Wikipedija mtwiki https://mt.wikipedia.org/wiki/Il-Pa%C4%A1na_prin%C4%8Bipali MediaWiki 1.45.0-wmf.9 first-letter Medja Speċjali Diskussjoni Utent Diskussjoni utent Wikipedija Diskussjoni Wikipedija Stampa Diskussjoni stampa MediaWiki Diskussjoni MediaWiki Mudell Diskussjoni mudell Għajnuna Diskussjoni għajnuna Kategorija Diskussjoni kategorija Portal Diskussjoni portal TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 1068 323908 322522 2025-07-10T22:21:44Z CommonsDelinker 257 [[c:COM:CDC|Bot]]: sostituzzjoni tal-istampa minn Moldova_(1483)-en.png għal Moldavia_1483.png 323908 wikitext text/x-wiki {{Infobox Pajjiż |isem_twil_konvenzjonali = Repubblika tal-Moldova |isem_nattiv = ''Republica Moldova'' |isem_komuni = Moldova |stampa_bandiera = Flag of Moldova.svg |stampa_emblema = Coat of arms of Moldova.svg |stampa_mappa = Location Moldova Europe.png |deskrizzjoni_mappa = Lokazzjoni tal-'''Moldova''' (aħdar) u [[Transnistrija]] (aħdar ċar)<br />fil-kontinent Ewropew. |ħolqa_bandiera = Bandiera tal-Moldova |ħolqa_emblema = Emblema tal-Moldova |ħolqa_demografija = Demografija tal-Moldova |mottu_nazzjonali = |innu_nazzjonali = <br />''[[Limba Noastră]]''<br />''<small>Lingwa tagħna</small><br /><center>[[Stampa:Imnul Republicii Moldova US NAVY.ogg]]</center> |lingwi_uffiċjali = [[Lingwa Rumena|Rumen]]¹ |gruppi_etniċi = |kapitali = [[Stampa:Flagge-Chisinau-01-10.png|20px]] [[Chișinău]] |latd=47 |latm=0 |latNS=N |lonġd=28 |lonġm=55 |lonġEW=E |l-ikbar_belt = [[Stampa:Flagge-Chisinau-01-10.png|20px]] [[Chișinău]] |tip_gvern = [[Repubblika parlamentari]] |titlu_kap1 = [[President tal-Moldova|President]] |titlu_kap2 = [[Prim Ministru tal-Moldova|Prim Ministru]] |titlu_kap3 = [[President tal-Parlament Moldovan|President tal-Parlament]] |isem_kap1 = [[Maia Sandu]] |isem_kap2 = [[Aureliu Ciocoi]] |isem_kap3 = [[Zinaida Greceanîi]] |data_sħubija_UE = |żona_kklassifika = 138 |poż_erja = 138 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |erja_km2 = 33,846 |erja_mi_kw = 13,067 |perċentwal_ilma = 1.4 |sena_stima_popolazzjoni = 2012 |stima_popolazzjoni = 3,559,500<ref name="PopEst2012">{{ċita web |url=http://www.statistica.md/newsview.php?l=en&idc=168&id=3670 |titlu=Preliminary number of resident population in the Republic of Moldova as of January 1, 2012 |pubblikatur=National Bureau of Statistics of Moldova |data=2012-02-08 |data-aċċess=2012-02-18 |lingwa=en}}</ref> |poż_stima_popolazzjoni = 132 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |ċensiment_popolazzjoni = 3,383,332 |sena_ċensiment_popolazzjoni = 2004 |densità_popolazzjoni_km2 = 121.9 |densità_popolazzjoni_mi_kw = 316 |poż_densità_popolazzjoni = 122 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |sena_PGD_PSX = 2012 |PGD_PSX = $12.156 biljun<ref name="imf2">{{ċita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=921&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=&pr.x=20&pr.y=4 |titlu=Moldova |pubblikatur=Fond Monetarju Internazzjonali |data-aċċess=2012-04-22 |lingwa=en}}</ref> |poż_PGD_PSX = |PGD_PSX_per_capita = $3,415<ref name=imf2/> |poż_PGD_PSX_per_capita = |sena_IŻU = 2013 |IŻU = {{profitt}} 0.660<ref name="HDI">{{ċita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |titlu=Human Development Report 2013 |sena=2013 |pubblikatur=Nazzjonijiet Uniti |data-aċċess=2013-03-14 |lingwa=en}}</ref> |poż_IŻU = 113 |kategorija_IŻU = <span style="color:#fc0">medju</span> |tip_sovranità = [[Indipendenza]] |nota_sovranità = mill-[[Unjoni Sovjetika]] |avveniment_stabbilit1 = [[Indipendenza tal-Moldova|Sovranità ddikjarata]] |data_stabbilit1 = 23 ta' Ġunju 1990 |avveniment_stabbilit2 = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Moldova|Indipendenza ddikjarata]] |data_stabbilit2 = 27 ta' Awwissu 1991 |avveniment_stabbilit3 = [[Kostituzzjoni tal-Moldova|Kostituzzjoni]] adottata |data_stabbilit3 = 29 ta' Lulju 1994 |valuta = [[leu Moldovan]] |kodiċi_valuta = MDL |żona_ħin = [[Ħin Ewropew tal-Lvant|EET]] |differenza_ħku = +2 |żona_ħin_legali = [[Ħin Ewropew tal-Lvant tas-Sajf|EEST]] |differenza_żona_ħin_legali = +3 |cctld = [[.md]] |kodiċi_telefoniku = +373 |sena_PGD_nominali = 2012 |PGD_nominali = $7.252 biljun<ref name=imf2/> |poż_PGD_nominali = |PGD_nominali_per_capita = $2,037<ref name=imf2/> |poż_PGD_nominali_per_capita = |nota1 = Kif intqal fil-[[Kostituzzjoni tal-Moldova]]. Norma letterarja identika għar-[[Lingwa Rumena|Rumen]]. }} [[Stampa:Stamp of Moldova 227.gif|thumb|Stampa:Stamp of Moldova 227.gif|Bolla tal-Moldova mill-1998 li tfakkar it-80 sena tal-Unjoni mar-[[Rumanija]]]] Il-'''Moldova''' {{awdjo|en-us-Moldova.ogg|mɔːlˈdoʊvə}}, uffiċjalment ir-'''Repubblika tal-Moldova''' ([[Lingwa Rumena|Rumen]]:''Republica Moldova'') hu [[pajjiż interkjuż]] li jinsab fl-[[Ewropa tal-Lvant]] bejn ir-[[Rumanija]] lejn il-punent u l-[[Ukrajna]] lejn it-tramuntana, lvant u n-nofsinhar.<ref name="CIA_World_Factbook_Moldova">{{ċita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/md.html |titlu=Moldova |xogħol=CIA World Factbook |data-aċċess=2013-07-12 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20190107090430/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/md.html |arkivju-data=2019-01-07 |url-status=dead }}</ref> Il-belt kapitali hija [[Chișinău]]. Il-Moldova [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Moldova|ddikjarat lilha nnifsa stat indipendenti]] bl-istess konfini bħar-[[Repubblika Sovjetika Soċjalista Moldovana]] fl-1991 bħala parti mix-[[xoljiment tal-Unjoni Sovjetika]]. Fid-29 ta' Lulju, 1994, ġiet adottata kostituzzjoni ġdida tal-Moldova. Strixxa tat-territorju rikonoxxut internazzjonalment tal-Moldova fuq il-bank tal-lvant tax-xmara Dniester ilha taħt il-kontroll ''[[de facto]]'' tal-gvern mifrud ta' [[Transnistrija]] mill-1990. Mill-[[Waqgħa tal-Unjoni Sovjetika]], il-piż relattiv tas-[[settur tas-servizzi]] fl-ekonomija tal-Moldova bdew jikbru u bdew jiddominaw il-PGD (issa madwar 63.5%), bħala riżultat ta' tnaqqis fl-[[industrija]] u l-[[agrikoltura]]. Madankollu, il-Moldova għadha pajjiż fqir fl-Ewropa.<ref name="CIA_World_Factbook_Moldova"/><ref>{{ċita web|url=http://www.aneki.com/poorest_europe.html|titlu=Poorest Countries in Europe}}</ref> Il-biċċa l-kbira tat-territorju tal-Moldova kien parti mill-Prinċipat tal-Moldova mis-seklu 14 sal-1812, meta ġie ċedut lill-Imperu Russu mill-Imperu Ottoman (li minnu l-Moldova kienet stat vassalli) u saret magħrufa bħala Bessarabia. Fl-1856, in-Nofsinhar tal-Bessarabia ġiet ritornata lejn il-Moldova, li tliet snin wara ngħaqdet ma' Wallachia biex tifforma r-Rumanija, iżda l-ħakma Russa ġiet restawrata fuq ir-reġjun kollu fl-1878. Matul ir-Rivoluzzjoni Russa tal-1917, Bessarabia fil-qosor saret stat awtonomu fi ħdan ir-Repubblika Russa. Fi Frar 1918, iddikjarat l-indipendenza u mbagħad integrat fir-Rumanija aktar tard dik is-sena wara votazzjoni mill-assemblea tagħha. Id-deċiżjoni ġiet ikkontestata mir-Russja Sovjetika, li fl-1924 stabbilixxiet, fi ħdan l-SSR Ukrajna, l-hekk imsejħa repubblika awtonoma tal-Moldova f’territorji parzjalment abitati mill-Moldova fil-Lvant ta’ Bessarabia. Fl-1940, bħala konsegwenza tal-Patt Molotov-Ribbentrop, ir-Rumanija kienet sfurzata li ċċedi Bessarabia u Bukovina tat-Tramuntana lill-Unjoni Sovjetika, li wassal għall-ħolqien tar-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Moldova (SSR tal-Moldova). Fis-27 ta' Awwissu, 1991, hekk kif ix-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika kien għaddej, ir-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Moldova ddikjarat l-indipendenza tagħha u adottat l-isem ta’ Moldova. Madankollu, l-istrixxa tat-territorju tal-Moldova fuq ix-xatt tal-Lvant tad-Dniester ilha taħt il-kontroll de facto tal-gvern separatista tat-Transnistria mill-1990. Il-kostituzzjoni tal-Moldova ġiet adottata fl-1994, u l-pajjiż sar repubblika parlamentari bi president bħala kap ta' stat u prim ministru bħala kap tal-gvern. Taħt il-presidenza ta' Maia Sandu, eletta fl-2020 fuq biljett favur il-Punent u kontra l-korruzzjoni, il-Moldova fittxet is-sħubija fl-Unjoni Ewropea u ngħatat status ta' kandidat f'Ġunju 2022. It-taħditiet ta' adeżjoni mal-UE bdew fit-13 ta' Diċembru 2023. Sandu għandu wkoll issuġġerixxa li jintemm l-impenn kostituzzjonali tal-Moldova għan-newtralità militari favur alleanza aktar mill-qrib man-NATO u kkundanna bil-qawwa l-invażjoni Russa tal-Ukrajna ġar. Il-Moldova hija kklassifikata fis-60 post fid-dinja fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali mill-2023. Il-Moldova hija stat membru tan-Nazzjonijiet Uniti, il-Kunsill tal-Ewropa, l-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ, l-Organizzazzjoni għas-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa, l-Organizzazzjoni GUAM għad-Demokrazija u l-Iżvilupp Ekonomiku , l-Organizzazzjoni għall-Kooperazzjoni Ekonomika tal-Baħar l-Iswed u l-Assoċjazzjoni tat-Trio. Total tal-fruntieri tal-Moldova: 1,885 km, pajjiżi tal-fruntiera (2): Rumanija 683 km; Ukraina 1202 km. == Etimoloġija == L-isem Moldova huwa derivat mix-Xmara Vltava (Ġermaniż: Moldau); Il-wied ta' din ix-xmara serva bħala ċentru politiku fiż-żmien tat-twaqqif tal-Prinċipat tal-Moldavia fl-1359. L-oriġini tal-isem tax-xmara għadha mhix ċara. Skont leġġenda li qalu l-kronikaturi tal-Moldova Dimitrie Cantemir u Grigore Ureche, il-Prinċep Dragoș semmiet ix-xmara wara l-kaċċa tal-uru: wara l-kaċċa, il-kelb eżawrit tal-prinċep, Molda (Seva), għereq fix-xmara. L-isem tal-kelb, mogħti lix-xmara, infirex mal-prinċipal. Għal perjodu qasir fid-disgħinijiet, meta twaqqfet il-Commonwealth tal-Istati Indipendenti, l-isem tar-Repubblika tal-Moldova tal-lum kien miktub ukoll Moldova. Wara x-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika, il-pajjiż beda juża l-isem Rumen, il-Moldova. Uffiċjalment, l-isem Repubblika tal-Moldova huwa indikat min-NU. == Storja == === Preistorja === [[Stampa:CuTryOutline.svg|thumb|left|Estensjoni tal-kultura Cucuteni-Trypillia, madwar 4000 QK.]] Il-preistorja tal-Moldova tkopri l-perjodu mill-Paleolitiku ta' fuq, li jibda bil-preżenza ta' Homo sapiens fiż-żona tax-Xlokk ta' l-[[Ewropa]] madwar 44,000 sena ilu, u testendi sad-dehra ta' l-ewwel rekords bil-miktub fl-Antikità Klassika fil-Greċja. Fl-2010, ġew skoperti għodod taż-żnied Oldowan f'Bayraki li għandhom bejn 800,000 u 1.2 miljun sena. Matul in-Neolitiku, it-territorju tal-Moldova kien jinsab fiċ-ċentru tal-kultura kbira Cucuteni-Trypillia, li kienet estiża lejn il-lvant lil hinn mix-Xmara Dniester fl-Ukrajna u lejn il-punent lejn u lil hinn mill-Muntanji Karpazji fir-Rumanija. L-abitanti ta' din iċ-ċiviltà, li damet madwar 5500 sa 2750 QK, kienu jipprattikaw l-agrikoltura, kienu jrabbu l-bhejjem, kienu jikkaċċjaw u għamlu fuħħar b’disinji kkomplikati. === L-Antikità u l-Medju Evu Bikri === Din iż-żona tal-Moldova tal-lum kienet abitata minn Dacians tal-qedem u l-Moldova jidentifikaw mal-antenati tagħhom. It-tribujiet tal-karpjun abitaw ukoll it-territorju tal-Moldova fil-perjodu tal-antikità klassika. Bejn is-seklu 1 u s-7 wara Kristu, in-nofsinhar ġie intermittenti taħt il-kontroll tal-imperi Rumani u Biżantini. Minħabba l-pożizzjoni strateġika tiegħu fuq rotta bejn l-Asja u l-Ewropa, it-territorju tal-Moldova moderna esperjenza ħafna invażjonijiet fl-Antikità Tard u fil-Medju Evu Bikri, partikolarment minn Goti, Huni, Avari, Bulgari, Magyars, Pechenegs, Cumani, Mongols u Tatari. Fis-seklu 11, Viking jismu Rodfos possibilment inqatel fl-inħawi mill-Blakumen li ttradiwh. Fl-1164, l-imperatur Biżantin futur Andronic I Komnenos, waqt li pprova jasal sal-Prinċipat ta' Halych, ittieħed priġunier mill-Vlachs, possibilment fiż-żona li llum tikkostitwixxi l-Moldova. Il-Kronika ta' Hypatia Slavi tal-Lvant (seklu 13) issemmi l-poplu Bolohoveni, li kien joqgħod fit-truf tal-Lvant tat-territorju tal-Moldova u fil-prinċipalitajiet tar-Ru ta' Halych, Volhynia u kyiv; L-oriġini etnika tiegħu hija kkontestata mill-istoriċi. Ir-riċerka arkeoloġika identifikat il-post ta' insedjamenti fortifikati tas-seklu 13 f'dan ir-reġjun. Il-Bolohoveni sparixxew minn kronaki miktuba wara li ġew megħluba fl-1257 minn Danjel tal-Galicia. Sal-bidu tat-13-il seklu, il-Brodniks, tribù vassalli Slavi-Vallaċi possibbli ta' Halych, kienu preżenti wkoll f'ħafna mit-territorju tar-reġjun. === Twaqqif tal-Prinċipat tal-Moldova === Il-Prinċipat tal-Moldavia beda meta voivode (mexxej militari) tal-Valaċija, Dragoș, wasal fir-reġjun tax-Xmara Moldavia. In-nies tiegħu mill-Voivodeship ta' Maramureș malajr marru warajh. Dragoș stabbilixxa sistema politika bħala vassall tar-Renju tal-Ungerija fis-snin 1350 L-indipendenza tal-Prinċipat tal-Moldavia waslet meta Bogdan I, Voivode ieħor ta' Maramureș li kien waqa' mar-re [[Ungerija|Ungeriż]], qasam il-Muntanji Karpazji fl-1359 u. ħa l-kontroll tal-Moldova, u ħarab ir-reġjun mill-Ungerija. Il-Prinċipat tal-Moldova kien imiss mal-Muntanji Karpazji fil-punent, ix-Xmara Dniester fil-lvant, u x-Xmara Danubju u l-Baħar l-Iswed fin-nofsinhar. It-territorju tiegħu kien jinkludi t-territorju tal-lum tar-Repubblika tal-Moldova, it-tmien kontej tal-Lvant tar-Rumanija, u partijiet minn Chernovtsi Oblast u r-reġjun Budjak tal-Ukrajna tal-lum. In-nies tal-lokal irreferew għall-prinċipat bħala l-Moldova, bħar-repubblika tal-lum u r-reġjun tal-grigal tar-Rumanija. ==== Twaqqif tal-Prinċipat tal-Moldova ==== [[Stampa:DragosIofMoldavia.jpg|thumb|left|Dragoș, Voivode tal-Valakija u fundatur tal-Prinċipat tal-Moldova, rappreżentazzjoni tas-seklu 19]] ==== Bejn il-Polonja u l-Ungerija ==== L-istorja ta' dik li llum hija l-Moldova ilha sekli sħaħ magħquda ma' dik tal-Polonja. Il-kronista Pollakk Jan Długosz semma li l-Moldova ngħaqdu ma' spedizzjoni militari fl-1342, taħt il-kmand tar-Re Władysław I, kontra l-Margraviat ta’ Brandenburg. L-istat Pollakk kien qawwi biżżejjed biex jikkontrobatta r-renju Ungeriż, li dejjem kien interessat li jinkludi ż-żona li aktar tard kienet se ssir il-Moldova fl-orbita politika tagħha. Ir-rabtiet bejn il-Polonja u l-Moldova kibru wara t-twaqqif tal-Istat tal-Moldova minn Bogdan ta' Cuhea, voivodu Wallachian ta' Maramureş li kien waqa' mar-re Ungeriż. Qsim il-Muntanji Karpazji fl-1359, il-voivode ħa l-kontroll tal-Moldova u rnexxielu joħloq il-Moldova bħala entità politika indipendenti. Minkejja li ma kienx iffavorit mill-għaqda qasira tal-Polonja Angevin u l-Ungerija (din tal-aħħar kienet għadha s-sovran tal-pajjiż), is-suċċessur ta' Bogdan Laţcu, il-ħakkiem tal-Moldova, x'aktarx alleat ruħu wkoll mal-Pollakki. Laţcu aċċetta wkoll il-konverżjoni għall-Kattoliċiżmu Ruman madwar l-1370, iżda l-ġest tiegħu ma kellu l-ebda konsegwenzi. ==== L-influwenza Pollakka tikber ==== Petru I ibbenefika mit-tmiem tal-unjoni [[Polonja|Pollakka]]-Ungeriża u ressqet il-pajjiż eqreb lejn ir-renju Jagiellonian, u sar vassall tar-Re Jogaila tal-Polonja fis-26 ta' Settembru 1387. Dan il-ġest kellu konsegwenzi mhux mistennija: Petru pprovda lill-ħakkiem Pollakk bil-fondi meħtieġa fil-gwerra kontra l-Kavallieri Teuttoni u ngħata l-kontroll ta' Pokuttya sakemm jitħallas id-dejn; Peress li m'hemm l-ebda evidenza li dan seħħ, ir-reġjun sar ikkontestat miż-żewġ stati, sakemm il-Moldova tilfuh fil-Battalja ta' Obertyn (1531). Il-Prinċep Petru kabbar ukoll id-dominju tiegħu fin-nofsinhar sad-Delta tad-Danubju. Ħu Ruman I rebaħ Cetatea Albă immexxija mill-Ungeriżi fl-1392, u ta lill-Moldova żbokk għall-Baħar l-Iswed, qabel ma tkeċċa mit-tron talli appoġġja lil Fyodor Koriatovych fil-kunflitt tiegħu ma' Vytautas il-Kbir tal-Litwanja. Taħt ir-renju ta' Stiefnu I, l-influwenza Pollakka dejjem tikber ġiet sfidata minn Siġimund tal-Ungerija, li l-ispedizzjoni tiegħu ġiet megħluba f'Ghindăoani fl-1385; Madankollu, Esteban sparixxa taħt ċirkostanzi misterjużi. Għalkemm Alessandru I ġie miġjub fuq it-tron fl-1400 mill-Ungeriżi (bl-għajnuna ta’ Mircea I ta' Wallachia), dan il-ħakkiem qaleb il-lealtà tiegħu lejn il-Polonja (notevolment, ingaġġa lill-forzi tal-Moldova fuq in-naħa Pollakka fil-Battalja ta' Grunwald u l-Assedju ta' Marienburg) u poġġa l-għażla tiegħu stess ta' ħakkiema f’Walachia. Ir-renju tiegħu kien wieħed mill-aktar suċċess fl-istorja tal-Moldova. === L-influwenza Ottomana dejjem tikber === [[Stampa:Сорокская крепость Cetatea Soroca Soroca Fortress (44738806701).jpg|thumb|Mibni matul ir-renju ta' Stiefnu l-Kbir, il-Forti ta' Soroca huwa maħsub minn diversi awturi li nbena fuq il-post ta' fortizza antika Ġenova msejħa Olhionia.]] [[Stampa:Moldavia 1483.png|thumb|Mappa amministrattiva tal-Prinċipat tal-Moldavia fl-1483, mal-istati tal-madwar]] Minkejja s-suċċessi kollha tiegħu, kien taħt ir-renju ta' Alessandru I li seħħ l-ewwel konfront mat-Torok Ottomani f’Cetatea Albă fl-1420. Kriżi profonda kienet se ssegwi r-renju twil ta' Alessandru I, bis-suċċessuri tiegħu jiġġieldu wara xulxin. ta’ gwerer li qasmu l-pajjiż sal-qtil ta' Bogdan II u l-adeżjoni ta' Pietru Aaron fuq it-tron fl-1451. Madankollu, il-Moldova kienet soġġetta għal aktar interventi Ungeriżi wara dak iż-żmien, hekk kif Matthias Corvinus keċċa lil Aaron u appoġġja lil Alexandrel fit-tron ta' Suceava. Il-ħakma ta' Pietru Aaron immarka wkoll il-bidu tal-lealtà tal-Moldavia lejn l-Imperu Ottoman, peress li l-ħakkiem kien l-ewwel li qabel li jagħti ġieħ lis-Sultan Mehmed II. ==== il-Moldova fl-aqwa tagħha ==== Peter Aaron kien eventwalment imwaqqa minn neputi tiegħu, Stiefnu l-Kbir, li kien se jsir l-aktar ħakkiem tal-Moldova [[Medjuevu|medjevali]] importanti li rnexxielu jiddefendi l-awtonomija tal-Moldova kontra l-Ungerija, il-Polonja u l-Imperu Ottoman. Taħt il-ħakma tiegħu, li damet 47 sena, il-Moldova esperjenzat perjodu politiku u kulturali glorjuż. ==== L-era tal-invażjonijiet ==== Matul dan iż-żmien, il-Moldova kienet ripetutament invadiet mit-Tatari tal-Krimea u, mis-seklu 15, mit-Torok Ottomani. Fl-1538, il-prinċipat sar tributarju tal-Imperu Ottoman, iżda żamm awtonomija parzjali interna u esterna. Madankollu, il-Commonwealth Pollakka-Litwanja kompliet tinfluwenza b'mod qawwi lill-Moldova kemm permezz tal-politika nazzjonali kif ukoll fil-livell lokali permezz ta' żwieġ bejn in-nobbli tal-Moldova u s-szlachta Pollakka. Meta f'Mejju 1600, Mikiel il-Brave waqqa' lil Ieremia Movilă mit-tron tal-Moldova billi rebaħ il-Battalja ta' Bacău, u għal qosor għaqqad mill-ġdid lill-Moldova, il-Valakija, u t-Transilvanja taħt il-ħakma tiegħu, armata Pollakka mmexxija minn Jan Zamoyski keċċiet lill-Vlachs mill-Moldova. Zamoyski reġa' daħħal lil Ieremia Movilă fuq it-tron, li poġġa lill-pajjiż taħt vassallaġġ tal-Commonwealth Pollakk-Litwan. Il-Moldova fl-aħħar reġgħet lura għall-vassallaġġ Ottoman fl-1621. ==== Transnistrija ==== Għalkemm ir-reġjun tat-Transnistria qatt ma kien politikament parti mill-Prinċipat tal-Moldova, kien hemm żoni konsiderevoli li kienu proprjetà tal-bojars tal-Moldova jew tal-ħakkiema tal-Moldova. L-eqdem atti superstiti li jirreferu għal artijiet lil hinn mix-Xmara Dniester jmorru mis-seklu 16. Il-kroniku tal-Moldova Grigore Ureche isemmi li fl-1584 xi rħula tal-Moldova lil hinn mid-Dniester fir-Renju tal-Polonja ġew attakkati u misruqin minn Bormakki. Ħafna mill-Moldova kienu membri ta' unitajiet Bormla, u tnejn minnhom, Ioan Potcoavă u Dănilă Apostol, saru hetmans tal-Ukrajna. Ruxandra Lupu, it-tifla tal-voivode tal-Moldova Vasile Lupu li żżewġet lil Tymish Khmelnytsky, għexet f’Rașcov skont it-tradizzjoni tal-Ukrajna. Għalkemm il-biċċa l-kbira tal-Moldova tal-lum għaddiet fl-orbita Ottomana fis-seklu 16, parti sostanzjali mit-Transnistria baqgħet parti mill-Commonwealth Pollakk-Litwan sat-Tieni Qsim tal-Polonja fl-1793. === Imperu Russu === [[Stampa:Treaty of Bucharest-1812.png|thumb|Bidliet territorjali fil-Moldova wara t-Trattat ta' Bukarest tal-1812.]] Skont it-Trattat ta' Bukarest tal-1812, u minkejja bosta protesti min-nobbli tal-Moldova f'isem is-sovranità tal-prinċipat tagħhom, l-Imperu Ottoman (li tiegħu l-Moldova kienet vassall) ċeda n-nofs tal-Lvant tat-territorju tal-Prinċipat lill-Imperu Russu. tal-Moldova flimkien ma' Khotyn u Bessarabia tal-qedem (Budjak modern), li r-Russja kienet diġà rebħet u annesset. Il-provinċja Russa l-ġdida kienet tissejjaħ l-Oblast tal-Moldova u Bessarabia, u inizjalment gawdiet grad kbir ta' awtonomija. Wara l-1828 din l-awtonomija ġiet ristretta progressivament u fl-1871 l-Oblast ġiet mibdula fil-Gvern ta' Bessarabia, fi proċess ta' assimilazzjoni impost mill-Istat, Russifikazzjoni. Bħala parti minn dan il-proċess, l-amministrazzjoni Tsarist f'Bessarabia gradwalment neħħiet il-lingwa Rumena mill-użu uffiċjali u reliġjuż. === L-għaqda mar-Rumanija u r-ritorn tar-Russi === It-Trattat ta' Pariġi (1856) rritorna n-naħa tan-Nofsinhar ta' Bessarabia (aktar tard organizzata bħala l-kontej ta' Cahul, Bolgrad u Ismail) lill-Moldova, li baqgħet prinċipat awtonomu u, fl-1859, ingħaqdet ma' Wallachia biex tifforma r-Rumanija. Fl-1878, bħala riżultat tat-Trattat ta' Berlin, ir-Rumanija kienet sfurzata li tagħti t-tliet kontej lill-Imperu Russu. ==== Kolonizzazzjoni multietnika ==== Matul is-seklu 19, l-awtoritajiet Russi ħeġġu l-kolonizzazzjoni ta' Bessarabia jew partijiet minnha minn Rumeni (Budjak), Russi, Ukraini, Ġermaniżi, Bulgari, Pollakki u Gagauz, l-aktar fiż-żoni tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar mhux okkupati mit-Torok u n-Nogais, dawn tal-aħħar tkeċċew. fis-snin 1770 u 1780, matul il-Gwerer Russo-Torok; L-inklużjoni tal-provinċja fiż-Żona tas-Settlement ippermettiet ukoll l-immigrazzjoni ta 'aktar Lhud minn Bessarabia. Il-proporzjon Rumen tal-popolazzjoni naqas minn madwar 86% fl-1816, għal madwar 52% fl-1905. Matul dan iż-żmien kien hemm irvellijiet anti-Semitiċi, li wasslu għal eżodu ta' eluf ta' Lhud lejn l-Istati Uniti. ==== Rivoluzzjoni Russa ==== L-Ewwel Gwerra Dinjija ġabet magħha żieda fil-kuxjenza politika u kulturali (etnika) fost l-abitanti tar-reġjun, hekk kif 300,000 Bessarabs ġew reklutati fl-armata Russa ffurmata fl-1917; Fi ħdan unitajiet akbar ġew iffurmati diversi "kumitati tas-suldati tal-Moldova". Wara r-Rivoluzzjoni Russa tal-1917, parlament Bessarabjan, Sfatul Țării (Kunsill Nazzjonali), ġie elett f'Ottubru–Novembru 1917 u fetaħ fit-3 ta' Diċembru [OS 21 ta' Novembru], 1917. L-Sfatul Țării ipproklamat ir-Repubblika Demokratika tal-Moldova (Diċembru). 15 [OS 2 ta' Diċembru], 1917) fi stat federali Russu, u ffurmaw gvern (21 ta’ Diċembru [OS 8 ta' Diċembru] 1917). === Ir-Rumanija l-Kbir === [[Stampa:Greater Romania.svg|thumb|Mappa tar-Rumanija l-Kbir bejn 1920 u 1940.]] Wara li l-armata Rumena okkupat ir-reġjun fil-bidu ta' Jannar 1918 fuq talba tal-Kunsill Nazzjonali, Bessarabia pproklamat l-indipendenza tagħha mir-Russja fis-6 ta' Frar [OS 24 ta' Jannar], 1918 u talbet l-assistenza tal-armata Franċiża preżenti fir-Rumanija ( il-Ġeneral Henri Berthelot) u l-armata Rumena. Fid-9 ta' April [OS 27 ta' Marzu], 1918, l-Sfatul Țării iddeċieda b’86 vot favur, 3 kontra u 36 astensjoni, li jingħaqad mar-Renju tar-Rumanija. L-unjoni kienet kundizzjonali fuq il-konformità mar-riforma agrarja, l-awtonomija u r-rispett għad-drittijiet universali tal-bniedem. Parti mill-Parlament Interim qablet li tabbanduna dawn il-kundizzjonijiet wara li Bucovina u Transilvanja ngħaqdu wkoll mar-Renju tar-Rumanija, għalkemm l-istoriċi jinnotaw li ma kellhomx il-kworum biex jagħmlu dan. Din l-għaqda kienet rikonoxxuta mill-biċċa l-kbira tal-poteri Alleati ewlenin fit-Trattat ta' Pariġi tal-1920, li madankollu ma ġiex ratifikat mill-firmatarji kollha tiegħu. Ir-Russja Sovjetika l-ġdida ma rrikonoxxietx il-ħakma Rumena fuq Bessarabia, billi kkunsidratha bħala okkupazzjoni tat-territorju Russu. Rewwixti kontra l-gvern Rumen seħħew fl-1919 f'Khotyn u Bender, iżda eventwalment ġew mrażżna mill-armata Rumena. F'Mejju 1919, ir-Repubblika Soċjalista Sovjetika ta' Bessarabia ġiet ipproklamata bħala gvern fl-eżilju. Wara l-falliment tar-Rewwixta Tatarbunary fl-1924, ir-Reġjun Awtonomu tal-Moldova, li qabel kien maħluq fir-reġjun tat-Transnistria, ġie elevat għal Repubblika Soċjalista Sovjetika Awtonoma fi ħdan l-SSR Ukrain. === It-Tieni Gwerra Dinjija u wara === ==== L-ewwel okkupazzjoni mill-USSR ==== F'Awwissu 1939, ġew iffirmati l-Patt Molotov-Ribbentrop u l-protokoll sigriet addizzjonali tiegħu, li permezz tiegħu l-Ġermanja Nażista rrikonoxxiet lil Bessarabia bħala parti mill-isfera ta' influwenza Sovjetika, u wassal lil din tal-aħħar biex terġa' tqajjem b'mod attiv it-talba tagħha għar-reġjun. Fit-28 ta' Ġunju, 1940, l-Unjoni Sovjetika ħarġet ultimatum lir-Rumanija fejn talbet iċ-ċessjoni ta' Bessarabia u t-Tramuntana ta' Bukovina, li r-Rumanija wettqet l-għada. Ftit wara, ġiet stabbilita r-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Moldova (SSR tal-Moldova, RSSM), li tinkludi madwar 65% tal-Bessarabia u 50% tal-SSR tal-Moldova li issa ġiet maħlula (Transnistria tal-lum). Il-Ġermaniżi etniċi telqu fl-1940. ==== Riintegrazzjoni fir-Rumanija u l-okkupazzjoni Sovjetika ==== Bħala parti mill-invażjoni tal-Assi tal-Unjoni Sovjetika tal-1941, ir-Rumanija rkuprat it-territorji ta' Bessarabia u t-Tramuntana ta' Bukovina, u ħatfet it-territorju li kien se jsir magħruf bħala l-Gvernatur tat-Transnistria. Il-forzi Rumeni, li jaħdmu mal-Ġermaniżi, iddeportaw jew imassakraw xi 300,000 Lhudi, inklużi 147,000 minn Bessarabia u Bukovina. Minn dawn tal-aħħar, madwar 90,000 mietu. Bejn l-1941 u l-1944, stakkamenti partiġġjani aġixxew kontra l-amministrazzjoni Rumena. L-Armata Sovjetika reġgħet ħadet ir-reġjun fi Frar-Awwissu 1944 u stabbilixxiet mill-ġdid ir-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Moldova. Bejn it-tmiem tat-tieni offensiva Jassy-Kishinev f'Awwissu 1944 u t-tmiem tal-gwerra f'Mejju 1945, 256,800 abitant tal-SSR tal-Moldova ġew abbozzati fl-armata Sovjetika. 40,592 minnhom mietu. ==== it-tieni okkupazzjoni mill-USSR wara t-Tieni Gwerra Dinjija ==== Fl-1946, bħala riżultat ta' nixfa severa u kwota ta' konsenja eċċessiva u obbligi ta' rekwiżizzjoni imposti mill-gvern Sovjetiku, il-parti tal-Lbiċ tal-USSR sofriet ġuħ kbir. Fl-1946-1947, l-istoriċi għoddu mill-inqas 216,000 mewt u madwar 350,000 każ ta 'distrofija fl-SSR tal-Moldova biss. Avvenimenti simili seħħew fis-snin tletin fir-Repubblika Soċjalista Sovjetika Awtonoma tal-Moldova. Fl-1944-1953, kien hemm diversi gruppi ta' reżistenza anti-Sovjetiċi fil-Moldova; Madankollu, l-NKVD u aktar tard l-MGB eventwalment irnexxielhom jarrestaw, jesegwixxu jew jiddeportaw lill-membri tagħhom. Fil-perjodu ta' wara l-gwerra, il-gvern Sovjetiku organizza l-immigrazzjoni ta' kelliema Russu f'età tax-xogħol (l-aktar Russi, Bjelorussi u Ukraini) lejn ir-repubblika Sovjetika l-ġdida, speċjalment lejn żoni urbanizzati, parzjalment biex jikkumpensa għat-telf demografiku kkawżat mill-gwerra u l-emigrazzjoni. tal-1940 u l-1944. ==== Glasnost u perestrojka ==== [[Stampa:We demand... (1989). (9214493762).jpg|thumb|left|L-inkwiet ċivili tal-1989 fil-Moldova beda fis-7 ta' Novembru 1989 f'Chisinau, il-Moldova, u kompla fl-10 ta' Novembru, meta d-dimostranti ħarqu l-kwartieri ġenerali tal-Ministeru tal-Intern (immexxi minn Vladimir Voronin). Il-festivals tas-7 ta' Novembru, 1989, li jikkommemoraw ir-Rivoluzzjoni ta' Ottubru, u l-10 ta 'Novembru, li jonoraw il-forza tal-pulizija Sovjetika, ipprovdew opportunitajiet eċċellenti għall-avversarji biex jisfidaw lill-awtoritajiet f'ambjenti viżibbli ħafna u jfixklu avvenimenti ta' importanza primarja għar-reġim Sovjetiku. Matul l-ewwel avveniment, id-dimostranti ħarbtu parata militari li kienet tinvolvi truppi mill-gwarniġġjon ta' Chisinau fi Pjazza l-Vitorja (issa Pjazza l-Assemblea Nazzjonali l-Kbira), u ġiegħel lill-militar jikkanċella l-kolonna mobbli ppjanata għal dik il-ġurnata. Attivisti tal-Front Popolari tal-Moldova, li ħafna drabi jmorru lil hinn mis-sanzjoni uffiċjali tat-tmexxija tal-moviment, organizzaw azzjonijiet li mistħija lit-tmexxija repubblikana, li eventwalment irriżultaw f'irvellijiet fiċ-ċentru ta' Chisinau. Dawn l-inkwiet issiġillaw id-destin tal-Ewwel Segretarju tal-Partit Komunista tal-Moldova dejjem aktar dgħajjef.]] Fis-snin tmenin, fost il-kundizzjonijiet politiċi maħluqa mill-glasnost u l-perestroika, ġie ffurmat Moviment Demokratiku tal-Moldova, li fl-1989 sar magħruf bħala l-Front Popolari tal-Moldova (FPM) nazzjonalista. Flimkien ma' bosta repubbliki Sovjetiċi oħra, mill-1988, il-Moldova bdiet timxi lejn l-indipendenza. Fis-27 ta' Awwissu, 1989, l-FPM organizza dimostrazzjoni tal-massa f'[[Chișinău]] li saret magħrufa bħala l-Assemblea Nazzjonali l-Kbira. L-assemblea għamlet pressjoni fuq l-awtoritajiet tal-SSR tal-Moldova biex jadottaw liġi lingwistika fil-31 ta' Awwissu, 1989 li tipproklama li l-lingwa Moldovan miktuba fl-alfabett Latin kienet il-lingwa tal-istat tal-SSR tal-Moldova. Ġiet stabbilita wkoll l-identità tagħha mal-lingwa Rumena. Fl-1989, hekk kif l-oppożizzjoni għall-Partit Komunista kibret, f’Novembru kien hemm irvellijiet kbar. === Indipendenza u konsegwenzi === [[Stampa:Gheorghe Ghimpu arboreaza Tricolorul.jpg|thumb|Id-Deputat Gheorghe Ghimpu jissostitwixxi l-bandiera Sovjetika fil-Parlament bil-bandiera Rumena fis-27 ta' April, 1990.]] L-ewwel elezzjonijiet demokratiċi għall-parlament lokali saru fi Frar u Marzu 1990. Mircea Snegur ġie elett President tal-Parlament u Mircea Druc, Prim Ministru. Fit-23 ta' Ġunju, 1990, il-Parlament adotta d-Dikjarazzjoni tas-Sovranità tar-“Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Moldova”, li, fost affarijiet oħra, tistipula s-supremazija tal-liġijiet tal-Moldova fuq dawk tal-Unjoni Sovjetika. Wara l-falliment tal-attentatta'ta’ kolp ta' stat Sovjetiku tal-1991, il-Moldova ddikjarat l-indipendenza tagħha fis-27 ta’ Awwissu 1991. Fil-21 ta' Diċembru ta' dik l-istess sena, il-Moldova, flimkien mal-biċċa l-kbira tar-repubbliki Sovjetiċi l-oħra, iffirmaw l-att kostitwenti li fforma l-Commonwealth ta' Stati Indipendenti (CIS) post-Sovjetika. Il-Moldova rċeviet rikonoxximent uffiċjali fil-25 ta' Diċembru. Fis-26 ta' Diċembru 1991, l-Unjoni Sovjetika ma baqgħetx teżisti. Filwaqt li ddikjarat ruħha bħala stat newtrali, il-Moldova ma ngħaqdetx mal-fergħa militari tas-CIS. Tliet xhur wara, fit-2 ta' Marzu, 1992, il-pajjiż kiseb rikonoxximent formali bħala stat indipendenti fin-Nazzjonijiet Uniti. Fl-1994, il-Moldova saret membru tal-programm ta' Sħubija għall-Paċi tan-NATO u membru tal-Kunsill tal-Ewropa fid-29 ta' Ġunju 1995. Fir-reġjun fil-lvant tax-Xmara Dniester, Transnistria, li tinkludi proporzjon kbir ta' Slavi tal-Lvant predominantement Russofoni ta' antenati Ukrajni (28%) u Russi (26%) (total ta '54% fl-1989), Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Moldova Pridnestrovjana Indipendenti fis-16 ta' Awwissu 1990, bil-kapitali tagħha f’Tiraspol. Ir-raġunijiet wara din il-miżura kienu l-biża' taż-żieda tan-nazzjonaliżmu fil-Moldova. Fix-xitwa tal-1991-1992, seħħew ġlied bejn il-forzi Transnistrijani, appoġġjati minn elementi tal-14-il Gwardja tal-Armata Russa, u l-pulizija tal-Moldova. Bejn it-2 ta' Marzu u s-26 ta' Lulju, 1992, il-kunflitt eskala f’konfront militari. Kienet gwerra qasira bejn il-forzi tal-Moldova u s-separatisti Transnistrijani, bir-Russja tintervjeni militarment fuq in-naħa tat-Transnistrija. Intemmet b'waqfien mill-ġlied u t-twaqqif ta' żona ta' sigurtà mgħasses minn forza tripartitika għaż-żamma tal-paċi magħmula minn persunal Russu, Transnistrijan u Moldovan. Fl-elezzjonijiet parlamentari tal-1994, il-Partit Agrarju rebaħ il-maġġoranza tas-siġġijiet, li mmarka svolta fil-politika tal-Moldova. Bil-Front Popolari nazzjonalista issa f'minoranza parlamentari, jistgħu jiġu adottati miżuri ġodda mmirati biex jimmodera t-tensjonijiet etniċi fil-pajjiż. Il-pjanijiet għal unjoni mar-Rumanija ġew abbandunati, u l-kostituzzjoni l-ġdida tat awtonomija lit-Transnistria u l-Gagauzia seċessjonisti. Fit-23 ta 'Diċembru, 1994, il-Parlament tal-Moldova għadda "Liġi dwar l-istatus legali speċjali ta' Gagauzia", ​​​​u fl-1995 ġiet stabbilita din tal-aħħar. [[Stampa:Chisinau riot 2009-04-07 02.jpg|thumb|Protesti barra l-bini tal-Parlament fl-2009]] Wara li rebaħ l-elezzjoni presidenzjali tal-1996, fil-15 ta' Jannar, 1997, Petru Lucinschi, eks-ewwel segretarju tal-Partit Komunista tal-Moldova bejn l-1989 u l-1991, sar it-tieni president tal-pajjiż (1997-2001), wara Mircea Snegur (1991-1996). Fl-2000, il-Kostituzzjoni ġiet emendata, u ttrasforma lill-Moldova f'repubblika parlamentari, li fiha l-president jiġi elett b'elezzjoni indiretta aktar milli vot popolari dirett. B'49.9% tal-voti, il-Partit tal-Komunisti tar-Repubblika tal-Moldova (restitut fl-1993 wara li ġie illegali fl-1991) kiseb 71 mill-101 ​​deputat u fl-4 ta' April, 2001 eleġġa lil Vladimir Voronin bħala t-tielet president tal-pajjiż (re- elett fl-2005). Il-pajjiż sar l-ewwel stat post-Sovjetiku li fih Partit Komunista mhux riformat reġa’ lura fil-poter. Ġew iffurmati gvernijiet ġodda minn Vasile Tarlev (19 ta’ April, 2001 – 31 ta’ Marzu, 2008) u Zinaida Greceanîi (31 ta’ Marzu, 2008 – 14 ta’ Settembru, 2009). Fl-2001-2003, ir-relazzjonijiet bejn il-Moldova u r-Russja tjiebu, iżda mbagħad iddeterjoraw temporanjament fl-2003-2006, wara l-falliment tal-memorandum Kozak, li laħqet il-qofol tagħha fil-kriżi tal-esportazzjoni tal-inbid tal-2006. Il-Partit tal-Komunisti tar-Repubblika tal-Moldova rnexxielu jibqa’ fil-poter għal tmien snin. Fl-elezzjonijiet parlamentari ta’ April 2009, il-Partit Komunista kiseb 49.48% tal-voti, segwit mill-Partit Liberali bi 13.14% tal-voti, il-Partit Liberali Demokratiku bi 12.43% u l-Alleanza “Moldova Noastră” b’9.77%. Ir-riżultati kontroversjali ta' dawn l-elezzjonijiet qanqlu protesti fl-elezzjonijiet parlamentari tal-Moldova ta' April 2009. F'Awwissu 2009, erba' partiti tal-Moldova (Partit Liberali Demokratiku, Partit Liberali, Partit Demokratiku u Alleanza tal-Moldova Tagħna) qablu li joħolqu l-Alleanza għall-Integrazzjoni Ewropea li mbuttat lill-Partit tal-Komunisti tar-Repubblika tal-Moldova fl-oppożizzjoni. Fit-28 ta' Awwissu, 2009, din il-koalizzjoni eleġġet kelliem ġdid tal-parlament (Mihai Ghimpu) f'vot li ġie bojkottjat mil-leġiżlaturi komunisti. Vladimir Voronin, li kien ilu President tal-Moldova mill-2001, fl-aħħar irriżenja fil-11 ta' Settembru, 2009, iżda l-Parlament ma setax jeleġġi President ġdid. L-Aġent President Mihai Ghimpu stabbilixxa l-Kummissjoni għar-Riforma Kostituzzjonali fil-Moldova biex tadotta verżjoni ġdida tal-Kostituzzjoni tal-Moldova. Wara li r-referendum kostituzzjonali maħsub biex japprova r-riforma falla f'Settembru 2010, il-parlament reġa' ġie xolt u kienet skedata elezzjoni parlamentari ġdida għat-28 ta' Novembru, 2010. Fit-30 ta' Diċembru 2010, Marian Lupu ġiet elett bħala President tal-Parlament u Aġent President tal- Repubblika tal-Moldova. F'Marzu 2012, Nicolae Timofti ġie elett president tal-Moldova f'vot parlamentari, u sar l-ewwel president full-time minn meta Vladimir Voronin, komunista, irriżenja f'Settembru 2009. Qabel l-elezzjoni ta' Timofti, il-Moldova kienet kellha tliet presidenti attivi fi tliet snin. Wara li l-Alleanza għall-Integrazzjoni Ewropea tilfet il-vot ta’ sfiduċja, il-Koalizzjoni Pro-Ewropea ġiet iffurmata fit-30 ta' Mejju, 2013. F'Novembru 2014, il-bank ċentrali tal-Moldova ħa l-kontroll tal-Banca de Economii, l-akbar sellief tal-pajjiż, u żewġ istituzzjonijiet iżgħar, Banca Sociala u Unibank. L-investigazzjonijiet dwar l-attivitajiet f'dawn it-tliet banek kixfu frodi fuq skala kbira permezz ta' self frawdolenti lil entitajiet kummerċjali kkontrollati minn oligarka tan-negozju mill-Moldova-Iżraeljan, Ilan Shor, ta' fondi li jiswew madwar US$1 biljun. L-iskala kbira tal-frodi meta mqabbla mad-daqs tal-ekonomija tal-Moldova hija kkwotata bħala fattur li xejlet il-politika tal-pajjiż favur il-Partit tas-Soċjalisti tar-Repubblika tal-Moldova favur ir-Russja. Shor instab ħati ta' frodi u ħasil ta' flus u kkundannat 15-il sena ħabs. Wara perjodu ta' instabbiltà politika u protesti pubbliċi kbar, f’Jannar 2016 ġie installat gvern ġdid immexxi minn Pavel Filip. Tqajjem tħassib dwar il-korruzzjoni fil-livell tal-istat, l-indipendenza tas-sistema ġudizzjarja u n-nuqqas ta' trasparenza tas-sistema bankarja. Ix-xandar Ġermaniż Deutsche