottaw konklużjonijiet dwar il-proċess ta' stabbilizzazzjoni u ta' assoċjazzjoni bejn l-UE u l-[[Balkani tal-Punent]], li jkopru l-Eks Repubblika Jugoslava tal-[[Maċedonja]], l-[[Albanija]], il-Bożnija-Ħerzegovina u l-[[Kosovo]]. Il-Kunsill adotta konklużjonijiet dwar l-applikazzjoni tal-Bożnija-Ħerzegovina għal sħubija fl-UE fl-20 ta' Settembru 2016. Fit-18 ta' Ġunju 2019 il-Kunsill Affarijiet Ġenerali adotta konklużjonijiet dwar it-tkabbir u l-proċess ta' stabbilizzazzjoni u ta' assoċjazzjoni, li jkopru l-Bożnija-Ħerzegovina. Fl-20 ta' Ġunju 2019 il-[[Kunsill Ewropew]] approva l-konklużjonijiet. F'konformità mal-proċedura ta' adeżjoni stabbilita fit-trattat tal-UE, il-ministri talbu lill-Kummissjoni Ewropea biex tagħti l-opinjoni tagħha dwar l-applikazzjoni. Jekk l-opinjoni tkun pożittiva, il-Kunsill Ewropew jista' jiddeċiedi li jagħti lill-Bożnija-Ħerzegovina status ta' kandidat. === Cantons (Organizzazzjoni territorjali tal-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina) === Il-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina hija suddiviża f'għaxar cantons. Min-naħa tagħhom, dawn il-cantons huma internament maqsuma f'bosta muniċipalitajiet. Mill-10 cantons, ħamsa huma maġġoranza Bożnijaċi, tlieta huma maġġoranza Kroati, u tnejn huma mħallta, li jfisser li hemm proċeduri legali għall-protezzjoni tal-gruppi etniċi kostitwenti. === Demografija === Skont iċ-ċensiment tal-1991, il-Bosnja u Ħerzegovina kellha popolazzjoni ta' 4,369,319, filwaqt li ċ-ċensiment tal-Grupp tal-Bank Dinji tal-1996 wera tnaqqis għal 3,764,425. Migrazzjonijiet kbar tal-popolazzjoni matul il-gwerer Jugoslavi fid-disgħinijiet ikkawżaw bidliet demografiċi fil-pajjiż. Bejn l-1991 u l-2013, in-nuqqas ta' qbil politiku għamilha impossibbli li jiġi organizzat ċensiment. Kien ippjanat ċensiment għall-2011, u mbagħad għall-2012, iżda ġie ttardjat sa Ottubru 2013. Iċ-ċensiment tal-2013 sab popolazzjoni totali ta' 3,531,159 ruħ, tnaqqis ta' madwar 20% mill-1991. Iċ-ċifri taċ-ċensiment tal-2013 jinkludu residenti mhux permanenti u Bosnijaċi din ir-raġuni huma mistoqsija minn uffiċjali tar-Repubblika Srpska u politiċi Serbi (ara Gruppi Etniċi hawn taħt). === Gruppi etniċi === [[Stampa:Statue of Our Lady of Medjugorje (cropped).jpg|thumb|left|Statwa tal-Madonna f'Medjugorje, sit ta' pellegrinaġġ popolari għall-Kattoliċi minn madwar id-dinja]] Il-Bożnja u Ħerzegovina hija dar għal tliet "popli kostitwenti" etniċi, jiġifieri Bożnijaċi, Serbi u Kroati, minbarra għadd ta' gruppi iżgħar inklużi Lhud u Roma. Skont id-dejta taċ-ċensiment tal-2013 ippubblikata mill-Aġenzija tal-Istatistika tal-Bosnja u Ħerzegovina, il-Bosnijaċi jiffurmaw 50.1% tal-popolazzjoni, is-Serbi 30.8%, il-Kroati 15.5% u oħrajn 2, 7%, u l-bqija tar-rispondenti ma jiddikjarawx l-oriġini etnika tagħhom jew ma tirrispondix. Ir-riżultati taċ-ċensiment huma kkontestati mill-uffiċċju tal-istatistika tar-Repubblika Srpska u mill-politiċi Serbi Bosnijaċi. It-tilwima dwar iċ-ċensiment tikkonċerna l-inklużjoni ta' residenti Bosnjani mhux permanenti fiċ-ċifri, li l-uffiċjali tar-Repubblika Srpska jopponu. L-uffiċċju tal-istatistika tal-Unjoni Ewropea, l-Eurostat, ikkonkluda f'Mejju 2016 li l-metodoloġija taċ-ċensiment użata mill-aġenzija tal-istatistika Bosnijaka hija konformi mar-rakkomandazzjonijiet internazzjonali. ==== Kompożizzjoni etnika tal-Bosnja u Ħerzegovina fl-2013: ==== * Bosnijaċi (50.1%) * Serbi (30.8%) * Kroati (15.4%) * Oħrajn (2.7%) * Mhux iddikjarat (0.8%) * Ebda tweġiba (0.2%) === Lingwi === Il-kostituzzjoni tal-Bosnja ma tispeċifika l-ebda lingwa uffiċjali. Madankollu, l-akkademiċi Hilary Footitt u Michael Kelly jinnotaw li l-Ftehim ta' Dayton jgħid li “huwa magħmul bil-Bosnijan, il-Kroat, l-Ingliż u s-Serb”, u jiddeskrivu dan bħala “rikonoxximent de facto ta' tliet lingwi uffiċjali” fil-livell tal-istat. L-istatus ugwali tal-Bosnijan, is-Serb u l-Kroat ġie vverifikat mill-Qorti Kostituzzjonali fl-2000. Hija ddeċidiet li d-dispożizzjonijiet tal-lingwa tal-kostituzzjonijiet tal-Federazzjoni u r-Repubblika Srpska kienu inkompatibbli mal-kostituzzjoni tal-istat, peress li rrikonoxxew biss il-Bosnijan u l-Kroat (fil-każ tal-Federazzjoni) u s-Serb (fil-każ tar-Repubblika Srpska) bħala lingwi uffiċjali fil-livell tal-entità. Bħala riżultat, il-kliem tal-kostituzzjonijiet tal-entitajiet inbidel u t-tliet lingwi saru uffiċjali fiż-żewġ entitajiet. It-tliet lingwi uffiċjali huma kompletament intelliġibbli reċiprokament u huma magħrufa kollettivament taħt l-isem Serbo-Kroat, minkejja li dan it-terminu mhuwiex rikonoxxut formalment fil-pajjiż. L-użu ta 'waħda mit-tliet lingwi sar indikatur tal-identità etnika. Michael Kelly u Catherine Baker jargumentaw: "It-tliet lingwi uffiċjali tal-istat tal-Bosnja attwali... jirrappreżentaw l-affermazzjoni simbolika tal-identità nazzjonali fuq il-pragmatiżmu tal-intelliġibilità reċiproka." Skont il-Karta Ewropea għal-Lingwi Reġjonali jew Minoritarji (CELMR) tal-1992, il-Bożnja u Ħerzegovina tirrikonoxxi l-lingwi minoritarji li ġejjin: Albaniż, Montenegrin, Ċek, Taljan, Ungeriż, Maċedonjan, Ġermaniż, Pollakk, Romani, Rumen, Russu, Slovakk , Sloven, Tork, Ukrajn u Lhudi (Jiddish u Ladino). Il-minoranza Ġermaniża fil-Bożnja u Ħerzegovina huma l-aktar fdalijiet ta' Donauschwaben (Is-Swabi tad-Danubju), li stabbilixxew fiż-żona wara li l-monarkija tal-Habsburg talbet il-Balkani mill-Imperu Ottoman. Minħabba t-tkeċċija u l-assimilazzjoni (sfurzata) wara ż-żewġ gwerer dinjija, in-numru ta' Ġermaniżi etniċi fil-Bożnja u Ħerzegovina naqas b’mod drammatiku. Fiċ-ċensiment tal-2013, 52.86% tal-popolazzjoni jqisu l-lingwa materna tagħhom bħala Bosnijan, 30.76% Serb, 14.6% Kroat u 1.57% lingwa oħra, u 0.21% ma jirrispondux. === Reliġjon === Il-Bożnja u Ħerzegovina huwa pajjiż b'diversità reliġjuża kbira. Skont iċ-ċensiment tal-2013, il-Musulmani kienu jammontaw għal 50.7% tal-popolazzjoni, filwaqt li l-Insara Ortodossi kienu jiffurmaw 30.7%, l-Insara Kattoliċi 15.2%, 1.2% kienu ta’ reliġjonijiet oħra u 1.1% atei jew agnostiċi, filwaqt li l-bqija ma' ddikjarawx ir-reliġjon tagħhom jew ma weġibx il-mistoqsija. Stħarriġ tal-2012 wera li 54% tal-Musulmani Bosnijaċi ma jistqarru l-ebda reliġjon, filwaqt li 38% kienu jipprattikaw is-Sunniżmu. ==== Reliġjon fil-Bożnja u Ħerzegovina (ċensiment 2013) ==== * Musulmani 50.7% * Nisrani Ortodoss 30.7% * Kristjan Kattoliku 15.2% * 1.2% ieħor * Ateu 0.7% * Agnostiku 0.3% * Mhux iddikjarat 0.9% * Ebda tweġiba 0.2% === Żoni urbani === Sarajevo hija dar għal 419,957 abitant fiż-żona urbana tagħha li tinkludi l-belt ta' Sarajevo, kif ukoll il-muniċipalitajiet ta' Ilidža, Vogošća, Istočna Ilidža, Istočno Novo Sarajevo u Istočni Stari Grad Iż-żona metropolitana għandha popolazzjoni ta' 555,210 abitant u tinkludi l- il-canton ta' Sarajevo, il-Lvant ta' Sarajevo u l-muniċipalitajiet ta' Breza, Kiseljak, Kreševo ​​​​​​u Visoko. == Ekonomija == [[Stampa:GDP per capita development of Bosnia and Herzegovina.svg|thumb|Evoluzzjoni stmata tal-PGD reali per capita tal-Bosnja u Ħerzegovina mill-1952]] Matul il-Gwerra Bosnijaka, l-ekonomija sofriet 200 biljun ewro fi ħsara materjali, madwar 326.38 biljun ewro fl-2022 (aġġustat għall-inflazzjoni). Il-Bożnja u Ħerzegovina qed tiffaċċja l-problema doppja tal-bini mill-ġdid ta' pajjiż imqatta' mill-gwerra u l-introduzzjoni ta' riformi tranżizzjonali tas-suq liberali fl-ekonomija mħallta preċedenti tagħha. Wirt ta' l-era preċedenti hija industrija b'saħħitha; taħt l-ex president tar-repubblika Džemal Bijedić u l-president Jugoslav Josip Broz Tito, l-industriji metallurġiċi ġew promossi fir-repubblika, li rriżultaw fl-iżvilupp ta' parti kbira mill-impjanti tal-Jugoslavja; SR Bosnia and Herzegovina kellha ekonomija industrijali b'saħħitha ħafna orjentata lejn l-esportazzjoni fis-snin sebgħin u tmeninijiet, b'esportazzjonijiet fuq skala kbira li jiswew miljuni ta 'dollari Amerikani. Għal ħafna mill-istorja tal-Bosnja, l-agrikoltura saret f'irziezet privati; Tradizzjonalment, ikel frisk ġie esportat mir-repubblika. Il-gwerra tad-disgħinijiet ikkawżat bidla drastika fl-ekonomija Bosnijaka. Il-PGD naqas b'60% u l-qerda tal-infrastruttura fiżika qerdet l-ekonomija Peress li ħafna mill-kapaċità tal-produzzjoni ma ġietx restawrata, l-ekonomija Bosnijaka għadha tiffaċċja diffikultajiet konsiderevoli. Iċ-ċifri juru li l-PGD u d-dħul per capita żdiedu b’10% bejn l-2003 u l-2004; Dan u t-tnaqqis fid-dejn nazzjonali tal-Bosnja huma xejriet negattivi, u qgħad għoli (38.7%) u defiċit kummerċjali kbir jibqgħu tħassib. Il-munita nazzjonali hija l-marka konvertibbli (KM), marbuta mal-euro, ikkontrollata mill-bord monetarju. L-inflazzjoni annwali hija l-aktar baxxa relattiva għal pajjiżi oħra fir-reġjun, b'1.9% fl-2004. Id-dejn internazzjonali kien ta '$ 5.1 biljun (mill-31 ta' Diċembru 2014). Ir-rata ta' tkabbir reali tal-PGD kienet ta' 5% fl-2004 skont il-Bank Ċentrali tal-Bosnja u Ħerzegovina u l-Uffiċċju tal-Istatistika tal-Bosnja u Ħerzegovina. Il-Bożnja u Ħerzegovina wriet progress pożittiv f'dawn l-aħħar snin, u b'mod deċiżiv ċċaqlaqha mill-iktar pożizzjoni baxxa fl-ugwaljanza tad-dħul għal erbatax minn 193 nazzjon. Skont id-dejta tal-Eurostat, il-PGD per capita (PPP) tal-Bożnja u Ħerzegovina kien ta' 29 % tal-medja tal-UE fl-2010. Il-Fond Monetarju Internazzjonali (IMF) ħabbar self lill-Bosnja li jiswa 500 miljun dollaru Amerikan, li se jiġi pprovdut taħt arranġament stand-by. L-approvazzjoni tagħha kienet skedata għal Settembru 2012. L-Ambaxxata tal-Istati Uniti f'Sarajevo tipproduċi l-Gwida tan-Negozju tal-Pajjiż, rapport annwali li jipprovdi ħarsa komprensiva tal-ambjent tan-negozju u ekonomiku tal-Bożnja u Ħerzegovina, billi juża analiżi ekonomika, politika u tas-suq. Skont xi stimi, l-ekonomija taħt l-art tirrappreżenta 25.5% tal-PGD. Fl-2017, l-esportazzjonijiet kibru bi 17% meta mqabbla mas-sena ta' qabel, b’total ta' 5.65 biljun ewro. Il-volum totali tal-kummerċ barrani fl-2017 kien jammonta għal 14.97 biljun ewro u żdied b'14% meta mqabbel mas-sena ta' qabel. L-importazzjonijiet ta’ oġġetti żdiedu bi 12% u ammontaw għal 9.32 biljun ewro. Il-kopertura tal-importazzjonijiet mill-esportazzjoni żdiedet bi 3% meta mqabbla mas-sena ta’ qabel u issa hija 61 fil-mija. Fl-2017, il-Bosnja u Ħerzegovina esportat prinċipalment sedili tal-karozzi, elettriku, injam ipproċessat, aluminju u għamara. Fl-istess sena, prinċipalment importat żejt mhux raffinat, karozzi, żejt tal-mutur, faħam u briquettes. Ir-rata tal-qgħad fl-2017 kienet 20.5%, iżda l-Istitut ta' Vjenna għall-Istudji Ekonomiċi Internazzjonali jbassar li r-rata tal-qgħad se tonqos matul il-ftit snin li ġejjin. Fl-2018, il-qgħad għandu jkun 19.4% u jonqos aktar għal 18.8% fl-2019. Fl-2020, ir-rata tal-qgħad għandha tinżel għal 18.3%. [[Stampa:Sarajevo Twist Tower.jpg|thumb|L-Avaz Twist Tower f'Sarajevo, l-ogħla bini fil-Bosnja u Ħerzegovina]] Fil-31 ta' Diċembru, 2017, il-Kunsill tal-Ministri tal-Bosnja u Ħerzegovina ippubblika r-rapport dwar id-dejn pubbliku tal-Bosnja u Ħerzegovina, li jgħid li d-dejn pubbliku tnaqqas b’389.97 miljun ewro, jew aktar minn 6 % meta mqabbel mal-31 ta' Diċembru, 2016 Fl-aħħar tal-2017, id-dejn pubbliku kien ta' €5.92 biljun, li kien jammonta għal 35.6 fil-mija tal-PDG. Sal-31 ta' Diċembru 2017, kien hemm 32,292 kumpanija rreġistrata fil-pajjiż, li flimkien kellhom dħul ta' 33,572 miljun ewro dik l-istess sena. Fl-2017, il-pajjiż irċieva 397.35 miljun ewro f'investiment barrani dirett, ekwivalenti għal 2.5% tal-PGD. Fl-2017, il-Bosnja u Ħerzegovina kklassifikat fit-tielet post fid-dinja f'termini tan-numru ta' impjiegi ġodda maħluqa minn investiment barrani, relattiv għan-numru ta' abitanti. Fl-2018, il-Bosnja u Ħerzegovina esportat oġġetti li jiswew 11.9 biljun KM (6.07 biljun euro), li huwa 7.43% aktar milli fl-istess perjodu fl-2017, filwaqt li l-importazzjonijiet ammontaw għal 19.27 biljun KM (9,830 miljun euro), li jirrappreżenta 5.47% aktar. Il-prezz medju ta' appartamenti ġodda mibjugħa fil-pajjiż fl-ewwel sitt xhur tal-2018 huwa ta' 1,639 km (€886.31) għal kull metru kwadru, li jirrappreżenta żieda ta' 3.5% meta mqabbel mas-sena ta' qabel. Mit-30 ta' Ġunju, 2018, id-dejn pubbliku tal-Bosnja u Ħerzegovina kien jammonta għal madwar €6.04 biljun, li minnhom 70.56% jikkorrispondi għal dejn estern u 29.4% għal dejn intern. Il-proporzjon tad-dejn pubbliku fil-prodott gross domestiku huwa 34.92%. Fl-ewwel 7 xhur tal-2018, 811,660 turist żaru l-pajjiż, qabża ta' 12.2% meta mqabbla mal-ewwel 7 xhur tal-2017. Fl-ewwel 11-il xahar tal-2018, 1,378,542 turist żaru l-Bosnja-Ħerzegovina, żieda ta' 12,6%, u kellhom 2,871,004 lejl f'lukandi, żieda ta' 13.8% meta mqabbel mas-sena ta' qabel. Barra minn hekk, 71.8% tat-turisti ġew minn pajjiżi barranin. Fl-ewwel seba' xhur tal-2019, 906,788 turist żaru l-pajjiż, qabża ta' 11.7% meta mqabbel mas-sena ta’ qabel. Fl-2018, il-valur totali ta' fużjonijiet u akkwisti fil-Bosnja u Ħerzegovina kien jammonta għal €404.6 miljun. Fl-2018, 99.5 fil-mija tal-kumpaniji fil-Bosnja u Ħerzegovina użaw kompjuters fin-negozju tagħhom, filwaqt li 99.3 fil-mija kellhom konnessjoni tal-Internet, skont stħarriġ li sar mill-Aġenzija tal-Istatistika tal-Bosnja u Ħerzegovina. Fl-2018, il-Bosnja u Ħerzegovina rċeviet 783.4 miljun KM (400.64 miljun euro) f'investiment barrani dirett, li kien ekwivalenti għal 2.3% tal-PDG. [[Stampa:Sarajevo Tram-Stop Banka 2011-10-28 (2).jpg|thumb|Il-Bank Ċentrali tal-Bożnja u Ħerzegovina f'Sarajevo]] Fl-2018, il-Bank Ċentrali tal-Bosnja u Ħerzegovina għamel profitt ta' 8,430,875 km (€4,306,347). Il-Bank Dinji bassar li l-ekonomija se tikber 3.4% fl-2019. Il-Bożnja u Ħerzegovina ġiet ikklassifikata fit-83 post fl-Indiċi tal-Libertà Ekonomika tal-2019. Il-punteġġ ġenerali tal-Bożnja u Ħerzegovina huwa 61.9. Din il-pożizzjoni tirrappreżenta xi progress relattiv għall-91 post li kellha fl-2018. Dan ir-riżultat huwa taħt il-livell reġjonali, iżda għadu 'l fuq mill-medja dinjija, u jagħmel lill-Bosnja u Ħerzegovina pajjiż "moderament ħieles". Fil-31 ta’ Jannar 2019, id-depożiti totali fil-banek Bosnijaċi kienu ta' KM 21.9 biljun (€11.20 biljun), li jirrappreżentaw 61.15 % tal-PGD nominali. Fit-tieni kwart tal-2019, il-prezz medju ta' appartamenti ġodda mibjugħa fil-Bożnja u Ħerzegovina kien ta' 1,606 km (€821.47) għal kull metru kwadru. Fl-ewwel sitt xhur tal-2019, l-esportazzjonijiet ammontaw għal 5,829 miljun KM (2,980 miljun ewro), li huwa 0.1% inqas minn fl-istess perjodu tal-2018, filwaqt li l-importazzjonijiet ammontaw għal 9,779 miljun KM (5,000 miljun ewro), li huwa 4.5% aktar milli fl-istess perjodu tas-sena ta' qabel. Fl-ewwel sitt xhur tal-2019, l-investiment barrani dirett ammonta għal 650.1 miljun KM (332.34 miljun ewro). Il-Bożnja u Ħerzegovina ġiet ikklassifikata fis-77 post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023. Mit-30 ta' Novembru, 2023, il-Bosnja u Ħerzegovina kellha 1.3 miljun vettura bil-mutur reġistrata. === Turiżmu === [[Stampa:Вишеградска ћуприја са Андрићградом 2.jpg|thumb|Mehmed Paša Sokolović Bridge, Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO u Andrićgrad]] [[Stampa:Mostar Old Town Panorama 2007.jpg|thumb|Stari Most fil-Mostar, Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO]] [[Stampa:Saint James Church (St. Jakov) Medjugorje - Hotel Pansion Porta - Bosnia Herzegovina - Creative Commons by gnuckx (4695237966).jpg|thumb|Medjugorje, sit ta' pellegrinaġġ popolari għall-Kattoliċi madwar id-dinja]] Skont il-projezzjonijiet tal-Organizzazzjoni Dinjija tat-Turiżmu, il-Bożnja u Ħerzegovina kellha t-tielet l-ogħla rata ta’ tkabbir turistiku fid-dinja bejn l-1995 u l-2020. Fl-2017, 1,307,319 turist żaru l-Bosnja u Ħerzegovina, żieda ta’ 13.7%, u kellhom 2,677,125 lejl f’lukandi, żieda ta’ 12.3% mis-sena ta’ qabel. 71.5% tat-turisti ġew minn pajjiżi barranin. Fl-2018, 1,883,772 turist żaru l-Bosnja u Ħerzegovina, żieda ta’ 44.1%, u 3,843,484 qagħdu l-lejl f’lukandi, żieda ta’ 43.5% meta mqabbla mas-sena ta’ qabel. Barra minn hekk, 71.2% tat-turisti ġew minn pajjiżi barranin. Fl-2006, meta Lonely Planet ikklassifika l-aqwa bliet fid-dinja, Sarajevo, il-kapitali nazzjonali u ospitanti tal-Olimpjadi tax-Xitwa tal-1984, ġiet ikklassifikata fin-numru 43 fil-lista. It-turiżmu f'Sarajevo jiffoka prinċipalment fuq aspetti storiċi, reliġjużi u kulturali. Fl-2010, il-lista "L-Aħjar fl-Ivvjaġġar" ta' Lonely Planet innominaha bħala waħda mill-aqwa għaxar bliet li żaru dik is-sena. Sarajevo rebaħ ukoll il-konkors "Best City to Visit" tal-blog tal-ivvjaġġar Foxnomad fl-2012, li għeleb lil aktar minn mitt belt oħra madwar id-dinja. Medjugorje sar wieħed mill-aktar siti ta' pellegrinaġġ popolari għall-Kattoliċi madwar id-dinja u sar it-tielet l-iktar sit reliġjuż importanti fl-Ewropa, fejn aktar minn miljun persuna jżuruh kull sena. Ġie stmat li 30 miljun pellegrin ġew Medjugorje minn meta bdew l-allegati dehriet fl-1981. Mill-2019, pellegrinaġġi għal Medjugorje huma uffiċjalment awtorizzati u organizzati mill-Vatikan. Il-Bosnja saret ukoll destinazzjoni dejjem aktar popolari għall-iskijar u l-ekoturiżmu. Il-muntanji li ospitaw l-Olimpjadi tax-Xitwa ta' Bjelašnica, Jahorina u Igman huma l-aktar muntanji tal-iskijar li jżuruha nies fil-Bosnja u Ħerzegovina. Il-Bożnja u Ħerzegovina tibqa' waħda mill-aħħar reġjuni naturali mhux skoperti tal-Alpi tan-Nofsinhar, b'firxiet vasti ta' natura selvaġġa u mhux mittiefsa li tattira avventurieri u min iħobb in-natura. National Geographic semmiet lill-Bosnja u Ħerzegovina bħala l-aqwa destinazzjoni ta' avventura tar-roti tal-muntanji għall-2012. L-Alpi Dinariċi taċ-ċentru tal-Bosnja huma l-favoriti tal-mixjiet u tal-muntanji, peress li fihom klimi Mediterranji u alpini. Whitewater rafting sar xi ħaġa ta' passatemp nazzjonali fil-Bosnja u Ħerzegovina. Ix-xmajjar ewlenin użati għar-rafting tal-ilma abjad fil-pajjiż jinkludu l-Vrbas, Tara, Drina, Neretva u Una. Sadanittant, l-aktar xmajjar notevoli huma l-Vrbas u t-Tara, peress li t-tnejn ospitaw il-Kampjonati Dinji tar-Rafting tal-2009. Ir-raġuni għaliex ix-Xmara Tara hija popolari immens għar-rafting hija għaliex fiha l-aktar canyon tax-xmara fonda fl-Ewropa, il-Canyon tax-Xmara Tara. Riċentement, il-Huffington Post semmiet lill-Bosnja u Ħerzegovina id-"9 l-akbar avventura fid-dinja fl-2013," u żiedet li l-pajjiż jiftaħar "l-ilma u l-arja l-aktar nadifa fl-Ewropa, l-akbar foresti verġni, u l-aktar annimali selvaġġi. L-aħjar mod biex esperjenza huwa l-Vjaġġ tat-Tliet Xmajjar, li jieħu l-aħjar li l-Balkani għandhom x'joffru." == Infrastruttura == === Trasport === [[Stampa:Sarajevo Airport 1 2024.jpg|thumb|Ajruport Internazzjonali ta' Sarajevo]] L-Ajruport Internazzjonali ta' Sarajevo, magħruf ukoll bħala l-Ajruport ta' Butmir, huwa l-ajruport internazzjonali ewlieni fil-Bożnja u Ħerzegovina, li jinsab 3.3 NM (6.1 km; 3.8 mi) fil-Lbiċ tal-istazzjon tal-ferrovija prinċipali ta' Sarajevo fil-belt ta' Sarajevo fis-subborg ta' Butmir. L-operazzjonijiet ferrovjarji fil-Bosnja u Ħerzegovina huma suċċessuri tal-Ferroviji Jugoslavi fi ħdan il-fruntieri tal-pajjiż wara l-indipendenza tal-ex Jugoslavja fl-1992. Illum, huma operati mill-Ferroviji tal-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina (ŽFBiH) fil-Federazzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina. Ħerzegovina. === Telekomunikazzjonijiet === Is-suq tal-komunikazzjoni fil-Bosnja kien liberalizzat għal kollox f'Jannar 2006. It-tliet operaturi tal-linja fissa jipprovdu servizzi prinċipalment fl-oqsma tal-operat tagħhom, iżda għandhom liċenzji nazzjonali għal sejħiet nazzjonali u internazzjonali. Servizzi ta' data mobbli huma offruti wkoll, inklużi servizzi ta' veloċità għolja EDGE, 3G u 4G. Oslobođenje (Liberazzjoni), imwaqqfa fl-1943, hija waħda mill-eqdem gazzetti li jiċċirkolaw kontinwament fil-pajjiż. Hemm ħafna pubblikazzjonijiet nazzjonali, fosthom Dnevni avaz (Leħen ta' Kuljum), imwaqqfa fl-1995, u Jutarnje Novine (Aħbarijiet ta' Filgħodu), biex insemmu biss ftit, li jiċċirkolaw f'Sarajevo. Perjodiċi lokali oħra jinkludu l-gazzetta Kroata Hrvatska riječ u r-rivista Bosnijaka Start, kif ukoll il-gazzetti ta' kull ġimgħa Slobodna Bosna (Bosnja Ħielsa) u BH Dani (BH Days). Mill-2014, il-pjattaforma N1 xxandar bħala affiljat ta' CNN International, b'uffiċċji f'Sarajevo, Żagreb u Belgrad. Mill-2021, il-Bosnja u Ħerzegovina kklassifikat fit-tieni post fil-libertà tal-istampa fir-reġjun, wara l-Kroazja, u kklassifikat fit-58 post internazzjonali. Minn Diċembru 2021, hemm 3,374,094 utent tal-Internet fil-pajjiż, jew 95.55% tal-popolazzjoni kollha. === Edukazzjoni === [[Stampa:Sarajevo University building.JPG|thumb|Fakultà tal-Liġi tal-Università ta' Sarajevo]] [[Stampa:Mostar gimnasium.jpg|thumb|Il-Gimnazija Mostar fil-Mostar kienet waħda mill-aktar istituzzjonijiet edukattivi akkademikament prestiġjużi.]] L-edukazzjoni ogħla għandha tradizzjoni twila u rikka fil-Bosnja u Ħerzegovina. L-ewwel istituzzjoni ta' edukazzjoni għolja apposta kienet skola tal-filosofija Sufi mwaqqfa minn Gazi Husrev-beg fl-1531. Segwew bosta skejjel reliġjużi. Fl-1887, taħt l-Imperu Awstro-Ungeriż, skola tal-liġi tax-xarija bdiet programm ta 'ħames snin. Fl-1940, l-Università ta 'Sarajevo saret l-ewwel istitut sekulari ta' edukazzjoni għolja tal-belt. Fis-snin 50, bdew jiġu offruti lawrji gradwati. Saret ħafna ħsara matul il-gwerra, reċentement inbniet mill-ġdid fi sħubija ma 'aktar minn 40 università oħra. Hemm istituzzjonijiet oħra ta' edukazzjoni ogħla, inklużi: Džemal Bijedić Università ta' Mostar, Università ta' Banja Luka, Università ta' Mostar, Università ta' Sarajevo tal-Lvant, Università ta' Tuzla, Università Amerikana tal-Bożnja u Ħerzegovina u l-Akkademja tax-Xjenzi u l-Arti tal-Bożnja u Ħerzegovina , meqjusa bħala waħda mill-akkademji tal-arti kreattivi l-aktar prestiġjużi fir-reġjun. Il-Bożnja u Ħerzegovina għandha 26 università Barra minn hekk, il-Bosnja u Ħerzegovina hija dar għal bosta istituzzjonijiet privati ​​u internazzjonali ta' edukazzjoni għolja, li wħud minnhom huma: * Skola tax-Xjenza u t-Teknoloġija ta' Sarajevo * Università Internazzjonali ta' Sarajevo * Università Amerikana tal-Bosnja u Ħerzegovina * Skola Għolja tan-Negozju ta' Sarajevo * Università Internazzjonali ta' Burch * Kulleġġ tad-Dinja Magħquda fil-Mostar L-edukazzjoni primarja pubblika hija b'xejn u obbligatorja għal tfal ta' bejn 5 snin u nofs u 6 snin u nofs. L-edukazzjoni sekondarja mhix obbligatorja u hija mmirata għal tfal bejn il-15 u t-18-il sena. Ir-rata ta' litteriżmu hija ta' 98.3%, b'99.4% għall-irġiel u 97.1% għan-nisa. L-Università Internazzjonali ta' Sarajevo toffri varjetà wiesgħa ta' programmi. Universitajiet fil-Bożnja u Ħerzegovina joffru programmi fl-istudji umanistiċi, ix-xjenzi u t-teknoloġija. It-tul tal-istudji huwa minn 3 sa 4 snin għal lawrji ta' baċellerat, minn 1 sa 2 snin għal lawrji ta' masters u minn 3 sa 4 snin għal dottorati. Id-dħul fl-universitajiet isir permezz ta' testijiet tad-dħul jew evalwazzjoni tal-prestazzjoni akkademika. L-edukazzjoni primarja ddum disa' snin. L-edukazzjoni sekondarja hija pprovduta fi skejjel sekondarji ġenerali u tekniċi (ġeneralment Gymnasiums), fejn l-istudji normalment idumu erba' snin. Il-forom kollha ta' edukazzjoni sekondarja jinkludu element ta' taħriġ vokazzjonali. L-istudenti li jiggradwaw minn skejjel sekondarji ġenerali jiksbu l-Matura u jistgħu jinkitbu fi kwalunkwe istituzzjoni ta' edukazzjoni għolja jew akkademja billi jgħaddu minn eżami ta' kwalifika preskritt mill-korp governattiv jew istituzzjoni. Studenti li jiggradwaw minn suġġetti tekniċi jiksbu Diploma. == Kultura == === Arkitettura === [[Stampa:Sarajevo, knihovna.jpg|thumb|Librerija Nazzjonali u Università ta' Sarajevo]] L-arkitettura tal-Bożnja u Ħerzegovina hija influwenzata fil-biċċa l-kbira minn erba' perjodi ewlenin li fihom il-bidliet politiċi u soċjali influwenzaw il-ħolqien ta' drawwiet kulturali u arkitettoniċi distintivi tal-popolazzjoni. Kull perjodu ħass l-influwenza tiegħu u kkontribwixxa għal diversità akbar ta' kulturi u lingwaġġ arkitettoniku f’dan ir-reġjun. === Midja === [[Stampa:Radio and Television of Bosnia and Herzegovina (BHRT) building, Sarajevo.jpg|thumb|Kwartieri ġenerali tal-BHRT f'Sarajevo]] Xi stazzjonijiet televiżivi, rivisti u gazzetti fil-Bosnja u Ħerzegovina huma proprjetà tal-istat, u oħrajn huma korporazzjonijiet għall-profitt iffinanzjati minn reklamar, abbonamenti u dħul ieħor relatat mal-bejgħ. Il-Kostituzzjoni tal-Bosnja u Ħerzegovina tiggarantixxi l-libertà tal-espressjoni. Bħala pajjiż fi tranżizzjoni, b'wirt ta' wara l-gwerra u struttura politika interna kumplessa, is-sistema tal-midja tal-Bożnja u Ħerzegovina tinsab fil-proċess ta' trasformazzjoni. Fil-perjodu inizjali ta 'wara l-gwerra (1995-2005), l-iżvilupp tal-midja kien iggwidat primarjament minn donaturi internazzjonali u aġenziji ta' kooperazzjoni, li investew biex jgħinu fil-bini mill-ġdid, id-diversifikazzjoni, id-demokratizzazzjoni u l-professjonalizzazzjoni tal-midja. L-iżviluppi ta' wara l-gwerra jinkludu l-ħolqien ta' Aġenzija Regolatorja tal-Komunikazzjoni indipendenti, l-adozzjoni ta’ Kodiċi tal-Istampa, il-ħolqien tal-Kunsill tal-Istampa, id-dekriminalizzazzjoni tal-malafama u l-malafama, l-introduzzjoni ta’ libertà ta' aċċess għall-informazzjoni pjuttost avvanzat u l-ħolqien ta' sistema tax-xandir tas-servizz pubbliku mill-ex xandar tal-istat. Madankollu, żviluppi pożittivi b'appoġġ internazzjonali ħafna drabi ġew imfixkla minn elites nazzjonali, u l-professjonalizzazzjoni tal-midja u l-ġurnalisti mxiet bil-mod. Livelli għoljin ta' partiġjaniżmu u rabtiet bejn il-midja u s-sistemi politiċi jfixklu l-aderenza għal kodiċijiet ta' kondotta professjonali. === Letteratura === [[Stampa:S. Kragujevic, Andric na vest o N. nagradi 1961.JPG|thumb|Ivo Andrić ma' martu Milica, malli sar jaf li kien rebaħ il-Premju Nobel fil-Letteratura]] Il-Bożnja-Ħerzegovina għandha letteratura rikka, inkluż dik tar-rebbieħa Nobel Ivo Andrić u poeti bħal Antun Branko Šimić, Aleksa Šantić, Jovan Dučić u Mak Dizdar, kittieba bħal Zlatko Topčić, Meša Selimović, Semezdin Mehmedinović, Miljenko Jerveto Samvilicja, Isak Šimić - beg Bašagić, Abdulah Sidran, Petar Kočić, Aleksandar Hemon u Nedžad Ibrišimović. It-Teatru Nazzjonali twaqqaf fl-1919 f'Sarajevo u l-ewwel direttur tiegħu kien id-drammaturgu Branislav Nušić. Rivisti bħal Novi Plamen jew Sarajevske sveske huma wħud mill-aktar pubblikazzjonijiet prominenti li jkopru suġġetti kulturali u letterarji. Sa tmiem is-snin ħamsin, ix-xogħlijiet ta' Ivo Andrić kienu diġà ġew tradotti f'diversi lingwi. Fl-1958, l-Assoċjazzjoni tal-Kittieba Jugoslava nnominat lil Andrić bħala l-ewwel kandidat tagħha għall-Premju Nobel fil-Letteratura. === Arti === [[Stampa:Bosniangraves bosniska gravar februari 2007 stecak stecci5.jpg|thumb|Stećci minn Radimlja, ħdejn Stolac (seklu 13)]] L-arti tal-Bosnja u Ħerzegovina dejjem kienet tevolvi kontinwament u tvarja mill-lapidi medjevali oriġinali msejħa Stećci sal-pitturi tal-qorti ta' Kotromanić. Madankollu, kien biss mal-wasla tal-Awstro-Ungeriżi li r-rinaxximent tal-pittura fil-Bosnja beda verament jiffjorixxi. L-ewwel artisti kkultivati ​​tal-akkademji Ewropej dehru fil-bidu tas-seklu 20. Fosthom hemm: Gabrijel Jurkić, Petar Šain, Roman Petrović u Lazar Drljača. Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, artisti bħal Mersad Berber u Safet Zec żdiedu fil-popolarità. Fl-2007, Ars Aevi, mużew tal-arti kontemporanja li jinkludi xogħlijiet ta' artisti mondjali rinomati, twaqqfet f'Sarajevo. === Mużika === [[Stampa:43. TKB - Seljo z Sarajewa (Bośnia i Hercegowina) 10.JPG|thumb|left|Bosnians jiżfnu kolo tradizzjonali]] Kanzunetti Bosnijaċi tipiċi huma ganga, rera u mużika folkloristika tradizzjonali Slava bħal kolo, filwaqt li mill-era Ottomana l-aktar popolari hija sevdalinka. Il-mużika pop u rock għandha wkoll tradizzjoni hawn, b'mużiċisti aktar famużi bħal Dino Zonić, Goran Bregović, Davorin Popović, Kemal Monteno, Zdravko Čolić, Elvir Laković Laka, Edo Maajka, Hari Varešanović, Dino Merlin, Mladen Vojičić Tifa, Žkel. , eċċ. Kompożituri oħra bħal Đor đe Novković, Al' Dino, Haris Džinović, Kornelije Kovač u bosta bands rock u pop, pereżempju, Bijelo Dugme, Crvena jabuka, Divlje jagode, Indexi, Plavi orkestar, Zabranjeno Pušenje, Ambasadori, who Dubio kolektiva,, Kienu fost l-aktar importanti fl-eks Jugoslavja. Il-Bosnja hija l-art twelid tal-kompożitur Dušan Šestić, il-kreatur tal-Innu Nazzjonali tal-Bożnja u Ħerzegovina u missier il-kantanta Marija Šestić, mużiċista tal-jazz, edukatur u ambaxxatur tal-jazz tal-Bożnija Sinan Alimanović, il-kompożitur Saša Lošić u l-pjanista Saša Toperić. Fl-irħula, speċjalment fil-Ħerzegovina, il-Bosnijaċi, is-Serbi u l-Kroati jilagħbu l-gusle l-antik. Il-gusle tintuża prinċipalment biex tirreċita poeżiji epiċi b'ton ġeneralment drammatiku. Probabbilment l-iktar mużika distintiva u identifikabbli tal-mużika Bosnijaka, sevdalinka hija tip ta' kanzunetta folkloristika emozzjonali u melankolika li ħafna drabi tiddeskrivi temi koroh bħall-imħabba u t-telf, il-mewt ta' xi ħadd maħbub, jew qtugħ ta' qalb. Sevdalinkas kienu tradizzjonalment esegwiti fuq saz, strument tal-korda Tork, li aktar tard ġie sostitwit bl-accordion. Madankollu, l-arranġament aktar modern ġeneralment jinkludi vokalist akkumpanjat mill-akkordju flimkien ma' drums, double basses, kitarri, klarinitti u vjolini. Tradizzjonijiet folkloristiċi rurali tal-Bożnja u Ħerzegovina jinkludu l-istil ganga vociferated u polifoniku u "ravne pjesme" (kant ċatt), kif ukoll strumenti bħall-bagalja mingħajr drone, flawt tal-injam, u šargija. Il-gusle, strument li jinsab fil-Balkani, jintuża wkoll biex jakkumpanja poeżiji epiċi Slavi antiki. Hemm ukoll kanzunetti folkloristiċi Bosnijaċi fil-lingwa Ladin, derivati ​​mill-popolazzjoni Lhudija taż-żona. Mużika ta' oriġini Bosnijaka ġejja mill-Bosnja ċentrali, Posavina, Wied tad-Drina u Kalesija. Is-soltu ssir minn kantanti b’żewġ vjolinisti u plejer tas-sargija. Dawn il-baned dehru għall-ewwel darba madwar l-Ewwel Gwerra Dinjija u saru popolari fis-sittinijiet Hija t-tielet l-eqdem mużika wara sevdalinka u ilahija. Dawk li jgħallmu lilhom infushom, l-aktar żewġ jew tliet membri, jagħżlu strumenti antiki differenti, speċjalment vjolin, xkora, saz, tnabar, flawtijiet (zurle) jew flawtijiet tal-injam, kif diġà sejħu oħrajn, l-artisti oriġinali tal-mużika Bosnijaka li Notes ma jistgħux ikunu. bil-miktub, huma mgħoddija minn widna minn ġenerazzjoni għal oħra, il-familja hija ġeneralment ereditarja. Huwa maħsub li ġej mit-tribù Persjan-Kalesi li stabbilixxa ruħu fiż-żona tal-widien attwali ta' Sprečanski u probabbilment għalhekk l-isem Kalesija. F'din il-parti tal-Bosnja, hija l-aktar komuni. Din it-tip ta' mużika kienet għoġobha mit-tliet popli tal-Bosnja, Bosnijaċi, Serbi u Kroati, u kkontribwiet ħafna għar-rikonċiljazzjoni, is-soċjalizzazzjoni, id-divertiment u organizzazzjonijiet oħra tan-nies permezz ta' festivals. Fil-Kalesija, dan jinżamm kull sena bil-Bosnjan Original Music Festival. === Ċinema u teatru === Sarajevo hija rikonoxxuta internazzjonalment għall-għażla eclettika u diversa ta’ festivals. Il-Festival tal-Films ta' Sarajevo ġie stabbilit fl-1995, matul il-Gwerra tal-Bosnija, u sar l-aktar festival tal-films importanti u l-akbar fil-Balkani u fix-Xlokk tal-Ewropa. Il-Bosnja għandha wirt rikka ta' films u films, li jmur lura għar-Renju tal-Jugoslavja; Bosta produtturi tal-films Bosnijaċi kisbu prominenza internazzjonali u xi wħud rebħu premjijiet internazzjonali li jvarjaw mill-Premjijiet tal-Akkademja għal multipli Palmes d'Or u Golden Bears. Xi kittieba, diretturi u produtturi Bosnijaċi notevoli jinkludu Danis Tanović (magħruf għall-Premju tal-Akkademja 2001 u film rebbieħ tal-Globu tad-Deheb No Man's Land u l-film rebbieħ tal-Premju tal-Ġurija tal-Grand 2016, Death in Sarajevo), Jasmila Žbanić (rebbieħa tal-Golden Bear). Bear, il-Premju tal-Akkademja u l-film nominat għall-BAFTA 2020 Quo Vadis, Aida?), Emir Kusturica (rebaħ żewġ Palme d'Ors f'Cannes), Zlatko Topčić, Ademir Kenović, Ahmed Imamović, Pjer Žalica, Aida Begić, eċċ. === Kċina === [[Stampa:Bosnian meat platter.JPG|thumb|Dixx tal-laħam Bosnjan li fih, fost affarijiet oħra, ćevapi, li huwa meqjus bħala l-platt nazzjonali tal-Bosnja u Ħerzegovina]] Il-kċina Bosnijaka tuża ħafna ħwawar, fi kwantitajiet moderati. Ħafna mill-platti huma ħfief, peress li huma mgħollija; iz-zlazi huma kompletament naturali, magħmulin minn ftit aktar mill-meraq naturali tal-ħaxix fid-dixx. Ingredjenti tipiċi jinkludu tadam, patata, basal, tewm, bżar, ħjar, karrotti, kaboċċi, faqqiegħ, spinaċi, zucchini, fażola mnixxfa, fażola friska, pruna, ħalib, paprika, u krema msejħa pavlaka. Il-kċina Bosnijaka hija bilanċjata bejn influwenzi tal-Punent u tal-Lvant. Bħala riżultat tal-amministrazzjoni Ottomana għal kważi 500 sena, l-ikel Bosnjan huwa relatat mill-qrib mal-kċejjen Torok, Griegi, u oħrajn tal-qedem Ottomani u Mediterranji. Madankollu, minħabba s-snin tal-ħakma Awstrijaka, hemm ħafna influwenzi tal-Ewropa Ċentrali. Dixxijiet tipiċi tal-laħam jinkludu prinċipalment ċanga u ħaruf. Xi speċjalitajiet lokali huma ćevapi, burek, dolma, sarma, pilav, goulash, ajvar u firxa sħiħa ta' ħelu orjentali. Ćevapi huwa platt tal-laħam ikkapuljat grilled, tip ta' kebab, popolari f'dik li kienet il-Jugoslavja u meqjus bħala platt nazzjonali fil-Bożnja u Ħerzegovina u s-Serbja. L-inbejjed lokali ġejjin minn Ħerzegovina, fejn il-klima hija adattata għat-tkabbir tal-għeneb. Il-fuħħar tal-Ħerzegovina (simili għall-grappa Taljana iżda inqas ħelwa) huwa popolari ħafna. Ix-xarbiet alkoħoliċi tal-għanbaqar (rakija) jew tat-tuffieħ (jabukovača) huma prodotti fit-tramuntana. Fin-Nofsinhar, id-distilleriji kienu jipproduċu kwantitajiet kbar ta' brandy u kienu jfornu l-fabbriki kollha tal-alkoħol li qabel kienu Jugoslavi (il-brandy huwa l-bażi tal-biċċa l-kbira tax-xorb alkoħoliku). Il-kafejiet li jservu l-kafè Bosnjan f'džezva b'rahat lokum u kubi taz-zokkor huma komuni f'Sarajevo u fil-bliet kollha fil-pajjiż. Ix-xorb tal-kafè huwa pastime favorit tal-Bosnijaċi u huwa parti mill-kultura tagħhom. Il-Bożnja u Ħerzegovina hija d-disa’ pajjiż fid-dinja f'termini ta' konsum tal-kafè per capita. === Sports === [[Stampa:Asim Ferhatović Hase Stadium.jpg|thumb|left|L-Istadium Asim Ferhatović Hase f'Sarajevo]] [[Stampa:Jahorina mountain 2018.jpg|thumb|left|Jahorina Ski Resort, ospitanti tal-Olimpjadi tax-Xitwa tal-1984, huwa l-akbar u l-aktar popolari ski resort fil-Bosnja u Ħerzegovina.]] Il-Bożnja u Ħerzegovina pproduċiet bosta atleti. L-aktar avveniment sportiv internazzjonali importanti fl-istorja tal-Bosnja u Ħerzegovina kien il-XI Logħob Olimpiku tax-Xitwa, li sar f'Sarajevo mis-7 sad-19 ta' Frar, 1984. Il-klabb tal-handball ta' Borac rebaħ seba' Kampjonati Jugoslavi tal-Handball, kif ukoll it-Tazza Ewropea fl-1976 u t-Tazza tal-Federazzjoni Internazzjonali tal-Handball fl-1991. Il-judoka Bosnijaka Amel Mekić laħqet champion Ewropew fl-2011. L-atleta tal-binarji Amel Tuka rebaħ midalji tal-bronż u tal-fidda fit-800 metru fil-Kampjonati Dinji tal-Atletika tal-IAAF tal-2015 u tal-2019 [251] u Hamza Alić rebaħ il-midalja tal-fidda fl-isparatura Ewropea tal-2013. Kampjonati Indoor. Il-klabb tal-basketball Bosna Royal minn Sarajevo kien champion Ewropew fl-1979. It-tim nazzjonali tal-basketball tal-irġiel tal-Jugoslavja, li rebaħ medalji f'kull kampjonat tad-dinja mill-1963 sal-1990, kien jinkludi plejers Bosnijaċi bħala membri tal-FIBA tal-Jugoslavja Dražen Dalipagić u Mirza Delibašić . Il-Bożnja u Ħerzegovina tikkwalifika regolarment għall-Kampjonat Ewropew tal-Baskitbol, ​​bi plejers bħal Mirza Teletović, Nihad Đedović u Jusuf Nurkić. It-tim nazzjonali tal-Bożnja u Ħerzegovina ta' taħt is-16-il sena rebaħ żewġ midalji tad-deheb fl-2015, u rebaħ kemm il-Festival Olimpiku tas-Sajf taż-Żgħażagħ Ewropej tal-2015 kif ukoll il-Kampjonat Ewropew ta' taħt is-16-il sena FIBA ​​​​2015. Il-klabb tal-basketball tan-nisa Jedinstvo Aida minn Tuzla rebaħ il-Kampjonat Ewropew tal-Klabbs tan-Nisa fl-1989 u l-finali tat-Tazza Ronchetti fl-1990, immexxija minn Razija Mujanović, tliet darbiet l-aħjar plejer tal-basketball Ewropew, u Mara Lakić. It-tim taċ-ċess Bosnjan kien champion tal-Jugoslavja seba' darbiet, minbarra li l-klabb ta' ŠK Bosna rebaħ erba' Tazzi taċ-Ċess tal-Klabbs Ewropej. Il-Granmastru taċ-ċess Borki Predojević rebaħ ukoll żewġ Kampjonati Ewropej. L-aktar suċċess impressjonanti taċ-ċess Bosnjan kien it-tieni post fil-XXXI Olimpija taċ-Ċess fl-1994 f'Moska, bil-grandmastri Predrag Nikolić, Ivan Sokolov u Bojan Kurajica. Il-boxer tal-piż medju Marijan Beneš rebaħ diversi kampjonati tal-Bożnja u Ħerzegovina, kampjonati Jugoslavi u l-Kampjonat Ewropew. Fl-1978, hija rebħet it-titlu mondjali kontra Elisha Obed tal-Baħamas. [[Stampa:20150331 2219 AUT BIH 2704.jpg|thumb|Edin Džeko lagħab mal-Bosnja u Ħerzegovina fl-2015]] Il-futbol ta' assoċjazzjoni huwa l-aktar sport popolari fil-Bosnja u Ħerzegovina. Din tmur lura għall-1903, iżda l-popolarità tagħha kibret b'mod sinifikanti wara l-Ewwel Gwerra Dinjija. Il-klabbs Bosnijaċi FK Sarajevo u Željezničar rebħu l-kampjonat Jugoslav, filwaqt li t-tim nazzjonali tal-futbol Jugoslav kien jinkludi plejers Bosnijaċi ta’ kull sfond etniku u ġenerazzjonijiet, bħal Safet Sušić, Zlatko Vujović, Mehmed Baždarević, Davor Jozić, Faruk Hadžibegić, Predrag Blašvić, Slić Vahid Halilhodžić, Dušan Bajević, Ivica Osim, Josip Katalinski, Tomislav Knez, Velimir Sombolac u ħafna oħrajn. It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Bożnja u Ħerzegovina ipparteċipa fit-Tazza tad-Dinja tal-FIFA 2014, l-ewwel turnament ewlieni tagħhom. Fost il-plejers tat-tim għal darb'oħra hemm plejers prominenti minn kull sfond etniku tal-pajjiż, bħall-captains ta' dak iż-żmien u attwali Emir Spahić, Zvjezdan Misimović u Edin Džeko, difensuri bħal Ognjen Vranješ, Sead Kolašinac u Toni Šunjić, midfielders bħal Miralem Pjanić u Senad. Lulić, l-attakkant Vedad Ibišević, eċċ. Fost l-eks futbolers Bosnijaċi jinkludu Hasan Salihamidžić, li sar it-tieni Bosnjan li rebaħ trofew tal-UEFA Champions League, wara Elvir Baljić. Huwa lagħab 234 partita u skorja 31 gowl għall-klabb Ġermaniż FC Bayern Munich. Sergej Barbarez, li lagħab ma' diversi klabbs fil-Bundesliga Ġermaniża. Fost l-aktar timijiet li skurjaw gowls fil-Bundesliga, fosthom Borussia Dortmund, Hamburger SV u Bayer Leverkusen, Meho Kodro kien l-aqwa skorer fl-istaġun 2000-01 bi 22 gowl. Meho Kodro qatta' l-biċċa l-kbira tal-karriera tiegħu jilgħab fi Spanja, l-aktar ma' Real Sociedad u FC Barcelona. Elvir Rahimić. Milena Nikolić, membru tat-tim nazzjonali tan-nisa, kienet l-Aħjar Skorer tal-UEFA Women's Champions League 2013–2014. Il-Bożnja u Ħerzegovina kienu ċampjins tad-dinja fil-Volleyball fil-Paralimpiji tas-Sajf tal-2004 u fil-Volleyball fil-Paralimpiji tas-Sajf tal-2012 Ħafna mill-membri tat-tim tilfu saqajhom fil-Gwerra tal-Bosnija. It-tim nazzjonali tiegħu tal-volleyball bil-qiegħda huwa wieħed mill-forzi dominanti fl-isport globalment, wara li rebaħ disa' Kampjonati Ewropej, tliet Kampjonati tad-Dinja u żewġ midalji tad-deheb Paralimpiċi. It-tennis qed jikseb ħafna popolarità wkoll wara s-suċċessi riċenti ta' Damir Džumhur u Mirza Bašić fil-livell tal-Grand Slam. Tennisti notevoli oħra li rrapreżentaw lill-Bosnja u Ħerzegovina huma Tomislav Brkić, Amer Delić u Mervana Jugić-Salkić. === Galerija === [[Stampa:Bosnia and Herzegovina location map.svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali II]] [[Stampa:Bosnia and Herzegovina relief location map.png|thumb|Mappa tal-lokazzjoni tal-ħelsien mill-Bożnja u Ħerzegovina]] [[Stampa:Flags of Bosnia and herzegovina.JPG|thumb|Bini tal-Parlament Bosnjan fl-29 ta' Mejju, 2009.]] [[Stampa:Maglic.jpg|thumb|Post fil-Bosnja u Ħerzegovina. L-ogħla quċċata tal-muntanji hija Great Reel (2396 m) fil-[[Montenegro]], filwaqt li fil-Bosnja l-ogħla parti tal-muntanji ta' Maglic Peak hija 2386 m 'l fuq mil-livell tal-baħar. Skont sorsi oħra, l-ogħla quċċata tal-muntanja hija Maglic b'2386 m.]] [[Stampa:Fontaine Sebilj.jpg|thumb|Fontaine Sebilj.jpg, Baščaršija]] [[Stampa:Sarajevo Bascarsija Market Mosque.jpg|thumb|Sarajevo Market Moskea Bascarsija, Baščaršija]] [[Stampa:Bascarsijska dzamija.jpg|thumb|Moskea Mibnija fl-1530s, Baščaršija]] [[Stampa:Shops in Baščaršija, September, 2017.jpg|thumb|Ħwienet f'Baščaršija, Settembru, 2017, Baščaršija]] [[Stampa:Bascarsija.jpg|thumb|Il-Mużew Storiku Brusa Bezistan/Sarajevo jidher., Baščaršija]] [[Stampa:Taubenplatz05.JPG|thumb|Il-kwartier il-qadim ta' Sarajevo, Baščaršija]] [[Stampa:Old Orthodox Church of St. Archangel Mikhail and Gabriel.jpg|thumb|Knisja Ortodossa Qadima ta' San Arkanġlu Mikhail u Gabriel, Baščaršija]] [[Stampa:Sarajevo Tram-261 Line-3 2013-10-14.jpg|thumb|Il-Bini ta' Ħbiberija bejn il-Greċja u l-Bosnja u Ħerzegovina (bini igglejżjat) fl-14 ta' Ottubru, 2013 (Serbo-Kroat: Zgrada prijateljstva između Grčke i Bosne i Hercegovine, Grieg: Κτήριο Φιλίας Ελλάδας Βοσνίας-Ερζεγοβίνης)]] [[Stampa:Sarajevo Tram-261 Line-3 2013-10-14.jpg|thumb|Il-Bini ta' Ħbiberija bejn il-Greċja u l-Bosnja u Ħerzegovina (bini igglejżjat) fl-14 ta' Ottubru, 2013 (Serbo-Kroat: Zgrada prijateljstva između Grčke i Bosne i Hercegovine, Grieg: Κτήριο Φιλίας Ελλάδας Βοσνίας-Ερζεγοβίνης)]] [[Stampa:Sarajevo parlament 2007.jpg|thumb|Il-Bini ta' Ħbiberija bejn il-Greċja u l-Bosnja u Ħerzegovina (bini igglejżjat) fl-31 ta' Lulju, 2007 (Serbo-Kroat: Zgrada prijateljstva između Grčke i Bosne i Hercegovine, Grieg: Κτήριο Φιλίας Ελλάδας Βοσνίας-Ερζεγοβίνης)]] [[Stampa:Pasnjak PPP026.jpg|thumb|Majevica hija firxa ta' muntanji baxxi fil-Grigal tal-Bosnja u Ħerzegovina.]] <gallery> File:Sarajevo City Panorama.JPG|Sarajevo File:Sebilj, Sarajevo (cropped).jpg|Kwartier Tork Ottoman), Sarajevo File:JesusesHearthCathedral.jpg|Sarajevo File:Саборна црква у Сарајеву.jpg|Sarajevo File:Latin Bridge 02 (22757259615).jpg|Sarajevo File:Vijecnica (41626036484).jpg|Sarajevo File:Trebevićka žičara 2018 07.jpg|Sarajevo File:Sarajevo Novo Sarajevo.jpg|Novo Sarajevo File:Sarajevo Church-of-the-Holy-Transfiguration 2011-10-15.jpg|Novo Sarajevo File:Novo Sarajevo building.jpg|Novo Sarajevo/Ново Сарајево File:East stand -Stadium Grbavica 2018.jpg|Novo Sarajevo File:Sarajevo Wilsons-Promenade 2013-10-18.jpg|Novo Sarajevo File:Sarajevo City Center from Trebevic.JPG|Novo Sarajevo File:Latin Bridge in Sarajevo.jpg|Sarajevo File:Alte Moschee in Sarajevo (5786856258).jpg|Sarajevo File:BBI Shopping and Business Center.jpg|ARIA Centar File:Brčko (collage image).jpg|Brčko File:Kapija grada, I.N.S..jpg|Istočno Sarajevo File:Lukavica, Spasovdanska.jpg|Istočno Sarajevo File:Stambeni blok u Dobrinji.JPG|Istočno Sarajevo File:Fluss Save Slavonski Brod.JPG|Sava jidher minn Slavonski Brod, il-pont fl-isfond jgħaqqad il-belt ma' Bosanski Brod permezz ta' gżira tax-xmara. File:Brod,_Republika_Srpska,_Bosna_i_Hercegovina,_2009.jpg|Bosanski Brod/ File:Banjalukaview000.jpg|Banja Luka/Бања Лука File:NKD 013 gospodska ulica banja luka (3).jpg|Bania Luka File:Ferhat Pasha Mosque, Banja Luka 2016-2.jpg|Bania Luka File:Споменик парковске архитектуре „Универзитетски град".jpg|Bania Luka File:Тврђава Кастел 7.jpg|Bania Luka/Бања Лука File:Саборна црква Христа спаситеља 1.jpg|Bania Luka File:Саборна црква Христа спаситеља 004.jpg|Bania Luka File:Rijeka Krupa 222.jpg|It-tributarju tax-xellug tax-xmara Vrbas, il-Krupa, f'żona protetta 30 kilometru 'l fuq mill-belt. File:Nadkrstac summit.JPG|Vranica Mountain File:Carsija Gornji Vakuf.jpg|Gornji Vakuf-Uskoplje File:Fojnica, vyhlasene lazenske mesto.jpg|Fojnica/Фојница File:Prokosko jezero.jpg|Lag Prokoško File:Врбас са Зеленог моста.jpg|Xmara Vrbas File:Vrbas river highlight.png|Vrbas Xmara Mappa File:Ugar.jpg|Угар/Ugar Xmara File:Ugar kanjon.JPG|Угар/Ugar Xmara File:Travnik (collage image).jpg|Travnik File:Jajce (kolaž).jpg|Jajce/Јајце File:Knezevo124 crop.jpg|Kneževo File:Иломска 2.jpg|Xmara Ilomska File:Mosque in Vrbanjci, Kotor Varoš.jpg|Vrbanjci File:Kotorvaroskocke.JPG|Kotor Varoš File:Teslic centar.JPG|Teslic File:Carsija Doboj danas.jpg|Doboj File:Zenica (collage_image).jpg|Zenica File:Crkva sv. Duha-Nova Bila.jpg|Nueva Bila File:ZENICA (Bosnie Herzégovine).jpg|Bosna Xmara File:Bosna.png|Босна/Bosna Xmara File:River Pliva in Jajce Bosnia.JPG|Плива/Pliva Xmara File:Šipovo.jpg|Šipovo/Sipovo File:Jezero.JPG|Jezero File:Treskavica.jpg|Treskavica Mountain Pik File:Bjelašnica2.jpg|Бјелашница/Bjelašnica Mountain Pik File:Jahorina from Trebević 1.jpg|Јахорина/Jahorina Mountain Pik File:Istočno Sarajevo, pohled na Trebević.jpg|Trebević/TrebevicMountain File:Igman.jpg|Игман/Igman Mountain Pik File:Sarajevo west IMG 1174 hwy M-19.JPG|Hadžići File:Ilidza Park-Banjska 2010-07-05 (2).jpg|Ilidža File:Ilidža Rimski most 1.jpg|Ilidža File:International Burch University (Sarajevo).jpg|Ilidža File:Ilidza Tram-212 Line-3 2013-10-22.jpg|Ilidža File:Bridge on Vrelo Bosne.jpg|Vrelo Bosne Spring File:Zeljeznica River Sarajevo 1.JPG|Xmara Željeznica File:Trnovo RS IMG 0908.jpg|Трново/Trnovo File:Istočno Sarajevo, kostel.jpg|Istočna Ilidža File:Kalesija danas.jpg|Kalesija File:TZJZN MAG05 (cropped).jpg|Tuzla File:Tuzla Thermal Power Plant02A.jpg|Tuzla File:Pannonian Lakes, Winter.jpg|Lag Panonian, Tuzla File:Residental Building Stupine Tuzla.jpg|Tuzla File:Fountain in Bosnia and Herzegovina (1329).jpg|Tuzla File:Salines Soli Trg Tuzla 10-0 CML.jpg|Tuzla/Тузла File:Mahala naselje.jpg|Osmaci File:Mostar (collage image).jpg|Mostar File:Aerial photograph of Mostar city in 1997.JPEG|Mostar File:Bosnia, Mostar, old bridge 2.JPG|Mostar File:Bazar at Old Bridge in Mostar, Herzegovina.JPG|Mostar File:Cathedral of Holy Trinity, Mostar.jpg|Mostar File:Aerial photograph of Mostar, 1997.JPEG|Mostar File:Bihać (collage image).jpg|Bihać/Bihac File:Štrbački buk 1.jpg|Una Xmara File:Tvrđava Doboj 6.jpg|Doboj/Добој File:Velika Kladusa, Bosnia-Herzegovina, Castle.JPG|Kastell ta' Velika Kladuša File:Konjic (collage).jpg|Konjic/Коњиц File:Konjic bridge.jpg|Pont ta' Konjic File:Bugojno-panorama-grada (1996).jpg|Бугојно File:Panorama-široki07419.JPG|Široki Brijeg File:Široki09089.JPG|Široki Brijeg File:Siroki Brijeg, otevreny akvadukt od pramenu Listice.jpg|Široki Brijeg File:Crkva-BDM-široki4537.JPG|Široki Brijeg) File:Zavod04945.JPG|Široki Brijeg File:Didak Buntić-street-ŠB03085.JPG|Široki Brijeg File:Pecara-Široki-stadion01027.JPG|Široki Brijeg File:Pogled na Crnač.jpg|Donji Crnač File:Luka Ploče 00166.JPG|Ploče File:Neum, Adriatic Sea, Bosnia and Herzegovina.jpg|Neum File:Srebrenica.jpg|Srebrenica/Сребреница File:Манастир Сасе.jpg|Monastery/Monasterio de/Monasteru ta' Sase (Manastir Sase/Манастир Сасе) File:Manastir Sase22.JPG|Lapida Rumana, skavata ħdejn il-Monasteru ta' Sase File:Žepa.jpg|Žepa/Жепа File:Кањон Дрине - Гладина.jpg|Дрина/Drina Xmara File:BajinaBastaLake.jpg|Lago/Lag Perućac Lake File:PodgoricaOverview.jpg|Podgorika File:Orjen.jpg|Orjen/Orjén/Орјен Mount File:View of Zubacki kabao.jpg|Veliki Kabao File:Orjen.jpg|Orjen/Orjén image:Zubacki_kabaco_summit_snowfields.jpg|Veduta tas-summit image:Zubacki_kabao_north_west_cirque.JPG|Ċirk tal-Majjistral ta' Veliki kabao image:Zubacki_kabao_view_of_summit.jpg|Veduta mill-qrib tas-summit image:Zubački_kabao,_Primorska_Planinarska_Transverzala,_Montenegro_156.jpg|Peak u l-foresta Evergreen tal-madwar File:Vucji zub Orjen Bijela gora.jpg|Vučji zub (sinna tal-lupu), 24.05.2002 Šćepan Polje Border.JPG|Punt ta' qsim tal-fruntiera bejn il-Montenegro u l-Bosnja-Ħerzegovina Border, Bosnia Herzegovina - Montenegro - panoramio.jpg|Punt ta' qsim tal-fruntiera bejn il-Montenegro u l-Bosnja-Ħerzegovina Hum-Šćepan polje granični prijelaz.jpg|Punt ta' qsim tal-fruntiera bejn il-Montenegro u l-Bosnja-Ħerzegovina Поглед на спој река Тара и Пива и настанак реке Дрине, PNP003 - Национални Парк Кањон Таре и Љубишња.jpg|Veduta tal-konfluwenza tax-xmajjar Tara u Piva u l-formazzjoni tax-xmara Drina. File:Foča – Panorama.jpg|Foča/Фоча File:Амбијентална цјелина Ћерезлук, Фоча 023.JPG|Foča/Фоча File:Foca Sveta Sava IMG 0701.JPG|Foča/Фоча (Catedral/Cathedral/Katidral Sct Sava) File:Aladža džamija--.jpg|Foča/Фоча File:Рогатица, Република Српска 14.jpg|Rogatica/Рогатица File:Дрина 3 NP003.jpg|Дрина/Drina Xmara File:NP001 nacionalni park sutjeska_perucica.jpg|Park Nazzjonali ta' Sutjeska File:Np sutjeska maglic.JPG|Veduta tal-quċċata Maglić mill-Park Nazzjonali ta' Sutjeska. File:Trnovačko jezero, Maglić.jpg|Lago/Lag Trnovačko Lake imdawwar ma' Maglić File:Trnovacko.jpg|Lag Trnovačko Lake imdawwar ma' Maglić File:Sutjeska River 3.jpg|Xmara Sutjeska File:Pohled z Kamziciho vrchu na Tjentiste (bazen).jpg|Tjentište/Тјентиште File:Np sutjeska planina volujak.JPG|Волујак/Volujak Mounts File:Bioć.jpg|Биоч/Bioč/Bióc/Bioc File:Piva sastavci u BiH.jpg|Xmara Piva File:Скакавац, Перућица NP001.jpg|Скакавац/Skakavac Pic/Pico/Peak File:Скакавац 2.jpg|Скакавац/Skakavac Pic File:Np sutjeska prasuma perucica vodopad skakavac.JPG|Perućica/Perucica Foresti File:Перучица 2.JPG|Perućica/Perucica Foresti </gallery> == Referenzi == * [https://www.consilium.europa.eu/mt/policies/enlargement/bosnia-herzegovina/ Bożnija-Ħerzegovina], ''Kunsill tal-Unjoni Ewropea'' {{Ewropa}} [[Kategorija:Bożnija u Ħerżegovina]] [[Kategorija:Pajjiżi stabbiliti fl-1992]] [[Kategorija:Ewropa tal-Lvant]] 0a5jcegpykvlbg5p0vpp9awo8fd8680 0 17671 323537 323058 2025-06-13T10:01:56Z CommonsDelinker 257 [[c:COM:CDC|Bot]]: il-fajl San_Martín_monument_(cropped).jpg ġie mħassar minn fuq [[Wikimedia Commons|Commons]] minn [[c:User:Jameslwoodward|Jameslwoodward]] minħabba: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files in Category:Equestrian statue of José de San M 323537 wikitext text/x-wiki {{Infobox Pajjiż |isem_nattiv = Repubblika Arġentina |isem_komuni = Arġentina |stampa_bandiera = Flag of Argentina.svg |stampa_emblema = Coat of arms of Argentina.svg |stampa_mappa = Argentina_orthographic.svg |deskrizzjoni_mappa = |ħolqa_bandiera = Bandiera tal-Arġentina |ħolqa_emblema = Emblema tal-Arġentina |ħolqa_demografija = Demografija tal-Arġentina |mottu_nazzjonali = "[[En unión y libertad]]"(Spanjol) |innu_nazzjonali = "[[Argentine National Anthem|Himno Nacional Argentino]]"(Spanjol) [[Stampa:United States Navy Band - Himno Nacional Argentino.ogg|nofs]] |lingwi_uffiċjali = [[Lingwa Spanjola|Spanjol]] |gruppi_etniċi = |kapitali = [[Buenos Aires]] |l-ikbar_belt = [[Buenos Aires]] |tip_gvern = [[Repubblika Federali|Federali]] [[Demokrazija Rappreżentanti|Rappreżentattiva]] [[Sistema Presidenzjali|Presidenzjali]] repubblika |titlu_kap1 = [[President tal-Arġentina|President]] |titlu_kap2 = [[Viċi President tal-Arġentina|Viċi President]] |titlu_kap3 = [[Qorti Suprema tal-Arġentina|President tal-Qorti Suprema]] |isem_kap1 = [[Javier Milei]] |isem_kap2 = [[Victoria Villarruel]] |isem_kap3 = [[Horacio Rosatti]] |żona_kklassifika = 8 |poż_erja = 8 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |erja_km2 = 2,780,400 |erja_mi_kw = 1,073,518 km2 |perċentwal_ilma = 1.57 |sena_stima_popolazzjoni = 2022 |stima_popolazzjoni = 46,044,703 |poż_stima_popolazzjoni = 32 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |ċensiment_popolazzjoni = 47,067,441 |sena_ċensiment_popolazzjoni = 2024 |densità_popolazzjoni_km2 = 16.9 |densità_popolazzjoni_mi_kw = 43.8 |poż_densità_popolazzjoni = 178 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |sena_PGD_PSX = 2012 |PGD_PSX = $746.927 biljun |poż_PGD_PSX = 22 |PGD_PSX_per_capita = $18,205 |poż_PGD_PSX_per_capita = 51 |sena_IŻU = 2006 |IŻU = {{profitt}}0.458 |poż_IŻU = 152 |kategorija_IŻU = <span style="color:#e0584e;">għoli</span> |tip_sovranità = [[Indipendenza]] Minn-[[Spanja]] |avveniment_stabbilit1 = [[Rivoluzzjoni Ta 'Mejju]] |data_stabbilit1 = 25 ta Mejju, 1810 |avveniment_stabbilit2 = [[Dikjarazzjoni ta 'Indipendenza fl-Arġentina|Iddikjarat]] |data_stabbilit2 = 9 ta Lulju, 1816 |avveniment_stabbilit3 = [[Kostituzzjoni Arġentina|Kostituzzjoni Attwali]] |data_stabbilit3 = 1 ta Mejju, 1853 |valuta = [[Peso tal-Arġentina|Peso]] |kodiċi_valuta = ARS |żona_ħin = [[Ħin fl-Arġentina|ART]] |differenza_ħku = -3 |cctld = [[.ar]] |kodiċi_telefoniku = 54 |sena_PGD_nominali = 2012 |PGD_nominali = $474.812 biljun |poż_PGD_nominali = 27 |PGD_nominali_per_capita = $11,572 |poż_PGD_nominali_per_capita = 62 |noti = |total_popolazzjoni=47,067,441}} L-'''Arġentina''' hi nazzjon f[[L-Amerika t'Isfel|l-Amerka t'Isfel]]. Il-[[belt kapitali]] hi [[Buenos Aires]]. Arġentina Għandha fruntieri ta '11,968 km li taqsam fruntiera maċ-[[Ċili]] (il-punent u n-nofsinhar): 5,308 km, [[Paragwaj]] (Tramuntana): 1,699 km, [[Urugwaj]] (Grigal): 887 km, [[Brażil]] (Tramuntana: 1,132 km (tqassim kurrenti: 1898). Fl-1910, madwar 30% tal-kważi 8 miljun ruħ li kienu jiffurmaw il-popolazzjoni Arġentina kienu immigranti, l-aktar: Taljani, Spanjoli u Ġermaniżi. == Etimoloġija == Id-deskrizzjoni tar-reġjun bil-kelma Arġentina nstabet fuq mappa Venezjana mill-1536. Bil-Malti, l-isem Arġentina ġej mill-lingwa Spanjola; Madankollu, l-isem innifsu mhuwiex Spanjol, iżda Taljan. L-Arġentina (Arġentin maskili) tfisser' (magħmula) mill-fidda, bil-kulur tal-fidda' bit-Taljan, derivat mil-Latin argentum għall-fidda. Fit-Taljan, l-aġġettiv jew in-nom proprju ħafna drabi jintuża b’mod awtonomu bħala nom u jissostitwih u jingħad l’Arġentina. L-isem Arġentina aktarx li ngħata l-ewwel minn navigaturi Venezjani u Ġenoviżi, bħal Giovanni Caboto. Fl-Ispanjol u l-Portugiż, il-kliem għal "fidda" huma rispettivament plata u prata u "(magħmul mill-fidda" huwa plata u prateado, għalkemm argento għal "fidda" u argentado għal "mgħotti bil-fidda" jeżistu bl-Ispanjol. L-Arġentina kienet l-ewwel assoċjata mal-leġġenda tal-muntanji tal-fidda, mifruxa fost l-ewwel esploraturi Ewropej tal-Baċir tal-Plata. L-ewwel użu bil-miktub tal-isem bl-Ispanjol imur lura għal La Argentina, poeżija tal-1602 minn Martín del Barco Centenera li tiddeskrivi r-reġjun. Għalkemm "l-Arġentina" kienet diġà fl-użu komuni fis-seklu 18, il-pajjiż ġie msejjaħ formalment "Viceroyalty of the Río de la Plata" mill-Imperu Spanjol, u "Provinċji Uniti tar-Río de la Plata" wara l-indipendenza. Il-kostituzzjoni tal-1826 inkludiet l-ewwel użu tal-isem "Repubblika Arġentina" f'dokumenti legali. L-isem "Konfederazzjoni Arġentina" kien ukoll użat komunement u formalizzat fil-Kostituzzjoni Arġentina tal-1853. Fl-1860 digriet presidenzjali stabbilixxa l-isem tal-pajjiż bħala "Repubblika Arġentina", u l-emenda kostituzzjonali ta' dik is-sena huwa ddeċieda li l-ismijiet kollha mill-1810 kienu legalment validi. Bl-Ingliż, il-pajjiż kien tradizzjonalment imsejjaħ "l-Arġentina", li jimita l-użu tipiku Spanjol tal-Arġentina u forsi bħala riżultat ta' abbrevjazzjoni żbaljata tal-isem aktar komplut "República Argentina". "L-Arġentina" waqgħet barra mill-moda f'nofs is-seklu 20 tard, u l-pajjiż issa jissejjaħ "Arġentina". == Ġeografija == [[File:Argentina topo blank.jpg|thumb|left|Mappa Topografika tal-Arġentina]] [[File:Relief Map of Argentina.jpg|thumb|Mappa topografika tal-Arġentina]] [[File:Mapa Argentino según presentación CLPC-ONU - 2009.png|thumb|left|Mappa uffiċjali tal-Arġentina mħejjija. Hija indikata bl-aħdar il-wiċċ tal-blata kontinentali Arġentina, rikonoxxuta min-Nazzjonijiet Uniti fl-2016. Il-mappa tinkludi talbiet territorjali fuq il-Gżejjer Malvinas, il-Gżejjer Aurora, il-Gżejjer tal-Ġeorġja t'Isfel, in-Nofsinhar Gżejjer Sandwich u l-Antartika Arġentina]] B'erja kontinentali ta' 2,780,400 km² (1,073,518 sq mi), l-Arġentina tinsab fin-Nofsinhar tal-Amerika t'Isfel, taqsam il-fruntieri tal-art maċ-Ċilì madwar l-Andes lejn il-punent; Il-Bolivja u l-Paragwaj fit-tramuntana; Il-Brażil fil-Grigal, l-Urugwaj u l-Oċean Atlantiku t'Isfel lejn il-lvant; u Drake Passage lejn in-nofsinhar; għal tul totali tal-fruntiera ta' l-art ta' 9,376 km (5,826 mi). Il-fruntiera kostali tagħha fuq ir-Río de la Plata u l-Oċean Atlantiku tan-Nofsinhar għandha tul ta' 5,117 km (3,180 mi). L-ogħla punt fl-Arġentina huwa Aconcagua fil-provinċja ta' Mendoza (6,959 m (22,831 pied) 'l fuq mil-livell tal-baħar), ukoll l-ogħla punt fl-emisferi tan-Nofsinhar u tal-Punent. L-iktar punt baxx huwa Laguna del Carbón fid-Depressjoni l-Kbira ta' San Julián, provinċja ta' Santa Cruz (−105 m (−344 pied)) taħt il-livell tal-baħar, ukoll l-iktar punt baxx fl-emisferi tan-Nofsinhar u tal-Punent, u s-seba' l-iktar punt baxx fid-Dinja). L-iktar punt tat-Tramuntana jinsab fil-konfluwenza tax-xmajjar Grande de San Juan u Mojinete fil-provinċja ta' Jujuy; l-aktar fin-nofsinhar huwa Cape San Pío fil-provinċja ta' Tierra del Fuego; l-aktar fil-Lvant hija l-grigal ta' Bernardo de Irigoyen, Misiones u l-aktar fil-punent tinsab fil-Park Nazzjonali ta' Los Glaciares fil-provinċja ta' Santa Cruz. Id-distanza massima tramuntana-nofsinhar hija 3,694 km (2,295 mi), filwaqt li d-distanza massima lvant-punent hija 1,423 km (884 mi). Uħud mill-aktar xmajjar importanti huma l-Paraná, l-Urugwaj - li jingħaqdu biex jiffurmaw il-Río de la Plata -, il-Paragwaj, is-Salado, in-Negro, is-Santa Cruz, il-Pilcomayo, il-Bermejo u l-Colorado. Dawn ix-xmajjar joħorġu fil-Baħar Arġentin, iż-żona baxxa tal-Oċean Atlantiku 'l fuq mill-Pjattaforma Arġentina, blata kontinentali wiesgħa mhux tas-soltu. L-ilmijiet tiegħu huma influwenzati minn żewġ kurrenti oċeani ewlenin: il-kurrent sħun tal-Brażil u l-kurrent kiesaħ tal-Malvinas. === Bijodiversità === [[File:Aconcagua2016.jpg|thumb|Aconcagua hija l-ogħla muntanja barra l-Asja, f'6,960.8 metri (22,837 pied), u l-ogħla punt fl-Emisferu tan-Nofsinhar.]] [[File:Pncardones.jpg|thumb|Park Nazzjonali Los Cardones (Parque Nacional Los Cardones)]] L-Arġentina hija waħda mill-pajjiżi bl-akbar bijodiversità fid-dinja peress li fiha waħda mill-akbar varjetajiet ta' ekosistemi fid-dinja: 15-il żona kontinentali, 2 żoni tal-baħar u r-reġjun Antartiku huma rappreżentati fit-territorju tagħha. Din il-varjetà enormi. ta' ekosistemi ta lok għal diversità bijoloġika li hija fost l-akbar fid-dinja: 9,372 speċi ta' pjanti vaskulari katalogati (24 post); 1,038 speċi ta' għasafar ikkatalogati (14-il post); 375 speċi ta' mammiferi katalogati (it-12-il post); 338 speċi ta' rettili ikkatalogati (16-il post); u 162 speċi ta' anfibji katalogati (19-il post). Il-pampa oriġinali prattikament ma kellha l-ebda siġar; Xi speċi importati bħas-sycamore Amerikan jew l-ewkaliptu huma preżenti tul it-toroq jew fil-bliet u r-ranches. L-unika pjanta li tixbaħ siġra indiġena għall-pampas hija l-ombú Evergreen. Il-ħamrija tal-wiċċ tal-pampas hija ta' kulur iswed fil-fond, prinċipalment mollisols, komunement magħrufa bħala humus. Dan jagħmel ir-reġjun wieħed mill-aktar produttivi agrikoli fid-Dinja; Madankollu, dan huwa wkoll responsabbli biex jiddeċima ħafna mill-ekosistema oriġinali, biex jagħmel il-post għall-agrikoltura kummerċjali. Il-pampas tal-punent jirċievu inqas preċipitazzjoni, din il-pampa niexfa hija pjanura qasira tal-ħaxix jew steppa. Il-Parks Nazzjonali tal-Arġentina jiffurmaw netwerk ta' 35 park nazzjonali fl-Arġentina. Il-parks ikopru sett varjat ħafna ta' terreni u bijotopi, mill-Park Nazzjonali ta' Baritú fuq il-fruntiera tat-tramuntana mal-Bolivja sal-Park Nazzjonali ta' Tierra del Fuego fil-ponta tan-nofsinhar tal-kontinent. L-Amministrazzjoni tal-Park Nazzjonali hija l-aġenzija li tippreserva u tamministra dawn il-parks nazzjonali flimkien ma 'monumenti naturali u riservi nazzjonali fil-pajjiż. L-Arġentina kellha punteġġ medju tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti tal-2018 ta' 7.21/10, li kklassifika fis-47 post globalment fost 172 pajjiż. === Klima === [[File:Cono-sur-anual-sat.gif|thumb|left|Immaġini satellitari]] [[File:Koppen-Geiger Map ARG present.svg|thumb|Klassifikazzjoni tal-klima Köppen fl-Arġentina]] [[File:Perito Moreno (39986110524).jpg|thumb|L-Arġentina għandha postijiet ġeografiċi bħal dan il-glaċier, magħruf bħala Glacier Perito Moreno.]] B'mod ġenerali, l-Arġentina għandha erba' tipi ewlenin ta' klima: subtropikali umda sħuna, subtropikali umda moderata, niexfa u kiesħa. Kollha determinati skont il-firxa tul il-latitudni, il-firxa tal-altitudni, u l-karatteristiċi tal-ħelsien. Għalkemm l-aktar żoni popolati huma ġeneralment moderati, l-Arġentina għandha ammont eċċezzjonali ta' diversità klimatika, li tvarja minn subtropikali fit-tramuntana għal polari fin-nofsinhar imbiegħed. Konsegwentement, hemm varjetà wiesgħa ta' bijomi fil-pajjiż, inklużi foresti tropikali subtropikali, reġjuni semi-aridi u aridi, pjanuri moderati fil-Pampas, u subantartiku kiesaħ fin-nofsinhar. Preċipitazzjoni annwali medja tvarja minn 150 millimetru (6 pulzieri) fil-partijiet l-aktar niexfa tal-Patagonja għal aktar minn 2,000 millimetru (79 pulzieri) fl-aktar partijiet tal-punent tal-Patagonja u l-partijiet tal-grigal tal-pajjiż. It-temperaturi medji annwali jvarjaw minn 5°C (41°F) fin-nofsinhar imbiegħed sa 25°C (77°F) fit-tramuntana. Il-kurrenti ewlenin tar-riħ jinkludu l-irjieħ kesħin tal-Pampero li jtellgħu fuq il-pjanuri tal-Patagonja u l-Pampas; Wara l-front kiesaħ, il-kurrenti sħan jonfħu mit-tramuntana f'nofs sa tard ix-xitwa, u joħolqu kundizzjonijiet ħfief. Is-Sudestada ġeneralment timmodera temperaturi kesħin iżda ġġib xita qawwija ħafna, baħar imqalleb, u għargħar kostali. Huwa l-aktar komuni fl-aħħar tal-ħarifa u fix-xitwa tul il-kosta ċentrali u fl-estwarju ta' Río de la Plata. Iż-Zonda, riħ niexef u sħun, jaffettwa lil Cuyo u l-Pampa ċentrali. Magħfus mill-umdità kollha matul l-inżul ta '6,000 m (19,685 pied) mill-Andes, ir-riħ Zonda jistgħu jonfħu għal sigħat b'buffuri sa 120 km / h (75 mph), li jalimentaw nirien fil-foresti u jikkawżaw ħsara; Bejn Ġunju u Novembru, meta ż-Zonda jonfoħ, il-maltempati tas-silġ u l-kundizzjonijiet tal-blizzard (riħ abjad) ġeneralment jaffettwaw l-elevazzjonijiet ogħla. It-tibdil fil-klima fl-Arġentina huwa mistenni li jkollu effetti sinifikanti fuq il-kundizzjonijiet tal-għajxien fl-Arġentina. : 30  Il-klima tal-Arġentina qed tinbidel fir-rigward tax-xejriet u t-temperaturi tal-preċipitazzjoni. L-akbar żidiet fix-xita (mill-perjodu 1960-2010) seħħew fil-partijiet tal-Lvant tal-pajjiż. Żieda fix-xita wasslet għal varjabbiltà akbar fix-xita minn sena għal sena fil-partijiet tat-Tramuntana tal-pajjiż, b’riskju akbar ta' nixfiet fit-tul, li sfavorixxi l-agrikoltura f’dawn ir-reġjuni. == Gvern u politika == [[File:Mapa ARGENTINA 1881.png|thumb|Il-konkwista tad-deżert estendiet il-poter Arġentin lejn il-Patagonja.]] Fis-seklu 20, l-Arġentina esperjenzat taqlib politiku sinifikanti u ostakli demokratiċi. Bejn l-1930 u l-1976, il-forzi armati waqqgħu sitt gvernijiet fl-Arġentina; u l-pajjiż alterna perjodi ta' demokrazija (1912-1930, 1946-1955 u 1973-1976) ma' perjodi ta' demokrazija ristretta u gvern militari. Wara tranżizzjoni li bdiet fl-1983, id-demokrazija fuq skala kbira reġgħet ġiet stabbilita fl-Arġentina. Id-demokrazija Arġentina ġarrbet matul il-kriżi tal-2001-2002 u sal-lum; Huwa meqjus aktar solidu mill-predeċessuri tiegħu ta' qabel l-1983 u demokraziji oħra fl-Amerika Latina. Skont l-indiċi tad-demokrazija V-Dem, l-Arġentina fl-2023 kienet it-tieni l-aktar pajjiż elettorament demokratiku fl-Amerika Latina. === Politika === Fit-22 ta' Novembru, 2015, wara parità fl-ewwel rawnd tal-elezzjoni presidenzjali fil-25 ta' Ottubru, il-kandidat tal-koalizzjoni taċ-ċentru lemin Mauricio Macri rebaħ l-ewwel fażi fl-istorja tal-Arġentina, għeleb lill-kandidat tal-Front għar-Rabat Daniel Scioli u sar president. -elect. Macri kien l-ewwel president mhux Peronista elett demokratikament mill-1916 li rnexxielu jtemm il-mandat tiegħu mingħajr ma jitwaqqa’. Huwa ħa l-kariga fl-10 ta' Diċembru, 2015 u wiret ekonomija b'rata għolja ta' inflazzjoni u f'kundizzjoni ħażina. F'April 2016, il-gvern ta' Macri introduċa miżuri ta' awsterità neoliberali mmirati biex jindirizzaw l-inflazzjoni u d-defiċits pubbliċi minfuħa. Taħt l-amministrazzjoni ta' Macri, l-irkupru ekonomiku baqa' elużiv, b'PDG li jonqos bi 3.4%, inflazzjoni ta' 240%, biljuni ta' dollari Amerikani