Wikipedia ndswiki https://nds.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:H%C3%B6%C3%B6ftsiet MediaWiki 1.45.0-wmf.3 first-letter Media Spezial Diskuschoon Bruker Bruker Diskuschoon Wikipedia Wikipedia Diskuschoon Bild Bild Diskuschoon MediaWiki MediaWiki Diskuschoon Vörlaag Vörlaag Diskuschoon Hülp Hülp Diskuschoon Kategorie Kategorie Diskuschoon Portal Portal Diskuschoon TimedText TimedText talk Modul Modul Diskussion 0 57 1040090 1038246 2025-06-09T08:10:16Z Flaverius 21322 uut [[:en:Germany]], kiek daar för Schrievers, verschonen un oorheverecht 1040090 wikitext text/x-wiki {{Infobox Land WD |NAAM_INHEEMSCH = Deutschland |NAAM = Düütschland |NAAM_ENGELSCH = Germany |LAAG = |WAHLSPRÖÖK =''[[Einigkeit und Recht und Freiheit]]'' ([[düütsch]] för ''Eenheid un Recht un Freeheit'') |WAPEN =Coat of arms of Germany.svg |HYMNE = [[Das Lied der Deutschen]] |AMTSSPRAKEN = [[Düütsch]]<ref>[[Däänsche Spraak|Däänsch]], [[Plattdüütsch]], [[Sorbsche Spraken|Sorbsch]], [[Romani]] un [[Saterfreesche Spraak|Sater]]- un [[Noordfreesche Spraak|Noordfreesch]] sind Regionaal- oder Minderheidenspraken na de [[Europääsche Charta för Regional- oder Minneheitenspraken]]</ref> |HÖÖFTSTADT = [[Berlin]] |GRÖTTSTE_STADT = Berlin |STAATSFORM = [[Bundsrepubliek]] |BAAS_TITEL = [[Bundspräsident]] [[Bundskanzler]] |BAAS = [[Frank-Walter Steinmeier]] [[Friedrich Merz]] |GRÖTT =357,596 |PERZENT_WATER =2,18 |INWAHNERS_TELLT =82,719,540<ref>https://www.zensus2022.de/DE/Ergebnisse-des-Zensus/_inhalt.html#toc-2</ref> |INWAHNERS_TELLT_JOHR =31. Dezember 2022 |INWAHNERSjeKM2 =236 |BBP_JOHR =2022 |BBP =Nominal: 4,1 Bio. USD (4.) KKP: 5,4 Bio. USD (5.) |BBPjeKOPP =Nominal: 48.756 USD (20.) KKP:64.086 USD (20.) |UNAFHÄNGIGKEIT_TYP =Gründ |UNAFHÄNGIGKEIT =23. Mai 1949 (Bundsrepubliek Düütschland) |GELDSOORT = [[Euro]] |GELDSOORT_SYMBOL =€ |GELDSOORT_AFK =EUR |TIETREBEET =[[MET]] |AFSTANDtoWELTTIET =+1 |TIETREBEET_SOMMER =[[MEST]] |AFSTANDtoWELTTIET_SOMMER =+2 |TLD =[[.de]] |ISO3166 =DE |VÖRWAHL =49 |FOOTNOTEN = }} '''Düütschland''' ({{S|de|''Deutschland''}}), amtlich '''Bundsrepublik Düütschland''' ({{S|de|''Bundesrepublik Deutschland''}}) is ene [[Bundsstaat|Bundsrepubliek]] in [[Middeleuropa]], de sik uut sesstein [[Bundsland (Düütschland)|Bundslänner]] tohoopsett un is een freeiheidlich-demokraatschen un sotschalen Rechtsstaat. Düütschland grenzt an negen Naversstaten. Dat sind van Noord uut mit de Wieserrichte: [[Däänmark]], [[Polen]], [[Tschechien]], [[Öösterriek]], de [[Swiez]], [[Frankriek]], [[Luxemborg]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]]. In’n Noorden liggt Düütschland an de [[Noordsee|Noord-]] un [[Oostsee]], un in’n Süden an’n [[Bodensee]] un de [[Alpen]]. De Stadt mit den meesten Inwahners is [[Berlin]]; anner Metropolen mit mehr as een Millioon Inwahners sünd [[Hamborg]], [[München]] un [[Köln]]. De grootste Metropoolregioon is dat Ruhrgebeed, [[Frankfort an'n Main|Frankfort an’n Main]] is as düütschen Finanzzentrum ook internatschonaal wichtig. == Landsnaam == De Landsnaam kümmt van dat Woord „düütsch“ un stammt van den [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaanschen]] *''þiudiskaz'' ‘den Volk tohörig’af, wat van dat Woord *''þeudō'' ‘Volk’ afleid is un van dat [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsche]] *''tewtéh₂-'' ‘Volk’ stammt, wo ook dat Woord „Teutonen“ van af is.<ref>Albert L. Lloyd, Rosemaire Lühr, Otto Springer: ''Etymologisches Wörterbuch des Althochdeutschen'', Band II, Vandenhoeck & Ruprecht 1998, S. 699–704.</ref> Dat Woord het in’n froen Middelöller toeerst de Minschen betekent, de ene kontinentaalwestgermaansche Spraak spreken doot. De Betekung ''Düütschland'' word siet den 15. Jahrhundert bruukt, is in eenkelten Schriftstücken aver al froher betüüg; in de Frankfurter Översettung de „Goldenen Bulle“ (um 1365) heetst dat ''Dutschelant''. In sienen Naverspraken het Düütschland vele verscheden Namenvarianten. In anner germaanschen Spraken –&nbsp;Engelsch uutbenomen&nbsp;– leid sik de Naam ook van *''þiudiskaz'' af, so as {{S|nl|''Duitsland''}}, {{S|da|''Tyskland''}}. De fransche Naam {{S|fr|''Allemagne''}} kümmt van’n Alemannenstamm af un het sik in anner romaanschen Spraken, man ook in dat Törksche oder Araabsche uutbreid. Dat engelsche ''Germany'' oder dat italieensche ''Germania'' kümmt van dat latiensche Germania. De slaawschen Spraken ''němьcь'' betekent Düütschland as dat stumme Land. Dat Finnsche un Eestensche hebbt mit ''Saksa'' den Naam van de middelsassische Spraak övernaamen. == Territorium == In Düütschland worden all tosamen 51 Prozent de Flach landwertschoplich bruukt (2016), Walden sünd 30 Prozent. 14 Prozent worden as Siedlungs- un Verkehrsflach bruukt. Waterflachen kummen op twee Prozent, de ännern dree Prozent verdelen sük op anner Flachen, meestens Unland un anner. Düütschland hett all tosamen negen Navers: In’n Noorden grenzt Düütschland an [[Däänmark]], in’n Noordoosten an Polen, in’n Oosten an de [[Tschechien|Tschech’sche Republiek]], in’n Süüdoosten an [[Öösterriek]], in’n Süden an de [[Swiez]], in’n Süüdwesten an [[Frankriek]], in’n Westen an [[Luxemborg]] un an [[Belgien]], un in’n Noordwesten an de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]. De Länge vun de Grenz bedraggst all tosamen 3876 km². Daarmit is Düütschland dat europäisk Land mit den meesten Navers. <!-- == Geografie == === Physische Geografie === Kurze Beschreibung der Staatsfläche hinsichtlich Lage (Geographische Koordinaten nach Längen- und Breitengrad, Nachbarstaaten), Ausdehnung (Nord-Süd, Ost-West in km), Fläche absolut (km²) und relativ (x-größter Staat der Erde), Landfläche und Seefläche (Ausschließliche Wirtschaftszone), Zeitzonen, Grenzlänge/ Küstenlänge (km), Eckpunkte (nördlichster, südlichster, westlichster und östlichster Ort), geometrischer Mittelpunkt (optional) usw. === Geologie === === Geomorphologie === === Klima === === Flora === === Fauna === === Ümwelt === --> == Geografie == [[Bild:Deutschland_topo.jpg|duum|A physical map of Germany]] Düütschland is mit 357,.596 km² dat sövent gröttste Land in Europa.<ref name="CIA">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/germany/|title=Germany|website=World Factbook|publisher=CIA|accessdate=29 March 2020|archivedate=9 January 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210109075739/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/germany|url-status=live}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.statistikportal.de/de/bevoelkerung/flaeche-und-bevoelkerung |titel=Fläche und Bevölkerung {{!}} Statistikportal.de |abruf=2025-06-09 |sprache=de}}</ref> De Naverlänner sünd [[Däänmark]] in’n Noorden, [[Polen]] un [[Tschechien]] in’n Oosten, [[Öösterriek]] un de [[Swiez]] in’n Süden un [[Frankriek]], [[Luxemborg]], [[Belgien]] un de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] in’n Westen. Düütschland liggt in’n Noordwesten an de [[Noordsee|Noordsse]] un in’n Noordoosten an de [[Oostsee]]. De höögste Punkt is de [[Zugspitze]] ({{Hööchd|2963}}) un liggt in den [[Alpen]] in’n Süden vun Düütschland. De leegste Punkt liggt an de Noordseeküst in de Gemeen [[Neendörp-Sassenbann]] (3,54&nbsp;m ünner de Seespegel). == Bevölkerung == === Demografie === Na Fortschreibung de Zensus 2011 leevden an’n 31. Dezember 2022 in Düütschland 84.358.845 Inwahners op een Flach vun 357.587,77 km². Dat Land höört mit ungefähr 236 [[Homo sapiens|Minschen]] pro km² to den dicht besiedelten Flachenstaaten. 18,3 Prozent vun de Inwahners worren in’n Joohr 2015 unner 20 Johren, 24,5 Prozent tüsken 20 un 40 Johren un 29,8 Prozent tüsken 40 un 60 Jahre oold. In’n Oller van 60 bit 80 Johren worren 21,6 Prozent de Bevölkerung, 5,8 Prozent worren öller. In’n Joohr 2019 legg dat dörgahns Oller bi 44,5 Jahren. Düütschland höört daarmit to den oollste Gesellskuppen de Welt. === Spraken === In alle Rebeden is de Mehrheitsspraak [[Hoochdüütsch]]. In den Oosten warrt ok [[Sorbsch]] snackt, wat mit de [[Slaawsch Spraken|slaawschen Spraken]] [[Tschechsch]] un [[Poolsch]] verwandt is. In’n Noorden warrt ok [[Freesch]], [[Däänsch]] un [[Plattdüütsch]] snackt. Verdeelt över grote Rebeden in Düütschland leevt ok en Minnerheit vun Lüüd, de [[Romani]] snacken doot. Vele Inwahners snackt vandaag ok [[Russ'sche Spraak|Russ’sch]], [[Törksche Spraak|Törksch]], [[Poolsch]], Serbsch un Kroaatsch. Dit Spraken sünd först de lesten Johren dartokamen - mit [[Gastarbeider]]s in de [[1950er]] Johren un mit Utwannerers, de ut de fröhere Sowjetunion kamen sünd un vun Düütschen afstammt. <!-- === Religionen === --> == Kultur == De düütschen Künst- un Kulturhistorie, deren Ruten bit in de Tied de Kelten, Germanen un Römers torügg gahn, hett siet den Middteloller stil- un epochenprenten Persönlichkeiten broch. De düütschen Kultur hettt sük, da Düütschland lang neet as Nationalstaat existeerde, över Joohrhunnerten vör allem över de gemeensame Spraak defineert; ok över de Rieksgründung 1871 herut is Düütschland faak as Kulturnation verstunn worden. Dör de Verbredung van Massenmedien in’n 20. Jahrhundert hett de Popkultur in de düütschen Gesellskupp een hoog Stellenwert krieg. == Historie == === Prähistorie === [[Bild:Loewenmensch1.jpg|duum|Der [[Löwenmensch]] aus der Stadel-Höhle im [[Hohlenstein]], [[Lonetal]], entstanden zwischen 39.000 und 33.000 v.&nbsp;Chr.]] De [[Primaten|Primatenaard]] ''[[Danuvius guggenmosi]]'' leev vöör 11&nbsp;Millionen Jaren in’n Süden van dat hüdige Düütschland un gellt as een mang den eersten Aarden, de up twee Benen leep.<ref>Mike McRae, Mike: ''We Just Found an 11-Million-Year-Old Ancestor That Hints How Humans Began to Walk.'' In:. ''ScienceAlert 6.''&nbsp;November 2019 ([https://www.sciencealert.com/discovery-of-a-new-11-million-year-old-ancestor-reveals-how-humans-began-to-walk online], [https://web.archive.org/web/20220507215803/https://www.sciencealert.com/discovery-of-a-new-11-million-year-old-ancestor-reveals-how-humans-began-to-walk Archiv])</ref> Prähistoorsche Minschen, de [[Homo heidelbergensis]], leven tomindst sied 600.000 Jaren in dat vandaag düütsche Gebeed.<ref>{{Cite journal|last1=Wagner|first1=G. A|last2=Krbetschek|first2=M|last3=Degering|first3=D|last4=Bahain|first4=J.-J|last5=Shao|first5=Q|last6=Falgueres|first6=C|last7=Voinchet|first7=P|last8=Dolo|first8=J.-M|last9=Garcia|first9=T|last10=Rightmire|first10=G. P|date=27 August 2010|title=Radiometric dating of the type-site for Homo heidelbergensis at Mauer, Germany|journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|PNAS]]|volume=107|issue=46|pages=19726–19730|bibcode=2010PNAS..10719726W|doi=10.1073/pnas.1012722107|pmc=2993404|pmid=21041630|doi-access=free}}</ref> To de [[Neanderdaler]], de eren Namen na den Fundoord [[Neanderdaal]] bi [[Düsseldörp]] kregen, keem vöör rund 47.500 Jaren de [[Homo sapiens|''Homo sapiens'']], de anatoomsch moderne Minsch, uut Afrika na Europa towannert.<ref>[https://nachrichten.idw-online.de/2024/01/31/homo-sapiens-erreichte-das-noerdliche-europa-schon-vor-45-000-jahren ''Homo sapiens erreichte das nördliche Europa schon vor 45.000 Jahren''], in: Informationsdienst Wissenschaft, 31. Januar 2024.</ref> De an de 42.000 Jaren ole Kunst van de [[Swääbsche Alb]] uut den [[Jungpaläolithikum]] tellt as de öldste kunnige Kunst van de Minschheid.<ref>[https://www.faz.net/aktuell/feuilleton/debatten/eiszeitkunst-hoehlen-in-baden-wuerttemberg-sind-weltkulturerbe-15098431.html ''Eiszeitkunst-Höhlen Weltkulturerbe, Naumburg wieder nicht.''] [[FAZ.net]], 9.&nbsp;Juli 2017.</ref> Daarmang ene 42.000 jare oole [[Fleut]], dat öldste bekannte Musikinstrument,<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-18196349|title=Earliest music instruments found|date=25 May 2012|work=BBC News|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170903041534/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-18196349|archivedate=3 September 2017}}</ref> de 41.000 Jare ole ''[[Venus vom Hohlefels]]''<ref>{{cite journal|url=https://www.nature.com/articles/nature07995|journal=Nature|volume=459|title=A female figurine from the basal Aurignacian of Hohle Fels Cave in southwestern Germany|last=Conard|first=Nicholas|year=2009|issue=7244|pages=248–252|doi=10.1038/nature07995|pmid=19444215|bibcode=2009Natur.459..248C|s2cid=205216692|accessdate=12 March 2020|archivedate=12 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200212045830/https://www.nature.com/articles/nature07995|url-status=live}}</ref> un de an de 40.000 Jare ole [[Löwenmann]].<ref>{{Cite web|url=http://www.theartnewspaper.com/articles/Ice-Age-iLion-Mani-is-worlds-earliest-figurative-sculpture/28595|title=Ice Age Lion Man is world's earliest figurative sculpture|date=31 January 2013|website=[[The Art Newspaper]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150215162121/http://www.theartnewspaper.com/articles/Ice-Age-iLion-Mani-is-worlds-earliest-figurative-sculpture/28595|archivedate=15 February 2015}}</ref> De [[Linienbandkeramiker]], ene Gruppe, de uut [[Lüttasien|Anatolien]] un över den [[Balkan]] in de [[Jungsteentied]] na Middeleuropa inwannert is, brochte [[Bueree]] un [[Vehtucht|Veetucht]] mit. Se verdrängen van 5700/5600&nbsp;v. Chr. de [[Jäger un Sammler]] uut dat hüdige Süüddüütschland. Eerst 4000&nbsp;v. Chr breid sik de Bueree ook in Noorddüütschland uut un het de [[Ertebølle-Kultuur]] aflööst, de letste Jägerkultuur in Noorddüütschland. 1000 Jaren läter as annerwegens beginnt üm 2200&nbsp;v. Chr. in’n düütschen Gebeed de [[Bronzetiet|Bronzetid]], to den wichtigsten Funnen tellt de [[Himmelsschiev vun Nebra]].<ref>[https://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-6/nebra-sky-disc/ ''Nebra Sky Disc'']. UNESCO. 2013 ([https://web.archive.org/web/20141011061740/http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-6/nebra-sky-disc/ Archiv])</ref> In de [[Hallstatttied]] (1.200–1000&nbsp;v. Chr.) leven in Süüd- un Middeldüütschland [[Kelten]] un [[Iesen|Isen]] keem as een nie Metall up. '''Germanen un Römer''' Üm 600 v. Chr., in de [[Noordsche Bronzetied]] oder de froe [[Iesentiet|Iesentied]] keem in Noorddüütschland de [[Jastörp-Kultuur]] up, de för de [[Germanen]] eer Vöörlöper anseen warrt.<ref>Heather, Peter. "Germany: Ancient History". ''Encyclopædia Britannica Online''. Archived from the original on 31 March 2019. Retrieved 21 November 2020.</ref> Van Noorddüütschland un [[Skandinavien|Süüdskandinavien]] breiden se sik na Süüd, Oost un West to uut un assimileerten de keltschen Gruppen in Süüd- un Middeldüütschland.<ref>Claster, Jill N. (1982). ''Medieval Experience: 300–1400''. New York University Press. p. 35. ISBN <bdi>978-0-8147-1381-5</bdi>.</ref><ref>Heather, Peter. "Germany: Ancient History". ''Encyclopædia Britannica Online''. Archived from the original on 31 March 2019. Retrieved 21 November 2020.</ref> De Germanen an un för sik beginnt mit dat latiensche Woord {{Lang|la|''Germani''}}, dat antike Schriever dat eerst Maal in’n 1.&nbsp;Jhd. v.&nbsp;Chr bruken un een [[Ethnografie|ethnograafschen]] Sammelbegreep is, de keen eenheidlik Volk beteken dee.<ref>[[Walter Pohl]]: ''Die Germanen.'' 2. Auflage, München 2004, S. 3&nbsp;ff.</ref> [[Bild:GermansAD50.svg|duum|Karte der germanischen Stämme Mitteleuropas mit dem römischen Limes und den Legionslagern um 50 n.&nbsp;Chr.]] Dat Gebeed luchts den [[Rhien]] un Süüd de [[Donau]] was in de Tied van 80 bet 260&nbsp;n. Chr. Deel van dat [[Röömsch Riek|Röömsche Riek]]. Een Deel van dat hüdige [[Hessen]] un [[Baden-Württemberg|Baden-Würrtemberg]] het ook daarto höört. Se billen dat Gebeed süüd van de [[Limes]], dat {{Lang|la|''Germania Inferior''}} heet, Noord van de Limes was {{Lang|la|''Germania Magna''}}. Unner [[Augustus]] het dat Röömsche Riek versocht Germanien to verövern. Se richten de Provinz Germani twischen Rhien un Elve in. Man 9 n.Chr. sind Römers in de Slacht bin Teutoborger Woold van Arminius slaan worrn. De Nedderlaag het de Römers umstimmt un se sind uut Germanien aftrokcen. [[:de:Tacitus|Tacitus]] sien Wark ''[[:de:Germania_(Tacitus)|Germania]]'' is de öldste Born, de de Germanen beschrivt. Üm 260 sind germaansche Stämme in dat römmsche Gebed indrungen un na de Hunneninaschoon 375 un de Daalgand van dat röömsche Riek 395 sind germaansche Stämme in de Völkerwannertied na Süüdwest to trocken: de Franken grünnen dat Frankenriek in Westeuropa. de Franken verövern baiern un läter in 7. un 8. Jaarhunderd de Sassen. De oosten van dat hdüige Düütschland was in de Tied noch slaawsch. === Völkerwannertied === === Oostfrankenriek un Hillig Röömsch Riek === === Rhienbund, Düütsch Bund un Noorddüütsch Bund === Anfang vun de 1860er Johren hett de Konflikt vun [[Preußen (Staat)|Preußen]] mit [[Öösterriek]] üm de Vörmacht in’n Düütschen Bund op, de in [[Preußen (Staat)|Preußens]] Sieg in’ [[Düütschen Krieg]] 1866 entstahn de. De [[Düütsch Bund]] wurr op, [[Preußen (Staat)|Preußen]] hett etliche Rebeeden vun noord- un middeldüütsch Kriegsgegner annekteert. 1866 wurr ünner Vörherrschap [[Preußen (Staat)|Preußens]] de [[Noorddüütsch Bund]] tonächst as Militärbundsgrünnen grünnd. Sien Verfaten vun 1867 hett em to’n souveränen Bundsstaat maakt un hett de [[Lüttdüütschen Lösung|lüttdüütsche Lösung]] inleidt – also de Billen vun en düütschen Gesamtstaat ahn [[Öösterriek]]. === Düütsches Kaiserriek === [[Bild:A v Werner - Kaiserproklamation am 18 Januar 1871 (3. Fassung 1885).jpg|duum|De Proklamatschoon vun dat düütsch Kaiserriek 1871, Gemälde Anton von Werners.]] In’n [[Düütsch-Franzöösken Krieg]] sünd de süüddüütschen Staaten den [[Noorddüütsch Bund|Noorddüütschen Bund]] bitreden (1. Januar 1871). De wurr so to’n Natschonalstaat för ganz '''Düütschland'''. An den 18 Januar 1871 nehm de preußisch [[Wilhelm I|König Wilhelm I]]. in Versailles den Kaisertitel an, den he mit de nee Verfaten kreeg. Dat wurr later as Rieksgrünnerdag fiert. [[Otto von Bismarck]], siet 1862 preußischer Ministerpräsident, harr de Rieksgründung bedreeven un wurr eerst Riekskanzler. De Bismarcksche Rieksverfaten hett de Macht vun de konstitutionellen Monarchie stützt, weer aver ok op Moderniseeren utleggt un ambivalent; Gesetten to de School un Zivilehe weern deelwies liberal. För den Rieksdag gull en allgemeen Wahlrecht (för Mannlüüd). Gegend de kathoolsch Kark führ [[Otto von Bismarck|Bismarck]] den Kulturkamp, gegen de Sozialdemokratie hett he af 1878 de Sozialistengesetten erlaaten un hett versöcht, de Arbeiders dör en Sozialgesett an den Staat to binden. De Hoochindustrie in '''Düütschland''' sorg för Weertschops- un Bevölkerungswachstum, Landfloog un en wiet Anstiegen vun den Levensstandard; '''Düütschland''' steeg to de gröttste Volksweertschop vun [[Europa]] op. In dat „[[Drieikaiserjohr]]“ 1888 wurr [[Wilhelm II.]] Kaiser. He forder för dat wertschaplich un militärisch op [[Düütsch Riek]] de Anerkennung vun de bisherigen Grootmächte („Platz an de Sünn“) un hett sück üm nee Kolonien un Flottopbau in’ Imperialismus bemüht. [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Grootbritannien]] hett aver in en nee Bündnissystem (Triple Entente) statt [[Frankriek]] nu [[Düütschland]] utslooten. === Weimarer Republik === === Nazi-Düütschland === === Alliieerte Okupatschoon (1945–1949) === Na den [[Tweete Weltkrieg|Tweten Weltkrieg]] worr dat [[Düütsch Riek|Düütsche Riek]] oplööst un de Rest vun Düütschland indeelt in [[Besettenzonen]]. En annern Deel weer vun de Naverstaten annekteert. Vun den Deel, vun dat Düütsche Riek, de besett weer, sünd de [[Bundsrepubliek]] Düütschland, de [[Öösterriek|Republiek Öösterriek]] un de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] vun worrn. An’n [[3. Oktober]] [[1990]] is de DDR to’n Gellensbereek vun’t [[Grundgesett]] vun de Bundsrepubliek Düütschland bitreden. '''Düütschland''' worr in den Grenzen van de 31. Dezember 1937 updeelde; an’n 5. Juni 1945 liggten de veer Siegermachten – [[USA]], [[Sowjetunion|UdSSR]], [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigte Königriek]] un [[Frankriek]] – Besatzungszonen fast un harr sodenn westelk de Oder-Neiße-Lienje de Hoheitsdwang. === West- un Oostdüütschland === === Vereenigt Düütschland === De düütsche Weddeverenigung worr an’n 3. Oktober 1990 mit de Bitritt van de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] to de Bundsrepubliek Düütschland vollzogen; disse Dag de düütschen Eenheid worr Natschonalfierdag. De 1991 in Kraft tradd [[Twee-plus-Veer-Vertrag]] regelte de [[Düütsch Fraag|düütschen Fraag]] endgültig: De Veer Machten geven hör Hoheitsrechten op, bit Ende 1994 verleet hör Trupps dat Land, '''Düütschland''' kreeg sien vull staatlich Souveränität. '''Düütschland''' hett sück dorto verplicht, blots noch maximal 370.000 Soldaten to hemm. == Politik == === Politsch Systeem === '''Düütschland''' is en Bundsrepubliek. De [[Bundspräsident (Düütschland)|Bundspräsident]] is siet den 12.2.2017 Frank-Walter Steinmeier. [[Bundskanzler (Düütschland)|Bundskanzler]] is siet 2021 [[Olaf Scholz]]. De Verfaten is demokraatsch un sozial. === Bundsdag === Wahl 24. September 2017: * [[Christlich Demokratsche Union vun Düütschland]] (CDU) 26,8% * [[Sozialdemokratsche Partei Düütschland]] (SPD) 20,5% * [[Christlich-Soziale Union in Bayern]] (CSU) 6,2% * [[De Linke]] 9,2% * [[Bündnis 90/De Grönen]] 8,9% * [[Fre’e Demokraatsche Partei]] (FDP) 10,7% * Alternative för Düütschland (AfD) 12,6% * All Annere 5,0% === Reebet vun Düütschland === De föderal opboot Bundsrepubliek besteiht ut 16 Gliedstaaten, de amtlich as ''Länner'' (Bundslänner) betekent worden. De Stadtstaaten [[Berlin]] un [[Hamborg]] bestahn jüst ut gleechnamig Eenheidsgemenen, Wiels [[Bremen]], as dard Stadtstaat, mit [[Bremen]] un [[Bremerhoben]] twee separate Stadtgemenen umfasst. {| class="wikitable" |+ !Land !Höffstadt !Flach in km² !Inwahners |- |[[Baden-Württemberg]] |[[Stuttgart]] |35.751 |11.100.394 |- |[[Bayern]] |[[München]] |70.550 |13.124.737 |- |[[Berlin]] |— |892 |3.669.491 |- |[[Brannenborg]] |[[Potsdam]] |29.654 |2.521.893 |- |[[Bremen]] |— |419 |681.202 |- |[[Hamborg]] |— |755 |1.847.253 |- |[[Hessen]] |[[Wiesbaden]] |21.115 |6.288.080 |- |[[Mekelnborg-Vörpommern]] |[[Swerin]] |23.213 |1.608.138 |- |[[Neddersassen]] |[[Hannober]] |47.616 |7.993.608 |- |[[Noordrhien-Westfalen]] |[[Düsseldörp]] |34.113 |17.947.221 |- |[[Rhienland-Palz]] |[[Mainz]] |19.854 |4.093.903 |- |[[Saarland]] |[[Saarbrücken]] |2569 |986.887 |- |[[Sassen (Bundsland)|Sassen]] |[[Dresden]] |18.450 |4.071.971 |- |[[Sassen-Anholt]] |[[Meideborg]] |20.452 |2.194.782 |- |[[Sleswig-Holsteen]] |[[Kiel]] |15.802 |2.903.773 |- |[[Döringen]] |[[Erfurt]] |16.202 |2.133.378<ref>{{Internetquelle |url=https://statistik.thueringen.de/datenbank/TabAnzeige.asp?GGglied=1&GGTabelle=lk&GGTabelle=gem&GGTabelle=erf&GGTabelle=vg&tabelle=gg000102&startpage=99&csv=&richtung=&sortiere=&vorspalte=1&tit2=&SZDT=&anzahlH=-1&fontgr=12&mkro=&AnzeigeAuswahl=&XLS=&auswahlNr=&felder=2&zeit=2019%7C%7Cs1&anzahlZellen=942 |titel=Thüringer Landesamt für Statistik |abruf=2021-04-01}}</ref> |- |Düütschland |[[Berlin]] |357.376 |83.166.711<ref>{{Internetquelle |url=https://www.destatis.de/DE/Themen/Laender-Regionen/Regionales/_inhalt.html |titel=Regionales |abruf=2021-04-01 |sprache=de}}</ref> |} == Weblenken == {{Commons|Category:Germany|Düütschland}} == Enkelnawiesen == <references /> * [http://www.deutschland.de/ www.deutschland.de] – mehrspraakig Düütschland-Portal (hoochdüütsch, engelsch un veer annere Spraken) {{Länner in Europa}} {{Navigatschoonsliest NATO-Staten}} {{DEFAULTSORT:Duutschland}} [[Kategorie:Land]] [[Kategorie:Düütschland| Düütschland]] dj1copv7lxrzifguajfumogil8s0jot 1040092 1040090 2025-06-09T08:29:25Z Flaverius 21322 /* Geografie */ uut [[:en:Germany#Climate]] un [[:de:Deutschland#Klima]], kiek daat för Schrievers, Verschonen un Oorhevereccht 1040092 wikitext text/x-wiki {{Infobox Land WD |NAAM_INHEEMSCH = Deutschland |NAAM = Düütschland |NAAM_ENGELSCH = Germany |LAAG = |WAHLSPRÖÖK =''[[Einigkeit und Recht und Freiheit]]'' ([[düütsch]] för ''Eenheid un Recht un Freeheit'') |WAPEN =Coat of arms of Germany.svg |HYMNE = [[Das Lied der Deutschen]] |AMTSSPRAKEN = [[Düütsch]]<ref>[[Däänsche Spraak|Däänsch]], [[Plattdüütsch]], [[Sorbsche Spraken|Sorbsch]], [[Romani]] un [[Saterfreesche Spraak|Sater]]- un [[Noordfreesche Spraak|Noordfreesch]] sind Regionaal- oder Minderheidenspraken na de [[Europääsche Charta för Regional- oder Minneheitenspraken]]</ref> |HÖÖFTSTADT = [[Berlin]] |GRÖTTSTE_STADT = Berlin |STAATSFORM = [[Bundsrepubliek]] |BAAS_TITEL = [[Bundspräsident]] [[Bundskanzler]] |BAAS = [[Frank-Walter Steinmeier]] [[Friedrich Merz]] |GRÖTT =357,596 |PERZENT_WATER =2,18 |INWAHNERS_TELLT =82,719,540<ref>https://www.zensus2022.de/DE/Ergebnisse-des-Zensus/_inhalt.html#toc-2</ref> |INWAHNERS_TELLT_JOHR =31. Dezember 2022 |INWAHNERSjeKM2 =236 |BBP_JOHR =2022 |BBP =Nominal: 4,1 Bio. USD (4.) KKP: 5,4 Bio. USD (5.) |BBPjeKOPP =Nominal: 48.756 USD (20.) KKP:64.086 USD (20.) |UNAFHÄNGIGKEIT_TYP =Gründ |UNAFHÄNGIGKEIT =23. Mai 1949 (Bundsrepubliek Düütschland) |GELDSOORT = [[Euro]] |GELDSOORT_SYMBOL =€ |GELDSOORT_AFK =EUR |TIETREBEET =[[MET]] |AFSTANDtoWELTTIET =+1 |TIETREBEET_SOMMER =[[MEST]] |AFSTANDtoWELTTIET_SOMMER =+2 |TLD =[[.de]] |ISO3166 =DE |VÖRWAHL =49 |FOOTNOTEN = }} '''Düütschland''' ({{S|de|''Deutschland''}}), amtlich '''Bundsrepublik Düütschland''' ({{S|de|''Bundesrepublik Deutschland''}}) is ene [[Bundsstaat|Bundsrepubliek]] in [[Middeleuropa]], de sik uut sesstein [[Bundsland (Düütschland)|Bundslänner]] tohoopsett un is een freeiheidlich-demokraatschen un sotschalen Rechtsstaat. Düütschland grenzt an negen Naversstaten. Dat sind van Noord uut mit de Wieserrichte: [[Däänmark]], [[Polen]], [[Tschechien]], [[Öösterriek]], de [[Swiez]], [[Frankriek]], [[Luxemborg]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]]. In’n Noorden liggt Düütschland an de [[Noordsee|Noord-]] un [[Oostsee]], un in’n Süden an’n [[Bodensee]] un de [[Alpen]]. De Stadt mit den meesten Inwahners is [[Berlin]]; anner Metropolen mit mehr as een Millioon Inwahners sünd [[Hamborg]], [[München]] un [[Köln]]. De grootste Metropoolregioon is dat Ruhrgebeed, [[Frankfort an'n Main|Frankfort an’n Main]] is as düütschen Finanzzentrum ook internatschonaal wichtig. == Landsnaam == De Landsnaam kümmt van dat Woord „düütsch“ un stammt van den [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaanschen]] *''þiudiskaz'' ‘den Volk tohörig’af, wat van dat Woord *''þeudō'' ‘Volk’ afleid is un van dat [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsche]] *''tewtéh₂-'' ‘Volk’ stammt, wo ook dat Woord „Teutonen“ van af is.<ref>Albert L. Lloyd, Rosemaire Lühr, Otto Springer: ''Etymologisches Wörterbuch des Althochdeutschen'', Band II, Vandenhoeck & Ruprecht 1998, S. 699–704.</ref> Dat Woord het in’n froen Middelöller toeerst de Minschen betekent, de ene kontinentaalwestgermaansche Spraak spreken doot. De Betekung ''Düütschland'' word siet den 15. Jahrhundert bruukt, is in eenkelten Schriftstücken aver al froher betüüg; in de Frankfurter Översettung de „Goldenen Bulle“ (um 1365) heetst dat ''Dutschelant''. In sienen Naverspraken het Düütschland vele verscheden Namenvarianten. In anner germaanschen Spraken –&nbsp;Engelsch uutbenomen&nbsp;– leid sik de Naam ook van *''þiudiskaz'' af, so as {{S|nl|''Duitsland''}}, {{S|da|''Tyskland''}}. De fransche Naam {{S|fr|''Allemagne''}} kümmt van’n Alemannenstamm af un het sik in anner romaanschen Spraken, man ook in dat Törksche oder Araabsche uutbreid. Dat engelsche ''Germany'' oder dat italieensche ''Germania'' kümmt van dat latiensche Germania. De slaawschen Spraken ''němьcь'' betekent Düütschland as dat stumme Land. Dat Finnsche un Eestensche hebbt mit ''Saksa'' den Naam van de middelsassische Spraak övernaamen. == Territorium == In Düütschland worden all tosamen 51 Prozent de Flach landwertschoplich bruukt (2016), Walden sünd 30 Prozent. 14 Prozent worden as Siedlungs- un Verkehrsflach bruukt. Waterflachen kummen op twee Prozent, de ännern dree Prozent verdelen sük op anner Flachen, meestens Unland un anner. Düütschland hett all tosamen negen Navers: In’n Noorden grenzt Düütschland an [[Däänmark]], in’n Noordoosten an Polen, in’n Oosten an de [[Tschechien|Tschech’sche Republiek]], in’n Süüdoosten an [[Öösterriek]], in’n Süden an de [[Swiez]], in’n Süüdwesten an [[Frankriek]], in’n Westen an [[Luxemborg]] un an [[Belgien]], un in’n Noordwesten an de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]. De Länge vun de Grenz bedraggst all tosamen 3876 km². Daarmit is Düütschland dat europäisk Land mit den meesten Navers. <!-- == Geografie == === Physische Geografie === Kurze Beschreibung der Staatsfläche hinsichtlich Lage (Geographische Koordinaten nach Längen- und Breitengrad, Nachbarstaaten), Ausdehnung (Nord-Süd, Ost-West in km), Fläche absolut (km²) und relativ (x-größter Staat der Erde), Landfläche und Seefläche (Ausschließliche Wirtschaftszone), Zeitzonen, Grenzlänge/ Küstenlänge (km), Eckpunkte (nördlichster, südlichster, westlichster und östlichster Ort), geometrischer Mittelpunkt (optional) usw. === Geologie === === Geomorphologie === === Klima === === Flora === === Fauna === === Ümwelt === --> == Geografie == [[Bild:Deutschland_topo.jpg|duum|A physical map of Germany]] Düütschland is mit 357,.596 km² dat sövent gröttste Land in Europa.<ref name="CIA">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/germany/|title=Germany|website=World Factbook|publisher=CIA|accessdate=29 March 2020|archivedate=9 January 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210109075739/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/germany|url-status=live}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.statistikportal.de/de/bevoelkerung/flaeche-und-bevoelkerung |titel=Fläche und Bevölkerung {{!}} Statistikportal.de |abruf=2025-06-09 |sprache=de}}</ref> De Naverlänner sünd [[Däänmark]] in’n Noorden, [[Polen]] un [[Tschechien]] in’n Oosten, [[Öösterriek]] un de [[Swiez]] in’n Süden un [[Frankriek]], [[Luxemborg]], [[Belgien]] un de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] in’n Westen. Düütschland liggt in’n Noordwesten an de [[Noordsee|Noordsse]] un in’n Noordoosten an de [[Oostsee]]. De höögste Punkt is de [[Zugspitze]] ({{Hööchd|2963}}) un liggt in den [[Alpen]] in’n Süden vun Düütschland. De leegste Punkt liggt an de Noordseeküst in de Gemeen [[Neendörp-Sassenbann]] (3,54&nbsp;m ünner de Seespegel). === Klima === De gröttste Deel vun Düütschland liggt in de [[Matig Klima|matige Klimazoon]] un het in’n Noorden un Westen [[Seeklima]], in’n Oosten un Süüdoosten [[Landklima]]. De Winter sünd besünners in den Alpen in’n Süden vun Düütschland koold, in’n Noorden vun dat Land faken eer küll mit ringen [[Nedderslag]] un bedeckt Heven. De Summer köönt heet un dröög oder küll un natt sien. De Noorddeel het grotendeels Westwind, de fuchte Luft vun Noordsee mitbringt, de Temperaturen evenmatig höllt un för veel Nedderslag sorgt. De Süüdoosten het den ringsten Inflood vun dat Seeklima, so dat hier grötter Temperatuurextrmen to finnen sünd.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.britannica.com/place/Germany/Climate |titel=Germany - Climate, Temperate, Rainfall {{!}} Britannica |datum=2025-06-06 |abruf=2025-06-09 |sprache=en}}</ref> De döörsniddliche Temperatuur dat ganze Jaar över weer in de Normaalperiood 1961–1990 8,2 °C, de middelst Döörsniddtemperaturen in den verscheden Maanden liggt twüschen −0,5 °C in’n Januar un 16,9 °C in’n Juli. De middelste Nedderslag dat jaar över is 789 Millimeter. De Februar is mit döörsniddlich 49 Millimeter de dröögste Maand, den meiste Neddersalg kümmt in’n Juni daal (85 Milimeter).<ref>{{Internetquelle |url=https://www.dwd.de/DE/Home/home_node.html |titel=Wetter und Klima - Deutscher Wetterdienst - Startseite |abruf=2025-06-09 |sprache=de}}</ref> De leegste Temperatuur, de je meten worrn is, weer −37,8 °C, 1929 in [[Wolnzach]]. De höögste meten Temperatuur weer 41,2 °C op’n 25. Juli 2019 in [[Duisburg-Baerl]] un in [[Tönisvorst]].<ref>[https://www.ndr.de/nachrichten/niedersachsen/osnabrueck_emsland/Vom-DWD-annulliert-Lingen-verliert-deutschen-Hitzerekord,lingen874.html ''Vom DWD annulliert: Lingen verliert deutschen Hitzerekord,''] NDR.de, 17. Dezember 2020.</ref> == Bevölkerung == === Demografie === Na Fortschreibung de Zensus 2011 leevden an’n 31. Dezember 2022 in Düütschland 84.358.845 Inwahners op een Flach vun 357.587,77 km². Dat Land höört mit ungefähr 236 [[Homo sapiens|Minschen]] pro km² to den dicht besiedelten Flachenstaaten. 18,3 Prozent vun de Inwahners worren in’n Joohr 2015 unner 20 Johren, 24,5 Prozent tüsken 20 un 40 Johren un 29,8 Prozent tüsken 40 un 60 Jahre oold. In’n Oller van 60 bit 80 Johren worren 21,6 Prozent de Bevölkerung, 5,8 Prozent worren öller. In’n Joohr 2019 legg dat dörgahns Oller bi 44,5 Jahren. Düütschland höört daarmit to den oollste Gesellskuppen de Welt. === Spraken === In alle Rebeden is de Mehrheitsspraak [[Hoochdüütsch]]. In den Oosten warrt ok [[Sorbsch]] snackt, wat mit de [[Slaawsch Spraken|slaawschen Spraken]] [[Tschechsch]] un [[Poolsch]] verwandt is. In’n Noorden warrt ok [[Freesch]], [[Däänsch]] un [[Plattdüütsch]] snackt. Verdeelt över grote Rebeden in Düütschland leevt ok en Minnerheit vun Lüüd, de [[Romani]] snacken doot. Vele Inwahners snackt vandaag ok [[Russ'sche Spraak|Russ’sch]], [[Törksche Spraak|Törksch]], [[Poolsch]], Serbsch un Kroaatsch. Dit Spraken sünd först de lesten Johren dartokamen - mit [[Gastarbeider]]s in de [[1950er]] Johren un mit Utwannerers, de ut de fröhere Sowjetunion kamen sünd un vun Düütschen afstammt. <!-- === Religionen === --> == Kultur == De düütschen Künst- un Kulturhistorie, deren Ruten bit in de Tied de Kelten, Germanen un Römers torügg gahn, hett siet den Middteloller stil- un epochenprenten Persönlichkeiten broch. De düütschen Kultur hettt sük, da Düütschland lang neet as Nationalstaat existeerde, över Joohrhunnerten vör allem över de gemeensame Spraak defineert; ok över de Rieksgründung 1871 herut is Düütschland faak as Kulturnation verstunn worden. Dör de Verbredung van Massenmedien in’n 20. Jahrhundert hett de Popkultur in de düütschen Gesellskupp een hoog Stellenwert krieg. == Historie == === Prähistorie === [[Bild:Loewenmensch1.jpg|duum|Der [[Löwenmensch]] aus der Stadel-Höhle im [[Hohlenstein]], [[Lonetal]], entstanden zwischen 39.000 und 33.000 v.&nbsp;Chr.]] De [[Primaten|Primatenaard]] ''[[Danuvius guggenmosi]]'' leev vöör 11&nbsp;Millionen Jaren in’n Süden van dat hüdige Düütschland un gellt as een mang den eersten Aarden, de up twee Benen leep.<ref>Mike McRae, Mike: ''We Just Found an 11-Million-Year-Old Ancestor That Hints How Humans Began to Walk.'' In:. ''ScienceAlert 6.''&nbsp;November 2019 ([https://www.sciencealert.com/discovery-of-a-new-11-million-year-old-ancestor-reveals-how-humans-began-to-walk online], [https://web.archive.org/web/20220507215803/https://www.sciencealert.com/discovery-of-a-new-11-million-year-old-ancestor-reveals-how-humans-began-to-walk Archiv])</ref> Prähistoorsche Minschen, de [[Homo heidelbergensis]], leven tomindst sied 600.000 Jaren in dat vandaag düütsche Gebeed.<ref>{{Cite journal|last1=Wagner|first1=G. A|last2=Krbetschek|first2=M|last3=Degering|first3=D|last4=Bahain|first4=J.-J|last5=Shao|first5=Q|last6=Falgueres|first6=C|last7=Voinchet|first7=P|last8=Dolo|first8=J.-M|last9=Garcia|first9=T|last10=Rightmire|first10=G. P|date=27 August 2010|title=Radiometric dating of the type-site for Homo heidelbergensis at Mauer, Germany|journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|PNAS]]|volume=107|issue=46|pages=19726–19730|bibcode=2010PNAS..10719726W|doi=10.1073/pnas.1012722107|pmc=2993404|pmid=21041630|doi-access=free}}</ref> To de [[Neanderdaler]], de eren Namen na den Fundoord [[Neanderdaal]] bi [[Düsseldörp]] kregen, keem vöör rund 47.500 Jaren de [[Homo sapiens|''Homo sapiens'']], de anatoomsch moderne Minsch, uut Afrika na Europa towannert.<ref>[https://nachrichten.idw-online.de/2024/01/31/homo-sapiens-erreichte-das-noerdliche-europa-schon-vor-45-000-jahren ''Homo sapiens erreichte das nördliche Europa schon vor 45.000 Jahren''], in: Informationsdienst Wissenschaft, 31. Januar 2024.</ref> De an de 42.000 Jaren ole Kunst van de [[Swääbsche Alb]] uut den [[Jungpaläolithikum]] tellt as de öldste kunnige Kunst van de Minschheid.<ref>[https://www.faz.net/aktuell/feuilleton/debatten/eiszeitkunst-hoehlen-in-baden-wuerttemberg-sind-weltkulturerbe-15098431.html ''Eiszeitkunst-Höhlen Weltkulturerbe, Naumburg wieder nicht.''] [[FAZ.net]], 9.