Biquipédia
mwlwiki
https://mwl.wikipedia.org/wiki/Biquip%C3%A9dia:P%C3%A1igina_percipal
MediaWiki 1.45.0-wmf.4
first-letter
Multimédia
Special
Cumbersa
Outelizador(a)
Cumbersa outelizador(a)
Biquipédia
Cumbersa Biquipédia
Fexeiro
Cumbersa fexeiro
Biqui
Cumbersa Biqui
Modelo
Cumbersa modelo
Ajuda
Cumbersa ajuda
Catadorie
Cumbersa catadorie
Portal
Cumbersa portal
TimedText
TimedText talk
Módulo
Cumbersa módulo
Utah
0
334
105977
78920
2025-06-13T01:52:20Z
CommonsDelinker
81
Replacing Seal_of_Utah_(Alternate).svg with [[File:Seal_of_Utah_(alternate).svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]).
105977
wikitext
text/x-wiki
{{Stado SOA|
|nomept = Utah
|nomeen = State of Utah
|bandeira = Flag of Utah.svg
|selo =Seal of Utah (alternate).svg
|alcunha = The Beehive State, The Mormon State
|lema = ''Utah, This is the Place''<br />(De l [[lhéngua anglesa|anglés]]: Utah, Este ye l Lhugar)
|mapa = Map_of_USA_UT.svg
|capital = [[Salt Lake City]]
|maiorcidade = Salt Lake City
|gobernador = [[Jon M. Huntsman]] ([[Partido Republicano (SOA)|R]])
|lhéngua = Nanhue. L [[Lhéngua anglesa|anglés]] ye ''[[de facto]]''
|repersentantes = 3
|colégio eileitoral = 5
|senador1 = [[Orrin Hatch]] ([[Partido Republicano (EUA)|R]])
|senador2 = [[Bob Bennett]] ([[Partido Republicano (EUA)|R]])
|ária = 219 887
|ária_rank = 13
|tierra = 212 751
|auga = 7 136
|auga_pc = 3,25
|populaçon_data = 2005
|populaçon = 2 469 585
|populaçon_rank = 34
|densidade = 10,50
|densidaderank = 41
|admisson_data = [[4 de janeiro]] de [[1896]]
|admisson_orde = 45
|fusoh = Muntanhas: [[UTC]]-7/6
|latitude = 37°N - 42°N
|longitude = 109°O - 114°O
|cumprimento = 565
|largura = 435
|alt_média = 1 920
|alt_mais = 4 123
|alt_menos = 610
|postal = UT
|iso = US-UT
|website = [http://www.utah.gov www.utah.gov]
}}
L '''Utah''' (tamien chamado '''Utá''') ye un de ls cinquenta [[Stados de ls Stados Ounidos de la América|stados]] de ls [[Stados Ounidos de la América]] i queda na Region de l [[Mountain States|Stados de las Muntanhas Rochosas]]. L Utah ye un de ls mais amportantes centros de [[trasporte]]s i de [[telquemunicaçones]] de l Oeste amaricano. La capital i maior cidade de l Utah ye [[Salt Lhake City]], cuja region metropolitana cuncentra cerca de 65% de la populaçon de l stado.
L'eiquenomie de l Utah ye dibersificada. Salt Lhake City ye un amportante centro financeiro i comercial de l Oeste amaricano. L'andústria de manufatura i d'alta tecnologie tamien son de las percipales fuontes de renda de l stado, bien cumo l'agropecuária. L Utah tamien ten un sistema d'eiducaçon i de salude nacionalmente renomeados. La percipal fuonte de renda de l Utah, mas, ye l [[turismo]]. Sues dibersas belezas naturales atraen milhones de turistas anualmente pa l stado. Estas atraçones ban zde grandes cadenas de muntanhas propícias a la prática de l squi até peinhas que debido a l'açon de l'eiroson fúrun scabadas - formando "puontes" rochosas - até l [[Grande Lhago Salgado]] - l maior [[lago]] l oeste de l [[riu Mississippi]], i que ye mais salgado de l qu'auga de l mar. Muito de l stado ye d'aspeto rochoso i ten un clima zértico.
L Stado i sue stória son marcados pula fuorte persença de l [[Eigreija de Jasus Cristo de ls Santos de ls Redadeiros Dies|mórmons]]. Ls mórmons fázen parte de la [[Eigreija de Jasus Cristo de ls Santos de ls Redadeiros Dies]]. Cerca de 60% de la populaçon de l Utah son fiéles desta antidade relegiosa , que queda sediada an Salt Lhake City. Mórmons anstalórun-se na region de l'atual Stado de Utah purmeiramente an [[1847]], tenendo chamado la region de ''Zeret'' - que quier dezir "[[miel]] de [[abelha]]", na lhenguaige de l [[Libro de Mórmon]]. L [[Cungresso de ls Stados Ounidos de la América|Cungresso amaricano]] criou l ''Território de Utah'' an [[1850]] - tenendo nomeado l território nua houmenaige a la tribo natiba amaricana ''Ute'' que bibie na region. An [[4 de Janeiro|4 de janeiro]] de [[1896]], l Utah tornou-se l 45º Stado amaricano.
[[Catadorie:Utah]]
lk7tdc1awrs326gke9hlcm29bbi8njg
Doutrina de la Eigreija Católica
0
408
105973
95904
2025-06-12T16:16:47Z
InternetArchiveBot
11236
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
105973
wikitext
text/x-wiki
{{TraduçonOuto}}
La '''doutrina de la Eigreija Católica''', ó simplesmente la '''doutrina católica''', ye custituída por un cunjunto de [[fé]]s, de [[dogma]]s i "''[[berdade]]s de [[fé]]''", de ansinamientos, de preceitos i de lheis de la [[Eigreija Católica]]. Este basto cunjunto trata, cumo por eisemplo, de dibersos aspetos relatibos la [[Dius]], al [[home]] i al [[mundo]]. Segundo l [[Catecismo de San Pio X]], la '''doutrina católica''' ye la [[doutrina]] que [[Jasus|Jasus Cristo]] Nuosso Senhor ne ls ansinou, para ne ls amostrar l camino de la [[salbaçon]] i de la [[bida eiterna]]. Las partes percipales i mais neçairas de la Doutrina […] son quatro: l [[Credo]], l [[Pai-Nuosso]], ls [[dieç Mandamientos|Mandamientos]] i ls [[Sacramientos católicos|Sacramientos]].<ref name="DefDout2">{{citar web | títalo= Catecismo de São Pio X| publicado = Diocese de Braga | url=http://www.diocese-braga.pt/catequese/sim/biblioteca/publicacoes_online/56/Catecismo_Sao_Pio_X.pdf | formato= '''n. 1 - 14''' | outor= PAPA SÃO PIO X | acessodata=3 de júnio de 2009|lhéngua = pertués}}</ref>
La Eigreija professa que todas las cousas que eilha acradita fúrun sendo als poucos [[Rebelaçon debina|rebeladas]] por Dius atrabeç de l tiempos, atingindo la sue plenitude i perfeiçon an [[Jasus Cristo]],<ref name="Rebpleno"> {{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|place=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|páiginas='''n. 8 i 9'''|isbn=978-972-603-349-3}}</ref> que ye cunsidrado puls [[católico]]s i [[crestiano]]s cumo l [[Filho de Dius]], l [[Messias]] i l [[Salbador]] de l mundo i de la houmanidade.<ref name="SalbadorJesus1">''Ibiden'', n. 87</ref><ref name="Messias1">''Ibiden'', n. 82</ref> Mas, la definiçon i cumprenson de la doutrina católica (que ye baseada na Rebelaçon) ye progressiba, necessitando por esso de l custante studo i reflexon de la [[Teologie católica|Teologie]], mas siempre fiel a la [[Rebelaçon debina]] i siempre ourientada pul [[Magistério de la Eigreija Católica|Magistério de la Eigreija]].<ref name="Dogma2" />
Para ls católicos, la sue [[fé]] an Dius anclui la sue lhibre i total antrega (i amor) "''la Dius, prestando al Dius rebelador l ouséquio pleno de l sou [[anteleto]] i de la sue [[buntade]], i dando boluntário assentimiento a la [[Rebelaçon debina|Rebelaçon feita por El]]''".<ref>[[Cuncílio Baticano II|CONCÍLIO BATICANO II]], Custituiçon dogmática "''[[Dei Berbun]]''", nº 5 ([[1965]])</ref> Esta Rebelaçon ye trasmitida pula [[Eigreija]] sob la forma de [[Tradiçon católica|Tradiçon]].<ref>''[[CCIC]]'', n. 11-13</ref> La fé an Dius "''oupera pula [[caridade]]''" ó [[amor]] (''Gal 5,6''), por esso la bida de [[santificaçon]] dun católico oubriga-lo, para alhá de partecipar i recebir ls [[Sacramientos católicos|sacramientos]], la "''coincer i fazer la buntade de Dius''",<ref name="Fe1">''Ibiden'', n. 386</ref> atrabeç, cumo por eisemplo, de la prática de ls ansinamientos rebelados (que se resumen ne ls [[mandamientos de amor]] ansinados por Jasus), de las [[buonas obras]] i tamien de las [[Teologie moral católica|regras de bida]] perpuostas pula [[Corpus Mysticun|única Eigreija fundada i ancabeçada por Jasus]].<ref name="DefDout2" /><ref name="FundEigreija1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|place=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|id=ISBN 978-972-603-349-3|páiginas='''N. 161'''}}</ref><ref name="Carid1">''Ibiden'', n. 388</ref><ref> {{citar web | títalo= La Fe y las Obras | obra = Frente Universitaria Lepanto | url=http://www.lepanto.com.br/ApFeObr.html |lhéngua = pertués |acessodata=3 de júnio de 2009 }}</ref> Essa antrega la Dius ten por finalidade i [[sperança]] redadeiras a la sue própia [[salbaçon]] <ref name="Sp1">''[[CCIC]]'', n. 387</ref><ref name="DefSant1">''[[CCIC]]'', n. 428</ref> i a la amplementaçon de l [[Reino de Dius]]. Neste reino misterioso, l [[Mal]] será ineisistente i ls homes salbos i justos, passado la [[ressurreiçon]] de ls muortos i l [[fin de l mundo]], passaran la [[Eimortalidade|bibir eternamente]] an Dius, cun Dius i junto de Dius.<ref name="Fimundo1">''[[CCIC]]'', n. 216</ref>
Las percipales berdades de la fé ancontran-se spressas i resumidas ne l [[Credo de l Apóstolos]], ne l [[Credo Niceno-Custantinopolitano]] i tamien an bariadíssimos decumientos de la Eigreija, cumo por eisemplo ne l "[[Catecismo de la Eigreija Católica]]" (CIC). Atualmente, para un acesso i cumprenson mais fácele a la doutrina, ancontra-se tamien la síntese de l CIC, zeignada por "[[Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica]]" (CCIC).<ref name="cat"> {{Citar libro|outor=MARTHALER|títalo=Introducing the Catechism of the Catholic Church, Traditional Themes and Contemporary Issues|títalo-trad=Introducción al Catecismo de la Iglesia católica, temas tradicionales y cuestiones Contemporáneas|lhéngua=inglés|anho=1994|páiginas='''prefacio'''}}</ref><ref name="Schaff"> {{Citar libro|outor=SCHAFF|títalo=Creeds of Christendom, With a History and Critical Notes|títalo-trad=Credos de la Cristiandad, Con una historia y Notas Críticas|lhéngua=inglés|anho=1910|páiginas='''24 y 56'''}}</ref>
== Rebelaçon debina i Tradiçon ==
{{AP|[[Rebelaçon debina]], [[Bíblia]] i [[Tradiçon católica]]}}
[[Fexeiro:Abrahamthreeangels.jpg|thumb|right|160px|Dius rebela-se la [[Abraon]], "''l maior de l [[patriarca]]s de l [[Antigo Testamiento]]''" i "''l pai de l crentes''".<ref>[http://www.eclesie.t/catolicopedie/ Berbete "''Abraon''"], de la ''Anciclopédia Católica Popular''</ref>]]
Segundo la fé católica, "''Dius [[Rebelaçon debina|rebela-se]] al home […], mediante acuntecimientos i palabras''", para que l home conheça Dius i l "''sou çígnio de beneboléncia, que [[Dius|El]], zde la eiternidade, prestableciu an [[Cristo]] a fabor de l homes. Tal çígnio cunsiste an fazer partecipar, pula [[grácia]] de l [[Sprito Santo]], todos ls homes na [[bida eiterna|bida debina]], cumo sous filhos adotibos ne l sou solo Filho'', que ye [[Jasus]] Cristo.<ref>''[[CCIC]]'', n. 6</ref> Esta anfalible '''[[Rebelaçon debina]]''', manifestada yá zde de l percípio de l mundo i al lhongo de ls seclos que correponden al [[Antigo Testamiento]], ye plenamente rializada i cumpletada an Jasus Cristo.<ref name="Rebpleno"/> "''Cula muorte i la ressurreiçon de Cristo, nada mais será rebelado als homes até a la [[Parusia]]''".<ref name="Dogma2"/> Mas, "''anque la Rebelaçon yá star cumpleta, inda nun stá plenamente splicitada. I stá reserbado a la fé crestiana aprender als poucos to l sou alcance, ne l decorrer de l seclos.''"<ref name="Revdesen1">{{citar livro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|paiginas='''N. 66'''|lhéngua = pertués}}</ref>
A partir dende, cula assisténcia i [[anspiraçon]] subrenatural de l [[Sprito Santo]], la Rebelaçon eimutable (ó l ''depósito de fé'') ye trasmitida ininterruta i antegralmente pula [[Eigreija]] atrabeç dua dupla [[Tradiçon]] (que an [[latin]] quier dezir ''antrega ó ato de cunfiar'')<ref name="Tr1">{{citar web | títalo= Tradição | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/|acessodata= 3 de júnio de 2009|lhéngua = pertués}}</ref>, que puode ser oural ó scrita (2 Tessalonicenses 2,15; 2 Timóteo 1,13-14; 2,2):
* la '''Tradiçon oural''', ó simplesmente la Tradiçon, que cunserba ls ansinamientos de Cristo als [[Apóstolos]]. Por sue beç, eilhes trasmitiran antegralmente estes ansinamientos als sous [[Sucesson apostólica|sucessores]] (ls [[bispo]]s ounidos al [[Papa]]),<ref name="Tr1" /><ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 81'''}}</ref> sendo qu'alguns deilhes son cunsidrados Padres de la Eigreija pul sou amportante cuntributo na sistematizaçon de la Tradiçon, nomeadamente ne l que cuncerne al zambolbimiento de la doutrina, liturgie i anstituiçones católicas;<ref name="PadresEigreija1">{{citar web | títalo= Quem são os Padres da Igreja? | publicado = Aleteia | url=https://pt.aleteia.org/2013/04/10/quem-sao-os-padres-da-igreja/|acessodata=17 de nobembre de 2017|lhéngua = pertués}}</ref>
* la '''Tradiçon scrita''' ó la [[Sagrada Scritura]] ([[Víblia]]), que ye l perduto de l registo scrito de la Tradiçon oural puls 4 [[eibangelista]]s i outros scritores sagrados, siempre anspirados pul Sprito Santo. Pa ls católicos, la Bíblia ye custituída por 73 libros, ourganizados ne l Antigo Testamiento i ne l Nuobo Testamiento. La Custituiçon dogmática Dei Berbun (1965) reafirma que ''"ls libros de la Scritura ansinan cun certeza, fielmente i sin erro la berdade que Dius, para nuossa salbaçon, quijo que fusse cunsignada nas sagradas Letras"''.<ref name="Tr1" /><ref>{{citar web | outor= CONCÍLIO VATICANO II | títalo= Dei Verbum | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19651118_dei-verbum_po.html | anho=1965| formato= '''n. 11''' | acessodata=21 de Júlio de 2012|lhéngua = pertués}}</ref>
Ambas son antercomunicables, bisto que "''Jasus fizo na persença de ls çcípulos muitos outros senhales, que nun stan scritos neste libro''"<ref>{{citar bíblia|libro=Juan|capítulo=20|berso=30-31}}</ref>, a saber, l [[Eibangelho de San Juan]]. Para alhá de la Rebelaçon debina eimutable, eisisten inda las apariçones pribadas (s.: las [[apariçones marianas]]), que nun pertencen a la Rebelaçon nin puoden cuntradizé-la. Por esso, ls católicos nun son oubrigados l'acraditáren neilhas, mesmo qu'alguas deilhas séian reconhecidas cumo outénticas pula Eigreija (s.: [[apariçones de Fátima]]). L sou papel ye solamente ajudar ls fiéis a bibir melhor la Rebelaçon debina, nua detreminada época de la stória.<ref>{{Citar libro|autor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|local=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 67'''|lhéngua = pertués}}</ref>
=== Magistério de la Eigreija i zambolbimiento de la Doutrina ===
{{AP|[[Magistério de la Eigreija Católica]]}}
[[Fexeiro:J-h-newman.jpg|thumb|left|150px|L [[Cardeal Newman]] (seclo XIX) refletiu mui subre l zambolbimiento de la doutrina.<ref name="newmanadvent1">{{citar web | títalo= Revelation | publicado = Catholic Encyclopedia | url=http://www.newadvent.org/cathen/13001a.htm |lhéngua= inglés | acessodata=22 de setembre de 2010}}</ref>]]
La [[Tradiçon]], seia eilha oural ó scrita, ye anterpretada i aperfundada progressibamente pul [[Magistério de la Eigreija Católica]], que debe ser oubedecido i seguido puls católicos. Esto porque l Magistério ye la funçon de guardar, anterpretar, trasmitir i ansinar la Tradiçon, que ye própia de l'outoridade de la Eigreija, mas mais cuncretamente de l Papa i de ls bispos ounidos al Papa.<ref>{{citar web | títalo= Magistério (na i de la Eigreija) | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 23 de outubre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref> Al acraditar que las Tradiçones oural i scrita ''"dében ser recebidas i beneradas cun eigual sprito de piadade i reberéncia"'', la Eigreija defende que las sues berdades de fé nun stan solo cuntidas na Bíblia i que la própia Bíblia solo puode ser berdadeiramente anterpretada i bebida ne l teta de la Eigreija Católica. Aliás, fui cun base na sue anterpretaçon que la Eigreija scolheu ls libros pertencentes al [[cánon bíblico]].<ref name="Tr1" /><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 82'''|lhéngua=pertués}}</ref>
L Eigreija acradita que, "''anque la Rebelaçon yá star cumpleta, inda nun stá plenamente splicitada. I stá reserbado a la fé crestiana aprender als poucos to l sou alcance, ne l decorrer de l seclos''".<ref name="Revdesen1"/> Por esso, la Eigreija admite la clarificaçon i l [[zambolbimiento de la sue doutrina|zambolbimiento progressibo de la sue doutrina]], resultante de la sue anterpretaçon gradual de la [[Rebelaçon debina]] (ó ''"crecimiento na anteligéncia de la fé"''), que se acradita ser ourientada pula grácia de l Sprito Santo. Mas, este zambolbimiento doutrinal nun muda nin acrecenta nada a la matéria de la própia Rebelaçon, que ye einalterable. Por outras palabras, l Magistério de la Eigreija, al meditar i studar la Rebelaçon eimutable, aperceber-se-iba als poucos de ciertas rialidades qu'antes nun tenie cumprendido totalmente.<ref name="Dogma2" /><ref name="newmanadvent1" /><ref name="crescintelfe1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 94'''|lhéngua=pertués}}</ref>
L porcesso de l [[zambolbimiento de la doutrina]], que necessita de ser siempre cuntino i fiel a la Tradiçon, amplica la defeniçon gradual de dogmas, que, ua beç proclamados solenemente, son eimutables i eiternos.<ref name="Dogma2" /> Mas, esso "''nun quier dezir que [[Dogmas de la Eigreija Católica|tales berdades]] solo tardiamente téngan sido rebeladas, mas que se tornórun mais claras i úteles pa la Eigreija na sue progresson na fé.''"<ref>{{citar web | títalo= Defeniçon dogmática | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 3 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Dogmas, berdades de fé i heipóteses ===
Eesiste ua hierarquia que debede i classefica las bárias berdades de fé professadas pula Eigreija Católica, yá que la sue relaçon cul "''fundamiento de la fé crestiana''" ye defrente. Esta hierarquia diç respeito solo a l'amportança i anterligaçon de las berdades de fé, yá que todas eilhas dében ser acraditadas puls católicos.<ref>{{citar libro|autor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 90'''|lhéngua=pertués}}</ref>
Deste modo eisisten ls [[Dogmas de la Eigreija Católica|dogmas]], que son las berdades de fé anfalibles i eimutables que custituen la base de la doutrina católica.<ref name="Dogma2">{{citar web | títalo= Desenvolvimento e evolução do Dogma | publicado = Doutrina Católica | url=http://web.archive.org/web/20060825101136/http://br.geocities.com/worth_2001/evoluadogma.html| acessodata=3 de júnio de 2009}}</ref><ref name="Doutrina1">{{citar web | outor= LIGUORI PUBLICATIONS| títalo= A doutrina católica | obra= Handbook for Today's Catholic | url=http://web.archive.org/web/20050316053858/http://www.geocities.com/heartland/Acres/5581/doutrina.htm#A%20doutrina%20cat%C3%B3lica | lhéngua= pertués | acessodata=3 de júnio de 2009}}</ref> Ls dogmas son [[Anfalibelidade papal|defenidos i proclamados solenemente]] pul [[Magistério de la Eigreija Católica|Supremo Magistério]] (Papa ó [[Cuncílio Ecuménico]] cul Papa<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica |local=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 889 - 891'''|lhéngua= pertués}}</ref>) cumo sendo berdades defenitibas, porque eilhes stan cuntidos na [[Rebelaçon debina]] ó ténen culha ua conexon neçaira.<ref name="CICDogma1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 88'''|lhéngua=pertués}}</ref> Ua beç proclamado solenemente, nanhun dogma puode ser altarado ó negado, nin mesmo pul Papa ó por decison cunceliar.<ref name="Dogma2" /> Por esso, l católico ye oubrigado a aderir, aceitar i acraditar ne ls dogmas dua maneira eirrebogable.<ref name="CICDogma1" />
Para alhá de ls dogmas, eisisten las defeniçones doutrinárias que nun stan inda cumpletamente zambolbidas, ó que, yá cumpletamente zambolbidas, nun fúrun inda declarados dogmas, porque l [[Magistério de la Eigreija Católica]] nun biu necidade para tal. Cunsuante l sou grau de [[Zambolbimiento de la doutrina|zambolbimiento doutrinal]], essas defeniçones puoden ser classeficadas an:<ref name="Dogma2"/>
* '''[[Berdade]]s de fé''', que, mesmo nun sendo dogmas, yá son oubjeto de fé i reberéncia por todos ls católicos, podendo inda sofrer algun zambolbimiento doutrinal posterior i, se necessairo, séren eibentualmente declarados dogmas;<ref name="Dogma2" />
* '''Berdades próssimas a la fé''', que, ambora stéian melhor sedimentadas i stablecidas de l que las heipóteses, inda faltan algo para se tornáren an berdades de fé;<ref name="Dogma2" />
* '''[[Heipótese]]s''', que puoden ser acraditadas ó nun puls católicos i que permanecen solamente cumo temas de reflexon por parte de teólogos debidamente credenciados pula [[Santa Sé]]. Estas heipóteses, formuladas a partir de l studo de la Bíblia ó de la [[Tradiçon católica]], suscitan dúbedas porque nun stan spressamente defenidas alhá.<ref name="Dogma2"/>
=== Ortodoxia, Heiterodoxia i Heiresie ===
{{AP|[[Ortodoxia doutrinária]], [[Heiterodoxia]] i [[Heiresie]]}}
Para alhá de la doutrina oufecial ó ourtodoxa perpuosta pul Magistério de la Eigreija Católica ourdinariamente atrabeç de l munus docendi (deber d'ansinar) de l bispo an quemunhon cul Papa i straordinariamente atrabeç de ls Cuncílios Ecuménicos i defeniçones pontifícias solenes, aparecírun al longo de la stória bárias bersones teológicas heiterodoxas. Esses zbios de l'ansino normatibo de la Eigreija puoden ser cumbatidos atrabeç de la catequese i çcussones ó cundenados solenemente pula Eigreija.<ref>{{citar web | títalo= Heterodoxia | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 3 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref><ref name="HeresiaEnc">{{citar web | títalo= Heresia | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/|acessodata= 3 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Un de ls eisemplos mais paradigmáticos de berson teológica heiterodoxa ye la [[teologie de la libertaçon]], de fuorte anspiraçon [[marxismo|marxista]], que fui corrigida pula Anstruçon ''Libertatis Nuntius''<ref>[http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_19840806_theology-liberation_po.html ''Libertatis Nuntius'' {{pt}}]</ref>.
Las [[heiresie]]s son doutrinas heiterodoxas zambolbidas por batizados crestianos que negan i dubidan splicitamente dun dogma ó berdade fundamental católica. Qualquiera heirege, fuora ls nacidos i batizados an quemunidades nó-católicas ó aqueilhes que caíran an heiresie ó [[cisma]] antes de ls 16 anhos, ye cundenado cula [[scomunhon]] ''latae sententiae'' i cun outras penas canónicas, cumo la demisson de l stado clerical, ne l causo de l'heirege ser un clérigo. Alguas de las percipales heiresies cundenadas pula Eigreija fúrun l [[gnosticismo]] (seclo II), l [[maniqueísmo]] (seclo III), l'[[arianismo]] (seclo IV), l [[pelagianismo]] (seclo V), l'[[iconoclastia]] (seclo VIII), l [[catarismo]] (seclo XII-XIII), l [[protestantismo]] (seclo XVI), l'[[anglicanismo]] (seclo XVI), l [[jansenismo]] (seclos XVII-XBIII) i l [[Modernismo (teologia)|modernismo]] (seclos XIX-XX). Hoije, la Eigreija cunsidra l relatebismo moral i doutrinal cumo la grande heiresie atual.<ref name="HeresiaEnc" />
==== Supresson de l'heiresie: la Anquesiçon ====
{{AP|Anquesiçon}}
La [[Anquesiçon]] refire-se la bárias anstituiçones criadas para cumbater i suprimir l'heiresie ne l teta de la Eigreija Católica. La Anquesiçon mediebal fui juridicamente anstituída an 1231. L'anstalaçon desses tribunales eclesiásticos era quemun na Ouropa a pedido de ls poderes régios, nomeadamente an Spanha (1478) i an Pertual (1531/1536), adonde ambas dependírun mui de l poder cebil.<ref name="inquisiçon">{{citar web | títalo= Insquisição | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 3 de outubre de 2010}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Inquisition | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/08026a.htm | anho= 1913 |lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=5 de outubre de 2010}}</ref>
L cundenado era muitas bezes respunsabelizado por ua "crise de la fé", [[peste bubónica|pestes]], terremotos i miséria social, sendo antregue a las outoridades de l Stado para que fusse punido. Las penas bariában [[zde l'ayuno]], multas, pequeinhas [[peniténcia]]s, prison, cunfisco de benes, perda de libardade i tortura até a la [[pena de muorte]] aplicada pul poder cebil, cuja modalidade mais famosa ye l'[[outo-de-fé]].<ref>{{citar libro |sobrenome=Lea |nome= Henry Charles |títalo=A History of the Inquisition In The Middle Ages | anho= 1888 |volumen= 1}}</ref><ref>M.L.T. Carneiro, ''O Fogo e os Rituais de Purificação. A Teoria do Malefício'', Resgate. Revista de Cultura, Nº 3, Campinas: Papirus, 1991, pp.27-32.</ref> Anque desso, atebistas i studiosos católicos argumentan que la Anquesiçon papal fui anstituída percipalmente para ampedir i eibitar las superstiçones judiciales (s: ordália) i ls abusos de la populaçon ó de gobernantes seculares,<ref name="Aquino">Prof. [[Felipe Aquino|Aquino, Felipe]]. ''Para entender a Inquisição''. Editora Cléofas. 2009. Páig.: 11-13, 98. ISBN 978-85-88158-56-6.</ref> cumo [[Frederico II, Sacro Amperador Romano-Germánico]], qu'eisecutaba "heireges" por questones políticas.<ref name="Aquino"/><ref>{{citar web| url= http://web.archive.org/web/20070612141132/http://montfort.org.br/index.php?secao=cartas&subsecao=historia&artigo=20040717160738&lang=bra | títalo = Os papas e a Inquisição| accessodata= 29 de dezembre de 2013 | obra = Associação Cultural Montfort|lhéngua= pertués}}</ref>
Ne ls seclos XV i XBI, anfluenciados pula Reforma protestante, la Anquesiçon papal fui reorganizada: an 1542, l [[Papa Paulo III]] anstituiu la [[Anquesiçon romana|Sagrada Cungregaçon de la Anquesiçon Ounibersal]].<ref name="congdoutfe">{{citar web | títalo= Profile | publicado = CONGREGAÇON PA LA DOUTRINA DE LA FÉ| url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_pro_14071997_en.html | lhéngua= inglés | acessodata= 3 de outubre de 2010}}</ref> Ne l seclo XIX, ls tribunales de la Anquesiçon fúrun suprimidos puls Stados ouropeus, mas inda mantidos pul [[Stado Pontifício]]. An 1908, sob l [[Papa Pio X]], l'anstituiçon fui renomeada Sacra Cungregaçon de l Santo Oufício. An 1965, por ocasion de l Cuncílio Vaticano II, durante l pontificado de [[Paulo BI]], assumiu l sou nome atual de [[Cungregaçon pa la Doutrina de la Fé]].<ref name="congdoutfe" /><ref>{{citar web | outor= PAPA PAULO VI | títalo= Integrae Servandae | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/holy_father/paul_vi/motu_proprio/documents/hf_p-vi_motu-proprio_19651207_integrae-servandae_lt.html | lhéngua= latim | acessodata= 4 de outubre de 2010}}</ref>
Anque salientar que serie un [[anacronismo]] anterpretar la Anquesiçon fura de l cuntesto social, cultural i relegioso que la biu nacer,<ref name= "Eigreija i Passado">{{citar web| url= http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/cti_documents/rc_con_cfaith_doc_20000307_memory-reconc-itc_po.html| títalo = Mimória i Reconceliaçon: la Eigreija i las culpas de l passado | acessodata=7 de janeiro de 2011 | publicado = Santa Sé|lhéngua=pertués}}</ref> la Eigreija reconheciu recentemente que la Anquesiçon ''"ye anconcebible pa l'atual mentalidade i cometiu, para para alhá de la crueza própia de ls questumes d'anton, berdadeiros abusos i anjustiças (cumo la cundenaçon de ls [[Templário]]s, de [[Santa Joana de Arc]]"'', antre outros).<ref name="inquisiçon" /> Atualmente, la Eigreija, cumprendendo melhor la [[libardade de pensamiento]], prefire outelizar l diálogo i l'[[ecumenismo]] para cumbater las heiresies i outros zbios a la sue doutrina.<ref name="HeresiaEnc" />
== Stória ==
{{AP|[[Stória de la Eigreija Católica]] i [[Concílio ecuménico#De la Eigreija Católica|Cuncílios ecuménicos católicos]]}}
Las clarificaçones i nuobas formulaçones berificadas na doutrina católica ne l decorrer de l tiempo son chamadas pula Eigreija Católica de ''[[zambolbimiento de la doutrina]]'' i justificadas pul fato de que, "''anque la Rebelaçon yá star cumpleta, inda nun stá plenamente splicitada''" i, por esso, al longo de la stória, la doutrina católica fui sendo anriquecida por nuobas splicaçones teológicas, nuobas defeniçones de dogmas i nuobos pronunciamientos papales ó cunceliares.<ref name="Revdesen1" />
=== Ls siete purmeiros cuncílios ===
{{AP|Primeiros sete concílios ecumênicos}}
[[Fexeiro:THE FIRST COUNCIL OF NICEA.jpg|thumb|left|140px|L [[Purmeiro Cuncílio de Niceia]] ([[325]])]]
L [[Purmeiro Cuncílio de Niceia]] (325) formulou l [[Credo Niceno]] ouriginal, que reconhecie las trés Pessonas de la [[Santíssema Trindade]] (Pai, Filho i Sprito Santo) i ansinaba que [[Jasus]], [[Filho de Dius]], era [[cunsustancialidade|cunsustancial]] la [[Dius Pai]]. Al defenir la debindade de Jasus, esse cuncílio cundenou l'[[arianismo]]<ref>{{citar libro|autor= HUBERT JEDIN |títalo= Kleine Konziliengeschichte |lhéngua=alman|lhocal=Freiburg|eiditora=Herder|anho=1960|páiginas='''páig. 136'''}}</ref><ref name="EncConc1">{{citar web | títalo= Concílio | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 3 de júnio de 2009}}</ref><ref name="Niceia1">{{citar web | títalo= The First Council of Nicaea | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/11044a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | autor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>. Aliás, un de ls dogmas centrales de l catolicismo, la Santíssema Trindade, yá era amplamente çcutido, refletido i aceite por muitos crestianos antes de l Cuncílio de Niceia: yá an 180 d.C., la palabra ''Trindade'' era ousada por [[Teófilo de Antioquia]]. Mas, antes desso, esta doutrina peculiar yá aparecie cun grande frequéncia ne l ámbito de la práxis [[Batismo|batismal]] (beija-se "[[Didaqué]]" 7, 1; i [[Justino]], "Apologie" 1, 61, 13) i [[eucaristía|eucarística]] (beija-se Justino, "''Apologie''" 1, 65-67; i Heipólito, "Tradiçon Apostólica" 4-13). La fórmula trenitária (Pai, Filho i Sprito Santo) yá aparecie tamien an bárias cartas i scritos crestianos (beija-se [[Ampeço de Antioquia]], "Carta als Efésios", 9, 1; 18, 2; i na "[[I Clemente|Purmeira Carta de Clemente Romano]]" 42; 46, 6<ref>{{citar web|url = http://www.earlychristianwritings.com/text/1clement-lightfoot.html| títalo = Texto completo de I Clemente| publicado = Early Christian writings| lhéngua = inglés| acessodata = 5 de febreiro de 2011}}</ref>). Ne l seclo III, [[Tertuliano]], [[Orígenes]] i [[Griegório Taumaturgo]] refletiran cun grande perfundidade subre este dogma católico.<ref>{{citar web | títalo= The Blessed Trinity | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/15047a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>
L [[Purmeiro Cuncílio de Custantinopla]] (381) defeniu que la debindade de l [[Sprito Santo]] ye la mesma de l [[Dieus Pai|Pai]] i de l [[Dieus Filho|Filho]]. L cuncílio tamien formulou l [[Credo niceno-custantinopolitano]], que passou a custar de mais anformaçones de l que staba ne l Credo Niceno subre la natureza de l Sprito Santo, subre Jasus i subre outros dogmas amportantes. Esse cuncílio cundenou l [[macedonianismo]], l'[[apolinarianismo]] i, mais ua beç, l'arianismo.<ref>{{citar web | títalo= Purmeiro cuncílio de Custantinopla | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/04308a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>
An 431, l [[Cuncílio de Éfeso]] proclamou la [[Birge Marie]] cumo la [[Mai de Dius]] (an griego: ''[[Teótoco|Theotokos]]''), an ouposiçon la Nestório, que defendia que Marie solo debie ser chamada de Mai de Cristo, porque eilha era solo la mai de la natureza houmana de Cristo i nun de la sue natureza debina. Nestório defendia qu'essas [[nestorianismo|dues naturezas éran çtintas i apartadas]], algo que l cuncílio cundenou. Para alhá de l nestorianismo, l cuncílio cundenou inda l [[pelagianismo]], qu'entraba an ouposiçon cula doutrina de l [[pecado ouriginal]] i de la [[grácia]] zambolbida por Santo Agostico, ne l seclo V.<ref>{{citar web | títalo= Pelagius and Pelagianism | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/11604a.htm | anho= 1913 |lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Cuncílio de Éfeso | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/05491a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>
Santo Agostico, bispo de Heipona, ye cunsidrado un de ls [[Padres de la Eigreija]]. Esses teólogos, que bibiran antre l seclo II i l seclo VII, fúrun respunsables, de cierta forma, pula fixaçon i sistematizaçon de la [[Tradiçon católica]]. Por eisemplo, al cumbater las heiresies de l sou tiempo, eilhes ajudórun a clarificar i cunsulidar ls percipales cunceitos de la fé (s.: primazie papal, Santíssema Trindade, [[Cristología|natureza de Cristo]], [[Eclesiologie|natureza de la Eigreija]], grácia, cánon bíblico, [[salbaçon]], [[pecado]], etc.). Tamien ajudórun a zambolber la liturgie, l'ouraçon, la spiritualidade i las anstituiçones de la Eigreija. Por esso, l pensamiento i la bida de ls Padres de la Eigreija son inda hoije ua base fundamental de la custruçon teológica i de la spiritualidade católica.<ref name="PadresEigreija1" />
An 451, l [[Cuncílio de Calcedónia]] defeniu que susisten na única [[pessona (cristianismo)|pessona]] (prosopon) de Jasus Cristo [[Ounion heipostática|dues naturezas (debina i houmana) ounidas]] (''[[physis]]''): "''Jasus ye purfeito an debindade i purfeito an houmanidade, berdadeiramente Dius i berdadeiramente home, cumpuosto dua alma racional i dun cuorpo, cunsustancial al [[Dius Pai|Pai]] segundo la debindade, cunsustancial a nós segundo l'houmanidade''"<ref>{{citar web | títalo= The Chalcedonian Deefinition. Agreed at the Fourth Ecumenical Council at Chalcedon in 451.| publicado = earlychurchtexts.com | url=http://www.earlychurchtexts.com/main/chalcedon/chalcedonian_definition.shtml | lhéngua= inglés | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref><ref>{{Citar libro|outor= HUBERT JEDIN |títalo= Kleine Konziliengeschichte |lhéngua=alman|lhocal=Freiburg|eiditora=Herder|anho=1960|páiginas='''páig. 29'''}}</ref>. Por esso, l cuncílio cundenou l monofesismo de Eutiques, que defendia que Jasus tenie solo ua natureza, sendo la natureza houmana tan ounida a la natureza debina que fui absorbida pula radadeira. Para alhá desso, l cuncílio cundenou tamien la [[simonia]].<ref name="calcedonia1">{{citar web | títalo= Cuncílio de Calcedónia | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/03555a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>
L Terceiro Cuncílio de Custantinopla (680-681) cundenou l [[monotelismo]] i reafirmou que Cristo, sendo Dius i home, tenie las buntades houmana i debina<ref name="generalcouncil1">{{citar web | títalo= General Councils | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/04423f.htm | anho= 1913 |lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>. L Segundo Cuncílio de Niceia (787) defeniu la balidade de la [[beneraçon d'eimaiges]] santas, cundenando assi l'[[iconoclastia]].<ref>{{Citar livro|autor= HUBERT JEDIN |título= Kleine Konziliengeschichte |idioma=alman|lhocal=Freiburg|eiditora=Herder|anho=1960|páiginas='''páig. 34'''}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Second Council of Nicaea | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/11045a.htm |anho= 1913 |lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>
=== Eidade Média ===
[[Fexeiro:Saint Thomas Aquinas.jpg|thumb|right|160px|[[San]] [[Tomás de Aquino]] (séc. XIII) afirmou que la [[fé]] i la [[rezon]] puoden ser cunciliadas, porque "''probénen ambas de Dius''", sendo la rezon un meio de antender la fé.<ref>{{citar web | outor= PAPA JOÃO PAULO II | títalo= Fides et Ratio | publicado = Santa Sé | url= http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_15101998_fides-et-ratio_po.html | anho= 1998 | formato= '''n. 43''' |acessodata= 29 de dezembre de 2013|lhéngua=pertués}}</ref>]]
L [[Quarto Cuncílio de Latron]] (1215) ouficializou ua antiga tradiçon an que cada católico tenie que recebir, pul menos ua beç por anho, na [[Páscoa]], la [[cunfisson (sacramento)|cunfisson]] i la [[Eucaristia]] (ber ls [[Eigreija Católica#Cinco mandamientos de la Eigreija Católica|cinco mandamientos ó preceitos de la Eigreija Católica]]). Esse cuncílio defendiu tamien l [[celibato]] clerical, la doutrina de la [[trasustanciaçon]] i cundenou inda ls [[albigenses]]<ref name="generalcouncil1" /><ref>{{citar web | títalo= Fourth Lateran Council (1215) | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/09018a.htm | anho= 1913 |lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref><ref>{{Citar libro|outor= HUBERT JEDIN |títalo= Kleine Konziliengeschichte|lhéngua=alman|local=Freiburg|eiditora=Herder|anho=1960|páiginas='''páig. 49'''}}</ref>.
Ne l seclo XIII, [[San Tomás de Aquino]], [[doutor de la Eigreija]] i outor de la [[Suma Teológica]], adatou la filosofie de [[Aristóteles]] al pensamiento crestiano de la época. El ye cunsidrado l mais alto repersentante de la scolástica, que ye un sistema, mobimiento i método que percurou reafirmar que la fé supera mas nun cuntradiç la rezon. Aliando siempre la [[filosofie]] i la [[teologie]], las reflexones i debates scolásticos baseában-se na leitura de la Víblia i de ls scritos de ls [[Padres de la Eigreija]] i de bários filósofos.<ref name="catrazaofe1" /><ref>{{citar web | títalo= escolástica| publicado=Infopédia | url=http://www.infopedia.pt/$escolastica|acessodata=27 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{citar web| títalo= Escolástica | publicado = Instituto de Educação da Universidade de Lisboa|url=http://www.educ.fc.ul.pt/docentes/opombo/hfe/momentos/modelos/escolastica.htm|acessodata=27 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
L [[Cuncílio de Custança]] (1414-1418) cundenou las heiresies de [[John Wycliffe]] i de [[Jan Hus]], que éran dous famosos precursores de la [[Reforma Protestante]][58]. L [[Quinto Cuncílio de Latron]] (1512-1517) defeniu l'[[eimortalidade]] de l'[[alma]]<ref>{{Citar libro|outor= HUBERT JEDIN |títalo= Kleine Konziliengeschichte |língua=alman|lhocal=Freiburg|eiditora=Herder|anho=1960|páiginas='''páig. 79'''}}</ref>.
==== Queston de l celibato ====
{{AP|Celibato}}
L [[Purmeiro Cuncílio de Latron]] (1123) i l [[Segundo Cuncílio de Latron]] (1139) cundenórun i ambalidórun l cuncubinato i ls casamientos de clérigos, ampondo assi l celibato clerical.<ref>{{citar web | títalo= Purmeiro Cuncílio Lateranense (1123) | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/09016b.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Segundo Cuncílio Lateranense (1123) | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/09017a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref> Mas, ye perciso salientar que l celibato oubrigatório yá fui decretado pul Cuncílio de Eilbira (295-302). Mas, cumo era solo un cuncílio regional spanhol, las sues decisones nun fúrun cumpridas por to la Eigreija<ref name="celibatonewadvent1">{{citar web | títalo= Celibacy of the Clergy | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/03481a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>. Outro passo amportante na amplementaçon de l celibato fui dado ne l [[Purmeiro Cuncílio de Niceia]] (323), que decretou que "''todos ls nembros de l clero stában proibidos de morar cun qualquiera mulhier, cun sceçon de la mai, armana ó tie''" (III cánon)<ref name="Niceia1" />. Ne l final de l seclo IV, la Eigreija Latina promulgou bárias leis a fabor de l celibato, que fúrun giralmente bien aceites ne l Oucidente, ne l pontificado de San Lion Magno (440-461).<ref name="celibatonewadvent1" /> L [[Cuncílio de Calcedónia]] (451) proibiu l casamiento de [[monge]]s i [[birgindade relegiosa|birges cunsagradas]] (XBI cánon)<ref name="calcedonia1" />.
Mas, anque desso, houbo bários abanços i recuos na aplicaçon dessa prática eclesiástica, chegando até mesmo a haber alguns Papas que éran casados antes de recebir las [[Orde (sacramiento)|ordes sagradas]], cumo por eisemplo l [[Papa Adriano II]] (867-872).<ref>{{citar web | títalo= Pope Adrian II | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/01156a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=3 de outubre de 2010}}</ref> Ne l seclo XI, bários Papas, specialmente [[Papa Lion IX|Lion IX]] (1049-1054) i [[Papa Griegório VII|Griegório VII]] (1073-1085), esforçórun-se outra beç por aplicar cun maior rigor las leis de l celibato, debido a la crecente degradaçon moral de l clero.<ref name="celibatonewadvent1" /> L celibato clerical boltou a ser defendido pul [[Quarto Cuncílio de Latron]] (1215) i pul [[Cuncílio de Trento]] (1545-1563).<ref name="celibatonewadvent1" />
Atualmente, las leis de l celibato aplican-se solamente als sacerdotes de la [[Eigreija Latina]], quedando de fura las [[Eigreijas Católicas Ourientales]] i ls [[Ourdinariato pessonal para anglicanos|ourdinariatos pessonales para anglicanos]], qu'admiten padres casados, mas ls sous bispos son celibatairos.<ref name="celibcat1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 1579 e 1580'''}}</ref><ref name="anglicanorum1">{{citar web | outor= PAPA BENTO XVI | títalo= Anglicanorum Coetibus | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/apost_constitutions/documents/hf_ben-xvi_apc_20091104_anglicanorum-coetibus_po.html | anho= 2009 | acessodata= 4 de outubre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref><ref name="anglicanorum2">{{citar web | títalo= Normas Complementares à Constituição Apostólica Anglicanorum coetibus | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20091104_norme-anglicanorum-coetibus_po.html | anho= 2009 | acessodata= 4 de outubre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
=== De l Cuncílio de Trento até agora ===
[[Fexeiro:Tridentinum.jpg|thumb|squierda|220px|L [[Cuncílio de Trento]] (1545 - 1563) lutou contra la [[Reforma Protestante]],<ref name="EncConc1" /> que fui, a par de l [[Grande Cisma de l Ouriente]], ua de las maiores cisones que la Eigreija Católica algua beç anfrentou.<ref>{{citar web | títalo= Reforma (protestante) | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 3 de júnio de 2009}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Ortodoxos | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 3 de júnio de 2009}}</ref>]]
Ne l seclo XVI, debido a la [[Reforma Protestante]], l [[Cuncílio de Trento]] (1545-1563) fui cumbocado para reformar la deciplina eclesiástica i cunsulidar las percipales berdades de fé católicas. Esse cuncílio reafirmou, clarificou i defeniu la [[Trasustanciaçon|persença rial de Cristo na Eucaristia]], la doutrina de ls [[siete sacramientos]] (sendo cada un deilhes amplamente debatido i defenido), la doutrina de la [[grácia]] i de l [[pecado ouriginal]], la [[justificaçon (Teología)|justificaçon]], l [[celibato]] clerical, l'[[hierarquia católica]], la [[Tradiçon católica]], l [[cánon bíblico]] (reafirmou cumo outéntica la ''[[Bulgata]]''), las [[andulgéncia]]s, la natureza de la [[Eigreija]], l balor i l'amportança de a [[missa]], la [[liturgie]] (a [[missa tridentina]]) i l [[Dulia|culto de ls santos]], de las relíquias i de las eimaiges. L cuncílio promobiu tamien la publicaçon de l ''[[Index Librorum Prohibitorum]]''. L Cuncílio de Trento fui l cuncílio ecuménico que durou mais tiempo, eimitiu l maior númaro de decretos dogmáticos i reformas i porduziu ls resultados mais duradouros subre la fé i la deciplina de la Eigreija.<ref name="generalcouncil1" /><ref>{{citar web | títalo= O Concílio de Trento | subtítalo= Três Fases do Concílio de Trento | publicado = Missão Jovem | url=http://www.pime.org.br/missaojovem/mjhistdaigrejatrento.htm | acessodata=28 de setembre de 2010}}</ref><ref>{{citar web| títalo= Council of Trent | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/15030c.htm | anho= 1913 |lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=28 de setembre de 2010}}</ref>
Al longo de ls seclos XVII i XBIII, ls [[jesuíta]]s i ls [[jansenista]]s cunfrontórun-se cun polémicas acerca de l papel de la grácia, de la libardade houmana i de la participaçon de l'home na sue própia salbaçon. Por fin, ls jansenistas fúrun cundenados cumo heiréticos<ref name="Hist1">{{citar web|títalo= Doutrina Católica|publicado = Hieros | url=http://web.archive.org/web/20090220220421/http://orbita.starmedia.com/~hyeros/doutrinacatolica007.html|acessodata= 3 de júnio de 2009}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Jansenius and Jansenism|publicado = Newadvent.org|url=http://www.newadvent.org/cathen/08285a.htm |anho= 1913|lhéngua= inglés| outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA|acessodata=28 de setembre de 2010}}</ref> An 1854, l Papa Pio IX proclamou cumo dogma la [[Eimaculada Cunceiçon]] de [[Marie (mai de Jasus)|Marie]]<ref>{{citar web | títalo= Immaculate Conception | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/07674d.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=28 de setembre de 2010}}</ref>. L [[Cuncílio Baticano I]] (1869-1870) proclamou inda cumo dogma la [[Anfalibelidade papal]].<ref>{{citar web | títalo= Vatican Council | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/15303a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=28 de setembre de 2010}}</ref> An 1891, l Papa Lion XIII publicou l'ancíclica Rerun Nobarun, marcando assi l'ampeço de la sistematizaçon de la [[Doutrina Social de la Eigreija]]<ref name="DSI1">{{citar web | títalo= Doutrina Social de la Eigreija (DSI) | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>. Ne ls finales de l seclo XIX i ampeços de l seclo XX, apareciu l'heiresie de l modernismo, que fui cundenada pul [[Papa San Pio X]].<ref>{{citar web | títalo= Modernism | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/10415a.htmm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=28 de setembre de 2010}}</ref>
An 1950, l [[Papa Pio XII]] proclamou cumo dogma la [[Assunçon de Marie]] al Cielo, an cuorpo i alma[85]. Antre 1962 i 1965, l [[Cuncílio Baticano II]], eidealizado pul [[Papa João XXIII]], ampulsionou l'''[[aggiornamiento]]'' (atualizaçon) de la Eigreija, tratando por esso de bários temas çtintos, tales cumo la [[Rito romano#Novus Ordo Missæ|reforma de la liturgie]], la custituiçon i [[pastoral]] de la Eigreija (que passou a ser alicerçada na eigual dignidade de todos ls fiéis), la relaçon antre la Rebelaçon debina i la Tradiçon, la defesa de la [[libardade relegiosa]], l'ampenho ne l'[[ecumenismo]] i la defesa de l'apostolado de ls [[leigo]]s. Esse cuncílio nun proclamou nanhun dogma, mas las sues ourientaçones doutrinales i pastorales son de strema amportança pa l'açon de la Eigreija ne l mundo moderno.<ref name="CV2">{{citar web | títalo= O Concílio Vaticano II | publicado = Doutrina Católica | url=http://web.archive.org/web/20091019090205/http://br.geocities.com/worth_2001/vaticanosegundo.html | acessodata= 22 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= La Berdade de l Catolicismo |subtítulo=Resposta a Dez Temas Controversos|lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|ano=2002|isbn= 978-972-25-1255-8|páiginas='''páigs. 45 - 46'''|lhéngua=pertués}}</ref> An 1968, l [[Papa Paulo BI]] publicou l'ancíclica ''[[Houmanae Bitae]]'', que trataba de bários assuntos relacionados cul balor de la [[bida]], la [[procriaçon]] i la [[cuntracepçon]].<ref name="HV1">{{citar web| títalo= Humanae vitae (HV) | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 8 de júnio de 2009}}</ref>
== La doutrina i l coincimiento científico ==
{{AP|[[Críticas a la Eigreija Católica#La relaçon de la Eigreija cula Ciéncia i culs pensadores laicos|Eigreija Católica i la Ciéncia]]}}
L [[Magistério de la Eigreija Católica]] defende ne l seclo XXI que la Víblia debe ser anterpretada d'acuordo cula ''"antençon de ls outores sagrados"'', ls questumes, ls géneros literairos i ls coincimientos científicos de la época. Esse modo d'anterpretar nun ye algo de nuobo: yá Santo Agostico afirmaba ne l seclo V que la Bíblia deberie ser anterpretada de modo l'harmonizá-la culs coincimientos científicos çponibles an cada época.<ref name="asa3.org">{{citar web | url = http://www.asa3.org/ASA/PSCF/1988/PSCF3-88Young.html | títalo = The Contemporary Relevance of Augustine's View of Creation | purmeiro = Davis | ultimo = A. Young | obra = Perspectives on Science and Christian Faith | acessodata = 30 de márcio de 2009 | data = Márcio 1988 | lhéngua = inglés}}</ref> Nesse causo, la Bíblia i la Tradiçon católica serien portadoras de berdade teológica, mas que nun tenrian necessariamente berdade stórica ó científica. La Eigreija eidantificou quatro sentidos de la Bíblia: "l sentido literal i l sentido spritual, subdebidindo-se este radadeiro an sentido alegórico, moral i anagógico". Lougo, las anterpretaçones sclusibamente literales (ó literalistas) son ouficialmente abandonadas, mui ambora inda permaneçan ciertos setores mais [[fundamentalista]]s que nun l'aceitan por anteiro.<ref>{{citar web | títalo= La Anterpretaçon de la Bíblia de la Eigreija | outor= PONTIFÍCIA COMISSÃO BÍBILICA | publicado = Santa Sé | anho= 1993 | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/pcb_documents/rc_con_cfaith_doc_19930415_interpretazione_po.html | acessodata= 3 de júnio de 2009}}</ref><ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=[[Catecismo de la Eigreija Católica]]|local=Coimbra|editora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páginas='''N. 115-117'''|lhéngua=pertués}}</ref>
La Eigreija Católica, defendendo l pensamiento de Santo Agostico i de San [[Tomás de Aquino]], afirma que, ''"ambora la fé supere la rezon, nun poderá nunca eisistir cuntradiçon antre la fé i la ciéncia porque ambas ténen ourige an Dius.''"<ref name="catrazaofe1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 978-972-603-349-3|páiginas='''N. 29'''|lhéngua=pertués}}</ref> Lougo, a partir de l seclo XX, la Eigreija fui lentamente aceitando bárias çcubiertas científicas modernas. Por eisemplo, acabou por aceitar las teories de l [[Big Bang]] i de l'[[eiboluçon]] (cula custante anterbençon debina), defendendo que son cumpatibles cula fé de la [[Criação (teologia)|criaçon debina de l mundo]], zde qu'essas teories cuntinen a ser cientificamente bálidas.<ref>{{citar web | url = http://www.nbcnews.com/id/29484902/#.Ur_ydPtKptg | títalo = Vatican official calls atheist theories 'absurd' / Cardinal Levada: No conflict between evolution science and faith in God | publicado= [[MSNBC]] | data= 3 de márcio de 2009 | acessodata = 3 de júnio de 2009 |lhéngua = inglés}}</ref>
Potenciales cunflitos antre la fé católica i la ciéncia puoden aparecer an questones relacionadas cula [[anfalibelidade Víblica|anfalibelidade]] i l'outenticidade de la [[Tradiçon rebelada]]; cula negaçon de l'eisisténcia de [[Dius]] i de l'[[alma]] (i de la sue [[eimortalidade]]); culs momientos satos de l percípio i de l fin de la bida houmana; i culas amplicaçones éticas de la [[clonaige]], de la [[cuntracepçon]] ó fertelizaçon artificiales, de la [[manipulaçon genética]] i de l'uso de [[células-tronco ambrionárias]] na ambestigaçon científica.<ref>{{citar web | títalo= Science and the Church | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/13598b.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=9 de júnio de 2009}}</ref><ref>{{citar web |outor= CUNGREGAÇON PA LA DOUTRINA DE LA FÉ | títalo= Dignitas Personae | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20081208_dignitas-personae_po.html | anho= 2008 | acessodata= 9 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
=== L causo de Galileu ===
[[Imagem:Galileo before the Holy Office.jpg|thumb|220px|[[Galileu Galilei]] a ser julgado pula Anquesiçon.]]