Welle qajjem ukoll tħassib dwar l-allegata influwenza tal-oligarka Moldovan Vladimir Plahotniuc fuq il-gvern ta' Filip. Fl-elezzjoni presidenzjali ta' Diċembru 2016, is-soċjalista pro-Russu Igor Dodon ġie elett il-president il-ġdid tar-repubblika. Fl-2019, mis-7 sal-15 ta' Ġunju, il-gvern tal-Moldova għadda minn perjodu ta' poter doppju f'dik li hija magħrufa bħala l-kriżi kostituzzjonali tal-Moldova tal-2019 Fis-7 ta' Ġunju, il-Qorti Kostituzzjonali, li fil-biċċa l-kbira hija maħsuba li hija kkontrollata minn Vladimir Plahotniuc. Partit Demokratiku, ħabbar li kien neħħa temporanjament lill-president fil-kariga, Igor Dodon, mill-poter minħabba l-"inkapaċità" tiegħu li jsejjaħ elezzjonijiet parlamentari ġodda, peress li l-parlament ma fformax koalizzjoni fi żmien tliet xhur mill-validazzjoni tar-riżultati elettorali. Skont il-liġi kostituzzjonali tal-Moldova, il-president jista' jsejjaħ elezzjonijiet bikrija jekk gvern ma jiġix iffurmat wara tliet xhur. Madankollu, fit-8 ta' Ġunju, il-Pjattaforma NOW DA u l-PAS laħqu ftehim mal-Partit Soċjalista biex jiffurmaw gvern immexxi minn Maia Sandu bħala l-Prim Ministru l-ġdid, li jkeċċi lill-Partit Demokratiku mill-poter. Dan il-gvern il-ġdid kien appoġġjat ukoll minn Igor Dodon. Il-koalizzjoni l-ġdida u Igor Dodon argumentaw li l-president jista’ jsejjaħ elezzjonijiet bikrija wara li jikkonsulta lill-parlament, iżda mhux obbligat li jagħmel dan. Barra minn hekk, peress li r-riżultati elettorali ġew ivverifikati fid-9 ta' Marzu, tliet xhur għandhom jiġu interpretati bħala tliet xhur kalendarji, mhux 90 jum kif kien il-każ. L-eks Prim Ministru Pavel Filip tal-Partit Demokratiku qal li fis-6 ta' Settembru se jsiru elezzjonijiet parlamentari ġodda u rrifjuta li jirrikonoxxi l-koalizzjoni l-ġdida, u sejħilha gvern illegali. Wara ġimgħa ta' laqgħat governattivi doppji, xi protesti, u appoġġ tal-maġġoranza mill-komunità internazzjonali għall-koalizzjoni governattiva l-ġdida, Pavel Filip irriżenja minn Prim Ministru, iżda xorta sejjaħ elezzjonijiet ġodda. Il-Qorti Kostituzzjonali qalbet id-deċiżjoni fil-15 ta' Ġunju, u b’mod effettiv temmet il-kriżi. ==== Pandemija tal-COVID-19 ==== F'Marzu 2020, minħabba l-pandemija tal-COVID-19, il-gvern iddikjara "twissija ħamra tal-kodiċi nazzjonali" meta n-numru ta' każijiet ta' koronavirus fil-pajjiż tela' għal sitta fit-13 ta' Marzu 2020. Il-gvern "ipprojbixxa l-laqgħat kollha ta' aktar minn 50. nies sal-1 ta' April, 2020 u għalqu l-iskejjel u l-kindergartens kollha f’tentattiv biex inaqqas it-tixrid tal-virus. It-titjiriet lejn Spanja, l-Italja, Franza, l-Awstrija, il-Belġju, ir-Repubblika Ċeka, Ċipru, il-Ġermanja, l-Irlanda, ir-Renju Unit, il-Polonja, il-Portugall u r-Rumanija kienu pprojbiti. Fis-17 ta' Marzu, il-Parlament iddikjara stat ta’ emerġenza għal mill-inqas 60 jum, issospenda t-titjiriet internazzjonali kollha u għalaq il-fruntieri mar-Rumanija ġirien u l-Ukrajna. Il-Moldova rrappurtat 29 każ tal-marda fis-17 ta' Marzu 2020. Il-pajjiż irrapporta l-ewwel mewt tiegħu mill-marda fit-18 ta’ Marzu 2020, meta n-numru totali ta' każijiet laħaq it-30. Skont l-Organizzazzjoni Dinjija tas-Saħħa, bejn it-3 ta' Jannar, 2020 u t-28 ta' Ġunju, 2023, ġew ikkonfermati 620,717 każ ta' COVID-19 u 12,124 mewt. Mill-11 ta' Lulju 2023, ingħataw totalta' 2,288,948 doża ta' vaċċin. Il-Moldova hija waħda mill-ewwel pajjiżi fir-Reġjun Ewropew tad-WHO li twettaq reviżjoni intra-azzjoni (IAR) tal-COVID-19 fuq talba tal-Ministeru tas-Saħħa, ix-Xogħol u l-Protezzjoni Soċjali tal-Moldova. === Presidenza ta' Maia Sandu mill-2020 === [[Stampa:Maia Sandu at Batumi International Conference, on 19 July 2021.jpg|thumb|Maia Sandu fil-Konferenza Internazzjonali ta' Batumi, 19 ta' Lulju, 2021.]] Fl-elezzjoni presidenzjali ta' Novembru 2020, il-kandidata tal-oppożizzjoni favur l-Ewropa Maia Sandu ġiet eletta bħala l-president il-ġdid tar-repubblika, u għeleb lill-president attwali pro-Russu Igor Dodon u b'hekk saret l-ewwel mara eletta president tal-Moldova. F'Diċembru 2020, il-Prim Ministru Ion Chicu, li kien imexxi gvern favur ir-Russja minn Novembru 2019, irriżenja ġurnata qabel ma Sandu ħa l-kariga. Il-Parlament, iddominat minn soċjalisti pro-Russi, ma aċċetta l-ebda kandidat għal Prim Ministru propost mill-president il-ġdid. Fit-28 ta' April, 2021, Sandu xolt il-Parlament tar-Repubblika tal-Moldova wara li l-Qorti Kostituzzjonali temmet l-istat ta' emerġenza li kien impost fil-Moldova minħabba l-pandemija tal-koronavirus. L-elezzjonijiet parlamentari saru fil-11 ta' Lulju 2021. L-elezzjonijiet parlamentari bikrija rriżultaw f'rebħa kbira għall-Partit ta' Azzjoni u Solidarjetà (PAS) pro-Ewropea. Fis-6 ta' Awwissu, 2021, il-kabinett immexxi minn Natalia Gavrilița ħa l-kariga b’61 vot, kollha mill-Partit ta' Azzjoni u Solidarjetà (PAS). Gavrilița rriżenjat fl-10 ta’ Frar 2023 u ġiet sostitwita minn Dorin Recean bħala Prim Ministru tal-Moldova. [[Stampa:2023-05-31_Visit_of_Ursula_von_der_Leyen,_President_of_the_European_Commission,_to_Moldova_P061234-676514.jpg|thumb|Ursula von der Leyen, President tal-Kummissjoni Ewropea, u Maia Sandu, President tal-Moldova, fil-31 ta' Mejju, 2023.]] Minn mindu Maia Sandu ġiet eletta President tal-Moldova, il-pajjiż wettaq l-għan ta' sħubija sħiħa fl-Unjoni Ewropea sal-2030, kif ukoll kooperazzjoni aktar profonda man-NATO. Dan irriżulta fil-Moldova ffirmat l-applikazzjoni ta' sħubija biex tissieħeb fl-UE fit-3 ta' Marzu 2022 u fit-23 ta' Ġunju, 2022, il-mexxejja tal-UE taw uffiċjalment l-istatus ta' kandidat lill-Moldova. Il-ġlieda kontra l-korruzzjoni kienet inizjattiva importanti tal-gvern, essenzjali wkoll għas-sħubija fl-UE. Fit-8 ta' Ġunju, 2021, Sandu ffirma l-ħolqien ta' għassies tal-korruzzjoni barra mill-gvern wara li ddikjara li l-istituzzjonijiet tal-istat stess kienu "bil-mod wisq." Il-bord ta' sitt membri tal-“Kumitat Konsultattiv Indipendenti Kontra l-Korruzzjoni” se jkun kopresedut mid-diplomatiku Amerikan James Wasserstrom, jinkludi ekonomisti, ġuristi u ġurnalisti u huwa parzjalment iffinanzjat mill-Unjoni Ewropea u l-Istati Uniti. Dan kien segwit mis-sospensjoni mill-gvern tal-Moldova tal-Avukat Ġenerali Alexandru Stoianoglo b’rabta ma' akkużi ta' korruzzjoni, l-eks Prim Ministru tal-Moldova Iurie Leanca kien akkużat b'abbuż ta' poter, l-eks President Igor Dodon ġie arrestat mill-awtoritajiet tal-Moldova fuq akkużi ta' korruzzjoni talli rċieva tixħim. L-invażjoni Russa tal-Ukrajna kkawżat taqlib ekonomiku sinifikanti fil-Moldova matul l-2022, partikolarment minħabba d-dipendenza tagħha dak iż-żmien fuq iż-żejt u l-gass Russu, bl-inflazzjoni annwali tielgħa għal 22% u t-tkabbir niżel minn 14% wara l-COVID-19 għal 0.3%. %. Bi tweġiba għal dawn il-mewġ ta' xokk, il-Bank Ewropew għar-Rikostruzzjoni u l-Iżvilupp (BERŻ) injetta total ta' €2 biljun (£1.74 biljun) fl-ekonomija tal-Moldova u għenha tiżgura l-provvisti tal-gass, żieda ta’ ħames darbiet meta mqabbla mal-2021. 18 ta 'Ġunju 2023, il-Prim Ministru tal-Moldova Dorin Recean ikkonferma li l-pajjiż huwa 100% indipendenti miż-żejt u l-gass naturali Russu. Huwa stqarr li "il-Moldova m'għadhiex tikkonsma gass Russu, hija integrata fin-netwerk tal-enerġija Ewropew kemm teknikament kif ukoll kummerċjalment." Fid-19 ta' Ġunju, 2023, il-Partit Șor favur ir-Russja ġie pprojbit mill-Qorti Kostituzzjonali tal-Moldova wara xhur ta' protesti favur ir-Russja li fittxew li jiddestabilizzaw il-gvern tal-Moldova. Il-qorti ddikjarat il-partit mhux kostituzzjonali, bil-president tal-qorti, Nicolae Roșca, isemmi "artiklu tal-kostituzzjoni li jiddikjara li l-partiti għandhom, permezz tal-attivitajiet tagħhom, jiddefendu l-pluraliżmu politiku, l-istat tad-dritt u l-integrità territorjali tal-Moldova". Il-partit kien immexxi minn Ilan Shor, negozjant maħrub li ħarab lejn l-Iżrael fl-2019 wara li nstab ħati ta' frodi u ħasil ta' flus u kkundannat 15-il sena ħabs in absentia. Il-President Sandu laqa’ d-deċiżjoni tal-qorti. Fis-26 ta' Ġunju, Ilan Shor ħabbar li se joħloq partit politiku ġdid biex joħroġ fl-elezzjoni ġenerali li jmiss. Fil-31 ta' Lulju, il-parlament tal-Moldova ivvota biex jipprojbixxi lill-mexxejja tal-Partit Șor pro-Russu xolt – inkluż Ilan Shor – milli joħorġu fl-elezzjonijiet għal terminu ta' ħames snin. Il-Kap u fundatur tal-partit, Ilan Șor, bħalissa maħrub mill-istat, iddikjara li se jisfida l-projbizzjoni. Partit klonu, imsejjaħ "ȘANSĂ" jew Chance Party, immexxi mill-ġurnalist Alexei Lungu ġie stabbilit minn Ilan Shor, madankollu ġie dereġistrat jumejn qabel l-elezzjonijiet lokali fost akkużi li uża fondi illegali mir-Russja. ==== Avvenimenti relatati mar-Russja mill-invażjoni tal-Ukrajna ġar ==== Fi Frar 2022, Sandu ikkundanna l-invażjoni Russa tal-Ukrajna, u sejħilha ksur flagranti tal-liġi internazzjonali u tas-sovranità u l-integrità territorjali tal-Ukrajna. [[Stampa:Meeting of the President of Ukraine with the President of the Republic of Moldova in Kyiv (7).jpg|thumb|Avvenimenti relatati mar-Russja mill-invażjoni tal-Ukrajna ġar]] Fit-28 ta' Frar, 2022, il-Prim Ministru Natalia Gavrilita ddikjarat li l-Moldova għandha timxi malajr biex issir membru tal-Unjoni Ewropea minkejja l-oġġezzjonijiet Russi. Skont Bloomberg, waqt li kienet għaddejja l-invażjoni Russa tal-Ukrajna, is-sistemi tal-kompjuter tal-gvern tal-Moldova użati għal operazzjonijiet ta' sigurtà tul il-fruntiera mal-Ukrajna kienu fil-mira tar-Russja. "Kif il-gwerra mxiet 'il quddiem, kontijiet tal-midja soċjali favur ir-Russja xerrdu talbiet foloz maħsuba biex jiskreditaw lill-gvern tal-Moldova, u t-trolls ibbumbardjaw lill-awtoritajiet tal-Moldova b'eluf ta' theddid ta' bombi foloz. F'Awwissu, il-hackers kisru s-servers tal-emails użati mill-uffiċċju tal-president tal-Moldova; f’Novembru, il-hackers ippubblikaw ukoll eluf ta’ messaġġi privati ​​li huma qalu li serqu mingħand Ana Revenco, il-ministru tal-affarijiet interni tal-Moldova, u Sergiu Litvinenco, li dak iż-żmien kien qed iservi bħala ministru tal-ġustizzja.” . Kampanja sostnuta ta' gwerra ċibernetika Russa kontra l-Moldova kompliet il-gwerra, b'"tentattivi ta' ċaħda ta' servizz biex jgħarrqu websajts tal-gvern tal-Moldova bit-traffiku u jisfurzawhom offline. Kien hemm ukoll kampanja sostnuta ta' emails ta' phishing immirati lejn kontijiet tal-gvern, b'aktar minn 1,300 riċevuti minn kmieni fl-2023." Skont l-UNHCR, aktar minn 780,000 refuġjat Ukrain tħallew jaqsmu l-fruntiera lejn il-Moldova mill-24 ta’ Frar 2022. Minn dak in-numru, xi 107,000 għażlu li joqogħdu l-Moldova u l-bqija talbu l-ażil aktar ’il bogħod. Il-pajjiż irċieva tifħir min-Nazzjonijiet Uniti għall-isforzi tagħha biex tipproteġi lir-refuġjati Ukraini, minkejja li huwa fost l-ifqar nazzjonijiet fl-Ewropa. Madwar 75% tar-refuġjati Ukraini fil-Moldova ġew ospitati minn familji Moldovani ordinarji, li jaqsmu djarhom mal-mistednin il-ġodda tagħhom. L-isforzi tal-gvern stess ġew appoġġjati minn Moldovans for Peace, inizjattiva ċivika ta' NGO li toffri għajnuna lir-refuġjati Ukraini. L-Organizzazzjoni Dinjija tas-Saħħa ddikjarat li "l-awtoritajiet u l-entitajiet umanitarji fir-Repubblika tal-Moldova wrew tmexxija biex iwieġbu għall-bżonnijiet tar-refuġjati li qed jaħarbu mill-gwerra fl-Ukrajna." L-armata Russa għandha bażi militari u maħżen kbir ta’ munizzjon fir-reġjun. Ir-Russja għandha madwar 1,500 suldat stazzjonati fit-Transnistria separatista illegali. F'Marzu 2022, l-Assemblea Parlamentari tal-Kunsill tal-Ewropa rrikonoxxiet it-Transnistrija bħala "territorju tal-Moldova okkupat mir-Russja." Fl-24 ta' Frar, il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin Russu ddikjara li attakk "fuq it-Transnistrija jkun "attakk fuq il-Federazzjoni Russa." Skont The Kyiv Independent, "hemm spekulazzjoni li din hija kopertura għal pjan Russu biex jinvadi jew jiddestabilizza l-Moldova. .” Il-President Sandu eskluda li l-Moldova kellha xi intenzjoni li tinvadi t-Transnistria u appella għall-kalma. Il-gvern tal-Moldova esprima allarm u tħassib f'April 2023 meta suldati Russi stazzjonati fit-Transnistrija wettqu manuvri militari mingħajr ma talbu l-kunsens minn Chisinau. Iż-Żona ta' Sigurtà hija amministrata mill-Kummissjoni Konġunta ta' Kontroll (JCC), li tikkonsisti minn rappreżentanti mill-Moldova, ir-Russja u r-reġim separatista f'Tiraspol. "Bejn Frar u April, it-tagħmir militari korazzat Russu mxiet lil hinn mil-lat tal-Forzi Konġunti taż-Żamma tal-Paċi. Il-manuvra ma kinitx ikkoordinata mal-Kummissjoni Unifikata ta' Kontroll." Fit-8 ta' Mejju, il-mibgħut tat-Transnistria għal Moska, Leonid Manakov, talab pubblikament li r-Russja tibgħat aktar suldati Russi fit-Transnistria minħabba dawk li sejjaħ “riskji ta' sigurtà li qed jikbru” mill-Ukrajna u l-Moldova. Manakov iddikjara wkoll li "Sakemm il-missjoni taż-żamma tal-paċi tar-Russja tkompli, il-Moldova hija limitata fi kwalunkwe pjan u preparazzjoni militari kontra t-Transnistria." Il-Prim Ministru tal-Moldova Dorin Recean qal li t-truppi Russi għandhom jitkeċċew mir-reġjun. Fil-31 ta' Ottubru, 2022, il-Ministeru tal-Intern tal-Moldova qal li debris minn missila Russa waqa’ fir-raħal tat-Tramuntana ta' Naslavcea wara li d-difiżi tal-ajru Russi interċettaw attakk b'xkubetta fl-Ukrajna ġar. Il-Ministeru rrapporta li ma kienx hemm ġrieħi, iżda t-twieqi ta' diversi djar residenzjali tkissru. L-attakk Russu kellu fil-mira diga Ukrena fuq ix-Xmara Nistru li tgħaddi mill-Moldova u l-Ukrajna. Fil-5 ta' Diċembru, missila oħra waqgħet ħdejn il-belt ta’ Briceni hekk kif ir-Russja bdiet mewġa oħra ta' attakki missilistiċi kontra l-Ukrajna. Missila oħra waqgħet fuq Larga fl-14 ta’ Jannar 2023 b’riżultat ta’ mewġa oħra ta' attakki bil-missili kontra l-Ukrajna u għal darb'oħra fuq l-istess raħal fis-16 ta’ Frar tal-istess sena. Fil-25 ta’ Settembru, missila ġġarraf f'Chițcani, għall-ewwel darba f'territorju tal-Moldova kkontrollat ​​mit-Transnistrija. Fil-11 ta’ Frar, 2024, instabu frammenti ta' drone Russu fil-belt ta' Etulia. Dan reġa’ ġara fis-17 ta’ Frar f’Etulia Nouă u fl-4 ta' April għal darb’oħra f’Etulia. Il-“pjan ta' 10 snin” tar-Russja, miktub fl-2021, ġie leaked lill-istampa internazzjonali u kien jinvolvi l-appoġġ ta' gruppi favur ir-Russja, bl-użu tal-Knisja Ortodossa u li jhedded li jaqta’ l-provvisti tal-gass naturali bil-għan li tiddestabilizza l-Moldova. Fi Frar 2023, ġie skopert attentat ta' kolp ta' stat minn għadd ta' atturi appoġġjati mir-Russi li kien jinvolvi sabotturi mħarrġa mill-militar bi ħwejjeġ ċivili biex jagħmlu attakki (inkluż fuq bini tal-istat) u jieħdu ostaġġi. Il-gvern tal-Moldova kellu jitwaqqa' u jiġi sostitwit minn gvern pupazz. Il-pjan allegatament involva alleanza bejn gruppi kriminali u żewġ oligarki tal-Moldova eżiljati. Il-President Sandu qal li ċittadini Russi, Montenegrini, Belarussi u Serbi kienu se jidħlu fil-Moldova biex jinċitaw protesti bħala parti mill-komplott tal-kolp ta' stat; L-intelliġenza tal-Moldova temmen li provokaturi barranin jintużaw biex jiffavorixxu inkwiet vjolenti waqt protesti kontra l-gvern. Ċittadini barranin kienu wkoll se jipparteċipaw f'azzjonijiet vjolenti. Sandu akkredita lill-imsieħba Ukraini li skoprew il-postijiet u l-aspetti loġistiċi tal-plott. F’laqgħa ta’ tagħrif fl-10 ta’ Marzu, il-Koordinatur tal-Komunikazzjoni Strateġika tal-Kunsill tas-Sigurtà Nazzjonali tal-Istati Uniti John Kirby ħareġ informazzjoni miksuba mill-Istati Uniti dwar l-isforzi Russi biex tiddestabilizza l-Moldova. Kirby stqarr li l-gvern Amerikan jemmen li r-Russja qed twettaq sforzi ta’ destabilizzazzjoni fil-Moldova bl-għan aħħari li jissostitwixxi l-gvern attwali tal-Moldova b’wieħed li jkun aktar favur l-interessi Russi. == Gvern u Politika == [[Stampa:Parliament Building in Chișinău.jpg|thumb|Il-Parlament tal-Moldova]] Ir-Repubblika tal-Moldova hija repubblika kostituzzjonali b'sistema parlamentari unikamerali ta' gvern u elezzjonijiet kompetittivi u multipartiti. Il-kostituzzjoni tistabbilixxi setgħat eżekuttivi u leġiżlattivi, kif ukoll ġudikatura indipendenti u separazzjoni ċara tas-setgħat. Il-president jaġixxi bħala kap ta' stat, jiġi elett kull erba' snin u jista' jerġa' jiġi elett darba. Il-prim ministru jaġixxi bħala kap tal-gvern, maħtur mill-president bl-appoġġ tal-parlament. Il-kap tal-gvern min-naħa tiegħu jgħaqqad kabinett, soġġett għall-approvazzjoni parlamentari. L-awtorità leġiżlattiva hija tal-Parlament unikamerali tal-Moldova, li għandu 101 siġġu u li l-membri tiegħu jiġu eletti b'vot popolari fuq il-listi tal-partiti kull erba' snin. Ir-residenza uffiċjali tal-president hija l-Palazz Presidenzjali, Chisinau. Wara r-riżenja tal-prim ministru u l-gvern fl-2020 u n-nuqqas tal-president u l-parlament li jiffurmaw gvern ġdid, saru elezzjonijiet parlamentari bikrija f'Lulju 2021. Skont osservaturi mill-Organizzazzjoni għas-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa, l-elezzjonijiet parlamentari tal-2021 kienu amministrati tajjeb u kompetittivi, u l-libertajiet fundamentali kienu fil-biċċa l-kbira rispettati. Il-Partit Azzjoni u Solidarjetà kiseb 63 siġġu minn 101 fil-parlament, biżżejjed biex jifforma maġġoranza ta' partit wieħed. [[Stampa:Maia Sandu at Batumi International Conference, on 19 July 2021 (cropped).jpg|thumb|Maia Sandu, President tal-Moldova minn Diċembru 2020.]] Il-Kostituzzjoni tal-Moldova tal-1994 tistabbilixxi l-qafas għall-gvern tal-pajjiż. Maġġoranza parlamentari ta' mill-inqas żewġ terzi hija meħtieġa biex tiġi emendata l-Kostituzzjoni tal-Moldova, li ma tistax tiġi riveduta fi żminijiet ta' gwerra jew ta' emerġenza nazzjonali. Emendi għall-Kostituzzjoni li jaffettwaw is-sovranità, l-indipendenza jew l-għaqda tal-istat jistgħu jsiru biss wara li maġġoranza tal-votanti jappoġġjaw il-proposta f'referendum. Barra minn hekk, ma tista’ ssir l-ebda reviżjoni biex jiġu limitati d-drittijiet fundamentali tal-persuni enumerati fil-Kostituzzjoni. Il-kostituzzjoni tal-1994 tistabbilixxi wkoll Qorti Kostituzzjonali indipendenti, magħmula minn sitt imħallfin (tnejn maħtura mill-President, tnejn mill-Parlament u tnejn mill-Kunsill Suprem tal-Ġudikatura), li jservu mandati ta' sitt snin, li matulhom ma jistgħux jitneħħew u huma mhux subordinat għal ebda setgħa. Il-qorti hija vestita bis-setgħa ta' reviżjoni ġudizzjarja fuq l-atti kollha tal-parlament, fuq id-digrieti presidenzjali u fuq it-trattati internazzjonali ffirmati mill-pajjiż. Il-kap tal-istat huwa l-president tal-Moldova, li bejn l-2001 u l-2015 ġie elett mill-Parlament tal-Moldova, li jeħtieġ l-appoġġ ta' tlieta minn ħamsa tad-deputati (mill-inqas 61 vot). Din is-sistema kienet imfassla biex tnaqqas l-awtorità eżekuttiva favur il-leġiżlattiva. Madankollu, il-Qorti Kostituzzjonali ddeċidiet fl-4 ta' Marzu, 2016 li din il-bidla kostituzzjonali adottata fl-2000 fir-rigward tal-elezzjoni presidenzjali kienet antikostituzzjonali, u b'hekk reġġa’ lura l-metodu tal-elezzjoni tal-president għal sistema ta' elezzjoni diretta b’żewġ rawnds. === Relazzjonijiet barranin === Wara li kisbet l-indipendenza mill-Unjoni Sovjetika, il-politika barranija tal-Moldova tfasslet bil-ħsieb li jiġu stabbiliti relazzjonijiet ma' pajjiżi Ewropej oħra, newtralità u integrazzjoni fl-Unjoni Ewropea. F'Mejju 1995, il-pajjiż iffirma l-Konvenzjoni tal-Assemblea Interparlamentari tas-CIS biex isir membru u ġie ammess ukoll f'Lulju 1995 fil-Kunsill tal-Ewropa. Fl-1992, il-Moldova saret membru tan-Nazzjonijiet Uniti, l-Organizzazzjoni għas-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa (OSCE), il-Kunsill tal-Kooperazzjoni tal-Atlantiku tat-Tramuntana, il-Bank Dinji, il-Fond Monetarju Internazzjonali u l-Bank Ewropew għar-Rikostruzzjoni u l-Iżvilupp. Fl-1994, il-Moldova saret parteċipant fil-programm ta' Sħubija tan-NATO għall-Paċi. Fl-1996, il-pajjiż ingħaqad ma' La Francophonie u fl-2001 mal-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ u fl-2002 mal-Qorti Kriminali Internazzjonali. Fl-2005, il-Moldova u l-Unjoni Ewropea stabbilixxew pjan ta' azzjoni biex itejbu l-kooperazzjoni bejn il-Moldova u l-Unjoni. Fl-aħħar ta' l-2005, fuq talba konġunta tal-presidenti tal-Moldova u l-Ukrajna, inħolqot il-Missjoni ta' Assistenza fil-Fruntieri tal-Unjoni Ewropea fil-Moldova u l-Ukrajna (EUBAM). L-EUBAM tgħin lill-gvernijiet tal-Moldova u l-Ukrajna jġibu l-proċeduri tal-fruntieri u tad-dwana tagħhom eqreb lejn l-istandards tal-UE u toffri appoġġ liż-żewġ pajjiżi fil-ġlieda kontra l-kriminalità transkonfinali. Wara l-Gwerra tat-Transnistrija tal-1990-1992, il-Moldova fittxet soluzzjoni paċifika għall-kunflitt fir-reġjun tat-Transnistria billi ħadmet mar-Rumanija, l-Ukrajna u r-Russja, appellat għal medjazzjoni internazzjonali u kkooperaw mal-missjonijiet ta' tfittxija u osservazzjoni tal-OSKE u tan-NU. Il-Ministru tal-Affarijiet Barranin tal-Moldova Andrei Stratan sostna kemm-il darba li t-truppi Russi stazzjonati fir-reġjun tal-ħruġ kienu hemm kontra r-rieda tal-gvern tal-Moldova u talbuhom jitilqu kompletament u mingħajr kundizzjonijiet. Fl-2012, inċident fiż-żona tas-sigurtà rriżulta fil-mewt ta' ċivili, li żied it-tensjoni mar-Russja. [[Stampa:Batumi International Conference, on 19 July 2021 05 (cropped).jpg|thumb|Il-President tal-Ġeorġja Salomé Zourabichvili, il-President tal-Moldova Maia Sandu, il-President tal-Ukrajna Volodymyr Zelenskyy, u l-President tal-Kunsill Ewropew Charles Michel waqt il-Konferenza Internazzjonali ta' Batumi tal-2021 Fl-2014, l-UE ffirmat ftehimiet ta' assoċjazzjoni mat-tliet stati.]] F'Settembru 2010, il-Parlament Ewropew approva għotja ta' €90 miljun lill-Moldova. Il-flus kellhom jikkumplimentaw il-$570 miljun f'self mill-Fond Monetarju Internazzjonali, il-Bank Dinji u appoġġ bilaterali ieħor diġà mogħti lill-Moldova. F'April 2010, ir-Rumanija offriet lill-Moldova għajnuna għall-iżvilupp b'valur ta' €100 miljun, filwaqt li n-numru ta' boroż ta' studju għall-istudenti tal-Moldova rdoppja għal 5,000. Taħt ftehim ta' self iffirmat fi Frar 2010, il-Polonja pprovdiet $15-il miljun bħala komponent tal-appoġġ tagħha lill-Moldova fl-isforzi tagħha ta' integrazzjoni Ewropea. L-ewwel laqgħa konġunta tal-Gvernijiet tar-Rumanija u l-Moldova, li saret f'Marzu 2012, ikkonkludiet b'diversi ftehimiet bilaterali f'diversi oqsma. L-orjentazzjoni Ewropea “kienet il-politika tal-Moldova f’dawn l-aħħar snin u din hija l-politika li trid tkompli,” qal Nicolae Timofti lil-leġiżlaturi qabel l-elezzjoni tiegħu fl-2012. Fid-29 ta' Novembru 2013, f'summit f'Vilnius, il-Moldova ffirmat ftehim ta' assoċjazzjoni mal-Unjoni Ewropea ddedikat għas-"Sħubija tal-Lvant" tal-Unjoni Ewropea mal-pajjiżi li qabel kienu Sovjetiċi. L-eks President Rumen Traian Băsescu ddikjara li r-Rumanija se tagħmel kull sforz biex il-Moldova tingħaqad mal-UE kemm jista' jkun malajr. Bl-istess mod, Traian Băsescu stqarr li l-unifikazzjoni tal-Moldova u r-Rumanija hija l-proġett nazzjonali li jmiss għar-Rumanija, peress li aktar minn 75% tal-popolazzjoni titkellem bir-Rumen. ==== Adeżjoni fl-Unjoni Ewropea ==== [[Stampa:European Union Moldova Locator.svg|thumb|F'Ġunju 2022, il-Moldova saret kandidat rikonoxxut biex tissieħeb fl-Unjoni Ewropea.]] Oldavia stabbiliet l-2030 bħala l-iskadenza għas-sħubija fl-UE. Il-Moldova ffirmat il-Ftehim ta' Assoċjazzjoni mal-Unjoni Ewropea fi Brussell fis-27 ta' Ġunju, 2014. L-iffirmar sar wara li l-ftehim ġie abbozzat f'Vilnius f'Novembru 2013. Il-Moldova ffirmat l-applikazzjoni għas-sħubija fl-UE fit-3 ta' Marzu 2022. Fit-23 ta' Ġunju, 2022, il-mexxejja tal-UE taw uffiċjalment l-istatus ta' pajjiż kandidat tal-Moldova. Il-Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti qed jgħin ukoll lill-Moldova biex timplimenta r-riformi meħtieġa għas-sħubija sħiħa tagħha fl-2030. Ir-Rappreżentant Għoli tal-Unjoni Ewropea għall-Affarijiet Barranin u l-Politika ta' Sigurtà, Josep Borrell, ikkonferma li t-triq lejn l-adeżjoni ma tiddependix mill- riżoluzzjoni tal-kunflitt tat-Transnistrija. Fis-27 ta' Ġunju, il-Moldova ffirmat ftehim komprensiv ta' kummerċ ħieles mal-Assoċjazzjoni Ewropea tal-Kummerċ Ħieles. Fit-28 ta’ Ġunju 2023, l-Unjoni Ewropea ħabbret programm ta' appoġġ u investiment ta' €1.6 biljun għall-Moldova, minbarra li kkonfermat tnaqqis fil-prezz tad-dejta mobbli u r-rati tar-roaming tal-vuċi fil-Moldova mill-operaturi tan-netwerks tat-telekomunikazzjoni Ewropej u tal-Moldova, kif ukoll mill-Moldova. l-adeżjoni mal-pjattaforma konġunta tax-xiri tal-gass tal-UE. Taħditiet ta' adeżjoni formali bdew fit-13 ta' Diċembru 2023. Referendum dwar is-sħubija fl-UE huwa ppjanat għall-ħarifa tal-2024; Mhux se jkun hemm ċentri tal-votazzjoni fit-Transnistria, iżda r-residenti hemmhekk se jkunu ħielsa li jivvjaġġaw lejn żoni oħra tal-Moldova biex jivvutaw jekk jixtiequ. ==== Russja ==== F'dokument imfassal fl-2021 mid-Direttorat tal-Kooperazzjoni Transkonfinali tas-Servizz Federali tas-Sigurtà tar-Russja, intitolat "Objettivi strateġiċi tal-Federazzjoni Russa fir-Repubblika tal-Moldova", huwa stabbilit pjan ta' għaxar snin biex jiddestabilizza l-Moldova, bl-użu tal-enerġija. rikatt , sorsi politiċi u elite tal-Moldova favorevoli għar-Russja u l-Knisja Ortodossa. Il-mexxejja reliġjużi għandhom rwol fil-formulazzjoni tal-politika barranija. Mill-waqgħa tal-Unjoni Sovjetika, il-gvern Russu spiss uża r-rabtiet tiegħu mal-Knisja Ortodossa Russa biex jimblokka u jfixkel l-integrazzjoni ta’ stati ex Sovjetiċi bħall-Moldova fil-Punent. Fi Frar 2023, ir-Russja kkanċellat digriet tal-2012 li jappoġġja s-sovranità tal-Moldova. F'Mejju 2023, il-gvern ħabbar l-intenzjonijiet tiegħu li jirtira mill-Commonwealth ta' Stati Indipendenti u s-sospensjoni immedjata tal-parteċipazzjoni tiegħu. F'Lulju 2023, il-Moldova għaddiet liġi dwar id-denunzja tal-ftehim dwar is-sħubija tal-Moldova fl-Assemblea Interparlamentari tas-CIS. Fil-25 ta' Lulju 2023, il-gvern tal-Moldova sejjaħ lill-ambaxxatur Russu fil-Moldova, Oleg Vasnetsov, wara li l-midja rrapportat li kien hemm apparat ta' spjunaġġ suspettat fuq il-bejt tal-ambaxxata tiegħu f'Chisinau. Fis-26 ta’ Lulju, 2023, il-gvern tal-Moldova keċċa 45 diplomatiku Russu u persunal tal-ambaxxata minħabba azzjonijiet ostili mmirati biex jiddistabbilizzaw ir-Repubblika tal-Moldova, skont il-Ministru tal-Affarijiet Barranin Nicu Popescu. Fit-30 ta’ Lulju, l-ambaxxata Russa ħabbret li se tissospendi l-ħatriet konsulari “għal raġunijiet tekniċi”. Is-Servizz ta' Sigurtà u Intelliġenza (SIS) tal-Moldova wkoll temm il-ftehimiet ta' sħubija kollha mal-FSB tar-Russja wara li bagħat notifiki uffiċjali lill-awtoritajiet f'Moska. === Sigurtà === Fl-24 ta' April, 2023, l-Unjoni Ewropea ħolqot Missjoni ta’ Sħubija fil-Moldova permezz tal-Politika ta' Sigurtà u Difiża Komuni tagħha. Il-missjoni tfittex li tappoġġja lill-gvern tal-Moldova fil-ġlieda kontra t-theddid ibridu li qed jiffaċċja l-pajjiż bħala riżultat tal-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022. Memorandum datat id-29 ta' Marzu, 2023 iddikjara li l-missjoni għandha l-għan li “ssaħħaħ ir-reżiljenza tas-settur tas-sigurtà tal-Moldova fil-qasam tal-ġestjoni tal-kriżijiet, kif ukoll ittejjeb ir-reżiljenza għal theddid ibridu, inkluża ċ-ċibersigurtà, u tiġġieled il-manipulazzjoni u l-interferenza ta' persuni barranin. informazzjoni”. Il-mandat inizjali tal-missjoni huwa mistenni li jkun ta' sentejn u se jikkonsisti f'sa 40 uffiċjal tal-pulizija u tad-dwana u uffiċjali ġudizzjarji. L-Estonja, il-Latvja, il-Litwanja, il-Ġermanja, il-Polonja, l-Isvezja, ir-Repubblika Ċeka, il-Portugall, ir-Rumanija u d-Danimarka esprimew appoġġ għall-missjoni. Fit-2 ta' Frar, 2023, il-Moldova għaddiet liġi li tintroduċi sanzjonijiet kriminali għas-separatiżmu, inklużi sentenzi ta' ħabs. Il-liġi tkompli tikkriminalizza l-finanzjament u l-inċitament tas-separatiżmu, il-konfoffa kontra l-Moldova u l-ġbir u s-serq ta' informazzjoni li tista’ tagħmel ħsara lis-sovranità, l-indipendenza u l-integrità tal-pajjiż. === Militari === [[Stampa:Moldovan_army_Capt._Deli_Ianec,_left,_role-playing_as_an_Afghan_National_Army_officer,_and_U.S._Army_Capt._Trey_Marsh,_with_Iron_Troop,_3rd_Squadron,_2nd_Cavalry_Regiment,_review_pictures_taken_after_a_search_130311-A-PU716-004.jpg|thumb|Suldat tal-Armata tal-Moldova fiċ-Ċentru Konġunt ta' Prontezza Multinazzjonali f'Hohenfels, il-Ġermanja]] Il-forzi armati tal-Moldova jikkonsistu mill-Forzi tal-Art u l-Forza tal-Ajru. Il-Moldova żżomm armata permanenti ta' 6,500 suldat biss u tonfoq biss 0.4 fil-mija tal-PGD tagħha fid-difiża, ferm lura mill-ġirien reġjonali tagħha. Il-Moldova aċċettat l-obbligi rilevanti kollha tal-kontroll tal-armi tal-ex Unjoni Sovjetika. Fit-30 ta' Ottubru 1992, il-Moldova rratifikat it-Trattat dwar il-Forzi Armati Konvenzjonali fl-Ewropa, li jistabbilixxi limiti wesgħin fuq kategoriji ewlenin ta' tagħmir militari konvenzjonali u jipprovdi għall-qerda ta' armi li jaqbżu dawk il-limiti. Il-pajjiż aderixxa għad-dispożizzjonijiet tat-Trattat tan-Non-Proliferazzjoni Nukleari f'Ottubru 1994 f'Washington, D.C. M'għandux armi nukleari, bijoloġiċi, kimiċi jew radjoloġiċi. Il-Moldova ngħaqdet mas-Sħubija għall-Paċi tal-Organizzazzjoni tat-Trattat tal-Atlantiku tat-Tramuntana fis-16 ta' Marzu, 1994. Il-Moldova hija impenjata għal għadd ta' regolamenti internazzjonali u reġjonali dwar il-kontroll tal-armi, bħall-Protokoll tan-NU dwar l-Armi tan-Nar, il-Pjan ta' Implimentazzjoni Reġjonali tal-Patt ta' Stabbiltà, il-Programm ta' Azzjoni tan-NU (PoA) u d-Dokumenti tal-Konvenzjoni tal-OSCE dwar Ħażniet ta' Munizzjon Konvenzjonali. Minn meta ddikjarat l-indipendenza tagħha fl-1991, il-Moldova pparteċipat f'missjonijiet taż-żamma tal-paċi tan-NU fil-Liberja, il-Kosta tal-Avorju, is-Sudan u l-Ġeorġja. Fit-12 ta 'Novembru, 2014, l-Istati Uniti taw 39 Humvees u 10 karrijiet, b'valur ta' US$ 700,000, lit-22 Battaljun taż-Żamma tal-Paċi tal-Armata Nazzjonali tal-Moldova biex "iżżid il-kapaċità kontinġenti taż-żamma tal-paċi tal-Moldova". Il-Moldova ffirmat ftehim militari mar-Rumanija biex issaħħaħ is-sigurtà reġjonali fl-2015. Il-ftehim huwa parti mill-istrateġija tal-Moldova biex tirriforma l-militar tagħha u tikkoopera mal-ġirien tagħha. Mill-2022 'l hawn, l-armata bdiet proċess ta' modernizzazzjoni u rċeviet aktar minn 87 miljun ewro b'appoġġ għall-modernizzazzjoni tas-settur tad-difiża u t-tisħiħ tas-sigurtà permezz tal-Fond Ewropew għall-Paċi. F'Ottubru 2022, il-Ministru tad-Difiża Anatolie Nosatii ddikjara li 90 fil-mija tat-tagħmir militari tal-pajjiż huwa skadut u ta 'oriġini Sovjetika, li jmur lura għas-snin sittin u tmenin f'April 2023, Valeriu Mija, Segretarju tal-Istat għall-Politika tad-Difiża u r-Riforma tal-Armata Nazzjonali. Ministeru tad-Difiża, iddikjara li l-Moldova kellha bżonn $275 miljun biex timmodernizza l-forzi armati tagħha, speċjalment fid-dawl tal-invażjoni Russa tal-Ukrajna u l-preżenza ta' 1,500 suldat Russu li jokkupaw illegalment ir-reġjun tat-Transnistria F'Ġunju 2023, il-Polonja bagħtet ukoll trasport ta' tagħmir militari b'valur ta' 8 miljun ewro (inklużi drones, laptops, tagħmir għar-rimi tal-artikoli splussivi u tagħmir tal-ultrasound) lill-pulizija tal-Moldova biex tiżdied is-sigurtà interna tal-pajjiż. Analisti fiċ-Ċentru għall-Analiżi tal-Politika Ewropea talbu għal aktar donazzjonijiet tal-armi tal-Punent. == Organizzazzjoni territorjali == [[Stampa:Moldadm.png|thumb|Organizzazzjoni territorjali]] Il-Moldova hija maqsuma fi 32 distrett (raioane, raion singular), tliet muniċipalitajiet u żewġ reġjuni awtonomi (Gagauzia u x-Xatt tax-Xellug tad-Dniester). L-istatus finali tat-Transnistria huwa kkontestat, peress li l-gvern ċentrali ma jikkontrollax dak it-territorju. 10 ibliet oħra, inklużi Comrat u Tiraspol. Il-Moldova għandha 66 belt (belt), 13 minnhom bi status muniċipali, u 916 komun. 