&nbsp;Juli 2017.</ref> Daarmang ene 42.000 jare oole [[Fleut]], dat öldste bekannte Musikinstrument,<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-18196349|title=Earliest music instruments found|date=25 May 2012|work=BBC News|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170903041534/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-18196349|archivedate=3 September 2017}}</ref> de 41.000 Jare ole ''[[Venus vom Hohlefels]]''<ref>{{cite journal|url=https://www.nature.com/articles/nature07995|journal=Nature|volume=459|title=A female figurine from the basal Aurignacian of Hohle Fels Cave in southwestern Germany|last=Conard|first=Nicholas|year=2009|issue=7244|pages=248–252|doi=10.1038/nature07995|pmid=19444215|bibcode=2009Natur.459..248C|s2cid=205216692|accessdate=12 March 2020|archivedate=12 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200212045830/https://www.nature.com/articles/nature07995|url-status=live}}</ref> un de an de 40.000 Jare ole [[Löwenmann]].<ref>{{Cite web|url=http://www.theartnewspaper.com/articles/Ice-Age-iLion-Mani-is-worlds-earliest-figurative-sculpture/28595|title=Ice Age Lion Man is world's earliest figurative sculpture|date=31 January 2013|website=[[The Art Newspaper]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150215162121/http://www.theartnewspaper.com/articles/Ice-Age-iLion-Mani-is-worlds-earliest-figurative-sculpture/28595|archivedate=15 February 2015}}</ref> De [[Linienbandkeramiker]], ene Gruppe, de uut [[Lüttasien|Anatolien]] un över den [[Balkan]] in de [[Jungsteentied]] na Middeleuropa inwannert is, brochte [[Bueree]] un [[Vehtucht|Veetucht]] mit. Se verdrängen van 5700/5600&nbsp;v. Chr. de [[Jäger un Sammler]] uut dat hüdige Süüddüütschland. Eerst 4000&nbsp;v. Chr breid sik de Bueree ook in Noorddüütschland uut un het de [[Ertebølle-Kultuur]] aflööst, de letste Jägerkultuur in Noorddüütschland. 1000 Jaren läter as annerwegens beginnt üm 2200&nbsp;v. Chr. in’n düütschen Gebeed de [[Bronzetiet|Bronzetid]], to den wichtigsten Funnen tellt de [[Himmelsschiev vun Nebra]].<ref>[https://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-6/nebra-sky-disc/ ''Nebra Sky Disc'']. UNESCO. 2013 ([https://web.archive.org/web/20141011061740/http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-6/nebra-sky-disc/ Archiv])</ref> In de [[Hallstatttied]] (1.200–1000&nbsp;v. Chr.) leven in Süüd- un Middeldüütschland [[Kelten]] un [[Iesen|Isen]] keem as een nie Metall up. '''Germanen un Römer''' Üm 600 v. Chr., in de [[Noordsche Bronzetied]] oder de froe [[Iesentiet|Iesentied]] keem in Noorddüütschland de [[Jastörp-Kultuur]] up, de för de [[Germanen]] eer Vöörlöper anseen warrt.<ref>Heather, Peter. "Germany: Ancient History". ''Encyclopædia Britannica Online''. Archived from the original on 31 March 2019. Retrieved 21 November 2020.</ref> Van Noorddüütschland un [[Skandinavien|Süüdskandinavien]] breiden se sik na Süüd, Oost un West to uut un assimileerten de keltschen Gruppen in Süüd- un Middeldüütschland.<ref>Claster, Jill N. (1982). ''Medieval Experience: 300–1400''. New York University Press. p. 35. ISBN <bdi>978-0-8147-1381-5</bdi>.</ref><ref>Heather, Peter. "Germany: Ancient History". ''Encyclopædia Britannica Online''. Archived from the original on 31 March 2019. Retrieved 21 November 2020.</ref> De Germanen an un för sik beginnt mit dat latiensche Woord {{Lang|la|''Germani''}}, dat antike Schriever dat eerst Maal in’n 1.&nbsp;Jhd. v.&nbsp;Chr bruken un een [[Ethnografie|ethnograafschen]] Sammelbegreep is, de keen eenheidlik Volk beteken dee.<ref>[[Walter Pohl]]: ''Die Germanen.'' 2. Auflage, München 2004, S. 3&nbsp;ff.</ref> [[Bild:GermansAD50.svg|duum|Karte der germanischen Stämme Mitteleuropas mit dem römischen Limes und den Legionslagern um 50 n.&nbsp;Chr.]] Dat Gebeed luchts den [[Rhien]] un Süüd de [[Donau]] was in de Tied van 80 bet 260&nbsp;n. Chr. Deel van dat [[Röömsch Riek|Röömsche Riek]]. Een Deel van dat hüdige [[Hessen]] un [[Baden-Württemberg|Baden-Würrtemberg]] het ook daarto höört. Se billen dat Gebeed süüd van de [[Limes]], dat {{Lang|la|''Germania Inferior''}} heet, Noord van de Limes was {{Lang|la|''Germania Magna''}}. Unner [[Augustus]] het dat Röömsche Riek versocht Germanien to verövern. Se richten de Provinz Germani twischen Rhien un Elve in. Man 9 n.Chr. sind Römers in de Slacht bin Teutoborger Woold van Arminius slaan worrn. De Nedderlaag het de Römers umstimmt un se sind uut Germanien aftrokcen. [[:de:Tacitus|Tacitus]] sien Wark ''[[:de:Germania_(Tacitus)|Germania]]'' is de öldste Born, de de Germanen beschrivt. Üm 260 sind germaansche Stämme in dat römmsche Gebed indrungen un na de Hunneninaschoon 375 un de Daalgand van dat röömsche Riek 395 sind germaansche Stämme in de Völkerwannertied na Süüdwest to trocken: de Franken grünnen dat Frankenriek in Westeuropa. de Franken verövern baiern un läter in 7. un 8. Jaarhunderd de Sassen. De oosten van dat hdüige Düütschland was in de Tied noch slaawsch. === Völkerwannertied === === Oostfrankenriek un Hillig Röömsch Riek === === Rhienbund, Düütsch Bund un Noorddüütsch Bund === Anfang vun de 1860er Johren hett de Konflikt vun [[Preußen (Staat)|Preußen]] mit [[Öösterriek]] üm de Vörmacht in’n Düütschen Bund op, de in [[Preußen (Staat)|Preußens]] Sieg in’ [[Düütschen Krieg]] 1866 entstahn de. De [[Düütsch Bund]] wurr op, [[Preußen (Staat)|Preußen]] hett etliche Rebeeden vun noord- un middeldüütsch Kriegsgegner annekteert. 1866 wurr ünner Vörherrschap [[Preußen (Staat)|Preußens]] de [[Noorddüütsch Bund]] tonächst as Militärbundsgrünnen grünnd. Sien Verfaten vun 1867 hett em to’n souveränen Bundsstaat maakt un hett de [[Lüttdüütschen Lösung|lüttdüütsche Lösung]] inleidt – also de Billen vun en düütschen Gesamtstaat ahn [[Öösterriek]]. === Düütsches Kaiserriek === [[Bild:A v Werner - Kaiserproklamation am 18 Januar 1871 (3. Fassung 1885).jpg|duum|De Proklamatschoon vun dat düütsch Kaiserriek 1871, Gemälde Anton von Werners.]] In’n [[Düütsch-Franzöösken Krieg]] sünd de süüddüütschen Staaten den [[Noorddüütsch Bund|Noorddüütschen Bund]] bitreden (1. Januar 1871). De wurr so to’n Natschonalstaat för ganz '''Düütschland'''. An den 18 Januar 1871 nehm de preußisch [[Wilhelm I|König Wilhelm I]]. in Versailles den Kaisertitel an, den he mit de nee Verfaten kreeg. Dat wurr later as Rieksgrünnerdag fiert. [[Otto von Bismarck]], siet 1862 preußischer Ministerpräsident, harr de Rieksgründung bedreeven un wurr eerst Riekskanzler. De Bismarcksche Rieksverfaten hett de Macht vun de konstitutionellen Monarchie stützt, weer aver ok op Moderniseeren utleggt un ambivalent; Gesetten to de School un Zivilehe weern deelwies liberal. För den Rieksdag gull en allgemeen Wahlrecht (för Mannlüüd). Gegend de kathoolsch Kark führ [[Otto von Bismarck|Bismarck]] den Kulturkamp, gegen de Sozialdemokratie hett he af 1878 de Sozialistengesetten erlaaten un hett versöcht, de Arbeiders dör en Sozialgesett an den Staat to binden. De Hoochindustrie in '''Düütschland''' sorg för Weertschops- un Bevölkerungswachstum, Landfloog un en wiet Anstiegen vun den Levensstandard; '''Düütschland''' steeg to de gröttste Volksweertschop vun [[Europa]] op. In dat „[[Drieikaiserjohr]]“ 1888 wurr [[Wilhelm II.]] Kaiser. He forder för dat wertschaplich un militärisch op [[Düütsch Riek]] de Anerkennung vun de bisherigen Grootmächte („Platz an de Sünn“) un hett sück üm nee Kolonien un Flottopbau in’ Imperialismus bemüht. [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Grootbritannien]] hett aver in en nee Bündnissystem (Triple Entente) statt [[Frankriek]] nu [[Düütschland]] utslooten. === Weimarer Republik === === Nazi-Düütschland === === Alliieerte Okupatschoon (1945–1949) === Na den [[Tweete Weltkrieg|Tweten Weltkrieg]] worr dat [[Düütsch Riek|Düütsche Riek]] oplööst un de Rest vun Düütschland indeelt in [[Besettenzonen]]. En annern Deel weer vun de Naverstaten annekteert. Vun den Deel, vun dat Düütsche Riek, de besett weer, sünd de [[Bundsrepubliek]] Düütschland, de [[Öösterriek|Republiek Öösterriek]] un de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] vun worrn. An’n [[3. Oktober]] [[1990]] is de DDR to’n Gellensbereek vun’t [[Grundgesett]] vun de Bundsrepubliek Düütschland bitreden. '''Düütschland''' worr in den Grenzen van de 31. Dezember 1937 updeelde; an’n 5. Juni 1945 liggten de veer Siegermachten – [[USA]], [[Sowjetunion|UdSSR]], [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigte Königriek]] un [[Frankriek]] – Besatzungszonen fast un harr sodenn westelk de Oder-Neiße-Lienje de Hoheitsdwang. === West- un Oostdüütschland === === Vereenigt Düütschland === De düütsche Weddeverenigung worr an’n 3. Oktober 1990 mit de Bitritt van de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] to de Bundsrepubliek Düütschland vollzogen; disse Dag de düütschen Eenheid worr Natschonalfierdag. De 1991 in Kraft tradd [[Twee-plus-Veer-Vertrag]] regelte de [[Düütsch Fraag|düütschen Fraag]] endgültig: De Veer Machten geven hör Hoheitsrechten op, bit Ende 1994 verleet hör Trupps dat Land, '''Düütschland''' kreeg sien vull staatlich Souveränität. '''Düütschland''' hett sück dorto verplicht, blots noch maximal 370.000 Soldaten to hemm. == Politik == === Politsch Systeem === '''Düütschland''' is en Bundsrepubliek. De [[Bundspräsident (Düütschland)|Bundspräsident]] is siet den 12.2.2017 Frank-Walter Steinmeier. [[Bundskanzler (Düütschland)|Bundskanzler]] is siet 2021 [[Olaf Scholz]]. De Verfaten is demokraatsch un sozial. === Bundsdag === Wahl 24. September 2017: * [[Christlich Demokratsche Union vun Düütschland]] (CDU) 26,8% * [[Sozialdemokratsche Partei Düütschland]] (SPD) 20,5% * [[Christlich-Soziale Union in Bayern]] (CSU) 6,2% * [[De Linke]] 9,2% * [[Bündnis 90/De Grönen]] 8,9% * [[Fre’e Demokraatsche Partei]] (FDP) 10,7% * Alternative för Düütschland (AfD) 12,6% * All Annere 5,0% === Reebet vun Düütschland === De föderal opboot Bundsrepubliek besteiht ut 16 Gliedstaaten, de amtlich as ''Länner'' (Bundslänner) betekent worden. De Stadtstaaten [[Berlin]] un [[Hamborg]] bestahn jüst ut gleechnamig Eenheidsgemenen, Wiels [[Bremen]], as dard Stadtstaat, mit [[Bremen]] un [[Bremerhoben]] twee separate Stadtgemenen umfasst. {| class="wikitable" |+ !Land !Höffstadt !Flach in km² !Inwahners |- |[[Baden-Württemberg]] |[[Stuttgart]] |35.751 |11.100.394 |- |[[Bayern]] |[[München]] |70.550 |13.124.737 |- |[[Berlin]] |— |892 |3.669.491 |- |[[Brannenborg]] |[[Potsdam]] |29.654 |2.521.893 |- |[[Bremen]] |— |419 |681.202 |- |[[Hamborg]] |— |755 |1.847.253 |- |[[Hessen]] |[[Wiesbaden]] |21.115 |6.288.080 |- |[[Mekelnborg-Vörpommern]] |[[Swerin]] |23.213 |1.608.138 |- |[[Neddersassen]] |[[Hannober]] |47.616 |7.993.608 |- |[[Noordrhien-Westfalen]] |[[Düsseldörp]] |34.113 |17.947.221 |- |[[Rhienland-Palz]] |[[Mainz]] |19.854 |4.093.903 |- |[[Saarland]] |[[Saarbrücken]] |2569 |986.887 |- |[[Sassen (Bundsland)|Sassen]] |[[Dresden]] |18.450 |4.071.971 |- |[[Sassen-Anholt]] |[[Meideborg]] |20.452 |2.194.782 |- |[[Sleswig-Holsteen]] |[[Kiel]] |15.802 |2.903.773 |- |[[Döringen]] |[[Erfurt]] |16.202 |2.133.378<ref>{{Internetquelle |url=https://statistik.thueringen.de/datenbank/TabAnzeige.asp?GGglied=1&GGTabelle=lk&GGTabelle=gem&GGTabelle=erf&GGTabelle=vg&tabelle=gg000102&startpage=99&csv=&richtung=&sortiere=&vorspalte=1&tit2=&SZDT=&anzahlH=-1&fontgr=12&mkro=&AnzeigeAuswahl=&XLS=&auswahlNr=&felder=2&zeit=2019%7C%7Cs1&anzahlZellen=942 |titel=Thüringer Landesamt für Statistik |abruf=2021-04-01}}</ref> |- |Düütschland |[[Berlin]] |357.376 |83.166.711<ref>{{Internetquelle |url=https://www.destatis.de/DE/Themen/Laender-Regionen/Regionales/_inhalt.html |titel=Regionales |abruf=2021-04-01 |sprache=de}}</ref> |} == Weblenken == {{Commons|Category:Germany|Düütschland}} == Enkelnawiesen == <references /> * [http://www.deutschland.de/ www.deutschland.de] – mehrspraakig Düütschland-Portal (hoochdüütsch, engelsch un veer annere Spraken) {{Länner in Europa}} {{Navigatschoonsliest NATO-Staten}} {{DEFAULTSORT:Duutschland}} [[Kategorie:Land]] [[Kategorie:Düütschland| Düütschland]] 2hfifyob8bwttf3ct7p62kah2e2tor8 1040093 1040092 2025-06-09T08:35:12Z Flaverius 21322 1040093 wikitext text/x-wiki {{Infobox Land WD |NAAM_INHEEMSCH = Deutschland |NAAM = Düütschland |NAAM_ENGELSCH = Germany |LAAG = |WAHLSPRÖÖK =''[[Einigkeit und Recht und Freiheit]]'' ([[düütsch]] för ''Eenheid un Recht un Freeheit'') |WAPEN =Coat of arms of Germany.svg |HYMNE = [[Das Lied der Deutschen]] |AMTSSPRAKEN = [[Düütsch]]<ref>[[Däänsche Spraak|Däänsch]], [[Plattdüütsch]], [[Sorbsche Spraken|Sorbsch]], [[Romani]] un [[Saterfreesche Spraak|Sater]]- un [[Noordfreesche Spraak|Noordfreesch]] sind Regionaal- oder Minderheidenspraken na de [[Europääsche Charta för Regional- oder Minneheitenspraken]]</ref> |HÖÖFTSTADT = [[Berlin]] |GRÖTTSTE_STADT = Berlin |STAATSFORM = [[Bundsrepubliek]] |BAAS_TITEL = [[Bundspräsident]] [[Bundskanzler]] |BAAS = [[Frank-Walter Steinmeier]] [[Friedrich Merz]] |GRÖTT =357,596 |PERZENT_WATER =2,18 |INWAHNERS_TELLT =82,719,540<ref>https://www.zensus2022.de/DE/Ergebnisse-des-Zensus/_inhalt.html#toc-2</ref> |INWAHNERS_TELLT_JOHR =31. Dezember 2022 |INWAHNERSjeKM2 =236 |BBP_JOHR =2022 |BBP =Nominal: 4,1 Bio. USD (4.) KKP: 5,4 Bio. USD (5.) |BBPjeKOPP =Nominal: 48.756 USD (20.) KKP:64.086 USD (20.) |UNAFHÄNGIGKEIT_TYP =Gründ |UNAFHÄNGIGKEIT =23. Mai 1949 (Bundsrepubliek Düütschland) |GELDSOORT = [[Euro]] |GELDSOORT_SYMBOL =€ |GELDSOORT_AFK =EUR |TIETREBEET =[[MET]] |AFSTANDtoWELTTIET =+1 |TIETREBEET_SOMMER =[[MEST]] |AFSTANDtoWELTTIET_SOMMER =+2 |TLD =[[.de]] |ISO3166 =DE |VÖRWAHL =49 |FOOTNOTEN = }} '''Düütschland''' ({{S|de|''Deutschland''}}), amtlich '''Bundsrepublik Düütschland''' ({{S|de|''Bundesrepublik Deutschland''}}) is ene [[Bundsstaat|Bundsrepubliek]] in [[Middeleuropa]], de sik uut sesstein [[Bundsland (Düütschland)|Bundslänner]] tohoopsett un is een freeiheidlich-demokraatschen un sotschalen Rechtsstaat. Düütschland grenzt an negen Naversstaten. Dat sind van Noord uut mit de Wieserrichte: [[Däänmark]], [[Polen]], [[Tschechien]], [[Öösterriek]], de [[Swiez]], [[Frankriek]], [[Luxemborg]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]]. In’n Noorden liggt Düütschland an de [[Noordsee|Noord-]] un [[Oostsee]], un in’n Süden an’n [[Bodensee]] un de [[Alpen]]. De Stadt mit den meesten Inwahners is [[Berlin]]; anner Metropolen mit mehr as een Millioon Inwahners sünd [[Hamborg]], [[München]] un [[Köln]]. De grootste Metropoolregioon is dat Ruhrgebeed, [[Frankfort an'n Main|Frankfort an’n Main]] is as düütschen Finanzzentrum ook internatschonaal wichtig. == Landsnaam == De Landsnaam kümmt van dat Woord „düütsch“ un stammt van den [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaanschen]] *''þiudiskaz'' ‘den Volk tohörig’af, wat van dat Woord *''þeudō'' ‘Volk’ afleid is un van dat [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsche]] *''tewtéh₂-'' ‘Volk’ stammt, wo ook dat Woord „Teutonen“ van af is.<ref>Albert L. Lloyd, Rosemaire Lühr, Otto Springer: ''Etymologisches Wörterbuch des Althochdeutschen'', Band II, Vandenhoeck & Ruprecht 1998, S. 699–704.</ref> Dat Woord het in’n froen Middelöller toeerst de Minschen betekent, de ene kontinentaalwestgermaansche Spraak spreken doot. De Betekung ''Düütschland'' word siet den 15. Jahrhundert bruukt, is in eenkelten Schriftstücken aver al froher betüüg; in de Frankfurter Översettung de „Goldenen Bulle“ (um 1365) heetst dat ''Dutschelant''. In sienen Naverspraken het Düütschland vele verscheden Namenvarianten. In anner germaanschen Spraken –&nbsp;Engelsch uutbenomen&nbsp;– leid sik de Naam ook van *''þiudiskaz'' af, so as {{S|nl|''Duitsland''}}, {{S|da|''Tyskland''}}. De fransche Naam {{S|fr|''Allemagne''}} kümmt van’n Alemannenstamm af un het sik in anner romaanschen Spraken, man ook in dat Törksche oder Araabsche uutbreid. Dat engelsche ''Germany'' oder dat italieensche ''Germania'' kümmt van dat latiensche Germania. De slaawschen Spraken ''němьcь'' betekent Düütschland as dat stumme Land. Dat Finnsche un Eestensche hebbt mit ''Saksa'' den Naam van de middelsassische Spraak övernaamen. == Territorium == In Düütschland worden all tosamen 51 Prozent de Flach landwertschoplich bruukt (2016), Walden sünd 30 Prozent. 14 Prozent worden as Siedlungs- un Verkehrsflach bruukt. Waterflachen kummen op twee Prozent, de ännern dree Prozent verdelen sük op anner Flachen, meestens Unland un anner. Düütschland hett all tosamen negen Navers: In’n Noorden grenzt Düütschland an [[Däänmark]], in’n Noordoosten an Polen, in’n Oosten an de [[Tschechien|Tschech’sche Republiek]], in’n Süüdoosten an [[Öösterriek]], in’n Süden an de [[Swiez]], in’n Süüdwesten an [[Frankriek]], in’n Westen an [[Luxemborg]] un an [[Belgien]], un in’n Noordwesten an de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]. De Länge vun de Grenz bedraggst all tosamen 3876 km². Daarmit is Düütschland dat europäisk Land mit den meesten Navers. <!-- == Geografie == === Physische Geografie === Kurze Beschreibung der Staatsfläche hinsichtlich Lage (Geographische Koordinaten nach Längen- und Breitengrad, Nachbarstaaten), Ausdehnung (Nord-Süd, Ost-West in km), Fläche absolut (km²) und relativ (x-größter Staat der Erde), Landfläche und Seefläche (Ausschließliche Wirtschaftszone), Zeitzonen, Grenzlänge/ Küstenlänge (km), Eckpunkte (nördlichster, südlichster, westlichster und östlichster Ort), geometrischer Mittelpunkt (optional) usw. === Geologie === === Geomorphologie === === Klima === === Flora === === Fauna === === Ümwelt === --> == Geografie == [[Bild:Deutschland_topo.jpg|duum|A physical map of Germany]] Düütschland is mit 357,.596 km² dat sövent gröttste Land in Europa.<ref name="CIA">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/germany/|title=Germany|website=World Factbook|publisher=CIA|accessdate=29 March 2020|archivedate=9 January 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210109075739/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/germany|url-status=live}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.statistikportal.de/de/bevoelkerung/flaeche-und-bevoelkerung |titel=Fläche und Bevölkerung {{!}} Statistikportal.de |abruf=2025-06-09 |sprache=de}}</ref> De Naverlänner sünd [[Däänmark]] in’n Noorden, [[Polen]] un [[Tschechien]] in’n Oosten, [[Öösterriek]] un de [[Swiez]] in’n Süden un [[Frankriek]], [[Luxemborg]], [[Belgien]] un de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] in’n Westen. Düütschland liggt in’n Noordwesten an de [[Noordsee|Noordsse]] un in’n Noordoosten an de [[Oostsee]]. De höögste Punkt is de [[Zugspitze]] ({{Hööchd|2963}}) un liggt in den [[Alpen]] in’n Süden vun Düütschland. De leegste Punkt liggt an de Noordseeküst in de Gemeen [[Neendörp-Sassenbann]] (3,54&nbsp;m ünner de Seespegel). === Klima === De gröttste Deel vun Düütschland liggt in de [[Matig Klima|matige Klimazoon]] un het in’n Noorden un Westen [[Seeklima]], in’n Oosten un Süüdoosten [[Landklima]]. De Winter sünd besünners in den Alpen in’n Süden vun Düütschland koold, in’n Noorden vun dat Land faken eer küll mit ringen [[Nedderslag]] un bedeckt Heven. De Summer köönt heet un dröög oder küll un natt sien. De Noorddeel het grotendeels Westwind, de fuchte Luft vun Noordsee mitbringt, de Temperaturen evenmatig höllt un för veel Nedderslag sorgt. De Süüdoosten het den ringsten Inflood vun dat Seeklima, so dat hier grötter Temperatuurextrmen to finnen sünd.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.britannica.com/place/Germany/Climate |titel=Germany - Climate, Temperate, Rainfall {{!}} Britannica |datum=2025-06-06 |abruf=2025-06-09 |sprache=en}}</ref> De döörsniddliche Temperatuur dat ganze Jaar över weer in de Normaalperiood 1961–1990 8,2 °C, de middelst Döörsniddtemperaturen in den verscheden Maanden liggt twüschen −0,5 °C in’n Januar un 16,9 °C in’n Juli. De middelste Nedderslag dat jaar över is 789 Millimeter. De Februar is mit döörsniddlich 49 Millimeter de dröögste Maand, den meiste Neddersalg kümmt in’n Juni daal (85 Milimeter).<ref>{{Internetquelle |url=https://www.dwd.de/DE/Home/home_node.html |titel=Wetter und Klima - Deutscher Wetterdienst - Startseite |abruf=2025-06-09 |sprache=de}}</ref> De leegste Temperatuur, de je meten worrn is, weer −37,8 °C, 1929 in [[Wolnzach]]. De höögste meten Temperatuur weer 41,2 °C op’n 25. Juli 2019 in [[Duisburg-Baerl]] un in [[Tönisvorst]].<ref>[https://www.ndr.de/nachrichten/niedersachsen/osnabrueck_emsland/Vom-DWD-annulliert-Lingen-verliert-deutschen-Hitzerekord,lingen874.html ''Vom DWD annulliert: Lingen verliert deutschen Hitzerekord,''] NDR.de, 17. Dezember 2020.</ref> == Bevölkerung == === Demografie === Na Fortschreibung de Zensus 2011 leevden an’n 31. Dezember 2022 in Düütschland 84.358.845 Inwahners op een Flach vun 357.587,77 km². Dat Land höört mit ungefähr 236 [[Homo sapiens|Minschen]] pro km² to den dicht besiedelten Flachenstaaten. 18,3 Prozent vun de Inwahners worren in’n Joohr 2015 unner 20 Johren, 24,5 Prozent tüsken 20 un 40 Johren un 29,8 Prozent tüsken 40 un 60 Jahre oold. In’n Oller van 60 bit 80 Johren worren 21,6 Prozent de Bevölkerung, 5,8 Prozent worren öller. In’n Joohr 2019 legg dat dörgahns Oller bi 44,5 Jahren. Düütschland höört daarmit to den oollste Gesellskuppen de Welt. === Spraken === In alle Rebeden is de Mehrheitsspraak [[Hoochdüütsch]]. In den Oosten warrt ok [[Sorbsch]] snackt, wat mit de [[Slaawsch Spraken|slaawschen Spraken]] [[Tschechsch]] un [[Poolsch]] verwandt is. In’n Noorden warrt ok [[Freesch]], [[Däänsch]] un [[Plattdüütsch]] snackt. Verdeelt över grote Rebeden in Düütschland leevt ok en Minnerheit vun Lüüd, de [[Romani]] snacken doot. Vele Inwahners snackt vandaag ok [[Russ'sche Spraak|Russ’sch]], [[Törksche Spraak|Törksch]], [[Poolsch]], Serbsch un Kroaatsch. Dit Spraken sünd först de lesten Johren dartokamen - mit [[Gastarbeider]]s in de [[1950er]] Johren un mit Utwannerers, de ut de fröhere Sowjetunion kamen sünd un vun Düütschen afstammt. <!-- === Religionen === --> == Kultur == De düütschen Künst- un Kulturhistorie, deren Ruten bit in de Tied de Kelten, Germanen un Römers torügg gahn, hett siet den Middteloller stil- un epochenprenten Persönlichkeiten broch. De düütschen Kultur hettt sük, da Düütschland lang neet as Nationalstaat existeerde, över Joohrhunnerten vör allem över de gemeensame Spraak defineert; ok över de Rieksgründung 1871 herut is Düütschland faak as Kulturnation verstunn worden. Dör de Verbredung van Massenmedien in’n 20. Jahrhundert hett de Popkultur in de düütschen Gesellskupp een hoog Stellenwert krieg. == Historie == === Prähistorie === [[Bild:Loewenmensch1.jpg|duum|Der [[Löwenmensch]] aus der Stadel-Höhle im [[Hohlenstein]], [[Lonetal]], entstanden zwischen 39.000 und 33.000 v.&nbsp;Chr.]] De [[Primaten|Primatenaard]] ''[[Danuvius guggenmosi]]'' leev vöör 11&nbsp;Millionen Jaren in’n Süden van dat hüdige Düütschland un gellt as een mang den eersten Aarden, de up twee Benen leep.<ref>Mike McRae, Mike: ''We Just Found an 11-Million-Year-Old Ancestor That Hints How Humans Began to Walk.'' In:. ''ScienceAlert 6.''&nbsp;November 2019 ([https://www.sciencealert.com/discovery-of-a-new-11-million-year-old-ancestor-reveals-how-humans-began-to-walk online], [https://web.archive.org/web/20220507215803/https://www.sciencealert.com/discovery-of-a-new-11-million-year-old-ancestor-reveals-how-humans-began-to-walk Archiv])</ref> Prähistoorsche Minschen, de [[Homo heidelbergensis]], leven tomindst sied 600.000 Jaren in dat vandaag düütsche Gebeed.<ref>{{Cite journal|last1=Wagner|first1=G. A|last2=Krbetschek|first2=M|last3=Degering|first3=D|last4=Bahain|first4=J.-J|last5=Shao|first5=Q|last6=Falgueres|first6=C|last7=Voinchet|first7=P|last8=Dolo|first8=J.-M|last9=Garcia|first9=T|last10=Rightmire|first10=G. P|date=27 August 2010|title=Radiometric dating of the type-site for Homo heidelbergensis at Mauer, Germany|journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|PNAS]]|volume=107|issue=46|pages=19726–19730|bibcode=2010PNAS..10719726W|doi=10.1073/pnas.1012722107|pmc=2993404|pmid=21041630|doi-access=free}}</ref> To de [[Neanderdaler]], de eren Namen na den Fundoord [[Neanderdaal]] bi [[Düsseldörp]] kregen, keem vöör rund 47.500 Jaren de [[Homo sapiens|''Homo sapiens'']], de anatoomsch moderne Minsch, uut Afrika na Europa towannert.<ref>[https://nachrichten.idw-online.de/2024/01/31/homo-sapiens-erreichte-das-noerdliche-europa-schon-vor-45-000-jahren ''Homo sapiens erreichte das nördliche Europa schon vor 45.000 Jahren''], in: Informationsdienst Wissenschaft, 31. Januar 2024.</ref> De an de 42.000 Jaren ole Kunst van de [[Swääbsche Alb]] uut den [[Jungpaläolithikum]] tellt as de öldste kunnige Kunst van de Minschheid.<ref>[https://www.faz.net/aktuell/feuilleton/debatten/eiszeitkunst-hoehlen-in-baden-wuerttemberg-sind-weltkulturerbe-15098431.html ''Eiszeitkunst-Höhlen Weltkulturerbe, Naumburg wieder nicht.''] [[FAZ.net]], 9.&nbsp;Juli 2017.</ref> Daarmang ene 42.000 jare oole [[Fleut]], dat öldste bekannte Musikinstrument,<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-18196349|title=Earliest music instruments found|date=25 May 2012|work=BBC News|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170903041534/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-18196349|archivedate=3 September 2017}}</ref> de 41.000 Jare ole ''[[Venus vom Hohlefels]]''<ref>{{cite journal|url=https://www.nature.com/articles/nature07995|journal=Nature|volume=459|title=A female figurine from the basal Aurignacian of Hohle Fels Cave in southwestern Germany|last=Conard|first=Nicholas|year=2009|issue=7244|pages=248–252|doi=10.1038/nature07995|pmid=19444215|bibcode=2009Natur.459..248C|s2cid=205216692|accessdate=12 March 2020|archivedate=12 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200212045830/https://www.nature.com/articles/nature07995|url-status=live}}</ref> un de an de 40.000 Jare ole [[Löwenmann]].<ref>{{Cite web|url=http://www.theartnewspaper.com/articles/Ice-Age-iLion-Mani-is-worlds-earliest-figurative-sculpture/28595|title=Ice Age Lion Man is world's earliest figurative sculpture|date=31 January 2013|website=[[The Art Newspaper]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150215162121/http://www.theartnewspaper.com/articles/Ice-Age-iLion-Mani-is-worlds-earliest-figurative-sculpture/28595|archivedate=15 February 2015}}</ref> De [[Linienbandkeramiker]], ene Gruppe, de uut [[Lüttasien|Anatolien]] un över den [[Balkan]] in de [[Jungsteentied]] na Middeleuropa inwannert is, brochte [[Bueree]] un [[Vehtucht|Veetucht]] mit. Se verdrängen van 5700/5600&nbsp;v. Chr. de [[Jäger un Sammler]] uut dat hüdige Süüddüütschland. Eerst 4000&nbsp;v. Chr breid sik de Bueree ook in Noorddüütschland uut un het de [[Ertebølle-Kultuur]] aflööst, de letste Jägerkultuur in Noorddüütschland. 1000 Jaren läter as annerwegens beginnt üm 2200&nbsp;v. Chr. in’n düütschen Gebeed de [[Bronzetiet|Bronzetid]], to den wichtigsten Funnen tellt de [[Himmelsschiev vun Nebra]].<ref>[https://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-6/nebra-sky-disc/ ''Nebra Sky Disc'']. UNESCO. 2013 ([https://web.archive.org/web/20141011061740/http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-6/nebra-sky-disc/ Archiv])</ref> In de [[Hallstatttied]] (1.200–1000&nbsp;v. Chr.) leven in Süüd- un Middeldüütschland [[Kelten]] un [[Iesen|Isen]] keem as een nie Metall up. '''Germanen un Römer''' Üm 600 v. Chr., in de [[Noordsche Bronzetied]] oder de froe [[Iesentiet|Iesentied]] keem in Noorddüütschland de [[Jastörp-Kultuur]] up, de för de [[Germanen]] eer Vöörlöper anseen warrt.<ref>Heather, Peter. "Germany: Ancient History". ''Encyclopædia Britannica Online''. Archived from the original on 31 March 2019. Retrieved 21 November 2020.</ref> Van Noorddüütschland un [[Skandinavien|Süüdskandinavien]] breiden se sik na Süüd, Oost un West to uut un assimileerten de keltschen Gruppen in Süüd- un Middeldüütschland.<ref>Claster, Jill N. (1982). ''Medieval Experience: 300–1400''. New York University Press. p. 35. ISBN <bdi>978-0-8147-1381-5</bdi>.</ref><ref>Heather, Peter. "Germany: Ancient History". ''Encyclopædia Britannica Online''. Archived from the original on 31 March 2019. Retrieved 21 November 2020.</ref> De Germanen an un för sik beginnt mit dat latiensche Woord {{Lang|la|''Germani''}}, dat antike Schriever dat eerst Maal in’n 1.&nbsp;Jhd. v.&nbsp;Chr bruken un een [[Ethnografie|ethnograafschen]] Sammelbegreep is, de keen eenheidlik Volk beteken dee.<ref>[[Walter Pohl]]: ''Die Germanen.'' 2. Auflage, München 2004, S. 3&nbsp;ff.</ref> [[Bild:GermansAD50.svg|duum|Karte der germanischen Stämme Mitteleuropas mit dem römischen Limes und den Legionslagern um 50 n.&nbsp;Chr.]] Dat Gebeed luchts den [[Rhien]] un Süüd de [[Donau]] was in de Tied van 80 bet 260&nbsp;n. Chr. Deel van dat [[Röömsch Riek|Röömsche Riek]]. Een Deel van dat hüdige [[Hessen]] un [[Baden-Württemberg|Baden-Würrtemberg]] het ook daarto höört. Se billen dat Gebeed süüd van de [[Limes]], dat {{Lang|la|''Germania Inferior''}} heet, Noord van de Limes was {{Lang|la|''Germania Magna''}}. Unner [[Augustus]] het dat Röömsche Riek versocht Germanien to verövern. Se richten de Provinz Germani twischen Rhien un Elve in. Man 9 n.Chr. sind Römers in de Slacht bin Teutoborger Woold van Arminius slaan worrn. De Nedderlaag het de Römers umstimmt un se sind uut Germanien aftrokcen. [[:de:Tacitus|Tacitus]] sien Wark ''[[:de:Germania_(Tacitus)|Germania]]'' is de öldste Born, de de Germanen beschrivt. Üm 260 sind germaansche Stämme in dat römmsche Gebed indrungen un na de Hunneninaschoon 375 un de Daalgand van dat röömsche Riek 395 sind germaansche Stämme in de Völkerwannertied na Süüdwest to trocken: de Franken grünnen dat Frankenriek in Westeuropa. de Franken verövern baiern un läter in 7. un 8. Jaarhunderd de Sassen. De oosten van dat hdüige Düütschland was in de Tied noch slaawsch. === Völkerwannertied === === Oostfrankenriek un Hillig Röömsch Riek === === Rhienbund, Düütsch Bund un Noorddüütsch Bund === Anfang vun de 1860er Johren hett de Konflikt vun [[Preußen (Staat)|Preußen]] mit [[Öösterriek]] üm de Vörmacht in’n Düütschen Bund op, de in [[Preußen (Staat)|Preußens]] Sieg in’ [[Düütschen Krieg]] 1866 entstahn de. De [[Düütsch Bund]] wurr op, [[Preußen (Staat)|Preußen]] hett etliche Rebeeden vun noord- un middeldüütsch Kriegsgegner annekteert. 1866 wurr ünner Vörherrschap [[Preußen (Staat)|Preußens]] de [[Noorddüütsch Bund]] tonächst as Militärbundsgrünnen grünnd. Sien Verfaten vun 1867 hett em to’n souveränen Bundsstaat maakt un hett de [[Lüttdüütschen Lösung|lüttdüütsche Lösung]] inleidt – also de Billen vun en düütschen Gesamtstaat ahn [[Öösterriek]]. === Düütsches Kaiserriek === [[Bild:A v Werner - Kaiserproklamation am 18 Januar 1871 (3. Fassung 1885).jpg|duum|De Proklamatschoon vun dat düütsch Kaiserriek 1871, Gemälde Anton von Werners.]] In’n [[Düütsch-Franzöösken Krieg]] sünd de süüddüütschen Staaten den [[Noorddüütsch Bund|Noorddüütschen Bund]] bitreden (1. Januar 1871). De wurr so to’n Natschonalstaat för ganz '''Düütschland'''. An den 18 Januar 1871 nehm de preußisch [[Wilhelm I|König Wilhelm I]]. in Versailles den Kaisertitel an, den he mit de nee Verfaten kreeg. Dat wurr later as Rieksgrünnerdag fiert. [[Otto von Bismarck]], siet 1862 preußischer Ministerpräsident, harr de Rieksgründung bedreeven un wurr eerst Riekskanzler. De Bismarcksche Rieksverfaten hett de Macht vun de konstitutionellen Monarchie stützt, weer aver ok op Moderniseeren utleggt un ambivalent; Gesetten to de School un Zivilehe weern deelwies liberal. För den Rieksdag gull en allgemeen Wahlrecht (för Mannlüüd). Gegend de kathoolsch Kark führ [[Otto von Bismarck|Bismarck]] den Kulturkamp, gegen de Sozialdemokratie hett he af 1878 de Sozialistengesetten erlaaten un hett versöcht, de Arbeiders dör en Sozialgesett an den Staat to binden. De Hoochindustrie in '''Düütschland''' sorg för Weertschops- un Bevölkerungswachstum, Landfloog un en wiet Anstiegen vun den Levensstandard; '''Düütschland''' steeg to de gröttste Volksweertschop vun [[Europa]] op. In dat „[[Drieikaiserjohr]]“ 1888 wurr [[Wilhelm II.]] Kaiser. He forder för dat wertschaplich un militärisch op [[Düütsch Riek]] de Anerkennung vun de bisherigen Grootmächte („Platz an de Sünn“) un hett sück üm nee Kolonien un Flottopbau in’ Imperialismus bemüht. [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Grootbritannien]] hett aver in en nee Bündnissystem (Triple Entente) statt [[Frankriek]] nu [[Düütschland]] utslooten. === Weimarer Republik === === Nazi-Düütschland === === Alliieerte Okupatschoon (1945–1949) === Na den [[Tweete Weltkrieg|Tweten Weltkrieg]] worr dat [[Düütsch Riek|Düütsche Riek]] oplööst un de Rest vun Düütschland indeelt in [[Besettenzonen]]. En annern Deel weer vun de Naverstaten annekteert. Vun den Deel, vun dat Düütsche Riek, de besett weer, sünd de [[Bundsrepubliek]] Düütschland, de [[Öösterriek|Republiek Öösterriek]] un de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] vun worrn. An’n [[3. Oktober]] [[1990]] is de DDR to’n Gellensbereek vun’t [[Grundgesett]] vun de Bundsrepubliek Düütschland bitreden. '''Düütschland''' worr in den Grenzen van de 31. Dezember 1937 updeelde; an’n 5. Juni 1945 liggten de veer Siegermachten – [[USA]], [[Sowjetunion|UdSSR]], [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigte Königriek]] un [[Frankriek]] – Besatzungszonen fast un harr sodenn westelk de Oder-Neiße-Lienje de Hoheitsdwang. === West- un Oostdüütschland === === Vereenigt Düütschland === De düütsche Weddeverenigung worr an’n 3. Oktober 1990 mit de Bitritt van de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] to de Bundsrepubliek Düütschland vollzogen; disse Dag de düütschen Eenheid worr Natschonalfierdag. De 1991 in Kraft tradd [[Twee-plus-Veer-Vertrag]] regelte de [[Düütsch Fraag|düütschen Fraag]] endgültig: De Veer Machten geven hör Hoheitsrechten op, bit Ende 1994 verleet hör Trupps dat Land, '''Düütschland''' kreeg sien vull staatlich Souveränität. '''Düütschland''' hett sück dorto verplicht, blots noch maximal 370.000 Soldaten to hemm. == Politik == === Politsch Systeem === '''Düütschland''' is en Bundsrepubliek. De [[Bundspräsident (Düütschland)|Bundspräsident]] is siet den 12.2.2017 Frank-Walter Steinmeier. [[Bundskanzler (Düütschland)|Bundskanzler]] is {{#property:P6}}. De Verfaten is demokraatsch un sozial. === Bundsdag === Wahl 24. September 2017: * [[Christlich Demokratsche Union vun Düütschland]] (CDU) 26,8% * [[Sozialdemokratsche Partei Düütschland]] (SPD) 20,5% * [[Christlich-Soziale Union in Bayern]] (CSU) 6,2% * [[De Linke]] 9,2% * [[Bündnis 90/De Grönen]] 8,9% * [[Fre’e Demokraatsche Partei]] (FDP) 10,7% * Alternative för Düütschland (AfD) 12,6% * All Annere 5,0% === Reebet vun Düütschland === De föderal opboot Bundsrepubliek besteiht ut 16 Gliedstaaten, de amtlich as ''Länner'' (Bundslänner) betekent worden. De Stadtstaaten [[Berlin]] un [[Hamborg]] bestahn jüst ut gleechnamig Eenheidsgemenen, Wiels [[Bremen]], as dard Stadtstaat, mit [[Bremen]] un [[Bremerhoben]] twee separate Stadtgemenen umfasst. {| class="wikitable" |+ !Land !Höffstadt !Flach in km² !Inwahners |- |[[Baden-Württemberg]] |[[Stuttgart]] |35.751 |11.100.394 |- |[[Bayern]] |[[München]] |70.550 |13.124.737 |- |[[Berlin]] |— |892 |3.669.491 |- |[[Brannenborg]] |[[Potsdam]] |29.654 |2.521.893 |- |[[Bremen]] |— |419 |681.202 |- |[[Hamborg]] |— |755 |1.847.253 |- |[[Hessen]] |[[Wiesbaden]] |21.115 |6.288.080 |- |[[Mekelnborg-Vörpommern]] |[[Swerin]] |23.213 |1.608.138 |- |[[Neddersassen]] |[[Hannober]] |47.616 |7.993.608 |- |[[Noordrhien-Westfalen]] |[[Düsseldörp]] |34.113 |17.947.221 |- |[[Rhienland-Palz]] |[[Mainz]] |19.854 |4.093.903 |- |[[Saarland]] |[[Saarbrücken]] |2569 |986.887 |- |[[Sassen (Bundsland)|Sassen]] |[[Dresden]] |18.450 |4.071.971 |- |[[Sassen-Anholt]] |[[Meideborg]] |20.452 |2.194.782 |- |[[Sleswig-Holsteen]] |[[Kiel]] |15.802 |2.903.773 |- |[[Döringen]] |[[Erfurt]] |16.202 |2.133.378<ref>{{Internetquelle |url=https://statistik.thueringen.de/datenbank/TabAnzeige.asp?GGglied=1&GGTabelle=lk&GGTabelle=gem&GGTabelle=erf&GGTabelle=vg&tabelle=gg000102&startpage=99&csv=&richtung=&sortiere=&vorspalte=1&tit2=&SZDT=&anzahlH=-1&fontgr=12&mkro=&AnzeigeAuswahl=&XLS=&auswahlNr=&felder=2&zeit=2019%7C%7Cs1&anzahlZellen=942 |titel=Thüringer Landesamt für Statistik |abruf=2021-04-01}}</ref> |- |Düütschland |[[Berlin]] |357.376 |83.166.711<ref>{{Internetquelle |url=https://www.destatis.de/DE/Themen/Laender-Regionen/Regionales/_inhalt.html |titel=Regionales |abruf=2021-04-01 |sprache=de}}</ref> |} == Weblenken == {{Commons|Category:Germany|Düütschland}} == Enkelnawiesen == <references /> * [http://www.deutschland.de/ www.deutschland.de] – mehrspraakig Düütschland-Portal (hoochdüütsch, engelsch un veer annere Spraken) {{Länner in Europa}} {{Navigatschoonsliest NATO-Staten}} {{DEFAULTSORT:Duutschland}} [[Kategorie:Land]] [[Kategorie:Düütschland| Düütschland]] dcilbhodurwu2q9kuel0anc1qkggq08 1040094 1040093 2025-06-09T08:56:48Z Flaverius 21322 uut [[:en:Germany]], kiek daar för Schrievers, verschonen un oorheverecht 1040094 wikitext text/x-wiki {{Infobox Land WD |NAAM_INHEEMSCH = Deutschland |NAAM = Düütschland |NAAM_ENGELSCH = Germany |LAAG = |WAHLSPRÖÖK =''[[Einigkeit und Recht und Freiheit]]'' ([[düütsch]] för ''Eenheid un Recht un Freeheit'') |WAPEN =Coat of arms of Germany.svg |HYMNE = [[Das Lied der Deutschen]] |AMTSSPRAKEN = [[Düütsch]]<ref>[[Däänsche Spraak|Däänsch]], [[Plattdüütsch]], [[Sorbsche Spraken|Sorbsch]], [[Romani]] un [[Saterfreesche Spraak|Sater]]- un [[Noordfreesche Spraak|Noordfreesch]] sind Regionaal- oder Minderheidenspraken na de [[Europääsche Charta för Regional- oder Minneheitenspraken]]</ref> |HÖÖFTSTADT = [[Berlin]] |GRÖTTSTE_STADT = Berlin |STAATSFORM = [[Bundsrepubliek]] |BAAS_TITEL = [[Bundspräsident]] [[Bundskanzler]] |BAAS = [[Frank-Walter Steinmeier]] [[Friedrich Merz]] |GRÖTT =357,596 |PERZENT_WATER =2,18 |INWAHNERS_TELLT =82,719,540<ref>https://www.zensus2022.de/DE/Ergebnisse-des-Zensus/_inhalt.html#toc-2</ref> |INWAHNERS_TELLT_JOHR =31. Dezember 2022 |INWAHNERSjeKM2 =236 |BBP_JOHR =2022 |BBP =Nominal: 4,1 Bio. USD (4.) KKP: 5,4 Bio. USD (5.) |BBPjeKOPP =Nominal: 48.756 USD (20.) KKP:64.086 USD (20.) |UNAFHÄNGIGKEIT_TYP =Gründ |UNAFHÄNGIGKEIT =23. Mai 1949 (Bundsrepubliek Düütschland) |GELDSOORT = [[Euro]] |GELDSOORT_SYMBOL =€ |GELDSOORT_AFK =EUR |TIETREBEET =[[MET]] |AFSTANDtoWELTTIET =+1 |TIETREBEET_SOMMER =[[MEST]] |AFSTANDtoWELTTIET_SOMMER =+2 |TLD =[[.de]] |ISO3166 =DE |VÖRWAHL =49 |FOOTNOTEN = }} '''Düütschland''' ({{S|de|''Deutschland''}}), amtlich '''Bundsrepublik Düütschland''' ({{S|de|''Bundesrepublik Deutschland''}}) is ene [[Bundsstaat]] in [[Middeleuropa]], de sik uut sesstein [[Bundsland (Düütschland)|Bundslänner]] tohoopsett un een freeheidlich-demokraatschen un sotschalen Rechtsstaat is. Düütschland grenzt an negen Naversstaten: [[Däänmark]], [[Polen]], [[Tschechien]], [[Öösterriek]], de [[Swiez]], [[Frankriek]], [[Luxemborg]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]]. In’n Noorden liggt Düütschland an de [[Noordsee|Noord-]] un [[Oostsee]], un in’n Süden an’n [[Bodensee]] un de [[Alpen]]. De Stadt mit den meesten Inwahners is [[Berlin]]; anner Metropolen mit mehr as ene Millioon Inwahners sünd [[Hamborg]], [[München]] un [[Köln]]. De grootste Metropoolregioon is dat [[Ruhrgebeed]], [[Frankfort an'n Main|Frankfort an’n Main]] is as düütsch Finanzzentrum ook internatschonaal wichtig. Sied de Antike leven verscheden [[Germanen|germaansche]] Stämm op dat Rebeed. De [[Röömsch Riek|Römers]] un de [[Ool Grekenland|olen Greken]] beteken de Regioon as ''Germania''. 