Talbeç l causo mais paradigmático de l cunflito antre la ciéncia i la Eigreija Católica seia [[Galileu Galilei]], mas storiadores i cientistas modernos {{#tag:ref|A título de exemplo, estes historiadores i cientistas modernos incluem David C. Lindberg, Ronald Numbers,<ref>{{Citar libro|outor=DAVID C. LINDBERG i RONALD NUMBERS|títalo=God and Nature Historical Essays on the Encounter between Christianity and Science |títalo-trad= Ensayos históricos sobre Dios y la Naturaleza en el Encuentro entre el Cristianismo y Ciencia |lhéngua=inglés|lhocal=Berkeley|eiditora=[[University of California Press]]|anho=1986|id=ISBN 978-0-520-05538-4|páginas=10}}</ref><ref>{{Citar libro|outor=DAVID C. LINDBERG i RONALD NUMBERS|títalo=When Science and Christianity Meet |títalo-trad=Cuando se encuentran la ciencia y el cristianismo |lhéngua=inglés|lhocal=Chicago|eiditora=[[University of Chicago Press]]|anho=2003|isbn=978-0-226-48214-9|paiginas=57-58}}</ref> Craig Rusbult,<ref>{{citar web | títalo= Science and Christianity: Are they compatible? | títalo-trad=Ciencia y cristianismo: ¿son compatibles? | outor= Craig Rusbult | url=http://www.asa3.org/ASA/education/science/faith-science.htm#i | lhéngua= inglés | acessodata=16 de outubre de 2010}}</ref> Russell Maatman <ref>{{citar web | títalo= The Galileo Incident |títalo-trad= El Incidente Galileo | outor= Russell Maatman | url=http://www.asa3.org/ASA/PSCF/1994/PSCF3-94Maatman.html.ori | lhéngua= inglés | acessodata=21 de outubre de 2010}}</ref> Owen Gingerich,<ref name="gingerich">{{citar web | títalo= Truth in Science: Proof, Persuasion, and the Galileo Affair |títalo-trad=Verdad en la Ciencia: La prueba, la persuasión y el caso Galileo | outor= Owen Gingerich | anho= 2003 | url=http://asa3.org/ASA/PSCF/2003/PSCF6-03Gingerich.pdf | acessodata=16 de outubre de 2010}}</ref> Thomas E. Woods Jr.<ref>{{Citar libro|outor=THOMAS E. WOODS JR.|títalo=How the Catholic Church Built Western Civilization |títalo-trad=Cómo la Iglesia católica construyó la civilización occidental |lhéngua=inglés|eiditora=Regnery Publishing, Inc.|anho=2005|isbn=978-0-89526-038-3}}. ''Nota'': ua campanapse de l libro puode ser ancontrado neste [http://www.catholiceducation.org/articles/history/world/wh0101.html site de léngua anglesa] </ref> y Jerome J. Langford <ref>{{Citar libro|outor=JEROME L. LANGFORD|títalo= Galileo, Science, and the Church |títalo-trad= Galileo, Ciencia, y la Iglesia |lhéngua=inglés|editorial=St. Augustine's Press|anho=1998|ISBN=978-1-890318-25-3}}</ref>|group=nota}} bénen l causo cumo algo mais cumplexo de l que solo un cunfronto antre ciéncia i religion.<ref>{{citar web | títalo= Christianity, Roman Catholic, Issues in Science and Religion | url=http://www.enotes.com/science-religion-encyclopedia/christianity-roman-catholic-issues-science | lhéngua= inglés | acessodata=16 de outubre de 2010}}</ref><ref name="galileuency">{{citar web | títalo= Galileo Galilei | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/06342b.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=3 de outubre de 2010}}</ref> An 1616, la [[Anquesiçon romana]] declarou l'[[heliocentrismo]] cumo ''"falso i absurdo de l punto de bista filosófico i formalmente heirético"'', por star an cuntradiçon cula anterpretaçon literal de ciertas passaiges de la Bíblia.<ref name="casoGalileuII">{{citar web | outor=Joaquim Blessmann | títalo= O caso Galileu (II) | url=http://www.clerus.org/clerus/dati/2009-01/02-13/O_CASO_GALILEU_II.html | acessodata=19 de nobembre de 2011}}</ref> Anque de las sues probas spurmentales i teóricas nun séren totalmente cunclusibas, Galileu nunca abandonou las sues eideias i chegou mesmo a reinterpretar i ousar bárias passaiges bíblicas para defender la beracidade de l'heliocentrismo.<ref name="gingerich"/><ref name="bettencourt1">{{citar web | outor=D. Estêvão Bettencourt | títalo= Ciência e Fé: Copérnico e Galileu lançados na fogueira? | url=http://melhorsobre.blogspot.com/2007/03/cincia-e-f-coprnico-e-galileu-lanados.html | anho=1999 | acessodata=19 de nobembre de 2011|lhéngua=pertués}}</ref><ref name="casoGalileuI">{{citar web | outor=Joaquim Blessmann | títalo= O caso Galileu (I) | url=http://www.clerus.org/clerus/dati/2009-01/02-13/O_CASO_GALILEU_I.html | acessodata=19 de nobembre de 2011|lhéngua=pertués}}</ref> An 1633, Galileu acabou por ser julgado pula Anquesiçon i sentenciado la prison domiceliária. Fui proibido tamien d'ansinar que l'heliocentrismo era berdadeiro (solo podie ansiná-lo cumo ua heipótese científica).<ref name="galileuency" /><ref name="casoGalileuII"/><ref name="bettencourt1" /><ref name="casoGalileuI"/>
Cul tiempo, mas, la Eigreija Católica rebiu la sue posiçon quanto al heliocentrismo, acabando por aceitá-lo. An 1758, la Eigreija Católica retirou las obras heliocéntricas de l ''[[Index Librorum Prohibitorum]]''.<ref>McMullin, Ernan ed. (2005), ''The Church and Galileo'', Imprensa da Universidade de Notre Dame, Notre Dame, ISBN 0-268-03483-4; páig. 307</ref> An 1979, l Papa João Paulo II lamentou ls sofrimientos de Galileu causados por católicos i ourganismos eclesiásticos. I, mais ua beç, el defendiu que las dues berdades, de fé i de ciéncia, nunca puoden cuntradezir-se, acabando por citar tamien ua afirmaçon de l própio Galileu: ''"procedendo eigualmente de l [[Jasus|berbo debino]], la [[Bíblia|scritura santa]] i la [[natureza]], la purmeira cumo ditada pul Sprito Santo, la segunda cumo eisecutora fidelíssema de las ordes de Dius.''"<ref>{{citar web | autor= PAPA JOÃO PAULO II | títalo= Discurso do Papa João Paulo II à Pontifícia Academia das Ciências por ocasião do primeiro centenário do nascimento de Albert Einstein | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/speeches/1979/november/documents/hf_jp-ii_spe_19791110_einstein_po.html |anho=1979|acessodata= 3 de outubre de 2010}}</ref> Ne l'anho 2000, l Papa João Paulo II eimitiu finalmente un pedido formal de çculpas por todos ls erros cometidos por alguns católicos ne ls radadeiros 2.000 anhos de stória de la Eigreija Católica, ancluindo l julgamiento de Galileu Galilei pula Anquesiçon.<ref>[http://www.theguardian.com/world/2000/mar/13/catholicism.religion Pope says sorry for sins of church | World news | The Guardian]</ref><ref>{{Citation |title=Online NewsHour: A Papal Apology, March 13, 2000 |url=http://www.pbs.org/newshour/bb/religion/jan-june00/apology_3-13.html |accessdate=December 21, 2017 |archivedate=December 30, 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131230232251/http://www.pbs.org/newshour/bb/religion/jan-june00/apology_3-13.html }}</ref>
== Dius i la Santíssima Trindade ==
[[Fexeiro:Trinity_(Guiard_des_Moulins,_Bible_historiale,_15_c.).jpg|thumb|right|160px|[[Eiluminura]] mediebal cula repersentaçon clássica de la [[Santíssima Trindade]], sendo l ''home'' mais bielho l Pai, l mais nuobo (cun ua cruç) l Filho i la palomba l Sprito Santo.]]
{{AP|[[Dius ne l cristandade]] i [[Santíssima Trindade]]}}
La Eigreija Católica, cumo parte de l [[Cristandade]], acradita oubbiamente ne l [[monoteísmo]], que ye la [[fé]] na eisisténcia dun solo [[Dius]].<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 978-972-603-349-3|páiginas='''N. 37'''|lhéngua=pertués}}</ref> El ye l Criador de todas las cousas i cunsegue anterbir na Stória de la sue própia [[Criaçon]], bien cumo perdoar i salbar la houmanidade, por esso alguns de l [[atributos debinos]] mais amportantes son la [[omnipoténcia]], la [[omnipresença]] i [[omnisciéncia]].<ref>''Ibiden'', n. 50</ref> Para alhá destes atributos, Dius tamien ye fuortemente referido al lhongo de l [[Nuobo Testamiento]] cumo sendo la própia [[Berdade]] i l própio [[Amor]]: Dius ama i quier salbar todas las pessonas i estas puoden stablecer ua relaçon [[pessona]]l i [[filho|filial]] cun El atrabeç de la [[ouraçon]].<ref>''Ibiden'', n. 41 i 42</ref>
Mas, ls católicos acraditan tamien ne l [[mistério]] de la [[Santíssima Trindade]], esto ye, que Dius ye un ser uno mas simultaneamente trino, ''custituído'' por trés pessonas andibisibles: l [[Dius Pai|Pai]], l [[Jasus Cristo|Filho]] i l [[Sprito Santo]], que se stablecen antre si ua quemunhon purfeita. Para la Eigreija, este [[dogma]], que ye ua de las sues berdades centrales, nun biuola l monoteísmo.<ref>''Ibiden'', n. 37 i 44</ref> Estas 3 Pessonas eiternas, anque tenren la mesma natureza, "''son rialmente çtintas, pulas relaçones que las refrencian uas a las outras: l Pai gera l Filho, l Filho ye gerado pul Pai, l Sprito Santo procede de l Pai i de l Filho''".<ref>''Ibiden'', n. 48 i 49</ref>
=== Dius Pai: Criador de l Mundo ===
{{AP|[[Dius, l Pai]] i [[Teontologie]]}}
[[Fexeiro:God2-Sistine Chapel.png|thumb|right|210px|[[La Criaçon de Adon|Neste fresco]], de [[Michelangelo Buonarroti|Miguel Ángelo]], retrata la criaçon de [[Adon i Eiba|Adon]] (lhado squerdo) por [[Dius]] (lhado dreito).]]
[[Dius Pai]], la purmeira pessona de la Trindade, ye cunsidrado l Pai purfeito porque El amou i nunca abandonou ls homes,<ref>''Ibiden'', n. 42 i 46</ref> ls sous filhos adotibos, querendo siempre salbá-los i perdoando-los anfinitamente, zde que eilhes se arrependan dun modo sincero.<ref name="Perdon1">''Ibiden'', n. 391</ref> El nun fui criado nin gerado i ye cunsidrado l "''percípio i l fin, percípio sin percípio''" de la [[Bida]], stando por esso mais associado a la criaçon de l mundo. Mas esto nun quier dezir que las outras dues pessonas de la SS Trindade nó partecipassen tamien neste amportante ato debino.<ref>''Ibiden'', n. 52</ref> L [[Credo Niceno-Custantinopolitano]] faç refréncia la Dius Pai:
: ''Creio nun solo Dius, Pai to-poderoso,''
: ''Criador de l [[Cielo (religion)|Cielo]] i de la [[Tierra]],''
: ''De todas las cousas bisibles i ambisibles.''
==== Criaçon de l mundo i Anjos ====
{{AP|[[Criaçon (teologie)]] i [[Angeologie]]}}
[[Fexeiro:Guido Reni 031.jpg|thumb|150px|left|[[Arcanjo San Miguel]] derrotando Satanás.]]
L [[mundo]], que ye buono, ourdenado i amado por Dius, fui criado "''lhibremente, cun sabedorie i amor''", a partir de l [[nada]] (''2Mac 7,28''), para que Dius puoda "''manifestar i quemunicar la sue [[bondade]], [[berdade]], [[beleza]]''" i [[amor]] supremos. La obra de la criaçon culmina na obra inda maior de la [[salbaçon]], por esso "''l fin redadeiro de la criaçon''", nomeadamente de la houmanidade, "''ye que Dius, an [[Cristo]], puoda ser «todo an todos» (1 Quelor 15,28), para la sue glória i para la felicidade''" de l salbos, ne l [[Reino de Dius|sou eiterno Reino]].<ref>''Ibiden'', n. 53, 54 i 65</ref>
La criaçon ye custituída por "''seres sprituales''", que son ls [[anjo]]s, i por "''seres materiales''", que custituen l "''mundo bisible''" ó l mundo natural.<ref>''Ibiden'', n. 59</ref> "''Ls anjos son criaturas puramente sprituales, ancorpóreas, ambisibles i eimortales, seres pessonales dotados de anteligéncia i de buntade''". Eilhes serben i oubedecen a la buntade de Dius, specialmente "''ne l cumprimiento de la misson de [[salbaçon]], an prol de todos ls homes''". Segundo [[San Basílio Magno]], ''«cada fiel ten al sou lhado un anjo cumo protetor i pastor, pa l cunduzir a la bida»'', sendo estes protetores chamados de [[anjos de la guarda]].<ref>''Ibiden'', n. 60</ref>
Segundo la doutrina católica, l [[Génesis]], al narrar que l mundo fui criado an ''«seis dies»'' por Dius, quier arriba de todo rebelar a la houmanidade "''l balor de ls seres criados i la sue finalidade de agabon''" i serbício la Dius, dando particular çtaque al balor de l Home,<ref>''Ibiden'', n. 62</ref> que ye "''l bértice de la criaçon bisible''".<ref name="CriHomem1">''Ibiden'', n. 63</ref> Lhougo, la Eigreija Católica, corroborando cula eideia de [[Santo Agostico]], admite la possiblidade de l mundo nun ser criado lhiteralmente an solo seis dies.<ref name="asa3.org" />
==== Demónios i Mal ====
{{AP|[[Demonologie]] i [[Mal]]}}
[[Fexeiro:Paradise Lost 13.jpg|thumb|160px|right|[[Satanás]], l maior simblo de l Mal i de la eiterna perdiçon.]]
Ne l percípio de l mundo, acunteciu la chamada ''queda de l anjos'', que cunsiste na reblion dun grupo de anjos, lhiderado por [[Satanás]] (ó [[Lúcifer]]). Eilhes, sendo "''criados buonos por Dius''", trasformórun-se an [[demónio]]s, "''porque, mediante ua oupçon lhibre i eirrebogable, recusórun Dius i l [[Reino de Dius|sou Reino]], dando assi ourige al [[Anferno]]''". Eilhes, l simblo de l mal, "''percuran associar l home a la sue rebelion, mas ls católicos acraditan que Dius afirmou an Cristo la sue bitória absoluta subre l mal, que se eirá rializar plenamente ne l fin de ls tiempos, quando l mal acabará por zaparecer.<ref>''CCIC'', n. 74</ref>
La Eigreija ansina que l [[mal]] "''ye ua cierta falta, lhemitaçon ó distorçon de l [[bien]]''"<ref name="SalvificiD1">{{citar web | outor= PAPA JOÃO PAULO II | títalo= Salvifici Dolores | publicado = Santa Sé | url= http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/apost_letters/documents/hf_jp-ii_apl_11021984_salvifici-doloris_po.html | anho= 1984 | formato= '''n. 11 i 12''' | acessodata= 4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> i ye inda la causa de l [[sofrimiento]] houmano, que "''stá na anteraçon de l bien i de l mal ne l mundo''" i que "''stá anredado ne l mistério de la [[liberdade]] houmana''".<ref name="Sofrimweigel1">{{citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= A Verdade do Catolicismo |subtítulo= Resposta a Dez Temas Controversos|lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páginas='''122'''|lhéngua=pertués}}</ref> Ls católicos professan que la eisisténcia de l Mal ye un grande mistério, mas eilhes ténen la certeza de que Dius, sendo buono i omnipotente, nun puode nunca ser la causa i ourige de l Mal. Eilhes ténen fé de que Dius "''nun permitirieb l mal se de l própio mal nó straísse l [[bien]]''". L eisemplo mais marcante desso serie la muorte i ressurreiçon de Cristo, que, sendo l maior mal moral, trouxe la salbaçon para la houmanidade.<ref>{{Citar libro|autor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 57 i 58'''|lhéngua=pertués}}</ref>
<!----
Neste cuntesto, podemos dezir que l mal ye ''neçairo'', até porque Dius cuncediu la [[../liberdade/]] i la [[../anteligéncia/]] al Home, que fázen cun que la houmanidade puoda scolher antre l bien i l mal, antre amá-[[../Dius|Lo]] ó odiá-Lo, antre acraditá-Lo ó çprezá-Lo. An suma, la lhiberdade permite simultaneamente l [[../amor/]] (que ben de Dius i eileba la lhiberdade) i l [[../rábia/]] (que ben de l mal i oufusca la outéntica lhiberdade houmana).
---->
==== Home, la sue Queda i l Pecado oureginal ====
{{AP|[[Adon i Eiba]] i [[Pecado oureginal]]}}
[[Fexeiro:Adao eva.PNG|thumb|left|150px|[[Adon i Eba]], l purmeiro casal houmano de la Tierra.]]
L'home fui l único criado a l'eimaige i semelhança de Dius<ref name="CriHomem1" /> i, por esso, nun ye un oubjeto, mas si ua pessona cun dignidade houmana i "''capaç de se coincer la si mesmo, de se dar libremente i d'antrar an [[quemunhon]] cun Dius i culas outras pessonas''", sendo por esso chamado a la santidade i a la [[felicidade]].<ref>''Ibiden'', n. 66 i 358</ref> Segundo l [[Génesis]], to l género houmano ye çcendente de [[Adon i Eiba]]. Ambos possuen ua eigual dignidade i, al mesmo tiempo, biben nua "''cumplementaridade recíproca anquanto masculino i femenino''". Lougo, son chamados la formáren un matrimonho andissolúbel de "ua solo chicha" (Gn 2, 24), la trasmitiren la bida houmana i l'admenistráren la Tierra, dende la grande respunsabelidade de l'home ne l praino de Dius.<ref name="adonebacomp">''Ibiden'', n. 71</ref>
Na perspetiba católica, l'home ten un [[cuorpo]] mortal mas ua [[alma]] eimortal, que ye criada diretamente por Dius. Por esso, depuis de la muorte, l'alma buoltará a ounir-se al cuorpo, mas solamente ne l momiento de la [[ressurreiçon]] final.<ref>''Ibiden'', n. 69 i 70</ref> Segundo l porjeto enicial de Dius, ls homes nun sofren nin morren.<ref>''Ibiden'', n. 72</ref> Mas, Adon i Eiba, cumo éran libres i por esso sucumbiran a la [[tentaçon]] de l [[Diabo]], comírun l [[fruito proibido]], desobedecendo assi la Dius i querendo tornar-se "''cumo Dius, sin Dius i nun segundo Dius''" (Gn 3, 5). Assi, eilhes perdírun la sue santidade ouriginal i cometírun l sou purmeiro pecado, dando ourige al [[pecado ouriginal]] (beija la suseçon Pecado).<ref>''Ibiden'', n. 75</ref>
Segundo l porjeto einicial de Dius, to l género houmano nun debie "''nin sofrer nin morrer''", mas si, bibir eternamente an [[santidade]] i junto de Dius.<ref>''Ibiden'', n. 72</ref> Mas, Adon i Eiba, cumo éran lhibres i por esso sucumbiran a la tentaçon de l [[Diabo]], comírun l [[fruito proibido]], desobedecendo assi la Dius. Eilhes, cun este géstio, quejirun "''tornar-se «cumo Dius», sin Dius i nun segundo Dius (Gn 3, 5)''". Assi, eilhes perdírun la sue santidade oureginal i cometírun l sou purmeiro pecado, dando ourige al [[pecado oureginal]] (beija la suseçon ''Pecado'').<ref>''Ibiden'', n. 75</ref>
Para alhá desso, eilhes spalhórun l [[pecado]] ouriginal a todos ls homes, que son sous çcendentes, fazendo cun que todos passassen a morrer, la tenéren tendéncia para pecar, la sofríren i la séren eignorantes.<ref name="PO1">''Ibiden'', n. 76 i 77</ref> Mas, ls católicos acraditan que Dius nun abandonou l'home al poder de la muorte i, por esso, pré-anunciou misteriosamente que l mal serie bencido. Esto custituiu l purmeiro anúncio de la benida de [[Jasus]], que, antre outras cousas, anstituiu l [[batismo]] pa la remisson de l pecado ouriginal i d'outros pecados.<ref>''Ibiden'', n. 78</ref>
=== Dius Filho: Jasus Cristo, l Salbador ===
{{AP|[[Jasus]], [[Cristo]] i [[Cristologie]]}}
[[Fexeiro:Bernhard Plockhorst - Good Shephard.jpg|thumb|right|150px|Jasus ye muitas bezes caratelizado cumo l Buono Pastor, que cuida de las sues canhonas até al punto de "''spor la sue bida''" por eilhas..<ref>{{citar bíblia|libro=João|capítulo=10|berso=1-21}}</ref>]]
[[Fexeiro:Giotto - Scrovegni - -17- - Nativity, Birth of Jesus.jpg|160px|thumb|Jesus, [[Natal|recén-nascido num estábulo]], ye adorado puls pastores, que éran pessonas pobres i houmildes.]]
[[Jasus]] [[Cristo]] ye la figura central de l [[Cristandade]], porque, por buntade de [[Dius Pa]],<ref name="Bunt1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 118'''}}</ref> el [[ancarnaçon|ancarnou-se]] (bino a la Tierra) para anunciar la [[salbaçon]] i las [[Bien-abinturanças]] a la [[houmanidade]] anteira, "''ó seia: para ne ls reconciliar a nós [[pecador]]s cun [[Dius]]; para ne ls fazer coincer l sou [[amor]] anfenito; para ser l nuosso modelo de [[santidade]]; para ne ls tornar «partecipantes de la natureza debina» (2 Ped 1, 4)''";<ref>''Ibiden'', n. 85</ref> i para "''anunciar las buonas nuobas de l [[Reino de Dius]]''"..<ref>{{citar bíblia|libro=Marcos|capítulo=10|berso=45}}, {{citar bíblia|libro=Lhucas|capítulo=4|berso=43}} i {{citar bíblia|libro=Juan|capítulo=20|berso=31}}.</ref> [[Santo Atanásio]], un famoso [[Padres de la Eigreija|Padre]] i [[Doutor de la Eigreija]], afirmou que Jasus, "''l [[Filho de Dius]], Se fizo home, para ne ls fazer Dius''", ó seia, para ne ls tornarmos [[santo]]s cumo Dius.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 460'''|lhéngua=pertués}}</ref>
''[[Jasus]]'' (de l [[heibraico]], ''[[Yeshua]]''), que quier dezir "''Dius salba''",<ref name="Salbador1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 81'''|lhéngua=pertués}}</ref> ye l l «[[Messias]]» ó l «[[Cristo]]». Mais specificamente, El ye cunsagrado por [[Dius Pai]] i ungido pul [[Sprito Santo]] para la sue misson salbífica. Pa ls crestianos, Jasus, «''çcido de l cielo''» (''Jo 3,13''), fui curceficado i depuis ressucitado, i ye l Serbo Sofredor «''que dá la sue bida an resgate pula multidon''» (''Mt 20,28'').<ref name="Messias1" /> L [[Credo Niceno-Custantinopolitano]] faç refréncia la Jasus Cristo:
: ''Creio nun solo [[Senhor]], Jasus Cristo,''
: ''Filho Unigénito de Dius,''
: ''nacido de l Pai antes de todos ls seclos:''
: ''Dius de [[Dius]], [[luç]] de la luç,''
: ''Dius berdadeiro de Dius berdadeiro;''
: ''gerado, nun criado, [[cunsustancial]] al Pai.''
: ''Por El todas las cousas fúrun feitas.''
: ''I por nós, homes, i para nuossa [[salbaçon]]''
: ''çceu de l [[Cielo (religion)|Cielos]].''
: ''I [[ancarnaçon|ancarnou]] pul [[Sprito Santo]],''
: ''ne l teta de la [[Virge Marie]].''
: ''i se fizo [[home]].''
: ''Tamien por nós fui curceficado sob [[Póncio Pilatos]];''
: ''padeciu i fui sepultado.''
: ''Ressucitou al terceiro die,''
: ''cunforme las [[Bíblia|Scrituras]]; ''
: ''i subiu als Cielos, adonde stá sentado a la dreita de l [[Dius Pai|Pai]]. ''
: ''De nuobo hai-de benir an sue glória''
: ''para julgar ls bibos i ls muortos;''
: ''i l sou [[Reino de Dius|Reino]] nun terá fin.''
==== Natureza de Jasus i l sou nacimiento ====
[[Fexeiro:Birth of Jesus - Capella dei Scrovegni - Padua 2016.jpg|150px|thumb|left|Jasus, [[Natal|recén-nacido nun stábulo]], ye adorado puls pastores, que éran pessonas pobres i houmildes.]]
L dogma [[cristologie|cristológico]] ansina que [[Jasus]] [[Cristo]]<ref name="Senhor1">''Ibiden'', n. 84</ref> ye la ancarnaçon de l [[Berbo]] debino,<ref>''Ibiden'', n. 86</ref> berdadeiro [[Dius]] i berdadeiro [[home]], Salbador i Buono Pastor de la Houmanidade.<ref name="SalbadorJesus1">''Ibiden'', n. 87</ref> El ye tamien «''l Filho Unigénito de Dius''» (''1 Jo 2, 23''), la segunda Pessona de la [[Santíssima Trindade|SS Trindade]], porque, "''ne l momiento de l [[Batismo]] i de la [[Trasfiguraçon (cristandade)|Trasfiguraçon]], la boç de l Pai zeigna Jasus cumo sou «Filho predileto»''".<ref name="CunhecePai">''Ibiden'', n. 83</ref> Aliás, Jasus Cristo apersenta-se la Si mesmo cumo l Filho que «''conhece l Pai''» (''Mt 11,27''), afirmando assi "''la Sue relaçon sola i eiterna cun Dius Sou Pai''".<ref name="CunhecePai">''Ibiden'', n. 83</ref> Por esso, el ye l solo i berdadeiro [[Sumo Sacerdote]]<ref>{{citar web | títalo= Sumo Sacerdote | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> i Mediador antre ls homes i l Dius Pai,<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 480 i 1544'''|lhéngua=pertués}}</ref> chegando a afirmar que "''«[[Jasus|You]] sou l Camino, la Berdade i la Bida. Naide bai al Pai senó por Mi» (Jo 14, 6).<ref>''Ibiden'', n. 459</ref>
Jasus, sendo Dius, rebaixou-se de la sue cundiçon debina para ser un home, tenendo daprendido, tal cumo las outras pessonas, muitas cousas atrabeç de la speriéncia i de la sue [[anteligéncia]] houmana, anque coincer íntema i plenamente ls çígnios eiternos de Dius i lhougo la Sue anfenita [[sabedorie]] debina.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 90'''|lhéngua=pertués}}</ref> Segundo l [[dogma]] [[mariologie|mariológico]], Jasus fui cuncebido [[birgindade|birginalmente]] ne l teta de la [[Birge Marie]] pul poder de l [[Sprito Santo]].<ref name="Ibiden, n. 98">''Ibiden'', n. 98</ref> El naciu an [[Belén]], na [[Palestina]], ne l tiempo de [[Heirodes, l Grande]] i de l [[amperador romano]] [[Otábio Augusto|Otábio César Augusto]].<ref name="NacJesus1">''CIC'', n. 423</ref>
Jasus procede de [[Dius Pai]] i ye eternamente [[cunsustancial]] (pertencente a la mesma natureza i sustáncia) la El. Nun fui criado pul Pai, mas gerado porque ancarnou-se, assumindo la Sue natureza houmana.<ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 88'''|lhéngua=pertués}}</ref> Jasus ye cunsidrado l filho purfeito porque subordinou la sue [[buntade]] houmana a la buntade debina de l Pai, que cunsiste na salbaçon de to la houmanidade.<ref>''CCIC'', n. 91</ref> Por esso, ye-le atribuído la [[redençon]] de l mundo.<ref name="Salbador1"/>
==== Menistério i ansinamientos ====
[[Fexeiro:Bloch-SermonOnTheMount.jpg|150px|thumb|right|Ne l famoso [[Sermon de la Muntanha]], Jasus (re)anuncia, cumo por eisemplo, las [[Bien-Abinturanças]], l [[Reino de Dius]] i la [[Ética de la reciprocidade|regra d'ouro]].<ref>[[Eibangelho segundo Mateus]], capítulos 5 a 7</ref>]]
[[Fexeiro:Cristo crucificado.jpg|thumb|150px|right|La crucificaçon i muorte de Jasus faç parte de la [[buntade]] de Dius Pai de salbar la Houmanidade, atrabeç de l [[Mistério Pascal|supremo sacrifício redentor de Jasus]].<ref name="Crucix1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|título=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 608'''}}</ref><ref name="Crucix2">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 122'''|lhéngua=pertués}}</ref>]]
Durante l sou menistério, ye dezido que [[Jasus]] fizo bários [[milagre]]s, cumo andar subre la auga, trasformar auga an bino, bárias curas, [[sorcismo]]s i ressucitaçon de muortos (cumo [[Lázaro]]).<ref>{{citar bíblia|libro=João|capítulo=11|berso=1–44}}, {{citar bíblia|libro=Mateus|capítulo=9|berso=25}} i {{citar bíblia|libro=Lhucas|capítulo=7|berso=15}}</ref> El zambolbiu sou menistério percipalmente na [[Galiléia]], tenendo feito de [[Cafarnaun]] ua de sues bases eibangelísticas. Stubo tamien an bários lhugares de [[Eisrael]], nomeadamente na [[Samarie]], na [[Judéia]] i subretodo an [[Jarusalen]] lhougo antes de sue crucificaçon.<ref>{{citar web | títalo= Vida pública | publicado = Hieros | url=http://web.archive.org/web/20050404082451/http://orbita.starmedia.com/~hyeros/vidapublica027.html| acessodata=4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Nas sues muitas pregaçones, Jasus Cristo ansinou, antre outras cousas, l [[Pai Nuosso]],<ref name="PaiNuossocump1">{{citar bíblia|libro=Mateus|capítulo=6|berso=6-13}}</ref> las [[bien-abinturanças]] <ref>{{citar bíblia|libro=Mateus|capítulo=5|berso=3-12}}</ref> i ansistiu siempre «''que l [[Reino de Dius|Reino de l Cielos]] stá próssimo''» (''Mt 10,7'') i que [[Dius]] staba preparando la [[Tierra]] para un nuobo stado de cousas. Anunciou tamien que quien quejisse fazer parte de l [[Reino de Dius]] tenerie de ''nacer de nuobo'', de se arrepender de ls sous [[pecado]]s, de se cumberter i purificar. Jasus ansinaba tamien que l [[Amor de Dius|amor]], l [[poder]], la [[grácia]] i la [[misericórdie]] de [[Dius]] era mui maior que l [[pecado]] i todas las fuorças de l [[mal]], ansistindo por esso que l [[arrependimiento]] sincero de l [[pecado]]s i la [[fé]] an Dius puoden salbar ls homes.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 545 i 1427'''|lhéngua=pertués}}</ref>
El tamien mandou ls sous çcípulos la '''''amar la [[Dius]] de to tou [[coraçon]], de to tua [[alma]] i de to tou [[sprito]]''''' ({{citar bíblia|libro=Mateus|capítulo=22|berso=37}}) i '''''amar l tou próssimo cumo a ti mesmo''''' ({{citar bíblia|libro=Mateus|capítulo=22|berso=39}}). Para Jasus, estes dous mandamientos custituen l resumo de ''to la Lhei i ls Profetas'' de l [[Antigo Testamiento]] ({{citar bíblia|libro=Mateus|capítulo=22|berso=40}}).<ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 435'''|lhéngua=pertués}}</ref>El dou anclusibamente als homes un nuobo i radical [[mandamiento de Amor]]: «'''''amai-bos uns als outros, cumo [[Jasus|You]] bos amo'''''» ({{citar bíblia|libro=João|capítulo=15|berso=10}}).
Jasus alertou als sous crentes i [[çcípulo]]s que solo "''quien aceita ls mius mandamientos i les oubedece, esse ye que Me ama. I quien Me ama será amado por [[Dius Pai|miu Pai]]. You l amarei i manifestar-Me-ei a el. […] [[Santíssima Trindade|Nós]] beneremos a el i nel fazeremos la [[Cielo (religion)|nuossa morada]]''" (''{{citar bíblia|libro=João|capítulo=14|berso=21-23}}''). Subre este aspeto, la Eigreija acradita tamien que quien ama la Dius permanecerá ne l [[Amor#Crestiana|amor]]. I quien "''permanecer ne l amor permanece an Dius i Dius nel''", porque "''Dius ye amor''" ({{citar bíblia|libro=1 João|capítulo=4|berso=16}}).
==== Jasus i l Antigo Testamiento ====
Durante l [[Antigo Testamiento]], Dius, atrabeç de [[profeta]]s, yá anunciaba la benida de l [[Messias]], para que la houmanidade, nomeadamente l [[Tribos de Eisrael|pobo scolhido de Eisrael]] (ó pobo judaico), puoda reconhecé-lo quando El benir. La Eigreija ansina que Jasus, sendo l [[Messias]], cumpriu todas las [[Cristo#L cumprimiento de las antigas profecies|profecies de l Antigo Testamiento]] acerca dessa benida salbífica, nomeadamente las de l profeta [[Isaías]].<ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páginas='''N. 438, 439, 453, 522, 601 i 1544'''|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{citar web|títalo= Profecies subre NS Jasus Cristo i la Segunda Benida - la Parusia |publicado = Doutrina Católica | url=http://web.archive.org/web/20091019112124/http://br.geocities.com/worth_2001/messias.html | acessodata=22 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 102 i 118'''|lhéngua=pertués}}</ref>
Lhougo, Jasus nun bino para superar, sustituir ó «''abolir la Lhei ó ls [[Profeta]]s''» de l Antigo Testamiento, «''mas si para lhebá-los a la perfeiçon''» (''Mt 5,17''). Esto quier dezir que El dou l sentido redadeiro i pleno a la doutrina i a las berdades rebeladas por [[Dius]] al lhongo de l Antigo Testamiento.<ref name="Rebpleno" /> Esso senefica tamien que Jasus, que trouxe a la par cuntenidade i inobaçon, renobou tamien la [[Aliança]] antre Dius i ls homes, anstaurando assi l [[Nuobo Testamiento]] (ó la Nuoba Aliança).<ref>''CCIC'', n. 120</ref>
==== Mistério pascal i Salbaçon ====
{{AP|[[Mistério pascal]]}}
[[Fexeiro:Rafael - ressureicaocristo01.jpg|thumb|left|150px|La [[ressurreiçon de Cristo]] simboliza la bitória de Dius subre l pecado, l mal i la muorte.<ref name="Ress1">''[[CIC]]'', n. 639</ref><ref name="Ress2">''[[CCIC]]'', n. 131</ref>]]
Para ls católicos, Jasus amou tanto ls homes que antregou-se ancondicional i totalmente para eilhes, chegando al punto de sacrificar boluntariamente la sue própia bida na [[cruç]] para lhibrar-les de l pecado <ref name="Crucix1"/> i abrir-les na plenitude l camino de la [[salbaçon]] i de la [[santidade]] (temas tratados na seçon ''Salbaçon i Santidade'').<ref name="Crucix2"/> Fui tamien Jasus que, al cumprir la buntade de Dius Pai,<ref name="Bunt1"/> derrotou l pecado i l mal,<ref name="Senhor1">''Ibiden'', n. 84</ref> atrabeç de la sue muorte redentora na cruç. I, para derrotar la própia muorte, el ressucitou al terceiro die,<ref name="Ress1"/> passado la sue [[crucificaçon]] an [[Jarusalen]].<ref name="NacJesus1"/> Este fato dá als católicos [[sperança]] que Jasus yá garantiu als homes "''la grácia de la aporfilhaçon filial que ye la participaçon rial na sue bida''" debina i trinitária i tamien sperança que, ne l die de l [[Juízo Final]], todos ls homes seran ressucitados por Dius.<ref name="Ress2"/>
[[Fexeiro:El Greco 006.jpg|140px|thumb|[[Pentecostes]], adonde l Sprito Santo çceu subre ls [[ duoze apóstolos]] i la [[Birge Marie]].<ref name="Pentecostes1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 144'''|lhéngua=pertués}}</ref>]]
Passado la [[ressurreiçon]], Jasus cuntinou na Tierra durante quarenta dies, junto de l [[apóstolo]]s, passando-les inda ansinamientos i cunfirmando que eilhes i la Eigreija an giral recebirien l [[Sprito Santo]], algo que acuntiu ne l [[Pentecostes]]. Passado este período de 40 dies, [[Ascenson de Jasus|El fui eilebado al cielo]],<ref>''Ibiden'', n. 132</ref> mas cuntina atualmente la "''permanecer misteriosamente subre a tierra, adonde [[Reino de Dius|l Sou Reino]] yá stá persente cumo germe i ampeço na [[Eigreija]]''" [[Corpus Mysticun|fundada i ancabeçada por El]].<ref name="PersencaJesus">''Ibiden'', n. 133</ref> El stá tamien persente na [[Eucaristia]], un de l [[sacramiento]]s anstituídos por El para la salbaçon i [[santificaçon]] de l Home <ref>''Ibiden'', n. 282</ref> Ne l die de l [[Juízo Final]], que coincide cula rializaçon final de l sou nuobo Reino, Jasus "''[[Parusía|boltará an glória]], mas la data percisa deste acuntecimiento naide sabe''".<ref name="PersencaJesus"/>
=== Dius Sprito Santo: l ''Guardion'' de la Eigreija ===
{{AP|[[Sprito Santo]] i [[Pneumatologie]]}}
[[Fexeiro:El Greco 006.jpg|140px|thumb|right|[[Pentecostes]] (por [[El Greco]], séc. XVII), adonde l Sprito Santo çceu subre ls [[duoze apóstolos]] i la [[Birge Marie]].<ref name="Pentecostes1"/>]]
L [[Sprito Santo]] "''procede de l Pai i de l Filho''" i, anque ambisible, personaliza l [[Amor de Dius|Amor íntemo i anfenito de Dius]] subre ls homes. Manifestou-se purmeiramente ne l [[João Batista#L batismo de Jasus|Batismo de Jasus]] i plenamente rebelado ne l die de [[Pentecostes]], 50 dies passado la [[ressurreiçon]] de Cristo.<ref name="Pentecostes1"/> Fui quemunicado i ambiado als coraçones de l fiéis, por meio de l [[sacramiento]]s, para "''recebirmos la bida nuoba de filhos de Dius''",<ref>''Ibiden'', n. 136</ref> stablecendo antre estes i Jasus ua quemunhon íntema, tornando-los ounidos nun solo [[Corpus Mysticun|Cuorpo Místico]]. Por esso, "''finalmente, l Sprito Santo ye l Mestre de la [[ouraçon]]''".<ref>''Ibiden'', n. 146</ref> El fui ambiado por Jasus para guiar, ''eidificar, animar i santificar'' la [[Eigreija]] i para que eilha siempre testemunhe i anterprete bien la Palabra de Dius, rebelado plenamente por Jasus.<ref>''Ibiden'', n. 145</ref>
An relaçon a la [[Birge Marie]], l Sprito Santo anche-la de [[grácia]] i cuncebiu Jasus Cristo, l Filho de Dius ancarnado, ne l teta desta mulhier [[birge]]. L Sprito faç deilha la Mai de Cristo i, cumo Jasus Cristo ye l própio Dius ancarnado, tamien la [[Mai de Dius]].<ref name="BM1">''Ibiden'', n. 142</ref> L Sprito anspirou tamien ls [[profeta]]s de l [[Antigo Testamiento]] para faláren "''an nome de Dius''", sendo estas [[profecie]]s cunduzidas "''al sou pleno cumprimiento an Cristo''", que rebelou la eisisténcia de l Sprito Santo, la Pessona debina que l ungiu i cunsagrou [[Messias]].<ref>''Ibiden'', n. 140 i 143</ref> Resumindo, atribuiu-se al Sprito Santo, la terceira Pessona de la Trindade, la [[santificaçon]] de la Eigreija i de l Mundo cula [[grácia debina]] i ls sous [[don]]es. L [[Credo Niceno-Custantinopolitano]] faç refréncia al Sprito Santo:
: ''Creio ne l Sprito Santo, Senhor que dá la [[bida]],''
: ''i procede de l [[Dius Pai|Pai]] i de l [[Jasus Cristo|Filho]]; ''
: ''i cul Pai i l Filho''
: ''ye adorado i glorificado:''
: ''El que falou puls [[Profeta]]s.''
== Ouraçon ==
{{AP|[[Ouraçon]]}}
L'[[ouraçon]], ó simplesmente l'ato de falar cun Dius, ye ua [[grácia]] de Dius que permite l stablecimiento dua relaçon pessonal, amorosa i felial de ls homes cun Dius, que ben al ancuontro de ls homes i habita ne ls sous coraçones.<ref>''CCIC'', n. 534</ref> Na ouraçon, l crente eileba l'alma la Dius pa l loubar i/ó piede la Dius benes cunformes a la sue buntade.<ref name="Ouraçon1">{{citar web | títalo= Oração | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> La Eigreija Católica acradita que "''la fé i l'ouraçon son fuorças que puoden anfluir na stória''" i que puoden mudar assi l çtino de l'houmanidade.<ref>{{citar web | outor= CUNGREGAÇON PA LA DOUTRINA DE LA FÉ | títalo= A Mensagem de Fátima | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20000626_message-fatima_po.html | anho= 2006 | acessodata= 4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}} Nota: Ber la seçon "''Comentairo teológico''", suseçon "''Ua tentatiba d'anterpretaçon de l [[Segredo de Fátima|«segredo» de Fátima]]''".</ref>
Uns de ls pré-requesitos de l'ouraçon ye acreditar nun Dius pessonal i na possibelidade de cuntatar diretamente cul, sendo por esso la spresson mais spontánea de la nuossa percura ancessante de Dius, que a la par ne ls atrai i ne ls chama<ref name="Ouraçon1" /><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 535'''|lhéngua=pertués}}</ref> Lougo, l'ouraçon ye "''l'ancuontro de la sede de Dius cula nuossa. Dius ten sede de que nós téngamos sede d'El.''"<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2560'''|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Ouraçon ne l Antigo i Nuobo Testamientos ===
[[Fexeiro:Berkheim Ölberg Jesus und Engel.jpg|165px|right|thumb|[[Jasus]] a rezar ne l [[Monte de las Oulibeiras]], pedindo ajuda i fuorça la Dius Pai, mesmo antes de ser traído por [[Judas Iscariotes]].]]
Ne l [[Antigo Testamiento]], la ouraçon yá staba persente, cumo por eisemplo, ne ls bários eipisódios amportantes de [[personaiges bíblicos]] (nomeadamente de [[Abraon]], [[Moisés]], [[Dabid]], [[Isaías]], etc.) i de l própio pobo de Dius, sendo ls [[salmo]]s un eisemplo de la sue spresson. Yá ne l [[Nuobo Testamiento]], Jasus, anque star an íntema quemunhon cun [[Dius Pai]], ye cunsidrado l purfeito modelo i mestre d'ouraçon, rezando mui al Pai, percipalmente ne ls momientos mais amportantes de la sue bida, zde l sou [[Jasus#Batismo i tentaçon|batismo ne l Jordan]] a la muorte ne l [[Calbário]]''".<ref name="Ouraçon1"/>
[[Jasus]], para para alhá d'ansinar l [[Pai Nuosso]], ansinou tamien als sous çcípulos a rezar cun deboçon i persisténcia,<ref name="Ouraçon1" /> trasmitindo-les las çposiçones neçairas para ua berdadeira ouraçon.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 544'''|lhéngua=pertués}}</ref> Jasus garantiu-les tamien que serien oubidos siempre que rezassin bien,<ref name="Ouraçon1" /> porque l'ouraçon houmana "''stá ounida a la de Jasus mediante la fé. N’El, l'ouraçon crestiana torna-se quemunhon d'amor cul Pai''". Aliás, ye l própio Jasus que manda rezar: "''Pedi i recebireis, assi la buossa alegrie será cumpleta''" (Jo 16,24).<ref>''Ibiden'', n. 545</ref>
=== Ouraçon na bida de la Eigreija ===
[[Fexeiro:Rosary.jpeg|150px|left|thumb|L [[Santo Rosário]], ua de las [[deboçon]]es i ouraçones [[Birge Marie|marianas]] mais recitadas i recomendadas pula Eigreija.<ref>''[[Catecismo de San Pio X]]'', n. 338</ref>]]
L [[Sprito Santo]] ye l "''Mestre anterior de la ouraçon crestiana''", porque faç cun que la Eigreija reze muito i antre an cuntemplaçon i ounion cul ansondable mistério de Cristo.<ref>''Ibiden'', n. 549</ref> Por esso, l'ouraçon ye andispensable al progresso spritual de la Eigreija i de cada católico.<ref name="Orcomb">''Ibiden'', n. 572</ref> Lougo, pouco a pouco, la [[liturgie]] fui-se zambolbendo i tornou-se na ouraçon oufecial de la Eigreija, cun particular çtaque pa la [[Liturgie de las Horas]] i la [[missa]]. Por sue beç, la lituriga centra-se na [[Eucaristia]], que ye un sacramiento que sprime todas las formas d'ouraçon<ref name="OurEu">''Ibiden'', n. 550</ref> Para alhá de la liturgie, zambolbiu-se tamien la [[piadade popular]], praticada an quemunidade ó andebidualmente.<ref name="Ouraçon1" />
Anque to l'ouraçon tener cumo çtino final la [[Santíssema Trindade]], esso nun ampede ls crentes de prestáren deboçon i de rezáren la [[Nuossa Senhora]], als [[anjo]]s i als [[santo]]s cumo [[antercesson|antercessores]] junto de Dius.<ref name="Ouraçon1" /> Aliás, la Eigreija gusta d'ourar a la [[Birge Marie]], porque eilha ye cunsidrada l'ourante purfeita i a melhor andicadora de l camino pa l sou filho Jasus, l único mediador antre ls homes i Dius. Ouraçones cumo la [[Abé Marie]] i l [[Santo Rosário]] son eisemplos desso.<ref>''Ibiden'', n. 562</ref>
L'ouraçon, que pressupone siempre ua repuosta decidida de la parte de quien reza, ye tamien cunsidrada un cumbate contra si mesmo, contra l'ambiente i contra Satanás.<ref name="Orcomb"/> El tenta a to l custo retirar l crente de l'ouraçon, atrabeç de la çtraçon, de la [[preguiça]], de las deficuldades i de ls ansucessos aparentes.<ref>''Ibiden'', n. 573 i 574</ref>
=== ''Pai-Nuosso'': la síntese de l Eibangelho ===
{{AP|[[Pai Nuosso]]}}
[[Fexeiro:Fridolin Leiber - Pater noster.jpg|170px|right|thumb|Ua repersentaçon an graburas de l [[Pai Nuosso]] (an [[alman]]).]]
D'acuordo cula Bíblia, ne l [[Sermon de la muntanha]], [[Jasus]] ansinou l [[Pai Nuosso]] <ref name="PaiNuossocump1"/>, que ye cunsidrada "''la síntese de to l [[Eibangelho]]''" ([[Tertuliano]]) i "''l'ouraçon purfeitíssema''" ([[Tomás de Aquino|San Tomás de Aquino]]).<ref name="PN2">''Ibiden'', n. 578 i 579</ref> Ne l Pai Nuosso, ls católicos peden las siete petiçones la Dius Pai, que son la [[santificaçon]] de l [[nome de Dius]], la benida de l [[Reino de Dius]], la rializaçon de la buntade debina, l'alimiento quotidiano, l [[perdon]] debino de ls [[pecado]]s i la possibelidade de libráren-se de las tentaçones i de l [[Satanás|Maligno]].<ref>''Ibiden'', n. 587</ref> Ls católicos acraditan qu'essas siete petiçones seran plenamente rializadas na [[Parusia]].<ref name="pncat1">''Ibiden'', n. 581</ref>
Para para alhá destas petiçones, l Pai Nuosso, que faç parte de la [[liturgie]]<ref name="pncat1" />, rebela tamien a l'houmanidade la sue relaçon special i felial cun [[Dius, l Pai|Dius Pai]]. A partir d'anton, ls homes puoden ambocar la Dius cumo Pai, "''porque el ne ls fui rebelado por sou [[Jasus|filho feito home]] i porque l [[Sprito Santo|sou Sprito]] ne l-lo faç coincer. […] Al rezarmos l'[[Pai Nuosso|ouraçon de l Senhor]], stamos cuncientes i absolutamente cunfiantes de sermos filhos de Dius''"<ref>''Ibiden'', n. 583</ref> i de sermos amados i atendidos por Dius Pai.<ref>''Ibiden'', n. 582</ref>
== Eigreija: Cuorpo de Cristo i semiente de l Reino de Dius ==
{{AP|[[Eigreija]], [[Eigreija Católica]] i [[Eclesiologie]]}}
[[Fexeiro:Gesupietrochiave.jpg|thumb|150px|[[Jasus]] antrega las [[chabes de l Reino de Dius]] a la Eigreija, que ye lhiderada pul [[Apóstolo]] [[San Pedro]]<ref name="ChabesReino1">{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 881'''|lhéngua=pertués}}</ref> i, por bias desso, a todos ls [[Papa]]s i [[bispo]]s, que son ls sucessores de ls [[Apóstolo#Ls duoze|duoze Apóstolos]].<ref name="Papa1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 174, 176 i 182'''|lhéngua=pertués}}</ref>]]
La Eigreija ye ua assemblé custituída pul pobo de Dius, que son todos aqueilhes que, pula fé i pul [[Batismo]], se tornórun an filhos de Dius, [[Corpus Mysticum|nembros de Cristo]] i templos de l Sprito Santo.<ref>''Ibiden'', n. 153</ref> Ls católicos acraditan que la única Eigreija fundada i ancabeçada por Jasus Cristo,<ref name="FundEigreija1" /> "''cumo sociadade custituída i ourganizada ne l mundo, susiste (susistit in) na Eigreija Católica, gobernada pul [[Papa|sucessor de Pedro]] i puls bispos an quemunhon cul.''"<ref name="Subsistit1">''Ibiden'', n. 162</ref> Segundo la [[Tradiçon católica]], la Eigreija stá alicerçada subre l [[San Pedro|Apóstolo Pedro]], la quien [[Cunfisson de Pedro|Cristo prometiu]] l primado, al afirmar que {{citar bíblia|livro=Mateus|capítulo=16|berso=17| berso_final=20|citaçon = subre esta piedra eidificarei a mie Eigreija ... dar-te-ei as chaves do [[Reino de Dius|Reino de ls Cielos]]}}.<ref name="ChabesReino1" />
La Eigreija de Cristo ye la detentora na plenitude de ls [[Sacramientos católicos|siete sacramientos]] i de ls outros meios necessairos pa la salbaçon, dados por Jasus a la Eigreija. Todo esso para reunir, santificar, purificar i salbar to l'houmanidade i para antecipar la rializaçon de l [[Reino de Dius]], cuja semiente ye necessariamente la Eigreija<ref>''Ibiden'', n. 150, 152 i 153</ref>. Por essa rezon, la Eigreija, guiada i protegida pul Sprito Santo, ansiste na sue misson d'anunciar l [[Eibangelho]] a to l mundo, sendo aliás ourdenada pul própio Cristo: "Eide i ansinai todas las naciones, batizando-las ne l nome de l Pai i de l Filho i de l Sprito Santo''" (Mt 28,19).<ref>''Ibiden'', n. 172</ref> La Eigreija, mediante ls sacramientos de l batismo i de la [[Cunfisson (sacramiento)|reconceliaçon]], ten tamien a misson i l poder de perdoar ls pecados.<ref>''Ibiden'', n. 201</ref>
Ne l [[Credo niceno-custantinopolitano]], ye atribuída a la Eigreija las propiadades de ''[[quatro marcas de la Eigreija|una, santa, católica i apostólica]]''.<ref>''Ibiden'', n. 161, 165, 166 i 174</ref> Para alhá desso, eilha ye tamien chamada de [[Eigreija Católica#Eclesiologie|Mulhier de Cristo]],<ref>''Ibiden'', n. 158</ref> Templo de l Sprito Santo<ref>''Ibiden'', n. 159</ref> i [[Corpus Mysticun|Cuorpo de Cristo]]. Esse radadeiro nome assenta na fé de que la Eigreija nun ye solo ua simples anstituiçon, mas si un cuorpo místico custituído por [[Jasus]], que ye la cabeça, i puls fiéis, que son ls nembros desse cuorpo anquebrable, atrabeç de la [[fé]] i de l sacramiento de l batismo. Esse nome ye assente tamien na fé de que ls fiéis son ounidos antimamente la Cristo, por meio de l Sprito Santo, subretodo atrabeç de l sacramiento de la [[Eucaristia]].<ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 790, 792 i 795'''|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 156, 157, 274 i 282'''|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Organizaçon hierárquica i regional ===
{{AP|[[Hierarquia católica]]}}
[[Fexeiro:Pope Francis in March 2013.jpg|thumb|left|150px|[[Papa Francisco|Francisco]], el actual [[Papa]] de la Eigreja Católica (2013- ).]]
La [[Eigreija Católica]] ye regida pul [[Código de Dreito Canónico]] i custituída por 24 [[Eigreija particular sui iuris|Eigreijas particulares outónomas ''sui iuris'']] (la Eigreija Latina i las 23 Eigreijas ourientales católicas), que, por sue beç, son custituídas por ua ó mais [[circunscriçon eclesiástica|circunscriçones eclesiásticas]].<ref>{{citar web | títalo= CATHOLIC RITES AND CHURCHES |lhéngua= inglés | publicado = EWTN | data= 22 de agosto de 2007 |url=https://www.ewtn.com/expert/answers/catholic_rites_and_churches.htm |acessodata= 24 de Nobembre de 2016}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Rites of the Catholic Church |lhéngua= inglés | publicado = GCatholic.com | url=http://www.gcatholic.org/dioceses/rites.htm |acessodata= 24 de Nobembre de 2016}}</ref>
La Eigreija Católica ye formada pul clero i por leigos, podendo esses dous grupos tenéren tamien cumo nembros las [[Bida cunsagrada|pessonas cunsagradas]], que normalmente agrupan-se an [[Orde relegiosa|ordes relegiosas]] ó an [[anstitutos seculares]].<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 178'''|lhéngua= pertués}}</ref> La Eigreija çpone dua [[Hierarquia de la Eigreija Católica|hierarquia ascendente]], baseado ne ls trés graus de l [[Orde (sacramiento)|Sacramiento de la Orde]] (l [[Eipiscopado]], l [[Presbiterado]] i l [[Diaconado]])<ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|local=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páginas='''N. 1554'''|lhéngua=pertués}}</ref>, que bai zde l simples diácono até chegar al cargo supremo de [[Papa]], que ye l xefe i pastor de la Eigreija. Cunsidrado l [[Bigário de Cristo]] na Tierra i l "''perpétuo i besible percípio i fundamiento de l'ounidade de la Eigreija''"<ref name="Papa1" />, l Papa ye [[Cunclabe|eileito]] pul [[Coleijo de ls Cardeales]].<ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 179 i 182'''|lhéngua=pertués}}</ref> La Eigreija defende que todos ls sous [[bispo]]s (que son coadjubados puls presbíteros i diáconos), debido al sacramiento de la Orde, son ls [[Sucesson apostólica|sucessores]] de ls [[Apóstolo|duoze Apóstolos]], sendo l Papa l sucessor direto de l [[San Pedro|Apóstolo Pedro]]. Dende l'outoridade i [[Primazie papal|primazie]] de que l Papa goza.<ref name="Papa1" />
La Eigreija Católica acradita que ls sous [[Clero|menistros sagrados]] son [[ícone]]s de Cristo,<ref>{{Citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= La Berdade de l Catolicismo Repuosta la dieç Temas Cuntrobersos|lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páiginas='''páig. 75'''|lhéngua=pertués}}</ref> lougo todos eilhes son homes, porque ls duoze Apóstolos son todos homes i Jasus, na sue forma houmana, tamien ye home.<ref name="homenspadres">{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 1577'''|lhéngua=pertués}}</ref> Mas esso nun quier dezir que l papel de a [[mulhier]] na Eigreija seia menos amportante, mas solo defrente.<ref name="encpopmulher">{{citar web | titalo= Mulhier | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 5 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Scetuando an causos referentes als [[diácono]]s i a padres ourdenados pulas [[Eigreijas católicas ourientales]] i puls [[ourdinariato pessonal para anglicanos|ourdinariatos pessonales para anglicanos]], to l clero católico ye oubrigado a ouserbar i cumprir l [[celibato]].<ref name="celibcat1" /><ref name="anglicanorum1" /><ref name="anglicanorum2" /> Nas Eigreijas ourientales, l celibato ye solo oubrigatório pa ls bispos, que son scolhidos d'antre ls sacerdotes celibatairos.<ref>{{citar web | títalo= Celibato | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 4 de outubre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Culto católico ===
{{AP|[[Culto crestiano]], [[Latria]], [[Dulia]] i [[Heiperdulia]]}}
Na Eigreija Católica, para para alhá de l culto d'adoraçon la Dius (''[[latria]]''), eisiste tamien l culto de [[beneraçon]] als santos (''[[dulia]])'' i a la Birge Marie (''[[heiperdulia]]''). Esses dous cultos, sendo la latria mais amportante, son ambos spressos atrabeç de la [[liturgie]], que ye l culto oufecial de la Eigreija, i tamien atrabeç de la [[piadade popular]], que ye l culto pribado de ls fiéis<ref name="CCL1">{{citar web | títalo= Culto | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 5 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref><ref name="EncCatlit">{{citar web | títalo= Liturgia | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 5 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Drento de la piadade popular, çtacan-se predominantemente las [[deboçon]]es i las [[ouraçon]]es quotidianas; anquanto que na liturgie çtacan-se a [[missa]] (de frequéncia oubrigatória als [[demingo]]s i [[Anho litúrgico#Festas de guarda|fiestas de guarda]]) i la [[Liturgie de las Horas]]. La Eigreija permite tamien la [[beneraçon d'eimaiges]] i de [[relíquia]]s sagradas. Anque la piadade popular ser de cierto modo facultatiba, eilha ye mui amportante pa l crecimiento spritual de ls católicos.<ref name="CCL1" /><ref name="EncCatlit" />
==== Lhiturgie ====
{{AP|[[Liturgie]] i [[Missa]]}}
La [[liturgie]] ye la celebraçon pública i oufecial de l Mistério de Cristo i an particular de l sou [[Mistério Pascal]],<ref name="lit1">{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 218'''|lhéngua=pertués}}</ref> sendo por esso la percipal atebidade de la Eigreija i la fuonte de la sue fuorça bital. Atrabeç desse serbício de [[culto crestiano]], ls católicos acraditan que Cristo cuntina l'obra de la salbaçon na sue Eigreija, culha i por meio deilha.<ref>''Ibiden'', n. 219</ref>
Essa persença i atuaçon de Jasus son asseguradas eficazmente puls [[siete sacramientos]],<ref name="CCL1" /><ref name="EncCatlit" /> cun particular çtaque pa la [[Eucaristia]], que ye la fuonte i cume de la bida crestiana. Esto porque la Eucaristia, adonde [[trasustanciaçon|Jasus stá persencialmente]], renoba i perpetua l [[Mistério Pascal|sacrifício de Jasus na cruç]] al longo de ls tiempos até a la [[Parúsia]]. Por esso, to la liturgie centra-se na celebraçon eucarística (ó [[missa]]).<ref name="EucMissa1">''Ibiden'', n. 225, 271, 274 i 275</ref>
To la liturgie centra-se ne l [[demingo]] i na [[Páscoa]] anual.<ref>''Ibiden'', n. 241 i 244</ref> Anque celebrar l único Mistério de Cristo, la Eigreija Católica ten muitas tradiçones litúrgicas defrentes, debido al sou ancuontro culs bários pobos i [[cultura]]s. Esso custitui ua de las rezones pula eisisténcia de las 24 Eigreijas sui iuris que cumponen la [[Eigreija Católica]], todas eilhas cun ua tradiçon teológica, litúrgica, stórica i cultural defrentes antre si.<ref>''Ibiden'', n. 247 - 248</ref>
=== Sacramientos ===
{{AP|[[Sacramientos católicos]]}}
[[Fexeiro:Leonardo da Vinci (1452-1519) - The Last Supper (1495-1498).jpg|thumb|left|190px|Na [[Redadeira Cena]], Jasus anstituiu l sacramiento de la [[Eucaristia]].<ref>''Ibiden'', n. 272</ref>]]
La Eigreija Católica acradita que ls [[Sacramientos católicos|siete sacramientos]] fúrun anstituídos por Jasus Cristo i cunfiados a la Eigreija, durante l sou menistério, cumo senhales sensibles i eficazes mediante ls quales ye cuncedida la bida i la [[grácia]] debinas a todos aqueilhes que ls recíben.<ref>''Ibiden'', n. 224</ref> L'admenistraçon de ls sacramientos ye andependiente de la santidade pessonal de l menistro, ambora ls fruitos de ls sacramientos dependan de las çposiçones de quien ls recibe. Subre ls sacramientos, [[San Lion Magno]] diç: "''l qu'era besible ne l [[Jasus|nuosso Salbador]] passou pa ls sous sacramientos''".<ref>''Ibiden'', n. 225 i 229</ref>
Al celebrá-los, la Eigreija Católica alimenta, sprime i fortifica la sue fé, sendo por esso ls sacramientos ua parte antegrante i inalienable de la bida de cada católico i fundamentales pa la sue salbaçon. Esso porque eilhes cunfíren als crentes la grácia debina, ls dones de l [[Sprito Santo]], l [[perdon]] de ls [[pecado]]s, la cunformaçon la Cristo i la pertença a la Eigreija, que ls torna capazes de bibiren cumo filhos de Dius an Cristo. Dende la grande amportança de ls sacramientos na [[Liturgia#Aperfundamiento subre la liturgie católica|liturgie católica]].<ref>''Ibiden'', n. 230 i 357</ref>
[[Fexeiro:Seven Sacraments Rogier.jpg|thumb|right|170px|Ls [[Sacramientos católicos|siete sacramientos]] repersentados nua pintura de l seclo XV.]]