700 raħal ieħor huma żgħar wisq biex ikollhom amministrazzjoni separata u amministrattivament huma parti minn bliet (41 minnhom) jew komuni (659). Dan jagħmel total ta' 1,682 lokalità fil-Moldova, li tnejn minnhom huma diżabitati. L-akbar belt fil-Moldova hija Chisinau, b'popolazzjoni ta' madwar 695,400. It-tieni l-akbar belt hija Tiraspol, b'129,500 abitant, segwita minn Bălți (146,900) u Bender (91,000). === Aġenziji ta' l-infurzar tal-liġi u servizzi ta' emerġenza === Il-pulizija tal-Moldova (Ispettorat Ġenerali tal-Pulizija) tirrapporta lill-Ministeru tal-Intern u hija l-aġenzija ewlenija tal-infurzar tal-liġi, responsabbli għas-sigurtà interna, l-ordni pubbliku, it-traffiku u l-investigazzjonijiet kriminali. Diversi aġenziji responsabbli mill-ġestjoni tal-fruntieri, sitwazzjonijiet ta' emerġenza, migrazzjoni u ażil jirrapportaw ukoll lill-ministeru. L-awtoritajiet ċivili żammew kontroll effettiv fuq il-forzi tas-sigurtà. Il-pulizija tal-Moldova huma maqsuma f'organizzazzjonijiet statali u muniċipali. Il-pulizija tal-istat tipprovdi l-infurzar tal-liġi fil-Moldova kollha, filwaqt li l-pulizija muniċipali topera fil-livell amministrattiv lokali. Il-forzi tal-pulizija nazzjonali u muniċipali ħafna drabi jikkollaboraw mill-qrib għal skopijiet ta' infurzar tal-liġi. Il-Brigata tal-Forzi Speċjali "Fulger" hija forza tal-pulizija speċjalizzata u lesta għall-ġlied primarjament responsabbli biex tindirizza l-kriminalità organizzata, il-kriminalità vjolenti serja u s-sitwazzjonijiet ta' ostaġġi. Huma subordinati għall-Ispettorat Ġenerali tal-Pulizija u, għalhekk, taħt kontroll ċivili strett. Hemm ukoll bosta istituzzjonijiet tal-pulizija aktar speċjalizzati, inkluż id-Dipartiment tal-Pulizija Muniċipali ta’ Chisinau u d-Direttorat Ġenerali tal-Investigazzjoni Kriminali. Il-Pulizija tal-Fruntiera tal-Moldova hija responsabbli għas-sigurtà tal-fruntieri. Kienet fergħa militari sal-2012, meta ġiet taħt il-kontroll tal-Ministeru tal-Intern. Skont il-Liġi dwar l-Użu tal-Forza mill-Pulizija Madwar id-Dinja, "Il-Moldova ma tirregolax jew tirrestrinġix l-użu tal-armi tan-nar minn uffiċjali tal-infurzar tal-liġi, kif meħtieġ mil-liġi internazzjonali. L-użu tal-armi tan-nar mill-pulizija jista’ jkun legali biss meta jkun meħtieġ biex jilqgħu theddida imminenti ta' mewt jew korriment serju jew theddida serja u mill-qrib għall-ħajja. Is-Servizz ta' Sigurtà u Intelliġenza (SIS) huwa aġenzija statali tal-Moldova speċjalizzata fl-iżgurar tas-sigurtà nazzjonali billi teżerċita l-miżuri kollha xierqa ta' intelligence u kontro-intelliġenza, bħal: ġbir, ipproċessar, verifika u kapitalizzazzjoni ta' informazzjoni meħtieġa biex tidentifika, tipprevjeni u tiġġieled kwalunkwe azzjoni li, skond għal-liġi, tirrappreżenta theddida interna jew esterna għall-indipendenza, is-sovranità, l-unità, l-integrità territorjali, l-ordni kostituzzjonali, l-iżvilupp demokratiku, is-sigurtà interna tal-istat, is-soċjetà u ċ-ċittadini, l-istat tar-Repubblika tal-Moldova, il-funzjonament stabbli ta' vitali fergħat tal-ekonomija nazzjonali, kemm fit-territorju tar-Repubblika tal-Moldova kif ukoll barra. Is-servizzi ta' emerġenza fil-Moldova jikkonsistu f'servizzi mediċi ta' emerġenza, unitajiet ta' tfittxija u salvataġġ, u servizz tat-tifi tan-nar tal-istat. Hemm żewġ sptarijiet fil-kapitali Chisinau, il-wieħed ewlieni huwa l-Isptar Internazzjonali Medpark, u sptarijiet ġenerali f’Bălți, Briceni, Cahul u Călărași. Il-Moldova għandha sistema ta' kura tas-saħħa universali permezz ta' pjan obbligatorju ta' assigurazzjoni tas-saħħa. Casa Mariorei, imwaqqfa fl-2002, huwa kenn għall-vittmi tal-vjolenza domestika f'Chisinau li jipprovdi kenn, kura medika, pariri legali u appoġġ psikosoċjali lil nisa, immigranti u refuġjati tal-Moldova nattiva. == Ġeografija == [[Stampa:Moldova map.gif|thumb|left|Mappa tal-Moldova]] [[Stampa:Malul abrupt al Nistrului Naslavcea-Verejeni Ocnita (11).jpg|thumb|Pajsaġġ tal-Moldova max-xmara Nistru (Dniester)]] [[Stampa:Moldova relief map.png|thumb|left|Mappa Eżenzjoni tal-Moldova]] [[Stampa:Dealul Bălănești 2.JPG|thumb|L-Għolja Bălănești ([[Rumen]]: Dealul Bălănești) hija l-ogħla punt fil-Moldova, b'altitudni ta' 430 m (429 m skond xi sorsi). Hija tinsab fl-Għoljiet Cornești]] Il-Moldova hija pajjiż bla baħar li jinsab fl-Ewropa tal-Lvant, fil-rokna tal-Grigal tal-Balkani fil-baċin tal-Baħar l-Iswed, bejn latitudnijiet 45° u 49° N, u l-aktar bejn is-26° u 30° E (żona żgħira tinsab fil-Lvant ta' 30°). Il-pajjiż jinsab fil-lvant tal-Muntanji Karpazji u huwa mdawwar mar-Rumanija lejn il-punent u l-Ukrajna fit-tramuntana, il-lvant u n-nofsinhar. It-tul totali tal-fruntieri nazzjonali huwa 1,389 km, inklużi 939 km mal-Ukrajna u 450 km mar-Rumanija. Il-pajjiż huwa separat mir-Rumanija lejn il-punent mix-Xmara Prut u lejn il-lvant mill-Ukrajna mix-Xmara Dniester. L-erja totali hija 33,843.5 km2 (13,067.0 sq mi), li minnhom 960 km2 (370 sq mi) huwa ilma. Il-biċċa l-kbira tal-pajjiż (madwar 88% taż-żona) jinsab fir-reġjun tal-Bessarabia. [[Stampa:Peisaj din raionul Ungheni-2.jpg|thumb|left|Pajsaġġ tal-Moldova fid-distrett ta' Ungheni.]] Għalkemm il-pajjiż huwa teknikament mingħajr kosta, fl-1999 il-Moldova akkwistat mill-Ukrajna (bi skambju li ċediet medda ta' triq ikkontestata fil-Lvant tal-pajjiż) quddiem xmara ta' 0.45 kilometru għad-Danubju, fil-konfluwenza tax-xmajjar Danubju u Prut. Dan ittrasforma l-belt antika ta' Giurgiulești (fil-rokna tal-Lbiċ tal-pajjiż) f’port tax-xmara, li pprovda lill-Moldova b'aċċess għall-ilmijiet internazzjonali permezz tad-Danubju u l-Baħar l-Iswed. Ix-Xmara Dniester, li titla’ fl-Ukrajna ħdejn il-belt ta' Drohobych, tgħaddi mill-Moldova, u tiżvojta fil-Baħar l-Iswed fl-Ukrajna. Fl-eqreb punt tagħha, il-Moldova hija separata mil-Liman Dniester, estwarju tal-Baħar l-Iswed, bi 3 km biss ta' territorju Ukrain. [[Stampa:Rezervatia „LaCastel Gordinesti” Edinet (10).jpg|thumb|Riżerva tal-Pajsaġġ La Castel ħdejn Gordinești, Distrett ta' Edineț]] Għalkemm il-biċċa l-kbira tal-pajjiż huwa muntanjuż, l-elevazzjonijiet qatt ma jaqbżu l-430 m (1,410 pied), bl-ogħla punt ikun l-Għolja Bălănești. L-Għoljiet tal-Moldova huma parti mill-Plateau tal-Moldova, li ġeoloġikament joriġina mill-Muntanji Karpazji. Is-suddiviżjonijiet tagħha fil-Moldova jinkludu l-Għoljiet tad-Dniester (l-Għoljiet tal-Moldova tat-Tramuntana u d-Dniester Ridge), il-Pjanura tal-Moldova (Wied ta' Prut Nofsani u Steppa ta' Bălți) u l-Plateau Ċentrali tal-Moldova (Għoljiet ta' Ciuluc-Soloneț, Hills Cornești —Codri massif, "Codri" tfisser "" foresti”—Għoljiet ta' Lower Dniester, Lower Prut wied u għoljiet Tigheci). Fin-nofsinhar, il-pajjiż għandu pjanura żgħira, il-pjanura Bugeac. It-territorju tal-Moldova fil-lvant tax-Xmara Dniester huwa maqsum bejn partijiet tal-Plateau Podolian u partijiet tal-Isteppa Eurasjatika. Il-ħamrija ta' Chernozem eċċezzjonalment rikka tal-Moldova tkopri madwar tliet kwarti tal-art tal-pajjiż. [[Stampa:Moldova Competitiveness Project, USAID Moldova (48121769796).jpg|thumb|left|Xmara Nistru (Dniester) fin-Nofsinhar tal-Moldova.]] Il-kapitali u l-akbar belt tal-Moldova hija Chisinau, b'madwar terz tal-popolazzjoni tal-pajjiż residenti fiż-żona metropolitana tagħha. Chisinau huwa ċ-ċentru industrijali u kummerċjali ewlieni tal-Moldova, u jinsab fiċ-ċentru tal-pajjiż, fuq ix-Xmara Bîc, tributarju tad-Dniester. It-tieni l-akbar belt fil-Moldova hija Tiraspol, li tinsab fuq ix-xatt tal-Lvant tad-Dniester. It-tielet l-akbar belt fil-pajjiż hija Bălți, spiss imsejħa l-"kapitali tat-tramuntana". Hija tinsab 127 kilometru (79 mi) fit-tramuntana tal-kapitali Chisinau, u tinsab fuq ix-Xmara Răut, tributarju tad-Dniester, f'pajsaġġ muntanjuż fl-isteppa Bălți. === Klima === [[Stampa:Koppen-Geiger Map MDA present.svg|thumb|Mappa tal-Moldova Koppen-Geiger]] Il-Moldova għandha klima moderatament kontinentali; Il-viċinanza tagħha mal-Baħar l-Iswed tagħmel il-klima kemxejn kiesħa fil-ħarifa u fix-xitwa u relattivament friska fir-rebbiegħa u fis-sajf. Is-Sjuf huma sħan u twal, b’temperaturi medji ta' madwar 20°C (68°F), u x-xtiewi huma relattivament ħfief u niexfa, b'temperaturi medji ta' Jannar ta' -4°C (25°F). Xita annwali, li tvarja minn madwar 600 mm (24 in) fit-tramuntana għal 400 mm (16 in) fin-nofsinhar, tista' tvarja ħafna; Perijodi niexfa fit-tul mhumiex tas-soltu. L-akbar xita sseħħ fil-bidu tas-sajf u għal darb'oħra f'Ottubru; Xita qawwija u maltempati bir-ragħad huma komuni. Minħabba t-terren irregolari, xita qawwija tas-sajf ħafna drabi tikkawża erożjoni tax-xmajjar u ħama. L-ogħla temperatura li qatt ġiet irreġistrata fil-Moldova kienet ta' 41.5 °C (106.7 °F) fil-21 ta' Lulju 2007 f'Camenca. L-inqas temperatura li qatt ġiet irreġistrata kienet -35.5 °C (−31.9 °F) fl-20 ta' Jannar, 1963 f’Brătușeni, Kontea ta' Edineț. === Bijodiversità === Fitoġeografikament, il-Moldova hija maqsuma bejn il-Pjanura tal-Ewropa tal-Lvant u l-isteppa Pontiku-Kaspju tar-reġjun ċirboreali fi ħdan ir-Renju Boreali. Hija dar għal tliet ekoreġjuni terrestri: foresti mħallta tal-Ewropa Ċentrali, steppa tal-foresti tal-Ewropa tal-Lvant, u steppa Pontika. Il-foresti bħalissa jkopru biss 11% tal-Moldova, għalkemm l-istat qed jagħmel sforzi biex iżid il-firxa tagħhom. Kellha punteġġ medju tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti tal-2019 ta' 2.2/10, u kklassifikah fil-158 post globalment minn 172 pajjiż. Annimali tal-kaċċa, bħal ċriev aħmar, ċriev u ħanżir selvaġġ, jistgħu jinstabu f'dawn iż-żoni bis-siġar. * Riserva Codru Callejones 1971 5,177 ettaru (52 km 2) * Iagorlîc Dubasari 1988 836 ettaru (8 km 2) * Lower Prut Cahul 1991 1,691 ettaru (17 km 2) * Plaiul Fagului Ungheni 1992 5,642 ettaru (56 km 2 ) * Pádurea Domneasca Glodeni 1993 6,032 ettaru (60 km 2 ) Imwaqqfa fl-1990, il-Moviment Ekoloġiku tal-Moldova, organizzazzjoni nazzjonali, mhux governattiva u mingħajr skop ta' qligħ li hija membru tal-Unjoni Internazzjonali għall-Konservazzjoni tan-Natura, ilu jaħdem biex jirrestawra l-ambjent naturali bil-ħsara tal-Moldova. Il-moviment huwa r-rappreżentant nazzjonali taċ-Ċentru "Naturopa" tal-Kunsill tal-Ewropa u l-Programm tal-Ambjent tan-Nazzjonijiet Uniti. Is-saigas, li darba kienu jvarjaw mill-Gżejjer Brittaniċi sa l-Asja Ċentrali, li jgħaddu mill-Istrett ta’ Bering, l-Alaska u l-Yukon tal-Kanada, kif ukoll it-Territorji tal-Majjistral, baqgħu ħajjin fil-Moldova u r-Rumanija sal-aħħar tas-seklu 18. Id-deforestazzjoni, il-pressjoni tal-popolazzjoni, u l-kaċċa żejda qerdu l-merħliet indiġeni tas-saiga, li bħalissa huma fil-periklu. Huma kienu meqjusa bħala annimal karatteristika ta 'Scythia fi żminijiet antiki. L-istoriku Strabon irrefera għas-saigas bħala kolos, u ddeskrivihom bħala “ta' daqs bejn dak ta' ċriev u muntun” u kien maħsub (minn jifhem imma ħażin) li jixorbu minn imnieħer. Annimal ieħor li kien estint fil-Moldova mis-seklu 18 sa ' ftit ilu kien il-Bison Ewropew jew Bison Ewropew. L-ispeċi reġgħet ġiet introdotta bil-wasla ta' tliet bisonti Ewropej mill-Foresta Białowieża fil-Polonja diversi jiem qabel Jum l-Indipendenza tal-Moldova fis-27 ta' Awwissu, 2005. == Ekonomija == === Ħarsa ġenerali === [[Stampa:Annual growth of GDP for Moldova, Romania, and Ukraine, 1980 to 2028.svg|thumb|Tkabbir annwali tal-PGD tal-Moldova, ir-Rumanija u l-Ukrajna, 1980 sal-2028]] L-ekonomija tal-Moldova hija ekonomija emerġenti bi dħul medju superjuri, b'indiċi ta' żvilupp uman għoli. Minn meta l-pajjiż kiseb l-indipendenza mill-Unjoni Sovjetika fl-1992, kompla b'mod kostanti lejn ekonomija tas-suq. Skont il-Bank Dinji, minkejja prestazzjoni ekonomika qawwija matul l-aħħar għoxrin sena, il-Moldova għadha waħda mill-ifqar nazzjonijiet fl-Ewropa. It-tkabbir baqa' relattivament għoli mis-snin disgħin, b'livelli baxxi ta' qgħad u livelli ta' faqar li qed jonqsu, iżda taħlita ta' fatturi demografiċi, speċjalment popolazzjoni li qed tixjieħ u livelli sinifikanti ta' emigrazzjoni, u avvenimenti reġjonali reċenti, speċjalment l-invażjoni tal-Ukrajna tar-Russja, ħolqu. sfidi ekonomiċi serji għall-ekonomija tal-Moldova, partikolarment minħabba l-inflazzjoni u ż-żieda fil-prezzijiet tal-enerġija. It-tkabbir tal-produttività baqa' fqir, u proporzjon sinifikanti tal-popolazzjoni tiddependi fuq il-pensjonijiet tal-gvern u l-assistenza soċjali. Minħabba d-dipendenza storika tal-Moldova fuq iż-żejt u l-gass naturali Russu, is-settur tal-enerġija ħoloq sfida partikolari għall-ekonomija tal-pajjiż. [[Stampa:GDP Per Capita North Balkan Region.svg|thumb|Żvilupp tal-PGD reali per capita tal-Moldova, Rumanija u Ukrajna.]] Il-PGD per capita kważi rdoppja minn $2,749 (USD) fl-2015 għal $5,562 fl-2022. Wara l-pandemija tal-COVID-19 u l-illokkjar sussegwenti, it-tkabbir annwali tal-PGD irkupra għal 13.9% fl-2021, qabel L-invażjoni Russa tal-Ukrajna, il-kriżi tal-enerġija u l- Il-kriżi tar-refuġjati ikkawżat li t-tkabbir waqa’ għal -5.9%. Mill-2022, il-qgħad għadu baxx għal 2.3%, iżda l-inflazzjoni kienet żdiedet drastikament għal 28.7% minħabba l-kriżi tal-enerġija kkawżata mill-invażjoni. F'dawn l-aħħar snin, il-pajjiż irċieva għajnuna ekonomika sinifikanti mill-Unjoni Ewropea, l-IMF u l-Bank Dinji, partikolarment wara l-invażjoni Russa tal-Ukrajna. L-IMF ibassar li fl-2023 l-ekonomija se titjieb minn kontrazzjoni ta' 1.5% għal tkabbir ta' 1.5%. Il-Moldova għadha vulnerabbli ħafna għall-varjazzjonijiet fir-rimessi minn ħaddiema barra l-pajjiż (li jikkostitwixxu 25 fil-mija tal-PGD), l-esportazzjonijiet lejn il-Commonwealth tal-Istati Indipendenti (CIS) u l-Unjoni Ewropea (UE) (88 fil-mija tal-esportazzjonijiet totali) u l-appoġġ tad-donaturi (madwar 10 fil-mija). tan-nefqa pubblika). Il-kanali ewlenin ta' trażmissjoni li permezz tagħhom xokkijiet eżoġeni negattivi jistgħu jaffettwaw l-ekonomija tal-Moldova huma r-rimessi (minħabba wkoll ir-ritorn possibbli ta' migranti), il-kummerċ barrani u l-flussi tal-kapital. L-esportazzjonijiet ewlenin tal-ekonomija huma l-agrikoltura, il-ħwejjeġ u t-tagħmir sportiv. Fl-2021, il-Moldova esportat inbid b'valur ta' $140 miljun u hija l-21 l-akbar esportatur tal-inbid fid-dinja, bl-esportazzjonijiet tal-inbid huma l-ħames l-akbar esportazzjoni tal-pajjiż. Bit-300 jum ta' xemx fis-sena, il-klima tal-Moldova hija ideali għall-agrikoltura u, b'mod partikolari, għall-vinji. L-industrija tal-inbid hija settur ekonomiku importanti, li tirrappreżenta tlieta fil-mija tal-PGD tal-Moldova u tmienja fil-mija tal-esportazzjonijiet totali tal-pajjiż, skont id-dejta tal-gvern. Fl-2021, l-UE saret ix-xerrej ewlieni tal-inbejjed tal-Moldova. It-teknoloġija tal-informazzjoni u l-komunikazzjoni (ICT) hija waħda mis-setturi ekonomiċi l-aktar promettenti fil-Moldova, u tammonta għal aktar minn 10 fil-mija tal-PGD. Aktar minn 2,000 student jiggradwaw bi lawrja fix-xjenza tal-kompjuter jew qasam relatat kull sena. Il-kumpaniji tal-IT jesportaw madwar 80 fil-mija tal-produzzjoni totali tagħhom lejn l-Istati Uniti, ir-Renju Unit, Franza, il-Ġermanja, l-Olanda u r-Rumanija. ==== PGD ​​Annwali (biljuni ta' dollari Amerikani) (Sors: Bank Dinji) ==== * 2017 9.52 * 2018 11.25 * 2019 11.74 * 2020 11.53 * 2021 13.69 * 2022 14.5 ==== Importazzjonijiet fis-sena (biljuni ta' dollari Amerikani) (Sors: Bank Dinji) ==== * 2017 5.37 * 2018 6.39 * 2019 6.61 * 2020 5.92 * 2021 7.91 * 2022 10.91 ==== Esportazzjonijiet fis-sena (biljuni ta' dollari Amerikani) (Sors: Bank Dinji) ==== * 2017 3.12 * 2018 3.45 * 2019 3.66 * 2020 3.22 * 2021 4.20 * 2022 5.98 === Enerġija === -Moldova, li għandha ftit riżorsi tal-enerġija naturali, timporta kważi l-provvisti tal-enerġija kollha tagħha. Il-kumpanija nazzjonali tal-enerġija tal-pajjiż, Moldovagaz, hija 50% proprjetà tal-fornitur Russu taż-żejt u l-gass naturali Gazprom, bis-36% li jifdal maqsuma bejn il-gvern tal-Moldova (36.6%) u l-gvern mhux rikonoxxut tat-Transnistria (13.4%). Id-dipendenza storika tal-Moldova fuq l-enerġija Russa hija enfasizzata minn dejn ta' aktar minn $709 miljun lil Gazprom, kif ukoll $7 biljuni oħra lit-Transnistria. Ir-Russja tipprovdi żejt u gass naturali lir-reġjun separatista pro-Russu mingħajr ma teħtieġ li tħallas, u l-ispiża tinġabar bħala dejn kontra l-istat tal-Moldova bħala forma ta 'gwerra ekonomika. Il-gvern tal-Moldova jikkontesta ċ-ċifri u identifika aktar minn $100 miljun fi pretensjonijiet frawdolenti minn Gazprom. F'Awwissu 2013, beda x-xogħol fuq pipeline ġdid tal-gass bejn il-Moldova u r-Rumanija, li issa tlesta u kisser il-monopolju tar-Russja fuq il-provvisti tal-gass lill-Moldova. L-importazzjoni tal-elettriku mir-Rumanija bdiet fl-2022, u eliminat il-ħtieġa li jinxtara elettriku prodott mill-gass Russu fit-Transnistria. Konnettività mtejba se titlesta fl-2025. Minn Ġunju 2023, il-Moldova m'għadhiex timporta żejt jew gass naturali mir-Russja u ngħatat aċċess għall-pjattaforma konġunta tax-xiri tal-gass tal-Unjoni Ewropea. L-Unjoni Ewropea, il-Bank Dinji, u l-IMF ipprovdew assistenza finanzjarja biex titħaffef din it-tranżizzjoni. === Turiżmu === Il-Moldova hija waħda mill-inqas pajjiżi li jżuruha nies fl-Ewropa u, konsegwentement, it-turiżmu għandu rwol relattivament minuri fl-ekonomija ġenerali tal-pajjiż. Minkejja l-impatt tal-invażjoni Russa tal-Ukrajna ġar, il-Moldova rċeviet aktar viżitaturi barranin fl-ewwel kwart tal-2022 milli qabel il-pandemija, u telgħet minn 31,000 turist mhux residenti fl-2019 għal 36,100 fl-2022. Dan għadu jagħmilha waħda mill-inqas li nżaru. pajjiżi fl-Ewropa, madankollu, f'dawn l-aħħar snin, bosta ħwienet tal-midja tal-Punent bdew jenfasizzaw il-Moldova u l-kapitali tagħha, Chisinau, bħala destinazzjoni turistika attraenti minħabba l-pajsaġġi naturali pittoreski tagħha, 300 jum ta' xemx fis-sena, prezzijiet baxxi, kultura tal-inbid antika u taħlita ta' influwenzi kulturali reġjonali. It-turiżmu fil-Moldova ffoka fuq il-pajsaġġi naturali tal-pajjiż, is-siti storiċi u t-tradizzjoni storika tal-inbid. Il-gvern jippromwovi t-turiżmu internazzjonali fil-pajjiż permezz tal-marka tiegħu tal-Moldova Travel. Il-Moldova hija konnessa internazzjonalment bl-ajru permezz tal-Ajruport Internazzjonali ta' Chisinau, b’titjiriet diretti lejn u minn bosta destinazzjonijiet Ewropej, inklużi Amsterdam Schiphol, Berlin Brandenburg, Londra Stansted, Pariġi-Charles de Gaulle, Tel Aviv Ben Gurion Airport, Tel Aviv Airport minn Ruma-Fiumicino , l-Ajruport ta' Istanbul u l-Ajruport Internazzjonali ta' Dubai. Il-konnessjonijiet ferrovjarji jgħaqqduha permezz ta' ferroviji diretti matul il-lejl lejn Bukarest, Kiev u Odessa ġirien. Iċ-ċittadini tal-Moldova jgawdu wkoll vjaġġar mingħajr viża fiż-Żona Schengen. [[Stampa:Orhei Moldova.jpg|thumb|Park Nazzjonali ta' Orhei]] Bħala esportatur ewlieni tal-inbid b'aktar minn 142 inbid u l-akbar inbid fid-dinja, tours tal-vinji huma offruti lit-turisti madwar il-pajjiż. Is-siti ewlenin jinkludu Cricova Winery, li l-inbid tagħha testendi fuq 120 kilometru (75 mi); Castel Mimi, kastell tas-seklu 19 b’vinji, mużew, gallerija tal-arti, spa, lukanda, u restorant; u Mileștii Mici, li għandha l-akbar ġabra ta’ nbid fid-dinja. Bħala pajjiż bi storja profonda tal-Kristjaneżmu Ortodoss tal-Lvant, il-pajjiż għandu wkoll aktar minn 50 monasteru u 700 knisja. Fost l-aktar famużi u li jżuruha nies hemm il-Monasteru tal-Għar ta’ Orhei tal-qedem, imnaqqax f’irdum fis-seklu 13 u li għadu jintuża llum, u l-Katidral tan-Natività tas-seklu 19 fiċ-ċentru ta’ Chisinau. Il-UNESCO tinkludi kemm il-Pajsaġġ Arkeoloġiku ta' Orhei l-Antik, li jippreżenta evidenza ta' insedjamenti li jmorru lura għal mill-inqas is-seklu 12, kif ukoll il-ħamrija tipika ta' Chernozem fl-Isteppa ta' Bălți tal-Moldova (l-aktar ħamrija li tinħarat fuq il-pjaneta) fil-Lista Tentattiva ta' Siti ta' Wirt Dinji. Il-belt kapitali ta 'Chisinau hija dar għal ħafna mill-mużewijiet nazzjonali tal-pajjiż, inkluż il-Mużew Nazzjonali tal-Belle Arti, l-Università Statali tal-Moldova, il-Gallerija Brancusi, il-Mużew Nazzjonali tal-Istorja tal-Moldova b'aktar minn 236,000 esebit, kif ukoll bieżla. swieq fit-tramuntana tal-belt, inkluża d-dar fejn kien jgħix Alexander Pushkin waqt l-eżilju tiegħu mit-Tsar Russu, u li minn dak iż-żmien inbidel f’mużew. Kull sena fit-3 u l-4 ta’ Ottubru, il-pajjiż jiċċelebra l-Jum Nazzjonali tal-Inbid, fejn il-produtturi tal-inbid jiftħu l-fabbriki tagħhom għall-pubbliku ġenerali u jipprovdu shuttle buses bejn il-postijiet. === Industrija tal-inbid === [[Stampa:Mileştii Mici (3944427747).jpg|thumb|L-akbar kantina tal-inbid fid-dinja tinsab f'Milestii Mici.]] Bit-300 jum ta' xemx fis-sena, il-klima tal-Moldova hija ideali għall-agrikoltura u, b'mod partikolari, għall-vinji. L-industrija tal-inbid hija settur ekonomiku importanti, li tirrappreżenta tlieta fil-mija tal-PGD tal-Moldova u tmienja fil-mija tal-esportazzjonijiet totali tal-pajjiż, skont id-dejta tal-gvern. L-inbid tal-Moldova huwa esportat lejn aktar minn 70 stat madwar id-dinja. Għalkemm il-Moldova bilkemm hija akbar mill-Belġju, il-pajjiż għandu 122,000 ettaru ta' vinji u huwa fost l-akbar 20 produttur fid-dinja, skont rapport tal-Organizzazzjoni Internazzjonali tad-Dwieli u l-Inbid (OIV). L-UE lliberalizzat is-suq tagħha għall-inbejjed tal-Moldova u ffirmat ftehim bilaterali ta’ kummerċ ħieles mal-Moldova, bir-riżultat li fl-2021 il-pajjiż esporta aktar minn 120 miljun litru ta' nbid lejn pajjiżi Ewropej. Ħafna familji għandhom ir-riċetti u l-varjetajiet tal-għeneb tagħhom stess li ġew mgħoddija minn ġenerazzjoni għal oħra. Hemm tliet reġjuni storiċi tal-inbid: Valul lui Traian (Lbiċ), Stefan Voda (Xlokk) u Codru (ċentru), maħsuba għall-produzzjoni ta' nbejjed b'indikazzjoni ġeografika protetta. Mileștii Mici hija dar għall-akbar kantina tal-inbid fid-dinja. Jiġġebbed għal 200 km (120 mi) (għalkemm 55 km (34 mi) biss qed jintuża) u fih madwar żewġ miljun jew aktar flixkun inbid. Hija żammet ir-Rekord Dinji Guinness għall-akbar inbid b'numru ta' fliexken mill-2005. L-ewwel inbejjed fil-ġbir tagħha jmorru lura għall-1969. Mimi Castle, fix-Xlokk, huwa inbid u monument arkitettoniku, li nbena fil-bidu ta' is-seklu XIX fir-raħal ta' Bulboaca fid-distrett ta' Anenii Noi, u huwa maħsub li huwa l-ewwel inbid f'Bessarabia. Minn dakinhar inbidel ukoll f’kumpless turistiku b’mużew, gallerija tal-arti, lukanda, spa u kmamar tat-tidwiq tal-inbid. === Agrikoltura === [[Stampa:Dniester in Moldova, 2004.jpg|thumb|Art agrikola fuq id-Dniester, 2004]] Il-Moldova hija stat agrarju-industrijali, b'artijiet agrikoli li jokkupaw 2,499,000 ettaru f'erja totali ta' 3,384,600 ettaru. Huwa stmat li 1,810,500 minn dawn l-ettari huma kultivati. Huwa wieħed mill-aktar pajjiżi li jinħarat fl-Ewropa, u l-ħamrija ta' Chernozem fl-isteppa ta' Bălți hija waħda mill-aktar ħamrija fertili fid-dinja. B'aktar minn 300 jum ta 'xemx fis-sena li jappoġġjaw il-kultivazzjoni tal-vinji, il-Moldova hija wkoll waħda mill-akbar produtturi tal-inbid fid-dinja. Is-settur agrikolu tal-Moldova jibbenefika mill-prossimità ġeografika ta' swieq kbar, speċjalment l-Unjoni Ewropea. Fl-2021, l-agrikoltura kienet tirrappreżenta 12 % tal-esportazzjonijiet totali tal-Moldova u 21 % tal-impjiegi totali. L-aktar ikel esportat tiegħu huwa qamħirrum, qamħ, żerriegħa tal-ġirasol, għeneb, tuffieħ, pitravi taz-zokkor, ħalib, patata, xgħir, għanbaqar/pruna tal-pruna, filwaqt li industriji domestiċi rilevanti u importanti jinkludu l-ipproċessar taz-zokkor, żejt veġetali, ipproċessar tal-ikel u makkinarju agrikolu. Bejn l-2015 u l-2022, il-produzzjoni agrikola kważi rdoppjat, partikolarment fil-produzzjoni tal-ħaxix u l-frott. F'Lulju 2023, inħoloq netwerk ta' 20 librerija taż-żerriegħa li jinkludi aktar minn 1,000 żerriegħa fil-Moldova bl-għajnuna tal-Ministeru tal-Affarijiet Barranin tar-Repubblika Ċeka, NGOs u l-Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti, bil-għan li tittejjeb il-bijodiversità agrikola lokali, ir-reżiljenza għall-klima u l-kapaċità tal-gvern lokali u l-bdiewa li jirrispondu b'mod effettiv għall-kundizzjonijiet ambjentali li qed jinbidlu. Madankollu, is-settur agrikolu tal-pajjiż jiffaċċja sfidi serji fit-tul. Minkejja li għandha emissjonijiet ta' gassijiet serra per capita relattivament modesti aktar baxxi mill-medja globali, il-Moldova hija vulnerabbli ħafna għat-tibdil fil-klima u diżastri ambjentali relatati li diġà jiswew lill-pajjiż 2.13 % tal-PDG annwali. Skont Climate-KIC, immexxi mill-Istitut Ewropew tal-Innovazzjoni u t-Teknoloġija, “l-istess reġjun tal-Moldova jista’ jesperjenza nixfiet intensi u għargħar devastanti tul ftit xhur, li hija t-tħassib ewlieni tal-popolazzjoni lokali meta titkellem dwar il- klima." "Iżda n-natura irregolari ta' dawn l-avvenimenti għamlitha diffiċli biex jinżamm l-interess fit-tul tal-popolazzjoni tal-Moldova jew biex jinkanalizza l-flus tad-donaturi." === Infrastruttura tat-trasport === [[Stampa:Chisinau Airport_KIV.jpg|thumb|Ajruport Internazzjonali ta' Chisinau]] Il-mezzi ewlenin tat-trasport tal-Moldova huma l-ferroviji (1,138 km) u sistema ta' awtostradi (12,730 km b'kollox, inklużi 10,937 km ta' uċuħ pavimentati). Konnessjonijiet ferrovjarji jgħaqqdu l-belt b'ferroviji diretti bil-lejl ma' Bukarest ġirien, Kyiv, Odessa. It-terminal ta' Giurgiuleşti fuq id-Danubju huwa adattat għan-navigazzjoni ta' dgħajjes żgħar. It-tbaħħir fuq ix-xmajjar minuri Prut u Nistru għandu rwol modest fis-sistema tat-trasport tal-pajjiż. L-uniku portal bl-ajru internazzjonali tal-Moldova huwa l-Ajruport Internazzjonali ta' Chisinau, b'titjiriet diretti lejn u minn bosta destinazzjonijiet Ewropej. === Telekomunikazzjonijiet === L-Internet fil-Moldova huwa wieħed mill-aktar mgħaġġla u l-orħos fid-dinja mill-2023. Il-pajjiż jikklassifika t-tielet fid-dinja għall-kopertura tal-gigabit b'madwar 90% tal-popolazzjoni li għandha l-għażla li tabbona għal pjan ta' medda ta' gigabit tal-veloċità tal-broadband tal-fibra ottika. Il-Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti iġġudika li għandu infrastruttura diġitali żviluppata ħafna, b'kopertura 4G ta' 98% tat-territorju tiegħu. Minn Lulju 2022, kien hemm aktar minn 3 miljun utent tal-Internet fil-Moldova, li jiffurmaw madwar 76% tal-popolazzjoni. Il-Moldova qed tikkunsidra offerta biex tibda tħaddem il-5G fl-2024, bi provi jibdew fl-2019. Starlink tnieda fil-Moldova f'Awwissu 2022. It-teknoloġija tal-informazzjoni u l-komunikazzjoni (ICT) hija waħda mis-setturi ekonomiċi l-aktar promettenti fil-Moldova, u tirrappreżenta aktar minn 10 fil-mija tal-PGD. Aktar minn 2,000 student tal-Moldova jiggradwaw kull sena bi lawrja fix-xjenza tal-kompjuter jew qasam relatat. L-Indiċi taċ-Ċibersigurtà Globali tal-ITU jikklassifika lill-Moldova fit-33 post fl-Ewropa u fit-63 fid-dinja. L-adeżjoni tal-pajjiż fl-2009 għall-Konvenzjoni tal-Kunsill tal-Ewropa dwar iċ-Ċiberkriminalità u l-adozzjoni tal-Programm Nazzjonali taċ-Ċibersigurtà għall-2016-2020 stabbilixxew il-parametri leġiżlattivi għal ambjent diġitali aktar sigur. Mill-invażjoni tar-Russja tal-Ukrajna ġar u l-kampanja ċibernetika tagħha kontra l-Moldova, il-gvern tal-Moldova investa flus u riżorsi sinifikanti fl-iżvilupp ta’ prattiki u regolamenti taċ-ċibersigurtà aktar b'saħħithom bl-għajnuna tal-Unjoni Ewropea u tal-Istati Uniti. L-Unjoni Ewropea ħolqot u ffinanzjat ukoll l-Unità ta' Assistenza Rapida taċ-Ċibersigurtà tal-Moldova biex ittejjeb ir-reżiljenza ċibernetika tal-organizzazzjonijiet tas-settur pubbliku tal-Moldova u s-setturi ewlenin tal-infrastruttura kritika. Il-Moldova adottat leġiżlazzjoni ġdida parzjalment abbozzata mill-unità li se tidħol fis-seħħ fl-1 ta' Jannar, 2025. Il-pajjiż għadda wkoll leġiżlazzjoni biex jallinja aktar mill-qrib mar-regolamenti tal-GDPR tal-UE, u bħalissa huwa fil-biċċa l-kbira konformi magħhom. === Servizzi bankarji === Il-Bank Nazzjonali tal-Moldova huwa responsabbli għas-sistema finanzjarja u għall-ġestjoni u l-kontroll tal-banek kollha fil-Moldova. Huwa responsabbli lejn il-Parlament tal-Moldova. == Demografija == L-aktar informazzjoni aġġornata u affidabbli hija disponibbli fuq il-websajt tal-Uffiċċju Nazzjonali tal-Istatistika tar-Repubblika tal-Moldova, li tiġi aġġornata kontinwament kull xahar u kull sena. L-aktar ċensiment nazzjonali reċenti tal-Moldova sar fl-2014 (mingħajr ma' tinkludix it-Transnistria). Iċ-ċensiment nazzjonali li jmiss se jsir fl-2024. === Ħarsa ġenerali === Il-Moldova għandha popolazzjoni stmata ta' madwar 2,423,300 mill-1 ta' Jannar 2024. Il-Moldova hija relattivament urbanizzata, b'43.4% tal-Moldova jgħixu f'żoni urbani mill-2022 u rata ta' urbanizzazzjoni ta' 0.09%. Madwar terz tal-popolazzjoni tal-Moldova tgħix fiż-żona metropolitana tal-kapitali, Chisinau. Mill-2022, id-densità tal-popolazzjoni tal-pajjiż hija 82.8 abitant għal kull km 2 u l-istennija tal-ħajja medja kienet 71.5 snin (67.2 għall-irġiel u 75.7 għan-nisa). Hemm 100 mara għal kull 90 raġel fil-Moldova, u n-nisa impjegati għandhom livelli ta’ edukazzjoni sinifikament ogħla, għalkemm in-nisa komplew jaqilgħu 13.6% inqas mill-irġiel bħala medja. In-numru ta' nies anzjani (60 sena 'l fuq) għal kull 100 abitant fil-Moldova żdied sena wara l-oħra. Il-lingwa nazzjonali hija r-Rumen, lingwa Rumana, għalkemm ir-Russu huwa mitkellem ukoll minn madwar 15% tal-popolazzjoni tal-Moldova mill-2014. Il-pajjiż ilu jbati minn tnaqqis fil-popolazzjoni fit-tul minħabba livelli għoljin ta' emigrazzjoni (fl-2022, 43,000 ruħ aktar ħallew il-pajjiż milli waslu), kif ukoll rati baxxi ta' fertilità. Skont Balkan Insight, il-popolazzjoni naqset bi kważi 33% mill-1990, u sal-2035 il-popolazzjoni totali tista' tkun nofs dik li kienet fl-1990. Mill-2018, in-numru ta' mwiet qabeż il-livelli ta' twelid ħaj, għalkemm id-distakk naqas mill-2021. Fl-2022, in-numru medju ta' tfal għal kull mara f'età li jista' jkollhom it-tfal kien ta' 1.69, ferm inqas mir-rata ta' sostituzzjoni ta’ 2.1, meta mqabbel ma' 1.78 fl-2019. In-numru totali ta' Imwiet naqas b'20.5% fl-2022 meta mqabbel mal-2019. baqa' baxx, madwar 3 % fl-2022. Skont iċ-ċensiment nazzjonali tal-2014, il-Moldova etniċi kienu jiffurmaw madwar 75% tal-popolazzjoni tal-pajjiż, filwaqt li r-Rumeni (7%), l-Ukraini (6.57%), il-Gagauzians (4.57%) u r-Russi (4.06%) kienu jikkostitwixxu l-aktar minoranzi etniċi importanti. Popolazzjonijiet iżgħar jinkludu Bulgari (1.88%), Roma (0.34%), Belarussi (0.10%), Lhud (0.06%), u Pollakki (0.05%). ==== Popolazzjoni tal-Moldova skont il-grupp etniku Ċensiment tal-Moldova tal-2014 ==== * Rumeni (82%) * Ukraini (6.57%) * Bulgari (1.88%) * Roma (0.34%) * Bjelorussi (0.10%) * Lhud (0.06%) * Poli (0.05%) * Ġermaniżi (0.03%) * Oħrajn (0.26%) === Lingwa === Minn Marzu 2023, l-unika lingwa uffiċjali tal-Moldova hija r-Rumen, u r-referenzi kollha għal-lingwa Moldovan fil-kostituzzjoni u l-abbozzi legali ġew emendati biex jirreferu għar-Rumen. Iċ-ċensiment tal-Moldova tal-2014 ġabar għall-ewwel darba informazzjoni dwar il-lingwi mitkellma mir-residenti fil-Moldova. Hemm kontroversja dwar jekk il-Moldova u r-Rumen għandhomx jitqiesu lingwi separati jew le, bil-gvern tal-Moldova jirrifjuta kwalunkwe distinzjoni, madankollu ċ-ċensiment ippermetta li dawk li wieġbu jwieġbu bit-tikketta li ppreferew. Ir-riżultati kienu Moldovan (54.6%), Rumen (24.0%), Ukrajn (17.2%), Gagauz (2.7%), Bulgaru (1.7%) u oħrajn (0.5%). === Diaspora u emigrazzjoni === L-emigrazzjoni hija fenomenu enormi fil-Moldova u għandha impatt kbir fuq id-demografija u l-ekonomija tal-pajjiż. Huwa stmat li aktar minn 1.2 sa 2 miljun ċittadin tal-Moldova (aktar minn 25% tal-popolazzjoni) jgħixu u jaħdmu barra. L-ekonomija tal-Moldova għadha tiddependi ħafna fuq il-ħlasijiet tar-rimessi tagħha. Il-Moldova jinsabu fir-reġjun tal-Balkani, l-Ewropa tal-Punent u l-Amerika ta 'Fuq. Fost il-popolazzjonijiet tad-dijaspora tal-Moldova l-aktar notevoli hemm: 285,000 fir-Rumanija (2020), 258,600 fl-Ukrajna (2002), 188,923 fl-Italja (2019), 122,000 fil-Ġermanja (2022), 26,300 fi Franza (2019, 270) u Kanada (2019, 272) . Ix-xejriet attwali jindikaw li l-popolazzjoni tal-Moldova se tkompli tonqos u li l-emigrazzjoni se tibqa' kronika u ogħla mir-rati tal-immigrazzjoni jew tat-twelid naturali. Fl-2020, l-emigrazzjoni netta niżlet għal livell baxx ta' 7,000, iżda fl-2022, 43,000 ruħ aktar telqu mill-pajjiż milli waslu, għalkemm din iċ-ċifra hija kemxejn inqas mill-emigrazzjoni netta ta' 45,000 fl-2021. L-invażjoni Russa tal-Ukrajna ġar u l-impatt ekonomiku dwar il-Moldova seta' kien fattur ewlieni li kkontribwixxa għaż-żieda bejn l-2020 u l-2022. Madankollu, hemm indikazzjonijiet li l-invażjoni tal-Ukrajna u l-passi meħuda mill-pajjiż lejn l-adeżjoni mal-Unjoni Ewropea setgħu kkawżaw għadd dejjem akbar ta' emigranti Moldovani li jirritornaw lill-pajjiż tat-twelid tagħhom, jippruvaw jgħinu lill-pajjiż jissieħeb fl-UE. Id-dijaspora tal-Moldova kellha wkoll influwenza sinifikanti fl-elezzjonijiet reċenti tal-Moldova, ivvutat b'mod assolut għal Maia Sandu bħala president fl-2020 u għall-Partit tagħha ta' Azzjoni u Solidarjetà fl-elezzjonijiet parlamentari tal-2021. === Reliġjon === [[Stampa:Nativity Cathedral - Moldova (by David Stanley).jpg|thumb|Katidral tan-Natività, Chisinau. Knisja Ortodossa tal-Moldova.]] [[Stampa:Orhei Vechi, Moldova - Flickr - Dave Proffer (13).jpg|thumb|Knejjes tal-blat f'Old Orhei, parti mill-uniku park nazzjonali tal-pajjiż]] Il-kostituzzjoni tal-Moldova tipprovdi għal-libertà tar-reliġjon u separazzjoni sħiħa tal-knisja u l-istat, għalkemm il-kostituzzjoni tiċċita l-"importanza eċċezzjonali" tal-Kristjaneżmu Ortodoss tal-Lvant. Id-diskriminazzjoni bbażata fuq affiljazzjoni reliġjuża hija illegali, u l-inċitament għall-mibegħda reliġjuża u etnika ġiet iddikjarata illegali f'Mejju 2022. Ir-reliġjon fil-Moldova hija ddominata mill-fergħa Ortodossa tal-Lvant tal-Kristjaneżmu. Skont iċ-ċensiment tal-Moldova tal-2014, 90% tal-pajjiż iddikjaraw lilhom infushom bħala tal-fidi Kristjana Ortodossa tal-Lvant. Minn dan in-numru, madwar 80-90% tal-Moldova Ortodossa jappartjenu għall-Knisja Ortodossa tal-Moldova (magħrufa formalment bħala Metropolis ta' Chisinau u l-Moldova Kollha), li hija subordinata għall-Knisja Ortodossa Russa, u kellha rwol qawwi fl-approfondiment. L-influwenza tar-Russja fil-Moldova. L-10–20% li jifdal tal-Moldova Ortodossi jappartjenu għall-metropoli ta' Bessarabia, li hija subordinata għall-Knisja Ortodossa Rumena. Mill-popolazzjoni mhux Ortodossa tal-Moldova, id-Dipartiment tal-Istat tal-Istati Uniti jistma li mill-2022, madwar 7% ma jidentifikawx mal-ebda reliġjon; Il- Battisti, ix- Xhieda taʼ Jehovah, u l- Pentekostali jgħoddu bejn 15,000 u 30,000 kull wieħed; L-organizzazzjoni tal-Komunità Lhudija tar-Repubblika tal-Moldova tistma li l-popolazzjoni Lhudija hija madwar 20,000; u l-Lega Iżlamika tal-Moldova (NGO rikonoxxuta mill-Ministeru tal-Ġustizzja tal-Moldova fl-2011 bħala rappreżentant tal-Musulmani tal-Moldova) tistma li n-numru ta' Musulmani huwa bejn wieħed u ieħor 15,000 sa 17,000. Hemm sitt sinagogi f'Chisinau, waħda f'Orhei, waħda f'Soroca u waħda f'Tiraspol, u moskea waħda f'Chisinau. Il-bqija ta' inqas minn 5% tal-popolazzjoni tal-Moldova huma Adventisti tas-Seba' Jum, Insara Evanġeliċi, Kattoliċi Rumani, Luterani u atei. === Saħħa u fertilità === Il-Moldova toffri kura tas-saħħa universali permezz ta' sistema ta' assigurazzjoni tas-saħħa obbligatorja. Skont l-aktar dejta uffiċjali riċenti mill-2022, għal kull 10,000 abitant hemm 48.4 tabib u 91 unità ta 'persunal mediku medju. Madwar 53% ta' dawk li għandhom 16-il sena jew aktar fiż-żoni urbani ddeskrivew is-saħħa tagħhom stess bħala “tajba” jew “tajba ħafna”, meta mqabbla ma' madwar 33% tan-nies tal-istess età fiż-żoni rurali. Il-pajjiż għandu 86 sptar, 1,524 spiżerija u fergħa, 12,600 tabib, 23,687 persunal paramediku u 17,293 sodda fl-isptar. Il-Moldova tonfoq 6% tal-PGD annwali tagħha fuq il-kura tas-saħħa, minn 4.9% fl-2019. Fl-2022, l-istennija tal-ħajja medja kienet 71.5 snin (67.2 għall-irġiel u 75.7 għan-nisa), kemxejn inqas minn f'pajjiżi komparabbli bħall-Albanija, il-Bulgarija, il-Latvja u l-Ukrajna. In-numru ta' nies anzjani (60 sena 'l fuq) għal kull 100 abitant fil-Moldova żdied sena wara l-oħra. Ir-rata ta’ fertilità totali għal kull mara fl-2022 kienet 1.69, tnaqqis minn 1.78 fl-2019 u taħt ir-rata ta’ sostituzzjoni ta’ 2.1. Fl-2022 kien hemm 10.6 twelid ħaj għal kull 1,000 abitant, tnaqqis meta mqabbel ma' 12.2 fl-2019, u 14.2 imwiet għal kull 1,000 abitant, żieda meta mqabbla ma’ 13.7 fl-2019 iżda tnaqqis sinifikanti meta mqabbel ma' 17.5 f’2001 mortalità tat-trabi ħajjin għal kull twelid. 9.0, żieda żgħira meta mqabbla ma '8.7 fl-2020. In-numru totali ta 'mwiet naqas b'20.5% meta mqabbel mal-2021. Skont l-Aġenzija Nazzjonali tas-Saħħa Pubblika, il-kawżi ewlenin tal-mewt fl-2022 kienu mard tas-sistema ċirkolatorja (58%), tumuri tal-kanċer (15.8%), mard tad-diġestiva. passaġġ (7.5%), kawżi esterni (4.8%) u kawżi oħra (13.9%). B'mod aktar speċifiku, il-kawżi ewlenin tal-mewt fl-2019 kienu mard iskemiku tal-qalb, puplesiji, mard tal-qalb ipertensiv, ċirrożi tal-fwied, u kanċer tat-trakea, tal-bronki u tal-pulmun. Fid-19 ta' Diċembru, 2016, il-parlament tal-Moldova approva li jgħolli l-età tal-irtirar għal 63 mil-livell attwali ta' 57 għan-nisa u 62 għall-irġiel, riforma li hija parti minn programm ta' għajnuna ta' tliet snin miftiehem mal-Fond Monetarju Internazzjonali. L-età tal-irtirar se tiżdied gradwalment bi ftit xhur kull sena sakemm tidħol fis-seħħ bis-sħiħ fl-2028. === Edukazzjoni === Fis-sena akkademika 2022/23, il-Moldova kellha 1,218 skola primarja u sekondarja, 90 skola vokazzjonali u 21 istituzzjoni ta' edukazzjoni għolja, kif ukoll 12-il istituzzjoni privata ta' edukazzjoni għolja. Kien hemm total ta’ 437,000 student u student. Fl-2015, ir-Rumanija talloka 5,000 borża ta' studju fi skejjel sekondarji u universitajiet għall-istudenti tal-Moldova. Bl-istess mod, aktar minn nofs it-tfal ta' qabel l-iskola fil-Moldova jibbenefikaw mill-programm iffinanzjat mir-Rumanija biex jiġu rinnovati u mgħammra l-kindergartens. Kważi l-popolazzjoni kollha hija litterata: ir-rata ta' litteriżmu tal-popolazzjoni ta' 15-il sena' l fuq hija stmata għal 99.6%. [[Stampa:State University of Moldova main building entrance.jpg|thumb|Daħla tal-bini prinċipali tal-Università Statali tal-Moldova.]] L-istituzzjonijiet ewlenin tal-edukazzjoni għolja fil-Moldova huma l-Università tal-Istat tal-Moldova u l-Akkademja tax-Xjenzi tal-Moldova, it-tnejn li huma jinsabu f'Chisinau. L-Akkademja tal-Istudji Ekonomiċi tal-Moldova (imwaqqfa fl-1991) dehret fil-Klassifiki tal-Università Dinjija ta' Times Higher Education u edukat diversi mexxejja nazzjonali, inkluż il-President attwali tal-Moldova, Maia Sandu, u l-mexxej tal-oppożizzjoni, Igor Dodon. Universitajiet ewlenin oħra jinkludu l-Università Pedagoġika Statali Ion Creangă ta' Chisinau, l-Università Statali tal-Mediċina u l-Farmaċija Nicolae Testemițanu, u l-Università Teknika tal-Moldova. In-nisa jirrappreżentaw 59.1% tal-istudenti tal-edukazzjoni għolja u 70.1% tal-istudenti barranin kollha fi programmi ta' dottorat fil-Moldova. 