962 is dat [[Regnum Teutonicum|''Regnum Teutonicum'']] grünnt worrn uut dat later dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon]] ranwussen is. In’n 16.&nbsp;Jhd. begünn in Düütschland de [[Reformatschoon]] un grote Delen vun Noorddüütschland övernemen den [[Protestantismus]]. Na den [[Koaliatschoonskriegen]] ünner [[Napoléon Bonaparte]] un dat dat Enn vun Hillige Röömsche Riek, grünn sik 1915 na de [[Wiener Kongress]] de [[Düütsch Bund|Düütsche Bund]]. Dat Düütschland een modernen un vereenten Natschonaalstaat wurr, begünn 1866 mit den [[Noorddüütsch Bund|Noorddüütschen Bund]], uut den 1872 dat [[Düütsch Riek|Düütsch Kaiseriek]] ranwussen weer. Na den [[Eerste Weltkrieg|Eersten Weltkrieg]] un de [[Düütsche Revolutschoon]], is dat Kaiseriek ene [[Republik]] worrn. 1933 övernemen de [[Natschonaalsotschalisten]] de Macht, de för den [[Holocaust]] un den [[Tweete Weltkrieg|tweden Weltkrieg]] verantwoordlich sünd. Na den Krieg hebbt de [[Allieerten]] Düütschland 1949 in [[Besatterzonen]] deelt un mit den opkamen [[Koolt Krieg|Koold Krieg]] hebbt sik de westlichen Besatterzonen 1951 to de Bundsrepublik Düütschland tohoopslaten, wieldes de sowjetsche Besatterzoon de [[Düütsche Demokaatsche Republik]] (DDR) worrn is. Na dat Enn vun den Kolen Krieg is de DDR 1990 Deel vun de Bundsrepublik worrn. Düütschland is ene Industrienatschoon mit enen starke Weerschop un het na [[Bruttobinnenlandprodukt|Bruttobinnenlandsprodukt]] de gröttste Weerdschop in Europa. Dat Land is wetlwied de drüddgröttste Improteur un Exporteur. == Landsnaam == De Landsnaam kümmt van dat Woord „düütsch“ un stammt van den [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaanschen]] *''þiudiskaz'' ‘den Volk tohörig’af, wat van dat Woord *''þeudō'' ‘Volk’ afleid is un van dat [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsche]] *''tewtéh₂-'' ‘Volk’ stammt, wo ook dat Woord „Teutonen“ van af is.<ref>Albert L. Lloyd, Rosemaire Lühr, Otto Springer: ''Etymologisches Wörterbuch des Althochdeutschen'', Band II, Vandenhoeck & Ruprecht 1998, S. 699–704.</ref> Dat Woord het in’n froen Middelöller toeerst de Minschen betekent, de ene kontinentaalwestgermaansche Spraak spreken doot. De Betekung ''Düütschland'' word siet den 15. Jahrhundert bruukt, is in eenkelten Schriftstücken aver al froher betüüg; in de Frankfurter Översettung de „Goldenen Bulle“ (um 1365) heetst dat ''Dutschelant''. In sienen Naverspraken het Düütschland vele verscheden Namenvarianten. In anner germaanschen Spraken –&nbsp;Engelsch uutbenomen&nbsp;– leid sik de Naam ook van *''þiudiskaz'' af, so as {{S|nl|''Duitsland''}}, {{S|da|''Tyskland''}}. De fransche Naam {{S|fr|''Allemagne''}} kümmt van’n Alemannenstamm af un het sik in anner romaanschen Spraken, man ook in dat Törksche oder Araabsche uutbreid. Dat engelsche ''Germany'' oder dat italieensche ''Germania'' kümmt van dat latiensche Germania. De slaawschen Spraken ''němьcь'' betekent Düütschland as dat stumme Land. Dat Finnsche un Eestensche hebbt mit ''Saksa'' den Naam van de middelsassische Spraak övernaamen. == Territorium == In Düütschland worden all tosamen 51 Prozent de Flach landwertschoplich bruukt (2016), Walden sünd 30 Prozent. 14 Prozent worden as Siedlungs- un Verkehrsflach bruukt. Waterflachen kummen op twee Prozent, de ännern dree Prozent verdelen sük op anner Flachen, meestens Unland un anner. Düütschland hett all tosamen negen Navers: In’n Noorden grenzt Düütschland an [[Däänmark]], in’n Noordoosten an Polen, in’n Oosten an de [[Tschechien|Tschech’sche Republiek]], in’n Süüdoosten an [[Öösterriek]], in’n Süden an de [[Swiez]], in’n Süüdwesten an [[Frankriek]], in’n Westen an [[Luxemborg]] un an [[Belgien]], un in’n Noordwesten an de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]. De Länge vun de Grenz bedraggst all tosamen 3876 km². Daarmit is Düütschland dat europäisk Land mit den meesten Navers. <!-- == Geografie == === Physische Geografie === Kurze Beschreibung der Staatsfläche hinsichtlich Lage (Geographische Koordinaten nach Längen- und Breitengrad, Nachbarstaaten), Ausdehnung (Nord-Süd, Ost-West in km), Fläche absolut (km²) und relativ (x-größter Staat der Erde), Landfläche und Seefläche (Ausschließliche Wirtschaftszone), Zeitzonen, Grenzlänge/ Küstenlänge (km), Eckpunkte (nördlichster, südlichster, westlichster und östlichster Ort), geometrischer Mittelpunkt (optional) usw. === Geologie === === Geomorphologie === === Klima === === Flora === === Fauna === === Ümwelt === --> == Geografie == [[Bild:Deutschland_topo.jpg|duum|A physical map of Germany]] Düütschland is mit 357,.596 km² dat sövent gröttste Land in Europa.<ref name="CIA">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/germany/|title=Germany|website=World Factbook|publisher=CIA|accessdate=29 March 2020|archivedate=9 January 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210109075739/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/germany|url-status=live}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.statistikportal.de/de/bevoelkerung/flaeche-und-bevoelkerung |titel=Fläche und Bevölkerung {{!}} Statistikportal.de |abruf=2025-06-09 |sprache=de}}</ref> De Naverlänner sünd [[Däänmark]] in’n Noorden, [[Polen]] un [[Tschechien]] in’n Oosten, [[Öösterriek]] un de [[Swiez]] in’n Süden un [[Frankriek]], [[Luxemborg]], [[Belgien]] un de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] in’n Westen. Düütschland liggt in’n Noordwesten an de [[Noordsee|Noordsse]] un in’n Noordoosten an de [[Oostsee]]. De höögste Punkt is de [[Zugspitze]] ({{Hööchd|2963}}) un liggt in den [[Alpen]] in’n Süden vun Düütschland. De leegste Punkt liggt an de Noordseeküst in de Gemeen [[Neendörp-Sassenbann]] (3,54&nbsp;m ünner de Seespegel). === Klima === De gröttste Deel vun Düütschland liggt in de [[Matig Klima|matige Klimazoon]] un het in’n Noorden un Westen [[Seeklima]], in’n Oosten un Süüdoosten [[Landklima]]. De Winter sünd besünners in den Alpen in’n Süden vun Düütschland koold, in’n Noorden vun dat Land faken eer küll mit ringen [[Nedderslag]] un bedeckt Heven. De Summer köönt heet un dröög oder küll un natt sien. De Noorddeel het grotendeels Westwind, de fuchte Luft vun Noordsee mitbringt, de Temperaturen evenmatig höllt un för veel Nedderslag sorgt. De Süüdoosten het den ringsten Inflood vun dat Seeklima, so dat hier grötter Temperatuurextrmen to finnen sünd.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.britannica.com/place/Germany/Climate |titel=Germany - Climate, Temperate, Rainfall {{!}} Britannica |datum=2025-06-06 |abruf=2025-06-09 |sprache=en}}</ref> De döörsniddliche Temperatuur dat ganze Jaar över weer in de Normaalperiood 1961–1990 8,2 °C, de middelst Döörsniddtemperaturen in den verscheden Maanden liggt twüschen −0,5 °C in’n Januar un 16,9 °C in’n Juli. De middelste Nedderslag dat jaar över is 789 Millimeter. De Februar is mit döörsniddlich 49 Millimeter de dröögste Maand, den meiste Neddersalg kümmt in’n Juni daal (85 Milimeter).<ref>{{Internetquelle |url=https://www.dwd.de/DE/Home/home_node.html |titel=Wetter und Klima - Deutscher Wetterdienst - Startseite |abruf=2025-06-09 |sprache=de}}</ref> De leegste Temperatuur, de je meten worrn is, weer −37,8 °C, 1929 in [[Wolnzach]]. De höögste meten Temperatuur weer 41,2 °C op’n 25. Juli 2019 in [[Duisburg-Baerl]] un in [[Tönisvorst]].<ref>[https://www.ndr.de/nachrichten/niedersachsen/osnabrueck_emsland/Vom-DWD-annulliert-Lingen-verliert-deutschen-Hitzerekord,lingen874.html ''Vom DWD annulliert: Lingen verliert deutschen Hitzerekord,''] NDR.de, 17. Dezember 2020.</ref> == Bevölkerung == === Demografie === Na Fortschreibung de Zensus 2011 leevden an’n 31. Dezember 2022 in Düütschland 84.358.845 Inwahners op een Flach vun 357.587,77 km². Dat Land höört mit ungefähr 236 [[Homo sapiens|Minschen]] pro km² to den dicht besiedelten Flachenstaaten. 18,3 Prozent vun de Inwahners worren in’n Joohr 2015 unner 20 Johren, 24,5 Prozent tüsken 20 un 40 Johren un 29,8 Prozent tüsken 40 un 60 Jahre oold. In’n Oller van 60 bit 80 Johren worren 21,6 Prozent de Bevölkerung, 5,8 Prozent worren öller. In’n Joohr 2019 legg dat dörgahns Oller bi 44,5 Jahren. Düütschland höört daarmit to den oollste Gesellskuppen de Welt. === Spraken === In alle Rebeden is de Mehrheitsspraak [[Hoochdüütsch]]. In den Oosten warrt ok [[Sorbsch]] snackt, wat mit de [[Slaawsch Spraken|slaawschen Spraken]] [[Tschechsch]] un [[Poolsch]] verwandt is. In’n Noorden warrt ok [[Freesch]], [[Däänsch]] un [[Plattdüütsch]] snackt. Verdeelt över grote Rebeden in Düütschland leevt ok en Minnerheit vun Lüüd, de [[Romani]] snacken doot. Vele Inwahners snackt vandaag ok [[Russ'sche Spraak|Russ’sch]], [[Törksche Spraak|Törksch]], [[Poolsch]], Serbsch un Kroaatsch. Dit Spraken sünd först de lesten Johren dartokamen - mit [[Gastarbeider]]s in de [[1950er]] Johren un mit Utwannerers, de ut de fröhere Sowjetunion kamen sünd un vun Düütschen afstammt. <!-- === Religionen === --> == Kultur == De düütschen Künst- un Kulturhistorie, deren Ruten bit in de Tied de Kelten, Germanen un Römers torügg gahn, hett siet den Middteloller stil- un epochenprenten Persönlichkeiten broch. De düütschen Kultur hettt sük, da Düütschland lang neet as Nationalstaat existeerde, över Joohrhunnerten vör allem över de gemeensame Spraak defineert; ok över de Rieksgründung 1871 herut is Düütschland faak as Kulturnation verstunn worden. Dör de Verbredung van Massenmedien in’n 20. Jahrhundert hett de Popkultur in de düütschen Gesellskupp een hoog Stellenwert krieg. == Historie == === Prähistorie === [[Bild:Loewenmensch1.jpg|duum|Der [[Löwenmensch]] aus der Stadel-Höhle im [[Hohlenstein]], [[Lonetal]], entstanden zwischen 39.000 und 33.000 v.&nbsp;Chr.]] De [[Primaten|Primatenaard]] ''[[Danuvius guggenmosi]]'' leev vöör 11&nbsp;Millionen Jaren in’n Süden van dat hüdige Düütschland un gellt as een mang den eersten Aarden, de up twee Benen leep.<ref>Mike McRae, Mike: ''We Just Found an 11-Million-Year-Old Ancestor That Hints How Humans Began to Walk.'' In:. ''ScienceAlert 6.''&nbsp;November 2019 ([https://www.sciencealert.com/discovery-of-a-new-11-million-year-old-ancestor-reveals-how-humans-began-to-walk online], [https://web.archive.org/web/20220507215803/https://www.sciencealert.com/discovery-of-a-new-11-million-year-old-ancestor-reveals-how-humans-began-to-walk Archiv])</ref> Prähistoorsche Minschen, de [[Homo heidelbergensis]], leven tomindst sied 600.000 Jaren in dat vandaag düütsche Gebeed.<ref>{{Cite journal|last1=Wagner|first1=G. A|last2=Krbetschek|first2=M|last3=Degering|first3=D|last4=Bahain|first4=J.-J|last5=Shao|first5=Q|last6=Falgueres|first6=C|last7=Voinchet|first7=P|last8=Dolo|first8=J.-M|last9=Garcia|first9=T|last10=Rightmire|first10=G. P|date=27 August 2010|title=Radiometric dating of the type-site for Homo heidelbergensis at Mauer, Germany|journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|PNAS]]|volume=107|issue=46|pages=19726–19730|bibcode=2010PNAS..10719726W|doi=10.1073/pnas.1012722107|pmc=2993404|pmid=21041630|doi-access=free}}</ref> To de [[Neanderdaler]], de eren Namen na den Fundoord [[Neanderdaal]] bi [[Düsseldörp]] kregen, keem vöör rund 47.500 Jaren de [[Homo sapiens|''Homo sapiens'']], de anatoomsch moderne Minsch, uut Afrika na Europa towannert.<ref>[https://nachrichten.idw-online.de/2024/01/31/homo-sapiens-erreichte-das-noerdliche-europa-schon-vor-45-000-jahren ''Homo sapiens erreichte das nördliche Europa schon vor 45.000 Jahren''], in: Informationsdienst Wissenschaft, 31. Januar 2024.</ref> De an de 42.000 Jaren ole Kunst van de [[Swääbsche Alb]] uut den [[Jungpaläolithikum]] tellt as de öldste kunnige Kunst van de Minschheid.<ref>[https://www.faz.net/aktuell/feuilleton/debatten/eiszeitkunst-hoehlen-in-baden-wuerttemberg-sind-weltkulturerbe-15098431.html ''Eiszeitkunst-Höhlen Weltkulturerbe, Naumburg wieder nicht.''] [[FAZ.net]], 9.&nbsp;Juli 2017.</ref> Daarmang ene 42.000 jare oole [[Fleut]], dat öldste bekannte Musikinstrument,<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-18196349|title=Earliest music instruments found|date=25 May 2012|work=BBC News|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170903041534/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-18196349|archivedate=3 September 2017}}</ref> de 41.000 Jare ole ''[[Venus vom Hohlefels]]''<ref>{{cite journal|url=https://www.nature.com/articles/nature07995|journal=Nature|volume=459|title=A female figurine from the basal Aurignacian of Hohle Fels Cave in southwestern Germany|last=Conard|first=Nicholas|year=2009|issue=7244|pages=248–252|doi=10.1038/nature07995|pmid=19444215|bibcode=2009Natur.459..248C|s2cid=205216692|accessdate=12 March 2020|archivedate=12 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200212045830/https://www.nature.com/articles/nature07995|url-status=live}}</ref> un de an de 40.000 Jare ole [[Löwenmann]].<ref>{{Cite web|url=http://www.theartnewspaper.com/articles/Ice-Age-iLion-Mani-is-worlds-earliest-figurative-sculpture/28595|title=Ice Age Lion Man is world's earliest figurative sculpture|date=31 January 2013|website=[[The Art Newspaper]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150215162121/http://www.theartnewspaper.com/articles/Ice-Age-iLion-Mani-is-worlds-earliest-figurative-sculpture/28595|archivedate=15 February 2015}}</ref> De [[Linienbandkeramiker]], ene Gruppe, de uut [[Lüttasien|Anatolien]] un över den [[Balkan]] in de [[Jungsteentied]] na Middeleuropa inwannert is, brochte [[Bueree]] un [[Vehtucht|Veetucht]] mit. Se verdrängen van 5700/5600&nbsp;v. Chr. de [[Jäger un Sammler]] uut dat hüdige Süüddüütschland. Eerst 4000&nbsp;v. Chr breid sik de Bueree ook in Noorddüütschland uut un het de [[Ertebølle-Kultuur]] aflööst, de letste Jägerkultuur in Noorddüütschland. 1000 Jaren läter as annerwegens beginnt üm 2200&nbsp;v. Chr. in’n düütschen Gebeed de [[Bronzetiet|Bronzetid]], to den wichtigsten Funnen tellt de [[Himmelsschiev vun Nebra]].<ref>[https://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-6/nebra-sky-disc/ ''Nebra Sky Disc'']. UNESCO. 2013 ([https://web.archive.org/web/20141011061740/http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-6/nebra-sky-disc/ Archiv])</ref> In de [[Hallstatttied]] (1.200–1000&nbsp;v. Chr.) leven in Süüd- un Middeldüütschland [[Kelten]] un [[Iesen|Isen]] keem as een nie Metall up. '''Germanen un Römer''' Üm 600 v. Chr., in de [[Noordsche Bronzetied]] oder de froe [[Iesentiet|Iesentied]] keem in Noorddüütschland de [[Jastörp-Kultuur]] up, de för de [[Germanen]] eer Vöörlöper anseen warrt.<ref>Heather, Peter. "Germany: Ancient History". ''Encyclopædia Britannica Online''. Archived from the original on 31 March 2019. Retrieved 21 November 2020.</ref> Van Noorddüütschland un [[Skandinavien|Süüdskandinavien]] breiden se sik na Süüd, Oost un West to uut un assimileerten de keltschen Gruppen in Süüd- un Middeldüütschland.<ref>Claster, Jill N. (1982). ''Medieval Experience: 300–1400''. New York University Press. p. 35. ISBN <bdi>978-0-8147-1381-5</bdi>.</ref><ref>Heather, Peter. "Germany: Ancient History". ''Encyclopædia Britannica Online''. Archived from the original on 31 March 2019. Retrieved 21 November 2020.</ref> De Germanen an un för sik beginnt mit dat latiensche Woord {{Lang|la|''Germani''}}, dat antike Schriever dat eerst Maal in’n 1.&nbsp;Jhd. v.&nbsp;Chr bruken un een [[Ethnografie|ethnograafschen]] Sammelbegreep is, de keen eenheidlik Volk beteken dee.<ref>[[Walter Pohl]]: ''Die Germanen.'' 2. Auflage, München 2004, S. 3&nbsp;ff.</ref> [[Bild:GermansAD50.svg|duum|Karte der germanischen Stämme Mitteleuropas mit dem römischen Limes und den Legionslagern um 50 n.&nbsp;Chr.]] Dat Gebeed luchts den [[Rhien]] un Süüd de [[Donau]] was in de Tied van 80 bet 260&nbsp;n. Chr. Deel van dat [[Röömsch Riek|Röömsche Riek]]. Een Deel van dat hüdige [[Hessen]] un [[Baden-Württemberg|Baden-Würrtemberg]] het ook daarto höört. Se billen dat Gebeed süüd van de [[Limes]], dat {{Lang|la|''Germania Inferior''}} heet, Noord van de Limes was {{Lang|la|''Germania Magna''}}. Unner [[Augustus]] het dat Röömsche Riek versocht Germanien to verövern. Se richten de Provinz Germani twischen Rhien un Elve in. Man 9 n.Chr. sind Römers in de Slacht bin Teutoborger Woold van Arminius slaan worrn. De Nedderlaag het de Römers umstimmt un se sind uut Germanien aftrokcen. [[:de:Tacitus|Tacitus]] sien Wark ''[[:de:Germania_(Tacitus)|Germania]]'' is de öldste Born, de de Germanen beschrivt. Üm 260 sind germaansche Stämme in dat römmsche Gebed indrungen un na de Hunneninaschoon 375 un de Daalgand van dat röömsche Riek 395 sind germaansche Stämme in de Völkerwannertied na Süüdwest to trocken: de Franken grünnen dat Frankenriek in Westeuropa. de Franken verövern baiern un läter in 7. un 8. Jaarhunderd de Sassen. De oosten van dat hdüige Düütschland was in de Tied noch slaawsch. === Völkerwannertied === === Oostfrankenriek un Hillig Röömsch Riek === === Rhienbund, Düütsch Bund un Noorddüütsch Bund === Anfang vun de 1860er Johren hett de Konflikt vun [[Preußen (Staat)|Preußen]] mit [[Öösterriek]] üm de Vörmacht in’n Düütschen Bund op, de in [[Preußen (Staat)|Preußens]] Sieg in’ [[Düütschen Krieg]] 1866 entstahn de. De [[Düütsch Bund]] wurr op, [[Preußen (Staat)|Preußen]] hett etliche Rebeeden vun noord- un middeldüütsch Kriegsgegner annekteert. 1866 wurr ünner Vörherrschap [[Preußen (Staat)|Preußens]] de [[Noorddüütsch Bund]] tonächst as Militärbundsgrünnen grünnd. Sien Verfaten vun 1867 hett em to’n souveränen Bundsstaat maakt un hett de [[Lüttdüütschen Lösung|lüttdüütsche Lösung]] inleidt – also de Billen vun en düütschen Gesamtstaat ahn [[Öösterriek]]. === Düütsches Kaiserriek === [[Bild:A v Werner - Kaiserproklamation am 18 Januar 1871 (3. Fassung 1885).jpg|duum|De Proklamatschoon vun dat düütsch Kaiserriek 1871, Gemälde Anton von Werners.]] In’n [[Düütsch-Franzöösken Krieg]] sünd de süüddüütschen Staaten den [[Noorddüütsch Bund|Noorddüütschen Bund]] bitreden (1. Januar 1871). De wurr so to’n Natschonalstaat för ganz '''Düütschland'''. An den 18 Januar 1871 nehm de preußisch [[Wilhelm I|König Wilhelm I]]. in Versailles den Kaisertitel an, den he mit de nee Verfaten kreeg. Dat wurr later as Rieksgrünnerdag fiert. [[Otto von Bismarck]], siet 1862 preußischer Ministerpräsident, harr de Rieksgründung bedreeven un wurr eerst Riekskanzler. De Bismarcksche Rieksverfaten hett de Macht vun de konstitutionellen Monarchie stützt, weer aver ok op Moderniseeren utleggt un ambivalent; Gesetten to de School un Zivilehe weern deelwies liberal. För den Rieksdag gull en allgemeen Wahlrecht (för Mannlüüd). Gegend de kathoolsch Kark führ [[Otto von Bismarck|Bismarck]] den Kulturkamp, gegen de Sozialdemokratie hett he af 1878 de Sozialistengesetten erlaaten un hett versöcht, de Arbeiders dör en Sozialgesett an den Staat to binden. De Hoochindustrie in '''Düütschland''' sorg för Weertschops- un Bevölkerungswachstum, Landfloog un en wiet Anstiegen vun den Levensstandard; '''Düütschland''' steeg to de gröttste Volksweertschop vun [[Europa]] op. In dat „[[Drieikaiserjohr]]“ 1888 wurr [[Wilhelm II.]] Kaiser. He forder för dat wertschaplich un militärisch op [[Düütsch Riek]] de Anerkennung vun de bisherigen Grootmächte („Platz an de Sünn“) un hett sück üm nee Kolonien un Flottopbau in’ Imperialismus bemüht. [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Grootbritannien]] hett aver in en nee Bündnissystem (Triple Entente) statt [[Frankriek]] nu [[Düütschland]] utslooten. === Weimarer Republik === === Nazi-Düütschland === === Alliieerte Okupatschoon (1945–1949) === Na den [[Tweete Weltkrieg|Tweten Weltkrieg]] worr dat [[Düütsch Riek|Düütsche Riek]] oplööst un de Rest vun Düütschland indeelt in [[Besettenzonen]]. En annern Deel weer vun de Naverstaten annekteert. Vun den Deel, vun dat Düütsche Riek, de besett weer, sünd de [[Bundsrepubliek]] Düütschland, de [[Öösterriek|Republiek Öösterriek]] un de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] vun worrn. An’n [[3. Oktober]] [[1990]] is de DDR to’n Gellensbereek vun’t [[Grundgesett]] vun de Bundsrepubliek Düütschland bitreden. '''Düütschland''' worr in den Grenzen van de 31. Dezember 1937 updeelde; an’n 5. Juni 1945 liggten de veer Siegermachten – [[USA]], [[Sowjetunion|UdSSR]], [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigte Königriek]] un [[Frankriek]] – Besatzungszonen fast un harr sodenn westelk de Oder-Neiße-Lienje de Hoheitsdwang. === West- un Oostdüütschland === === Vereenigt Düütschland === De düütsche Weddeverenigung worr an’n 3. Oktober 1990 mit de Bitritt van de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] to de Bundsrepubliek Düütschland vollzogen; disse Dag de düütschen Eenheid worr Natschonalfierdag. De 1991 in Kraft tradd [[Twee-plus-Veer-Vertrag]] regelte de [[Düütsch Fraag|düütschen Fraag]] endgültig: De Veer Machten geven hör Hoheitsrechten op, bit Ende 1994 verleet hör Trupps dat Land, '''Düütschland''' kreeg sien vull staatlich Souveränität. '''Düütschland''' hett sück dorto verplicht, blots noch maximal 370.000 Soldaten to hemm. == Politik == === Politsch Systeem === '''Düütschland''' is en Bundsrepubliek. De [[Bundspräsident (Düütschland)|Bundspräsident]] is siet den 12.2.2017 Frank-Walter Steinmeier. [[Bundskanzler (Düütschland)|Bundskanzler]] is {{#property:P6}}. De Verfaten is demokraatsch un sozial. === Bundsdag === Wahl 24. September 2017: * [[Christlich Demokratsche Union vun Düütschland]] (CDU) 26,8% * [[Sozialdemokratsche Partei Düütschland]] (SPD) 20,5% * [[Christlich-Soziale Union in Bayern]] (CSU) 6,2% * [[De Linke]] 9,2% * [[Bündnis 90/De Grönen]] 8,9% * [[Fre’e Demokraatsche Partei]] (FDP) 10,7% * Alternative för Düütschland (AfD) 12,6% * All Annere 5,0% === Reebet vun Düütschland === De föderal opboot Bundsrepubliek besteiht ut 16 Gliedstaaten, de amtlich as ''Länner'' (Bundslänner) betekent worden. De Stadtstaaten [[Berlin]] un [[Hamborg]] bestahn jüst ut gleechnamig Eenheidsgemenen, Wiels [[Bremen]], as dard Stadtstaat, mit [[Bremen]] un [[Bremerhoben]] twee separate Stadtgemenen umfasst. {| class="wikitable" |+ !Land !Höffstadt !Flach in km² !Inwahners |- |[[Baden-Württemberg]] |[[Stuttgart]] |35.751 |11.100.394 |- |[[Bayern]] |[[München]] |70.550 |13.124.737 |- |[[Berlin]] |— |892 |3.669.491 |- |[[Brannenborg]] |[[Potsdam]] |29.654 |2.521.893 |- |[[Bremen]] |— |419 |681.202 |- |[[Hamborg]] |— |755 |1.847.253 |- |[[Hessen]] |[[Wiesbaden]] |21.115 |6.288.080 |- |[[Mekelnborg-Vörpommern]] |[[Swerin]] |23.213 |1.608.138 |- |[[Neddersassen]] |[[Hannober]] |47.616 |7.993.608 |- |[[Noordrhien-Westfalen]] |[[Düsseldörp]] |34.113 |17.947.221 |- |[[Rhienland-Palz]] |[[Mainz]] |19.854 |4.093.903 |- |[[Saarland]] |[[Saarbrücken]] |2569 |986.887 |- |[[Sassen (Bundsland)|Sassen]] |[[Dresden]] |18.450 |4.071.971 |- |[[Sassen-Anholt]] |[[Meideborg]] |20.452 |2.194.782 |- |[[Sleswig-Holsteen]] |[[Kiel]] |15.802 |2.903.773 |- |[[Döringen]] |[[Erfurt]] |16.202 |2.133.378<ref>{{Internetquelle |url=https://statistik.thueringen.de/datenbank/TabAnzeige.asp?GGglied=1&GGTabelle=lk&GGTabelle=gem&GGTabelle=erf&GGTabelle=vg&tabelle=gg000102&startpage=99&csv=&richtung=&sortiere=&vorspalte=1&tit2=&SZDT=&anzahlH=-1&fontgr=12&mkro=&AnzeigeAuswahl=&XLS=&auswahlNr=&felder=2&zeit=2019%7C%7Cs1&anzahlZellen=942 |titel=Thüringer Landesamt für Statistik |abruf=2021-04-01}}</ref> |- |Düütschland |[[Berlin]] |357.376 |83.166.711<ref>{{Internetquelle |url=https://www.destatis.de/DE/Themen/Laender-Regionen/Regionales/_inhalt.html |titel=Regionales |abruf=2021-04-01 |sprache=de}}</ref> |} == Weblenken == {{Commons|Category:Germany|Düütschland}} == Enkelnawiesen == <references /> * [http://www.deutschland.de/ www.deutschland.de] – mehrspraakig Düütschland-Portal (hoochdüütsch, engelsch un veer annere Spraken) {{Länner in Europa}} {{Navigatschoonsliest NATO-Staten}} {{DEFAULTSORT:Duutschland}} [[Kategorie:Land]] [[Kategorie:Düütschland| Düütschland]] 2af59f1k9qu3q6ihy151yhflych6xe1 0 215 1040068 1040057 2025-06-08T12:45:58Z Flaverius 21322 /* Egennaams */ 1040068 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund 2 Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de 2 Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreidt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaanschen]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit’n [[Freesch|Freeschen]] un [[Engelsche Spraak|Engelschen]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten deelt wieder besteit. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] der Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen, liekers is de Spraak bedroot, denn Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] oder ingwäoonsche Ünnergrupp billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd. Vergleken mit de anner noordseegermaanschen Spraken wiest Ooldsassisch avers minner ingwäoonsche Kennteken. Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de Sassen in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan. Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref><ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene Süsterspraak vun Nedderlandsch un Hoogdüütsch, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De grammatschen, lexikaalschen un phonoloogschen Ünnerscheden in Grammatik un Woordschatt twüschen Plattdüütsch, Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit. * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305; un ook Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == [[Bild:BibelMagdeburg.jpg|duum|''Düdesch'' as Naam för de Spraak in de [[Meideborger Bibel]] vun 1554: ''Dat ÿs De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' (…)]] [[Bild:1614 Bible.jpg|duum|''Sassisch'' as Naam för de Spraak in de [[Bibel vun 1614]]: ''Biblia. Dat ys: De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'']] {{Kiek ook bi|Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Platt (Dialekt)|titel1=Nedderdüütsch|titel2=Platt}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' un ''Plautdietsch'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].'' Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''Drents Plat'' oder ''Twents Plat'' begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'', de sik vundaag jümmers meer döörsett, is daar verbreidt. De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]]'' Een annern Naam is ''Neddersassisch,'' de dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan schull, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. De Begreep schall ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. ''Sassisch'', de ole Egennaam to Hansetieden, is ook af un an to finnen. Beide Naams sünd vundaag raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. === Historie vun de Naams === Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de Naam vun’n [[Sassen (Volk)|Sassenstamm]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}}.<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> Ook in de Prolog vun de [[Heliand]] steit dat so („{{lang|la|''Theudisca poëmata}}''“).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In middelsassische Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich meer as egen Volk, man as Deel vun de Düütschen seen.<ref>[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' §&nbsp;6.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang. So weer dat noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit, to de Tied kunn {{Lang|gml|''düdesch''}} aver noch för beide Spraken jüstso good staan. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch düdesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng. Besünners in dat 15. un 16.&nbsp;Jhd. weer ook {{Lang|gml|''sassesch''}} begäng.''<ref name=":33" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''nedder-sassesch''}} op, sik vun dat middeldüütsche Böversassen, dat later dat Överwicht kreeg un bloot noch Sassen heet, aftogrenzen.<ref name=":0" /> Dat geev man ook noch in de moderne plattdüütsche Tied Lüüd, de versöchen den Naam ''Sassisch'' oder ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten (so as [[Karl Friedrich Arend Scheller|Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Wolke]], [[Georg Ruseler|Ruseler]], Eimers,<ref>John Eimers (Ruutgever): ''Up sassisch Eer: Ut de nedderdüütshe Lyrik von uns Daag: rutgewen von John Eimers inn Updragg von de Nedderdüütsh Sellshopp in Hammborg.'' Diedrichs: Jena 1910. ([https://plattmakers.de/de/book/Up-sassisch-Eer onlien])</ref> [[Reinhard Hahn|Hahn]]). In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Anners is dat mit dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}: De Begreep keem to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop op. Denn het sik de Begreep in de [[Nedersaksische Beweging|''Nedersaksische Beweging'']] un later in de [[Dialektrenaissance]] wieder uutbreidt un sett sik vundaag jümmers starker döör. De Begrepen ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] dokumenteert. He geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt''.<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland begäng un harr de ölleren Naams so as ''sassesch'' grotendeels verdrängt.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> ''Nedderdüütsch'' weer in de Tied noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreidt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> In de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd versöch [[William Foerste]] in de Wetenschop dat neutrale ''Saxonisch'' intobörgern. Man dat sett sik nich döör.<ref>[[William Foerste]]: ''Een woordatlas van Saxonia'' In: ''Driemaandelijkse Bladen'' 1949. S.&nbsp;85.</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] Alle Naams för de Spraak sünd mehrdüdig un ünnerscheed sik je na Tied, Kuntext un Definitschoon, wat för Varietäten se ümfaten doot. De Süüdgrenz vun dat Nedderdüütsch liggt na de meisten Definitschonen an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien). Seltener tellt ook Isolglossen wieder in’n Süden as Grenz vun’t Nedderdüütsch, to’n Bispeel de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch. Düsse wiedste Sinn is vundaag meist histoorsch. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten, also Varietäten op ooldsassische Grundlaag, in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> Dat [[Nedderrhiensch|Nedderrhiensche]], dat as neddefranksche Varietät mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, tellt in de Dialektologie je na Definitschoon ook to dat Nedderdüütsch in Düütschland.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen dat [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon mit oder sünner dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch]].<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref><ref>[[Otto Bremer]]: ''Karte der deutschen Mundarten.'' In: Brockhaus’ Konversations-Lexikon, 14.&nbsp;Oplaag., 1894 ([[:de:Datei:Brockhaus_1894_Deutsche_Mundarten.jpg|Kaart]])</ref><ref>Joachim Schildt u.&nbsp;a.: ''Kleine Enzyklopädie. Deutsche Sprache.'' Leipzig 1983</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> Selten betekent Neddersassisch ook alleen [[Noordneddersassisch]] sünner [[Holsteener Platt|Holsteensch]], [[Sleswigsch|Slewigsch]] un [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]].<ref>[[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute.'' 2.&nbsp;Oplaag. Rostock 1980.</ref> De nedderlandsche Variant ''Nedersaksisch'' kann besunners in de Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken,<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> so dat ook de Begreep ''[[Westneddersassisch|Westnedersaksisch]]'' för de nedderlandschen Varietäten vöörslaan worrn is, de nedderlandsch-neddersassischen un de westnedderdüütschen Varietäten to ünnerscheden.<ref>Jacobus van Ginneken: ''Handboek der Nederlandsche taal l : De sociologische structuur der Nederlandsche taal I.'' [[Nimwaege]] 1913, S.&nbsp;62.</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Oorden to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreiden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;79&nbsp;f.</ref> In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchten de egen Spraak, dat [[Angelsassische Sprake|Angelsassisch]], mit op dat Eiland.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un dat Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Kennteken verloren, indem dat se sik mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Franksch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franken (Volk)|Franken]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n [[Franksch Riek|frankschen Riek]] maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De gröttste Deel Texten in de ooldsassische Tied weer op Latiensch.