maħruġa f'dejn sovran, u faqar kbir li qed jiżdied fl-aħħar tal-mandat tiegħu. Huwa ħareġ għall-elezzjoni mill-ġdid fl-2019, iżda tilef bi kważi tmien punti perċentwali kontra Alberto Fernández, il-kandidat tal-Partit Ġustizzjalista. F'April 2023, il-President Alberto Fernández ħabbar li mhux se jfittex l-elezzjoni mill-ġdid fl-elezzjoni presidenzjali li jmiss. It-tieni rawnd tal-elezzjonijiet fid-19 ta' Novembru, 2023 intemm b’rebħa għal-libertarian estern Javier Milei b'madwar 56% tal-voti kontra 44% għall-kandidat tal-koalizzjoni fil-gvern Sergio Massa. Fl-10 ta' Diċembru, 2023, Javier Milei ħa l-ġurament bħala l-president il-ġdid tal-Arġentina. === Gvern === [[File:Casa Rosada, Buenos Aires, Argentina.jpg|thumb|Casa Rosada, post tax-xogħol tal-President]] [[File:Palacio del Congreso de Buenos Aires (6370115601).jpg|thumb|Il-Kungress Nazzjonali magħmul mis-Senat u l-Kamra tad-Deputati]] L-Arġentina hija repubblika kostituzzjonali federali u demokrazija rappreżentattiva. Il-gvern huwa rregolat minn sistema ta' kontrolli u bilanċi definiti mill-Kostituzzjoni tal-Arġentina, id-dokument legali suprem tal-pajjiż. Is-sede tal-gvern hija l-belt ta' Buenos Aires, kif innominata mill-Kungress. Il-vot huwa universali, ugwali, sigriet u obbligatorju. Il-gvern federali huwa magħmul minn tliet fergħat. Il-fergħa leġiżlattiva tikkonsisti mill-Kungress bikamerali, magħmul mis-Senat u l-Kamra tad-Deputati. Il-Kungress jagħmel liġijiet federali, jiddikjara l-gwerra, japprova t-trattati u għandu s-setgħa tal-purse u l-impeachment, li bihom jista' jneħħi membri seduta tal-gvern. Il-Kamra tad-Deputati tirrappreżenta lill-poplu u għandha 257 membru votanti eletti għal mandat ta' erba' snin. Is-siġġijiet jitqassmu fost il-provinċji skont il-popolazzjoni kull għaxar snin. Mill-2014 għaxar provinċji għandhom biss ħames deputati, filwaqt li l-provinċja ta' Buenos Aires, li hija l-aktar popolata, għandha 70. Il-Kamra tas-Senaturi tirrappreżenta l-provinċji u għandha 72 membru eletti b'mod ġenerali għal mandati ta' sitt snin, u kull provinċja għandha tlieta. sedili; terz tas-siġġijiet tas-Senat jiġu eletti kull sentejn. Mill-inqas terz tal-kandidati ppreżentati mill-partiti jridu jkunu nisa. Fil-fergħa eżekuttiva, il-President huwa l-kmandant kap tal-forzi armati, jista' veto kontijiet qabel ma' jsiru liġi (suġġett għal override mill-Kungress), u jaħtar membri tal-Kabinett u uffiċjali oħra, li jamministraw u jinfurzaw il-liġijiet u l-politiki federali. Il-President jiġi elett direttament bil-vot tal-poplu, iservi għal terminu ta' erba' snin u ma jistax jiġi elett fil-kariga aktar minn darbtejn konsekuttivi. Il-fergħa ġudizzjarja tinkludi l-Qorti Suprema, u l-qrati federali inferjuri jinterpretaw il-liġijiet u jaqilbu dawk li jqisu bħala antikostituzzjonali. Il-fergħa ġudizzjarja hija indipendenti mill-eżekuttiv u l-leġiżlatur. Il-Qorti Suprema għandha seba' membri maħtura mill-president, soġġetti għall-approvazzjoni tas-Senat, li jservu għal għomru. L-imħallfin tal-qrati inferjuri huma nominati mill-Kunsill tal-Ġudikatura (segretarjat magħmul minn rappreżentanti tal-imħallfin, avukati, investigaturi, l-eżekuttiv u l-leġiżlattiv), u maħtura mill-president bl-approvazzjoni tas-Senat. === Organizzazzjoni Territorjali === [[File:Argentina politico sin capitales.svg|thumb|left|Organizzazzjoni territorjali]] L-organizzazzjoni territorjali tal-Arġentina hija magħmula minn diversi livelli. Fl-ewwel livell hemm it-23 provinċja (qabel kien hemm territorji fil-Patagonja li aktar tard ġew provinċjalizzati) u l-Belt Awtonoma ta' Buenos Aires, li hija l-kapitali tan-nazzjon fejn jinsab il-kwartieri ġenerali tal-Gvern federali. Fit-tieni livell hemm 379 dipartiment, 135 partit u 15-il komun (lokalitajiet). ==== Provinċji ==== L-Arġentina hija federazzjoni ta' tlieta u għoxrin provinċja u belt awtonoma waħda, Buenos Aires. Il-provinċji huma maqsuma għal skopijiet amministrattivi f'dipartimenti u muniċipalitajiet, bl-eċċezzjoni tal-provinċja ta 'Buenos Aires, li hija maqsuma f'partiti. Il-belt ta' Buenos Aires hija maqsuma f'komuni. Il-provinċji għandhom is-setgħa kollha li jagħżlu li ma' jiddelegawx lill-gvern federali; Għandhom ikunu repubbliki rappreżentattivi u m'għandhomx jikkontradixxu l-Kostituzzjoni. Lil hinn minn dan, huma kompletament awtonomi: huma jippromulgaw il-kostituzzjonijiet tagħhom stess, jorganizzaw liberament il-gvernijiet lokali tagħhom, u jippossjedu u jimmaniġġjaw ir-riżorsi naturali u finanzjarji tagħhom. Xi provinċji għandhom leġiżlaturi bikamerali, filwaqt li oħrajn għandhom dawk unikamerali. La Pampa u Chaco saru provinċji fl-1951. Misiones għamlu dan fl-1953, u Formosa, Neuquén, Río Negro, Chubut u Santa Cruz, fl-1955. L-aħħar territorju nazzjonali, Tierra del Fuego, sar il-provinċja ta' Tierra del Fuego, l-Antartika u Gżejjer tan-Nofsinhar tal-Atlantiku fl-1990. Għandu tliet komponenti, għalkemm tnejn huma nominali minħabba li mhumiex taħt is-sovranità tal-Arġentina. L-ewwel hija l-parti Arġentina ta' Tierra del Fuego; it-tieni hija żona tal-Antartika mitluba mill-Arġentina li tikkoinċidi ma 'żoni simili mitluba mir-Renju Unit u Ċilì; It-tielet jinkludi ż-żewġ territorji barranin Ingliżi kkontestati tal-Gżejjer Falkland u l-Gżejjer South Georgia u South Sandwich. === Relazzjonijiet barranin === Il-politika barranija hija inkarigata mill-Ministeru tal-Affarijiet Barranin, Kummerċ Internazzjonali u Qima, li jirrapporta lill-President. Il-pajjiż huwa wieħed mill-ekonomiji G-15 u G-20 ewlenin fid-dinja, u membru fundatur tan-NU, il-WBG, id-WTO u l-OAS. Fl-2012, l-Arġentina reġgħet ġiet eletta għal siġġu mhux permanenti ta' sentejn fil-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti u tipparteċipa f'operazzjonijiet ewlenin taż-żamma tal-paċi fil-Ħaiti, Ċipru, is-Saħara tal-Punent u l-Lvant Nofsani. L-Arġentina hija deskritta bħala qawwa tan-nofs. L-Arġentina, qawwa reġjonali ewlenija fl-Amerika Latina u l-Konu tan-Nofsinhar, ko-fundat l-OEI. Huwa wkoll membru fundatur tal-blokk tal-Mercosur, li għandu l-Brażil, il-Paragwaj u l-Urugwaj bħala msieħba. Mill-2002, il-pajjiż enfasizza r-rwol ewlieni tiegħu fl-integrazzjoni tal-Amerika Latina, u l-blokk, li għandu xi funzjonijiet leġiżlattivi supranazzjonali, huwa l-ewwel prijorità internazzjonali tiegħu. L-Arġentina titlob 965,597 km² (372,819 sq mi) fl-Antartika, fejn għandha l-eqdem preżenza statali kontinwa fid-dinja, mill-1904. Dan jikkoinċidi mal-pretensjonijiet taċ-Ċilì u tar-Renju Unit, għalkemm dawk it-talbiet kollha jaqgħu taħt id-dispożizzjonijiet tat-Trattat Trattat tal-1961, li tiegħu l-Arġentina hija firmatarja fundatur u membru konsultattiv permanenti, u s-Segretarjat tat-Trattat tal-Antartiku huwa bbażat fi Buenos Aires. L-Arġentina tikkontesta s-sovranità fuq il-Gżejjer Falkland u n-Nofsinhar tal-Ġeorġja u l-Gżejjer Sandwich tan-Nofsinhar, li huma amministrati mir-Renju Unit bħala Territorji Extra-Ewropej. L-Arġentina hija parti mill-Istatut ta' Ruma tal-Qorti Kriminali Internazzjonali. L-Arġentina ilha alleat importanti mhux tan-NATO mill-1998 u pajjiż kandidat tal-OECD minn Jannar 2022. === Forzi armati === [[File:A-4AR Fightinghawk 2010.jpg|thumb|Lockheed Martin A-4AR Fightinghawk operat mill-Forza tal-Ajru Arġentina]] [[File:D13 ARA Sarandí DN-SC-91-01826.jpg|thumb|Destroyer Arġentin ARA Sarandí (D-13)]] Il-president għandu t-titlu ta' kmandant in kap tal-Forzi Armati Arġentini, bħala parti minn qafas legali li jimponi separazzjoni stretta bejn is-sistemi tad-difiża nazzjonali u s-sigurtà interna: Is-Sistema tad-Difiża Nazzjonali, responsabbiltà esklussiva tal-gvern federali, ikkoordinata mill- Ministeru tad-Difiża, u magħmul mill-Armata, Navy u Air Force. Irregolat u mmonitorjat mill-Kungress permezz tal-Kummissjonijiet tad-Difiża tal-Kmamar, hija organizzata fuq il-prinċipju essenzjali ta' difiża leġittima: ireġġgħu kwalunkwe aggressjoni militari esterna sabiex tiggarantixxi l-libertà tal-poplu, is-sovranità nazzjonali u l-integrità territorjali. Il-missjonijiet sekondarji tagħha jinkludu l-involviment f'operazzjonijiet multinazzjonali fi ħdan il-qafas tan-Nazzjonijiet Uniti, il-parteċipazzjoni f'missjonijiet ta' appoġġ intern, l-assistenza lill-pajjiżi ħbiberija u l-istabbiliment ta' sistema ta' difiża subreġjonali. Is-servizz militari huwa volontarju, l-età tal-ingaġġ hija bejn it-18 u l-24 sena u m'hemm l-ebda rekluta. Id-difiża tal-Arġentina storikament kienet waħda mill-aħjar mgħammra fir-reġjun, anke ġestjonat il-faċilitajiet tar-riċerka tal-armi tagħha stess, it-tarzni, il-munizzjon, it-tankijiet u l-fabbriki tal-ajruplani. Madankollu, in-nefqa militari attwali naqset b'mod kostanti wara t-telfa fil-Gwerra tal-Falklands u l-baġit tad-difiża fl-2011 kien biss madwar 0.74 % tal-PDG, livell rekord baxx, taħt il-medja tal-Amerika Latina. Fi ħdan il-baġit tad-difiża innifsu, il-finanzjament għat-taħriġ u anke l-manutenzjoni bażika tnaqqsu b'mod sinifikanti, fattur li kkontribwixxa għat-telf aċċidentali tas-sottomarin Arġentin San Juan fl-2017. Ir-riżultat kien erożjoni kostanti tal-kapaċitajiet militari Arġentini, u Xi wħud jargumentaw li l-Arġentina kienet, sal-aħħar tas-snin 2010, waqfet milli tkun qawwa militari kapaċi. Is-Sistema ta' Sigurtà Interna hija amministrata b'mod konġunt mill-gvern federali u l-gvernijiet provinċjali sottoskritti. Fil-livell federali hija kkoordinata mill-ministeri tal-Intern, is-Sigurtà u l-Ġustizzja, u ssorveljata mill-Kungress. Huwa applikat mill-Pulizija Federali; il-Prefettura, li twettaq funzjonijiet ta' gwardja tal-kosta; il-Ġendarmerija, li twettaq funzjonijiet ta' gwardja tal-fruntiera; u l-Pulizija tas-Sigurtà tal-Ajruport. Fil-livell provinċjali hija kkoordinata mill-ministeri rispettivi tas-sigurtà interna u applikata mill-aġenziji tal-pulizija lokali. L-Arġentina kienet l-uniku pajjiż ta' l-Amerika t'Isfel li bagħat bastimenti tal-gwerra u ajruplani tal-merkanzija fl-1991 għall-Gwerra tal-Golf mogħtija min-NU u baqgħet involuta fi sforzi għaż-żamma tal-paċi f’diversi postijiet bħall-UNPROFOR fil-Kroazja/Bosnja, il-Golf ta' Fonseca, l-UNFICYP f’Ċipru (fejn bejn truppi tal-Armata u tal-Baħar il-Forza tal-Ajru pprovdiet lill-kontinġent tal-ajru tan-NU mill-1994) u l-MINUSTAH f'Ħaiti. L-Arġentina hija l-uniku pajjiż tal-Amerika Latina li jżomm truppi fil-Kosovo waqt l-operazzjonijiet tal-SFOR (u aktar tard tal-EUFOR) fejn inġiniera tal-ġlied mill-Forzi Armati Arġentini huma integrati fi brigata Taljana. Fl-2007, kontinġent Arġentin li jinkludi ħelikopters, vapuri u impjanti tal-purifikazzjoni tal-ilma ntbagħat biex jgħin lill-Bolivja kontra l-agħar għargħar tagħha f'għexieren ta' snin. Fl-2010, il-Forzi Armati pparteċipaw ukoll f'reazzjonijiet umanitarji f'Ħaiti u fiċ-Ċilì wara t-terremoti rispettivi tagħhom. == Ekonomija == [[File:Paseo del Bajo, Retiro.jpg|thumb|Il-kumpless tan-negozju Catalinas Norte fis-CBD ta' Buenos Aires]] Billi tibbenefika minn riżorsi naturali sinjuri, popolazzjoni litterata ħafna, bażi industrijali diversifikata, u settur agrikolu orjentat lejn l-esportazzjoni, l-ekonomija tal-Arġentina hija t-tielet l-akbar fl-Amerika Latina, u t-tieni l-akbar fl-Amerika t'Isfel. L-Arġentina kienet waħda mill-aktar pajjiżi sinjuri fid-dinja, fis-seklu 20 fl-1913 kienet waħda mill-aktar pajjiżi sinjuri fid-dinja bil-PGD per capita Għandha klassifikazzjoni "għoli ħafna" fuq l-Indiċi tal-Iżvilupp Uman u hija kklassifikata fis-66 post tal-PGD nominali per capita, b'daqs konsiderevoli tas-suq intern u parteċipazzjoni dejjem tikber tas-settur tat-teknoloġija għolja. Bħala ekonomija emerġenti medja u waħda min-nazzjonijiet li qed jiżviluppaw ewlenin fid-dinja, hija membru tal-ekonomiji ewlenin tal-G-20. [[File:Viñedos de Mendoza.jpg|thumb|Vinja f'Mendoza. L-Arġentina hija s-sitt l-akbar produttur tal-inbid.]] L-Arġentina hija l-akbar produttur fid-dinja ta' yerba mate (minħabba konsum domestiku kbir ta' mate), wieħed mill-akbar ħames produtturi fid-dinja ta' fażola tas-sojja, qamħirrum, żerriegħa tal-ġirasol, lumi u lanġas, wieħed mill-akbar għaxar produtturi fid-dinja ta' xgħir, għeneb, qaqoċċ, tabakk u qoton, u wieħed mill-akbar 15-il produttur fid-dinja ta' qamħ, kannamieli, sorgu u grejpfrut. Huwa l-akbar produttur ta' qamħ, żerriegħa tal-ġirasol, xgħir, lumi u lanġas fl-Amerika t'Isfel. Fl-inbid, l-Arġentina hija ġeneralment fost l-akbar għaxar produtturi fid-dinja. L-Arġentina hija wkoll esportatur tradizzjonali tal-laħam, billi kienet, fl-2019, ir-raba' produttur dinji taċ-ċanga, bi produzzjoni ta' 3 miljun tunnellata (wara biss l-Stati Uniti, il-Brażil u ċ-Ċina), ir-raba' produttur dinji tal-għasel, u l-10 dinji produttur tas-suf, minbarra produzzjonijiet rilevanti oħra. [[File:Producción Minera en la Cordillera de los Andes, prov. de San Juan.jpg|thumb|Mina Veladero hija minjiera tad-deheb li tinsab fil-provinċja ta' San Juan.]] [[File:Fiat-Córdoba.jpg|thumb|Fabbrika Fiat f'Córdoba, l-Arġentina]] L-industrija tal-minjieri tal-Arġentina mhijiex rilevanti daqs dik ta' pajjiżi oħra. Jispikka bħala r-raba' l-akbar produttur tal-litju, id-9 tal-fidda u s-17 tad-deheb madwar id-dinja (skont id-dejta tal-2019). Il-pajjiż jispikka fil-produzzjoni tal-gass naturali, billi huwa l-akbar produttur fl-Amerika t'Isfel u t-18 fid-dinja, u għandu produzzjoni annwali medja qrib il-500 elf barmil/jum taż-żejt, anke b'sottoutilizzazzjoni tal-għalqa Vaca Muerta , minħabba l-inabbiltà teknika u finanzjarja tal-pajjiż li jiġbed dawn ir-riżorsi. Fl-2012, l-industrija tal-manifattura kienet tammonta għal 20.3% tal-PGD, l-akbar settur tal-ekonomija tal-pajjiż. Integrata sew fl-agrikoltura Arġentina, nofs l-esportazzjonijiet industrijali għandhom oriġini rurali. B'rata ta' tkabbir tal-produzzjoni ta' 6.5% fl-2011, is-settur tal-manifattura diversifikat huwa appoġġjat minn netwerk ta' parks industrijali li qed jikber b'mod kostanti (314 fl-2013, is-setturi ewlenin bil-volum kienu: l-ipproċessar tal-ikel, xorb u prodotti tat-tabakk); Vetturi bil-mutur u partijiet tal-karozzi; tessuti u ġilda; prodotti tar-raffineriji u tal-bijodiżil; kimiċi u farmaċewtiċi; azzar, aluminju u ħadid; makkinarju industrijali u agrikolu; apparat u għamara; plastiks u tajers; ħġieġ u siment; u mezzi ta' reġistrazzjoni u stampar. Barra minn hekk, l-Arġentina ilha waħda mill-aqwa ħames pajjiżi fid-dinja li jipproduċu l-inbid. L-inflazzjoni għolja—dgħjufija tal-ekonomija Arġentina għal għexieren ta' snin—reġgħet saret problema, b'rata annwali ta' 24.8% fl-2017. Fl-2023, l-inflazzjoni laħqet il-102.5%, waħda mill-ogħla rati ta' inflazzjoni fid-dinja. Madwar 43% tal-popolazzjoni tal-Arġentina tgħix taħt il-linja tal-faqar mill-2023. Biex tiskoraġġixxi dan u tappoġġja l-peso, il-gvern impona kontroll tal-munita. Id-distribuzzjoni tad-dħul, li tjiebet mill-2002, hija kklassifikata bħala "medja", għalkemm għadha konsiderevolment inugwali. F'Jannar 2024, ir-rata ta' faqar tal-Arġentina laħqet 57.4%, l-ogħla rata ta' faqar tal-pajjiż mill-2004. L-Arġentina tikklassifika fil-85 post minn 180 pajjiż fl-Indiċi tal-Perċezzjonijiet tal-Korruzzjoni tal-2017 ta' Transparency International, titjib ta' 22 pożizzjoni mill-klassifika tagħha tal-2014 l-Arġentina solviet il-kriżi ta' inadempjenza fit-tul tagħha fl-2016 bl-hekk imsejħa fondi vulture wara l-elezzjoni ta' Mauricio Macri li jidħlu fis-swieq kapitali għall-ewwel darba f’għaxar snin. Il-gvern tal-Arġentina naqas fit-22 ta' Mejju, 2020 billi naqas milli jħallas kont ta' $500 miljun fid-data dovuta lill-kredituri tiegħu. In-negozjati jkomplu jirristrutturaw $66 biljun tad-dejn tagħha. Il-faqar fl-Arġentina kien 41.7 fil-mija fi tmiem it-tieni nofs tal-2023. === Turiżmu === [[File:Panorama desde Cerro Campanario - Bariloche - panoramio.jpg|thumb|Panorama tal-Park Nazzjonali Nahuel Huapi u l-Lag Nahuel Huapi minn Cerro Campanario, Bariloche]] Il-pajjiż kellu 5.57 miljun viżitatur fl-2013, klassifika f'termini ta' wasliet ta' turisti internazzjonali bħala d-destinazzjoni ewlenija fl-Amerika t'Isfel, u t-tieni fl-Amerika Latina wara l-Messiku. L-irċevuti tat-turisti internazzjonali laħqu 4.41 biljun dollaru Amerikan fl-2013, 'l isfel minn 4.89 biljun dollaru Amerikan fl-2012. Il-kapitali tal-pajjiż, Buenos Aires, hija l-belt l-aktar li jżuruha nies fl-Amerika t'Isfel. Hemm 30 Park Nazzjonali tal-Arġentina, inklużi ħafna Siti ta' Wirt Dinji. === Trasport === [[File:Autopista Rosario - Córdoba km 365 hacia el Este.JPG|thumb|left|Sezzjoni tar-Rotta Nazzjonali 9 bejn Rosario u Córdoba]] [[File:Deseado Department, Santa Cruz Province, Argentina - panoramio (16).jpg|thumb|Ir-Rotta Provinċjali 16, li qabel kienet ir-Rotta Nazzjonali 277, hija awtostrada fl-Arġentina fil-provinċja ta 'Santa Cruz.]] Fl-2004 Buenos Aires, il-kapitali provinċjali kollha ħlief Ushuaia, u l-ibliet ta 'daqs medju kollha kienu interkonnessi b'69,412 km (43,131 mi) ta' toroq pavimentati, minn netwerk totali ta 'toroq ta' 231,374 km (143,769 mi). Fl-2021, il-pajjiż kellu madwar 2,800 km (1,740 mi) ta' awtostradi duplikati, li l-biċċa l-kbira ħallew il-kapitali Buenos Aires, u jgħaqqduha ma' bliet bħal Rosario u Córdoba, Santa Fe, Mar del Plata u Paso de los Libres (fuq il-fruntiera) . mal-Brażil), hemm ukoll awtostradi duplikati li jħallu Mendoza lejn il-kapitali, u bejn Córdoba u Santa Fé, fost postijiet oħra. Madankollu, din l-infrastruttura tat-toroq għadha inadegwata u ma tistax tieħu ħsieb id-domanda dejjem tikber ikkawżata mid-deterjorament tas-sistema ferrovjarja. [[File:Mar del plata station_1.jpg|thumb|left|A Arġentina Ferroviji CNR CKD8G fl-istazzjon Mar del Plata]] [[File:Capital Department, Corrientes Province, Argentina - panoramio (1).jpg|thumb|Il-Pont Ġenerali Manuel Belgrano huwa vijadott fuq ir-Rotta Nazzjonali 16 fit-taqsima Arġentina tax-Xmara Paraná li tgħaqqad il-bliet ta' Resistencia (fil-provinċja ta' Chaco) u Corrientes (fil-provinċja ta' Corrientes)]] [[File:Puente belgrano.jpg|thumb|left|Il-Pont Ġenerali Manuel Belgrano]] [[File:General Belgrano Bridge and Corrientes beach.jpg|thumb|Il-Pont Ġenerali Manuel Belgrano]] [[File:General Belgrano Bridge from Chaco.jpg|thumb|left|Il-Pont Ġenerali Manuel Belgrano]] Fl-2004 Buenos Aires, il-kapitali provinċjali kollha ħlief Ushuaia, u l-ibliet ta 'daqs medju kollha kienu interkonnessi b'69,412 km (43,131 mi) ta' toroq pavimentati, minn netwerk totali ta' toroq ta' 231,374 km (143,769 mi). Fl-2021, il-pajjiż kellu madwar 2,800 km (1,740 mi) ta’ awtostradi duplikati, li l-biċċa l-kbira ħallew il-kapitali Buenos Aires, u jgħaqqduha ma' bliet bħal Rosario u Córdoba, Santa Fe, Mar del Plata u Paso de los Libres (fuq il-fruntiera) . mal-Brażil), hemm ukoll awtostradi duplikati li jħallu Mendoza lejn il-kapitali, u bejn Córdoba u Santa Fé, fost postijiet oħra. Madankollu, din l-infrastruttura tat-toroq għadha inadegwata u ma tistax tieħu ħsieb id-domanda dejjem tikber ikkawżata mid-deterjorament tas-sistema ferrovjarja. L-Arġentina għandha l-akbar sistema ferrovjarja fl-Amerika Latina, b'36,966 km (22,970 mi) ta' linji operattivi fl-2008, minn netwerk komplut ta' kważi 48,000 km (29,826 mi). Din is-sistema tgħaqqad it-23 provinċja flimkien mal-Belt ta' Buenos Aires, u tgħaqqad mal-pajjiżi ġirien kollha. Hemm erba' gauges inkompatibbli fl-użu; Dan iġġiegħel prattikament it-traffiku tal-merkanzija interreġjonali kollu jgħaddi minn Buenos Aires. Is-sistema ilha tonqos mill-1940s: b’defiċits sinifikanti tal-baġit, fl-1991 ġarret 1,400 darba inqas merkanzija milli fl-1973. Madankollu, f’dawn l-aħħar snin is-sistema rat grad akbar ta' investiment mill-istat, kemm f'linji ta' vjaġġaturi kif ukoll f’distanza twila. , it-tiġdid tal-vetturi ferrovjarji u l-infrastruttura. F'April 2015, b'maġġoranza kbira, is-Senat Arġentin għadda liġi li ħolqot mill-ġdid Ferrocarriles Argentinos (2015), li effettivament tanazzjonalizza mill-ġdid il-ferroviji tal-pajjiż, miżura li kellha l-appoġġ tal-partiti politiċi ewlenin kollha fuq iż-żewġ naħat tal-ispettru politiku. Fl-2012 kien hemm madwar 11,000 km (6,835 mi) ta' passaġġi tal-ilma, li l-aktar kienu jinkludu x-xmajjar La Plata, Paraná, Paragwaj u Urugwaj, ma' Buenos Aires, Zárate, Campana, Rosario, San Lorenzo, Santa Fe, Barranqueras u San Nicolás. tal-Arroyos bħala portijiet tax-xmara ewlenin. Uħud mill-akbar portijiet tal-baħar huma La Plata – Ensenada, Bahía Blanca, Mar del Plata, Quequén – Necochea, Comodoro Rivadavia, Puerto Deseado, Puerto Madryn, Ushuaia u San Antonio Oeste. Buenos Aires storikament kien l-aktar port importanti; Madankollu, mis-snin 90, ir-reġjun tal-port Up-River sar dominanti: jestendi tul 67 km (42 mi) tal-kosta tax-Xmara Paraná fil-provinċja ta' Santa Fe, jinkludi 17-il port u fl-2013 irrappreżenta 50% tal-esportazzjonijiet kollha. Fl-2013 kien hemm 161 ajruport b’aktar minn elf runway witta. L-Ajruport Internazzjonali ta' Ezeiza, madwar 35 km (22 mi) miċ-ċentru ta' Buenos Aires, huwa l-akbar fil-pajjiż, segwit minn Iguazú Falls f'Misiones, u El Plumerillo f'Mendoza. Aeroparque, fil-belt ta' Buenos Aires, huwa l-iktar ajruport domestiku importanti. === Enerġija === [[File:Central Nuclear Atucha I - II.JPG|thumb|L-Impjant Nukleari ta' Atucha kien l-ewwel impjant nukleari fl-Amerika Latina.]] Fl-2020, aktar minn 60% tal-elettriku tal-Arġentina ġie minn sorsi mhux rinnovabbli bħall-gass naturali, iż-żejt u l-faħam. 27% ġew mill-enerġija idroelettrika, 7.3% mill-enerġija mir-riħ u mix-xemx, u 4.4% mill-enerġija nukleari. Fl-aħħar tal-2021, l-Arġentina kienet il-21 pajjiż fid-dinja f'termini ta' enerġija idroelettrika installata (11.3 GW), is-26 pajjiż fid-dinja f'termini ta' enerġija mir-riħ installata (3.2 GW) u t-43 pajjiż fid-dinja f'termini ta' enerġija solari installata (1.0 GW). Il-potenzjal tar-riħ tar-reġjun tal-Patagonja huwa meqjus bħala ġiganteski, qed jiġi stmat li ż-żona tista’ tipprovdi biżżejjed elettriku biex issostni l-konsum ta' pajjiż bħall-Brażil biss. Madankollu, l-Arġentina għandha nuqqasijiet fl-infrastruttura biex twettaq it-trażmissjoni tal-elettriku minn żoni diżabitati u bir-riħ għaċ-ċentri kbar tal-pajjiż. Fl-1974, kien l-ewwel pajjiż fl-Amerika Latina li beda jaħdem impjant nukleari kummerċjali, Atucha I. Għalkemm il-partijiet mibnija fl-Arġentina għal dak l-impjant kienu jammontaw għal 10% tat-total, il-fjuwil nukleari li uża minn dakinhar ’l hawn. inbniet kompletament fil-pajjiż. Aktar tard l-impjanti nukleari użaw persentaġġ ogħla ta'k omponenti mibnija fl-Arġentina; Embalse, komplut fl-1983, 30% u r-reattur Atucha II mill-2011, 40%. === Xjenza u teknoloġija === [[File:Leloir festejando.jpg|thumb|left|Luis Federico Leloir (xellug) u l-istaff tiegħu jiffrankaw il-Premju Nobel tiegħu tal-Kimika tal-1970.]] L-Arġentini rċevew tliet Premji Nobel fix-Xjenzi. Bernardo Houssay, l-ewwel Latin Amerikan li rċeviha, skopra r-rwol tal-ormoni pitwitarji fir-regolazzjoni tal-glukożju fl-annimali, u qasam il-Premju Nobel għall-Fiżjoloġija jew il-Mediċina fl-1947. Luis Leloir skopra kif l-organiżmi jaħżnu l-enerġija billi jikkonvertu l-glukożju fi glycogen u komposti li huma fundamentali fil-metaboliżmu tal-karboidrati, li rċieva l-Premju Nobel fil-Kimika fl-1970. César Milstein wettaq riċerka estensiva fl-antikorpi, jaqsam il-Premju Nobel fil-Fiżjoloġija jew il-Mediċina fl-1984. Ir-riċerka Arġentina wasslet għal trattamenti għal mard tal-qalb u diversi forom ta 'kanċer. Domingo Liotta iddisinja u żviluppa l-ewwel qalb artifiċjali li ġiet impjantata b'suċċess f'bniedem fl-1969. René Favaloro żviluppa t-tekniki u wettaq l-ewwel kirurġija ta' bypass koronarju fid-dinja. Il-programm nukleari Arġentin kellu suċċess kbir. Fl-1957, l-Arġentina kienet l-ewwel pajjiż fl-Amerika Latina li ddisinja u bena reattur tar-riċerka bit-teknoloġija tagħha stess, l-RA-1 Enrico Fermi. Din id-dipendenza fuq l-iżvilupp tat-teknoloġiji tagħha stess relatati mal-enerġija nukleari, minflok ma tixtrihom barra, kienet kostanti tal-programm nukleari Arġentin, immexxi mill-Kummissjoni Nazzjonali tal-Enerġija Atomika ċivili (CNEA). Inbnew faċilitajiet nukleari bit-teknoloġija Arġentina fil-Perù, l-Alġerija, l-Awstralja u l-Eġittu. Fl-1983, il-pajjiż ammetta li kellu l-kapaċità li jipproduċi uranju tal-grad tal-armi, pass importanti meħtieġ biex jinġabru l-armi nukleari; Minn dakinhar, madankollu, l-Arġentina impenjat ruħha li tuża l-enerġija nukleari biss għal skopijiet paċifiċi. Bħala membru tal-Bord tal-Gvernaturi tal-Aġenzija Internazzjonali tal-Enerġija Atomika, l-Arġentina kienet vuċi b'saħħitha b'appoġġ għall-isforzi tan-nonproliferazzjoni nukleari u hija impenjata ħafna għas-sigurtà nukleari globali. [[File:SAOCOM 1A - sala de integración - CEATSA - 072018 -22 0.jpg|thumb|left|SAOCOM 1A fi ħdan il-faċilitajiet tas-CEATSA]] Minkejja l-baġit modest u l-bosta ostakli tiegħu, l-akkademiċi u x-xjenzi fl-Arġentina gawdew rispett internazzjonali mill-bidu tas-seklu 20, meta Luis Agote fassal l-ewwel mezz sigur u effettiv ta' trasfużjoni tad-demm, kif ukoll René Favaloro, li Hu kien pijunier fit-titjib tal-koronarji. kirurġija tal-bypass tal-arterja. Ix-xjentisti Arġentini jkomplu jkunu minn ta' quddiem f’oqsma bħan-nanoteknoloġija, il-fiżika, ix-xjenza tal-kompjuter, il-bijoloġija molekulari, l-onkoloġija, l-ekoloġija u l-kardjoloġija. Juan Maldacena, xjenzat Arġentin-Amerikan, huwa figura ewlenija fit-teorija tal-kordi. Ir-riċerka spazjali saret ukoll dejjem aktar attiva fl-Arġentina. Satelliti mibnija fl-Arġentina jinkludu LUSAT-1 (1990), Víctor-1 (1996), PEHUENSAT-1 (2007), u dawk żviluppati mill-CONAE, l-aġenzija spazjali Arġentina, tas-serje SAC. L-Arġentina għandha l-programm tas-satellita tagħha stess, id-disinni tal-impjanti tal-enerġija nukleari (ir-4 ġenerazzjoni) u l-kumpanija pubblika tal-enerġija nukleari INVAP, li tipprovdi reatturi nukleari lil diversi pajjiżi. Imwaqqfa fl-1991, il-CONAE minn dak iż-żmien nediet b'suċċess żewġ satelliti u, f'Ġunju 2009, kisbet ftehim mal-Aġenzija Spazjali Ewropea għall-installazzjoni ta' antenna ta' dijametru ta' 35 m u faċilitajiet oħra ta' appoġġ għall-missjoni fuq l-Osservatorju Pierre Auger, l-aktar importanti kożmika fid-dinja. osservatorju tar-raġġi. Il-faċilità se tikkontribwixxi għal bosta sondi spazjali tal-ESA, kif ukoll proġetti ta' riċerka nazzjonali tal-CONAE stess. Magħżula minn 20 sit potenzjali u waħda minn tliet faċilitajiet tal-ESA tat-tip tagħha fid-dinja, l-antenna l-ġdida se toħloq trijangulazzjoni li tippermetti lill-ESA tiżgura kopertura ta' 24 siegħa tal-missjoni l-Arġentina kklassifikat fit-73 post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023. == Demografija == [[File:Argentina Population Density, 2000 (6172432038).jpg|thumb|Mappa tad-densità tal-popolazzjoni tal-Arġentina (2000)]] Iċ-ċensiment tal-2010 kien jgħodd 40,117,096 abitant, meta mqabbel ma' 36,260,130 fl-2001. L-Arġentina tikklassifika t-tielet fl-Amerika t'Isfel fil-popolazzjoni totali, ir-raba' fl-Amerika Latina u t-33 madwar id-dinja. Id-densità tal-popolazzjoni tagħha ta' 15-il persuna għal kull kilometru kwadru ta' art hija ferm taħt il-medja dinjija ta '50 ruħ. Ir-rata tat-tkabbir tal-popolazzjoni fl-2010 kienet stmata għal 1.03% fis-sena, b'rata ta' twelid ta' 17.7 twelid ħaj għal kull 1,000 abitant u rata ta' mortalità ta' 7.4 mewt għal kull 1,000 abitant. Mill-2010 'l hawn, ir-rata ta' migrazzjoni netta grossa varret minn inqas minn żero sa sa erba' immigranti għal kull 1,000 abitant fis-sena. L-Arġentina tinsab f'nofs tranżizzjoni demografika lejn popolazzjoni anzjana, li qed tikber aktar bil-mod. Il-proporzjon ta' nies taħt il-15-il sena huwa 25.6%, ftit inqas mill-medja dinjija ta' 28%, u l-proporzjon ta' nies ta' 65 sena jew aktar huwa relattivament għoli ta' 10.8%. Fl-Amerika Latina, dan il-proporzjon huwa biss qabeż mill-Urugwaj u ferm ogħla mill-medja dinjija, li bħalissa hija 7%. L-Arġentina għandha rata ta' mortalità tat-trabi relattivament baxxa. Ir-rata tat-twelid tagħha ta' 2.3 itfal għal kull mara hija konsiderevolment inqas mill-ogħla 7.0 itfal imwielda għal kull mara fl-1895, għalkemm għadha kważi d-doppju ta' fi Spanja jew fl-Italja, li huma kulturalment u demografikament simili. L-età medja hija 31.9 snin u l-istennija tal-ħajja mat-twelid hija 77.14 snin. L-attitudnijiet lejn in-nies LGBT huma ġeneralment pożittivi fl-Arġentina. Fl-2010, l-Arġentina saret l-ewwel pajjiż fl-Amerika Latina, it-tieni fl-Ameriki u l-għaxar fid-dinja li llegalizza ż-żwieġ bejn persuni tal-istess sess. === Etnografija === [[File:Macri con Félix Diaz.jpg|thumb|left|Il-Kap Toba Félix Díaz jiltaqa' mal-president ta' dak iż-żmien Mauricio Macri.]] [[File:Día del inmigrante 034 (6238128264).jpg|thumb|Arġentini ta' nisel Għarbi jiċċelebraw Jum l-Immigrant.]] L-Arġentina hija meqjusa bħala pajjiż ta' immigranti. L-Arġentini spiss jirreferu għall-pajjiż bħala melting pot. Studju tal-2010 li sar fuq 218-il individwu mill-ġenetista Arġentin Daniel Corach stabbilixxa li l-antenati ġenetiċi medja tal-Arġentini huma 79% Ewropej (l-aktar Taljani u Spanjoli), 18% indiġeni, u 4.3% Afrikani; 63.6% tal-grupp eżaminat kellu mill-inqas antenat wieħed li kien indiġenu. Ħafna mill-Arġentini huma dixxendenti minn gruppi etniċi Ewropej multipli, primarjament antenati Taljani u Spanjoli, u aktar minn 25 miljun Arġentin (kważi 60% tal-popolazzjoni) għandhom xi oriġini Taljana parzjali. L-Arġentina hija wkoll dar għal popolazzjoni Asjatika notevoli, li ħafna minnhom huma dixxendenti mill-Asjatiċi tal-Punent (jiġifieri Lebaniżi u Sirjani) jew Asjatiċi tal-Lvant (bħaċ-Ċiniżi, il-Koreani u l-Ġappuniżi). Dawn tal-aħħar jammontaw għal madwar 180,000 individwu. In-numru totali ta' Arġentini Għarab (li ħafna minnhom huma ta' oriġini Lebaniża jew Sirjana) huwa stmat li hu bejn 1.3 u 3.5 miljun. Ħafna emigraw minn diversi pajjiżi Asjatiċi lejn l-Arġentina matul is-seklu 19 (speċjalment matul it-tieni nofs tas-seklu) u l-ewwel nofs tas-seklu 20. Il-maġġoranza tal-Arġentini Għarab jappartjenu għall-Knisja Kattolika (inklużi kemm il-Knisja Latina kif ukoll il-Knejjes Kattoliċi tal-Lvant) jew il-Knisja Ortodossa tal-Lvant. Minoranza huma Musulmani. Mis-snin sebgħin, l-immigrazzjoni ġiet prinċipalment mill-Bolivja, il-Paragwaj u l-Perù, b’numri iżgħar mir-Repubblika Dominicana, il-Kolombja, il-Brażil, l-Ekwador u r-Rumanija. Il-Gvern Arġentin jistma li 750,000 abitant m’għandhomx dokumenti uffiċjali u nieda programm biex iħeġġeġ lill-immigranti illegali jiddikjaraw l-istatus tagħhom bi skambju għal visas ta' residenza ta' sentejn; S'issa ġew ipproċessati aktar minn 670,000 applikazzjoni taħt il-programm. Minn Lulju 2023, aktar minn 18,500 Russu waslu fl-Arġentina wara l-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022. ==== Etniċità fl-Arġentina (2022) ==== * Mhux iddikjarat (prinċipalment abjad, razza mħallta jew Asja tal-Lvant) (96.51%) * Indiġeni (2.83%) * Iswed (0.66%) === Lingwi === [[File:Dialectos del idioma español en Argentina.png|thumb|Varjanti djalettali tal-Spanjol fl-Arġentina]] Il-lingwa uffiċjali de facto hija l-Ispanjol, mitkellma minn kważi l-Arġentini kollha. Il-pajjiż huwa l-akbar soċjetà li titkellem bl-Spanjol li timpjega b'mod universali voseo, l-użu tal-pronom vos minflok tú ("int"), li jimponi wkoll l-użu ta 'forom verbi alternattivi. Minħabba l-ġeografija estensiva tal-Arġentina, l-Ispanjol għandu varjazzjoni qawwija bejn ir-reġjuni, għalkemm id-djalett predominanti huwa r-River Plate, mitkellma prinċipalment fir-reġjuni tal-Pampas u tal-Patagoni u b'aċċent simili għal dak tal-lingwa Naplitana. Immigranti Taljani u Ewropej oħra influwenzaw il- lunfardo—il- slang reġjonali—li wkoll imxerred il- vokabularju vernakulari ta' pajjiżi oħra tal- Amerika Latina. Hemm diversi lingwi oħra użati ħafna fost il-popolazzjoni Arġentina: l-Ingliż (minn 2.8 miljun persuna Taljana (minn 1.5 miljun ruħ); Għarbi (speċjalment id-djalett tat-Tramuntana tal-Levantin, minn miljun ruħ); Ġermaniż standard (għal kull 200,000 ruħ); Guaraní (għal kull 200,000 ruħ, prinċipalment f'Corrientes u Misiones); Katalan (minn 174,000 ruħ); Quechua (minn 65,000 ruħ, prinċipalment fil-Majjistral); wichí (minn 53,700 