32.3% tan-nisa impjegati fil-Moldova rċevew edukazzjoni ogħla, meta mqabbla ma' 24.5% tal-irġiel, u 16.9% edukazzjoni sekondarja speċjalizzata, meta mqabbla ma' 11.3% tal-irġiel. == Kultura == [[Stampa:Eminescu.jpg|thumb|left|Mihai Eminescu, il-poeta nazzjonali tal-Moldova u r-Rumanija]] [[Stampa:Dimitrie Cantemir - portrait from Descriptio Moldaviae,_1716.jpg|thumb|Dimitrie Cantemir, studjuż tal-Moldova tal-Illuminiżmu bikri]] It-tradizzjoni kulturali tal-Moldova ġiet influwenzata prinċipalment mill-oriġini Rumena tal-maġġoranza tal-popolazzjoni tagħha, li l-għeruq tagħha jmorru lura għas-seklu 2 AD, il-perjodu tal-kolonizzazzjoni Rumana fid-Dacia. Ġeografikament tinsab f'salib it-toroq tal-Latin, Slavi u kulturi oħra, il-Moldova arrikkit il-kultura tagħha stess billi adottat u żamm tradizzjonijiet minn reġjuni ġirien u sorsi influwenti oħra. L-akbar grupp etniku, li sas-seklu 14 kien ġie identifikat b'mod wiesa' bħala "Moldova", kellu rwol importanti fil-formazzjoni tal-kultura klassika Rumena. Il-kultura ġiet influwenzata wkoll mill-kultura Biżantina, mill-popolazzjonijiet Magyar u Slavi ġirien, u aktar tard mit-Torok Ottomani. Influwenza qawwija tal-Ewropa tal-Punent fuq il-letteratura u l-arti tal-Moldova kienet tipprevali fis-seklu 19. [[Stampa:International Children's Day Celebrations in Chisinau, Moldova (7688594362_cropped).jpg|thumb|Moldovani lebsin kostumi nazzjonali f'[[Chișinău]]]] Il-wirt kulturali tal-pajjiż kien immarkat minn bosta knejjes u monasteri mibnija mill-ħakkiem tal-Moldova Stiefnu l-Kbir fis-seklu 15, mix-xogħlijiet tal-metropolitani tar-Rinaxximent aktar tard Varlaam u Dosoftei, u dawk ta' studjużi bħal Grigore Ureche, Miron Costin, Nicolae Milescu. , Dimitrie Cantemir u Ion Neculce . Fis-seklu 19, il-Moldova mit-territorji tal-Prinċipat medjevali tal-Moldova, maqsuma f'Bessarabia, Bukovina u Moldavia tal-Punent (wara l-1859, ir-Rumanija), taw kontribut sinifikanti għall-formazzjoni tal-kultura Rumena moderna. Fosthom kien hemm ħafna Bessarabjani, bħal Alexandru Donici, Alexandru Hâjdeu, Bogdan Petriceicu Hasdeu, Constantin Stamati, Constantin Stamati-Ciurea, Costache Negruzzi, Alecu Russo, Constantin Stere. Mihai Eminescu, poeta Romantiku tard, u Ion Creangă, kittieb, huma l-aktar artisti influwenti bil-lingwa Rumena, meqjusa bħala kittieba nazzjonali kemm fir-Rumanija kif ukoll fil-Moldova. === Kċina === Il-ħamrija fertili tal-Moldova (chernozem) tipproduċi għeneb abbundanti, frott, ħaxix, ċereali, laħam u prodotti tal-ħalib, li kollha sabu użu fil-kċina nazzjonali. Il-ħamrija sewda fertili flimkien mal-użu ta 'metodi agrikoli tradizzjonali tippermetti t-tkabbir ta' firxa wiesgħa ta' ikel fil-Moldova. Il-kċina tal-Moldova hija simili għal dik tal-ġirien tagħha r-Rumanija, l-Ukrajna u l-Polonja, u r-reġjuni jaqsmu ħafna platti tradizzjonali komuni, ħafna drabi b'varjazzjonijiet reġjonali. Il-kċina tal-Moldova storikament kienet influwenzata b'mod partikolari minn elementi tal-kċina Russa, Torka u Ukraina. Dixxijiet ewlenin ħafna drabi jinkludu ċanga, majjal, patata, kaboċċi, u varjetà ta 'ċereali. Ix-xarbiet alkoħoliċi popolari huma divin (brandi tal-Moldova), birra u inbid, li minnhom il-pajjiż huwa magħruf biex jagħmel offerti ta' kwalità għolja. [[Stampa:Mămăligă2020-02-12.jpg|thumb|Mămăligă huwa poriġ magħmul bid-dqiq tal-qamħ isfar, tradizzjonali fil-Moldova]] Hemm diversi platti tradizzjonali tal-Moldova. Plăcinte huma għaġina mimlija u moqlija b'mili bħal ġobon artab (spiss urdă), kaboċċi, patata, tuffieħ, ċirasa u oħrajn, kemm jekk ħelwin jew melħin. Sarmale huwa platt tipiku tal-Moldova li ġeneralment jikkonsisti minn weraq tal-kaboċċi mimlijin bir-ross, bżar, karrotti, laħam u moħmija fiż-żejt. Varjazzjonijiet reġjonali jistgħu jinstabu wkoll f'partijiet oħra preċedenti tal-Imperu Ottoman. Mămăligă huwa ikel bażiku ieħor, tip ta 'porridge magħmul mid-dqiq tal-qamħ isfar, u huwa popolari f'pajjiżi oħra, iżda ħafna drabi tissejjaħ polenta, ħafna drabi servuta ma' pecorino u krema qarsa. Plachyndy huwa tip ta 'ħobż ċatt spiss magħmul bil-kefir jew ix-xorrox tal-butir, imgeżwer madwar ħxejjex aromatiċi u moqli fiż-żejt. Zeamă hija soppa ħafifa tat-tiġieġ, li ġeneralment tikkonsisti minn brodu tat-tiġieġ magħmul mid-dar magħmul minn tiġieġ sħiħ iżgħar, ilma, taljarini tal-bajd irqaq magħmulin mid-dar (tăiței de casă), u varjetà ta’ ħaxix u ħxejjex aromatiċi mqattgħin fin. Brynza huwa ġobon artab tan-nagħaġ/mogħoż b'tessut imfarrak u togħma tangy, prinċipalment prodott u popolari fis-Slovakkja, ir-Rumanija u l-Moldova, u spiss użat fl-insalati, pasti u pulpetti. Borscht, soppa qarsa tal-Ewropa tal-Lvant magħmula bil-pitravi, brodu tal-laħam, u ħxejjex, hija wkoll popolari u komunement moqdija fil-Moldova. Bħal f'partijiet oħra tar-reġjun, il-pierogi (magħrufa bħala chiroște fil-Moldova) huma staple tradizzjonali ieħor u spiss jimtlew b'ġobon artab fil-Moldova. L-għaġina hija magħmula bid-dqiq tal-qamħ u mgħollija f'ilma mielaħ, moqlija fiż-żejt jew moħmija fil-forn. Medovik, kejk imsejjaħ Smetanik huwa kejk ta 'saff popolari bl-għasel u smetana (krema qarsa) jew ħalib ikkondensat. Il-konsum totali ta' alkoħol irreġistrat fost l-adulti huwa bejn wieħed u ieħor maqsum indaqs bejn spirti, birra u inbid. Notevolment, il-Moldova għandha wieħed mill-ogħla konsum ta 'alkoħol per capita fid-dinja, bi 15.2 litri (4.0 gallun Amerikan) ta' alkoħol pur ikkunsmat fl-2016. Din iċ-ċifra naqset xi ftit f'dawn l-aħħar snin, iżda għadha problema serja u persistenti tas-saħħa. === Vaganza === Il-biċċa l-kbira tan-negozji tal-bejgħ bl-imnut huma magħluqa f'Jum l-Ewwel tas-Sena u Jum l-Indipendenza, iżda jibqgħu miftuħa fil-festi l-oħra kollha. Il-Milied jiġi ċċelebrat fis-7 ta' Jannar, id-data tradizzjonali fil-knejjes Ortodossi tal-Lvant tal-Kalendarju l-Antik, jew il-25 ta' Diċembru, u ż-żewġ dati huma rikonoxxuti bħala festi pubbliċi. Fl-1 ta' Marzu jiġi ċċelebrat l-għoti tar-rigali tal-marțișor, li hija tradizzjoni li fiha n-nisa jingħataw tip ta’ talisman mogħti għal xorti tajba. === Mużika === [[Stampa:Moldova at ESC 2011.jpg|thumb|Zdob și Zdub qed iwettaq fil-Eurovision Song Contest 2011.]] Fost l-aktar kompożituri prominenti tal-Moldova hemm Gavriil Musicescu, Ștefan Neaga u Eugen Doga. Fil-qasam tal-mużika pop, il-Moldova pproduċiet il-band O-Zone, li żdiedet għall-fama fl-2003, bil-kanzunetta hit tagħhom "Dragostea Din Tei", li laħqet bosta charts ta' singles notevoli. Il-Moldova ilha tipparteċipa fil-Eurovision Song Contest mill-2005. Banda popolari oħra mill-Moldova hija Zdob și Zdub li rrappreżenta lill-pajjiż fil-Eurovision Song Contest 2005, u ġiet fis-sitt post, ukoll fl-2021, b’riżultat simili. F'Mejju 2007, Natalia Barbu rrappreżentat lill-Moldova f'Ħelsinki fil-Eurovision Song Contest 2007 bil-kanzunetta tagħha "Fight". Natalia waslet sal-finali b’marġni dejjaq ħafna. Huwa daħal fl-għaxar post b’109 punt. Zdob și Zdub imbagħad irrappreżenta mill-ġdid lill-Moldova fil-Eurovision Song Contest 2011, fejn poġġiet fit-12-il post. Il-grupp SunStroke Project b'Olia Tira rrappreżenta lill-pajjiż fil-Eurovision Song Contest 2010 bil-kanzunetta hit tagħhom "Run Away". Il-prestazzjoni tagħhom kisbet fama internazzjonali bħala meme tal-Internet minħabba l-moviment pelviku u ż-żfin ta' Sergey Stepanov, is-sassofonist tal-grupp. Huwa ġie mlaqqam "Epic Sax Guy". SunStroke Project reġgħet deher fil-kanzunetta tal-Eurovision 2017 "Hey Mama", li ħadet it-tielet post. Fl-2015, proġett mużikali ġdid imsejjaħ Carla's Dreams kiseb popolarità fil-Moldova. Carla's Dreams laħqet il-quċċata taċ-charts f'diversi pajjiżi fl-Ewropa bir-rilaxx tal-kanzunetta tagħha "Sub Pielea Mea" fl-2016. Il-kanzunetta rċeviet ħafna airplay u laħqet numru wieħed fiċ-charts fil-Moldova u r-Russja. Il-grupp għadu attiv u ħarġet l-aħħar album tagħhom fl-2017. It-tema tal-grupp mużikali hija "Anonymous" u jagħmlu uċuħ miżbugħin, hoodies, u nuċċalijiet tax-xemx. L-identità tal-membri tal-grupp għadha mhix magħrufa. Fost l-aktar mużiċisti klassiċi prominenti tal-Moldova hemm Maria Bieșu, waħda mis-soprani ewlenin fid-dinja u rebbieħa tal-Kompetizzjoni Internazzjonali tal-Ġappun; il-pjanista Mark Zeltser, rebbieħ tal-Kompetizzjoni Nazzjonali tal-USSR, il-Kompetizzjoni Long-Thibaud-Crespin f’Pariġi u l-Kompetizzjoni Busoni f'Bolzano, l-Italja. === Midja === Id-dritt għal-libertà tal-espressjoni u d-dritt għall-informazzjoni huma ggarantiti mill-Kostituzzjoni tal-Moldova. Reporters Without Borders tejbu l-klassifika tal-Moldova fl-Indiċi tal-Libertà tal-Istampa għat-28 post fl-2023 mid-89 fl-2020, parzjalment minħabba riformi legali tal-gvern li għamluha aktar faċli għall-ġurnalisti biex jaċċessaw informazzjoni uffiċjali. Madankollu, wissew li "l-midja tal-Moldova hija diversa iżda estremament polarizzata, bħall-pajjiż innifsu, li huwa mmarkat minn instabbiltà politika u l-influwenza eċċessiva tal-oligarki." Il-midja tal-Moldova hija maqsuma fuq kampijiet favur ir-Russja u favur il-Punent u fuq linji politiċi partiġġjani. L-oligarki u l-mexxejja politiċi jinfluwenzaw bil-qawwa l-pożizzjonijiet editorjali tagħhom. It-televiżjoni tibqa’ l-aktar mezz popolari u fdat, filwaqt li n-netwerks soċjali online qed isiru dejjem aktar influwenti. Il-biċċa l-kbira tan-netwerks tar-radju FM privati ​​xandru mill-ġdid il-produzzjoni tal-istazzjonijiet Russi u Rumeni. L-ewwel stazzjon tar-radju nazzjonali ffinanzjat mill-pubbliku, Radju Moldova, ilu xxandar mill-1939 mill-kapitali, Chisinau. Radio Free Europe/Radio Liberty huwa wkoll disponibbli b'mod wiesa'. Ix-xandar nazzjonali tat-televiżjoni u tar-radju tal-Moldova huwa Teleradio-Moldova (TRM), li jxandar l-istazzjon televiżiv Moldova 1. F'Lulju 2022, kien hemm 3 miljun utent tal-Internet, madwar 76% tal-popolazzjoni, u l-infrastruttura diġitali hija żviluppata tajjeb, b'kopertura 4G ta '98% tat-territorju. Hemm bosta gazzetti ta' kuljum u ta' kull ġimgħa ppubblikati fil-Moldova, inklużi Timpul de dimineață u Moldova Suverană, iżda l-midja stampata għandha udjenza żgħira b'mod ġenerali fil-Moldova. Il-midja indipendenti qed tissielet biex tiżgura s-sostenibbiltà finanzjarja quddiem id-dħul mir-reklamar li qed jonqos minħabba l-inflazzjoni, l-istaġnar ekonomiku u l-inċertezza kkawżati mill-invażjoni Russa tal-Ukrajna. Fl-2022, il-gvern irtira l-liċenzji tax-xandir ta' sitt stazzjonijiet tat-televiżjoni għax-xandir ta' propaganda favur ir-Russja u diżinformazzjoni dwar l-invażjoni Russa tal-Ukrajna bi ksur tal-Kodiċi tas-Servizzi Awdjoviżivi tal-pajjiż. Il-gvern stqarr li dan sar biex jiġi evitat ir-riskju ta' misinformazzjoni jew attentati ta' manipulazzjoni tal-opinjoni pubblika. Is-sitta kollha kienu proprjetà jew affiljati ma' Ilan Șhor, politiku u negozjant maħrub favur ir-Russja li ħarab lejn l-Iżrael fl-2019 wara li nstab ħati ta' frodi u ħasil ta' flus u kkundannat 15-il sena ħabs in absentia. F'Ottubru 2023, Orizont TV, ITV, Prime, Publika TV, Channel 2 u Channel 3 ġew ipprojbiti wkoll talli jimminaw l-elezzjonijiet lokali, kif ukoll imblukkaw diversi ħwienet tal-midja Russi, inklużi l-aġenziji tal-aħbarijiet TASS u Interfax. Xi films kellhom xi suċċess internazzjonali. Forsi l-aktar magħrufa huma Lăutarii (1972), miktuba u diretta mill-filmmaker Moldovan Emil Loteanu, u Wedding in Bessarabia (2009), li kien koprodott mir-Rumanija, il-Moldova u l-Lussemburgu. F'dawn l-aħħar snin, iċ-ċinema tal-Moldova kisbet attenzjoni internazzjonali akbar. Carbon (2022), immexxi minn Ion Borş, irċieva tifħir pożittiv minn rivisti bħal Variety. Kien ir-rebbieħ tal-Premju tal-Udjenza fil-Festival Internazzjonali tal-Films ta' Transylvania. Fis-37 Festival Internazzjonali tal-Films ta' Freiburg, il-Moldova ġiet inkluża fis-sezzjoni tagħha “Territorju Ġdid”, li tiċċelebra kulturi tal-films ftit li xejn magħrufa. F'Lulju 2022, il-Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti ħabbar li kien se juża tagħmir ta' l-aħħar teknoloġija biex jittrasferixxi aktar minn 1,600 film mill-arkivju tal-Moldova-Film għal posterità u preservazzjoni kulturali. L-Istati Uniti kkollaboraw billi fl-2021 attrezzaw laboratorju tad-diġitizzazzjoni biex jirrestawraw u jippreservaw il-films u d-dokumentarji tal-arkivji tagħha, li jirrappreżentaw parti importanti mill-wirt storiku, kulturali u artistiku tal-Moldova, u ħafna mill-films kienu mxandra fuq it-televiżjoni nazzjonali b'sottotitoli Rumeni. === Sports === [[Stampa:AUT vs. MDA 2015-09-05 (006).jpg|thumb|Tim nazzjonali tal-futbol tal-Moldova fl-2015]] Il-futbol huwa l-aktar sport tat-tim popolari fil-Moldova. Il-korp governattiv huwa l-Federazzjoni tal-Futbol tal-Moldova, li tappartjeni lill-UEFA. It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Moldova lagħab l-ewwel logħba tiegħu fl-1994, iżda qatt ma kkwalifika għall-Kampjonat Ewropew tal-UEFA. L-iktar klabb tal-futbol ta' suċċess huwa Sheriff Tiraspol, l-ewwel u l-uniku klabb tal-Moldova li kkwalifika għall-fażi tal-gruppi taċ-Champions League u l-Europa League. Rebbieħa oħra tad-Diviżjoni Nazzjonali tal-Moldova jinkludu Zimbru Chișinău, Dacia Chișinău, FC Tiraspol u Milsami Orhei. Trîntă (forma ta' lotta) huwa l-isport nazzjonali fil-Moldova. L-unjoni tar-rugby hija popolari wkoll. Aktar minn 10,000 partitarju jattendu partiti nazzjonali internazzjonali. Mill-2004 'l hawn, in-numru ta' plejers fil-livelli kollha aktar mid-doppju għal 3,200. Minkejja d-diffikultajiet u l-privazzjonijiet, it-tim nazzjonali jinsab fl-34 post fid-dinja. L-aktar tiġrija taċ-ċikliżmu prestiġjuża hija t-Tazza tal-President tal-Moldova, li saret għall-ewwel darba fl-2004. Fiċ-ċess, ir-Repubblika tal-Moldova għandha diversi kaptani internazzjonali, fosthom Viorel Iordăchescu, Dmitry Svetushkin u Viorel Bologan. Radu Albot huwa wieħed mill-aktar plejers tat-tennis tal-Moldova ta' suċċess, b'titli ATP fis-singles (Delray Beach Open 2019) u doppji (Istanbul Open 2015). Atleti mill-Moldova rebħu medalji Ewropej fl-atletika, biathlon, futbol u ġinnastika; midalji dinjija fil-qaws, judo, għawm u taekwondo; kif ukoll medalji Olimpiċi fil-boxing, canoeing, sparar, weightlifting u lotta. Il-Moldova għamlet id-debutt Olimpiku tagħha fl-Olimpjadi tax-Xitwa tal-1994 f'Lillehammer. Medaljati Olimpiċi jinkludu Sergei Mureiko, Oleg Moldovan, Vitalie Grușac, Veaceslav Gojan u Serghei Tarnovschi. Nicolae Juravschi irrappreżenta lill-Unjoni Sovjetika fil-Logħob ta' Seoul tal-1988, fejn rebaħ żewġ midalji. == Gallerija == <gallery> Stampa:Telegentru at night panorama 01.jpeg|[[Chișinău]] Stampa:Biserica Sf. Cuvios Vasile din Orhei St. Basil Church in Orhei (48002809927).jpg|Knisja San Bażilju (Biserica Sf. Cuvios Vasile), Orhei Stampa:Оргеев, памятник Василию Лупу Monumentul lui Vasile Lupu din Orhei Vasile Lupu monument in Orhei (45922280011).jpg|Monument (Monumentul lui Vasile Lupu), Orhei Stampa:Old Orhei.jpg|Orhei tinsab madwar 40 kilometru (25 mil) fit-tramuntana tal-kapitali, Chișinău. Stampa:ргеев, аптека "Гедеон Рихтер" Farmacia "Gedeon Richter" din Orhei Gedeon Richter pharmacy in Orhei (45934549462).jpg|Orhei Stampa:Южный пригород города Орхей... видна трасса М2, постепенный подъем слев - panoramio.jpg|Orhei hija belt, muniċipalità u ċ-ċentru amministrattiv tad-Distrett ta' Orhei Stampa:Piața Independenței din Bălți 3.JPG|Pjazza tal-Indipendenza (Piața Independenței din Bălți), Bălți Stampa:Palatul ofițerilor BL (cropped).jpg|City Hall (Palatul ofițerilor din Bălți), Bălți Stampa:Catedrala. SF. Const si Elen. din Bălți.JPG|Katidral tal-Qaddisin Kostantinu u Elena (Catedrala. SF. Const si Elen), Bălți Stampa:BEM, BL.jpg|Bank Ekonomiku tal-Moldova (Banca de Economii din Moldavia), Bălți Stampa:Piata independentei.jpg|Pjazza tal-Indipendenza (Piața Independenței din Bălți), Bălți Stampa:Bloc din Balti.JPG|Bini ta' appartamenti (Bloc din Balti), Bălți Stampa:Muzeul din Florești (1).JPG|Mużew tal-Floresti (Muzeul din Florești), Florești Stampa:Școala de arte din Florești (1).JPG|Skola tal-Arti tal-Floresti (Școala de arte din Florești), Florești Stampa:MD.GE.Comrat - Catedrala Sf. Ioan Botezătorul - jun 2017.jpg|Comrat (Veduta mill-ajru tal-Katidral ta' San Ġwann Battista Stampa:Street in Comrat4.jpg|Triq f'Comrat ħdejn il-Katidral ta' San Ġwann Battista f’Comrat, Comrat Stampa:Дом культуры в Комрате.jpg|Dar tal-Kultura f'Comrat, Comrat Stampa:Центральный парк2.jpg|Comrat Stampa:Тираспольский троллейбус 235.jpg|Tirișpolea Stampa:Собор Рождества Христова, Тирасполь.jpg|Tirișpolea Stampa:Dniester in Bender 04.JPG|Dniester ta' Tighina Stampa:Bendery.png|Pjazza Ħelsien Tighina Stampa:Bender Fortress. Church 03.JPG|Knisja fil-Fortizza Tighina (Cetatea Tighina) Stampa:Transfiguration Cathedral in Bender 03.JPG|Katidral tat-Trasfigurazzjoni f'Tighina Stampa:Cetatea Tighina.JPG|Fortizza Tighina fuq bolla mill-Moldova, 1995, (Marcă poștală cu cetatea Tighina, 1995) Stampa:Горисполком Бендеры.jpg|Cityhall, Tighina Stampa:Bender Fortress. Northern side 02.JPG|Tighina Fortress min-naħa tat-Tramuntana (Cetatea Tighina) Stampa:Drumurile Republicii Moldova.jpg|Mappa tat-triq tal-Moldova. L-aħmar jirrappreżenta toroq maġistrali, il-vjola jirrappreżenta toroq repubblikani, u l-isfar jirrappreżenta toroq lokali (Drumurile Republicii Moldova) Stampa:Dnestrovsc, Moldova - panoramio.jpg|Dnestrovsc (Rumen: Dnestrovsc jew Nistrovsc, Moldovan, Ukranjan: Дністровськ, romanizzat: Dnistrovs'k) hija belt fin-Nofsinhar tal-Moldova, ħdejn il-fruntiera mal-Ukrajna. Qiegħed fix-xtut tal-Ġibjun ta' Cuciurgan u fiha l-power station ta’ Cuciurgan Stampa:Молдавская ГРЭС 2015 - Донор.JPG|Il-power station ta' Cuciurgan ([[Rumen]]: Termocentrala de la Cuciurgan), l-akbar power station tal-Moldova, tinsab f'Dnestrovsc, Transnistria, fuq ix-xtut tal-ġibjun ta' Cuciurgan li jmiss mal-Ukrajna. Ikkummissjonata fis-26 ta' Settembru, 1964, il-faċilità pproduċiet mill-2021 madwar 79% tal-elettriku tal-Moldova. Stampa:Kuchurgany reservoir1.jpg|Il-Ġibjun ta' Cuciurgan (Rumen: Cuciurgan; Ukrajn: Kuchurhan) huwa ġibjun kbir tal-ilma, mibni fuq ix-Xmara Kuchurhan fuq il-fruntiera tal-istat bejn l-Ukrajna u l-Moldova. Stampa:Turunchuk.jpg|Xmara Turunchuk ([[Rumen]]: Turunciuc; [[Ukraina]]: Турунчук), imsejħa wkoll New Dniester hija fergħa tax-xellug tax-xmara Dniester, li tgħaddi mill-Moldova għall-Ukrajna, meta tidħol fix-Xmara Dniester ħdejn il-belt ta' Biliaivka. It-tul totali tax-xmara huwa 60 km, wisa '30 m, fond sa 6 m, f'xi każijiet sa 9 m. Stampa:Reut river.jpg|Răut, Distrett ta' Orhei Stampa:Map Raut.png|Răut, magħrufa wkoll bħala Reut (Rumen: Răut, Ukrain u Russu: Реут (Reut), Jiddix: רעװעט (Revet)) hija xmara fil-Moldova, tributarju tal-lemin tad-Dniester. Răut, ġeneralment navigabbli sas-sekli 18 u 19, illum huwa navigabbli biss minn dgħajjes żgħar tad-divertiment. Il-bliet Bălți, Orhei u Florești jinsabu tul ix-xmara. Stampa:Русло Кучургану.png|Ix-xmara Kuchurhan ([[Ukraina]]: Кучурган; [[Rumen]]: Cuciurgan) hija xmara fl-Ewropa tal-Lvant. Huwa tributarju tat-Turunchuk (fergħa tad-Dniester) li tibda fuq il-Podolian Upland fl-Ukrajna. </gallery> == Referenzi == {{Referenzi}} {{Ewropa}} [[Kategorija:Moldova]] [[Kategorija:Repubbliki]] [[Kategorija:Pajjiżi interkjużi]] [[Kategorija:Pajjiżi stabbiliti fl-1991]] 1w0ipkyirlq8pyhljfvi488tr9vjjtn 10 10387 323905 247691 2025-07-10T19:11:29Z FireDragonValo 19416 Switched colors of the Canadian flag to the Pantone version as recommended by the government of Canada. 323905 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|Wiri dati pajjiż</noinclude>}}} | alias = Kanada | flag alias = Flag of Canada (Pantone).svg | pref = tal- | flag alias-1868 = Canadian Red Ensign 1868-1921.svg | flag alias-1921 = Canadian Red Ensign 1921-1957.svg | flag alias-1957 = Canadian Red Ensign 1921-1957.svg | flag alias-naval = Flag of Canada (Pantone).svg | flag alias-naval-1921 = Canadian Blue Ensign (1921-1957).svg | flag alias-naval-1957 = Canadian Blue Ensign 1957-1965.svg | link alias-naval = Canadian Forces Maritime Command | flag alias-air force = Canadian Air Command flag.svg | flag alias-air force-1924 = Ensign of the Royal Canadian Air Force.svg | link alias-air force = Canadian Forces Air Command | link alias-ice hockey = Tim nazzjonali tal-ħokì fuq is-silġ tal-Kanada | link alias-football = Tim nazzjonali tal-futbol tal-Kanada | link alias-basketball = Tim nazzjonali tal-baskitbol tal-Kanada | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1868 | var2 = 1921 | var3 = 1957 | var4 = naval-1921 | var5 = naval-1957 | var6 = air force-1924 | redir1 = CAN </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> 0toq4glyp8v4ryg9u4in70li5pzddnc 0 23799 323903 323536 2025-07-10T15:12:31Z Ziv 24637 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:007 Ceausescu mug shot Targoviste police 1936.jpg]] → [[File:007 Ceaușescu mug shot Târgoviște police 1936.jpg]] [[c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) · wrong spelling 323903 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Nicolae Ceaușescu''' (twieled fis-26 ta' Jannar 1918 – miet fil-25 ta' Diċembru 1989) kien [[politiku]] [[Komuniżmu|Komunista]] [[Rumanija|Rumen]]. Hu kien Segretarju Ġenerali tal-[[Partit Komunista Rumen]] bejn l-1965 u l-1989, u b'hekk it-tieni u l-aħħar kap Komunista tar-Rumanija. Hu kien ukoll il-mexxej tal-pajjiż mill-1967 bħala President tal-[[Kunsill tal-Istat tar-Rumanija|Kunsill tal-Istat]] u mill-1974 bħala [[Presidenti tar-Rumanija|President tar-Repubblika]] sakemm ġie mneħħi fir-[[Rivoluzzjoni Rumena]] tal-1989. == L-ewwel snin == [[Stampa:001.Nicolae Ceausescu la varsta de 15 ani in 1933.jpg|thumb|175px|Nicolae Ceaușescu ta' 15-il sena]] Ceaușescu twieled fir-raħal żgħir ta' [[Scornicești]], fid-[[distrett ta' Olt]], nhar is-26 ta' Jannar 1918. Il-familja Ceaușescu kienet familja fqira ta' bdiewa ta' għaxart itfal. Missieru Andruță kellu tliet ettari ta' art agrikola u xi ftit nagħaġ, u kien jissupplixxi lil familtu mit-tfassil ta' ħwejjeġ.<ref name="natgeo">{{ċita web |url=https://www.natgeo.ro/istorie/personalitati-si-evenimente/8435-viata-lui-nicolae-ceausescu |titlu=Viața lui Nicolae Ceaușescu |pubblikatur=National Geographic |kunjom1=Gruia |isem1=Cătălin |data=2009-04-29 |lingwa=ro }}</ref> Ommu Alexandrina kienet ukoll taħdem. Nicolae kien jattendi erba' klassijiet fl-iskola tar-raħal, fejn l-għalliema kienet tgħallem numru ta' klassijiet fl-istess ħin għal studentii ta' klassijiet diffferenti. Ceaușescu ma kellux kotba u mhux l-ewwel darba li kien imur l-iskola ħafi. Hu wkoll ma kellux ħbieb, kien maqtugħ u imprevedibbli.<ref name="natgeo" /> Hu studja fl-iskola tar-raħal sal-età ta' ħdax-il sena, meta ħarab lejn [[Bukarest]] u mar jgħix ma' oħtu Niculina Rusescu. F'Bukarest daħal bħala skarpan apprentist,<ref name="natgeo" /> u beda jaħdem fil-ħanut ta' wieħed Alexandru Săndulescu, skarpan li kien ukoll membru attiv tal-Partit Komunista, li dak iż-żmien kien illegali. == Karriera politika == === Snin ta' illegalità === [[Stampa:007 Ceaușescu mug shot Târgoviște police 1936.jpg|thumb|250px|Nicolae Ceaușescu arrestat mill-pulizija ta' [[Târgoviște]] fl-1936]] Ceaușescu ftit dam biex beda jieħu sehem fl-attivitajiet tal-Partit Komunista (hu sar membru fl-1932), però bħala tfajjel fiż-żgħożija tiegħu kien jingħata affarijiet żgħar x'jagħmel. Fl-1933, ta' ħmistax-il sena, ġie arrestat għall-ewwel darba minħabba ġlied fi strajk u għal darb'oħra fl-1934, l-ewwel minħabba li kien ġabar firem għal petizzjoni li kienet tipprotesta l-proċess ġudizzjarju kontra ħaddiema tal-ferrovija u darbtejn oħra għal attivitajiet simili.<ref name="ceausescuorg">{{ċita web |url=http://www.ceausescu.org/ceausescu_texts/ceausescu_chronology.htm |titlu=Nicolae Ceausescu Chronology |pubblikatur=Ceausescu.org |lingwa=en |arkivju-data=2017-09-09 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20171109014218/http://www.ceausescu.org/ceausescu_texts/ceausescu_chronology.htm }}</ref> Sa nofs it-tletinijiet, hu kien f'missjonijiet f'Bukarest, [[Craiova]], [[Câmpulung]], u [[Râmnicu Vâlcea]], fejn ġie arrestat numru ta' drabi.<ref name="natgeo" /> Il-profil tiegħu mill-pulizija sigrieta tas-Siguranța Statului niżżlitu bħala "aġitatur Komunista perikoluż" u "distributur ta' materjal ta' propaganda Komunista u kontra l-Faxxisti".<ref name="natgeo" /> Hu mifhum li fl-1936 Ceaușescu kien segretarju reġjonali tal-''Uniunea Tineretului Comunist'' (UTC), l-organizzazzjoni taż-żgħażagħ tal-Partit Komunista. F'Jannar tal-istess sena, hu u Vladislav (jew Vladimir) Tarnovski, aġitatur Pollakk, żaru [[Ulmi (Dâmbovița)|Ulmi]] qrib [[Târgoviște]] biex jiġbru aktar sostenituri mal-Partit. Madanakollu, il-laqgħa ġiet imxejjna mill-informatur Ion Olteanu, u Ceaușescu ġie arrestat għal darb'oħra ma' Tarnovski, u Komunisti oħrajn. Fit-tribunal ta' Brașov hu ngħata sentenza ta' sentejn ħabs, u sitt xhur oħra ġew miżjuda wara li nstab ħati ta' disprezz lejn il-qorti. Hu u Tarnovski rċevew l-ogħla piena mill-grupp ta' tlettax-il attivista Komunista mħarrka. Hu qatta' ħafna mis-sentenza tiegħu fil-ħabs ta' Doftana.<ref name="natgeo" /> [[Stampa:N. Ceaușescu și alți deținuți politici în lagărul de la Tg. jiu.jpg|thumb|Ceaușescu (it-tieni mix-xellug) fil-kamp ta' Târgu Jiu]] Meħlus fl-1938, Ceaușescu baqa' ħieles sentejn biss għax fl-1939 ġie ikkundannat ''in absentia'' għal tliet snin ħabs minħabba li kompla jxerred propaganda Komunista. F'dan iż-żmien qasir ta' libertà hu ltaqa' ma' [[Elena Ceaușescu|Elena Petrescu]], attivista Komunista f'Bukarest, li kellha tilgħab rwol importanti fil-karriera politika tiegħu.<ref name="natgeo" /> Minkejja li kien qiegħed jiskonta sentenza fil-ħabs ta' Jilava, hu baqa' jkollu laqgħat regolari ma' Elena. Minbarra Jilava, hu kien immexxi fil-ħabsijiet ta' Caransebeș (1942), Văcărești (1943) u Târgu Jiu (1943). F'din tal-aħħar, hu qasam ċella ma' [[Gheorghe Gheorghiu-Dej]], fejn sar il-''protégé'' tiegħu. L-awtoritarjiet korrotti tal-kamp ta' internament bdew jagħtu aktar libertajiet lill-ħabsin Komunisti biex imexxu l-blokkok taċ-ċelel tagħhom, bil-patt u l-kundizzjoni li ma jippruvawx jaħarbu mill-ħabs.<ref>{{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en |paġni=180-181}}</ref> F'Târgu Jiu, Gheorghiu-Dej beda jmexxi "sessjonijiet ta' awtokritika" fejn diversi membri tal-Partit kellhom jistqarru quddiem il-mmebri l-oħra li ma fehmux id-dogma ta' Marx-Engels-Lenin-Stalin kif interpretata minn Gheorghiu-Dej; il-ġurnalista Edward Behr stqarr li r-rwol ta' Ceaușescu f'dawn is-sessjonijiet kien ta' infurzatur, bil-ġuvni jsawwat lil dawk il-membri li ma kinux entużjasti biżżejjed fuq dawn is-sessjonijiet.<ref>{{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en |paġni=181-186}}</ref> Dawn is-"sessjonijiet ta' awtokritika" mhux biss issiġillaw il-kontroll ta' Gheorghiu-Dej fuq il-Partit, iżda taw stima għolja lil Ceaușescu. Kien dan iż-żmien li mmarka l-bidu tat-telgħa għall-poter. Hu nħeles nhar l-4 ta' Awwissu 1944. === Wara l-Gwerra === [[Stampa:Gheorghe Gheorghiu-Dej, Nicolae Ceaușescu & delegates in Feb 1948.jpg|thumb|275px|[[Gheorghe Gheorghiu-Dej]], Ceaușescu (fuq ix-xellug tiegħu) u delegati fi Frar tal-1948]] Wara t-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]], meta r-Rumanija bdiet taqa' taħt l-influwenza Sovjetika, Ceaușescu serva bħala segretarju tal-UTC (bejn l-1944 u l-1945).<ref name="ceausescuorg" /> Meta l-Komunisti ħadu lura l-poter fir-Rumanija fl-1947, wara li r-Re [[Mikiel I tar-Rumanija|Mikiel I]] abdika fit-30 ta' Diċembru, ir-Repubblika Popolari tar-Rumanija ġiet imwaqqfa u fi Frar tal-1948 sar l-ewwel kungress tal-''Partidul Muncitoresc Român'' (PMR), l-isem taħt liema l-Partit Komunista beda jaħdem. Sussegwentament, fit-13 ta' Mejju 1948, Ceaușescu ġie maħtur sotto-segretarju tal-istat fil-ministeru tal-agrikoltura fil-Gvern ta' [[Petru Groza]],<ref>{{ċita web |url=http://www.adevarul.ro/actualitate/adevaratul_ceausescu/Ceausescu_a_colectivizat_cu_arma_in_mana_0_556744613.html |titlu=Ceauşescu a colectivizat cu arma în mână |pubblikatur=Adevărul |kunjom1=Ţiu |isem1=Ilarion |data=2011-09-18 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20121110191344/http://www.adevarul.ro/actualitate/adevaratul_ceausescu/Ceausescu_a_colectivizat_cu_arma_in_mana_0_556744613.html |arkivju-data=2012-10-10 |lingwa=ro }}</ref> u fit-18 ta' Marzu 1950, Ceaușescu sar ġenerali maġġuri wara li nħatar deputat ministru fil-ministeru tal-forzi armati. Nicolae sar ġeneral f'Jannar tal-1950 minkejja li qatt ma kien għamel l-armata.<ref name="cristian-preda">{{ċita ktieb |titlu=Rumânii fericiți: Vot și putere de la 1831 până în prezent |kunjom1=Preda |isem1=Cristian|pubblikatur=Polirom |post=Iași |data=2011 |lingwa=ro |isbn=978-9734622016}}</ref> Fil-post tiegħu fi ħdan il-ministeru tal-agrikoltura, hu infurza l-kollettivizzazzjoni tal-agrikoltura u ordna l-arrest ta' bdiewa li ma jikkoperawx. Fl-1952, Gheorghiu-Dej ġabu miegħu fil-Kumitat Ċentrali, xhur wara li tneħħiet il-"fazzjoni Muskovita" mill-partit immexxiha minn [[Ana Pauker]]. Fl-1954, Ceaușescu sar membru sħiħ tal-Politburo u eventwalment tela' sabiex jokkupa t-tieni l-ogħla kariga fil-ġerarkija tal-partit.<ref name="ceausescuorg" /> Fil-ħarifa tal-1956, meta kien fi [[Cluj]], Ceaușescu lagħab rwol importanti fit-trażżin ta' movimenti ta' simpatija lejn ir-[[Rivoluzzjoni Ungeriża tal-1956|rivoluzzjoni Ungeriża]]. Nhar l-4 ta' Diċembru 1957, Nicolae mexxa lil unitajiet militari biex joħonqu rewixxti tal-bdiewa ta' [[Vadu Rosca]], fid-[[distrett ta' Vrancea]], li kienu rrifjutaw il-kollettivizzazzjoni obbligatorju. B'żewġ tankijiet, Ceaușescu personalment ordna li jinfetaħ in-nar u disa' bdiewa ġew maqtula, bi 48 persuna feruta.<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.hotnews.ro/stiri-arhiva-1217021-martirii-din-vadu-rosca.htm |titlu=Martirii din Vadu Rosca |pubblikatur=HotNews.ro |kunjom1=Vranceanu |isem1=Silvia |data=2005-08-04 |lingwa=ro }}</ref><ref>{{ċita aħbar |url=http://www.9am.ro/stiri-revista-presei/2007-12-14/mai-rai-ca-ceausescu.html |titlu=Mai rai ca Ceausescu |pubblikatur=9AM.ro |data=2007-12-14 |lingwa=ro }}</ref> === Mexxej tar-Rumanija === Meta Gheorghiu-Dej miet fid-19 ta' Marzu 1965, Ceaușescu ma kienx fost is-suċċessuri minkejja li kien qrib ħafna tiegħu. Madanakollu, kawża ta' numru ta' ġlied u kunflitti interni bejn uffiċjali wassal lill-Politburo li jagħżlu lil Ceaușescu bħala kandidat. Hu ġie elett segretarju ġenerali fit-22 ta' Marzu 1965, tliet ijiem wara l-mewt ta' Gheorghiu-Dej.<ref name="Revolution1989">{{ċita ktieb |titlu=Revolution 1989: The Fall of the Soviet Empire |kunjom1=Sebetsyen |isem1=Victor |data=2009 |post=New York |pubblikatur=Pantheon Books |isbn=978-0307387929 |lingwa=en }}</ref> Waħda mill-ewwel mossi tiegħu kienet li jbiddel l-isem tal-partit minn Partit tal-Ħaddiema Rumeni lura għal [[Partit Komunista tar-Rumanija]], u li jiddikjara l-pajjiż bħala repubblika soċjalista minflok repubblika popolari. Fl-1967, hu kkonsolida l-poter tiegħu meta sar President tal-[[Kunsill tal-Istat tar-Rumanija|Kunsill tal-Istat]], biex b'hekk sar il-kap tal-istat ''de jure''. L-hekk imsejħa "Baruni" tal-partit ([[Ion Gheorghe Maurer]], [[Emil Bodnăraș]] u [[Chivu Stoica]]) ftit li xejn raw periklu biż-żieda fil-poter ta' Ceaușescu u aċċettaw il-vjolazzjoni ta' Artiklu 13 tal-istatut li kien jipprojbixxi l-akkumulazzjoni ta' funzjonijiet. Ceaușescu baqa' jkompli jkabbar il-poteri tiegħu fil-Kunsill tal-Istat, fejn naqqas is-saħħa u l-importanza tal-Kunsill Ekonomiku fl-1967 u tal-Kunsill tad-Difiża maħluq fl-1968.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480 |paġna=275}}</ref> [[Stampa:Adunare Piaţa Palatului August 1968.jpg|thumb|275px|Ceaușescu waqt id-diskors fil-Pjazza tar-Rivoluzzjoni, Bukarest, fil-21 ta' Awwissu 1968]] Għall-bidu Ceaușescu sar figura popolari kemm fir-Rumanija u anke fil-Punent minħabba l-politika barranija indipendenti tiegħu, li kienet sfidat l-awtorità tal-[[Unjoni Sovjetika]]. Fis-sittinijiet iffaċilita ċ-ċensura tal-istampa u temm l-partiċipazzjoni tar-Rumanija fil-[[Patt ta' Varsavja]], għalkemm ir-Rumanija uffiċjalment baqgħet membru; mhux biss ma bagħatx it-truppi Rumeni fiċ-[[Ċekoslovakkja]] fl-1968, imma kkundanna l-invażjoni b'mod espliċitu f'diskors pubbliku li sar fil-21 ta' Awwissu 1968. Dan id-diskors baqa' wieħed mill-aktar diskorsi famużi tiegħu, fejn quddiem 100,000 ruħ stqarr li kien "żball gravi u jikkostitwixxi periklu serju għall-paċi fl-Ewropa u għall-prospetti tas-Soċjaliżmu fid-dinja.<ref>{{ċita aħbar |url=http://adevarul.ro/cultura/istorie/apoteoza-ceausescu-21-august-1968-1_50dc9b51596d72009141826b/index.html |titlu=Apoteoza lui Ceauşescu – 21 august 1968 |pubblikatur=Adevărul |kunjom1=Betea |isem1=Lavinia |data=2012-12-27 |lingwa=ro}}</ref> Hu żar [[Praga]] ġimgħa qabel l-invażjoni sabiex joffri s-sosten morali lill-kontraparti Ċekoslovakk tiegħu, [[Alexander Dubček]]. Minkejja li l-Unjoni Sovjetika kienet tittollera l-azzjonijiet ta' Ceaușescu, it-tbegħid tiegħu minn Moska poġġiet lir-Rumanija bħala dissidenti fil-[[Blokk tal-Lvant]].<ref name="Revolution1989" /> ==== Digriet tal-1966 ==== Il-politika ekonomika, barranija u demografika ta' Ceaușescu kienet li tagħmel lir-Rumanija bħala saħħa dinjija.<ref name="richard-355">{{ċita ktieb |titlu=Eastern Europe In the Twentieth Century-And After |kunjom1=Crampton |isem1=Richard |data=1997 |post=Londra |pubblikatur=Routledge |lingwa=en |isbn=978-0415164238 |paġna=355}}</ref> Għall-''Conducător'' (il-"Mexxej"), kif Ceaușescu kien iħobb isejjaħ lilu nnifsu, "id-demografija hija d-destin" u pajjiżi b'popolazzjonijiet li qed jikbru kienu potenzi.<ref name="richard-355" /> Biex iwettaq dan il-pjan, fl-1966, reġġa' lura d-Digriet tal-1957 li pprojbixxa l-[[abort]] (sa dak iż-żmien l-abort kien permess biss f'ċerti pajjiżi Komunisti).<ref name="richard-355" /> Permezz tad-Digriet 770/1966, l-abort fl-ewwel tliet xhur tat-tqala kienu permessi biss fuq preskrizzjonijiet mediċi stretti u f'każijiet eċċezzjonali l-qtil tal-fetu kien permess sa sitt xhur tqala. Dan id-digriet ġie infurzat bid-Digriet 441 tas-26 ta' Diċembru 1985 li kien iħalli l-abort biex isir biss minn nisa li qabżu t-42 sena jew li diġà kellhom ħamest itfal. Il-gvern ukoll ra r-rati tad-[[divorzju|divorzji]] u għamilha iktar diffiċli biex jinkiseb; kien iddekretat li żwieġ seta' jiġi xolt biss f'każijiet eċċezzjonali. Filwaqt li ż-żieda fil-popolazzjoni kienet imħeġġa, eluf ta' tfal spiċċaw abbandunati fl-orfanatrofji. Huwa stmat li fil-bidu tal-1990 fir-Rumanija kien hemm mal-100,000 tifel u tifla fl-orfanatrofji jgħixu f'kundizzjonijiet ħarxa.<ref>{{ċita aħbar |url=http://adevarul.ro/news/societate/dosar-generatia-sida---supravietuit-stat-ascunsi-1_50ad5a1c7c42d5a66393811f/index.html |titlu=DOSAR: Generaţia SIDA - au supravieţuit, dar au stat ascunşi |pubblikatur=Adevărul |kunjom1=Mincan |isem1=Mihai |data=2011-01-24 |lingwa=ro }}</ref> Ir-rata tal-[[mortalità tat-trabi]] baqgħet l-ogħla fl-Ewropa.<ref>{{ċita aħbar |url=http://jurnalul.ro/special-jurnalul/ceausescu-intre-legenda-si-adevar-data-nasterii-si-alegerea-numelui-de-botez-576781.html |titlu=Ceauşescu, între legendă şi adevăr: data naşterii şi alegerea numelui de botez |pubblikatur=Jurnalul Național |kunjom1=Betea |isem1=Lavinia |data=2011-05-02 |lingwa=ro }}</ref> Bejn l-1988 u l-1992, eluf ta' tfal madwar ir-Rumanija sfaw infettati bil-marda tal-[[HIV]]. F'ħafna mill-każi, ir-raġuni kienet ta' prattika medika ħażina u t-trobbija fqira. L-isplużjoni tal-AIDS fir-Rumanija kienet kawża ta' injezzjonijiet b'siringi skaduti u trasfużjonijiet tad-demm. Ir-reġim ta' Ceaușescu injora l-epidemija tal-HIV/AIDS abbażi li din kienet speċifika għas-soċjetà kapitalista. Fir-Rumanija tat-tmeninijiet ma kinux isiru testijiet tal-HIV la għad-donaturi tad-demm u lanqas għat-trasfużjonijiet tad-demm. Din wasslet biex il-pajjiż ikun it-tieni fost il-pajjiżi Ewropej bl-aktar infezzjonijiet marbutin mal-HIV.<ref name="news20ro">{{ċita web |url=http://www.news20.ro/istorie_S-a-nascut-Nicolae-Ceausescu_-presedintele-Romaniei-in-perioada-1965---1989_937.html |titlu=S-a nascut Nicolae Ceausescu, presedintele Romaniei in perioada 1965 - 1989 |pubblikatur=News20.ro |data=2008-01-25 |lingwa=ro |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20080529024426/http://www.news20.ro/istorie_S-a-nascut-Nicolae-Ceausescu_-presedintele-Romaniei-in-perioada-1965---1989_937.html |arkivju-data=2008-05-29}}</ref><ref>{{ċita rivista |kunjom1=Dente |isem1=Karen |kunjom2=Hess |isem2=Jamie |titlu=Pediatric AIDS in Romania – A Country Faces Its Epidemic and Serves as a Model of Success |rivista=Medscape General Medicine |volum=8 |data=2006 |lingwa=en |pmc=1785216 |pmid=16926750}}</ref> ==== It-Teżijiet ta' Lulju ==== [[Stampa:Vizita oficială a lui Nicolae Ceaușescu și a Elenei Ceaușescu în Republica Populară Chineză. Vizita protocolară la Ciu En Lai.( iunie 1971)..jpg|thumb|225px|Żjara uffiċjali ta' Nicolae u Elena Ceaușescu fir-Repubblika Popolari taċ-Ċina, f'laqgħa ma' [[Zhou Enlai]] f'Ġunju tal-1971]] [[Stampa:Nicolae Ceaușescu & Kim Il-sung, North Korea 1971.jpg|thumb|225px|Nicolae Ceaușescu jiltaqa' ma' [[Kim Il-sung]] waqt żjara tal-Partit u d-delegazzjoni tal-istat fil-Korea ta' Fuq f'Ġunju tal-1971]] Ceaușescu żar iċ-[[Repubblika Popolari taċ-Ċina|Ċina]], il-[[Korea ta' Fuq]], ir-[[Repubblika Popolari tal-Mongolja]] u l-[[Vjetnam ta' Fuq]] fl-1971. Fl-okkażjoni taż-żjara tiegħu fiċ-Ċina u l-Korea ta' Fuq, Ceaușescu baqa' affaxxinat bl-idea ta' trasformazzjoni totali nazzjonali kif implimentati fil-programmi tal-''[[Juche]]'' tal-Korea ta' Fuq u r-[[Rivoluzzjoni Kulturali]] taċ-Ċina. Hu kien ukoll ispirat mill-[[kult tal-personalità]] lejn [[Kim Il-sung]] tal-Korea ta' Fuq u [[Mao Zedong]] taċ-Ċina. Ceaușescu ammira kemm lil Mao u 'l Kim bħala kapijiet li mhux biss iddominaw lil pajjiżhom imma wkoll użaw metodi totalitarji flimkien mas-sens ta' ultra-nazzjonaliżmu mwaħħad mal-Komuniżmu biex ittrasformaw kemm liċ-Ċina u l-Korea ta' Fuq bħala potenzi dinjija.