Ls [[Sacramientos católicos|siete sacramientos]] marcan las bárias fases amportantes de bida crestiana, sendo estes debedidos an trés catadories:
* ls sacramientos de la [[ampeçaçon crestiana]] ([[Batismo]], [[Cunfirmaçon]] i [[Eucaristia]]), que "''lhançan ls aliçaces de la bida crestiana: ls fiéis, renascidos pul Batismo, son fortalecidos pula Cunfirmaçon i alimentados pula Eucaristia''";<ref>''Ibiden'', n. 251.</ref>
* ls ''sacramientos de la cura'' ([[Reconciliaçon]] i [[Unçon de l anfermos]]), que possibelitan a la Eigreija la cura i l fortalecimiento de la nuoba bida dada por Jasus atrabeç de ls sacramientos de l'ampeçaçon crestiana, bisto qu'eilha puode ser anfraquecida i até perdida por causa de l [[pecado]];<ref>''Ibiden'', n. 295</ref>
* ls ''sacramientos al serbício de la quemunhon i de la misson'' ([[Orde (sacramiento)|Orde]] i [[Casamiento relegioso|Casamiento]]), que cuntribuen pa l'eidificaçon de l pobo de Dius, pa la quemunhon eclesial i pa la salbaçon de ls outros.<ref>''Ibiden'', n. 321.</ref>
San Tomás de Aquino afirmou que "''todos ls sacramientos stan ourdenados pa la Eucaristia cumo pa l sou fin''". Na [[Eucaristia]], renoba-se l [[mistério pascal]] de Cristo, atualizando i renobando assi la salbaçon de l'houmanidade.<ref name="Sacraeucar1">''Ibiden'', n. 250</ref> Tamien na Eucaristia, adonde [[trasustanciaçon|Cristo stá persencialmente neilha]], l'açon santificadora de Dius an fabor de ls homes i l [[Latria|culto houmano para cun El]] atinge l sou auge.<ref>''Ibiden'', n. 274</ref>
== Salbaçon i Santidade ==
{{AP|[[Soteriologie]] i [[Salbaçon]]}}
[[Fexeiro:Agape, Chionia, and Irene.jpg|140px|thumb|right|Ls [[santo]]s son modelos de santidade i de birtude para séren seguidos pula Eigreija.<ref name="Santodef1">{{citar web | títalo= Santos/Santas | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>]]
Segundo la [[soteriologie]] católica, la [[salbaçon]], que ye ouferecida por Dius a todos aqueilhes que quejiren, permite i cunduç l'home a la [[santidade]], a la felicidade i a la bida eiterna. Essa salbaçon debe ser oubtida atrabeç de la fé an Jasus Cristo i de la pertença a la [[Corpus Mysticun|Eigreija fundada i ancabeçada por El]]. Mas, esta fé nun nega la [[Doutrina de la Eigreija Católica#Salbaçon pa ls nó-católicos|salbaçon pa ls nó-católicos]].<ref name="ECPSal1">{{citar web | títalo= Salbaçon | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Segundo la fé católica, todos son ajudados i chamados por Dius para séren santos, ó seia, para lutáren spiritualmente cul fin de crecíren an santidade, que ye "''la plenitude de la bida crestiana i la perfeiçon de la caridade''".<ref>{{citar web | outor= CONCÍLIO BATICANO II | titulo= Lumen Gentium | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19641121_lumen-gentium_po.html | anho= 1964 | formato= '''n. 40''' | acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Essa luita spritual, ó camino de [[santificaçon]], ampeça ne l momiento de l batismo, quando se recibe la [[grácia]] santificante, i debe progredir cula ajuda de l'ouraçon, de ls sacramientos i d'outros meios de salbaçon çpuostos pula Eigreija. Essa progresson debe ser siempre motibada pula sperança de la salbaçon i animada pula [[caridade]]. La caridade traduç-se na rializaçon de ls ansinamientos crestianos (que se resumen ne ls [[Jesus#Ansinamientos, sermones i milagres|mandamientos d'amor]]) i na prática de las [[buonas obras]], que sprimen la fé an Cristo i eliminan las [[Cunfisson (sacramiento)#Penas temporales|penas temporales]] causadas pul pecado. Essa postura i açon de l católico cuntribuirie tamien pa la custruçon dun mundo melhor i pa l'aceleraçon de la rializaçon defenitiba de l [[Reino de Dius]]. La fin de l camino de santificaçon ye oubter la plenitude de la felicidade i la bida eiterna, que ye gozada passado la muorte puls santos (ó salbos) ne l [[Cielo (religion)|Cielo]], an íntima ounion cula [[Trindade (cristianismo)|Trindade]].<ref name="ECPSal1" />
=== Justificaçon, Grácia, Misericórdie, Mérito i Lhiberdade ===
{{AP|[[Grácia]], [[Justificaçon (teologie)]] i [[Libre-arbítrio]]}}
[[Fexeiro:St. Paul, by El Greco.jpg|160px|thumb|left|[[Paulo de Tarso|San Paulo]] (séc. I) cuntribuiu mui pa l zambolbimiento de l cunceito de [[justificaçon (teologie)|justificaçon]].<ref>{{citar web | títalo= St. Paul | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/11567b.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=6 de júnio de 2009}} '''Nota:''' ber la seçon ''Theology of St. Paul''", suseçon ''Paul and Christ''.</ref>]]
La Eigreija Católica acradita que debido al [[pecado ouriginal]], todos ls homes ténen que morrer. Mas, Dius quijo reconceliar-se culs homes i salbá-los, ambiando por esso l [[Jasus|sou Filho]] para que El [[Mistério pascal|morrisse puls pecadores]]<ref name="Bunt1"/>. Cula sue muorte, todos ls pecados de ls homes, cometidos quier ne l passado, quier ne l feturo, seran perdoados por Dius, zde que ls homes se arrependan dun modo libre i sincero.<ref name="Perdon1" />
Assi, d'acuordo cul ansino de la Eigreija, ls homes oubténen la [[salbaçon]], que se debe a la [[justificaçon (teologie)|justificaçon]], que ye l'eniciatiba misericordiosa i gratuita de Dius de cunceder la salbaçon a l'houmanidade. Essa açon subrenatural cancela ls pecados, por meio de la grácia santificante de l [[Sprito Santo]], que fui merecida pula [[peixon de Cristo]] i dada ne l batismo als homes. Cula grácia santificante, ls batizados recíben l perdon de l pecado ouriginal, passan a ser filhos de Dius i partecipantes de la natureza i bida debinas. Para para alhá de la grácia santificante, que justifica i salba ls homes, eisiste inda las grácias atuales, las grácias sacramentales i las grácias speciales (ó [[carisma]]s).<ref name="Justgracat1">''Ibiden'', n. 422-424</ref>
Acradita-se que la [[grácia]] ye un don subrenatural ó socorro gratuito que Dius cuncede als homes, para qu'eilhes séian capazes d'agir por amor d’El i para cunceder-les todos ls benes (sprituales ó materiales) necessairos a la sue eisisténcia i a la sue salbaçon. Aliás, la própia perparaçon de l'home para acuolher libremente la grácia yá ye obra de la grácia, sendo esta neçaira para suscitar i manter la colaboraçon de ls fiéis na [[Justificaçon (teologie)|justificaçon pula fé]] i na santificaçon pula caridade.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 1996 e 2001'''|lhéngua=pertués}}</ref>
Na dinámica de la justificaçon, la [[libardade]] ye fundamental, porque la repuosta de l'home a la grácia debe ser libre, pus "''l'alma solo puode antrar libremente na quemunhon de l'amor''".<ref>''Ibiden'', n. 2002</ref> Esso splica l fato de la [[santidade]] nun ser atingida por todos, anque de la buntade de Dius de salbar to l'houmanidade. Hai siempre pessonas que ban pa l Anfierno, simplesmente porque recusórun libremente l'arrependimiento i la grácia de la salbaçon, mesmo até ne l momiento de la muorte. Mas la libardade, que fui cuncedida por Dius, permite tamien a l'houmanidade participar libremente ne l'amor debino i na custruçon de l Reino de Dius, cumo filhos de Dius i co-heirdeiros de Cristo.<ref>{{citar web | títalo= L libre arbítrio | publicado = Veritatis Splendor | url=http://www.veritatis.com.br/apologetica/artigosgracajustificacaopecadooriginal/552-o-livre-arbitrio |acessodata= 22 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
Esta participaçon, tornada possible grácias al [[mistério pascal|sacrifício redentor de Cristo]], assenta-se na fé i na prática quotidiana de las buonas obras, cujo mérito ó dreito a la recumpensa debe ser atribuído a la grácia de Dius i solo depuis a la buntade libre de l'home. L'home, que juridicamente nun ten nanhun mérito porque recebiu todo gratuitamente de Dius, puode merecer, por cuncesson i caridade de Dius,<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 426'''|lhéngua=pertués}}</ref> las grácias úteles i ls benes temporales necessairos para alcançar la bida eiterna. Mas naide puode tener l mérito de la grácia santificante.<ref>''Ibiden'', n. 427</ref>
=== Salbaçon pa ls nó-católicos ===
[[Fexeiro:JohannesPaul2-portrait.jpg|150px|thumb|right|Na ancíclica ''[[Redemtoris Missio]]'', l [[Papa Juan Paulo II|Juan Paulo II]] afirmou que "''la [[salbaçon]] an Cristo […] debe ser posta cuncretamente a la çposiçon de todos.''"<ref name="Redemptoris1">{{citar web | outor= JOÃO PAULO II | títalo= Redemptoris Missio | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_07121990_redemptoris-missio_po.html | anho= 1991 | formato= '''N. 9 i 10''' | acessodata= 29 de dezembre de 2013|lhéngua=pertués}}</ref>]]
La Eigreija Católica acradita que ye l strumiento de la redençon de todos ls homes i l sacramiento ounibersal de la salbaçon.<ref>{{citar web | outor= CONCÍLIO BATICANO II | títalo= Lumen Gentium | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19641121_lumen-gentium_po.html | anho= 1964 | formato= '''n. 9 i 48''' | acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Por esso, la Eigreija Católica ansina que fura de la Eigreija nun hai salbaçon. Esse ansinamiento remonta als purmeiros seclos de l Cristandade, sendo yá refletido por bários [[Padres de la Eigreija]], cumo [[Agostino de Hipona|Santo Agostico]] i [[Cipriano de Cartago|San Cipriano]].<ref name="montfortsalbaçon1">{{citar web | outor= MARCELO ANDRADE | títalo= Fura de la Eigreija nun hai salbaçon | publicado = Associação Cultural Montfort | url=http://web.archive.org/web/20110111101506/http://www.montfort.org.br/index.php?secao=veritas&subsecao=igreja&artigo=foradaigreja&lang=bra |acessodata= 24 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>. L Papa Pio IX (1846-1878) salientou tamien que:
{{Quote1|Fura de la Eigreija Apostólica Romana naide puode salbar-se.[…] Antretanto, tamien ye perciso tener por cierto qu'aqueilhes que sofren d'eignoráncia de la berdadeira religion, se aqueilha ye ambencible, nun son eilhes ante ls uolhos de l [[Dius|Senhor]] réus por esso de culpa algua.<ref name="AlocucaoPioIX">{{citar web | outor= PAPA PIO IX | títalo= Singulari Quadam | url=http://geocities.ws/caleb1x/documents/singulariquadam.html | anho= 1854 | lhéngua= inglés | acessodata= 22 de setembre de 2010}}</ref>}}
Essa eignoráncia ambencible puode ser causada pula precariadade de ls meios de quemunicaçon, pula ineficiéncia de l'eibangelizaçon i por ambientes de restriçon i barreiras cuntextuales, anteletuales, psicológicas, culturales, sociales i relegiosas, muitas bezes ansuperables.<ref name="Salncat">{{citar web | títalo= Ye possible la salbaçon fura de la Eigreija Católica? | publicado = Frente Universitária Lepanto | url= http://www.lepanto.com.br/catolicismo/doutrina-catolica/e-possivel-a-salvacao-fora-da-igreja-catolica/ | acessodata= 24 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref> Esso senefica que ls nó-católicos (mesmo ls nó-crestianos) tamien puoden ser salbos, zde que, sin culpa própia, eignoran la [[Rebelaçon debina]] i la Eigreija, mas que "''percuran sinceramente Dius i, sob l'anfluxo de la [[grácia]], se sforçan por cumprir la sue buntade''".<ref name="FuraEigreijanunsalv">{{Citar libro|autor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 171'''|lhéngua=pertués}}</ref> An relaçon als bebés i ninos muortas sin batismo, la Eigreija ten sperança de qu'eilhes puodan ser salbos,<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 1261'''|lhéngua=pertués}}</ref> por esso, na sue liturgie, cunfia-las a l'anfenita bondade de Dius.<ref>{{Citar libro|outor=IGREJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 262'''|lhéngua=pertués}}</ref>
La Eigreija ansina tamien que ls crestianos nó-católicos son, anque dun modo amperfeito, nembros anseparables de l [[Corpus Mysticum|Cuorpo Místico de Cristo]], atrabeç de l batismo.<ref name="NCatolicsal1">''Ibiden'', n. 163</ref> Ó seia, pa ls católicos, eilhes son armanos i eilemientos de la única Eigreija de Cristo,<ref name="dominumiesus">{{citar web | outor= CUNGREGAÇON PARA LA DOUTRINA DE LA FE | títalo= Dominus Iesus | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20000806_dominus-iesus_po.html | anho= 2000 | formato= '''nota 56''' | acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> que susiste (''[[susistit in]]'') na Eigreija Católica.<ref name="Subsistit1" /> Por esso, essas quemunidades crestianas çponen de muitos, mas nun de a totalidade, de ls eilemientos de santificaçon i de berdade necessairos a la salbaçon,<ref name="NCatolicsal1" /> sendo essa posiçon católica ua de las bases de l'ecumenismo atual. Mas, la Eigreija Católica afirma que solo eilha ye que cuntén i admenistra a totalidade i la plenitude de ls meios de salbaçon.<ref name="Salncat" /><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 166'''|lhéngua=pertués}}</ref>
La posiçon ecuménica de toleráncia i respeito por outras religiones nun senefica que la Eigreija Católica reconheça que todas las religiones son bálidas i eiguales i que ls homes puodan salir de la Eigreija sin cunsequéncia spritual.<ref name="montfortsalbaçon1" /><ref name="Salncat" /> Para cuncluir, l'afirmaçon ''fura de la Eigreija nun hai salbaçon'' senefica que "''to la salbaçon ben de Cristo-Cabeça por meio de la Eigreija, que ye l [[Corpus Mysticum|sou Cuorpo]]''", andependientemente se la pessona salba seia católica ó nó.<ref name="ECPSal1" /><ref name="FuraEigreijanunsalv" /><ref>{{Citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= La Berdade de l Catolicismo - Repuosta la dieç Temas Cuntrobersos |lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páiginas='''páigs. 145 - 147'''|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Sofrimiento ===
{{AP|[[Sofrimiento]], [[Sacrifício]] i [[Mortificaçon]]}}
[[Fexeiro:Bernardo Strozzi - St. Francis in ecstasy.png|150px|thumb|right|San Francisco de Assis (1182 - 1226), tal cumo muitos santos, era praticante d'einúmaros sacrifícios. El spurmentou até la pobreza radical i a delor de ls [[Stigma (fenómeno)|stigmas]].<ref>{{citar web | títalo= Artigo: San Francisco de Assis | publicado = Rádio Vaticano | url=http://br.radiovaticana.va/news/2017/10/04/artigo_s%C3%A3o_francisco_de_assis/1340673 |acessodata= 25 de nobembre de 2017|lhéngua=pertués}}</ref>]]
Segundo la perspetiba católica, l [[sofrimiento]], que ye ua cunsequéncia de l [[mal]] <ref name="Sofrimweigel1"/> i que stá associado a la muorte i a las lhemitaçones houmanas, nunca fui zeiado por Dius. Mas, contra la buntade debina, l sofrimiento passou a ser ua rialidade antrínseca al home, por cunsequéncia de l [[pecado oureginal]] i, mais tarde, de todos ls pecados cometidos puls homes.<ref name="Sof1">{{citar web | outor= JOSÉ LUÍS VILLAC | títalo= Por qu'eisiste sofrimiento? | publicado = Frente Universitária Lepanto | url=http://www.lepanto.com.br/catolicismo/doutrina-catolica/por-que-existe-sofrimiento/ | acessodata=24 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref><ref name="Sofri2">{{citar web | títalo= Sofrimento | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Mas, por causa de l [[Mistério pascal|sacrifício redentor de Cristo]], l sofrimiento passou a tener un "''sentido berdadeiramente subrenatural i […] houmano, […] porque se radica ne l mistério debino de la redençon de l mundo i […] porque nel l'home se aceita la si mesmo, cula sue própia houmanidade, cula própia dignidade i la própia misson.''"<ref>{{citar web | outor= PAPA JOÃO PAULO II | títalo= Salvifici Dolores | publicado= Santa Sé | url=http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/apost_letters/documents/hf_jp-ii_apl_11021984_salvifici-doloris_po.html| anho= 1984 | formato= '''N. 31''' | acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Lougo, l sofrimiento passou a star persente ne l mundo para zamcadear l'amor i para permitir la [[cumberson (religion)|cumberson]] i la reconstruçon de l bien.<ref name="Salvifici1">''Ibiden'', n. 12 i 30</ref>
L sofrimiento, quier boluntairo (s.: [[mortificaçon]], trabalho, etc.), quier amboluntairo (s.: malinas), passou a ser, sob la forma de [[sacrifício]], ua peça fundamental na [[salbaçon]] de l'houmanidade, mediante la participaçon pessonal i ounion de ls sacrifícios andebiduales al supremo [[Mistério pascal|Sofrimiento de Cristo]]. I essa participaçon amplica l'aceitaçon amorosa de ls sofrimientos permitidos por Dius na bida terrena. Aliás, [[Paulo de Tarso|San Paulo]] tamien afirmou que bai "''cumpletando na mie chicha l que falta als sofrimientos de Cristo, a fabor de l sou cuorpo, que ye la Eigreija''" (Col 1,24).<ref name="Sof1" /><ref name="Sofri2" /> Para alhá desso, Dius usa l sofrimiento para probar la fé, la perseberança i la cunfiança de l'home m'El, bien cumo para tornar l'home mais fuorte i mais maduro (cumo ne l causo de [[Jó]]).<ref name="SalvificiD1" />
=== Quemunhon de l santos ===
{{AP|[[Santo]] i [[Santidade]]}}
[[Fexeiro:Heiligenhimmel 18Jh.jpg|220px|thumb|direita|Ls santos ne l [[Cielo (religion)|Cielo]], juntos culs [[anjo]]s i cula [[Trindade (cristandade)|Trindade]].]]
La [[quemunhon de ls Santos]] ten dous seneficados antimamente relacionados: "''«quemunhon nas cousas santas, santa», i «quemunhon antre las pessonas santas, santi»''". L purmeiro senefica la participaçon de todos ls nembros de la Eigreija nas cousas santas: la [[fé]], ls [[sacramientos católicos|sacramientos]] (nomeadamente la [[Eucaristia]]), ls [[carisma]]s i ls outros dones sprituales. L segundo senefica l'ounion biba i spritual de todos ls fiéis crestianos i nembros de la Eigreija que, "''pula grácia, stan ounidos la Cristo''", formando un único [[Cuorpo Místico de Cristo]] i sendo por esso "''pessonas santas (santi) an Cristo''". Lougo, esta quemunhon de santos forma "''ua solo família, la Eigreija''", que stá ourganizada an trés stados sprituales defrentes:<ref name="Com1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 194 i 195'''|lhéngua=pertués}}</ref><ref name="Com2">{{citar web | titulo= Santos intercessores e seu culto | publicado = Paróquia São Leopoldo Mandic | url=http://web.archive.org/web/20070112211218/http://www.psleo.com.br/d_os_santos_intercessores.htm | acessodata=6 de júnio de 2009}}</ref><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=[[Catecismo de la Eigreija Católica]]|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 946, 948, 954, 960-962'''|lhéngua=pertués}}</ref>
* la [[Eigreija melitante]], formada puls fiéis que "''peregrinan na Tierra''", nomeadamente aqueilhes que stan an [[Grácia#Stado de grácia|stado de grácia]] (ó seia, que nun stan manchados por [[pecado mortal|pecados mortales]] nó [[Cunfisson (sacramiento)|cunfessados]]);<ref name="Com1" /><ref name="Com2" />
* la Eigreija padecente ó purgante, custituída pulas almas qu'inda padecen ne l [[Purgatório]]<ref name="Com1" /> i que, por esso, necessitan de las ouraçones de sufrágio (nomeadamente a [[missa]]), de las [[buonas obras]], de ls [[sacrifício]]s, de las [[andulgéncia]]s i de las obras de peniténcia praticadas puls nembros de la Eigreija melitante.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 211'''|lhéngua=pertués}}</ref> Todas estas açones acelírun la [[Purificaçon ritual|purificaçon]] i posterior antrada ne l Cielo destas almas padecentes<ref name="Com2" /> ;
* la Eigreija triunfante, cumpuosta puls habitantes de l [[Cielo (religion)|Cielo]] (çconhecidos/anónimos ó ouficialmente [[Canonizaçon|reconhecidos]] pula Eigreija), ó seia, por todos aqueilhes qu'alcançórun la defenitiba santidade i felicidade, sendo, antoce, ls [[Antercesson|antercessores]] de ls homes junto de Dius.<ref name="Com1" /><ref name="Com2" />
Por bezes, ciertas pessonas santas, por las sues birtudes, ansinamientos i santidade séren de l coincimiento público, son [[Beatificaçon|beatificadas]] ó [[canonizaçon|canonizadas]] (ó seia, ouficialmente reconhecidas) pula Eigreija. La Eigreija reconhece-las cumo habitantes de l Cielo i modelos eisemplares d'eimitaçon. Para alhá desso, un santo ouficialmente reconhecido ye inda dino de culto, mas, solo de beneraçon (la ''[[dulia]]''), que ye defrente de l culto d'[[latria|adoraçon la Dius]].<ref name="Santodef1" />
== Birge Marie: Mai de Dius ==
{{AP|[[Marie (mai de Jasus)]] i [[Mariologie]]}}
[[Fexeiro:Mary16thC.jpg|160px|thumb|left|[[Birge Marie]] i l nino [[Jasus]] al colo.]]
D'acuordo cula [[mariologie]] católica, Dius scolheu gratuitamente [[Marie (mai de Jasus)|Marie]] cumo la mai de [[Jasus|sou Filho]]: para cumprir tal misson, [[Eimaculada Cunceiçon|fui preserbada de l pecado ouriginal i de todos ls pecados]].<ref>''Ibiden'', n. 96'''</ref> L'[[Gabriel (anjo)|arcanjo Gabriel]] anunciou a la Birge Marie que Dius fazerie cun qu'eilha cuncebisse Jasus de l [[Sprito Santo]], ó seia, an [[birgindade]] i sin participaçon d'home algun.<ref name="Ibiden, n. 98"/> Lougo, l Sprito Santo fizo deilha la Mai de Cristo i, cumo Cristo ye l própio Dius ancarnado, tamien la [[Teótoco|Mai de Dius]].<ref name="BM1" /><ref>''Ibiden'', n. 95</ref> Marie aceitou oubedientemente essa misson debina tan neçaira a la salbaçon, tornando-se assi na [[corredentora]] de ls homes. Casou cun San José, qu'assumiu la paternidade terrena de Jasus, mas, mesmo assi, eilha cunseguiu cunserbar la sue [[Dogmas i doutrinas marianas de la Eigreija Católica#Perpétua Birgindade de Marie|birgindade por to la bida]].<ref>''Ibiden'', n. 97 i 99</ref>
Debido al fato de tener cuncebido Jasus, que ye l único Redentor de ls homes i la [[Corpus Mysticun|Cabeça de la Eigreija]], eilha torna-se tamien na [[Mai de la Eigreija]] i de todos ls homes que Jasus bieno salbar. Eilha ''"copera cun amor de mai ne l nacimiento i na formaçon na orde de la grácia''" de qualquiera ser houmano.<ref>''Ibiden'', n. 100 i 196</ref> Passado la sue [[Assunçon de Marie|assunçon al Cielo]], eilha, cumo [[Reina de l Cielo]], cuntina a [[antercesson|anterceder]] puls sous filhos i a ser un modelo de santidade para todos. Ls católicos "''bénen neilha ua eimaige i ua antecipaçon de la ressurreiçon que ls spera''", sendo por esso l ícone [[Scatologie|scatológico]] de la Eigreija (ó la rializaçon mais purfeita de la Eigreija).<ref>''Ibiden'', n. 197 i 199</ref>
L [[Culto crestiano|culto]] de beneraçon la Marie (chamado d'''[[heiperdulia]]'') ye defrente de l [[Latria|culto d'adoraçon la Dius]]. L culto mariano ye spresso nas fiestas litúrgicas dedicadas a eilha, nas [[peregrinaçon]]es als [[Apariçones marianas|locales adonde Marie supostamente apareciu]], nas einúmaras deboçones (s.: [[Scapulário de Nuossa Senhora de l Carmo]]) i ouraçones marianas (s.: [[Santo Rosário]]).<ref>''Ibiden'', n. 198</ref> Ua de las percipales causas de la deboçon popular i de l culto la Marie ten a ber cula fé de ls católicos na poderosa antercesson de Marie junto de Dius, l çtinatairo radadeiro de todas las ouraçones i pedidos de ls homes.<ref>{{citar web | títalo= Por que a Igreja diz que Maria é mediadora? | publicado = Sociedade Católica | url=http://web.archive.org/web/20090207055438/http://sociedadecatolica.com.br/modules/xoopsfaq/index.php?cat_id=9 | acessodata=6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Catecismo de San Pio X| publicado = Diocese de Braga | url=http://www.diocese-braga.pt/catequese/sim/biblioteca/publicacoes_online/56/Catecismo_Sao_Pio_X.pdf | formato= '''n. 335-338''' | outor= PAPA SAN PIO X | acessodata=6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
== Muorte i Bida eiterna ==
{{AP|[[Scatologie]] i [[Apocalipse]]}}
[[Fexeiro:Lonelysoul.jpg|120px|thumb|right|Ua alma a ser purificada pul ''fuogo'' temporário de l [[Purgatório]].]]
[[Fexeiro:Frans Francken d. J. 002.jpg|140px|thumb|right|Almas perdidas la séren torturadas pul ''fuogo'' eiterno de l [[Anferno]].]]
[[Fexeiro:Fra Angelico 009.jpg|200px|thumb|dreita|[[Juízo Final]].]]
Segundo la [[scatologie]] católica, passado la muorte de cada pessona, la sue [[alma]] separa-se de l sou [[cuorpo]] mortal i corrutible, ampeçando assi la sue [[bida eiterna]], que nun terá fin i que ye precedida para cada un por un [[juízo particular]] i que será cunfirmada pul [[juízo final]].<ref>{{Citar libro|autor=EIGREJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 207'''|lhéngua=pertués}}</ref> Esse juízo final rializar-se-á ne ls radadeiros momientos antes de l fin de l mundo.<ref name="Juz1">''Ibiden'', n. 215</ref>
=== Juízo particular ===
{{AP|[[Juízo particular]] i [[Nobíssimos]]}}
Basicamente, l [[juízo particular]] ye l julgamiento de retribuiçon eimediata que cada home, passado la sue [[muorte]], recibe de Dius, tenendo an cunta la sue fé i las sues obras rializadas durante l sou camino de [[santificaçon]] terrestre (beija la seçon Salbaçon i Santidade).<ref>''Ibiden'', n. 208</ref> Passado essa eipifania particular, l'alma será çtinada a star:
* ne l [[Paraíso]] (ó Cielo), que ye l stado de salbaçon defenitiba i de felicidade suprema, reserbado solamente a las pessonas que, debido a l'aceitaçon de Dius (i de l sou amor) i al sou [[arrependimiento]], morrírun an [[stado de grácia]], esto ye, sin ''manchas'' de qualquiera [[pecado]]. Esses [[santo]]s forman assi la Eigreija triunfante, adonde "''bénen Dius face la face''" (1 Quelor 13,12), biben an quemunhon d'amor cula Trindade i [[Antercesson|anterceden]] puls habitantes de la Tierra;<ref>''Ibiden'', n. 209</ref>
* ne l [[Purgatório]], que ye l stado daqueles que, sendo amigos de Dius i yá salbos, percisan inda de purificaçon para entráren puros ne l Cielo. Essa purificaçon temporária, que ls fiéis inda peregrinos na Tierra puoden ajudar a acelerar (beija la suseçon ''Quemunhon de ls santos''), cunsiste na eliminaçon de las penas temporales de ls pecados cujas culpas yá stában perdoadas;<ref>''Ibiden'', n. 210 i 311</ref>
* ne l [[Anfierno]], que cunsiste na cundenaçon eiterna daqueles que decidiran libremente bibir apartados de Dius. Mais cuncretamente, eilhes recusórun Dius, l sou amor i la sue [[grácia]] salbífica, scolhendo boluntariamente persistir ne l [[pecado mortal]], mesmo até ne l momiento de la muorte.<ref>''Ibiden'', n. 212</ref> Essas decisones son respeitadas por Dius, porque el criou l'home cumo un ser libre i respunsable, anque el querer "''que todos téngan modo de se arrepender''" (2Ped 3,9).<ref>''Ibiden'', n. 213</ref>
Essa doutrina scatológica, que trata subre l çtino andebidual de las almas, stá sintetizada ne ls chamados [[nobíssemos]], que son quatro: muorte, juízo, anfierno i paraíso. L purgatório nun entra porque ye solo un stado spritual trasitório i temporairo.<ref>''Ibiden'', seçon "''Novíssimos''"</ref>
=== Fin de l mundo, Juízo Final, Ressurreiçon i Reino de Dius ===
{{AP|[[Juízo Final]], [[Parusia]], [[Ressurreiçon]], [[Scatologie]] i [[Reino de Dius]]}}
Acerca de l çtino coletibo de l'home ne l [[Scatologie|fin de l mundo]], la Eigreija ansina qu'ocorrerá un [[Juízo Final]] mesmo antes de l fin de l mundo, mas nin eilha sabe satamente qual ye la data para tal acuntecimiento.<ref name="Juz1" /> Momientos antes de l Juízo final, Jasus Cristo, que tamien ressucitou de ls muortos i bibe para siempre, ressucitará to l'houmanidade, dando ua nuoba bida, mas desta beç eimortal, para todos ls cuorpos que perecírun. Nesse momiento, todas las almas, quier stéian ne l [[Cielo (religion)|Cielo]], ne l [[Purgatório]] ó ne l [[Anfierno]], regressaran defenitibamente als sous nuobos cuorpos.<ref>''Ibiden'', n. 202 - 206</ref>
Na bison católica, to l'houmanidade reunir-se-á delantre de Dius, mais cuncretamente de Jasus, qu'eirá [[Segunda benida de Cristo|regressar triunfalmente]] a a tierra cumo juiç de ls bibos i de ls muortos. El cunfirmará ls einúmaros juízos particulares i permitirá por bias desso que l cuorpo ressucitado puoda ''"participar na retribuiçon que l'alma tubo ne l [[juízo particular]]''". Esta retribuiçon cunsiste na bida eiterna (pa ls que stan ne l Cielo ó ne l Purgatório) ó na cundenaçon eiterna (pa ls que stan ne l Anfierno).<ref>''Ibiden'', n. 214</ref>
Depuis de l juízo final, acradita-se, dá-se finalmente la fin de l mundo. L'antigo mundo, que fui criado ne l'ampeço por Dius, ye libertado de la scrabidon de l pecado i trasformado ne ls "''nuobos cielos i na nuoba tierra''" (2 Ped 3,13). Nesse nuobo stado de cousas, ye tamien alcançada la plenitude de l [[Reino de Dius]], ó seia, ye defenitibamente rializado l çígnio salbífico de Dius de "''recapitular an Cristo todas las cousas, las de l cielo i las de a tierra''" (Ef 1,10). Nesse misterioso reino, adonde l mal será ineisistente, ls [[santo]]s (ó salbos) gozaran la sue bida eiterna i Dius será "''todo an todos''" (1 Quelor 15,28), formando assi ua grande família i quemunhon d'amor i de felicidade suprema. Ls cundenados bibiron para siempre ne l Anfierno i afastados de l Reino de Dius.<ref name="Fimundo1" />
== Moral católica ==
{{AP|[[Teologie moral católica]]}}
{{VT|Doutrina católica subre ls dieç Mandamientos}}
Ls católicos acraditan que la [[Rebelaçon debina]] apersenta las regras para un bun relacionamiento de ls homes antre si i para cun [[Dius]].<ref name="moral1">{{citar web | titulo= Teologia Moral | publicado = Doutrina Católica | url=http://web.archive.org/web/20091027035115/http://br.geocities.com/worth_2001/teologiamoral.html | acessodata=22 de setembre de 2010}}</ref> Essa [[ética]] i [[moral]] centra-se ne l zafio de la dádiba de si mesmo als outros i la Dius.<ref>{{Citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo=La Berdade de l Catolicismo Repuosta la dieç Temas Cuntrobersos|lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páiginas='''páig. 81'''|lhéngua=pertués}}</ref> Antoce, essas regras dében ser praticadas ne l quotidiano, para libertar l'home de la scrabidon de l [[pecado]],<ref name="moral1" /> que ye un outéntico abuso de la [[libardade]].<ref name="peca1">Ibiden, páig. 89</ref> Esso porque, na bison católica, l'home solo ye libre se cunseguir ser melhor i ser atraído pa l [[Bien (filosofie)|bien]] i pa l [[Beleza|Belo]].<ref>''Ibiden'', páig. 86</ref> La Eigreija ansina que la bondade i las bien-abinturanças definen l cuntesto pa la cunduta moral crestiana, que ye andispensable pa l camino de la salbaçon, ampeçada pula [[grácia santificante]] de l [[batismo]], que [[justificaçon (teologie)|justifica]].<ref name="moral1" /><ref>''Ibiden'', páigs. 80 i 83</ref>
Segundo la Eigreija, la trasgresson dua regra moral amplica la scolha de l [[mal]] i por esso l cometimiento de [[pecado]]s, ambora l'[[antençon]], las cunsequéncias i las circunstáncias podíssen anular ó atenuar la [[respunsabelidade]] de quien age. Mas esso nun puode nunca altarar la culidade moral de ls própios atos, bisto que "''la fin nun justifica ls meios''".<ref>{{Citar libro|autor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 367 i 368'''|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Dignidade, Lhiberdade i Cuncéncia moral ===
{{AP|[[Dignidade]] i [[Dreitos houmanos]], [[Liberdade]], [[Libre-arbítrio]] i [[Cuncéncia (moral)]]}}
La doutrina católica acradita que l'home ten [[dignidade]], que stá radicada na sue criaçon a l'eimaige i semelhança de [[Dius]], l qu'amplica necessariamente que l'home ten [[libardade]] i [[cuncéncia (moral)|cuncéncia moral]]. La libardade ye ua capacidade inalienable de l'home,<ref>''Ibiden'', n. 365</ref> dada por Dius, de scolher antre l bien i l mal. Esse poder único, que "''atinge la [[perfeiçon]] quando ye ourdenada para Dius''", torna l'home respunsable puls sous atos deliberados, debido a la sue cuncéncia moral. Lougo, "''la scolha de l mal ye un abuso de la libardade, que cunduç a la scrabatura de l pecado.''"<ref name="Lib1">''Ibiden'', n. 363 i 364</ref>
Quando scuita corretamente la [[cuncéncia moral]], qualquiera pessona percebe la culidade moral dun ato, permitindo-le assumir la respunsabelidade, i cunsegue oubir la boç de Dius,<ref name="Cons2">''Ibiden'', n. 372</ref> que l'ourdena a praticar l bien i a eibitar l mal.<ref name="Cons1">''Ibiden'', n. 373</ref> L'home, cumo ten dignidade, nun debe ser por esso ampedido ó oubrigado a agir contra la sue cuncéncia,<ref name="Cons1" /> se bien qu'eilha tamien puode porduzir juízos errados. Lougo, ye perciso educá-l'i retificá-la, para qu'eilha puoda star cada beç mais an sintonia cula buntade debina, cula rezon i cula Lei de Dius (nomeadamente la [[Ética de la reciprocidade|regra d'ouro]] i ls [[Jasus#Ansinamientos, sermones i milagres|mandamentos d'amor]]).<ref>''Ibiden'', n. 374 i 376</ref>
=== Lhei moral ===
{{Artigo percipal|Jasus splicando la Lei}}
[[Fexeiro:Hole jesus calls levi.jpg|160px|thumb|left|[[Jasus]] dou als homes la Nuoba Lhei, que ye la forma purfeita de la Lhei de Dius. Esta Nuoba Lhei resume-se ne ls [[Jasus#Ansinamientos, sermones i milagres|mandamientos de amor]].<ref name="LE2">''Ibiden'', n. 421</ref><ref name="LE1">''Ibiden'', n. 420</ref>]]
Ls católicos acraditan que la Lei moral, ó Lei de Dius, sendo ua obra debina, prescrebe-les la cunduta que ls lieban a la [[salbaçon]] i felicidade eiterna, proibindo-los ls caminos que ls zbian de Dius i de l [[amor de Dius|sou amor]].<ref>''Ibiden'', n. 415</ref> Essa lei ye custituída pula [[Dreito natural|Lei natural]], que stá scrita por Dius ne l coraçon de cada ser houmano;<ref name="LN1">''Ibiden'', n. 416</ref> pula Antiga Lei, rebelada ne l [[Antigo Testamiento]]; i pula Nuoba Lei, rebelada ne l [[Nuobo Testamiento]] por Jasus.
La Lei natural "''manifesta l sentido moral ouriginairo''" que permite al home defrenciar, pula rezon i pula sue cuncéncia, l bien i l mal. Cumo todos ls homes (fiéis ó anfiéis) la perceban, eilha ye de cumprimiento ounibersal i oubrigatório,<ref name="LN1" /> mas eilha nin siempre ye totalmente cumprendida, debido al pecado. Por esso, [[Santo Agostico]] afirma que Dius "''screbiu nas [[Dieç Mandamientos|tábuas de la Lei]] l que ls homes nun cunseguian ler ne ls sous coraçones''", dando assi ourige a la Antiga Lei, que ye la purmeira etapa de la Rebelaçon debina i que stá resumida ne ls dieç Mandamientos.<ref>''Ibiden'', n. 417 i 418</ref>
La Antiga Lei, sendo inda amperfeita, prepara i predispone a la cumberson i al acolhimiento de l [[Eibangelho]]<ref>''Ibiden'', n. 419</ref> i de la Nuoba Lei, que ye la "''perfeiçon i cumprimiento''" (mas nun la sustituiçon) de la Lei natural i de la Antiga Lei.<ref name="LE1"/> Essa Nuoba Lei ancontra-se an to la bida i pregaçon de Cristo i de ls [[Apóstolo]]s, sendo l [[Sermon de la Muntanha]] la sue percipal spresson.<ref name="LE2"/>Essa lei yá purfeita i plenamente rebelada resume-se ne l mandamiento de l'amor la Dius i al próssimo, que ye cunsidrada por [[Tomás de Aquin|San Tomás de Aquin]]o cumo "''la própia grácia de l Sprito Santo, dada als crentes an Cristo.''"<ref name="LE1" />
==== Dieç Mandamientos ====
{{AP|[[Doutrina católica subre ls dieç Mandamientos]]}}
[[Fexeiro:Rembrandt Harmensz. van Rijn 079.jpg|160px|thumb|right|[[Moisés]], grande [[profeta]] de l [[Antigo Testamiento]], traç ls [[dieç Mandamientos]] al Pobo de Dius.<ref>{{citar web | títalo= Moisés | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | fechaacceso= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>]]
Cumo ls [[dieç Mandamientos]] (ó Decálogo) son la síntese de to la Lei de Dius i la base mínima i fundamental de la moral católica, la Eigreija eisige als sous fiéis l cumprimiento oubrigatório dessas regras. Quien nun seguir estas regras, comete [[pecado]], que, dependendo de la grabidade de la trasgresson, puode ser un pecado benial ó un [[pecado mortal]].<ref name="Mand1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 438 i 440'''|lhéngua=pertués}}</ref> Aliás, segundo las própias palabras de Jasus, ye necessairo ouserbá-los "''para antrar na bida eiterna''" (Mt 19,16-21), para alhá de ser necessairo pa ls fiéis amostráren l sou agradecimiento i pertença la Dius.<ref>''Ibiden'', n. 434 i 437</ref> Esses mandamientos, que ditan ls deberes fundamentales de l'home para cun Dius i cul sou próssimo, dan a coincer tamien la buntade debina i, al to, son dieç:<ref name="Mand1"/>
* ''1º - Adorar la Dius i amá-l'L subre todas las cousas.''
* ''2º - Nun ambocar l Santo Nome de Dius an ban.''
* ''3º - Guardar demingos i [[Eigreija Católica#Cinco Mandamientos de la Eigreija Católica|fiestas de guarda]].''
* ''4º - Honrar pai i mai (i ls outros legítimos superiores).''
* ''5º - Nun matar (nin causar outro dano, ne l cuorpo ó na alma, la si mesmo ó al próssimo).''
* ''6º - Guardar [[castidade]] nas palabras i nas obras.''
* ''7º - Nun furtar (nin anjustamente reter ó danificar ls benes de l próssimo).''
* ''8º - Nun liebantar falsos testemunhos.''
* ''9º - Guardar castidade ne ls pensamientos i ne ls zeios.''
* ''10º- Nun cobiçar las cousas alheias.''
Segundo la [[doutrina católica subre ls dieç Mandamientos]], eilhes puoden ser resumidos an solo dous, que son: ''amar la Dius subre todas las cousas; i amar al próssimo cumo a nós mesmos.''.<ref>''Ibiden'', n. 439</ref>
=== Birtude ===
{{AP|[[Birtude]], [[Birtudes teologales]] i [[Birtudes cardinales]]}}
La [[birtude]], que se oupone al [[pecado]], ye ua culidade moral que çpone ua pessona a fazer l bien, sendo "''la fin dua bida birtuosa tornar-se semelhante la Dius''".<ref>''Ibiden'', n. 377</ref> Segundo la Eigreija Católica, eisiste ua grande bariadade de birtudes que deriban de la [[rezon]] i de la fé houmanas. Estas, que se chaman birtudes houmanas, regulan las [[peixon (sentimiento)|peixones]] i la cunduta moral houmanas,<ref>''Ibiden'', n. 378</ref> sendo las mais amportantes las [[birtudes cardinales]], que son quatro: la [[Prudéncia]], la [[Justícia]], la [[Fortaleza (birtude)|Fortaleza]] i la [[Temperança]].<ref>''Ibiden'', n. 379 - 383</ref>
Mas, para que las birtudes houmanas se atinjan na sue plenitude, eilhas ténen que ser bebificadas i animadas pulas birtudes teologales, que "''ténen cumo ourige, motibo i oubjeto eimediato l própio Dius''". Eilhas son anfundidas ne l'home cula grácia santificante i tornan ls homes capazes de bibir an relaçon cula [[Trindade (cristianismo)|Trindade]].<ref>''Ibiden'', n. 384</ref> Las birtudes teologales son trés: la [[Fé]], la [[Sperança (filosofie)|Sperança]] i la [[Caridade]] (ó [[Amor#Crestiana|Amor]]).<ref name="Virteologal">''Ibiden'', n. 386 - 388</ref> Subre las birtudes, San Paulo dixe que la maior de todas eilhas ye l'amor (ó caridade).<ref>{{citar bíblia|libro=1 Coríntios|capítulo=13|berso=13}}</ref>
=== Pecado ===
{{AP|[[Pecado]] i [[Hamartiologie]]}}
[[Fexeiro:Jérôme_Bosch-Les_7_Péchés_Capitaux.jpg|160px|thumb|left|Repersentaçon de ls siete [[pecado capital|pecados capitales]] por [[Hieronymus Bosch]].]]
Segundo [[Agostinho de Hipona|Santo Agostico de Heipona]], l [[pecado]] ye "''ua palabra, un ato ó un zeio cuntrairos a la Lei eiterna''", causando por esso oufensa la Dius i al sou amor.<ref name="peca2">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 392'''|lhéngua=pertués}}</ref> Lougo, esse ato de l mal ye un abuso de la [[libardade]]<ref name="peca1" /> i fire la natureza houmana. Ls católicos acraditan que Cristo, cula sue muorte, rebelou plenamente la grabidade de l pecado i benceu-lo cula sou amor.<ref name="peca2" /> Hai ua grande bariadade de pecados, que puoden ser diretamente contra Dius, contra l próssimo i contra la si mesmo. Inda se puode çtinguir antre pecados por palabras, por pensamientos, por omissones i por açones.<ref>''Ibiden'', n. 393</ref>
La repetiçon de pecados gera [[bício]]s, qu'ouscurecen la cuncéncia i anclinan al mal. Ls bícios relacionan-se culs [[pecado capital|siete pecados capitales]]: [[soberba]], [[abareza]], [[ambeija]], [[ira]], [[luxúria]], [[gula]] i [[preguiça]].<ref>''Ibiden'', n. 398</ref> La Eigreija ansina tamien que todos aqueilhes que copírun culpabelmente ne ls pecados de ls outros, son tamien respunsabelizados por tal.<ref>''Ibiden'', n. 399</ref> Quanto a la sue grabidade, ls pecados cometidos puoden ser debedidos an:
* [[pecado mortal|pecados mortales]], que son cometidos quando "''hai matéria grabe, son cometidos cun plena cuncéncia i deliberado cunsentimiento''". Eilhes afastan l'home de la [[caridade]] i de la [[grácia santificante]] i, se l pecador nun se arrepender sinceramente, cunduzen nel a la muorte eiterna de l [[Anfierno]];<ref name="Perdon2">''Ibiden'', n. 200 i 395</ref>
* [[pecado benial|pecados beniales]], que son cometidos sin pleno cunsentimiento, ó sin plena cuncéncia, ó inda quando se trata de matéria lebe. Anque afetáren l camino de santificaçon, eilhes solo merecen penas purificatórias temporales, podendo estas séren cumpridas, causo fusse necessairo, ne l [[Purgatório]].<ref>''Ibiden'', n. 396</ref>
==== Perdon i Andulgéncias ====
{{AP|[[Cunfisson (sacramiento)]] i [[Andulgéncia]]}}
Mas, cumo l'[[amor de Dius]] ye anfenito i cumo Jasus yá se sacrificou na cruç, todos ls homes, católicos ó nó, puoden ser perdoados por [[Dius]] la qualquiera momiento, zde que se arrependan dun modo libre i sincero<ref name="Perdon1" /> i se cumprometan an fazer l possible para perdoar als sous enimigos.<ref>''Ibiden'', 595</ref> Esse perdon tan necessairo puode ser cuncedido por Dius [[sacramiento|sacramentalmente]] i por meio de la Eigreija, pula purmeira beç, atrabeç de l batismo i depuis, ourdinariamente, atrabeç de la [[reconceliaçon]].<ref name="Perdon2" />
Mas, d'acuordo cul ansino oufecial de la Eigreija Católica, Dius tamien puode cunceder esse perdon atrabeç de muitas maneiras defrentes (ó até mesmo diretamente) para todos aqueilhes que se arrependírun (ancluindo ls nó-católicos).<ref>{{citar web | títalo= Perdon | publicado = Enciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Mas l perdon debino nun senefica l'eliminaçon de las [[Cunfisson (sacramento)#Penas temporais|penas temporales]], ó seia, de l mal causado cumo cunsequéncia de ls pecados cuja culpa yá stá perdoada. Nesse causo, pa las eliminar, ye necessairo oubter andulgéncias i praticar buonas obras durante la bida terrena ó inda, depuis de morrer, ua purificaçon de l'alma ne l [[Purgatório]], cula finalidade d'antrar puro i santo ne l [[Paraíso (religion)|Paraíso]]<ref name="penatemporal">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 312'''|lhéngua=pertués}}</ref>
===== La benda d'andulgéncias =====
{{AP|[[Comércio d'andulgéncias]]}}
[[Fexeiro:Jeorg Breu Elder A Question to a Mintmaker c1500.png|thumb|170px|La benda d'andulgéncias, ne l seclo XVI.]]