ruħ, l-aktar fiċ-Chaco fejn, flimkien mal-kom u l-moqoit, huwa uffiċjali de jure); Romani vlax (f'52,000 ruħ); Albaniż (f'40,000 ruħ); Ġappuniż (fi 32,000 ruħ); Aymara (30,000 ruħ, prinċipalment fil-majjistral); u Ukrajni (f'27,000 ruħ). === Reliġjon === [[File:Buenos Aires-Catedral Metropolitana (exterior).jpg|thumb|left|Il-Katidral Metropolitan ta' Buenos Aires (tat-Trinità Qaddisa) huwa t-tempju Kattoliku ewlieni fl-Arġentina.]] [[File:Catedral metropolitana santaf.JPG|thumb|Il-Katidral Metropolitan tal-Qaddisin Kollha huwa t-tempju Kattoliku ewlieni u l-knisja omm tal-arċidjoċesi ta' Santa Fe de la Vera Cruz.]] Il-Kristjaneżmu huwa r-reliġjon tal-maġġoranza fl-Arġentina. Il-Kostituzzjoni tiggarantixxi l-libertà tar-reliġjon. Għalkemm ma timponix fidi uffiċjali jew statali, tagħti lill-Kattoliċiżmu Ruman status preferenzjali. Skont stħarriġ tal-CONICET tal-2008, l-Arġentini kienu 76.5% Kattoliċi, 11.3% agnostiċi u atei, 9% Protestanti evanġeliċi, 1.2% Xhieda ta' Jehovah, u 0.9% Mormon, filwaqt li 1.2% kien segwa reliġjonijiet oħra, inklużi l-Islam, il-Ġudaiżmu, u l-Buddiżmu. Dawn iċ-ċifri jidhru li nbidlu b'mod pjuttost sinifikanti f’dawn l-aħħar snin: id-dejta rreġistrata fl-2017 indikat li l-Kattoliċi kienu jirrappreżentaw 66% tal-popolazzjoni, li jindika tnaqqis ta' 10.5% f'disa' snin, u dawk mhux reliġjużi fil-pajjiż Irrappreżentaw 21% tal-popolazzjoni. popolazzjoni, li jindika kważi l-irduppjar fl-istess perjodu. Il-pajjiż huwa dar għal waħda mill-akbar komunitajiet Musulmani u Lhud fl-Amerika Latina, b'din tal-aħħar tkun is-seba’ l-aktar popolata fid-dinja. L-Arġentina hija membru tal-Alleanza Internazzjonali għat-Tifkira tal-Olokawst. L-Arġentini juru individwalizzazzjoni għolja u deistituzzjonalizzazzjoni tat-twemmin reliġjuż; 23.8% jgħidu li dejjem jattendu servizzi reliġjużi; 49.1% rari jagħmlu dan u 26.8% qatt ma jagħmluh. Fit-13 ta' Marzu, 2013, l-Arġentin Jorge Mario Bergoglio, Kardinal Arċisqof ta' Buenos Aires, ġie elett Isqof ta' Ruma u Pontif Suprem tal-Knisja Kattolika. Ħa l-isem “Franġisku” u sar l-ewwel Papa tal-Amerika jew l-emisferu tan-nofsinhar; Huwa l-ewwel Papa li twieled barra mill-Ewropa mill-elezzjoni tal-Papa Girgor III (li kien Sirjan) fl-741. === Saħħa === [[File:Nuevo HECA Rosario.jpg|thumb|left|Isptar Clemente Álvarez ta' Emerġenza ta' Rosario]] Il-kura tas-saħħa hija pprovduta permezz ta' taħlita ta' pjanijiet sponsorjati minn min iħaddem u mill-unions (Obras Sociales), pjanijiet ta' assigurazzjoni tal-gvern, sptarijiet u kliniċi pubbliċi, u pjanijiet ta' assigurazzjoni tas-saħħa privati. Il-kooperattivi tal-kura tas-saħħa jgħoddu aktar minn 300 (li minnhom 200 huma relatati mal-unions) u jipprovdu kura tas-saħħa lil nofs il-popolazzjoni; L-INSSJP nazzjonali (magħruf popolari bħala PAMI) ikopri kważi l-ħames miljun adult anzjani kollha. Hemm aktar minn 153,000 sodda fl-isptar, 121,000 tabib u 37,000 dentist (proporzjonijiet komparabbli ma' dawk fil-pajjiżi żviluppati). Aċċess relattivament għoli għall-kura medika storikament wassal għal xejriet ta' mortalità u xejriet simili għal dawk fil-pajjiżi żviluppati: mill-1953 sal-2005, l-imwiet minn mard kardjovaskulari żdiedu minn 20% għal 23% tat-total, dawk minn tumuri tal-14% għal 20. %, problemi respiratorji 7% sa 14%, mard diġestiv (mhux infettiv) 7% sa 11%, puplesiji kostanti 7%, korrimenti 6%, u mard infettiv, 4%. Kawżi relatati mas-senilità wasslu għal ħafna mill-oħrajn. L-imwiet tat-tfal naqsu minn 19% tal-imwiet kollha fl-1953 għal 3% fl-2005. Id-disponibbiltà tal-kura tas-saħħa naqqset ukoll il-mortalità tat-trabi minn 70 għal kull 1,000 twelid ħaj fl-1948 għal 12.1 fl-2009 u żiedet l-istennija tal-ħajja mat-twelid minn 60 sena għal 76. Għalkemm dawn iċ-ċifri jitqabblu b'mod favorevoli mal-medji madwar id-dinja, huma taħt il-livelli ta' nazzjonijiet żviluppati u fl-2006, l-Arġentina kklassifikat ir-raba' fl-Amerika Latina. === Edukazzjoni === [[File:School of Law - University of Buenos Aires (4729499370).jpg|thumb|Fakultà tal-Liġi tal-Università ta' Buenos Aires]] Is-sistema edukattiva Arġentina tikkonsisti f'erba' livelli. Livell inizjali għal tfal bejn 45 jum u 5 snin, bl-aħħar sentejn ikunu obbligatorji. Livell ta' edukazzjoni primarja jew aktar baxxa obbligatorja b'tul ta' 6 jew 7 snin. Fl-2010 ir-rata ta' litteriżmu kienet ta' 98.07%. Livell sekondarju jew baċellerat obbligatorju b'tul ta' 5 jew 6 snin. Fl-2010, 38.5% tan-nies ta' aktar minn 20 sena kienu temmew l-iskola sekondarja. Livell ogħla, maqsum f'sottolivelli terzjarji, universitarji u postgraduate. Fl-2013 kien hemm 47 università pubblika nazzjonali madwar il-pajjiż, kif ukoll 46 waħda privata. Fl-Argentina, 7.1% tan-nies ta' aktar minn 20 sena kienu ggradwaw mill-kulleġġ. L-universitajiet pubbliċi ta' Buenos Aires, Córdoba, La Plata, Rosario u l-Università Teknoloġika Nazzjonali huma wħud mill-aktar importanti. L-Istat Arġentin jiggarantixxi edukazzjoni pubblika universali, sekulari u bla ħlas għal-livelli kollha. Ir-responsabbiltà għas-superviżjoni edukattiva hija organizzata fil-livelli statali federali u provinċjali individwali. Fl-aħħar deċennji, ir-rwol tas-settur privat kiber fl-istadji edukattivi kollha. ==== Universitajiet ==== Hemm 112-il università u 20 istitut universitarju pubbliku u privat li jinsabu fl-24 ġurisdizzjoni tal-pajjiż, għalhekk l-esperjenza tiegħek tista 'tkun diversa ħafna f'termini ta' ġid kulturali u naturali skont ir-reġjun u l-provinċja li tagħżel. Il-provinċja ta' Buenos Aires għandha aktar minn 20 università pubblika. L-Università ta’ Buenos Aires (UBA) hija l-akbar fil-pajjiż, b'aktar minn 300,000 student. Xi universitajiet nazzjonali fl-Arġentina huma: Università Nazzjonali ta 'Tucumán (UNT), Università Nazzjonali ta' Cuyo (UNCu UNCuyo), Università Nazzjonali Teknoloġika (UTN), Università Nazzjonali tal-Grigal (UNNE). === Urbanizzazzjoni === L-Arġentina hija urbanizzata ħafna, bi 92% tal-popolazzjoni tagħha tgħix fl-ibliet: l-akbar għaxar żoni metropolitani jammontaw għal nofs il-popolazzjoni. Madwar 3 miljun ruħ jgħixu fil-belt ta' Buenos Aires, u inkluża ż-żona metropolitana ta' Greater Buenos Aires tammonta għal madwar 13-il miljun, li jagħmilha waħda mill-akbar żoni urbani fid-dinja. Iż-żoni metropolitani ta' Córdoba u Rosario għandhom madwar 1.3 miljun abitant kull wieħed. Mendoza, San Miguel de Tucumán, La Plata, Mar del Plata, Salta u Santa Fe għandhom mill-inqas nofs miljun ruħ kull wieħed. Il-popolazzjoni hija mqassma b'mod irregolari: madwar 60% jgħixu fir-reġjun tal-Pampas (21% tal-erja totali), inklużi 15-il miljun ruħ fil-provinċja ta' Buenos Aires. Il-provinċji ta' Córdoba u Santa Fe, u l-belt ta' Buenos Aires għandhom 3 miljun kull wieħed. Seba' provinċji oħra għandhom aktar minn miljun ruħ kull waħda: Mendoza, Tucumán, Entre Ríos, Salta, Chaco, Corrientes u Misiones. B'64.3 abitant għal kull kilometru kwadru (167/mi²), Tucumán hija l-unika provinċja Arġentina b'popolazzjoni aktar densa mill-medja dinjija; B'kuntrast, il-provinċja tan-Nofsinhar ta' Santa Cruz għandha madwar 1.1/km² (2.8/mi²). == Kultura == [[File:Sol de mayo moneda.png|thumb|Sol de Mayo fuq l-ewwel munita Arġentina, 1813]] L-Arġentina hija pajjiż multikulturali b'influwenzi Ewropej importanti. Il-kultura moderna Arġentina ġiet influwenzata ħafna mill-immigrazzjoni Taljana, Spanjola u oħra Ewropea, li ġejja minn Franza, ir-Russja, ir-Renju Unit, fost oħrajn. L-ibliet tagħha huma fil-biċċa l-kbira kkaratterizzati kemm mill-prevalenza ta' nies ta' dixxendenza Ewropea kif ukoll mill-imitazzjoni konxja ta' stili Amerikani u Ewropej fil-moda, l-arkitettura u d-disinn. Mużewijiet, swali taċ-ċinema u galleriji huma numerużi fiċ-ċentri urbani l-kbar kollha, kif ukoll stabbilimenti tradizzjonali bħal bars letterarji jew bars li joffru mużika live minn varjetà ta' ġeneri, għalkemm hemm elementi minuri ta' influwenzi Amerindijani u Afrikani, partikolarment fl-oqsma tal-mużika u l-arti. L-influwenza ewlenija l-oħra hija l-gauchos u l-istil ta' ħajja tradizzjonali tagħhom ta’ awtosuffiċjenza fil-kampanja. Fl-aħħarnett, it-tradizzjonijiet Native Amerikani ġew assorbiti fl-ambjent kulturali ġenerali. Il-kittieb Arġentin Ernesto Sabato irrifletta dwar in-natura tal-kultura tal-Arġentina bil-mod li ġej: Bir-realtà primittiva Spanjola-Amerikana maqsuma fil-Baċir ta' La Plata mill-immigrazzjoni, l-abitanti tagħha saru xi ħaġa doppja bil-perikli kollha iżda wkoll bil-vantaġġi kollha tta' dik il-kundizzjoni: minħabba l-għeruq Ewropej tagħna, aħna norbtu profondament in-nazzjon ma’ valuri dejjiema. . mid-Dinja l-Qadima; Minħabba l-kundizzjoni tagħna bħala Amerikani, aħna marbutin mal-kumplament tal-kontinent, permezz tal-folklor tal-intern u l-Kastilja antik li jgħaqqadna, inħossu b’xi mod il-vokazzjoni tal-Patrija l-Kbira li darba immaġinaw San Martín u Bolívar. — Ernesto Sábato, Kultura f'salib it-toroq nazzjonali (1976) === Letteratura === [[File:Argentine literature.jpg|thumb|Erbgħa mill-aktar kittieba Arġentini influwenti. Minn fuq għax-xellug għal isfel lejn il-lemin: Julio Cortázar, Victoria Ocampo, Jorge Luis Borges u Adolfo Bioy Casares.]] Għalkemm l-istorja letterarja rikka tal-Arġentina bdiet madwar l-1550, hija laħqet l-indipendenza sħiħa b'El Matadero ta' Esteban Echeverría, tragward romantiku li kellu rwol sinifikanti fl-iżvilupp tan-narrattiva Arġentina tas-seklu 19, imxerrda mill-qasma ideoloġika bejn l-epiku popolari u federalista Martín Fierro. minn José Hernández u d-diskors elitista u kkultivat tal-kapolavur ta' Sarmiento, Facundo. Il-moviment modernista avvanza fis-seklu 20 inkluż esponenti bħal Leopoldo Lugones u l-poeta Alfonsina Storni; Segwa l-avant-garde, b'Don Segundo Sombra ta' Ricardo Güiraldes bħala referenza importanti. Jorge Luis Borges, l-aktar kittieb Arġentin milqugħ u wieħed mill-aktar figuri importanti fl-istorja tal-letteratura, sab modi ġodda ta' kif iħares lejn id-dinja moderna fil-metafora u d-dibattitu filosofiku u l-influwenza tiegħu nfirxet għall-awturi madwar id-dinja. Stejjer bħal Ficciones u El Aleph huma fost l-aktar xogħlijiet famużi tiegħu. Kien ħabib u kollaboratur ta' Adolfo Bioy Casares, li kiteb wieħed mill-aktar rumanzi ta’ fantaxjenza mfaħħra, L-Invenzjoni ta’ Morel. Julio Cortázar, wieħed mill-membri ewlenin tal-isplużjoni tal-Amerika Latina u isem importanti fil-letteratura tas-seklu 20, influwenza ġenerazzjoni sħiħa ta' kittieba fl-Amerika u fl-Ewropa. Episodju notevoli fl-storja letterarja Arġentina huwa d-djalettika soċjali u letterarja bejn l-hekk imsejjaħ Grupp Florida, hekk imsejjaħ għaliex il-membri tiegħu ltaqgħu fil-Cafè Richmond fi Triq Florida u ppubblikati fir-rivista Martín Fierro, bħal Jorge Luis Borges, Leopoldo Marechal. , Antonio Berni (artist), fost oħrajn; kontra l-Grupo Boedo ta' Roberto Arlt, Cesar Tiempo, Homero Manzi (kompożitur tat-tango), li ltaqgħu fil-Cafè Japonés u ppubblikaw ix-xogħlijiet tagħhom ma' Editorial Claridad, kemm mal-kafè kif ukoll mad-dar tal-pubblikazzjoni fuq Avenida Boedo. Kittieba, poeti u esejisti Arġentini oħra meqjusa ħafna huma Estanislao del Campo, Eugenio Cambaceres, Pedro Bonifacio Palacios, Hugo Wast, Benito Lynch, Enrique Banchs, Oliverio Girondo, Ezequiel Martínez Estrada, Victoria Ocampo, Leopoldo Marechal, Silvina Ocampo, Roberto Arlt, Eduardo. Mallea, Manuel Mujica Láinez, Ernesto Sábato, Silvina Bullrich, Rodolfo Walsh, María Elena Walsh, Tomás Eloy Martínez, Manuel Puig, Alejandra Pizarnik u Osvaldo Soriano. === Mużika === [[File:Mercedes Sosa, by Annemarie Heinrich.jpg|thumb|left|Fotografija ta' Mercedes Sosa minn Annemarie Heinrich]] Tango, ġeneru mużikali River Plate b'influwenzi Ewropej u Afrikani, huwa wieħed mis-simboli kulturali internazzjonali tal-Arġentina. L-età tad-deheb tat-tango (1930s sa nofs is-snin 50) kienet tirrifletti dik tal-jazz u swing fl-Istati Uniti, b'orkestri kbar bħal dawk ta' Osvaldo Pugliese, Aníbal Troilo, Francisco Canaro, Julio de Caro u Juan d'Arienzo. Wara l-1955, il-virtużoż Astor Piazzolla popolarizza Nuevo tango, xejra aktar sottili u intellettwali għall-ġeneru. Tango jgawdi popolarità madwar id-dinja llum ma 'gruppi bħal Gotan Project, Bajofondo u Tanghetto. L-Arġentina żviluppat xeni b'saħħithom ta' mużika klassika u żfin li taw lok għal artisti rinomati bħal Alberto Ginastera, kompożitur; Alberto Lysy, vjolinista; Martha Argerich u Eduardo Delgado, pjanisti; Daniel Barenboim, pjanista u direttur tal-orkestra sinfonika; José Cura u Marcelo Álvarez, tenuri; u ż-żeffiena Jorge Donn, José Neglia, Norma Fontenla, Maximiliano Guerra, Paloma Herrera, Marianela Núñez, Iñaki Urlezaga u Julio Bocca. Fis-snin tletin, stil folkloristiku nazzjonali Arġentin ħareġ minn għexieren ta' ġeneri mużikali reġjonali u wasal biex jinfluwenza l-intier tal-mużika Latino-Amerikana. Xi wħud mill-artisti tagħha, bħal Atahualpa Yupanqui u Mercedes Sosa, kisbu rikonoxximent dinji. Il-ġeneru tal-ballata romantika kien jinkludi kantanti famużi internazzjonalment bħal Sandro de América. Is-sassofonist Tenor Leandro "Gato" Barbieri u l-kompożitur u direttur tal-big band Lalo Schifrin huma fost l-aktar mużiċisti tal-jazz Arġentini ta' suċċess internazzjonali. Il-blat Arġentin żviluppa bħala stil mużikali distint f’nofs is-sittinijiet, meta Buenos Aires u Rosario saru bennieni għal mużiċisti li qed jaspiraw. Il-baned fundaturi bħal Los Gatos, Sui Generis, Almendra u Manal kienu segwiti minn Seru Giran, Los Abuelos de la Nada, Soda Stereo u Patricio Rey y sus Redonditos de Ricota, b'artisti notevoli bħal Gustavo Cerati, Litto Nebbia, Andrés Calamaro, Luis Alberto Spinetta, Charly García, Fito Páez u León Gieco. Ġeneru ta' żfin u mużika popolari llum huwa l-cachengue, sottoġeneru ta' cumbia u reggaeton Arġentina li qed jinfirex fil-popolarità f'pajjiżi fil-qrib bħall-Urugwaj, Ċili, Paragwaj, u Bolivja. === Teatru u ċinema === [[File:Andrés Muschietti.jpg|thumb|Andy Muschietti, direttur ta' It]] Buenos Aires hija waħda mill-bliet il-kbar tat-teatri tad-dinja, b'xena ta' kalibru internazzjonali ċċentrata fuq Avenida Corrientes, “it-triq li qatt ma' torqod,” kultant imsejħa l-Broadway intellettwali ta' Buenos Aires. It-Teatru Colón huwa referenza dinjija għall-opra u l-wirjiet klassiċi; L-akustika tagħha hija meqjusa fost l-aqwa ħames fid-dinja. L-industrija tal-films Arġentina storikament kienet waħda mit-tlieta l-aktar żviluppati fiċ-ċinema tal-Amerika Latina, flimkien ma’ dawk prodotti fil-Messiku u l-Brażil. Bdiet fl-1896; Sal-bidu tas-snin tletin kienet diġà saret il-kumpanija ewlenija tal-produzzjoni tal-films fl-Amerika Latina, pożizzjoni li żammet sal-bidu tas-snin ħamsin L-ewwel films animati fid-dinja saru u ħarġu fl-Arġentina, mill-kartunist Quirino Cristiani 1918. Il-films Arġentini kisbu rikonoxximent globali: il-pajjiż rebaħ żewġ Oscars għall-Aħjar Film b’Lingwa Barranija, għal La historia oficial (1985) u El secreto de sus ojos (2009). Barra minn hekk, il-kompożituri Arġentini Luis Enrique Bacalov u Gustavo Santaolalla ġew onorati bl-Oscar Awards għall-Aħjar Score Oriġinali, u Armando Bó u Nicolás Giacobone qasmu l-Premju Oscar għall-Aħjar Sceneggiatura Oriġinali tal-2014. Bl-istess mod, l-attriċi Franċiża-Arġentina Bérénice Bejo rċeviet nomina għall-Akkademja għall-Aqwa Attriċi Sostenn fl-2011 u rebaħ il-Premju César għall-Aħjar Attriċi u rebħet il-premju għall-Aqwa Attriċi fil-Festival tal-Films ta' Cannes għar-rwol tagħha fil-film The Past. L-Arġentina rebħet ukoll sbatax-il Premju Goya għall-Aħjar Film Barrani bl-Ilsien Spanjol, u bil-bosta hija l-aktar pajjiż ippremjat fl-Amerika Latina b’erbgħa u għoxrin nominazzjoni. Ħafna films Arġentini oħra wkoll ġew milqugħin mill-kritiċi internazzjonali. Fl-2013, madwar 100 feature film kienu qed jinħolqu kull sena. === Arti viżwali u arkitettura === [[File:Fuente de las Nereidas.jpg|thumb|left|Funtana In-Nereidi ta' Lola Mora]] Uħud mill-aktar pitturi Arġentini magħrufa huma Cándido López u Florencio Molina Campos (stil naive); Ernesto de la Cárcova u Eduardo Sívori (Realiżmu); Fernando Fader (Impressjoniżmu); Pío Collivadino, Atilio Malinverno u Cesáreo Bernaldo de Quirós (Post-Impressjoniżmu); Emilio Pettoruti (kubismu); Julio Barragán (Konkretiżmu u Kubiżmu) Antonio Berni (Neofigurativiżmu); Roberto Aizenberg u Xul Solar (Surrealiżmu); Gyula Košice (kostruttiviżmu); Eduardo Mac Entyre (Arti Ġenerattiva); Luis Seoane, Carlos Torrallardona, Luis Aquino, Alfredo Gramajo Gutiérrez (Moderniżmu); Lucio Fontana (Spazjalizmu); Tomás Maldonado, Guillermo Kuitca (Arti Astratta); León Ferrari, Marta Minujín (Arti Kunċettwali); Gustavo Cabral (Arti Fantastika), u Fabián Pérez (Neoemozzjonaliżmu). Fl-1946, Gyula Košice u oħrajn ħolqu l-Moviment Madí fl-Arġentina, li aktar tard infirex fl-Ewropa u l-Stati Uniti, fejn kellu impatt sinifikanti. Tomás Maldonado kien wieħed mit-teoristi ewlenin tal-Mudell ta' Ulm tal-edukazzjoni tad-disinn, li jibqa' influwenti ħafna mad-dinja kollha. Artisti Arġentini oħra ta' fama dinjija jinkludu Adolfo Bellocq, li l-litografi tiegħu ilhom influwenti mis-snin 20, u Benito Quinquela Martín, il-pittur tal-port kwintessenzjali, ispirat mill-viċinat ta' La Boca mimli bl-immigranti. L-iskulturi rebbieħa internazzjonalment Erminio Blotta, Lola Mora u Rogelio Yrurtia kienu l-awturi ta' ħafna mill-monumenti klassiċi evokattivi tal-pajsaġġ urban Arġentin. Il-kolonizzazzjoni ġabet magħha l-arkitettura barokka Spanjola, li għadha tidher fl-aktar stil sempliċi tagħha ta' River Plate fit-tnaqqis ta’ San Ignacio Miní, il-Katidral ta' Córdoba u l-Cabildo ta' Luján. L-influwenzi Taljani u Franċiżi żdiedu fil-bidu tas-seklu 19 b’sfumaturi eclettiċi qawwija li taw arja unika lill-arkitettura lokali. === Midja === L-istampa bil-miktub hija żviluppata ħafna fl-Arġentina, b'aktar minn mitejn gazzetta. Fost il-gazzetti nazzjonali ewlenin hemm Clarín (centrist, l-aktar bejgħ fl-Amerika Latina u t-tieni bl-ogħla ċirkolazzjoni fid-dinja li titkellem bl-Ispanjol), La Nación (ċentru-lemin, ippubblikat mill-1870), Página/12 (xellug, imwaqqfa fl-1987), La Voz del Interior (ċentru, imwaqqfa fl-1904), u l-Argentinisches Tageblatt (il-ġimgħat liberali Ġermaniż, ippubblikat mill-1878). L-Arġentina bdiet l-ewwel xandira regolari tar-radju fid-dinja fis-27 ta' Awwissu, 1920, meta l-Parsifal ta' Richard Wagner ġie mxandar minn tim ta' studenti tal-mediċina mmexxija minn Enrique Telémaco Susini fit-Teatro Coliseo ta' Buenos Aires. Fl-2002, kien hemm 260 AM u 1,150 stazzjon tar-radju FM irreġistrati fil-pajjiż. L-industrija tat-televiżjoni Arġentina hija kbira, diversa u popolari madwar l-Amerika Latina, u ħafna produzzjonijiet televiżivi u formati ġew esportati barra. Mill-1999, l-Arġentini gawdew l-akbar disponibbiltà tat-televiżjoni bil-kejbil u bis-satellita fl-Amerika Latina, li fl-2014 ammontaw għal 87.4% tad-djar tal-pajjiż, rata simili għal dawk fl-Istati Uniti, il-Kanada u l-Ewropa. Fl-2011, l-Arġentina kellha wkoll l-ogħla kopertura tat-telekomunikazzjoni tan-netwerk fost il-potenzi tal-Amerika Latina: madwar 67 % tal-popolazzjoni tagħha kellha aċċess għall-Internet u l-proporzjon bejn l-abbonamenti tal-mowbajl u l-popolazzjoni kien 137.2 %. === Kċina === [[File:Asado 2005.jpg|thumb|Ċanga Arġentina inkaljata]] Minbarra ħafna mill-platti tal-għaġin, zalzett u deżerti komuni fl-Ewropa kontinentali, l-Arġentini jgawdu minn varjetà wiesgħa ta' kreazzjonijiet indiġeni u Kreoli, inklużi empanadas (għaġina mimlija żgħira), locro (taħlita tal-qamħirrum, fażola, laħam, bacon, basla). u qara'), humita u mate. F'diversi postijiet fl-Arġentina, dan id-dixx jiġi kkunsmat bħala laħam taċ-ċanga. Il-pajjiż għandu l-ogħla konsum ta' laħam aħmar fid-dinja, ippreparat tradizzjonalment bħala asado, il-barbecue Arġentin. Huwa magħmul b'diversi tipi ta' laħmijiet, ħafna drabi inkluż chorizo, ħobż ħelu, trippa, u zalzett. Fost l-aktar deżerti komuni hemm invoices (kejkijiet ta' stil Vjenniż), kejkijiet u pancakes mimlijin bid-dulce de leche (tip ta' ġamm tal-karamella tal-ħalib), alfajores (cookies tal-butir imxerrda maċ-ċikkulata, dulce de leche jew pejst ta' frott) u moqlija. kejkijiet (kejkijiet moqlija) L-inbid Arġentin, wieħed mill-aqwa fid-dinja, huwa parti integrali mill-menu lokali. Malbec, Torrontés, Cabernet Sauvignon, Syrah u Chardonnay huma wħud mill-aktar varjetajiet imfittxija === Sport === [[File:Lionel Messi WC2022.jpg|thumb|left|Il-futboler Lionel Messi, rebbieħ ta' tmien darbiet Ballon d'Or, huwa l-captain attwali tat-tim nazzjonali tal-futbol tal-Arġentina.]] Il-papra hija l-sport nazzjonali, logħba antika taż-żwiemel li toriġina lokalment fil-bidu tas-seklu 17 u predeċessur tal-ballun taż-żiemel. L-aktar sport popolari huwa l-futbol. Flimkien mal-Brażil, il-Ġermanja u Franza, it-tim nazzjonali tal-irġiel huwa l-uniku wieħed li rebaħ kull waħda mit-Tazza tad-Dinja (fl-1978, 1986 u 2022), it-Tazza tal-Konfederazzjonijiet u d-deheb Olimpiku. Huma rebħu wkoll 16-il Copa América, 7 midalji tad-deheb Pan Amerikani u ħafna trofej oħra. Alfredo Di Stéfano, Diego Maradona u Lionel Messi huma ġeneralment meqjusa bħala fost l-akbar plejers fl-storja tal-logħba. It-tim tan-nisa tal-hockey tal-pajjiż, Las Leonas, huwa wieħed mill-aktar suċċess fid-dinja b'erba' midalji Olimpiċi, żewġ Tazzi tad-Dinja, Lega tad-Dinja waħda u seba' Trofei taċ-Champions. Luciana Aymar hija rikonoxxuta bħala l-akbar plejer fl-istorja tal-isport, billi hija l-unika plejer li rċeviet il-FiH Player of the Year Award tmien darbiet. Il-basketball huwa sport popolari ħafna. It-tim nazzjonali tal-irġiel huwa l-uniku wieħed fiż-żona FIBA ​​Americas li rebaħ il-kuruna tal-kwintplet: Kampjonat tad-Dinja, Midalja tad-Deheb Olimpika, Ballun tad-Djamanti, Kampjonat tal-Amerika u Midalja tad-Deheb Pan-Amerikana. Huwa rebaħ ukoll 13-il Kampjonat tal-Amerika t'Isfel, u ħafna tournaments oħra. Emanuel Ginóbili, Luis Scola, Andrés Nocioni, Fabricio Oberto, Pablo Prigioni, Carlos Delfino u Juan Ignacio Sánchez huma wħud mill-aktar plejers milqugħin fil-pajjiż, kollha kemm huma parti mill-NBA. L-Arġentina ospitat it-Tazza tad-Dinja tal-Basketball fl-1950 u l-1990. Ir-rugby huwa sport popolari ieħor fl-Arġentina. Mill-2017, it-tim nazzjonali tal-irġiel, magħruf bħala ‘Los Pumas’, ikkompete fit-Tazza tad-Dinja tar-Rugby kull darba li din saret, u kiseb l-aqwa riżultat tagħhom fl-2007 meta kklassifika fit-tielet post. Mill-2012, Los Pumas ikkompetew kontra l-Awstralja, New Zealand u l-Afrika t'Isfel f'The Rugby Championship, il-kompetizzjoni internazzjonali ewlenija tar-rugby fl-emisfera tan-Nofsinhar. Mill-2009, it-tim nazzjonali tal-irġiel sekondarju magħruf bħala l-‘Jaguares’ ikkompeta kontra l-ewwel timijiet tal-Stati Uniti, il-Kanada u l-Urugwaj fil-Kampjonat tal-Ameriki tar-Rugby, li Los Jaguares rebħu sitta mit-tmien darbiet li sar. [[File:Campeonato Argentino de Polo 2010 - 5236515585 2b8cb412de o.jpg|thumb|Kampjonat tal-Polo Open Arġentin]] L-Arġentina pproduċiet uħud mill-aktar champions formidabbli tal-boxing, fosthom Carlos Monzón, l-aqwa middleweight fl-istorja; Pascual Pérez, wieħed mill-aktar boxers flyweight imżejjen ta’ kull żmien; Horacio Accavallo, eks champion tad-dinja flyweight WBA u WBC; Víctor Galíndez, mill-2009, detentur tar-rekord għad-difiżi konsekuttivi tat-titlu mondjali tal-piż tqil ħafif u Nicolino Locche, imlaqqam "El Intocable" għad-difiża masterful tiegħu; kollha huma inklużi fl-International Boxing Hall of Fame. It-tennis kien popolari ħafna fost in-nies ta' kull età. Guillermo Vilas huwa l-aqwa plejer tal-Amerika Latina tal-Open Era, filwaqt li Gabriela Sabatini hija l-aktar plejer Arġentina li tispikka ta' kull żmien, wara li laħqet in-numru 3 fil-klassifika WTA, it-tnejn huma inklużi fis-Sala tal-Efama tat-Tennis Internazzjonali. L-Arġentina rebħet it-Tazza tad-Dinja erba' darbiet, fl-1980, 2002, 2007 u 2010 u laħqet is-semifinali tat-Tazza Davis 7 darbiet fl-aħħar 10 snin, tilfet il-finali kontra r-Russja fl-2006 u Spanja fl-2008 u l-2011 ; It-tim Arġentin lagħab ukoll fil-finali fl-1981, fejn tilef kontra l-Istati Uniti. It-tim nazzjonali rebaħ it-Tazza Davis 2016. L-Arġentina hija l-pajjiż renjanti mhux ikkontestat fil-polo, li rebħet aktar kampjonati internazzjonali minn kwalunkwe pajjiż ieħor u rari ġiet megħluba mis-snin tletin Il-Kampjonat tal-Polo Arġentin huwa l-aktar trofew internazzjonali importanti tal-isport. Il-pajjiż fih ħafna mill-aqwa plejers tad-dinja, inkluż Adolfo Cambiaso, l-aqwa fl-istorja tal-polo. Storikament, l-Arġentina kellha prestazzjoni qawwija fl-isport tal-mutur. Juan Manuel Fangio kien ħames darbiet champion tad-dinja tal-Formula Wieħed b'erba' timijiet differenti, li rebaħ 102 mill-184 tiġrija internazzjonali tiegħu, u huwa kklassifikat b'mod wiesa' bħala l-akbar sewwieq ta' kull żmien. Runners distinti oħra kienu Oscar Alfredo Gálvez, Juan Gálvez, José Froilán González u Carlos Reutemann. == Belt == [[File:Montaje de la Ciudad de Buenos Aires.png|thumb|Buenos Aires]] [[File:Casa de Gobierno de Santa Fe.jpg|thumb|Dar tal-Gvern tal-Provinċja ta' Santa Fe fil-Belt ta' Santa Fe (Casa de Gobierno de la Provincia de Santa Fe en la Ciudad de Santa Fe)]] [[File:Vista lejana de la ciudad de Santa Fe, desde un edificio de Parana - panoramio.jpg|thumb|Santa Fe]] [[File:La Plata desde el aire.JPG|thumb|La Plata]] [[File:Museo Cs. Naturales otra.JPG|thumb|La Plata]] [[File:Estadio Único Ciudad de La Plata.jpg|thumb|La Plata]] [[File:Poder Legislativo de Santiago del Estero 4.jpg|thumb|Santiago del Estero]] [[File:Municipalidad de Esperanza, Santa Fe.jpg|thumb|Muniċipalità ta' Tama]] [[File:Casa de Gobierno de Jujuy 01.JPG|thumb|San Salvador de Jujuy]] [[File:Casas fueguinas (5466920128).jpg|thumb|Ciudad de Ushuaia]] [[File:ViñedoCafayate.jpg|thumb|Salta]] [[File:Foz de Iguaçu 27 Panorama Nov 2005.jpg|thumb|Iguazu Falls (Cataratas del Iguazú/Cataratas do Iguaçu) huma sett ta' kaskati li jinsabu fuq ix-Xmara Iguazú, fuq il-fruntiera bejn il-provinċja Arġentina ta' Misiones u l-istat Brażiljan ta' Paraná.]] [[File:Iguazu Décembre 2007 - Panorama 5.jpg|thumb|The Devil's Throat (Garganta del Diablo) huwa sett ta' kaskati fuq ix-Xmara Iguazú, għoli sa 80 m, li jegħlbu ġo gorge dejqa, li tikkonċentra l-akbar fluss tal-Iguazú Falls.]] [[File:Cañadón de Oros.JPG|thumb|Il-Cañadón de Oros huwa wieħed mill-bosta turrenti Andini li din il-korsa tax-xmara tax-Xmara San Juan del Oro għandha f'rasha, fl-Arġentina]] <gallery class="center"> File:Montaje de la Ciudad de Buenos Aires.png|Buenos Aires File:Basílica Nuestra Señora del Socorro.JPG|Buenos Aires File:ObeliscoBA2015.2.jpg|Buenos Aires File:Casa Rosada Buenos Aires.JPG|Buenos Aires File:25 de Mayo, Buenos Aires, Argentina - panoramio (9).jpg|Buenos Aires File:PLAZA MITRE CON MUNICIPALIDAD - panoramio.jpg|Buenos Aires File:101 0029- cámara Kodak 10 mpx.JPG|Córdoba File:Arco de Córdoba.tif|Córdoba File:Catedral cordoba 2.jpg|Córdoba File:Panorama Nueva Córdoba 2012-02-03.jpg|Córdoba File:Centro Civico Córdoba.JPG|Córdoba File:Detalle de la fachada y torres.JPG|Córdoba File:Siguiendo al Libertador.jpg|Mendoza File:Casa de Gobierno de Mendoza 03.JPG|Mendoza File:Panorámica Ciudad de Mendoza.jpg|Mendoza File:Sede Banco Hipotecario.JPG|Mendoza File:Mendoza - Park gate.jpg|Mendoza File:Villa Normandy-03--Ahora Fiscalia Federal Nº2.jpg|Mar del Plata File:MardelPlatalatardecer-00315.jpg|Mar del Plata File:Mar-del-plata.JPG|Mar del Plata File:Calle Mendoza hacia el suroeste desde la torre de agua.jpg|Mar del Plata File:Gran Hotel Provincial MDQ (ca. 1950).jpg|Mar del Plata File:Tucuman-CasaIndependencia2.jpg|San Miguel de Tucumán File:06. Tucuman (14), Templo de San Francisco.JPG|San Miguel de Tucumán File:Tuc de noche.jpg|San Miguel de Tucumán File:Catedral de Tucuman.JPG|San Miguel de Tucumán File:06. Tucuman (13), Casa de Gobierno.JPG|San Miguel de Tucumán File:Catedral de Salta Capital.JPG|Salta File:Salta - Capital - Salta - Cabildo de la Ciudad de Salta.jpg|Salta File:Panorámica Ciudad de Salta.jpg|Salta File:Convento de San Bernardo-Salta.JPG|Salta File:Iglesia San Francisco, Salta, Argentina - panoramio.jpg|Salta File:Puente General Manuel Belgrano.jpg|Corrientes File:Abre alas y Frente de Comparsa CB.jpg|Corrientes File:Tormenta Nocturna.JPG|Corrientes File:IglesiaSanFrancisco00.JPG|Corrientes File:Casa de Gobierno 1.jpg|Corrientes File:Vistas de Bahia Blanca (08).jpg|Bahía Blanca File:Plaza Rivadavia de Bahía Blanca (02).jpg|Bahía Blanca File:Palacio Municipal de Bahía Blanca (16).jpg|Bahía Blanca File:Palihue.JPG|Bahía Blanca File:Universidad Nacional del Sur, Bahía Blanca, Argentina.jpg|Bahía Blanca File:Casadegobiernodelchaco.jpg|Resistencia File:Mural algodon.jpg|Resistencia File:Estacion Resistencia Chaco 2013.jpg|Resistencia File:Sólo Un árbol Nada Más (261993767).jpeg|Resistencia File:San Roque González de Santa Cruz Bridge 2.jpg|Posadas File:Posadas - Centro - Casa de Gobierno de Misiones.JPG|Posadas File:Posadasaerea2.jpg|Posadas File:Catedral San José, Posadas.JPG|Posadas File:Antigua Estación de trenes de Posadas, entrada al edificio.jpg|Posadas File:Merlo 16.JPG|Merlo File:QuilmesCityMontage.jpg|Quilmes File:Ribera de Quilmes.jpg|Quilmes File:Jujuy, energía viva.jpg|San Salvador de Jujuy File:CalleSanMartín-Jujuy-01003.jpg|San Salvador de Jujuy File:JUJUY - EMMANUEL AMERISE FOTOGRAFIA.jpg|San Salvador de Jujuy File:Catedral de Jujuy.JPG|San Salvador de Jujuy File:Casa de Gobierno de Jujuy 01.JPG|San Salvador de Jujuy File:Monumento Santísima Virgen María.jpg|Guaymallén File:Poder Legislativo de Santiago del Estero 4.jpg|Santiago del Estero File:Casa de gobierno de Santiago del Estero.JPG|Santiago del Estero File:CCB Santiago del Estero 2.JPG|Santiago del Estero File:Santiago del Estero.jpg|Santiago del Estero File:Forum Santiago del Estero 2.JPG|Santiago del Estero File:Catedral Santiago del Estero (EDICOLOR - 82-2).jpg|Santiago del Estero File:Barrio Fecoovima - panoramio (3).jpg|Gregorio de Laferrere (Buenos Aires) File:Unpaz.JPG|José C. Paz File:Est Jose C Paz andenes 2.jpg|José C. Paz File:OncoJCP.jpg|José C. Paz File:Catedral de Paraná, Entre Ríos, Argentina..JPG|Paraná File:Casa de Gobierno de Entre Rios 2018.jpg|Paraná File:Panorámica de Paraná, Entre Ríos.jpg|Paraná File:Lapachos parana entre rios.jpg|Paraná File:Iglesia San Miguel desde Plaza Alvear - Paraná.jpg|Paraná File:Vista lejana de la ciudad de Santa Fe, desde un edificio de Parana - panoramio.jpg|Parana File:Banfield, Buenos Aires, Argentina - Mayo 2023 (1).jpg|Banfield File:Ruta 3 en González Catán hacia el sur.jpg|González Catán File:Estación González Catán del Ferrocarril Belgrano Sur, inaugurada el 25 de enero de 1908 por la Compañía General de Ferrocarriles en la Provincia de Buenos Aires.jpg|González Catán File:Gonzalezcatan2011.jpg|González Catán File:Los tres puentes - panoramio (1).jpg|Neuquén File:NeuquenPANO.jpg|Neuquén File:Vista Aerea Legislatura Neuquen - panoramio (1).jpg|Neuquén File:Tren valle neuquen.jpg|Neuquén File:Cruz de Formosa 2009-08-09.jpg|Formosa File:Vista Costanera - panoramio.jpg|Formosa File:Casa de Gobierno building in central Formosa.jpg|Formosa File:Catedral Nuestra Señora del Carmen - ciudad de Formosa 02.jpg|Formosa File:CompetenciaNáuticaEnFormosa.JPG|Formosa File:Avenida Hipólito Yrigoyen - Lanús.jpg|Lanús File:Catedral platense.jpg|La Plata File:La Plata - Estación del Ferrocarril Roca.jpg|La Plata File:La Plata desde el aire.JPG|La Plata File:Museo Cs. Naturales otra.JPG|La Plata File:Estadio Único Ciudad de La Plata.jpg|La Plata File:Saint Vincent Ferrer Church - Godoy Cruz - Mendoza.JPG|Godoy Cruz File:Estacion Isidro Casanova Andenes.jpg|Isidro Casanova File:Lasherasm.JPG|Las Heras File:Plaza San Martín (Berazategui).jpg|Berazategui File:05. La Rioja (2).JPG|La Rioja File:Casa de Gobierno de La Rioja.JPG|La Rioja File:Ciudad mágica La Rioja.jpg|La Rioja File:SanMLR.jpg|La Rioja File:Convento de Santo Domingo en La Rioja.jpg|La Rioja File:Faro comodoro.JPG|Comodoro Rivadavia File:Catedral don bosco.JPG|Comodoro Rivadavia File:Comodoro Rivadavia.jpg|Comodoro Rivadavia File:MP COMODORO.JPG|Comodoro Rivadavia File:Parque del CH.jpg|Comodoro Rivadavia File:Plaza Mariano Moreno.JPG|Moreno File:Municipalidad de San Luis.JPG|San Luis File:Catedral de la cuidad de San Luis.JPG|San Luis File:Panorámica de la ciudad de San Luis.jpg|San Luis File:Terrazas de Portezuelo.JPG|San Luis File:Andén de la ex-estación de trenes de San Luis.jpg|San Luis File:Vista al Sur - panoramio (1).jpg|San Miguel File:Catedral de Catamarca Argentina frente.jpg|San Fernardo del Valle de Catamarca File:Casa de Gobierno (S.F. del Valle de Catamarca) 02.jpg|San Fernardo del Valle de Catamarca File:Parque de los niños 028.jpg|San Fernardo del Valle de Catamarca File:Peatonal. San Fernando del Valle de Catamarca.jpg|San Fernardo del Valle de Catamarca File:Banco de la Nación Argentina, Catamarca.JPG|San Fernardo del Valle de Catamarca File:Lago del Parque Sarmiento de Río Cuarto.JPG|Concepción del Río Cuarto File:Uniendo barrios - Alexander Ricardo Cabaña (2).jpg|Concepción del Río Cuarto File:Rio cuarto 09.jpg|Concepción del Río Cuarto File:Río Cuarto nocturna.JPG|Concepción del Río Cuarto File:Plaza San Martin Rio Cuarto.jpg|Concepción del Río Cuarto File:Ciudad de Rio Cuarto Foto.jpg|Concepción del Río Cuarto File:|Virrey del Pino (Buenos Aires) </gallery> == Ġeografija == It-territorju tar-Repubblika Arġentina huwa t-tieni l-akbar fl-Amerika t'Isfel wara l-Brażil, ir-raba' fl-Amerika kollha u t-tmien l-akbar fid-Dinja. Jekk tgħodd it-territorji mitluba fl-Antartika, Malvinas, South Georgia u South Sandwich, jagħmilha s-seba' l-akbar pajjiż fid-dinja. Tmiss mal-Bolivja, il-Brażil, iċ-Ċilì, il-Paragwaj u l-Urugwaj. Il-ġeografija tagħha hija varjata ħafna, bil-biċċa l-kbira pjanuri fil-lvant, firxiet tal-muntanji fiċ-ċentru u muntanji fil-punent. Il-pajjiż huwa jaqsam, fit-tarf tal-punent tiegħu, mit-tramuntana għan-nofsinhar mill-firxa tal-muntanji tal-Andes. L-ogħla quċċata fl-Arġentina hija Aconcagua, 6960.8 m 'il fuq mil-livell tal-baħar. n. m. It-territorju Arġentin taħt sovranità effettiva għandu żvilupp lonġitudinali kbir: 3,700 kilometru bejn it-tramuntana estrema u n-nofsinhar estrem, minn Santa Catalina (Jujuy) sa Ushuaia, li jagħmilha waħda mill-itwal pajjiżi fid-dinja. Il-wiċċ kontinentali Amerikan tal-Arġentina huwa 2,791,820 km².