<ref>{{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en |paġni=195}}</ref> Barra minn hekk, il-fatt li Kim u aktar minn hekk Mao kienu qatgħu l-irbit Sovjetiku kien aktar sors ta ammirazzjoni għal Ceaușescu. Il-ġurnalista Brittaniku Edward Behr kiteb li l-possibilità li dak li Ceaușescu kien ra ċ-Ċina u l-Korea ta' Fuq fejn "[[Raħal Potemkin|irħula Potemkin]] użati biex jingannaw viżitaturi barranin" kienet xi ħaġa li qatt ma għaddiet minn moħħu.<ref>{{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en |paġni=195}}</ref> Ftit wara li wasal lura r-Rumanija hu beda jimita s-sistema tal-Korea ta' Fuq. Kotba Nord-Koreani fuq il-''juche'' ġew tradotti bir-Rumen u mqassma fil-pajjiż. Fis-6 ta' Lulju 1971, hu għamel diskors quddiem il-Kumitat Eżekuttiv tal-PCR. Dan id-diskors, li kien jixbah lil wieħed ta' Mao, li baqa' magħruf bħala t-Teżijiet ta' Lulju, kien jikkonsisti minn sbatax-il proposta. Fost dawn kien hemm: tkabbir kontinwu fir-"rwol ewlieni" tal-Partit; titjib tal-edukazzjoni tal-Partit u azzjoni politika kbira; parteċipazzjoni taż-żgħażagħ fuq proġetti kbar ta' kostruzzjoni bħala parti tax-"xogħol patrijottiku" tagħhom; intensifikazzjoni tal-edukazzjoni politika-ideoloġika fi skejjel u universitajiet, kif ukoll f'organizzazzjonijiet għat-tfal, żgħażagħ u studenti; u tkabbir tal-propaganda politika fi programmi televiżivi u tar-radju, kif ukoll fi djar tal-pubblikazzjoni, teatri u ċinema, opri, ballet, għaqdiet tal-artisti, biex jippromwovu karattru "militant, rivoluzzjonarju" fi produzzjonijiet artistiċi. Il-liberalizzazzjoni tal-1965 kienet ikkundannata u lista ta' kotba u awturi pprojbiti ġiet maħluqa. Il-pjanijiet ta' Ceauşescu għall-futur tas-soċjetà Rumena kienu jikkonflittu ma' dawk tal-Prim Ministru [[Ion Gheorghe Maurer|Maurer]]. Id-disgwit kien fuq il-pass mgħaġġel tal-industrijalizzazzjoni ta' Ceaușescu, b'iktar enfasi fuq l-industrija t-tqila, filwaqt li Maurer ried li jimxu iktar kawti mingħajr ma jittraskurawx l-industrija tal-oġġetti tal-konsum konformi mar-riżorsi domestiċi, umani, naturali u teknoloġiċi tal-pajjiż. Maurer tneħħa minn postu f'Marzu tal-1974 wara li Ceauşescu ġie elett bħala President, u minfloku nħatar [[Manea Mănescu]].<ref>{{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480 |paġni=282-283}}</ref> Fil-11-il Kungress f'Novembru tal-1974, Maurer tilef postu fil-Kumitat Ċentrali.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480 |paġna=284}}</ref> ==== President tar-Repubblika Soċjalista tar-Rumanija ==== Fit-28 ta' Marzu 1974, il-Gran Assemblea Nazzjonali stabilixxiet l-uffiċċju tal-President tar-Repubblika Soċjalista tar-Rumanija, u Nicolae Ceauşescu ġie elett b'mod unanimu u b'hekk sar l-ewwel President tar-Rumanija. Minkejja li Ceauşescu kien kap tal-istat fl-isem mill-1967, l-unika poter tiegħu kien ġej mill-istatus tiegħu bħala kap tal-partit. Madanakollu, il-kariga l-ġdida għamlitu l-ogħla fil-pajjiż kemm fl-isem u fil-fatt. Hu kellu l-qawwa li jieħu deċiżjonijiet mingħajr il-bżonn li kulħadd fil-Kunsill tal-Istat ma jkun preżenti. Mill-1974 'il quddiem, Ceauşescu mexxa regolarment bid-digriet hekk kif il-partit kollu l-istituzzjonijiet statali kienu jaqgħu taħtu. [[Stampa:Ceausescu and Nixon 3.jpg|thumb|250px|Laqgħa tal-President tal-Istati Uniti [[Richard Nixon]] u l-Viċi-President [[Gerald Ford]] ma' Nicolae Ceauşescu fl-1973]] [[Stampa:Ceausescu - Queen Elisabeth II - 1978.jpg|thumb|250px|Il-koppja presidenzjali Rumena ntlaqgħet mir-Reġina [[Eliżabetta II]] f'Buckingham Palace f'Ġunju tal-1978]] Permezz tal-politika barranija tiegħu hu pprova jeħles mid-dominju Sovjetiku, fejn ġab is-simpatija u l-apprezzament ta' kapijiet politiċi kbar bħal [[Charles de Gaulle]] u [[Richard Nixon]]. Fil-[[COMECON]], organizzazzjoni ekonomika tal-Blokk tal-Lvant tal-Ewropa u pajjiżi Komunisti oħrajn, id-delegazzjonijiet Rumeni opponew għall-proposti li kienu ġejjin mill-Unjoni Sovjetika. Waħda minn dawn id-deċiżjonijiet kienet li r-Rumanija kienet waħda minn żewġ pajjiżi Komunisti Ewropej li ħadu sehem fl-[[Logħob Olimpiku tas-sajf 1984|Olimpjadi tal-1984]] ġewwa l-Istati Uniti.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Romania versus the United States: diplomacy of the absurd, 1985–1989 |kunjom1=Kirk |isem1=Roger |kunjom2=Răceanu |isem2=Mircea |pubblikatur=Palgrave Macmillan |data=1994 |paġna=81 |isbn=978-0312120597 |lingwa=en}}</ref> Ir-Rumanija kienet ukoll l-unika pajjiż fil-Blokk tal-Lvant, bl-eċċezzjoni tal-Unjoni Sovjetika, li żammet relazzjonijiet diplomatiċi mal-[[Komunità Ekonomika Ewropea|Komunità Ewropea]], flimkien mal-[[Iżrael]] u l-[[Ġermanja tal-Punent]]. Trattat li kien jinkludi lir-Rumanija fil-lista ta' pajjiżi favoriti mill-Komunità Ewropea ġie ffirmat fl-1974, u fl-1980 intlaħaq qbil fuq l-iskambju ta' prodotti industrijali bejn ir-Rumanija u l-Komunità Ewropea. Dan wassal għaż-żjara uffiċjali mill-President tal-[[Stati Uniti tal-Amerika|Istati Uniti]], [[Richard Nixon]].<ref>{{ċita web |url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,907041-1,00.html |titlu=RUMANIA: Enfant Terrible |pubblikatur=Time |data=1973-04-02 |lingwa=en |data-aċċess=2017-12-20 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20171109014233/http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,907041-1,00.html |arkivju-data=2017-11-09 |url-status=dead }}</ref> Nixon żar ir-Rumanija fit-2 ta' Awwissu 1969, u wara diskussjonijiet mal-President Rumen, Nixon kellu l-impressjoni li "Ceauşescu huwa Marksita Stanlista diffiċli, u diskussjonijiet miegħu jeskludu l-banalitajiet diplomatiċi tas-soltu."<ref>{{ċita aħbar |url=http://evz.ro/ceausescu-a-cerut-rachete-de-la-americani-838713.html |titlu=Ceauşescu a cerut rachete de la americani |kunjom1=Popescu |isem1=Adam |pubblikatur=EVZ.ro |data=2009-02-06 |lingwa=ro}}</ref> Din kienet l-ewwel żjara ta' President Amerikan f'pajjiż Komunista li wasslet għal reazzjonijiet ostili kemm mill-Unjoni Sovjetika u t-[[Tajwan]], din tal-aħħar kienet iżomm post iċ-Ċina fil-[[Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti]]. Minħabba hekk, Moska bagħtet twissija ċara lir-Rumanija permezz tal-Ministru għall-Affarijiet Barranin [[Andrei Gromyko]] li stqarr li d-"[[Duttrina Brezhnev]]" kienet tgħodd għall-membri kollha tat-Trattat ta' Varsavja u li "mhux se tħalli s-sigurtà tal-istati firmatarji u l-kisba tas-soċjaliżmu f'dawn il-pajjiż biex tiġi kompromessa." Ceauşescu rreċiproka din iż-żjara, bi żjara fl-Istati Uniti f'Ottubru 1970. Din wasslet għall-għotja ta' serje ta' favuri ekonomiċi min-naħa tal-Amerikani. Barra minn hekk, l-Istati Uniti sostniet lir-Rumanija fl-adeżjoni f'numru ta' korpi internazzjonali bħall-[[GATT]] fl-1971 u l-[[Fond Monetarju Internazzjonali]] u l-[[Bank Dinji]] fl-1972.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Istoria României |kunjom1=Bărbulescu |isem1=Mihai |kunjom2=Deletant |isem2=Dennis |kunjom3=Hitchins |isem3=Keith |kunjom4=Papacostea |isem4=Șerban |kunjom5=Teodor |isem5=Pompiliu |pubblikatur=Editura Enciclopedică |post=Bukarest |lingwa=ro |data=1998 |isbn=9789734502448}}</ref> ==== Embargo taż-żejt u strajks tal-ħaddiema ==== Mal-bidu tal-[[kriżi taż-żejt tal-1973|embargo Għarbi taż-żejt fl-1973-74]] kontra l-Punent, perjodu ta' prezzijiet għolja ta' żejt ikkaratterizzaw il-kumplament tas-sebgħinijiet. Ir-Rumanija, bħala prodottur kbir taż-żejt ibbenefikat bil-qawwi minn dawn il-prezzijiet għolja, li wassal lil Ceaușescu għal pjan ambizzjuż biex jinvesti bil-qawwi f'impjanti tar-raffinament taż-żejt.<ref name="richard-356">{{ċita ktieb |titlu=Eastern Europe In the Twentieth Century-And After |kunjom1=Crampton |isem1=Richard |data=1997 |post=Londra |pubblikatur=Routledge |lingwa=en |isbn=978-0415164238 |paġna=356}}</ref> L-għan ta' Ceaușescu kien li jagħmel lir-Rumanija bħala l-aqwa fl-Ewropa mhux biss għar-raffiniment taż-żejt prodott fil-pajjiż, imma wkoll għaż-żejt minn statii tal-Lvant Nofsani bħall-[[Iraq]] u l-[[Iran]], u mbagħad ibiegħu bi profitt fis-suq ta' Rotterdam.<ref name="richard-356" /> Hekk kif ir-Rumanija ma kellhiex flus biżżejjed biex tibdni l-impjanti neċessarji, Ceaușescu silef mill-banek tal-Punent bis-suppożizzjoni li meta s-self ikun wasal biex jitħallas, il-profitti mill-bejgħ taż-żejt raffinat kienu jkunu biżżejjed biex ikopru s-self.<ref name="richard-356" /> Problema kbira fil-pjan tar-raffinament taż-żejt ta' Ceaușescu li wassal biex ir-Rumanija tissellef aktar flus, kienet il-produttività tal-ħaddiema Rumeni li wassal biex l-impjanti tlestew snin wara iż-żmien skedat.<ref name="richard-356" /> It-terrimot tal-1977 li qered il-biċċa l-kbira ta' Bukarest wassal ukoll għad-dewmien fil-pjan. Maż-żmien li l-impjanti kienu tlestew fil-bidu tas-snin tmenin, waqgħa fil-prezzijiet taż-żejt ġab problemi finanzjarji kbar lir-Rumanija.<ref name="richard-356" /> F'Awwissu tal-1977, 'il fuq minn 30,000 minatur mar fuq strajk fil-wied tax-[[xmara Jiu]] fejn ilmentaw fuq il-paga baxxa u l-kundizzjonijiet ħżiena li kienu qegħdin jaħdmu fihom.<ref name="richard-355" /> Dan l-istrajk kien l-ikbar forma ta' oppożizzjoni li Ceaușescu sab quddiem wiċċu sal-aħħar tat-tmeninijiet. Il-ħaddiema kienu ispirati minn stejjer simili fil-kosta Baltika tal-[[Polonja]] f'Diċembru tal-1970, u talbu għal negozjati wiċċ imb'wiċċ mal-kap tal-pajjiż.<ref name="richard-355" /> Meta Ceaușescu sema' li s-suldati naqsu li jiftħu n-nar fuq il-kompatrijotti, hu nnegozja kompromess biex jieqaf l-istrajk. Fis-snin wara l-istrajk, il-maġġoranza ta' dawk li mexxew l-istrajk mietu bil-marda tal-[[kanċer]], u wara l-1989, kien ġie żvelat li s-Securitate kellha tobba tagħti lill-mexxejja tal-istrajk [[raġġi-X]] għal ħames minuti fuq sidirhom biex jassiguraw l-iżvilupp tal-kanċer.<ref name="richard-355" /> ==== Il-ħarba ta' Pacepa ==== Fl-1978, [[Ion Mihai Pacepa]], membru għoli fil-pulizija politika Rumena, is-[[Securitate]], ħarab il-pajjiż u kiseb l-ażilu fl-Istati Uniti. Hu kien id-difettur bl-ogħla kariga mill-Blokk tal-Lvant matul il-[[Gwerra l-Bierda]]. Dan l-att kien daqqa ta' ħarta lejn l-amministrazzjoni, fejn wassal lil Ceaușescu biex ibiddel kompletament l-istrattura tas-sigurtà. Il-ktieb ta' Pacepa tal-1986, ''Red Horizons: Chronicles of a Communist Spy Chief'', Pacepa kixef dettalji fuq ir-reġim ta' Ceaușescu fosthom fuq kif l-gvern kien qiegħed jikkollabora ma' organizzazzjonijiet terroristiċi Għarab, spjunaġġ qawwi fuq l-industrija Amerikana u pjanijiet elaborati biex jiksbu sosten politiku mid-dinja tal-Punent. Din waslet fi żmien fejn l-iżolament tar-Rumanija fuq livell internazzjonali kien qiegħed jiskala u s-sitwazzjoni ekonomika kienet qiegħdha tmur lura. Servizzi tal-intelliġenza barranin kienu qegħdin isaħħu l-isforzi tagħhom sabiex jinfiltraw is-Securitate, filwaqt li l-kontroll ta' Ceaușescu fuq din l-aġenzija kien qiegħed jonqos.<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.huffingtonpost.co.uk/rupert-wolfemurray/was-romanias-1989-christmas-revolution-a-fake_b_2344051.html |titlu=Was Romania's 1989 Christmas Revolution a Fake? |pubblikatur=Huffington Post |data=2012-12-23 |kunjom1=Wolfe-Murray |isem1=Rupert |lingwa=en }}</ref> ==== Dejn barrani ==== [[Stampa:Personality Cult Romania 1986.jpg|thumb|left|250px|Sas-snin tmenin il-kult tal-personalità żviluppa lejn Nicolae Ceaușescu]] L-indipendenza politika ta' Ceaușescu mill-Unjoni Sovjetika u l-protesta tiegħu kontra l-invażjoni taċ-Ċekoslovakkja fl-1968 tefgħet interess mill-potenzi tal-Punent fuq ir-Rumanija, fejn dawn il-gvernijiet rawh bħala anti-Sovjetiku u ttamaw li permezz tiegħu joħolqu l-bsaten fir-roti fit-Trattat ta' Varsavja. Ceaușescu ma ndunax li l-finanzjament li ngħata mhux dejjem kien favoribbli. Fis-snin tal-era ta' Ceaușescu nbnew il-metro ta' Bukarest, il-Kanal tad-[[Danubju]] u l-[[Baħar l-Iswed]] u eluf ta' blokok ta' appartamenti, fost programmi ekonomiċi oħra. Ceaușescu kien ukoll laħaq qbil fuq żejt irħis mill-Iran, però l-qbil falla meta x-[[Xa]] tneħħa fir-[[Rivoluzzjoni Iranjana]]. Minkejja dan kollu, id-dejn kien mażra m'għonq l-ekonomija Rumena fejn bejn l-1971 u l-1982 id-[[dejn barrani]] żdied minn $1.2 biljun għal madwar $13-il biljun. Fl-1982, id-dħul mill-kummerċ barrani tar-Rumanija waqa' għal 17% fuq is-sena ta' qabel. F'attentat sabiex iħallas minnufih dan id-dejn mingħajr ma jikbru l-interessi, Ceaușescu organizza referendum li bih irnexxielu jbiddel il-kostituzzjoni fejn żied klawżola li ma ħallietx lir-Rumanija tissellef aktar flus minn barra. Skont ir-riżultati uffiċjali, ir-referendum kien kważi vot unanimu favur din il-kundizzjoni.<ref>{{ċita rivista |titlu=The Return of Populism - The 2000 Romanian Elections |kunjom1=Mungiu-Pippidi |isem1=Alina |data=2001 |rivista=Government and Opposition |volum=36 |numru=2 |paġni=230-252 |lingwa=en |doi=10.1111/1477-7053.00063 }}</ref> Ceaușescu ordna l-esportazzjoni ta' ħafna mill-produzzjoni agrikola u industrijali tal-pajjiż sabiex jitħallas id-dejn, bil-popolazzjoni tiċċaħħad mill-affarijiet l-iktar bażiċi. Ir-razzjonar fuq prodotti bażiċi ġie introdott, u gass u ikel bħal ħobż, żejt, zokkor, dqiq u ross bdew jingħataw bi skambju ta' vawċers.<ref>{{ċita aħbar |url=https://www.realitatea.net/in-1982--datoria-externa-a-romaniei-era-de-aproximativ-12-miliarde-dolari_471306.html |titlu=În 1982, datoria externă a României era de aproximativ 12 miliarde dolari |pubblikatur=RealitateaTV.ro |data=2009-03-07 |lingwa=ro }}</ref> Matul it-tmeninijiet, li kien hemm nuqqas qawwi fil-livell ta' għajxien tal-popolazzjoni Rumena, speċjalment fid-disponibbiltà u l-kwalità tal-ikel u prodotti oħrajn fil-ħwienet. Matul dan iż-żmien, kull stazzjon tar-radju reġjonali ġie magħluq, u t-televiżjoni ġie limitat għal kanal wieħed li kien ixandar sagħtejn kuljum biss. Il-provvista tad-dawl bdiet tiġi interrotta kuljum minn tal-inqas għal siegħa filgħaxija, mingħajr ebda raġuni u mingħajr avviż minn qabel. Fl-istess ħin, in-nies kienu mħeġġa biex jiffrankaw id-dawl billi jitfu l-friġġis matul ix-xitwa, ma jużawx il-magni tal-ħasil, jew billi ma jużawx il-lifts.<ref>{{ċita rapport |titlu=Raport al Comisiei prezidențiale pentru analiza dictaturii comuniste din România |kunjom1=Tismăneanu |isem1=Vladimir |lingwa=ro |data=2006 }}</ref> Bejn l-1979 u l-1982, il-konsum tal-enerġija naqas b'20%, imbagħad b'50% fl-1983 u b'50% oħra fl-1985 ikkumparat mas-sena ta' qabel.<ref name="natgeo" /> It-temperaturi fid-djar kienet tilħaq bejn il-5 u 12-il grad fix-xitwa f'appartamenti ta' ħafna mir-Rumeni. Ir-rapport tal-Kummissjoni Presidenzjali għall-Analisi tad-Dittatorjat Komunista fir-Rumanija rrefera għall-"obbligazzjoni tal-popolazzjoni biex jgħixu f'temperaturi insupportabbli ta' inqas minn 10 gradi Celsius.<ref>{{ċita aħbar |url=http://adevarul.ro/cultura/istorie/Tara-umilintei-templele-foamei-ne-am-batut-ou-fratii-petreus-cartela-sticla-lapte-lumina-butelia-caldura-portie-1_51385c2700f5182b85dbfc3b/index.html |titlu=Ţara umilinţei în Templele Foamei: cum ne-am bătut pe un ou, pe „Fraţii Petreuş” de pe cartelă sau pe o sticlă cu lapte. Lumina, butelia şi căldura, la porţie |pubblikatur=Adevărul |data=2013-03-07 |lingwa=ro }}</ref> Eventwalment id-dejn ġie mħallas kompletament fis-sajf tal-1989, ftit qabel ma' Ceaușescu tneħħa mill-poter.<ref name="Revolution1989" /> Madanakollu, l-esportazzjoni baqgħet issir b'mod qawwi sar-rivoluzzjoni ta' Diċembru. === It-tmiem ta' Ceaușescu === [[Stampa:Nicolae Ceaușescu (1988).jpg|thumb|Ceaușescu fl-1988]] F'Novembru tal-1989, l-14-il Kungress tal-Partit Komunista Rumen (PCR) ra lil Ceaușescu, issa ta' 71 sena, elett mill-ġdid għal ħames snin bħala kap tal-PCR. Matul il-Kungress, Ceaușescu għamel diskors fejn iddenunzja r-rivoluzzjonijiet anti-Komunisti li kienu qegħdin jiġru fl-Ewropa tal-Lvant. Fix-xahar ta' wara, il-gvern ta' Ceaușescu nnifsu waqa' wara serje ta' avveniment f'[[Timișoara]] u [[Bukarest]]. ==== Timișoara ==== Dimostrazzjonijiet fil-belt ta' Timișoara ġraw meta saru attentati min-naħa tal-gvern biex ikeċċu lil [[László Tőkés]], qassis etniku Ungeriż, akkużat li xerred tixwix ta' mibegħda. Membri tal-kongregazzjoni etnika Ungeriża daru madwar l-appartament tiegħu bħala sinjal ta' sosten. Studenti Rumeni minn ragħajhom ingħaqdu fid-dimostrazzjoni li ftit damet biex saret dimostrazzjoni kontra l-gvern attwali. Forzi militari, il-pulizija u s-Securitate sparaw fuq id-dimostranti fis-17 ta' Diċembru 1989, u ħallew numru ta' rġiel, nisa u tfal mejta jew midruba. Fit-18 ta' Diċembru, Ceaușescu mar fuq żjara statali fl-Iran, u ħalla f'idejn martu u ta' taħtu biex joħonqu r-rivolti f'Timișoara. Mar-ritorn tiegħu fl-20 ta' Diċembru, is-sitwazzjoni kienet iddeġenerat u Ceaușescu għamel diskors televiżiv mill-istudjo ġewwa l-bini CC tal-PCR, fejn iddiskriva l-avvinmenti f'Timișoara bħala "attentat minn forzi barranin fl-affarijiet interni tar-Rumanija" u "aggressjoni barranija fuq is-sovranità Rumena". Sad-diskors ta' Ceaușescu, l-istampa naqset li tagħmel referenza għal dak li kien qiegħed jiġri, bl-uniku sors ta' informazzjoni kien ġej minn stazzjonijiet tar-radju barra l-pajjiż bħal [[Radio Free Europe]] u [[Voice of America]]. Il-ġurnata ta' wara, fil-21 ta' Diċembru, Ceaușescu ppjana laqgħa tal-massa f'Bukarest. L-istampa uffiċjali ppreżentata bħala "moviment spontanju ta' sosten lejn Ceaușescu", simili għal-laqgħa tal-1968 fejn Ceaușescu kien tkellem dwar l-invażjoni taċ-Ċekoslovakkja mill-forzi tat-Trattat ta' Varsavja. ==== Diskors tal-21 ta' Diċembru ==== Il-laqgħa tal-21 ta' Diċembru f'dik li illum hi l-Pjazza tar-Rivoluzzjoni, bdiet bħal ħafna mid-diskorsi ta' Ceaușescu matul is-snin. Ceaușescu tkellem fuq il-kisbiet tar-"rivoluzzjoni Soċjalista" u r-Rumeni "żviluppaw s-soċjetà Soċjalista minn ħafna lati." Hu wkoll tefa' l-ħtija fuq r-rewwixti ta' Timișoara fuq "aġitaturi Faxxisti li riedu jeqirdu s-soċjaliżmu." Madanakollu, Ceaușescu ma kienx fehem eżatt l-istat tal-folla. Madwar tmien minuti fid-diskors, ħafna nies bdew jibbuwjaw, jagħmlu ħsejjes ta' diżapprovazzjoni u oħrajn bdew jagħjtu "Timișoara!" Hu pprova jikkalmahom billi jerfa' idu l-leminija u jsejjaħ għall-attenzjoni tal-folla qabel mal-ordni ġiet temporanjament imreġġa' lura. Hu kompla billi ħabbar riformi ta' benefiċċji soċjali li kienu jinkludu żieda fil-paga minima b'200 [[Leu Rumen|lei]] fix-xahar. Immaġini tal-espressjoni fuq wiċċ Ceaușescu hekk kif il-folla bdiet tinterrompi b'ibbuwjar kienu fost l-aktar imxandra bħala simbolu tal-waqgħa tal-Komuniżmu fil-Ewropa tal-Lvant.<ref name="Revolution1989" /> Meta falla jikkontrolla l-folla, Ceaușescu u martu daħlu jistkennu fil-bini li kienet iżomm fiha il-Kumitat Ċentrali tal-Partit Komunista Rumen. Il-kumplament tal-ġurnata rar rivoluzzjoni miftuħa tal-popolazzjoni ta' Bukarest, li nġabret fi Pjazza tal-Università u kkonfrontat il-pulizija u l-armata. Il-militar ikkontrolla s-sitwazzjoni u sgumbrat it-toroq sa nofsillejl u wettqet l-arrest ta' mijiet ta' persuni. ==== Titjira tat-22 ta' Diċembru ==== Sal-għodwa tat-22 ta' Diċembru, ir-rivolta kienet diġà nfirxet f'kull belt tal-pajjiż. Il-mewt suspettuża ta' [[Vasile Milea]], il-Ministru tad-Difiża, iktar tard ikkonfermata bħala suwiċidju, ġiet imħabbra mill-istampa. Immedjatament wara, Ceaușescu mexxa l-laqgħa tal-Kumitat Eżekuttiv Politiku tal-PCR u ħa t-tmexxija tal-armata f'idejh. Bil-fehma li Milea kien ġie maqtul, is-suldati qalbu l-pożizzjoni tiegħu, filwaqt li l-kmandanti m'għamlu l-ebda sforz sabiex jipperswadu lil nieshom biex jibqgħu leali lejn il-gvern. Ceaușescu għamel l-aħħar tentattiv iddisprat biex jindirizza 'l-folla miġbura quddiem il-bini tal-Kumitat Ċentrali, però n-nies bdew jitfgħu ġebel u projettili oħra, u kellu jirritorna lura ġewwa l-bini. Grupp ta' dimostranti rnexxielhom jiftħu l-bibien tal-bini u għelbu lill-gwardji tas-sigurtà ta' Ceaușescu, u ġrew għall-uffiċċju tiegħu u għall-gallarija. Għalkemm ma kinux jafu, huma kienu ftit metri 'l bogħod minn Ceaușescu, li kien imwaħħal fil-lift. Hu, Elena u erbgħa oħra rnexxielhom jaslu fuq il-bejt u ħarbu bil-ħelikopter, ftit sekondi qabel ma' grupp ta' dimostranti kienu segwewhom.<ref name="Revolution1989" /> Matul il-kors tar-rivoluzzjoni, l-istampa tal-Punent ippubblikat stimi tan-numru ta' nies maqtula mill-forzi tas-Securitate f'attentat biex issostni lil Ceaușescu u toħnoq ir-rivoluzzjoni. In-numru kiber mal-ewwel sakemm l-ewwel paġni tal-gazzetti bdew jirrappurtaw madwar 64,000 imwiet. L-attaché militari Ungeriż esprima d-dubju fuq dawn il-figuri, u wara l-mewt ta' Ceaușescu, l-isptarijiet madwar il-pajjiż irrappurtaw il-mewt ta' inqas minn elf ruħ, u probabbilment ħafna inqas minn hekk.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Distorting Defense: Network News and National Security |kunjom1=Aubin |isem1=Stephen P. |pubblikatur=Praeger |lingwa=en |paġna=158 |isbn=978-0-275-96303-3 }}</ref> ==== Mewt ==== [[Stampa:Grave of Nicolae Ceausescu - Ghencea Civil Cemetery - Bucharest - Romania.jpg|thumb|Il-post tad-dfin oriġinali ta' Nicolae Ceaușescu fiċ-Ċimiterju Ċivili ta' Ghencea (Bukarest)]] Ceaușescu u martu Elena ħarbu l-kapitali ma' [[Emil Bobu]] u [[Manea Mănescu]] u bil-ħelikopter kienu sejrin lejn ir-residenza ta' Ceaușescu fi [[Snagov]], u ħarbu għal darb'oħra din id-darba lejn [[Târgoviște]]. Qrib Târgoviște kellom jabbandunaw il-ħelikopter hekk kif ġew ordnati mill-armata, li sa dak il-ħin kienet irrestrinġiet it-titjir fl-ispazju tal-arju tar-Rumanija. Iċ-Ceaușescu ġew miżmuma mill-pulizija u wara ngħataw lill-armata. Nhar il-Milied, il-25 ta' Diċembru 1989, f'kamra żgħira, Nicolae u Elena ġew imressqa quddiem qorti mfassal fuq ordnijiet tal-[[Front ta' Salvazzjoni Nazzjonali (Rumanija)|Front ta' Salvazzjoni Nazzjonali]], il-gvern proviżorju tar-Rumanija. Huma affaċċjaw akkużi ta' [[ġenoċidju]] u ġbir illegali ta' ġid. Ceaușescu kontinwament baqa' jiċħad il-validità u l-awtorità ta' din il-qorti biex jikkastigawh, u saħaq li hu kien għadu legalment il-president tar-Rumanija. Fi tmiem il-proċess, iċ-Ceaușescu nstabu ħatja b'dawn l-akkużi u kkundannati għall-mewt:<ref>{{ċita rivista |rivista=Monitorul Oficial |titlu=COMUNICAT din 1989 privind procesul lui Nicolae Ceausescu si al Elenei Ceausescu in fata Tribunalului Militar Extraordinar |url=http://www.monitoruljuridic.ro/act/comunicat-din-1989-privind-procesul-lui-nicolae-ceausescu-si-al-elenei-ceausescu-in-fata-tribunalului-militar-extraordinar-emitent-consiliul-frontului-salvarii-nationale-96564.html |numru=3 |data=1989-12-26 |lingwa=ro}}</ref> * Ġenoċidju – iktar minn 60,000 vittma * Subversjoni tal-poter tal-istat b'azzjonijiet militari kontra l-poplu u l-poter tal-istat * L-offiża tal-qerda ta' proprjetà pubblika bit-tkissir u l-ħsara fuq bini, splużjonijiet fl-ibliet, etċ. * L-imminar tal-ekonomija nazzjonali * Il-ħarba mill-pajjiż bl-użu ta' iktar minn $1 biljun f'fondi ddepożitati f'banek barranin Suldat li kien qiegħed gwardja f'dan il-proċess kien ordnat biex jieħu liċ-Ceaușescu 'l barra wieħed wieħed u jisparalhom, imma huma talbu li jinqatlu flimkien. Is-suldati qabblu u bdew jorbtu idejhom minn wara darhom fost il-protesti taċ-Ceaușescu. Huma ġew maqtula minn ġabra ta' suldati inklużi l-Kaptan Ionel Boeru, is-Surġent-Maġġuri Georghin Octavian u Dorin-Marian Cîrlan.<ref>{{ċita aħbar |url=https://www.thetimes.co.uk/article/ceausescu-looked-in-my-eyes-and-he-knew-that-he-was-going-to-die-n07wcxv22k9 |titlu='Ceausescu looked in my eyes, and he knew that he was going to die' |lingwa=en |kunjom1=Boyes |isem1=Roger |data=2009-12-24 |pubblikatur=The Times}}</ref> L-iskwadra tal-isparar bdiet tispara hekk kif it-tnejn li huma kienu mal-ħajt. Ekwipaġġ televiżiv li kienu hemm biex jiġbu l-eżekuzzjoni rnexxielhom iġibu l-aħħar ftit hekk kif iċ-Ceaușescu kienu mal-art fost trab mill-balli li ħabtu mal-ħajt u mal-art. Qabel ma tkompliet is-sentenza, Nicolae Ceaușescu kanta "[[L-Internazzjonali]]" waqt li kien qiegħed jittieħed għall-post tal-qatla. L-immaġini tal-mewt taċ-Ceaușescus mal-ewwel waslu fil-pajjiżi tal-Punent, u iktar tard dik il-ġurnata ntwerew fuq it-televiżjoni Rumena.<ref>{{ċita aħbar |url=https://www.stern.de/politik/ausland/ceausescus-scharfrichter-der-diktator-und-sein-henker-3293070.html |titlu=Der Diktator und sein Henker |kunjom1=Schepp |isem1=Matthias |lingwa=de |pubblikatur=Stern.de |data=2005-10-20 }}</ref> Il-mod kif tmexxa l-proċess kien ikkritikat bil-qawwi kemm ġewwa u barra r-Rumanija. Madanakollu, [[Ion Iliescu]], il-President proviżorju tar-Rumanija, qal fl-2009 li l-proċess kien "tal-mistħija, imma bżonnjuż" sabiex itemm l-istat ta' anarkija li l-pajjiż kien fih fit-tliet ijiem minn meta ċ-Ceaușescus ħarbu minn Bukarest.<ref>{{ċita web |url=https://www.pri.org/stories/2009-12-25/romania-ceausescus-death-haunts-christmas |titlu=In Romania, Ceausescu's death haunts Christmas |data=2009-12-25 |lingwa=en |pubblikatur=Public Radio International |kunjom1=Demian |isem1=Sinziana}}</ref> Fuq l-istess nota, [[Victor Stănculescu]], li kien il-Ministru tad-Difiża qabel ma qaleb man-naħa tar-rivoluzzjoni, qal fl-2009 li l-alternattiva kienet li ċ-Ceaușescus jinqatlu fit-toroq ta' Bukarest.<ref>{{ċita aħbar |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8430213.stm |titlu=Ceausescu execution 'avoided mob lynching' |data=2009-12-25 |lingwa=en |pubblikatur=BBC }}</ref> Nicolae u Elena Ceaușescu kienu l-aħħar nies li ġew maqtula fir-Rumanija qabel ma ġiet abolita l-[[piena kapitali]] fis-7 ta' Jannar 1990.<ref>{{ċita web |url=http://www.cdep.ro/pls/legis/legis_pck.htp_act_text?idt=11033 |titlu=DECRET-LEGE nr.6 din 7 ianuarie 1990 pentru abolirea pedepsei cu moartea, pentru modificarea şi abrogarea unor prevederi din Codul penal şi alte acte normative |data=1990-01-07 |lingwa=ro |pubblikatur=Kamra tad-Deputati tar-Rumanija |data-aċċess=2017-12-21 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20181225160414/http://www.cdep.ro/pls/legis/legis_pck.htp_act_text?idt=11033%20 |arkivju-data=2018-12-25 |url-status=dead }}</ref> Fil-bidu, Nicolae u Elena Ceaușescu ġew midfuna f'oqbra fiċ-Ċimiterju ta' Ghencea f'Bukarest; l-oqbra tagħhom kienu ħafna drabi mżejna bi fjuri u simboli tat-tmexxija Komunista. Fl-20 ta' Lulju 2010, xjentisti forensiċi għamlu eżumazzjoni tal-iġsma sabiex jagħmlu testijiet tad-DNA u jikkonfermaw li l-fdalijiet kienu tassew taċ-Ceaușescus.<ref name="telegraph">{{ċita aħbar |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/romania/7902774/Nicolae-Ceausescu-exhumed-wearing-his-black-winter-coat.html |titlu=Nicolae Ceausescu exhumed 'wearing his black winter coat' |lingwa=en |pubblikatur=The Telegraph |data=2010-07-21 |kunjom1=Osborn |isem1=Andrew}}</ref> Il-ġisem ta' Elena kien fi stat wisq dekompost sabiex jiġi identifikaw, però Nicolae ġie identifikat mal-ewwel, hekk kif kien liebes il-kowt xitwi mimli balal.<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/romania/8109267/Exhumed-body-in-Romania-is-Nicolae-Ceausescu.html |titlu=Exhumed body in Romania is ‎Nicolae Ceausescu |pubblikatur=The Telegraph |data=2010-11-04 |lingwa=en }}</ref> Familtu organizzat servizz funebri għall-koppja,<ref name="telegraph" /> u huma ġew midfuna mill-ġdid f'Ghencea taħt lapida modesta.<ref>{{ċita aħbar |url=http://edition.cnn.com/travel/article/ceausescu-trail-bucharest-romania/index.html |titlu=See Nicolae Ceausescu's grandiose and bloody legacy in Bucharest |lingwa=en |pubblikatur=CNN |data=2010-12-05 |kunjom1=Malathronas |isem1=John}}</ref> == Kult tal-personalità u awtoritarjaniżmu == [[Stampa:Propaganda lui Ceaușescu.jpg|thumb|Propaganda ta' Ceaușescu fit-triq ta' Calea Moşilor f'Bukarest (1986)]] [[Stampa:Ceausescu receiving the presidential sceptre 1974.jpg|275px|thumb|Ceaușescu jingħata x-xettru presidenzjali minn Ștefan Voitec, l-eks-president tal-Gran Assemblea Nazzjonali]] Ceaușescu ħoloq [[kult tal-personalità]] diffuż, fejn ħa titli bħal "''Conducător''" ("Mexxej") u "''Geniul din Carpați''" ("Il-Ġenju tal-Karpati"), ispirat mill-[[Proletkult|kultura Proletarja]]. Wara l-elezzjoni tiegħu bħala President tar-Rumanija hu anke għamel xettru jixbah lil tar-rejiet.. L-iktar ġurnata importanti tas-sena matul it-tmexxija ta' Ceaușescu kienet għeluq snin, is-[[26 ta' Jannar]], ġurnata li rat lill-istampa Rumena timtela b'tifħir lejh. Skont l-istoriku Victor Sebstyen, kienet waħda mill-ftit ġranet tas-sena meta persuna Rumena komuni kienet turi wiċċ ferħan minħabba li kien wisq riskuż li turi li hi skuntenta f'din il-ġurnata.<ref name="Revolution1989" /> Dawn l-eċċessitajiet wasslu lill-pittur [[Salvador Dalí]] sabiex jibgħat telegramma ta' tifħir lill-''Conducător'', fejn sarkastikament feraħ lil Ceaușescu fuq l-"introduzzjoni tax-xettru presidenzjali". Il-gazzetta tal-Partit Komunista ''Scînteia'' ppubblikat dan il-messaġġ, mingħajr ma kienet konxja ta' dan ix-xogħol satiriku. Ma kinitx ta' sorpriża li Ceaușescu kien ikkonċernat fuq id-dehra pubblika tiegħu. Għal numru ta' snin, kważi kull ritratt uffiċjali tiegħu kien jurih ta' erbgħin sena. It-televiżjoni tal-istat Rumena kienet taħt ordinijiet stretti sabiex juruh fl-aħjar dawl.<ref name="Revolution1989" /> Barra minn hekk, il-produtturi kellhom jagħtu każ li t-tul ta' Ceaușescu qatt ma kellha tiġi enfasizzata fuq l-iskrin. Li tikser dawn ir-regoli kienu jwasslu għal konsegwenzi serji; produttur wera filmat ta' Ceaușescu jpetpet u jtemtem, u kien ipprojbit għal tliet xhur.<ref name="Revolution1989" /> Martu Elena, li kellha biss edukazzjoni ta' skola primarja,<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.gandul.info/puterea-gandului/savanta-si-amanta-4840721 |titlu=Savanta şi Amanta |pubblikatur=Gândul |data=2009-09-02 |lingwa=ro |kunjom1=Popescu |isem1=Cristian Tudor}}</ref> kienet "xjentista ta' fama dinjija" u "omm ta' mħabba". Elena rċiviet diversi titli minn universitajiet madwar id-dinja, u setgħet tiffirma isimha bid-dottorat ''honoris causa''. Hi daħlet membru tal-[[Akkademja Rumena]] u akkademji oħra, fosthom l-Akkademja tax-Xjenza fl-Istati Uniti. Il-kult tal-personalità ta' Ceaușescu kienet tixbah lil dik taċ-Ċina u l-Korea ta' Fuq, fejn għamlet lill-familtu mhux biss is-sors tal-għarfien politiku imma wkoll fl-aspett kulturali u xjentifiku. Il-President "kiteb" kotba tal-filosofija, l-ekonomija politika u l-istorja fost oħrajn. Bħala parti mill-propaganda, iċ-Ceaușescus irċevew ordnijiet u titli minn diversi stati u istituzzjonijiet. Franza tat lil Nicolae l-[[Leġjun ta' Unur]], fl-1978 hu ngħata n-''Knight Grand Cross'' tal-[[Ordni tal-Banju]] fir-[[Renju Unit]], titlu li tneħħielu fl-1989. Il-politika interna ta' Ceaușescu kienet tinvolvi l-kontroll assolut fuq il-popolazzjoni. F'Marzu tal-1983, il-Kunsill tal-Istat iddeċieda li jirreġistra l-magni tal-istampaturi u dan sabiex uffiċjalment jipprevjeni l-użu tagħhom minn nies "li huma ta' theddida għall-ordni pubblika jew is-sigurtà tal-istat", għalkemm dan kollu kien biex irażżan l-istampar ta' manifesti. Skont id-digriet il-ġdid, l-awtorizzazzjoni għall-użu ta' tajprajters kellu jingħata mill-Ministeru tal-Intern li seta' "jikkontrolla wkoll l-użu tagħhom." Karta bl-ittri, figuri u s-sinjali ortografiċi ta' kull magna kellha tintbagħat lill-militar; dan biex jiġi identifikat il-post fejn manifest seta' ġie kkreat.<ref name="georgescu-297">{{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480 |paġna=297}}</ref> Il-gvern ta' Ceaușescu għadda liġijiet speċjali u digrieti sabiex iżomm u jikkontrolla l-kuntatti li ċ-ċittadini Rumeni jagħmlu mal-barranin. Fl-1982, kien ġie mniedi limitu tan-numru ta' telefonati li setgħu jsiru 'l barra mir-Rumanija, biex b'hekk għamilha iktar faċli sabiex irażżan id-dissens.<ref name="georgescu-297" /> == Biblijografija == * {{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en}} * {{ċita ktieb |titlu=Eastern Europe In the Twentieth Century-And After |kunjom1=Crampton |isem1=Richard |data=1997 |post=Londra |pubblikatur=Routledge |lingwa=en |isbn=978-0415164238 }} * {{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480}} == Referenzi == {{Referenzi|2}} {{DEFAULTSORT:Ceaușescu, Nicolae}} == Ħoloq esterni == {{commons}} {{wikiquote}} {{wikisors|Transcript of the closed trial of Nicolae and Elena Ceaușescu|Traskrizzjoni tal-proċess ġudizzjarju magħluq ta' Nicolae u Elena Ceaușescu}} * {{en}} [https://www.britannica.com/biography/Nicolae-Ceausescu Nicolae Ceaușescu] fuq l-[[Enċiklopedija Britannica]] {{kaxxa tal-bidu}} {{kaxxa ta' suċċessjoni |qabel=[[Gheorghe Gheorghiu-Dej]] |titlu=[[President tar-Rumanija]] |snin=28 ta' Marzu 1974 – 22 ta' Diċembru 1989 |wara=[[Ion Iliescu]]}} {{kaxxa tat-tmiem}} {{DEFAULTSORT:Ceaușescu, Nicolae}} [[Kategorija:Twieldu fl-1918]] [[Kategorija:Mietu fl-1989]] [[Kategorija:Politiċi Rumeni]] [[Kategorija:Politiċi tal-Partit Komunista Rumen]] [[Kategorija:Presidenti tar-Rumanija]] [[Kategorija:Skrapan]] tc4d9t7zxbqgcp5yf8cfwgz2txdu9ou 323904 323903 2025-07-10T17:26:59Z Ziv 24637 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Ceausescu and Nixon 3.jpg]] → [[File:Gerald Ford, Nicolae Ceaușescu and Richard Nixon, 1973.jpg]] [[c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) · wrong spelling & adding Ford 323904 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Nicolae Ceaușescu''' (twieled fis-26 ta' Jannar 1918 – miet fil-25 ta' Diċembru 1989) kien [[politiku]] [[Komuniżmu|Komunista]] [[Rumanija|Rumen]]. Hu kien Segretarju Ġenerali tal-[[Partit Komunista Rumen]] bejn l-1965 u l-1989, u b'hekk it-tieni u l-aħħar kap Komunista tar-Rumanija. Hu kien ukoll il-mexxej tal-pajjiż mill-1967 bħala President tal-[[Kunsill tal-Istat tar-Rumanija|Kunsill tal-Istat]] u mill-1974 bħala [[Presidenti tar-Rumanija|President tar-Repubblika]] sakemm ġie mneħħi fir-[[Rivoluzzjoni Rumena]] tal-1989. == L-ewwel snin == [[Stampa:001.Nicolae Ceausescu la varsta de 15 ani in 1933.jpg|thumb|175px|Nicolae Ceaușescu ta' 15-il sena]] Ceaușescu twieled fir-raħal żgħir ta' [[Scornicești]], fid-[[distrett ta' Olt]], nhar is-26 ta' Jannar 1918. Il-familja Ceaușescu kienet familja fqira ta' bdiewa ta' għaxart itfal. Missieru Andruță kellu tliet ettari ta' art agrikola u xi ftit nagħaġ, u kien jissupplixxi lil familtu mit-tfassil ta' ħwejjeġ.<ref name="natgeo">{{ċita web |url=https://www.natgeo.ro/istorie/personalitati-si-evenimente/8435-viata-lui-nicolae-ceausescu |titlu=Viața lui Nicolae Ceaușescu |pubblikatur=National Geographic |kunjom1=Gruia |isem1=Cătălin |data=2009-04-29 |lingwa=ro }}</ref> Ommu Alexandrina kienet ukoll taħdem. Nicolae kien jattendi erba' klassijiet fl-iskola tar-raħal, fejn l-għalliema kienet tgħallem numru ta' klassijiet fl-istess ħin għal studentii ta' klassijiet diffferenti. Ceaușescu ma kellux kotba u mhux l-ewwel darba li kien imur l-iskola ħafi. Hu wkoll ma kellux ħbieb, kien maqtugħ u imprevedibbli.<ref name="natgeo" /> Hu studja fl-iskola tar-raħal sal-età ta' ħdax-il sena, meta ħarab lejn [[Bukarest]] u mar jgħix ma' oħtu Niculina Rusescu. F'Bukarest daħal bħala skarpan apprentist,<ref name="natgeo" /> u beda jaħdem fil-ħanut ta' wieħed Alexandru Săndulescu, skarpan li kien ukoll membru attiv tal-Partit Komunista, li dak iż-żmien kien illegali. == Karriera politika == === Snin ta' illegalità === [[Stampa:007 Ceaușescu mug shot Târgoviște police 1936.jpg|thumb|250px|Nicolae Ceaușescu arrestat mill-pulizija ta' [[Târgoviște]] fl-1936]] Ceaușescu ftit dam biex beda jieħu sehem fl-attivitajiet tal-Partit Komunista (hu sar membru fl-1932), però bħala tfajjel fiż-żgħożija tiegħu kien jingħata affarijiet żgħar x'jagħmel. Fl-1933, ta' ħmistax-il sena, ġie arrestat għall-ewwel darba minħabba ġlied fi strajk u għal darb'oħra fl-1934, l-ewwel minħabba li kien ġabar firem għal petizzjoni li kienet tipprotesta l-proċess ġudizzjarju kontra ħaddiema tal-ferrovija u darbtejn oħra għal attivitajiet simili.<ref name="ceausescuorg">{{ċita web |url=http://www.ceausescu.org/ceausescu_texts/ceausescu_chronology.htm |titlu=Nicolae Ceausescu Chronology |pubblikatur=Ceausescu.org |lingwa=en |arkivju-data=2017-09-09 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20171109014218/http://www.ceausescu.org/ceausescu_texts/ceausescu_chronology.htm }}</ref> Sa nofs it-tletinijiet, hu kien f'missjonijiet f'Bukarest, [[Craiova]], [[Câmpulung]], u [[Râmnicu Vâlcea]], fejn ġie arrestat numru ta' drabi.