Durante la [[Eidade Média]] surgiu l chamado ''cuntrabando d'andulgéncias''<ref name="Catholic Encyclopedia"/>, an que decumientos fraugados declarában la benda d'andulgéncias de caráter straordinairo<ref name ="Covolo">[http://www.catholicculture.org/culture/library/view.cfm?id=1054&CFID=28014958&CFTOKEN=74432809 Enrico dal Covolo: The Historical Origin of Indulgences]</ref>, habendo an alguns locales, la sue benda por profissionales "perdoadores (quaestores, an [[latin]])<ref name="Oxford">Cross, F. L., ed. The Oxford Dictionary of the Christian Church. New York: Oxford University Press. 2005, article ''Indulgences''.</ref>. La Eigreija cundenou estes abusos,<ref name="Catholic Encyclopedia">[http://www.newadvent.org/cathen/07783a.htm Indulgences; Catholic Encyclopedia]</ref> cumo puode ser ouserbado ne ls decretos i decumientos de l [[Quarto Cuncílio de Latron]] (1215), de l Cuncílio de Rabena (1317)<ref name="Catholic Encyclopedia"/> i de bários Papas, tales cumo [[Papa Bonifácio IX|Bonifácio IX]] (1392), [[Papa Clemente IV|Clemente IV]], [[Papa João XXII|João XXII]], [[Papa Martico V|Martico V]] i [[Papa Sisto IV|Sisto IV]], antre outros, que lutórun i proibiran abusos andulgenciairos praticados an sue época.<ref name="Catholic Encyclopedia"/>
Anque destas cundenaçones i restriçones, ne l final de la Eidade Média houbo un crecimiento cunsidrable destes abusos, que serien cuntestadas na [[Reforma Protestante]].<ref name="Oxford"/> An 1563, na radadeira sesson de l [[Cuncílio de Trento]], la benda d'andulgéncias fui proibida defenitibamente, para eibitar scessos i abusos.<ref>[http://history.hanover.edu/texts/trent/ct25.html Session 25, Decree on Indulgences]</ref> Zde anton, las andulgéncias passórun solamente a ser cuncedidas, de forma gratuita, als fiéis que praticassen detreminados atos de piadade, peniténcia i caridade (s: ouraçones, peregrinaçones, etc.) stablecidos pula Eigreija.<ref>{{citar web | títalo= Andulgéncias | publicado = Enciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 5 de dezembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Amor, sexualidade i castidade ===
{{AP|[[Amor]] i [[castidade]]}}
[[Fexeiro:Joseph jesus-Cusco-1700s.jpg|140px|thumb|esquerda|[[San José]], l pai adotibo de Jasus, ye cunsidrado cumo un grande modelo de castidade.<ref>{{citar web | títalo= Teologia das Virtudes Ascéticas: A Castidade | publicado = Sociedade Católica | url= http://web.archive.org/web/20080411040740/http://www.sociedadecatolica.com.br/modules/smartsection/item.php?itemid=190 |acessodata=8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}} '''Nota:''' ber seçon ''L Modo Mais Purfeito de Bibir la Castidade''</ref>]]
An relaçon a la [[sexualidade]], la Eigreija Católica cumbida todos ls sous fiéis la bibiren na castidade, que ye un don debino i ua birtude moral que permite l'antegraçon positiba de la sexualidade na pessona.<ref name="Castidade1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 488'''|lhéngua=pertués}}</ref> Essa antegraçon eisige "''ua daprendizaige de l domínio de si, que ye ua pedagogie de la libardade houmana. L'altarnatiba ye clara: ó l'home comanda las sues [[peixon (sentimiento)|peixones]] i alcança la paç, ó se deixa dominar por eilhas i torna-se anfeliç."'' La birtude de la castidade relaciona-se cula birtude cardinal de la [[temperança]].<ref>''Ibiden'', n. 2339 i 2341</ref>
Lougo, todos ls católicos son chamados a la castidade<ref>''Ibiden'', n. 2348</ref>, porque la sexualidade solo se ''"torna pessonal i berdadeiramente houmana quando antegrada na relaçon de pessona la pessona, ne l don mútuo total i temporalmente elimitado, de l'home i de a mulhier''",<ref>{{Citar livro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2337'''|lhéngua=pertués}}</ref> ambos ounidos pul [[sacramiento]] de l [[Casamiento relegioso|matrimonho]] (que ye andissolúbel).<ref name="indissoluvel1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 338 i 346'''|lhéngua=pertués}}</ref> Por esso, ls atos sexuales fura de l matrimonho custituen siempre un pecado grabe.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2390'''|lhéngua=pertués}}</ref> Por essas rezones, l [[sexo pré-marital]], la [[pedofelia]], l'[[adultério]], la [[masturbaçon]], la [[fornicaçon]], la [[pornografie]], la [[prostituiçon]], l [[stupro]] i ls atos sexuales antre homossexuales son cundenados pula Eigreija cumo sendo spressones de l [[bício]] de la [[luxúria (pecado)|luxúria]].<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 492 i 502'''|lhéngua=pertués}}</ref>
Pa la Eigreija, l'amor ye ua [[birtude teologal]]<ref name="Virteologal" /> i l'ouposto d'ousar.<ref>{{Citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= La Berdade de l Catolicismo Resposta a Dez Temas Controversos|lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páiginas='''páigs. 101 i 105'''|lhéngua=pertués}}</ref> Aplicado nas relaçones cunjugales houmanas, l'amor berdadeiramente bebido i plenamente rializado ye ua quemunhon de dádiba mútua de si mesmo, "''d'afirmaçon mútua de la [[dignidade]] de cada parceiro" i un "ancuontro de dues libardades an antrega i recetebidade mútuas''".<ref name="amorweigel4">''Ibiden'', páigs. 101, 104 i 105</ref> Essa quemunhon cunjugal de l'home i de a mulhier ye un [[ícone]] de la bida de la [[Trindade (cristianismo)|Trindade]] i lieba nun solo a la sastifaçon, mas a la [[santidade]].<ref name="Amorweigel2">''Ibiden'', páigs. 106 - 108</ref> Esse tipo de relaçon cunjugal proposto pula Eigreija eisige permanéncia i cumpromisso [[Sagrado matrimonio|matrimoniales]].<ref name="Amorweigel3">''Ibiden'', páig. 102</ref>
[[Fexeiro:Maria Goretti.jpg|140px|thumb|Santa [[Marie Goretti]] (1890-1902), ua [[Birgindade relegiosa|birge]] que, tal cumo ls einúmaros santos, bibeu rigorosamente i a la sue maneira la castidade crestiana.<ref>{{citar web | títalo= Patroness of Purity - St. Maria Goretti, Virgin and Martyr | publicado = mariagoretti.org | url= http://www.mariagoretti.org/likoudisarticle4.htm |lhéngua= inglés | outor= JAMES LIKOUDIS | acessodata=8 de júnio de 2009}}</ref>]]
Por essa rezon, la sexualidade ye ua fuonte d'alegrie i de prazer i ourdena-se pa l'amor cunjugal<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2360 i 2362'''|lhéngua=pertés}}</ref> i pa la [[procriaçon]].<ref name="MatSex2">''Ibiden'', n. 2363</ref> La sexualidade (i l [[sexo]]) ye tamien cunsidrada cumo la grande spresson de l'[[amor]] recíproco, adonde l'home i a mulhier se únen i se cumplementan.<ref name="amorweigel4" />
L berdadeiro amor cunjugal, adonde la [[relaçon sexual]] ye bebida dignamente, solo ye possible grácias a la castidade cunjugal.<ref name="Amorweigel3">''Ibiden'', páig. 102</ref> Essa birtude permite ua bibéncia cunjugal purfeita assente na [[fidelidade cunjugal|fidelidade]] i na fecundidade matrimoniales.<ref name="MatSex2" /> Para para alhá de la castidade cunjugal (que nun amplica l'abstinéncia sexual de ls casados), eisisten inda dibersos regimes de castidade: la [[birgindade relegiosa|birgindade]] ó l [[celibato]] cunsagrado (pa ls [[Clérigos regulares|relegiosos]], las [[Bida cunsagrada|pessonas cunsagradas]], ls [[clero|clérigos]] etc.) i la castidade na [[abstinéncia]] (pa ls nó-casados).<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2349'''|lhéngua=pertués}}</ref>
== Dibórcio ==
Na atualidade, la Eigreija nun aceita l [[dibórcio]], ambora este seia aceite ne l [[Antigo Testamiento]]:
" se un home, tenendo scolhido ua mulhier, casar-se culha, i benir l'odiá-a por çcubrir neilha qualquiera cousa anconbeniente, screbirá ua letra de dibórcio, lha antregará na mano i la çpedirá de sue casa."<ref>{{citar bíblia|livro=Marcos|capítulo=10|berso=4-9}}</ref>
Mas, ne l [[Nuobo Testamiento]], Jasus, que segundo la Eigreija bieno cumpletar i dar l sentido defenitibo a las rebelaçones debinas de l Antigo Testamiento, afirmou que:
" [[Moisés]] permitiu screbir carta de dibórcio i çpedir a mulhier, [..] fui debido a la dureza de l buosso coraçon qu'el bos dou essa lei; mas, ne l percípio de la criaçon, Dius ls fizo home i mulhier. Por esso, deixará l'home pai i mai i se ounirá a la sue mulhier; i ls dous nun seran senó ua solo chicha. Assi, yá nun son dous, mas ua solo chicha. Nun separe, pus, l'home l que Dius ouniu.<ref>{{citar bíblia|livro=Marcos|capítulo=10|berso=4-9}}</ref>
Por esso, baseando-se ne ls ansinamientos de Cristo, la Eigreija afirma que l sacramiento de l matrimonho antre un home i ua mulhier libres ye andissolúbel, até ne l momiento an qu'un de ls cónjuges morrer.<ref name="indissoluvel1" /> Mas, an causos adonde nun houbo [[Cunsumaçon (casamiento)|cunsumaçon]] ó nó houbo un cunsentimiento matrimonial claro i libre de qualquiera bioléncia ó "''grabe miedo sterno''", l matrimonho puode ser declarado nulo i ineisistente por outoridades eclesiásticas cumpetentes.<ref>[http://www.vatican.va/archive/ENG1104/__P6R.HTM Cânones 1697-1706] de l [[Código de Dreito Canónico]] {{en}}</ref><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 1628 i 1629'''|lhéngua=pertués}}</ref>
==== Preserbatibos i DSTs ====
Segundo la doutrina católica, l'uso de [[preserbatibo]]s ancentiba un stilo de bida sexual eimoral, [[promiscuidade|promíscuo]], eirresponsable i banalizado, adonde l [[cuorpo]] ye ousado cumo ua fin an si mesmo i l parceiro(la) ye reduzido(la) a un simples oubjeto de [[prazer]]. Esse tipo de bida sexual ye fuortemente cundenado pula Eigreija.<ref name="joinville">{{citar web | títalo= Eigreija, sexo i camesinhas | publicado = Diocese de Joinville | url= http://www.diocesejoinville.com.br/pt/formacao/artigo.php?artigo=FORMACAO_MTk2 |acessodata=8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
L [[Papa Bento XVI]] reafirmou, durante la sue bejita als [[Camarones]] i a la [[Angola]] (17 de Márcio a 23 de Márcio de 2009), que solamente la çtribuiçon de preserbatibos nun ajuda a cuntrolar l porblema de la [[SIDA]], mas, pul cuntairo, cuntribuirie para "''piorar la situaçon''". Tales declaraçones zamcadeórun ua tempestade de críticas i cundenaçones por parte de gobiernos i de respunsables de [[ONG]]s (s: Michael Kazatchine, l'anton diretor eisecutibo de l Fondo Mundial de Luita contra la SIDA, la tuberculose i l paludismo).<ref name="polemicapreser">{{citar web | títalo= Fráncia cundena declaraçones de l Papa subre l preserbatibo | publicado = Público | url= http://www.publico.pt/mundo/noticia/franca-condena-declaracoes-do-papa-sobre-o-preservativo-1369765 | data= 18 de márcio de 2010 |acessodata=24 de outubre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
Assi i to, an 2010, l Papa Bento XVI afirmou, de forma coloquial i nó-oufecial, que l'uso de l preserbatibo puode ser justificable an alguns causos pontuales para diminuir l risco de cuntágio a las [[Anfeçones sexualmente trasmissibles|malinas sexualmente trasmissibles]] (DSTs), "''cumo por eisemplo l'outelizaçon de l preserbatibo por un prostituto''". Mas, l Papa ressalbou que l'uso de preserbatibos nun ye "''ua soluçon berdadeira i moral''". El boltou tamien a reafirmar la doutrina católica que defende que la fidelidade ne l casamiento, l'amor recíproco, la castidade, l'houmanizaçon de la sexualidade i l'[[abstinéncia]] son ls melhores meios de cumbater las DSTs, an detrimiento de la "''mera fixaçon ne l preserbatibo''".<ref name="joinville" /><ref>{{citar web | títalo= BERDADE DOS FATOS SOBRE BENTO XBI I L USO DE CAMISINHA | data=21 de Nobembre de 2010| obra = Beraká | url= http://berakash.blogspot.com/2010/11/verdade-dos-fatos-sobre-bento-xvi-e-o.html |acessodata=22 de Nobembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
==== Homossexualidade ====
{{AP|[[Homossexualidade i catolicismo]]}}
Ls atos sexuales antre pessonas homossexuales son cunsidrados [[pecado mortal|pecados mortales]] porque biolan la "''iconografie de defrenciaçon i cumplementariadade sexuales''" antre l'home i a mulhier i porque son ancapazes de gerar bida.<ref name="Homosex1">{{Citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= La Berdade de l Catolicismo Repuosta la dieç Temas Cuntrobersos |lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páiginas='''págs. 114'''|lhéngua=pertués}}</ref> Antretanto, pa la Eigreija, tener tendéncias homossexuales nun ye cunsidrado un pecado nin un castigo, mas solo ua probaçon. L pecado stá an ceder a essas tendéncias i adotá-las na prática.<ref name="Homosex2">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2357 - 2359'''|lhéngua=pertués}}</ref> La Eigreija repudie tamien qualquiera reconhecimiento legal de las ouniones antre pessonas de l mesmo sexo.<ref>{{citar web | autor= CUNGREGAÇON PA LA DOUTRINA DE LA FÉ | títalo= Cunsidraçones subre ls porjetos de reconhecimiento legal de las ouniones antre pessonas homossexuales | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20030731_homosexual-unions_po.html | anho= 2003 | formato= '''n. 11''' | acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Mas, la Eigreija afirma que nun çcrimina ls homossexuales i pretende ajudá-los a bibir na [[castidade]], para qu'eilhes eibiten ls atos sexuales, que son moralmente desordenados, ''"porque son atos d'afirmaçon de si mesmo i nun dádiba de si mesmo''".<ref name="Homosex1" /> La Eigreija inda cumbida ls homossexuales l'aprossimáren-se als poucos de la perfeiçon crestiana, atrabeç de l'outodomínio, de l'ouraçon, de la [[grácia]] sacramental, de l'ouferecimiento de las sues deficuldades i sofrimientos cumo un [[sacrifício]] para Dius i "''de l'apoio dua amisade zeinteressada''".<ref name="Homosex2" />
=== Bida, Planeamiento familiar i Cuntracepçon ===
[[Fexeiro:Paolovi.jpg|140px|thumb|right|Na ancíclica ''[[Houmanae Bitae]]'' (1968), l Papa Paulo BI pronunciou-se subre la [[Cuntracepçon|regulaçon de natalidade]].<ref name="HV1" />]]
La Eigreija Católica cunsidra la bida houmana cumo sagrada i un balor absoluto i inalienable,<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2258'''|lhéngua=pertués}}</ref> por esso cundena, antre outras práticas, la [[bioléncia]], l'[[homicídio]], l [[suicídio]], l'[[amóbito anduzido]], l'[[eutanásia]],<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 470 i 477'''|lhéngua=pertués}}</ref> la clonaige houmana (seia eilha reprodutiba ó terapéutica)<ref>{{citar web | outor= CONGREGAÇON P LA DOUTRINA DA FÉ | títalo= Dignitas Personae | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20081208_dignitas-personae_po.html | anho= 2008 | formato= '''n. 28 a 30''' | acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> i las práticas científicas que úsan [[células-tronco]] straídas de l'[[ambrion]] houmano bibo (i que probocan la muorte de l'ambrion).<ref>''Ibíden'', n. 32</ref> Pa la Eigreija, la bida houmana debe ser gerada naturalmente pul sexo cunjugal i ten ampeço na fecundaçon (ó cuncepçon) i l sou fin na muorte natural.<ref>''Ibidem'', n. 16</ref><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2319, 2366 i 2367'''|lhéngua=pertués}}</ref> Segundo essa lógica, la reproduçon medicamente assistida ye tamien cunsidrada eimoral porque dissocia la procriaçon de l'ato sexual cunjugal, "''anstaurando assi un domínio de la técnica subre l'ourige i l çtino de la pessona houmana''".<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 499'''|lhéngua=pertués}}</ref>
Quanto a la regulaçon de ls nacimientos, la Eigreija defende-a cumo ua spresson de la [[paternidade]] i maternidade respunsables a la custruçon prudente de [[família]]s, zde que nun seia rializada cun base ne l'eigoísmo ó an amposiçones sternas.<ref name="Contnat">''Ibiden'', n. 497</ref> Mas essa regulaçon solo puode ser feita atrabeç de [[Planeijamiento fameliar natural|métodos naturales]] de planeamiento fameliar, tales cumo la cuntinéncia periódica i l recurso als períodos anfecundos.<ref name="Contnat" /> La [[pílula]], la [[sterelizaçon direta]], l [[preserbatibo]] i outros métodos de [[cuntracepçon]] son spressamente cundenados cumo [[pecado mortal]].<ref>''Ibiden'', n. 498</ref>
La Eigreija ansina anclusibamente que ls métodos naturales son formas mais houmanistas i respunsables de bibir la [[respunsablidade]] procriadora porque, quando usados corretamente, oumentan i fortalecen la quemunicaçon i l amor antre ls [[cónjuge]]s; promoben l outo-coincimiento de l cuorpo; nunca ten eifeitos colaterales ne l ourganismo; i promoben la eideia de que la fertilidade ye ua riqueza i dádiba debina que puode i debe ser outelizada an momiento ouportuno.<ref>GEORGE WEIGEL, ''La Berdade de l Catolicismo''; cap. 6, páigs. 110-111</ref>
== Doutrina Social de la Eigreija ==
{{AP|[[Doutrina Social de la Eigreija]]}}
Anque a misson percipal de la Eigreija, que cunsiste na [[salbaçon]] de l'houmanidade, ser de ámbito eissencialmente spritual, eilha formulou ua Doutrina Social de la Eigreija (DSI). Atrabeç dua análise crítica de las bárias situaçones sociales, la DSI pretende fixar percípios i ourientaçones gerales a respeito de l'ourganizaçon social, política i eiquenómica de ls pobos i de las naciones, ourientando assi ls católicos i homes de buona buntade na sue açon ne l mundo.<ref name="DSI1" />
Atrabeç de las numerosas [[ancíclica]]s i pronunciamientos de ls Papas, la Doutrina Social de la Eigreija aborda bários temas fundamentales, cumo la [[dignidade houmana]]; las [[libardade]]s i ls [[Dreitos Houmanos|dreitos houmanos]]; la [[família]]; la promoçon de la paç i de l [[bien quemun]] ne l respeito de ls percípios de la [[solidariadade]] i [[susidiariadade]]; l primado de la [[justícia]] i de la [[caridade]]; l sistema eiquenómico i l'[[eniciatiba pribada]]; l papel de l [[Stado]]; l [[trabalho houmano]]; l çtino ounibersal de ls benes de la natureza; la defesa de l'[[ambiente]]; i l zambolbimiento antegral de cada pessona i de ls pobos.<ref>{{citar web | títalo= Doutrina Social da Igreja (DSI) | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{citar web | outor= PONTIFÍO CUNSEILHO JUSTÍCIA I PAÇ | títalo= Cumpéndio de la Doutrina Social de la Eigreija | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/justpeace/documents/rc_pc_justpeace_doc_20060526_compendio-dott-soc_po.html | anho= 2004 | formato= '''índice geral''' |acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Mas l'eisisténcia de la DSI nun amplica la participaçon de l [[clero]] na política, que ye spressamente proibida pula Eigreija, sceto an situaçones urgentes. Esso porque a misson de melhorar i animar las rialidades temporales, nomeadamente atrabeç de la participaçon cíbico-política, ye çtinada als [[leigo]]s.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo da Igreja Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2242'''|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{Citar libro|outor= BARTOLOMEU SORGE |títalo= Por Ua Ceblizaçon de Amor La perpuosta social de la Eigrej |lhocal=San Paulo|eiditora= Pia Sociedade Filhas de São Paulo |anho= 1998|isbn= 85-356-0065-5 |páiginas='''págs. 208 - 210'''|lhéngua=pertués}}</ref> Lougo, l'hierarquia eclesiástica stá solo "''ne l negócio de formar l tipo de pessona que cunsegue formar i dirigir gobiernos ne ls quales la libardade lieba a la genuína rializaçon houmana''".<ref>{{Citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= La Berdade de l Catolicismo Resposta a Dez Temas Controversos|lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páiginas='''págs. 155'''|lhéngua=pertués}}</ref>
L pensamiento social crestiano fui-se zambolbendo al longo de ls tiempos, sendo l'ampeço de la sue sistematizaçon datada an 1891, anho de la promulgaçon de l'ancíclica ''[[Rerun Nobarun]]'' pul [[Papa Lion XIII]].<ref name="DSI1" />La DSI rejeita las eideologies totalitárias i ateias associadas al [[quemunismo]] ó al [[socialismo]].<ref>{{citar web | títalo= Comunismo | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Para alhá desso, na prática de l capitalismo, la DSI recusa, por eisemplo, la scessiba i zamfreada miraige de l lucro i l primado absoluto de la lei de l [[mercado]] subre l trabalho houmano i l'eiquenomie.<ref>{{citar web | títalo= Capitalismo | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
== La doutrina católica i la de las outras Eigreijas crestianas ==
=== Eigreija Ourtodoxa ===
La doutrina de la [[Eigreija Ourtodoxa]] ye mui semelhante a la de la Eigreija Católica, bisto qu'ambas zambolbírun las sues percipales fés basicamente a partir de la mesma [[tradiçon]].<ref>{{citar web | url = http://www.veritatis.com.br/apologetica/protestantismo/630-sagrada-tradicao-sola-scriptura-e-a-divisao-catolica | títalo = Sagrada Tradiçon, Sola Scritura i Debison Católica | publicado= Veritatis Splendor | acessodata = 22 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref> Assi i to, eisisten antre eilhas bárias dibergéncias doutrinárias i deciplinares. Cumo por eisemplo, ls ourtodoxos solo reconhecen ls siete purmeiros [[cuncílio ecuménico|cuncílios ecuménicos]] i nun aceitan, cumo por eisemplo, l dogma católico de la [[Eimaculada Cunceiçon]] (mas ls ourtodoxos acraditan na [[Assunçon de Marie]]<ref>{{citar web | url = http://web.archive.org/web/20070704010021/http://orbita.starmedia.com/~hyeros/doutrina037.html | títalo = Eigreijas Ortodoxas - Doutrina | publicado= Hieros | acessodata = 10 de febreiro de 2010|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{Citar libro|outor= BISPO KALLISTOS WARE |títalo= Festal Menaion|lhéngua=inglés|lhocal=Londres|eiditora=Faber and Faber|anho=1969|páiginas='''pág. 64'''}}</ref>); l [[Purgatório]]; l [[Primazie papal|primado]] i l'[[anfalibelidade papal|anfalibelidade]] de l [[Papa]]; la queston de l ''[[Filioque]]''; la falta de l'[[eipiclese]] i l'uso de l pan ázimo (sin furmiento) na missa; la [[Eucaristia|quemunhon eucarística]] solo sob la spece de l pan; l [[Batismo]] por anfuson (i nun por [[Batismo por imersão|eimerson]]); la forma d'admenistrar l sacramiento de a [[unçon de ls anfermos]]; l celibato de to l [[clero]] i l'andissolubelidade de l [[Casamiento relegioso|matrimonho]].<ref name="ortodoxo1">{{citar web | outor= DOM ESTÊVÃO BETTENCOURT | url = http://www.presbiteros.com.br/site/as-diferencas-entre-catolicos-e-orientais-ortodoxos/ | títalo = Las defrenças antre Católicos i Ourientales Ourtodoxos | publicado= presbiteros.com.br | acessodata = 22 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
Debido al recente i grande sfuorço [[ecumenismo|ecuménico]], muitas dessas defrenças fúrun sendo an parte resolbidas ó, pul menos, diminuídas. L percipal porblema antre las dues eigreijas reside inda na queston de la primazie i de l'anfalibelidade de l Papa.<ref name="ortodoxo1" /> Mas, mesmo neste campo, houbo progressos seneficatibos, que culminórun cula aprobaçon de l Decumiento de [[Rabena]], ne l die 13 de Outubre de 2007. Nesse decumiento, las dues eigreijas reconhecírun la [[primazie papal]], al afirmar que l [[Bispo de Roma]] "''ye l “protos”, ó seia, l purmeiro antre ls [[patriarca]]s de to l mundo, pus Roma, segundo la spresson de [[Santo Ampeço de Antioquia]], ye la "Eigreija que preside na caridade"''".<ref>{{citar web | outor= COMISSON ANTERNACIONAL PA L DIÁLOGO TEOLÓGICO ANTRE L'EIGREIJA CATÓLICA I L'EIGREIJA ORTODOXA | títalo= The Ravenna Document | publicado = Santa Sé | url= http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/chrstuni/ch_orthodox_docs/rc_pc_chrstuni_doc_20071013_documento-ravenna_en.html | anho= 2007 | formato= '''n. 41''' | lhéngua= inglés | acessodata= 3 de júnio de 2009}}</ref> Mas, mesmo assi, ls católicos i ls ourtodoxos inda diberge quanto als prebilégios desta primazie.<ref>{{citar web | url = http://catecumenato.wordpress.com/2007/11/28/igrejas-ortodoxas-reconhecem-primado-do-papa/ | títalo = Eigreijas Ourtodoxas reconhecen primado de l Papa | data= 2007 | publicado= Catecumenato.wordpress.com | acessodata = 3 de júnio de 2009}}</ref>
=== Eigreijas protestantes ===
[[Imagem:Martin_Luther,_1529.jpg|thumb|esquerda|140px|[[Martinho Lutero]], el pai de la [[Reforma Protestante]].<ref>{{citar web | url = http://www.allsands.com/potluck3/martinlutherbi_ugr_gn.htm| títalo = Martin Luther: Biography | publicado= AllSands | acessodata = 18 de júnio de 2009}}</ref>]]
Las Eigreijas protestantes adotan, tal cumo la Eigreija Católica, l mesmo [[Credo niceno-custantinopolitano]], pul que la doutrina acerca de la [[Trindade (cristandade)|Trindade]] i de Jasus Cristo ye idéntica a la católica. Mas, la defrença antre ls católicos i ls protestantes noutros temas doutrinales ye grande. Genericamente, las dibergéncias mais seneficatibas dízen respeito al papel de l'ouraçon i de las [[andulgéncia]]s;<ref name="Protest1">{{citar web | título= O que é o Protestantismo, suas incoerências e o falso conceito de ecumenismo | publicado = Frente Universitária Lepanto | url=http://www.lepanto.com.br/catolicismo/apologetica-catolica/o-que-e-o-protestantismo-suas-incoerencias-e-o-falso-conceito-de-ecumenismo/ |acessodata=4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}} '''Nota:''' ber las frases çtacadas ''la bolde''.</ref> a la [[quemunhon de ls santos]]; a la doutrina de l [[pecado ouriginal]], de la [[grácia]] i de la [[predestinaçon]]; a la necidade i natureza de la peniténcia; i al modo d'oubter la salbaçon, culs protestantes la defendíren que la salbaçon solo se atinge atrabeç de la fé (''[[sola fide]]''; ber: ''[[cinco solas]]''), an detrimiento de la doutrina católica de que la fé debe ser spressa tamien atrabeç de las [[buonas obras]]. Esta radadeira dibergéncia lebou a un cunflito subre la doutrina de la [[justificaçon]].<ref name="Protest1" /><ref name="Protest2">{{citar web | títalo= Princípios gerais (protestantes) | publicado = Hieros | url= http://web.archive.org/web/20070807180010/http://orbita.starmedia.com/~hyeros/principgerais033.html |fechaacceso=4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Hai tamien defrenças amportantes na doutrina de la [[Eucaristia]] i de ls outros [[sacramiento]]s (ls protestantes solo aceitan la Eucaristia i l [[Batismo]] solo cumo meros senhales que stimulan la fé<ref name="Protest2" />); na eisisténcia de l [[Purgatório]]; ne l [[dulia|culto de beneraçon]] a la [[Birge Marie]] i als [[santo]]s; na forma d'anterpretaçon (culs protestantes la defendíren l'anterpretaçon pessonal<ref name="Protest3">{{citar web | titulo= Protestantismo | publicado = Hieros | url= http://web.archive.org/web/20090307180428/http://orbita.starmedia.com/~hyeros/protestantismo033.html | acessodata=4 de júnio de 2009}}</ref> ó libre-eisame de las [[Bíblia|Sagradas Scrituras]]) i na cumposiçon de l [[Cánone|Cánone de las Scrituras]]; ne l papel de la [[Tradiçon]] oural; na própia natureza, outoridade, [[Gobierno eclesiástico|admenistraçon]], [[Hierarquia católica|hierarquia]] i funçon de la [[Eigreija]] (ancluindo l papel de la Eigreija na salbaçon); ne l [[sacerdócio]]; i tamien na outoridade i misson de l Papa.<ref name="Protest1" /><ref name="Protest2" />
Assi i to, bisto que mesmo antre ls protestantes hai defrenças cunsidrables,<ref name="Protest3" /> eisisten antre eilhes alguas chamaçones cujas doutrinas se aprossiman bastante de la católica. Ye l causo, por eisemplo, d'alguns setores de l Anglicanismo, que se outo-antitulan d'anglo-católicos. Recentemente, l diálogo ecuménico lebou finalmente l'alguns cunsensos subre la doutrina de la justificaçon antre ls católicos i ls [[Luteranismo|luteranos]], atrabeç de la [[Declaraçon Cunjunta Subre la Doutrina de la Justificaçon]] (1999).<ref>{{citar web | autor= Cunseilho pontificio pa la promoçon de a unicidade de ls crestianos e Federaçon Luterana Mundial | títalo= Declaraçon Cunjunta Subre la Doutrina de la Justificaçon | publicado = Santa Sé | url= http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/chrstuni/documents/rc_pc_chrstuni_doc_31101999_cath-luth-joint-declaration_po.html | anho= 1999 | acessodata= 4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Para alhá desso, esse diálogo trouxe tamien bários cunsensos subre outras questones doutrinárias amportantes, nomeadamente antre ls católicos i ls anglicanos.<ref>{{citar web | outor= Cunseilho pontificio pa la promoçon de a unicidade de ls crestianos | títalo= Growing Together in Unity and Mission: Building on 40 years of Anglican – Roman Catholic Dialogue | publicado = Santa Sé | url= http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/chrstuni/angl-comm-docs/rc_pc_chrstuni_doc_20070914_growing-together_en.html | anho= 2007 |lhéngua= inglés | acessodata= 4 de júnio de 2009}}</ref>
== Ber tamien ==
* [[Críticas a la Eigreija Católica]]
* [[Críticas a la doutrina de la Trindade]]
* [[Dogmas de la Eigreija Católica]]
* [[Sermon de la muntanha]]
* [[Reino de Dius]]
* [[Teologie crestiana]]
** [[Patrística]]
** [[Scolástica]]
* [[Cuncílio Baticano II]]
* [[Limbo]]
* [[Heiresies crestianas segundo la Eigreija Católica]]
* [[Doutrina católica subre ls dieç Mandamientos]]
{{Notas}}
{{Refréncias|quel=2}}
== Ligaçones sternas ==
* {{Link|pt|2=http://www.vatican.va/archive/cathechism_po/index_new/prima-pagina-cic_po.html|3=Catecismo de la Eigreija Católica |4=i l sou
* {{Link|pt|2=http://www.vatican.va/archive/compendium_ccc/documents/archive_2005_compendium-ccc_po.html|3=Cumpéndio}}}}
* {{Link|pt|2=http://www.veritatis.com.br/|3=Beritatis Splendor}}
* {{Link|pt|2=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/|3=Anciclopédia Católica Popular}}
* {{Link|pt|2=http://www.vatican.va/archive/index_po.htm|3=Testos i decumientos fundamentales de la Doutrina católica}}
* {{Link|pt|2=http://www.vatican.va/holy_father/index_po.htm|3=Decumientos i outros arquibos de bários Papas}}
* {{Link|pt|2=http://www.bibliacatolica.com.br/|3=Bíblia Católica Online}}
=== Sítios tradicionalistas ===
Segue-se uma pequena lista de sítios com tendências tradicionalistas. O [[catolicismo tradicionalista]] professa basicamente os mesmos dogmas católicos, mas não aceita várias decisões pastorais e doutrinais do [[Concílio Vaticano II]].
* {{Link|pt|2=http://www.permanencia.org.br/|3=Permanência}}
* {{Link|pt|2=http://www.preciosodeposito.blogspot.com/|3=Precioso Depósito}}
* {{Link|pt|2=http://www.capela.org.br/indice.htm|3=Capela Nossa Senhora da Conceição}}
* {{Link|pt|2=http://www.catolicismo.com.br/|3=Revista Catolicismo}}
* {{Link|pt|2=http://www.fsspx.com.br/|3=Fraternidade Sacerdotal São Pio X}}
[[Catadorie:Doutrina i teologie de la Eigreija Católica]]
0t771sr5obco4zdx07694p5bvjm7v50
105975
105973
2025-06-12T18:36:04Z
InternetArchiveBot
11236
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
105975
wikitext
text/x-wiki
{{TraduçonOuto}}
La '''doutrina de la Eigreija Católica''', ó simplesmente la '''doutrina católica''', ye custituída por un cunjunto de [[fé]]s, de [[dogma]]s i "''[[berdade]]s de [[fé]]''", de ansinamientos, de preceitos i de lheis de la [[Eigreija Católica]]. Este basto cunjunto trata, cumo por eisemplo, de dibersos aspetos relatibos la [[Dius]], al [[home]] i al [[mundo]]. Segundo l [[Catecismo de San Pio X]], la '''doutrina católica''' ye la [[doutrina]] que [[Jasus|Jasus Cristo]] Nuosso Senhor ne ls ansinou, para ne ls amostrar l camino de la [[salbaçon]] i de la [[bida eiterna]]. Las partes percipales i mais neçairas de la Doutrina […] son quatro: l [[Credo]], l [[Pai-Nuosso]], ls [[dieç Mandamientos|Mandamientos]] i ls [[Sacramientos católicos|Sacramientos]].<ref name="DefDout2">{{citar web | títalo= Catecismo de São Pio X| publicado = Diocese de Braga | url=http://www.diocese-braga.pt/catequese/sim/biblioteca/publicacoes_online/56/Catecismo_Sao_Pio_X.pdf | formato= '''n. 1 - 14''' | outor= PAPA SÃO PIO X | acessodata=3 de júnio de 2009|lhéngua = pertués}}</ref>
La Eigreija professa que todas las cousas que eilha acradita fúrun sendo als poucos [[Rebelaçon debina|rebeladas]] por Dius atrabeç de l tiempos, atingindo la sue plenitude i perfeiçon an [[Jasus Cristo]],<ref name="Rebpleno"> {{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|place=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|páiginas='''n. 8 i 9'''|isbn=978-972-603-349-3}}</ref> que ye cunsidrado puls [[católico]]s i [[crestiano]]s cumo l [[Filho de Dius]], l [[Messias]] i l [[Salbador]] de l mundo i de la houmanidade.<ref name="SalbadorJesus1">''Ibiden'', n. 87</ref><ref name="Messias1">''Ibiden'', n. 82</ref> Mas, la definiçon i cumprenson de la doutrina católica (que ye baseada na Rebelaçon) ye progressiba, necessitando por esso de l custante studo i reflexon de la [[Teologie católica|Teologie]], mas siempre fiel a la [[Rebelaçon debina]] i siempre ourientada pul [[Magistério de la Eigreija Católica|Magistério de la Eigreija]].<ref name="Dogma2" />
Para ls católicos, la sue [[fé]] an Dius anclui la sue lhibre i total antrega (i amor) "''la Dius, prestando al Dius rebelador l ouséquio pleno de l sou [[anteleto]] i de la sue [[buntade]], i dando boluntário assentimiento a la [[Rebelaçon debina|Rebelaçon feita por El]]''".<ref>[[Cuncílio Baticano II|CONCÍLIO BATICANO II]], Custituiçon dogmática "''[[Dei Berbun]]''", nº 5 ([[1965]])</ref> Esta Rebelaçon ye trasmitida pula [[Eigreija]] sob la forma de [[Tradiçon católica|Tradiçon]].<ref>''[[CCIC]]'', n. 11-13</ref> La fé an Dius "''oupera pula [[caridade]]''" ó [[amor]] (''Gal 5,6''), por esso la bida de [[santificaçon]] dun católico oubriga-lo, para alhá de partecipar i recebir ls [[Sacramientos católicos|sacramientos]], la "''coincer i fazer la buntade de Dius''",<ref name="Fe1">''Ibiden'', n. 386</ref> atrabeç, cumo por eisemplo, de la prática de ls ansinamientos rebelados (que se resumen ne ls [[mandamientos de amor]] ansinados por Jasus), de las [[buonas obras]] i tamien de las [[Teologie moral católica|regras de bida]] perpuostas pula [[Corpus Mysticun|única Eigreija fundada i ancabeçada por Jasus]].<ref name="DefDout2" /><ref name="FundEigreija1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|place=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|id=ISBN 978-972-603-349-3|páiginas='''N. 161'''}}</ref><ref name="Carid1">''Ibiden'', n. 388</ref><ref> {{citar web | títalo= La Fe y las Obras | obra = Frente Universitaria Lepanto | url=http://www.lepanto.com.br/ApFeObr.html |lhéngua = pertués |acessodata=3 de júnio de 2009 }}</ref> Essa antrega la Dius ten por finalidade i [[sperança]] redadeiras a la sue própia [[salbaçon]] <ref name="Sp1">''[[CCIC]]'', n. 387</ref><ref name="DefSant1">''[[CCIC]]'', n. 428</ref> i a la amplementaçon de l [[Reino de Dius]]. Neste reino misterioso, l [[Mal]] será ineisistente i ls homes salbos i justos, passado la [[ressurreiçon]] de ls muortos i l [[fin de l mundo]], passaran la [[Eimortalidade|bibir eternamente]] an Dius, cun Dius i junto de Dius.<ref name="Fimundo1">''[[CCIC]]'', n. 216</ref>
Las percipales berdades de la fé ancontran-se spressas i resumidas ne l [[Credo de l Apóstolos]], ne l [[Credo Niceno-Custantinopolitano]] i tamien an bariadíssimos decumientos de la Eigreija, cumo por eisemplo ne l "[[Catecismo de la Eigreija Católica]]" (CIC). Atualmente, para un acesso i cumprenson mais fácele a la doutrina, ancontra-se tamien la síntese de l CIC, zeignada por "[[Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica]]" (CCIC).<ref name="cat"> {{Citar libro|outor=MARTHALER|títalo=Introducing the Catechism of the Catholic Church, Traditional Themes and Contemporary Issues|títalo-trad=Introducción al Catecismo de la Iglesia católica, temas tradicionales y cuestiones Contemporáneas|lhéngua=inglés|anho=1994|páiginas='''prefacio'''}}</ref><ref name="Schaff"> {{Citar libro|outor=SCHAFF|títalo=Creeds of Christendom, With a History and Critical Notes|títalo-trad=Credos de la Cristiandad, Con una historia y Notas Críticas|lhéngua=inglés|anho=1910|páiginas='''24 y 56'''}}</ref>
== Rebelaçon debina i Tradiçon ==
{{AP|[[Rebelaçon debina]], [[Bíblia]] i [[Tradiçon católica]]}}
[[Fexeiro:Abrahamthreeangels.jpg|thumb|right|160px|Dius rebela-se la [[Abraon]], "''l maior de l [[patriarca]]s de l [[Antigo Testamiento]]''" i "''l pai de l crentes''".<ref>[http://www.eclesie.t/catolicopedie/ Berbete "''Abraon''"], de la ''Anciclopédia Católica Popular''</ref>]]
Segundo la fé católica, "''Dius [[Rebelaçon debina|rebela-se]] al home […], mediante acuntecimientos i palabras''", para que l home conheça Dius i l "''sou çígnio de beneboléncia, que [[Dius|El]], zde la eiternidade, prestableciu an [[Cristo]] a fabor de l homes. Tal çígnio cunsiste an fazer partecipar, pula [[grácia]] de l [[Sprito Santo]], todos ls homes na [[bida eiterna|bida debina]], cumo sous filhos adotibos ne l sou solo Filho'', que ye [[Jasus]] Cristo.<ref>''[[CCIC]]'', n. 6</ref> Esta anfalible '''[[Rebelaçon debina]]''', manifestada yá zde de l percípio de l mundo i al lhongo de ls seclos que correponden al [[Antigo Testamiento]], ye plenamente rializada i cumpletada an Jasus Cristo.<ref name="Rebpleno"/> "''Cula muorte i la ressurreiçon de Cristo, nada mais será rebelado als homes até a la [[Parusia]]''".<ref name="Dogma2"/> Mas, "''anque la Rebelaçon yá star cumpleta, inda nun stá plenamente splicitada. I stá reserbado a la fé crestiana aprender als poucos to l sou alcance, ne l decorrer de l seclos.''"<ref name="Revdesen1">{{citar livro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|paiginas='''N. 66'''|lhéngua = pertués}}</ref>
A partir dende, cula assisténcia i [[anspiraçon]] subrenatural de l [[Sprito Santo]], la Rebelaçon eimutable (ó l ''depósito de fé'') ye trasmitida ininterruta i antegralmente pula [[Eigreija]] atrabeç dua dupla [[Tradiçon]] (que an [[latin]] quier dezir ''antrega ó ato de cunfiar'')<ref name="Tr1">{{citar web | títalo= Tradição | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/|acessodata= 3 de júnio de 2009|lhéngua = pertués}}</ref>, que puode ser oural ó scrita (2 Tessalonicenses 2,15; 2 Timóteo 1,13-14; 2,2):
* la '''Tradiçon oural''', ó simplesmente la Tradiçon, que cunserba ls ansinamientos de Cristo als [[Apóstolos]]. Por sue beç, eilhes trasmitiran antegralmente estes ansinamientos als sous [[Sucesson apostólica|sucessores]] (ls [[bispo]]s ounidos al [[Papa]]),<ref name="Tr1" /><ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 81'''}}</ref> sendo qu'alguns deilhes son cunsidrados Padres de la Eigreija pul sou amportante cuntributo na sistematizaçon de la Tradiçon, nomeadamente ne l que cuncerne al zambolbimiento de la doutrina, liturgie i anstituiçones católicas;<ref name="PadresEigreija1">{{citar web | títalo= Quem são os Padres da Igreja? | publicado = Aleteia | url=https://pt.aleteia.org/2013/04/10/quem-sao-os-padres-da-igreja/|acessodata=17 de nobembre de 2017|lhéngua = pertués}}</ref>
* la '''Tradiçon scrita''' ó la [[Sagrada Scritura]] ([[Víblia]]), que ye l perduto de l registo scrito de la Tradiçon oural puls 4 [[eibangelista]]s i outros scritores sagrados, siempre anspirados pul Sprito Santo. Pa ls católicos, la Bíblia ye custituída por 73 libros, ourganizados ne l Antigo Testamiento i ne l Nuobo Testamiento. La Custituiçon dogmática Dei Berbun (1965) reafirma que ''"ls libros de la Scritura ansinan cun certeza, fielmente i sin erro la berdade que Dius, para nuossa salbaçon, quijo que fusse cunsignada nas sagradas Letras"''.<ref name="Tr1" /><ref>{{citar web | outor= CONCÍLIO VATICANO II | títalo= Dei Verbum | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19651118_dei-verbum_po.html | anho=1965| formato= '''n. 11''' | acessodata=21 de Júlio de 2012|lhéngua = pertués}}</ref>
Ambas son antercomunicables, bisto que "''Jasus fizo na persença de ls çcípulos muitos outros senhales, que nun stan scritos neste libro''"<ref>{{citar bíblia|libro=Juan|capítulo=20|berso=30-31}}</ref>, a saber, l [[Eibangelho de San Juan]]. Para alhá de la Rebelaçon debina eimutable, eisisten inda las apariçones pribadas (s.: las [[apariçones marianas]]), que nun pertencen a la Rebelaçon nin puoden cuntradizé-la. Por esso, ls católicos nun son oubrigados l'acraditáren neilhas, mesmo qu'alguas deilhas séian reconhecidas cumo outénticas pula Eigreija (s.: [[apariçones de Fátima]]). L sou papel ye solamente ajudar ls fiéis a bibir melhor la Rebelaçon debina, nua detreminada época de la stória.<ref>{{Citar libro|autor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|local=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 67'''|lhéngua = pertués}}</ref>
=== Magistério de la Eigreija i zambolbimiento de la Doutrina ===
{{AP|[[Magistério de la Eigreija Católica]]}}
[[Fexeiro:J-h-newman.jpg|thumb|left|150px|L [[Cardeal Newman]] (seclo XIX) refletiu mui subre l zambolbimiento de la doutrina.<ref name="newmanadvent1">{{citar web | títalo= Revelation | publicado = Catholic Encyclopedia | url=http://www.newadvent.org/cathen/13001a.htm |lhéngua= inglés | acessodata=22 de setembre de 2010}}</ref>]]
La [[Tradiçon]], seia eilha oural ó scrita, ye anterpretada i aperfundada progressibamente pul [[Magistério de la Eigreija Católica]], que debe ser oubedecido i seguido puls católicos. Esto porque l Magistério ye la funçon de guardar, anterpretar, trasmitir i ansinar la Tradiçon, que ye própia de l'outoridade de la Eigreija, mas mais cuncretamente de l Papa i de ls bispos ounidos al Papa.<ref>{{citar web | títalo= Magistério (na i de la Eigreija) | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 23 de outubre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref> Al acraditar que las Tradiçones oural i scrita ''"dében ser recebidas i beneradas cun eigual sprito de piadade i reberéncia"'', la Eigreija defende que las sues berdades de fé nun stan solo cuntidas na Bíblia i que la própia Bíblia solo puode ser berdadeiramente anterpretada i bebida ne l teta de la Eigreija Católica. Aliás, fui cun base na sue anterpretaçon que la Eigreija scolheu ls libros pertencentes al [[cánon bíblico]].<ref name="Tr1" /><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 82'''|lhéngua=pertués}}</ref>
L Eigreija acradita que, "''anque la Rebelaçon yá star cumpleta, inda nun stá plenamente splicitada. I stá reserbado a la fé crestiana aprender als poucos to l sou alcance, ne l decorrer de l seclos''".<ref name="Revdesen1"/> Por esso, la Eigreija admite la clarificaçon i l [[zambolbimiento de la sue doutrina|zambolbimiento progressibo de la sue doutrina]], resultante de la sue anterpretaçon gradual de la [[Rebelaçon debina]] (ó ''"crecimiento na anteligéncia de la fé"''), que se acradita ser ourientada pula grácia de l Sprito Santo. Mas, este zambolbimiento doutrinal nun muda nin acrecenta nada a la matéria de la própia Rebelaçon, que ye einalterable. Por outras palabras, l Magistério de la Eigreija, al meditar i studar la Rebelaçon eimutable, aperceber-se-iba als poucos de ciertas rialidades qu'antes nun tenie cumprendido totalmente.<ref name="Dogma2" /><ref name="newmanadvent1" /><ref name="crescintelfe1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 94'''|lhéngua=pertués}}</ref>
L porcesso de l [[zambolbimiento de la doutrina]], que necessita de ser siempre cuntino i fiel a la Tradiçon, amplica la defeniçon gradual de dogmas, que, ua beç proclamados solenemente, son eimutables i eiternos.<ref name="Dogma2" /> Mas, esso "''nun quier dezir que [[Dogmas de la Eigreija Católica|tales berdades]] solo tardiamente téngan sido rebeladas, mas que se tornórun mais claras i úteles pa la Eigreija na sue progresson na fé.''"<ref>{{citar web | títalo= Defeniçon dogmática | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 3 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Dogmas, berdades de fé i heipóteses ===
Eesiste ua hierarquia que debede i classefica las bárias berdades de fé professadas pula Eigreija Católica, yá que la sue relaçon cul "''fundamiento de la fé crestiana''" ye defrente. Esta hierarquia diç respeito solo a l'amportança i anterligaçon de las berdades de fé, yá que todas eilhas dében ser acraditadas puls católicos.<ref>{{citar libro|autor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 90'''|lhéngua=pertués}}</ref>
Deste modo eisisten ls [[Dogmas de la Eigreija Católica|dogmas]], que son las berdades de fé anfalibles i eimutables que custituen la base de la doutrina católica.<ref name="Dogma2">{{citar web | títalo= Desenvolvimento e evolução do Dogma | publicado = Doutrina Católica | url=http://web.archive.org/web/20060825101136/http://br.geocities.com/worth_2001/evoluadogma.html| acessodata=3 de júnio de 2009}}</ref><ref name="Doutrina1">{{citar web | outor= LIGUORI PUBLICATIONS| títalo= A doutrina católica | obra= Handbook for Today's Catholic | url=http://web.archive.org/web/20050316053858/http://www.geocities.com/heartland/Acres/5581/doutrina.htm#A%20doutrina%20cat%C3%B3lica | lhéngua= pertués | acessodata=3 de júnio de 2009}}</ref> Ls dogmas son [[Anfalibelidade papal|defenidos i proclamados solenemente]] pul [[Magistério de la Eigreija Católica|Supremo Magistério]] (Papa ó [[Cuncílio Ecuménico]] cul Papa<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica |local=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 889 - 891'''|lhéngua= pertués}}</ref>) cumo sendo berdades defenitibas, porque eilhes stan cuntidos na [[Rebelaçon debina]] ó ténen culha ua conexon neçaira.<ref name="CICDogma1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 88'''|lhéngua=pertués}}</ref> Ua beç proclamado solenemente, nanhun dogma puode ser altarado ó negado, nin mesmo pul Papa ó por decison cunceliar.<ref name="Dogma2" /> Por esso, l católico ye oubrigado a aderir, aceitar i acraditar ne ls dogmas dua maneira eirrebogable.<ref name="CICDogma1" />
Para alhá de ls dogmas, eisisten las defeniçones doutrinárias que nun stan inda cumpletamente zambolbidas, ó que, yá cumpletamente zambolbidas, nun fúrun inda declarados dogmas, porque l [[Magistério de la Eigreija Católica]] nun biu necidade para tal. Cunsuante l sou grau de [[Zambolbimiento de la doutrina|zambolbimiento doutrinal]], essas defeniçones puoden ser classeficadas an:<ref name="Dogma2"/>
* '''[[Berdade]]s de fé''', que, mesmo nun sendo dogmas, yá son oubjeto de fé i reberéncia por todos ls católicos, podendo inda sofrer algun zambolbimiento doutrinal posterior i, se necessairo, séren eibentualmente declarados dogmas;<ref name="Dogma2" />
* '''Berdades próssimas a la fé''', que, ambora stéian melhor sedimentadas i stablecidas de l que las heipóteses, inda faltan algo para se tornáren an berdades de fé;<ref name="Dogma2" />
* '''[[Heipótese]]s''', que puoden ser acraditadas ó nun puls católicos i que permanecen solamente cumo temas de reflexon por parte de teólogos debidamente credenciados pula [[Santa Sé]]. Estas heipóteses, formuladas a partir de l studo de la Bíblia ó de la [[Tradiçon católica]], suscitan dúbedas porque nun stan spressamente defenidas alhá.<ref name="Dogma2"/>
=== Ortodoxia, Heiterodoxia i Heiresie ===
{{AP|[[Ortodoxia doutrinária]], [[Heiterodoxia]] i [[Heiresie]]}}
Para alhá de la doutrina oufecial ó ourtodoxa perpuosta pul Magistério de la Eigreija Católica ourdinariamente atrabeç de l munus docendi (deber d'ansinar) de l bispo an quemunhon cul Papa i straordinariamente atrabeç de ls Cuncílios Ecuménicos i defeniçones pontifícias solenes, aparecírun al longo de la stória bárias bersones teológicas heiterodoxas. Esses zbios de l'ansino normatibo de la Eigreija puoden ser cumbatidos atrabeç de la catequese i çcussones ó cundenados solenemente pula Eigreija.<ref>{{citar web | títalo= Heterodoxia | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 3 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref><ref name="HeresiaEnc">{{citar web | títalo= Heresia | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/|acessodata= 3 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Un de ls eisemplos mais paradigmáticos de berson teológica heiterodoxa ye la [[teologie de la libertaçon]], de fuorte anspiraçon [[marxismo|marxista]], que fui corrigida pula Anstruçon ''Libertatis Nuntius''<ref>[http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_19840806_theology-liberation_po.html ''Libertatis Nuntius'' {{pt}}]</ref>.
Las [[heiresie]]s son doutrinas heiterodoxas zambolbidas por batizados crestianos que negan i dubidan splicitamente dun dogma ó berdade fundamental católica. Qualquiera heirege, fuora ls nacidos i batizados an quemunidades nó-católicas ó aqueilhes que caíran an heiresie ó [[cisma]] antes de ls 16 anhos, ye cundenado cula [[scomunhon]] ''latae sententiae'' i cun outras penas canónicas, cumo la demisson de l stado clerical, ne l causo de l'heirege ser un clérigo. Alguas de las percipales heiresies cundenadas pula Eigreija fúrun l [[gnosticismo]] (seclo II), l [[maniqueísmo]] (seclo III), l'[[arianismo]] (seclo IV), l [[pelagianismo]] (seclo V), l'[[iconoclastia]] (seclo VIII), l [[catarismo]] (seclo XII-XIII), l [[protestantismo]] (seclo XVI), l'[[anglicanismo]] (seclo XVI), l [[jansenismo]] (seclos XVII-XBIII) i l [[Modernismo (teologia)|modernismo]] (seclos XIX-XX). Hoije, la Eigreija cunsidra l relatebismo moral i doutrinal cumo la grande heiresie atual.<ref name="HeresiaEnc" />
==== Supresson de l'heiresie: la Anquesiçon ====
{{AP|Anquesiçon}}
La [[Anquesiçon]] refire-se la bárias anstituiçones criadas para cumbater i suprimir l'heiresie ne l teta de la Eigreija Católica. La Anquesiçon mediebal fui juridicamente anstituída an 1231. L'anstalaçon desses tribunales eclesiásticos era quemun na Ouropa a pedido de ls poderes régios, nomeadamente an Spanha (1478) i an Pertual (1531/1536), adonde ambas dependírun mui de l poder cebil.<ref name="inquisiçon">{{citar web | títalo= Insquisição | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 3 de outubre de 2010}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Inquisition | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/08026a.htm | anho= 1913 |lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=5 de outubre de 2010}}</ref>
L cundenado era muitas bezes respunsabelizado por ua "crise de la fé", [[peste bubónica|pestes]], terremotos i miséria social, sendo antregue a las outoridades de l Stado para que fusse punido. Las penas bariában [[zde l'ayuno]], multas, pequeinhas [[peniténcia]]s, prison, cunfisco de benes, perda de libardade i tortura até a la [[pena de muorte]] aplicada pul poder cebil, cuja modalidade mais famosa ye l'[[outo-de-fé]].<ref>{{citar libro |sobrenome=Lea |nome= Henry Charles |títalo=A History of the Inquisition In The Middle Ages | anho= 1888 |volumen= 1}}</ref><ref>M.L.T. Carneiro, ''O Fogo e os Rituais de Purificação. A Teoria do Malefício'', Resgate. Revista de Cultura, Nº 3, Campinas: Papirus, 1991, pp.27-32.</ref> Anque desso, atebistas i studiosos católicos argumentan que la Anquesiçon papal fui anstituída percipalmente para ampedir i eibitar las superstiçones judiciales (s: ordália) i ls abusos de la populaçon ó de gobernantes seculares,<ref name="Aquino">Prof. [[Felipe Aquino|Aquino, Felipe]]. ''Para entender a Inquisição''. Editora Cléofas. 2009. Páig.: 11-13, 98. ISBN 978-85-88158-56-6.</ref> cumo [[Frederico II, Sacro Amperador Romano-Germánico]], qu'eisecutaba "heireges" por questones políticas.<ref name="Aquino"/><ref>{{citar web| url= http://web.archive.org/web/20070612141132/http://montfort.org.br/index.php?secao=cartas&subsecao=historia&artigo=20040717160738&lang=bra | títalo = Os papas e a Inquisição| accessodata= 29 de dezembre de 2013 | obra = Associação Cultural Montfort|lhéngua= pertués}}</ref>
Ne ls seclos XV i XBI, anfluenciados pula Reforma protestante, la Anquesiçon papal fui reorganizada: an 1542, l [[Papa Paulo III]] anstituiu la [[Anquesiçon romana|Sagrada Cungregaçon de la Anquesiçon Ounibersal]].<ref name="congdoutfe">{{citar web | títalo= Profile | publicado = CONGREGAÇON PA LA DOUTRINA DE LA FÉ| url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_pro_14071997_en.html | lhéngua= inglés | acessodata= 3 de outubre de 2010}}</ref> Ne l seclo XIX, ls tribunales de la Anquesiçon fúrun suprimidos puls Stados ouropeus, mas inda mantidos pul [[Stado Pontifício]]. An 1908, sob l [[Papa Pio X]], l'anstituiçon fui renomeada Sacra Cungregaçon de l Santo Oufício. An 1965, por ocasion de l Cuncílio Vaticano II, durante l pontificado de [[Paulo BI]], assumiu l sou nome atual de [[Cungregaçon pa la Doutrina de la Fé]].<ref name="congdoutfe" /><ref>{{citar web | outor= PAPA PAULO VI | títalo= Integrae Servandae | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/holy_father/paul_vi/motu_proprio/documents/hf_p-vi_motu-proprio_19651207_integrae-servandae_lt.html | lhéngua= latim | acessodata= 4 de outubre de 2010}}</ref>
Anque salientar que serie un [[anacronismo]] anterpretar la Anquesiçon fura de l cuntesto social, cultural i relegioso que la biu nacer,<ref name= "Eigreija i Passado">{{citar web| url= http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/cti_documents/rc_con_cfaith_doc_20000307_memory-reconc-itc_po.html| títalo = Mimória i Reconceliaçon: la Eigreija i las culpas de l passado | acessodata=7 de janeiro de 2011 | publicado = Santa Sé|lhéngua=pertués}}</ref> la Eigreija reconheciu recentemente que la Anquesiçon ''"ye anconcebible pa l'atual mentalidade i cometiu, para para alhá de la crueza própia de ls questumes d'anton, berdadeiros abusos i anjustiças (cumo la cundenaçon de ls [[Templário]]s, de [[Santa Joana de Arc]]"'', antre outros).<ref name="inquisiçon" /> Atualmente, la Eigreija, cumprendendo melhor la [[libardade de pensamiento]], prefire outelizar l diálogo i l'[[ecumenismo]] para cumbater las heiresies i outros zbios a la sue doutrina.<ref name="HeresiaEnc" />
== Stória ==
{{AP|[[Stória de la Eigreija Católica]] i [[Concílio ecuménico#De la Eigreija Católica|Cuncílios ecuménicos católicos]]}}
Las clarificaçones i nuobas formulaçones berificadas na doutrina católica ne l decorrer de l tiempo son chamadas pula Eigreija Católica de ''[[zambolbimiento de la doutrina]]'' i justificadas pul fato de que, "''anque la Rebelaçon yá star cumpleta, inda nun stá plenamente splicitada''" i, por esso, al longo de la stória, la doutrina católica fui sendo anriquecida por nuobas splicaçones teológicas, nuobas defeniçones de dogmas i nuobos pronunciamientos papales ó cunceliares.<ref name="Revdesen1" />
=== Ls siete purmeiros cuncílios ===
{{AP|Primeiros sete concílios ecumênicos}}
[[Fexeiro:THE FIRST COUNCIL OF NICEA.jpg|thumb|left|140px|L [[Purmeiro Cuncílio de Niceia]] ([[325]])]]
L [[Purmeiro Cuncílio de Niceia]] (325) formulou l [[Credo Niceno]] ouriginal, que reconhecie las trés Pessonas de la [[Santíssema Trindade]] (Pai, Filho i Sprito Santo) i ansinaba que [[Jasus]], [[Filho de Dius]], era [[cunsustancialidade|cunsustancial]] la [[Dius Pai]]. Al defenir la debindade de Jasus, esse cuncílio cundenou l'[[arianismo]]<ref>{{citar libro|autor= HUBERT JEDIN |títalo= Kleine Konziliengeschichte |lhéngua=alman|lhocal=Freiburg|eiditora=Herder|anho=1960|páiginas='''páig. 136'''}}</ref><ref name="EncConc1">{{citar web | títalo= Concílio | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 3 de júnio de 2009}}</ref><ref name="Niceia1">{{citar web | títalo= The First Council of Nicaea | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/11044a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | autor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>. Aliás, un de ls dogmas centrales de l catolicismo, la Santíssema Trindade, yá era amplamente çcutido, refletido i aceite por muitos crestianos antes de l Cuncílio de Niceia: yá an 180 d.C., la palabra ''Trindade'' era ousada por [[Teófilo de Antioquia]]. Mas, antes desso, esta doutrina peculiar yá aparecie cun grande frequéncia ne l ámbito de la práxis [[Batismo|batismal]] (beija-se "[[Didaqué]]" 7, 1; i [[Justino]], "Apologie" 1, 61, 13) i [[eucaristía|eucarística]] (beija-se Justino, "''Apologie''" 1, 65-67; i Heipólito, "Tradiçon Apostólica" 4-13). La fórmula trenitária (Pai, Filho i Sprito Santo) yá aparecie tamien an bárias cartas i scritos crestianos (beija-se [[Ampeço de Antioquia]], "Carta als Efésios", 9, 1; 18, 2; i na "[[I Clemente|Purmeira Carta de Clemente Romano]]" 42; 46, 6<ref>{{citar web|url = http://www.earlychristianwritings.com/text/1clement-lightfoot.html| títalo = Texto completo de I Clemente| publicado = Early Christian writings| lhéngua = inglés| acessodata = 5 de febreiro de 2011}}</ref>). Ne l seclo III, [[Tertuliano]], [[Orígenes]] i [[Griegório Taumaturgo]] refletiran cun grande perfundidade subre este dogma católico.<ref>{{citar web | títalo= The Blessed Trinity | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/15047a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>
L [[Purmeiro Cuncílio de Custantinopla]] (381) defeniu que la debindade de l [[Sprito Santo]] ye la mesma de l [[Dieus Pai|Pai]] i de l [[Dieus Filho|Filho]]. L cuncílio tamien formulou l [[Credo niceno-custantinopolitano]], que passou a custar de mais anformaçones de l que staba ne l Credo Niceno subre la natureza de l Sprito Santo, subre Jasus i subre outros dogmas amportantes. Esse cuncílio cundenou l [[macedonianismo]], l'[[apolinarianismo]] i, mais ua beç, l'arianismo.<ref>{{citar web | títalo= Purmeiro cuncílio de Custantinopla | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/04308a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>
An 431, l [[Cuncílio de Éfeso]] proclamou la [[Birge Marie]] cumo la [[Mai de Dius]] (an griego: ''[[Teótoco|Theotokos]]''), an ouposiçon la Nestório, que defendia que Marie solo debie ser chamada de Mai de Cristo, porque eilha era solo la mai de la natureza houmana de Cristo i nun de la sue natureza debina. Nestório defendia qu'essas [[nestorianismo|dues naturezas éran çtintas i apartadas]], algo que l cuncílio cundenou. Para alhá de l nestorianismo, l cuncílio cundenou inda l [[pelagianismo]], qu'entraba an ouposiçon cula doutrina de l [[pecado ouriginal]] i de la [[grácia]] zambolbida por Santo Agostico, ne l seclo V.<ref>{{citar web | títalo= Pelagius and Pelagianism | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/11604a.htm | anho= 1913 |lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Cuncílio de Éfeso | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/05491a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>
Santo Agostico, bispo de Heipona, ye cunsidrado un de ls [[Padres de la Eigreija]]. Esses teólogos, que bibiran antre l seclo II i l seclo VII, fúrun respunsables, de cierta forma, pula fixaçon i sistematizaçon de la [[Tradiçon católica]]. Por eisemplo, al cumbater las heiresies de l sou tiempo, eilhes ajudórun a clarificar i cunsulidar ls percipales cunceitos de la fé (s.: primazie papal, Santíssema Trindade, [[Cristología|natureza de Cristo]], [[Eclesiologie|natureza de la Eigreija]], grácia, cánon bíblico, [[salbaçon]], [[pecado]], etc.). Tamien ajudórun a zambolber la liturgie, l'ouraçon, la spiritualidade i las anstituiçones de la Eigreija. Por esso, l pensamiento i la bida de ls Padres de la Eigreija son inda hoije ua base fundamental de la custruçon teológica i de la spiritualidade católica.<ref name="PadresEigreija1" />
An 451, l [[Cuncílio de Calcedónia]] defeniu que susisten na única [[pessona (cristianismo)|pessona]] (prosopon) de Jasus Cristo [[Ounion heipostática|dues naturezas (debina i houmana) ounidas]] (''[[physis]]''): "''Jasus ye purfeito an debindade i purfeito an houmanidade, berdadeiramente Dius i berdadeiramente home, cumpuosto dua alma racional i dun cuorpo, cunsustancial al [[Dius Pai|Pai]] segundo la debindade, cunsustancial a nós segundo l'houmanidade''"<ref>{{citar web | títalo= The Chalcedonian Deefinition. Agreed at the Fourth Ecumenical Council at Chalcedon in 451.| publicado = earlychurchtexts.com | url=http://www.earlychurchtexts.com/main/chalcedon/chalcedonian_definition.shtml | lhéngua= inglés | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref><ref>{{Citar libro|outor= HUBERT JEDIN |títalo= Kleine Konziliengeschichte |lhéngua=alman|lhocal=Freiburg|eiditora=Herder|anho=1960|páiginas='''páig. 29'''}}</ref>. Por esso, l cuncílio cundenou l monofesismo de Eutiques, que defendia que Jasus tenie solo ua natureza, sendo la natureza houmana tan ounida a la natureza debina que fui absorbida pula radadeira. Para alhá desso, l cuncílio cundenou tamien la [[simonia]].<ref name="calcedonia1">{{citar web | títalo= Cuncílio de Calcedónia | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/03555a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>
L Terceiro Cuncílio de Custantinopla (680-681) cundenou l [[monotelismo]] i reafirmou que Cristo, sendo Dius i home, tenie las buntades houmana i debina<ref name="generalcouncil1">{{citar web | títalo= General Councils | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/04423f.htm | anho= 1913 |lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>. L Segundo Cuncílio de Niceia (787) defeniu la balidade de la [[beneraçon d'eimaiges]] santas, cundenando assi l'[[iconoclastia]].<ref>{{Citar livro|autor= HUBERT JEDIN |título= Kleine Konziliengeschichte |idioma=alman|lhocal=Freiburg|eiditora=Herder|anho=1960|páiginas='''páig. 34'''}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Second Council of Nicaea | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/11045a.htm |anho= 1913 |lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>
=== Eidade Média ===
[[Fexeiro:Saint Thomas Aquinas.jpg|thumb|right|160px|[[San]] [[Tomás de Aquino]] (séc. XIII) afirmou que la [[fé]] i la [[rezon]] puoden ser cunciliadas, porque "''probénen ambas de Dius''", sendo la rezon un meio de antender la fé.<ref>{{citar web | outor= PAPA JOÃO PAULO II | títalo= Fides et Ratio | publicado = Santa Sé | url= http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_15101998_fides-et-ratio_po.html | anho= 1998 | formato= '''n. 43''' |acessodata= 29 de dezembre de 2013|lhéngua=pertués}}</ref>]]
L [[Quarto Cuncílio de Latron]] (1215) ouficializou ua antiga tradiçon an que cada católico tenie que recebir, pul menos ua beç por anho, na [[Páscoa]], la [[cunfisson (sacramento)|cunfisson]] i la [[Eucaristia]] (ber ls [[Eigreija Católica#Cinco mandamientos de la Eigreija Católica|cinco mandamientos ó preceitos de la Eigreija Católica]]). Esse cuncílio defendiu tamien l [[celibato]] clerical, la doutrina de la [[trasustanciaçon]] i cundenou inda ls [[albigenses]]<ref name="generalcouncil1" /><ref>{{citar web | títalo= Fourth Lateran Council (1215) | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/09018a.htm | anho= 1913 |lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref><ref>{{Citar libro|outor= HUBERT JEDIN |títalo= Kleine Konziliengeschichte|lhéngua=alman|local=Freiburg|eiditora=Herder|anho=1960|páiginas='''páig. 49'''}}</ref>.