​ Minn dawn, 2,780,400 km² jikkorrispondu għaż-żona nazzjonali taħt sovranità effettiva,​ li jikkorrispondu mal-Kapitali Federali (Belt Awtonoma ta' Buenos Aires) u 23 provinċja Arġentina. Il-bqija huwa magħmul mill-11,410 km² tal-Gżejjer Malvinas, territorji f’tilwima mar-Renju Unit, il-pajjiż li jikkontrollahom. Il-wiċċ kontinentali tal-Antartiku - iż-żona taħt il-postulati tat-Trattat tal-Antartiku - jinkludi 969,464 km². Minn dawn, madwar 965,597 km² jikkorrispondu għall-Antartika Arġentina (territorju mitlub). Barra minn hekk, din iż-żona tinkludi l-Gżejjer Shetland tan-Nofsinhar u l-Gżejjer Orkney tan-Nofsinhar. It-3867 km² li jifdal huma magħmula mill-Gżejjer tal-Ġeorġja t'Isfel (3560 km²) u l-Gżejjer Sandwich tan-Nofsinhar (307 km²) li huma parti mid-dipartiment tal-Gżejjer tal-Atlantiku tan-Nofsinhar tal-provinċja ta' Tierra del Fuego, l-Antartika u l-Gżejjer tal-Atlantiku tan-Nofsinhar, kif ukoll bħala s-settur Antartiku (inkluż bħala dipartiment). L-erja totali għalhekk titla' għal 3,761,274 km². Anke hekk, din iċ-ċifra ma tinkludix: l-istrixxa oċeanika Arġentina ta' 200 mil nawtiku li tikkorrispondi għall-Baħar Arġentin, u lanqas l-ilmijiet tar-Río de la Plata. Min-naħa l-oħra, minħabba l-intenzjoni tar-Renju Unit li jestendi ż-żona marittima tiegħu għal 350 mil nawtiku (madwar 564 km) mill-kosta tal-marea baxxa, li tibda minn territorji mitluba mill-Arġentina, jew okkupati mir-[[Renju Unit]] iżda li huma in kwistjoni mal-Arġentina, il-pretensjonijiet tal-estensjoni marittima taż-żewġ pajjiżi jikkoinċidu, kemm fil-gżejjer tan-Nofsinhar tal-Atlantiku kif ukoll fil-projezzjoni mill-kontinent Antartiku u l-gżejjer tiegħu. Fruntieri territorjali Internazzjonali: 6,339 km: Ċili Fl-[[Amerika]] u l-[[Amerika t'Isfel]], il-post taħt il-livell tal-baħar huwa Laguna del Carbón fin-Nofsinhar tal-Arġentina.Il-laguna hija 105 metri taħt il-livell tal-baħar. {{Commons|Argentina}} {{Amerika t'Isfel}} [[Kategorija:Arġentina]] [[Kategorija:Pajjiżi fl-Amerika t'Isfel]] jv1j3r8bhy2do2cxrr30wmv4r0gwkcn 0 23799 323536 323357 2025-06-13T07:17:41Z CommonsDelinker 257 [[c:COM:CDC|Bot]]: sostituzzjoni tal-istampa minn Propaganda_poster_Ceausescu.jpg għal Propaganda_lui_Ceaușescu.jpg 323536 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Nicolae Ceaușescu''' (twieled fis-26 ta' Jannar 1918 – miet fil-25 ta' Diċembru 1989) kien [[politiku]] [[Komuniżmu|Komunista]] [[Rumanija|Rumen]]. Hu kien Segretarju Ġenerali tal-[[Partit Komunista Rumen]] bejn l-1965 u l-1989, u b'hekk it-tieni u l-aħħar kap Komunista tar-Rumanija. Hu kien ukoll il-mexxej tal-pajjiż mill-1967 bħala President tal-[[Kunsill tal-Istat tar-Rumanija|Kunsill tal-Istat]] u mill-1974 bħala [[Presidenti tar-Rumanija|President tar-Repubblika]] sakemm ġie mneħħi fir-[[Rivoluzzjoni Rumena]] tal-1989. == L-ewwel snin == [[Stampa:001.Nicolae Ceausescu la varsta de 15 ani in 1933.jpg|thumb|175px|Nicolae Ceaușescu ta' 15-il sena]] Ceaușescu twieled fir-raħal żgħir ta' [[Scornicești]], fid-[[distrett ta' Olt]], nhar is-26 ta' Jannar 1918. Il-familja Ceaușescu kienet familja fqira ta' bdiewa ta' għaxart itfal. Missieru Andruță kellu tliet ettari ta' art agrikola u xi ftit nagħaġ, u kien jissupplixxi lil familtu mit-tfassil ta' ħwejjeġ.<ref name="natgeo">{{ċita web |url=https://www.natgeo.ro/istorie/personalitati-si-evenimente/8435-viata-lui-nicolae-ceausescu |titlu=Viața lui Nicolae Ceaușescu |pubblikatur=National Geographic |kunjom1=Gruia |isem1=Cătălin |data=2009-04-29 |lingwa=ro }}</ref> Ommu Alexandrina kienet ukoll taħdem. Nicolae kien jattendi erba' klassijiet fl-iskola tar-raħal, fejn l-għalliema kienet tgħallem numru ta' klassijiet fl-istess ħin għal studentii ta' klassijiet diffferenti. Ceaușescu ma kellux kotba u mhux l-ewwel darba li kien imur l-iskola ħafi. Hu wkoll ma kellux ħbieb, kien maqtugħ u imprevedibbli.<ref name="natgeo" /> Hu studja fl-iskola tar-raħal sal-età ta' ħdax-il sena, meta ħarab lejn [[Bukarest]] u mar jgħix ma' oħtu Niculina Rusescu. F'Bukarest daħal bħala skarpan apprentist,<ref name="natgeo" /> u beda jaħdem fil-ħanut ta' wieħed Alexandru Săndulescu, skarpan li kien ukoll membru attiv tal-Partit Komunista, li dak iż-żmien kien illegali. == Karriera politika == === Snin ta' illegalità === [[Stampa:007 Ceausescu mug shot Targoviste police 1936.jpg|thumb|250px|Nicolae Ceaușescu arrestat mill-pulizija ta' [[Târgoviște]] fl-1936]] Ceaușescu ftit dam biex beda jieħu sehem fl-attivitajiet tal-Partit Komunista (hu sar membru fl-1932), però bħala tfajjel fiż-żgħożija tiegħu kien jingħata affarijiet żgħar x'jagħmel. Fl-1933, ta' ħmistax-il sena, ġie arrestat għall-ewwel darba minħabba ġlied fi strajk u għal darb'oħra fl-1934, l-ewwel minħabba li kien ġabar firem għal petizzjoni li kienet tipprotesta l-proċess ġudizzjarju kontra ħaddiema tal-ferrovija u darbtejn oħra għal attivitajiet simili.<ref name="ceausescuorg">{{ċita web |url=http://www.ceausescu.org/ceausescu_texts/ceausescu_chronology.htm |titlu=Nicolae Ceausescu Chronology |pubblikatur=Ceausescu.org |lingwa=en |arkivju-data=2017-09-09 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20171109014218/http://www.ceausescu.org/ceausescu_texts/ceausescu_chronology.htm }}</ref> Sa nofs it-tletinijiet, hu kien f'missjonijiet f'Bukarest, [[Craiova]], [[Câmpulung]], u [[Râmnicu Vâlcea]], fejn ġie arrestat numru ta' drabi.<ref name="natgeo" /> Il-profil tiegħu mill-pulizija sigrieta tas-Siguranța Statului niżżlitu bħala "aġitatur Komunista perikoluż" u "distributur ta' materjal ta' propaganda Komunista u kontra l-Faxxisti".<ref name="natgeo" /> Hu mifhum li fl-1936 Ceaușescu kien segretarju reġjonali tal-''Uniunea Tineretului Comunist'' (UTC), l-organizzazzjoni taż-żgħażagħ tal-Partit Komunista. F'Jannar tal-istess sena, hu u Vladislav (jew Vladimir) Tarnovski, aġitatur Pollakk, żaru [[Ulmi (Dâmbovița)|Ulmi]] qrib [[Târgoviște]] biex jiġbru aktar sostenituri mal-Partit. Madanakollu, il-laqgħa ġiet imxejjna mill-informatur Ion Olteanu, u Ceaușescu ġie arrestat għal darb'oħra ma' Tarnovski, u Komunisti oħrajn. Fit-tribunal ta' Brașov hu ngħata sentenza ta' sentejn ħabs, u sitt xhur oħra ġew miżjuda wara li nstab ħati ta' disprezz lejn il-qorti. Hu u Tarnovski rċevew l-ogħla piena mill-grupp ta' tlettax-il attivista Komunista mħarrka. Hu qatta' ħafna mis-sentenza tiegħu fil-ħabs ta' Doftana.<ref name="natgeo" /> [[Stampa:N. Ceaușescu și alți deținuți politici în lagărul de la Tg. jiu.jpg|thumb|Ceaușescu (it-tieni mix-xellug) fil-kamp ta' Târgu Jiu]] Meħlus fl-1938, Ceaușescu baqa' ħieles sentejn biss għax fl-1939 ġie ikkundannat ''in absentia'' għal tliet snin ħabs minħabba li kompla jxerred propaganda Komunista. F'dan iż-żmien qasir ta' libertà hu ltaqa' ma' [[Elena Ceaușescu|Elena Petrescu]], attivista Komunista f'Bukarest, li kellha tilgħab rwol importanti fil-karriera politika tiegħu.<ref name="natgeo" /> Minkejja li kien qiegħed jiskonta sentenza fil-ħabs ta' Jilava, hu baqa' jkollu laqgħat regolari ma' Elena. Minbarra Jilava, hu kien immexxi fil-ħabsijiet ta' Caransebeș (1942), Văcărești (1943) u Târgu Jiu (1943). F'din tal-aħħar, hu qasam ċella ma' [[Gheorghe Gheorghiu-Dej]], fejn sar il-''protégé'' tiegħu. L-awtoritarjiet korrotti tal-kamp ta' internament bdew jagħtu aktar libertajiet lill-ħabsin Komunisti biex imexxu l-blokkok taċ-ċelel tagħhom, bil-patt u l-kundizzjoni li ma jippruvawx jaħarbu mill-ħabs.<ref>{{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en |paġni=180-181}}</ref> F'Târgu Jiu, Gheorghiu-Dej beda jmexxi "sessjonijiet ta' awtokritika" fejn diversi membri tal-Partit kellhom jistqarru quddiem il-mmebri l-oħra li ma fehmux id-dogma ta' Marx-Engels-Lenin-Stalin kif interpretata minn Gheorghiu-Dej; il-ġurnalista Edward Behr stqarr li r-rwol ta' Ceaușescu f'dawn is-sessjonijiet kien ta' infurzatur, bil-ġuvni jsawwat lil dawk il-membri li ma kinux entużjasti biżżejjed fuq dawn is-sessjonijiet.<ref>{{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en |paġni=181-186}}</ref> Dawn is-"sessjonijiet ta' awtokritika" mhux biss issiġillaw il-kontroll ta' Gheorghiu-Dej fuq il-Partit, iżda taw stima għolja lil Ceaușescu. Kien dan iż-żmien li mmarka l-bidu tat-telgħa għall-poter. Hu nħeles nhar l-4 ta' Awwissu 1944. === Wara l-Gwerra === [[Stampa:Gheorghe Gheorghiu-Dej, Nicolae Ceaușescu & delegates in Feb 1948.jpg|thumb|275px|[[Gheorghe Gheorghiu-Dej]], Ceaușescu (fuq ix-xellug tiegħu) u delegati fi Frar tal-1948]] Wara t-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]], meta r-Rumanija bdiet taqa' taħt l-influwenza Sovjetika, Ceaușescu serva bħala segretarju tal-UTC (bejn l-1944 u l-1945).<ref name="ceausescuorg" /> Meta l-Komunisti ħadu lura l-poter fir-Rumanija fl-1947, wara li r-Re [[Mikiel I tar-Rumanija|Mikiel I]] abdika fit-30 ta' Diċembru, ir-Repubblika Popolari tar-Rumanija ġiet imwaqqfa u fi Frar tal-1948 sar l-ewwel kungress tal-''Partidul Muncitoresc Român'' (PMR), l-isem taħt liema l-Partit Komunista beda jaħdem. Sussegwentament, fit-13 ta' Mejju 1948, Ceaușescu ġie maħtur sotto-segretarju tal-istat fil-ministeru tal-agrikoltura fil-Gvern ta' [[Petru Groza]],<ref>{{ċita web |url=http://www.adevarul.ro/actualitate/adevaratul_ceausescu/Ceausescu_a_colectivizat_cu_arma_in_mana_0_556744613.html |titlu=Ceauşescu a colectivizat cu arma în mână |pubblikatur=Adevărul |kunjom1=Ţiu |isem1=Ilarion |data=2011-09-18 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20121110191344/http://www.adevarul.ro/actualitate/adevaratul_ceausescu/Ceausescu_a_colectivizat_cu_arma_in_mana_0_556744613.html |arkivju-data=2012-10-10 |lingwa=ro }}</ref> u fit-18 ta' Marzu 1950, Ceaușescu sar ġenerali maġġuri wara li nħatar deputat ministru fil-ministeru tal-forzi armati. Nicolae sar ġeneral f'Jannar tal-1950 minkejja li qatt ma kien għamel l-armata.<ref name="cristian-preda">{{ċita ktieb |titlu=Rumânii fericiți: Vot și putere de la 1831 până în prezent |kunjom1=Preda |isem1=Cristian|pubblikatur=Polirom |post=Iași |data=2011 |lingwa=ro |isbn=978-9734622016}}</ref> Fil-post tiegħu fi ħdan il-ministeru tal-agrikoltura, hu infurza l-kollettivizzazzjoni tal-agrikoltura u ordna l-arrest ta' bdiewa li ma jikkoperawx. Fl-1952, Gheorghiu-Dej ġabu miegħu fil-Kumitat Ċentrali, xhur wara li tneħħiet il-"fazzjoni Muskovita" mill-partit immexxiha minn [[Ana Pauker]]. Fl-1954, Ceaușescu sar membru sħiħ tal-Politburo u eventwalment tela' sabiex jokkupa t-tieni l-ogħla kariga fil-ġerarkija tal-partit.<ref name="ceausescuorg" /> Fil-ħarifa tal-1956, meta kien fi [[Cluj]], Ceaușescu lagħab rwol importanti fit-trażżin ta' movimenti ta' simpatija lejn ir-[[Rivoluzzjoni Ungeriża tal-1956|rivoluzzjoni Ungeriża]]. Nhar l-4 ta' Diċembru 1957, Nicolae mexxa lil unitajiet militari biex joħonqu rewixxti tal-bdiewa ta' [[Vadu Rosca]], fid-[[distrett ta' Vrancea]], li kienu rrifjutaw il-kollettivizzazzjoni obbligatorju. B'żewġ tankijiet, Ceaușescu personalment ordna li jinfetaħ in-nar u disa' bdiewa ġew maqtula, bi 48 persuna feruta.<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.hotnews.ro/stiri-arhiva-1217021-martirii-din-vadu-rosca.htm |titlu=Martirii din Vadu Rosca |pubblikatur=HotNews.ro |kunjom1=Vranceanu |isem1=Silvia |data=2005-08-04 |lingwa=ro }}</ref><ref>{{ċita aħbar |url=http://www.9am.ro/stiri-revista-presei/2007-12-14/mai-rai-ca-ceausescu.html |titlu=Mai rai ca Ceausescu |pubblikatur=9AM.ro |data=2007-12-14 |lingwa=ro }}</ref> === Mexxej tar-Rumanija === Meta Gheorghiu-Dej miet fid-19 ta' Marzu 1965, Ceaușescu ma kienx fost is-suċċessuri minkejja li kien qrib ħafna tiegħu. Madanakollu, kawża ta' numru ta' ġlied u kunflitti interni bejn uffiċjali wassal lill-Politburo li jagħżlu lil Ceaușescu bħala kandidat. Hu ġie elett segretarju ġenerali fit-22 ta' Marzu 1965, tliet ijiem wara l-mewt ta' Gheorghiu-Dej.<ref name="Revolution1989">{{ċita ktieb |titlu=Revolution 1989: The Fall of the Soviet Empire |kunjom1=Sebetsyen |isem1=Victor |data=2009 |post=New York |pubblikatur=Pantheon Books |isbn=978-0307387929 |lingwa=en }}</ref> Waħda mill-ewwel mossi tiegħu kienet li jbiddel l-isem tal-partit minn Partit tal-Ħaddiema Rumeni lura għal [[Partit Komunista tar-Rumanija]], u li jiddikjara l-pajjiż bħala repubblika soċjalista minflok repubblika popolari. Fl-1967, hu kkonsolida l-poter tiegħu meta sar President tal-[[Kunsill tal-Istat tar-Rumanija|Kunsill tal-Istat]], biex b'hekk sar il-kap tal-istat ''de jure''. L-hekk imsejħa "Baruni" tal-partit ([[Ion Gheorghe Maurer]], [[Emil Bodnăraș]] u [[Chivu Stoica]]) ftit li xejn raw periklu biż-żieda fil-poter ta' Ceaușescu u aċċettaw il-vjolazzjoni ta' Artiklu 13 tal-istatut li kien jipprojbixxi l-akkumulazzjoni ta' funzjonijiet. Ceaușescu baqa' jkompli jkabbar il-poteri tiegħu fil-Kunsill tal-Istat, fejn naqqas is-saħħa u l-importanza tal-Kunsill Ekonomiku fl-1967 u tal-Kunsill tad-Difiża maħluq fl-1968.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480 |paġna=275}}</ref> [[Stampa:Adunare Piaţa Palatului August 1968.jpg|thumb|275px|Ceaușescu waqt id-diskors fil-Pjazza tar-Rivoluzzjoni, Bukarest, fil-21 ta' Awwissu 1968]] Għall-bidu Ceaușescu sar figura popolari kemm fir-Rumanija u anke fil-Punent minħabba l-politika barranija indipendenti tiegħu, li kienet sfidat l-awtorità tal-[[Unjoni Sovjetika]]. Fis-sittinijiet iffaċilita ċ-ċensura tal-istampa u temm l-partiċipazzjoni tar-Rumanija fil-[[Patt ta' Varsavja]], għalkemm ir-Rumanija uffiċjalment baqgħet membru; mhux biss ma bagħatx it-truppi Rumeni fiċ-[[Ċekoslovakkja]] fl-1968, imma kkundanna l-invażjoni b'mod espliċitu f'diskors pubbliku li sar fil-21 ta' Awwissu 1968. Dan id-diskors baqa' wieħed mill-aktar diskorsi famużi tiegħu, fejn quddiem 100,000 ruħ stqarr li kien "żball gravi u jikkostitwixxi periklu serju għall-paċi fl-Ewropa u għall-prospetti tas-Soċjaliżmu fid-dinja.<ref>{{ċita aħbar |url=http://adevarul.ro/cultura/istorie/apoteoza-ceausescu-21-august-1968-1_50dc9b51596d72009141826b/index.html |titlu=Apoteoza lui Ceauşescu – 21 august 1968 |pubblikatur=Adevărul |kunjom1=Betea |isem1=Lavinia |data=2012-12-27 |lingwa=ro}}</ref> Hu żar [[Praga]] ġimgħa qabel l-invażjoni sabiex joffri s-sosten morali lill-kontraparti Ċekoslovakk tiegħu, [[Alexander Dubček]]. Minkejja li l-Unjoni Sovjetika kienet tittollera l-azzjonijiet ta' Ceaușescu, it-tbegħid tiegħu minn Moska poġġiet lir-Rumanija bħala dissidenti fil-[[Blokk tal-Lvant]].<ref name="Revolution1989" /> ==== Digriet tal-1966 ==== Il-politika ekonomika, barranija u demografika ta' Ceaușescu kienet li tagħmel lir-Rumanija bħala saħħa dinjija.<ref name="richard-355">{{ċita ktieb |titlu=Eastern Europe In the Twentieth Century-And After |kunjom1=Crampton |isem1=Richard |data=1997 |post=Londra |pubblikatur=Routledge |lingwa=en |isbn=978-0415164238 |paġna=355}}</ref> Għall-''Conducător'' (il-"Mexxej"), kif Ceaușescu kien iħobb isejjaħ lilu nnifsu, "id-demografija hija d-destin" u pajjiżi b'popolazzjonijiet li qed jikbru kienu potenzi.<ref name="richard-355" /> Biex iwettaq dan il-pjan, fl-1966, reġġa' lura d-Digriet tal-1957 li pprojbixxa l-[[abort]] (sa dak iż-żmien l-abort kien permess biss f'ċerti pajjiżi Komunisti).<ref name="richard-355" /> Permezz tad-Digriet 770/1966, l-abort fl-ewwel tliet xhur tat-tqala kienu permessi biss fuq preskrizzjonijiet mediċi stretti u f'każijiet eċċezzjonali l-qtil tal-fetu kien permess sa sitt xhur tqala. Dan id-digriet ġie infurzat bid-Digriet 441 tas-26 ta' Diċembru 1985 li kien iħalli l-abort biex isir biss minn nisa li qabżu t-42 sena jew li diġà kellhom ħamest itfal. Il-gvern ukoll ra r-rati tad-[[divorzju|divorzji]] u għamilha iktar diffiċli biex jinkiseb; kien iddekretat li żwieġ seta' jiġi xolt biss f'każijiet eċċezzjonali. Filwaqt li ż-żieda fil-popolazzjoni kienet imħeġġa, eluf ta' tfal spiċċaw abbandunati fl-orfanatrofji. Huwa stmat li fil-bidu tal-1990 fir-Rumanija kien hemm mal-100,000 tifel u tifla fl-orfanatrofji jgħixu f'kundizzjonijiet ħarxa.<ref>{{ċita aħbar |url=http://adevarul.ro/news/societate/dosar-generatia-sida---supravietuit-stat-ascunsi-1_50ad5a1c7c42d5a66393811f/index.html |titlu=DOSAR: Generaţia SIDA - au supravieţuit, dar au stat ascunşi |pubblikatur=Adevărul |kunjom1=Mincan |isem1=Mihai |data=2011-01-24 |lingwa=ro }}</ref> Ir-rata tal-[[mortalità tat-trabi]] baqgħet l-ogħla fl-Ewropa.<ref>{{ċita aħbar |url=http://jurnalul.ro/special-jurnalul/ceausescu-intre-legenda-si-adevar-data-nasterii-si-alegerea-numelui-de-botez-576781.html |titlu=Ceauşescu, între legendă şi adevăr: data naşterii şi alegerea numelui de botez |pubblikatur=Jurnalul Național |kunjom1=Betea |isem1=Lavinia |data=2011-05-02 |lingwa=ro }}</ref> Bejn l-1988 u l-1992, eluf ta' tfal madwar ir-Rumanija sfaw infettati bil-marda tal-[[HIV]]. F'ħafna mill-każi, ir-raġuni kienet ta' prattika medika ħażina u t-trobbija fqira. L-isplużjoni tal-AIDS fir-Rumanija kienet kawża ta' injezzjonijiet b'siringi skaduti u trasfużjonijiet tad-demm. Ir-reġim ta' Ceaușescu injora l-epidemija tal-HIV/AIDS abbażi li din kienet speċifika għas-soċjetà kapitalista. Fir-Rumanija tat-tmeninijiet ma kinux isiru testijiet tal-HIV la għad-donaturi tad-demm u lanqas għat-trasfużjonijiet tad-demm. Din wasslet biex il-pajjiż ikun it-tieni fost il-pajjiżi Ewropej bl-aktar infezzjonijiet marbutin mal-HIV.<ref name="news20ro">{{ċita web |url=http://www.news20.ro/istorie_S-a-nascut-Nicolae-Ceausescu_-presedintele-Romaniei-in-perioada-1965---1989_937.html |titlu=S-a nascut Nicolae Ceausescu, presedintele Romaniei in perioada 1965 - 1989 |pubblikatur=News20.ro |data=2008-01-25 |lingwa=ro |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20080529024426/http://www.news20.ro/istorie_S-a-nascut-Nicolae-Ceausescu_-presedintele-Romaniei-in-perioada-1965---1989_937.html |arkivju-data=2008-05-29}}</ref><ref>{{ċita rivista |kunjom1=Dente |isem1=Karen |kunjom2=Hess |isem2=Jamie |titlu=Pediatric AIDS in Romania – A Country Faces Its Epidemic and Serves as a Model of Success |rivista=Medscape General Medicine |volum=8 |data=2006 |lingwa=en |pmc=1785216 |pmid=16926750}}</ref> ==== It-Teżijiet ta' Lulju ==== [[Stampa:Vizita oficială a lui Nicolae Ceaușescu și a Elenei Ceaușescu în Republica Populară Chineză. Vizita protocolară la Ciu En Lai.( iunie 1971)..jpg|thumb|225px|Żjara uffiċjali ta' Nicolae u Elena Ceaușescu fir-Repubblika Popolari taċ-Ċina, f'laqgħa ma' [[Zhou Enlai]] f'Ġunju tal-1971]] [[Stampa:Nicolae Ceaușescu & Kim Il-sung, North Korea 1971.jpg|thumb|225px|Nicolae Ceaușescu jiltaqa' ma' [[Kim Il-sung]] waqt żjara tal-Partit u d-delegazzjoni tal-istat fil-Korea ta' Fuq f'Ġunju tal-1971]] Ceaușescu żar iċ-[[Repubblika Popolari taċ-Ċina|Ċina]], il-[[Korea ta' Fuq]], ir-[[Repubblika Popolari tal-Mongolja]] u l-[[Vjetnam ta' Fuq]] fl-1971. Fl-okkażjoni taż-żjara tiegħu fiċ-Ċina u l-Korea ta' Fuq, Ceaușescu baqa' affaxxinat bl-idea ta' trasformazzjoni totali nazzjonali kif implimentati fil-programmi tal-''[[Juche]]'' tal-Korea ta' Fuq u r-[[Rivoluzzjoni Kulturali]] taċ-Ċina. Hu kien ukoll ispirat mill-[[kult tal-personalità]] lejn [[Kim Il-sung]] tal-Korea ta' Fuq u [[Mao Zedong]] taċ-Ċina. Ceaușescu ammira kemm lil Mao u 'l Kim bħala kapijiet li mhux biss iddominaw lil pajjiżhom imma wkoll użaw metodi totalitarji flimkien mas-sens ta' ultra-nazzjonaliżmu mwaħħad mal-Komuniżmu biex ittrasformaw kemm liċ-Ċina u l-Korea ta' Fuq bħala potenzi dinjija.<ref>{{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en |paġni=195}}</ref> Barra minn hekk, il-fatt li Kim u aktar minn hekk Mao kienu qatgħu l-irbit Sovjetiku kien aktar sors ta ammirazzjoni għal Ceaușescu. Il-ġurnalista Brittaniku Edward Behr kiteb li l-possibilità li dak li Ceaușescu kien ra ċ-Ċina u l-Korea ta' Fuq fejn "[[Raħal Potemkin|irħula Potemkin]] użati biex jingannaw viżitaturi barranin" kienet xi ħaġa li qatt ma għaddiet minn moħħu.<ref>{{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en |paġni=195}}</ref> Ftit wara li wasal lura r-Rumanija hu beda jimita s-sistema tal-Korea ta' Fuq. Kotba Nord-Koreani fuq il-''juche'' ġew tradotti bir-Rumen u mqassma fil-pajjiż. Fis-6 ta' Lulju 1971, hu għamel diskors quddiem il-Kumitat Eżekuttiv tal-PCR. Dan id-diskors, li kien jixbah lil wieħed ta' Mao, li baqa' magħruf bħala t-Teżijiet ta' Lulju, kien jikkonsisti minn sbatax-il proposta. Fost dawn kien hemm: tkabbir kontinwu fir-"rwol ewlieni" tal-Partit; titjib tal-edukazzjoni tal-Partit u azzjoni politika kbira; parteċipazzjoni taż-żgħażagħ fuq proġetti kbar ta' kostruzzjoni bħala parti tax-"xogħol patrijottiku" tagħhom; intensifikazzjoni tal-edukazzjoni politika-ideoloġika fi skejjel u universitajiet, kif ukoll f'organizzazzjonijiet għat-tfal, żgħażagħ u studenti; u tkabbir tal-propaganda politika fi programmi televiżivi u tar-radju, kif ukoll fi djar tal-pubblikazzjoni, teatri u ċinema, opri, ballet, għaqdiet tal-artisti, biex jippromwovu karattru "militant, rivoluzzjonarju" fi produzzjonijiet artistiċi. Il-liberalizzazzjoni tal-1965 kienet ikkundannata u lista ta' kotba u awturi pprojbiti ġiet maħluqa. Il-pjanijiet ta' Ceauşescu għall-futur tas-soċjetà Rumena kienu jikkonflittu ma' dawk tal-Prim Ministru [[Ion Gheorghe Maurer|Maurer]]. Id-disgwit kien fuq il-pass mgħaġġel tal-industrijalizzazzjoni ta' Ceaușescu, b'iktar enfasi fuq l-industrija t-tqila, filwaqt li Maurer ried li jimxu iktar kawti mingħajr ma jittraskurawx l-industrija tal-oġġetti tal-konsum konformi mar-riżorsi domestiċi, umani, naturali u teknoloġiċi tal-pajjiż. Maurer tneħħa minn postu f'Marzu tal-1974 wara li Ceauşescu ġie elett bħala President, u minfloku nħatar [[Manea Mănescu]].<ref>{{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480 |paġni=282-283}}</ref> Fil-11-il Kungress f'Novembru tal-1974, Maurer tilef postu fil-Kumitat Ċentrali.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480 |paġna=284}}</ref> ==== President tar-Repubblika Soċjalista tar-Rumanija ==== Fit-28 ta' Marzu 1974, il-Gran Assemblea Nazzjonali stabilixxiet l-uffiċċju tal-President tar-Repubblika Soċjalista tar-Rumanija, u Nicolae Ceauşescu ġie elett b'mod unanimu u b'hekk sar l-ewwel President tar-Rumanija. Minkejja li Ceauşescu kien kap tal-istat fl-isem mill-1967, l-unika poter tiegħu kien ġej mill-istatus tiegħu bħala kap tal-partit. Madanakollu, il-kariga l-ġdida għamlitu l-ogħla fil-pajjiż kemm fl-isem u fil-fatt. Hu kellu l-qawwa li jieħu deċiżjonijiet mingħajr il-bżonn li kulħadd fil-Kunsill tal-Istat ma jkun preżenti. Mill-1974 'il quddiem, Ceauşescu mexxa regolarment bid-digriet hekk kif il-partit kollu l-istituzzjonijiet statali kienu jaqgħu taħtu. [[Stampa:Ceausescu and Nixon 3.jpg|thumb|250px|Laqgħa tal-President tal-Istati Uniti [[Richard Nixon]] u l-Viċi-President [[Gerald Ford]] ma' Nicolae Ceauşescu fl-1973]] [[Stampa:Ceausescu - Queen Elisabeth II - 1978.jpg|thumb|250px|Il-koppja presidenzjali Rumena ntlaqgħet mir-Reġina [[Eliżabetta II]] f'Buckingham Palace f'Ġunju tal-1978]] Permezz tal-politika barranija tiegħu hu pprova jeħles mid-dominju Sovjetiku, fejn ġab is-simpatija u l-apprezzament ta' kapijiet politiċi kbar bħal [[Charles de Gaulle]] u [[Richard Nixon]]. Fil-[[COMECON]], organizzazzjoni ekonomika tal-Blokk tal-Lvant tal-Ewropa u pajjiżi Komunisti oħrajn, id-delegazzjonijiet Rumeni opponew għall-proposti li kienu ġejjin mill-Unjoni Sovjetika. Waħda minn dawn id-deċiżjonijiet kienet li r-Rumanija kienet waħda minn żewġ pajjiżi Komunisti Ewropej li ħadu sehem fl-[[Logħob Olimpiku tas-sajf 1984|Olimpjadi tal-1984]] ġewwa l-Istati Uniti.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Romania versus the United States: diplomacy of the absurd, 1985–1989 |kunjom1=Kirk |isem1=Roger |kunjom2=Răceanu |isem2=Mircea |pubblikatur=Palgrave Macmillan |data=1994 |paġna=81 |isbn=978-0312120597 |lingwa=en}}</ref> Ir-Rumanija kienet ukoll l-unika pajjiż fil-Blokk tal-Lvant, bl-eċċezzjoni tal-Unjoni Sovjetika, li żammet relazzjonijiet diplomatiċi mal-[[Komunità Ekonomika Ewropea|Komunità Ewropea]], flimkien mal-[[Iżrael]] u l-[[Ġermanja tal-Punent]]. Trattat li kien jinkludi lir-Rumanija fil-lista ta' pajjiżi favoriti mill-Komunità Ewropea ġie ffirmat fl-1974, u fl-1980 intlaħaq qbil fuq l-iskambju ta' prodotti industrijali bejn ir-Rumanija u l-Komunità Ewropea. Dan wassal għaż-żjara uffiċjali mill-President tal-[[Stati Uniti tal-Amerika|Istati Uniti]], [[Richard Nixon]].<ref>{{ċita web |url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,907041-1,00.html |titlu=RUMANIA: Enfant Terrible |pubblikatur=Time |data=1973-04-02 |lingwa=en |data-aċċess=2017-12-20 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20171109014233/http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,907041-1,00.html |arkivju-data=2017-11-09 |url-status=dead }}</ref> Nixon żar ir-Rumanija fit-2 ta' Awwissu 1969, u wara diskussjonijiet mal-President Rumen, Nixon kellu l-impressjoni li "Ceauşescu huwa Marksita Stanlista diffiċli, u diskussjonijiet miegħu jeskludu l-banalitajiet diplomatiċi tas-soltu."<ref>{{ċita aħbar |url=http://evz.ro/ceausescu-a-cerut-rachete-de-la-americani-838713.html |titlu=Ceauşescu a cerut rachete de la americani |kunjom1=Popescu |isem1=Adam |pubblikatur=EVZ.ro |data=2009-02-06 |lingwa=ro}}</ref> Din kienet l-ewwel żjara ta' President Amerikan f'pajjiż Komunista li wasslet għal reazzjonijiet ostili kemm mill-Unjoni Sovjetika u t-[[Tajwan]], din tal-aħħar kienet iżomm post iċ-Ċina fil-[[Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti]]. Minħabba hekk, Moska bagħtet twissija ċara lir-Rumanija permezz tal-Ministru għall-Affarijiet Barranin [[Andrei Gromyko]] li stqarr li d-"[[Duttrina Brezhnev]]" kienet tgħodd għall-membri kollha tat-Trattat ta' Varsavja u li "mhux se tħalli s-sigurtà tal-istati firmatarji u l-kisba tas-soċjaliżmu f'dawn il-pajjiż biex tiġi kompromessa." Ceauşescu rreċiproka din iż-żjara, bi żjara fl-Istati Uniti f'Ottubru 1970. Din wasslet għall-għotja ta' serje ta' favuri ekonomiċi min-naħa tal-Amerikani. Barra minn hekk, l-Istati Uniti sostniet lir-Rumanija fl-adeżjoni f'numru ta' korpi internazzjonali bħall-[[GATT]] fl-1971 u l-[[Fond Monetarju Internazzjonali]] u l-[[Bank Dinji]] fl-1972.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Istoria României |kunjom1=Bărbulescu |isem1=Mihai |kunjom2=Deletant |isem2=Dennis |kunjom3=Hitchins |isem3=Keith |kunjom4=Papacostea |isem4=Șerban |kunjom5=Teodor |isem5=Pompiliu |pubblikatur=Editura Enciclopedică |post=Bukarest |lingwa=ro |data=1998 |isbn=9789734502448}}</ref> ==== Embargo taż-żejt u strajks tal-ħaddiema ==== Mal-bidu tal-[[kriżi taż-żejt tal-1973|embargo Għarbi taż-żejt fl-1973-74]] kontra l-Punent, perjodu ta' prezzijiet għolja ta' żejt ikkaratterizzaw il-kumplament tas-sebgħinijiet. Ir-Rumanija, bħala prodottur kbir taż-żejt ibbenefikat bil-qawwi minn dawn il-prezzijiet għolja, li wassal lil Ceaușescu għal pjan ambizzjuż biex jinvesti bil-qawwi f'impjanti tar-raffinament taż-żejt.<ref name="richard-356">{{ċita ktieb |titlu=Eastern Europe In the Twentieth Century-And After |kunjom1=Crampton |isem1=Richard |data=1997 |post=Londra |pubblikatur=Routledge |lingwa=en |isbn=978-0415164238 |paġna=356}}</ref> L-għan ta' Ceaușescu kien li jagħmel lir-Rumanija bħala l-aqwa fl-Ewropa mhux biss għar-raffiniment taż-żejt prodott fil-pajjiż, imma wkoll għaż-żejt minn statii tal-Lvant Nofsani bħall-[[Iraq]] u l-[[Iran]], u mbagħad ibiegħu bi profitt fis-suq ta' Rotterdam.<ref name="richard-356" /> Hekk kif ir-Rumanija ma kellhiex flus biżżejjed biex tibdni l-impjanti neċessarji, Ceaușescu silef mill-banek tal-Punent bis-suppożizzjoni li meta s-self ikun wasal biex jitħallas, il-profitti mill-bejgħ taż-żejt raffinat kienu jkunu biżżejjed biex ikopru s-self.<ref name="richard-356" /> Problema kbira fil-pjan tar-raffinament taż-żejt ta' Ceaușescu li wassal biex ir-Rumanija tissellef aktar flus, kienet il-produttività tal-ħaddiema Rumeni li wassal biex l-impjanti tlestew snin wara iż-żmien skedat.<ref name="richard-356" /> It-terrimot tal-1977 li qered il-biċċa l-kbira ta' Bukarest wassal ukoll għad-dewmien fil-pjan. Maż-żmien li l-impjanti kienu tlestew fil-bidu tas-snin tmenin, waqgħa fil-prezzijiet taż-żejt ġab problemi finanzjarji kbar lir-Rumanija.<ref name="richard-356" /> F'Awwissu tal-1977, 'il fuq minn 30,000 minatur mar fuq strajk fil-wied tax-[[xmara Jiu]] fejn ilmentaw fuq il-paga baxxa u l-kundizzjonijiet ħżiena li kienu qegħdin jaħdmu fihom.<ref name="richard-355" /> Dan l-istrajk kien l-ikbar forma ta' oppożizzjoni li Ceaușescu sab quddiem wiċċu sal-aħħar tat-tmeninijiet. Il-ħaddiema kienu ispirati minn stejjer simili fil-kosta Baltika tal-[[Polonja]] f'Diċembru tal-1970, u talbu għal negozjati wiċċ imb'wiċċ mal-kap tal-pajjiż.<ref name="richard-355" /> Meta Ceaușescu sema' li s-suldati naqsu li jiftħu n-nar fuq il-kompatrijotti, hu nnegozja kompromess biex jieqaf l-istrajk. Fis-snin wara l-istrajk, il-maġġoranza ta' dawk li mexxew l-istrajk mietu bil-marda tal-[[kanċer]], u wara l-1989, kien ġie żvelat li s-Securitate kellha tobba tagħti lill-mexxejja tal-istrajk [[raġġi-X]] għal ħames minuti fuq sidirhom biex jassiguraw l-iżvilupp tal-kanċer.<ref name="richard-355" /> ==== Il-ħarba ta' Pacepa ==== Fl-1978, [[Ion Mihai Pacepa]], membru għoli fil-pulizija politika Rumena, is-[[Securitate]], ħarab il-pajjiż u kiseb l-ażilu fl-Istati Uniti. Hu kien id-difettur bl-ogħla kariga mill-Blokk tal-Lvant matul il-[[Gwerra l-Bierda]]. Dan l-att kien daqqa ta' ħarta lejn l-amministrazzjoni, fejn wassal lil Ceaușescu biex ibiddel kompletament l-istrattura tas-sigurtà. Il-ktieb ta' Pacepa tal-1986, ''Red Horizons: Chronicles of a Communist Spy Chief'', Pacepa kixef dettalji fuq ir-reġim ta' Ceaușescu fosthom fuq kif l-gvern kien qiegħed jikkollabora ma' organizzazzjonijiet terroristiċi Għarab, spjunaġġ qawwi fuq l-industrija Amerikana u pjanijiet elaborati biex jiksbu sosten politiku mid-dinja tal-Punent. Din waslet fi żmien fejn l-iżolament tar-Rumanija fuq livell internazzjonali kien qiegħed jiskala u s-sitwazzjoni ekonomika kienet qiegħdha tmur lura. Servizzi tal-intelliġenza barranin kienu qegħdin isaħħu l-isforzi tagħhom sabiex jinfiltraw is-Securitate, filwaqt li l-kontroll ta' Ceaușescu fuq din l-aġenzija kien qiegħed jonqos.