<ref name="natgeo" /> Il-profil tiegħu mill-pulizija sigrieta tas-Siguranța Statului niżżlitu bħala "aġitatur Komunista perikoluż" u "distributur ta' materjal ta' propaganda Komunista u kontra l-Faxxisti".<ref name="natgeo" /> Hu mifhum li fl-1936 Ceaușescu kien segretarju reġjonali tal-''Uniunea Tineretului Comunist'' (UTC), l-organizzazzjoni taż-żgħażagħ tal-Partit Komunista. F'Jannar tal-istess sena, hu u Vladislav (jew Vladimir) Tarnovski, aġitatur Pollakk, żaru [[Ulmi (Dâmbovița)|Ulmi]] qrib [[Târgoviște]] biex jiġbru aktar sostenituri mal-Partit. Madanakollu, il-laqgħa ġiet imxejjna mill-informatur Ion Olteanu, u Ceaușescu ġie arrestat għal darb'oħra ma' Tarnovski, u Komunisti oħrajn. Fit-tribunal ta' Brașov hu ngħata sentenza ta' sentejn ħabs, u sitt xhur oħra ġew miżjuda wara li nstab ħati ta' disprezz lejn il-qorti. Hu u Tarnovski rċevew l-ogħla piena mill-grupp ta' tlettax-il attivista Komunista mħarrka. Hu qatta' ħafna mis-sentenza tiegħu fil-ħabs ta' Doftana.<ref name="natgeo" /> [[Stampa:N. Ceaușescu și alți deținuți politici în lagărul de la Tg. jiu.jpg|thumb|Ceaușescu (it-tieni mix-xellug) fil-kamp ta' Târgu Jiu]] Meħlus fl-1938, Ceaușescu baqa' ħieles sentejn biss għax fl-1939 ġie ikkundannat ''in absentia'' għal tliet snin ħabs minħabba li kompla jxerred propaganda Komunista. F'dan iż-żmien qasir ta' libertà hu ltaqa' ma' [[Elena Ceaușescu|Elena Petrescu]], attivista Komunista f'Bukarest, li kellha tilgħab rwol importanti fil-karriera politika tiegħu.<ref name="natgeo" /> Minkejja li kien qiegħed jiskonta sentenza fil-ħabs ta' Jilava, hu baqa' jkollu laqgħat regolari ma' Elena. Minbarra Jilava, hu kien immexxi fil-ħabsijiet ta' Caransebeș (1942), Văcărești (1943) u Târgu Jiu (1943). F'din tal-aħħar, hu qasam ċella ma' [[Gheorghe Gheorghiu-Dej]], fejn sar il-''protégé'' tiegħu. L-awtoritarjiet korrotti tal-kamp ta' internament bdew jagħtu aktar libertajiet lill-ħabsin Komunisti biex imexxu l-blokkok taċ-ċelel tagħhom, bil-patt u l-kundizzjoni li ma jippruvawx jaħarbu mill-ħabs.<ref>{{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en |paġni=180-181}}</ref> F'Târgu Jiu, Gheorghiu-Dej beda jmexxi "sessjonijiet ta' awtokritika" fejn diversi membri tal-Partit kellhom jistqarru quddiem il-mmebri l-oħra li ma fehmux id-dogma ta' Marx-Engels-Lenin-Stalin kif interpretata minn Gheorghiu-Dej; il-ġurnalista Edward Behr stqarr li r-rwol ta' Ceaușescu f'dawn is-sessjonijiet kien ta' infurzatur, bil-ġuvni jsawwat lil dawk il-membri li ma kinux entużjasti biżżejjed fuq dawn is-sessjonijiet.<ref>{{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en |paġni=181-186}}</ref> Dawn is-"sessjonijiet ta' awtokritika" mhux biss issiġillaw il-kontroll ta' Gheorghiu-Dej fuq il-Partit, iżda taw stima għolja lil Ceaușescu. Kien dan iż-żmien li mmarka l-bidu tat-telgħa għall-poter. Hu nħeles nhar l-4 ta' Awwissu 1944. === Wara l-Gwerra === [[Stampa:Gheorghe Gheorghiu-Dej, Nicolae Ceaușescu & delegates in Feb 1948.jpg|thumb|275px|[[Gheorghe Gheorghiu-Dej]], Ceaușescu (fuq ix-xellug tiegħu) u delegati fi Frar tal-1948]] Wara t-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]], meta r-Rumanija bdiet taqa' taħt l-influwenza Sovjetika, Ceaușescu serva bħala segretarju tal-UTC (bejn l-1944 u l-1945).<ref name="ceausescuorg" /> Meta l-Komunisti ħadu lura l-poter fir-Rumanija fl-1947, wara li r-Re [[Mikiel I tar-Rumanija|Mikiel I]] abdika fit-30 ta' Diċembru, ir-Repubblika Popolari tar-Rumanija ġiet imwaqqfa u fi Frar tal-1948 sar l-ewwel kungress tal-''Partidul Muncitoresc Român'' (PMR), l-isem taħt liema l-Partit Komunista beda jaħdem. Sussegwentament, fit-13 ta' Mejju 1948, Ceaușescu ġie maħtur sotto-segretarju tal-istat fil-ministeru tal-agrikoltura fil-Gvern ta' [[Petru Groza]],<ref>{{ċita web |url=http://www.adevarul.ro/actualitate/adevaratul_ceausescu/Ceausescu_a_colectivizat_cu_arma_in_mana_0_556744613.html |titlu=Ceauşescu a colectivizat cu arma în mână |pubblikatur=Adevărul |kunjom1=Ţiu |isem1=Ilarion |data=2011-09-18 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20121110191344/http://www.adevarul.ro/actualitate/adevaratul_ceausescu/Ceausescu_a_colectivizat_cu_arma_in_mana_0_556744613.html |arkivju-data=2012-10-10 |lingwa=ro }}</ref> u fit-18 ta' Marzu 1950, Ceaușescu sar ġenerali maġġuri wara li nħatar deputat ministru fil-ministeru tal-forzi armati. Nicolae sar ġeneral f'Jannar tal-1950 minkejja li qatt ma kien għamel l-armata.<ref name="cristian-preda">{{ċita ktieb |titlu=Rumânii fericiți: Vot și putere de la 1831 până în prezent |kunjom1=Preda |isem1=Cristian|pubblikatur=Polirom |post=Iași |data=2011 |lingwa=ro |isbn=978-9734622016}}</ref> Fil-post tiegħu fi ħdan il-ministeru tal-agrikoltura, hu infurza l-kollettivizzazzjoni tal-agrikoltura u ordna l-arrest ta' bdiewa li ma jikkoperawx. Fl-1952, Gheorghiu-Dej ġabu miegħu fil-Kumitat Ċentrali, xhur wara li tneħħiet il-"fazzjoni Muskovita" mill-partit immexxiha minn [[Ana Pauker]]. Fl-1954, Ceaușescu sar membru sħiħ tal-Politburo u eventwalment tela' sabiex jokkupa t-tieni l-ogħla kariga fil-ġerarkija tal-partit.<ref name="ceausescuorg" /> Fil-ħarifa tal-1956, meta kien fi [[Cluj]], Ceaușescu lagħab rwol importanti fit-trażżin ta' movimenti ta' simpatija lejn ir-[[Rivoluzzjoni Ungeriża tal-1956|rivoluzzjoni Ungeriża]]. Nhar l-4 ta' Diċembru 1957, Nicolae mexxa lil unitajiet militari biex joħonqu rewixxti tal-bdiewa ta' [[Vadu Rosca]], fid-[[distrett ta' Vrancea]], li kienu rrifjutaw il-kollettivizzazzjoni obbligatorju. B'żewġ tankijiet, Ceaușescu personalment ordna li jinfetaħ in-nar u disa' bdiewa ġew maqtula, bi 48 persuna feruta.<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.hotnews.ro/stiri-arhiva-1217021-martirii-din-vadu-rosca.htm |titlu=Martirii din Vadu Rosca |pubblikatur=HotNews.ro |kunjom1=Vranceanu |isem1=Silvia |data=2005-08-04 |lingwa=ro }}</ref><ref>{{ċita aħbar |url=http://www.9am.ro/stiri-revista-presei/2007-12-14/mai-rai-ca-ceausescu.html |titlu=Mai rai ca Ceausescu |pubblikatur=9AM.ro |data=2007-12-14 |lingwa=ro }}</ref> === Mexxej tar-Rumanija === Meta Gheorghiu-Dej miet fid-19 ta' Marzu 1965, Ceaușescu ma kienx fost is-suċċessuri minkejja li kien qrib ħafna tiegħu. Madanakollu, kawża ta' numru ta' ġlied u kunflitti interni bejn uffiċjali wassal lill-Politburo li jagħżlu lil Ceaușescu bħala kandidat. Hu ġie elett segretarju ġenerali fit-22 ta' Marzu 1965, tliet ijiem wara l-mewt ta' Gheorghiu-Dej.<ref name="Revolution1989">{{ċita ktieb |titlu=Revolution 1989: The Fall of the Soviet Empire |kunjom1=Sebetsyen |isem1=Victor |data=2009 |post=New York |pubblikatur=Pantheon Books |isbn=978-0307387929 |lingwa=en }}</ref> Waħda mill-ewwel mossi tiegħu kienet li jbiddel l-isem tal-partit minn Partit tal-Ħaddiema Rumeni lura għal [[Partit Komunista tar-Rumanija]], u li jiddikjara l-pajjiż bħala repubblika soċjalista minflok repubblika popolari. Fl-1967, hu kkonsolida l-poter tiegħu meta sar President tal-[[Kunsill tal-Istat tar-Rumanija|Kunsill tal-Istat]], biex b'hekk sar il-kap tal-istat ''de jure''. L-hekk imsejħa "Baruni" tal-partit ([[Ion Gheorghe Maurer]], [[Emil Bodnăraș]] u [[Chivu Stoica]]) ftit li xejn raw periklu biż-żieda fil-poter ta' Ceaușescu u aċċettaw il-vjolazzjoni ta' Artiklu 13 tal-istatut li kien jipprojbixxi l-akkumulazzjoni ta' funzjonijiet. Ceaușescu baqa' jkompli jkabbar il-poteri tiegħu fil-Kunsill tal-Istat, fejn naqqas is-saħħa u l-importanza tal-Kunsill Ekonomiku fl-1967 u tal-Kunsill tad-Difiża maħluq fl-1968.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480 |paġna=275}}</ref> [[Stampa:Adunare Piaţa Palatului August 1968.jpg|thumb|275px|Ceaușescu waqt id-diskors fil-Pjazza tar-Rivoluzzjoni, Bukarest, fil-21 ta' Awwissu 1968]] Għall-bidu Ceaușescu sar figura popolari kemm fir-Rumanija u anke fil-Punent minħabba l-politika barranija indipendenti tiegħu, li kienet sfidat l-awtorità tal-[[Unjoni Sovjetika]]. Fis-sittinijiet iffaċilita ċ-ċensura tal-istampa u temm l-partiċipazzjoni tar-Rumanija fil-[[Patt ta' Varsavja]], għalkemm ir-Rumanija uffiċjalment baqgħet membru; mhux biss ma bagħatx it-truppi Rumeni fiċ-[[Ċekoslovakkja]] fl-1968, imma kkundanna l-invażjoni b'mod espliċitu f'diskors pubbliku li sar fil-21 ta' Awwissu 1968. Dan id-diskors baqa' wieħed mill-aktar diskorsi famużi tiegħu, fejn quddiem 100,000 ruħ stqarr li kien "żball gravi u jikkostitwixxi periklu serju għall-paċi fl-Ewropa u għall-prospetti tas-Soċjaliżmu fid-dinja.<ref>{{ċita aħbar |url=http://adevarul.ro/cultura/istorie/apoteoza-ceausescu-21-august-1968-1_50dc9b51596d72009141826b/index.html |titlu=Apoteoza lui Ceauşescu – 21 august 1968 |pubblikatur=Adevărul |kunjom1=Betea |isem1=Lavinia |data=2012-12-27 |lingwa=ro}}</ref> Hu żar [[Praga]] ġimgħa qabel l-invażjoni sabiex joffri s-sosten morali lill-kontraparti Ċekoslovakk tiegħu, [[Alexander Dubček]]. Minkejja li l-Unjoni Sovjetika kienet tittollera l-azzjonijiet ta' Ceaușescu, it-tbegħid tiegħu minn Moska poġġiet lir-Rumanija bħala dissidenti fil-[[Blokk tal-Lvant]].<ref name="Revolution1989" /> ==== Digriet tal-1966 ==== Il-politika ekonomika, barranija u demografika ta' Ceaușescu kienet li tagħmel lir-Rumanija bħala saħħa dinjija.<ref name="richard-355">{{ċita ktieb |titlu=Eastern Europe In the Twentieth Century-And After |kunjom1=Crampton |isem1=Richard |data=1997 |post=Londra |pubblikatur=Routledge |lingwa=en |isbn=978-0415164238 |paġna=355}}</ref> Għall-''Conducător'' (il-"Mexxej"), kif Ceaușescu kien iħobb isejjaħ lilu nnifsu, "id-demografija hija d-destin" u pajjiżi b'popolazzjonijiet li qed jikbru kienu potenzi.<ref name="richard-355" /> Biex iwettaq dan il-pjan, fl-1966, reġġa' lura d-Digriet tal-1957 li pprojbixxa l-[[abort]] (sa dak iż-żmien l-abort kien permess biss f'ċerti pajjiżi Komunisti).<ref name="richard-355" /> Permezz tad-Digriet 770/1966, l-abort fl-ewwel tliet xhur tat-tqala kienu permessi biss fuq preskrizzjonijiet mediċi stretti u f'każijiet eċċezzjonali l-qtil tal-fetu kien permess sa sitt xhur tqala. Dan id-digriet ġie infurzat bid-Digriet 441 tas-26 ta' Diċembru 1985 li kien iħalli l-abort biex isir biss minn nisa li qabżu t-42 sena jew li diġà kellhom ħamest itfal. Il-gvern ukoll ra r-rati tad-[[divorzju|divorzji]] u għamilha iktar diffiċli biex jinkiseb; kien iddekretat li żwieġ seta' jiġi xolt biss f'każijiet eċċezzjonali. Filwaqt li ż-żieda fil-popolazzjoni kienet imħeġġa, eluf ta' tfal spiċċaw abbandunati fl-orfanatrofji. Huwa stmat li fil-bidu tal-1990 fir-Rumanija kien hemm mal-100,000 tifel u tifla fl-orfanatrofji jgħixu f'kundizzjonijiet ħarxa.<ref>{{ċita aħbar |url=http://adevarul.ro/news/societate/dosar-generatia-sida---supravietuit-stat-ascunsi-1_50ad5a1c7c42d5a66393811f/index.html |titlu=DOSAR: Generaţia SIDA - au supravieţuit, dar au stat ascunşi |pubblikatur=Adevărul |kunjom1=Mincan |isem1=Mihai |data=2011-01-24 |lingwa=ro }}</ref> Ir-rata tal-[[mortalità tat-trabi]] baqgħet l-ogħla fl-Ewropa.<ref>{{ċita aħbar |url=http://jurnalul.ro/special-jurnalul/ceausescu-intre-legenda-si-adevar-data-nasterii-si-alegerea-numelui-de-botez-576781.html |titlu=Ceauşescu, între legendă şi adevăr: data naşterii şi alegerea numelui de botez |pubblikatur=Jurnalul Național |kunjom1=Betea |isem1=Lavinia |data=2011-05-02 |lingwa=ro }}</ref> Bejn l-1988 u l-1992, eluf ta' tfal madwar ir-Rumanija sfaw infettati bil-marda tal-[[HIV]]. F'ħafna mill-każi, ir-raġuni kienet ta' prattika medika ħażina u t-trobbija fqira. L-isplużjoni tal-AIDS fir-Rumanija kienet kawża ta' injezzjonijiet b'siringi skaduti u trasfużjonijiet tad-demm. Ir-reġim ta' Ceaușescu injora l-epidemija tal-HIV/AIDS abbażi li din kienet speċifika għas-soċjetà kapitalista. Fir-Rumanija tat-tmeninijiet ma kinux isiru testijiet tal-HIV la għad-donaturi tad-demm u lanqas għat-trasfużjonijiet tad-demm. Din wasslet biex il-pajjiż ikun it-tieni fost il-pajjiżi Ewropej bl-aktar infezzjonijiet marbutin mal-HIV.<ref name="news20ro">{{ċita web |url=http://www.news20.ro/istorie_S-a-nascut-Nicolae-Ceausescu_-presedintele-Romaniei-in-perioada-1965---1989_937.html |titlu=S-a nascut Nicolae Ceausescu, presedintele Romaniei in perioada 1965 - 1989 |pubblikatur=News20.ro |data=2008-01-25 |lingwa=ro |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20080529024426/http://www.news20.ro/istorie_S-a-nascut-Nicolae-Ceausescu_-presedintele-Romaniei-in-perioada-1965---1989_937.html |arkivju-data=2008-05-29}}</ref><ref>{{ċita rivista |kunjom1=Dente |isem1=Karen |kunjom2=Hess |isem2=Jamie |titlu=Pediatric AIDS in Romania – A Country Faces Its Epidemic and Serves as a Model of Success |rivista=Medscape General Medicine |volum=8 |data=2006 |lingwa=en |pmc=1785216 |pmid=16926750}}</ref> ==== It-Teżijiet ta' Lulju ==== [[Stampa:Vizita oficială a lui Nicolae Ceaușescu și a Elenei Ceaușescu în Republica Populară Chineză. Vizita protocolară la Ciu En Lai.( iunie 1971)..jpg|thumb|225px|Żjara uffiċjali ta' Nicolae u Elena Ceaușescu fir-Repubblika Popolari taċ-Ċina, f'laqgħa ma' [[Zhou Enlai]] f'Ġunju tal-1971]] [[Stampa:Nicolae Ceaușescu & Kim Il-sung, North Korea 1971.jpg|thumb|225px|Nicolae Ceaușescu jiltaqa' ma' [[Kim Il-sung]] waqt żjara tal-Partit u d-delegazzjoni tal-istat fil-Korea ta' Fuq f'Ġunju tal-1971]] Ceaușescu żar iċ-[[Repubblika Popolari taċ-Ċina|Ċina]], il-[[Korea ta' Fuq]], ir-[[Repubblika Popolari tal-Mongolja]] u l-[[Vjetnam ta' Fuq]] fl-1971. Fl-okkażjoni taż-żjara tiegħu fiċ-Ċina u l-Korea ta' Fuq, Ceaușescu baqa' affaxxinat bl-idea ta' trasformazzjoni totali nazzjonali kif implimentati fil-programmi tal-''[[Juche]]'' tal-Korea ta' Fuq u r-[[Rivoluzzjoni Kulturali]] taċ-Ċina. Hu kien ukoll ispirat mill-[[kult tal-personalità]] lejn [[Kim Il-sung]] tal-Korea ta' Fuq u [[Mao Zedong]] taċ-Ċina. Ceaușescu ammira kemm lil Mao u 'l Kim bħala kapijiet li mhux biss iddominaw lil pajjiżhom imma wkoll użaw metodi totalitarji flimkien mas-sens ta' ultra-nazzjonaliżmu mwaħħad mal-Komuniżmu biex ittrasformaw kemm liċ-Ċina u l-Korea ta' Fuq bħala potenzi dinjija.<ref>{{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en |paġni=195}}</ref> Barra minn hekk, il-fatt li Kim u aktar minn hekk Mao kienu qatgħu l-irbit Sovjetiku kien aktar sors ta ammirazzjoni għal Ceaușescu. Il-ġurnalista Brittaniku Edward Behr kiteb li l-possibilità li dak li Ceaușescu kien ra ċ-Ċina u l-Korea ta' Fuq fejn "[[Raħal Potemkin|irħula Potemkin]] użati biex jingannaw viżitaturi barranin" kienet xi ħaġa li qatt ma għaddiet minn moħħu.<ref>{{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en |paġni=195}}</ref> Ftit wara li wasal lura r-Rumanija hu beda jimita s-sistema tal-Korea ta' Fuq. Kotba Nord-Koreani fuq il-''juche'' ġew tradotti bir-Rumen u mqassma fil-pajjiż. Fis-6 ta' Lulju 1971, hu għamel diskors quddiem il-Kumitat Eżekuttiv tal-PCR. Dan id-diskors, li kien jixbah lil wieħed ta' Mao, li baqa' magħruf bħala t-Teżijiet ta' Lulju, kien jikkonsisti minn sbatax-il proposta. Fost dawn kien hemm: tkabbir kontinwu fir-"rwol ewlieni" tal-Partit; titjib tal-edukazzjoni tal-Partit u azzjoni politika kbira; parteċipazzjoni taż-żgħażagħ fuq proġetti kbar ta' kostruzzjoni bħala parti tax-"xogħol patrijottiku" tagħhom; intensifikazzjoni tal-edukazzjoni politika-ideoloġika fi skejjel u universitajiet, kif ukoll f'organizzazzjonijiet għat-tfal, żgħażagħ u studenti; u tkabbir tal-propaganda politika fi programmi televiżivi u tar-radju, kif ukoll fi djar tal-pubblikazzjoni, teatri u ċinema, opri, ballet, għaqdiet tal-artisti, biex jippromwovu karattru "militant, rivoluzzjonarju" fi produzzjonijiet artistiċi. Il-liberalizzazzjoni tal-1965 kienet ikkundannata u lista ta' kotba u awturi pprojbiti ġiet maħluqa. Il-pjanijiet ta' Ceauşescu għall-futur tas-soċjetà Rumena kienu jikkonflittu ma' dawk tal-Prim Ministru [[Ion Gheorghe Maurer|Maurer]]. Id-disgwit kien fuq il-pass mgħaġġel tal-industrijalizzazzjoni ta' Ceaușescu, b'iktar enfasi fuq l-industrija t-tqila, filwaqt li Maurer ried li jimxu iktar kawti mingħajr ma jittraskurawx l-industrija tal-oġġetti tal-konsum konformi mar-riżorsi domestiċi, umani, naturali u teknoloġiċi tal-pajjiż. Maurer tneħħa minn postu f'Marzu tal-1974 wara li Ceauşescu ġie elett bħala President, u minfloku nħatar [[Manea Mănescu]].<ref>{{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480 |paġni=282-283}}</ref> Fil-11-il Kungress f'Novembru tal-1974, Maurer tilef postu fil-Kumitat Ċentrali.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480 |paġna=284}}</ref> ==== President tar-Repubblika Soċjalista tar-Rumanija ==== Fit-28 ta' Marzu 1974, il-Gran Assemblea Nazzjonali stabilixxiet l-uffiċċju tal-President tar-Repubblika Soċjalista tar-Rumanija, u Nicolae Ceauşescu ġie elett b'mod unanimu u b'hekk sar l-ewwel President tar-Rumanija. Minkejja li Ceauşescu kien kap tal-istat fl-isem mill-1967, l-unika poter tiegħu kien ġej mill-istatus tiegħu bħala kap tal-partit. Madanakollu, il-kariga l-ġdida għamlitu l-ogħla fil-pajjiż kemm fl-isem u fil-fatt. Hu kellu l-qawwa li jieħu deċiżjonijiet mingħajr il-bżonn li kulħadd fil-Kunsill tal-Istat ma jkun preżenti. Mill-1974 'il quddiem, Ceauşescu mexxa regolarment bid-digriet hekk kif il-partit kollu l-istituzzjonijiet statali kienu jaqgħu taħtu. [[Stampa:Gerald Ford, Nicolae Ceaușescu and Richard Nixon, 1973.jpg|thumb|250px|Laqgħa tal-President tal-Istati Uniti [[Richard Nixon]] u l-Viċi-President [[Gerald Ford]] ma' Nicolae Ceauşescu fl-1973]] [[Stampa:Ceausescu - Queen Elisabeth II - 1978.jpg|thumb|250px|Il-koppja presidenzjali Rumena ntlaqgħet mir-Reġina [[Eliżabetta II]] f'Buckingham Palace f'Ġunju tal-1978]] Permezz tal-politika barranija tiegħu hu pprova jeħles mid-dominju Sovjetiku, fejn ġab is-simpatija u l-apprezzament ta' kapijiet politiċi kbar bħal [[Charles de Gaulle]] u [[Richard Nixon]]. Fil-[[COMECON]], organizzazzjoni ekonomika tal-Blokk tal-Lvant tal-Ewropa u pajjiżi Komunisti oħrajn, id-delegazzjonijiet Rumeni opponew għall-proposti li kienu ġejjin mill-Unjoni Sovjetika. Waħda minn dawn id-deċiżjonijiet kienet li r-Rumanija kienet waħda minn żewġ pajjiżi Komunisti Ewropej li ħadu sehem fl-[[Logħob Olimpiku tas-sajf 1984|Olimpjadi tal-1984]] ġewwa l-Istati Uniti.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Romania versus the United States: diplomacy of the absurd, 1985–1989 |kunjom1=Kirk |isem1=Roger |kunjom2=Răceanu |isem2=Mircea |pubblikatur=Palgrave Macmillan |data=1994 |paġna=81 |isbn=978-0312120597 |lingwa=en}}</ref> Ir-Rumanija kienet ukoll l-unika pajjiż fil-Blokk tal-Lvant, bl-eċċezzjoni tal-Unjoni Sovjetika, li żammet relazzjonijiet diplomatiċi mal-[[Komunità Ekonomika Ewropea|Komunità Ewropea]], flimkien mal-[[Iżrael]] u l-[[Ġermanja tal-Punent]]. Trattat li kien jinkludi lir-Rumanija fil-lista ta' pajjiżi favoriti mill-Komunità Ewropea ġie ffirmat fl-1974, u fl-1980 intlaħaq qbil fuq l-iskambju ta' prodotti industrijali bejn ir-Rumanija u l-Komunità Ewropea. Dan wassal għaż-żjara uffiċjali mill-President tal-[[Stati Uniti tal-Amerika|Istati Uniti]], [[Richard Nixon]].<ref>{{ċita web |url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,907041-1,00.html |titlu=RUMANIA: Enfant Terrible |pubblikatur=Time |data=1973-04-02 |lingwa=en |data-aċċess=2017-12-20 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20171109014233/http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,907041-1,00.html |arkivju-data=2017-11-09 |url-status=dead }}</ref> Nixon żar ir-Rumanija fit-2 ta' Awwissu 1969, u wara diskussjonijiet mal-President Rumen, Nixon kellu l-impressjoni li "Ceauşescu huwa Marksita Stanlista diffiċli, u diskussjonijiet miegħu jeskludu l-banalitajiet diplomatiċi tas-soltu."<ref>{{ċita aħbar |url=http://evz.ro/ceausescu-a-cerut-rachete-de-la-americani-838713.html |titlu=Ceauşescu a cerut rachete de la americani |kunjom1=Popescu |isem1=Adam |pubblikatur=EVZ.ro |data=2009-02-06 |lingwa=ro}}</ref> Din kienet l-ewwel żjara ta' President Amerikan f'pajjiż Komunista li wasslet għal reazzjonijiet ostili kemm mill-Unjoni Sovjetika u t-[[Tajwan]], din tal-aħħar kienet iżomm post iċ-Ċina fil-[[Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti]]. Minħabba hekk, Moska bagħtet twissija ċara lir-Rumanija permezz tal-Ministru għall-Affarijiet Barranin [[Andrei Gromyko]] li stqarr li d-"[[Duttrina Brezhnev]]" kienet tgħodd għall-membri kollha tat-Trattat ta' Varsavja u li "mhux se tħalli s-sigurtà tal-istati firmatarji u l-kisba tas-soċjaliżmu f'dawn il-pajjiż biex tiġi kompromessa." Ceauşescu rreċiproka din iż-żjara, bi żjara fl-Istati Uniti f'Ottubru 1970. Din wasslet għall-għotja ta' serje ta' favuri ekonomiċi min-naħa tal-Amerikani. Barra minn hekk, l-Istati Uniti sostniet lir-Rumanija fl-adeżjoni f'numru ta' korpi internazzjonali bħall-[[GATT]] fl-1971 u l-[[Fond Monetarju Internazzjonali]] u l-[[Bank Dinji]] fl-1972.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Istoria României |kunjom1=Bărbulescu |isem1=Mihai |kunjom2=Deletant |isem2=Dennis |kunjom3=Hitchins |isem3=Keith |kunjom4=Papacostea |isem4=Șerban |kunjom5=Teodor |isem5=Pompiliu |pubblikatur=Editura Enciclopedică |post=Bukarest |lingwa=ro |data=1998 |isbn=9789734502448}}</ref> ==== Embargo taż-żejt u strajks tal-ħaddiema ==== Mal-bidu tal-[[kriżi taż-żejt tal-1973|embargo Għarbi taż-żejt fl-1973-74]] kontra l-Punent, perjodu ta' prezzijiet għolja ta' żejt ikkaratterizzaw il-kumplament tas-sebgħinijiet. Ir-Rumanija, bħala prodottur kbir taż-żejt ibbenefikat bil-qawwi minn dawn il-prezzijiet għolja, li wassal lil Ceaușescu għal pjan ambizzjuż biex jinvesti bil-qawwi f'impjanti tar-raffinament taż-żejt.<ref name="richard-356">{{ċita ktieb |titlu=Eastern Europe In the Twentieth Century-And After |kunjom1=Crampton |isem1=Richard |data=1997 |post=Londra |pubblikatur=Routledge |lingwa=en |isbn=978-0415164238 |paġna=356}}</ref> L-għan ta' Ceaușescu kien li jagħmel lir-Rumanija bħala l-aqwa fl-Ewropa mhux biss għar-raffiniment taż-żejt prodott fil-pajjiż, imma wkoll għaż-żejt minn statii tal-Lvant Nofsani bħall-[[Iraq]] u l-[[Iran]], u mbagħad ibiegħu bi profitt fis-suq ta' Rotterdam.<ref name="richard-356" /> Hekk kif ir-Rumanija ma kellhiex flus biżżejjed biex tibdni l-impjanti neċessarji, Ceaușescu silef mill-banek tal-Punent bis-suppożizzjoni li meta s-self ikun wasal biex jitħallas, il-profitti mill-bejgħ taż-żejt raffinat kienu jkunu biżżejjed biex ikopru s-self.<ref name="richard-356" /> Problema kbira fil-pjan tar-raffinament taż-żejt ta' Ceaușescu li wassal biex ir-Rumanija tissellef aktar flus, kienet il-produttività tal-ħaddiema Rumeni li wassal biex l-impjanti tlestew snin wara iż-żmien skedat.<ref name="richard-356" /> It-terrimot tal-1977 li qered il-biċċa l-kbira ta' Bukarest wassal ukoll għad-dewmien fil-pjan. Maż-żmien li l-impjanti kienu tlestew fil-bidu tas-snin tmenin, waqgħa fil-prezzijiet taż-żejt ġab problemi finanzjarji kbar lir-Rumanija.<ref name="richard-356" /> F'Awwissu tal-1977, 'il fuq minn 30,000 minatur mar fuq strajk fil-wied tax-[[xmara Jiu]] fejn ilmentaw fuq il-paga baxxa u l-kundizzjonijiet ħżiena li kienu qegħdin jaħdmu fihom.<ref name="richard-355" /> Dan l-istrajk kien l-ikbar forma ta' oppożizzjoni li Ceaușescu sab quddiem wiċċu sal-aħħar tat-tmeninijiet. Il-ħaddiema kienu ispirati minn stejjer simili fil-kosta Baltika tal-[[Polonja]] f'Diċembru tal-1970, u talbu għal negozjati wiċċ imb'wiċċ mal-kap tal-pajjiż.<ref name="richard-355" /> Meta Ceaușescu sema' li s-suldati naqsu li jiftħu n-nar fuq il-kompatrijotti, hu nnegozja kompromess biex jieqaf l-istrajk. Fis-snin wara l-istrajk, il-maġġoranza ta' dawk li mexxew l-istrajk mietu bil-marda tal-[[kanċer]], u wara l-1989, kien ġie żvelat li s-Securitate kellha tobba tagħti lill-mexxejja tal-istrajk [[raġġi-X]] għal ħames minuti fuq sidirhom biex jassiguraw l-iżvilupp tal-kanċer.<ref name="richard-355" /> ==== Il-ħarba ta' Pacepa ==== Fl-1978, [[Ion Mihai Pacepa]], membru għoli fil-pulizija politika Rumena, is-[[Securitate]], ħarab il-pajjiż u kiseb l-ażilu fl-Istati Uniti. Hu kien id-difettur bl-ogħla kariga mill-Blokk tal-Lvant matul il-[[Gwerra l-Bierda]]. Dan l-att kien daqqa ta' ħarta lejn l-amministrazzjoni, fejn wassal lil Ceaușescu biex ibiddel kompletament l-istrattura tas-sigurtà. Il-ktieb ta' Pacepa tal-1986, ''Red Horizons: Chronicles of a Communist Spy Chief'', Pacepa kixef dettalji fuq ir-reġim ta' Ceaușescu fosthom fuq kif l-gvern kien qiegħed jikkollabora ma' organizzazzjonijiet terroristiċi Għarab, spjunaġġ qawwi fuq l-industrija Amerikana u pjanijiet elaborati biex jiksbu sosten politiku mid-dinja tal-Punent. Din waslet fi żmien fejn l-iżolament tar-Rumanija fuq livell internazzjonali kien qiegħed jiskala u s-sitwazzjoni ekonomika kienet qiegħdha tmur lura. Servizzi tal-intelliġenza barranin kienu qegħdin isaħħu l-isforzi tagħhom sabiex jinfiltraw is-Securitate, filwaqt li l-kontroll ta' Ceaușescu fuq din l-aġenzija kien qiegħed jonqos.<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.huffingtonpost.co.uk/rupert-wolfemurray/was-romanias-1989-christmas-revolution-a-fake_b_2344051.html |titlu=Was Romania's 1989 Christmas Revolution a Fake? |pubblikatur=Huffington Post |data=2012-12-23 |kunjom1=Wolfe-Murray |isem1=Rupert |lingwa=en }}</ref> ==== Dejn barrani ==== [[Stampa:Personality Cult Romania 1986.jpg|thumb|left|250px|Sas-snin tmenin il-kult tal-personalità żviluppa lejn Nicolae Ceaușescu]] L-indipendenza politika ta' Ceaușescu mill-Unjoni Sovjetika u l-protesta tiegħu kontra l-invażjoni taċ-Ċekoslovakkja fl-1968 tefgħet interess mill-potenzi tal-Punent fuq ir-Rumanija, fejn dawn il-gvernijiet rawh bħala anti-Sovjetiku u ttamaw li permezz tiegħu joħolqu l-bsaten fir-roti fit-Trattat ta' Varsavja. Ceaușescu ma ndunax li l-finanzjament li ngħata mhux dejjem kien favoribbli. Fis-snin tal-era ta' Ceaușescu nbnew il-metro ta' Bukarest, il-Kanal tad-[[Danubju]] u l-[[Baħar l-Iswed]] u eluf ta' blokok ta' appartamenti, fost programmi ekonomiċi oħra. Ceaușescu kien ukoll laħaq qbil fuq żejt irħis mill-Iran, però l-qbil falla meta x-[[Xa]] tneħħa fir-[[Rivoluzzjoni Iranjana]]. Minkejja dan kollu, id-dejn kien mażra m'għonq l-ekonomija Rumena fejn bejn l-1971 u l-1982 id-[[dejn barrani]] żdied minn $1.2 biljun għal madwar $13-il biljun. Fl-1982, id-dħul mill-kummerċ barrani tar-Rumanija waqa' għal 17% fuq is-sena ta' qabel. F'attentat sabiex iħallas minnufih dan id-dejn mingħajr ma jikbru l-interessi, Ceaușescu organizza referendum li bih irnexxielu jbiddel il-kostituzzjoni fejn żied klawżola li ma ħallietx lir-Rumanija tissellef aktar flus minn barra. Skont ir-riżultati uffiċjali, ir-referendum kien kważi vot unanimu favur din il-kundizzjoni.<ref>{{ċita rivista |titlu=The Return of Populism - The 2000 Romanian Elections |kunjom1=Mungiu-Pippidi |isem1=Alina |data=2001 |rivista=Government and Opposition |volum=36 |numru=2 |paġni=230-252 |lingwa=en |doi=10.1111/1477-7053.00063 }}</ref> Ceaușescu ordna l-esportazzjoni ta' ħafna mill-produzzjoni agrikola u industrijali tal-pajjiż sabiex jitħallas id-dejn, bil-popolazzjoni tiċċaħħad mill-affarijiet l-iktar bażiċi. Ir-razzjonar fuq prodotti bażiċi ġie introdott, u gass u ikel bħal ħobż, żejt, zokkor, dqiq u ross bdew jingħataw bi skambju ta' vawċers.<ref>{{ċita aħbar |url=https://www.realitatea.net/in-1982--datoria-externa-a-romaniei-era-de-aproximativ-12-miliarde-dolari_471306.html |titlu=În 1982, datoria externă a României era de aproximativ 12 miliarde dolari |pubblikatur=RealitateaTV.ro |data=2009-03-07 |lingwa=ro }}</ref> Matul it-tmeninijiet, li kien hemm nuqqas qawwi fil-livell ta' għajxien tal-popolazzjoni Rumena, speċjalment fid-disponibbiltà u l-kwalità tal-ikel u prodotti oħrajn fil-ħwienet. Matul dan iż-żmien, kull stazzjon tar-radju reġjonali ġie magħluq, u t-televiżjoni ġie limitat għal kanal wieħed li kien ixandar sagħtejn kuljum biss. Il-provvista tad-dawl bdiet tiġi interrotta kuljum minn tal-inqas għal siegħa filgħaxija, mingħajr ebda raġuni u mingħajr avviż minn qabel. Fl-istess ħin, in-nies kienu mħeġġa biex jiffrankaw id-dawl billi jitfu l-friġġis matul ix-xitwa, ma jużawx il-magni tal-ħasil, jew billi ma jużawx il-lifts.<ref>{{ċita rapport |titlu=Raport al Comisiei prezidențiale pentru analiza dictaturii comuniste din România |kunjom1=Tismăneanu |isem1=Vladimir |lingwa=ro |data=2006 }}</ref> Bejn l-1979 u l-1982, il-konsum tal-enerġija naqas b'20%, imbagħad b'50% fl-1983 u b'50% oħra fl-1985 ikkumparat mas-sena ta' qabel.<ref name="natgeo" /> It-temperaturi fid-djar kienet tilħaq bejn il-5 u 12-il grad fix-xitwa f'appartamenti ta' ħafna mir-Rumeni. Ir-rapport tal-Kummissjoni Presidenzjali għall-Analisi tad-Dittatorjat Komunista fir-Rumanija rrefera għall-"obbligazzjoni tal-popolazzjoni biex jgħixu f'temperaturi insupportabbli ta' inqas minn 10 gradi Celsius.<ref>{{ċita aħbar |url=http://adevarul.ro/cultura/istorie/Tara-umilintei-templele-foamei-ne-am-batut-ou-fratii-petreus-cartela-sticla-lapte-lumina-butelia-caldura-portie-1_51385c2700f5182b85dbfc3b/index.html |titlu=Ţara umilinţei în Templele Foamei: cum ne-am bătut pe un ou, pe „Fraţii Petreuş” de pe cartelă sau pe o sticlă cu lapte. Lumina, butelia şi căldura, la porţie |pubblikatur=Adevărul |data=2013-03-07 |lingwa=ro }}</ref> Eventwalment id-dejn ġie mħallas kompletament fis-sajf tal-1989, ftit qabel ma' Ceaușescu tneħħa mill-poter.<ref name="Revolution1989" /> Madanakollu, l-esportazzjoni baqgħet issir b'mod qawwi sar-rivoluzzjoni ta' Diċembru. === It-tmiem ta' Ceaușescu === [[Stampa:Nicolae Ceaușescu (1988).jpg|thumb|Ceaușescu fl-1988]] F'Novembru tal-1989, l-14-il Kungress tal-Partit Komunista Rumen (PCR) ra lil Ceaușescu, issa ta' 71 sena, elett mill-ġdid għal ħames snin bħala kap tal-PCR. Matul il-Kungress, Ceaușescu għamel diskors fejn iddenunzja r-rivoluzzjonijiet anti-Komunisti li kienu qegħdin jiġru fl-Ewropa tal-Lvant. Fix-xahar ta' wara, il-gvern ta' Ceaușescu nnifsu waqa' wara serje ta' avveniment f'[[Timișoara]] u [[Bukarest]]. ==== Timișoara ==== Dimostrazzjonijiet fil-belt ta' Timișoara ġraw meta saru attentati min-naħa tal-gvern biex ikeċċu lil [[László Tőkés]], qassis etniku Ungeriż, akkużat li xerred tixwix ta' mibegħda. Membri tal-kongregazzjoni etnika Ungeriża daru madwar l-appartament tiegħu bħala sinjal ta' sosten. Studenti Rumeni minn ragħajhom ingħaqdu fid-dimostrazzjoni li ftit damet biex saret dimostrazzjoni kontra l-gvern attwali. Forzi militari, il-pulizija u s-Securitate sparaw fuq id-dimostranti fis-17 ta' Diċembru 1989, u ħallew numru ta' rġiel, nisa u tfal mejta jew midruba. Fit-18 ta' Diċembru, Ceaușescu mar fuq żjara statali fl-Iran, u ħalla f'idejn martu u ta' taħtu biex joħonqu r-rivolti f'Timișoara. Mar-ritorn tiegħu fl-20 ta' Diċembru, is-sitwazzjoni kienet iddeġenerat u Ceaușescu għamel diskors televiżiv mill-istudjo ġewwa l-bini CC tal-PCR, fejn iddiskriva l-avvinmenti f'Timișoara bħala "attentat minn forzi barranin fl-affarijiet interni tar-Rumanija" u "aggressjoni barranija fuq is-sovranità Rumena". Sad-diskors ta' Ceaușescu, l-istampa naqset li tagħmel referenza għal dak li kien qiegħed jiġri, bl-uniku sors ta' informazzjoni kien ġej minn stazzjonijiet tar-radju barra l-pajjiż bħal [[Radio Free Europe]] u [[Voice of America]]. Il-ġurnata ta' wara, fil-21 ta' Diċembru, Ceaușescu ppjana laqgħa tal-massa f'Bukarest. L-istampa uffiċjali ppreżentata bħala "moviment spontanju ta' sosten lejn Ceaușescu", simili għal-laqgħa tal-1968 fejn Ceaușescu kien tkellem dwar l-invażjoni taċ-Ċekoslovakkja mill-forzi tat-Trattat ta' Varsavja. ==== Diskors tal-21 ta' Diċembru ==== Il-laqgħa tal-21 ta' Diċembru f'dik li illum hi l-Pjazza tar-Rivoluzzjoni, bdiet bħal ħafna mid-diskorsi ta' Ceaușescu matul is-snin. Ceaușescu tkellem fuq il-kisbiet tar-"rivoluzzjoni Soċjalista" u r-Rumeni "żviluppaw s-soċjetà Soċjalista minn ħafna lati." Hu wkoll tefa' l-ħtija fuq r-rewwixti ta' Timișoara fuq "aġitaturi Faxxisti li riedu jeqirdu s-soċjaliżmu." Madanakollu, Ceaușescu ma kienx fehem eżatt l-istat tal-folla. Madwar tmien minuti fid-diskors, ħafna nies bdew jibbuwjaw, jagħmlu ħsejjes ta' diżapprovazzjoni u oħrajn bdew jagħjtu "Timișoara!" Hu pprova jikkalmahom billi jerfa' idu l-leminija u jsejjaħ għall-attenzjoni tal-folla qabel mal-ordni ġiet temporanjament imreġġa' lura. Hu kompla billi ħabbar riformi ta' benefiċċji soċjali li kienu jinkludu żieda fil-paga minima b'200 [[Leu Rumen|lei]] fix-xahar. Immaġini tal-espressjoni fuq wiċċ Ceaușescu hekk kif il-folla bdiet tinterrompi b'ibbuwjar kienu fost l-aktar imxandra bħala simbolu tal-waqgħa tal-Komuniżmu fil-Ewropa tal-Lvant.<ref name="Revolution1989" /> Meta falla jikkontrolla l-folla, Ceaușescu u martu daħlu jistkennu fil-bini li kienet iżomm fiha il-Kumitat Ċentrali tal-Partit Komunista Rumen. Il-kumplament tal-ġurnata rar rivoluzzjoni miftuħa tal-popolazzjoni ta' Bukarest, li nġabret fi Pjazza tal-Università u kkonfrontat il-pulizija u l-armata. Il-militar ikkontrolla s-sitwazzjoni u sgumbrat it-toroq sa nofsillejl u wettqet l-arrest ta' mijiet ta' persuni. ==== Titjira tat-22 ta' Diċembru ==== Sal-għodwa tat-22 ta' Diċembru, ir-rivolta kienet diġà nfirxet f'kull belt tal-pajjiż. Il-mewt suspettuża ta' [[Vasile Milea]], il-Ministru tad-Difiża, iktar tard ikkonfermata bħala suwiċidju, ġiet imħabbra mill-istampa. Immedjatament wara, Ceaușescu mexxa l-laqgħa tal-Kumitat Eżekuttiv Politiku tal-PCR u ħa t-tmexxija tal-armata f'idejh. Bil-fehma li Milea kien ġie maqtul, is-suldati qalbu l-pożizzjoni tiegħu, filwaqt li l-kmandanti m'għamlu l-ebda sforz sabiex jipperswadu lil nieshom biex jibqgħu leali lejn il-gvern. Ceaușescu għamel l-aħħar tentattiv iddisprat biex jindirizza 'l-folla miġbura quddiem il-bini tal-Kumitat Ċentrali, però n-nies bdew jitfgħu ġebel u projettili oħra, u kellu jirritorna lura ġewwa l-bini. Grupp ta' dimostranti rnexxielhom jiftħu l-bibien tal-bini u għelbu lill-gwardji tas-sigurtà ta' Ceaușescu, u ġrew għall-uffiċċju tiegħu u għall-gallarija. Għalkemm ma kinux jafu, huma kienu ftit metri 'l bogħod minn Ceaușescu, li kien imwaħħal fil-lift. Hu, Elena u erbgħa oħra rnexxielhom jaslu fuq il-bejt u ħarbu bil-ħelikopter, ftit sekondi qabel ma' grupp ta' dimostranti kienu segwewhom.<ref name="Revolution1989" /> Matul il-kors tar-rivoluzzjoni, l-istampa tal-Punent ippubblikat stimi tan-numru ta' nies maqtula mill-forzi tas-Securitate f'attentat biex issostni lil Ceaușescu u toħnoq ir-rivoluzzjoni. In-numru kiber mal-ewwel sakemm l-ewwel paġni tal-gazzetti bdew jirrappurtaw madwar 64,000 imwiet. L-attaché militari Ungeriż esprima d-dubju fuq dawn il-figuri, u wara l-mewt ta' Ceaușescu, l-isptarijiet madwar il-pajjiż irrappurtaw il-mewt ta' inqas minn elf ruħ, u probabbilment ħafna inqas minn hekk.<ref>{{ċita ktieb |titlu=Distorting Defense: Network News and National Security |kunjom1=Aubin |isem1=Stephen P. |pubblikatur=Praeger |lingwa=en |paġna=158 |isbn=978-0-275-96303-3 }}</ref> ==== Mewt ==== [[Stampa:Grave of Nicolae Ceausescu - Ghencea Civil Cemetery - Bucharest - Romania.jpg|thumb|Il-post tad-dfin oriġinali ta' Nicolae Ceaușescu fiċ-Ċimiterju Ċivili ta' Ghencea (Bukarest)]] Ceaușescu u martu Elena ħarbu l-kapitali ma' [[Emil Bobu]] u [[Manea Mănescu]] u bil-ħelikopter kienu sejrin lejn ir-residenza ta' Ceaușescu fi [[Snagov]], u ħarbu għal darb'oħra din id-darba lejn [[Târgoviște]]. Qrib Târgoviște kellom jabbandunaw il-ħelikopter hekk kif ġew ordnati mill-armata, li sa dak il-ħin kienet irrestrinġiet it-titjir fl-ispazju tal-arju tar-Rumanija. Iċ-Ceaușescu ġew miżmuma mill-pulizija u wara ngħataw lill-armata. Nhar il-Milied, il-25 ta' Diċembru 1989, f'kamra żgħira, Nicolae u Elena ġew imressqa quddiem qorti mfassal fuq ordnijiet tal-[[Front ta' Salvazzjoni Nazzjonali (Rumanija)|Front ta' Salvazzjoni Nazzjonali]], il-gvern proviżorju tar-Rumanija. Huma affaċċjaw akkużi ta' [[ġenoċidju]] u ġbir illegali ta' ġid. Ceaușescu kontinwament baqa' jiċħad il-validità u l-awtorità ta' din il-qorti biex jikkastigawh, u saħaq li hu kien għadu legalment il-president tar-Rumanija. Fi tmiem il-proċess, iċ-Ceaușescu nstabu ħatja b'dawn l-akkużi u kkundannati għall-mewt:<ref>{{ċita rivista |rivista=Monitorul Oficial |titlu=COMUNICAT din 1989 privind procesul lui Nicolae Ceausescu si al Elenei Ceausescu in fata Tribunalului Militar Extraordinar |url=http://www.monitoruljuridic.ro/act/comunicat-din-1989-privind-procesul-lui-nicolae-ceausescu-si-al-elenei-ceausescu-in-fata-tribunalului-militar-extraordinar-emitent-consiliul-frontului-salvarii-nationale-96564.html |numru=3 |data=1989-12-26 |lingwa=ro}}</ref> * Ġenoċidju – iktar minn 60,000 vittma * Subversjoni tal-poter tal-istat b'azzjonijiet militari kontra l-poplu u l-poter tal-istat * L-offiża tal-qerda ta' proprjetà pubblika bit-tkissir u l-ħsara fuq bini, splużjonijiet fl-ibliet, etċ. * L-imminar tal-ekonomija nazzjonali * Il-ħarba mill-pajjiż bl-użu ta' iktar minn $1 biljun f'fondi ddepożitati f'banek barranin Suldat li kien qiegħed gwardja f'dan il-proċess kien ordnat biex jieħu liċ-Ceaușescu 'l barra wieħed wieħed u jisparalhom, imma huma talbu li jinqatlu flimkien. Is-suldati qabblu u bdew jorbtu idejhom minn wara darhom fost il-protesti taċ-Ceaușescu. Huma ġew maqtula minn ġabra ta' suldati inklużi l-Kaptan Ionel Boeru, is-Surġent-Maġġuri Georghin Octavian u Dorin-Marian Cîrlan.