Ne l seclo XIII, [[San Tomás de Aquino]], [[doutor de la Eigreija]] i outor de la [[Suma Teológica]], adatou la filosofie de [[Aristóteles]] al pensamiento crestiano de la época. El ye cunsidrado l mais alto repersentante de la scolástica, que ye un sistema, mobimiento i método que percurou reafirmar que la fé supera mas nun cuntradiç la rezon. Aliando siempre la [[filosofie]] i la [[teologie]], las reflexones i debates scolásticos baseában-se na leitura de la Víblia i de ls scritos de ls [[Padres de la Eigreija]] i de bários filósofos.<ref name="catrazaofe1" /><ref>{{citar web | títalo= escolástica| publicado=Infopédia | url=http://www.infopedia.pt/$escolastica|acessodata=27 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{citar web| títalo= Escolástica | publicado = Instituto de Educação da Universidade de Lisboa|url=http://www.educ.fc.ul.pt/docentes/opombo/hfe/momentos/modelos/escolastica.htm|acessodata=27 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
L [[Cuncílio de Custança]] (1414-1418) cundenou las heiresies de [[John Wycliffe]] i de [[Jan Hus]], que éran dous famosos precursores de la [[Reforma Protestante]][58]. L [[Quinto Cuncílio de Latron]] (1512-1517) defeniu l'[[eimortalidade]] de l'[[alma]]<ref>{{Citar libro|outor= HUBERT JEDIN |títalo= Kleine Konziliengeschichte |língua=alman|lhocal=Freiburg|eiditora=Herder|anho=1960|páiginas='''páig. 79'''}}</ref>.
==== Queston de l celibato ====
{{AP|Celibato}}
L [[Purmeiro Cuncílio de Latron]] (1123) i l [[Segundo Cuncílio de Latron]] (1139) cundenórun i ambalidórun l cuncubinato i ls casamientos de clérigos, ampondo assi l celibato clerical.<ref>{{citar web | títalo= Purmeiro Cuncílio Lateranense (1123) | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/09016b.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Segundo Cuncílio Lateranense (1123) | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/09017a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref> Mas, ye perciso salientar que l celibato oubrigatório yá fui decretado pul Cuncílio de Eilbira (295-302). Mas, cumo era solo un cuncílio regional spanhol, las sues decisones nun fúrun cumpridas por to la Eigreija<ref name="celibatonewadvent1">{{citar web | títalo= Celibacy of the Clergy | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/03481a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=26 de setembre de 2010}}</ref>. Outro passo amportante na amplementaçon de l celibato fui dado ne l [[Purmeiro Cuncílio de Niceia]] (323), que decretou que "''todos ls nembros de l clero stában proibidos de morar cun qualquiera mulhier, cun sceçon de la mai, armana ó tie''" (III cánon)<ref name="Niceia1" />. Ne l final de l seclo IV, la Eigreija Latina promulgou bárias leis a fabor de l celibato, que fúrun giralmente bien aceites ne l Oucidente, ne l pontificado de San Lion Magno (440-461).<ref name="celibatonewadvent1" /> L [[Cuncílio de Calcedónia]] (451) proibiu l casamiento de [[monge]]s i [[birgindade relegiosa|birges cunsagradas]] (XBI cánon)<ref name="calcedonia1" />.
Mas, anque desso, houbo bários abanços i recuos na aplicaçon dessa prática eclesiástica, chegando até mesmo a haber alguns Papas que éran casados antes de recebir las [[Orde (sacramiento)|ordes sagradas]], cumo por eisemplo l [[Papa Adriano II]] (867-872).<ref>{{citar web | títalo= Pope Adrian II | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/01156a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=3 de outubre de 2010}}</ref> Ne l seclo XI, bários Papas, specialmente [[Papa Lion IX|Lion IX]] (1049-1054) i [[Papa Griegório VII|Griegório VII]] (1073-1085), esforçórun-se outra beç por aplicar cun maior rigor las leis de l celibato, debido a la crecente degradaçon moral de l clero.<ref name="celibatonewadvent1" /> L celibato clerical boltou a ser defendido pul [[Quarto Cuncílio de Latron]] (1215) i pul [[Cuncílio de Trento]] (1545-1563).<ref name="celibatonewadvent1" />
Atualmente, las leis de l celibato aplican-se solamente als sacerdotes de la [[Eigreija Latina]], quedando de fura las [[Eigreijas Católicas Ourientales]] i ls [[Ourdinariato pessonal para anglicanos|ourdinariatos pessonales para anglicanos]], qu'admiten padres casados, mas ls sous bispos son celibatairos.<ref name="celibcat1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 1579 e 1580'''}}</ref><ref name="anglicanorum1">{{citar web | outor= PAPA BENTO XVI | títalo= Anglicanorum Coetibus | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/apost_constitutions/documents/hf_ben-xvi_apc_20091104_anglicanorum-coetibus_po.html | anho= 2009 | acessodata= 4 de outubre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref><ref name="anglicanorum2">{{citar web | títalo= Normas Complementares à Constituição Apostólica Anglicanorum coetibus | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20091104_norme-anglicanorum-coetibus_po.html | anho= 2009 | acessodata= 4 de outubre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
=== De l Cuncílio de Trento até agora ===
[[Fexeiro:Tridentinum.jpg|thumb|squierda|220px|L [[Cuncílio de Trento]] (1545 - 1563) lutou contra la [[Reforma Protestante]],<ref name="EncConc1" /> que fui, a par de l [[Grande Cisma de l Ouriente]], ua de las maiores cisones que la Eigreija Católica algua beç anfrentou.<ref>{{citar web | títalo= Reforma (protestante) | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 3 de júnio de 2009}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Ortodoxos | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 3 de júnio de 2009}}</ref>]]
Ne l seclo XVI, debido a la [[Reforma Protestante]], l [[Cuncílio de Trento]] (1545-1563) fui cumbocado para reformar la deciplina eclesiástica i cunsulidar las percipales berdades de fé católicas. Esse cuncílio reafirmou, clarificou i defeniu la [[Trasustanciaçon|persença rial de Cristo na Eucaristia]], la doutrina de ls [[siete sacramientos]] (sendo cada un deilhes amplamente debatido i defenido), la doutrina de la [[grácia]] i de l [[pecado ouriginal]], la [[justificaçon (Teología)|justificaçon]], l [[celibato]] clerical, l'[[hierarquia católica]], la [[Tradiçon católica]], l [[cánon bíblico]] (reafirmou cumo outéntica la ''[[Bulgata]]''), las [[andulgéncia]]s, la natureza de la [[Eigreija]], l balor i l'amportança de a [[missa]], la [[liturgie]] (a [[missa tridentina]]) i l [[Dulia|culto de ls santos]], de las relíquias i de las eimaiges. L cuncílio promobiu tamien la publicaçon de l ''[[Index Librorum Prohibitorum]]''. L Cuncílio de Trento fui l cuncílio ecuménico que durou mais tiempo, eimitiu l maior númaro de decretos dogmáticos i reformas i porduziu ls resultados mais duradouros subre la fé i la deciplina de la Eigreija.<ref name="generalcouncil1" /><ref>{{citar web | títalo= O Concílio de Trento | subtítalo= Três Fases do Concílio de Trento | publicado = Missão Jovem | url=http://www.pime.org.br/missaojovem/mjhistdaigrejatrento.htm | acessodata=28 de setembre de 2010}}</ref><ref>{{citar web| títalo= Council of Trent | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/15030c.htm | anho= 1913 |lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=28 de setembre de 2010}}</ref>
Al longo de ls seclos XVII i XBIII, ls [[jesuíta]]s i ls [[jansenista]]s cunfrontórun-se cun polémicas acerca de l papel de la grácia, de la libardade houmana i de la participaçon de l'home na sue própia salbaçon. Por fin, ls jansenistas fúrun cundenados cumo heiréticos<ref name="Hist1">{{citar web|títalo= Doutrina Católica|publicado = Hieros | url=http://web.archive.org/web/20090220220421/http://orbita.starmedia.com/~hyeros/doutrinacatolica007.html|acessodata= 3 de júnio de 2009}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Jansenius and Jansenism|publicado = Newadvent.org|url=http://www.newadvent.org/cathen/08285a.htm |anho= 1913|lhéngua= inglés| outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA|acessodata=28 de setembre de 2010}}</ref> An 1854, l Papa Pio IX proclamou cumo dogma la [[Eimaculada Cunceiçon]] de [[Marie (mai de Jasus)|Marie]]<ref>{{citar web | títalo= Immaculate Conception | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/07674d.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=28 de setembre de 2010}}</ref>. L [[Cuncílio Baticano I]] (1869-1870) proclamou inda cumo dogma la [[Anfalibelidade papal]].<ref>{{citar web | títalo= Vatican Council | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/15303a.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=28 de setembre de 2010}}</ref> An 1891, l Papa Lion XIII publicou l'ancíclica Rerun Nobarun, marcando assi l'ampeço de la sistematizaçon de la [[Doutrina Social de la Eigreija]]<ref name="DSI1">{{citar web | títalo= Doutrina Social de la Eigreija (DSI) | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>. Ne ls finales de l seclo XIX i ampeços de l seclo XX, apareciu l'heiresie de l modernismo, que fui cundenada pul [[Papa San Pio X]].<ref>{{citar web | títalo= Modernism | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/10415a.htmm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=28 de setembre de 2010}}</ref>
An 1950, l [[Papa Pio XII]] proclamou cumo dogma la [[Assunçon de Marie]] al Cielo, an cuorpo i alma[85]. Antre 1962 i 1965, l [[Cuncílio Baticano II]], eidealizado pul [[Papa João XXIII]], ampulsionou l'''[[aggiornamiento]]'' (atualizaçon) de la Eigreija, tratando por esso de bários temas çtintos, tales cumo la [[Rito romano#Novus Ordo Missæ|reforma de la liturgie]], la custituiçon i [[pastoral]] de la Eigreija (que passou a ser alicerçada na eigual dignidade de todos ls fiéis), la relaçon antre la Rebelaçon debina i la Tradiçon, la defesa de la [[libardade relegiosa]], l'ampenho ne l'[[ecumenismo]] i la defesa de l'apostolado de ls [[leigo]]s. Esse cuncílio nun proclamou nanhun dogma, mas las sues ourientaçones doutrinales i pastorales son de strema amportança pa l'açon de la Eigreija ne l mundo moderno.<ref name="CV2">{{citar web | títalo= O Concílio Vaticano II | publicado = Doutrina Católica | url=http://web.archive.org/web/20091019090205/http://br.geocities.com/worth_2001/vaticanosegundo.html | acessodata= 22 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= La Berdade de l Catolicismo |subtítulo=Resposta a Dez Temas Controversos|lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|ano=2002|isbn= 978-972-25-1255-8|páiginas='''páigs. 45 - 46'''|lhéngua=pertués}}</ref> An 1968, l [[Papa Paulo BI]] publicou l'ancíclica ''[[Houmanae Bitae]]'', que trataba de bários assuntos relacionados cul balor de la [[bida]], la [[procriaçon]] i la [[cuntracepçon]].<ref name="HV1">{{citar web| títalo= Humanae vitae (HV) | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 8 de júnio de 2009}}</ref>
== La doutrina i l coincimiento científico ==
{{AP|[[Críticas a la Eigreija Católica#La relaçon de la Eigreija cula Ciéncia i culs pensadores laicos|Eigreija Católica i la Ciéncia]]}}
L [[Magistério de la Eigreija Católica]] defende ne l seclo XXI que la Víblia debe ser anterpretada d'acuordo cula ''"antençon de ls outores sagrados"'', ls questumes, ls géneros literairos i ls coincimientos científicos de la época. Esse modo d'anterpretar nun ye algo de nuobo: yá Santo Agostico afirmaba ne l seclo V que la Bíblia deberie ser anterpretada de modo l'harmonizá-la culs coincimientos científicos çponibles an cada época.<ref name="asa3.org">{{citar web | url = http://www.asa3.org/ASA/PSCF/1988/PSCF3-88Young.html | títalo = The Contemporary Relevance of Augustine's View of Creation | purmeiro = Davis | ultimo = A. Young | obra = Perspectives on Science and Christian Faith | acessodata = 30 de márcio de 2009 | data = Márcio 1988 | lhéngua = inglés}}</ref> Nesse causo, la Bíblia i la Tradiçon católica serien portadoras de berdade teológica, mas que nun tenrian necessariamente berdade stórica ó científica. La Eigreija eidantificou quatro sentidos de la Bíblia: "l sentido literal i l sentido spritual, subdebidindo-se este radadeiro an sentido alegórico, moral i anagógico". Lougo, las anterpretaçones sclusibamente literales (ó literalistas) son ouficialmente abandonadas, mui ambora inda permaneçan ciertos setores mais [[fundamentalista]]s que nun l'aceitan por anteiro.<ref>{{citar web | títalo= La Anterpretaçon de la Bíblia de la Eigreija | outor= PONTIFÍCIA COMISSÃO BÍBILICA | publicado = Santa Sé | anho= 1993 | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/pcb_documents/rc_con_cfaith_doc_19930415_interpretazione_po.html | acessodata= 3 de júnio de 2009}}</ref><ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=[[Catecismo de la Eigreija Católica]]|local=Coimbra|editora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páginas='''N. 115-117'''|lhéngua=pertués}}</ref>
La Eigreija Católica, defendendo l pensamiento de Santo Agostico i de San [[Tomás de Aquino]], afirma que, ''"ambora la fé supere la rezon, nun poderá nunca eisistir cuntradiçon antre la fé i la ciéncia porque ambas ténen ourige an Dius.''"<ref name="catrazaofe1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 978-972-603-349-3|páiginas='''N. 29'''|lhéngua=pertués}}</ref> Lougo, a partir de l seclo XX, la Eigreija fui lentamente aceitando bárias çcubiertas científicas modernas. Por eisemplo, acabou por aceitar las teories de l [[Big Bang]] i de l'[[eiboluçon]] (cula custante anterbençon debina), defendendo que son cumpatibles cula fé de la [[Criação (teologia)|criaçon debina de l mundo]], zde qu'essas teories cuntinen a ser cientificamente bálidas.<ref>{{citar web | url = http://www.nbcnews.com/id/29484902/#.Ur_ydPtKptg | títalo = Vatican official calls atheist theories 'absurd' / Cardinal Levada: No conflict between evolution science and faith in God | publicado= [[MSNBC]] | data= 3 de márcio de 2009 | acessodata = 3 de júnio de 2009 |lhéngua = inglés}}</ref>
Potenciales cunflitos antre la fé católica i la ciéncia puoden aparecer an questones relacionadas cula [[anfalibelidade Víblica|anfalibelidade]] i l'outenticidade de la [[Tradiçon rebelada]]; cula negaçon de l'eisisténcia de [[Dius]] i de l'[[alma]] (i de la sue [[eimortalidade]]); culs momientos satos de l percípio i de l fin de la bida houmana; i culas amplicaçones éticas de la [[clonaige]], de la [[cuntracepçon]] ó fertelizaçon artificiales, de la [[manipulaçon genética]] i de l'uso de [[células-tronco ambrionárias]] na ambestigaçon científica.<ref>{{citar web | títalo= Science and the Church | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/13598b.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=9 de júnio de 2009}}</ref><ref>{{citar web |outor= CUNGREGAÇON PA LA DOUTRINA DE LA FÉ | títalo= Dignitas Personae | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20081208_dignitas-personae_po.html | anho= 2008 | acessodata= 9 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
=== L causo de Galileu ===
[[Imagem:Galileo before the Holy Office.jpg|thumb|220px|[[Galileu Galilei]] a ser julgado pula Anquesiçon.]]
Talbeç l causo mais paradigmático de l cunflito antre la ciéncia i la Eigreija Católica seia [[Galileu Galilei]], mas storiadores i cientistas modernos {{#tag:ref|A título de exemplo, estes historiadores i cientistas modernos incluem David C. Lindberg, Ronald Numbers,<ref>{{Citar libro|outor=DAVID C. LINDBERG i RONALD NUMBERS|títalo=God and Nature Historical Essays on the Encounter between Christianity and Science |títalo-trad= Ensayos históricos sobre Dios y la Naturaleza en el Encuentro entre el Cristianismo y Ciencia |lhéngua=inglés|lhocal=Berkeley|eiditora=[[University of California Press]]|anho=1986|id=ISBN 978-0-520-05538-4|páginas=10}}</ref><ref>{{Citar libro|outor=DAVID C. LINDBERG i RONALD NUMBERS|títalo=When Science and Christianity Meet |títalo-trad=Cuando se encuentran la ciencia y el cristianismo |lhéngua=inglés|lhocal=Chicago|eiditora=[[University of Chicago Press]]|anho=2003|isbn=978-0-226-48214-9|paiginas=57-58}}</ref> Craig Rusbult,<ref>{{citar web | títalo= Science and Christianity: Are they compatible? | títalo-trad=Ciencia y cristianismo: ¿son compatibles? | outor= Craig Rusbult | url=http://www.asa3.org/ASA/education/science/faith-science.htm#i | lhéngua= inglés | acessodata=16 de outubre de 2010}}</ref> Russell Maatman <ref>{{citar web | títalo= The Galileo Incident |títalo-trad= El Incidente Galileo | outor= Russell Maatman | url=http://www.asa3.org/ASA/PSCF/1994/PSCF3-94Maatman.html.ori | lhéngua= inglés | acessodata=21 de outubre de 2010}}</ref> Owen Gingerich,<ref name="gingerich">{{citar web | títalo= Truth in Science: Proof, Persuasion, and the Galileo Affair |títalo-trad=Verdad en la Ciencia: La prueba, la persuasión y el caso Galileo | outor= Owen Gingerich | anho= 2003 | url=http://asa3.org/ASA/PSCF/2003/PSCF6-03Gingerich.pdf | acessodata=16 de outubre de 2010}}</ref> Thomas E. Woods Jr.<ref>{{Citar libro|outor=THOMAS E. WOODS JR.|títalo=How the Catholic Church Built Western Civilization |títalo-trad=Cómo la Iglesia católica construyó la civilización occidental |lhéngua=inglés|eiditora=Regnery Publishing, Inc.|anho=2005|isbn=978-0-89526-038-3}}. ''Nota'': ua campanapse de l libro puode ser ancontrado neste [http://www.catholiceducation.org/articles/history/world/wh0101.html site de léngua anglesa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170712005046/http://www.catholiceducation.org/articles/history/world/wh0101.html |date=2017-07-12 }}</ref> y Jerome J. Langford <ref>{{Citar libro|outor=JEROME L. LANGFORD|títalo= Galileo, Science, and the Church |títalo-trad= Galileo, Ciencia, y la Iglesia |lhéngua=inglés|editorial=St. Augustine's Press|anho=1998|ISBN=978-1-890318-25-3}}</ref>|group=nota}} bénen l causo cumo algo mais cumplexo de l que solo un cunfronto antre ciéncia i religion.<ref>{{citar web | títalo= Christianity, Roman Catholic, Issues in Science and Religion | url=http://www.enotes.com/science-religion-encyclopedia/christianity-roman-catholic-issues-science | lhéngua= inglés | acessodata=16 de outubre de 2010}}</ref><ref name="galileuency">{{citar web | títalo= Galileo Galilei | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/06342b.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=3 de outubre de 2010}}</ref> An 1616, la [[Anquesiçon romana]] declarou l'[[heliocentrismo]] cumo ''"falso i absurdo de l punto de bista filosófico i formalmente heirético"'', por star an cuntradiçon cula anterpretaçon literal de ciertas passaiges de la Bíblia.<ref name="casoGalileuII">{{citar web | outor=Joaquim Blessmann | títalo= O caso Galileu (II) | url=http://www.clerus.org/clerus/dati/2009-01/02-13/O_CASO_GALILEU_II.html | acessodata=19 de nobembre de 2011}}</ref> Anque de las sues probas spurmentales i teóricas nun séren totalmente cunclusibas, Galileu nunca abandonou las sues eideias i chegou mesmo a reinterpretar i ousar bárias passaiges bíblicas para defender la beracidade de l'heliocentrismo.<ref name="gingerich"/><ref name="bettencourt1">{{citar web | outor=D. Estêvão Bettencourt | títalo= Ciência e Fé: Copérnico e Galileu lançados na fogueira? | url=http://melhorsobre.blogspot.com/2007/03/cincia-e-f-coprnico-e-galileu-lanados.html | anho=1999 | acessodata=19 de nobembre de 2011|lhéngua=pertués}}</ref><ref name="casoGalileuI">{{citar web | outor=Joaquim Blessmann | títalo= O caso Galileu (I) | url=http://www.clerus.org/clerus/dati/2009-01/02-13/O_CASO_GALILEU_I.html | acessodata=19 de nobembre de 2011|lhéngua=pertués}}</ref> An 1633, Galileu acabou por ser julgado pula Anquesiçon i sentenciado la prison domiceliária. Fui proibido tamien d'ansinar que l'heliocentrismo era berdadeiro (solo podie ansiná-lo cumo ua heipótese científica).<ref name="galileuency" /><ref name="casoGalileuII"/><ref name="bettencourt1" /><ref name="casoGalileuI"/>
Cul tiempo, mas, la Eigreija Católica rebiu la sue posiçon quanto al heliocentrismo, acabando por aceitá-lo. An 1758, la Eigreija Católica retirou las obras heliocéntricas de l ''[[Index Librorum Prohibitorum]]''.<ref>McMullin, Ernan ed. (2005), ''The Church and Galileo'', Imprensa da Universidade de Notre Dame, Notre Dame, ISBN 0-268-03483-4; páig. 307</ref> An 1979, l Papa João Paulo II lamentou ls sofrimientos de Galileu causados por católicos i ourganismos eclesiásticos. I, mais ua beç, el defendiu que las dues berdades, de fé i de ciéncia, nunca puoden cuntradezir-se, acabando por citar tamien ua afirmaçon de l própio Galileu: ''"procedendo eigualmente de l [[Jasus|berbo debino]], la [[Bíblia|scritura santa]] i la [[natureza]], la purmeira cumo ditada pul Sprito Santo, la segunda cumo eisecutora fidelíssema de las ordes de Dius.''"<ref>{{citar web | autor= PAPA JOÃO PAULO II | títalo= Discurso do Papa João Paulo II à Pontifícia Academia das Ciências por ocasião do primeiro centenário do nascimento de Albert Einstein | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/speeches/1979/november/documents/hf_jp-ii_spe_19791110_einstein_po.html |anho=1979|acessodata= 3 de outubre de 2010}}</ref> Ne l'anho 2000, l Papa João Paulo II eimitiu finalmente un pedido formal de çculpas por todos ls erros cometidos por alguns católicos ne ls radadeiros 2.000 anhos de stória de la Eigreija Católica, ancluindo l julgamiento de Galileu Galilei pula Anquesiçon.<ref>[http://www.theguardian.com/world/2000/mar/13/catholicism.religion Pope says sorry for sins of church | World news | The Guardian]</ref><ref>{{Citation |title=Online NewsHour: A Papal Apology, March 13, 2000 |url=http://www.pbs.org/newshour/bb/religion/jan-june00/apology_3-13.html |accessdate=December 21, 2017 |archivedate=December 30, 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131230232251/http://www.pbs.org/newshour/bb/religion/jan-june00/apology_3-13.html }}</ref>
== Dius i la Santíssima Trindade ==
[[Fexeiro:Trinity_(Guiard_des_Moulins,_Bible_historiale,_15_c.).jpg|thumb|right|160px|[[Eiluminura]] mediebal cula repersentaçon clássica de la [[Santíssima Trindade]], sendo l ''home'' mais bielho l Pai, l mais nuobo (cun ua cruç) l Filho i la palomba l Sprito Santo.]]
{{AP|[[Dius ne l cristandade]] i [[Santíssima Trindade]]}}
La Eigreija Católica, cumo parte de l [[Cristandade]], acradita oubbiamente ne l [[monoteísmo]], que ye la [[fé]] na eisisténcia dun solo [[Dius]].<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 978-972-603-349-3|páiginas='''N. 37'''|lhéngua=pertués}}</ref> El ye l Criador de todas las cousas i cunsegue anterbir na Stória de la sue própia [[Criaçon]], bien cumo perdoar i salbar la houmanidade, por esso alguns de l [[atributos debinos]] mais amportantes son la [[omnipoténcia]], la [[omnipresença]] i [[omnisciéncia]].<ref>''Ibiden'', n. 50</ref> Para alhá destes atributos, Dius tamien ye fuortemente referido al lhongo de l [[Nuobo Testamiento]] cumo sendo la própia [[Berdade]] i l própio [[Amor]]: Dius ama i quier salbar todas las pessonas i estas puoden stablecer ua relaçon [[pessona]]l i [[filho|filial]] cun El atrabeç de la [[ouraçon]].<ref>''Ibiden'', n. 41 i 42</ref>
Mas, ls católicos acraditan tamien ne l [[mistério]] de la [[Santíssima Trindade]], esto ye, que Dius ye un ser uno mas simultaneamente trino, ''custituído'' por trés pessonas andibisibles: l [[Dius Pai|Pai]], l [[Jasus Cristo|Filho]] i l [[Sprito Santo]], que se stablecen antre si ua quemunhon purfeita. Para la Eigreija, este [[dogma]], que ye ua de las sues berdades centrales, nun biuola l monoteísmo.<ref>''Ibiden'', n. 37 i 44</ref> Estas 3 Pessonas eiternas, anque tenren la mesma natureza, "''son rialmente çtintas, pulas relaçones que las refrencian uas a las outras: l Pai gera l Filho, l Filho ye gerado pul Pai, l Sprito Santo procede de l Pai i de l Filho''".<ref>''Ibiden'', n. 48 i 49</ref>
=== Dius Pai: Criador de l Mundo ===
{{AP|[[Dius, l Pai]] i [[Teontologie]]}}
[[Fexeiro:God2-Sistine Chapel.png|thumb|right|210px|[[La Criaçon de Adon|Neste fresco]], de [[Michelangelo Buonarroti|Miguel Ángelo]], retrata la criaçon de [[Adon i Eiba|Adon]] (lhado squerdo) por [[Dius]] (lhado dreito).]]
[[Dius Pai]], la purmeira pessona de la Trindade, ye cunsidrado l Pai purfeito porque El amou i nunca abandonou ls homes,<ref>''Ibiden'', n. 42 i 46</ref> ls sous filhos adotibos, querendo siempre salbá-los i perdoando-los anfinitamente, zde que eilhes se arrependan dun modo sincero.<ref name="Perdon1">''Ibiden'', n. 391</ref> El nun fui criado nin gerado i ye cunsidrado l "''percípio i l fin, percípio sin percípio''" de la [[Bida]], stando por esso mais associado a la criaçon de l mundo. Mas esto nun quier dezir que las outras dues pessonas de la SS Trindade nó partecipassen tamien neste amportante ato debino.<ref>''Ibiden'', n. 52</ref> L [[Credo Niceno-Custantinopolitano]] faç refréncia la Dius Pai:
: ''Creio nun solo Dius, Pai to-poderoso,''
: ''Criador de l [[Cielo (religion)|Cielo]] i de la [[Tierra]],''
: ''De todas las cousas bisibles i ambisibles.''
==== Criaçon de l mundo i Anjos ====
{{AP|[[Criaçon (teologie)]] i [[Angeologie]]}}
[[Fexeiro:Guido Reni 031.jpg|thumb|150px|left|[[Arcanjo San Miguel]] derrotando Satanás.]]
L [[mundo]], que ye buono, ourdenado i amado por Dius, fui criado "''lhibremente, cun sabedorie i amor''", a partir de l [[nada]] (''2Mac 7,28''), para que Dius puoda "''manifestar i quemunicar la sue [[bondade]], [[berdade]], [[beleza]]''" i [[amor]] supremos. La obra de la criaçon culmina na obra inda maior de la [[salbaçon]], por esso "''l fin redadeiro de la criaçon''", nomeadamente de la houmanidade, "''ye que Dius, an [[Cristo]], puoda ser «todo an todos» (1 Quelor 15,28), para la sue glória i para la felicidade''" de l salbos, ne l [[Reino de Dius|sou eiterno Reino]].<ref>''Ibiden'', n. 53, 54 i 65</ref>
La criaçon ye custituída por "''seres sprituales''", que son ls [[anjo]]s, i por "''seres materiales''", que custituen l "''mundo bisible''" ó l mundo natural.<ref>''Ibiden'', n. 59</ref> "''Ls anjos son criaturas puramente sprituales, ancorpóreas, ambisibles i eimortales, seres pessonales dotados de anteligéncia i de buntade''". Eilhes serben i oubedecen a la buntade de Dius, specialmente "''ne l cumprimiento de la misson de [[salbaçon]], an prol de todos ls homes''". Segundo [[San Basílio Magno]], ''«cada fiel ten al sou lhado un anjo cumo protetor i pastor, pa l cunduzir a la bida»'', sendo estes protetores chamados de [[anjos de la guarda]].<ref>''Ibiden'', n. 60</ref>
Segundo la doutrina católica, l [[Génesis]], al narrar que l mundo fui criado an ''«seis dies»'' por Dius, quier arriba de todo rebelar a la houmanidade "''l balor de ls seres criados i la sue finalidade de agabon''" i serbício la Dius, dando particular çtaque al balor de l Home,<ref>''Ibiden'', n. 62</ref> que ye "''l bértice de la criaçon bisible''".<ref name="CriHomem1">''Ibiden'', n. 63</ref> Lhougo, la Eigreija Católica, corroborando cula eideia de [[Santo Agostico]], admite la possiblidade de l mundo nun ser criado lhiteralmente an solo seis dies.<ref name="asa3.org" />
==== Demónios i Mal ====
{{AP|[[Demonologie]] i [[Mal]]}}
[[Fexeiro:Paradise Lost 13.jpg|thumb|160px|right|[[Satanás]], l maior simblo de l Mal i de la eiterna perdiçon.]]
Ne l percípio de l mundo, acunteciu la chamada ''queda de l anjos'', que cunsiste na reblion dun grupo de anjos, lhiderado por [[Satanás]] (ó [[Lúcifer]]). Eilhes, sendo "''criados buonos por Dius''", trasformórun-se an [[demónio]]s, "''porque, mediante ua oupçon lhibre i eirrebogable, recusórun Dius i l [[Reino de Dius|sou Reino]], dando assi ourige al [[Anferno]]''". Eilhes, l simblo de l mal, "''percuran associar l home a la sue rebelion, mas ls católicos acraditan que Dius afirmou an Cristo la sue bitória absoluta subre l mal, que se eirá rializar plenamente ne l fin de ls tiempos, quando l mal acabará por zaparecer.<ref>''CCIC'', n. 74</ref>
La Eigreija ansina que l [[mal]] "''ye ua cierta falta, lhemitaçon ó distorçon de l [[bien]]''"<ref name="SalvificiD1">{{citar web | outor= PAPA JOÃO PAULO II | títalo= Salvifici Dolores | publicado = Santa Sé | url= http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/apost_letters/documents/hf_jp-ii_apl_11021984_salvifici-doloris_po.html | anho= 1984 | formato= '''n. 11 i 12''' | acessodata= 4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> i ye inda la causa de l [[sofrimiento]] houmano, que "''stá na anteraçon de l bien i de l mal ne l mundo''" i que "''stá anredado ne l mistério de la [[liberdade]] houmana''".<ref name="Sofrimweigel1">{{citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= A Verdade do Catolicismo |subtítulo= Resposta a Dez Temas Controversos|lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páginas='''122'''|lhéngua=pertués}}</ref> Ls católicos professan que la eisisténcia de l Mal ye un grande mistério, mas eilhes ténen la certeza de que Dius, sendo buono i omnipotente, nun puode nunca ser la causa i ourige de l Mal. Eilhes ténen fé de que Dius "''nun permitirieb l mal se de l própio mal nó straísse l [[bien]]''". L eisemplo mais marcante desso serie la muorte i ressurreiçon de Cristo, que, sendo l maior mal moral, trouxe la salbaçon para la houmanidade.<ref>{{Citar libro|autor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 57 i 58'''|lhéngua=pertués}}</ref>
<!----
Neste cuntesto, podemos dezir que l mal ye ''neçairo'', até porque Dius cuncediu la [[../liberdade/]] i la [[../anteligéncia/]] al Home, que fázen cun que la houmanidade puoda scolher antre l bien i l mal, antre amá-[[../Dius|Lo]] ó odiá-Lo, antre acraditá-Lo ó çprezá-Lo. An suma, la lhiberdade permite simultaneamente l [[../amor/]] (que ben de Dius i eileba la lhiberdade) i l [[../rábia/]] (que ben de l mal i oufusca la outéntica lhiberdade houmana).
---->
==== Home, la sue Queda i l Pecado oureginal ====
{{AP|[[Adon i Eiba]] i [[Pecado oureginal]]}}
[[Fexeiro:Adao eva.PNG|thumb|left|150px|[[Adon i Eba]], l purmeiro casal houmano de la Tierra.]]
L'home fui l único criado a l'eimaige i semelhança de Dius<ref name="CriHomem1" /> i, por esso, nun ye un oubjeto, mas si ua pessona cun dignidade houmana i "''capaç de se coincer la si mesmo, de se dar libremente i d'antrar an [[quemunhon]] cun Dius i culas outras pessonas''", sendo por esso chamado a la santidade i a la [[felicidade]].<ref>''Ibiden'', n. 66 i 358</ref> Segundo l [[Génesis]], to l género houmano ye çcendente de [[Adon i Eiba]]. Ambos possuen ua eigual dignidade i, al mesmo tiempo, biben nua "''cumplementaridade recíproca anquanto masculino i femenino''". Lougo, son chamados la formáren un matrimonho andissolúbel de "ua solo chicha" (Gn 2, 24), la trasmitiren la bida houmana i l'admenistráren la Tierra, dende la grande respunsabelidade de l'home ne l praino de Dius.<ref name="adonebacomp">''Ibiden'', n. 71</ref>
Na perspetiba católica, l'home ten un [[cuorpo]] mortal mas ua [[alma]] eimortal, que ye criada diretamente por Dius. Por esso, depuis de la muorte, l'alma buoltará a ounir-se al cuorpo, mas solamente ne l momiento de la [[ressurreiçon]] final.<ref>''Ibiden'', n. 69 i 70</ref> Segundo l porjeto enicial de Dius, ls homes nun sofren nin morren.<ref>''Ibiden'', n. 72</ref> Mas, Adon i Eiba, cumo éran libres i por esso sucumbiran a la [[tentaçon]] de l [[Diabo]], comírun l [[fruito proibido]], desobedecendo assi la Dius i querendo tornar-se "''cumo Dius, sin Dius i nun segundo Dius''" (Gn 3, 5). Assi, eilhes perdírun la sue santidade ouriginal i cometírun l sou purmeiro pecado, dando ourige al [[pecado ouriginal]] (beija la suseçon Pecado).<ref>''Ibiden'', n. 75</ref>
Segundo l porjeto einicial de Dius, to l género houmano nun debie "''nin sofrer nin morrer''", mas si, bibir eternamente an [[santidade]] i junto de Dius.<ref>''Ibiden'', n. 72</ref> Mas, Adon i Eiba, cumo éran lhibres i por esso sucumbiran a la tentaçon de l [[Diabo]], comírun l [[fruito proibido]], desobedecendo assi la Dius. Eilhes, cun este géstio, quejirun "''tornar-se «cumo Dius», sin Dius i nun segundo Dius (Gn 3, 5)''". Assi, eilhes perdírun la sue santidade oureginal i cometírun l sou purmeiro pecado, dando ourige al [[pecado oureginal]] (beija la suseçon ''Pecado'').<ref>''Ibiden'', n. 75</ref>
Para alhá desso, eilhes spalhórun l [[pecado]] ouriginal a todos ls homes, que son sous çcendentes, fazendo cun que todos passassen a morrer, la tenéren tendéncia para pecar, la sofríren i la séren eignorantes.<ref name="PO1">''Ibiden'', n. 76 i 77</ref> Mas, ls católicos acraditan que Dius nun abandonou l'home al poder de la muorte i, por esso, pré-anunciou misteriosamente que l mal serie bencido. Esto custituiu l purmeiro anúncio de la benida de [[Jasus]], que, antre outras cousas, anstituiu l [[batismo]] pa la remisson de l pecado ouriginal i d'outros pecados.<ref>''Ibiden'', n. 78</ref>
=== Dius Filho: Jasus Cristo, l Salbador ===
{{AP|[[Jasus]], [[Cristo]] i [[Cristologie]]}}
[[Fexeiro:Bernhard Plockhorst - Good Shephard.jpg|thumb|right|150px|Jasus ye muitas bezes caratelizado cumo l Buono Pastor, que cuida de las sues canhonas até al punto de "''spor la sue bida''" por eilhas..<ref>{{citar bíblia|libro=João|capítulo=10|berso=1-21}}</ref>]]
[[Fexeiro:Giotto - Scrovegni - -17- - Nativity, Birth of Jesus.jpg|160px|thumb|Jesus, [[Natal|recén-nascido num estábulo]], ye adorado puls pastores, que éran pessonas pobres i houmildes.]]
[[Jasus]] [[Cristo]] ye la figura central de l [[Cristandade]], porque, por buntade de [[Dius Pa]],<ref name="Bunt1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 118'''}}</ref> el [[ancarnaçon|ancarnou-se]] (bino a la Tierra) para anunciar la [[salbaçon]] i las [[Bien-abinturanças]] a la [[houmanidade]] anteira, "''ó seia: para ne ls reconciliar a nós [[pecador]]s cun [[Dius]]; para ne ls fazer coincer l sou [[amor]] anfenito; para ser l nuosso modelo de [[santidade]]; para ne ls tornar «partecipantes de la natureza debina» (2 Ped 1, 4)''";<ref>''Ibiden'', n. 85</ref> i para "''anunciar las buonas nuobas de l [[Reino de Dius]]''"..<ref>{{citar bíblia|libro=Marcos|capítulo=10|berso=45}}, {{citar bíblia|libro=Lhucas|capítulo=4|berso=43}} i {{citar bíblia|libro=Juan|capítulo=20|berso=31}}.</ref> [[Santo Atanásio]], un famoso [[Padres de la Eigreija|Padre]] i [[Doutor de la Eigreija]], afirmou que Jasus, "''l [[Filho de Dius]], Se fizo home, para ne ls fazer Dius''", ó seia, para ne ls tornarmos [[santo]]s cumo Dius.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 460'''|lhéngua=pertués}}</ref>
''[[Jasus]]'' (de l [[heibraico]], ''[[Yeshua]]''), que quier dezir "''Dius salba''",<ref name="Salbador1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 81'''|lhéngua=pertués}}</ref> ye l l «[[Messias]]» ó l «[[Cristo]]». Mais specificamente, El ye cunsagrado por [[Dius Pai]] i ungido pul [[Sprito Santo]] para la sue misson salbífica. Pa ls crestianos, Jasus, «''çcido de l cielo''» (''Jo 3,13''), fui curceficado i depuis ressucitado, i ye l Serbo Sofredor «''que dá la sue bida an resgate pula multidon''» (''Mt 20,28'').<ref name="Messias1" /> L [[Credo Niceno-Custantinopolitano]] faç refréncia la Jasus Cristo:
: ''Creio nun solo [[Senhor]], Jasus Cristo,''
: ''Filho Unigénito de Dius,''
: ''nacido de l Pai antes de todos ls seclos:''
: ''Dius de [[Dius]], [[luç]] de la luç,''
: ''Dius berdadeiro de Dius berdadeiro;''
: ''gerado, nun criado, [[cunsustancial]] al Pai.''
: ''Por El todas las cousas fúrun feitas.''
: ''I por nós, homes, i para nuossa [[salbaçon]]''
: ''çceu de l [[Cielo (religion)|Cielos]].''
: ''I [[ancarnaçon|ancarnou]] pul [[Sprito Santo]],''
: ''ne l teta de la [[Virge Marie]].''
: ''i se fizo [[home]].''
: ''Tamien por nós fui curceficado sob [[Póncio Pilatos]];''
: ''padeciu i fui sepultado.''
: ''Ressucitou al terceiro die,''
: ''cunforme las [[Bíblia|Scrituras]]; ''
: ''i subiu als Cielos, adonde stá sentado a la dreita de l [[Dius Pai|Pai]]. ''
: ''De nuobo hai-de benir an sue glória''
: ''para julgar ls bibos i ls muortos;''
: ''i l sou [[Reino de Dius|Reino]] nun terá fin.''
==== Natureza de Jasus i l sou nacimiento ====
[[Fexeiro:Birth of Jesus - Capella dei Scrovegni - Padua 2016.jpg|150px|thumb|left|Jasus, [[Natal|recén-nacido nun stábulo]], ye adorado puls pastores, que éran pessonas pobres i houmildes.]]
L dogma [[cristologie|cristológico]] ansina que [[Jasus]] [[Cristo]]<ref name="Senhor1">''Ibiden'', n. 84</ref> ye la ancarnaçon de l [[Berbo]] debino,<ref>''Ibiden'', n. 86</ref> berdadeiro [[Dius]] i berdadeiro [[home]], Salbador i Buono Pastor de la Houmanidade.<ref name="SalbadorJesus1">''Ibiden'', n. 87</ref> El ye tamien «''l Filho Unigénito de Dius''» (''1 Jo 2, 23''), la segunda Pessona de la [[Santíssima Trindade|SS Trindade]], porque, "''ne l momiento de l [[Batismo]] i de la [[Trasfiguraçon (cristandade)|Trasfiguraçon]], la boç de l Pai zeigna Jasus cumo sou «Filho predileto»''".<ref name="CunhecePai">''Ibiden'', n. 83</ref> Aliás, Jasus Cristo apersenta-se la Si mesmo cumo l Filho que «''conhece l Pai''» (''Mt 11,27''), afirmando assi "''la Sue relaçon sola i eiterna cun Dius Sou Pai''".<ref name="CunhecePai">''Ibiden'', n. 83</ref> Por esso, el ye l solo i berdadeiro [[Sumo Sacerdote]]<ref>{{citar web | títalo= Sumo Sacerdote | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> i Mediador antre ls homes i l Dius Pai,<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 480 i 1544'''|lhéngua=pertués}}</ref> chegando a afirmar que "''«[[Jasus|You]] sou l Camino, la Berdade i la Bida. Naide bai al Pai senó por Mi» (Jo 14, 6).<ref>''Ibiden'', n. 459</ref>
Jasus, sendo Dius, rebaixou-se de la sue cundiçon debina para ser un home, tenendo daprendido, tal cumo las outras pessonas, muitas cousas atrabeç de la speriéncia i de la sue [[anteligéncia]] houmana, anque coincer íntema i plenamente ls çígnios eiternos de Dius i lhougo la Sue anfenita [[sabedorie]] debina.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 90'''|lhéngua=pertués}}</ref> Segundo l [[dogma]] [[mariologie|mariológico]], Jasus fui cuncebido [[birgindade|birginalmente]] ne l teta de la [[Birge Marie]] pul poder de l [[Sprito Santo]].<ref name="Ibiden, n. 98">''Ibiden'', n. 98</ref> El naciu an [[Belén]], na [[Palestina]], ne l tiempo de [[Heirodes, l Grande]] i de l [[amperador romano]] [[Otábio Augusto|Otábio César Augusto]].<ref name="NacJesus1">''CIC'', n. 423</ref>
Jasus procede de [[Dius Pai]] i ye eternamente [[cunsustancial]] (pertencente a la mesma natureza i sustáncia) la El. Nun fui criado pul Pai, mas gerado porque ancarnou-se, assumindo la Sue natureza houmana.<ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 88'''|lhéngua=pertués}}</ref> Jasus ye cunsidrado l filho purfeito porque subordinou la sue [[buntade]] houmana a la buntade debina de l Pai, que cunsiste na salbaçon de to la houmanidade.<ref>''CCIC'', n. 91</ref> Por esso, ye-le atribuído la [[redençon]] de l mundo.<ref name="Salbador1"/>
==== Menistério i ansinamientos ====
[[Fexeiro:Bloch-SermonOnTheMount.jpg|150px|thumb|right|Ne l famoso [[Sermon de la Muntanha]], Jasus (re)anuncia, cumo por eisemplo, las [[Bien-Abinturanças]], l [[Reino de Dius]] i la [[Ética de la reciprocidade|regra d'ouro]].<ref>[[Eibangelho segundo Mateus]], capítulos 5 a 7</ref>]]
[[Fexeiro:Cristo crucificado.jpg|thumb|150px|right|La crucificaçon i muorte de Jasus faç parte de la [[buntade]] de Dius Pai de salbar la Houmanidade, atrabeç de l [[Mistério Pascal|supremo sacrifício redentor de Jasus]].<ref name="Crucix1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|título=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 608'''}}</ref><ref name="Crucix2">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 122'''|lhéngua=pertués}}</ref>]]
Durante l sou menistério, ye dezido que [[Jasus]] fizo bários [[milagre]]s, cumo andar subre la auga, trasformar auga an bino, bárias curas, [[sorcismo]]s i ressucitaçon de muortos (cumo [[Lázaro]]).<ref>{{citar bíblia|libro=João|capítulo=11|berso=1–44}}, {{citar bíblia|libro=Mateus|capítulo=9|berso=25}} i {{citar bíblia|libro=Lhucas|capítulo=7|berso=15}}</ref> El zambolbiu sou menistério percipalmente na [[Galiléia]], tenendo feito de [[Cafarnaun]] ua de sues bases eibangelísticas. Stubo tamien an bários lhugares de [[Eisrael]], nomeadamente na [[Samarie]], na [[Judéia]] i subretodo an [[Jarusalen]] lhougo antes de sue crucificaçon.<ref>{{citar web | títalo= Vida pública | publicado = Hieros | url=http://web.archive.org/web/20050404082451/http://orbita.starmedia.com/~hyeros/vidapublica027.html| acessodata=4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Nas sues muitas pregaçones, Jasus Cristo ansinou, antre outras cousas, l [[Pai Nuosso]],<ref name="PaiNuossocump1">{{citar bíblia|libro=Mateus|capítulo=6|berso=6-13}}</ref> las [[bien-abinturanças]] <ref>{{citar bíblia|libro=Mateus|capítulo=5|berso=3-12}}</ref> i ansistiu siempre «''que l [[Reino de Dius|Reino de l Cielos]] stá próssimo''» (''Mt 10,7'') i que [[Dius]] staba preparando la [[Tierra]] para un nuobo stado de cousas. Anunciou tamien que quien quejisse fazer parte de l [[Reino de Dius]] tenerie de ''nacer de nuobo'', de se arrepender de ls sous [[pecado]]s, de se cumberter i purificar. Jasus ansinaba tamien que l [[Amor de Dius|amor]], l [[poder]], la [[grácia]] i la [[misericórdie]] de [[Dius]] era mui maior que l [[pecado]] i todas las fuorças de l [[mal]], ansistindo por esso que l [[arrependimiento]] sincero de l [[pecado]]s i la [[fé]] an Dius puoden salbar ls homes.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 545 i 1427'''|lhéngua=pertués}}</ref>
El tamien mandou ls sous çcípulos la '''''amar la [[Dius]] de to tou [[coraçon]], de to tua [[alma]] i de to tou [[sprito]]''''' ({{citar bíblia|libro=Mateus|capítulo=22|berso=37}}) i '''''amar l tou próssimo cumo a ti mesmo''''' ({{citar bíblia|libro=Mateus|capítulo=22|berso=39}}). Para Jasus, estes dous mandamientos custituen l resumo de ''to la Lhei i ls Profetas'' de l [[Antigo Testamiento]] ({{citar bíblia|libro=Mateus|capítulo=22|berso=40}}).<ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 435'''|lhéngua=pertués}}</ref>El dou anclusibamente als homes un nuobo i radical [[mandamiento de Amor]]: «'''''amai-bos uns als outros, cumo [[Jasus|You]] bos amo'''''» ({{citar bíblia|libro=João|capítulo=15|berso=10}}).
Jasus alertou als sous crentes i [[çcípulo]]s que solo "''quien aceita ls mius mandamientos i les oubedece, esse ye que Me ama. I quien Me ama será amado por [[Dius Pai|miu Pai]]. You l amarei i manifestar-Me-ei a el. […] [[Santíssima Trindade|Nós]] beneremos a el i nel fazeremos la [[Cielo (religion)|nuossa morada]]''" (''{{citar bíblia|libro=João|capítulo=14|berso=21-23}}''). Subre este aspeto, la Eigreija acradita tamien que quien ama la Dius permanecerá ne l [[Amor#Crestiana|amor]]. I quien "''permanecer ne l amor permanece an Dius i Dius nel''", porque "''Dius ye amor''" ({{citar bíblia|libro=1 João|capítulo=4|berso=16}}).
==== Jasus i l Antigo Testamiento ====
Durante l [[Antigo Testamiento]], Dius, atrabeç de [[profeta]]s, yá anunciaba la benida de l [[Messias]], para que la houmanidade, nomeadamente l [[Tribos de Eisrael|pobo scolhido de Eisrael]] (ó pobo judaico), puoda reconhecé-lo quando El benir. La Eigreija ansina que Jasus, sendo l [[Messias]], cumpriu todas las [[Cristo#L cumprimiento de las antigas profecies|profecies de l Antigo Testamiento]] acerca dessa benida salbífica, nomeadamente las de l profeta [[Isaías]].<ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páginas='''N. 438, 439, 453, 522, 601 i 1544'''|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{citar web|títalo= Profecies subre NS Jasus Cristo i la Segunda Benida - la Parusia |publicado = Doutrina Católica | url=http://web.archive.org/web/20091019112124/http://br.geocities.com/worth_2001/messias.html | acessodata=22 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 102 i 118'''|lhéngua=pertués}}</ref>
Lhougo, Jasus nun bino para superar, sustituir ó «''abolir la Lhei ó ls [[Profeta]]s''» de l Antigo Testamiento, «''mas si para lhebá-los a la perfeiçon''» (''Mt 5,17''). Esto quier dezir que El dou l sentido redadeiro i pleno a la doutrina i a las berdades rebeladas por [[Dius]] al lhongo de l Antigo Testamiento.<ref name="Rebpleno" /> Esso senefica tamien que Jasus, que trouxe a la par cuntenidade i inobaçon, renobou tamien la [[Aliança]] antre Dius i ls homes, anstaurando assi l [[Nuobo Testamiento]] (ó la Nuoba Aliança).<ref>''CCIC'', n. 120</ref>
==== Mistério pascal i Salbaçon ====
{{AP|[[Mistério pascal]]}}
[[Fexeiro:Rafael - ressureicaocristo01.jpg|thumb|left|150px|La [[ressurreiçon de Cristo]] simboliza la bitória de Dius subre l pecado, l mal i la muorte.<ref name="Ress1">''[[CIC]]'', n. 639</ref><ref name="Ress2">''[[CCIC]]'', n. 131</ref>]]
Para ls católicos, Jasus amou tanto ls homes que antregou-se ancondicional i totalmente para eilhes, chegando al punto de sacrificar boluntariamente la sue própia bida na [[cruç]] para lhibrar-les de l pecado <ref name="Crucix1"/> i abrir-les na plenitude l camino de la [[salbaçon]] i de la [[santidade]] (temas tratados na seçon ''Salbaçon i Santidade'').<ref name="Crucix2"/> Fui tamien Jasus que, al cumprir la buntade de Dius Pai,<ref name="Bunt1"/> derrotou l pecado i l mal,<ref name="Senhor1">''Ibiden'', n. 84</ref> atrabeç de la sue muorte redentora na cruç. I, para derrotar la própia muorte, el ressucitou al terceiro die,<ref name="Ress1"/> passado la sue [[crucificaçon]] an [[Jarusalen]].<ref name="NacJesus1"/> Este fato dá als católicos [[sperança]] que Jasus yá garantiu als homes "''la grácia de la aporfilhaçon filial que ye la participaçon rial na sue bida''" debina i trinitária i tamien sperança que, ne l die de l [[Juízo Final]], todos ls homes seran ressucitados por Dius.<ref name="Ress2"/>
[[Fexeiro:El Greco 006.jpg|140px|thumb|[[Pentecostes]], adonde l Sprito Santo çceu subre ls [[ duoze apóstolos]] i la [[Birge Marie]].<ref name="Pentecostes1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 144'''|lhéngua=pertués}}</ref>]]
Passado la [[ressurreiçon]], Jasus cuntinou na Tierra durante quarenta dies, junto de l [[apóstolo]]s, passando-les inda ansinamientos i cunfirmando que eilhes i la Eigreija an giral recebirien l [[Sprito Santo]], algo que acuntiu ne l [[Pentecostes]]. Passado este período de 40 dies, [[Ascenson de Jasus|El fui eilebado al cielo]],<ref>''Ibiden'', n. 132</ref> mas cuntina atualmente la "''permanecer misteriosamente subre a tierra, adonde [[Reino de Dius|l Sou Reino]] yá stá persente cumo germe i ampeço na [[Eigreija]]''" [[Corpus Mysticun|fundada i ancabeçada por El]].<ref name="PersencaJesus">''Ibiden'', n. 133</ref> El stá tamien persente na [[Eucaristia]], un de l [[sacramiento]]s anstituídos por El para la salbaçon i [[santificaçon]] de l Home <ref>''Ibiden'', n. 282</ref> Ne l die de l [[Juízo Final]], que coincide cula rializaçon final de l sou nuobo Reino, Jasus "''[[Parusía|boltará an glória]], mas la data percisa deste acuntecimiento naide sabe''".<ref name="PersencaJesus"/>
=== Dius Sprito Santo: l ''Guardion'' de la Eigreija ===
{{AP|[[Sprito Santo]] i [[Pneumatologie]]}}
[[Fexeiro:El Greco 006.jpg|140px|thumb|right|[[Pentecostes]] (por [[El Greco]], séc. XVII), adonde l Sprito Santo çceu subre ls [[duoze apóstolos]] i la [[Birge Marie]].<ref name="Pentecostes1"/>]]
L [[Sprito Santo]] "''procede de l Pai i de l Filho''" i, anque ambisible, personaliza l [[Amor de Dius|Amor íntemo i anfenito de Dius]] subre ls homes. Manifestou-se purmeiramente ne l [[João Batista#L batismo de Jasus|Batismo de Jasus]] i plenamente rebelado ne l die de [[Pentecostes]], 50 dies passado la [[ressurreiçon]] de Cristo.<ref name="Pentecostes1"/> Fui quemunicado i ambiado als coraçones de l fiéis, por meio de l [[sacramiento]]s, para "''recebirmos la bida nuoba de filhos de Dius''",<ref>''Ibiden'', n. 136</ref> stablecendo antre estes i Jasus ua quemunhon íntema, tornando-los ounidos nun solo [[Corpus Mysticun|Cuorpo Místico]]. Por esso, "''finalmente, l Sprito Santo ye l Mestre de la [[ouraçon]]''".<ref>''Ibiden'', n. 146</ref> El fui ambiado por Jasus para guiar, ''eidificar, animar i santificar'' la [[Eigreija]] i para que eilha siempre testemunhe i anterprete bien la Palabra de Dius, rebelado plenamente por Jasus.<ref>''Ibiden'', n. 145</ref>
An relaçon a la [[Birge Marie]], l Sprito Santo anche-la de [[grácia]] i cuncebiu Jasus Cristo, l Filho de Dius ancarnado, ne l teta desta mulhier [[birge]]. L Sprito faç deilha la Mai de Cristo i, cumo Jasus Cristo ye l própio Dius ancarnado, tamien la [[Mai de Dius]].<ref name="BM1">''Ibiden'', n. 142</ref> L Sprito anspirou tamien ls [[profeta]]s de l [[Antigo Testamiento]] para faláren "''an nome de Dius''", sendo estas [[profecie]]s cunduzidas "''al sou pleno cumprimiento an Cristo''", que rebelou la eisisténcia de l Sprito Santo, la Pessona debina que l ungiu i cunsagrou [[Messias]].<ref>''Ibiden'', n. 140 i 143</ref> Resumindo, atribuiu-se al Sprito Santo, la terceira Pessona de la Trindade, la [[santificaçon]] de la Eigreija i de l Mundo cula [[grácia debina]] i ls sous [[don]]es. L [[Credo Niceno-Custantinopolitano]] faç refréncia al Sprito Santo:
: ''Creio ne l Sprito Santo, Senhor que dá la [[bida]],''
: ''i procede de l [[Dius Pai|Pai]] i de l [[Jasus Cristo|Filho]]; ''
: ''i cul Pai i l Filho''
: ''ye adorado i glorificado:''
: ''El que falou puls [[Profeta]]s.''
== Ouraçon ==
{{AP|[[Ouraçon]]}}
L'[[ouraçon]], ó simplesmente l'ato de falar cun Dius, ye ua [[grácia]] de Dius que permite l stablecimiento dua relaçon pessonal, amorosa i felial de ls homes cun Dius, que ben al ancuontro de ls homes i habita ne ls sous coraçones.<ref>''CCIC'', n. 534</ref> Na ouraçon, l crente eileba l'alma la Dius pa l loubar i/ó piede la Dius benes cunformes a la sue buntade.<ref name="Ouraçon1">{{citar web | títalo= Oração | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> La Eigreija Católica acradita que "''la fé i l'ouraçon son fuorças que puoden anfluir na stória''" i que puoden mudar assi l çtino de l'houmanidade.<ref>{{citar web | outor= CUNGREGAÇON PA LA DOUTRINA DE LA FÉ | títalo= A Mensagem de Fátima | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20000626_message-fatima_po.html | anho= 2006 | acessodata= 4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}} Nota: Ber la seçon "''Comentairo teológico''", suseçon "''Ua tentatiba d'anterpretaçon de l [[Segredo de Fátima|«segredo» de Fátima]]''".</ref>
Uns de ls pré-requesitos de l'ouraçon ye acreditar nun Dius pessonal i na possibelidade de cuntatar diretamente cul, sendo por esso la spresson mais spontánea de la nuossa percura ancessante de Dius, que a la par ne ls atrai i ne ls chama<ref name="Ouraçon1" /><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 535'''|lhéngua=pertués}}</ref> Lougo, l'ouraçon ye "''l'ancuontro de la sede de Dius cula nuossa. Dius ten sede de que nós téngamos sede d'El.''"<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2560'''|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Ouraçon ne l Antigo i Nuobo Testamientos ===
[[Fexeiro:Berkheim Ölberg Jesus und Engel.jpg|165px|right|thumb|[[Jasus]] a rezar ne l [[Monte de las Oulibeiras]], pedindo ajuda i fuorça la Dius Pai, mesmo antes de ser traído por [[Judas Iscariotes]].]]