<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.huffingtonpost.co.uk/rupert-wolfemurray/was-romanias-1989-christmas-revolution-a-fake_b_2344051.html |titlu=Was Romania's 1989 Christmas Revolution a Fake? |pubblikatur=Huffington Post |data=2012-12-23 |kunjom1=Wolfe-Murray |isem1=Rupert |lingwa=en }}</ref> ==== Dejn barrani ==== [[Stampa:Personality Cult Romania 1986.jpg|thumb|left|250px|Sas-snin tmenin il-kult tal-personalità żviluppa lejn Nicolae Ceaușescu]] L-indipendenza politika ta' Ceaușescu mill-Unjoni Sovjetika u l-protesta tiegħu kontra l-invażjoni taċ-Ċekoslovakkja fl-1968 tefgħet interess mill-potenzi tal-Punent fuq ir-Rumanija, fejn dawn il-gvernijiet rawh bħala anti-Sovjetiku u ttamaw li permezz tiegħu joħolqu l-bsaten fir-roti fit-Trattat ta' Varsavja. Ceaușescu ma ndunax li l-finanzjament li ngħata mhux dejjem kien favoribbli. Fis-snin tal-era ta' Ceaușescu nbnew il-metro ta' Bukarest, il-Kanal tad-[[Danubju]] u l-[[Baħar l-Iswed]] u eluf ta' blokok ta' appartamenti, fost programmi ekonomiċi oħra. Ceaușescu kien ukoll laħaq qbil fuq żejt irħis mill-Iran, però l-qbil falla meta x-[[Xa]] tneħħa fir-[[Rivoluzzjoni Iranjana]]. Minkejja dan kollu, id-dejn kien mażra m'għonq l-ekonomija Rumena fejn bejn l-1971 u l-1982 id-[[dejn barrani]] żdied minn $1.2 biljun għal madwar $13-il biljun. Fl-1982, id-dħul mill-kummerċ barrani tar-Rumanija waqa' għal 17% fuq is-sena ta' qabel. F'attentat sabiex iħallas minnufih dan id-dejn mingħajr ma jikbru l-interessi, Ceaușescu organizza referendum li bih irnexxielu jbiddel il-kostituzzjoni fejn żied klawżola li ma ħallietx lir-Rumanija tissellef aktar flus minn barra. Skont ir-riżultati uffiċjali, ir-referendum kien kważi vot unanimu favur din il-kundizzjoni.<ref>{{ċita rivista |titlu=The Return of Populism - The 2000 Romanian Elections |kunjom1=Mungiu-Pippidi |isem1=Alina |data=2001 |rivista=Government and Opposition |volum=36 |numru=2 |paġni=230-252 |lingwa=en |doi=10.1111/1477-7053.00063 }}</ref> Ceaușescu ordna l-esportazzjoni ta' ħafna mill-produzzjoni agrikola u industrijali tal-pajjiż sabiex jitħallas id-dejn, bil-popolazzjoni tiċċaħħad mill-affarijiet l-iktar bażiċi. Ir-razzjonar fuq prodotti bażiċi ġie introdott, u gass u ikel bħal ħobż, żejt, zokkor, dqiq u ross bdew jingħataw bi skambju ta' vawċers.<ref>{{ċita aħbar |url=https://www.realitatea.net/in-1982--datoria-externa-a-romaniei-era-de-aproximativ-12-miliarde-dolari_471306.html |titlu=În 1982, datoria externă a României era de aproximativ 12 miliarde dolari |pubblikatur=RealitateaTV.ro |data=2009-03-07 |lingwa=ro }}</ref> Matul it-tmeninijiet, li kien hemm nuqqas qawwi fil-livell ta' għajxien tal-popolazzjoni Rumena, speċjalment fid-disponibbiltà u l-kwalità tal-ikel u prodotti oħrajn fil-ħwienet. Matul dan iż-żmien, kull stazzjon tar-radju reġjonali ġie magħluq, u t-televiżjoni ġie limitat għal kanal wieħed li kien ixandar sagħtejn kuljum biss. Il-provvista tad-dawl bdiet tiġi interrotta kuljum minn tal-inqas għal siegħa filgħaxija, mingħajr ebda raġuni u mingħajr avviż minn qabel. Fl-istess ħin, in-nies kienu mħeġġa biex jiffrankaw id-dawl billi jitfu l-friġġis matul ix-xitwa, ma jużawx il-magni tal-ħasil, jew billi ma jużawx il-lifts.<ref>{{ċita rapport |titlu=Raport al Comisiei prezidențiale pentru analiza dictaturii comuniste din România |kunjom1=Tismăneanu |isem1=Vladimir |lingwa=ro |data=2006 }}</ref> Bejn l-1979 u l-1982, il-konsum tal-enerġija naqas b'20%, imbagħad b'50% fl-1983 u b'50% oħra fl-1985 ikkumparat mas-sena ta' qabel.<ref name="natgeo" /> It-temperaturi fid-djar kienet tilħaq bejn il-5 u 12-il grad fix-xitwa f'appartamenti ta' ħafna mir-Rumeni. Ir-rapport tal-Kummissjoni Presidenzjali għall-Analisi tad-Dittatorjat Komunista fir-Rumanija rrefera għall-"obbligazzjoni tal-popolazzjoni biex jgħixu f'temperaturi insupportabbli ta' inqas minn 10 gradi Celsius.<ref>{{ċita aħbar |url=http://adevarul.ro/cultura/istorie/Tara-umilintei-templele-foamei-ne-am-batut-ou-fratii-petreus-cartela-sticla-lapte-lumina-butelia-caldura-portie-1_51385c2700f5182b85dbfc3b/index.html |titlu=Ţara umilinţei în Templele Foamei: cum ne-am bătut pe un ou, pe „Fraţii Petreuş” de pe cartelă sau pe o sticlă cu lapte. Lumina, butelia şi căldura, la porţie |pubblikatur=Adevărul |data=2013-03-07 |lingwa=ro }}</ref> Eventwalment id-dejn ġie mħallas kompletament fis-sajf tal-1989, ftit qabel ma' Ceaușescu tneħħa mill-poter.<ref name="Revolution1989" /> Madanakollu, l-esportazzjoni baqgħet issir b'mod qawwi sar-rivoluzzjoni ta' Diċembru. === It-tmiem ta' Ceaușescu === [[Stampa:Nicolae Ceaușescu (1988).jpg|thumb|Ceaușescu fl-1988]] F'Novembru tal-1989, l-14-il Kungress tal-Partit Komunista Rumen (PCR) ra lil Ceaușescu, issa ta' 71 sena, elett mill-ġdid għal ħames snin bħala kap tal-PCR. Matul il-Kungress, Ceaușescu għamel diskors fejn iddenunzja r-rivoluzzjonijiet anti-Komunisti li kienu qegħdin jiġru fl-Ewropa tal-Lvant. Fix-xahar ta' wara, il-gvern ta' Ceaușescu nnifsu waqa' wara serje ta' avveniment f'[[Timișoara]] u [[Bukarest]]. ==== Timișoara ==== Dimostrazzjonijiet fil-belt ta' Timișoara ġraw meta saru attentati min-naħa tal-gvern biex ikeċċu lil [[László Tőkés]], qassis etniku Ungeriż, akkużat li xerred tixwix ta' mibegħda. Membri tal-kongregazzjoni etnika Ungeriża daru madwar l-appartament tiegħu bħala sinjal ta' sosten. Studenti Rumeni minn ragħajhom ingħaqdu fid-dimostrazzjoni li ftit damet biex saret dimostrazzjoni kontra l-gvern attwali. Forzi militari, il-pulizija u s-Securitate sparaw fuq id-dimostranti fis-17 ta' Diċembru 1989, u ħallew numru ta' rġiel, nisa u tfal mejta jew midruba. Fit-18 ta' Diċembru, Ceaușescu mar fuq żjara statali fl-Iran, u ħalla f'idejn martu u ta' taħtu biex joħonqu r-rivolti f'Timișoara. Mar-ritorn tiegħu fl-20 ta' Diċembru, is-sitwazzjoni kienet iddeġenerat u Ceaușescu għamel diskors televiżiv mill-istudjo ġewwa l-bini CC tal-PCR, fejn iddiskriva l-avvinmenti f'Timișoara bħala "attentat minn forzi barranin fl-affarijiet interni tar-Rumanija" u "aggressjoni barranija fuq is-sovranità Rumena". Sad-diskors ta' Ceaușescu, l-istampa naqset li tagħmel referenza għal dak li kien qiegħed jiġri, bl-uniku sors ta' informazzjoni kien ġej minn stazzjonijiet tar-radju barra l-pajjiż bħal [[Radio Free Europe]] u [[Voice of America]]. Il-ġurnata ta' wara, fil-21 ta' Diċembru, Ceaușescu ppjana laqgħa tal-massa f'Bukarest. L-istampa uffiċjali ppreżentata bħala "moviment spontanju ta' sosten lejn Ceaușescu", simili għal-laqgħa tal-1968 fejn Ceaușescu kien tkellem dwar l-invażjoni taċ-Ċekoslovakkja mill-forzi tat-Trattat ta' Varsavja. ==== Diskors tal-21 ta' Diċembru ==== Il-laqgħa tal-21 ta' Diċembru f'dik li illum hi l-Pjazza tar-Rivoluzzjoni, bdiet bħal ħafna mid-diskorsi ta' Ceaușescu matul is-snin. Ceaușescu tkellem fuq il-kisbiet tar-"rivoluzzjoni Soċjalista" u r-Rumeni "żviluppaw s-soċjetà Soċjalista minn ħafna lati." Hu wkoll tefa' l-ħtija fuq r-rewwixti ta' Timișoara fuq "aġitaturi Faxxisti li riedu jeqirdu s-soċjaliżmu." Madanakollu, Ceaușescu ma kienx fehem eżatt l-istat tal-folla. Madwar tmien minuti fid-diskors, ħafna nies bdew jibbuwjaw, jagħmlu ħsejjes ta' diżapprovazzjoni u oħrajn bdew jagħjtu "Timișoara!" Hu pprova jikkalmahom billi jerfa' idu l-leminija u jsejjaħ għall-attenzjoni tal-folla qabel mal-ordni ġiet temporanjament imreġġa' lura. Hu kompla billi ħabbar riformi ta' benefiċċji soċjali li kienu jinkludu żieda fil-paga minima b'200 [[Leu Rumen|lei]] fix-xahar. Immaġini tal-espressjoni fuq wiċċ Ceaușescu hekk kif il-folla bdiet tinterrompi b'ibbuwjar kienu fost l-aktar imxandra bħala simbolu tal-waqgħa tal-Komuniżmu fil-Ewropa tal-Lvant.<ref name="Revolution1989" /> Meta falla jikkontrolla l-folla, Ceaușescu u martu daħlu jistkennu fil-bini li kienet iżomm fiha il-Kumitat Ċentrali tal-Partit Komunista Rumen. Il-kumplament tal-ġurnata rar rivoluzzjoni miftuħa tal-popolazzjoni ta' Bukarest, li nġabret fi Pjazza tal-Università u kkonfrontat il-pulizija u l-armata. Il-militar ikkontrolla s-sitwazzjoni u sgumbrat it-toroq sa nofsillejl u wettqet l-arrest ta' mijiet ta' persuni. ==== Titjira tat-22 ta' Diċembru ==== Sal-għodwa tat-22 ta' Diċembru, ir-rivolta kienet diġà nfirxet f'kull belt tal-pajjiż. Il-mewt suspettuża ta' [[Vasile Milea]], il-Ministru tad-Difiża, iktar tard ikkonfermata bħala suwiċidju, ġiet imħabbra mill-istampa. Immedjatament wara, Ceaușescu mexxa l-laqgħa tal-Kumitat Eżekuttiv Politiku tal-PCR u ħa t-tmexxija tal-armata f'idejh. Bil-fehma li Milea kien ġie maqtul, is-suldati qalbu l-pożizzjoni tiegħu, filwaqt li l-kmandanti m'għamlu l-ebda sforz sabiex jipperswadu lil nieshom biex jibqgħu leali lejn il-gvern. Ceaușescu għamel l-aħħar tentattiv iddisprat biex jindirizza 'l-folla miġbura quddiem il-bini tal-Kumitat Ċentrali, però n-nies bdew jitfgħu ġebel u projettili oħra, u kellu jirritorna lura ġewwa l-bini. Grupp ta' dimostranti rnexxielhom jiftħu l-bibien tal-bini u għelbu lill-gwardji tas-sigurtà ta' Ceaușescu, u ġrew għall-uffiċċju tiegħu u għall-gallarija. Għalkemm ma kinux jafu, huma kienu ftit metri 'l bogħod minn Ceaușescu, li kien imwaħħal fil-lift. Hu, Elena u erbgħa oħra rnexxielhom jaslu fuq il-bejt u ħarbu bil-ħelikopter, ftit sekondi qabel ma' grupp ta' dimostranti kienu segwewhom.<ref name="Revolution1989" /> Matul il-kors tar-rivoluzzjoni, l-istampa tal-Punent ippubblikat stimi tan-numru ta' nies maqtula mill-forzi tas-Securitate f'attentat biex issostni lil Ceaușescu u toħnoq ir-rivoluzzjoni. In-numru kiber mal-ewwel sakemm l-ewwel paġni tal-gazzetti bdew jirrappurtaw madwar 64,000 imwiet. L-attaché militari Ungeriż esprima d-dubju fuq dawn il-figuri, u wara l-mewt ta' Ceaușescu, l-isptarijiet madwar il-pajjiż irrappurtaw il-mewt ta' inqas minn elf ruħ, u probabbilment ħafna inqas minn hekk.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Distorting Defense: Network News and National Security |kunjom1=Aubin |isem1=Stephen P. |pubblikatur=Praeger |lingwa=en |paġna=158 |isbn=978-0-275-96303-3 }}</ref> ==== Mewt ==== [[Stampa:Grave of Nicolae Ceausescu - Ghencea Civil Cemetery - Bucharest - Romania.jpg|thumb|Il-post tad-dfin oriġinali ta' Nicolae Ceaușescu fiċ-Ċimiterju Ċivili ta' Ghencea (Bukarest)]] Ceaușescu u martu Elena ħarbu l-kapitali ma' [[Emil Bobu]] u [[Manea Mănescu]] u bil-ħelikopter kienu sejrin lejn ir-residenza ta' Ceaușescu fi [[Snagov]], u ħarbu għal darb'oħra din id-darba lejn [[Târgoviște]]. Qrib Târgoviște kellom jabbandunaw il-ħelikopter hekk kif ġew ordnati mill-armata, li sa dak il-ħin kienet irrestrinġiet it-titjir fl-ispazju tal-arju tar-Rumanija. Iċ-Ceaușescu ġew miżmuma mill-pulizija u wara ngħataw lill-armata. Nhar il-Milied, il-25 ta' Diċembru 1989, f'kamra żgħira, Nicolae u Elena ġew imressqa quddiem qorti mfassal fuq ordnijiet tal-[[Front ta' Salvazzjoni Nazzjonali (Rumanija)|Front ta' Salvazzjoni Nazzjonali]], il-gvern proviżorju tar-Rumanija. Huma affaċċjaw akkużi ta' [[ġenoċidju]] u ġbir illegali ta' ġid. Ceaușescu kontinwament baqa' jiċħad il-validità u l-awtorità ta' din il-qorti biex jikkastigawh, u saħaq li hu kien għadu legalment il-president tar-Rumanija. Fi tmiem il-proċess, iċ-Ceaușescu nstabu ħatja b'dawn l-akkużi u kkundannati għall-mewt:<ref>{{ċita rivista |rivista=Monitorul Oficial |titlu=COMUNICAT din 1989 privind procesul lui Nicolae Ceausescu si al Elenei Ceausescu in fata Tribunalului Militar Extraordinar |url=http://www.monitoruljuridic.ro/act/comunicat-din-1989-privind-procesul-lui-nicolae-ceausescu-si-al-elenei-ceausescu-in-fata-tribunalului-militar-extraordinar-emitent-consiliul-frontului-salvarii-nationale-96564.html |numru=3 |data=1989-12-26 |lingwa=ro}}</ref> * Ġenoċidju – iktar minn 60,000 vittma * Subversjoni tal-poter tal-istat b'azzjonijiet militari kontra l-poplu u l-poter tal-istat * L-offiża tal-qerda ta' proprjetà pubblika bit-tkissir u l-ħsara fuq bini, splużjonijiet fl-ibliet, etċ. * L-imminar tal-ekonomija nazzjonali * Il-ħarba mill-pajjiż bl-użu ta' iktar minn $1 biljun f'fondi ddepożitati f'banek barranin Suldat li kien qiegħed gwardja f'dan il-proċess kien ordnat biex jieħu liċ-Ceaușescu 'l barra wieħed wieħed u jisparalhom, imma huma talbu li jinqatlu flimkien. Is-suldati qabblu u bdew jorbtu idejhom minn wara darhom fost il-protesti taċ-Ceaușescu. Huma ġew maqtula minn ġabra ta' suldati inklużi l-Kaptan Ionel Boeru, is-Surġent-Maġġuri Georghin Octavian u Dorin-Marian Cîrlan.<ref>{{ċita aħbar |url=https://www.thetimes.co.uk/article/ceausescu-looked-in-my-eyes-and-he-knew-that-he-was-going-to-die-n07wcxv22k9 |titlu='Ceausescu looked in my eyes, and he knew that he was going to die' |lingwa=en |kunjom1=Boyes |isem1=Roger |data=2009-12-24 |pubblikatur=The Times}}</ref> L-iskwadra tal-isparar bdiet tispara hekk kif it-tnejn li huma kienu mal-ħajt. Ekwipaġġ televiżiv li kienu hemm biex jiġbu l-eżekuzzjoni rnexxielhom iġibu l-aħħar ftit hekk kif iċ-Ceaușescu kienu mal-art fost trab mill-balli li ħabtu mal-ħajt u mal-art. Qabel ma tkompliet is-sentenza, Nicolae Ceaușescu kanta "[[L-Internazzjonali]]" waqt li kien qiegħed jittieħed għall-post tal-qatla. L-immaġini tal-mewt taċ-Ceaușescus mal-ewwel waslu fil-pajjiżi tal-Punent, u iktar tard dik il-ġurnata ntwerew fuq it-televiżjoni Rumena.<ref>{{ċita aħbar |url=https://www.stern.de/politik/ausland/ceausescus-scharfrichter-der-diktator-und-sein-henker-3293070.html |titlu=Der Diktator und sein Henker |kunjom1=Schepp |isem1=Matthias |lingwa=de |pubblikatur=Stern.de |data=2005-10-20 }}</ref> Il-mod kif tmexxa l-proċess kien ikkritikat bil-qawwi kemm ġewwa u barra r-Rumanija. Madanakollu, [[Ion Iliescu]], il-President proviżorju tar-Rumanija, qal fl-2009 li l-proċess kien "tal-mistħija, imma bżonnjuż" sabiex itemm l-istat ta' anarkija li l-pajjiż kien fih fit-tliet ijiem minn meta ċ-Ceaușescus ħarbu minn Bukarest.<ref>{{ċita web |url=https://www.pri.org/stories/2009-12-25/romania-ceausescus-death-haunts-christmas |titlu=In Romania, Ceausescu's death haunts Christmas |data=2009-12-25 |lingwa=en |pubblikatur=Public Radio International |kunjom1=Demian |isem1=Sinziana}}</ref> Fuq l-istess nota, [[Victor Stănculescu]], li kien il-Ministru tad-Difiża qabel ma qaleb man-naħa tar-rivoluzzjoni, qal fl-2009 li l-alternattiva kienet li ċ-Ceaușescus jinqatlu fit-toroq ta' Bukarest.<ref>{{ċita aħbar |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8430213.stm |titlu=Ceausescu execution 'avoided mob lynching' |data=2009-12-25 |lingwa=en |pubblikatur=BBC }}</ref> Nicolae u Elena Ceaușescu kienu l-aħħar nies li ġew maqtula fir-Rumanija qabel ma ġiet abolita l-[[piena kapitali]] fis-7 ta' Jannar 1990.<ref>{{ċita web |url=http://www.cdep.ro/pls/legis/legis_pck.htp_act_text?idt=11033 |titlu=DECRET-LEGE nr.6 din 7 ianuarie 1990 pentru abolirea pedepsei cu moartea, pentru modificarea şi abrogarea unor prevederi din Codul penal şi alte acte normative |data=1990-01-07 |lingwa=ro |pubblikatur=Kamra tad-Deputati tar-Rumanija |data-aċċess=2017-12-21 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20181225160414/http://www.cdep.ro/pls/legis/legis_pck.htp_act_text?idt=11033%20 |arkivju-data=2018-12-25 |url-status=dead }}</ref> Fil-bidu, Nicolae u Elena Ceaușescu ġew midfuna f'oqbra fiċ-Ċimiterju ta' Ghencea f'Bukarest; l-oqbra tagħhom kienu ħafna drabi mżejna bi fjuri u simboli tat-tmexxija Komunista. Fl-20 ta' Lulju 2010, xjentisti forensiċi għamlu eżumazzjoni tal-iġsma sabiex jagħmlu testijiet tad-DNA u jikkonfermaw li l-fdalijiet kienu tassew taċ-Ceaușescus.<ref name="telegraph">{{ċita aħbar |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/romania/7902774/Nicolae-Ceausescu-exhumed-wearing-his-black-winter-coat.html |titlu=Nicolae Ceausescu exhumed 'wearing his black winter coat' |lingwa=en |pubblikatur=The Telegraph |data=2010-07-21 |kunjom1=Osborn |isem1=Andrew}}</ref> Il-ġisem ta' Elena kien fi stat wisq dekompost sabiex jiġi identifikaw, però Nicolae ġie identifikat mal-ewwel, hekk kif kien liebes il-kowt xitwi mimli balal.<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/romania/8109267/Exhumed-body-in-Romania-is-Nicolae-Ceausescu.html |titlu=Exhumed body in Romania is ‎Nicolae Ceausescu |pubblikatur=The Telegraph |data=2010-11-04 |lingwa=en }}</ref> Familtu organizzat servizz funebri għall-koppja,<ref name="telegraph" /> u huma ġew midfuna mill-ġdid f'Ghencea taħt lapida modesta.<ref>{{ċita aħbar |url=http://edition.cnn.com/travel/article/ceausescu-trail-bucharest-romania/index.html |titlu=See Nicolae Ceausescu's grandiose and bloody legacy in Bucharest |lingwa=en |pubblikatur=CNN |data=2010-12-05 |kunjom1=Malathronas |isem1=John}}</ref> == Kult tal-personalità u awtoritarjaniżmu == [[Stampa:Propaganda lui Ceaușescu.jpg|thumb|Propaganda ta' Ceaușescu fit-triq ta' Calea Moşilor f'Bukarest (1986)]] [[Stampa:Ceausescu receiving the presidential sceptre 1974.jpg|275px|thumb|Ceaușescu jingħata x-xettru presidenzjali minn Ștefan Voitec, l-eks-president tal-Gran Assemblea Nazzjonali]] Ceaușescu ħoloq [[kult tal-personalità]] diffuż, fejn ħa titli bħal "''Conducător''" ("Mexxej") u "''Geniul din Carpați''" ("Il-Ġenju tal-Karpati"), ispirat mill-[[Proletkult|kultura Proletarja]]. Wara l-elezzjoni tiegħu bħala President tar-Rumanija hu anke għamel xettru jixbah lil tar-rejiet.. L-iktar ġurnata importanti tas-sena matul it-tmexxija ta' Ceaușescu kienet għeluq snin, is-[[26 ta' Jannar]], ġurnata li rat lill-istampa Rumena timtela b'tifħir lejh. Skont l-istoriku Victor Sebstyen, kienet waħda mill-ftit ġranet tas-sena meta persuna Rumena komuni kienet turi wiċċ ferħan minħabba li kien wisq riskuż li turi li hi skuntenta f'din il-ġurnata.<ref name="Revolution1989" /> Dawn l-eċċessitajiet wasslu lill-pittur [[Salvador Dalí]] sabiex jibgħat telegramma ta' tifħir lill-''Conducător'', fejn sarkastikament feraħ lil Ceaușescu fuq l-"introduzzjoni tax-xettru presidenzjali". Il-gazzetta tal-Partit Komunista ''Scînteia'' ppubblikat dan il-messaġġ, mingħajr ma kienet konxja ta' dan ix-xogħol satiriku. Ma kinitx ta' sorpriża li Ceaușescu kien ikkonċernat fuq id-dehra pubblika tiegħu. Għal numru ta' snin, kważi kull ritratt uffiċjali tiegħu kien jurih ta' erbgħin sena. It-televiżjoni tal-istat Rumena kienet taħt ordinijiet stretti sabiex juruh fl-aħjar dawl.<ref name="Revolution1989" /> Barra minn hekk, il-produtturi kellhom jagħtu każ li t-tul ta' Ceaușescu qatt ma kellha tiġi enfasizzata fuq l-iskrin. Li tikser dawn ir-regoli kienu jwasslu għal konsegwenzi serji; produttur wera filmat ta' Ceaușescu jpetpet u jtemtem, u kien ipprojbit għal tliet xhur.<ref name="Revolution1989" /> Martu Elena, li kellha biss edukazzjoni ta' skola primarja,<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.gandul.info/puterea-gandului/savanta-si-amanta-4840721 |titlu=Savanta şi Amanta |pubblikatur=Gândul |data=2009-09-02 |lingwa=ro |kunjom1=Popescu |isem1=Cristian Tudor}}</ref> kienet "xjentista ta' fama dinjija" u "omm ta' mħabba". Elena rċiviet diversi titli minn universitajiet madwar id-dinja, u setgħet tiffirma isimha bid-dottorat ''honoris causa''. Hi daħlet membru tal-[[Akkademja Rumena]] u akkademji oħra, fosthom l-Akkademja tax-Xjenza fl-Istati Uniti. Il-kult tal-personalità ta' Ceaușescu kienet tixbah lil dik taċ-Ċina u l-Korea ta' Fuq, fejn għamlet lill-familtu mhux biss is-sors tal-għarfien politiku imma wkoll fl-aspett kulturali u xjentifiku. Il-President "kiteb" kotba tal-filosofija, l-ekonomija politika u l-istorja fost oħrajn. Bħala parti mill-propaganda, iċ-Ceaușescus irċevew ordnijiet u titli minn diversi stati u istituzzjonijiet. Franza tat lil Nicolae l-[[Leġjun ta' Unur]], fl-1978 hu ngħata n-''Knight Grand Cross'' tal-[[Ordni tal-Banju]] fir-[[Renju Unit]], titlu li tneħħielu fl-1989. Il-politika interna ta' Ceaușescu kienet tinvolvi l-kontroll assolut fuq il-popolazzjoni. F'Marzu tal-1983, il-Kunsill tal-Istat iddeċieda li jirreġistra l-magni tal-istampaturi u dan sabiex uffiċjalment jipprevjeni l-użu tagħhom minn nies "li huma ta' theddida għall-ordni pubblika jew is-sigurtà tal-istat", għalkemm dan kollu kien biex irażżan l-istampar ta' manifesti. Skont id-digriet il-ġdid, l-awtorizzazzjoni għall-użu ta' tajprajters kellu jingħata mill-Ministeru tal-Intern li seta' "jikkontrolla wkoll l-użu tagħhom." Karta bl-ittri, figuri u s-sinjali ortografiċi ta' kull magna kellha tintbagħat lill-militar; dan biex jiġi identifikat il-post fejn manifest seta' ġie kkreat.<ref name="georgescu-297">{{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480 |paġna=297}}</ref> Il-gvern ta' Ceaușescu għadda liġijiet speċjali u digrieti sabiex iżomm u jikkontrolla l-kuntatti li ċ-ċittadini Rumeni jagħmlu mal-barranin. Fl-1982, kien ġie mniedi limitu tan-numru ta' telefonati li setgħu jsiru 'l barra mir-Rumanija, biex b'hekk għamilha iktar faċli sabiex irażżan id-dissens.<ref name="georgescu-297" /> == Biblijografija == * {{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en}} * {{ċita ktieb |titlu=Eastern Europe In the Twentieth Century-And After |kunjom1=Crampton |isem1=Richard |data=1997 |post=Londra |pubblikatur=Routledge |lingwa=en |isbn=978-0415164238 }} * {{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480}} == Referenzi == {{Referenzi|2}} {{DEFAULTSORT:Ceaușescu, Nicolae}} == Ħoloq esterni == {{commons}} {{wikiquote}} {{wikisors|Transcript of the closed trial of Nicolae and Elena Ceaușescu|Traskrizzjoni tal-proċess ġudizzjarju magħluq ta' Nicolae u Elena Ceaușescu}} * {{en}} [https://www.britannica.com/biography/Nicolae-Ceausescu Nicolae Ceaușescu] fuq l-[[Enċiklopedija Britannica]] {{kaxxa tal-bidu}} {{kaxxa ta' suċċessjoni |qabel=[[Gheorghe Gheorghiu-Dej]] |titlu=[[President tar-Rumanija]] |snin=28 ta' Marzu 1974 – 22 ta' Diċembru 1989 |wara=[[Ion Iliescu]]}} {{kaxxa tat-tmiem}} {{DEFAULTSORT:Ceaușescu, Nicolae}} [[Kategorija:Twieldu fl-1918]] [[Kategorija:Mietu fl-1989]] [[Kategorija:Politiċi Rumeni]] [[Kategorija:Politiċi tal-Partit Komunista Rumen]] [[Kategorija:Presidenti tar-Rumanija]] [[Kategorija:Skrapan]] c6xogi27v8dn4bqfdl3irm7l6q3w332 0 33648 323511 2025-06-12T14:45:40Z JovalQC 21720 Created by translating the opening section from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1288615942|Aix-en-Provence]]" 323511 wikitext text/x-wiki '''Aix-en-Provence''', {{Nota|{{IPAc-en|UK|ˌ|ɛ|k|s|_|ɒ̃|_|p|r|ɒ|ˈ|v|ɒ̃|s}},<ref>{{Cite encyclopedia |url=http://www.lexico.com/definition/Aix-en-Provence |archive-url=https://web.archive.org/web/20200322182301/https://www.lexico.com/definition/aix-en-provence |url-status=dead |archive-date=2020-03-22 |title=Aix-en-Provence |dictionary=[[Lexico]] UK English Dictionary |publisher=[[Oxford University Press]]}}</ref> {{IPAc-en|US|ˌ|eɪ|k|s|_|ɒ̃|_|p|r|oʊ|ˈ|v|ɒ̃|s|,_|ˌ|ɛ|k|s|_|-}},<ref>{{Cite American Heritage Dictionary|Aix-en-Provence|access-date=31 July 2019}}</ref><ref>{{Cite Merriam-Webster|Aix-en-Provence|access-date=31 July 2019}}</ref> {{IPA|fr|ɛks ɑ̃ pʁɔvɑ̃s|lang|LL-Q150 (fra)-Jules78120-Aix-en-Provence.wav}}; {{langx|oc|label=[[Provençal dialect|Provençal]]|Ais de Provença}} in classical norm, or {{lang|oc|Ais de Prouvènço}} in [[Mistralian norm]], {{IPA|oc|ˈajz de pʀuˈvɛnsɔ|pron}}}} jew sempliċement '''Aix''', hija belt u komunali fin-nofsinhar ta' Franza, madwar {{Convert|30|km|mi|-1}} fit-tramuntana ta' [[Marsilja]] . Ex-kapitali ta' Provence, hija s- sottoprefettura tal- arrondissement ta' Aix-en-Provence, fid-dipartiment ta' Bouches-du-Rhône, fir-reġjun ta' Provence-Alpes-Côte d'Azur . Il-popolazzjoni ta' Aix-en-Provence hija ta' madwar 145,000. L-abitanti tagħha jissejħu ''Aixois'' jew, inqas komunement, ''Aquisextains'' . Aix (Aquae Sextiae) twaqqfet fis-sena 123 QK mill-konslu Ruman Sextius Calvinus, li ta ismu lill-għejun tagħha, wara l-qerda tal-oppidum Galliku fil-qrib f'Entremont. Fis-sena 102 QK, il-viċinanza tagħha kienet ix-xena tal-Battalja ta' Aquae Sextiae, fejn ir-Rumani taħt Gaius Marius għelbu lill-Ambroni u t-Teutoni, b'suwiċidji tal-massa fost in-nisa maqbuda, li għaddew għal leġġendi Rumani ta' erojiżmu Ġermaniku. Fis-seklu 4 WK saret il-metropoli ta' Narbonensis Secunda. Ġiet okkupata mill-Visigoti fis-sena 477. Fis-seklu ta' wara, il-belt ġiet ripetutament misruqa mill-Franki u l-Lombardi, u ġiet okkupata mis-Saraceni fis-sena 731 u minn Charles Martel fis-sena 737. Aix, li matul il-Medju Evu kienet il-belt kapitali ta' Provence, ma laħqitx l-aqwa tagħha qabel is-seklu 12, meta, taħt id-djar ta' Barċellona/Aragona u Anjou, saret ċentru artistiku u post ta' tagħlim. psojknuounpbjaj2f32j6pmyee0wcse 323512 323511 2025-06-12T16:28:58Z JovalQC 21720 Infobox city create 323512 wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Aix-en-Provence''', {{Nota|{{IPAc-en|UK|ˌ|ɛ|k|s|_|ɒ̃|_|p|r|ɒ|ˈ|v|ɒ̃|s}},<ref>{{Cite encyclopedia |url=http://www.lexico.com/definition/Aix-en-Provence |archive-url=https://web.archive.org/web/20200322182301/https://www.lexico.com/definition/aix-en-provence |url-status=dead |archive-date=2020-03-22 |title=Aix-en-Provence |dictionary=[[Lexico]] UK English Dictionary |publisher=[[Oxford University Press]]}}</ref> {{IPAc-en|US|ˌ|eɪ|k|s|_|ɒ̃|_|p|r|oʊ|ˈ|v|ɒ̃|s|,_|ˌ|ɛ|k|s|_|-}},<ref>{{Cite American Heritage Dictionary|Aix-en-Provence|access-date=31 July 2019}}</ref><ref>{{Cite Merriam-Webster|Aix-en-Provence|access-date=31 July 2019}}</ref> {{IPA|fr|ɛks ɑ̃ pʁɔvɑ̃s|lang|LL-Q150 (fra)-Jules78120-Aix-en-Provence.wav}}; {{langx|oc|label=[[Provençal dialect|Provençal]]|Ais de Provença}} in classical norm, or {{lang|oc|Ais de Prouvènço}} in [[Mistralian norm]], {{IPA|oc|ˈajz de pʀuˈvɛnsɔ|pron}}}} jew sempliċement '''Aix''', hija belt u komunali fin-nofsinhar ta' Franza, madwar {{Convert|30|km|mi|-1}} fit-tramuntana ta' [[Marsilja]] . Ex-kapitali ta' Provence, hija s- sottoprefettura tal- arrondissement ta' Aix-en-Provence, fid-dipartiment ta' Bouches-du-Rhône, fir-reġjun ta' Provence-Alpes-Côte d'Azur . Il-popolazzjoni ta' Aix-en-Provence hija ta' madwar 145,000. L-abitanti tagħha jissejħu ''Aixois'' jew, inqas komunement, ''Aquisextains.'' == Ġeografija == Aix-en-Provence tinsab 30 kilometru fit-tramuntana miċ-ċentru ta' [[Marsilja]] bit-triq u 20 km f'linja dritta mill-[[Baħar Mediterran]], bejn il-massiv ta' Sainte-Victoire fil-lvant u l-muntanji ta' Trévaresse fil-punent. B'18,608 ettaru, hija l-11-il l-akbar muniċipalità fi [[Franza]] metropolitana u r-4 l-akbar fir-reġjun ta' [[Bouches-du-Rhône]]. Il-lokazzjoni tal-belt ta' Aix-en-Provence tpoġġiha f'żona li r-riskju sismiku tagħha huwa stmat li huwa bejn baxx u medju, simili għall-muniċipalitajiet tar-reġjun tat-tramuntana ta' [[Bouches-du-Rhône]]. It-terremot tal-1909 ikkawża ħsara sinifikanti hemmhekk. == Storja == [[Stampa:Sextius-Calvinus par Villevieille.jpg|xellug|daqsminuri|''Fondazzjoni ta’ Aix minn Sextius Calvinus'' (Joseph Villevieille, 1900)]] Aix (Aquae Sextiae) twaqqfet fis-sena 123 QK mill-konslu Ruman Sextius Calvinus, li ta ismu lill-għejun tagħha, wara l-qerda tal-oppidum Galliku fil-qrib f'Entremont. Fis-sena 102 QK, il-viċinanza tagħha kienet ix-xena tal-Battalja ta' Aquae Sextiae, fejn ir-Rumani taħt Gaius Marius għelbu lill-Ambroni u t-Teutoni, b'suwiċidji tal-massa fost in-nisa maqbuda, li għaddew għal leġġendi Rumani ta' erojiżmu Ġermaniku. Fis-seklu 4 WK saret il-metropoli ta' Narbonensis Secunda. Ġiet okkupata mill-Visigoti fis-sena 477. Fis-seklu ta' wara, il-belt ġiet ripetutament misruqa mill-Franki u l-Lombardi, u ġiet okkupata mis-Saraceni fis-sena 731 u minn Charles Martel fis-sena 737. Aix, li matul il-Medju Evu kienet il-belt kapitali ta' Provence, ma laħqitx l-aqwa tagħha qabel is-seklu 12, meta, taħt id-djar ta' Barċellona/Aragona u Anjou, saret ċentru artistiku u post ta' tagħlim<ref>{{Ċita web|url=https://remacle.org/bloodwolf/historiens/Plutarque/marius.htm|titlu=PLUTARQUE Vie de Marius|sit=remacle.org|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. Aix għaddiet għall-kuruna ta’ [[Franza]] mal-bqija ta’ Provence fl-1487, u fl-1501 [[Louis XII]] stabbilixxa hemmhekk il-parlament ta’ Provence, li eżista sal-1789. Fis-sekli 17 u 18, il-belt kienet is-sede tal-Intendenza ta’ Provence. Skavi arkeoloġiċi attwali fil-Ville des Tours, subborg medjevali ta’ Aix, żvelaw il-fdalijiet ta’ anfiteatru Ruman. Depożitu ta’ għadam fossili mill-Miocene Kontinentali ta’ Fuq ta lok għal leġġenda ta’ dragun Kristjan<ref>{{Ċita web|url=http://www.aixenprovencetourism.com/aix-histoire.htm|titlu=Aix en Provence - histoire d'Aix|sit=www.aixenprovencetourism.com|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. == Knejjes == '''<big>Katidral ta' Saint-Sauveur</big>''' [[Stampa:Aix-Cathédrale-bjs180807-02.jpg|nofs|daqsminuri|Faċċata tal-katidral Saint-Sauveur ]] Il-Katidral ta’ Saint-Sauveur ta’ Aix-en-Provence huwa katidral Kattoliku Ruman li jinsab fi Rue Gaston-de-Saporta f’Aix-en-Provence. Din il-binja, mibnija fuq is-sit tal-forum antik u, skont il-leġġenda, fuq il-pedamenti ta’ tempju antik iddedikat lill-alla Apollo, tiġbor flimkien għadd kbir ta’ stili arkitettoniċi, minħabba l-bosta alterazzjonijiet li għaddiet minnhom matul is-sekli<ref>{{Ċita web|url=http://www.cathedrale-aix.net/Paroisse/Eglises-et-horaires|titlu=Cathédrale Saint Sauveur - Aix en Provence|kunjom=Couillaud|sit=www.cathedrale-aix.net|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. '''Il-Klaustru ta' Saint-Sauveur''' [[Stampa:Aix-Cloître-bjs180807-09.jpg|nofs|daqsminuri|Waħda mill-kolonni tal-klawsura ]] Il-Klaustru ta’ Saint-Sauveur inbena madwar l-1190 u jinsab fin-nofsinhar tan-navata ta’ Corpus Christi tal-Katidral ta’ Aix-en-Provence. '''<big>Knisja tal-Madeleine</big>''' [[Stampa:Aix-Église de la Madeleine-bjs180805-02.jpg|nofs|daqsminuri|Faċċata tal-Knisja tal-Madeleine ]] Il-Knisja tal-Madeleine hija knisja Dumnikana mibnija fi Place des Prêcheurs f'Aix-en-Provence. Inbniet fl-1272 matul il-Medju Evu. Madankollu, id-disinn attwali tagħha ġej minn Jean u Laurent Vallon, bennejja, u mill-ġibsier Esprit Ravanas, li lilu l-predikaturi fdaw ir-riżvilupp sħiħ tagħha fit-28 ta' Lulju 1691. Għalhekk inbniet mill-ġdid bejn l-1691 u l-1703. '''<big>Knisja tal-Ispirtu s-Santu</big>''' [[Stampa:Aix-Église Saint Esprit-bjs180805-01.jpg|nofs|daqsminuri|Faċċata tal-Knisja tal-Ispirtu s-Santu ]] Inbena fis-seklu 18 fuq is-sit ta’ sptar, imsejjaħ l-Isptar tal-Ispirtu s-Santu, immexxi fis-seklu 14 mill-Aħwa Ospitalieri tal-Ordni tal-Ispirtu s-Santu (jew Ordni tal-Ispirtu s-Santu), imwaqqaf f’[[Montpellier]] madwar l-1197. Il-bini huwa protett minn klassifikazzjoni bħala monument storiku b’digriet tal-31 ta’ Diċembru 1985. '''<big>Knisja ta’ San Ġwann ta’ Malta</big>''' [[Stampa:Aix-Saint-Jean-de-Malte-bjs180814-01.jpg|nofs|daqsminuri|Faċċata tal-Knisja ta’ San Ġwann ta’ Malta]] Il-Knisja ta’ Saint-Jean-de-Malte f’Aix-en-Provence fi Place Saint-Jean-de-Malte, fil-kantuniera ta’ Rue d’Italie u Rue Cardinale, f’Aix-en-Provence hija l-ewwel knisja Gotika fi [[Provence]]. Hija tinsab fit-tarf tal-lvant ta’ Rue Cardinale. Inbniet fuq is-sit ta’ kappella li kienet inbniet għall-ewwel darba mill-Ospitalieri tal-[[Ordni ta' San Ġwann|Ordni ta’ San Ġwann ta’ Ġerusalemm]] meta stabbilew ruħhom f’Aix fis-seklu 12. Jingħad li x-xogħol tal-kostruzzjoni tagħha sar mill-1272 sal-1277, għalkemm dawn id-dati mhumiex ippruvati. Il-kampnar tal-knisja jogħla sa 67 metru. Dan huwa l-ogħla punt fil-belt ta’ Aix-en-Provence. '''<big>Knisja tal-Madonna ta' Seds</big>''' [[Stampa:Aix-Notre-Dame de la Seds-bjs180807-01.jpg|nofs|daqsminuri|Faċċata tal-Knisja tal-Madonna ta' Seds]] Inbniet mill-ġdid fl-1853 mill-arkitett Henri Révoil fuq il-pedamenti ta’ knisja ħafna aktar antika, forsi l-eqdem f’Aix, li tmur