<ref>{{ċita aħbar |url=https://www.thetimes.co.uk/article/ceausescu-looked-in-my-eyes-and-he-knew-that-he-was-going-to-die-n07wcxv22k9 |titlu='Ceausescu looked in my eyes, and he knew that he was going to die' |lingwa=en |kunjom1=Boyes |isem1=Roger |data=2009-12-24 |pubblikatur=The Times}}</ref> L-iskwadra tal-isparar bdiet tispara hekk kif it-tnejn li huma kienu mal-ħajt. Ekwipaġġ televiżiv li kienu hemm biex jiġbu l-eżekuzzjoni rnexxielhom iġibu l-aħħar ftit hekk kif iċ-Ceaușescu kienu mal-art fost trab mill-balli li ħabtu mal-ħajt u mal-art. Qabel ma tkompliet is-sentenza, Nicolae Ceaușescu kanta "[[L-Internazzjonali]]" waqt li kien qiegħed jittieħed għall-post tal-qatla. L-immaġini tal-mewt taċ-Ceaușescus mal-ewwel waslu fil-pajjiżi tal-Punent, u iktar tard dik il-ġurnata ntwerew fuq it-televiżjoni Rumena.<ref>{{ċita aħbar |url=https://www.stern.de/politik/ausland/ceausescus-scharfrichter-der-diktator-und-sein-henker-3293070.html |titlu=Der Diktator und sein Henker |kunjom1=Schepp |isem1=Matthias |lingwa=de |pubblikatur=Stern.de |data=2005-10-20 }}</ref> Il-mod kif tmexxa l-proċess kien ikkritikat bil-qawwi kemm ġewwa u barra r-Rumanija. Madanakollu, [[Ion Iliescu]], il-President proviżorju tar-Rumanija, qal fl-2009 li l-proċess kien "tal-mistħija, imma bżonnjuż" sabiex itemm l-istat ta' anarkija li l-pajjiż kien fih fit-tliet ijiem minn meta ċ-Ceaușescus ħarbu minn Bukarest.<ref>{{ċita web |url=https://www.pri.org/stories/2009-12-25/romania-ceausescus-death-haunts-christmas |titlu=In Romania, Ceausescu's death haunts Christmas |data=2009-12-25 |lingwa=en |pubblikatur=Public Radio International |kunjom1=Demian |isem1=Sinziana}}</ref> Fuq l-istess nota, [[Victor Stănculescu]], li kien il-Ministru tad-Difiża qabel ma qaleb man-naħa tar-rivoluzzjoni, qal fl-2009 li l-alternattiva kienet li ċ-Ceaușescus jinqatlu fit-toroq ta' Bukarest.<ref>{{ċita aħbar |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8430213.stm |titlu=Ceausescu execution 'avoided mob lynching' |data=2009-12-25 |lingwa=en |pubblikatur=BBC }}</ref> Nicolae u Elena Ceaușescu kienu l-aħħar nies li ġew maqtula fir-Rumanija qabel ma ġiet abolita l-[[piena kapitali]] fis-7 ta' Jannar 1990.<ref>{{ċita web |url=http://www.cdep.ro/pls/legis/legis_pck.htp_act_text?idt=11033 |titlu=DECRET-LEGE nr.6 din 7 ianuarie 1990 pentru abolirea pedepsei cu moartea, pentru modificarea şi abrogarea unor prevederi din Codul penal şi alte acte normative |data=1990-01-07 |lingwa=ro |pubblikatur=Kamra tad-Deputati tar-Rumanija |data-aċċess=2017-12-21 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20181225160414/http://www.cdep.ro/pls/legis/legis_pck.htp_act_text?idt=11033%20 |arkivju-data=2018-12-25 |url-status=dead }}</ref> Fil-bidu, Nicolae u Elena Ceaușescu ġew midfuna f'oqbra fiċ-Ċimiterju ta' Ghencea f'Bukarest; l-oqbra tagħhom kienu ħafna drabi mżejna bi fjuri u simboli tat-tmexxija Komunista. Fl-20 ta' Lulju 2010, xjentisti forensiċi għamlu eżumazzjoni tal-iġsma sabiex jagħmlu testijiet tad-DNA u jikkonfermaw li l-fdalijiet kienu tassew taċ-Ceaușescus.<ref name="telegraph">{{ċita aħbar |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/romania/7902774/Nicolae-Ceausescu-exhumed-wearing-his-black-winter-coat.html |titlu=Nicolae Ceausescu exhumed 'wearing his black winter coat' |lingwa=en |pubblikatur=The Telegraph |data=2010-07-21 |kunjom1=Osborn |isem1=Andrew}}</ref> Il-ġisem ta' Elena kien fi stat wisq dekompost sabiex jiġi identifikaw, però Nicolae ġie identifikat mal-ewwel, hekk kif kien liebes il-kowt xitwi mimli balal.<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/romania/8109267/Exhumed-body-in-Romania-is-Nicolae-Ceausescu.html |titlu=Exhumed body in Romania is ‎Nicolae Ceausescu |pubblikatur=The Telegraph |data=2010-11-04 |lingwa=en }}</ref> Familtu organizzat servizz funebri għall-koppja,<ref name="telegraph" /> u huma ġew midfuna mill-ġdid f'Ghencea taħt lapida modesta.<ref>{{ċita aħbar |url=http://edition.cnn.com/travel/article/ceausescu-trail-bucharest-romania/index.html |titlu=See Nicolae Ceausescu's grandiose and bloody legacy in Bucharest |lingwa=en |pubblikatur=CNN |data=2010-12-05 |kunjom1=Malathronas |isem1=John}}</ref> == Kult tal-personalità u awtoritarjaniżmu == [[Stampa:Propaganda lui Ceaușescu.jpg|thumb|Propaganda ta' Ceaușescu fit-triq ta' Calea Moşilor f'Bukarest (1986)]] [[Stampa:Ceausescu receiving the presidential sceptre 1974.jpg|275px|thumb|Ceaușescu jingħata x-xettru presidenzjali minn Ștefan Voitec, l-eks-president tal-Gran Assemblea Nazzjonali]] Ceaușescu ħoloq [[kult tal-personalità]] diffuż, fejn ħa titli bħal "''Conducător''" ("Mexxej") u "''Geniul din Carpați''" ("Il-Ġenju tal-Karpati"), ispirat mill-[[Proletkult|kultura Proletarja]]. Wara l-elezzjoni tiegħu bħala President tar-Rumanija hu anke għamel xettru jixbah lil tar-rejiet.. L-iktar ġurnata importanti tas-sena matul it-tmexxija ta' Ceaușescu kienet għeluq snin, is-[[26 ta' Jannar]], ġurnata li rat lill-istampa Rumena timtela b'tifħir lejh. Skont l-istoriku Victor Sebstyen, kienet waħda mill-ftit ġranet tas-sena meta persuna Rumena komuni kienet turi wiċċ ferħan minħabba li kien wisq riskuż li turi li hi skuntenta f'din il-ġurnata.<ref name="Revolution1989" /> Dawn l-eċċessitajiet wasslu lill-pittur [[Salvador Dalí]] sabiex jibgħat telegramma ta' tifħir lill-''Conducător'', fejn sarkastikament feraħ lil Ceaușescu fuq l-"introduzzjoni tax-xettru presidenzjali". Il-gazzetta tal-Partit Komunista ''Scînteia'' ppubblikat dan il-messaġġ, mingħajr ma kienet konxja ta' dan ix-xogħol satiriku. Ma kinitx ta' sorpriża li Ceaușescu kien ikkonċernat fuq id-dehra pubblika tiegħu. Għal numru ta' snin, kważi kull ritratt uffiċjali tiegħu kien jurih ta' erbgħin sena. It-televiżjoni tal-istat Rumena kienet taħt ordinijiet stretti sabiex juruh fl-aħjar dawl.<ref name="Revolution1989" /> Barra minn hekk, il-produtturi kellhom jagħtu każ li t-tul ta' Ceaușescu qatt ma kellha tiġi enfasizzata fuq l-iskrin. Li tikser dawn ir-regoli kienu jwasslu għal konsegwenzi serji; produttur wera filmat ta' Ceaușescu jpetpet u jtemtem, u kien ipprojbit għal tliet xhur.<ref name="Revolution1989" /> Martu Elena, li kellha biss edukazzjoni ta' skola primarja,<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.gandul.info/puterea-gandului/savanta-si-amanta-4840721 |titlu=Savanta şi Amanta |pubblikatur=Gândul |data=2009-09-02 |lingwa=ro |kunjom1=Popescu |isem1=Cristian Tudor}}</ref> kienet "xjentista ta' fama dinjija" u "omm ta' mħabba". Elena rċiviet diversi titli minn universitajiet madwar id-dinja, u setgħet tiffirma isimha bid-dottorat ''honoris causa''. Hi daħlet membru tal-[[Akkademja Rumena]] u akkademji oħra, fosthom l-Akkademja tax-Xjenza fl-Istati Uniti. Il-kult tal-personalità ta' Ceaușescu kienet tixbah lil dik taċ-Ċina u l-Korea ta' Fuq, fejn għamlet lill-familtu mhux biss is-sors tal-għarfien politiku imma wkoll fl-aspett kulturali u xjentifiku. Il-President "kiteb" kotba tal-filosofija, l-ekonomija politika u l-istorja fost oħrajn. Bħala parti mill-propaganda, iċ-Ceaușescus irċevew ordnijiet u titli minn diversi stati u istituzzjonijiet. Franza tat lil Nicolae l-[[Leġjun ta' Unur]], fl-1978 hu ngħata n-''Knight Grand Cross'' tal-[[Ordni tal-Banju]] fir-[[Renju Unit]], titlu li tneħħielu fl-1989. Il-politika interna ta' Ceaușescu kienet tinvolvi l-kontroll assolut fuq il-popolazzjoni. F'Marzu tal-1983, il-Kunsill tal-Istat iddeċieda li jirreġistra l-magni tal-istampaturi u dan sabiex uffiċjalment jipprevjeni l-użu tagħhom minn nies "li huma ta' theddida għall-ordni pubblika jew is-sigurtà tal-istat", għalkemm dan kollu kien biex irażżan l-istampar ta' manifesti. Skont id-digriet il-ġdid, l-awtorizzazzjoni għall-użu ta' tajprajters kellu jingħata mill-Ministeru tal-Intern li seta' "jikkontrolla wkoll l-użu tagħhom." Karta bl-ittri, figuri u s-sinjali ortografiċi ta' kull magna kellha tintbagħat lill-militar; dan biex jiġi identifikat il-post fejn manifest seta' ġie kkreat.<ref name="georgescu-297">{{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480 |paġna=297}}</ref> Il-gvern ta' Ceaușescu għadda liġijiet speċjali u digrieti sabiex iżomm u jikkontrolla l-kuntatti li ċ-ċittadini Rumeni jagħmlu mal-barranin. Fl-1982, kien ġie mniedi limitu tan-numru ta' telefonati li setgħu jsiru 'l barra mir-Rumanija, biex b'hekk għamilha iktar faċli sabiex irażżan id-dissens.<ref name="georgescu-297" /> == Biblijografija == * {{ċita ktieb |kunjom1=Behr |isem1=Edward |titlu=Kiss the Hand You Cannot Bite |post=New York |pubblikatur=Villard Books |data=1991 |isbn=978-0679401285 |lingwa=en}} * {{ċita ktieb |titlu=Eastern Europe In the Twentieth Century-And After |kunjom1=Crampton |isem1=Richard |data=1997 |post=Londra |pubblikatur=Routledge |lingwa=en |isbn=978-0415164238 }} * {{ċita ktieb |titlu=Istoria românilor de la origini pînă în zilele noastre |kunjom1=Georgescu |isem1=Vlad |edizzjoni=4 |post=Bukarest |pubblikatur=Editura Humanitas |data=1995 |lingwa=ro |isbn=978-9732805480}} == Referenzi == {{Referenzi|2}} {{DEFAULTSORT:Ceaușescu, Nicolae}} == Ħoloq esterni == {{commons}} {{wikiquote}} {{wikisors|Transcript of the closed trial of Nicolae and Elena Ceaușescu|Traskrizzjoni tal-proċess ġudizzjarju magħluq ta' Nicolae u Elena Ceaușescu}} * {{en}} [https://www.britannica.com/biography/Nicolae-Ceausescu Nicolae Ceaușescu] fuq l-[[Enċiklopedija Britannica]] {{kaxxa tal-bidu}} {{kaxxa ta' suċċessjoni |qabel=[[Gheorghe Gheorghiu-Dej]] |titlu=[[President tar-Rumanija]] |snin=28 ta' Marzu 1974 – 22 ta' Diċembru 1989 |wara=[[Ion Iliescu]]}} {{kaxxa tat-tmiem}} {{DEFAULTSORT:Ceaușescu, Nicolae}} [[Kategorija:Twieldu fl-1918]] [[Kategorija:Mietu fl-1989]] [[Kategorija:Politiċi Rumeni]] [[Kategorija:Politiċi tal-Partit Komunista Rumen]] [[Kategorija:Presidenti tar-Rumanija]] [[Kategorija:Skrapan]] ht3y9kdfvicr6arpd8p06qz7lqgtllr 0 30912 323906 320254 2025-07-10T21:30:08Z CommonsDelinker 257 [[c:COM:CDC|Bot]]: sostituzzjoni tal-istampa minn Bombardementd_alger-1830.jpg għal Bombardement_d'Alger_-_1830.jpg 323906 wikitext text/x-wiki {{Infobox city}}'''L-Alġier''' jew '''Alġiers''' (/ælˈdʒɪərz/; [[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: الجزائر, <small>b'ittri Latini:</small> ''al-Ġażāʾir'', <small>litteralment:</small> "il-Gżejjer"), imlaqqam ''El-Bahdja'' (“il-Ferħa"), ''El-Mahrussa'' ("l-Imħares") jew ''El-Beida'' ("il-Bajda"), hija l-[[Belt kapitali|kapitali]] tal-[[Alġerija]] u l-belt bl-aktar popolata tagħha. Li tinsab fuq ix-xtut tal-[[Mediterran|Baħar Mediterran]], il-belt ta’ Alġer hija fil-fatt magħmula minn diversi muniċipalitajiet tal-wilaya ta’ Alġer li tagħti isimha bħala l-kapitali iżda la għandha personalità ġuridika u lanqas struttura amministrattiva proprja. L-unità urbana ta' Algiers kellha 2481788 abitant skont l-Uffiċċju Nazzjonali tal-Istatistika Alġerin skont l-aħħar ċensiment tal-2008. 4.4 miljun abitant skont il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin Franċiż,<ref>[http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo_833/algerie_406/presentation-algerie_922/index.html Présentation de l'Algérie sur le site du MAE français].</ref> filwaqt li l-agglomerazzjoni kellha madwar 6,727,806 abitanti fl-2010 skont il-klassifika tal-akbar 100 belt fid-dinja minn ''World Gazetteer''<ref>[http://populationsdumonde.com/classements/les-100-plus-grandes-agglomerations-du-monde/ « Les 100 plus grandes agglomérations du monde »], populations du monde, chiffres de ''World Gazetteer''.</ref> u 7,796,923 abitanti fl-2020<ref>{{Ċita web|url=https://www.iwra.org/congress/resource/abs142_poster.pdf|titlu=|data-aċċess=2024-10-07|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20241007135405/https://www.iwra.org/congress/resource/abs142_poster.pdf|arkivju-data=2024-10-07|url-status=dead}}</ref>. Imwaqqfa fis-sekli erba', bħala post ta' kolonizzazzjoni mill-[[Feniċi|Feniċju]] fil-pajjiż [[Berberi|Berber]], taħt l-isem ''Ikosium'', kien okkupat mir-[[Imperu Ruman|Rumani]], il-[[Vandali]], il-[[Biżantini]] u l-[[Għarab]] imbagħad fil-bidu tal-Medju Evu mit-tribù Berber ta' Bni Meżgħana (''Beni-Mezghana''). Huwa l-ħakkiem Berber tad-dinastija Zirid Bologhine ibn Ziri, f'nofs is-sekli għaxar li se sab Algiers attwali, filwaqt li l-isem ta 'l-abitanti Berber tagħha, l-Aït-Imezghen (Beni-Mezghana traskrizzjonijiet Għarbi). Jekk ''El-Djazaïr'' kien l-aktar traskrizzjoni komuni fl-Għarbi letterarju, Dzeyer jew ''Ledzayer'' se jintużaw bl-Għarbi Alġerin u Berber sal-lum. Hija ħadet ir-rwol tagħha bħala l-kapitali tal-[[Alġerija]] biss mill-perjodu tar-reġenza ta' Alġeri fl-1515. Dakinhar kienet waħda mill-aktar bliet importanti tal-Baħar Mediterran bejn is-sekli 16 u l-bidu 19, jipprattikaw il-corso, u li lilhom is-setgħat marittimi jħallsu taxxa għall-mogħdija tal-flotta tagħhom. Ir-rwol tiegħu bħala l-kapitali tal-pajjiż se jiġi kkonfermat matul il-kolonizzazzjoni Franċiża fejn issir is-sede tal-gvernatur ġenerali tal-Alġerija . Algiers kienet il-kapitali ta' Franza Ħielsa mill-1942 sal-1944 . Sa mill-indipendenza tal-Alġerija fl-1962, saret il-kapitali tal-istat Alġerin, u kellha l-kwartieri ġenerali tal-istituzzjonijiet politiċi tal-pajjiż minbarra li kellha rwol ewlieni ekonomikament. == Ġeografija == '''<big>Topografija</big>''' It-topografija tal-kosta ta 'Algiers hija kkaratterizzata mis-suċċessjoni, mix-xatt attwali u sa altitudni ta' aktar minn 300 metru, ta 'serje ta' saffi, rranġati wieħed fuq l-oħra bħal tarġien ta 'taraġ. Dawn il-passi jinterrompu f'daqqa l-kontinwità tal-għoljiet, ġeneralment weqfin ħafna, li jmiss mal-kosta ta' Alġer. '''<big>Idrografija</big>''' Algiers hija mqassma minn diversi xmajjar u diversi kanali tal-ilma li b'mod indifferenti jissejħu Oued. Ix-xmajjar kollha li jaqsmuha jgħaddu lejn il-Mediterran li jmiss mal-kosta kollha ta’ Alġer. Is-sistema idrografika tagħha hija speċifika għall-ambjent Mediterranju : il-fluss tal-ilma huwa baxx iżda x-xmajjar tiegħu jesperjenzaw għargħar sinifikanti fil-każ ta' xita. Il-massif Bouzaréah, magħruf għar-rilievi imħatteb tiegħu, għandu netwerk idrografiku dens ħafna, imsaffi minn tmien xmajjar ewlenin (Baranès, Sidi Medjber, Frais vallon, jaubert, Scotto Nadal, Chemin du Fort, Birtraria u Oued Koriche jew Oued Atoun (qabel Oued Atoun). Mkacel)). Nofs il-kanali tal-ilma tagħha ġew artifiċjalizzati u mgħoddija minn kolletturi midfuna. Lejn il-punent, Oued Mazafran jikkostitwixxi l-fruntiera bejn il-wilayas ta 'Algiers u Tipaza, aktar lejn il-lvant, bejn Chéraga u Aïn Benian, il-bokka ta' Oued Beni messous. Lejn il-Lvant, l-Oueds El Harrach, El Hamiz u Réghaïa kif ukoll iż-żona magħrufa bħala “Lake Réghaia”, sit ta’ importanza ekoloġika ta’ dimensjoni internazzjonali protetta mill-konvenzjoni Ramsar, huma partikolarment affettwati mit-tniġġis minħabba ħafna fabbriki li jinsabu f’ din il-qasam. Oued El Harrach ibbenefika f'dawn l-aħħar snin minn proġett ta' sanità u żvilupp<ref>{{Ċita web|url=https://www.soudoud-dzair.com/index.php?action=esmap_vect&table=chahidgis_barrage&id=36|titlu=|data-aċċess=2024-10-07|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20241007135405/https://www.soudoud-dzair.com/index.php?action=esmap_vect&table=chahidgis_barrage&id=36|arkivju-data=2024-10-07|url-status=dead}}</ref>. '''<big>Klima</big>''' Algiers tibbenefika minn klima Mediterranja. Hija magħrufa għas-sjuf twal, sħan u niexfa tagħha. Ix-xtiewi huma ħfief u mxarrbin, il-borra hija rari iżda mhux impossibbli. Ix-xita hija abbundanti u tista’ tkun torrenzjali. Ġeneralment ikun sħun, speċjalment minn nofs Lulju sa nofs Awwissu<ref>{{Ċita web|url=https://meteo-alger.com/fr-fr|titlu=meteo-alger.com - Nom de domaine à vendre|kunjom=Dan.com|sit=Dan.com|data-aċċess=2024-10-07|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20241007135405/https://meteo-alger.com/fr-fr|arkivju-data=2024-10-07|url-status=dead}}</ref>. [[Stampa:Montagne de chréa.jpg|nofs|daqsminuri|Chréa resort għall-isports tax-xitwa 50 km minn Algiers.]] == Toponimija == Fl-eqdem dokumenti kartografiċi, Algiers jinkiteb b’modi differenti: Alguer (1275), Algezira (1300), Zizera (1318), Zizeria (1367) Zizara (1409), Auger (1339) ta’ Angelino Dulcert. Madankollu, f’dawn l-istess dokumenti nsibu l-isem ta’ Algiers (mis-seklu 14) li kien ippronunzjat Aldjère, anke “Algir” fuq il-mappa tad-dinja ta’ Martin Béhaïm (fl-aħħar tas-seklu 15), u fl-aħħar, Algiers minn Sébastien. Cabot (f'nofs is-seklu 16). Dawn l-ismijiet kollha ġejjin mill-għerq Djezaïr Beni Mezghenna. Il-punt li fuqu hemm diverġenza huwa t-tifsira tal-isem Djezaïr Beni Mezghenna. L-ewwel li semmew Alġiers kienu Ibn Hawqal fil-ktieb tiegħu S'urat al Ardh (صورة الارض) u Al-Bakri fit-Toroq u r-Renju (كتاب المسالك والممالك) fil-kapitolu dwar "It-triq minn Achir għal Djzayer Beni Mezghenna" (madwar il-Mezghenna). sena 1068). L-ewwel jiktebha (جزائر بني مزغنّاي), it-tieni (جزاير بنى مزغنى), mingħajr ebda wieħed minnhom jagħti t-tifsira tal-isem. William Mac Guckin ta' Slane, fit-traduzzjoni tal-ktieb ta' Al-Bakri, iżid traduzzjoni "gżejjer" għal (جزاير). Fil-bidu tas-seklu 16, Hassan al-Wazzan magħruf bħala Leo l-Afrikan ħaseb li l-isem "gezeir" kien ġej mill-viċinanza tiegħu mal-Gżejjer Baleariċi. Diego de Haedo jgħaqqad l-isem mal-unika gżira li qed tiffaċċja Alġiers. Fl-1843, Louis Adrien Berbrugger spjega li l-isem ta’ Algiers kien ġej mill-gżejjer li, skont hu, kienu jiffaċċjaw il-port ta’ Alġeri dak iż-żmien u li aktar tard kienu mwaħħla mal-moll attwali tagħha; bl-Għarbi Al-Djaza’ir (الجزائر), “il-gżejjer”, bil-Franċiż “il-gżejjer tal-Mezghenna” (جزاير بني مزغنا, Djezaïr Beni Mezghenna). It-terminu gżira jista’, skont ġeografi Musulmani tal-Medju Evu, jindika wkoll il-kosta fertili tal-Alġerija tal-lum, imqiegħda bejn is-Saħara vasta u l-Mediterran, li tidher imbagħad bħala gżira tal-ħajja, Al-Jaza'ir. Ibn Hawqal isemmi biss gżira tefgħa ta' ġebla mill-kosta u Al-Bakri wkoll. Barra minn hekk, il-ġeografu Al-Idrissi isemmi f’“نزهة المشتاق في اختراق الآفاق” l-eżistenza tal-belt li b’mod indifferenti jittraskrivi Djézayr beni Mezghena (جزاير زاير بزز زز زز زاج زاين ززاج زاتاق في اختراق الآفاق). ئر). Ipoteżi oħra teżisti għall-oriġini tal-kelma Djezaïr Beni Mezghenna. Din l-ipoteżi tattribwixxi oriġini Berber għall-isem ta 'Algiers. "Skont Smaïl Medjeber, Algiers ttieħdet minn Bologhine ibn Ziri li taha l-isem Ziri biex jonora lil missieru." Algiers għalhekk ġej mill-antroponimu Ziri li jfisser "dawl tal-qamar" fil-Berber. Ta’ min jinnota li Al-Bakri, meħud minn Louis de Mas-Latrie, jiddeskrivi l-abitanti ta’ Algiers u l-madwar (Mitidja) bħala Berberi li jgħixu fit-tarf tar-renju ta’ Hammadid li għadhom f’posthom. Il-belt kienet tissejjaħ Icosium matul il-perjodu Ruman. Skond leġġenda Greko-Rumana, Icosium twaqqfet minn għoxrin (Eikosi) kumpanji ta 'Ercules. Skont il-leġġenda, għoxrin raġel ta’ Hercules, imbarazzati li jagħżlu l-post għall-fondazzjoni tal-belt futura ta’ Alġiers, qablu li jissagrifikaw tliet nagħaġ u jqiegħdu kull wieħed minnhom f’post partikolari (L’Harrach, Pointe -Pescade u l-kurrent). ċentru tal-belt ta’ Alġiers) biex imbagħad tara liema mit-tliet nagħaġ se jibqgħu intatti. Jinnutaw li s-sit attwali mhuwiex affettwat mid-dekompożizzjoni. Huma ddeċidew li jwaqqfu Alġiers f'dan il-post, u tawha l-isem Icosium (imnissla mill-kelma Griega Eikosi, li bil-Grieg tfisser għoxrin). Marmol jasserixxi fi żmienu li tradizzjoni indiġena lokali attribwixxiet it-twaqqif ta’ Algiers fuq il-fdalijiet ta’ Sassa, ħdejn El-Harrach, lill-Mosgan (Mezghana), poplu aktar ikkunzat milli abjad u li l-ħabitats ewlenin tiegħu kienu fil-Libja, minn fejn, wara li akkwista ċertu setgħa, kien jasal fil-provinċja ta’ Alġeri u jsaltan hemm ħafna qabel il-miġja tar-Rumani. == Storja == '''<big>Preistorja</big>''' L-unika traċċa tal-preżenza umana, għall-Paleolitiku t'isfel, tikkonsisti f'biface wieħed li ġie skopert fil-viċinanza ta 'Mahelma u attribwit għal nofs, jekk mhux aktar probabbli ogħla, Acheulean. Iż-żewġ depożiti l-aktar importanti skoperti fis-Saħel ta 'Algiers jmorru lura għall-Paleolitiku Nofsani. Din hija dik skoperta waqt il-kostruzzjoni, fl-1961, tal-belt Malki (li qabel kienet Allobroges), f'Ben Aknoun, u l-oħra, dik tal-grotta Grand Rocher, f'Aïn Benian, li tmur lura għan-Neolitiku. Depożiti oħra taw fdalijiet attribwiti lill-Iberomaurusian li jmorru lura għan-Neolitiku u Neolitiku Fqir<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Camps|isem1=G.|kunjom2=Leglay|isem2=M.|kunjom3=Golvin|isem3=L.|kunjom4=Mantran|isem4=R.|kunjom5=Boyer|isem5=P.|data=1986-09-01|titlu=Alger|url=https://journals.openedition.org/encyclopedieberbere/2434|rivista=Encyclopédie berbère|lingwa=fr|numru=4|paġni=447–472}}</ref>. Madwar l-1840, Adrien Berbrugger skopra waħda mill-aktar nekropoli megalitiċi importanti fuq il-kosta Alġerina: id-dolmens ta’ Beni Messous. In-nekropoli estiża fuq iż-żewġ banek ta 'Oued Beni Messous, dik ta' Beni Messous (xatt il-lemin) u dik ta 'Aïn Kalaa (xatt ix-xellug). Is-Saħel ta’ Algiers joffri panel ta’ kulturi preistoriċi differenti tal-Magreb bl-eċċezzjoni tal-mannara bit-tmejjel, minn Età tal-Bronż, skoperta f’Saint-Eugène (Bologine) u li tirrappreżenta każ uniku fil-Magreb<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Camps|isem1=G.|kunjom2=Leglay|isem2=M.|kunjom3=Golvin|isem3=L.|kunjom4=Mantran|isem4=R.|kunjom5=Boyer|isem5=P.|data=1986-09-01|titlu=Alger|url=https://journals.openedition.org/encyclopedieberbere/2434|rivista=Encyclopédie berbère|lingwa=fr|numru=4|paġni=447–472}}</ref>. '''<big>Antikità</big>''' Lokalità oriġinarjament imsejħa mill-Puniċi Ikosim (isem li jfisser "gżira tal-gawwi" wara Victor Bérard jew "gżira tax-xewk" jew "gżira tal-kokka" wara Joseph Cantineau u Louis Leschi), meta kisbet l-istatus ta 'post importanti tal-kummerċ Feniċi, il-fondazzjoni. ta' Ikosim qabel ir-4 seklu QK. AD Fdalijiet ta’ vażuni Campinian li jmorru mit-3 seklu QK. QK ġew skoperti hemmhekk f’bir fond ta’ għoxrin metru fl-1940. Diġà fil-bidu tal-1 millennju QK. QK, Ikosim kien post importanti tal-kummerċ Feniċi. Fl-202, il-belt ġiet taħt l-influwenza Rumana wara l-alleanza ssiġillata bejn Massinissa u Scipio Africanus kontra Kartaġni. L-isem Ikosim jieħu l-forma romanizzata tiegħu, Icosium, taħt Juba I u Ptolemy. It-tribujiet Berber Maghraoua kienu numerużi ħafna fl-inħawi ta 'Icosium u Ptolemy tal-Mauretania kellu jkun fihom<ref>{{Ċita ktieb|data=1884|titlu=Journal asiatique|url=https://books.google.fr/books?id=QI_gmjGZiJ4C&pg=PA522&dq=alger+maghraoua&lr=#v=onepage&q=alger%20maghraoua&f=false|lingwa=fr|iktar=Google-Books-ID: QI_gmjGZiJ4C|pubblikatur=Société asiatique.}}</ref>. Ptolemy tal-Mauretania kellu parti mill-Maghraoua trasferita lejn Chlef u ġġieled ir-reżistenza Berber imqajma minn Tacfarinas, f'dan l-istess perjodu. Wara Tiberju, Vespasjan bagħat kolonja f’Ikożju biex iwaqqaf ir-ribelli. Wara r-rewwixta ta’ Tacfarinas, Firmus (ġenerali tal-Mouri Berber) qered lil Icosium billi ta n-nar bl-għajnuna tat-tribujiet Berberi Moorish (mhux Rumani) li għexu fil-muntanji tal-madwar fis-seklu 4<ref>{{Ċita ktieb|data=1995|titlu=International review of military history|url=https://books.google.fr/books?id=tKBmAAAAMAAJ&q=Icosium+maures&dq=Icosium+maures&pgis=1|lingwa=fr|iktar=Google-Books-ID: tKBmAAAAMAAJ}}</ref>. Kien madwar il-5 seklu li l-Kristjaneżmu ġie introdott f’Icosium. Fl-429, il-belt ġiet taħt dominazzjoni Vandali, matul il-konkwista tagħhom ta 'l-Afrika ta' Fuq. Fl-442, trattat bejn Rumani u Vandali ppermetta lir-Rumani jirkupraw Icosium matul il-mitt sena ta 'preżenza Vandali fl-Alġerija. Wara 533, il-belt, ikkontrollata bilkemm mill-Biżantini, ġiet attakkata minn tribujiet Berberi. '''<big>Medju Evu</big>''' [[Stampa:Bologhine Benziri Benmenad.jpg|nofs|daqsminuri|Bologhine ibn Ziri, fundatur tat-tlett ibliet: Algiers, [[Miliana]] u Médéa.]] Fl-710, il-konkwista Musulmana introduċiet l-[[Iżlam|Islam]] fl-[[Afrika ta’ Fuq]]. It-territorju ta 'Algiers kien jappartjeni lill-Maghraouas, tribù Berber Zenet. Ziri ibn Menad, vassall tal-Fatimidi, għeleb lill-Berberi Kharijite Zenite. Wara l-mewt ta 'Abu Yazid fl-947, Ziri ibn Menad qabad ir-reġjun ċentrali u waqqaf Achir bħala l-kapitali taż-Ziridi. Skond Ibn Khaldoun, ir-reġjun ta 'Algiers kien okkupat mis-Sanhadjas mad-dinastija Zirids. Iben Ziri ibn Menad bl-awtorizzazzjoni ta’ missieru, Bologhine ibn Ziri, waqqaf tlett ibliet fosthom Beni Mezghenna (Algiers), Médéa u Miliana wara li keċċa liż-Zenetes<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Khaldûn|isem=ʿAbd al-Raḥman b Muḥammad Ibn|data=1854|titlu=Histoire des Berbères et des dynasties musulmanes de l'Afrique septentrionale, tr. par le baron de Slane|url=https://books.google.fr/books?id=3dYOAAAAQAAJ&pg=PA5&dq=ibn+khaldoun+mezghanna&lr=#v=onepage&q&f=false|lingwa=fr|iktar=Google-Books-ID: 3dYOAAAAQAAJ}}</ref>. Bologhine ibn Ziri bena mill-ġdid Icosium f’nofs is-seklu 10<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Meyer|isem=Paul|kunjom2=Morel|isem2=Charles|kunjom3=Paris|isem3=Gaston Bruno Paulin|kunjom4=Monod|isem4=Gabriel Jean Jacques|kunjom5=Bréal|isem5=Michel|data=1887|titlu=Revue critique d'histoire et de littérature|url=https://books.google.fr/books?id=qIMUAAAAYAAJ&pg=PA93&dq=Ziri++Icosium&lr=#v=onepage&q=Ziri%20%20Icosium&f=false|lingwa=fr|iktar=Google-Books-ID: qIMUAAAAYAAJ|pubblikatur=E. Leroux.}}</ref> billi saħħaħ u kabbar is-sit okkupat mill-Beni Mezghenna u għammdu “Djezaïr Beni Mezghenna” fl-960. Għalhekk waqqaf dik li llum hija l-qalba storika ta’ Alġiers, il-Casbah ta’ Alġiers. , bħala żbokk marittimu għall-belt ta 'Achir. Dan l-aħħar kapital żagħżugħ prosperu jeħtieġ port tal-baħar fil-qrib<ref>{{Ċita ktieb|data=1971|titlu=Revue africaine: bulletin de travaux de la Société historique algérienne|url=https://books.google.fr/books?id=0jw6AQAAMAAJ&newbks=0&printsec=frontcover&q=&hl=fr&redir_esc=y|lingwa=fr|iktar=Google-Books-ID: 0jw6AQAAMAAJ|pubblikatur=Kraus Reprint}}</ref>. Il-gwerra kompliet bejn iż-Żeneti u s-Sanhadjas. Ziri ibn Menad inqatel fl-971 f'battalja kontra l-Maghraoua, rasu nġiebet f'Cordoba mill-Maghraoua sabiex jikseb għajnuna biex jikkonfronta l-armata taż-Ziridi, vassal tal-Fatimids. B’hekk iż-Żeneti vvendikaw il-mewt ta’ Abu Yazid66. Hekk Moez, kalif Fatimid, ħatar lil Bologhine ibn Ziri bħala kalifa tal-Magreb. Dawn tal-a[[ar komplew il-;lieda kontra ]-Zenetes. Dawn tal-aħħar imbagħad talbu għajnuna mill-Umayyads ta’ Cordoba biex jerġgħu jieħdu t-territorju tagħhom u l-ibliet tagħhom, inkluż Alġiers. Bologhine ibn Ziri jaħtaf kważi l-Maghreb kollu wara d-direttivi ta’ Moez. Bologhine kellu l-ibliet kollha tal-Maghreb, l-ordnijiet tiegħu kienu li joqtlu liż-Zeneti kollha, li jiġbru t-taxxi mingħand il-Berberi taħt l-influwenza tax-xabla. Dan ipprovoka marċ ta’ protesta mit-tribujiet l-oħra. Il-Kutama sar jealous taż-Żiridi u faqqgħet gwerra bejn iż-żewġ tribujiet; Mila u Sétif inqatlu miż-Żiridi. L-Umayyads fl-aħħar qablu li jgħinu liż-Zenetes jerġgħu jakkwistaw it-territorji tagħhom, b’mod partikolari l-Maghraoua. Bologhine ibn Ziri dar lura meta ra l-armata kollha ta’ Zenet ġejja mill-[[Andalusija]] bil-baħar u toqgħod f’Ceuta. Fl-983, miet Bologhine ibn Ziri. Segwa perjodu twil ta’ telfa għaż-Żiridi. Il-Maghraouas reġgħu kisbu t-territorji tagħhom u s-sovranità tagħhom fiċ-ċentru tal-Maghreb u fil-Punent grazzi għal Ziri Ibn Attia mill-Maghraouas. Il-bliet kollha taċ-Ċentru sa Tangier reġgħu saru bliet Zenet, inkluż Alġiers. Il-Fatimidi riedu jieħdu Al-Andalus, iżda ddeċidew li jabbandunaw dan il-proġett biex iżommu l-Eġittu u l-provinċji l-oħra. Iż-Żiridi baqgħu sovrani fit-territorji tagħhom fil-Lvant tal-Alġerija kif għamlu l-Hammadides (tribù Sanhadja). L-Almoravidi ħadu Alġiers fl-1082 grazzi għal Youssef Ibn Tachfin. Dan tal-aħħar għeleb liż-Zenetes kollha. L-ewwel moskea kbira tar-rit Malikite ''Djamaâ el Kebir'' jew il-Moskea l-Kbira (mill-1097) inbniet hemmhekk minn Youssef Ibn Tachfin. L-Almoravids qatt ma għamlu gwerra kontra ż-Żiridi, iż-żewġ tribujiet huma Sanhadjas. Fl-1151, Abd al-Mumin (Almohads), Berber Zenite, ħa lura Alġiers kif ukoll il-[[Magreb|Maghreb]] u l-[[Andalusija]] kollha mingħand l-Almoravidi. Sussegwentement, Algiers kienet mehmuża mal-kapitali taż-Żjanid, kif ukoll id-dinastiji Hafsid u Merinid għal perjodi qosra. Għal żmien twil il-belt kienet dipendenti fuq Tlemcen taħt id-dinastiji Ifrenid, Maghraouid, Almoravid, Almohad u Zianid. '''<big>Era moderna</big>''' '''Algiers fil-bidu tas-seklu 16''' [[Stampa:Vue d'Alger, prise sur le bord de mer sud..jpg|nofs|daqsminuri|Veduta ta 'Algiers, meħuda mill-baħar tan-Nofsinhar.]] Dakinhar Algiers kien port popolat b'madwar 20,000 abitant, li l-popolazzjoni tagħhom kienet żdiedet b'mod sinifikanti bil-wasla ta' Lhud u Moors imkeċċija mill-[[Andalusija]] wara l-waqgħa ta' [[Granada (Spanja)|Granada]]. Sar "repubblika muniċipali żgħira". Fl-1510, l-Ispanjoli ssottomettu lil Algiers u bnew fortizza fuq gżira fil-bajja, il-Peñon d'Algiers, maħsuba biex jiddefendi u jimmonitorja l-belt. Mal-mewt tar-Re Ferdinandu l-Kattoliku fl-1516, l-abitanti rribellaw u sfurzaw lill-Emir Salim at-Toumi isejjaħ lill-kursarju Tork Barbarossa. Dan tal-aħħar sar kaptan tal-belt wara li qatel lil Salim at-Toumi li kien intrigat mal-Ispanjoli u t-tribù Tha'alibi tiegħu biex jeħles mill-kursari, iżda l-Ispanjoli żammew il-fortizza Peñon. Fl-1516 u fl-1518, Alġiers ġiet attakkata minn spedizzjonijiet Spanjoli kmandati rispettivament minn Diego de Vera u Hugo de Moncada, li t-tnejn fallew. Sussegwentement, Khayr ad-Din Barbarossa tkeċċa minn Alġiers mill-mexxej tal-Kabyle Sidi Ahmed jew el Kadhi, iżda reġa’ ġie stabbilit hemmhekk fl-aħħar tas-snin 1520 bl-appoġġ tal-gvern Ottoman u din id-darba rnexxielu jieħu u jeqred il-fortizza Peñon; kellu jinbena l-moll ta’ Kheir-Eddine, li jgħaqqad il-gżejjer mal-kontinent u b’hekk jikkostitwixxi l-ewwel kenn tal-port ta’ Alġer. Din id-data timmarka l-bidu tar-Reġenza ta’ Alġeri, li għamlet Alġeri l-kapitali ta’ stat vassalli tal-Imperu Ottoman, għalkemm de facto pjuttost indipendenti. Fl-istess ħin, seħħet estrapolazzjoni doppja. Il-belt, El Djazaïr bl-Għarbi, tagħti isimha lill-pajjiż kollu (bl-Għarbi, "Algiers" u "Alġerija" jinkitbu bl-istess mod: El Djazaïr) filwaqt li ċ-ċittadella tinsab fil-quċċata tal-belt antika, il-casbah , jagħti isimha lill-belt. Anke llum, "casbah" tirreferi għall-belt pre-kolonjali, issa elenkata bħala sit ta 'wirt dinji tal-UNESCO<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/fr/list/565|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-10-07}}</ref>. '''<big>Kolonizzazzjoni Franċiża</big>''' [[Stampa:Bombardement d'Alger - 1830.jpg|nofs|daqsminuri|Rappreżentazzjoni tal-bumbardamenti ta' Algiers fl-1830.]] Fl-1830, wara 3 snin ta’ imblokk li beda fis-16 ta’ Ġunju 1827, ir-Re Karlu X, ministru tal-gwerra, biex ikun jista’ jieħu pussess tal-belt, li waqgħet fil-5 ta’ Lulju, 1830, tliet ġimgħat wara l-iżbark ta’ Sidi- Ferruch jinsab 30 km lejn il-punent. It-truppi tal-Ġeneral de Bourmont ħatfu t-teżor ta’ Algiers li, skont Pierre Péan, dak iż-żmien kien jammonta għal 500 miljun frank (jew 4 biljun ewro), li parti tajba minnu kienet imdeffsa. Oriġinarjament ippreżentata bħala sempliċi rejd militari punittiv, l-okkupazzjoni Franċiża kompliet għal aktar minn 130 sena, u kellha impatt profond fuq il-belt, li kellha bilkemm 30,000 abitant dak iż-żmien<ref>{{Ċita web|url=https://www.jeuneafrique.com/82496/archives-thematique/la-chasse-au-tr-sor-d-alger/|titlu=La chasse au trésor d’Alger - Jeune Afrique.com|sit=JeuneAfrique.com|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2024-10-07}}</ref>. Il-belt, mibnija bħal anfiteatru fuq blat li l-inklinazzjoni tagħha tħares lejn il-lvant, imbagħad estendiet, fil-parti bejn il-kurrenti rue Benganif, boulevard Hahkad, il-casbah (iċ-ċittadella) u l-port, jiġifieri 3 200 metru ta’ swar b’ħames gradi ( Bab El Oued, Bab Azzoun, Bab Dzira, Bab El Bhar u Bab Jedid) li kienu jagħlqu madwar 12,200 dar ta’ daqsijiet differenti, kollha fihom bitħa ta’ firxa akbar jew inqas, 103 moskej, madwar għaxar sinagogi, 7 kwartieri kbar tal-ġinizzeri, 150 funtana. u 60 kafetterija Moorish. Is-subborgi kienu jiffurmaw il-kampanja b’vilel sbieħ midfuna f’ambjent aħdar u ġonna vasti li kienu ammirati mill-Ewropej. Il-belt ta' fuq, il-Jebel, kienet tikkostitwixxi l-belt reali bil-moskej tagħha, iż-żaouïas tagħha u t-toroq dojoq tagħha. Wara l-kolonizzazzjoni, il-belt inżammet bħala l-kapitali tal-kolonja l-ġdida tal-Alġerija, fejn kummissjoni tal-gvern u kunsill muniċipali stabbiliti minn Bourmont, li ltaqgħu l-ewwel fil-lukanda Bacri (illum "Dar Khedaouedj palace Amiya"), rue Socgémah, ħadu post il- amministrazzjoni Torka. Din l-assemblea, komposta minn seba’ Mouri u żewġ Iżraelin, kienet ippreseduta minn Morru miżżewweġ lil mara Franċiża, Ahmed Bouderbah li, qabel l-1830, kienet għexet bħala negozjant f’Marsilja. Kien hu li, ma’ Hamdan Khodja, innegozja l-konsenja tal-belt ma’ Dey Hussein. Is-Sur Brugière, deputat intendent militari, li jaġixxi bħala "Kummissarju tar-Re ħdejn il-muniċipalità" għenih fil-kompitu tiegħu. Il-kolonizzazzjoni Franċiża bdiet bir-repressjoni tal-indiġeni, li ġew imwarrba mill-Algiers Sahel kollu, imbagħad evolviet fil-cantonment tagħhom li ġiegħelhom ibigħu xogħolhom lill-kolonista ġar sabiex jgħixu. Sabiex tinvesti l-belt, żewġ riżorsi huma disponibbli għall-settlers: jew dak li jokkupaw l-abitazzjonijiet Moorish, jadattaw għall-arkitettura tagħhom; jew dik tat-twaqqigħ ta’ xi wħud minnhom biex jinbnew toroq u postijiet li jistgħu jintużaw għal laqgħat ta’ truppi u swieq. It-topografija tal-belt, bl-għoljiet fil-parti tal-punent tagħha, li toffri biss żona baxxa ftit ċatta fil-parti tal-Lvant tagħha, u li tkun tinsab fuq il-baħar tista’, grazzi għall-viċinanza tal-port, ikollha interess ekonomiku akbar. Għalhekk, huwa f'din l-aħħar żona li kien hemm l-aktar trasformazzjonijiet. Bdejna b’xi twaqqigħ bejn Bab-Azoun u l-Marine, kif ukoll f’Rue des Souks biex il-karrettuni jkunu jistgħu jiċċirkolaw liberament. Komplejna r-rotta tat-toroq “Bab-Azoun”, “Bab El Oued” u “de la Marine” li qabel kienu sempliċiment wessgħu. Għall-ewwel tnejn, inbnew toroq b’swali u ġew adottati galleriji, sabiex jiġu miġġielda r-raġġi tax-xemx. Ġie deċiż ukoll il-ftuħ ta’ żewġ toroq oħra: dawk ta’ “Chartres” u “des Consuls”, sabiex tiġi stabbilita komunikazzjoni bejn il-bibien tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar, f’każ li t-toroq Bab-Azoun u Bab El Oued ma jkunux jistgħu jintużaw. Matul iż-żjara tal-1860, il-koppja imperjali poġġew l-ewwel ġebla tal-boulevard ta' quddiem il-baħar, Boulevard de l'Impératrice (illum Boulevard Che-Guevara). L-analoġiji huma pjuttost qawwija ma’ Marsilja u l-port tagħha li qed jinbena quddiem Rue Impériale (illum Rue de la République). Minn issa 'l quddiem, il-belt Franċiża hija organizzata madwar dan il-boulevard, arterja wiesgħa twila 2 km li tagħti ħarsa lejn il-baħar minn