Ne l [[Antigo Testamiento]], la ouraçon yá staba persente, cumo por eisemplo, ne ls bários eipisódios amportantes de [[personaiges bíblicos]] (nomeadamente de [[Abraon]], [[Moisés]], [[Dabid]], [[Isaías]], etc.) i de l própio pobo de Dius, sendo ls [[salmo]]s un eisemplo de la sue spresson. Yá ne l [[Nuobo Testamiento]], Jasus, anque star an íntema quemunhon cun [[Dius Pai]], ye cunsidrado l purfeito modelo i mestre d'ouraçon, rezando mui al Pai, percipalmente ne ls momientos mais amportantes de la sue bida, zde l sou [[Jasus#Batismo i tentaçon|batismo ne l Jordan]] a la muorte ne l [[Calbário]]''".<ref name="Ouraçon1"/>
[[Jasus]], para para alhá d'ansinar l [[Pai Nuosso]], ansinou tamien als sous çcípulos a rezar cun deboçon i persisténcia,<ref name="Ouraçon1" /> trasmitindo-les las çposiçones neçairas para ua berdadeira ouraçon.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 544'''|lhéngua=pertués}}</ref> Jasus garantiu-les tamien que serien oubidos siempre que rezassin bien,<ref name="Ouraçon1" /> porque l'ouraçon houmana "''stá ounida a la de Jasus mediante la fé. N’El, l'ouraçon crestiana torna-se quemunhon d'amor cul Pai''". Aliás, ye l própio Jasus que manda rezar: "''Pedi i recebireis, assi la buossa alegrie será cumpleta''" (Jo 16,24).<ref>''Ibiden'', n. 545</ref>
=== Ouraçon na bida de la Eigreija ===
[[Fexeiro:Rosary.jpeg|150px|left|thumb|L [[Santo Rosário]], ua de las [[deboçon]]es i ouraçones [[Birge Marie|marianas]] mais recitadas i recomendadas pula Eigreija.<ref>''[[Catecismo de San Pio X]]'', n. 338</ref>]]
L [[Sprito Santo]] ye l "''Mestre anterior de la ouraçon crestiana''", porque faç cun que la Eigreija reze muito i antre an cuntemplaçon i ounion cul ansondable mistério de Cristo.<ref>''Ibiden'', n. 549</ref> Por esso, l'ouraçon ye andispensable al progresso spritual de la Eigreija i de cada católico.<ref name="Orcomb">''Ibiden'', n. 572</ref> Lougo, pouco a pouco, la [[liturgie]] fui-se zambolbendo i tornou-se na ouraçon oufecial de la Eigreija, cun particular çtaque pa la [[Liturgie de las Horas]] i la [[missa]]. Por sue beç, la lituriga centra-se na [[Eucaristia]], que ye un sacramiento que sprime todas las formas d'ouraçon<ref name="OurEu">''Ibiden'', n. 550</ref> Para alhá de la liturgie, zambolbiu-se tamien la [[piadade popular]], praticada an quemunidade ó andebidualmente.<ref name="Ouraçon1" />
Anque to l'ouraçon tener cumo çtino final la [[Santíssema Trindade]], esso nun ampede ls crentes de prestáren deboçon i de rezáren la [[Nuossa Senhora]], als [[anjo]]s i als [[santo]]s cumo [[antercesson|antercessores]] junto de Dius.<ref name="Ouraçon1" /> Aliás, la Eigreija gusta d'ourar a la [[Birge Marie]], porque eilha ye cunsidrada l'ourante purfeita i a melhor andicadora de l camino pa l sou filho Jasus, l único mediador antre ls homes i Dius. Ouraçones cumo la [[Abé Marie]] i l [[Santo Rosário]] son eisemplos desso.<ref>''Ibiden'', n. 562</ref>
L'ouraçon, que pressupone siempre ua repuosta decidida de la parte de quien reza, ye tamien cunsidrada un cumbate contra si mesmo, contra l'ambiente i contra Satanás.<ref name="Orcomb"/> El tenta a to l custo retirar l crente de l'ouraçon, atrabeç de la çtraçon, de la [[preguiça]], de las deficuldades i de ls ansucessos aparentes.<ref>''Ibiden'', n. 573 i 574</ref>
=== ''Pai-Nuosso'': la síntese de l Eibangelho ===
{{AP|[[Pai Nuosso]]}}
[[Fexeiro:Fridolin Leiber - Pater noster.jpg|170px|right|thumb|Ua repersentaçon an graburas de l [[Pai Nuosso]] (an [[alman]]).]]
D'acuordo cula Bíblia, ne l [[Sermon de la muntanha]], [[Jasus]] ansinou l [[Pai Nuosso]] <ref name="PaiNuossocump1"/>, que ye cunsidrada "''la síntese de to l [[Eibangelho]]''" ([[Tertuliano]]) i "''l'ouraçon purfeitíssema''" ([[Tomás de Aquino|San Tomás de Aquino]]).<ref name="PN2">''Ibiden'', n. 578 i 579</ref> Ne l Pai Nuosso, ls católicos peden las siete petiçones la Dius Pai, que son la [[santificaçon]] de l [[nome de Dius]], la benida de l [[Reino de Dius]], la rializaçon de la buntade debina, l'alimiento quotidiano, l [[perdon]] debino de ls [[pecado]]s i la possibelidade de libráren-se de las tentaçones i de l [[Satanás|Maligno]].<ref>''Ibiden'', n. 587</ref> Ls católicos acraditan qu'essas siete petiçones seran plenamente rializadas na [[Parusia]].<ref name="pncat1">''Ibiden'', n. 581</ref>
Para para alhá destas petiçones, l Pai Nuosso, que faç parte de la [[liturgie]]<ref name="pncat1" />, rebela tamien a l'houmanidade la sue relaçon special i felial cun [[Dius, l Pai|Dius Pai]]. A partir d'anton, ls homes puoden ambocar la Dius cumo Pai, "''porque el ne ls fui rebelado por sou [[Jasus|filho feito home]] i porque l [[Sprito Santo|sou Sprito]] ne l-lo faç coincer. […] Al rezarmos l'[[Pai Nuosso|ouraçon de l Senhor]], stamos cuncientes i absolutamente cunfiantes de sermos filhos de Dius''"<ref>''Ibiden'', n. 583</ref> i de sermos amados i atendidos por Dius Pai.<ref>''Ibiden'', n. 582</ref>
== Eigreija: Cuorpo de Cristo i semiente de l Reino de Dius ==
{{AP|[[Eigreija]], [[Eigreija Católica]] i [[Eclesiologie]]}}
[[Fexeiro:Gesupietrochiave.jpg|thumb|150px|[[Jasus]] antrega las [[chabes de l Reino de Dius]] a la Eigreija, que ye lhiderada pul [[Apóstolo]] [[San Pedro]]<ref name="ChabesReino1">{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 881'''|lhéngua=pertués}}</ref> i, por bias desso, a todos ls [[Papa]]s i [[bispo]]s, que son ls sucessores de ls [[Apóstolo#Ls duoze|duoze Apóstolos]].<ref name="Papa1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 174, 176 i 182'''|lhéngua=pertués}}</ref>]]
La Eigreija ye ua assemblé custituída pul pobo de Dius, que son todos aqueilhes que, pula fé i pul [[Batismo]], se tornórun an filhos de Dius, [[Corpus Mysticum|nembros de Cristo]] i templos de l Sprito Santo.<ref>''Ibiden'', n. 153</ref> Ls católicos acraditan que la única Eigreija fundada i ancabeçada por Jasus Cristo,<ref name="FundEigreija1" /> "''cumo sociadade custituída i ourganizada ne l mundo, susiste (susistit in) na Eigreija Católica, gobernada pul [[Papa|sucessor de Pedro]] i puls bispos an quemunhon cul.''"<ref name="Subsistit1">''Ibiden'', n. 162</ref> Segundo la [[Tradiçon católica]], la Eigreija stá alicerçada subre l [[San Pedro|Apóstolo Pedro]], la quien [[Cunfisson de Pedro|Cristo prometiu]] l primado, al afirmar que {{citar bíblia|livro=Mateus|capítulo=16|berso=17| berso_final=20|citaçon = subre esta piedra eidificarei a mie Eigreija ... dar-te-ei as chaves do [[Reino de Dius|Reino de ls Cielos]]}}.<ref name="ChabesReino1" />
La Eigreija de Cristo ye la detentora na plenitude de ls [[Sacramientos católicos|siete sacramientos]] i de ls outros meios necessairos pa la salbaçon, dados por Jasus a la Eigreija. Todo esso para reunir, santificar, purificar i salbar to l'houmanidade i para antecipar la rializaçon de l [[Reino de Dius]], cuja semiente ye necessariamente la Eigreija<ref>''Ibiden'', n. 150, 152 i 153</ref>. Por essa rezon, la Eigreija, guiada i protegida pul Sprito Santo, ansiste na sue misson d'anunciar l [[Eibangelho]] a to l mundo, sendo aliás ourdenada pul própio Cristo: "Eide i ansinai todas las naciones, batizando-las ne l nome de l Pai i de l Filho i de l Sprito Santo''" (Mt 28,19).<ref>''Ibiden'', n. 172</ref> La Eigreija, mediante ls sacramientos de l batismo i de la [[Cunfisson (sacramiento)|reconceliaçon]], ten tamien a misson i l poder de perdoar ls pecados.<ref>''Ibiden'', n. 201</ref>
Ne l [[Credo niceno-custantinopolitano]], ye atribuída a la Eigreija las propiadades de ''[[quatro marcas de la Eigreija|una, santa, católica i apostólica]]''.<ref>''Ibiden'', n. 161, 165, 166 i 174</ref> Para alhá desso, eilha ye tamien chamada de [[Eigreija Católica#Eclesiologie|Mulhier de Cristo]],<ref>''Ibiden'', n. 158</ref> Templo de l Sprito Santo<ref>''Ibiden'', n. 159</ref> i [[Corpus Mysticun|Cuorpo de Cristo]]. Esse radadeiro nome assenta na fé de que la Eigreija nun ye solo ua simples anstituiçon, mas si un cuorpo místico custituído por [[Jasus]], que ye la cabeça, i puls fiéis, que son ls nembros desse cuorpo anquebrable, atrabeç de la [[fé]] i de l sacramiento de l batismo. Esse nome ye assente tamien na fé de que ls fiéis son ounidos antimamente la Cristo, por meio de l Sprito Santo, subretodo atrabeç de l sacramiento de la [[Eucaristia]].<ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 790, 792 i 795'''|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 156, 157, 274 i 282'''|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Organizaçon hierárquica i regional ===
{{AP|[[Hierarquia católica]]}}
[[Fexeiro:Pope Francis in March 2013.jpg|thumb|left|150px|[[Papa Francisco|Francisco]], el actual [[Papa]] de la Eigreja Católica (2013- ).]]
La [[Eigreija Católica]] ye regida pul [[Código de Dreito Canónico]] i custituída por 24 [[Eigreija particular sui iuris|Eigreijas particulares outónomas ''sui iuris'']] (la Eigreija Latina i las 23 Eigreijas ourientales católicas), que, por sue beç, son custituídas por ua ó mais [[circunscriçon eclesiástica|circunscriçones eclesiásticas]].<ref>{{citar web | títalo= CATHOLIC RITES AND CHURCHES |lhéngua= inglés | publicado = EWTN | data= 22 de agosto de 2007 |url=https://www.ewtn.com/expert/answers/catholic_rites_and_churches.htm |acessodata= 24 de Nobembre de 2016}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Rites of the Catholic Church |lhéngua= inglés | publicado = GCatholic.com | url=http://www.gcatholic.org/dioceses/rites.htm |acessodata= 24 de Nobembre de 2016}}</ref>
La Eigreija Católica ye formada pul clero i por leigos, podendo esses dous grupos tenéren tamien cumo nembros las [[Bida cunsagrada|pessonas cunsagradas]], que normalmente agrupan-se an [[Orde relegiosa|ordes relegiosas]] ó an [[anstitutos seculares]].<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 178'''|lhéngua= pertués}}</ref> La Eigreija çpone dua [[Hierarquia de la Eigreija Católica|hierarquia ascendente]], baseado ne ls trés graus de l [[Orde (sacramiento)|Sacramiento de la Orde]] (l [[Eipiscopado]], l [[Presbiterado]] i l [[Diaconado]])<ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|local=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páginas='''N. 1554'''|lhéngua=pertués}}</ref>, que bai zde l simples diácono até chegar al cargo supremo de [[Papa]], que ye l xefe i pastor de la Eigreija. Cunsidrado l [[Bigário de Cristo]] na Tierra i l "''perpétuo i besible percípio i fundamiento de l'ounidade de la Eigreija''"<ref name="Papa1" />, l Papa ye [[Cunclabe|eileito]] pul [[Coleijo de ls Cardeales]].<ref>{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 179 i 182'''|lhéngua=pertués}}</ref> La Eigreija defende que todos ls sous [[bispo]]s (que son coadjubados puls presbíteros i diáconos), debido al sacramiento de la Orde, son ls [[Sucesson apostólica|sucessores]] de ls [[Apóstolo|duoze Apóstolos]], sendo l Papa l sucessor direto de l [[San Pedro|Apóstolo Pedro]]. Dende l'outoridade i [[Primazie papal|primazie]] de que l Papa goza.<ref name="Papa1" />
La Eigreija Católica acradita que ls sous [[Clero|menistros sagrados]] son [[ícone]]s de Cristo,<ref>{{Citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= La Berdade de l Catolicismo Repuosta la dieç Temas Cuntrobersos|lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páiginas='''páig. 75'''|lhéngua=pertués}}</ref> lougo todos eilhes son homes, porque ls duoze Apóstolos son todos homes i Jasus, na sue forma houmana, tamien ye home.<ref name="homenspadres">{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 1577'''|lhéngua=pertués}}</ref> Mas esso nun quier dezir que l papel de a [[mulhier]] na Eigreija seia menos amportante, mas solo defrente.<ref name="encpopmulher">{{citar web | titalo= Mulhier | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 5 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Scetuando an causos referentes als [[diácono]]s i a padres ourdenados pulas [[Eigreijas católicas ourientales]] i puls [[ourdinariato pessonal para anglicanos|ourdinariatos pessonales para anglicanos]], to l clero católico ye oubrigado a ouserbar i cumprir l [[celibato]].<ref name="celibcat1" /><ref name="anglicanorum1" /><ref name="anglicanorum2" /> Nas Eigreijas ourientales, l celibato ye solo oubrigatório pa ls bispos, que son scolhidos d'antre ls sacerdotes celibatairos.<ref>{{citar web | títalo= Celibato | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 4 de outubre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Culto católico ===
{{AP|[[Culto crestiano]], [[Latria]], [[Dulia]] i [[Heiperdulia]]}}
Na Eigreija Católica, para para alhá de l culto d'adoraçon la Dius (''[[latria]]''), eisiste tamien l culto de [[beneraçon]] als santos (''[[dulia]])'' i a la Birge Marie (''[[heiperdulia]]''). Esses dous cultos, sendo la latria mais amportante, son ambos spressos atrabeç de la [[liturgie]], que ye l culto oufecial de la Eigreija, i tamien atrabeç de la [[piadade popular]], que ye l culto pribado de ls fiéis<ref name="CCL1">{{citar web | títalo= Culto | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 5 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref><ref name="EncCatlit">{{citar web | títalo= Liturgia | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 5 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Drento de la piadade popular, çtacan-se predominantemente las [[deboçon]]es i las [[ouraçon]]es quotidianas; anquanto que na liturgie çtacan-se a [[missa]] (de frequéncia oubrigatória als [[demingo]]s i [[Anho litúrgico#Festas de guarda|fiestas de guarda]]) i la [[Liturgie de las Horas]]. La Eigreija permite tamien la [[beneraçon d'eimaiges]] i de [[relíquia]]s sagradas. Anque la piadade popular ser de cierto modo facultatiba, eilha ye mui amportante pa l crecimiento spritual de ls católicos.<ref name="CCL1" /><ref name="EncCatlit" />
==== Lhiturgie ====
{{AP|[[Liturgie]] i [[Missa]]}}
La [[liturgie]] ye la celebraçon pública i oufecial de l Mistério de Cristo i an particular de l sou [[Mistério Pascal]],<ref name="lit1">{{citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 218'''|lhéngua=pertués}}</ref> sendo por esso la percipal atebidade de la Eigreija i la fuonte de la sue fuorça bital. Atrabeç desse serbício de [[culto crestiano]], ls católicos acraditan que Cristo cuntina l'obra de la salbaçon na sue Eigreija, culha i por meio deilha.<ref>''Ibiden'', n. 219</ref>
Essa persença i atuaçon de Jasus son asseguradas eficazmente puls [[siete sacramientos]],<ref name="CCL1" /><ref name="EncCatlit" /> cun particular çtaque pa la [[Eucaristia]], que ye la fuonte i cume de la bida crestiana. Esto porque la Eucaristia, adonde [[trasustanciaçon|Jasus stá persencialmente]], renoba i perpetua l [[Mistério Pascal|sacrifício de Jasus na cruç]] al longo de ls tiempos até a la [[Parúsia]]. Por esso, to la liturgie centra-se na celebraçon eucarística (ó [[missa]]).<ref name="EucMissa1">''Ibiden'', n. 225, 271, 274 i 275</ref>
To la liturgie centra-se ne l [[demingo]] i na [[Páscoa]] anual.<ref>''Ibiden'', n. 241 i 244</ref> Anque celebrar l único Mistério de Cristo, la Eigreija Católica ten muitas tradiçones litúrgicas defrentes, debido al sou ancuontro culs bários pobos i [[cultura]]s. Esso custitui ua de las rezones pula eisisténcia de las 24 Eigreijas sui iuris que cumponen la [[Eigreija Católica]], todas eilhas cun ua tradiçon teológica, litúrgica, stórica i cultural defrentes antre si.<ref>''Ibiden'', n. 247 - 248</ref>
=== Sacramientos ===
{{AP|[[Sacramientos católicos]]}}
[[Fexeiro:Leonardo da Vinci (1452-1519) - The Last Supper (1495-1498).jpg|thumb|left|190px|Na [[Redadeira Cena]], Jasus anstituiu l sacramiento de la [[Eucaristia]].<ref>''Ibiden'', n. 272</ref>]]
La Eigreija Católica acradita que ls [[Sacramientos católicos|siete sacramientos]] fúrun anstituídos por Jasus Cristo i cunfiados a la Eigreija, durante l sou menistério, cumo senhales sensibles i eficazes mediante ls quales ye cuncedida la bida i la [[grácia]] debinas a todos aqueilhes que ls recíben.<ref>''Ibiden'', n. 224</ref> L'admenistraçon de ls sacramientos ye andependiente de la santidade pessonal de l menistro, ambora ls fruitos de ls sacramientos dependan de las çposiçones de quien ls recibe. Subre ls sacramientos, [[San Lion Magno]] diç: "''l qu'era besible ne l [[Jasus|nuosso Salbador]] passou pa ls sous sacramientos''".<ref>''Ibiden'', n. 225 i 229</ref>
Al celebrá-los, la Eigreija Católica alimenta, sprime i fortifica la sue fé, sendo por esso ls sacramientos ua parte antegrante i inalienable de la bida de cada católico i fundamentales pa la sue salbaçon. Esso porque eilhes cunfíren als crentes la grácia debina, ls dones de l [[Sprito Santo]], l [[perdon]] de ls [[pecado]]s, la cunformaçon la Cristo i la pertença a la Eigreija, que ls torna capazes de bibiren cumo filhos de Dius an Cristo. Dende la grande amportança de ls sacramientos na [[Liturgia#Aperfundamiento subre la liturgie católica|liturgie católica]].<ref>''Ibiden'', n. 230 i 357</ref>
[[Fexeiro:Seven Sacraments Rogier.jpg|thumb|right|170px|Ls [[Sacramientos católicos|siete sacramientos]] repersentados nua pintura de l seclo XV.]]
Ls [[Sacramientos católicos|siete sacramientos]] marcan las bárias fases amportantes de bida crestiana, sendo estes debedidos an trés catadories:
* ls sacramientos de la [[ampeçaçon crestiana]] ([[Batismo]], [[Cunfirmaçon]] i [[Eucaristia]]), que "''lhançan ls aliçaces de la bida crestiana: ls fiéis, renascidos pul Batismo, son fortalecidos pula Cunfirmaçon i alimentados pula Eucaristia''";<ref>''Ibiden'', n. 251.</ref>
* ls ''sacramientos de la cura'' ([[Reconciliaçon]] i [[Unçon de l anfermos]]), que possibelitan a la Eigreija la cura i l fortalecimiento de la nuoba bida dada por Jasus atrabeç de ls sacramientos de l'ampeçaçon crestiana, bisto qu'eilha puode ser anfraquecida i até perdida por causa de l [[pecado]];<ref>''Ibiden'', n. 295</ref>
* ls ''sacramientos al serbício de la quemunhon i de la misson'' ([[Orde (sacramiento)|Orde]] i [[Casamiento relegioso|Casamiento]]), que cuntribuen pa l'eidificaçon de l pobo de Dius, pa la quemunhon eclesial i pa la salbaçon de ls outros.<ref>''Ibiden'', n. 321.</ref>
San Tomás de Aquino afirmou que "''todos ls sacramientos stan ourdenados pa la Eucaristia cumo pa l sou fin''". Na [[Eucaristia]], renoba-se l [[mistério pascal]] de Cristo, atualizando i renobando assi la salbaçon de l'houmanidade.<ref name="Sacraeucar1">''Ibiden'', n. 250</ref> Tamien na Eucaristia, adonde [[trasustanciaçon|Cristo stá persencialmente neilha]], l'açon santificadora de Dius an fabor de ls homes i l [[Latria|culto houmano para cun El]] atinge l sou auge.<ref>''Ibiden'', n. 274</ref>
== Salbaçon i Santidade ==
{{AP|[[Soteriologie]] i [[Salbaçon]]}}
[[Fexeiro:Agape, Chionia, and Irene.jpg|140px|thumb|right|Ls [[santo]]s son modelos de santidade i de birtude para séren seguidos pula Eigreija.<ref name="Santodef1">{{citar web | títalo= Santos/Santas | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>]]
Segundo la [[soteriologie]] católica, la [[salbaçon]], que ye ouferecida por Dius a todos aqueilhes que quejiren, permite i cunduç l'home a la [[santidade]], a la felicidade i a la bida eiterna. Essa salbaçon debe ser oubtida atrabeç de la fé an Jasus Cristo i de la pertença a la [[Corpus Mysticun|Eigreija fundada i ancabeçada por El]]. Mas, esta fé nun nega la [[Doutrina de la Eigreija Católica#Salbaçon pa ls nó-católicos|salbaçon pa ls nó-católicos]].<ref name="ECPSal1">{{citar web | títalo= Salbaçon | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Segundo la fé católica, todos son ajudados i chamados por Dius para séren santos, ó seia, para lutáren spiritualmente cul fin de crecíren an santidade, que ye "''la plenitude de la bida crestiana i la perfeiçon de la caridade''".<ref>{{citar web | outor= CONCÍLIO BATICANO II | titulo= Lumen Gentium | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19641121_lumen-gentium_po.html | anho= 1964 | formato= '''n. 40''' | acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Essa luita spritual, ó camino de [[santificaçon]], ampeça ne l momiento de l batismo, quando se recibe la [[grácia]] santificante, i debe progredir cula ajuda de l'ouraçon, de ls sacramientos i d'outros meios de salbaçon çpuostos pula Eigreija. Essa progresson debe ser siempre motibada pula sperança de la salbaçon i animada pula [[caridade]]. La caridade traduç-se na rializaçon de ls ansinamientos crestianos (que se resumen ne ls [[Jesus#Ansinamientos, sermones i milagres|mandamientos d'amor]]) i na prática de las [[buonas obras]], que sprimen la fé an Cristo i eliminan las [[Cunfisson (sacramiento)#Penas temporales|penas temporales]] causadas pul pecado. Essa postura i açon de l católico cuntribuirie tamien pa la custruçon dun mundo melhor i pa l'aceleraçon de la rializaçon defenitiba de l [[Reino de Dius]]. La fin de l camino de santificaçon ye oubter la plenitude de la felicidade i la bida eiterna, que ye gozada passado la muorte puls santos (ó salbos) ne l [[Cielo (religion)|Cielo]], an íntima ounion cula [[Trindade (cristianismo)|Trindade]].<ref name="ECPSal1" />
=== Justificaçon, Grácia, Misericórdie, Mérito i Lhiberdade ===
{{AP|[[Grácia]], [[Justificaçon (teologie)]] i [[Libre-arbítrio]]}}
[[Fexeiro:St. Paul, by El Greco.jpg|160px|thumb|left|[[Paulo de Tarso|San Paulo]] (séc. I) cuntribuiu mui pa l zambolbimiento de l cunceito de [[justificaçon (teologie)|justificaçon]].<ref>{{citar web | títalo= St. Paul | publicado = Newadvent.org | url=http://www.newadvent.org/cathen/11567b.htm | anho= 1913 | lhéngua= inglés | outor= CATHOLIC ENCYCLOPEDIA | acessodata=6 de júnio de 2009}} '''Nota:''' ber la seçon ''Theology of St. Paul''", suseçon ''Paul and Christ''.</ref>]]
La Eigreija Católica acradita que debido al [[pecado ouriginal]], todos ls homes ténen que morrer. Mas, Dius quijo reconceliar-se culs homes i salbá-los, ambiando por esso l [[Jasus|sou Filho]] para que El [[Mistério pascal|morrisse puls pecadores]]<ref name="Bunt1"/>. Cula sue muorte, todos ls pecados de ls homes, cometidos quier ne l passado, quier ne l feturo, seran perdoados por Dius, zde que ls homes se arrependan dun modo libre i sincero.<ref name="Perdon1" />
Assi, d'acuordo cul ansino de la Eigreija, ls homes oubténen la [[salbaçon]], que se debe a la [[justificaçon (teologie)|justificaçon]], que ye l'eniciatiba misericordiosa i gratuita de Dius de cunceder la salbaçon a l'houmanidade. Essa açon subrenatural cancela ls pecados, por meio de la grácia santificante de l [[Sprito Santo]], que fui merecida pula [[peixon de Cristo]] i dada ne l batismo als homes. Cula grácia santificante, ls batizados recíben l perdon de l pecado ouriginal, passan a ser filhos de Dius i partecipantes de la natureza i bida debinas. Para para alhá de la grácia santificante, que justifica i salba ls homes, eisiste inda las grácias atuales, las grácias sacramentales i las grácias speciales (ó [[carisma]]s).<ref name="Justgracat1">''Ibiden'', n. 422-424</ref>
Acradita-se que la [[grácia]] ye un don subrenatural ó socorro gratuito que Dius cuncede als homes, para qu'eilhes séian capazes d'agir por amor d’El i para cunceder-les todos ls benes (sprituales ó materiales) necessairos a la sue eisisténcia i a la sue salbaçon. Aliás, la própia perparaçon de l'home para acuolher libremente la grácia yá ye obra de la grácia, sendo esta neçaira para suscitar i manter la colaboraçon de ls fiéis na [[Justificaçon (teologie)|justificaçon pula fé]] i na santificaçon pula caridade.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 1996 e 2001'''|lhéngua=pertués}}</ref>
Na dinámica de la justificaçon, la [[libardade]] ye fundamental, porque la repuosta de l'home a la grácia debe ser libre, pus "''l'alma solo puode antrar libremente na quemunhon de l'amor''".<ref>''Ibiden'', n. 2002</ref> Esso splica l fato de la [[santidade]] nun ser atingida por todos, anque de la buntade de Dius de salbar to l'houmanidade. Hai siempre pessonas que ban pa l Anfierno, simplesmente porque recusórun libremente l'arrependimiento i la grácia de la salbaçon, mesmo até ne l momiento de la muorte. Mas la libardade, que fui cuncedida por Dius, permite tamien a l'houmanidade participar libremente ne l'amor debino i na custruçon de l Reino de Dius, cumo filhos de Dius i co-heirdeiros de Cristo.<ref>{{citar web | títalo= L libre arbítrio | publicado = Veritatis Splendor | url=http://www.veritatis.com.br/apologetica/artigosgracajustificacaopecadooriginal/552-o-livre-arbitrio |acessodata= 22 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
Esta participaçon, tornada possible grácias al [[mistério pascal|sacrifício redentor de Cristo]], assenta-se na fé i na prática quotidiana de las buonas obras, cujo mérito ó dreito a la recumpensa debe ser atribuído a la grácia de Dius i solo depuis a la buntade libre de l'home. L'home, que juridicamente nun ten nanhun mérito porque recebiu todo gratuitamente de Dius, puode merecer, por cuncesson i caridade de Dius,<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 426'''|lhéngua=pertués}}</ref> las grácias úteles i ls benes temporales necessairos para alcançar la bida eiterna. Mas naide puode tener l mérito de la grácia santificante.<ref>''Ibiden'', n. 427</ref>
=== Salbaçon pa ls nó-católicos ===
[[Fexeiro:JohannesPaul2-portrait.jpg|150px|thumb|right|Na ancíclica ''[[Redemtoris Missio]]'', l [[Papa Juan Paulo II|Juan Paulo II]] afirmou que "''la [[salbaçon]] an Cristo […] debe ser posta cuncretamente a la çposiçon de todos.''"<ref name="Redemptoris1">{{citar web | outor= JOÃO PAULO II | títalo= Redemptoris Missio | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_07121990_redemptoris-missio_po.html | anho= 1991 | formato= '''N. 9 i 10''' | acessodata= 29 de dezembre de 2013|lhéngua=pertués}}</ref>]]
La Eigreija Católica acradita que ye l strumiento de la redençon de todos ls homes i l sacramiento ounibersal de la salbaçon.<ref>{{citar web | outor= CONCÍLIO BATICANO II | títalo= Lumen Gentium | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19641121_lumen-gentium_po.html | anho= 1964 | formato= '''n. 9 i 48''' | acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Por esso, la Eigreija Católica ansina que fura de la Eigreija nun hai salbaçon. Esse ansinamiento remonta als purmeiros seclos de l Cristandade, sendo yá refletido por bários [[Padres de la Eigreija]], cumo [[Agostino de Hipona|Santo Agostico]] i [[Cipriano de Cartago|San Cipriano]].<ref name="montfortsalbaçon1">{{citar web | outor= MARCELO ANDRADE | títalo= Fura de la Eigreija nun hai salbaçon | publicado = Associação Cultural Montfort | url=http://web.archive.org/web/20110111101506/http://www.montfort.org.br/index.php?secao=veritas&subsecao=igreja&artigo=foradaigreja&lang=bra |acessodata= 24 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>. L Papa Pio IX (1846-1878) salientou tamien que:
{{Quote1|Fura de la Eigreija Apostólica Romana naide puode salbar-se.[…] Antretanto, tamien ye perciso tener por cierto qu'aqueilhes que sofren d'eignoráncia de la berdadeira religion, se aqueilha ye ambencible, nun son eilhes ante ls uolhos de l [[Dius|Senhor]] réus por esso de culpa algua.<ref name="AlocucaoPioIX">{{citar web | outor= PAPA PIO IX | títalo= Singulari Quadam | url=http://geocities.ws/caleb1x/documents/singulariquadam.html | anho= 1854 | lhéngua= inglés | acessodata= 22 de setembre de 2010}}</ref>}}
Essa eignoráncia ambencible puode ser causada pula precariadade de ls meios de quemunicaçon, pula ineficiéncia de l'eibangelizaçon i por ambientes de restriçon i barreiras cuntextuales, anteletuales, psicológicas, culturales, sociales i relegiosas, muitas bezes ansuperables.<ref name="Salncat">{{citar web | títalo= Ye possible la salbaçon fura de la Eigreija Católica? | publicado = Frente Universitária Lepanto | url= http://www.lepanto.com.br/catolicismo/doutrina-catolica/e-possivel-a-salvacao-fora-da-igreja-catolica/ | acessodata= 24 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref> Esso senefica que ls nó-católicos (mesmo ls nó-crestianos) tamien puoden ser salbos, zde que, sin culpa própia, eignoran la [[Rebelaçon debina]] i la Eigreija, mas que "''percuran sinceramente Dius i, sob l'anfluxo de la [[grácia]], se sforçan por cumprir la sue buntade''".<ref name="FuraEigreijanunsalv">{{Citar libro|autor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 171'''|lhéngua=pertués}}</ref> An relaçon als bebés i ninos muortas sin batismo, la Eigreija ten sperança de qu'eilhes puodan ser salbos,<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 1261'''|lhéngua=pertués}}</ref> por esso, na sue liturgie, cunfia-las a l'anfenita bondade de Dius.<ref>{{Citar libro|outor=IGREJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 262'''|lhéngua=pertués}}</ref>
La Eigreija ansina tamien que ls crestianos nó-católicos son, anque dun modo amperfeito, nembros anseparables de l [[Corpus Mysticum|Cuorpo Místico de Cristo]], atrabeç de l batismo.<ref name="NCatolicsal1">''Ibiden'', n. 163</ref> Ó seia, pa ls católicos, eilhes son armanos i eilemientos de la única Eigreija de Cristo,<ref name="dominumiesus">{{citar web | outor= CUNGREGAÇON PARA LA DOUTRINA DE LA FE | títalo= Dominus Iesus | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20000806_dominus-iesus_po.html | anho= 2000 | formato= '''nota 56''' | acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> que susiste (''[[susistit in]]'') na Eigreija Católica.<ref name="Subsistit1" /> Por esso, essas quemunidades crestianas çponen de muitos, mas nun de a totalidade, de ls eilemientos de santificaçon i de berdade necessairos a la salbaçon,<ref name="NCatolicsal1" /> sendo essa posiçon católica ua de las bases de l'ecumenismo atual. Mas, la Eigreija Católica afirma que solo eilha ye que cuntén i admenistra a totalidade i la plenitude de ls meios de salbaçon.<ref name="Salncat" /><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 166'''|lhéngua=pertués}}</ref>
La posiçon ecuménica de toleráncia i respeito por outras religiones nun senefica que la Eigreija Católica reconheça que todas las religiones son bálidas i eiguales i que ls homes puodan salir de la Eigreija sin cunsequéncia spritual.<ref name="montfortsalbaçon1" /><ref name="Salncat" /> Para cuncluir, l'afirmaçon ''fura de la Eigreija nun hai salbaçon'' senefica que "''to la salbaçon ben de Cristo-Cabeça por meio de la Eigreija, que ye l [[Corpus Mysticum|sou Cuorpo]]''", andependientemente se la pessona salba seia católica ó nó.<ref name="ECPSal1" /><ref name="FuraEigreijanunsalv" /><ref>{{Citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= La Berdade de l Catolicismo - Repuosta la dieç Temas Cuntrobersos |lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páiginas='''páigs. 145 - 147'''|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Sofrimiento ===
{{AP|[[Sofrimiento]], [[Sacrifício]] i [[Mortificaçon]]}}
[[Fexeiro:Bernardo Strozzi - St. Francis in ecstasy.png|150px|thumb|right|San Francisco de Assis (1182 - 1226), tal cumo muitos santos, era praticante d'einúmaros sacrifícios. El spurmentou até la pobreza radical i a delor de ls [[Stigma (fenómeno)|stigmas]].<ref>{{citar web | títalo= Artigo: San Francisco de Assis | publicado = Rádio Vaticano | url=http://br.radiovaticana.va/news/2017/10/04/artigo_s%C3%A3o_francisco_de_assis/1340673 |acessodata= 25 de nobembre de 2017|lhéngua=pertués}}</ref>]]
Segundo la perspetiba católica, l [[sofrimiento]], que ye ua cunsequéncia de l [[mal]] <ref name="Sofrimweigel1"/> i que stá associado a la muorte i a las lhemitaçones houmanas, nunca fui zeiado por Dius. Mas, contra la buntade debina, l sofrimiento passou a ser ua rialidade antrínseca al home, por cunsequéncia de l [[pecado oureginal]] i, mais tarde, de todos ls pecados cometidos puls homes.<ref name="Sof1">{{citar web | outor= JOSÉ LUÍS VILLAC | títalo= Por qu'eisiste sofrimiento? | publicado = Frente Universitária Lepanto | url=http://www.lepanto.com.br/catolicismo/doutrina-catolica/por-que-existe-sofrimiento/ | acessodata=24 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref><ref name="Sofri2">{{citar web | títalo= Sofrimento | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Mas, por causa de l [[Mistério pascal|sacrifício redentor de Cristo]], l sofrimiento passou a tener un "''sentido berdadeiramente subrenatural i […] houmano, […] porque se radica ne l mistério debino de la redençon de l mundo i […] porque nel l'home se aceita la si mesmo, cula sue própia houmanidade, cula própia dignidade i la própia misson.''"<ref>{{citar web | outor= PAPA JOÃO PAULO II | títalo= Salvifici Dolores | publicado= Santa Sé | url=http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/apost_letters/documents/hf_jp-ii_apl_11021984_salvifici-doloris_po.html| anho= 1984 | formato= '''N. 31''' | acessodata= 6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Lougo, l sofrimiento passou a star persente ne l mundo para zamcadear l'amor i para permitir la [[cumberson (religion)|cumberson]] i la reconstruçon de l bien.<ref name="Salvifici1">''Ibiden'', n. 12 i 30</ref>
L sofrimiento, quier boluntairo (s.: [[mortificaçon]], trabalho, etc.), quier amboluntairo (s.: malinas), passou a ser, sob la forma de [[sacrifício]], ua peça fundamental na [[salbaçon]] de l'houmanidade, mediante la participaçon pessonal i ounion de ls sacrifícios andebiduales al supremo [[Mistério pascal|Sofrimiento de Cristo]]. I essa participaçon amplica l'aceitaçon amorosa de ls sofrimientos permitidos por Dius na bida terrena. Aliás, [[Paulo de Tarso|San Paulo]] tamien afirmou que bai "''cumpletando na mie chicha l que falta als sofrimientos de Cristo, a fabor de l sou cuorpo, que ye la Eigreija''" (Col 1,24).<ref name="Sof1" /><ref name="Sofri2" /> Para alhá desso, Dius usa l sofrimiento para probar la fé, la perseberança i la cunfiança de l'home m'El, bien cumo para tornar l'home mais fuorte i mais maduro (cumo ne l causo de [[Jó]]).<ref name="SalvificiD1" />
=== Quemunhon de l santos ===
{{AP|[[Santo]] i [[Santidade]]}}
[[Fexeiro:Heiligenhimmel 18Jh.jpg|220px|thumb|direita|Ls santos ne l [[Cielo (religion)|Cielo]], juntos culs [[anjo]]s i cula [[Trindade (cristandade)|Trindade]].]]
La [[quemunhon de ls Santos]] ten dous seneficados antimamente relacionados: "''«quemunhon nas cousas santas, santa», i «quemunhon antre las pessonas santas, santi»''". L purmeiro senefica la participaçon de todos ls nembros de la Eigreija nas cousas santas: la [[fé]], ls [[sacramientos católicos|sacramientos]] (nomeadamente la [[Eucaristia]]), ls [[carisma]]s i ls outros dones sprituales. L segundo senefica l'ounion biba i spritual de todos ls fiéis crestianos i nembros de la Eigreija que, "''pula grácia, stan ounidos la Cristo''", formando un único [[Cuorpo Místico de Cristo]] i sendo por esso "''pessonas santas (santi) an Cristo''". Lougo, esta quemunhon de santos forma "''ua solo família, la Eigreija''", que stá ourganizada an trés stados sprituales defrentes:<ref name="Com1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 194 i 195'''|lhéngua=pertués}}</ref><ref name="Com2">{{citar web | titulo= Santos intercessores e seu culto | publicado = Paróquia São Leopoldo Mandic | url=http://web.archive.org/web/20070112211218/http://www.psleo.com.br/d_os_santos_intercessores.htm | acessodata=6 de júnio de 2009}}</ref><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=[[Catecismo de la Eigreija Católica]]|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 946, 948, 954, 960-962'''|lhéngua=pertués}}</ref>
* la [[Eigreija melitante]], formada puls fiéis que "''peregrinan na Tierra''", nomeadamente aqueilhes que stan an [[Grácia#Stado de grácia|stado de grácia]] (ó seia, que nun stan manchados por [[pecado mortal|pecados mortales]] nó [[Cunfisson (sacramiento)|cunfessados]]);<ref name="Com1" /><ref name="Com2" />
* la Eigreija padecente ó purgante, custituída pulas almas qu'inda padecen ne l [[Purgatório]]<ref name="Com1" /> i que, por esso, necessitan de las ouraçones de sufrágio (nomeadamente a [[missa]]), de las [[buonas obras]], de ls [[sacrifício]]s, de las [[andulgéncia]]s i de las obras de peniténcia praticadas puls nembros de la Eigreija melitante.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 211'''|lhéngua=pertués}}</ref> Todas estas açones acelírun la [[Purificaçon ritual|purificaçon]] i posterior antrada ne l Cielo destas almas padecentes<ref name="Com2" /> ;
* la Eigreija triunfante, cumpuosta puls habitantes de l [[Cielo (religion)|Cielo]] (çconhecidos/anónimos ó ouficialmente [[Canonizaçon|reconhecidos]] pula Eigreija), ó seia, por todos aqueilhes qu'alcançórun la defenitiba santidade i felicidade, sendo, antoce, ls [[Antercesson|antercessores]] de ls homes junto de Dius.<ref name="Com1" /><ref name="Com2" />
Por bezes, ciertas pessonas santas, por las sues birtudes, ansinamientos i santidade séren de l coincimiento público, son [[Beatificaçon|beatificadas]] ó [[canonizaçon|canonizadas]] (ó seia, ouficialmente reconhecidas) pula Eigreija. La Eigreija reconhece-las cumo habitantes de l Cielo i modelos eisemplares d'eimitaçon. Para alhá desso, un santo ouficialmente reconhecido ye inda dino de culto, mas, solo de beneraçon (la ''[[dulia]]''), que ye defrente de l culto d'[[latria|adoraçon la Dius]].<ref name="Santodef1" />
== Birge Marie: Mai de Dius ==
{{AP|[[Marie (mai de Jasus)]] i [[Mariologie]]}}
[[Fexeiro:Mary16thC.jpg|160px|thumb|left|[[Birge Marie]] i l nino [[Jasus]] al colo.]]
D'acuordo cula [[mariologie]] católica, Dius scolheu gratuitamente [[Marie (mai de Jasus)|Marie]] cumo la mai de [[Jasus|sou Filho]]: para cumprir tal misson, [[Eimaculada Cunceiçon|fui preserbada de l pecado ouriginal i de todos ls pecados]].<ref>''Ibiden'', n. 96'''</ref> L'[[Gabriel (anjo)|arcanjo Gabriel]] anunciou a la Birge Marie que Dius fazerie cun qu'eilha cuncebisse Jasus de l [[Sprito Santo]], ó seia, an [[birgindade]] i sin participaçon d'home algun.<ref name="Ibiden, n. 98"/> Lougo, l Sprito Santo fizo deilha la Mai de Cristo i, cumo Cristo ye l própio Dius ancarnado, tamien la [[Teótoco|Mai de Dius]].<ref name="BM1" /><ref>''Ibiden'', n. 95</ref> Marie aceitou oubedientemente essa misson debina tan neçaira a la salbaçon, tornando-se assi na [[corredentora]] de ls homes. Casou cun San José, qu'assumiu la paternidade terrena de Jasus, mas, mesmo assi, eilha cunseguiu cunserbar la sue [[Dogmas i doutrinas marianas de la Eigreija Católica#Perpétua Birgindade de Marie|birgindade por to la bida]].<ref>''Ibiden'', n. 97 i 99</ref>
Debido al fato de tener cuncebido Jasus, que ye l único Redentor de ls homes i la [[Corpus Mysticun|Cabeça de la Eigreija]], eilha torna-se tamien na [[Mai de la Eigreija]] i de todos ls homes que Jasus bieno salbar. Eilha ''"copera cun amor de mai ne l nacimiento i na formaçon na orde de la grácia''" de qualquiera ser houmano.<ref>''Ibiden'', n. 100 i 196</ref> Passado la sue [[Assunçon de Marie|assunçon al Cielo]], eilha, cumo [[Reina de l Cielo]], cuntina a [[antercesson|anterceder]] puls sous filhos i a ser un modelo de santidade para todos. Ls católicos "''bénen neilha ua eimaige i ua antecipaçon de la ressurreiçon que ls spera''", sendo por esso l ícone [[Scatologie|scatológico]] de la Eigreija (ó la rializaçon mais purfeita de la Eigreija).<ref>''Ibiden'', n. 197 i 199</ref>
L [[Culto crestiano|culto]] de beneraçon la Marie (chamado d'''[[heiperdulia]]'') ye defrente de l [[Latria|culto d'adoraçon la Dius]]. L culto mariano ye spresso nas fiestas litúrgicas dedicadas a eilha, nas [[peregrinaçon]]es als [[Apariçones marianas|locales adonde Marie supostamente apareciu]], nas einúmaras deboçones (s.: [[Scapulário de Nuossa Senhora de l Carmo]]) i ouraçones marianas (s.: [[Santo Rosário]]).<ref>''Ibiden'', n. 198</ref> Ua de las percipales causas de la deboçon popular i de l culto la Marie ten a ber cula fé de ls católicos na poderosa antercesson de Marie junto de Dius, l çtinatairo radadeiro de todas las ouraçones i pedidos de ls homes.<ref>{{citar web | títalo= Por que a Igreja diz que Maria é mediadora? | publicado = Sociedade Católica | url=http://web.archive.org/web/20090207055438/http://sociedadecatolica.com.br/modules/xoopsfaq/index.php?cat_id=9 | acessodata=6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{citar web | títalo= Catecismo de San Pio X| publicado = Diocese de Braga | url=http://www.diocese-braga.pt/catequese/sim/biblioteca/publicacoes_online/56/Catecismo_Sao_Pio_X.pdf | formato= '''n. 335-338''' | outor= PAPA SAN PIO X | acessodata=6 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
== Muorte i Bida eiterna ==
{{AP|[[Scatologie]] i [[Apocalipse]]}}
[[Fexeiro:Lonelysoul.jpg|120px|thumb|right|Ua alma a ser purificada pul ''fuogo'' temporário de l [[Purgatório]].]]
[[Fexeiro:Frans Francken d. J. 002.jpg|140px|thumb|right|Almas perdidas la séren torturadas pul ''fuogo'' eiterno de l [[Anferno]].]]
[[Fexeiro:Fra Angelico 009.jpg|200px|thumb|dreita|[[Juízo Final]].]]
Segundo la [[scatologie]] católica, passado la muorte de cada pessona, la sue [[alma]] separa-se de l sou [[cuorpo]] mortal i corrutible, ampeçando assi la sue [[bida eiterna]], que nun terá fin i que ye precedida para cada un por un [[juízo particular]] i que será cunfirmada pul [[juízo final]].<ref>{{Citar libro|autor=EIGREJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 207'''|lhéngua=pertués}}</ref> Esse juízo final rializar-se-á ne ls radadeiros momientos antes de l fin de l mundo.<ref name="Juz1">''Ibiden'', n. 215</ref>
=== Juízo particular ===
{{AP|[[Juízo particular]] i [[Nobíssimos]]}}
Basicamente, l [[juízo particular]] ye l julgamiento de retribuiçon eimediata que cada home, passado la sue [[muorte]], recibe de Dius, tenendo an cunta la sue fé i las sues obras rializadas durante l sou camino de [[santificaçon]] terrestre (beija la seçon Salbaçon i Santidade).<ref>''Ibiden'', n. 208</ref> Passado essa eipifania particular, l'alma será çtinada a star:
* ne l [[Paraíso]] (ó Cielo), que ye l stado de salbaçon defenitiba i de felicidade suprema, reserbado solamente a las pessonas que, debido a l'aceitaçon de Dius (i de l sou amor) i al sou [[arrependimiento]], morrírun an [[stado de grácia]], esto ye, sin ''manchas'' de qualquiera [[pecado]]. Esses [[santo]]s forman assi la Eigreija triunfante, adonde "''bénen Dius face la face''" (1 Quelor 13,12), biben an quemunhon d'amor cula Trindade i [[Antercesson|anterceden]] puls habitantes de la Tierra;<ref>''Ibiden'', n. 209</ref>
* ne l [[Purgatório]], que ye l stado daqueles que, sendo amigos de Dius i yá salbos, percisan inda de purificaçon para entráren puros ne l Cielo. Essa purificaçon temporária, que ls fiéis inda peregrinos na Tierra puoden ajudar a acelerar (beija la suseçon ''Quemunhon de ls santos''), cunsiste na eliminaçon de las penas temporales de ls pecados cujas culpas yá stában perdoadas;<ref>''Ibiden'', n. 210 i 311</ref>
* ne l [[Anfierno]], que cunsiste na cundenaçon eiterna daqueles que decidiran libremente bibir apartados de Dius. Mais cuncretamente, eilhes recusórun Dius, l sou amor i la sue [[grácia]] salbífica, scolhendo boluntariamente persistir ne l [[pecado mortal]], mesmo até ne l momiento de la muorte.<ref>''Ibiden'', n. 212</ref> Essas decisones son respeitadas por Dius, porque el criou l'home cumo un ser libre i respunsable, anque el querer "''que todos téngan modo de se arrepender''" (2Ped 3,9).<ref>''Ibiden'', n. 213</ref>
Essa doutrina scatológica, que trata subre l çtino andebidual de las almas, stá sintetizada ne ls chamados [[nobíssemos]], que son quatro: muorte, juízo, anfierno i paraíso. L purgatório nun entra porque ye solo un stado spritual trasitório i temporairo.<ref>''Ibiden'', seçon "''Novíssimos''"</ref>
=== Fin de l mundo, Juízo Final, Ressurreiçon i Reino de Dius ===
{{AP|[[Juízo Final]], [[Parusia]], [[Ressurreiçon]], [[Scatologie]] i [[Reino de Dius]]}}
Acerca de l çtino coletibo de l'home ne l [[Scatologie|fin de l mundo]], la Eigreija ansina qu'ocorrerá un [[Juízo Final]] mesmo antes de l fin de l mundo, mas nin eilha sabe satamente qual ye la data para tal acuntecimiento.<ref name="Juz1" /> Momientos antes de l Juízo final, Jasus Cristo, que tamien ressucitou de ls muortos i bibe para siempre, ressucitará to l'houmanidade, dando ua nuoba bida, mas desta beç eimortal, para todos ls cuorpos que perecírun. Nesse momiento, todas las almas, quier stéian ne l [[Cielo (religion)|Cielo]], ne l [[Purgatório]] ó ne l [[Anfierno]], regressaran defenitibamente als sous nuobos cuorpos.<ref>''Ibiden'', n. 202 - 206</ref>
Na bison católica, to l'houmanidade reunir-se-á delantre de Dius, mais cuncretamente de Jasus, qu'eirá [[Segunda benida de Cristo|regressar triunfalmente]] a a tierra cumo juiç de ls bibos i de ls muortos. El cunfirmará ls einúmaros juízos particulares i permitirá por bias desso que l cuorpo ressucitado puoda ''"participar na retribuiçon que l'alma tubo ne l [[juízo particular]]''". Esta retribuiçon cunsiste na bida eiterna (pa ls que stan ne l Cielo ó ne l Purgatório) ó na cundenaçon eiterna (pa ls que stan ne l Anfierno).<ref>''Ibiden'', n. 214</ref>
Depuis de l juízo final, acradita-se, dá-se finalmente la fin de l mundo. L'antigo mundo, que fui criado ne l'ampeço por Dius, ye libertado de la scrabidon de l pecado i trasformado ne ls "''nuobos cielos i na nuoba tierra''" (2 Ped 3,13). Nesse nuobo stado de cousas, ye tamien alcançada la plenitude de l [[Reino de Dius]], ó seia, ye defenitibamente rializado l çígnio salbífico de Dius de "''recapitular an Cristo todas las cousas, las de l cielo i las de a tierra''" (Ef 1,10). Nesse misterioso reino, adonde l mal será ineisistente, ls [[santo]]s (ó salbos) gozaran la sue bida eiterna i Dius será "''todo an todos''" (1 Quelor 15,28), formando assi ua grande família i quemunhon d'amor i de felicidade suprema. Ls cundenados bibiron para siempre ne l Anfierno i afastados de l Reino de Dius.<ref name="Fimundo1" />
== Moral católica ==
{{AP|[[Teologie moral católica]]}}
{{VT|Doutrina católica subre ls dieç Mandamientos}}
Ls católicos acraditan que la [[Rebelaçon debina]] apersenta las regras para un bun relacionamiento de ls homes antre si i para cun [[Dius]].<ref name="moral1">{{citar web | titulo= Teologia Moral | publicado = Doutrina Católica | url=http://web.archive.org/web/20091027035115/http://br.geocities.com/worth_2001/teologiamoral.html | acessodata=22 de setembre de 2010}}</ref> Essa [[ética]] i [[moral]] centra-se ne l zafio de la dádiba de si mesmo als outros i la Dius.<ref>{{Citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo=La Berdade de l Catolicismo Repuosta la dieç Temas Cuntrobersos|lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páiginas='''páig. 81'''|lhéngua=pertués}}</ref> Antoce, essas regras dében ser praticadas ne l quotidiano, para libertar l'home de la scrabidon de l [[pecado]],<ref name="moral1" /> que ye un outéntico abuso de la [[libardade]].<ref name="peca1">Ibiden, páig. 89</ref> Esso porque, na bison católica, l'home solo ye libre se cunseguir ser melhor i ser atraído pa l [[Bien (filosofie)|bien]] i pa l [[Beleza|Belo]].<ref>''Ibiden'', páig. 86</ref> La Eigreija ansina que la bondade i las bien-abinturanças definen l cuntesto pa la cunduta moral crestiana, que ye andispensable pa l camino de la salbaçon, ampeçada pula [[grácia santificante]] de l [[batismo]], que [[justificaçon (teologie)|justifica]].<ref name="moral1" /><ref>''Ibiden'', páigs. 80 i 83</ref>
Segundo la Eigreija, la trasgresson dua regra moral amplica la scolha de l [[mal]] i por esso l cometimiento de [[pecado]]s, ambora l'[[antençon]], las cunsequéncias i las circunstáncias podíssen anular ó atenuar la [[respunsabelidade]] de quien age. Mas esso nun puode nunca altarar la culidade moral de ls própios atos, bisto que "''la fin nun justifica ls meios''".<ref>{{Citar libro|autor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 367 i 368'''|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Dignidade, Lhiberdade i Cuncéncia moral ===
{{AP|[[Dignidade]] i [[Dreitos houmanos]], [[Liberdade]], [[Libre-arbítrio]] i [[Cuncéncia (moral)]]}}
La doutrina católica acradita que l'home ten [[dignidade]], que stá radicada na sue criaçon a l'eimaige i semelhança de [[Dius]], l qu'amplica necessariamente que l'home ten [[libardade]] i [[cuncéncia (moral)|cuncéncia moral]]. La libardade ye ua capacidade inalienable de l'home,<ref>''Ibiden'', n. 365</ref> dada por Dius, de scolher antre l bien i l mal. Esse poder único, que "''atinge la [[perfeiçon]] quando ye ourdenada para Dius''", torna l'home respunsable puls sous atos deliberados, debido a la sue cuncéncia moral. Lougo, "''la scolha de l mal ye un abuso de la libardade, que cunduç a la scrabatura de l pecado.''"<ref name="Lib1">''Ibiden'', n. 363 i 364</ref>
Quando scuita corretamente la [[cuncéncia moral]], qualquiera pessona percebe la culidade moral dun ato, permitindo-le assumir la respunsabelidade, i cunsegue oubir la boç de Dius,<ref name="Cons2">''Ibiden'', n. 372</ref> que l'ourdena a praticar l bien i a eibitar l mal.<ref name="Cons1">''Ibiden'', n. 373</ref> L'home, cumo ten dignidade, nun debe ser por esso ampedido ó oubrigado a agir contra la sue cuncéncia,<ref name="Cons1" /> se bien qu'eilha tamien puode porduzir juízos errados. Lougo, ye perciso educá-l'i retificá-la, para qu'eilha puoda star cada beç mais an sintonia cula buntade debina, cula rezon i cula Lei de Dius (nomeadamente la [[Ética de la reciprocidade|regra d'ouro]] i ls [[Jasus#Ansinamientos, sermones i milagres|mandamentos d'amor]]).<ref>''Ibiden'', n. 374 i 376</ref>
=== Lhei moral ===
{{Artigo percipal|Jasus splicando la Lei}}
[[Fexeiro:Hole jesus calls levi.jpg|160px|thumb|left|[[Jasus]] dou als homes la Nuoba Lhei, que ye la forma purfeita de la Lhei de Dius. Esta Nuoba Lhei resume-se ne ls [[Jasus#Ansinamientos, sermones i milagres|mandamientos de amor]].<ref name="LE2">''Ibiden'', n. 421</ref><ref name="LE1">''Ibiden'', n. 420</ref>]]
Ls católicos acraditan que la Lei moral, ó Lei de Dius, sendo ua obra debina, prescrebe-les la cunduta que ls lieban a la [[salbaçon]] i felicidade eiterna, proibindo-los ls caminos que ls zbian de Dius i de l [[amor de Dius|sou amor]].<ref>''Ibiden'', n. 415</ref> Essa lei ye custituída pula [[Dreito natural|Lei natural]], que stá scrita por Dius ne l coraçon de cada ser houmano;<ref name="LN1">''Ibiden'', n. 416</ref> pula Antiga Lei, rebelada ne l [[Antigo Testamiento]]; i pula Nuoba Lei, rebelada ne l [[Nuobo Testamiento]] por Jasus.