lura għas-seklu 4, meta Aix kienet belt Rumana u kellha l-isem Aquae Sextiae. Din il-knisja kienet għal żmien twil il-knisja metropolitana ta’ Aix u kienet fiha r-relikwi ta’ Mitra ta’ Aix, martri Nisrani li miet f’Aix. U aktar minn 17-il knisja fil-belt ta’ Aix-en-Provence. == Ekonomija == Il-belt hija investita ħafna fl-akkoljenza tat-turisti, attività importanti ħafna f'termini ta' impjiegi, u hija fost l-għaxar destinazzjonijiet l-aktar sostenibbli fi [[Franza]], iddominata minn [[Nantes]], [[Angers]] u [[Lyon]]. Diversi setturi jipprovdu impjiegi fir-reġjun ta' Aix-en-Provence. L-artiġjanat Provenzali jattira t-turiżmu, partikolarment permezz tas-swieq Provenzali, li huma numerużi madwar il-belt u l-irħula tal-madwar. Setturi oħra ta' attività huma wkoll stabbiliti sew, bħall-industrija tal-elettronika, pereżempju, ma' STMicroelectronics, fil-park tan-negozju ta' Rousset, 10 kilometri minn Aix, jew l-industrija tal-ikel, bħal Biscottes Roger. It-tliet kumpaniji bil-kwartieri ġenerali tagħhom f'Aix-en-Provence bl-ogħla fatturat huma NHIndustries (ajrunawtika), Colas Rhône-Alpes Auvergne (xogħlijiet pubbliċi), u NAOS (kożmetiċi). == Trasport == Sett ta’ toroq antiki joħorġu minn Aix għall-kampanja tal-madwar, il-Pays d'Aix. Hemm ukoll numru kbir ta’ awtoroti moderni li jgħaqqdu Aix ma’ bliet fil-qrib. Hemm awtoroti lejn it-tramuntana lejn [[Avignon]] u lejn il-Luberon; lejn in-nofsinhar lejn [[Marsilja]] ; u lejn il-lvant lejn Aubagne u l-[[kosta Mediterranja]] ta’ Provence; u lejn [[Nizza]] u bliet oħra fuq ir-Riviera Franċiża. Aix u Marseille huma ekwidistanti mill-[[Ajruport ta’ Marseille Provence]] (MRS) f’Marignane fuq l-Étang de Berre li joffri servizz skedat tal-passiġġieri domestiku u internazzjonali. Hemm ajruport ieħor f’Les Milles, li jintuża l-aktar mill-avjazzjoni ġenerali. [[Stampa:Cabriès, France - panoramio - 4net (9).jpg|nofs|daqsminuri|Stazzjon tat-TGV ta' Aix-en-Provence ]] Hemm servizz frekwenti ta’ xarabanks mill-istazzjon ewlieni tax-xarabanks f’Aix li jservi wkoll l-istazzjon [[TGV]] fil-qrib f’l’Arbois, f’nofs il-kampanja madwar 16-il kilometru (10 mili) minn Aix<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Gare d'Aix-en-Provence TGV|url=https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gare_d%27Aix-en-Provence_TGV&oldid=221912757|data-aċċess=2025-06-12|lingwa=fr|data=2025-01-08|iktar=Page Version ID: 221912757}}</ref>. F'Aix, il-linja minn [[Pariġi]] tinferrex lejn [[Marsilja]] u [[Nizza]]; tieħu madwar 3 sigħat biex tasal minn [[Pariġi]] sa Aix bit-[[TGV]]. Aix għandha wkoll stazzjon tal-ferrovija qrib iċ-ċentru, Gare d'Aix-en-Provence, b'konnessjonijiet ma' [[Marsilja]], Pertuis u Briançon fl-[[Alpi Franċiżi]]. Servizz ta' xarabanks shuttle frekwenti u veloċi għall-vjaġġaturi jopera bejn l-istazzjon tax-xarabanks f'Aix u [[Marsilja]]. Hemm ħafna xarabanks oħra fuq distanzi twal u lokali mill-istazzjon tax-xarabanks. Il-belt toffri wkoll "city pass" disponibbli f'pakketti ta' 24, 48, u 72 siegħa għat-turisti li jżuru. Il-"pass tourisitque" huwa offrut fl-Uffiċċju Turistiku ta' Aix-en-Provence, l-Atelier de Cézanne, u l-websajt uffiċjali tat-turiżmu ta' Aix. Fil-belt innifisha, hemm servizz muniċipali tal-karozzi tal-linja rħis, inkluż servizz dial-a-bus ("proxibus"), servizz park-and-ride u karozzi tal-linja żgħar elettrifikati għal dawk bi problemi ta' mobilità – dawn huma vetturi b'sitt postijiet li jiċċirkolaw b'veloċità ta' 16 km/h (10 mph). Il-belt ċentrali l-qadima ta' Aix hija fil-parti l-kbira pedonali. Hemm strutturi kbar ta' parkeġġ taħt l-art u fuq l-art imqiegħda f'intervalli regolari fuq il-"boulevard exterieur", it-triq ċirkolari predominantement f'direzzjoni waħda li ddur mal-belt il-qadima. L-aċċess għall-belt il-qadima huwa permezz ta' sensiela ta' toroq spiss dojoq f'direzzjoni waħda li jistgħu jkunu konfużi biex tinnaviga għal dawk li mhumiex familjari magħhom. Minbarra r-rotot fuq l-art, żewġ "xmajjar" jgħaddu minn Aix, l-Arc u t-Torse, iżda l-ebda waħda minnhom ma tista' tiġi deskritta mill-bogħod bħala navigabbli. == Ġemellaġġ == * {{Flagicon|ENG}} [[Bath, Somerset|Bath]] ([[Ingilterra]]) ; * {{Flagicon|TUN}} [[Carthage]] ([[Tuneżija]]) ; * {{Flagicon|POR}} [[Coimbra]] ([[Portugall]]) ; * {{Flagicon|SPA}} [[Granada (Spanja)|Granada]] ([[Spanja]]) ; * {{Flagicon|ITA}} [[Perugia]] ([[Italja]]) ; * {{Flagicon|GER}} [[Tübingen]] ([[Ġermanja]]). '''<big>Ħbiberija u kooperazzjoni</big>''' * {{Flagicon|LIB}} [[Baalbek]] ([[Libanu]]) ; * {{Flagicon|MLI}} [[Bamako]] ([[Mali]]) ; * {{Flagicon|USA}} [[Baton Rouge]] ([[Stati Uniti]]) ; * {{Flagicon|USA}} [[Coral Gables]] ([[Stati Uniti]]) ; * {{Flagicon|JPN}} [[Kumamoto]] ([[Ġappun]]) ; * {{Flagicon|MAR}} [[Oujda]] ([[Marokk]]) ; * {{Flagicon|HUN}} [[Pécs]] ([[Ungerija]]) ; * {{Flagicon|USA}} [[Filadelfja]] ([[Stati Uniti]]) ; * {{Flagicon|USA}} [[Seattle]] ([[Stati Uniti]]). == Gallerija == <gallery mode="packed"> Stampa:Aix-en-Provence, Place de la Mairie.jpg|Pjazza tal-Muniċipju Stampa:874 Aix-en-Provence (France) (8360118783).jpg|Wieħed mid-distretti tal-belt Stampa:Rue Cardinale, Aix-en-Provence.jpg|Rue du Cardinal Stampa:Aix-en-Provence - Pavillon Vendôme.jpg|Paviljun Vendôme </gallery> == Referenzi == lsxir741nlb4nll9wsg00o4qbwnaw6s 323520 323512 2025-06-12T21:08:51Z InternetArchiveBot 18288 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 323520 wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Aix-en-Provence''', {{Nota|{{IPAc-en|UK|ˌ|ɛ|k|s|_|ɒ̃|_|p|r|ɒ|ˈ|v|ɒ̃|s}},<ref>{{Cite encyclopedia |url=http://www.lexico.com/definition/Aix-en-Provence |archive-url=https://web.archive.org/web/20200322182301/https://www.lexico.com/definition/aix-en-provence |url-status=dead |archive-date=2020-03-22 |title=Aix-en-Provence |dictionary=[[Lexico]] UK English Dictionary |publisher=[[Oxford University Press]]}}</ref> {{IPAc-en|US|ˌ|eɪ|k|s|_|ɒ̃|_|p|r|oʊ|ˈ|v|ɒ̃|s|,_|ˌ|ɛ|k|s|_|-}},<ref>{{Cite American Heritage Dictionary|Aix-en-Provence|access-date=31 July 2019}}</ref><ref>{{Cite Merriam-Webster|Aix-en-Provence|access-date=31 July 2019}}</ref> {{IPA|fr|ɛks ɑ̃ pʁɔvɑ̃s|lang|LL-Q150 (fra)-Jules78120-Aix-en-Provence.wav}}; {{langx|oc|label=[[Provençal dialect|Provençal]]|Ais de Provença}} in classical norm, or {{lang|oc|Ais de Prouvènço}} in [[Mistralian norm]], {{IPA|oc|ˈajz de pʀuˈvɛnsɔ|pron}}}} jew sempliċement '''Aix''', hija belt u komunali fin-nofsinhar ta' Franza, madwar {{Convert|30|km|mi|-1}} fit-tramuntana ta' [[Marsilja]] . Ex-kapitali ta' Provence, hija s- sottoprefettura tal- arrondissement ta' Aix-en-Provence, fid-dipartiment ta' Bouches-du-Rhône, fir-reġjun ta' Provence-Alpes-Côte d'Azur . Il-popolazzjoni ta' Aix-en-Provence hija ta' madwar 145,000. L-abitanti tagħha jissejħu ''Aixois'' jew, inqas komunement, ''Aquisextains.'' == Ġeografija == Aix-en-Provence tinsab 30 kilometru fit-tramuntana miċ-ċentru ta' [[Marsilja]] bit-triq u 20 km f'linja dritta mill-[[Baħar Mediterran]], bejn il-massiv ta' Sainte-Victoire fil-lvant u l-muntanji ta' Trévaresse fil-punent. B'18,608 ettaru, hija l-11-il l-akbar muniċipalità fi [[Franza]] metropolitana u r-4 l-akbar fir-reġjun ta' [[Bouches-du-Rhône]]. Il-lokazzjoni tal-belt ta' Aix-en-Provence tpoġġiha f'żona li r-riskju sismiku tagħha huwa stmat li huwa bejn baxx u medju, simili għall-muniċipalitajiet tar-reġjun tat-tramuntana ta' [[Bouches-du-Rhône]]. It-terremot tal-1909 ikkawża ħsara sinifikanti hemmhekk. == Storja == [[Stampa:Sextius-Calvinus par Villevieille.jpg|xellug|daqsminuri|''Fondazzjoni ta’ Aix minn Sextius Calvinus'' (Joseph Villevieille, 1900)]] Aix (Aquae Sextiae) twaqqfet fis-sena 123 QK mill-konslu Ruman Sextius Calvinus, li ta ismu lill-għejun tagħha, wara l-qerda tal-oppidum Galliku fil-qrib f'Entremont. Fis-sena 102 QK, il-viċinanza tagħha kienet ix-xena tal-Battalja ta' Aquae Sextiae, fejn ir-Rumani taħt Gaius Marius għelbu lill-Ambroni u t-Teutoni, b'suwiċidji tal-massa fost in-nisa maqbuda, li għaddew għal leġġendi Rumani ta' erojiżmu Ġermaniku. Fis-seklu 4 WK saret il-metropoli ta' Narbonensis Secunda. Ġiet okkupata mill-Visigoti fis-sena 477. Fis-seklu ta' wara, il-belt ġiet ripetutament misruqa mill-Franki u l-Lombardi, u ġiet okkupata mis-Saraceni fis-sena 731 u minn Charles Martel fis-sena 737. Aix, li matul il-Medju Evu kienet il-belt kapitali ta' Provence, ma laħqitx l-aqwa tagħha qabel is-seklu 12, meta, taħt id-djar ta' Barċellona/Aragona u Anjou, saret ċentru artistiku u post ta' tagħlim<ref>{{Ċita web|url=https://remacle.org/bloodwolf/historiens/Plutarque/marius.htm|titlu=PLUTARQUE Vie de Marius|sit=remacle.org|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. Aix għaddiet għall-kuruna ta’ [[Franza]] mal-bqija ta’ Provence fl-1487, u fl-1501 [[Louis XII]] stabbilixxa hemmhekk il-parlament ta’ Provence, li eżista sal-1789. Fis-sekli 17 u 18, il-belt kienet is-sede tal-Intendenza ta’ Provence. Skavi arkeoloġiċi attwali fil-Ville des Tours, subborg medjevali ta’ Aix, żvelaw il-fdalijiet ta’ anfiteatru Ruman. Depożitu ta’ għadam fossili mill-Miocene Kontinentali ta’ Fuq ta lok għal leġġenda ta’ dragun Kristjan<ref>{{Ċita web|url=http://www.aixenprovencetourism.com/aix-histoire.htm|titlu=Aix en Provence - histoire d'Aix|sit=www.aixenprovencetourism.com|data-aċċess=2025-06-12|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20131104035151/http://www.aixenprovencetourism.com/aix-histoire.htm|arkivju-data=2013-11-04|url-status=dead}}</ref>. == Knejjes == '''<big>Katidral ta' Saint-Sauveur</big>''' [[Stampa:Aix-Cathédrale-bjs180807-02.jpg|nofs|daqsminuri|Faċċata tal-katidral Saint-Sauveur ]] Il-Katidral ta’ Saint-Sauveur ta’ Aix-en-Provence huwa katidral Kattoliku Ruman li jinsab fi Rue Gaston-de-Saporta f’Aix-en-Provence. Din il-binja, mibnija fuq is-sit tal-forum antik u, skont il-leġġenda, fuq il-pedamenti ta’ tempju antik iddedikat lill-alla Apollo, tiġbor flimkien għadd kbir ta’ stili arkitettoniċi, minħabba l-bosta alterazzjonijiet li għaddiet minnhom matul is-sekli<ref>{{Ċita web|url=http://www.cathedrale-aix.net/Paroisse/Eglises-et-horaires|titlu=Cathédrale Saint Sauveur - Aix en Provence|kunjom=Couillaud|sit=www.cathedrale-aix.net|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2025-06-12|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20110928044223/http://www.cathedrale-aix.net/Paroisse/Eglises-et-horaires|arkivju-data=2011-09-28|url-status=dead}}</ref>. '''Il-Klaustru ta' Saint-Sauveur''' [[Stampa:Aix-Cloître-bjs180807-09.jpg|nofs|daqsminuri|Waħda mill-kolonni tal-klawsura ]] Il-Klaustru ta’ Saint-Sauveur inbena madwar l-1190 u jinsab fin-nofsinhar tan-navata ta’ Corpus Christi tal-Katidral ta’ Aix-en-Provence. '''<big>Knisja tal-Madeleine</big>''' [[Stampa:Aix-Église de la Madeleine-bjs180805-02.jpg|nofs|daqsminuri|Faċċata tal-Knisja tal-Madeleine ]] Il-Knisja tal-Madeleine hija knisja Dumnikana mibnija fi Place des Prêcheurs f'Aix-en-Provence. Inbniet fl-1272 matul il-Medju Evu. Madankollu, id-disinn attwali tagħha ġej minn Jean u Laurent Vallon, bennejja, u mill-ġibsier Esprit Ravanas, li lilu l-predikaturi fdaw ir-riżvilupp sħiħ tagħha fit-28 ta' Lulju 1691. Għalhekk inbniet mill-ġdid bejn l-1691 u l-1703. '''<big>Knisja tal-Ispirtu s-Santu</big>''' [[Stampa:Aix-Église Saint Esprit-bjs180805-01.jpg|nofs|daqsminuri|Faċċata tal-Knisja tal-Ispirtu s-Santu ]] Inbena fis-seklu 18 fuq is-sit ta’ sptar, imsejjaħ l-Isptar tal-Ispirtu s-Santu, immexxi fis-seklu 14 mill-Aħwa Ospitalieri tal-Ordni tal-Ispirtu s-Santu (jew Ordni tal-Ispirtu s-Santu), imwaqqaf f’[[Montpellier]] madwar l-1197. Il-bini huwa protett minn klassifikazzjoni bħala monument storiku b’digriet tal-31 ta’ Diċembru 1985. '''<big>Knisja ta’ San Ġwann ta’ Malta</big>''' [[Stampa:Aix-Saint-Jean-de-Malte-bjs180814-01.jpg|nofs|daqsminuri|Faċċata tal-Knisja ta’ San Ġwann ta’ Malta]] Il-Knisja ta’ Saint-Jean-de-Malte f’Aix-en-Provence fi Place Saint-Jean-de-Malte, fil-kantuniera ta’ Rue d’Italie u Rue Cardinale, f’Aix-en-Provence hija l-ewwel knisja Gotika fi [[Provence]]. Hija tinsab fit-tarf tal-lvant ta’ Rue Cardinale. Inbniet fuq is-sit ta’ kappella li kienet inbniet għall-ewwel darba mill-Ospitalieri tal-[[Ordni ta' San Ġwann|Ordni ta’ San Ġwann ta’ Ġerusalemm]] meta stabbilew ruħhom f’Aix fis-seklu 12. Jingħad li x-xogħol tal-kostruzzjoni tagħha sar mill-1272 sal-1277, għalkemm dawn id-dati mhumiex ippruvati. Il-kampnar tal-knisja jogħla sa 67 metru. Dan huwa l-ogħla punt fil-belt ta’ Aix-en-Provence. '''<big>Knisja tal-Madonna ta' Seds</big>''' [[Stampa:Aix-Notre-Dame de la Seds-bjs180807-01.jpg|nofs|daqsminuri|Faċċata tal-Knisja tal-Madonna ta' Seds]] Inbniet mill-ġdid fl-1853 mill-arkitett Henri Révoil fuq il-pedamenti ta’ knisja ħafna aktar antika, forsi l-eqdem f’Aix, li tmur lura għas-seklu 4, meta Aix kienet belt Rumana u kellha l-isem Aquae Sextiae. Din il-knisja kienet għal żmien twil il-knisja metropolitana ta’ Aix u kienet fiha r-relikwi ta’ Mitra ta’ Aix, martri Nisrani li miet f’Aix. U aktar minn 17-il knisja fil-belt ta’ Aix-en-Provence. == Ekonomija == Il-belt hija investita ħafna fl-akkoljenza tat-turisti, attività importanti ħafna f'termini ta' impjiegi, u hija fost l-għaxar destinazzjonijiet l-aktar sostenibbli fi [[Franza]], iddominata minn [[Nantes]], [[Angers]] u [[Lyon]]. Diversi setturi jipprovdu impjiegi fir-reġjun ta' Aix-en-Provence. L-artiġjanat Provenzali jattira t-turiżmu, partikolarment permezz tas-swieq Provenzali, li huma numerużi madwar il-belt u l-irħula tal-madwar. Setturi oħra ta' attività huma wkoll stabbiliti sew, bħall-industrija tal-elettronika, pereżempju, ma' STMicroelectronics, fil-park tan-negozju ta' Rousset, 10 kilometri minn Aix, jew l-industrija tal-ikel, bħal Biscottes Roger. It-tliet kumpaniji bil-kwartieri ġenerali tagħhom f'Aix-en-Provence bl-ogħla fatturat huma NHIndustries (ajrunawtika), Colas Rhône-Alpes Auvergne (xogħlijiet pubbliċi), u NAOS (kożmetiċi). == Trasport == Sett ta’ toroq antiki joħorġu minn Aix għall-kampanja tal-madwar, il-Pays d'Aix. Hemm ukoll numru kbir ta’ awtoroti moderni li jgħaqqdu Aix ma’ bliet fil-qrib. Hemm awtoroti lejn it-tramuntana lejn [[Avignon]] u lejn il-Luberon; lejn in-nofsinhar lejn [[Marsilja]] ; u lejn il-lvant lejn Aubagne u l-[[kosta Mediterranja]] ta’ Provence; u lejn [[Nizza]] u bliet oħra fuq ir-Riviera Franċiża. Aix u Marseille huma ekwidistanti mill-[[Ajruport ta’ Marseille Provence]] (MRS) f’Marignane fuq l-Étang de Berre li joffri servizz skedat tal-passiġġieri domestiku u internazzjonali. Hemm ajruport ieħor f’Les Milles, li jintuża l-aktar mill-avjazzjoni ġenerali. [[Stampa:Cabriès, France - panoramio - 4net (9).jpg|nofs|daqsminuri|Stazzjon tat-TGV ta' Aix-en-Provence ]] Hemm servizz frekwenti ta’ xarabanks mill-istazzjon ewlieni tax-xarabanks f’Aix li jservi wkoll l-istazzjon [[TGV]] fil-qrib f’l’Arbois, f’nofs il-kampanja madwar 16-il kilometru (10 mili) minn Aix<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Gare d'Aix-en-Provence TGV|url=https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gare_d%27Aix-en-Provence_TGV&oldid=221912757|data-aċċess=2025-06-12|lingwa=fr|data=2025-01-08|iktar=Page Version ID: 221912757}}</ref>. F'Aix, il-linja minn [[Pariġi]] tinferrex lejn [[Marsilja]] u [[Nizza]]; tieħu madwar 3 sigħat biex tasal minn [[Pariġi]] sa Aix bit-[[TGV]]. Aix għandha wkoll stazzjon tal-ferrovija qrib iċ-ċentru, Gare d'Aix-en-Provence, b'konnessjonijiet ma' [[Marsilja]], Pertuis u Briançon fl-[[Alpi Franċiżi]]. Servizz ta' xarabanks shuttle frekwenti u veloċi għall-vjaġġaturi jopera bejn l-istazzjon tax-xarabanks f'Aix u [[Marsilja]]. Hemm ħafna xarabanks oħra fuq distanzi twal u lokali mill-istazzjon tax-xarabanks. Il-belt toffri wkoll "city pass" disponibbli f'pakketti ta' 24, 48, u 72 siegħa għat-turisti li jżuru. Il-"pass tourisitque" huwa offrut fl-Uffiċċju Turistiku ta' Aix-en-Provence, l-Atelier de Cézanne, u l-websajt uffiċjali tat-turiżmu ta' Aix. Fil-belt innifisha, hemm servizz muniċipali tal-karozzi tal-linja rħis, inkluż servizz dial-a-bus ("proxibus"), servizz park-and-ride u karozzi tal-linja żgħar elettrifikati għal dawk bi problemi ta' mobilità – dawn huma vetturi b'sitt postijiet li jiċċirkolaw b'veloċità ta' 16 km/h (10 mph). Il-belt ċentrali l-qadima ta' Aix hija fil-parti l-kbira pedonali. Hemm strutturi kbar ta' parkeġġ taħt l-art u fuq l-art imqiegħda f'intervalli regolari fuq il-"boulevard exterieur", it-triq ċirkolari predominantement f'direzzjoni waħda li ddur mal-belt il-qadima. L-aċċess għall-belt il-qadima huwa permezz ta' sensiela ta' toroq spiss dojoq f'direzzjoni waħda li jistgħu jkunu konfużi biex tinnaviga għal dawk li mhumiex familjari magħhom. Minbarra r-rotot fuq l-art, żewġ "xmajjar" jgħaddu minn Aix, l-Arc u t-Torse, iżda l-ebda waħda minnhom ma tista' tiġi deskritta mill-bogħod bħala navigabbli. == Ġemellaġġ == * {{Flagicon|ENG}} [[Bath, Somerset|Bath]] ([[Ingilterra]]) ; * {{Flagicon|TUN}} [[Carthage]] ([[Tuneżija]]) ; * {{Flagicon|POR}} [[Coimbra]] ([[Portugall]]) ; * {{Flagicon|SPA}} [[Granada (Spanja)|Granada]] ([[Spanja]]) ; * {{Flagicon|ITA}} [[Perugia]] ([[Italja]]) ; * {{Flagicon|GER}} [[Tübingen]] ([[Ġermanja]]). '''<big>Ħbiberija u kooperazzjoni</big>''' * {{Flagicon|LIB}} [[Baalbek]] ([[Libanu]]) ; * {{Flagicon|MLI}} [[Bamako]] ([[Mali]]) ; * {{Flagicon|USA}} [[Baton Rouge]] ([[Stati Uniti]]) ; * {{Flagicon|USA}} [[Coral Gables]] ([[Stati Uniti]]) ; * {{Flagicon|JPN}} [[Kumamoto]] ([[Ġappun]]) ; * {{Flagicon|MAR}} [[Oujda]] ([[Marokk]]) ; * {{Flagicon|HUN}} [[Pécs]] ([[Ungerija]]) ; * {{Flagicon|USA}} [[Filadelfja]] ([[Stati Uniti]]) ; * {{Flagicon|USA}} [[Seattle]] ([[Stati Uniti]]). == Gallerija == <gallery mode="packed"> Stampa:Aix-en-Provence, Place de la Mairie.jpg|Pjazza tal-Muniċipju Stampa:874 Aix-en-Provence (France) (8360118783).jpg|Wieħed mid-distretti tal-belt Stampa:Rue Cardinale, Aix-en-Provence.jpg|Rue du Cardinal Stampa:Aix-en-Provence - Pavillon Vendôme.jpg|Paviljun Vendôme </gallery> == Referenzi == jhiyq973iu9mgikiaobj3dkz8p8xrbu 0 33649 323513 2025-06-12T16:35:40Z JovalQC 21720 Created by translating the opening section from the page "[[:fr:Special:Redirect/revision/219872918|Vilanova i la Geltrú]]" 323513 wikitext text/x-wiki '''Vilanova i la Geltrú''' hija muniċipalità fi Spanja li hija l-kapitali tal- komarca ta' Garraf, fil- provinċja ta' Barċellona, fil- Katalonja . Huwa {{unité|46|km}} minn [[Barċellona]] u {{unité|44|km}} minn [[Tarragona]] . Il-belt għandha storja twila, u esperjenzat efflorexxenza matul il-perjodu Romantiku evidenzjata minn għadd kbir ta’ bini opulent tas-seklu 19. Il-pjazza atmosferika tal-belt, il-Plaça de la Vila, u ħafna mill-bini pubbliku ikoniku tagħha kienu prinċipalment iffinanzjati minn Josep Tomàs Ventosa Soler (1797-1874) magnat tat-tessuti li għamel fortuna f’Kuba. Monument li fih statwa tal-bronż ta’ Ventosa jinsab fiċ-ċentru tal-pjazza. Monument identiku jinsab f’Matanzas, Kuba, fejn iż-żewġ statwi ġew iffurmati. Illum, it-tfal jilagħbu madwar il-monument u dawk li jitilgħu b’aġilità, minn castellers għal dimostranti għal pranksters tal-karnival, jitilgħu l-istatwa u jżejnuha bis-simboli tagħhom stess (ara r-ritratt). 0vb7vwijvoz1ysf7i9989a0nrtkvyis 323514 323513 2025-06-12T16:55:51Z JovalQC 21720 "Ġemellaġġ" toħloq. 323514 wikitext text/x-wiki '''Vilanova i la Geltrú''' hija muniċipalità fi Spanja li hija l-kapitali tal- komarca ta' Garraf, fil- provinċja ta' Barċellona, fil- Katalonja . Huwa {{unité|46|km}} minn [[Barċellona]] u {{unité|44|km}} minn [[Tarragona]]. == Storja == Il-belt għandha storja twila, u esperjenzat efflorexxenza matul il-perjodu Romantiku evidenzjata minn għadd kbir ta’ bini opulent tas-seklu 19. Il-pjazza atmosferika tal-belt, il-Plaça de la Vila, u ħafna mill-bini pubbliku ikoniku tagħha kienu prinċipalment iffinanzjati minn Josep Tomàs Ventosa Soler (1797-1874) magnat tat-tessuti li għamel fortuna f’Kuba. Monument li fih statwa tal-bronż ta’ Ventosa jinsab fiċ-ċentru tal-pjazza. Monument identiku jinsab f’Matanzas, Kuba, fejn iż-żewġ statwi ġew iffurmati. Illum, it-tfal jilagħbu madwar il-monument u dawk li jitilgħu b’aġilità, minn castellers għal dimostranti għal pranksters tal-karnival, jitilgħu l-istatwa u jżejnuha bis-simboli tagħhom stess (ara r-ritratt). [[Stampa:Ventosa per la independència.jpg|nofs|daqsminuri|Statwa tal-benefattur tal-belt Josep Ventosa li jżomm l-estelada jew il-bandiera tal-indipendenza Katalana]] Matul [[il-Gwerra Ċivili Spanjola]], għadd kbir ta’ nies li ħarbu mill-faqar fin-Nofsinhar ta’ [[Spanja]] stabbilew ruħhom f’Vilanova. Għalkemm esperjenzaw preġudizzju, saru dejjem aktar aċċettati u magħrufa bħala els altres Vilanovins jew "il-Vilanovins l-oħra." Sal-1970, il-maġġoranza tal-popolazzjoni tal-belt kienet twieldet xi mkien ieħor. Fl-ewwel deċennju tas-seklu 21, kien hemm mewġa oħra ta’ immigranti (imsejħa nouvinguts jew "nies ġodda" lokalment), din id-darba primarjament mill-[[Afrika ta’ Fuq]], l-[[L-Amerika t'Isfel|Amerika t’Isfel]] u l-[[Ewropa tal-Lvant]]. == Ekonomija == [[Stampa:Vilanova i la Geltru.jpg|nofs|daqsminuri|Veduta mill-Club Nautico Vilanova]] L-agrikoltura u l-kummerċ marittimu tal-inbid kienu s-sorsi tradizzjonali ta’ dħul matul is-sekli 18 u 19. Illum, filwaqt li l-agrikoltura u flotta tas-sajd sinifikanti għadhom sorsi ta’ dħul, l-attività ekonomika primarja hija l-industrija fis-setturi tal-metall, tat-tessuti u tal-kimiċi. Vilanova i la Geltrú ilha tħaddan teknoloġiji ġodda għal ġenerazzjonijiet sħaħ u kellha università vokazzjonali u tradizzjonali mill-1902, flimkien mal-UPC (Università Politeknika ta' Katalonja). Il-bini tal-Aġenzija tal-Innovazzjoni Pubblika ta' Neapolis għall-ICT u l-multimedia, inbena fl-2006. == Trasport == Vilanova hija konnessa mar-reġjun permezz tal-awtostrada C-32, magħrufa wkoll bħala l-awtostrada Pau Casals, jew mal-awtostrada Garraf Barcelona li tipprovdi konnessjoni mal-Ajruport ta' Barċellona-El Prat, l-awtostrada C-15, magħrufa wkoll bl-isem Eix Diagonal, li tgħaqqad il-belt storika ta' Manresa u l-Autovía A-7 mal-Baħar Mediterran. Il-Ferrovija ta' Vilanova hija ta' importanza vitali. Mibnija bejn l-1882 u l-1884 mill-iżviluppatur u d-direttur tat-toroq Jeroni Granell i Mundet, il-ferrovija tgħaqqad il-linja ta' [[Rodalies]] ta' Sant Vicenç de Calders – Maçanet de la Selva u tgħaqqad mal-belt imperjali Rumana ta' [[Tarragona]], il-belt ta' Tortosa, il-belt ta' [[Reus]], u l-belt ta' [[Lleida]]. Il-mogħdija pedonali GR 92 għal distanza twila, li bejn wieħed u ieħor issegwi t-tul tal-kosta Mediterranja ta' Spanja, għandha punt ta' waqfien f'Vilanova i la Geltrú. L-istadju 22 jgħaqqad lejn it-tramuntana ma’ Garraf, distanza ta’ 22.0 kilometru, filwaqt li l-istadju 23 jgħaqqad lejn in-nofsinhar ma’ Calafell, distanza ta’ 13.4 kilometru. == Wirt u Postijiet == <gallery mode="packed"> Stampa:Vilanova i la Geltru ayuntamiento.JPG|Pjazza tal-belt, faċċata tal-muniċipju Stampa:Sant Antoni Abat (Vilanova i la Geltrú) 01.jpg|Faċċata tal-Knisja ta’ Sant’Antnin Abbati Stampa:Campanar de l'església Sant Antoni Abat (Vilanova i la Geltrú) 01.jpg|Id-dahar tal-Knisja ta’ Sant’Antnin Abbati Stampa:Vilanova i la Geltru beach2.jpg|Imxi tul il-bajja </gallery> == Ġemellaġġ == * {{Flagicon|FRA}} [[Merignac]] ([[Franza]]) ; * {{Flagicon|CUB}} [[Matanzas]] ([[Kuba]]) ; * {{Flagicon|ESP}} [[Villarreal]] ([[Spanja]]). cfzxg2bla7hnv18tmn3gpce3n4xpoe7 323515 323514 2025-06-12T17:05:03Z JovalQC 21720 Lokalità, toħloq. 323515 wikitext text/x-wiki {{Lokalità|popolazzjoni=70,418|erja=34|mappa=Localització de Vilanova i la Geltrú respecte del Garraf.svg|isemlokalità=Vilanova i la Geltrú|emblema=Coat of Arms of Vilanova i la Geltrú.svg|stat=[[Stampa:Flag of Catalonia.svg|25px]] [[Katalunja]] <br /> {{flagicon|Spanja}} [[Spanja]]|sit=https://www.vilanova.cat|densità=2,071|datapatrun=|isempatrun=Il-Madonna tas-Silġ|isemabitanti=Vilanovino|kaptitlu=Sindku|kapisem=Juan Luis Ruiz López ([[PSC]])}} '''Vilanova i la Geltrú''' hija muniċipalità fi Spanja li hija l-kapitali tal- komarca ta' Garraf, fil- provinċja ta' Barċellona, fil- Katalonja . Huwa {{unité|46|km}} minn [[Barċellona]] u {{unité|44|km}} minn [[Tarragona]]. == Storja == Il-belt għandha storja twila, u esperjenzat efflorexxenza matul il-perjodu Romantiku evidenzjata minn għadd kbir ta’ bini opulent tas-seklu 19. Il-pjazza atmosferika tal-belt, il-Plaça de la Vila, u ħafna mill-bini pubbliku ikoniku tagħha kienu prinċipalment iffinanzjati minn Josep Tomàs Ventosa Soler (1797-1874) magnat tat-tessuti li għamel fortuna f’Kuba. Monument li fih statwa tal-bronż ta’ Ventosa jinsab fiċ-ċentru tal-pjazza. Monument identiku jinsab f’Matanzas, Kuba, fejn iż-żewġ statwi ġew iffurmati. Illum, it-tfal jilagħbu madwar il-monument u dawk li jitilgħu b’aġilità, minn castellers għal dimostranti għal pranksters tal-karnival, jitilgħu l-istatwa u jżejnuha bis-simboli tagħhom stess (ara r-ritratt). [[Stampa:Ventosa per la independència.jpg|nofs|daqsminuri|Statwa tal-benefattur tal-belt Josep Ventosa li jżomm l-estelada jew il-bandiera tal-indipendenza Katalana]] Matul [[il-Gwerra Ċivili Spanjola]], għadd kbir ta’ nies li ħarbu mill-faqar fin-Nofsinhar ta’ [[Spanja]] stabbilew ruħhom f’Vilanova. Għalkemm esperjenzaw preġudizzju, saru dejjem aktar aċċettati u magħrufa bħala els altres Vilanovins jew "il-Vilanovins l-oħra." Sal-1970, il-maġġoranza tal-popolazzjoni tal-belt kienet twieldet xi mkien ieħor. Fl-ewwel deċennju tas-seklu 21, kien hemm mewġa oħra ta’ immigranti (imsejħa nouvinguts jew "nies ġodda" lokalment), din id-darba primarjament mill-[[Afrika ta’ Fuq]], l-[[L-Amerika t'Isfel|Amerika t’Isfel]] u l-[[Ewropa tal-Lvant]]. == Ekonomija == [[Stampa:Vilanova i la Geltru.jpg|nofs|daqsminuri|Veduta mill-Club Nautico Vilanova]] L-agrikoltura u l-kummerċ marittimu tal-inbid kienu s-sorsi tradizzjonali ta’ dħul matul is-sekli 18 u 19. Illum, filwaqt li l-agrikoltura u flotta tas-sajd sinifikanti għadhom sorsi ta’ dħul, l-attività ekonomika primarja hija l-industrija fis-setturi tal-metall, tat-tessuti u tal-kimiċi. Vilanova i la Geltrú ilha tħaddan teknoloġiji ġodda għal ġenerazzjonijiet sħaħ u kellha università vokazzjonali u tradizzjonali mill-1902, flimkien mal-UPC (Università Politeknika ta' Katalonja). Il-bini tal-Aġenzija tal-Innovazzjoni Pubblika ta' Neapolis għall-ICT u l-multimedia, inbena fl-2006. == Trasport == Vilanova hija konnessa mar-reġjun permezz tal-awtostrada C-32, magħrufa wkoll bħala l-awtostrada Pau Casals, jew mal-awtostrada Garraf Barcelona li tipprovdi konnessjoni mal-Ajruport ta' Barċellona-El Prat, l-awtostrada C-15, magħrufa wkoll bl-isem Eix Diagonal, li tgħaqqad il-belt storika ta' Manresa u l-Autovía A-7 mal-Baħar Mediterran. Il-Ferrovija ta' Vilanova hija ta' importanza vitali. Mibnija bejn l-1882 u l-1884 mill-iżviluppatur u d-direttur tat-toroq Jeroni Granell i Mundet, il-ferrovija tgħaqqad il-linja ta' [[Rodalies]] ta' Sant Vicenç de Calders – Maçanet de la Selva u tgħaqqad mal-belt imperjali Rumana ta' [[Tarragona]], il-belt ta' Tortosa, il-belt ta' [[Reus]], u l-belt ta' [[Lleida]]. Il-mogħdija pedonali GR 92 għal distanza twila, li bejn wieħed u ieħor issegwi t-tul tal-kosta Mediterranja ta' Spanja, għandha punt ta' waqfien f'Vilanova i la Geltrú. L-istadju 22 jgħaqqad lejn it-tramuntana ma’ Garraf, distanza ta’ 22.0 kilometru, filwaqt li l-istadju 23 jgħaqqad lejn in-nofsinhar ma’ Calafell, distanza ta’ 13.4 kilometru. == Wirt u Postijiet == <gallery mode="packed"> Stampa:Vilanova i la Geltru ayuntamiento.JPG|Pjazza tal-belt, faċċata tal-muniċipju Stampa:Sant Antoni Abat (Vilanova i la Geltrú) 01.jpg|Faċċata tal-Knisja ta’ Sant’Antnin Abbati Stampa:Campanar de l'església Sant Antoni Abat (Vilanova i la Geltrú) 01.jpg|Id-dahar tal-Knisja ta’ Sant’Antnin Abbati Stampa:Vilanova i la Geltru beach2.jpg|Imxi tul il-bajja </gallery> == Ġemellaġġ == * {{Flagicon|FRA}} [[Merignac]] ([[Franza]]) ; * {{Flagicon|CUB}} [[Matanzas]] ([[Kuba]]) ; * {{Flagicon|ESP}} [[Villarreal]] ([[Spanja]]). 962dgqra7h0ns0uzasrtcvljqnj1r7x 0 33650 323516 2025-06-12T20:13:37Z JovalQC 21720 Created by translating the opening section from the page "[[:fr:Special:Redirect/revision/225431434|André Rieu]]" 323516 wikitext text/x-wiki '''André Rieu''' huwa vjolinista, konduttur u negozjant Olandiż, imwieled fi{{Data tat-twelid u età|1 octobre 1949}} [[Maastricht|f'Maastricht]] (l -Olanda ) '''<big>Ħajja Bikrija u Edukazzjoni</big>''' André Rieu ġej minn familja ta’ dixxendenza Ugonotta, u dan jispjega l-isem tiegħu li jinstema’ Franċiż, xi ħaġa komuni fl-Olanda. Imħeġġeġ minn missieru, konduttur, beda jdoqq il-vjolin fl-età ta’ 5 snin. Trabba jisma’ l-mużika klassika (sinfoniji, mużika da camera, opra). Studja fil-Konservatorju Rjali ta’ Liège u mbagħad fil-Konservatorju Rjali ta’ Maastricht sal-1973. Kompla l-istudji tiegħu fil-Konservatorju Rjali ta’ Brussell, fejn studja taħt André Gertler. Irċieva l-ewwel premju fl-1977. Minbarra l-lingwa materna tiegħu, André Rieu jitkellem bil-Franċiż, il-Ġermaniż u l-Ingliż b’mod fluwenti. f1ldzzgac8dn964clsobcrd1snq909s 323517 323516 2025-06-12T20:24:53Z JovalQC 21720 "Bijografija" toħloq. 