għoli ta' 18-il metru. Fl-istess ħin, Napuljun III inawgura l-ewwel linja tal-ferrovija bejn Alġeri u Blida. Biex twettaq dawn l-iżviluppi, is-sindku jirriċedi, kif tawtorizza l-liġi, il-bini ta’ dan il-boulevard, it-twaqqif ta’ mħażen u r-rampi ta’ aċċess għall-mollijiet, lil kumpanija Ingliża għal 99 sena, sabiex tiffinanzja x-xogħol u l-manutenzjoni ta’ dan l-assi l-ġdid. B’hekk, il-kwartieri ta’ Algiers gradwalment jixbħu distretti Pariġini, denji tax-xogħol ta’ Haussmann, bil-postijiet meħtieġa għall-ħajja pubblika (ġonna, knejjes, swali tal-muniċipji, skejjel). L-ex vilel sumptuous Ottomani rekwiżizzjonati ntużaw bħala djar sekondarji minn familji kbar Franċiżi. Matul il-kostruzzjoni tal-bini Haussmann f'Alġiers, il-ħaddiema kienu prinċipalment ħaddiema lokali, imsejħa "masons indiġeni" jew "masons Għarab". Ġeneralment kienu meħuda mill-popolazzjoni indiġena Alġerina, li kienet il-maġġoranza fir-reġjun dak iż-żmien. Dawn il-ħaddiema spiss kienu impjegati minn kuntratturi Franċiżi responsabbli għall-bini tal-bini. Huwa importanti li wieħed jinnota li x-xogħol fis-settur tal-kostruzzjoni spiss kien prekarju u mħallas ħażin għall-ħaddiema Alġerini. Ħafna drabi kienu suġġetti għal kundizzjonijiet tax-xogħol diffiċli u trattament mhux ugwali meta mqabbla mal-ħaddiema Ewropej. Il-ħaddiema lokali kienu ġeneralment responsabbli għall-kompiti manwali, filwaqt li l-pożizzjonijiet ta’ superviżjoni u ta’ inġinerija kienu jimtlew mill-Ewropej. Il-bini tal-bini Haussmannjan għalhekk sar grazzi għax-xogħol lokali, li għen biex jitfassal il-pajsaġġ urban ta 'Alġeri f'dak iż-żmien. Il-kolonizzazzjoni għamlet Algiers belt b'maġġoranza Ewropea, dan għalkemm il-popolazzjoni indiġena Musulmana bdiet tiżdied b'mod esponenzjali mill-Ewwel Gwerra Dinjija, kemm minħabba żieda naturali kif ukoll eżodu rurali. Fl-1871, il-belt ipproklamat lilha nnifisha Komun ta’ Algiers, qabel dik ta’ Pariġi83. Tabilħaqq, il-politika Arabofila ta’ Napuljun III ma kinitx unanimu fost il-Franċiżi f’Alġiers. Taħt il-bandiera ta’ Charles Lavigerie, qamu biex jiddenunzjaw l-amministrazzjoni militari u l-politika imperjali, “ċivili kullimkien” baqgħu l-frażi emblematika tal-1870. Il-waqgħa tat-Tieni Imperu kienet milqugħa b’entużjażmu. Madwar l-avukat Vuillermoz, Alexis Lambert, Lelièvre u Jourdan waqqfu l-Kumitat Repubblikan għad-Difiża tal-Belt ta 'Algiers. Mijiet ta’ Franċiżi jinżlu fit-toroq jitolbu t-tluq tal-Prefett Warnier kif ukoll dik tal-uffiċjali Bonapartisti kollha. Mill-1903, l-amministrazzjoni Franċiża kienet imħassba li tirrispetta l-kultura indiġena, li hija kif twieled l-istil neo-Moorish (eżempju: il-Grande Poste ta 'Algiers). It-tisbiħ tal-belt żdied matul is-snin tletin (ċentinarju tal-konkwista tal-Alġerija). Kien mod kif tiġġustifika l-kolonizzazzjoni u turi s-suċċess tagħha. Għal dan, inbnew mużewijiet (Algiers Museum of Fine Arts), ġonna (Jardin d'Essai), postijiet artistiċi (villa Abd-el-Tif, bl-artisti residenti tagħha fil-kompetizzjoni). Ġie installat ukoll trasport modern. Għalhekk, fl-1892 il-ferrovija dehret bit-twaqqif tal-Compagnie des Chemins de fer sur routes d'Algérie (CFRA), li parti min-netwerk tagħha hija ċċentrata fuq Algiers. Din kienet tikkonsisti minn linja kostali li taqsam il-belt permezz tal-boulevards tul il-port. Fl-istess sena, inħolqot is-Société des tramways algériens (TA) sabiex tikkostitwixxi netwerk purament urban f'Alġiers. Inbniet linja twila, parallela ma’ dik tas-CFRA, iżda ġewwa l-belt. Minbarra l-linja tat-tramm TA, linja ġdida tat-trolleybus daħlet fis-servizz. '''<big>Tieni Gwerra Dinjija</big>''' [[Stampa:World war two algiers luftwaffe raid french algeria 1943.JPEG|nofs|daqsminuri|Attakk bl-ajru fuq Algiers mill-Luftwaffe matul it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]] madwar l-1943.]] Matul it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]], l-Afrika ta’ Fuq Franċiża, inkluż Algiers, baqgħu taħt l-ordnijiet tal-pajjiż omm, għalhekk minn Ġunju 1940 tal-gvern ta’ Vichy. Fit-8 ta’ Novembru, 1942 biss, Algiers rat lill-forzi Alleati jinżlu, bħala parti mill-Operazzjoni Torċa. F'Alġiers, is-suċċess tal-inżul kien marbut ma' operazzjoni ta' reżistenza fuq skala kbira. Erba mitt ġellieda, inklużi ħafna membri tal-komunità Lhudija ta’ Alġiers, okkupaw il-punti strateġiċi ewlenin tal-belt il-lejl ta’ qabel l-inżul, immexxija minn Henri d’Astier de La Vigerie u José Aboulker<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Aouate|isem=Yves-Claude|data=1985|titlu=Les Juifs dans la résistance et la libération: histoire, témoignages, débats|url=https://books.google.fr/books?id=zVB-AAAAIAAJ&q=Putsch+du+8+novembre+1942+juif&redir_esc=y|lingwa=fr|pubblikatur=Editions du Scribe}}</ref>. Dan il-putsch għamilha possibbli li tiġi evitata kwalunkwe reżistenza mid-19-il Korp tal-Armata ta 'Vichy, stazzjonat fil-belt taħt il-kmand tal-Ġeneral Juin. Algiers saret il-kwartieri ġenerali tal-kmand Alleat, responsabbli biex ħeles lit-Tuneżija mill-kontroll tal-Assi u tħejji għall-inżul fl-Italja taħt id-direzzjoni tal-Ġeneral Eisenhower, futur president tal-Istati Uniti. Is-suċċess militari tal-operazzjoni ppermetta lil Franza Ħielsa tittrasferixxi l-kapital figurattiv tagħha minn Brazzaville għal Alġiers, meta, wara manutenzjoni proviżorja tar-reġim ta’ Vichy taħt l-Ammirall Darlan u l-Ġeneral Giraud (ara Sitwazzjoni politika fl-Afrika Liberata (1942 -1943)), hija laqa’ lill-[[Charles de Gaulle|Ġeneral De Gaulle]] li fit-3 ta’ Ġunju 1943 fforma hemmhekk, ma’ Giraud, il-Kumitat Franċiż tal-Ħelsien Nazzjonali (CFLN), imbagħad sejjaħ Assemblea Konsultattiva Proviżorja. Fit-3 ta’ Ġunju, 1944, is-CFLN saret il-Gvern Proviżorju tar-Repubblika Franċiża (GPRF), li dam f’Alġiers sal-31 ta’ Awwissu, 1944. Il-belt ta’ Algiers kienet imżejna, fid-29 ta’ Mejju 1949, bis-Salib tal-Gwerra 1939-1945 bil-palma tal-bronż. '''<big>Gwerra tal-Indipendenza</big>''' Algiers iffurmat ruħha fiż-Żona Awtonoma ta' Alġeri fl-aħħar tal-1956 taħt il-kmand ta' Ramdane Abane u mbagħad Yacef Saâdi fl-1957, li kellha wkoll rwol deċiżiv matul il-Gwerra Alġerina (1954-1962), notevolment matul il-Battalja ta' Alġeri, matul li l-10 paraxut diviżjoni ta 'l-armata Franċiża, mis-7 ta' Jannar 1957, mexxa l-kaċċa għas-separatisti Alġerini, fuq ordnijiet tal-Ministru tal-Ġustizzja François Mitterrand, li taha s-setgħa kollha biex "jelimina r-ribelli ". Il-belt imbagħad kellha 884,000 abitant. Sena wara, id-dimostrazzjonijiet tat-13 ta’ Mejju waqt il-kriżi ta’ Mejju 1958 mmarkaw il-waqgħa tar-Raba’ Repubblika fi Franza, kif ukoll ir-ritorn tal-Ġeneral De Gaulle fin-negozju. Iżda f'April 1961, Algiers għal darb'oħra ġew fuq quddiem meta l-Ġenerali Salan, Challe, Zeller u Jouhaud fallew fit-tentattiv tagħhom li jgħollu l-Armata Franċiża kontra l-politika Alġerina tal-[[Charles de Gaulle|Ġeneral de Gaulle]]<ref>{{Ċita web|url=https://www.monde-diplomatique.fr/2020/12/RIGOUSTE/62543|titlu=Décembre 1960, les Algériens se soulèvent|kunjom=Rigouste|isem=Mathieu|data=2020-12-01|sit=Le Monde diplomatique|lingwa=fr|data-aċċess=2024-10-07}}</ref>. Matul l-eżodu tal-1962 (imsejjaħ ukoll l-eżodu tal-pieds-noirs), Algiers rat il-popolazzjoni tagħha ta’ oriġini [[Ewropa|Ewropea]] u Lhudija titlaq (350,000 ruħ). '''<big>Wara l-indipendenza</big>''' L-Alġerini ċċelebraw b'ferħ popolari kbir l-indipendenza tal-[[Alġerija]] fil-5 ta' Lulju 1962. Fid-19 ta' Ġunju 1965, f'nofs il-lejl, tankijiet tal-armata ħadu pożizzjoni madwar il-kapitali, il-President [[Ben Bella]] twaqqa'. Laqgħa lill-biċċa l-kbira tar-rivoluzzjonarji minn madwar id-dinja u figuri oħra mit-Tielet Dinja, li wassal lill-mexxej tal-indipendenza tal-Ginea Bissaw Amilcar Cabral jgħid: "L-insara jmorru l-Vatikan, il-Musulmani l-Mekka u r-rivoluzzjonarji f'Alġiers". Algiers issir kapitali tat-Tielet Dinja kif ukoll belt ewlenija tal-Moviment Mhux Allinjat matul il-Gwerra Bierda. Huwa ospitat il-Festival Pan-Afrikan fl-1969. F'Ottubru 1988, sena qabel il-waqgħa tal-Ħajt ta' Berlin, Algiers kienet il-xena ta' dimostrazzjonijiet li talbu t-tmiem tas-sistema ta' partit wieħed, demokrazija vera msejħa "ir-Rebbiegħa ta' Algiers". Ġew repressi mill-awtoritajiet (aktar minn 300 mejta), iżda kkostitwixxu bidla fl-istorja politika tal-Alġerija moderna. Fl-1989, ġiet adottata kostituzzjoni ġdida li temmet il-ħakma ta’ partit wieħed u ppermettiet il-ħolqien ta’ aktar minn ħamsin partit politiku, kif ukoll uffiċjalment ħelsien totali tal-istampa miktuba<ref>{{Ċita web|url=https://www.jeuneafrique.com/mag/238187/politique/19-juin-1965-un-jour-deux-destins/|titlu=Algérie/19 juin 1965 : un jour, deux destins - Jeune Afrique.com|sit=JeuneAfrique.com|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2024-10-07}}</ref>. == Ekonomija == [[Stampa:Ministerefinacealger.jpg|nofs|daqsminuri|Ministeru tal-Finanzi f'Algiers]] Algiers qed tesperjenza terzjarizzazzjoni dejjem tikber tal-ekonomija tagħha bil-proliferazzjoni ta' kumpaniji tas-servizzi, hija ċ-ċentru ekonomiku u kummerċjali ewlieni fl-Alġerija u l-uniku ċentru finanzjarju sinifikanti fil-pajjiż. Il-Borża ta’ Alġeri rreġistrat kapitalizzazzjoni żgħira li tammonta għal 126 miljun ewro fl-2007<ref>{{Ċita web|url=https://fr.allafrica.com/stories/200709200273.html|titlu=}}</ref>. Minn dakinhar, din il-kapitalizzazzjoni kompliet tiżdied biex tilħaq $3.93 biljun f’Ġunju 2024 (li tibqa’ baxxa ħafna għal pajjiż bħall-Alġerija) Algiers hija dar għall-ewwel żona industrijali tal-pajjiż, Rouïba maħluqa fl-1957, ikopri 1,000 ettaru. L-ewwel kienet il-fabbrika Berliet li fetħet il-bibien tagħha fl-1957. Imbagħad, wara l-indipendenza fil-bidu tas-snin sebgħin, l-Alġerija daħlet f’fażi ta’ industrijalizzazzjoni tal-ekonomija tagħha, il-fabbrika Berliet saret Sonacom imbagħad l-SNVI. Iż-żona industrijali Rouïba-Réghaïa, li l-maġġoranza tagħha tinsab fit-territorju tal-komun ta’ Rouïba, hija l-akbar żona industrijali fl-Alġerija fejn joperaw kważi 250 kumpanija, fost il-kumpaniji li jiffurmaw din iż-żona industrijali (Rouïba-Réghaïa) 79 huma pubbliċi inklużi l-SNVI u l-Kumpanija Nazzjonali tat-Trasport bit-Triq (SNTR) fuq erja ta’ 784 ettaru. Min-naħa l-oħra, hemm 163 kumpanija privata li joperaw f’dan il-qasam, li jispeċjalizzaw fl-industriji farmaċewtiċi, kimiċi u agroalimentari. Huma jokkupaw żona ta '156 ettaru<ref>{{Ċita web|url=https://www.maghrebemergent.com/economie/algerie/70292-la-sphere-informelle-ou-la-problematique-de-la-deregulation-de-l-economie-algerienne-analyse.html|titlu=|data-aċċess=2024-10-07|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20180412233246/http://maghrebemergent.com/economie/algerie/70292-la-sphere-informelle-ou-la-problematique-de-la-deregulation-de-l-economie-algerienne-analyse.html|arkivju-data=2018-04-12|url-status=dead}}</ref>. [[Stampa:Mobilis - panoramio.jpg|nofs|daqsminuri|Id-distrett tan-negozju Bab Ezzouar f'Alġiers]] Algiers rat, mill-2010, id-data tal-ftuħ tal-ewwel ċentru tax-xiri, iċ-Ċentru tax-Xiri u d-Divertiment Bab Ezzouar, l-akbar ċentru tax-xiri fil-Magreb, proliferazzjoni ta’ ċentri kummerċjali oħra: Ardis, Carrefour, Mohammadia Mall, centre de ben aknoun, belt ġnien... Hemm ukoll swieq li jistgħu jinstabu prattikament f'kull muniċipalità. Min-naħa l-oħra, Algiers hija affettwata mill-fenomenu kummerċjali informali. Ittollerata għal żmien twil mill-awtoritajiet Alġerini, issa tqisha bħala pjaga li tipprova teqred, kull darba li tikkawża rewwixti. Skont Deborah Harold, professur Amerikana tax-xjenza politika fl-Università ta’ Philadelphia u speċjalista fl-Alġerija, l-ekonomija informali tammonta għal 40/50% tal-massa tal-flus fiċ-ċirkolazzjoni u skont il-karta tal-bilanċ (2016) tad-Dipartiment tal-Kummerċ ta’ In il-wilaya ta' Alġiers, 129 sit informali huma rreġistrati. Fis-settur sekondarju, Algiers għandha raffinerija li tinsab f'Sidi Arcine, fil-komun ta' Baraki, b'kapaċità ta' proċessar ta' 2.8 miljun tunnellata fis-sena. == Edukazzjoni == Algiers hija meqjusa bħala l-qalba taċ-ċentru universitarju tal-pajjiż, għandha diversi universitajiet, bħall-Università tax-Xjenza u t-Teknoloġija Houari-Boumediene li kienet meqjusa bħala waħda mill-aqwa universitajiet fl-Afrika (1970s-1990s), Algiers 1 University, Algiers 2 University , l-Università ta' Algiers 3, kif ukoll diversi skejjel u istituti bħall-Iskola Politeknika tal-Arkitettura u l-Ippjanar Urban (EPAU), l-Iskola tal-Istudji Kummerċjali Ogħla, l-Iskola Nazzjonali Ogħla tax-Xjenza tal-Kompjuter, l-Iskola Nazzjonali Ogħla tat-Teknoloġija (ENST). ), l-Iskola Politeknika Nazzjonali ta’ Alġer, l-Iskola Għolja tal-Kummerċ, l-Iskola Ogħla tan-Negozju Alġerina, l-Iskola Għolja tax-Xogħlijiet Pubbliċi, l-Iskola Għolja tal-Banek u l-Iskola Għolja Nazzjonali tal-Agronomija. Barra minn hekk, il-belt għandha diversi Istituti Franċiżi li jipprovdu korsijiet u eżamijiet annwali. == Postijiet ta’ qima == Fost il-postijiet ta’ qima, hemm prinċipalment moskej Musulmani. Hemm ukoll knejjes u tempji Kristjani : Arċidjoċesi ta’ Algiers (Knisja Kattolika), Knisja Protestanti tal-Alġerija (Tqarbin Dinji tal-Knejjes Riformati), knejjes evanġeliċi. '''<big>Knejjes</big>''' [[Stampa:NOTRE DAME D'AFRIQUE.jpg|nofs|daqsminuri|Bażilika tal-Madonna tal-Afrika]] L-Arċidjoċesi ta’ Alġer hija organizzata madwar il-Katidral tal-Qalb ta’ Ġesu, ikkonsagrat fl-1966, wara l-indipendenza tal-Alġerija. Dan il-katidral jinsab fil-qalba ta’ Algiers, fl-emblematika rue Didouche-Mourad. Il-famuża bażilika Notre-Dame d'Afrique, dipendenti fuq il-Knisja Kattolika Rumana, tinsab fuq l-għoli ta' Algiers, fil-komun ta' Bologhine. Tiċċelebra quddies u servizzi reliġjużi Kattoliċi. Simbolu qawwi tal-komunità Nisranija tal-Alġerija, il-bażilika tirrappreżenta, skont l-Arċisqof ta’ Alġeri Henri Teissier, “l-armonija eżistenti bejn il-Musulmani u l-Insara fl-Alġerija”. == Il-walis qaddisa ta' Algiers == Algiers għandha diversi qaddisin protettivi. L-aktar magħruf huwa bla dubju Sidi Abderahmane et-Thaâlabi, li l-mausoleum tiegħu jinsab f'rue Ben Cheneb (casbah). Nistgħu niċċitaw ukoll lil Sidi M'Hamed bouqabrine (il-qaddis b'żewġ oqbra, wieħed f'Belcourt u l-ieħor fil-Kabylia); Sidi Ben Ali (ċimiterju taż-żewġ prinċessi: leġġenda tgħid li ż-żewġ aħwa midfuna hemmhekk mietu b’uġigħ ta’ qalb); Sidi Brahim el Ghobrini imsejjaħ ukoll Sidi Brahim Essalami (“gwardjan tal-baħar”), protettur tal-baħrin Alġerini, il-qabar tiegħu jinsab fl-Ammiraljat; Sidi H'lal (rue de Bab El Oued), magħruf speċjalment mit-tfal tal-kasbah; Sidi Bougueddour, il-mulej tal-qsari (li jinsab fiċ-ċentru stess tal-casbah): il-leġġenda tattribwixxih li kkawża l-maltemp li qerdet parti mill-flotta ta’ Karlu V f’Ottubru 1541; Sidi Medjbar (imqiegħed fuq l-għoli ta’ Algiers fuq in-naħa taż-Żghara): it-tradizzjoni tirrakkomanda li n-nisa divorzjati li jridu jsibu raġel jagħmlu tliet vjaġġi lejn il-mausoleum tiegħu; Sidi M'hamed Chérif (Casbah): jingħad li biex ittaffi l-ansjetajiet tiegħek, trid biss tixrob tliet sips ilma minn dan il-post tal-qima; Sidi Ramdane (casbah), monument sabiħ ħafna, dan id-distrett huwa magħruf ukoll għall-Ħammam tiegħu ta’ arkitettura notevoli; Sidi Yahia f'Hydra, Sid Lek'hal f'Bab El Oued; Lalla Setti Taklit, marabout f’Bab El Oued; u Sidi Fredj, fid-daħla tal-port li jġib ismu. Maż-żmien bosta qaddisin waqgħu fl-imsieba, għal oħrajn ma baqax informazzjoni magħrufa ħlief l-isem: Sidi El-Kettani, Sidi Djami. == Trasport == '''<big>[[Metro ta' Alġeri|Metro]]</big>''' L-ewwel taqsima tal-[[Metro ta' Alġeri|metro]] b’tul ta’ 17.5 km u li tinkludi 19-il stazzjon ddaħħlet fis-servizz fl-1 ta’ Novembru 2011 bejn Place des Martyrs u El Harrach-Centre (se jkun hemm estensjoni għall-ajruport ta’ Algiers Houari-Boumédiène), wara aktar minn 10 snin ta’ ħidma. L-Algiers Metro Company (EMA) tippjana erba’ linji għall-2030. Il-metro ilha operata minn Métro El Djazaïr mill-2020. Algiers tagħmel l-unika belt flimkien mal-Kajr li għandha dan il-mezz ta’ trasport fil-livell [[Afrika|Afrikan]]. '''<big>Tram</big>''' Fl-2014, in-netwerk jinkludi linja ta '20.4 km u 32 stazzjon, li prinċipalment iservu distretti fil-lvant tal-belt. Għandha settijiet tal-ferrovija tat-tip [[Alstom Citadis]]. It-tramm ta' Algiers hija operata mis-[[Société d'exploitation des tramways]] (SETRAM), grupp ta' Franco-Algiers immexxi minn RATP Dev, sussidjarja tal-Grupp RATP. '''<big>Cable cars</big>''' Diversi cable cars jipprovdu konnessjoni rapida bejn distretti baxxi u oħrajn li jinsabu fl-għoli tal-belt '''<big>Xarabank</big>''' Xarabankijiet mill-kumpanija tat-trasport urban u suburban ta' Alġer. Iż-żona metropolitana ta' Alġer hija moqdija min-netwerk tal-karozzi tal-linja tal-Kumpanija tat-Trasport Urban u Suburban ta' Alġer (ETUSA) li testendi fuq tul totali ta' aktar minn 900 km u għandha 49 linja. '''<big>Trasport bil-ferrovija</big>''' Il-[[Kumpanija Nazzjonali tat-Trasport Ferrovjarju]] (SNTF) topera linji li jgħaqqdu l-kapital mas-subborgi ta' Alġer mill-istazzjonijiet ta' Alġer. Fil-belt ta’ Algiers, hemm 6 stazzjonijiet: Algiers-Tafourah → Algiers-Agha → Ateliers → Hussein Dey → Caroubier → El Harrach. L-istazzjon multimodali ta' El Harrach huwa konness mal-linja 1 tal-metro ta' Algiers u xi linji tal-karozzi tal-linja. Il-ferrovija tal-vjaġġi ta' Algiers, ekwivalenti għar-RER, hija magħmula minn linja doppja: Tafourah → Thenia (Boumerdes) u Agha → El Affroun (Blida). Fid-29 ta’ April, 2019, ġie inawgurat servizz tal-ferrovija mill-istazzjon ta’ Agha għall-ajruport internazzjonali ta’ Alġeri, u b’hekk Alġiers saret waħda mill-ibliet Afrikani rari li jkollha konnessjoni ferrovjarja diretta li tgħaqqadha mal-ajruport tagħha. . '''<big>Trasport bl-Ajru</big>''' L-ajruport huwa magħmul minn tliet terminals: Terminal 1 (titjiriet internazzjonali), Terminal 2 (titjiriet domestiċi) u Terminal 3 (titjiriet charter u Hajj). Kapaċità ta’ 10 miljun passiġġier fis-sena, u b’hekk Alġir huwa l-akbar ajruport fil-[[Magreb]]. '''<big>Taxis tal-ilma</big>''' Inawgurata fil-fażi pilota tagħha f’Ġunju 2014, din il-linja tat-trasport marittimu tipprovdi ħmistax-il shuttle kuljum bejn is-Sajd u l-port. == Ġemellaġġ == * {{Flagicon|PRK}} [[Pyongyang]] ([[Korea ta' Fuq]]) ; * {{Flagicon|BRA}} [[São Paulo]] ([[Brażil]]) ; * {{Flagicon|SAU}} [[Riyadh]] ([[Arabja Sawdija]]) ; * {{Flagicon|MEX}} [[Belt tal-Messiku]] ([[Messiku]]) ; * {{Flagicon|SWE}} [[Stokkolma]] ([[Żvezja]]) ; * {{Flagicon|GER}} [[Berlin]] ([[Ġermanja]]) ; * {{Flagicon|RUS}} [[Moska]] ([[Russja]]) ; * {{Flagicon|MAR}} [[Rabat (Marokk)]] ([[Marokk]]) ; * {{Flagicon|BUL}} [[Sofija]] ([[Bulgarija]]) ; * {{Flagicon|BEL}} [[Brussell]] ([[Belġju]]) ; * {{Flagicon|MAR}} [[Casablanca]] ([[Marokk]]) ; * {{Flagicon|CAN}} [[Montréal]] ([[Quebec]], [[Kanada]]) ; * {{Flagicon|JOR}} Amman ([[Ġordan]]) ; * {{Flagicon|CHN}} [[Beijing]] ([[Ċina]]) ; * {{Flagicon|FRA}} [[Pariġi]] ([[Franza]]). == Referenzi == [[Kategorija:Bliet kapitali fl-Afrika]] [[Kategorija:Alġerija]] c4xihbzbkeo0bkvsf5rrgvwt3gt4z0w 0 30944 323907 315885 2025-07-10T22:18:55Z CommonsDelinker 257 [[c:COM:CDC|Bot]]: sostituzzjoni tal-istampa minn Vladavostak.jpg għal Vladivostok_in_1918.jpg 323907 wikitext text/x-wiki {{Infobox city}}{{Nebbieta|ġeografija}} '''Vladivostok''' hija belt port fix-Xlokk tar-[[Russja]] u l-kapitali amministrattiva tal-Primorsky Krai u d-Distrett Federali tal-Lvant Imbiegħed. Jinsabu ħdejn il-fruntieri maċ [[Ċina|-Ċina]] u [[Korea ta' Fuq|l-Korea ta' Fuq]], il-popolazzjoni tagħha tammonta għal {{nombre|600871 habitants}} fl- 2021 . Mgħammda mill- Baħar tal-Ġappun, Vladivostok huwa l-aktar port importanti fuq il-kosta [[Oċean Paċifiku|tal-Paċifiku]] u fil- Lvant Imbiegħed Russu . B'mod partikolari jospita l-maġġoranza tat-truppi tal- Flotta tal-Paċifiku . Barra minn hekk, il-belt hija eqreb lejn [[Seoul]] ( {{unité|744|km}} ), [[Tokjo|Tokyo]] ( {{unité|1067|km}} ) jew [[Beijing]] ( {{unité|1339|km}} ) milli lejn il-kapitali [[Moska]], li minnha hija {{unité|6434|km}} 'il bogħod u separati minn seba' [[Żona tal-ħin|żoni tal-ħin]] ( UTC). +11 :00 ). Vladivostok tinfirex tul bajja protetta, iż- Zolotoy Rog . Qabel l- Imperu Russu akkwista l-provinċja fl-1858, is-sit kien okkupat minn Manchus . Il-belt twaqqfet fl-1859 bħala bażi militari navali u ġiet imsaħħa bejn is- snin 1870 u 1890 . Fl-1888, saret il-kapitali tal- Primorye Oblast . Hija esperjenzat tkabbir ekonomiku mgħaġġel mill -1903, meta kienet konnessa ma ' [[Moska]] u [[Ewropa|l-Ewropa]] permezz tal-ferrovija Trans-Siberjana, li tagħha kienet waħda mit-termini. F'April 1918, Vladivostok kien okkupat mill- [[Ġappun]] u mbagħad ħeles f'Awwissu. Il-bażi navali ewlenija tal- Flotta tal-Paċifiku, il-belt baqgħet magħluqa għall-barranin matul il-perjodu [[Unjoni Sovjetika|Sovjetiku]], mill- 1958 sal -1992 . Fil{{date-|septembre 2012}}, il-belt tospita s-Summit taż-Żona Ekonomika tal-Paċifiku, fejn jitħabbar programm kbir ta 'modernizzazzjoni u żvilupp tal-infrastruttura għall-belt. L-aktar kisbiet notevoli huma l- Pont tal-Gżira Roussky u l- Pont Zolotoy Rog, żewġ pontijiet bil-pontijiet bil-kejbil li ddaħħlu fis-servizz matul is-sajf tal-2012. == Ġeografija == Il-belt tokkupa l-ponta tal-Lbiċ tal-Peniżola Muravyov-Amursky, li hija twila madwar 30 km u wiesgħa 12-il km u tidħol fil-Golf Pietru l-Kbir fil-Baħar tal-Ġappun. Hija mdawwar lejn il-majjistral bil-Bajja ta 'l-Imħabba, lejn il-Lbiċ mal-Bajja ta' Ussuri u lejn il-Lbiċ mal-Bosphorus tal-Lvant li jifredha mill-Gżira Rousski. Il-belt hija 6,434 km — 9,302 km bil-ferrovija — fil-lvant ta 'Moska. Vladivostok hija mibnija madwar il-bajja Zolotoy Rog li testendi 6.5 km fil-peniżola Muravyov-Amursky. Il-bajja hija separata mill-Bajja ta 'Amur mill-Peniżola ta' Chkot. Il-kosta tal-belt hija maqsuma minn bajjiet oħra ta 'fond differenti: il-Bajja ta' Fedorova, il-Bajja ta 'Diomede, il-Bajja ta' Ulysses jew il-Bajja ta 'Patroklu. [[Stampa:Vladivostok-view-august-2015.jpg|alt=Vladivostok jinsab fuq peniżola wieqaf.|nofs|daqsminuri|Vladivostok jinsab fuq peniżola wieqaf.]] Sa kwart ta' grad ta' angolu, jinsab fl-istess latitudni bħal bliet bħal [[Toulon]] ([[Franza]]), [[Perugia]] (l-[[Italja]]), [[Sukhumi]] ([[Abkażja]]/[[Ġeorġja]]), [[Almaty]] ([[Każakistan|Każakstan]]), [[Sapporo]] ([[Ġappun]]), [[Milwaukee]] ([[Renju Unit|Ir-Renju Unit]]). Istati - [[Stati Uniti|Istati Uniti]]), [[Hamilton]] ([[Kanada]]), jew saħansitra [[La Coruña]] ([[Spanja]]). == Storja == '''<big>Imperu</big>''' [[Stampa:Vladivostok in 1918.jpg|alt=It-toroq ta 'Vladivostok fl-1910.|nofs|daqsminuri|It-toroq ta 'Vladivostok fl-1910.]] Qabel ma l-Imperu Russu akkwista l-provinċja marittima bit-Trattat ta 'Aigun fl-1858, il-kosta tal-Paċifiku qrib Vladivostok kienet abitata minn Jurchens (jew Manchus). Baħri Franċiż li żar is-sit ta’ Vladivostok fl-1852 skopra ftit barrakki ta’ sajjieda Ċiniżi jew Manchus fil-bajja. Il-post navali twaqqfet fl-1859 mill-Konti Nikolai Muraviov-Amursky, li semmieha wara l-mudell ta’ Vladikavkaz, fortizza Russa fil-Kawkasu. L-ewwel tifel Russu twieled f'Vladivostok fl-1863. Sistema elaborata ta 'fortifikazzjonijiet ġiet imwaqqfa bejn l-1870 u l-1890 Linja telegrafika minn Vladivostok għal Shanghai u Nagasaki nfetħet fl-1871, is-sena l-port kummerċjali ġie mċaqlaq għal Nikolaevsk -on-. Imħabba. L-arma muniċipali, li tirrappreżenta t-tigra tas-Siberja, ġiet adottata f'Marzu 1883. Fl-1888 il-belt saret il-kapitali tal-Primorye Oblast. L-ewwel skola sekondarja fetħet il-bibien tagħha fl-1899. Il-belt esperjenzat tkabbir ekonomiku mgħaġġel mill-1903, meta kienet konnessa ma 'Moska u l-Ewropa permezz tal-ferrovija Trans-Siberjana. '''<big>Gwerra Ċivili Russa</big>''' Wara r-Rivoluzzjoni ta' Ottubru, Vladivostok kien ta' importanza militari kbira għar-Repubblika tal-Lvant Imbiegħed li damet żmien qasir. [[Stampa:Wladiwostok Parade 1918.jpg|alt=Parata tal-armata Ġappuniża f'Vladivostok fl-1918.|nofs|daqsminuri|Parata tal-armata Ġappuniża f'Vladivostok fl-1918.]] Wara l-intervent tal-Alleati fis-Siberja mmirat lejn l-appoġġ tar-"Russi Bojod", il-Ġappun okkupa l-belt fis-6 ta' April, 1918. Fil-15 ta' Awwissu ta' wara, taħt l-ordnijiet tal-Ġeneral William S. Graves, truppi tal-forzi expeditionary niżlu l-art Amerikani, Franċiżi, Kanadiżi, Ingliżi, Serbi u Taljani. Fil-25 ta 'Ottubru 1922, il-qbid ta' Vladivostok waqt l-operazzjoni Primorye mill-Armata l-Ħamra ta 'Ieronim Ouborevich immarka t-tmiem tal-operazzjonijiet ewlenin tal-gwerra ċivili Russa. '''<big>Perjodu Sovjetiku</big>''' Il-bażi navali ewlenija tal-Flotta tal-Paċifiku, il-belt baqgħet magħluqa għall-barranin matul il-perjodu Sovjetiku mill-1958 sal-1991, bl-eċċezzjoni tal-perjodu li matulu saru negozjati dwar il-limitazzjoni tal-armi strateġiċi bejn Leonid Brezhnev u Gerald Ford fl-1974. Fl-10 ta’ Awwissu, 1985, reattur tas-sottomarini nukleari Sovjetiku ''K-431'' sploda fil-Bajja ta’ Chajma, qrib Vladivostok. Għaxar suldati mietu istantanjament. Żona kbira għadha mhux ikkontaminata. Huwa dejjem miftuħ għall-attivitajiet tal-bniedem. L-elfejn abitant tal-bajja qatt ma ġew evakwati. '''<big>Mill-1991</big>''' Fis-snin 90, wara l-waqgħa tal-USSR fl-1991, il-belt saret iċ-ċentru għall-importazzjoni ta 'karozzi ta' oriġini Ġappuniża, li wassal għal konġestjonijiet tat-traffiku fil-belt, u fl-istess ħin, il-kriminalità żdiedet fiż-żona. imbagħad hija meqjusa bħala waħda mill-kapitali tal-kriminalità organizzata fir-Russja. Minn dakinhar il-kriminalità waqgħet fil-belt, iżda l-konġestjonijiet tat-traffiku ma sparixxewx. Mit-2 sad-9 ta’ Settembru 2012, is-Summit taż-Żona Ekonomika tal-Paċifiku qed isir fil-belt ta’ Vladivostok. F'din l-okkażjoni twettaq programm kbir biex tiġi mmodernizzata u żviluppata l-infrastruttura tal-belt, b'ammont ta' 20 biljun dollaru. L-aktar kisbiet spettakolari tiegħu huma l-Pont tal-Gżira Roussky u l-Pont ta’ Zolotoy Rog, żewġ pontijiet bil-cable-stayed li ddaħħlu fis-servizz matul is-sajf tal-2012. Inbena wkoll terminal ġdid fl-Ajruport Internazzjonali ta’ Vladivostok bis-saħħa ta’ dan il-programm. F'Ottubru 2015, Vladivostok għal darb'oħra sar port ħieles. Khabarovsk kienet il-kapitali tad-Distrett Federali tal-Lvant Imbiegħed mill-2000 sal-2018, qabel ma ġiet sostitwita minn Vladivostok f'Diċembru 2018. == Trasport == '''<big>Trasport bit-triq</big>''' Vladivostok hija l-aktar belt motorizzata fir-Russja. Hija fost l-ibliet bl-aktar karozzi reġistrati fir-Russja, hija l-ħames, b'422,600 vettura rreġistrata fil-belt mill-1 ta 'Jannar 2015. Hija l-agħar belt fil-kategorija tat-"trasport" fir-Russja kollha, qal Sergei Donskoy, eks Ministru tar-Riżorsi Naturali u l-Ambjent. Il-belt hija tassew ħażina f'termini ta 'aċċessibilità tat-trasport pubbliku, konġestjonijiet tat-traffiku fit-triq lejn ix-xogħol, karozzi li ma jagħmlux ħsara lill-ambjent (jiġifieri li jniġġsu) u popolarità tat-trasport pubbliku fost iċ-ċittadini. Il-kawża ewlenija ta’ dan in-nuqqas ta’ interess hija li kull resident għandu karozza waħda jew tnejn. Is-suq tal-karozzi tal-belt huwa ċertament għani, iżda prinċipalment magħmul minn karozzi qodma, minħabba importazzjoni massiva ta' vetturi użati Ġappuniżi minħabba eċċess ta' karozzi fil-Ġappun fid-disgħinijiet, li jagħmlu aktar minn 84 % ta' 835,000 vettura jkollhom sewqan bil-lemin fil- il-Lvant Imbiegħed Russu (fejn jinsab Vladivostok). Fl-2015, il-belt kellha 93.4% vetturi barranin. Biex jiġu miġġielda l-problemi tat-traffiku li qed jolqtu l-belt, l-introduzzjoni ta 'parkeġġ imħallas f'ċerti żoni taċ-ċentru ta' Vladivostok hija meqjusa bħala waħda mill-miżuri effettivi. '''<big>Trasport urban</big>''' Vladivostok huwa ċentru ewlieni tal-ajruport fil-Lvant Imbiegħed Russu, u huwa l-akbar ċentru tat-trasport fil-Lvant Imbiegħed għat-trasport kollu. L-Ajruport Internazzjonali ta' Vladivostok huwa ajruport ewlieni fir-reġjun. Linja tat-tramm, netwerk tal-karozzi tal-linja, żewġ linji tat-trolleybus iservu l-belt. Hemm ukoll funikular fuq Orlynaya Hill, netwerks tat-taxi. Hemm ukoll netwerk tal-ferroviji tal-vjaġġaturi. Hemm 93 linja tal-karozzi tal-linja fi Vladivostok, operati minn 14-il kumpanija tal-karozzi tal-linja, inkluża waħda li hija pubblika. Huma jġorru madwar 95 miljun passiġġier fis-sena, fuq netwerk ta’ 2,345 kilometru ta’ linji. Tram u trolleybus flimkien iġorru 6.3 miljun passiġġier, u t-trasport bil-baħar iġorr madwar 79,000 passiġġier, mifruxa fuq tliet linji. [[Stampa:Vladivostok tram 313 2019-04 3.jpg|nofs|daqsminuri|Il-tramm]] Il-funikular, li nfetħet fl-1962, tittrasporta kważi 400,000 passiġġier fis-sena. [[Stampa:Vladivostok funicular.jpg|alt=Il-funikular|nofs|daqsminuri|Il-funikular ]] '''<big>Ferrovija</big>''' [[Stampa:Vladstation.jpg|alt=Daħla għall-istazzjon.|nofs|daqsminuri|Daħla għall-istazzjon.]] L-istazzjon tal-ferrovija Vladivostok huwa t-tarf tal-lvant tal-Ferroviji Trans-Siberjani. Għandu punt kilometru (PK) 9288, li jimmarka t-tmiem tal-Ferroviji Trans-Siberjani, id-distanza bejn Moska u l-belt. Stele hemm. Fuq il-pjattaforma tal-ferrovija fejn jinsab il-punt kilometru, tista 'ssib ukoll lokomotiva tal-fwar antika. L-istazzjon twaqqaf fl-1891, fl-istess ħin tal-ferrovija Trans-Siberjana, u mbagħad ġie rinnovat fl-1912 mill-perit Planson, bħall-istazzjon Yaroslavl, li minnu jitilqu l-ferroviji Trans-Siberjani. Hija tilqa' aktar minn 20 miljun passiġġier fis-sena, inklużi passiġġieri li jivvjaġġaw u fuq distanzi twal. '''Train interurbains / régionaux''' [[Stampa:Электропоезд Уссурочка.JPG|alt=Ferrovija elettrika bejn l-ibliet|nofs|daqsminuri|Ferrovija elettrika bejn l-ibliet]] Vladivostok huwa konness ma 'kważi 40 belt jew raħal fil-Primorsky Krai b'ferroviji intercity, inklużi l-bliet ta' Ussuriysk, Lesozavodsk, Nakhodka, u Partizansk. Il-ferrovija tieħdok lejn l-Ajruport Internazzjonali ta’ Vladivostok, kif ukoll lejn l-istazzjon ta’ Vtoraya Rechka fejn jinsab l-istazzjon tal-karozzi tal-linja<ref>{{Ċita web|url=https://primamedia.ru/news/460814/|titlu=Минприроды назвало Владивосток худшим городом России в категории транспорт - PrimaMedia.ru|sit=primamedia.ru|lingwa=ru|data-aċċess=2024-08-26}}</ref>. '''<big>Ajruport</big>''' [[Stampa:NewUHWWterminal.jpg|alt=Terminal ġdid|nofs|daqsminuri|Terminal ġdid]] L-ajruport jinsab fit-tramuntana ta’ Vladivostok, 44 kilometru bogħod. Hija konnessa kemm bit-triq kif ukoll bil-ferrovija. Ġie rinnovat għas-summit tal-APEC, b'terminal ġdid. huwa wieħed mill-ajruporti ewlenin fir-reġjun f'termini ta 'traffiku tal-passiġġieri. == Kultura == '''<big>Teatru</big>''' Hemm ħames teatri professjonali fil-belt. Fl-2014, huma laqgħu 369,800 spettatur b’mod ġenerali. It-Teatru Akkademiku Maxim Gorky, imsemmi f'ġieħ l-awtur Russu Maxim Gorky, infetaħ fit-3 ta' Novembru 1932 u jintuża għal wirjiet teatrali, mużikali u teatrali għat-tfal<ref>{{Ċita web|url=https://primamedia.ru/news/501189/|titlu=Закулисье театра имени Максима Горького: швейный цех, большие склады и маленькие гримерки - PrimaMedia.ru|sit=primamedia.ru|lingwa=ru|data-aċċess=2024-08-26}}</ref>. It-teatru jimpjega 202 persuna, inklużi 41 attur, u fosthom 3 artisti relatati mal-folklor u 9 "artisti onorati tar-Russja". It-Teatru Pushkin fi Primorye inbena fl-1907-1908 u huwa wieħed miċ-ċentri kulturali ewlenin tal-belt<ref>{{Ċita web|url=https://ria.ru/20131029/973267193.html|titlu=Кинотеатры Владивостока: где Dolby Digital и 3D, где храмы и руины|kunjom=Новости|isem=Р. И. А.|data=20131029T0711|sit=РИА Новости|lingwa=ru|data-aċċess=2024-08-26}}</ref>. '''<big>Mużew</big>''' Il-Mużew Statali Vladimir Arsenyev tal-Istorja tal-Lvant Imbiegħed, infetaħ fl-1890, huwa l-mużew ewlieni tal-Primorsky Krai. Minbarra l-mużew prinċipali, għandu tliet postijiet oħra f'Vladivostok, inkluż il-Monument Arseniev, u ħames postijiet oħra fl-istat. Fost l-oġġetti fil-kollezzjoni tal-mużew hemm il-famuża stele tat-Tempju Yongning tas-seklu 15 minn Lower Amur<ref>{{Ċita web|url=https://www.kinobusiness.com/news/imax-prikhodit-na-dalniy-vostok/|titlu=Кинобизнес / IMAX приходит на Дальний Восток|sit=Кинобизнес|lingwa=ru|data-aċċess=2024-08-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://arseniev.org/about/?s=2|titlu=Государственный объединённый музей-заповедник истории Дальнего Востока имени В.К. Арсеньева » О музее|sit=arseniev.org|data-aċċess=2024-08-26}}</ref>. '''<big>Monumenti</big>''' Sottomarin inbidel f’mużew li jista’ jżur. Nistgħu naraw il-kamra tal-kmand bil-periskopju, kif ukoll il-bukki tal-baħħara pereżempju. Hemm ukoll l-ark trijonfali Nicolas, mibni fl-1891, meqrud fl-1930 mis-Sovjetiċi u mibni mill-ġdid fl-2003. '''Fortifikazzjonijiet''' [[Stampa:B21 XXXVI.JPG|alt=Batterija Novosiltsevskaya|nofs|daqsminuri|Batterija Novosiltsevskaya]] Wara li Vladivostok twaqqfet ftit wara l-annessjoni ta 'Primorye, il-belt kienet mgħammra b'fortifikazzjonijiet difensivi fl-1889 biex tipproteġiha mill-attakki tal-għadu. Illum, għadu viżibbli u ġie kklassifikat bħala oġġett ta’ wirt kulturali ta’ sinifikat federali mill-1960. Grazzi għar-reċentenza tagħha, li nbniet u tkabbra bejn l-1889 u l-1918, hija waħda mill-aktar qawwija fid-dinja, mgħammra bl-aħħar teknoloġiji ta 'dak iż-żmien. Meta fl-1904 l-assedju ta’ Port Arthur ra r-rebħa tal-Ġappuniżi li kissru l-assedju waqt il-Gwerra Russo-Ġappuniża, Vladivostok ħa kont tan-nuqqasijiet kollha li wasslu għall-waqgħa tal-assedju biex ma jirriproduċihomx<ref>{{Ċita web|url=https://gorodaplanety.ru/rossiya/vladivostokskaya-krepost/vladivostokskaya-krepost-stroitelstvo.html|titlu=Владивостокская крепость – история строительства|kunjom=Сергеевич|isem=Павел|data=2020-05-09|lingwa=ru|data-aċċess=2024-08-26}}</ref>. '''<big>Reliġjon</big>''' [[Stampa:Vladivostok Catholic Cathedral.jpg|alt=Knisja Kattolika fi Vladivostok|nofs|daqsminuri|Knisja Kattolika fi Vladivostok]] Il-maġġoranza tal-popolazzjoni f’Vladivostok hija ta’ fidi Ortodossa u tiltaqa’ f’aktar minn għoxrin post ta’ qima inkluż il-Katidral tat-Trasfigurazzjoni l-ġdid, il-Knisja Kolleġġjata ta’ San Nikola, u għexieren ta’ knejjes. Hemm ukoll monasteru maskili, il-monasteru Saint-Séraphime. Il-Kattoliċi għandhom għad-dispożizzjoni tagħhom il-Knisja ta’ Omm Alla mibnija fuq stil neo-Gotiku fil-bidu tas-seklu 20. Il-Knisja Russa fl-Eżilju (mhux kanonika) għandha żewġ parroċċi, il-Qadim jemmnu għandhom knisja waħda, bħalma għandhom l-Armeni Ortodossi. Il-Protestantiżmu żviluppa b'mod partikolari mill-iżlokazzjoni tal-USSR: minbarra l-fergħa Luterana (preżenti qabel ir-rivoluzzjoni tal-1917, għandha l-knisja ta 'San Pawl, mibnija fl-1907-1909), denominazzjonijiet Protestanti ġodda, l-aktar ta' oriġini Amerikana u prinċipalment iffinanzjati mill-Istati Uniti, stabbilixxew fil-Lvant Imbiegħed Russu u partikolarment fi Vladivostok. Dawn huma l-evanġeliċi, il-Metodisti, il-Battisti (fi tkabbir qawwi), il-Presbiteriani (b'sitt tempji), tliet tempji Pentekostali, u setet varji bħall-Adventisti tas-Seba' Jum, il-Mormons, ix-Xhieda ta 'Jehovah, eċċ. Kollha għandhom diversi djar ta’ talb. Ir-reliġjon Musulmana hija preżenti wkoll f'Vladivostok b'moskea<ref>{{Ċita web|url=https://studyinrussia.ru/life-in-russia/discover-russia/towns/vladivostok/|titlu=}}</ref>. == Ġemellaġġ == '''<big>Ġemellaġġ</big>''' * {{Flagicon|JPN}} [[Akita]] ([[Ġappun]]) ; * {{Flagicon|CHN}} [[Dalian]] ([[Ċina]]) ; * {{Flagicon|JPN}} [[Hakodate]] ([[Ġappun]]) ; * {{Flagicon|CHN}} [[Harbin]] ([[Ċina]]) ; * {{Flagicon|VIE}} [[Haiphong]] ([[Vjetnam]]) ; * {{Flagicon|VIE}} [[Ho Chi Minh (belt)]] ([[Vjetnam]]) ; * {{Flagicon|KOR}} [[Incheon]] ([[Korea t'Isfel]]) ; * {{Flagicon|USA}} Juneau ([[Stati Uniti]]) ; * {{Flagicon|MYS}} [[Kota Kinabalu]] ([[Malażja]]) ; * {{Flagicon|ECU}} Manta ([[Ekwador]]) ; * {{Flagicon|PHI}} Manati ([[Filippini]]) ; * {{Flagicon|JPN}} [[Niigata]] ([[Ġappun]]) ; * {{Flagicon|KOR}} [[Pohang]] ([[Korea t'Isfel]]) ; * {{Flagicon|KOR}} [[Busan]] ([[Korea t'Isfel]]) ; * {{Flagicon|USA}} [[San Diego]] ([[Stati Uniti]]) ; * {{Flagicon|USA}} [[San Francisco]] ([[Stati Uniti]]) ; * {{Flagicon|CHN}} [[Shanghai]] ([[Ċina]]) ; * {{Flagicon|USA}} [[Tacoma]] ([[Stati Uniti]]) ; * [[Tskhinvali]] ([[Ossezja t'Isfel]]) ; * {{Flagicon|RUS}} [[Vladikavkaz]] ([[Russja]]) ; * {{Flagicon|PRK}} [[Wonsan]] ([[Korea ta' Fuq]]). == Referenzi == [[Kategorija:Bliet tar-Russja]] h3vhgiuru0fbms6210zfffzzbb921gq