La Lei natural "''manifesta l sentido moral ouriginairo''" que permite al home defrenciar, pula rezon i pula sue cuncéncia, l bien i l mal. Cumo todos ls homes (fiéis ó anfiéis) la perceban, eilha ye de cumprimiento ounibersal i oubrigatório,<ref name="LN1" /> mas eilha nin siempre ye totalmente cumprendida, debido al pecado. Por esso, [[Santo Agostico]] afirma que Dius "''screbiu nas [[Dieç Mandamientos|tábuas de la Lei]] l que ls homes nun cunseguian ler ne ls sous coraçones''", dando assi ourige a la Antiga Lei, que ye la purmeira etapa de la Rebelaçon debina i que stá resumida ne ls dieç Mandamientos.<ref>''Ibiden'', n. 417 i 418</ref>
La Antiga Lei, sendo inda amperfeita, prepara i predispone a la cumberson i al acolhimiento de l [[Eibangelho]]<ref>''Ibiden'', n. 419</ref> i de la Nuoba Lei, que ye la "''perfeiçon i cumprimiento''" (mas nun la sustituiçon) de la Lei natural i de la Antiga Lei.<ref name="LE1"/> Essa Nuoba Lei ancontra-se an to la bida i pregaçon de Cristo i de ls [[Apóstolo]]s, sendo l [[Sermon de la Muntanha]] la sue percipal spresson.<ref name="LE2"/>Essa lei yá purfeita i plenamente rebelada resume-se ne l mandamiento de l'amor la Dius i al próssimo, que ye cunsidrada por [[Tomás de Aquin|San Tomás de Aquin]]o cumo "''la própia grácia de l Sprito Santo, dada als crentes an Cristo.''"<ref name="LE1" />
==== Dieç Mandamientos ====
{{AP|[[Doutrina católica subre ls dieç Mandamientos]]}}
[[Fexeiro:Rembrandt Harmensz. van Rijn 079.jpg|160px|thumb|right|[[Moisés]], grande [[profeta]] de l [[Antigo Testamiento]], traç ls [[dieç Mandamientos]] al Pobo de Dius.<ref>{{citar web | títalo= Moisés | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | fechaacceso= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>]]
Cumo ls [[dieç Mandamientos]] (ó Decálogo) son la síntese de to la Lei de Dius i la base mínima i fundamental de la moral católica, la Eigreija eisige als sous fiéis l cumprimiento oubrigatório dessas regras. Quien nun seguir estas regras, comete [[pecado]], que, dependendo de la grabidade de la trasgresson, puode ser un pecado benial ó un [[pecado mortal]].<ref name="Mand1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 438 i 440'''|lhéngua=pertués}}</ref> Aliás, segundo las própias palabras de Jasus, ye necessairo ouserbá-los "''para antrar na bida eiterna''" (Mt 19,16-21), para alhá de ser necessairo pa ls fiéis amostráren l sou agradecimiento i pertença la Dius.<ref>''Ibiden'', n. 434 i 437</ref> Esses mandamientos, que ditan ls deberes fundamentales de l'home para cun Dius i cul sou próssimo, dan a coincer tamien la buntade debina i, al to, son dieç:<ref name="Mand1"/>
* ''1º - Adorar la Dius i amá-l'L subre todas las cousas.''
* ''2º - Nun ambocar l Santo Nome de Dius an ban.''
* ''3º - Guardar demingos i [[Eigreija Católica#Cinco Mandamientos de la Eigreija Católica|fiestas de guarda]].''
* ''4º - Honrar pai i mai (i ls outros legítimos superiores).''
* ''5º - Nun matar (nin causar outro dano, ne l cuorpo ó na alma, la si mesmo ó al próssimo).''
* ''6º - Guardar [[castidade]] nas palabras i nas obras.''
* ''7º - Nun furtar (nin anjustamente reter ó danificar ls benes de l próssimo).''
* ''8º - Nun liebantar falsos testemunhos.''
* ''9º - Guardar castidade ne ls pensamientos i ne ls zeios.''
* ''10º- Nun cobiçar las cousas alheias.''
Segundo la [[doutrina católica subre ls dieç Mandamientos]], eilhes puoden ser resumidos an solo dous, que son: ''amar la Dius subre todas las cousas; i amar al próssimo cumo a nós mesmos.''.<ref>''Ibiden'', n. 439</ref>
=== Birtude ===
{{AP|[[Birtude]], [[Birtudes teologales]] i [[Birtudes cardinales]]}}
La [[birtude]], que se oupone al [[pecado]], ye ua culidade moral que çpone ua pessona a fazer l bien, sendo "''la fin dua bida birtuosa tornar-se semelhante la Dius''".<ref>''Ibiden'', n. 377</ref> Segundo la Eigreija Católica, eisiste ua grande bariadade de birtudes que deriban de la [[rezon]] i de la fé houmanas. Estas, que se chaman birtudes houmanas, regulan las [[peixon (sentimiento)|peixones]] i la cunduta moral houmanas,<ref>''Ibiden'', n. 378</ref> sendo las mais amportantes las [[birtudes cardinales]], que son quatro: la [[Prudéncia]], la [[Justícia]], la [[Fortaleza (birtude)|Fortaleza]] i la [[Temperança]].<ref>''Ibiden'', n. 379 - 383</ref>
Mas, para que las birtudes houmanas se atinjan na sue plenitude, eilhas ténen que ser bebificadas i animadas pulas birtudes teologales, que "''ténen cumo ourige, motibo i oubjeto eimediato l própio Dius''". Eilhas son anfundidas ne l'home cula grácia santificante i tornan ls homes capazes de bibir an relaçon cula [[Trindade (cristianismo)|Trindade]].<ref>''Ibiden'', n. 384</ref> Las birtudes teologales son trés: la [[Fé]], la [[Sperança (filosofie)|Sperança]] i la [[Caridade]] (ó [[Amor#Crestiana|Amor]]).<ref name="Virteologal">''Ibiden'', n. 386 - 388</ref> Subre las birtudes, San Paulo dixe que la maior de todas eilhas ye l'amor (ó caridade).<ref>{{citar bíblia|libro=1 Coríntios|capítulo=13|berso=13}}</ref>
=== Pecado ===
{{AP|[[Pecado]] i [[Hamartiologie]]}}
[[Fexeiro:Jérôme_Bosch-Les_7_Péchés_Capitaux.jpg|160px|thumb|left|Repersentaçon de ls siete [[pecado capital|pecados capitales]] por [[Hieronymus Bosch]].]]
Segundo [[Agostinho de Hipona|Santo Agostico de Heipona]], l [[pecado]] ye "''ua palabra, un ato ó un zeio cuntrairos a la Lei eiterna''", causando por esso oufensa la Dius i al sou amor.<ref name="peca2">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 392'''|lhéngua=pertués}}</ref> Lougo, esse ato de l mal ye un abuso de la [[libardade]]<ref name="peca1" /> i fire la natureza houmana. Ls católicos acraditan que Cristo, cula sue muorte, rebelou plenamente la grabidade de l pecado i benceu-lo cula sou amor.<ref name="peca2" /> Hai ua grande bariadade de pecados, que puoden ser diretamente contra Dius, contra l próssimo i contra la si mesmo. Inda se puode çtinguir antre pecados por palabras, por pensamientos, por omissones i por açones.<ref>''Ibiden'', n. 393</ref>
La repetiçon de pecados gera [[bício]]s, qu'ouscurecen la cuncéncia i anclinan al mal. Ls bícios relacionan-se culs [[pecado capital|siete pecados capitales]]: [[soberba]], [[abareza]], [[ambeija]], [[ira]], [[luxúria]], [[gula]] i [[preguiça]].<ref>''Ibiden'', n. 398</ref> La Eigreija ansina tamien que todos aqueilhes que copírun culpabelmente ne ls pecados de ls outros, son tamien respunsabelizados por tal.<ref>''Ibiden'', n. 399</ref> Quanto a la sue grabidade, ls pecados cometidos puoden ser debedidos an:
* [[pecado mortal|pecados mortales]], que son cometidos quando "''hai matéria grabe, son cometidos cun plena cuncéncia i deliberado cunsentimiento''". Eilhes afastan l'home de la [[caridade]] i de la [[grácia santificante]] i, se l pecador nun se arrepender sinceramente, cunduzen nel a la muorte eiterna de l [[Anfierno]];<ref name="Perdon2">''Ibiden'', n. 200 i 395</ref>
* [[pecado benial|pecados beniales]], que son cometidos sin pleno cunsentimiento, ó sin plena cuncéncia, ó inda quando se trata de matéria lebe. Anque afetáren l camino de santificaçon, eilhes solo merecen penas purificatórias temporales, podendo estas séren cumpridas, causo fusse necessairo, ne l [[Purgatório]].<ref>''Ibiden'', n. 396</ref>
==== Perdon i Andulgéncias ====
{{AP|[[Cunfisson (sacramiento)]] i [[Andulgéncia]]}}
Mas, cumo l'[[amor de Dius]] ye anfenito i cumo Jasus yá se sacrificou na cruç, todos ls homes, católicos ó nó, puoden ser perdoados por [[Dius]] la qualquiera momiento, zde que se arrependan dun modo libre i sincero<ref name="Perdon1" /> i se cumprometan an fazer l possible para perdoar als sous enimigos.<ref>''Ibiden'', 595</ref> Esse perdon tan necessairo puode ser cuncedido por Dius [[sacramiento|sacramentalmente]] i por meio de la Eigreija, pula purmeira beç, atrabeç de l batismo i depuis, ourdinariamente, atrabeç de la [[reconceliaçon]].<ref name="Perdon2" />
Mas, d'acuordo cul ansino oufecial de la Eigreija Católica, Dius tamien puode cunceder esse perdon atrabeç de muitas maneiras defrentes (ó até mesmo diretamente) para todos aqueilhes que se arrependírun (ancluindo ls nó-católicos).<ref>{{citar web | títalo= Perdon | publicado = Enciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Mas l perdon debino nun senefica l'eliminaçon de las [[Cunfisson (sacramento)#Penas temporais|penas temporales]], ó seia, de l mal causado cumo cunsequéncia de ls pecados cuja culpa yá stá perdoada. Nesse causo, pa las eliminar, ye necessairo oubter andulgéncias i praticar buonas obras durante la bida terrena ó inda, depuis de morrer, ua purificaçon de l'alma ne l [[Purgatório]], cula finalidade d'antrar puro i santo ne l [[Paraíso (religion)|Paraíso]]<ref name="penatemporal">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 312'''|lhéngua=pertués}}</ref>
===== La benda d'andulgéncias =====
{{AP|[[Comércio d'andulgéncias]]}}
[[Fexeiro:Jeorg Breu Elder A Question to a Mintmaker c1500.png|thumb|170px|La benda d'andulgéncias, ne l seclo XVI.]]
Durante la [[Eidade Média]] surgiu l chamado ''cuntrabando d'andulgéncias''<ref name="Catholic Encyclopedia"/>, an que decumientos fraugados declarában la benda d'andulgéncias de caráter straordinairo<ref name ="Covolo">[http://www.catholicculture.org/culture/library/view.cfm?id=1054&CFID=28014958&CFTOKEN=74432809 Enrico dal Covolo: The Historical Origin of Indulgences]</ref>, habendo an alguns locales, la sue benda por profissionales "perdoadores (quaestores, an [[latin]])<ref name="Oxford">Cross, F. L., ed. The Oxford Dictionary of the Christian Church. New York: Oxford University Press. 2005, article ''Indulgences''.</ref>. La Eigreija cundenou estes abusos,<ref name="Catholic Encyclopedia">[http://www.newadvent.org/cathen/07783a.htm Indulgences; Catholic Encyclopedia]</ref> cumo puode ser ouserbado ne ls decretos i decumientos de l [[Quarto Cuncílio de Latron]] (1215), de l Cuncílio de Rabena (1317)<ref name="Catholic Encyclopedia"/> i de bários Papas, tales cumo [[Papa Bonifácio IX|Bonifácio IX]] (1392), [[Papa Clemente IV|Clemente IV]], [[Papa João XXII|João XXII]], [[Papa Martico V|Martico V]] i [[Papa Sisto IV|Sisto IV]], antre outros, que lutórun i proibiran abusos andulgenciairos praticados an sue época.<ref name="Catholic Encyclopedia"/>
Anque destas cundenaçones i restriçones, ne l final de la Eidade Média houbo un crecimiento cunsidrable destes abusos, que serien cuntestadas na [[Reforma Protestante]].<ref name="Oxford"/> An 1563, na radadeira sesson de l [[Cuncílio de Trento]], la benda d'andulgéncias fui proibida defenitibamente, para eibitar scessos i abusos.<ref>[http://history.hanover.edu/texts/trent/ct25.html Session 25, Decree on Indulgences]</ref> Zde anton, las andulgéncias passórun solamente a ser cuncedidas, de forma gratuita, als fiéis que praticassen detreminados atos de piadade, peniténcia i caridade (s: ouraçones, peregrinaçones, etc.) stablecidos pula Eigreija.<ref>{{citar web | títalo= Andulgéncias | publicado = Enciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 5 de dezembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
=== Amor, sexualidade i castidade ===
{{AP|[[Amor]] i [[castidade]]}}
[[Fexeiro:Joseph jesus-Cusco-1700s.jpg|140px|thumb|esquerda|[[San José]], l pai adotibo de Jasus, ye cunsidrado cumo un grande modelo de castidade.<ref>{{citar web | títalo= Teologia das Virtudes Ascéticas: A Castidade | publicado = Sociedade Católica | url= http://web.archive.org/web/20080411040740/http://www.sociedadecatolica.com.br/modules/smartsection/item.php?itemid=190 |acessodata=8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}} '''Nota:''' ber seçon ''L Modo Mais Purfeito de Bibir la Castidade''</ref>]]
An relaçon a la [[sexualidade]], la Eigreija Católica cumbida todos ls sous fiéis la bibiren na castidade, que ye un don debino i ua birtude moral que permite l'antegraçon positiba de la sexualidade na pessona.<ref name="Castidade1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 488'''|lhéngua=pertués}}</ref> Essa antegraçon eisige "''ua daprendizaige de l domínio de si, que ye ua pedagogie de la libardade houmana. L'altarnatiba ye clara: ó l'home comanda las sues [[peixon (sentimiento)|peixones]] i alcança la paç, ó se deixa dominar por eilhas i torna-se anfeliç."'' La birtude de la castidade relaciona-se cula birtude cardinal de la [[temperança]].<ref>''Ibiden'', n. 2339 i 2341</ref>
Lougo, todos ls católicos son chamados a la castidade<ref>''Ibiden'', n. 2348</ref>, porque la sexualidade solo se ''"torna pessonal i berdadeiramente houmana quando antegrada na relaçon de pessona la pessona, ne l don mútuo total i temporalmente elimitado, de l'home i de a mulhier''",<ref>{{Citar livro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2337'''|lhéngua=pertués}}</ref> ambos ounidos pul [[sacramiento]] de l [[Casamiento relegioso|matrimonho]] (que ye andissolúbel).<ref name="indissoluvel1">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 338 i 346'''|lhéngua=pertués}}</ref> Por esso, ls atos sexuales fura de l matrimonho custituen siempre un pecado grabe.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2390'''|lhéngua=pertués}}</ref> Por essas rezones, l [[sexo pré-marital]], la [[pedofelia]], l'[[adultério]], la [[masturbaçon]], la [[fornicaçon]], la [[pornografie]], la [[prostituiçon]], l [[stupro]] i ls atos sexuales antre homossexuales son cundenados pula Eigreija cumo sendo spressones de l [[bício]] de la [[luxúria (pecado)|luxúria]].<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 492 i 502'''|lhéngua=pertués}}</ref>
Pa la Eigreija, l'amor ye ua [[birtude teologal]]<ref name="Virteologal" /> i l'ouposto d'ousar.<ref>{{Citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= La Berdade de l Catolicismo Resposta a Dez Temas Controversos|lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páiginas='''páigs. 101 i 105'''|lhéngua=pertués}}</ref> Aplicado nas relaçones cunjugales houmanas, l'amor berdadeiramente bebido i plenamente rializado ye ua quemunhon de dádiba mútua de si mesmo, "''d'afirmaçon mútua de la [[dignidade]] de cada parceiro" i un "ancuontro de dues libardades an antrega i recetebidade mútuas''".<ref name="amorweigel4">''Ibiden'', páigs. 101, 104 i 105</ref> Essa quemunhon cunjugal de l'home i de a mulhier ye un [[ícone]] de la bida de la [[Trindade (cristianismo)|Trindade]] i lieba nun solo a la sastifaçon, mas a la [[santidade]].<ref name="Amorweigel2">''Ibiden'', páigs. 106 - 108</ref> Esse tipo de relaçon cunjugal proposto pula Eigreija eisige permanéncia i cumpromisso [[Sagrado matrimonio|matrimoniales]].<ref name="Amorweigel3">''Ibiden'', páig. 102</ref>
[[Fexeiro:Maria Goretti.jpg|140px|thumb|Santa [[Marie Goretti]] (1890-1902), ua [[Birgindade relegiosa|birge]] que, tal cumo ls einúmaros santos, bibeu rigorosamente i a la sue maneira la castidade crestiana.<ref>{{citar web | títalo= Patroness of Purity - St. Maria Goretti, Virgin and Martyr | publicado = mariagoretti.org | url= http://www.mariagoretti.org/likoudisarticle4.htm |lhéngua= inglés | outor= JAMES LIKOUDIS | acessodata=8 de júnio de 2009}}</ref>]]
Por essa rezon, la sexualidade ye ua fuonte d'alegrie i de prazer i ourdena-se pa l'amor cunjugal<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2360 i 2362'''|lhéngua=pertés}}</ref> i pa la [[procriaçon]].<ref name="MatSex2">''Ibiden'', n. 2363</ref> La sexualidade (i l [[sexo]]) ye tamien cunsidrada cumo la grande spresson de l'[[amor]] recíproco, adonde l'home i a mulhier se únen i se cumplementan.<ref name="amorweigel4" />
L berdadeiro amor cunjugal, adonde la [[relaçon sexual]] ye bebida dignamente, solo ye possible grácias a la castidade cunjugal.<ref name="Amorweigel3">''Ibiden'', páig. 102</ref> Essa birtude permite ua bibéncia cunjugal purfeita assente na [[fidelidade cunjugal|fidelidade]] i na fecundidade matrimoniales.<ref name="MatSex2" /> Para para alhá de la castidade cunjugal (que nun amplica l'abstinéncia sexual de ls casados), eisisten inda dibersos regimes de castidade: la [[birgindade relegiosa|birgindade]] ó l [[celibato]] cunsagrado (pa ls [[Clérigos regulares|relegiosos]], las [[Bida cunsagrada|pessonas cunsagradas]], ls [[clero|clérigos]] etc.) i la castidade na [[abstinéncia]] (pa ls nó-casados).<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica |lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2349'''|lhéngua=pertués}}</ref>
== Dibórcio ==
Na atualidade, la Eigreija nun aceita l [[dibórcio]], ambora este seia aceite ne l [[Antigo Testamiento]]:
" se un home, tenendo scolhido ua mulhier, casar-se culha, i benir l'odiá-a por çcubrir neilha qualquiera cousa anconbeniente, screbirá ua letra de dibórcio, lha antregará na mano i la çpedirá de sue casa."<ref>{{citar bíblia|livro=Marcos|capítulo=10|berso=4-9}}</ref>
Mas, ne l [[Nuobo Testamiento]], Jasus, que segundo la Eigreija bieno cumpletar i dar l sentido defenitibo a las rebelaçones debinas de l Antigo Testamiento, afirmou que:
" [[Moisés]] permitiu screbir carta de dibórcio i çpedir a mulhier, [..] fui debido a la dureza de l buosso coraçon qu'el bos dou essa lei; mas, ne l percípio de la criaçon, Dius ls fizo home i mulhier. Por esso, deixará l'home pai i mai i se ounirá a la sue mulhier; i ls dous nun seran senó ua solo chicha. Assi, yá nun son dous, mas ua solo chicha. Nun separe, pus, l'home l que Dius ouniu.<ref>{{citar bíblia|livro=Marcos|capítulo=10|berso=4-9}}</ref>
Por esso, baseando-se ne ls ansinamientos de Cristo, la Eigreija afirma que l sacramiento de l matrimonho antre un home i ua mulhier libres ye andissolúbel, até ne l momiento an qu'un de ls cónjuges morrer.<ref name="indissoluvel1" /> Mas, an causos adonde nun houbo [[Cunsumaçon (casamiento)|cunsumaçon]] ó nó houbo un cunsentimiento matrimonial claro i libre de qualquiera bioléncia ó "''grabe miedo sterno''", l matrimonho puode ser declarado nulo i ineisistente por outoridades eclesiásticas cumpetentes.<ref>[http://www.vatican.va/archive/ENG1104/__P6R.HTM Cânones 1697-1706] de l [[Código de Dreito Canónico]] {{en}}</ref><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 1628 i 1629'''|lhéngua=pertués}}</ref>
==== Preserbatibos i DSTs ====
Segundo la doutrina católica, l'uso de [[preserbatibo]]s ancentiba un stilo de bida sexual eimoral, [[promiscuidade|promíscuo]], eirresponsable i banalizado, adonde l [[cuorpo]] ye ousado cumo ua fin an si mesmo i l parceiro(la) ye reduzido(la) a un simples oubjeto de [[prazer]]. Esse tipo de bida sexual ye fuortemente cundenado pula Eigreija.<ref name="joinville">{{citar web | títalo= Eigreija, sexo i camesinhas | publicado = Diocese de Joinville | url= http://www.diocesejoinville.com.br/pt/formacao/artigo.php?artigo=FORMACAO_MTk2 |acessodata=8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
L [[Papa Bento XVI]] reafirmou, durante la sue bejita als [[Camarones]] i a la [[Angola]] (17 de Márcio a 23 de Márcio de 2009), que solamente la çtribuiçon de preserbatibos nun ajuda a cuntrolar l porblema de la [[SIDA]], mas, pul cuntairo, cuntribuirie para "''piorar la situaçon''". Tales declaraçones zamcadeórun ua tempestade de críticas i cundenaçones por parte de gobiernos i de respunsables de [[ONG]]s (s: Michael Kazatchine, l'anton diretor eisecutibo de l Fondo Mundial de Luita contra la SIDA, la tuberculose i l paludismo).<ref name="polemicapreser">{{citar web | títalo= Fráncia cundena declaraçones de l Papa subre l preserbatibo | publicado = Público | url= http://www.publico.pt/mundo/noticia/franca-condena-declaracoes-do-papa-sobre-o-preservativo-1369765 | data= 18 de márcio de 2010 |acessodata=24 de outubre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
Assi i to, an 2010, l Papa Bento XVI afirmou, de forma coloquial i nó-oufecial, que l'uso de l preserbatibo puode ser justificable an alguns causos pontuales para diminuir l risco de cuntágio a las [[Anfeçones sexualmente trasmissibles|malinas sexualmente trasmissibles]] (DSTs), "''cumo por eisemplo l'outelizaçon de l preserbatibo por un prostituto''". Mas, l Papa ressalbou que l'uso de preserbatibos nun ye "''ua soluçon berdadeira i moral''". El boltou tamien a reafirmar la doutrina católica que defende que la fidelidade ne l casamiento, l'amor recíproco, la castidade, l'houmanizaçon de la sexualidade i l'[[abstinéncia]] son ls melhores meios de cumbater las DSTs, an detrimiento de la "''mera fixaçon ne l preserbatibo''".<ref name="joinville" /><ref>{{citar web | títalo= BERDADE DOS FATOS SOBRE BENTO XBI I L USO DE CAMISINHA | data=21 de Nobembre de 2010| obra = Beraká | url= http://berakash.blogspot.com/2010/11/verdade-dos-fatos-sobre-bento-xvi-e-o.html |acessodata=22 de Nobembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
==== Homossexualidade ====
{{AP|[[Homossexualidade i catolicismo]]}}
Ls atos sexuales antre pessonas homossexuales son cunsidrados [[pecado mortal|pecados mortales]] porque biolan la "''iconografie de defrenciaçon i cumplementariadade sexuales''" antre l'home i a mulhier i porque son ancapazes de gerar bida.<ref name="Homosex1">{{Citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= La Berdade de l Catolicismo Repuosta la dieç Temas Cuntrobersos |lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páiginas='''págs. 114'''|lhéngua=pertués}}</ref> Antretanto, pa la Eigreija, tener tendéncias homossexuales nun ye cunsidrado un pecado nin un castigo, mas solo ua probaçon. L pecado stá an ceder a essas tendéncias i adotá-las na prática.<ref name="Homosex2">{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2357 - 2359'''|lhéngua=pertués}}</ref> La Eigreija repudie tamien qualquiera reconhecimiento legal de las ouniones antre pessonas de l mesmo sexo.<ref>{{citar web | autor= CUNGREGAÇON PA LA DOUTRINA DE LA FÉ | títalo= Cunsidraçones subre ls porjetos de reconhecimiento legal de las ouniones antre pessonas homossexuales | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20030731_homosexual-unions_po.html | anho= 2003 | formato= '''n. 11''' | acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Mas, la Eigreija afirma que nun çcrimina ls homossexuales i pretende ajudá-los a bibir na [[castidade]], para qu'eilhes eibiten ls atos sexuales, que son moralmente desordenados, ''"porque son atos d'afirmaçon de si mesmo i nun dádiba de si mesmo''".<ref name="Homosex1" /> La Eigreija inda cumbida ls homossexuales l'aprossimáren-se als poucos de la perfeiçon crestiana, atrabeç de l'outodomínio, de l'ouraçon, de la [[grácia]] sacramental, de l'ouferecimiento de las sues deficuldades i sofrimientos cumo un [[sacrifício]] para Dius i "''de l'apoio dua amisade zeinteressada''".<ref name="Homosex2" />
=== Bida, Planeamiento familiar i Cuntracepçon ===
[[Fexeiro:Paolovi.jpg|140px|thumb|right|Na ancíclica ''[[Houmanae Bitae]]'' (1968), l Papa Paulo BI pronunciou-se subre la [[Cuntracepçon|regulaçon de natalidade]].<ref name="HV1" />]]
La Eigreija Católica cunsidra la bida houmana cumo sagrada i un balor absoluto i inalienable,<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2258'''|lhéngua=pertués}}</ref> por esso cundena, antre outras práticas, la [[bioléncia]], l'[[homicídio]], l [[suicídio]], l'[[amóbito anduzido]], l'[[eutanásia]],<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 470 i 477'''|lhéngua=pertués}}</ref> la clonaige houmana (seia eilha reprodutiba ó terapéutica)<ref>{{citar web | outor= CONGREGAÇON P LA DOUTRINA DA FÉ | títalo= Dignitas Personae | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20081208_dignitas-personae_po.html | anho= 2008 | formato= '''n. 28 a 30''' | acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> i las práticas científicas que úsan [[células-tronco]] straídas de l'[[ambrion]] houmano bibo (i que probocan la muorte de l'ambrion).<ref>''Ibíden'', n. 32</ref> Pa la Eigreija, la bida houmana debe ser gerada naturalmente pul sexo cunjugal i ten ampeço na fecundaçon (ó cuncepçon) i l sou fin na muorte natural.<ref>''Ibidem'', n. 16</ref><ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2319, 2366 i 2367'''|lhéngua=pertués}}</ref> Segundo essa lógica, la reproduçon medicamente assistida ye tamien cunsidrada eimoral porque dissocia la procriaçon de l'ato sexual cunjugal, "''anstaurando assi un domínio de la técnica subre l'ourige i l çtino de la pessona houmana''".<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Cumpéndio de l Catecismo de la Eigreija Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-349-7|páiginas='''N. 499'''|lhéngua=pertués}}</ref>
Quanto a la regulaçon de ls nacimientos, la Eigreija defende-a cumo ua spresson de la [[paternidade]] i maternidade respunsables a la custruçon prudente de [[família]]s, zde que nun seia rializada cun base ne l'eigoísmo ó an amposiçones sternas.<ref name="Contnat">''Ibiden'', n. 497</ref> Mas essa regulaçon solo puode ser feita atrabeç de [[Planeijamiento fameliar natural|métodos naturales]] de planeamiento fameliar, tales cumo la cuntinéncia periódica i l recurso als períodos anfecundos.<ref name="Contnat" /> La [[pílula]], la [[sterelizaçon direta]], l [[preserbatibo]] i outros métodos de [[cuntracepçon]] son spressamente cundenados cumo [[pecado mortal]].<ref>''Ibiden'', n. 498</ref>
La Eigreija ansina anclusibamente que ls métodos naturales son formas mais houmanistas i respunsables de bibir la [[respunsablidade]] procriadora porque, quando usados corretamente, oumentan i fortalecen la quemunicaçon i l amor antre ls [[cónjuge]]s; promoben l outo-coincimiento de l cuorpo; nunca ten eifeitos colaterales ne l ourganismo; i promoben la eideia de que la fertilidade ye ua riqueza i dádiba debina que puode i debe ser outelizada an momiento ouportuno.<ref>GEORGE WEIGEL, ''La Berdade de l Catolicismo''; cap. 6, páigs. 110-111</ref>
== Doutrina Social de la Eigreija ==
{{AP|[[Doutrina Social de la Eigreija]]}}
Anque a misson percipal de la Eigreija, que cunsiste na [[salbaçon]] de l'houmanidade, ser de ámbito eissencialmente spritual, eilha formulou ua Doutrina Social de la Eigreija (DSI). Atrabeç dua análise crítica de las bárias situaçones sociales, la DSI pretende fixar percípios i ourientaçones gerales a respeito de l'ourganizaçon social, política i eiquenómica de ls pobos i de las naciones, ourientando assi ls católicos i homes de buona buntade na sue açon ne l mundo.<ref name="DSI1" />
Atrabeç de las numerosas [[ancíclica]]s i pronunciamientos de ls Papas, la Doutrina Social de la Eigreija aborda bários temas fundamentales, cumo la [[dignidade houmana]]; las [[libardade]]s i ls [[Dreitos Houmanos|dreitos houmanos]]; la [[família]]; la promoçon de la paç i de l [[bien quemun]] ne l respeito de ls percípios de la [[solidariadade]] i [[susidiariadade]]; l primado de la [[justícia]] i de la [[caridade]]; l sistema eiquenómico i l'[[eniciatiba pribada]]; l papel de l [[Stado]]; l [[trabalho houmano]]; l çtino ounibersal de ls benes de la natureza; la defesa de l'[[ambiente]]; i l zambolbimiento antegral de cada pessona i de ls pobos.<ref>{{citar web | títalo= Doutrina Social da Igreja (DSI) | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{citar web | outor= PONTIFÍO CUNSEILHO JUSTÍCIA I PAÇ | títalo= Cumpéndio de la Doutrina Social de la Eigreija | publicado = Santa Sé | url=http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/justpeace/documents/rc_pc_justpeace_doc_20060526_compendio-dott-soc_po.html | anho= 2004 | formato= '''índice geral''' |acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Mas l'eisisténcia de la DSI nun amplica la participaçon de l [[clero]] na política, que ye spressamente proibida pula Eigreija, sceto an situaçones urgentes. Esso porque a misson de melhorar i animar las rialidades temporales, nomeadamente atrabeç de la participaçon cíbico-política, ye çtinada als [[leigo]]s.<ref>{{Citar libro|outor=EIGREIJA CATÓLICA|títalo=Catecismo da Igreja Católica|lhocal=Coimbra|eiditora=Gráfica de Coimbra|anho=2000|isbn= 972-603-208-3|páiginas='''N. 2242'''|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{Citar libro|outor= BARTOLOMEU SORGE |títalo= Por Ua Ceblizaçon de Amor La perpuosta social de la Eigrej |lhocal=San Paulo|eiditora= Pia Sociedade Filhas de São Paulo |anho= 1998|isbn= 85-356-0065-5 |páiginas='''págs. 208 - 210'''|lhéngua=pertués}}</ref> Lougo, l'hierarquia eclesiástica stá solo "''ne l negócio de formar l tipo de pessona que cunsegue formar i dirigir gobiernos ne ls quales la libardade lieba a la genuína rializaçon houmana''".<ref>{{Citar libro|outor=GEORGE WEIGEL|títalo= La Berdade de l Catolicismo Resposta a Dez Temas Controversos|lhocal=Lisboa|eiditora=Bertrand Editora|anho=2002|isbn= 972-25-1255-2|páiginas='''págs. 155'''|lhéngua=pertués}}</ref>
L pensamiento social crestiano fui-se zambolbendo al longo de ls tiempos, sendo l'ampeço de la sue sistematizaçon datada an 1891, anho de la promulgaçon de l'ancíclica ''[[Rerun Nobarun]]'' pul [[Papa Lion XIII]].<ref name="DSI1" />La DSI rejeita las eideologies totalitárias i ateias associadas al [[quemunismo]] ó al [[socialismo]].<ref>{{citar web | títalo= Comunismo | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ |acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Para alhá desso, na prática de l capitalismo, la DSI recusa, por eisemplo, la scessiba i zamfreada miraige de l lucro i l primado absoluto de la lei de l [[mercado]] subre l trabalho houmano i l'eiquenomie.<ref>{{citar web | títalo= Capitalismo | publicado = Anciclopédia Católica Popular | url=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/ | acessodata= 8 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
== La doutrina católica i la de las outras Eigreijas crestianas ==
=== Eigreija Ourtodoxa ===
La doutrina de la [[Eigreija Ourtodoxa]] ye mui semelhante a la de la Eigreija Católica, bisto qu'ambas zambolbírun las sues percipales fés basicamente a partir de la mesma [[tradiçon]].<ref>{{citar web | url = http://www.veritatis.com.br/apologetica/protestantismo/630-sagrada-tradicao-sola-scriptura-e-a-divisao-catolica | títalo = Sagrada Tradiçon, Sola Scritura i Debison Católica | publicado= Veritatis Splendor | acessodata = 22 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref> Assi i to, eisisten antre eilhas bárias dibergéncias doutrinárias i deciplinares. Cumo por eisemplo, ls ourtodoxos solo reconhecen ls siete purmeiros [[cuncílio ecuménico|cuncílios ecuménicos]] i nun aceitan, cumo por eisemplo, l dogma católico de la [[Eimaculada Cunceiçon]] (mas ls ourtodoxos acraditan na [[Assunçon de Marie]]<ref>{{citar web | url = http://web.archive.org/web/20070704010021/http://orbita.starmedia.com/~hyeros/doutrina037.html | títalo = Eigreijas Ortodoxas - Doutrina | publicado= Hieros | acessodata = 10 de febreiro de 2010|lhéngua=pertués}}</ref><ref>{{Citar libro|outor= BISPO KALLISTOS WARE |títalo= Festal Menaion|lhéngua=inglés|lhocal=Londres|eiditora=Faber and Faber|anho=1969|páiginas='''pág. 64'''}}</ref>); l [[Purgatório]]; l [[Primazie papal|primado]] i l'[[anfalibelidade papal|anfalibelidade]] de l [[Papa]]; la queston de l ''[[Filioque]]''; la falta de l'[[eipiclese]] i l'uso de l pan ázimo (sin furmiento) na missa; la [[Eucaristia|quemunhon eucarística]] solo sob la spece de l pan; l [[Batismo]] por anfuson (i nun por [[Batismo por imersão|eimerson]]); la forma d'admenistrar l sacramiento de a [[unçon de ls anfermos]]; l celibato de to l [[clero]] i l'andissolubelidade de l [[Casamiento relegioso|matrimonho]].<ref name="ortodoxo1">{{citar web | outor= DOM ESTÊVÃO BETTENCOURT | url = http://www.presbiteros.com.br/site/as-diferencas-entre-catolicos-e-orientais-ortodoxos/ | títalo = Las defrenças antre Católicos i Ourientales Ourtodoxos | publicado= presbiteros.com.br | acessodata = 22 de setembre de 2010|lhéngua=pertués}}</ref>
Debido al recente i grande sfuorço [[ecumenismo|ecuménico]], muitas dessas defrenças fúrun sendo an parte resolbidas ó, pul menos, diminuídas. L percipal porblema antre las dues eigreijas reside inda na queston de la primazie i de l'anfalibelidade de l Papa.<ref name="ortodoxo1" /> Mas, mesmo neste campo, houbo progressos seneficatibos, que culminórun cula aprobaçon de l Decumiento de [[Rabena]], ne l die 13 de Outubre de 2007. Nesse decumiento, las dues eigreijas reconhecírun la [[primazie papal]], al afirmar que l [[Bispo de Roma]] "''ye l “protos”, ó seia, l purmeiro antre ls [[patriarca]]s de to l mundo, pus Roma, segundo la spresson de [[Santo Ampeço de Antioquia]], ye la "Eigreija que preside na caridade"''".<ref>{{citar web | outor= COMISSON ANTERNACIONAL PA L DIÁLOGO TEOLÓGICO ANTRE L'EIGREIJA CATÓLICA I L'EIGREIJA ORTODOXA | títalo= The Ravenna Document | publicado = Santa Sé | url= http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/chrstuni/ch_orthodox_docs/rc_pc_chrstuni_doc_20071013_documento-ravenna_en.html | anho= 2007 | formato= '''n. 41''' | lhéngua= inglés | acessodata= 3 de júnio de 2009}}</ref> Mas, mesmo assi, ls católicos i ls ourtodoxos inda diberge quanto als prebilégios desta primazie.<ref>{{citar web | url = http://catecumenato.wordpress.com/2007/11/28/igrejas-ortodoxas-reconhecem-primado-do-papa/ | títalo = Eigreijas Ourtodoxas reconhecen primado de l Papa | data= 2007 | publicado= Catecumenato.wordpress.com | acessodata = 3 de júnio de 2009}}</ref>
=== Eigreijas protestantes ===
[[Imagem:Martin_Luther,_1529.jpg|thumb|esquerda|140px|[[Martinho Lutero]], el pai de la [[Reforma Protestante]].<ref>{{citar web | url = http://www.allsands.com/potluck3/martinlutherbi_ugr_gn.htm| títalo = Martin Luther: Biography | publicado= AllSands | acessodata = 18 de júnio de 2009}}</ref>]]
Las Eigreijas protestantes adotan, tal cumo la Eigreija Católica, l mesmo [[Credo niceno-custantinopolitano]], pul que la doutrina acerca de la [[Trindade (cristandade)|Trindade]] i de Jasus Cristo ye idéntica a la católica. Mas, la defrença antre ls católicos i ls protestantes noutros temas doutrinales ye grande. Genericamente, las dibergéncias mais seneficatibas dízen respeito al papel de l'ouraçon i de las [[andulgéncia]]s;<ref name="Protest1">{{citar web | título= O que é o Protestantismo, suas incoerências e o falso conceito de ecumenismo | publicado = Frente Universitária Lepanto | url=http://www.lepanto.com.br/catolicismo/apologetica-catolica/o-que-e-o-protestantismo-suas-incoerencias-e-o-falso-conceito-de-ecumenismo/ |acessodata=4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}} '''Nota:''' ber las frases çtacadas ''la bolde''.</ref> a la [[quemunhon de ls santos]]; a la doutrina de l [[pecado ouriginal]], de la [[grácia]] i de la [[predestinaçon]]; a la necidade i natureza de la peniténcia; i al modo d'oubter la salbaçon, culs protestantes la defendíren que la salbaçon solo se atinge atrabeç de la fé (''[[sola fide]]''; ber: ''[[cinco solas]]''), an detrimiento de la doutrina católica de que la fé debe ser spressa tamien atrabeç de las [[buonas obras]]. Esta radadeira dibergéncia lebou a un cunflito subre la doutrina de la [[justificaçon]].<ref name="Protest1" /><ref name="Protest2">{{citar web | títalo= Princípios gerais (protestantes) | publicado = Hieros | url= http://web.archive.org/web/20070807180010/http://orbita.starmedia.com/~hyeros/principgerais033.html |fechaacceso=4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref>
Hai tamien defrenças amportantes na doutrina de la [[Eucaristia]] i de ls outros [[sacramiento]]s (ls protestantes solo aceitan la Eucaristia i l [[Batismo]] solo cumo meros senhales que stimulan la fé<ref name="Protest2" />); na eisisténcia de l [[Purgatório]]; ne l [[dulia|culto de beneraçon]] a la [[Birge Marie]] i als [[santo]]s; na forma d'anterpretaçon (culs protestantes la defendíren l'anterpretaçon pessonal<ref name="Protest3">{{citar web | titulo= Protestantismo | publicado = Hieros | url= http://web.archive.org/web/20090307180428/http://orbita.starmedia.com/~hyeros/protestantismo033.html | acessodata=4 de júnio de 2009}}</ref> ó libre-eisame de las [[Bíblia|Sagradas Scrituras]]) i na cumposiçon de l [[Cánone|Cánone de las Scrituras]]; ne l papel de la [[Tradiçon]] oural; na própia natureza, outoridade, [[Gobierno eclesiástico|admenistraçon]], [[Hierarquia católica|hierarquia]] i funçon de la [[Eigreija]] (ancluindo l papel de la Eigreija na salbaçon); ne l [[sacerdócio]]; i tamien na outoridade i misson de l Papa.<ref name="Protest1" /><ref name="Protest2" />
Assi i to, bisto que mesmo antre ls protestantes hai defrenças cunsidrables,<ref name="Protest3" /> eisisten antre eilhes alguas chamaçones cujas doutrinas se aprossiman bastante de la católica. Ye l causo, por eisemplo, d'alguns setores de l Anglicanismo, que se outo-antitulan d'anglo-católicos. Recentemente, l diálogo ecuménico lebou finalmente l'alguns cunsensos subre la doutrina de la justificaçon antre ls católicos i ls [[Luteranismo|luteranos]], atrabeç de la [[Declaraçon Cunjunta Subre la Doutrina de la Justificaçon]] (1999).<ref>{{citar web | autor= Cunseilho pontificio pa la promoçon de a unicidade de ls crestianos e Federaçon Luterana Mundial | títalo= Declaraçon Cunjunta Subre la Doutrina de la Justificaçon | publicado = Santa Sé | url= http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/chrstuni/documents/rc_pc_chrstuni_doc_31101999_cath-luth-joint-declaration_po.html | anho= 1999 | acessodata= 4 de júnio de 2009|lhéngua=pertués}}</ref> Para alhá desso, esse diálogo trouxe tamien bários cunsensos subre outras questones doutrinárias amportantes, nomeadamente antre ls católicos i ls anglicanos.<ref>{{citar web | outor= Cunseilho pontificio pa la promoçon de a unicidade de ls crestianos | títalo= Growing Together in Unity and Mission: Building on 40 years of Anglican – Roman Catholic Dialogue | publicado = Santa Sé | url= http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/chrstuni/angl-comm-docs/rc_pc_chrstuni_doc_20070914_growing-together_en.html | anho= 2007 |lhéngua= inglés | acessodata= 4 de júnio de 2009}}</ref>
== Ber tamien ==
* [[Críticas a la Eigreija Católica]]
* [[Críticas a la doutrina de la Trindade]]
* [[Dogmas de la Eigreija Católica]]
* [[Sermon de la muntanha]]
* [[Reino de Dius]]
* [[Teologie crestiana]]
** [[Patrística]]
** [[Scolástica]]
* [[Cuncílio Baticano II]]
* [[Limbo]]
* [[Heiresies crestianas segundo la Eigreija Católica]]
* [[Doutrina católica subre ls dieç Mandamientos]]
{{Notas}}
{{Refréncias|quel=2}}
== Ligaçones sternas ==
* {{Link|pt|2=http://www.vatican.va/archive/cathechism_po/index_new/prima-pagina-cic_po.html|3=Catecismo de la Eigreija Católica |4=i l sou
* {{Link|pt|2=http://www.vatican.va/archive/compendium_ccc/documents/archive_2005_compendium-ccc_po.html|3=Cumpéndio}}}}
* {{Link|pt|2=http://www.veritatis.com.br/|3=Beritatis Splendor}}
* {{Link|pt|2=http://www.ecclesia.pt/catolicopedia/|3=Anciclopédia Católica Popular}}
* {{Link|pt|2=http://www.vatican.va/archive/index_po.htm|3=Testos i decumientos fundamentales de la Doutrina católica}}
* {{Link|pt|2=http://www.vatican.va/holy_father/index_po.htm|3=Decumientos i outros arquibos de bários Papas}}
* {{Link|pt|2=http://www.bibliacatolica.com.br/|3=Bíblia Católica Online}}
=== Sítios tradicionalistas ===
Segue-se uma pequena lista de sítios com tendências tradicionalistas. O [[catolicismo tradicionalista]] professa basicamente os mesmos dogmas católicos, mas não aceita várias decisões pastorais e doutrinais do [[Concílio Vaticano II]].
* {{Link|pt|2=http://www.permanencia.org.br/|3=Permanência}}
* {{Link|pt|2=http://www.preciosodeposito.blogspot.com/|3=Precioso Depósito}}
* {{Link|pt|2=http://www.capela.org.br/indice.htm|3=Capela Nossa Senhora da Conceição}}
* {{Link|pt|2=http://www.catolicismo.com.br/|3=Revista Catolicismo}}
* {{Link|pt|2=http://www.fsspx.com.br/|3=Fraternidade Sacerdotal São Pio X}}
[[Catadorie:Doutrina i teologie de la Eigreija Católica]]
eo7a2tb3r7oucojgaidtew78q2rfr0h
Stória de ls Stados Ounidos de la América
0
1121
105978
89243
2025-06-13T04:02:57Z
CommonsDelinker
81
Replacing 10kMiles.JPG with [[File:10000_Miles_From_Tip_to_Tip_1899_Cornell_CUL_PJM_1133_01_(enhanced).jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:Duplicate|Duplicate]]: Exact or scaled-down duplicate: [[:c::File:10000 Miles Fr
105978
wikitext
text/x-wiki
{{TraduçonOuto}}
{{Stória de ls Stados Ounidos de la América}}
La '''Stória de ls [[Stados Ounidos]]''' ye la stória dun paíç relatibamente moço, tenendo declarado sue andependéncia an [[4 de Júlio]] de [[1776]], de la [[Anglaterra]]. Esta andependéncia serie reconhecida puls británicos an [[1783]], ne l [[Tratado de Paris (1783)|Tratado de Paris]]. L território que atualmente custitui ls Stados Ounidos fura habitado por dezenas de tribos [[Índios amaricanos|índios]], antes de la chegada de ls purmeiros sploradores [[Ouropa|ouropeus]] a la region. Durante l [[seclo XVI]] i l [[seclo XVII]], estes territórios passórun a ser colonizados por dibersos países ouropeus.
Ls británicos colonizórun la region de la cuosta [[Ouceano Atlántico|atlántica]], adonde eibentualmente fúrun fundadas un total de [[Treze Quelónias]]. Estas quelónias, einicialmente mui defrentes i afastadas politicamente i culturalmente antre si, ounírun-se i declarórun sue andependéncia an [[4 de Júlio]] de [[1776]], tenendo esta andependéncia reconhecida pul Reino Ounido passado l fin de la [[Reboluçon Amaricana de 1776]], an [[1783]], cunforme las cundiçones de l [[Tratado de Paris (1783)|Tratado de Paris]]. Zde anton, ls Stados Ounidos als poucos eiboluirian até ua [[superpoténcia]], passando a eisercer crecente anfluéncia política, eiquenómica, melitar i [[cultura]]l ne l panorama mundial.
== Até [[1754]] ==
{{Ber artigo percipal|[[Período quelonial de ls Stados Ounidos de la América]]}}
Bárias tribos [[Índios amaricanos|índias]] bibian na region que atualmente custitui ls Stados Ounidos muito tiempo antes de la chegada de ls purmeiros ouropeus. Cada un destes grupos andígenas era cumpuosto por dibersas tribos cun culturas i lhénguas semelhantes, que éran aliados ó neutros antre si. Antre ls grupos andígenas de ls Stados Ounidos, çtacan-se ls [[iroqueses]], ls [[algonquinos]], ls [[hurones]], ls [[sioux]], ls [[apaches]], ls [[asteca|uto-astecas]], ls [[Habaí|habaianos]] i ls [[squimó]]s. Estas famílias andígenas stában, por sue beç, debedidas an bárias tribos menores. Nun se sabe al cierto l númaro total de natibos andígenas que bibian ne l atuales Stados Ounidos ne ls anhos que precedírun a la chegada de ls purmeiros ouropeus. Stima-se este númaro antre un la quinze milhones de índios. Estes númaros tamien ancluen [[asteca]]s que bibian ne l sul de l atuales Stados Ounidos.
[[Fexeiro:Mayflowercompact.jpg|250px|right|thumb|Ls purmeiros quelonos.]]
Ls purmeiros ouropeus chegórun al lhongo de l [[seclo XVI]]. Defrentes naciones splorórun i reibindicórun defrentes partes de ls Stados Ounidos. Ls [[Spanha|spanholes]] fúrun ls purmeiros la sploráren las atuales regiones de [[Flórida]], [[Texas]], [[Nuobo México]], [[Arizona]] i [[Califórnia]]. Tales regiones cuntinarian subre cuntrole spánico até meados de l [[seclo XIX]]. Ls spanholes fundórun l purmeiro assentamiento permanente an atual território amaricano, [[St. Augustine]], an [[28 de Agosto]] de [[1565]]. Ls [[Fráncia|franceses]] anstalórun-se al lhongo de la region central de l atuales Stados Ounidos, i [[Países Baixos|houlandeses]] i [[Suécia|suecos]] ne l nordeste. Durante la [[década de 1640]] ls houlandeses spulsórun ls suecos de la region.
La [[Birgínia]] fui la purmeira quelónia británica nas Américas. La quelónia británica de Birgínia fui fundada an [[1606]]. [[Jamestown]] fui l purmeiro assentamiento británico fundado ne l [[América|cuntinente amaricano]]. Ls quelonos británicos sperában ancontrar [[ouro]] ó outros metales preciosos, mas nada ancontrórun. Al ambés desso, la Birgínia eibentualmente tornou-se ua quelónia agrária, passando a sportar [[tabaco]] pa l Reino Ounido a partir de [[1612]]. La Birgínia tamien çtaca-se por tener sido la purmeira quelónia a criar un sistema de gobierno, la ''Casa de Burgess'', ua cámara lhegislatiba.
Outras porbíncias queloniales británicas lhougo fúrun fundadas pul Reino Ounido, al lhongo de l Ouceano Atlántico. [[Massachusetts]] fui fundada an [[1620]], i [[Nuoba Hampshire]], an [[1623]]. La quelónia de [[Nuoba Iorque (Stado)|Nuoba Iorque]] fui fundada an [[1624]]. Esta redadeira quelónia duplicarie passado ls británicos tenéren spulsado ls houlandeses de l nordeste de l atuales Stados Ounidos. Ls houlandeses stában anstalados ne l que atualmente custitui l sul de l Stado de Nuoba Iorque, nua quelónia chamada [[Nuobos Países Baixos]], cuja capital era [[Nuoba Amsterdan]]. Ls Nuobos Países Baixos fúrun caturados an [[1664]] puls británicos, i Nuoba Amsterdon fui renomeada cumo [[Nuoba Iorque]].
L purmeiro assentamiento permanente an [[Connecticut]] fui fundado an [[1633]], [[Maryland]] an [[1632]], [[Rhode Island]] an [[1636]], [[Delaware]] an [[1638]], [[Pensilbánia]] an [[1643]], [[Carolina de l Norte]] an [[1653]], [[Nuoba Jérsei]] an [[1660]], i la [[Carolina de l Sul]], an [[1670]]. Maryland çtaca-se por tener sido la purmeira quelónia a permitir la lhibre prática de qualquiera religion.
L Massachusetts çtacou-se an sou pioneirismo na [[eiducaçon]], tenendo fundado la Faculdade de Harvard - atual [[Ounibersidade de Harvard]] - an [[1636]] - la purmeira anstituiçon de eiducaçon superior ne ls atuales Stados Ounidos - i l purmeiro sistema de eiducaçon pública, an [[1647]]. Antre la [[década de 1650]] i la [[década de 1660|1660]], ls británicos als poucos cunquistórun ls Nuobos Países Baixos, tenendo aneixado estas quelónias houlandesas definitibamente an [[1664]]. Nuoba Amsterdan, capital i maior cidade destas quelónias, fui renomeada cumo [[Nuoba Iorque]]. An [[1672]], la purmeira [[strada]] de maior amportança fui fundada ne ls Stados Ounidos, conetando Boston cun Nuoba Iorque. L purmeiro [[jornal]] fui fundado an [[1704]], an Boston, cun l nome de ''Boston News-Letter''.
An [[1663]], l Rei [[Carlos I de Anglaterra]] cediu la region lhocalizada antre la quelónia británica de Birgínia i la anton quelónia spanhola de [[Flórida]] para uito defrentes propietários. Esta region era anton chamada ''Carolina''. An [[1712]], la Carolina fui debedida an trés regiones. La region setentrional tornou-se la [[Carolina de l Norte]], i la region central tornou-se la [[Carolina de l Sul]]. La region sul cuntinou scassamente habitado, i solamente tornou-se oufecialmente quelónia británica an [[1733]], sob l nome de [[Geórgia (EUA)|Geórgia]].
An [[1753]], la populaçon de ls Stados Ounidos era dun 1,3 milhon de habitantes. La eiquenomie de l paíç anton era baseada primariamente na [[agricultura]] i na sportaçon de perdutos agropecuários a outros países. Anton, las Treze Quelónias yá atraían miles de eimigrantes anualmente, tornando-se ua sociadade multicultural.
== 1754 - [[1783]] ==
{{Ber artigo percipal|[[Stória de ls Stados Ounidos de la América (1754-1783)]]}}
L período de la stória de ls Stados Ounidos de la América que bai zde [[1754]] até [[1783]] ye marcado pul crecente mobimiento de la populaçon de las Treze Quelónias amaricanas pula andependéncia. Las relaçones antre ls quelonos amaricanos i ls británicos passórun a deteriorar-se debrebe.
Zde meados de l seclo XVIII, tanto las quelónias francesas quanto las quelónias británicas na América de l Norte spandiran-se. Eibentualmente, tanto la Fráncia quanto l Reino Ounido reibindicórun l território que stendia-se de l [[Apalaches]] até l [[Riu Mississippi]]. An [[1754]], la [[Guerra Franco-Índia]] tubo ampeço, antre la quelónia francesa de [[Nuoba Fráncia]] i las Treze Quelónias británicas. Esta guerra, por sue beç, ye cunsidrada parte dun cunflito mundial, la [[Guerra de ls Siete Anhos]]. Defrentes tribos andígenas partecipórun na guerra, alguas al lhado de l británicos, i outras al lhado de l franceses. An [[1763]], l Reino Ounido saliu-se bencedor. Cunforme las cundiçones de l [[Tratado de Paris (1763)|Tratado de Paris]], l Reino Ounido aneixou todos ls territórios franceses la oeste de l Riu Mississippi - cun sceçon de [[Nuoba Orleanes]]. Territórios franceses la oeste de l Riu Mississippi, bien cumo Nouba Orleanes, tornórun-se quelónias spanholas.
[[Fexeiro:Washington_Crossing_the_Delaware_by_Emanuel_Leutze,_MMA-NYC,_1851.jpg|360px|right|thumb|[[George Washington|Washington]] a atrabessar l riu Delaware, durante la [[Reboluçon Amaricana de 1776]].]]
La Guerra de ls siete Anhos andibidou pesadamente l Reino Ounido. Para alhá desso, l Reino Ounido, por passar a cuntrolar un território mui maior, fui oubrigada a oumentar sous custos an relaçon a la defesa i manutençon de la orde an sues quelónias. Cumo cunsequéncia, l gobierno británico criou ó oumentou ua série de [[amposto]]s an to l [[Ampério Británico]], fato que zagradou mui la populaçon amaricana. Cumo ls quelonos amaricanos nun tenien repersentaçon ne l [[Parlamiento de l Reino Ounido]], estes quelonos acraditórun que estes ampostos éran anjustos. ''Nun als ampostos sin repersentaçon'' tornou-se un grito de guerra de bários quelonos amaricanos. Cumo cunsequéncia, muitos quelonos amaricanos passórun a boicotar perdutos británicos bendidos nas Treze Quelónias. An [[1765]], un grupo de repersentantes de nuobe de las Treze Quelónias juntórun-se an Massachusetts, i passórun a cunsidrar la criaçon dua açon cunjunta contra l Reino Ounido.
A la medida an que las tensones antre británicos i ls amaricanos crecian, ls británicos mandórun tropas ne l final de la [[década de 1770]], que acupórun las dues maiores cidades amaricanas a la época, [[Boston]] i Nuoba Iorque. Tensones antre quelonos amaricanos i suldados británicos resultórun na muorte de cinco quelonos amaricanos, an [[5 de Márcio]] de [[1770]]. An [[1774]], ls británicos aprobórun ls ''Atos Antolerábles'', que fechaba l [[porto (trasporte)|porto]] de Boston i oumentaba ls poderes de l británicos subre las Treze Quelónias, antre outras medidas. Ls Atos Antolerábeis reboltórun la populaçon amaricana. An [[5 de Setembre]] de [[1774]], repersentantes de 12 de las 13 quelónias británicas juntórun-se ne l Purmeiro Cungresso Cuntinental, an [[Filadélfia]], i decidiran paralisar todas las relaçones comerciales antre las quelónias i l Reino Ounido.
La [[Reboluçon Amaricana de 1776]] tubo ampeço an [[19 de Abril]] de [[1775]], quando tropas británicas tentórun aprender armas i suprimientos melitares de l stado de Massachusetts. Mas, quelonos derrotórun estas tropas británicas. Repersentantes de las Treze Quelónias británicas juntórun-se an Filadélfia, ne l Segundo Cungresso Cuntinental, an [[10 de Maio]] de [[1775]]. An [[15 de Júnio]], [[George Washington]] fui scolhido pa quemandante de las fuorças rebeldes amaricanas. An [[23 de Agosto]], l Reino Ounido oufecialmente declarou guerra contra ls rebeldes.
[[Fexeiro:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|left|300px|Declaraçon de l'Andependéncia de ls Stados Ounidos de la América.]]
An [[4 de Júlio]] de [[1776]], l Segundo Cungresso Cuntinental declarou oufecialmente la andependéncia de las Treze Quelónias. La guerra pula andependéncia prolongou-se antre 1776 i 1783. Einicialmente, ls rebeldes amaricanos tenien ua pequeinha fuorça armada, mal treinada, mal eiquipada, bien cumo faltában xefes i quemandantes. Para alhá desso, faltában armas, suprimientos i fondos eiquenómicos. Anque desso, la causa de la andependéncia era mais amportante, i ls rebeldes tenien la bantaige an lhutar nun einorme i bien coincido território, que era çconhecido pulas tropas británicas ambiadas a las Treze Quelónias. Einicialmente, ls rebeldes sofrírun dibersas derrotas. Cul passar de l tiempo, mas, ls rebeldes passórun a dominar la guerra. Ls rebeldes amaricanos tamien recebírun ajuda melitar i eiquenómica sustancial de la [[Fráncia]] i de la [[Spanha]].
An [[3 de Setembre]] de [[1783]], l Reino Ounido reconheciu oufecialmente sue derrota, atrabeç de l [[Tratado de Paris (1783)|Tratado de Paris]], acabando oufecialmente la guerra pula andependéncia amaricana. Ls Stados Ounidos recebírun todos ls territórios británicos al sul de ls [[Grandes Lhagos]] i de l [[Riu San Lhourenço (América de l Norte)|Riu San Lhourenço]], a lheste de l [[Riu Mississippi]], i al norte de la Flórida, inda quelónia spanhola.
== 1783 - [[1815]] ==
{{Ber artigo percipal|[[Stória de ls Stados Ounidos de la América (1783-1815)]]}}
An [[1787]], xefes i repersentantes de l treze Stados amaricanos screbírun la [[Custituiçon de ls Stados Ounidos de la América]], que tornou-se l pedamiego central de l sistema político de ls Stados Ounidos de la América, i centralizou l gobierno de l recén-criado paíç. Todos ls Stados amaricanos ratificórun la Custituiçon amaricana antre 1787 i 1790, tornando-se assi oufecialmente stados de ls Stados Ounidos de la América.
La Custituiçon Amaricana anstituiu un sistema de [[coleijo eileitoral de ls Stados Ounidos de la América|coleijos eileitorales]] ne l paíç. An 1789, George Washington, que fura l guia e quemandante de las fuorças rebeldes amaricanas na Reboluçon Amaricana de 1776, fui scolhido por unanimidade puls nembros de l coleijo eileitoral cumo l purmeiro [[Persidente de ls Stados Ounidos de la América]]. L gobierno de ls Stados Ounidos passou a ouperar de maneira centralizada inda an 1789, cun capital an [[Nuoba Iorque]]. Un anho depuis, la capital mudou-se para [[Filadélfia]].