323517 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''André Rieu''' huwa vjolinista, konduttur u negozjant Olandiż, imwieled fl-1 ta' Ottubru, 1949, [[Maastricht|f'Maastricht]] (l -[[Olanda]]). == Bijografija == '''<big>Ħajja Bikrija u Edukazzjoni</big>''' André Rieu ġej minn familja ta’ dixxendenza Ugonotta, u dan jispjega l-isem tiegħu li jinstema’ Franċiż, xi ħaġa komuni fl-Olanda. Imħeġġeġ minn missieru, konduttur, beda jdoqq il-vjolin fl-età ta’ 5 snin. Trabba jisma’ l-mużika klassika (sinfoniji, mużika da camera, opra). Studja fil-Konservatorju Rjali ta’ Liège u mbagħad fil-Konservatorju Rjali ta’ Maastricht sal-1973. Kompla l-istudji tiegħu fil-Konservatorju Rjali ta’ Brussell, fejn studja taħt André Gertler. Irċieva l-ewwel premju fl-1977. Minbarra l-lingwa materna tiegħu, André Rieu jitkellem bil-Franċiż, il-Ġermaniż u l-Ingliż b’mod fluwenti<ref>{{Ċita web|url=https://mt.salvemusic.com.ua/tag/andre-ryo-istoriya-artista/|titlu=}}</ref>. '''<big>Karriera Mużikali</big>''' '''Snin Bikrin''' Fl-1978, André Rieu waqqaf l-ewwel ensemble tiegħu, il-Maastricht Salon Orchestra, magħmula minn ħamsa sa seba’ mużiċisti. Għal erba’ snin, kien vjolinista mal-Limburg Symphony Orchestra (LSO), immexxija minn missieru<ref>{{Ċita web|url=https://topstar.noviny.sk/galeria/20805-andre-rieu/5296692f-57df-480e-b974-74be016debe8|titlu=André Rieu|sit=topstar.noviny.sk|lingwa=sk|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. '''L-Orkestra ta' Johann Strauss''' Fl-1987, André Rieu waqqaf l-Orkestra ta' Johann Strauss b'madwar ħmistax-il mużiċist. Is-sena ta' wara, l-orkestra għamlet tour madwar il-Ġermanja u l-pajjiżi tal-Benelux. André Rieu kiseb suċċess fis-snin disgħin, notevolment bl-album Strauss & Co. Fl-2008, iddeċieda li jibni replika daqs il-ħajja tal-Palazz ta' Schönbrunn, li uża bħala sett ta' palk għal tour dinji. L-impenji finanzjarji ta' proġett daqshekk kolossali kienu tant sinifikanti u riskjużi li spiċċa f'diżastru finanzjarju. Fl-2012, l-album tiegħu Magic of the Movies, li fih ikkopja partituri ta' films, laħaq l-ewwel post fl-albums l-aktar mibjugħa fir-[[Renju Unit]]. '''<big>Mexxej tan-negozju</big>''' Fil-bidu tas-snin 2000, André Rieu kellu tlettax-il kumpanija, inklużi dawk li jimmaniġġjaw il-produzzjoni u l-immaniġġjar tad-drittijiet tax-xogħlijiet tiegħu. Dawn kienu jimpjegaw 130 impjegat. Il-kwartieri ġenerali tal-kumpanija holding Rieu Productions kienu jinsabu fil-belt twelidu ta’ Maastricht, l-Olanda. Il-vjolinista kellu l-istudjo tar-reġistrazzjoni tiegħu stess, li fih investa sitt miljun ewro, kif ukoll żewġ ġettijiet privati, inkluż Fokker użat mill-mużiċisti tiegħu waqt it-tours. L-orkestra tiegħu ma rċeviet l-ebda sussidji<ref>{{Ċita web|url=https://topstar.noviny.sk/galeria/20805-andre-rieu/5296692f-57df-480e-b974-74be016debe8|titlu=André Rieu|sit=topstar.noviny.sk|lingwa=sk|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. == Bejgħ u tours rekord == Fl-2003, il-bejgħ kumulattiv tad-diski tiegħu qabeż il-ħmistax-il miljun kopja; dawn irrappreżentaw 10% tas-suq Franċiż tal-mużika klassika u 15% tad-dħul tat-tikketta tad-diski tiegħu. Fl-2012, il-midja rrappurtat li l-mużiċist kien biegħ tnejn u tletin miljun diska. Matul is-snin 2000, il-mużiċist ta aktar minn mitt kunċert fis-sena. Huwa wettaq wirjiet fl-Ewropa, kif ukoll fl-Istati Uniti u l-Ġappun. It-tours tiegħu inkludew waqfiet fl-akbar postijiet u grawnds. Fl-2009, l-ispettakli ta’ André Rieu daħħlu $96 miljun, u b’hekk poġġewh fis-sitt post fil-lista tat-tours bl-ogħla qligħ fid-dinja, ikkumpilata mir-rivista tal-mużika ''Billboard''. Fl-[[Stade de France]], André Rieu kien ippjana li jdoqq żewġ iljieli konsekuttivi, iżda wettaq wirjiet darba biss fid-29 ta’ Awwissu 2008, bi tmienja u għoxrin elf biljett mibjugħa biss mill-ħamsa u tletin elf disponibbli. Fl-2018, fl-[[Arġentina]], huwa mela 6 grawnds tal-Luna Park<ref>{{Ċita web|url=https://www.eldia.com/nota/2018-10-7-5-9-57-andre-rieu-el-rey-holandes-del-vals-espectaculos|titlu=Diario El Dia de La Plata www.eldia.com|kunjom=www.eldia.com|isem=Diario El Dia de La Plata|sit=www.eldia.com|lingwa=es|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. == Direttorju u reviżjonijiet kritiċi == André Rieu huwa meqjus b'mod baxx mill-kritiċi tal-mużika, partikolarment minħabba s-sentimentalità tal-mużika tiegħu. Il-mużika tiegħu hija deskritta bħala "klassika popolari," jew "crossover" f'pajjiżi li jitkellmu bl-Ingliż, b'xi wħud iqisuh bħala "sempliċi popolarizzatur tal-mużika klassika, b'arranġamenti sempliċistiċi," u "famuż għall-popolarizzazzjoni kitschy tiegħu tal-waltz." Huwa jdoqq biċċiet magħrufa mir-repertorju klassiku, inkluż il-Boléro ta' Maurice Ravel u l-Ode to Joy ta' [[Ludwig van Beethoven]], irranġati mill-ġdid u mqassra. André Rieu jemmen li "m'hemm l-ebda ostakli fil-mużika." Huwa jdoqq ukoll verżjonijiet "sinfoniċi" ta' hits popolari, bħall-kanzunetta tema mill-film ''[[Titanic]]'' u l-marċ militari Ġermaniż famuż "''Alte Kamerade Marsch''," kif ukoll biċċiet komposti ma' ħuh Jean-Philippe Rieu. 8fnyn74qmpd5tpljvvlda4afzksxtxg 323518 323517 2025-06-12T20:25:06Z JovalQC 21720 "Referenzi" joħolqu 323518 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''André Rieu''' huwa vjolinista, konduttur u negozjant Olandiż, imwieled fl-1 ta' Ottubru, 1949, [[Maastricht|f'Maastricht]] (l -[[Olanda]]). == Bijografija == '''<big>Ħajja Bikrija u Edukazzjoni</big>''' André Rieu ġej minn familja ta’ dixxendenza Ugonotta, u dan jispjega l-isem tiegħu li jinstema’ Franċiż, xi ħaġa komuni fl-Olanda. Imħeġġeġ minn missieru, konduttur, beda jdoqq il-vjolin fl-età ta’ 5 snin. Trabba jisma’ l-mużika klassika (sinfoniji, mużika da camera, opra). Studja fil-Konservatorju Rjali ta’ Liège u mbagħad fil-Konservatorju Rjali ta’ Maastricht sal-1973. Kompla l-istudji tiegħu fil-Konservatorju Rjali ta’ Brussell, fejn studja taħt André Gertler. Irċieva l-ewwel premju fl-1977. Minbarra l-lingwa materna tiegħu, André Rieu jitkellem bil-Franċiż, il-Ġermaniż u l-Ingliż b’mod fluwenti<ref>{{Ċita web|url=https://mt.salvemusic.com.ua/tag/andre-ryo-istoriya-artista/|titlu=}}</ref>. '''<big>Karriera Mużikali</big>''' '''Snin Bikrin''' Fl-1978, André Rieu waqqaf l-ewwel ensemble tiegħu, il-Maastricht Salon Orchestra, magħmula minn ħamsa sa seba’ mużiċisti. Għal erba’ snin, kien vjolinista mal-Limburg Symphony Orchestra (LSO), immexxija minn missieru<ref>{{Ċita web|url=https://topstar.noviny.sk/galeria/20805-andre-rieu/5296692f-57df-480e-b974-74be016debe8|titlu=André Rieu|sit=topstar.noviny.sk|lingwa=sk|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. '''L-Orkestra ta' Johann Strauss''' Fl-1987, André Rieu waqqaf l-Orkestra ta' Johann Strauss b'madwar ħmistax-il mużiċist. Is-sena ta' wara, l-orkestra għamlet tour madwar il-Ġermanja u l-pajjiżi tal-Benelux. André Rieu kiseb suċċess fis-snin disgħin, notevolment bl-album Strauss & Co. Fl-2008, iddeċieda li jibni replika daqs il-ħajja tal-Palazz ta' Schönbrunn, li uża bħala sett ta' palk għal tour dinji. L-impenji finanzjarji ta' proġett daqshekk kolossali kienu tant sinifikanti u riskjużi li spiċċa f'diżastru finanzjarju. Fl-2012, l-album tiegħu Magic of the Movies, li fih ikkopja partituri ta' films, laħaq l-ewwel post fl-albums l-aktar mibjugħa fir-[[Renju Unit]]. '''<big>Mexxej tan-negozju</big>''' Fil-bidu tas-snin 2000, André Rieu kellu tlettax-il kumpanija, inklużi dawk li jimmaniġġjaw il-produzzjoni u l-immaniġġjar tad-drittijiet tax-xogħlijiet tiegħu. Dawn kienu jimpjegaw 130 impjegat. Il-kwartieri ġenerali tal-kumpanija holding Rieu Productions kienu jinsabu fil-belt twelidu ta’ Maastricht, l-Olanda. Il-vjolinista kellu l-istudjo tar-reġistrazzjoni tiegħu stess, li fih investa sitt miljun ewro, kif ukoll żewġ ġettijiet privati, inkluż Fokker użat mill-mużiċisti tiegħu waqt it-tours. L-orkestra tiegħu ma rċeviet l-ebda sussidji<ref>{{Ċita web|url=https://topstar.noviny.sk/galeria/20805-andre-rieu/5296692f-57df-480e-b974-74be016debe8|titlu=André Rieu|sit=topstar.noviny.sk|lingwa=sk|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. == Bejgħ u tours rekord == Fl-2003, il-bejgħ kumulattiv tad-diski tiegħu qabeż il-ħmistax-il miljun kopja; dawn irrappreżentaw 10% tas-suq Franċiż tal-mużika klassika u 15% tad-dħul tat-tikketta tad-diski tiegħu. Fl-2012, il-midja rrappurtat li l-mużiċist kien biegħ tnejn u tletin miljun diska. Matul is-snin 2000, il-mużiċist ta aktar minn mitt kunċert fis-sena. Huwa wettaq wirjiet fl-Ewropa, kif ukoll fl-Istati Uniti u l-Ġappun. It-tours tiegħu inkludew waqfiet fl-akbar postijiet u grawnds. Fl-2009, l-ispettakli ta’ André Rieu daħħlu $96 miljun, u b’hekk poġġewh fis-sitt post fil-lista tat-tours bl-ogħla qligħ fid-dinja, ikkumpilata mir-rivista tal-mużika ''Billboard''. Fl-[[Stade de France]], André Rieu kien ippjana li jdoqq żewġ iljieli konsekuttivi, iżda wettaq wirjiet darba biss fid-29 ta’ Awwissu 2008, bi tmienja u għoxrin elf biljett mibjugħa biss mill-ħamsa u tletin elf disponibbli. Fl-2018, fl-[[Arġentina]], huwa mela 6 grawnds tal-Luna Park<ref>{{Ċita web|url=https://www.eldia.com/nota/2018-10-7-5-9-57-andre-rieu-el-rey-holandes-del-vals-espectaculos|titlu=Diario El Dia de La Plata www.eldia.com|kunjom=www.eldia.com|isem=Diario El Dia de La Plata|sit=www.eldia.com|lingwa=es|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. == Direttorju u reviżjonijiet kritiċi == André Rieu huwa meqjus b'mod baxx mill-kritiċi tal-mużika, partikolarment minħabba s-sentimentalità tal-mużika tiegħu. Il-mużika tiegħu hija deskritta bħala "klassika popolari," jew "crossover" f'pajjiżi li jitkellmu bl-Ingliż, b'xi wħud iqisuh bħala "sempliċi popolarizzatur tal-mużika klassika, b'arranġamenti sempliċistiċi," u "famuż għall-popolarizzazzjoni kitschy tiegħu tal-waltz." Huwa jdoqq biċċiet magħrufa mir-repertorju klassiku, inkluż il-Boléro ta' Maurice Ravel u l-Ode to Joy ta' [[Ludwig van Beethoven]], irranġati mill-ġdid u mqassra. André Rieu jemmen li "m'hemm l-ebda ostakli fil-mużika." Huwa jdoqq ukoll verżjonijiet "sinfoniċi" ta' hits popolari, bħall-kanzunetta tema mill-film ''[[Titanic]]'' u l-marċ militari Ġermaniż famuż "''Alte Kamerade Marsch''," kif ukoll biċċiet komposti ma' ħuh Jean-Philippe Rieu. == Referenzi == q074gqsp777y844mny9m2lvpp8c0nj9 0 33651 323519 2025-06-12T20:31:36Z JovalQC 21720 Created by translating the opening section from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1262319476|Irun]]" 323519 wikitext text/x-wiki '''Irun''' ( {{langx|eu|Irun}} , {{langx|es|Irún}} ) hija belt fir-reġjun ta' Bidasoaldea fil-provinċja ta' GIpuzkova fil [[Pajjiż Bask (komunità awtonoma)|-Komunità Awtonoma Baska]], Spanja. Jinsab fuq il-pedamenti tal-Oiasso tal-qedem, ikkwotata bħala belt Rumana-Vażkonika. Matul il-Gwerra Ċivili Spanjola, il-belt kienet is-sit tal-Battalja ta' Irun tal-1936, li spiċċat b'rebħa strateġika għall-forzi Nazzjonalisti. 7r4jxaktg6t9ahi36nz45kzlptoqhes 323521 323519 2025-06-12T21:12:10Z JovalQC 21720 Lokalità, toħloq. 323521 wikitext text/x-wiki {{Lokalità|isemlokalità=Irun|emblema=Coat of Arms of Irun.svg|stat=[[File:Flag of the Basque Country.svg|25px]] [[Pajjiż Bask (komunità awtonoma)|Pajjiż Bask]] <br /> {{flagicon|Spanja}} [[Spanja]]|mappa=Gipuzkoa municipalities Irun.JPG|sit=https://www.irun.org/eu|densità=1,501|popolazzjoni=63,656|erja=42,40|isemabitanti=Irundarra|kapisem=José Antonio Santano Clavero (PSOE)|kaptitlu=Sindku|konfini=[[Hendaye]], [[Biriatou]], [[Bera]], [[Hondarribia]], [[Lesaka]], [[Oiartzun]], [[Urrugne]]}} '''Irun,''' hija belt fir-reġjun ta' Bidasoaldea fil-provinċja ta' GIpuzkova fil [[Pajjiż Bask (komunità awtonoma)|-Komunità Awtonoma Baska]], Spanja. == Ġeografija == Irun tinsab fil-grigal ta' [[Guipúzcoa]], f'riġlejn il-Pirinej (Aiako Harria) fuq ix-xatt tax-Xmara Bidasoa, li timmarka l-fruntiera bejn [[Franza]] u [[Spanja]], faċċata ta' Hendaye (li magħha hija konnessa permezz ta' erba' pontijiet - tnejn ferrovjarji u tnejn tat-triq - l-eqdem minnhom huwa l-Pont Internazzjonali ta' Santiago) u qrib Hondarribia. Taqsam il-Bajja ta' Txingudi ma' din tal-aħħar u hija parti mill-konkors ta' Bidasoa-Txingudi. [[Stampa:Isla de los Faisanes-edited.jpg|nofs|daqsminuri|Gżira tal-Faġani]] == Klima == Irun għandha klima oċeanika grazzi għall-moderazzjoni marittima qawwija mill-Bajja ta' Biscay. Ix-xita hija frekwenti s-sena kollha peress li Irun tinsab fuq in-naħa tar-riħ tal-Pirinej. Ix-xita spiss tinżel fi kwantitajiet kbar f'jiem individwali b'1,649 millimetru (64.9 pulzier) jaqgħu f'138 jum biss. == Storja == Jinsab fuq il-pedamenti tal-Oiasso tal-qedem, ikkwotata bħala belt Rumana-Vażkonika<ref>{{Ċita web|url=https://www.noticiasdegipuzkoa.eus/cultura/2010/03/27/aparecen-restos-romanos-siglo-i-4574753.html|titlu=Aparecen restos romanos del siglo I en el centro de Irun|kunjom=efe|data=2010-03-27|sit=Noticias de Gipuzkoa|lingwa=es|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. Matul il-Gwerra Ċivili Spanjola, il-belt kienet is-sit tal-Battalja ta' Irun tal-1936, li spiċċat b'rebħa strateġika għall-forzi Nazzjonalisti<ref>{{Ċita web|url=https://donosticity.org/irun-mucho-mas-que-la-frontera/|titlu=Irun, mucho más que la frontera.|kunjom=Bengoa|isem=Carlos|data=2021-07-13|sit=Donosti City|lingwa=es-ES|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. == Trasport == Waħda mill-akbar bliet f'[[Guipúzcoa]], il-lokazzjoni tagħha fuq il-fruntiera bejn [[Spanja]] u [[Franza]], fuq in-naħa l-oħra tax-xmara Bidasoa minn [[Hendaye]], għamlet lil Irun ċentru kummerċjali u loġistiku. L-istazzjon tal-ferrovija ta' Irun huwa punt ewlieni fejn il-linji tal-ferrovija tal-[[SNCF]] b'kejl standard ta' 1,435 mm (4 ft 8+1⁄2 in) jiltaqgħu ma' dawk tar-[[Renfe]] b'kejl wiesa' ta' 1,668 mm (5 ft 5+21⁄32 in). 44lc95i4gdcacpqd3txhtcky8pqpy5d 323522 323521 2025-06-12T21:12:33Z JovalQC 21720 "Referenzi" joħolqu 323522 wikitext text/x-wiki {{Lokalità|isemlokalità=Irun|emblema=Coat of Arms of Irun.svg|stat=[[File:Flag of the Basque Country.svg|25px]] [[Pajjiż Bask (komunità awtonoma)|Pajjiż Bask]] <br /> {{flagicon|Spanja}} [[Spanja]]|mappa=Gipuzkoa municipalities Irun.JPG|sit=https://www.irun.org/eu|densità=1,501|popolazzjoni=63,656|erja=42,40|isemabitanti=Irundarra|kapisem=José Antonio Santano Clavero (PSOE)|kaptitlu=Sindku|konfini=[[Hendaye]], [[Biriatou]], [[Bera]], [[Hondarribia]], [[Lesaka]], [[Oiartzun]], [[Urrugne]]}} '''Irun,''' hija belt fir-reġjun ta' Bidasoaldea fil-provinċja ta' GIpuzkova fil [[Pajjiż Bask (komunità awtonoma)|-Komunità Awtonoma Baska]], Spanja. == Ġeografija == Irun tinsab fil-grigal ta' [[Guipúzcoa]], f'riġlejn il-Pirinej (Aiako Harria) fuq ix-xatt tax-Xmara Bidasoa, li timmarka l-fruntiera bejn [[Franza]] u [[Spanja]], faċċata ta' Hendaye (li magħha hija konnessa permezz ta' erba' pontijiet - tnejn ferrovjarji u tnejn tat-triq - l-eqdem minnhom huwa l-Pont Internazzjonali ta' Santiago) u qrib Hondarribia. Taqsam il-Bajja ta' Txingudi ma' din tal-aħħar u hija parti mill-konkors ta' Bidasoa-Txingudi. [[Stampa:Isla de los Faisanes-edited.jpg|nofs|daqsminuri|Gżira tal-Faġani]] == Klima == Irun għandha klima oċeanika grazzi għall-moderazzjoni marittima qawwija mill-Bajja ta' Biscay. Ix-xita hija frekwenti s-sena kollha peress li Irun tinsab fuq in-naħa tar-riħ tal-Pirinej. Ix-xita spiss tinżel fi kwantitajiet kbar f'jiem individwali b'1,649 millimetru (64.9 pulzier) jaqgħu f'138 jum biss. == Storja == Jinsab fuq il-pedamenti tal-Oiasso tal-qedem, ikkwotata bħala belt Rumana-Vażkonika<ref>{{Ċita web|url=https://www.noticiasdegipuzkoa.eus/cultura/2010/03/27/aparecen-restos-romanos-siglo-i-4574753.html|titlu=Aparecen restos romanos del siglo I en el centro de Irun|kunjom=efe|data=2010-03-27|sit=Noticias de Gipuzkoa|lingwa=es|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. Matul il-Gwerra Ċivili Spanjola, il-belt kienet is-sit tal-Battalja ta' Irun tal-1936, li spiċċat b'rebħa strateġika għall-forzi Nazzjonalisti<ref>{{Ċita web|url=https://donosticity.org/irun-mucho-mas-que-la-frontera/|titlu=Irun, mucho más que la frontera.|kunjom=Bengoa|isem=Carlos|data=2021-07-13|sit=Donosti City|lingwa=es-ES|data-aċċess=2025-06-12}}</ref>. == Trasport == Waħda mill-akbar bliet f'[[Guipúzcoa]], il-lokazzjoni tagħha fuq il-fruntiera bejn [[Spanja]] u [[Franza]], fuq in-naħa l-oħra tax-xmara Bidasoa minn [[Hendaye]], għamlet lil Irun ċentru kummerċjali u loġistiku. L-istazzjon tal-ferrovija ta' Irun huwa punt ewlieni fejn il-linji tal-ferrovija tal-[[SNCF]] b'kejl standard ta' 1,435 mm (4 ft 8+1⁄2 in) jiltaqgħu ma' dawk tar-[[Renfe]] b'kejl wiesa' ta' 1,668 mm (5 ft 5+21⁄32 in). == Referenzi == by7b3t2hx3qkol66cfwob3td7nhc1uh 0 33654 323533 2025-06-13T00:33:18Z Pinta.dadash 25614 I created a page - Johanna Spyri. 323533 wikitext text/x-wiki {{Dadash Artist|image=Johanna-spyri.jpg|image_caption=Johanna Spyri|image_size=225px|name_and_surname=Johanna Spyri|birth_year=1827|birth_month=6|birth_day=12|dd_year=1901|dd_month=7|dd_day=7|birth_place=Hirzel, l-Iżvizzera|occupation=Short story writer, novelist|genre=Children's literature, adult literature|notable_works=Heidi|death_place=Żurigu, l-Iżvizzera}}'''Johanna Spyri''' (Ġermaniż Standard Żvizzeru: [joˈhana ˈʃpiːri]; née '''Heusser''' [ˈhɔʏsər]; 12 ta' Ġunju 1827 – 7 ta' Lulju 1901) kienet awtriċi Żvizzera ta' rumanzi, notevolment stejjer għat-tfal. Kitbet il-ktieb popolari Heidi. Imwielda f'Hirzel, żona rurali fil-kanton ta' Zürich, bħala tfajla qattgħet diversi sjuf ħdejn Chur f'Graubünden, l-ambjent li aktar tard kienet se tuża fir-rumanzi tagħha. == Bijografija == Fl-1852, Johanna Heusser iżżewġet avukat jismu Bernhard Spyri. Waqt li kienet tgħix fil-belt ta’ Zürich bdiet tikteb dwar il-ħajja fil-kampanja. L-ewwel storja tagħha, "A Leaf on Vrony's Grave", [1] li tittratta l-ħajja ta’ mara vittmi ta’ vjolenza domestika, ġiet ippubblikata fl-1873; fis-snin ta’ wara dehru aktar stejjer kemm għall-adulti kif ukoll għat-tfal, fosthom ir-rumanz Heidi, li kitbet f’erba’ ġimgħat biss. Heidi tirrakkonta l-istorja ta’ tifla orfni li tgħix man-nannu tagħha fl-Alpi Żvizzeri, u hija famuża għad-deskrizzjoni vivaċi tagħha tal-pajsaġġ. Ir-raġel ta’ Spyri u l-uniku tifel tagħha, it-tnejn jisimhom Bernhard, it-tnejn mietu fl-1884. Waħedha, iddedikat ruħha għal kawżi ta’ karità u kitbet aktar minn ħamsin storja oħra qabel mewtha fl-1901. Hija ndifnet fil-biċċa art tal-familja fiċ-Ċimiterju Sihlfeld-A f’Zürich. Ikona fl-Iżvizzera, ir-ritratt ta' Spyri tqiegħed fuq bolla postali fl-1951 u fuq munita kommemorattiva ta' 20 CHF fl-2009. == Talba ta' plaġjariżmu == [[Stampa:Zürich Friedhof Sihlfeld Spyri.jpg|alt=Gravesite at Sihlfeld cemetery in Zurich |daqsminuri|Qabar fiċ-ċimiterju ta' Sihlfeld f'Żurigu]] F'April 2010, professur li kien qed ifittex illustrazzjonijiet għat-tfal sab ktieb miktub fl-1830 minn għalliem tal-istorja Ġermaniż, Hermann Adam von Kamp, li Spyri setgħet użat bħala bażi għal Heidi. L-istorja tal-1830 hija intitolata Adelheide - das Mädchen vom Alpengebirge—tradott, "Adelaide, it-tifla mill-Alpi". Iż-żewġ stejjer allegatament jaqsmu ħafna xebh fil-plott u l-immaġni. Il-bijografa ta' Spyri, Regine Schindler, qalet li kien possibbli għalkollox li Johanna setgħet kienet familjari mal-istorja peress li kibret f'dar litterata b'ħafna kotba.[2] Madankollu, l-istqarrijiet tal-professur ġew eżaminati u wara deskritti bħala "mhux xjentifiċi", minħabba "koinċidenzi superfiċjali" li jsemmi fid-deskrizzjonijiet u l-ħafna differenzi attwali fl-istorja, li ma jsemmihomx, kif ukoll il-"marda Żvizzera" tan-nostalġija li diġà kienet tropu komuni fil-finzjoni fit-tmintax (dsatax fl-artiklu) seklu (kif ukoll, filwaqt li ma ssemmietx fl-artiklu, ġiet skoperta qabel ma twieled von Kamp) u karattri li jew huma drastikament differenti jew mhumiex f'"Adelaide", affattu. == Biblijografija == * ''Heimatlos: Two stories for children, and for those who love children'' (1877) * ''Heidi'' (1880-81) * ''The Story of Rico'' (1882) * ''Uncle Titus and His Visit to the Country'' (1883) * ''Gritli's Children'' (1883-84) * ''Rico and Wiseli'' (1885) * ''Veronica And Other Friends'' (1886) * ''What Sami Sings with the Birds'' (1887) * ''Toni, the Little Woodcarver'' (1890) * ''Cornelli'' (1890) * ''Erick and Sally'' (1891) * ''Mäzli'' (1891) * ''Vinzi: A Story of the Swiss Alps'' (1892) * ''Moni the Goat-Boy'' (1897) * ''Little Miss Grasshopper'' (1898) Il-kotba tagħha kienu oriġinarjament miktuba bil-Ġermaniż. It-traduzzjonijiet għall-Ingliż fl-aħħar tas-seklu 19, jew fil-bidu tas-seklu 20, isemmu lil H. A. Melcon (1839–1910), Maria Louise Kirk (1860–1938), Emma Stelter Hopkins, Louise Brooks, Helen B. Dole u l-koppja Charles Wharton Stork u Elisabeth P. Stork. Hija kitbet kanzunetta li saret Volkslied, "Rote Rosen am Hügel" == Links esterni == https://www.datawiki.mt-mt.nina.az/Johanna_Spyri.html 8gx2ndmwnv24dpapm90x8fdqf5tcwyo 0 33655 323535 2025-06-13T00:52:38Z Pinta.dadash 25614 William Butler Yeats - We created an About page 323535 wikitext text/x-wiki {{Dadash Artist|name_and_surname=William Butler Yeats|image=Yeats_Boughton.jpg|image_size=225px|image_caption=W. B. Yeats|birth_year=1865|birth_day=13|birth_month=6|birth_place=Sandymount, Kontea ta' Dublin, l-Irlanda|dd_year=1939|dd_month=1|dd_day=28|death_place=Roquebrune-Cap-Martin, Franza|awards=Nobel Prize in Literature (1923)}} '''William Butler Yeats''' (/jeɪts/, 13 ta' Ġunju 1865 – 28 ta' Jannar 1939), magħruf popolarment bħala '''W. B. Yeats''', kien poeta, drammaturgu, kittieb, u kritiku letterarju Irlandiż li kien wieħed mill-figuri ewlenin tal-letteratura tas-seklu 20. Huwa kien forza ewlenija wara l-Qawmien Letterarju Irlandiż, u flimkien ma' John Millington Synge u Lady Gregory waqqaf l-Abbey Theatre, fejn serva bħala l-kap tiegħu matul l-ewwel snin tiegħu. Huwa ngħata l-Premju Nobel fil-Letteratura fl-1923, u aktar tard serva żewġ termini bħala Senatur tal-Istat Ħieles Irlandiż.<ref>{{Ċita web|url=https://www.datawiki.mt-mt.nina.az/Johanna_Spyri.html|titlu=Johanna Spyri|data=2025-06-13|sit=www.datawiki.mt-mt.nina.az|lingwa=mt-mt|data-aċċess=2025-06-13}}</ref> Yeats, Protestant ta’ dixxendenza Anglo-Irlandiża, twieled f’Sandymount, l-Irlanda. Missieru pprattika l-liġi u kien pittur ta’ ritratti ta’ suċċess. Huwa ġie edukat f’Dublin u Londra u qatta’ l-vaganzi tat-tfulija tiegħu fil-Kontea ta’ Sligo. Huwa studja l-poeżija minn età żgħira, meta sar affaxxinat bil-leġġendi Irlandiżi u l-okkult. Waqt li kien f’Londra sar parti mill-qawmien letterarju Irlandiż. Il-poeżija bikrija tiegħu kienet influwenzata minn John Keats, William Wordsworth, William Blake u ħafna aktar. Dawn is-suġġetti jidhru fl-ewwel fażi tax-xogħol tiegħu, li damet bejn wieħed u ieħor mill-jiem tal-istudent tiegħu fl-Iskola Metropolitana tal-Arti f’Dublin sal-bidu tas-seklu. L-ewwel volum ta’ versi tiegħu ġie ppubblikat fl-1889, u l-poeżiji moderni u liriċi tiegħu b’ritmu kajman juru dejn lejn Edmund Spenser, Percy Bysshe Shelley u l-poeti tal-Fratellanza Preraffaelita. Mill-1900 il-poeżija tiegħu kibret aktar fiżika, realistika u politiċizzata. Huwa tbiegħed mit-twemmin traxxendentali ta’ żgħożitu, għalkemm baqa’ preokkupat b’xi elementi inklużi teoriji ċikliċi tal-ħajja. Huwa kien sar il-kittieb ewlieni tad-drammi għat-Teatru Letterarju Irlandiż fl-1897, u kmieni ppromwova poeti żgħażagħ bħal Ezra Pound. Fost ix-xogħlijiet ewlenin tiegħu hemm The Land of Heart's Desire (1894), Cathleen ni Houlihan (1902), Deirdre (1907), The Wild Swans at Coole (1919), The Tower (1928) u Last Poems and Plays (1940). == Snin bikrin == '''Dublin''' William Butler Yeats twieled f'Sandymount fil-Kontea ta' Dublin, l-Irlanda. Missieru John kien dixxendent ta' Jervis Yeats, suldat Williamite, merkant tal-għażel, u pittur magħruf, li miet fl-1712. Benjamin Yeats, in-neputi ta' Jervis u l-bużnannu ta' William, fl-1773 iżżewweġ lil Mary Butler minn familja b'sidien kbar fil-Kontea ta' Kildare. Wara ż-żwieġ tagħhom, żammew l-isem Butler. Mary kienet mill-familja Butler ta' Neigham Gowran, dixxendenti minn ħu illeġittimu tat-8 Earl ta' Ormond. Fi żmien iż-żwieġ tiegħu, missieru, John, kien qed jistudja l-liġi iżda aktar tard kompla studji tal-arti fl-Iskola tal-Arti Fine Heatherley, f'Londra. Omm William, Susan Mary Pollexfen, minn Sligo, ġiet minn familja ta' merkanti sinjuri, li kienu sidien ta' negozju tat-tħin u tat-tbaħħir. Ftit wara t-twelid ta’ William, il-familja marret toqgħod fid-dar Pollexfen f’Merville, Sligo, biex toqgħod mal-familja estiża tagħha, u l-poeta żagħżugħa bdiet taħseb dwar iż-żona bħala d-dar tat-tfulija u spiritwali tiegħu. Il-pajsaġġ tagħha sar, maż-żmien, kemm personalment kif ukoll simbolikament, il-“pajjiż tal-qalb” tiegħu. Hekk ukoll il-post tagħha ħdejn il-baħar; John Yeats stqarr li “biż-żwieġ ma’ Pollexfen, tajna ilsien lill-irdumijiet tal-baħar”. Il-familja Butler Yeats kienu artistiċi ħafna; ħuh Jack sar pittur stmat, filwaqt li ħutu Elizabeth u Susan Mary—magħrufa mill-familja u l-ħbieb bħala Lollie u Lily—involvew ruħhom fil-moviment tal-Arti u l-Artiġjanat. Il-kuġina tagħhom Ruth Pollexfen, li trabbiet mill-aħwa Yeats wara s-separazzjoni tal-ġenituri tagħha, iddisinjat l-intern tar-residenza uffiċjali tal-prim ministru Awstraljan. Yeats trabba bħala membru tal-Axxendenza Protestanta, li dak iż-żmien kienet għaddejja minn kriżi ta’ identità. Filwaqt li l-familja tiegħu appoġġjat il-bidliet li kienet qed tesperjenza l-Irlanda, il-qawmien mill-ġdid nazzjonalista tal-aħħar tas-seklu 19 żvantaġġa direttament il-wirt tiegħu u influwenza l-perspettiva tiegħu għall-bqija ta’ ħajtu. Fl-1997, il-bijografu tiegħu R. F. Foster osserva li d-ditta ta’ Napuljun li biex tifhem lir-raġel trid tkun taf x’kien qed jiġri fid-dinja meta kellu għoxrin sena "hija manifestament vera għal W.B.Y." It-tfulija u ż-żgħożija ta’ Yeats kienu mdellma mill-bidla fil-poter 'il bogħod mill-minoranza Protestanta. Is-snin 1880 raw it-tfaċċar ta’ Charles Stewart Parnell u l-moviment tal-home rule; is-snin 1890 raw il-momentum tan-nazzjonaliżmu, filwaqt li l-Kattoliċi Irlandiżi saru prominenti madwar il-bidu tas-seklu. Dawn l-iżviluppi kellhom effett profond fuq il-poeżija tiegħu, u l-esplorazzjonijiet sussegwenti tiegħu tal-identità Irlandiża kellhom influwenza sinifikanti fuq il-ħolqien tal-bijografija ta’ pajjiżu. Fl-1867, il-familja marret toqgħod l-Ingilterra biex tgħin lil missierhom, John, ikompli l-karriera tiegħu bħala artist. Għall-ewwel, it-tfal Yeats ġew edukati d-dar. Ommhom iddevertiethom b’istejjer u stejjer folkloristiċi Irlandiżi. John ipprovda edukazzjoni irregolari fil-ġeografija u l-kimika u ħa lil William fuq esplorazzjonijiet tal-istorja naturali fil-kampanja fil-qrib ta’ Slough. Fis-26 ta’ Jannar 1877, il-poeta żagħżugħ daħal fl-Iskola Godolphin, li attenda għal erba’ snin. Ma ddistingwiex ruħu akkademikament, u rapport bikri tal-iskola jiddeskrivi l-prestazzjoni tiegħu bħala "ġusta biss. Forsi aħjar fil-Latin milli fi kwalunkwe suġġett ieħor. Fqir ħafna fl-ortografija". Għalkemm kellu diffikultà bil-matematika u l-lingwi (possibilment għax kien trux u kellu dislessija), kien affaxxinat mill-bijoloġija u ż-żooloġija. Fl-1879 il-familja marret toqgħod Bedford Park u ħadet kirja ta’ sentejn fi 8 Woodstock Road. Għal raġunijiet finanzjarji, il-familja rritornat lejn Dublin lejn l-aħħar tal-1880, fejn għexet għall-ewwel fis-subborgi ta’ Harold's Cross u aktar tard f’Howth. F’Ottubru 1881, Yeats kompla l-edukazzjoni tiegħu fl-Iskola Sekondarja Erasmus Smith ta’ Dublin. L-istudjo ta’ missieru kien fil-qrib u William qatta’ ħafna ħin hemmhekk, fejn iltaqa’ ma’ ħafna mill-artisti u l-kittieba tal-belt. Matul dan il-perjodu William beda jikteb poeżija, u fl-1885 id-Dublin University Review ippubblikat l-ewwel poeżiji tiegħu kif ukoll esej bit-titlu "Il-Poeżija ta’ Sir Samuel Ferguson". Bejn l-1884 u l-1886, William attenda l-Metropolitan School of Art—issa l-Kulleġġ Nazzjonali tal-Arti u d-Disinn—fi Triq Thomas. F’Marzu 1888 il-familja marret toqgħod fi 3 Blenheim Road f’Bedford Park fejn baqgħu sal-1902. Il-kera tad-dar fl-1888 kienet ta’ £50 fis-sena. == Poeta żagħżugħ == [[Stampa:William Butler Yeats by John Butler Yeats 1900.jpg|daqsminuri|Ritratt tal-1900 minn missier Yeats, John Butler Yeats]] Yeats beda jikteb l-ewwel xogħlijiet tiegħu meta kellu sbatax-il sena; dawn inkludew poeżija—influwenzata ħafna minn Percy Bysshe Shelley—li tiddeskrivi maġu li waqqaf tron ​​fl-Asja ċentrali. Biċċiet oħra minn dan il-perjodu jinkludu abbozz ta’ dramm dwar isqof, patri, u mara akkużata bil-paganiżmu minn rgħajja lokali, kif ukoll poeżiji ta’ mħabba u lirika narrattiva dwar kavallieri Ġermaniżi. Ix-xogħlijiet bikrin kienu kemm konvenzjonali kif ukoll, skont il-kritiku Charles Johnston, “kompletament mhux Irlandiżi”, jidhru li ħarġu minn “dlam kbir u murmuranti ta’ ħolm”. Għalkemm ix-xogħlijiet bikrin ta’ Yeats kienu bbażati ħafna fuq Shelley, Edmund Spenser, u fuq id-dizzjoni u l-kulur tal-versi preraffaelliti, huwa malajr dar lejn il-mitoloġija u l-folklor Irlandiż u l-kitbiet ta’ William Blake. Aktar tard fil-ħajja, Yeats ta ġieħ lil Blake billi ddeskrivieh bħala wieħed mill-“artisti kbar ta’ Alla li qalu veritajiet kbar lil klann żgħir”. Fl-1891, Yeats ippubblika John Sherman u “Dhoya”, waħda novella, l-oħra storja. L-influwenza ta’ Oscar Wilde hija evidenti fit-teorija tal-estetika ta’ Yeats, speċjalment fid-drammi teatrali tiegħu, u tgħaddi bħal motiv fix-xogħlijiet bikrin tiegħu. It-teorija tal-maskri żviluppata minn Wilde fil-polemika tiegħu The Decay of Lying tista’ tidher b’mod ċar fid-dramm ta’ Yeats The Player Queen, filwaqt li l-karatterizzazzjoni aktar senswali ta’ Salomé, fid-dramm ta’ Wilde bl-istess isem, tipprovdi l-mudell għall-bidliet li Yeats għamel fid-drammi aktar tard tiegħu, speċjalment f’On Baile's Strand (1904), Deirdre (1907), u d-dramm taż-żfin tiegħu The King of the Great Clock Tower (1934). == Mistiċiżmu u okkult == Yeats kellu interess tul ħajtu fil-mistiċiżmu, l-ispiritwalità, l-okkultiżmu u l-astroloġija. Huwa qara ħafna dwar is-suġġetti matul ħajtu, sar membru tal-organizzazzjoni ta’ riċerka paranormali "The Ghost Club" (fl-1911) u kien influwenzat mill-kitbiet ta’ Emanuel Swedenborg. Fl-1892 Yeats kiteb: "Kieku ma kontx għamilt il-maġija l-istudju kostanti tiegħi ma stajtx nikteb kelma waħda mill-ktieb tiegħi ta’ Blake, u lanqas The Countess Kathleen qatt ma kienet teżisti. Il-ħajja mistika hija ċ-ċentru ta’ dak kollu li nagħmel u dak kollu li naħseb u dak kollu li nikteb." L-interessi mistiċi tiegħu—ispirati wkoll minn studju tal-Induiżmu, taħt it-Teosof Mohini Chatterjee, u l-okkult—iffurmaw ħafna mill-bażi tal-poeżija tard tiegħu. Xi kritiċi stmerrew dan l-aspett tax-xogħol ta’ Yeats. Matul l-1885, Yeats kien involut fil-formazzjoni tal-Ordni Ermetiku ta’ Dublin. Dik is-sena, il-loġġa Teosofika ta' Dublin infetħet flimkien mal-Brahmin Mohini Chatterjee, li vvjaġġa mis-Soċjetà Teosofika f'Londra biex jagħti lekċers. Yeats attenda l-ewwel sessjoni spiritika tiegħu s-sena ta' wara. Yeats ġie ammess fl-Ordni Ermetiku tal-Golden Dawn f'Marzu 1890 u ħa l-motto maġiku Daemon est Deus inversus—tradott bħala 'Ix-Xitan huwa Alla maqlub'.[a] Huwa kien reklutatur attiv għat-Tempju Isis-Urania tas-setta, u ġab miegħu lil zijuh George Pollexfen, Maud Gonne, u Florence Farr. Għalkemm kien iżomm diżgust għal reliġjonijiet astratti u dogmatiċi mwaqqfa madwar kulti tal-personalità, kien attirat lejn it-tip ta' nies li ltaqa' magħhom fil-Golden Dawn. Huwa sar involut ħafna fit-Teosofija u fir-Rosicrucianiżmu eklettiku tal-Ordni Ermetiku tal-Golden Dawn. Huwa kien involut fit-taqbid tal-poter tal-Ordni, kemm ma' Farr kif ukoll ma' Macgregor Mathers, u kien involut meta Mathers bagħat lil Aleister Crowley biex jieħu lura l-parafernalia tal-Golden Dawn matul il-"Battalja ta' Blythe Road". Wara li l-Golden Dawn waqfet u nfirdet f'diversi friegħi, Yeats baqa' mal-Stella Matutina sal-1921. Matul is-sessjonijiet spiritiċi li saru mill-1912 'l hawn, spirtu li sejjaħ lilu nnifsu "Leo Africanus" apparentement sostna li kien id-Daemon jew l-anti-self ta' Yeats, u dan ispira xi wħud mill-ispekulazzjonijiet f'Per Amica Silentia Lunae. == Poeżiji bikrija == L-ewwel poeżija sinifikanti ta' Yeats hija "The Island of Statues", xogħol fantastiku li jieħu lil Edmund Spenser u Shelley bħala l-mudelli poetiċi tiegħu. Ġiet ippubblikata f'serje fid-Dublin University Review. Yeats ried jinkludiha fl-ewwel ġabra tiegħu, iżda tqieset twila wisq u qatt ma ġiet ippubblikata mill-ġdid f'ħajtu. Quinx Books ippubblikat il-poeżija għall-ewwel darba fil-forma sħiħa tagħha fl-2014. L-ewwel pubblikazzjoni individwali ta' Yeats kienet il-pamflet Mosada: A Dramatic Poem (1886), f'ġirja stampata ta' 100 kopja mħallsa minn missieru. Din kienet segwita mill-ġabra The Wanderings of Oisin and Other Poems (1889), li rranġat serje ta' versi li jmorru lura sa nofs is-snin 1880. Il-poeżija twila tat-titlu fiha, fi kliem il-bijografu tiegħu R. F. Foster, "ismijiet Gaeliċi mhux ċari, ripetizzjonijiet impressjonanti [u] ritmu bla waqfien varjat b'mod sottili hekk kif il-poeżija pproċediet fit-tliet sezzjonijiet tagħha": Irkibna fin-niket, bi tliet klieb tal-kaċċa qawwija, Bran, Sceolan, u Lomair, F'għodwa mċajpra u ħelwa u sabiħa. Il-qtar taċ-ċpar kienu mdendlin fuq is-siġar ifuħ, U fil-fjuri kienu mdendlin in-naħal. Irkibna fin-niket 'il fuq minn Lough Lean, Għax l-aqwa tagħna kienu mejta fuq il-ħaxix ta' Gavra. "The Wanderings of Oisin" hija bbażata fuq lirika miċ-Ċiklu Fenjan tal-mitoloġija Irlandiża u turi l-influwenza kemm ta' Sir Samuel Ferguson kif ukoll tal-poeti Pre-Raffaelliti. Il-poeżija ħadet sentejn biex titlesta u kienet waħda mill-ftit xogħlijiet minn dan il-perjodu li ma ċaħadx fil-maturità tiegħu. Oisin jintroduċi dak li kellu jsir wieħed mill-aktar temi importanti tiegħu: l-appell ta' ħajja ta' kontemplazzjoni fuq ħajja ta' azzjoni. Wara x-xogħol, Yeats qatt ma reġa’ pprova jikteb poeżija twila oħra. Il-poeżiji bikrin l-oħra tiegħu huma meditazzjonijiet fuq it-temi tal-imħabba jew suġġetti mistiċi u esoteriċi, u jinkludu Poems (1895), The Secret Rose (1897), u The Wind Among the Reeds (1899). Il-qoxriet ta’ dawn il-volumi ġew illustrati mill-ħabiba ta’ Yeats, Althea Gyles. Fl-1890 Yeats u Ernest Rhys ko-fondaw ir-Rhymers' Club, grupp ta’ poeti bbażati f’Londra li kienu jiltaqgħu regolarment f’taverna fi Fleet Street biex jirreċitaw il-versi tagħhom. Yeats aktar tard fittex li jimmitoloġizza l-kollettiv, billi sejjaħlu l-“Ġenerazzjoni Traġika” fl-awtobijografija tiegħu, u ppubblika żewġ antoloġiji tax-xogħol tar-Rhymers, l-ewwel waħda fl-1892 u t-tieni fl-1894. Huwa kkollabora ma’ Edwin Ellis fuq l-ewwel edizzjoni sħiħa tax-xogħlijiet ta’ William Blake, fil-proċess skopra mill-ġdid poeżija minsija, “Vala, jew, l-Erba’ Zoas”. == Links esterni == http://datawiki.mt-mt.nina.az/William_Butler_Yeats.html q3zqu1vcm6306koqgzesuo09ivsmf6r