Ls Stados Ounidos anton sofria de dibersos porblemas, cumo la falta de anfra-strutura i ua gigantesca díbeda pública. Ls porblemas eiquenómicos de l paíç éran einormes. L paíç tamien staba debedido an dous: nun Norte cuja eiquenomie baseaba-se primariamente ne l quemércio doméstico i na andústria de manufaturaçon, i cuja populaçon era primariamente contra l [[trabalho scrabo]], i nun Sul cuja eiquenomie dependia pesadamente de la [[agricultura]], cujos perdutos - primariamente [[algodon]] - éran primariamente bendidos an outros países, i outelizaba [[mano-de-obra]] scraba. Outro porblema fui l ampeço dua nuoba guerra, antre la Fráncia i l Reino Ounido i la Spanha. La Fráncia esperaba ajuda melitar de l amaricanos. Mas, alguns grupos políticos éran a fabor, i outros éran contra. George Washington decidiu-se pula neutralidade, causando atritos políticos i melitares antre la Fráncia i ls Stados Ounidos de la América. Dibergéncias antre defrentes grupos políticos lhebórun a la criaçon de dous [[partido político|partidos políticos]] - l [[Partido Federalista (EUA)|Partido Federalista]] i l [[Partido Democrata-Republicano (EUA)|Partido Democrata-Republicano]].
[[Fexeiro:Battle erie.jpg|360px|right|thumb|[[Guerra de 1812]].]]
Dibersos políticos querien que l gobierno cuntrolasse atibamente la eiquenomie de l paíç. Outros éran contra a qualquiera tipo de anterbeçon de l Stado na eiquenomie de ls Stados Ounidos. L [[Secretairo de Stado]] amaricano [[Alexander Hamilton]], que era a fabor de la anterbençon de l gobierno drento de la eiquenomie nacional, sugeriu oumentar ampostos an ciertos perdutos agropecuários, para la arrecadaçon de mais fondos, que serien outelizados pa l pagamiento de la díbeda. [[Thomas Jefferson]], un de ls xefes de l grupo contra la anterbençon gobernamental na eiquenomie de l paíç, fui contra einicialmente. Mas, Jefferson cuncordou an apoiar Hamilton, causo este decidisse suportar la mudança de la capital amaricana pa l sul. L Cungresso amaricano aprobou l praino financeiro de Hamilton, i tamien an mudar la capital amaricana, que mudou-se definitibamente para [[Washington, DC|Washington, Çtrito de Columbia]], an [[1800]].
An 1800, Thomas Jefferson fui eileito Persidente de ls Stados Ounidos, tenendo sido releito an [[1804]]. La eideologie político-social de Jefferson era un fraco gobierno centralizado, i politicamente democrático i balanceado, bien cumo ampla lhiberdade als habitantes de l paíç. Este eideal quedou coincido cumo ''[[democracie jeffersoniana]]''. An [[1803]], Jefferson outorizou la cumpra dun einorme território, la [[Louisiana]], que dobrou la stenson territorial de l paíç. La Custituiçon amaricana nun outorizaba la cumpra de territórios strangeiros, i dibersos grupos políticos questionórun la balidade de la cumpra. Outros çtaque durante l gobierno de Jefferson fui la ascenson de l [[Supremo Tribunal de ls Stados Ounidos de la América|Supremo Tribunal]].
An 1803, la Fráncia i l Reino Ounido outra beç entrórun an guerra. Ambos ls países atacórun nabios mercantes amaricanos. Ls Stados Ounidos anstituíran un [[ambargo]] contra ls dous países, an [[1807]]. L ambargo causou grande recesson eiquenómica ne ls Stados Ounidos, i tubírun pouco eifeito tanto ne ls ataques quanto na eiquenomie británica i francesa. [[James Madison]] tornou-se Persidente an [[1809]], i la Fráncia cuncordou an parar de atacar nabios mercantes amaricanos. L Reino Ounido, mas, cuntinou atibamente cun estes ataques. Esto, aliado cun rumores que custantes ataques andígenas ne l norte de l paíç stában sendo ancentibados puls británicos, zamcadeórun la [[Guerra de 1812]]. Ls Stados Ounidos declarórun guerra oufecialmente an [[12 de Júnio]] de [[1812]]. Tropas amaricanas atacórun l sul de l atual Canadá, mas eibentualmente, contra-ataques británicos forçórun ls amaricanos la recuáren. Ls británicos caturórun i ancendiórun prédios gobernamentales amportantes de Washington, DC, an [[1814]]. Ls amaricanos i ls británicos chegórun a un acuordo i la guerra acabou an [[1815]]. Nanhun lhado oufecialmente benceu la guerra, mas la Guerra de 1812 criou un grande sentimiento de proua i de nacionalismo amaricano antre la populaçon de l paíç.
== 1815 - [[1865]] ==
{{Ber artigo percipal|[[Stória de ls Stados Ounidos de la América (1815-1865)]]}}
[[Fexeiro:Us historic territories.jpg|350px|right|thumb|Spanson amaricana rumo al oeste.]]
Apuis de l fin de la Guerra de 1812, de la derrota de [[Napoleon Bonaparte]] na [[Batailha de Waterloo]] i de l [[Cungresso de Biena]], todos eibentos ocorridos an 1815, ua era de relatiba stablidade ampeçou-se na Ouropa. Ls gobernantes amaricanos passórun a prestar menos atençon a cunflitos ouropeus, assi cumo al quemércio cula Ouropa, i passórun a dedicar-se mais al zambolbimiento doméstico de l paíç. An [[1823]], l Persidente amaricano [[James Monroe]] anstituiu la [[Doutrina Monroe]], adonde Monroe abisaba a las poténcias ouropéias la nun anterferiren cun nanhue nacion lhibre ne l cuntinente amaricano.
Cul fin de la aliança de ls británicos cun ls índios amaricanos, quelonos amaricanos passórun a quelonizar regiones habitadas primariamente por andígenas - muitos de ls quales habien sido mobidos a la fuorça para la region, de la cuosta atlántica, por orde de l gobierno amaricano. Durante la [[década de 1830]], l gobierno federal deportou fuorçadamente tribos andígenas de l sudeste de l paíç para territórios menos férteis ne l oeste. Este causo fui parar al Supremo Tribunal amaricano, que julgou l causo a fabor de l andígenas. Mesmo assi, l Persidente amaricano a la época, [[Andrew Jackson]], eignorou l mandato de la Suprema Corte.
Durante las purmeiras décadas de l [[seclo XIX]], miles de amaricanos i eimigrantes recén-chegados ne l paíç passórun a mober-se an direçon al oeste. Fui l ampeço de la spanson amaricana an direçon al [[Ouceano Pacífico]]. Muitos destes quelonos anstalórun-se até mesmo an regiones nun cuntroladas puls amaricanos a la época, specialmente ne l [[Texas]] i na [[Califórnia]]. A la medida an que la populaçon de regiones i territórios na region central i oeste de ls Stados Ounidos als poucos oumentórun, nuobos territórios i stados fúrun criados. Este mobimiento an direçon al oeste fui an parte stimulado pul [[Çtino Manifesto]], criado an [[1823]].
Anton, miles de quelonos bibian an território nó-amaricano, ó an regiones çputadas por outros países. Las pessonas que apoiában l Çtino Manifesto acraditában que ls Stados Ounidos deberian cuntrolar to la América de l Norte. Ls habitantes amaricanos que bibian nestas regiones passórun a eisigir la aneixaçon destas regiones por parte de l gobierno amaricano. Estas regiones ancluen l norte de l [[México]] i l ''[[Oregon Country]]'', ua region lhocalizada ne l noroeste de ls atuales Stados Ounidos i ne l sudoeste de l Canadá, i çputada cul Reino Ounido.
An [[1839]], l Texas tornou-se andependiente, tornando-se ua república. L Texas fui aneixado puls Stados Ounidos an [[1845]]. An [[1846]], l Reino Ounido cediu la region sul de l Território de Oregon pa ls Stados Ounidos. Inda ne l mesmo anho, la [[Guerra Mexicano-Amaricana]] tubo ampeço. La guerra tubo fin an [[1848]], cula bitória amaricana. Ne l [[Tratado de Guadalupe Hidalgo]], assinado an [[2 de Febreiro]] de [[1848]], l México oufecialmente cedie to la region norte de l paíç pa ls Stados Ounidos. An [[1853]], ls Stados Ounidos cumprórun ua pequeinha region, na ''Cumpra de Gadsden'', que custitui l sul de ls atuales Stados de [[Arizona]] i [[Nuobo México]].
Ls Stados Ounidos yá éran anton na [[década de 1850]] ua grande poténcia eiquenómica i melitar. Miles de eimigrantes benidos de países ouropeus anstalában-se anualmente ne ls Stados Ounidos. Mas, las defrenças políticas, sociales i eiquenómicas antre l Norte i l Sul de ls Stados Ounidos habien crecido drasticamente zde que l paíç se tornara andependiente an 1783. La populaçon de l
Norte habie crecido drasticamente, i tenie l quaije l triplo de la populaçon de l Sul. La maior parte de ls eimigrantes anstalában-se ne l Norte, cuja eiquenomie era pesadamente andustrializada, i cuja populaçon era contra l uso de l [[scrabatura|trabalho escrabo]]. L Sul, por sue beç, cuntinaba dependente de las sportaçones de [[algodon]] para países ouropeus.
[[Fexeiro:American Civil War Montage.jpg|350px|right|thumb|[[Guerra Cebil Amaricana]].]]
A maior populaçon de ls stados de l Norte fizo cun que esta passasse a dominar la [[Cámara de ls Repersentantes de ls Stados Ounidos de la América|Cámara de Repersentantes]]. L eiquilíbrio político anton era solamente mantido pul eigual númaro de stados pró-scrabatura i pró-abolicionismo ne l [[Senado de ls Stados Ounidos de la América|Senado]]. Mas, la spanson de l paíç an direçon al oeste criou grande cuntrobérsia. Nortistas acraditában que la scrabatura deberie ser efetibamente proibida ne ls nuobos stados que serien fundados ne l oeste de l paíç. Yá ls sulistas éran contra esta perpuosta. L eiquilíbrio político ne l Senado fui mantido até l ampeço de la [[década de 1860]], cun stados pró-abolicionistas solamente sendo criados quando un segundo stado, pró-sclabagista, tamien era criado. L eiquilíbrio fui quebrado an [[1861]], quando l [[Kansas]] fui admitido a la Ounion cumo Stado pró-abolicionista. L domínio de l pró-abolicionistas ne l Cungresso amaricano i la eileiçon de l pró-abolicionista [[Partido Republicano (EUA)|republicano]] [[Abraham Lincoln]] an [[1860]] fazirun cun que 11 Stados pró-sclabagista anunciassen secesson de ls Stados Ounidos, i la fundaçon de l [[Stados Cunfederados de la América]].
La [[Guerra Cebil Amaricana]] tubo ampeço an [[12 de Abril]] de 1861, quando tropas cunfederadas atacórun tropas de la Ounion an [[Charleston (Carolina de l Sul)|Charleston]]. La Ounion, ó ls Stados Ounidos propiamente ditos, çpunha de maior fuorça andustrial, eiquenómica i melitar, bien cumo maior populaçon. Ls cunfederados, mas, stában çpuostos a lhutar por sue causa. Durante l ampeço de la guerra, ls cunfederados bencírun dibersas batailhas. Mas, la Ounion als poucos passou a cuntrolar la guerra. An [[1 de Janeiro]] de [[1863]], Lincoln proclamou, nun géstio simbólico, la ''[[Proclamaçon de Emancipaçon]]'', que daba lhiberdade a to scrabo an território cunfederado. La rendiçon de la percipal fuorça cunfederada, cuntrolada por [[Robert E. Lee]], an [[9 de Abril]] de [[1865]], marca na prática l fin de la Guerra Cebil, que treminarie oufecialmente an [[28 de Júnio]], cula rendiçon de las redadeiras tropas cunfederadas.
== 1865 - [[1918]] ==
{{Ver artigo percipal|[[Stória de ls Stados Ounidos de la América (1865-1918)]]}}
[[Fexeiro:10000 Miles From Tip to Tip 1899 Cornell CUL PJM 1133 01 (enhanced).jpg|250px|right|thumb|Ascenson de l [[amperialismo]] amaricano.]]
La [[Guerra Cebil Amaricana]] causou grande çtruiçon ne ls Stados Ounidos - specialmente ne l sul de l paíç. Nanhun cunflito causou la muorte de mais amaricanos de l que la Guerra Cebil Amaricana. Antre 600 a 700 mil amaricanos perdírun sues bidas nesta [[guerra cebil]], mais de l que las baixas amaricanas an todas las guerras que ls Stados Ounidos stubírun ambolbidos zde la [[Reboluçon Amaricana de 1776]] até ls dies atuales. L Sul, passado l fin de la guerra, fui acupada por fuorças amaricanas. La eiquenomie de la region anton staba cumpletamente çtruída. L período que stende-se de l fin de la guerra até [[1877]], quando las redadeiras fuorças amaricanas desocupórun l Sul, ye coincido cumo [[Recustruçon amaricana|Recustruçon]].
Cunflitos antre políticos nortistas aparecírun quanto al porcesso de readmisson de ls Stados de l Sul ne ls Stados Ounidos de la América. Estes políticos debedian-se an dous grupos: ls moderados i ls radicales. Ls moderados, guiados durante la guerra por Abraham Lincoln i posteriomente pul Bice-Persidente [[Andrew Jackson]] (que assumiu l puosto de Persidente), querien poner un fin definitibo a las defrenças políticas, culturales, eiquenómicas i sociales antre l Sul i l Norte, i éran contra la amposiçon de puniçones. Yá ls radicales eisigian grandes puniçones contra l Sul. Ls radicales, passado la guerra, cunseguiran aprobar ne l Cungresso amaricano pesadas puniçones contra l Sul, i mesmo ampeçórun un [[Impeachment|porcesso de ''impeachment'']] contra Jackson. L Senado amaricano rejeitou este porcesso por solo un boto, an [[1868]].
Ls nortistas anstalórun ne ls stados i nas percipales cidades i [[cundado]]s de l Sul gobiernos comandados por republicanos, protegidos pulas tropas nortistas. La populaçon de l Sul ressentie la persença tanto de ls republicanos quanto de las tropas. Antre ls políticos anstalados ne l poder nestas subdibisones, stubírun dibersos negros, colocados ne l poder pul gobierno amaricano primariamente cul propósito de houmildar la populaçon branca sulista. L gobierno amaricano proibiu l uso de l trabalho scrabo inda an 1865, cunfirmou la cidadanie de todos ls negros ne l paíç an [[1868]], i permitiu que qualquiera pessona negra de l sexo masculino tamien tubisse l dreito de boto. Anque çto, la çcriminaçon contra negros cuntinarie abiertamente an to l paíç durante l próssimo seclo ne l paíç.
La Recustruçon treminou an 1877. La eiquenomie de ls Stados Ounidos zambolbiu-se debrebe, grandes redes [[camino de fierro|ferrobiárias]] fúrun custruídas al lhongo de l paíç. Este crecimiento staba centralizado primariamente nas cidades. Cumo cunsequéncia, grande migraçon de ls campos para las cidades ocorrírun. Ls Stados Ounidos spandiran sou território an [[1867]], cula adquisiçon de l [[Alasca]], de la [[Rússia]]. An [[1898]], l [[Habaí]] fui aneixado puls Stados Ounidos. Ne l mesmo anho, ls Stados Ounidos entrórun an guerra contra la [[Spanha]], na [[Guerra Spano-Amaricana]], saindo-se bencedora, i adquirindo [[Cuba]] i l [[Porto Rico]]. Ls amaricanos cunquistórun las [[Felipinas]] - anton quelónia spanhola - an [[1898]].
[[Fexeiro:Unclesamwantyou.jpg|250px|right|thumb|[[Tio San]] i la [[Purmeira Guerra Mundial]].]]
Mais de 25 milhones de eimigrantes anstalórun-se ne ls Stados Ounidos, antre [[1870]] i [[1916]], causando grande crecimiento populacional - de 40 milhones de habitantes an 1870 para mais de 100 milhones an 1916. Ls percipales motibos fúrun la rápida andustrializaçon de ls stados de l Norte, la sustituiçon de mano-de-obra scraba por mano-de-obra eimigrante ne ls stados de l Sul, i primariamente por causa de l ''Ato Homestead'', que daba lhotes de tierra ne l oeste amaricano a baixo ó nanhun custo, ancentibando assi l poboamiento de l oeste amaricano. Este poboamento, mas, assinalou l fin de l stilo de bida de las tribos andígenas ne ls Stados Ounidos. An orde para dar spácio a cidades i huortos, ls amaricanos forçórun ls índios a mobíren-se para reserbas andígenas. Ls índios resistiran einicialmente, atacando huortos i cidades amaricanas, mas todos ls mobimientos de resisténcia acabórun an [[1900]].
An [[1914]], la [[Purmeira Guerra Mundial]] tubo ampeço. Ls Stados Ounidos nun entrórun einicialmente na guerra, mas cediu ampréstimos i suprimientos a las dues percipales poténcias de la [[Tríplice Entente]] - [[Reino Ounido]] i la [[Fráncia]]. An [[1917]], ls Stados Ounidos entrórun na guerra, al lhado de la Tríplice Entente, por causa de l afundamiento de dibersos nabios amaricanos por [[submarino]]s [[Almanha|almanes]]. Passado l final de la guerra, las poténcias Aliadas ampusírun pesadas puniçones contra la [[Almanha]], sob ls cundiçones de l [[Tratado de Versalhes]], anque de la ansisténcia de l Persidente amaricano [[Woodrow Wilson]] por tenermos razoables de puniçon. L ampato eiquenómico de l tratado na Almanha fui sebero, i la houmildaçon amposta por este tratado fui ua de las rezones purmárias para que [[Adolf Hitler]] assumisse l poder na Almanha an [[1933]]. Ls Stados Ounidos nun ratificórun l tratado, i al ambés desso, assinórun tratados de paç defrentes cula Almanha i sues aliadas. La guerra nun alcançou ls eideales que Wilson prometera, i ls amaricanos decidiran isolar-se de l resto de l mundo, passando a dar mais atençon la porblemas domésticos, lhoinge de [[relaçones anternacionales]].
== 1918 - [[1945]] ==
{{Ber artigo percipal|[[Stória de ls Stados Ounidos de la América (1918-1945)]]}}
[[Fexeiro:Lange-MigrantMother02.jpg|250px|right|thumb|[[Grande Depresson]].]]
Ls Stados Ounidos até anton prosperórun dua forma mui balanceada. Durante la maior parte de la [[década de 1920]], ls Stados Ounidos passórun por un período de prosperidade nun balanceada. Anquanto la andústria de [[manufatura]] i la benda de nuobos perdutos recén-ambentados, cumo [[rádio (quemunicaçon)|rádio]], [[filme]]s i [[altemoble]]s, crecie, ls précios para perdutos agropecuários i ls salários de ls trabalhadores caíran an to l paíç. La qualidade de bida nas [[cidade|árias ourbanas]] crecie als poucos, i einormes melhorias ne l sistema de [[planeamiento ourbano]] destas árias ourbanas ocorrírun, la qualidade de bida caiu nas árias rurales. Ua de las rezones de la prosperidade eiquenómica an giral de ls Stados Ounidos durante la década de 1920 fui la stenson de [[crédito]] a nibles peligrosos, ancluindo nas [[bolsa de balores|bolsas de balores]], que crecírun para nibles peligrosamente anflados.
An [[1920]], l Cungresso amaricano aprobou la proibiçon de la fabricaçon, benda, amportaçon i sportaçon de [[bubida alcóolica|bubidas alcóolicas]] an to ls Stados Ounidos, nua tentatiba de minimizar dibersos porblemas sociales. Este ato de l Cungresso amaricano quedou coincido cumo "''Prohibition''", ó "[[Lhei Seca]]", que treminou an [[1933]], nun tenendo sucedido an reduzir l cunsumo de álcol, i fortalecendo l [[crime ourganizado]] ne l paíç. La proibiçon, de qualquiera maneira, fui la purmeira emenda a la Custituiçon amaricana que regulaba diretamente la atebidade social, repersentando l crecente fortalecimiento de l Stado ne l paíç durante las purmeiras décadas de l seclo XX.
La quebra de la [[Bolsa de Balores de Nuoba Iorque]], ocorrida an [[1929]], marca l ampeço dun período dua década coincido cumo [[Grande Depresson]], caratelizada por grande recesson eiquenómica ne l paíç. Las causas de la quebra de la bolsa de balores i de la Grande Depresson an si son assunto de grande cuntrobérsia até ls dies atuales. La quantidade lhemitada de anformaçones de la eiquenomie de la época sugíren que la andústria de [[custruçon]] i l [[setor eimobliário]] stagnórun an [[1926]], juntando-se al declínio de las andústrias de la [[agricultura]], [[pecuária]], [[mineraçon]] i de l [[petrólio]]. An todos estes setores, la superproduçon i la cumpetiçon de perdutos de outros países baixórun précios i lhucros. Ls salários nun crecírun debrebe l suficiente para permitir a possibles cunsumidores la cumpra de nuobas residéncias i de outros perdutos a la benda a la época. La sportaçon de perdutos andustrializados als poucos caía, por causa de la ascenson de l [[protecionismo]] ne l mundo andustrializado. La quebra de la bolsa de balores drenou la cunfiança de possibles cunsumidores i, mais amportante, la cunfiança de anstituiçones financeiras. Estas tornórun-se stremamente relutantes an ambestir. Por esto, la eiquenomie amaricana caiu nua sebera depresson eiquenómica. La Grande Depresson fui marcada por nibles mui altos de [[zamprego]], ambestimientos negligibles i grande [[deflaçon]].
An repuosta a la recesson, l Cungresso i l anton Persidente amaricano [[Hebert Hoover]] aprobórun ua tarifa alfandegária, l [[Ato Tarifário Smoot-Hawley]], i, juntamente cun outros atos públicos, tentou fixar précios a lhabradores, i criou un porgrama de ajuda social, que passou a ampregar cientos de pessonas, acraditando que l gobierno amaricano era oubrigado a manter ls nibles de amprego an alta, mas que deberie antrometer-se diretamente l menos possible na eiquenomie de l paíç. Estes sfuorços nun tubírun precedentes, i eiquenomistas atualmente inda nun chegórun a un cunscenso subre la debida preucaçon destas políticas. Anquanto alguns acraditan que estas medidas pouco serbirian la cúrtio prazo, i fúrun ansuficientes, dado la magnitude de la depresson, outros acraditan que estas políticas fúrun çtrutibas, i custruibuíran para la agrabaçon de la Grande Depresson.
[[Fexeiro:Normandy6.jpg|right|thumb|320px|[[Zambarque de la Normandia]] an [[1944]].]]
Cun milhones de pessonas zampregadas, grande çcontentamiento antre la populaçon amaricana ampeçou a aparecer antre las classes trabalhadeiras de ls Stados Ounidos. Ua repuosta repressiba de l gobierno amaricano poderie causar ua reboluçon [[socialismo|socialista]] a qualquiera momento, mas l Persidente [[Franklin Delano Roosevelt]], eileito an [[1932]], amplementou l [[New Deal]], que oumentaba la partecipaçon i la anterbençon de l gobierno amaricano na eiquenomie de l paíç, ansituía nuobas regulaçones an anstituiçones de quemércio - specialmente [[banco]]s - para maior stablidade de la eiquenomie de l paíç, i criában un númaro de porgramas de ajuda social i eiquenómica als pobres i zampregados. L ápice de la Grande Depresson acunteciu an [[1933]], i als poucos zde anton, la eiquenomie de l paíç als poucos recuperou-se, ambora mui lhentamente, apersentando poucas melhorias até l fin de la década, i solamente treminando cul ampeço de la [[Segunda Guerra Mundial]].
L sentimiento isolacionista amaricano caíra, mas tanto la populaçon amaricana quanto l gobierno einicialmente éran contra l ambolbimiento de l paíç na guerra, lhemitando-se a fornecer suprimientos pa l [[Reino Ounido]], la [[China]] i la [[Ounion Sobiética]]. Mas, este sentimiento mudou drasticamente passado l [[Ataque la Pearl Harbor]] pula fuorça aérea [[japon]]esa, an [[7 de Dezembre]] de [[1941]], i ls Stados Ounidos debrebe aliórun-se cun ls británicos i ls sobiéticos, contra l Japon, la [[Eitália]] i la [[Almanha nazi]]. Mesmo cul ambolbimiento amaricano, quaije quatro anhos fúrun neçairos para la derrota final de la Almanha i de l Japon. An Agosto de [[1945]], bumbadeiros amaricanos rializórun ataques nucleares cun [[bomba atómica|bombas atómicas]] subre las cidades japonesas de [[Hiroshima]] i [[Nagasaqui]]. Estes ataques causórun cerca de 300 mil muortos anstantaneamente, i un númaro andetreminado de bítimas mais tarde, debido a la cuntaminaçon pula radiaçon. La partecipaçon de ls Stados Ounidos fui eissencial na prebençon dua eibentual bitória total de las poténcias de l [[Poténcias de l Eixe|Eixe]] na [[Ouropa]] i na [[Ásia]].
== 1945 - [[1964]] ==
{{Ber artigo percipal|[[Stória de ls Stados Ounidos de la América (1945-1964)]]}}
[[Fexeiro:1963 march on washington.jpg|350px|right|thumb|[[Mobimiento de ls dreitos cebiles]].]]
Apuis de l fin de la Segunda Guerra Mundial, ls Stados Ounidos spurmentórun un período de grande crecimiento eiquenómico. Las poténcias Aliadas (que ancluían ls Stados Ounidos) financiórun la recustruçon de la Almanha i de l Japon, i eibentualmente trasformórun estes países de ex-einimigos an aliados.
La era pós-guerra ne ls Stados Ounidos fui marcado anternacionalmente pul ampeço de la [[Guerra Frie]], adonde ls Stados Ounidos i la [[Ounion Sobiética]] tentórun spandir sue anfluéncia ne l resto de l mundo, a la custa de outros países. Esta guerra fui balanceada puls massibos [[bomba nuclear|arsenales nucleares]] destes países. L resultado fui ua série de cunflitos durante este período, ancluíndo la [[Guerra de la Coreia]] an [[1950]] la [[1953]] (que resultou an [[status quo]]) i la tensa [[Crise de l míssiles de Cuba]] de [[1962]]. Drento de ls Stados Ounidos, la Guerra Frie gerou preocupaçones subre la anfluéncia [[quemunismo|quemunista]], i tamien resultou an tentatibas de l gobierno amaricano an ancorajar [[matemática]] i [[ciéncia]]s ne ls sfuorços an bencer la [[corrida spacial]].
Este período de la stória amaricana carateriza-se pula spluson populacional de l paíç. Fui l período de la spluson populacional amaricana. Anquanto esto, a migraçon rural, que fui antensa zde l final de la Guerra Cebil Amaricana, ampeçou a caer als poucos, i l paíç sperenciou un período de spanson eiquenómica sustentable. A la par, l [[racismo]] al lhongo de l paíç - specialmente ne l sul - ampeçou a ser cumbatido cul crecente [[mobimiento de ls dreitos cebiles]], i por lhíderes negros tales cumo [[Martin Luther King]]. Al lhongo de la [[década de 1950]] i de l ampeço de la [[década de 1960]], todas las lheis de segregaçon social ne ls Stados Ounidos fúrun remobidas de l gobierno amaricano, i todos ls stados de l paíç fúrun oubrigados a fazer l mesmo. Çtacan-se tamien l ampeço de l mobimiento [[feminismo|feminista]], de l mobimiento moço i de la criaçon de la ''[[geraçon gap]]''.
L final deste período carateriza-se pul ampeço de la scalaçon de la [[Guerra de l Bietname]], que tubo ampeço an [[1957]], i durarie até [[1975]], pul clímax de las tensones antre las ls Stados Ounidos i la Ounion Sobiética, i pul palabra de oufício de l Persidente [[John F. Kennedy]], que serie assassinado an [[22 de Nobembre]] de [[1963]].
== 1964 - [[1991]] ==
{{Ber artigo percipal|[[Stória de ls Stados Ounidos de la América (1964-1991)]]}}
[[Fexeiro:UH-1D helicopters in Vietnam 1966.jpg|350px|right|thumb|[[Guerra de l Bietname]].]]
La crecente ampopularidade de la Guerra de l Bietname quemidou mobimientos sociales yá eisistentes, ancluindo l mobimiento [[feminismo]], minories étnicas i ls moços. La ''"[[Grande Sociadade]]"'' de l Persidente [[Lyndon Johnson]] fui un porgrama gobernamental stensibo que ancluía la amplementaçon de porgramas sociales. Durante la [[década de 1970]], l sucessor de Johnson, [[Richard Nixon]], trouxe la Guerra de l Bietname al fin, a la medida que l gobierno de l [[Bietname de l Sul]] als poucos entraba an colapso. La guerra custou als Stados Ounidos 58 mil bidas amaricanas. L própio Nixon fui oubrigado a renunciar, cul scándalo político de [[Watergate]]. L [[ambargo]] de l [[petrólio]] de la [[OPEP]] an [[1973]] causou la deminuiçon de l crecimiento eiquenómico de l paíç, i lhebou a un período de [[stagnaçon eiquenómica]], sob la palabra de oufício de l Persidente [[Jimmy Carter]], durante l final de la [[década de 1970]]. Anton, [[staçon espacial|staçones spaciales]] yá habien sido lhançadas, an [[1971]], i grandes abanços na andústria aeroespacial ocorrírun ne ls Stados Ounidos, juntamente cun sou ouponente, la Ounion Sobiética.
L crecente anterbencionismo amaricano an assuntos de outros países, cumo la aliança i l suposto apoio financeiro i político a la política de la cunquista de territórios árabes (an special, la [[Palestina]]) por parte de [[Eisrael]] fizo de ls Stados Ounidos, cidadanos amaricanos i anstalaçones melitares amaricanas an outros países, albo de ataques. Estes ataques passórun a tener ampeço durante la [[década de 1970]]. La persença cada beç maior de las multinacionales amaricanas mundo afora fizo cun que muitos acusassen ls Stados Ounidos de [[amperialismo]].
Durante la [[década de 1980]], l Persidente [[Ronald Reagan]] fui eileito, i anstituiu un porgrama doméstico de cortes an [[amposto]]s, i un porgrama anternacional agressibo anti-sobiético. Ambora l déficit de ls Stados Ounidos spandiu-se debrebe, l [[Bloco Socialista]] ampeçou a antrar an colapso. L colapso acunteciu an [[1991]], durante la palabra de l Persidente [[George H. W. Bush]].
== 1991 - Tiempos atuales ==
{{Ber artigo percipal|[[Stória de ls Stados Ounidos de la América (1991-persente)]]}}
[[Fexeiro:National Park Service 9-11 Statue of Liberty and WTC fire.jpg|350px|right|thumb|[[Ataques de 11 de Setembre de 2001|Ataques de 11 de Setembre]] de [[2001]].]]
Anque de la queda de la Ounion Sobiética, ls Stados Ounidos biran-se ambolbidos noutra açon melitar, la [[Guerra de l Golfo]], ocorrida an [[1990]]. Essa açon melitar fui neçaira depuis de l eisército de [[Saddam Hussein]] ambadir l [[Kuwait]]. L [[Cunseilho de Sigurança de la ONU]] botou a fabor de l ataque contra l Eiraque i pula spulson de las tropas eiraquianas de l Kuwait. Essa campanha melitar bien sucedida fui amprendida pul gobierno amaricano de l Persidente George H. W. Bush que fui sucedido pul democrata [[Bill Clinton]], an [[1992]]. Clinton lhiderou ls Stados Ounidos durante l mais lhongo período de spanson eiquenómica de la stória amaricana, un eifeito colateral de la [[reboluçon degital]] i de nuobas ouportunidades de negócios criadas pula [[Anterneta]].
An [[11 de Setembre]] de [[2001]], yá sob la gobernaçon de l Persidente [[George W. Bush]], ls Stados Ounidos sofrírun l pior atentado terrorista de la stória de l paíç i de l mundo, que culminou na çtruiçon de l [[World Trade Center]], na parcial çtruiçon de l [[L Pentágono|Pentágono]] i na muorte de cerca de 3 mil pessonas. Este ataque terrorista, coincido cumo [[Ataques de 11 de Setembre de 2001|Ataques de 11 de Setembre]], fui orquestrado pula [[Al Qaeda]], comandada por [[Osama bin Laden]]. An repuosta als ataques de 11 de Setembre, sob la admenistraçon de l Persidente [[George W. Bush]], ls Stados Ounidos, cun suporte de la [[OTAN]] i l apoio de la ONU, ambadiu l [[Afeganistan]] i derrubou ls [[Taliban]] de l poder de l paíç cula ajuda de la [[Aliança de l Norte]], apersentando cumo justificatiba l suposto suporte financeiro, treinamiento melitar dado pul paíç la terroristas, anclusibamente la Al Qaeda.
Inda assi, la nun catura de Bin Laden, possiblitou al Persidente George W. Bush cuntinar l que quedou coincido cumo ''[[Guerra al Terror|Guerra Cuntra l Terror]]' '. L purmeiro eibento seneficatibo desta ampreitada fui la [[ambason de l Eiraque]] an [[2003]], depuis que polémicas an torno de la posiçon de l ditador eiraquiano, Saddam Hussein, cun respeito la anspeçones de supostas armas de çtruiçon an massa, lhebórun l gobierno de George W. Bush a tentar aprobar ne l [[Cunseilho de Sigurança de la ONU]], sin sucesso, la ambason de l Eiraque i la deposiçon de [[Saddam Hussein]].
Mesmo sin l abal de l Cunseilho de Sigurança de la ONU, ls Stados Ounidos ambadiran l Eiraque, juntamente cumo outros países aliados tales cumo l [[Reino Ounido]], la [[Eitália]] i la [[Spanha]], lhebando debrebe a la deposiçon i a la prison de Saddam Hussein. Esta segunda ambason mostrou-se cuntrária la alguns antresses de la quemunidade anternacional, antre países cumo la [[Fráncia]], la [[Almanha]] i la [[Rússia]].
An [[16 de Dezembre]] de [[2005]], la lhei [[H.R. 4437]] fui aprobada pula [[Cámara de ls Repersentantes de ls Stados Ounidos de la América|Cámara de l Repersentantes]]. La lhei ten l albo de reforçar l cuntrole amaricano contra la [[eimigraçon clandestina|eimigraçon eilegal]], tornando mais rigorosa las medidas contra eimigrantes ilegales, i tornando un [[criminalidade|ato criminoso]] ajudar un eimigrante ilegal permanecer ne l paíç. La lhei, que stá atualmente sendo çcutida ne l [[Cungresso de ls Stados Ounidos de la América|Cungresso]], gerou [[Protestos de Eimigrantes ne ls EUA de 2006|grandes manifestaçones populares]] an dibersas cidades de l paíç.
[[Catadorie:Stória de ls Stados Ounidos de la América]]
texw4jkwv55p54ppjrwwjdbyohge2nw
Lhéngua lhionesa
0
1305
105974
104401
2025-06-12T17:02:07Z
InternetArchiveBot
11236
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
105974
wikitext
text/x-wiki
[[Fexeiro:Linguistic map Southwestern Europe-II.gif |thumb|251px]][[Fexeiro:dominio asturleonés.png|thumb|251px]]La '''lhéngua Lhionesa''' ó '''lhionés''' ye lhéngua que apareciu a partir de l [[latin bulgar]] i de cuntribuiçones de lhénguas pré-románicas faladas na region acupada hoije pulas porbíncias spanholas de [[Porbíncia de Lhion|Lhion]] i [[Porbíncia de Çamora|Çamora]], i an alguas aldés de l [[Çtrito de Bergáncia]], an [[Pertual]]. Aparece-se al [[lhéngua mirandesa|mirandés]] i al [[lhéngua sturiana|sturiano]], pertencendo al grupo de las lhénguas eibéricas i classeficada ne l subgrupo lhenguístico [[Stur-lhionés]].<ref>[http://www.furmientu.org/01Documentos/23%20Facendera.pdf Facendera pola Llengua's newsletter]</ref>
== Território i falantes ==
Por ser ua lhéngua falada por un grupo restrito, l Lhionés ye falado solo ne l norte i oeste de la porbíncia de Lhion i antre giente de la [[Serra de La Cabreira]]; yá stá quaije stinto an Çamora. Por bies desso, l [[Lhion|Cunseilho Lhionés]] [http://www.aytoleon.es], de Çamora, de [[Conyaza]], de [[Mansiella de las Mulas]] ó [[La Bañeza]] fázen campanhas, an fabor de la sue nó-stinçon, ansinando l Lhionés pa la populaçon mais moça i, tamien, lhuitan na tentatiba de cunseguir aceitaçon desta lhenguaige antre la populaçon ourbana.
Essas campanhas ban tenendo resultados sastifatórios. Houbo un oumento de l númaro de moços que outeliza l Lhionés, pul menos na scrita.
La quemunidade que bibe an território Lhionés i bários partidos políticos ténen lhutado para criar ua quemunidade outónoma lhionesa, a la borda de la quemunidade de [[Castielha i Lhion]], qu'oubtubo outonomie an [[1983]].
== La lhéngua lhionesa i outras lhénguas románicas ==
{| class="wikitable" border="1"
|-
! Lhionés
! Mirandés
! Pertués
! Galego
! Francés
! Eitaliano
! Béneto
! Castelhano
! Catalan
! Lhatin
|-
| facere
| fazer
| fazer
| facer
| faire
| fare
| fare
| hacer
| fer
| facere
|-
| fiyu
| filho
| filho
| fillo
| fils
| figlio
| fiolo
| hijo
| fill
| filium
|-
| fame
| fame
| fome
| fame
| faim
| fame
| fame
| hambre
| fam
| faminem
|-
| gochu
| cochino
| porco
| porco,<br />cocho
| cochon
| maiale
| porselo
| cerdo
| porc
| porcum
|-
| vieyu
| bielho
| velho
| vello
| vieux
| vecchio
| vecio
| viejo
| vell
| vetulum
|-
| chovere
| chober
| chover
| chover
| pleuvoir
| piovere
| piòvare
| llover
| ploure
| plovere
|}
== Refréncias ==
<references />
== Bibliografia ==
* Menéndez Pidal, R.: "El dialecto Leonés". Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos, 14. 1906.
* García Gil, Hector (2010). «El asturiano-leonés: aspectos lingüísticos, sociolingüísticos y legislación». Working Papers Collection. Mercator Legislation, Dret i legislació lingüístics. (25). ISSN 2013-102X.
* Academia de la Lengua Asturiana«Normes ortográfiques». 2005. ISBN 978-84-8168-394-3.
* García Arias, Xosé Lluis (2003). Gramática histórica de la lengua asturiana: Fonética, fonología e introducción a la morfosintaxis histórica. Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-341-7.
* González Riaño, Xosé Antón; García Arias, Xosé Lluis (2008). II Estudiu sociollingüísticu de Lleón (Identidá, conciencia d'usu y actitúes llingüístiques de la población lleonesa). Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-448-3.
* Galmés de Fuentes, Álvaro; Catalán, Diego (1960). Trabajos sobre el dominio románico leonés. Editorial Gredos. ISBN 978-84-249-3436-1.
* Linguasphere Register. 1999/2000 Edition. pp. 392. 1999.
* López-Morales, H.: “Elementos leoneses en la lengua del teatro pastoril de los siglos XV y XVI”. Actas del II Congreso Internacional de Hispanistas. Instituto Español de la Universidad de Nimega. Holanda. 1967.
* Staff, E. : "Étude sur l'ancien dialecte léonnais d'après les chartes du XIIIÈ siècle", Uppsala. 1907.
* Gessner, Emil. «Das Altleonesische: Ein Beitrag zur Kenntnis des Altspanischen».
* Hanssen, Friedrich Ludwig Christian (1896). Estudios sobre la conjugación Leonesa. Impr. Cervantes.
* Hanssen, Friedrich Ludwig Christian (1910). «Los infinitivos leoneses del Poema de Alexandre». Bulletin Hispanique (12).
* Krüger, Fritz. El dialecto de San Ciprián de Sanabria. Anejo IV de la RFE. Madrid.
* Morala Rodríguez, Jose Ramón; González-Quevedo, Roberto; Herreras, José Carlos; Borrego, Julio; Egido, María Cristina (2009). El Leonés en el Siglo XXI (Un Romance Milenario ante el Reto de su Normalización). Instituto De La Lengua Castellano Y Leones. ISBN 978-84-936383-8-2.
== Lhigaçones ==
* [http://www.ciemen.cat/mercator/pdf/ML_WP25_astur-llio.pdf Héctor García Gil. L’asturiano-llionés: aspeutos llingüísticos, sociollingüísticos y llexislación.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100926082047/http://www.ciemen.cat/mercator/pdf/ML_WP25_astur-llio.pdf |date=2010-09-26 }}
* [http://www.academiadelallingua.com/index.php Academia de la Llingua Asturiana.]
* [http://www.romaniaminor.net/mapes/lleones.swf González i Planas, Francesc. Institutum Studiorum Romanicorum «Romania Minor». Los dialectos asturleoneses.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121220194703/http://www.romaniaminor.net/mapes/lleones.swf |date=2012-12-20 }}
* [http://www.lacaleya.org/ La Caleya Asociación cultural.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110726111720/http://lacaleya.org/ |date=2011-07-26 }}
* [http://www.furmientu.org/ Furmientu Asociación cultural.]
* [http://www.faceira.org/ Faceira Asociación cultural.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120919233228/http://faceira.org/ |date=2012-09-19 }}
* [http://www.elteixu.org/ El Teixu Asociación cultural.]
[[Catadorie:Lhénguas eibero-oucidentales]]
[[Catadorie:Lhénguas de Pertual]]
[[Catadorie:Lhénguas de Spanha]]
ls23np1wvrs0775sa8b8pro19er5jm7
Gonçalo Lobo Pinheiro
0
12339
105976
104617
2025-06-13T01:07:50Z
Ernestocabral
13984
105976
wikitext
text/x-wiki
{{Anfo/Biografie
|bgcolour =
|nome = Gonçalo Lobo Pinheiro
|pseudónimo =
|eimaige = Gonçalo Lobo Pinheiro.jpg
|eimaige_tamanho = 250px
|eimaige_lhegenda = Gonçalo Lobo Pinheiro (2020)
|nome_cumpleto =
|nacimiento_data = {{dni|4|04|1979}}
|nacimiento_lhocal = Alfama, [[Lisboua]], [[Pertual]]
|muorte_data = {{muorte||||||}}
|muorte_lhocal =
|residéncia = [[Macau]], [[China]]
|nacionalidade = pertués
|acupaçon = fotojornalista<br>retratista documental
|nome_mai =
|nome_pai =
|parentesco =
|cónjuge =
|filhos =
|alma_mater = Universidade Autónoma de Lisboa
|anfluéncias =
|anfluenciados =
|prémios =
|percipales_trabalhos =
|assinatura =
|sítio = [http://www.goncalololobopinheiro.com www.goncalololobopinheiro.com]
}}
'''Gonçalo Lobo Pinheiro''' (Alfama, [[Lisboua]], 4 d'abril de 1979)<ref name="Lensculture">{{cite web |title=About Gonçalo Lobo Pinheiro |url=https://www.lensculture.com/glp1979 |website=lensculture.com |access-date=26 de janeiro de 2024}}</ref> ye un fotojornalista i retratista documental pertués,<ref name="Gonçalo Lobo Pinheiro">{{cite web |title=Conhece Gonçalo Lobo Pinheiro? |url=https://bomdia.lu/conhece-goncalo-lobo-pinheiro |website=bomdia.lu |date=14 de dezembre de 2018 |access-date=3 de setembre de 2023}}</ref> radicado an [[Macau]] zde 2010.<ref name="13 years in Macau">{{cite web |title=Fotojornalista português Gonçalo Lobo Pinheiro vence festival brasileiro |url=https://www.publico.pt/2023/09/03/p3/noticia/fotojornalista-portugues-goncalo-lobo-pinheiro-vence-festival-brasileiro-2062058 |website=publico.pt |date=3 de setembre de 2023 |access-date=3 de setembre de 2023}}</ref>
==Eiducaçon==
Frequentou i finalizou l'ansino secundairo na Scuola Secundária Gil Bicente. Depuis de quatro anhos a studar Angenharie Geológica na Faculdade de Ciéncias i Tecnologie de la Universidade Nova de Lisboa an Almada, adonde antrou an 1997, cuncluiu que ls sous antrisses stában noutros lugares i matriculou-se na licenciatura an Ciéncias de la Quemunicaçon, bariante Jornalismo, na Universidade Autónoma de Lisboa, curso que cuncluiu an 2005. Ye tamien mestre an Retrato Documental pula LABASAD - Scuola Superior de Artes i Zeign de [[Barcelona]].<ref name="LABASAD">{{cite web |title=Gonçalo Lobo Pinheiro, LABASAD student, presents a photobook in China|url=https://www.labasad.com/en/goncalo-lobo-pinheiro-labasad-student-presents-a-photobook-in-china |website=labasad.com |date=24 de febreiro de 2023}}</ref>
==Percurso profissional==
Ampeçou a trabalhar cun retrato an 2000 i, dous anhos depuis, ampeçou l sou stágio profissional na zaparecida agéncia noticiosa Antermeios. Durante seis anhos antegrou, cumo colaborador, l'eiquipa de retratista de l jornal ''A Bola''. Zde la sue fundaçon até agosto de 2010 fizo parte de l'eiquipa de retratista de l jornal ''I''. Colaborou ó publicou las sues fotos an dibersos títalos pertueses i anternacionales, d'adonde se çtacan l ''[[Público]]'', ''Correio da Manhã'', ''Diário de Notícias'', ''Expresso'', ''The Guardian'', ''BBC'' ó ''The Washington Post'', antre outros.<ref name="Gonçalo Lobo Pinheiro">{{cite web |title=Conhece Gonçalo Lobo Pinheiro? |url=https://bomdia.lu/conhece-goncalo-lobo-pinheiro |website=bomdia.lu |date=14 de dezembre de 2018 |access-date=3 de setembre de 2023}}</ref>
Antre 2004 i 2010 fui, an [[Pertual]], retratista oufecial de la cantora brasileira Daniela Mercury.<ref name="Creative Macau">{{cite web |title=Visual Arts Gonçalo Lobo Pinheiro |url=https://www.creativemacau.org.mo/creative/goncalo-lobo-pinheiro |website=creativemacau.org.mo|access-date=26 de janeiro de 2024}}</ref>
Chegado la [[Macau]], antegrou l jornal ''Hoje Macau'', adonde eiserceu las funçones de redator, fotojornalista i eiditor antre 2010 i 2014. Fui cordenador de retrato de la rebista ''Macau'', berson pertuesa, antre 2011 i 2021. Fui tamien, antre 2018 i 2021, jornalista multimédia i eiditor na ''Plataforma Media''<ref name="Plataforma Media">{{cite web |title=Local wealth inequality still worthy of reporting – Photojournalist |url=https://www.macaubusiness.com/macau-local-wealth-inequality-still-worthy-of-reporting-photojournalist |website=macaubusiness.com |date=2 de outubre de 2018 |access-date=2 de outubre de 2018}}</ref> un porjeto de l grupo Global Medie. Antre 2021 i meados de 2023, antegrou la redaçon de l jornal ''Ponto Final''<ref name="Ponto Final">{{cite web |title=Gonçalo Lobo Pinheiro |url=https://pontofinal-macau.com/author/g-lobo-pinheiro |website=pontofinal-macau.com |access-date=4 de janeiro de 2021}}</ref> cumo fotojornalista i redator. Zde nobembre de 2022 colabora cula ''Lusa - Agência de Notícias de Portugal'', sendo l sou trabalho tamien difundido pula ''EPA - European Pressphoto Agency''.<ref name="Lusa News Agency">{{cite web |title=Loving your job this Labour Day in Macao |url=https://macaonews.org/features/loving-your-job-this-labour-day-in-macao |website=macaonews.org |date=maio de 2023 |access-date=1 de maio de 2023}}</ref>
Zde 2018, ye un de ls retratista oufeciales de la Federaçon Anternacional de Boleibol (FIBB). Ye un de ls nembros fundadores de la Halftone - Associaçon Fotográfica de Macau.<ref name="Halftone">{{cite web |title=Halftone photography association launched |url=https://www.macaubusiness.com/halftone-photography-association-launched |website=macaubusiness.com |date=26 de maio de 2021 |access-date=26 de maio de 2021}}</ref>
Bencedor de dibersos prémios<ref name="Malásia">{{cite web |title=Fotojornalista Gonçalo Lobo Pinheiro agraciado na Malásia |url=https://www.plataformamedia.com/2020/07/15/fotojornalista-goncalo-lobo-pinheiro-agraciado-na-malasia |website=plataformamedia.com |date=15 de júlio de 2020 |access-date=15 de júlio de 2020}}</ref><ref name="PEF 2023">{{cite web |title=Fotojornalista português Gonçalo Lobo Pinheiro vence festival brasileiro |url=https://observador.pt/2023/09/03/fotojornalista-portugues-goncalo-lobo-pinheiro-vence-festival-brasileiro |website=observador.pt |access-date=3 de setembre de 2023}}</ref><ref name="MonoVisions">{{cite web |title=Gonçalo Lobo Pinheiro alcança 2.º lugar no MonoVisions Photography Awards |url=https://pontofinal-macau.com/2022/08/02/goncalo-lobo-pinheiro-alcanca-2-o-lugar-no-monovisions-photography-awards |website=pontofinal-macau.com |date=agosto de 2022 |access-date=2 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Macau Business">{{cite web |title=Macau photojournalist Gonçalo Lobo Pinheiro wins top accolade in Brazil festival |url=https://www.macaubusiness.com/macau-photojournalist-goncalo-lobo-pinheiro-wins-top-accolade-in-brazil-festival1/ |website=macaubusiness.com |date=3 de setembre de 2023 |access-date=3 de setembre de 2023}}</ref><ref name="Tokyo">{{cite web |title=Portuguese honored at Tokyo International Photography Award |url=https://macaudailytimes.com.mo/macau-based-photographer-wins-ipa-award.html |website=macaudailytimes.com.mo |date=4 de outubre de 2017 |access-date=5 de outubre de 2017}}</ref> al longo de sue carreira, Pinheiro tamien rializou dibersas sposiçones, an nome própio i coletibas<ref name="Exhibition in New York">{{cite web |title=Gonçalo Lobo Pinheiro expõe "Hope and Belief" em Nova Iorque |url=https://jtm.com.mo/local/goncalo-lobo-pinheiro-expoe-hope-belief-em-nova-iorque |website=jtm.com.mo |date=2 de outubre de 2018 |access-date=22 de júlio de 2019}}</ref><ref name="Olhares sobre a Pandemia">{{cite web |title=Convocatória "Olhares sobre a Pandemia" |url=https://mosaicofotogaleria.com.br/eventos/convocatoria |website=mosaicofotogaleria.com.br |date=2 de outubre de 2018 |access-date=14 de abril de 2021}}</ref><ref name="Macau em Lisboa">{{cite web |title=Fotojornalista Gonçalo Lobo Pinheiro leva a Lisboa retrato de Macau |url=https://www.rtp.pt/noticias/cultura/fotojornalista-goncalo-lobo-pinheiro-leva-a-lisboa-retrato-de-macau_n1079936 |website=www.rtp.pt |date=5 de júnio de 2018 |access-date=5 de júnio de 2018}}</ref><ref name="London">{{cite web |title=
Macau: Local photographer's works exhibited in London
|url=https://www.macaubusiness.com/macau-local-photographers-works-exhibited-london |website=macaubusiness.com |date=3 de janeiro de 2018 |access-date=3 de janeiro de 2018}}</ref><ref name="Halftone 2023">{{cite web |title=30 photos on display in 'Halftone 23' exhibition at Rui Cunha gallery |url=https://www.macaupostdaily.com/article20035.html |website=macaupostdaily.com |access-date=5 de dezembre de 2023}}</ref>. Special çtaque pa l purmeiro lugar, catadorie de séries, na eidiçon de 2023 de l Paraty an Foco - Festibal Anternacional de Retrato, ne l Brasil, i por tener sido, tamien an 2023, un de ls bencedores de a 8.ª eidiçon de la Oupen Call de l'eniciatiba Poster Mostra, an [[Lisboua]], [[Pertual]].<ref name="Poster Mostra_02">{{cite web |title=Últimos dias para visitares os pósteres nas paredes de Marvila |url=https://lisboasecreta.co/poster-mostra-marvila |website=lisboasecreta.co |access-date=22 de maio de 2023}}</ref>
La cumbite de l'ourganizaçon de l'iNstantes – Festibal Anternacional de Retrato de Abintes, Pinheiro repersentou Macau na nona eidiçon de l'eibento, apersentando-se an Pertual cula série a negro i branco antitulada “Acerca de mi”, rializada an 2021.<ref name="iNstantes">{{cite web |title=
Fotojornalista Gonçalo Lobo Pinheiro representa Macau no festival iNstantes
|url=https://hojemacau.com.mo/2022/04/21/fotojornalista-goncalo-lobo-pinheiro-representa-macau-no-festival-instantes |website=hojemacau.com.mo |access-date=1 de júnio de 2021}}</ref>
An 2021, associou-se a la marca chinesa de skate Maven i a la loija de skate Exit, de [[Macau]], para fazer ua linha de trés skates i bestuairo dedicados la [[Macau]].<ref name="Skateboard">{{cite web |title=
Skateboard city
|url=https://macaucloser.com/en/magazine/skateboard-city |website=macaucloser.com |access-date=21 de abril de 2022}}</ref>
Al longo de l sou percurso profissional, ten ousado l sou trabalho fotográfico para apoiar dibersos porjetos de cariç solidairo i ONGs, nomeadamente an causas sociales i de dreitos houmanos. Juntou-se al coletibo eitaliano Perimetro nas eniciatibas de solidariadade "United Photographers fur Ukraine" i "Prints fur Gaza".<ref name="Incêndios em Góis">{{cite web |title=
Incêndios: Fotojornalista português em Macau doa receita de venda de livros
|url=https://www.dn.pt/lusa/incendios-fotojornalista-portugues-em-macau-doa-receita-de-venda-de-livros-8880494.html |website=dn.pt |access-date=29 de outubre de 2017}}</ref><ref name="Ucrânia">{{cite web |title=
Ucrânia: Gonçalo Lobo Pinheiro participa em iniciativa de apoio a hospital |url=https://hojemacau.com.mo/2022/03/28/ucrania-goncalo-lobo-pinheiro-participa-em-iniciativa-de-apoio-a-hospital |website=hojemacau.com.mo |date=27 de márcio de 2022 |access-date=28 de márcio de 2022}}</ref><ref name="Myanmar children cancer">{{cite web |title=
Local photojournalist raises MOP20,000 for Myanmar children cancer treatments|url=https://www.macaubusiness.com/local-photojournalist-raises-mop20000-for-myanmar-children-cancer-treatments |website=macaubusiness.com |date=3 de júlio de 2019 |access-date=3 de júlio de 2019}}</ref>
Stá repersentado, ne l [[Brasil]], pula Icon Artes Galerie i, an [[Macau]], pula Galerie Amagao. La sue retrato faç parte de la coleçon cuntemporánea de l MA-g - The Museum of Avant-garde<ref name="MA-g - The Museum of Avant-garde">{{cite web |title= In the middle of concrete - Gonçalo Lobo Pinheiro |url=https://www.ma-g.org/artwork/1338-in-the-middle-of-concrete |website=ma-g.org |access-date=30 de maio de 2024}}</ref> qu'abrirá puortas na [[Suíça]], an 2025. Ls sous libros stan çponibles an dibersas coleçones i bibliotecas spalhadas pul mundo d'adonde se çtacan la Biblioteca Nacional de Pertual, la Biblioteca de l Cungresso de ls [[Stados Ounidos]], la Biblioteca Nacional de la [[Fráncia]], la Biblioteca Nacional de la [[Almanha]], la Biblioteca Central de [[Macau]], la Biblioteca de Arte Gulbenkian, la Biblioteca de la Fundação de Serralves, la Tim Hetherington Photobook Library de l Bronx Documentary Center, an [[Nuoba Iorque]], la The Photographers' Gallery, an [[Londres]], ó la biblioteca de la Narrativa, an Lisboua, mas tamien an dibersas ounibersidades i an bárias localidades de la Rede Nacional de Bibliotecas Públicas.<ref name="VIAF">{{cite web |title=Virtual International Authority File - Gonçalo Lobo Pinheiro, 1979 |url=https://viaf.org/viaf/133932798 |website=viaf.org |access-date=30 de maio de 2024}}</ref><ref name="Narrativa">{{cite web |title= Gonçalo Lobo Pinheiro na Narrativa |url=https://anarrativa.com/livros/g |website=anarrativa.com |access-date=30 de maio de 2024}}</ref>
==Publicaçones==
*2015: ''Macau 5.0 • 澳門 5.0 • Macao 5.0'', eidiçon d'outor, Macau ISBN 978-99965-909-7-9.
*2019: ''Myanmar: O Retrato de um Povo'', álbun de sposiçon, Fundaçon Rui Cunha, Macau ISBN 978-99965-370-2-8.
*2021: ''Desvelo • 關愛 • Zeal'', Ipsis Berbis, Macau ISBN 978-99965-341-4-0
*2021: ''Tonle Sap'', Artisan Raw Books, Brasil ISBN 978-65-994509-0-7
*2022: ''O que foi não volta a ser...'', Ipsis Verbis, Macau ISBN 978-99965-341-6-4
*2023: ''Um Vislumbre de Luz • 一瞥光亮 • La glimpse of light'', Ipsis Verbis, Macau (caixa de coleçon)
*2024: ''Close to Me'', Ipsis Verbis, Macau ISBN 978-99965-341-8-8
{{Refréncias}}
== {{Lhigaçones Sternas}} ==
{{Commons category}}
*[https://www.goncalolobopinheiro.com Sítio oufecial de Gonçalo Lobo Pinheiro na Anterneta]
*[https://visura.co/lobopinheiro Gonçalo Lobo Pinheiro ne I Visura]
*[https://macaumemory.mo/exhibitions/showexhibition!toSep?id=b772725abe0a41ceb6581aa28ad16743 Gonçalo Lobo Pinheiro ne l porjeto Mimória de Macau]
{{Authority control}}
{{Portal3|Fotografia|Jornalismo|Pertual|Macau}}
[[Catadorie:Retratista de Pertual]]
[[Catadorie:Lisboua]]
[[Catadorie:Macau]]
[[Catadorie:Cultura]]
o0sgabo9h6yrtcz4uwabg8llc6x2o65