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels oder een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed kümmt mit dat moderne [[Westfalen]], [[Neddersassen]], [[Holsteen|Süüdwestholsteen]], [[Drenthe]] un [[Oaveriessel]] övereen un streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch is swarer to bestemmen. Na de Oordsnaams, leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;–&nbsp;[[Essen]]&nbsp;–&nbsp;[[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;–&nbsp;[[Äulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;–&nbsp;[[Kassel]]&nbsp;–&nbsp;[[Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;–&nbsp;[[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken. Dat [[Wendland]] un de [[Ollmark]] weren man mischt sassisch-slaawsch Övergangsrebeden.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch === [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breidt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schreivsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> [[Bild:Deutsche Ostsiedlung.png|duum|Oostkolonisatschoon, vereenfacht sünner de mischt düütsch/slaawschen Gebeden (na [[Walter Kuhn]], NSDAP-Liddmaat un Propagandist)]] Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreidt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreiden un de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto wegdrängen.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreidt. Vele sassische Handwarkers wannern na [[Däänmark]], [[Norwegen]], [[Sweden]] oder hebbt sik in [[Visby]] op [[Gootland]] daallaten.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönneng]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Middelsassische de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Rechtsspraak un de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreeschen]] Mundaarden to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. Däänsch bet an de [[Slie]] un dat [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === Mit den [[Schrievsprakenwessel]] begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] sülvenst is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten. De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Landsförst]]en Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de [[Mark Brannenborg]], besünners in [[Berlin]] un in Städen so as [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Pirvaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref> De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as {{Lang|de|''ich''}} statts ''ik''. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel un Schrievers överdreegt nedderdüütsche Formen na’t Hoogdüütsche, so as ''{{lang|gml|schriven}}'' to {{Lang|de|''schreiben''}}. Faken kümmt so ook [[Hyperkorrektur|hyperkorrekte]] Formen op, so as ''{{lang|gml|bref}}'' to ''Breiff'' statts ''{{lang|de|Brief}}.'' Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man middelsassische Rester sünd noch to finnen, so as ''{{lang|gml|Mittbörger}}'' oder ''{{lang|gml|karspell}}.'' Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;126–130.</ref> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tekenborg]] dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreiden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken. Eerst vun 1815 an kunnen [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breidt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in [[düütschland|Noorddüütschland]] un de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. De Grenz von Nedderdüütsch na Süüd hen is de [[Benrather Linie|maken/machen-Linie]], de ook „Benrather Linie“ heet. [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] De Grenz to dat [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch-Nedderfranksche]] un [[Westfreesch (Spraak)|Westfreesche]] löppt vun de [[Noordsee]] de Grenz twüschen de [[Provinz Grunneng|Grunneng]] un [[Fryslân (Provinz)|Freesland]] langs, sluut denn de neddersassischsprakigen [[Stellingwarven]] in Freesland noch mit in. De Spraakgrenz folgt, dat ole neddersassischsprakige Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt. Se folgt nu de [[Westfalen|westfäälsche]] Süüdgrenz na [[Hessen]], wo se knapp op hessisch Rebeed, na Noordoost to löppt. Se knappt denn de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af un geit denn an de Grenz to [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed. In’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]] liggt een lütt [[Spraakinsel|Spraakeiland]] mit [[Middeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] [[Oberharzisch|oberharzische]] Dialekten. De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran. Vunwegen dat’t Brannenborger Platt bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer. In de Rebeden achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Ook vöör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klare Spraakgrenz. Dat weer een groot Mischmasch uut düütsche un poolsche Spraakeilannen. Bi [[Kulm]] geev dat ook een [[böverdüütsch]] Spraakeiland un in dat Rebeed vun [[Marienborg]] un [[Allensteen]] in [[Oostpreußen]] een middeldüütsch Spraakeiland. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeed üm [[Danzig]] weren Plattdüütsch. De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreidt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz. Dat [[Eidersteder Freesch]] is in’n 17.&nbsp;Jhd. vun’t Plattdüütsch verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Fröher weren ook de [[Freesland|Freeslannen]] keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeed. In [[Oost-Freesland]] het dat Plattdüütsche dat [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|Oostfreesche]] aver kumplett verdrängt. Bloots dat [[Saterland]] is daar as freesch Spraakeiland nableven. In dat Saterland un [[Noordfreesland]] harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied blangen dat Freesche as Spraak för neeg bi un de Familie. Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun [[Grunneng|Grönneng]] uut. Vun dat 15.&nbsp;Jhd. af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen [[Ommelanden]] hebbt de Lüüd teemlich gau de plattdüütsche Spraak annamen un sogaar eer freesche Identität afleggt. In [[Oostfreesland]] hebbt se eer Spraak wat langsamer verloren, aver ook hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat [[Saterfreesche Spraak|Saterfreesche]] afseen, dat aver egentlich al buten Oostfreesland an un för sik liggt). Eer freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat [[Jeverland]] het dat Freesche mit dat 17.&nbsp;Jhd. verloren. In Wusten het sik dat [[Wusterfreesch]] bet so üm un bi 1720 hollen un ook in dat [[Harlingerland]] het dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18.&nbsp;Jhd. verdrängt. Toletst weren bloot dat [[Saterland]] un [[Wangeroog]] nableven, aver ook dat [[Wangerooger Freesch|Wangeroger Freesche]] is 1950 uutstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten. === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar as [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen het, so as dat [[Wisconsin Pommeranian]], oder in Brasilien dat [[Vestfaliano]] un [[Pomerano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2019-04-18 |abruf=2025-01-31}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch. 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwertʼsche Verlagsbuchhandlung: Marburg 1941.</ref> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |url=https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |titel=Hötter Platt |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> === Fröher === De Oorsprung vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]] liggt in [[Holsteen]] langs de Elvmünn. Vun daar het sik de Stamm ook in dat hüdige Bundsland [[Neddersassen]], in [[Westfalen]], in [[Oostfalen]] un bet na dat Rebeed in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breid maakt. Statts de Stämm, de in düsse Rebeden leevt hebbt, to betwingen hebbt sik de Sassen woll eer mit de Stämm to den sassischen Grootstamm verenigt. In Oostholsteen, in dat [[Wendland]] un Oosten vun Oostfalen seten in düsse Tied noch de [[Slawen]]. In [[Land Wusten|Wusten]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oost-Freesland]] leven [[Fresen]]. Mit dat 9.&nbsp;Jhd. is bilütten de [[Oostkolonisatschoon]] anfungen, so dat düütsche Kolonisten de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen deen. Dat güng bet in dat 15.&nbsp;Jhd., as sik Plattdüütsch bet na [[Eestland]] in dat [[Baltikum]] uutbreidt harr. In Eestland weer de Spraak vöör allen ene Spraak vun den Brögers in den Städen, denn düütsche Buren harrn sik in Eestland meist nich daallaten. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn Hoogdüütsch in Eestland an de Steed vun dat Plattdüütsche treden un in dat 18. un 19.&nbsp;Jhd. dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoogdüütsch snacken un bloot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaawsche Spraakeilannen sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18.&nbsp;Jhd. nableven, so as dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]] in’t [[Wendland]]. Noch bet in de letsten Jaren vöör 1945 het dat Plattdüütsche sik in’n Oosten uutbreedt un to’n Bispeel dat [[Masuursch]]e oder dat [[Nehrungskurisch|Kuursche]] verdrängt. Ook de Sprekerschen un Sprekers vun dat [[Kaschuubsch]]e twüschen [[Westpreußen]] un [[Oostpreußen]] hebbt meersttieds beide Spraken snackt. == Status == As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. === Offitschellen Status === Dat Plattdüütsche warrt na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] sied 1998 in Düütschland un de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un in de Nedderlannen na Deel&nbsp;II. Mit Deel&nbsp;III sünd meer Plichten mit vermaakt. Deel&nbsp;II is to’n groten Deel symboolsch. De acht düütschen Bundslänner geevt alle dree Jaren enen Bericht af woans se Plattdüütsch föddern doot. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] mit twee Vertreders je Bundsland vertridd de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un seggt as Stellvertreder för de plattdüütsche Spraakgemeenschop wat to düssen Bericht. Dat Bundsbinnenministerium faat beide Berichten to enen Staatsbericht tohoop un een Uutschuss vun den [[Europaraat|Europaraad]] beweert de Maatregels, de för Spraakpleeg vöörandreven woorn sünd. Oplest reageert de Bundsregerung op den Bericht vun den Europaraad.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=Niederdeutschsekretariat |abruf=2022-12-20}}</ref> Dat [[Nedderdüütschsekretariat]] ünnerstütt den Bundsraad bi siene Arbeid. In de Nedderlannen, wo Platt na Deel&nbsp;II schuult is, hebbt de oostnedderlandschen Provinzen 2018 dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen. So wull de nedderlandsche [[Rieksoverheid]] nee’e Plichten för sik ümgaan.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> Dat Plattdüütsche is meist nich för Amtssaken tolaten. Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torügwiest. De Bundsgerichtshov harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nareckt warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Welk Juristen leggt {{Lang|de|''Deutsch''}}, so as in dat Sleswig-Holsteensche {{Lang|de|''Landesverwaltungsgesetz''}}, so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd. Plattdüütsch schall so ook as Amtsspraak gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.schleswig-holstein.de/STK/DE/Schwerpunkte/Minderheitenpolitik/Sprachenchartabericht/SprachenchartaberichtDownload__blob%3DpublicationFile.pdf |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |werk=www.schleswig-holstein.de |hrsg=Schleswig-Holsteinischer Landtag |seiten=S.&nbsp;62 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20120709041858/http://schleswig-holstein.de/STK/DE/Schwerpunkte/Minderheitenpolitik/Sprachenchartabericht/SprachenchartaberichtDownload__blob=publicationFile.pdf |archiv-datum=2012-07-09 |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Ook wenn dat Land Sleswig-Holsteen düsse juristsche Sicht woll deelt, het Plattdüütsch in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen kenen Belang. Na de Artikel 9 un 10 vun de Charta köönt in Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref>[[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universiteet === → Kiek ook bi: [[Plattdüütsch (Schoolfack)|''Plattdüütsch (Schoolfack)'']] Welk Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182–184.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied weer Plattdüütsch alleen in een paar Lessen to regionale Spraak in’n Düütschünnerricht Thema, man 2010 is Hamborg as dat eerste Bundsland mit Plattdüütschünnerricht in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn. Betto givt dat man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern Plattdüütschunnerricht bet to’n Abituur hen.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütschünnerricht keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt givt dat Plattünnerricht alleen as Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht; Platt ünnerricht bloot een paar Scholen hier un daar.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans de neddersassischen Varietäten to ünnerrichten, de Kinners ene positve Sicht op de regionale Spraak to vermiddeln, Informatschonen över Neddersassisch, eenfache Leder un enen Grundwoordschatt to leren.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Op de Universität is Plattdüütsch meist een Ünnerdeel vun de [[Germanistik]] un een Handvull Hoogscholen beed [[nedderdüütsche Philologie]] as enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, so as de Universitäten [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Münster|Münster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]]. In’n Nedderlannen het alleen de [[Rieksuniversität Grönneng]] een Afdeel för Neddersassisch. Bloot een paar Universitäten leert Plattdüütsch ook as Spraak, de meisten befaat sik alleen mit’n Unnersöök an dat Plattdüütsche. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch. As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Plattdüütsche_Spraakkompetenz_na_Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|duum|Plattdüütsche Spraakkompetens na Bundsland (2016): Up’t höögste is aktive Spraakompetenz in Sleswig- Holsteen, op’t leegste in Brannenborg.]] [[Bild:Plattdüütsche_Spraakkompetenz_na_Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|duum|Spraakkompetens na Öller (2016): De >80-Jörigen beheerscht to 67,4&nbsp;% (sehr gut, gut, mäßig tohoop) , < 20-Jörigen alleen 7,4&nbsp;%.]] [[Bild:Low_Saxon_Competence_by_district_2016.svg|duum|Aktive plattdüütsche Spraakkompetenz na Landkreisen 2016:<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref></br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}</br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat Däänmark köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in Belize,<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> In [[Düütschland]] hebbt an de 200.000 Russlandmennoniten enen plautdietschen Achtergrund. Se hebbt den Dialekt man faken för dat Hoogdüütsche opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Den [[Westfäölsk Plat|westfäälschen]] Dialekt in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == === Dialekten === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Ostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Plattdüütsch gledert sik in de groten Dialektgruppen: [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]], [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]], [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenbörgsch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mäkelborgsch]] un [[Noordneddersassisch]]. Eerdat de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|tweden Weltkrieg]] uut dat hüdige Polen wegdreven worrn sünd geev dat ook de Dialektgruppen [[Oostpommersch Platt|Pommersch]] un [[Nedderpreußisch|Nedderpreußsch]], de nu noch as [[Pomerano]] oder [[Wisconsin Pommeranian]] un [[Plautdietsch]] buten dat oorsprüngliche Rebeed wieder leevt. Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] westen vun de [[Elv]] un in Holsteen un [[Oostnedderdüütsch]] oosten vun de Elv. Westnedderdüütsch sünd daarbi de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland, man ook in Gebeden wo sik Plat later uutbreidt het as [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]]. Oostnedderdüütsch daargegen warrt in de Rebeden snackt, woneem fröher [[Slawen]] leevt hebbt (so as [[Polaben]] un [[Sorben]]) un eerst later Düütsche, Flamen un Nedderlanners in de Tied vun de [[Oostkolonisatschoon]] henkamen sünd. De Grenz löppt döör den Oosten vun [[Holsteen]], sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht Plattdüütsch in West un Oost to delen in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborger Platt]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche Noordneddersassisch, as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]]. Dat traditschonell westnedderdüütsche [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassische. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene nöördliche Grupp mit Noordneddersassisch, Mekelborgsch, Pommersch so as ook den Brannenborgsch wat apart twüschen Nedder- un [[Middeldüütsche Dialekten|Middeldüütsch]] un ene süüdliche Grupp mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. === Varietätenspektrum === Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === As Resultaat vun den Spraakkontakt sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]] opkamen, as noch meist alle Minschen in Noorddüütschland Plattdüütsch opwussen. Anner Bispelen sünd dat Flensborger [[Petuh]], dat ook [[Däänsche Spraak|däänschen]] Inflood wiest, dat [[Ruhrdüütsch]] mit wat [[Poolsche Spraak|poolschen]] un [[Slesisch|slesischen]] Inflood oder dat [[Berlinsch|Berlinsche]]. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weer Missingsch noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un Missingsch as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad is dat Missingsch tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsche verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur is Missingsch un ook Ruhrdüütsch oder bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as Hamborg, Bremen un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> Missingsch Kennteken sünd to’n Bispeel unverschaven Kunsonaten, so as in ''Daler'' oder ''ik'', de Reduktschoon vun {{IPA|p̪͡f}} to [f], so as ''ge'''f'''iffen'' statts ''ge'''pf'''iffe''n'','' dat {{IPA|s}} in’n Anluud statts {{IPA|ʃ}}, so as in ''ein'''s'''lafen,'' Unsekerheid bi’n [[Kasus]], so as in ''glaub <u>mich</u>'' oder de [[doon-Periphraas]], so as in ''wie sich die Familie <u>benehmen tut</u>.<ref name=":28" />'' == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansch|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kontinentalwestgermaansch|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansch|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ok ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreidt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreidt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreidt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. De [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälschen]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'', [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /><ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Matten Has]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen, üm dat’t juristsche Problemen mit dat Finanzeren geev.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]] sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Op de nedderlandsche Sied süüt dat een beten better uut. De Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] mit de ''[[Niederdeutsche Funkbühne]]'' plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen. In’n [[Natschonaalsotschalismus]] sünd in Düütschland de regionalen Senner gliekschalt worrn, so dat plattdüütsch Programm meist nich meer mööglich weer. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] begünn dat plattdüütsche Höörspeel vun Nee’en. De [[Landssenner Swerin]] in de [[Sowjetsche Besatterzoon|sowjetsche Zoon]] senn eerst regelmatig wat plattdüütschs. As de DDR later de Länner oplööst un regionalen Senner vereent harr, geev dat daar meist nix plattdüütschs meer to hören. [[Radio Bremen]] begünn 1949 in dat Afdeel ''Heimatfunk'' de Arbeid an plattdüütschen Höörspelen. Bi’n Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) hebbt se versöcht Böttcher siene Traditschoon wedder opleven to laten. Later hebbt de Redaktschonen in Hamborg un Bremen tohooparbeidt, man 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen. De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut. Vun 1977 an leep bi’n NDR de Reeg ''[[Wi speelt op Platt]],'' de bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. Mit ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' geev dat 1981 enen deelwies plattdüütschen {{Lang|de|''[[Tatort]]''}}. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as dat twentsche [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un dat grönnengsche [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn. De NDR is 2006, na dat anner plattdütsch Programm instellt worrn sünd, mit nee’en Formaten anfungen, so as ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]''. Nadem dat de Formaten ook instellt sünd, givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Komödie|Komödien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] gxc30a0mal9ffal8b03tybvut1i3tkj 1040070 1040068 2025-06-08T16:25:29Z Flaverius 21322 /* Naams vun de Spraak */ 1040070 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund 2 Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de 2 Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreidt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaanschen]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit’n [[Freesch|Freeschen]] un [[Engelsche Spraak|Engelschen]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten deelt wieder besteit. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] der Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen, liekers is de Spraak bedroot, denn Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] oder ingwäoonsche Ünnergrupp billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd. Vergleken mit de anner noordseegermaanschen Spraken wiest Ooldsassisch avers minner ingwäoonsche Kennteken. Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de Sassen in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan. Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref><ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene Süsterspraak vun Nedderlandsch un Hoogdüütsch, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De grammatschen, lexikaalschen un phonoloogschen Ünnerscheden in Grammatik un Woordschatt twüschen Plattdüütsch, Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit. * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305; un ook Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == [[Bild:BibelMagdeburg.jpg|duum|''Düdesch'' as Naam för de Spraak in de [[Meideborger Bibel]] vun 1554: ''Dat ÿs De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' (…)]] [[Bild:1614 Bible.jpg|duum|''Sassisch'' as Naam för de Spraak in de [[Bibel vun 1614]]: ''Biblia. Dat ys: De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'']] {{Kiek ook bi|Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Platt (Dialekt)|titel1=Nedderdüütsch|titel2=Platt}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' un ''Plautdietsch'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''Drents Plat'' oder ''Twents Plat'' begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'', de sik vundaag jümmers meer döörsett, is daar verbreidt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' Een annern Naam is ''Neddersassisch,'' de dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan schull, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. De Begreep schall ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. ''Sassisch'', de ole Egennaam to Hansetieden, is ook af un an to finnen. Beide Naams sünd vundaag raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Selten bruukt de Spraakwetenschop ''Sassisch'', in plattdüütsche Form as Leenwoord övernamen, ook as gemeensamen Överbegreep för de Dialekten up beiden Sieden vun de düütsch-nedderlandsche Grenz.<ref>Vgl. t. B.: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Sassischen''. In: ''Sprachgeschichte, Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung'', Deelband&nbsp;3, de Gruyter 2003.</ref> === Historie vun de Naams === Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de Naam vun’n [[Sassen (Volk)|Sassenstamm]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}}.<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> Ook in de Prolog vun de [[Heliand]] steit dat so („{{lang|la|''Theudisca poëmata}}''“).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In middelsassische Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich meer as egen Volk, man as Deel vun de Düütschen seen.<ref>[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' §&nbsp;6.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang. So weer dat noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit, to de Tied kunn {{Lang|gml|''düdesch''}} aver noch för beide Spraken jüstso good staan. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch düdesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng. Besünners in dat 15. un 16.&nbsp;Jhd. weer ook {{Lang|gml|''sassesch''}} begäng.''<ref name=":33" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''nedder-sassesch''}} op, sik vun dat middeldüütsche Böversassen, dat later dat Överwicht kreeg un bloot noch Sassen heet, aftogrenzen.<ref name=":0" /> Dat geev man ook noch in de moderne plattdüütsche Tied Lüüd, de versöchen den Naam ''Sassisch'' oder ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten (so as [[Karl Friedrich Arend Scheller|Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Wolke]], [[Georg Ruseler|Ruseler]], Eimers,<ref>John Eimers (Ruutgever): ''Up sassisch Eer: Ut de nedderdüütshe Lyrik von uns Daag: rutgewen von John Eimers inn Updragg von de Nedderdüütsh Sellshopp in Hammborg.'' Diedrichs: Jena 1910. ([https://plattmakers.de/de/book/Up-sassisch-Eer onlien])</ref> [[Reinhard Hahn|Hahn]]). In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Anners is dat mit dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}: De Begreep keem to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop op un sett sik later gegen Begrepen so as ''Oostnederlandsch'' döör. Mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] verbreid sik de Naam sied de 1950-er Jahren in de nedderlandsche Spraakwetenschop. Avers eerst sied dat de Nedderlannen dat nedderlandsche Neddersassisch in de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as ''Nedersaksisch'' betekent un för ene Regionaalspraak gellen laat, övernemen Verenen un Spraakinstutschonen den Begreep, de sik nu jümmers starker uutbreidt.<ref name=":41" /> Besünners de nedderlandsche [[Nedersaksische Beweging|''Nedersaksische Beweging'']] in’n 1950-er Jaren bruuk den Begreep ''Moderspraak'' för de Varietäten op beiden Sieden vun de düütsch-nedderlandsche Grenz.<ref>Vergliek to’n Bispeel [[Arnold Rakers]]:''Stried föör de Modersproake''. In: ''Sassische weddergeborte'', Bd.&nbsp;2, [[Knoal]] 1955.</ref> De Begrepen ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. He geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt''.<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland begäng, harr avers al een minnächtige Konnotatschoon.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreidt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> In de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd versöch [[William Foerste]] in de Wetenschop dat neutrale ''Saxonisch'' intobörgern. Man dat sett sik nich döör.<ref>[[William Foerste]]: ''Een woordatlas van Saxonia'' In: ''Driemaandelijkse Bladen'' 1949. S.&nbsp;85.</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] Alle Naams för de Spraak sünd mehrdüdig un ünnerscheed sik je na Tied, Kuntext un Definitschoon, wat för Varietäten se ümfaten doot. De Süüdgrenz vun dat Nedderdüütsch liggt na de meisten Definitschonen an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien). Seltener tellt ook Isolglossen wieder in’n Süden as Grenz vun’t Nedderdüütsch, to’n Bispeel de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch. Düsse wiedste Sinn is vundaag meist histoorsch. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten, also Varietäten op ooldsassische Grundlaag, in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> Dat [[Nedderrhiensch|Nedderrhiensche]], dat as neddefranksche Varietät mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, tellt in de Dialektologie je na Definitschoon ook to dat Nedderdüütsch in Düütschland.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen dat [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon mit oder sünner dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch]].<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref><ref>[[Otto Bremer]]: ''Karte der deutschen Mundarten.'' In: Brockhaus’ Konversations-Lexikon, 14.&nbsp;Oplaag., 1894 ([[:de:Datei:Brockhaus_1894_Deutsche_Mundarten.jpg|Kaart]])</ref><ref>Joachim Schildt u.&nbsp;a.: ''Kleine Enzyklopädie. Deutsche Sprache.'' Leipzig 1983</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> Selten betekent Neddersassisch ook alleen [[Noordneddersassisch]] sünner [[Holsteener Platt|Holsteensch]], [[Sleswigsch|Slewigsch]] un [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]].<ref>[[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute.'' 2.&nbsp;Oplaag. Rostock 1980.</ref> De nedderlandsche Variant ''Nedersaksisch'' kann besunners in de Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken,<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> so dat ook de Begreep ''[[Westneddersassisch|Westnedersaksisch]]'' för de nedderlandschen Varietäten vöörslaan worrn is, de nedderlandsch-neddersassischen un de westnedderdüütschen Varietäten to ünnerscheden.<ref>Jacobus van Ginneken: ''Handboek der Nederlandsche taal l : De sociologische structuur der Nederlandsche taal I.'' [[Nimwaege]] 1913, S.&nbsp;62.</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Oorden to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreiden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;79&nbsp;f.</ref> In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchten de egen Spraak, dat [[Angelsassische Sprake|Angelsassisch]], mit op dat Eiland.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un dat Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Kennteken verloren, indem dat se sik mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Franksch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franken (Volk)|Franken]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n [[Franksch Riek|frankschen Riek]] maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De gröttste Deel Texten in de ooldsassische Tied weer op Latiensch.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels oder een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed kümmt mit dat moderne [[Westfalen]], [[Neddersassen]], [[Holsteen|Süüdwestholsteen]], [[Drenthe]] un [[Oaveriessel]] övereen un streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch is swarer to bestemmen. Na de Oordsnaams, leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;–&nbsp;[[Essen]]&nbsp;–&nbsp;[[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;–&nbsp;[[Äulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;–&nbsp;[[Kassel]]&nbsp;–&nbsp;[[Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;–&nbsp;[[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken. Dat [[Wendland]] un de [[Ollmark]] weren man mischt sassisch-slaawsch Övergangsrebeden.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch === [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breidt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schreivsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> [[Bild:Deutsche Ostsiedlung.png|duum|Oostkolonisatschoon, vereenfacht sünner de mischt düütsch/slaawschen Gebeden (na [[Walter Kuhn]], NSDAP-Liddmaat un Propagandist)]] Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreidt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreiden un de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto wegdrängen.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreidt. Vele sassische Handwarkers wannern na [[Däänmark]], [[Norwegen]], [[Sweden]] oder hebbt sik in [[Visby]] op [[Gootland]] daallaten.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönneng]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Middelsassische de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Rechtsspraak un de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreeschen]] Mundaarden to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. Däänsch bet an de [[Slie]] un dat [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === Mit den [[Schrievsprakenwessel]] begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] sülvenst is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten. De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Landsförst]]en Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de [[Mark Brannenborg]], besünners in [[Berlin]] un in Städen so as [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Pirvaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref> De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as {{Lang|de|''ich''}} statts ''ik''. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel un Schrievers överdreegt nedderdüütsche Formen na’t Hoogdüütsche, so as ''{{lang|gml|schriven}}'' to {{Lang|de|''schreiben''}}. Faken kümmt so ook [[Hyperkorrektur|hyperkorrekte]] Formen op, so as ''{{lang|gml|bref}}'' to ''Breiff'' statts ''{{lang|de|Brief}}.'' Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man middelsassische Rester sünd noch to finnen, so as ''{{lang|gml|Mittbörger}}'' oder ''{{lang|gml|karspell}}.'' Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;126–130.</ref> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tekenborg]] dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreiden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken. Eerst vun 1815 an kunnen [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breidt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in [[düütschland|Noorddüütschland]] un de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. De Grenz von Nedderdüütsch na Süüd hen is de [[Benrather Linie|maken/machen-Linie]], de ook „Benrather Linie“ heet. [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] De Grenz to dat [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch-Nedderfranksche]] un [[Westfreesch (Spraak)|Westfreesche]] löppt vun de [[Noordsee]] de Grenz twüschen de [[Provinz Grunneng|Grunneng]] un [[Fryslân (Provinz)|Freesland]] langs, sluut denn de neddersassischsprakigen [[Stellingwarven]] in Freesland noch mit in. De Spraakgrenz folgt, dat ole neddersassischsprakige Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt. Se folgt nu de [[Westfalen|westfäälsche]] Süüdgrenz na [[Hessen]], wo se knapp op hessisch Rebeed, na Noordoost to löppt. Se knappt denn de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af un geit denn an de Grenz to [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed. In’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]] liggt een lütt [[Spraakinsel|Spraakeiland]] mit [[Middeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] [[Oberharzisch|oberharzische]] Dialekten. De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran. Vunwegen dat’t Brannenborger Platt bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer. In de Rebeden achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Ook vöör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klare Spraakgrenz. Dat weer een groot Mischmasch uut düütsche un poolsche Spraakeilannen. Bi [[Kulm]] geev dat ook een [[böverdüütsch]] Spraakeiland un in dat Rebeed vun [[Marienborg]] un [[Allensteen]] in [[Oostpreußen]] een middeldüütsch Spraakeiland. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeed üm [[Danzig]] weren Plattdüütsch. De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreidt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz. Dat [[Eidersteder Freesch]] is in’n 17.&nbsp;Jhd. vun’t Plattdüütsch verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Fröher weren ook de [[Freesland|Freeslannen]] keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeed. In [[Oost-Freesland]] het dat Plattdüütsche dat [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|Oostfreesche]] aver kumplett verdrängt. Bloots dat [[Saterland]] is daar as freesch Spraakeiland nableven. In dat Saterland un [[Noordfreesland]] harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied blangen dat Freesche as Spraak för neeg bi un de Familie. Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun [[Grunneng|Grönneng]] uut. Vun dat 15.&nbsp;Jhd. af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen [[Ommelanden]] hebbt de Lüüd teemlich gau de plattdüütsche Spraak annamen un sogaar eer freesche Identität afleggt. In [[Oostfreesland]] hebbt se eer Spraak wat langsamer verloren, aver ook hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat [[Saterfreesche Spraak|Saterfreesche]] afseen, dat aver egentlich al buten Oostfreesland an un för sik liggt). Eer freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat [[Jeverland]] het dat Freesche mit dat 17.&nbsp;Jhd. verloren. In Wusten het sik dat [[Wusterfreesch]] bet so üm un bi 1720 hollen un ook in dat [[Harlingerland]] het dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18.&nbsp;Jhd. verdrängt. Toletst weren bloot dat [[Saterland]] un [[Wangeroog]] nableven, aver ook dat [[Wangerooger Freesch|Wangeroger Freesche]] is 1950 uutstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten. === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar as [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen het, so as dat [[Wisconsin Pommeranian]], oder in Brasilien dat [[Vestfaliano]] un [[Pomerano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2019-04-18 |abruf=2025-01-31}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch. 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwertʼsche Verlagsbuchhandlung: Marburg 1941.</ref> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |url=https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |titel=Hötter Platt |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> === Fröher === De Oorsprung vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]] liggt in [[Holsteen]] langs de Elvmünn. Vun daar het sik de Stamm ook in dat hüdige Bundsland [[Neddersassen]], in [[Westfalen]], in [[Oostfalen]] un bet na dat Rebeed in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breid maakt. Statts de Stämm, de in düsse Rebeden leevt hebbt, to betwingen hebbt sik de Sassen woll eer mit de Stämm to den sassischen Grootstamm verenigt. In Oostholsteen, in dat [[Wendland]] un Oosten vun Oostfalen seten in düsse Tied noch de [[Slawen]]. In [[Land Wusten|Wusten]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oost-Freesland]] leven [[Fresen]]. Mit dat 9.&nbsp;Jhd. is bilütten de [[Oostkolonisatschoon]] anfungen, so dat düütsche Kolonisten de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen deen. Dat güng bet in dat 15.&nbsp;Jhd., as sik Plattdüütsch bet na [[Eestland]] in dat [[Baltikum]] uutbreidt harr. In Eestland weer de Spraak vöör allen ene Spraak vun den Brögers in den Städen, denn düütsche Buren harrn sik in Eestland meist nich daallaten. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn Hoogdüütsch in Eestland an de Steed vun dat Plattdüütsche treden un in dat 18. un 19.&nbsp;Jhd. dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoogdüütsch snacken un bloot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaawsche Spraakeilannen sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18.&nbsp;Jhd. nableven, so as dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]] in’t [[Wendland]]. Noch bet in de letsten Jaren vöör 1945 het dat Plattdüütsche sik in’n Oosten uutbreedt un to’n Bispeel dat [[Masuursch]]e oder dat [[Nehrungskurisch|Kuursche]] verdrängt. Ook de Sprekerschen un Sprekers vun dat [[Kaschuubsch]]e twüschen [[Westpreußen]] un [[Oostpreußen]] hebbt meersttieds beide Spraken snackt. == Status == As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. === Offitschellen Status === Dat Plattdüütsche warrt na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] sied 1998 in Düütschland un de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un in de Nedderlannen na Deel&nbsp;II. Mit Deel&nbsp;III sünd meer Plichten mit vermaakt. Deel&nbsp;II is to’n groten Deel symboolsch. De acht düütschen Bundslänner geevt alle dree Jaren enen Bericht af woans se Plattdüütsch föddern doot. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] mit twee Vertreders je Bundsland vertridd de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un seggt as Stellvertreder för de plattdüütsche Spraakgemeenschop wat to düssen Bericht. Dat Bundsbinnenministerium faat beide Berichten to enen Staatsbericht tohoop un een Uutschuss vun den [[Europaraat|Europaraad]] beweert de Maatregels, de för Spraakpleeg vöörandreven woorn sünd. Oplest reageert de Bundsregerung op den Bericht vun den Europaraad.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=Niederdeutschsekretariat |abruf=2022-12-20}}</ref> Dat [[Nedderdüütschsekretariat]] ünnerstütt den Bundsraad bi siene Arbeid. In de Nedderlannen, wo Platt na Deel&nbsp;II schuult is, hebbt de oostnedderlandschen Provinzen 2018 dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen. So wull de nedderlandsche [[Rieksoverheid]] nee’e Plichten för sik ümgaan.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> Dat Plattdüütsche is meist nich för Amtssaken tolaten. Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torügwiest. De Bundsgerichtshov harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nareckt warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Welk Juristen leggt {{Lang|de|''Deutsch''}}, so as in dat Sleswig-Holsteensche {{Lang|de|''Landesverwaltungsgesetz''}}, so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd. Plattdüütsch schall so ook as Amtsspraak gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.schleswig-holstein.de/STK/DE/Schwerpunkte/Minderheitenpolitik/Sprachenchartabericht/SprachenchartaberichtDownload__blob%3DpublicationFile.pdf |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |werk=www.schleswig-holstein.de |hrsg=Schleswig-Holsteinischer Landtag |seiten=S.&nbsp;62 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20120709041858/http://schleswig-holstein.de/STK/DE/Schwerpunkte/Minderheitenpolitik/Sprachenchartabericht/SprachenchartaberichtDownload__blob=publicationFile.pdf |archiv-datum=2012-07-09 |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Ook wenn dat Land Sleswig-Holsteen düsse juristsche Sicht woll deelt, het Plattdüütsch in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen kenen Belang. Na de Artikel 9 un 10 vun de Charta köönt in Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref>[[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universiteet === → Kiek ook bi: [[Plattdüütsch (Schoolfack)|''Plattdüütsch (Schoolfack)'']] Welk Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182–184.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied weer Plattdüütsch alleen in een paar Lessen to regionale Spraak in’n Düütschünnerricht Thema, man 2010 is Hamborg as dat eerste Bundsland mit Plattdüütschünnerricht in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn. Betto givt dat man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern Plattdüütschunnerricht bet to’n Abituur hen.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütschünnerricht keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt givt dat Plattünnerricht alleen as Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht; Platt ünnerricht bloot een paar Scholen hier un daar.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans de neddersassischen Varietäten to ünnerrichten, de Kinners ene positve Sicht op de regionale Spraak to vermiddeln, Informatschonen över Neddersassisch, eenfache Leder un enen Grundwoordschatt to leren.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Op de Universität is Plattdüütsch meist een Ünnerdeel vun de [[Germanistik]] un een Handvull Hoogscholen beed [[nedderdüütsche Philologie]] as enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, so as de Universitäten [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Münster|Münster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]]. In’n Nedderlannen het alleen de [[Rieksuniversität Grönneng]] een Afdeel för Neddersassisch. Bloot een paar Universitäten leert Plattdüütsch ook as Spraak, de meisten befaat sik alleen mit’n Unnersöök an dat Plattdüütsche. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch. As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Plattdüütsche_Spraakkompetenz_na_Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|duum|Plattdüütsche Spraakkompetens na Bundsland (2016): Up’t höögste is aktive Spraakompetenz in Sleswig- Holsteen, op’t leegste in Brannenborg.]] [[Bild:Plattdüütsche_Spraakkompetenz_na_Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|duum|Spraakkompetens na Öller (2016): De >80-Jörigen beheerscht to 67,4&nbsp;% (sehr gut, gut, mäßig tohoop) , < 20-Jörigen alleen 7,4&nbsp;%.]] [[Bild:Low_Saxon_Competence_by_district_2016.svg|duum|Aktive plattdüütsche Spraakkompetenz na Landkreisen 2016:<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref></br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}</br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat Däänmark köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in Belize,<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> In [[Düütschland]] hebbt an de 200.000 Russlandmennoniten enen plautdietschen Achtergrund. Se hebbt den Dialekt man faken för dat Hoogdüütsche opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Den [[Westfäölsk Plat|westfäälschen]] Dialekt in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == === Dialekten === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Ostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Plattdüütsch gledert sik in de groten Dialektgruppen: [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]], [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]], [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenbörgsch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mäkelborgsch]] un [[Noordneddersassisch]]. Eerdat de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|tweden Weltkrieg]] uut dat hüdige Polen wegdreven worrn sünd geev dat ook de Dialektgruppen [[Oostpommersch Platt|Pommersch]] un [[Nedderpreußisch|Nedderpreußsch]], de nu noch as [[Pomerano]] oder [[Wisconsin Pommeranian]] un [[Plautdietsch]] buten dat oorsprüngliche Rebeed wieder leevt. Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] westen vun de [[Elv]] un in Holsteen un [[Oostnedderdüütsch]] oosten vun de Elv. Westnedderdüütsch sünd daarbi de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland, man ook in Gebeden wo sik Plat later uutbreidt het as [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]]. Oostnedderdüütsch daargegen warrt in de Rebeden snackt, woneem fröher [[Slawen]] leevt hebbt (so as [[Polaben]] un [[Sorben]]) un eerst later Düütsche, Flamen un Nedderlanners in de Tied vun de [[Oostkolonisatschoon]] henkamen sünd. De Grenz löppt döör den Oosten vun [[Holsteen]], sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht Plattdüütsch in West un Oost to delen in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborger Platt]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche Noordneddersassisch, as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]]. Dat traditschonell westnedderdüütsche [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassische. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene nöördliche Grupp mit Noordneddersassisch, Mekelborgsch, Pommersch so as ook den Brannenborgsch wat apart twüschen Nedder- un [[Middeldüütsche Dialekten|Middeldüütsch]] un ene süüdliche Grupp mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. === Varietätenspektrum === Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === As Resultaat vun den Spraakkontakt sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]] opkamen, as noch meist alle Minschen in Noorddüütschland Plattdüütsch opwussen. Anner Bispelen sünd dat Flensborger [[Petuh]], dat ook [[Däänsche Spraak|däänschen]] Inflood wiest, dat [[Ruhrdüütsch]] mit wat [[Poolsche Spraak|poolschen]] un [[Slesisch|slesischen]] Inflood oder dat [[Berlinsch|Berlinsche]]. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weer Missingsch noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un Missingsch as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad is dat Missingsch tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsche verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur is Missingsch un ook Ruhrdüütsch oder bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as Hamborg, Bremen un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> Missingsch Kennteken sünd to’n Bispeel unverschaven Kunsonaten, so as in ''Daler'' oder ''ik'', de Reduktschoon vun {{IPA|p̪͡f}} to [f], so as ''ge'''f'''iffen'' statts ''ge'''pf'''iffe''n'','' dat {{IPA|s}} in’n Anluud statts {{IPA|ʃ}}, so as in ''ein'''s'''lafen,'' Unsekerheid bi’n [[Kasus]], so as in ''glaub <u>mich</u>'' oder de [[doon-Periphraas]], so as in ''wie sich die Familie <u>benehmen tut</u>.<ref name=":28" />'' == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansch|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kontinentalwestgermaansch|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansch|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ok ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreidt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreidt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreidt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. De [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälschen]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'', [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /><ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Matten Has]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen, üm dat’t juristsche Problemen mit dat Finanzeren geev.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]] sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Op de nedderlandsche Sied süüt dat een beten better uut. De Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] mit de ''[[Niederdeutsche Funkbühne]]'' plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen. In’n [[Natschonaalsotschalismus]] sünd in Düütschland de regionalen Senner gliekschalt worrn, so dat plattdüütsch Programm meist nich meer mööglich weer. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] begünn dat plattdüütsche Höörspeel vun Nee’en. De [[Landssenner Swerin]] in de [[Sowjetsche Besatterzoon|sowjetsche Zoon]] senn eerst regelmatig wat plattdüütschs. As de DDR later de Länner oplööst un regionalen Senner vereent harr, geev dat daar meist nix plattdüütschs meer to hören. [[Radio Bremen]] begünn 1949 in dat Afdeel ''Heimatfunk'' de Arbeid an plattdüütschen Höörspelen. Bi’n Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) hebbt se versöcht Böttcher siene Traditschoon wedder opleven to laten. Later hebbt de Redaktschonen in Hamborg un Bremen tohooparbeidt, man 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen. De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut. Vun 1977 an leep bi’n NDR de Reeg ''[[Wi speelt op Platt]],'' de bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. Mit ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' geev dat 1981 enen deelwies plattdüütschen {{Lang|de|''[[Tatort]]''}}. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as dat twentsche [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un dat grönnengsche [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn. De NDR is 2006, na dat anner plattdütsch Programm instellt worrn sünd, mit nee’en Formaten anfungen, so as ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]''. Nadem dat de Formaten ook instellt sünd, givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Komödie|Komödien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] amxg88rzntwb6yv64ptw64a8gzi1dh3 1040081 1040070 2025-06-08T18:34:00Z Flaverius 21322 /* Musik */ Lütt Matten de Has’ lenk 1040081 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund 2 Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de 2 Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreidt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaanschen]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit’n [[Freesch|Freeschen]] un [[Engelsche Spraak|Engelschen]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten deelt wieder besteit. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] der Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen, liekers is de Spraak bedroot, denn Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] oder ingwäoonsche Ünnergrupp billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd. Vergleken mit de anner noordseegermaanschen Spraken wiest Ooldsassisch avers minner ingwäoonsche Kennteken. Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de Sassen in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan. Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref><ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene Süsterspraak vun Nedderlandsch un Hoogdüütsch, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De grammatschen, lexikaalschen un phonoloogschen Ünnerscheden in Grammatik un Woordschatt twüschen Plattdüütsch, Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit. * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305; un ook Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == [[Bild:BibelMagdeburg.jpg|duum|''Düdesch'' as Naam för de Spraak in de [[Meideborger Bibel]] vun 1554: ''Dat ÿs De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' (…)]] [[Bild:1614 Bible.jpg|duum|''Sassisch'' as Naam för de Spraak in de [[Bibel vun 1614]]: ''Biblia. Dat ys: De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'']] {{Kiek ook bi|Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Platt (Dialekt)|titel1=Nedderdüütsch|titel2=Platt}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' un ''Plautdietsch'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''Drents Plat'' oder ''Twents Plat'' begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'', de sik vundaag jümmers meer döörsett, is daar verbreidt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' Een annern Naam is ''Neddersassisch,'' de dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan schull, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. De Begreep schall ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. ''Sassisch'', de ole Egennaam to Hansetieden, is ook af un an to finnen. Beide Naams sünd vundaag raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Selten bruukt de Spraakwetenschop ''Sassisch'', in plattdüütsche Form as Leenwoord övernamen, ook as gemeensamen Överbegreep för de Dialekten up beiden Sieden vun de düütsch-nedderlandsche Grenz.<ref>Vgl. t. B.: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Sassischen''. In: ''Sprachgeschichte, Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung'', Deelband&nbsp;3, de Gruyter 2003.</ref> === Historie vun de Naams === Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de Naam vun’n [[Sassen (Volk)|Sassenstamm]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}}.<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> Ook in de Prolog vun de [[Heliand]] steit dat so („{{lang|la|''Theudisca poëmata}}''“).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In middelsassische Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich meer as egen Volk, man as Deel vun de Düütschen seen.<ref>[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' §&nbsp;6.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang. So weer dat noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit, to de Tied kunn {{Lang|gml|''düdesch''}} aver noch för beide Spraken jüstso good staan. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch düdesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng. Besünners in dat 15. un 16.&nbsp;Jhd. weer ook {{Lang|gml|''sassesch''}} begäng.''<ref name=":33" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''nedder-sassesch''}} op, sik vun dat middeldüütsche Böversassen, dat later dat Överwicht kreeg un bloot noch Sassen heet, aftogrenzen.<ref name=":0" /> Dat geev man ook noch in de moderne plattdüütsche Tied Lüüd, de versöchen den Naam ''Sassisch'' oder ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten (so as [[Karl Friedrich Arend Scheller|Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Wolke]], [[Georg Ruseler|Ruseler]], Eimers,<ref>John Eimers (Ruutgever): ''Up sassisch Eer: Ut de nedderdüütshe Lyrik von uns Daag: rutgewen von John Eimers inn Updragg von de Nedderdüütsh Sellshopp in Hammborg.'' Diedrichs: Jena 1910. ([https://plattmakers.de/de/book/Up-sassisch-Eer onlien])</ref> [[Reinhard Hahn|Hahn]]). In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Anners is dat mit dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}: De Begreep keem to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop op un sett sik later gegen Begrepen so as ''Oostnederlandsch'' döör. Mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] verbreid sik de Naam sied de 1950-er Jahren in de nedderlandsche Spraakwetenschop. Avers eerst sied dat de Nedderlannen dat nedderlandsche Neddersassisch in de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as ''Nedersaksisch'' betekent un för ene Regionaalspraak gellen laat, övernemen Verenen un Spraakinstutschonen den Begreep, de sik nu jümmers starker uutbreidt.<ref name=":41" /> Besünners de nedderlandsche [[Nedersaksische Beweging|''Nedersaksische Beweging'']] in’n 1950-er Jaren bruuk den Begreep ''Moderspraak'' för de Varietäten op beiden Sieden vun de düütsch-nedderlandsche Grenz.<ref>Vergliek to’n Bispeel [[Arnold Rakers]]:''Stried föör de Modersproake''. In: ''Sassische weddergeborte'', Bd.&nbsp;2, [[Knoal]] 1955.</ref> De Begrepen ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. He geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt''.<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland begäng, harr avers al een minnächtige Konnotatschoon.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreidt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> In de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd versöch [[William Foerste]] in de Wetenschop dat neutrale ''Saxonisch'' intobörgern. Man dat sett sik nich döör.<ref>[[William Foerste]]: ''Een woordatlas van Saxonia'' In: ''Driemaandelijkse Bladen'' 1949. S.&nbsp;85.</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] Alle Naams för de Spraak sünd mehrdüdig un ünnerscheed sik je na Tied, Kuntext un Definitschoon, wat för Varietäten se ümfaten doot. De Süüdgrenz vun dat Nedderdüütsch liggt na de meisten Definitschonen an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien). Seltener tellt ook Isolglossen wieder in’n Süden as Grenz vun’t Nedderdüütsch, to’n Bispeel de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch. Düsse wiedste Sinn is vundaag meist histoorsch. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten, also Varietäten op ooldsassische Grundlaag, in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> Dat [[Nedderrhiensch|Nedderrhiensche]], dat as neddefranksche Varietät mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, tellt in de Dialektologie je na Definitschoon ook to dat Nedderdüütsch in Düütschland.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen dat [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon mit oder sünner dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch]].<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref><ref>[[Otto Bremer]]: ''Karte der deutschen Mundarten.'' In: Brockhaus’ Konversations-Lexikon, 14.&nbsp;Oplaag., 1894 ([[:de:Datei:Brockhaus_1894_Deutsche_Mundarten.jpg|Kaart]])</ref><ref>Joachim Schildt u.&nbsp;a.: ''Kleine Enzyklopädie. Deutsche Sprache.'' Leipzig 1983</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> Selten betekent Neddersassisch ook alleen [[Noordneddersassisch]] sünner [[Holsteener Platt|Holsteensch]], [[Sleswigsch|Slewigsch]] un [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]].<ref>[[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute.'' 2.&nbsp;Oplaag. Rostock 1980.</ref> De nedderlandsche Variant ''Nedersaksisch'' kann besunners in de Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken,<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> so dat ook de Begreep ''[[Westneddersassisch|Westnedersaksisch]]'' för de nedderlandschen Varietäten vöörslaan worrn is, de nedderlandsch-neddersassischen un de westnedderdüütschen Varietäten to ünnerscheden.<ref>Jacobus van Ginneken: ''Handboek der Nederlandsche taal l : De sociologische structuur der Nederlandsche taal I.'' [[Nimwaege]] 1913, S.&nbsp;62.</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Oorden to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreiden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;79&nbsp;f.</ref> In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchten de egen Spraak, dat [[Angelsassische Sprake|Angelsassisch]], mit op dat Eiland.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un dat Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Kennteken verloren, indem dat se sik mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Franksch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franken (Volk)|Franken]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n [[Franksch Riek|frankschen Riek]] maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De gröttste Deel Texten in de ooldsassische Tied weer op Latiensch.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels oder een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed kümmt mit dat moderne [[Westfalen]], [[Neddersassen]], [[Holsteen|Süüdwestholsteen]], [[Drenthe]] un [[Oaveriessel]] övereen un streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch is swarer to bestemmen. Na de Oordsnaams, leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;–&nbsp;[[Essen]]&nbsp;–&nbsp;[[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;–&nbsp;[[Äulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;–&nbsp;[[Kassel]]&nbsp;–&nbsp;[[Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;–&nbsp;[[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken. Dat [[Wendland]] un de [[Ollmark]] weren man mischt sassisch-slaawsch Övergangsrebeden.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch === [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breidt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schreivsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> [[Bild:Deutsche Ostsiedlung.png|duum|Oostkolonisatschoon, vereenfacht sünner de mischt düütsch/slaawschen Gebeden (na [[Walter Kuhn]], NSDAP-Liddmaat un Propagandist)]] Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreidt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreiden un de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto wegdrängen.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreidt. Vele sassische Handwarkers wannern na [[Däänmark]], [[Norwegen]], [[Sweden]] oder hebbt sik in [[Visby]] op [[Gootland]] daallaten.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönneng]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Middelsassische de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Rechtsspraak un de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreeschen]] Mundaarden to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. Däänsch bet an de [[Slie]] un dat [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === Mit den [[Schrievsprakenwessel]] begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] sülvenst is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten. De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Landsförst]]en Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de [[Mark Brannenborg]], besünners in [[Berlin]] un in Städen so as [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Pirvaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref> De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as {{Lang|de|''ich''}} statts ''ik''. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel un Schrievers överdreegt nedderdüütsche Formen na’t Hoogdüütsche, so as ''{{lang|gml|schriven}}'' to {{Lang|de|''schreiben''}}. Faken kümmt so ook [[Hyperkorrektur|hyperkorrekte]] Formen op, so as ''{{lang|gml|bref}}'' to ''Breiff'' statts ''{{lang|de|Brief}}.'' Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man middelsassische Rester sünd noch to finnen, so as ''{{lang|gml|Mittbörger}}'' oder ''{{lang|gml|karspell}}.'' Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;126–130.</ref> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tekenborg]] dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreiden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken. Eerst vun 1815 an kunnen [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breidt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in [[düütschland|Noorddüütschland]] un de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. De Grenz von Nedderdüütsch na Süüd hen is de [[Benrather Linie|maken/machen-Linie]], de ook „Benrather Linie“ heet. [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] De Grenz to dat [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch-Nedderfranksche]] un [[Westfreesch (Spraak)|Westfreesche]] löppt vun de [[Noordsee]] de Grenz twüschen de [[Provinz Grunneng|Grunneng]] un [[Fryslân (Provinz)|Freesland]] langs, sluut denn de neddersassischsprakigen [[Stellingwarven]] in Freesland noch mit in. De Spraakgrenz folgt, dat ole neddersassischsprakige Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt. Se folgt nu de [[Westfalen|westfäälsche]] Süüdgrenz na [[Hessen]], wo se knapp op hessisch Rebeed, na Noordoost to löppt. Se knappt denn de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af un geit denn an de Grenz to [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed. In’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]] liggt een lütt [[Spraakinsel|Spraakeiland]] mit [[Middeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] [[Oberharzisch|oberharzische]] Dialekten. De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran. Vunwegen dat’t Brannenborger Platt bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer. In de Rebeden achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Ook vöör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klare Spraakgrenz. Dat weer een groot Mischmasch uut düütsche un poolsche Spraakeilannen. Bi [[Kulm]] geev dat ook een [[böverdüütsch]] Spraakeiland un in dat Rebeed vun [[Marienborg]] un [[Allensteen]] in [[Oostpreußen]] een middeldüütsch Spraakeiland. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeed üm [[Danzig]] weren Plattdüütsch. De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreidt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz. Dat [[Eidersteder Freesch]] is in’n 17.&nbsp;Jhd. vun’t Plattdüütsch verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Fröher weren ook de [[Freesland|Freeslannen]] keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeed. In [[Oost-Freesland]] het dat Plattdüütsche dat [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|Oostfreesche]] aver kumplett verdrängt. Bloots dat [[Saterland]] is daar as freesch Spraakeiland nableven. In dat Saterland un [[Noordfreesland]] harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied blangen dat Freesche as Spraak för neeg bi un de Familie. Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun [[Grunneng|Grönneng]] uut. Vun dat 15.&nbsp;Jhd. af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen [[Ommelanden]] hebbt de Lüüd teemlich gau de plattdüütsche Spraak annamen un sogaar eer freesche Identität afleggt. In [[Oostfreesland]] hebbt se eer Spraak wat langsamer verloren, aver ook hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat [[Saterfreesche Spraak|Saterfreesche]] afseen, dat aver egentlich al buten Oostfreesland an un för sik liggt). Eer freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat [[Jeverland]] het dat Freesche mit dat 17.&nbsp;Jhd. verloren. In Wusten het sik dat [[Wusterfreesch]] bet so üm un bi 1720 hollen un ook in dat [[Harlingerland]] het dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18.&nbsp;Jhd. verdrängt. Toletst weren bloot dat [[Saterland]] un [[Wangeroog]] nableven, aver ook dat [[Wangerooger Freesch|Wangeroger Freesche]] is 1950 uutstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten. === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar as [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen het, so as dat [[Wisconsin Pommeranian]], oder in Brasilien dat [[Vestfaliano]] un [[Pomerano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2019-04-18 |abruf=2025-01-31}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch. 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwertʼsche Verlagsbuchhandlung: Marburg 1941.</ref> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |url=https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |titel=Hötter Platt |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> === Fröher === De Oorsprung vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]] liggt in [[Holsteen]] langs de Elvmünn. Vun daar het sik de Stamm ook in dat hüdige Bundsland [[Neddersassen]], in [[Westfalen]], in [[Oostfalen]] un bet na dat Rebeed in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breid maakt. Statts de Stämm, de in düsse Rebeden leevt hebbt, to betwingen hebbt sik de Sassen woll eer mit de Stämm to den sassischen Grootstamm verenigt. In Oostholsteen, in dat [[Wendland]] un Oosten vun Oostfalen seten in düsse Tied noch de [[Slawen]]. In [[Land Wusten|Wusten]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oost-Freesland]] leven [[Fresen]]. Mit dat 9.&nbsp;Jhd. is bilütten de [[Oostkolonisatschoon]] anfungen, so dat düütsche Kolonisten de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen deen. Dat güng bet in dat 15.&nbsp;Jhd., as sik Plattdüütsch bet na [[Eestland]] in dat [[Baltikum]] uutbreidt harr. In Eestland weer de Spraak vöör allen ene Spraak vun den Brögers in den Städen, denn düütsche Buren harrn sik in Eestland meist nich daallaten. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn Hoogdüütsch in Eestland an de Steed vun dat Plattdüütsche treden un in dat 18. un 19.&nbsp;Jhd. dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoogdüütsch snacken un bloot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaawsche Spraakeilannen sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18.&nbsp;Jhd. nableven, so as dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]] in’t [[Wendland]]. Noch bet in de letsten Jaren vöör 1945 het dat Plattdüütsche sik in’n Oosten uutbreedt un to’n Bispeel dat [[Masuursch]]e oder dat [[Nehrungskurisch|Kuursche]] verdrängt. Ook de Sprekerschen un Sprekers vun dat [[Kaschuubsch]]e twüschen [[Westpreußen]] un [[Oostpreußen]] hebbt meersttieds beide Spraken snackt. == Status == As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. === Offitschellen Status === Dat Plattdüütsche warrt na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] sied 1998 in Düütschland un de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un in de Nedderlannen na Deel&nbsp;II. Mit Deel&nbsp;III sünd meer Plichten mit vermaakt. Deel&nbsp;II is to’n groten Deel symboolsch. De acht düütschen Bundslänner geevt alle dree Jaren enen Bericht af woans se Plattdüütsch föddern doot. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] mit twee Vertreders je Bundsland vertridd de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un seggt as Stellvertreder för de plattdüütsche Spraakgemeenschop wat to düssen Bericht. Dat Bundsbinnenministerium faat beide Berichten to enen Staatsbericht tohoop un een Uutschuss vun den [[Europaraat|Europaraad]] beweert de Maatregels, de för Spraakpleeg vöörandreven woorn sünd. Oplest reageert de Bundsregerung op den Bericht vun den Europaraad.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=Niederdeutschsekretariat |abruf=2022-12-20}}</ref> Dat [[Nedderdüütschsekretariat]] ünnerstütt den Bundsraad bi siene Arbeid. In de Nedderlannen, wo Platt na Deel&nbsp;II schuult is, hebbt de oostnedderlandschen Provinzen 2018 dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen. So wull de nedderlandsche [[Rieksoverheid]] nee’e Plichten för sik ümgaan.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> Dat Plattdüütsche is meist nich för Amtssaken tolaten. Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torügwiest. De Bundsgerichtshov harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nareckt warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Welk Juristen leggt {{Lang|de|''Deutsch''}}, so as in dat Sleswig-Holsteensche {{Lang|de|''Landesverwaltungsgesetz''}}, so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd. Plattdüütsch schall so ook as Amtsspraak gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.schleswig-holstein.de/STK/DE/Schwerpunkte/Minderheitenpolitik/Sprachenchartabericht/SprachenchartaberichtDownload__blob%3DpublicationFile.pdf |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |werk=www.schleswig-holstein.de |hrsg=Schleswig-Holsteinischer Landtag |seiten=S.&nbsp;62 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20120709041858/http://schleswig-holstein.de/STK/DE/Schwerpunkte/Minderheitenpolitik/Sprachenchartabericht/SprachenchartaberichtDownload__blob=publicationFile.pdf |archiv-datum=2012-07-09 |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Ook wenn dat Land Sleswig-Holsteen düsse juristsche Sicht woll deelt, het Plattdüütsch in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen kenen Belang. Na de Artikel 9 un 10 vun de Charta köönt in Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref>[[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universiteet === → Kiek ook bi: [[Plattdüütsch (Schoolfack)|''Plattdüütsch (Schoolfack)'']] Welk Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182–184.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied weer Plattdüütsch alleen in een paar Lessen to regionale Spraak in’n Düütschünnerricht Thema, man 2010 is Hamborg as dat eerste Bundsland mit Plattdüütschünnerricht in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn. Betto givt dat man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern Plattdüütschunnerricht bet to’n Abituur hen.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütschünnerricht keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt givt dat Plattünnerricht alleen as Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht; Platt ünnerricht bloot een paar Scholen hier un daar.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans de neddersassischen Varietäten to ünnerrichten, de Kinners ene positve Sicht op de regionale Spraak to vermiddeln, Informatschonen över Neddersassisch, eenfache Leder un enen Grundwoordschatt to leren.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Op de Universität is Plattdüütsch meist een Ünnerdeel vun de [[Germanistik]] un een Handvull Hoogscholen beed [[nedderdüütsche Philologie]] as enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, so as de Universitäten [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Münster|Münster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]]. In’n Nedderlannen het alleen de [[Rieksuniversität Grönneng]] een Afdeel för Neddersassisch. Bloot een paar Universitäten leert Plattdüütsch ook as Spraak, de meisten befaat sik alleen mit’n Unnersöök an dat Plattdüütsche. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch. As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Plattdüütsche_Spraakkompetenz_na_Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|duum|Plattdüütsche Spraakkompetens na Bundsland (2016): Up’t höögste is aktive Spraakompetenz in Sleswig- Holsteen, op’t leegste in Brannenborg.]] [[Bild:Plattdüütsche_Spraakkompetenz_na_Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|duum|Spraakkompetens na Öller (2016): De >80-Jörigen beheerscht to 67,4&nbsp;% (sehr gut, gut, mäßig tohoop) , < 20-Jörigen alleen 7,4&nbsp;%.]] [[Bild:Low_Saxon_Competence_by_district_2016.svg|duum|Aktive plattdüütsche Spraakkompetenz na Landkreisen 2016:<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref></br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}</br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat Däänmark köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in Belize,<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> In [[Düütschland]] hebbt an de 200.000 Russlandmennoniten enen plautdietschen Achtergrund. Se hebbt den Dialekt man faken för dat Hoogdüütsche opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Den [[Westfäölsk Plat|westfäälschen]] Dialekt in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == === Dialekten === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Ostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Plattdüütsch gledert sik in de groten Dialektgruppen: [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]], [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]], [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenbörgsch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mäkelborgsch]] un [[Noordneddersassisch]]. Eerdat de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|tweden Weltkrieg]] uut dat hüdige Polen wegdreven worrn sünd geev dat ook de Dialektgruppen [[Oostpommersch Platt|Pommersch]] un [[Nedderpreußisch|Nedderpreußsch]], de nu noch as [[Pomerano]] oder [[Wisconsin Pommeranian]] un [[Plautdietsch]] buten dat oorsprüngliche Rebeed wieder leevt. Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] westen vun de [[Elv]] un in Holsteen un [[Oostnedderdüütsch]] oosten vun de Elv. Westnedderdüütsch sünd daarbi de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland, man ook in Gebeden wo sik Plat later uutbreidt het as [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]]. Oostnedderdüütsch daargegen warrt in de Rebeden snackt, woneem fröher [[Slawen]] leevt hebbt (so as [[Polaben]] un [[Sorben]]) un eerst later Düütsche, Flamen un Nedderlanners in de Tied vun de [[Oostkolonisatschoon]] henkamen sünd. De Grenz löppt döör den Oosten vun [[Holsteen]], sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht Plattdüütsch in West un Oost to delen in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborger Platt]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche Noordneddersassisch, as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]]. Dat traditschonell westnedderdüütsche [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassische. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene nöördliche Grupp mit Noordneddersassisch, Mekelborgsch, Pommersch so as ook den Brannenborgsch wat apart twüschen Nedder- un [[Middeldüütsche Dialekten|Middeldüütsch]] un ene süüdliche Grupp mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. === Varietätenspektrum === Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === As Resultaat vun den Spraakkontakt sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]] opkamen, as noch meist alle Minschen in Noorddüütschland Plattdüütsch opwussen. Anner Bispelen sünd dat Flensborger [[Petuh]], dat ook [[Däänsche Spraak|däänschen]] Inflood wiest, dat [[Ruhrdüütsch]] mit wat [[Poolsche Spraak|poolschen]] un [[Slesisch|slesischen]] Inflood oder dat [[Berlinsch|Berlinsche]]. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weer Missingsch noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un Missingsch as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad is dat Missingsch tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsche verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur is Missingsch un ook Ruhrdüütsch oder bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as Hamborg, Bremen un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> Missingsch Kennteken sünd to’n Bispeel unverschaven Kunsonaten, so as in ''Daler'' oder ''ik'', de Reduktschoon vun {{IPA|p̪͡f}} to [f], so as ''ge'''f'''iffen'' statts ''ge'''pf'''iffe''n'','' dat {{IPA|s}} in’n Anluud statts {{IPA|ʃ}}, so as in ''ein'''s'''lafen,'' Unsekerheid bi’n [[Kasus]], so as in ''glaub <u>mich</u>'' oder de [[doon-Periphraas]], so as in ''wie sich die Familie <u>benehmen tut</u>.<ref name=":28" />'' == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansch|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kontinentalwestgermaansch|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansch|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ok ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreidt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreidt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreidt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. De [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälschen]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'', [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /><ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen, üm dat’t juristsche Problemen mit dat Finanzeren geev.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]] sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Op de nedderlandsche Sied süüt dat een beten better uut. De Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] mit de ''[[Niederdeutsche Funkbühne]]'' plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen. In’n [[Natschonaalsotschalismus]] sünd in Düütschland de regionalen Senner gliekschalt worrn, so dat plattdüütsch Programm meist nich meer mööglich weer. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] begünn dat plattdüütsche Höörspeel vun Nee’en. De [[Landssenner Swerin]] in de [[Sowjetsche Besatterzoon|sowjetsche Zoon]] senn eerst regelmatig wat plattdüütschs. As de DDR later de Länner oplööst un regionalen Senner vereent harr, geev dat daar meist nix plattdüütschs meer to hören. [[Radio Bremen]] begünn 1949 in dat Afdeel ''Heimatfunk'' de Arbeid an plattdüütschen Höörspelen. Bi’n Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) hebbt se versöcht Böttcher siene Traditschoon wedder opleven to laten. Later hebbt de Redaktschonen in Hamborg un Bremen tohooparbeidt, man 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen. De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut. Vun 1977 an leep bi’n NDR de Reeg ''[[Wi speelt op Platt]],'' de bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. Mit ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' geev dat 1981 enen deelwies plattdüütschen {{Lang|de|''[[Tatort]]''}}. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as dat twentsche [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un dat grönnengsche [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn. De NDR is 2006, na dat anner plattdütsch Programm instellt worrn sünd, mit nee’en Formaten anfungen, so as ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]''. Nadem dat de Formaten ook instellt sünd, givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Komödie|Komödien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] 59aavyslhz5k65aewzymem1wc2z1g46 1040089 1040081 2025-06-09T07:56:30Z Flaverius 21322 inleidung uutboot 1040089 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund 2 Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de 2 Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreidt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaanschen]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit’n [[Freesch|Freeschen]] un [[Engelsche Spraak|Engelschen]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten, so as [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborgsc]]<nowiki/>h, [[Noordneddersassisch]], [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]], deelt wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sieden warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is wied verbreidt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] der Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen, liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring un Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, selten ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker, denn Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven un wieden Delen vun dat Spraakgebeed bloot ünner de öllere Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] oder ingwäoonsche Ünnergrupp billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd. Vergleken mit de anner noordseegermaanschen Spraken wiest Ooldsassisch avers minner ingwäoonsche Kennteken. Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de Sassen in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan. Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref><ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene Süsterspraak vun Nedderlandsch un Hoogdüütsch, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De grammatschen, lexikaalschen un phonoloogschen Ünnerscheden in Grammatik un Woordschatt twüschen Plattdüütsch, Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit. * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305; un ook Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == [[Bild:BibelMagdeburg.jpg|duum|''Düdesch'' as Naam för de Spraak in de [[Meideborger Bibel]] vun 1554: ''Dat ÿs De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' (…)]] [[Bild:1614 Bible.jpg|duum|''Sassisch'' as Naam för de Spraak in de [[Bibel vun 1614]]: ''Biblia. Dat ys: De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'']] {{Kiek ook bi|Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Platt (Dialekt)|titel1=Nedderdüütsch|titel2=Platt}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' un ''Plautdietsch'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''Drents Plat'' oder ''Twents Plat'' begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'', de sik vundaag jümmers meer döörsett, is daar verbreidt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' Een annern Naam is ''Neddersassisch,'' de dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan schull, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. De Begreep schall ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. ''Sassisch'', de ole Egennaam to Hansetieden, is ook af un an to finnen. Beide Naams sünd vundaag raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Selten bruukt de Spraakwetenschop ''Sassisch'', in plattdüütsche Form as Leenwoord övernamen, ook as gemeensamen Överbegreep för de Dialekten up beiden Sieden vun de düütsch-nedderlandsche Grenz.<ref>Vgl. t. B.: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Sassischen''. In: ''Sprachgeschichte, Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung'', Deelband&nbsp;3, de Gruyter 2003.</ref> === Historie vun de Naams === Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de Naam vun’n [[Sassen (Volk)|Sassenstamm]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}}.<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> Ook in de Prolog vun de [[Heliand]] steit dat so („{{lang|la|''Theudisca poëmata}}''“).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In middelsassische Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich meer as egen Volk, man as Deel vun de Düütschen seen.<ref>[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' §&nbsp;6.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang. So weer dat noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit, to de Tied kunn {{Lang|gml|''düdesch''}} aver noch för beide Spraken jüstso good staan. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch düdesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng. Besünners in dat 15. un 16.&nbsp;Jhd. weer ook {{Lang|gml|''sassesch''}} begäng.''<ref name=":33" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''nedder-sassesch''}} op, sik vun dat middeldüütsche Böversassen, dat later dat Överwicht kreeg un bloot noch Sassen heet, aftogrenzen.<ref name=":0" /> Dat geev man ook noch in de moderne plattdüütsche Tied Lüüd, de versöchen den Naam ''Sassisch'' oder ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten (so as [[Karl Friedrich Arend Scheller|Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Wolke]], [[Georg Ruseler|Ruseler]], Eimers,<ref>John Eimers (Ruutgever): ''Up sassisch Eer: Ut de nedderdüütshe Lyrik von uns Daag: rutgewen von John Eimers inn Updragg von de Nedderdüütsh Sellshopp in Hammborg.'' Diedrichs: Jena 1910. ([https://plattmakers.de/de/book/Up-sassisch-Eer onlien])</ref> [[Reinhard Hahn|Hahn]]). In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Anners is dat mit dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}: De Begreep keem to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop op un sett sik later gegen Begrepen so as ''Oostnederlandsch'' döör. Mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] verbreid sik de Naam sied de 1950-er Jahren in de nedderlandsche Spraakwetenschop. Avers eerst sied dat de Nedderlannen dat nedderlandsche Neddersassisch in de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as ''Nedersaksisch'' betekent un för ene Regionaalspraak gellen laat, övernemen Verenen un Spraakinstutschonen den Begreep, de sik nu jümmers starker uutbreidt.<ref name=":41" /> Besünners de nedderlandsche [[Nedersaksische Beweging|''Nedersaksische Beweging'']] in’n 1950-er Jaren bruuk den Begreep ''Moderspraak'' för de Varietäten op beiden Sieden vun de düütsch-nedderlandsche Grenz.<ref>Vergliek to’n Bispeel [[Arnold Rakers]]:''Stried föör de Modersproake''. In: ''Sassische weddergeborte'', Bd.&nbsp;2, [[Knoal]] 1955.</ref> De Begrepen ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. He geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt''.<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland begäng, harr avers al een minnächtige Konnotatschoon.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreidt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> In de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd versöch [[William Foerste]] in de Wetenschop dat neutrale ''Saxonisch'' intobörgern. Man dat sett sik nich döör.<ref>[[William Foerste]]: ''Een woordatlas van Saxonia'' In: ''Driemaandelijkse Bladen'' 1949. S.&nbsp;85.</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] Alle Naams för de Spraak sünd mehrdüdig un ünnerscheed sik je na Tied, Kuntext un Definitschoon, wat för Varietäten se ümfaten doot. De Süüdgrenz vun dat Nedderdüütsch liggt na de meisten Definitschonen an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien). Seltener tellt ook Isolglossen wieder in’n Süden as Grenz vun’t Nedderdüütsch, to’n Bispeel de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch. Düsse wiedste Sinn is vundaag meist histoorsch. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten, also Varietäten op ooldsassische Grundlaag, in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> Dat [[Nedderrhiensch|Nedderrhiensche]], dat as neddefranksche Varietät mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, tellt in de Dialektologie je na Definitschoon ook to dat Nedderdüütsch in Düütschland.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen dat [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon mit oder sünner dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch]].<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref><ref>[[Otto Bremer]]: ''Karte der deutschen Mundarten.'' In: Brockhaus’ Konversations-Lexikon, 14.&nbsp;Oplaag., 1894 ([[:de:Datei:Brockhaus_1894_Deutsche_Mundarten.jpg|Kaart]])</ref><ref>Joachim Schildt u.&nbsp;a.: ''Kleine Enzyklopädie. Deutsche Sprache.'' Leipzig 1983</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> Selten betekent Neddersassisch ook alleen [[Noordneddersassisch]] sünner [[Holsteener Platt|Holsteensch]], [[Sleswigsch|Slewigsch]] un [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]].<ref>[[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute.'' 2.&nbsp;Oplaag. Rostock 1980.</ref> De nedderlandsche Variant ''Nedersaksisch'' kann besunners in de Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken,<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> so dat ook de Begreep ''[[Westneddersassisch|Westnedersaksisch]]'' för de nedderlandschen Varietäten vöörslaan worrn is, de nedderlandsch-neddersassischen un de westnedderdüütschen Varietäten to ünnerscheden.<ref>Jacobus van Ginneken: ''Handboek der Nederlandsche taal l : De sociologische structuur der Nederlandsche taal I.'' [[Nimwaege]] 1913, S.&nbsp;62.</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Oorden to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreiden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;79&nbsp;f.</ref> In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchten de egen Spraak, dat [[Angelsassische Sprake|Angelsassisch]], mit op dat Eiland.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un dat Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Kennteken verloren, indem dat se sik mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Franksch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franken (Volk)|Franken]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n [[Franksch Riek|frankschen Riek]] maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De gröttste Deel Texten in de ooldsassische Tied weer op Latiensch.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels oder een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed kümmt mit dat moderne [[Westfalen]], [[Neddersassen]], [[Holsteen|Süüdwestholsteen]], [[Drenthe]] un [[Oaveriessel]] övereen un streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch is swarer to bestemmen. Na de Oordsnaams, leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;–&nbsp;[[Essen]]&nbsp;–&nbsp;[[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;–&nbsp;[[Äulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;–&nbsp;[[Kassel]]&nbsp;–&nbsp;[[Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;–&nbsp;[[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken. Dat [[Wendland]] un de [[Ollmark]] weren man mischt sassisch-slaawsch Övergangsrebeden.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch === [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breidt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schreivsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> [[Bild:Deutsche Ostsiedlung.png|duum|Oostkolonisatschoon, vereenfacht sünner de mischt düütsch/slaawschen Gebeden (na [[Walter Kuhn]], NSDAP-Liddmaat un Propagandist)]] Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreidt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreiden un de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto wegdrängen.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreidt. Vele sassische Handwarkers wannern na [[Däänmark]], [[Norwegen]], [[Sweden]] oder hebbt sik in [[Visby]] op [[Gootland]] daallaten.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönneng]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Middelsassische de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Rechtsspraak un de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreeschen]] Mundaarden to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. Däänsch bet an de [[Slie]] un dat [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === Mit den [[Schrievsprakenwessel]] begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] sülvenst is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten. De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Landsförst]]en Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de [[Mark Brannenborg]], besünners in [[Berlin]] un in Städen so as [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Pirvaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref> De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as {{Lang|de|''ich''}} statts ''ik''. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel un Schrievers överdreegt nedderdüütsche Formen na’t Hoogdüütsche, so as ''{{lang|gml|schriven}}'' to {{Lang|de|''schreiben''}}. Faken kümmt so ook [[Hyperkorrektur|hyperkorrekte]] Formen op, so as ''{{lang|gml|bref}}'' to ''Breiff'' statts ''{{lang|de|Brief}}.'' Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man middelsassische Rester sünd noch to finnen, so as ''{{lang|gml|Mittbörger}}'' oder ''{{lang|gml|karspell}}.'' Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;126–130.</ref> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tekenborg]] dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreiden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken. Eerst vun 1815 an kunnen [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breidt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in [[düütschland|Noorddüütschland]] un de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. De Grenz von Nedderdüütsch na Süüd hen is de [[Benrather Linie|maken/machen-Linie]], de ook „Benrather Linie“ heet. [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] De Grenz to dat [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch-Nedderfranksche]] un [[Westfreesch (Spraak)|Westfreesche]] löppt vun de [[Noordsee]] de Grenz twüschen de [[Provinz Grunneng|Grunneng]] un [[Fryslân (Provinz)|Freesland]] langs, sluut denn de neddersassischsprakigen [[Stellingwarven]] in Freesland noch mit in. De Spraakgrenz folgt, dat ole neddersassischsprakige Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt. Se folgt nu de [[Westfalen|westfäälsche]] Süüdgrenz na [[Hessen]], wo se knapp op hessisch Rebeed, na Noordoost to löppt. Se knappt denn de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af un geit denn an de Grenz to [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed. In’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]] liggt een lütt [[Spraakinsel|Spraakeiland]] mit [[Middeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] [[Oberharzisch|oberharzische]] Dialekten. De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran. Vunwegen dat’t Brannenborger Platt bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer. In de Rebeden achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Ook vöör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klare Spraakgrenz. Dat weer een groot Mischmasch uut düütsche un poolsche Spraakeilannen. Bi [[Kulm]] geev dat ook een [[böverdüütsch]] Spraakeiland un in dat Rebeed vun [[Marienborg]] un [[Allensteen]] in [[Oostpreußen]] een middeldüütsch Spraakeiland. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeed üm [[Danzig]] weren Plattdüütsch. De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreidt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz. Dat [[Eidersteder Freesch]] is in’n 17.&nbsp;Jhd. vun’t Plattdüütsch verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Fröher weren ook de [[Freesland|Freeslannen]] keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeed. In [[Oost-Freesland]] het dat Plattdüütsche dat [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|Oostfreesche]] aver kumplett verdrängt. Bloots dat [[Saterland]] is daar as freesch Spraakeiland nableven. In dat Saterland un [[Noordfreesland]] harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied blangen dat Freesche as Spraak för neeg bi un de Familie. Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun [[Grunneng|Grönneng]] uut. Vun dat 15.&nbsp;Jhd. af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen [[Ommelanden]] hebbt de Lüüd teemlich gau de plattdüütsche Spraak annamen un sogaar eer freesche Identität afleggt. In [[Oostfreesland]] hebbt se eer Spraak wat langsamer verloren, aver ook hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat [[Saterfreesche Spraak|Saterfreesche]] afseen, dat aver egentlich al buten Oostfreesland an un för sik liggt). Eer freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat [[Jeverland]] het dat Freesche mit dat 17.&nbsp;Jhd. verloren. In Wusten het sik dat [[Wusterfreesch]] bet so üm un bi 1720 hollen un ook in dat [[Harlingerland]] het dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18.&nbsp;Jhd. verdrängt. Toletst weren bloot dat [[Saterland]] un [[Wangeroog]] nableven, aver ook dat [[Wangerooger Freesch|Wangeroger Freesche]] is 1950 uutstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten. === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar as [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen het, so as dat [[Wisconsin Pommeranian]], oder in Brasilien dat [[Vestfaliano]] un [[Pomerano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2019-04-18 |abruf=2025-01-31}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch. 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwertʼsche Verlagsbuchhandlung: Marburg 1941.</ref> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |url=https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |titel=Hötter Platt |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> === Fröher === De Oorsprung vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]] liggt in [[Holsteen]] langs de Elvmünn. Vun daar het sik de Stamm ook in dat hüdige Bundsland [[Neddersassen]], in [[Westfalen]], in [[Oostfalen]] un bet na dat Rebeed in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breid maakt. Statts de Stämm, de in düsse Rebeden leevt hebbt, to betwingen hebbt sik de Sassen woll eer mit de Stämm to den sassischen Grootstamm verenigt. In Oostholsteen, in dat [[Wendland]] un Oosten vun Oostfalen seten in düsse Tied noch de [[Slawen]]. In [[Land Wusten|Wusten]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oost-Freesland]] leven [[Fresen]]. Mit dat 9.&nbsp;Jhd. is bilütten de [[Oostkolonisatschoon]] anfungen, so dat düütsche Kolonisten de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen deen. Dat güng bet in dat 15.&nbsp;Jhd., as sik Plattdüütsch bet na [[Eestland]] in dat [[Baltikum]] uutbreidt harr. In Eestland weer de Spraak vöör allen ene Spraak vun den Brögers in den Städen, denn düütsche Buren harrn sik in Eestland meist nich daallaten. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn Hoogdüütsch in Eestland an de Steed vun dat Plattdüütsche treden un in dat 18. un 19.&nbsp;Jhd. dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoogdüütsch snacken un bloot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaawsche Spraakeilannen sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18.&nbsp;Jhd. nableven, so as dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]] in’t [[Wendland]]. Noch bet in de letsten Jaren vöör 1945 het dat Plattdüütsche sik in’n Oosten uutbreedt un to’n Bispeel dat [[Masuursch]]e oder dat [[Nehrungskurisch|Kuursche]] verdrängt. Ook de Sprekerschen un Sprekers vun dat [[Kaschuubsch]]e twüschen [[Westpreußen]] un [[Oostpreußen]] hebbt meersttieds beide Spraken snackt. == Status == As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. === Offitschellen Status === Dat Plattdüütsche warrt na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] sied 1998 in Düütschland un de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un in de Nedderlannen na Deel&nbsp;II. Mit Deel&nbsp;III sünd meer Plichten mit vermaakt. Deel&nbsp;II is to’n groten Deel symboolsch. De acht düütschen Bundslänner geevt alle dree Jaren enen Bericht af woans se Plattdüütsch föddern doot. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] mit twee Vertreders je Bundsland vertridd de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un seggt as Stellvertreder för de plattdüütsche Spraakgemeenschop wat to düssen Bericht. Dat Bundsbinnenministerium faat beide Berichten to enen Staatsbericht tohoop un een Uutschuss vun den [[Europaraat|Europaraad]] beweert de Maatregels, de för Spraakpleeg vöörandreven woorn sünd. Oplest reageert de Bundsregerung op den Bericht vun den Europaraad.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=Niederdeutschsekretariat |abruf=2022-12-20}}</ref> Dat [[Nedderdüütschsekretariat]] ünnerstütt den Bundsraad bi siene Arbeid. In de Nedderlannen, wo Platt na Deel&nbsp;II schuult is, hebbt de oostnedderlandschen Provinzen 2018 dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen. So wull de nedderlandsche [[Rieksoverheid]] nee’e Plichten för sik ümgaan.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> Dat Plattdüütsche is meist nich för Amtssaken tolaten. Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torügwiest. De Bundsgerichtshov harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nareckt warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Welk Juristen leggt {{Lang|de|''Deutsch''}}, so as in dat Sleswig-Holsteensche {{Lang|de|''Landesverwaltungsgesetz''}}, so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd. Plattdüütsch schall so ook as Amtsspraak gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.schleswig-holstein.de/STK/DE/Schwerpunkte/Minderheitenpolitik/Sprachenchartabericht/SprachenchartaberichtDownload__blob%3DpublicationFile.pdf |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |werk=www.schleswig-holstein.de |hrsg=Schleswig-Holsteinischer Landtag |seiten=S.&nbsp;62 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20120709041858/http://schleswig-holstein.de/STK/DE/Schwerpunkte/Minderheitenpolitik/Sprachenchartabericht/SprachenchartaberichtDownload__blob=publicationFile.pdf |archiv-datum=2012-07-09 |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Ook wenn dat Land Sleswig-Holsteen düsse juristsche Sicht woll deelt, het Plattdüütsch in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen kenen Belang. Na de Artikel 9 un 10 vun de Charta köönt in Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref>[[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universiteet === → Kiek ook bi: [[Plattdüütsch (Schoolfack)|''Plattdüütsch (Schoolfack)'']] Welk Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182–184.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied weer Plattdüütsch alleen in een paar Lessen to regionale Spraak in’n Düütschünnerricht Thema, man 2010 is Hamborg as dat eerste Bundsland mit Plattdüütschünnerricht in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn. Betto givt dat man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern Plattdüütschunnerricht bet to’n Abituur hen.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütschünnerricht keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt givt dat Plattünnerricht alleen as Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht; Platt ünnerricht bloot een paar Scholen hier un daar.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans de neddersassischen Varietäten to ünnerrichten, de Kinners ene positve Sicht op de regionale Spraak to vermiddeln, Informatschonen över Neddersassisch, eenfache Leder un enen Grundwoordschatt to leren.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Op de Universität is Plattdüütsch meist een Ünnerdeel vun de [[Germanistik]] un een Handvull Hoogscholen beed [[nedderdüütsche Philologie]] as enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, so as de Universitäten [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Münster|Münster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]]. In’n Nedderlannen het alleen de [[Rieksuniversität Grönneng]] een Afdeel för Neddersassisch. Bloot een paar Universitäten leert Plattdüütsch ook as Spraak, de meisten befaat sik alleen mit’n Unnersöök an dat Plattdüütsche. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch. As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Plattdüütsche_Spraakkompetenz_na_Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|duum|Plattdüütsche Spraakkompetens na Bundsland (2016): Up’t höögste is aktive Spraakompetenz in Sleswig- Holsteen, op’t leegste in Brannenborg.]] [[Bild:Plattdüütsche_Spraakkompetenz_na_Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|duum|Spraakkompetens na Öller (2016): De >80-Jörigen beheerscht to 67,4&nbsp;% (sehr gut, gut, mäßig tohoop) , < 20-Jörigen alleen 7,4&nbsp;%.]] [[Bild:Low_Saxon_Competence_by_district_2016.svg|duum|Aktive plattdüütsche Spraakkompetenz na Landkreisen 2016:<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref></br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}</br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat Däänmark köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in Belize,<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> In [[Düütschland]] hebbt an de 200.000 Russlandmennoniten enen plautdietschen Achtergrund. Se hebbt den Dialekt man faken för dat Hoogdüütsche opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Den [[Westfäölsk Plat|westfäälschen]] Dialekt in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == === Dialekten === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Ostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Plattdüütsch gledert sik in de groten Dialektgruppen: [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]], [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]], [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenbörgsch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mäkelborgsch]] un [[Noordneddersassisch]]. Eerdat de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|tweden Weltkrieg]] uut dat hüdige Polen wegdreven worrn sünd geev dat ook de Dialektgruppen [[Oostpommersch Platt|Pommersch]] un [[Nedderpreußisch|Nedderpreußsch]], de nu noch as [[Pomerano]] oder [[Wisconsin Pommeranian]] un [[Plautdietsch]] buten dat oorsprüngliche Rebeed wieder leevt. Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] westen vun de [[Elv]] un in Holsteen un [[Oostnedderdüütsch]] oosten vun de Elv. Westnedderdüütsch sünd daarbi de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland, man ook in Gebeden wo sik Plat later uutbreidt het as [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]]. Oostnedderdüütsch daargegen warrt in de Rebeden snackt, woneem fröher [[Slawen]] leevt hebbt (so as [[Polaben]] un [[Sorben]]) un eerst later Düütsche, Flamen un Nedderlanners in de Tied vun de [[Oostkolonisatschoon]] henkamen sünd. De Grenz löppt döör den Oosten vun [[Holsteen]], sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht Plattdüütsch in West un Oost to delen in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborger Platt]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche Noordneddersassisch, as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]]. Dat traditschonell westnedderdüütsche [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassische. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene nöördliche Grupp mit Noordneddersassisch, Mekelborgsch, Pommersch so as ook den Brannenborgsch wat apart twüschen Nedder- un [[Middeldüütsche Dialekten|Middeldüütsch]] un ene süüdliche Grupp mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. === Varietätenspektrum === Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === As Resultaat vun den Spraakkontakt sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]] opkamen, as noch meist alle Minschen in Noorddüütschland Plattdüütsch opwussen. Anner Bispelen sünd dat Flensborger [[Petuh]], dat ook [[Däänsche Spraak|däänschen]] Inflood wiest, dat [[Ruhrdüütsch]] mit wat [[Poolsche Spraak|poolschen]] un [[Slesisch|slesischen]] Inflood oder dat [[Berlinsch|Berlinsche]]. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weer Missingsch noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un Missingsch as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad is dat Missingsch tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsche verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur is Missingsch un ook Ruhrdüütsch oder bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as Hamborg, Bremen un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> Missingsch Kennteken sünd to’n Bispeel unverschaven Kunsonaten, so as in ''Daler'' oder ''ik'', de Reduktschoon vun {{IPA|p̪͡f}} to [f], so as ''ge'''f'''iffen'' statts ''ge'''pf'''iffe''n'','' dat {{IPA|s}} in’n Anluud statts {{IPA|ʃ}}, so as in ''ein'''s'''lafen,'' Unsekerheid bi’n [[Kasus]], so as in ''glaub <u>mich</u>'' oder de [[doon-Periphraas]], so as in ''wie sich die Familie <u>benehmen tut</u>.<ref name=":28" />'' == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansch|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kontinentalwestgermaansch|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansch|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ok ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreidt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreidt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreidt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. De [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälschen]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'', [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /><ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen, üm dat’t juristsche Problemen mit dat Finanzeren geev.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]] sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Op de nedderlandsche Sied süüt dat een beten better uut. De Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] mit de ''[[Niederdeutsche Funkbühne]]'' plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen. In’n [[Natschonaalsotschalismus]] sünd in Düütschland de regionalen Senner gliekschalt worrn, so dat plattdüütsch Programm meist nich meer mööglich weer. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] begünn dat plattdüütsche Höörspeel vun Nee’en. De [[Landssenner Swerin]] in de [[Sowjetsche Besatterzoon|sowjetsche Zoon]] senn eerst regelmatig wat plattdüütschs. As de DDR later de Länner oplööst un regionalen Senner vereent harr, geev dat daar meist nix plattdüütschs meer to hören. [[Radio Bremen]] begünn 1949 in dat Afdeel ''Heimatfunk'' de Arbeid an plattdüütschen Höörspelen. Bi’n Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) hebbt se versöcht Böttcher siene Traditschoon wedder opleven to laten. Later hebbt de Redaktschonen in Hamborg un Bremen tohooparbeidt, man 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen. De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut. Vun 1977 an leep bi’n NDR de Reeg ''[[Wi speelt op Platt]],'' de bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. Mit ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' geev dat 1981 enen deelwies plattdüütschen {{Lang|de|''[[Tatort]]''}}. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as dat twentsche [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un dat grönnengsche [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn. De NDR is 2006, na dat anner plattdütsch Programm instellt worrn sünd, mit nee’en Formaten anfungen, so as ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]''. Nadem dat de Formaten ook instellt sünd, givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Komödie|Komödien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] 2c02t1k8clm5aizo0geickt3t5m9ozv 1040095 1040089 2025-06-09T09:17:15Z Flaverius 21322 afsatz in einleitung ruut, + bild bi spraakverwandschop 1040095 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund 2 Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de 2 Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreidt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaanschen]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit’n [[Freesch|Freeschen]] un [[Engelsche Spraak|Engelschen]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten, so as [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborgsc]]<nowiki/>h, [[Noordneddersassisch]], [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]], deelt wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sieden warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is wied verbreidt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] der Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen, liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring un Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, selten ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker, denn Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven un wieden Delen vun dat Spraakgebeed bloot ünner de öllere Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] oder ingwäoonsche Ünnergrupp billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd. Vergleken mit de anner noordseegermaanschen Spraken wiest Ooldsassisch avers minner ingwäoonsche Kennteken. Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de Sassen in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan. Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref><ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene Süsterspraak vun Nedderlandsch un Hoogdüütsch, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De grammatschen, lexikaalschen un phonoloogschen Ünnerscheden in Grammatik un Woordschatt twüschen Plattdüütsch, Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit. * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305; un ook Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == [[Bild:BibelMagdeburg.jpg|duum|''Düdesch'' as Naam för de Spraak in de [[Meideborger Bibel]] vun 1554: ''Dat ÿs De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' (…)]] [[Bild:1614 Bible.jpg|duum|''Sassisch'' as Naam för de Spraak in de [[Bibel vun 1614]]: ''Biblia. Dat ys: De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'']] {{Kiek ook bi|Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Platt (Dialekt)|titel1=Nedderdüütsch|titel2=Platt}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' un ''Plautdietsch'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''Drents Plat'' oder ''Twents Plat'' begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'', de sik vundaag jümmers meer döörsett, is daar verbreidt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' Een annern Naam is ''Neddersassisch,'' de dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan schull, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. De Begreep schall ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. ''Sassisch'', de ole Egennaam to Hansetieden, is ook af un an to finnen. Beide Naams sünd vundaag raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Selten bruukt de Spraakwetenschop ''Sassisch'', in plattdüütsche Form as Leenwoord övernamen, ook as gemeensamen Överbegreep för de Dialekten up beiden Sieden vun de düütsch-nedderlandsche Grenz.<ref>Vgl. t. B.: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Sassischen''. In: ''Sprachgeschichte, Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung'', Deelband&nbsp;3, de Gruyter 2003.</ref> === Historie vun de Naams === Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de Naam vun’n [[Sassen (Volk)|Sassenstamm]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}}.<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> Ook in de Prolog vun de [[Heliand]] steit dat so („{{lang|la|''Theudisca poëmata}}''“).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In middelsassische Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich meer as egen Volk, man as Deel vun de Düütschen seen.<ref>[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' §&nbsp;6.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang. So weer dat noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit, to de Tied kunn {{Lang|gml|''düdesch''}} aver noch för beide Spraken jüstso good staan. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch düdesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng. Besünners in dat 15. un 16.&nbsp;Jhd. weer ook {{Lang|gml|''sassesch''}} begäng.''<ref name=":33" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''nedder-sassesch''}} op, sik vun dat middeldüütsche Böversassen, dat later dat Överwicht kreeg un bloot noch Sassen heet, aftogrenzen.<ref name=":0" /> Dat geev man ook noch in de moderne plattdüütsche Tied Lüüd, de versöchen den Naam ''Sassisch'' oder ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten (so as [[Karl Friedrich Arend Scheller|Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Wolke]], [[Georg Ruseler|Ruseler]], Eimers,<ref>John Eimers (Ruutgever): ''Up sassisch Eer: Ut de nedderdüütshe Lyrik von uns Daag: rutgewen von John Eimers inn Updragg von de Nedderdüütsh Sellshopp in Hammborg.'' Diedrichs: Jena 1910. ([https://plattmakers.de/de/book/Up-sassisch-Eer onlien])</ref> [[Reinhard Hahn|Hahn]]). In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Anners is dat mit dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}: De Begreep keem to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop op un sett sik later gegen Begrepen so as ''Oostnederlandsch'' döör. Mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] verbreid sik de Naam sied de 1950-er Jahren in de nedderlandsche Spraakwetenschop. Avers eerst sied dat de Nedderlannen dat nedderlandsche Neddersassisch in de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as ''Nedersaksisch'' betekent un för ene Regionaalspraak gellen laat, övernemen Verenen un Spraakinstutschonen den Begreep, de sik nu jümmers starker uutbreidt.<ref name=":41" /> Besünners de nedderlandsche [[Nedersaksische Beweging|''Nedersaksische Beweging'']] in’n 1950-er Jaren bruuk den Begreep ''Moderspraak'' för de Varietäten op beiden Sieden vun de düütsch-nedderlandsche Grenz.<ref>Vergliek to’n Bispeel [[Arnold Rakers]]:''Stried föör de Modersproake''. In: ''Sassische weddergeborte'', Bd.&nbsp;2, [[Knoal]] 1955.</ref> De Begrepen ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. He geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt''.<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland begäng, harr avers al een minnächtige Konnotatschoon.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreidt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> In de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd versöch [[William Foerste]] in de Wetenschop dat neutrale ''Saxonisch'' intobörgern. Man dat sett sik nich döör.<ref>[[William Foerste]]: ''Een woordatlas van Saxonia'' In: ''Driemaandelijkse Bladen'' 1949. S.&nbsp;85.</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] Alle Naams för de Spraak sünd mehrdüdig un ünnerscheed sik je na Tied, Kuntext un Definitschoon, wat för Varietäten se ümfaten doot. De Süüdgrenz vun dat Nedderdüütsch liggt na de meisten Definitschonen an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien). Seltener tellt ook Isolglossen wieder in’n Süden as Grenz vun’t Nedderdüütsch, to’n Bispeel de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch. Düsse wiedste Sinn is vundaag meist histoorsch. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten, also Varietäten op ooldsassische Grundlaag, in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> Dat [[Nedderrhiensch|Nedderrhiensche]], dat as neddefranksche Varietät mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, tellt in de Dialektologie je na Definitschoon ook to dat Nedderdüütsch in Düütschland.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen dat [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon mit oder sünner dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch]].<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref><ref>[[Otto Bremer]]: ''Karte der deutschen Mundarten.'' In: Brockhaus’ Konversations-Lexikon, 14.&nbsp;Oplaag., 1894 ([[:de:Datei:Brockhaus_1894_Deutsche_Mundarten.jpg|Kaart]])</ref><ref>Joachim Schildt u.&nbsp;a.: ''Kleine Enzyklopädie. Deutsche Sprache.'' Leipzig 1983</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> Selten betekent Neddersassisch ook alleen [[Noordneddersassisch]] sünner [[Holsteener Platt|Holsteensch]], [[Sleswigsch|Slewigsch]] un [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]].<ref>[[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute.'' 2.&nbsp;Oplaag. Rostock 1980.</ref> De nedderlandsche Variant ''Nedersaksisch'' kann besunners in de Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken,<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> so dat ook de Begreep ''[[Westneddersassisch|Westnedersaksisch]]'' för de nedderlandschen Varietäten vöörslaan worrn is, de nedderlandsch-neddersassischen un de westnedderdüütschen Varietäten to ünnerscheden.<ref>Jacobus van Ginneken: ''Handboek der Nederlandsche taal l : De sociologische structuur der Nederlandsche taal I.'' [[Nimwaege]] 1913, S.&nbsp;62.</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Oorden to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreiden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;79&nbsp;f.</ref> In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchten de egen Spraak, dat [[Angelsassische Sprake|Angelsassisch]], mit op dat Eiland.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un dat Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Kennteken verloren, indem dat se sik mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Franksch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franken (Volk)|Franken]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n [[Franksch Riek|frankschen Riek]] maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De gröttste Deel Texten in de ooldsassische Tied weer op Latiensch.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels oder een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed kümmt mit dat moderne [[Westfalen]], [[Neddersassen]], [[Holsteen|Süüdwestholsteen]], [[Drenthe]] un [[Oaveriessel]] övereen un streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch is swarer to bestemmen. Na de Oordsnaams, leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;–&nbsp;[[Essen]]&nbsp;–&nbsp;[[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;–&nbsp;[[Äulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;–&nbsp;[[Kassel]]&nbsp;–&nbsp;[[Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;–&nbsp;[[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken. Dat [[Wendland]] un de [[Ollmark]] weren man mischt sassisch-slaawsch Övergangsrebeden.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch === [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breidt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schreivsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> [[Bild:Deutsche Ostsiedlung.png|duum|Oostkolonisatschoon, vereenfacht sünner de mischt düütsch/slaawschen Gebeden (na [[Walter Kuhn]], NSDAP-Liddmaat un Propagandist)]] Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreidt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreiden un de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto wegdrängen.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreidt. Vele sassische Handwarkers wannern na [[Däänmark]], [[Norwegen]], [[Sweden]] oder hebbt sik in [[Visby]] op [[Gootland]] daallaten.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönneng]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Middelsassische de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Rechtsspraak un de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreeschen]] Mundaarden to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. Däänsch bet an de [[Slie]] un dat [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === Mit den [[Schrievsprakenwessel]] begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] sülvenst is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten. De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Landsförst]]en Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de [[Mark Brannenborg]], besünners in [[Berlin]] un in Städen so as [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Pirvaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref> De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as {{Lang|de|''ich''}} statts ''ik''. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel un Schrievers överdreegt nedderdüütsche Formen na’t Hoogdüütsche, so as ''{{lang|gml|schriven}}'' to {{Lang|de|''schreiben''}}. Faken kümmt so ook [[Hyperkorrektur|hyperkorrekte]] Formen op, so as ''{{lang|gml|bref}}'' to ''Breiff'' statts ''{{lang|de|Brief}}.'' Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man middelsassische Rester sünd noch to finnen, so as ''{{lang|gml|Mittbörger}}'' oder ''{{lang|gml|karspell}}.'' Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;126–130.</ref> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tekenborg]] dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreiden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken. Eerst vun 1815 an kunnen [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breidt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in [[düütschland|Noorddüütschland]] un de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. De Grenz von Nedderdüütsch na Süüd hen is de [[Benrather Linie|maken/machen-Linie]], de ook „Benrather Linie“ heet. [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] De Grenz to dat [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch-Nedderfranksche]] un [[Westfreesch (Spraak)|Westfreesche]] löppt vun de [[Noordsee]] de Grenz twüschen de [[Provinz Grunneng|Grunneng]] un [[Fryslân (Provinz)|Freesland]] langs, sluut denn de neddersassischsprakigen [[Stellingwarven]] in Freesland noch mit in. De Spraakgrenz folgt, dat ole neddersassischsprakige Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt. Se folgt nu de [[Westfalen|westfäälsche]] Süüdgrenz na [[Hessen]], wo se knapp op hessisch Rebeed, na Noordoost to löppt. Se knappt denn de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af un geit denn an de Grenz to [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed. In’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]] liggt een lütt [[Spraakinsel|Spraakeiland]] mit [[Middeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] [[Oberharzisch|oberharzische]] Dialekten. De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran. Vunwegen dat’t Brannenborger Platt bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer. In de Rebeden achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Ook vöör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klare Spraakgrenz. Dat weer een groot Mischmasch uut düütsche un poolsche Spraakeilannen. Bi [[Kulm]] geev dat ook een [[böverdüütsch]] Spraakeiland un in dat Rebeed vun [[Marienborg]] un [[Allensteen]] in [[Oostpreußen]] een middeldüütsch Spraakeiland. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeed üm [[Danzig]] weren Plattdüütsch. De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreidt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz. Dat [[Eidersteder Freesch]] is in’n 17.&nbsp;Jhd. vun’t Plattdüütsch verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Fröher weren ook de [[Freesland|Freeslannen]] keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeed. In [[Oost-Freesland]] het dat Plattdüütsche dat [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|Oostfreesche]] aver kumplett verdrängt. Bloots dat [[Saterland]] is daar as freesch Spraakeiland nableven. In dat Saterland un [[Noordfreesland]] harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied blangen dat Freesche as Spraak för neeg bi un de Familie. Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun [[Grunneng|Grönneng]] uut. Vun dat 15.&nbsp;Jhd. af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen [[Ommelanden]] hebbt de Lüüd teemlich gau de plattdüütsche Spraak annamen un sogaar eer freesche Identität afleggt. In [[Oostfreesland]] hebbt se eer Spraak wat langsamer verloren, aver ook hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat [[Saterfreesche Spraak|Saterfreesche]] afseen, dat aver egentlich al buten Oostfreesland an un för sik liggt). Eer freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat [[Jeverland]] het dat Freesche mit dat 17.&nbsp;Jhd. verloren. In Wusten het sik dat [[Wusterfreesch]] bet so üm un bi 1720 hollen un ook in dat [[Harlingerland]] het dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18.&nbsp;Jhd. verdrängt. Toletst weren bloot dat [[Saterland]] un [[Wangeroog]] nableven, aver ook dat [[Wangerooger Freesch|Wangeroger Freesche]] is 1950 uutstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten. === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar as [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen het, so as dat [[Wisconsin Pommeranian]], oder in Brasilien dat [[Vestfaliano]] un [[Pomerano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2019-04-18 |abruf=2025-01-31}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch. 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwertʼsche Verlagsbuchhandlung: Marburg 1941.</ref> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |url=https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |titel=Hötter Platt |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> === Fröher === De Oorsprung vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]] liggt in [[Holsteen]] langs de Elvmünn. Vun daar het sik de Stamm ook in dat hüdige Bundsland [[Neddersassen]], in [[Westfalen]], in [[Oostfalen]] un bet na dat Rebeed in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breid maakt. Statts de Stämm, de in düsse Rebeden leevt hebbt, to betwingen hebbt sik de Sassen woll eer mit de Stämm to den sassischen Grootstamm verenigt. In Oostholsteen, in dat [[Wendland]] un Oosten vun Oostfalen seten in düsse Tied noch de [[Slawen]]. In [[Land Wusten|Wusten]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oost-Freesland]] leven [[Fresen]]. Mit dat 9.&nbsp;Jhd. is bilütten de [[Oostkolonisatschoon]] anfungen, so dat düütsche Kolonisten de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen deen. Dat güng bet in dat 15.&nbsp;Jhd., as sik Plattdüütsch bet na [[Eestland]] in dat [[Baltikum]] uutbreidt harr. In Eestland weer de Spraak vöör allen ene Spraak vun den Brögers in den Städen, denn düütsche Buren harrn sik in Eestland meist nich daallaten. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn Hoogdüütsch in Eestland an de Steed vun dat Plattdüütsche treden un in dat 18. un 19.&nbsp;Jhd. dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoogdüütsch snacken un bloot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaawsche Spraakeilannen sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18.&nbsp;Jhd. nableven, so as dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]] in’t [[Wendland]]. Noch bet in de letsten Jaren vöör 1945 het dat Plattdüütsche sik in’n Oosten uutbreedt un to’n Bispeel dat [[Masuursch]]e oder dat [[Nehrungskurisch|Kuursche]] verdrängt. Ook de Sprekerschen un Sprekers vun dat [[Kaschuubsch]]e twüschen [[Westpreußen]] un [[Oostpreußen]] hebbt meersttieds beide Spraken snackt. == Status == As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. === Offitschellen Status === Dat Plattdüütsche warrt na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] sied 1998 in Düütschland un de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un in de Nedderlannen na Deel&nbsp;II. Mit Deel&nbsp;III sünd meer Plichten mit vermaakt. Deel&nbsp;II is to’n groten Deel symboolsch. De acht düütschen Bundslänner geevt alle dree Jaren enen Bericht af woans se Plattdüütsch föddern doot. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] mit twee Vertreders je Bundsland vertridd de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un seggt as Stellvertreder för de plattdüütsche Spraakgemeenschop wat to düssen Bericht. Dat Bundsbinnenministerium faat beide Berichten to enen Staatsbericht tohoop un een Uutschuss vun den [[Europaraat|Europaraad]] beweert de Maatregels, de för Spraakpleeg vöörandreven woorn sünd. Oplest reageert de Bundsregerung op den Bericht vun den Europaraad.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=Niederdeutschsekretariat |abruf=2022-12-20}}</ref> Dat [[Nedderdüütschsekretariat]] ünnerstütt den Bundsraad bi siene Arbeid. In de Nedderlannen, wo Platt na Deel&nbsp;II schuult is, hebbt de oostnedderlandschen Provinzen 2018 dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen. So wull de nedderlandsche [[Rieksoverheid]] nee’e Plichten för sik ümgaan.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> Dat Plattdüütsche is meist nich för Amtssaken tolaten. Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torügwiest. De Bundsgerichtshov harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nareckt warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Welk Juristen leggt {{Lang|de|''Deutsch''}}, so as in dat Sleswig-Holsteensche {{Lang|de|''Landesverwaltungsgesetz''}}, so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd. Plattdüütsch schall so ook as Amtsspraak gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.schleswig-holstein.de/STK/DE/Schwerpunkte/Minderheitenpolitik/Sprachenchartabericht/SprachenchartaberichtDownload__blob%3DpublicationFile.pdf |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |werk=www.schleswig-holstein.de |hrsg=Schleswig-Holsteinischer Landtag |seiten=S.&nbsp;62 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20120709041858/http://schleswig-holstein.de/STK/DE/Schwerpunkte/Minderheitenpolitik/Sprachenchartabericht/SprachenchartaberichtDownload__blob=publicationFile.pdf |archiv-datum=2012-07-09 |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Ook wenn dat Land Sleswig-Holsteen düsse juristsche Sicht woll deelt, het Plattdüütsch in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen kenen Belang. Na de Artikel 9 un 10 vun de Charta köönt in Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref>[[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universiteet === → Kiek ook bi: [[Plattdüütsch (Schoolfack)|''Plattdüütsch (Schoolfack)'']] Welk Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182–184.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied weer Plattdüütsch alleen in een paar Lessen to regionale Spraak in’n Düütschünnerricht Thema, man 2010 is Hamborg as dat eerste Bundsland mit Plattdüütschünnerricht in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn. Betto givt dat man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern Plattdüütschunnerricht bet to’n Abituur hen.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütschünnerricht keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt givt dat Plattünnerricht alleen as Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht; Platt ünnerricht bloot een paar Scholen hier un daar.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans de neddersassischen Varietäten to ünnerrichten, de Kinners ene positve Sicht op de regionale Spraak to vermiddeln, Informatschonen över Neddersassisch, eenfache Leder un enen Grundwoordschatt to leren.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Op de Universität is Plattdüütsch meist een Ünnerdeel vun de [[Germanistik]] un een Handvull Hoogscholen beed [[nedderdüütsche Philologie]] as enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, so as de Universitäten [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Münster|Münster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]]. In’n Nedderlannen het alleen de [[Rieksuniversität Grönneng]] een Afdeel för Neddersassisch. Bloot een paar Universitäten leert Plattdüütsch ook as Spraak, de meisten befaat sik alleen mit’n Unnersöök an dat Plattdüütsche. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch. As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Plattdüütsche_Spraakkompetenz_na_Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|duum|Plattdüütsche Spraakkompetens na Bundsland (2016): Up’t höögste is aktive Spraakompetenz in Sleswig- Holsteen, op’t leegste in Brannenborg.]] [[Bild:Plattdüütsche_Spraakkompetenz_na_Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|duum|Spraakkompetens na Öller (2016): De >80-Jörigen beheerscht to 67,4&nbsp;% (sehr gut, gut, mäßig tohoop) , < 20-Jörigen alleen 7,4&nbsp;%.]] [[Bild:Low_Saxon_Competence_by_district_2016.svg|duum|Aktive plattdüütsche Spraakkompetenz na Landkreisen 2016:<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref></br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}</br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat Däänmark köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in Belize,<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> In [[Düütschland]] hebbt an de 200.000 Russlandmennoniten enen plautdietschen Achtergrund. Se hebbt den Dialekt man faken för dat Hoogdüütsche opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Den [[Westfäölsk Plat|westfäälschen]] Dialekt in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == === Dialekten === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Ostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Plattdüütsch gledert sik in de groten Dialektgruppen: [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]], [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]], [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenbörgsch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mäkelborgsch]] un [[Noordneddersassisch]]. Eerdat de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|tweden Weltkrieg]] uut dat hüdige Polen wegdreven worrn sünd geev dat ook de Dialektgruppen [[Oostpommersch Platt|Pommersch]] un [[Nedderpreußisch|Nedderpreußsch]], de nu noch as [[Pomerano]] oder [[Wisconsin Pommeranian]] un [[Plautdietsch]] buten dat oorsprüngliche Rebeed wieder leevt. Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] westen vun de [[Elv]] un in Holsteen un [[Oostnedderdüütsch]] oosten vun de Elv. Westnedderdüütsch sünd daarbi de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland, man ook in Gebeden wo sik Plat later uutbreidt het as [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]]. Oostnedderdüütsch daargegen warrt in de Rebeden snackt, woneem fröher [[Slawen]] leevt hebbt (so as [[Polaben]] un [[Sorben]]) un eerst later Düütsche, Flamen un Nedderlanners in de Tied vun de [[Oostkolonisatschoon]] henkamen sünd. De Grenz löppt döör den Oosten vun [[Holsteen]], sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht Plattdüütsch in West un Oost to delen in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborger Platt]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche Noordneddersassisch, as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]]. Dat traditschonell westnedderdüütsche [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassische. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene nöördliche Grupp mit Noordneddersassisch, Mekelborgsch, Pommersch so as ook den Brannenborgsch wat apart twüschen Nedder- un [[Middeldüütsche Dialekten|Middeldüütsch]] un ene süüdliche Grupp mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. === Varietätenspektrum === Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === As Resultaat vun den Spraakkontakt sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]] opkamen, as noch meist alle Minschen in Noorddüütschland Plattdüütsch opwussen. Anner Bispelen sünd dat Flensborger [[Petuh]], dat ook [[Däänsche Spraak|däänschen]] Inflood wiest, dat [[Ruhrdüütsch]] mit wat [[Poolsche Spraak|poolschen]] un [[Slesisch|slesischen]] Inflood oder dat [[Berlinsch|Berlinsche]]. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weer Missingsch noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un Missingsch as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad is dat Missingsch tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsche verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur is Missingsch un ook Ruhrdüütsch oder bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as Hamborg, Bremen un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> Missingsch Kennteken sünd to’n Bispeel unverschaven Kunsonaten, so as in ''Daler'' oder ''ik'', de Reduktschoon vun {{IPA|p̪͡f}} to [f], so as ''ge'''f'''iffen'' statts ''ge'''pf'''iffe''n'','' dat {{IPA|s}} in’n Anluud statts {{IPA|ʃ}}, so as in ''ein'''s'''lafen,'' Unsekerheid bi’n [[Kasus]], so as in ''glaub <u>mich</u>'' oder de [[doon-Periphraas]], so as in ''wie sich die Familie <u>benehmen tut</u>.<ref name=":28" />'' == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansch|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kontinentalwestgermaansch|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansch|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ok ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreidt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreidt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreidt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. De [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälschen]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'', [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /><ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen, üm dat’t juristsche Problemen mit dat Finanzeren geev.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]] sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Op de nedderlandsche Sied süüt dat een beten better uut. De Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] mit de ''[[Niederdeutsche Funkbühne]]'' plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen. In’n [[Natschonaalsotschalismus]] sünd in Düütschland de regionalen Senner gliekschalt worrn, so dat plattdüütsch Programm meist nich meer mööglich weer. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] begünn dat plattdüütsche Höörspeel vun Nee’en. De [[Landssenner Swerin]] in de [[Sowjetsche Besatterzoon|sowjetsche Zoon]] senn eerst regelmatig wat plattdüütschs. As de DDR later de Länner oplööst un regionalen Senner vereent harr, geev dat daar meist nix plattdüütschs meer to hören. [[Radio Bremen]] begünn 1949 in dat Afdeel ''Heimatfunk'' de Arbeid an plattdüütschen Höörspelen. Bi’n Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) hebbt se versöcht Böttcher siene Traditschoon wedder opleven to laten. Later hebbt de Redaktschonen in Hamborg un Bremen tohooparbeidt, man 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen. De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut. Vun 1977 an leep bi’n NDR de Reeg ''[[Wi speelt op Platt]],'' de bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. Mit ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' geev dat 1981 enen deelwies plattdüütschen {{Lang|de|''[[Tatort]]''}}. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as dat twentsche [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un dat grönnengsche [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn. De NDR is 2006, na dat anner plattdütsch Programm instellt worrn sünd, mit nee’en Formaten anfungen, so as ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]''. Nadem dat de Formaten ook instellt sünd, givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Komödie|Komödien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] gjpys15t0em2y0igwizspltbi5isqzd 0 2546 1040063 1030691 2025-06-08T12:25:42Z Flaverius 21322 nee uut [[:de:Germanen]], Klassifikatschoon na [[:de:Indoarische Sprachen]], kiek daar för Schrievers, Verschonen, un Oorheverecht 1040063 wikitext text/x-wiki [[Datei:Germanic languages.svg|miniatur|Verbreeden vun de germaanschen Spraaken vundagen|alternativtext=]] De '''germanschen Spraken''' sünd een Tweeg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indogermaanschen Spraken]], so as all de annern Spraaken in Europa vandag mit Utnahm vun dat [[Finnsch]], [[Ungarsch]], [[Estnisch]], [[Törksche Spraak|Törksch]] un anner [[Turkspraaken]] un de Spraak vun de Basken. == Naam == Den Naam ''Germaansch'' het de Spraakfamilie na {{S|grc|Γερμανοί|Germanoí}} un {{S|la|''Germani''}} mit dat Schrievers uut dat [[Ool Grekenland|ole Grekenland]] un [[Röömsch Riek|Room]] de Völker un Stämm, de nich [[Gallier]] un nich [[Skythen]] weren un oosten vun de [[Rhien]] leven, beteken.<ref>Roland Steinacher'': Rome and Its Created Northerners.'' In: Matthias Friedrich, James M. Harland (Ruutgevers), ''Interrogating the 'Germanic''', De Gruyter, S.&nbsp;31–66.</ref><ref>Andre M. Riggsby: ''Caesar in Gaul and Rome: War in Words''. University of Texas Press 2010, S.&nbsp;51.</ref> Unklaar is of sik de Germanen je sülvenst as germaansch beteken oder sik as as enen gemeensame Grupp bekeken.<ref>Walter Pohl: ''Die Germanen'', In: ''Enzyklopädie deutscher Geschichte'', Band.&nbsp;57, S.&nbsp;1.</ref> De [[Etymolgie]] vun den Naam blivt unklaar. De ole Ansicht, dat ''germaansch'' vun ''*gaizaz'' ‘Speer’ gellt vundaag för wedderleggt. Sachtens is de Oorsprunf vun de Naam eer keltsch un hangt villicht mit {{S|sga|''gair''}} ‘Naver’''gair'' {{Lang|sga|''gairm''}} ‚Schree‘.<ref>Wolfgang Pfeifer: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen'', München 2000, S.&nbsp;434.</ref> == Klassifikatschoon == De germaanschen Spraken sünd een Telgen binnen de indoeuropääschen Spraken un stammt vun enen gemeensamen Vöörlöper, dat Oorgermaansch, af. Anner Telgen binnen disse Spraakfamilie sünd to’n Bispeel Greeksch, de romaanschen, slaawschen oder indoarischen Spraken. Alle düsse Telgen sünd wieder veradnt un stammt vun ene gemeensame Oorspraak, dat Oorindoeuropääsch, af. As Eersten, de seeg, dat Germaansch mit anner Spraken, de later indoeuropääsch heten worrn sünd, verwadnt is, weer [[William Jones (Orientalist)|William Jones]], de in sienen Tied as Richter in [[Kalkutta]] Sanskrit leert harr, un 1786 see, dat Sanskrit, Greeksch, Latiensch un sachtens ook Gootsch (een oostgermaansch Spraak) un Keltsch mit eenanner verwandt sünd.<ref>William Jones: . In: . Band 1. London 1799, S. 19–34, hier: S. 26–27</ref> Binnen dat Indoeruopääsche wiest de germaanschen Spraken wat Övereenkumsten mit de baltoslaawschen Telgen, so dat sik welke Forschers vermoden sünd,dat düsse Telgen ene west-indoeuropääsche Ünnergrupp billen. Jüner lexikostatistische Abeid stütt düsse Annaam.<ref>Hans J. Holm (2008): ''The Distribution of Data in Word Lists and its Impact on the Subgrouping of Languages.'' link.springer.com In: Christine Preisach, Hans Burkhardt, Lars Schmidt-Thieme, Reinhold Decker (Hrsg.): ''Data Analysis, Machine Learning, and Applications.'' Proc. of the 31th Annual Conference of the German Classification Society (GfKl), University of Freiburg, March 7–9, 2007. Springer-Verlag, Heidelberg/Berlin.</ref> at blivt avers unklaar, of de Gemeensamkeiden döör Spraakuntakt opkemen oder Innovatschonen vun ene gemeensame Oorspraak sünd. Dat oorgermaansche stünn in engen Kuntakt mit dat prähistoorsche Finnsch, den Vöörlper vun dat moderne Finnsch un Eestensch, dat to de uraalschen un nich to indoeuropääschen Spraken tellt. De finnschen Spraken in de Tied al veel Leenwöör uut dat Oorgermaansche övernamen.<ref>Fortson, S. 338.</ref> == Woans dat dorto keem == As uns Vöröllern ut dar Rebeet vun Persien un den Kaukasus na Westen un Norden trocken sünd, dor güngen de [[Greken]] na [[Grekenland]], de [[Röömsch Riek|Römers]] na [[Italien]] un de [[Kelten]] na [[Düütschland]] un [[Frankriek]], later ok na [[Britannien]]. De Slaven seten sik rund den [[Dnjepr]] an, wo vandag de [[Ukraine]] is. De Germanen harrn sik denn rund de [[Ostsee]] nederlaaten. För düsse Tied geiht de [[Wetenschop]] vun en hypothetisch [[Protogermanisch]] ut. För düsse Tied hebbt wi meist keen opschreven Belegg, vun wegen dat de Greken un Römers sich nich so faken na Norden opmookt harrn un uns Vöröllern dat nich so mit dat Schrieven harrn. So wat üm dat [[1. Johrhunnert]] harrn sik de Nord- un Westgermanschen Spraken optrennt. Al vörher harrn sik de Ostgermanschen Spraken aftrennt, wat de Goten snackt harrn. So wat bi 500 n.Chr. geev dat denn de eersten opschreven Tüügnissen vun de germaanschen Spraken, t.B. de Bibel vun den Goten [[Wulfila]]. Dat Ostgermansche is denn na de Völkerwannerung meist doodbleven. == Spraakgrenz == De Spraakgrenz twüschen Nordgermansch un Westgermansch is de düütsch-däänsche Grenz. Freuger (üm 1000 n.Chr.) leeg se an de Eider, nu twüschen [[Flensborg]] un [[Noordfreesland]]. Dat Utnannergahn vun de Nord- un Westgermanschen Spraken hett 'n Slag duert. Al üm 900 n.Chr. weer dat noch so, dat de [[Ansgar (Bremen)|Hillige Ansgar]], de en Franke weer, in dat [[Klooster Corvey]] [[Sassisch]] harr leern mööt, vör dat he na de [[Sweden]] to't Missioneern is. Un mit sien Sassisch weer he denn ok in [[Däänmark]] un Sweden klorkomen. De Ünnerscheed twüschen Sassisch un de södlichen Westgermansche Spraken, so as [[Olfränksch]], weer grötter. Dorüm harr [[Karl de Grote]] ok angelsassische Mönken för dat Missioneeren vun de Sassen nahmen. == Översicht över de germanschen Spraaken == An düsse Sted sünd blots de gröttern Spraakgruppen * '''[[Westgermaansche Spraken]]''' ** [[Angelsassische Spraak]] (Olingelsch), [[Middelingelsche Spraak]] *** [[Ingelsch]] (hett franzööschen un latinschen Influss) *** [[Scots]] *** [[Yola]] ** [[Kontinentalwestgermansche Spraaken]] *** [[Freesche Spraak]] **** [[Westfreesche Spraak]] **** [[Oostfreesche Spraak]] mit [[Saterfreesche Spraak]] **** [[Nordfreesche Spraak]] mit [[Hallun]], [[Sölring]], [[Ömrang]], [[Föring]] *** [[Nedderdüütsch]]e Spraken **** [[Ooldsassisch]] **** [[Middelnedderdüütsch]] **** '''[[Plattdüütsch]]''' ***** '''[[Neddersassisch|Westnedderdüütsch]]''' ****** [[Nordneddersassisch]] (wat de meeste nedersassischsnackende snackt) ******* [[Dithmarsch]] ******* [[Ollnborger Platt]] ******* [[Sleswigsch]] ******* [[Holsteensch]] ******* [[Nordhannoversch]] ******* [[Oostfreesch Platt]] ******* [[Emslänner Platt]] ****** [[Westfälschet Platt]] ****** [[Oostfälschet Platt]] ***** '''[[Oostnedderdüütsch]]''' ****** [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt]] ******* [[Mekelborger Platt]] ****** [[Oostpommersch]] ****** [[Middelpommersch]] ****** [[Mark-Brannenborger Platt]] ****** [[Nedderpreußisch]] ******* [[Plautdietsch]] **** '''[[Nedderfranksch]]''' ***** [[Nedderlannsche Spraak]] ****** [[West-Vlaams]] ****** [[Zeeuws]] ****** [[Hollandsch]] ******* [[Utrechts-Alblasserwaards]] ****** [[Oost-Vlaams]] ****** [[Brabants]] ****** [[Südgeldersch]] ([[Niederrheinisch]], Oostnedderfranksch) ****** [[Limborgsch]] ([[Niederrheinisch]], Oostnedderfranksch) ***** [[Afrikaans]] ****** [[Kaapse Afrikaans]] ****** [[Oosgrensafrikaans]] (Oosgrens-Afrikaans) ****** [[Oranjerivier-Afrikaans]] ****** Oos-Kaapse Afrikaans ****** Oorlams ***** [[Nedderlandsch-neddersassisch]] ****** [[Grunnengs]] un Noord-Drents ******* [[Westerwolds]] ****** ''Midden-Drents'' ****** ''Zuid-Drents'' ****** [[Twentsch]] ****** ''Twents-Graafschaps'' ****** [[Stellingwarfs]] ******* [[Veenkoloniaals]] ****** ''Gelders-Overijssels en Urks'' ******* [[Achterhoeks]] ******* [[Sallands]] ****** [[Veluws]] ******* [[Noord-Veluws]] ******* [[Oost-Veluws]] ****** [[Kollumerlands]] *** [[Hoochdüütsch]] **** [[Baiersch]] ***** [[Nordbairisch]] ***** [[Mittelbairisch]] ***** [[Südbairisch]] **** [[Schwääbsch]] **** Alemannisch ***** [[Middelalemannisch]] ***** [[Hochalemannisch]] ***** [[Höchstalemannisch]] ***** [[Niederalemannisch]] **** [[Oberfränkisch]] ***** [[Ostfranksch]] ***** [[Süüdfränksch]] **** [[Rhienfränksch]] ***** [[Pfälzisch]] ****** [[Pennsilfaanisch]] **** [[Mittelhessisch]] **** [[Nordhessisch]] **** [[Osthessisch]] **** [[Moselfranksch]] **** [[Lothringer Platt]] **** [[Ripuarisch]] **** [[Döringsch]] **** [[Obersächsisch]] **** [[Nordobersächsisch]] **** [[Lausitzisch-Neumärkisch]]<ref> Ludwig Erich Schmitt (Hrsg.): ''Germanische Dialektologie''. Franz Steiner, Wiesbaden 1968, S. 143</ref> **** [[Schlesisch]] **** [[Hochpreußsch]] **** [[Jiddisch]] ***** [[Westjiddisch]] ***** [[Oostjiddisch]] **** [[Wilmesausche Spraak|Wymysorys]] **** [[Unserdeutsch]] == [[Oostgermaansche Spraken]] == * [[Gootsche Spraak|Gootsch]] (doodbleeven) * [[Krimgootsche Spraak]] (üm 1800 doodbleewen) * [[Burgundsche Spraak]] (doodbleven) * [[Vandaalsch]] (doodbleeven) == [[Noordgermaansche Spraken]] == * Westskandinaavsch (Inselskandinaavsch) ** [[Ieslannsche Spraak|Ieslannsch]] ** [[Färöersch]] ** [[Norweegsche Spraak|Norweegsch]] * Oostskandinaavsch (Kontinentaalskandinaavsch) ** [[Norwegsche Spraak|Bokmål]] ([[Norwegen]]) ** [[Swedische Spraak|Sweedsch]] ** [[Däänsche Spraak|Däänsch]] ** [[Gutamål]] (op [[Gotland]], Sweden) == Luudschuuwen == Een Spraakphänomen bi de indoeuropääschen un sünnerlich bi de germanschen Spraaken is dat [[Luudschuuwen]]. Dat heet, dat wisse Luud sick na bestimmte Regelns ännert harrn. * 1. Luudschuuwen (Aftrennen vun de germanschen Spraaken) ** p → f: t.B. pater (lat.) → [[Vadder]] ** t → th: d, t.B. tres (lat.) → dree (engelsch three) ** k → h: t.B. kardia (lat.) → [[Hart]] ** d → t: t.B. decem (lat.) → tein; dentes (lat.) → Teihn * 2. Luudschuuwen (Aftrennen vun dat Hoogdüütsche) ** k → ch: t.B. ik/ick → ich (hoogdüütsch) ** d → t: t.B. Dag, day (engl.) → Tag (hoogdüütsch) ** t → s: wat → was ** t → z: Tied → Zeit; Timmermann → Zimmermann ** t → tz: sitten, sit → sitzen ** p → f: slapen, sleep → schlafen; Schipp, ship → Schiff ** p → pf: Peper, pepper → Pfeffer ** v, w, f → b: Wief (Wiewer), wife (wives) → Weib (Weiber); leev (leewer) → lieb (lieber) == Literatuur == '''Allgemeen''' * Wolfram Euler: ''Frühgermanische Studien. Überlegungen zur Entwicklung von Grammatik und Wortschatz im ältesten Germanischen.'' Verlag Inspiration Unlimited, Berlin 2023, ISBN 978-3-945127-46-9. * Robert D. Fulk: ''A Comparative Grammar of the Early Germanic Languages.'' (= Studies in Germanic Linguistics. Band 3). John Benjamins, Amsterdam 2018, ISBN 9789027263131. * Wayne Harbert: ''The Germanic Languages.'' Cambridge University Press, Cambridge 2007, ISBN 978-0-521-01511-0. * [[Claus Jürgen Hutterer]]: ''Die germanischen Sprachen. Ihre Geschichte in Grundzügen.'' 4. Auflage. VMA-Verlag, Wiesbaden 2008, ISBN 978-3-928127-57-8. * Ekkehard König, Johan van der Auwera (Ruutgever): ''The Germanic Languages.'' Routledge, London/New York 1994, ISBN 0-415-05768-X. * Orrin W. Robinson: ''Old English and Its Closest Relatives. A Survey of the Earliest Germanic Languages.'' Stanford University Press, Stanford (CA) 1992, ISBN 0-8047-1454-1. '''Etymoloogsche Wöörböker''' * [[Friedrich Kluge]]: ''Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache.'' Bearbeitet von [[Elmar Seebold]]. 25., durchgesehene und erweiterte Auflage. De Gruyter, Berlin/Boston 2011, ISBN 978-3-11-022364-4. * Charles Talbut Onions (Ruutgever): ''The Oxford Dictionary of English Etymology.'' Oxford University Press, Oxford 1966. * Marlies Philippa u.&nbsp;a.: ''Etymologisch woordenboek van het Nederlands.'' 4 Bände. Amsterdam University Press, Amsterdam 2003–2009, ISBN 978-90-8964-184-7. * [[Julius Pokorny]]: ''Indogermanisches etymologisches Wörterbuch.'' Francke Verlag, Bern/München 1959. == Enkeld Nahwiesen == <references /> == Weblinks == {{Commonscat|Germanic languages|Germanische Sprachen}} * [http://homepages.fh-giessen.de/kausen/klassifikationen/Indogermanisch.doc Ernst Kausen, Die Klassifikation des Indogermanischen und seiner Zweige] (DOC; 220&nbsp;kB) * [http://homepages.fh-giessen.de/kausen/wordtexte/Germanische%20Wortgleichungen.doc Ernst Kausen, Germanische Wortgleichungen] (DOC; 40&nbsp;kB) * [http://titus.fkidg1.uni-frankfurt.de/didact/idg/germ/germstam.htm Stammbaum des Germanischen] (Beispiele überholter Modelle) * [http://www.stefanjacob.de/Geschichte/Unterseiten/Sprache.php Germanisch-deutsche Sprachgeschichte] * [http://phaidra.univie.ac.at/o:125279 Studien zu den ältesten germanischen Alphabeten], 1898, E-Book der [[Universitätsbibliothek der Universität Wien|Universitätsbibliothek Wien]] ([[eBooks on Demand]]) {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} [[Kategorie:Spraakgrupp]] [[Kategorie:Germaansch]] 1n6se9rpwq5rk8ns229bbwzrgr5vxxp 1040065 1040063 2025-06-08T12:31:41Z Flaverius 21322 typos, lüttkraam 1040065 wikitext text/x-wiki [[Datei:Germanic languages.svg|miniatur|Verbreeden vun de germaanschen Spraaken vundagen|alternativtext=]] De '''germanschen Spraken''' sünd een Telgen vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääschen Spraken]], so as all de annern Spraaken in Europa vandag mit Utnahm vun dat [[Finnsch]], [[Ungarsch]], [[Estnisch]], [[Törksche Spraak|Törksch]] un anner [[Turkspraaken]] un de Spraak vun de Basken. == Naam == Den Naam ''Germaansch'' het de Spraakfamilie na {{S|grc|Γερμανοί|Germanoí}} un {{S|la|''Germani''}} mit dat Schrievers uut dat [[Ool Grekenland|ole Grekenland]] un [[Röömsch Riek|Room]] de Völker un Stämm, de nich [[Gallier]] un nich [[Skythen]] weren un oosten vun de [[Rhien]] leven, beteken.<ref>Roland Steinacher'': Rome and Its Created Northerners.'' In: Matthias Friedrich, James M. Harland (Ruutgevers), ''Interrogating the 'Germanic''', De Gruyter, S.&nbsp;31–66.</ref><ref>Andre M. Riggsby: ''Caesar in Gaul and Rome: War in Words''. University of Texas Press 2010, S.&nbsp;51.</ref> Unklaar is of sik de Germanen je sülvenst as germaansch beteken oder sik as as ene gemeensame Grupp bekeken.<ref>Walter Pohl: ''Die Germanen'', In: ''Enzyklopädie deutscher Geschichte'', Band.&nbsp;57, S.&nbsp;1.</ref> De [[Etymolgie]] vun den Naam blivt unklaar. De ole Ansicht, dat ''germaansch'' vun ''*gaizaz'' ‘[[Speer (Reedschop)|Speer]]’ gellt vundaag för wedderleggt. Sachtens is de Oorsprung vun de Naam eer [[Keltsche Spraken|keltsch]] un hangt villicht mit {{S|sga|''gair''}} ‘Naver’''gair'' {{Lang|sga|''gairm''}} ‘Schree’ tohoop.<ref>Wolfgang Pfeifer: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen'', München 2000, S.&nbsp;434.</ref> == Klassifikatschoon == De germaanschen Spraken sünd een Telgen binnen de [[indoeuropääschen Spraken]] un stammt vun enen gemeensamen Vöörlöper, dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansch]], af. Anner Telgen binnen disse Spraakfamilie sünd to’n Bispeel Greeksch, de [[Romaansche Spraken|romaanschen]], [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] oder [[Indoarische Spraken|indoarischen Spraken]]. Alle düsse Telgen sünd mit eenanner verwandt un stammt vun ene gemeensame [[Oorspraak]], dat [[Oorindoeuropääsch]], af. As Eersten, de seeg, dat Germaansch mit anner Spraken, de later indoeuropääsch heten worrn sünd, verwadnt is, weer [[William Jones (Orientalist)|William Jones]], de in sienen Tied as Richter in [[Kalkutta]] Sanskrit leert harr, un 1786 see, dat Sanskrit, Greeksch, Latiensch un sachtens ook [[Gootsche Spraak|Gootsch]] (een oostgermaansch Spraak) un Keltsch mit eenanner verwandt sünd.<ref>William Jones: . In: . Band 1. London 1799, S. 19–34, hier: S. 26–27</ref> Binnen dat Indoeuropääsche wiest de germaanschen Spraken wat Övereenkumsten mit den [[Baltoslaawsche Spraken|baltoslaawschen]] Telgen, so dat sik welke Forschers vermoden sünd,dat düsse Telgen ene west-indoeuropääsche Ünnergrupp billen. Jünger [[Lexikostatistik|lexikostatistische]] Arbeiden stütt düsse Annaam.<ref>Hans J. Holm (2008): ''The Distribution of Data in Word Lists and its Impact on the Subgrouping of Languages.'' link.springer.com In: Christine Preisach, Hans Burkhardt, Lars Schmidt-Thieme, Reinhold Decker (Hrsg.): ''Data Analysis, Machine Learning, and Applications.'' Proc. of the 31th Annual Conference of the German Classification Society (GfKl), University of Freiburg, March 7–9, 2007. Springer-Verlag, Heidelberg/Berlin.</ref> Dat blivt avers unklaar, of de Gemeensamkeiden döör [[Spraakkuntakt]] opkemen oder Innovatschonen vun ene gemeensame Oorspraak sünd. Dat oorgermaansche stünn in engen Kuntakt mit dat prähistoorsche [[Finnsche Spraken|Finnsch]], den Vöörlper vun dat moderne [[Finnsche Spraak|Finnsch]] un [[Eestensche Spraak|Eestensch]], dat to de [[Uraalsche Spraken|uraalschen]] un nich to indoeuropääschen Spraken tellt. De finnschen Spraken hebbt in de Tied al veel Leenwöör uut dat Oorgermaansche övernamen.<ref>Fortson, S. 338.</ref> == Woans dat dorto keem == As uns Vöröllern ut dar Rebeet vun Persien un den Kaukasus na Westen un Norden trocken sünd, dor güngen de [[Greken]] na [[Grekenland]], de [[Röömsch Riek|Römers]] na [[Italien]] un de [[Kelten]] na [[Düütschland]] un [[Frankriek]], later ok na [[Britannien]]. De Slaven seten sik rund den [[Dnjepr]] an, wo vandag de [[Ukraine]] is. De Germanen harrn sik denn rund de [[Ostsee]] nederlaaten. För düsse Tied geiht de [[Wetenschop]] vun en hypothetisch [[Protogermanisch]] ut. För düsse Tied hebbt wi meist keen opschreven Belegg, vun wegen dat de Greken un Römers sich nich so faken na Norden opmookt harrn un uns Vöröllern dat nich so mit dat Schrieven harrn. So wat üm dat [[1. Johrhunnert]] harrn sik de Nord- un Westgermanschen Spraken optrennt. Al vörher harrn sik de Ostgermanschen Spraken aftrennt, wat de Goten snackt harrn. So wat bi 500 n.Chr. geev dat denn de eersten opschreven Tüügnissen vun de germaanschen Spraken, t.B. de Bibel vun den Goten [[Wulfila]]. Dat Ostgermansche is denn na de Völkerwannerung meist doodbleven. == Spraakgrenz == De Spraakgrenz twüschen Nordgermansch un Westgermansch is de düütsch-däänsche Grenz. Freuger (üm 1000 n.Chr.) leeg se an de Eider, nu twüschen [[Flensborg]] un [[Noordfreesland]]. Dat Utnannergahn vun de Nord- un Westgermanschen Spraken hett 'n Slag duert. Al üm 900 n.Chr. weer dat noch so, dat de [[Ansgar (Bremen)|Hillige Ansgar]], de en Franke weer, in dat [[Klooster Corvey]] [[Sassisch]] harr leern mööt, vör dat he na de [[Sweden]] to't Missioneern is. Un mit sien Sassisch weer he denn ok in [[Däänmark]] un Sweden klorkomen. De Ünnerscheed twüschen Sassisch un de södlichen Westgermansche Spraken, so as [[Olfränksch]], weer grötter. Dorüm harr [[Karl de Grote]] ok angelsassische Mönken för dat Missioneeren vun de Sassen nahmen. == Översicht över de germanschen Spraaken == An düsse Sted sünd blots de gröttern Spraakgruppen * '''[[Westgermaansche Spraken]]''' ** [[Angelsassische Spraak]] (Olingelsch), [[Middelingelsche Spraak]] *** [[Ingelsch]] (hett franzööschen un latinschen Influss) *** [[Scots]] *** [[Yola]] ** [[Kontinentalwestgermansche Spraaken]] *** [[Freesche Spraak]] **** [[Westfreesche Spraak]] **** [[Oostfreesche Spraak]] mit [[Saterfreesche Spraak]] **** [[Nordfreesche Spraak]] mit [[Hallun]], [[Sölring]], [[Ömrang]], [[Föring]] *** [[Nedderdüütsch]]e Spraken **** [[Ooldsassisch]] **** [[Middelnedderdüütsch]] **** '''[[Plattdüütsch]]''' ***** '''[[Neddersassisch|Westnedderdüütsch]]''' ****** [[Nordneddersassisch]] (wat de meeste nedersassischsnackende snackt) ******* [[Dithmarsch]] ******* [[Ollnborger Platt]] ******* [[Sleswigsch]] ******* [[Holsteensch]] ******* [[Nordhannoversch]] ******* [[Oostfreesch Platt]] ******* [[Emslänner Platt]] ****** [[Westfälschet Platt]] ****** [[Oostfälschet Platt]] ***** '''[[Oostnedderdüütsch]]''' ****** [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt]] ******* [[Mekelborger Platt]] ****** [[Oostpommersch]] ****** [[Middelpommersch]] ****** [[Mark-Brannenborger Platt]] ****** [[Nedderpreußisch]] ******* [[Plautdietsch]] **** '''[[Nedderfranksch]]''' ***** [[Nedderlannsche Spraak]] ****** [[West-Vlaams]] ****** [[Zeeuws]] ****** [[Hollandsch]] ******* [[Utrechts-Alblasserwaards]] ****** [[Oost-Vlaams]] ****** [[Brabants]] ****** [[Südgeldersch]] ([[Niederrheinisch]], Oostnedderfranksch) ****** [[Limborgsch]] ([[Niederrheinisch]], Oostnedderfranksch) ***** [[Afrikaans]] ****** [[Kaapse Afrikaans]] ****** [[Oosgrensafrikaans]] (Oosgrens-Afrikaans) ****** [[Oranjerivier-Afrikaans]] ****** Oos-Kaapse Afrikaans ****** Oorlams ***** [[Nedderlandsch-neddersassisch]] ****** [[Grunnengs]] un Noord-Drents ******* [[Westerwolds]] ****** ''Midden-Drents'' ****** ''Zuid-Drents'' ****** [[Twentsch]] ****** ''Twents-Graafschaps'' ****** [[Stellingwarfs]] ******* [[Veenkoloniaals]] ****** ''Gelders-Overijssels en Urks'' ******* [[Achterhoeks]] ******* [[Sallands]] ****** [[Veluws]] ******* [[Noord-Veluws]] ******* [[Oost-Veluws]] ****** [[Kollumerlands]] *** [[Hoochdüütsch]] **** [[Baiersch]] ***** [[Nordbairisch]] ***** [[Mittelbairisch]] ***** [[Südbairisch]] **** [[Schwääbsch]] **** Alemannisch ***** [[Middelalemannisch]] ***** [[Hochalemannisch]] ***** [[Höchstalemannisch]] ***** [[Niederalemannisch]] **** [[Oberfränkisch]] ***** [[Ostfranksch]] ***** [[Süüdfränksch]] **** [[Rhienfränksch]] ***** [[Pfälzisch]] ****** [[Pennsilfaanisch]] **** [[Mittelhessisch]] **** [[Nordhessisch]] **** [[Osthessisch]] **** [[Moselfranksch]] **** [[Lothringer Platt]] **** [[Ripuarisch]] **** [[Döringsch]] **** [[Obersächsisch]] **** [[Nordobersächsisch]] **** [[Lausitzisch-Neumärkisch]]<ref> Ludwig Erich Schmitt (Hrsg.): ''Germanische Dialektologie''. Franz Steiner, Wiesbaden 1968, S. 143</ref> **** [[Schlesisch]] **** [[Hochpreußsch]] **** [[Jiddisch]] ***** [[Westjiddisch]] ***** [[Oostjiddisch]] **** [[Wilmesausche Spraak|Wymysorys]] **** [[Unserdeutsch]] == [[Oostgermaansche Spraken]] == * [[Gootsche Spraak|Gootsch]] (doodbleeven) * [[Krimgootsche Spraak]] (üm 1800 doodbleewen) * [[Burgundsche Spraak]] (doodbleven) * [[Vandaalsch]] (doodbleeven) == [[Noordgermaansche Spraken]] == * Westskandinaavsch (Inselskandinaavsch) ** [[Ieslannsche Spraak|Ieslannsch]] ** [[Färöersch]] ** [[Norweegsche Spraak|Norweegsch]] * Oostskandinaavsch (Kontinentaalskandinaavsch) ** [[Norwegsche Spraak|Bokmål]] ([[Norwegen]]) ** [[Swedische Spraak|Sweedsch]] ** [[Däänsche Spraak|Däänsch]] ** [[Gutamål]] (op [[Gotland]], Sweden) == Luudschuuwen == Een Spraakphänomen bi de indoeuropääschen un sünnerlich bi de germanschen Spraaken is dat [[Luudschuuwen]]. Dat heet, dat wisse Luud sick na bestimmte Regelns ännert harrn. * 1. Luudschuuwen (Aftrennen vun de germanschen Spraaken) ** p → f: t.B. pater (lat.) → [[Vadder]] ** t → th: d, t.B. tres (lat.) → dree (engelsch three) ** k → h: t.B. kardia (lat.) → [[Hart]] ** d → t: t.B. decem (lat.) → tein; dentes (lat.) → Teihn * 2. Luudschuuwen (Aftrennen vun dat Hoogdüütsche) ** k → ch: t.B. ik/ick → ich (hoogdüütsch) ** d → t: t.B. Dag, day (engl.) → Tag (hoogdüütsch) ** t → s: wat → was ** t → z: Tied → Zeit; Timmermann → Zimmermann ** t → tz: sitten, sit → sitzen ** p → f: slapen, sleep → schlafen; Schipp, ship → Schiff ** p → pf: Peper, pepper → Pfeffer ** v, w, f → b: Wief (Wiewer), wife (wives) → Weib (Weiber); leev (leewer) → lieb (lieber) == Literatuur == '''Allgemeen''' * Wolfram Euler: ''Frühgermanische Studien. Überlegungen zur Entwicklung von Grammatik und Wortschatz im ältesten Germanischen.'' Verlag Inspiration Unlimited, Berlin 2023, ISBN 978-3-945127-46-9. * Robert D. Fulk: ''A Comparative Grammar of the Early Germanic Languages.'' (= Studies in Germanic Linguistics. Band 3). John Benjamins, Amsterdam 2018, ISBN 9789027263131. * Wayne Harbert: ''The Germanic Languages.'' Cambridge University Press, Cambridge 2007, ISBN 978-0-521-01511-0. * [[Claus Jürgen Hutterer]]: ''Die germanischen Sprachen. Ihre Geschichte in Grundzügen.'' 4. Auflage. VMA-Verlag, Wiesbaden 2008, ISBN 978-3-928127-57-8. * Ekkehard König, Johan van der Auwera (Ruutgever): ''The Germanic Languages.'' Routledge, London/New York 1994, ISBN 0-415-05768-X. * Orrin W. Robinson: ''Old English and Its Closest Relatives. A Survey of the Earliest Germanic Languages.'' Stanford University Press, Stanford (CA) 1992, ISBN 0-8047-1454-1. '''Etymoloogsche Wöörböker''' * [[Friedrich Kluge]]: ''Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache.'' Bearbeitet von [[Elmar Seebold]]. 25., durchgesehene und erweiterte Auflage. De Gruyter, Berlin/Boston 2011, ISBN 978-3-11-022364-4. * Charles Talbut Onions (Ruutgever): ''The Oxford Dictionary of English Etymology.'' Oxford University Press, Oxford 1966. * Marlies Philippa u.&nbsp;a.: ''Etymologisch woordenboek van het Nederlands.'' 4 Bände. Amsterdam University Press, Amsterdam 2003–2009, ISBN 978-90-8964-184-7. * [[Julius Pokorny]]: ''Indogermanisches etymologisches Wörterbuch.'' Francke Verlag, Bern/München 1959. == Enkeld Nahwiesen == <references /> == Weblinks == {{Commonscat|Germanic languages|Germanische Sprachen}} * [http://homepages.fh-giessen.de/kausen/klassifikationen/Indogermanisch.doc Ernst Kausen, Die Klassifikation des Indogermanischen und seiner Zweige] (DOC; 220&nbsp;kB) * [http://homepages.fh-giessen.de/kausen/wordtexte/Germanische%20Wortgleichungen.doc Ernst Kausen, Germanische Wortgleichungen] (DOC; 40&nbsp;kB) * [http://titus.fkidg1.uni-frankfurt.de/didact/idg/germ/germstam.htm Stammbaum des Germanischen] (Beispiele überholter Modelle) * [http://www.stefanjacob.de/Geschichte/Unterseiten/Sprache.php Germanisch-deutsche Sprachgeschichte] * [http://phaidra.univie.ac.at/o:125279 Studien zu den ältesten germanischen Alphabeten], 1898, E-Book der [[Universitätsbibliothek der Universität Wien|Universitätsbibliothek Wien]] ([[eBooks on Demand]]) {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} [[Kategorie:Spraakgrupp]] [[Kategorie:Germaansch]] 4m1aoapc9x9mxxadhunb3jidthdil22 10 25186 1040064 1033966 2025-06-08T12:28:10Z Flaverius 21322 + ooldiersch 1040064 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch: {{{1|}}} |Cyrl|Ethi|Grek|Hans|Hant|Jpan|Latn = {{lang/Schrift |SCRIPT={{{1|}}} |S=1 |Text={{{2|}}} |Umschrift={{{3|}}} |style={{{style|}}}}} |#default = {{#switch: {{{1|}}} |ab = [[Abchasische Spraak|abchasisch]] |ady = [[Adygeische Spraak|adygeisch]] |af = [[afrikaans]] |ak = [[Akan-Spraken]] |an = [[Aragoneesche Spraak|aragoneesch]] |am = [[Amharsche Spraak|amharsch]] |ar = [[Araabsche Spraak|araabsch]] |arc = [[Syrische Spraak|syrisch-aramääsch]] |as = [[Assameesche Spraak|assameesch]] |av = [[Awarsche Spraak (Kaukasus)|awarsch]] |az = [[Aserbaidschaansche Spraak|aserbaidschaansch]] |ba = [[Baschkirsche Spraak|baschkirsch]] |be = [[Wittrussische Spraak|wittrussisch]] |bg = [[Bulgaarsche Spraak|bulgaarsch]] |bn = [[Bengaalsche Spraak|bengaalsch]] |bo = [[Tibetsche Spraak|tibetsch]] |br = [[Bretoonsche Spraak|bretoonsch]] |bs = [[Bosnische Spraak|bosnisch]] |hr = [[Kroaatsche Spraak|kroaatsch]] |sr = [[Serbsche Spraak|serbsch]] |bua = [[Burjaatsche Spraak|burjaatsch]] |ca = [[Katalaansche Spraak|katalaansch]] |ce = [[Tschetscheensche Spraak|tschetscheensch]] |cel = [[Keltsche Spraken|keltsch]] |chm = [[Mari (Spraak)|Mari]] |ckt = [[Tschuktschische Spraak|tschuktschisch]] |crh = [[Krimtataarsche Spraak|krimtataarsch]] |co = [[Korsische Spraak|korsisch]] |cs = [[Tschechsche Spraak|tschechsch]] |cu = [[karkenslaawsch]] |cv = [[Tschuwaschische Spraak|tschuwaschisch]] |cy = [[Walisische Spraak|walisisch]] |da = [[Däänsche Spraak|däänsch]] |da-synnejyl = [[Synnejysk|süüdjüütsch]] |de = [[hoochdüütsch]] |goh = [[ooldhoochdüütsch]] |got = [[Gootsche Spraak|gootsch]] |gmh = [[middelhoochdüütsch]] |gml = [[Middelsassische Spraak|middelsassisch]] |nah = [[Nahuatl]] |nds = [[Plattdüütsche Spraak|plattdüütsch]] |bar = [[Baiersch|baiersch]] |gsw = [[swiezerdüütsch]] |dsb = [[Neddersorbsche Spraak|neddersorbsch]] |hsb = [[Böversorbsche Spraak|böversorbsch]] |dz = [[Dzongkha]] |el = [[Greeksche Spraak|greeksch]] |egy= [[Ägyptsche Spraak|ägyptsch]] |grc = [[Ooldgreeksche Spraak|ooldgreeksch]] |en = [[Engelsche Spraak|engelsch]] |ang = [[Ooldengelsch|ooldengelsch]] |sco = [[Scots]] |eo = [[Esperanto]] |es = [[Spaansche Spraak|spaansch]] |et = [[Eestnische Spraak|eestnisch]] |eu = [[Basksche Spraak|basksch]] |fa = [[Persische Spraak|persisch]] |peo = [[Ooldpersische Spraak|ooldpersisch]] |fi = [[Finnsche Spraak|finnsch]] |fil = [[Filipino]] |fj = [[Fidschi (Spraak)|Fidschi]] |fo = [[Färöösche Spraak|färöösch]] |fr = [[Franzöösche Spraak|franzöösch]] |fro = [[Ooltfranzöösche Spraak|ooldfranzöösch]] |pcd = [[Picardsche Spraak|picardsch]] |wa = [[Walloonsche Spraak|walloonsch]] |frp = [[Frankoprovenzaalsche Spraak|frankoprovenzaalsch]] |frr = [[Noordfreesche Spraak|noordfreesch]] |frs = [[Oostfreesche Spraak|oostfreesch]] |fy = [[Westfreesche Spraak|westfreesch]] |fur = [[Furlaansche Spraak|furlaansch]] |ga = [[Eirsche Spraak|eirsch]] |gd = [[Schottsch-gäälsche Spraak|schottsch-gäälsch]] |gn = [[Guaraní (Spraak)|Guaraní]] |gl = [[Galicische Spraak|galicisch]] |gu = [[Gujarati]] |gv = [[Manx (Spraak)|Manx]] |he = [[Hebrääsche Spraak|hebrääsch]] |hi = [[Hindi]] |ht = [[Haitiaansche Spraak|haitiaansch]] |hu = [[Ungaarsche Spraak|ungaarsch]] |hy = [[Armeensche Spraak|armeensch]] |id = [[Malaische Spraak|Bahasa Indonesia]] |ine = [[Oorindoeuropääsche Spraak|indoeuropääsch]] |inh = [[Inguschische Spraak|inguschisch]] |is = [[Ieslandsche Spraak|ieslandsch]] |it = [[Italieensche Spraak|italieensch]] |ja = [[Japaansche Spraak|japaansch]] |jv = [[Javaansche Spraak|javaansch]] |ka = [[Georgsche Spraak|georgsch]] |kbd = [[Kabardiensche Spraak|kabardiensch]] |kca = [[Chantische Spraak|chantisch]] |kjh = [[Chakass’sche Spraak|chakass’sch]] |kk = [[Kasachsche Spraak|kasachsch]] |km = [[Khmer-Spraak|Khmer]] |kg = [[Kikongo]] |kn = [[Kannada]] |ko = [[Koreaansche Spraak|koreaansch]] |krc = [[Karatschai-balkarsche Spraak|karatschai-balkarsch]] |krl = [[Kareelsche Spraak|kareelsch]] |kum = [[Kumyksche Spraak|kumyksch]] |ku = [[Kurdsche Spraken|kurdsch]] |kv = [[Komi (Spraak)|Komi]] |kw = [[Kornsche Spraak|kornsch]] |ky = [[Kirgisische Spraak|Kirgisisch]] |la = [[Latiensche Spraak|latiensch]] |lg = [[Luganda]] |lb = [[Luxemborgsche Spraak|luxemborgsch]] |li = [[Limborgsche Spraak|limborgsch]] |lin = [[Lingala]] |lmo = [[Lombardsche Spraak|lombardsch]] |ln = [[Lingála]] |lt = [[Litausche Spraak|litausch]] |lv = [[Lettsche Spraak|lettsch]] |mg = [[Malagasy (Spraak)|Malagasy]] |mi = [[Maori (Spraak)|Maori]] |ml = [[Malayalam]] |mk = [[Mazedoonsche Spraak|mazedoonsch]] |mnk = [[Mandinka (Spraak)|Mandinka]] |mn = [[Mongoolsche Spraak|mongoolsch]] |mns = [[Mansische Spraak|mansisch]] |mo = [[Moldausche Spraak|moldausch]] |mdf = [[Mokschaansche Spraak|mokschaansch]] |mr = [[Marathi]] |ms = [[Malaische Spraak|malaisch]] |mt = [[Malteesche Spraak|malteesch]] |my = [[Birmaansche Spraak|birmaansch]] |myv = [[Ersjaansche Spraak|ersjaansch]] |no = [[Noorweegsche Spraak|noorweegsch]] |nb = [[Bokmål|noorweegsch (Bokmål)]] |nn = [[Nynorsk|noorweegsch (Nynorsk)]] |nci = [[Nahuatl]] |non = [[Ooldnoorsche Spraak|ooldnoorsch]] |ne = [[Nepali]] |nl = [[Nedderlandsche Spraak|nedderlandsch]] |oc = [[Okzitaansche Spraak|okzitaansch]] |or = [[Oriya]] |os = [[Ossetsche Spraak|ossetsch]] |ote = [[Otomí (Spraak)|Otomí]] |ota = [[Osmaansche Spraak|osmaansch]] |pa = [[Panjabi]] |pdt = [[Plautdietsch]] |pdc = [[Pennsylvaniadüütsch]] |gmc = [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansch]] |ps = [[Paschtuunsche Spraak|paschtuunsch]] |pl = [[Poolsche Spraak|poolsch]] |pt = [[Portugeesche Spraak|portugeesch]] |qu = [[Quechua]] |rm = [[Bündnerromaansch|bündnerromaansch]] |ro = [[Rumäänsche Spraak|rumäänsch]] |rom = [[Romani|Romanes]] |rup = [[Aromuunsche Spraak|aromuunsch]] |ru = [[Russische Spraak|russisch]] |sah = [[Jakuutsche Spraak|jakuutsch]] |sa = [[Sanskrit]] |sc = [[Sardsche Spraak|sardsch]] |se = [[Noordsaamsche Spraak|noordsaamsch]] |sh = [[Serbokroaatsche Spraak|serbokroaatsch]] |sd = [[Sindhi]] |sga = [[Ooldiersche Spraak|ooldiersch |si = [[Singhaleesche Spraak|singhaleesch]] |sk = [[Slowaaksche Spraak|slowaaksch]] |sl = [[Sloweensche Spraak|sloweensch]] |sla = [[Slaawsche Spraken|slaawsch]] |sn = [[Shona (Spraak)|Shona]] |st = [[Sesotho]] |so = [[Somali (Spraak)|Somali]] |sq = [[Albaansche Spraak|albaansch]] |sv = [[Sweedsche Spraak|sweedsch]] |sw = [[Swahili (Spraak)|Swahili]] |ta = [[Tamil]] |te = [[Telugu]] |tet = [[Tetum (Spraak)|Tetum]] |tg = [[Tadschiksche Spraak|tadschiksch]] |th = [[Thailandsche Spraak|thailandsch]] |ti = [[Tigrinya (Spraak)|Tigrinya]] |tk = [[Turkmeensche Spraak|turkmeensch]] |tl = [[Tagalog]] |tr = [[Törksche Spraak|törksch]] |tt = [[Tatarsche Spraak|tatarsch]] |txb = [[Tochaarsche Spraken|tochaarsch B]] |tyv = [[Tuwinsche Spraak|tuwinsch]] |ty = [[Tahitiaansche Spraak|tahitisch]] |tzm = [[Zentraalatlas-Tamazight]] |zgh = [[Marokkaansch Tamazight]] |ug = [[Uigursche Spraak|uigursch]] |udm = [[Udmurtsche Spraak|udmurtsch]] |uk = [[Ukrainsche Spraak|ukrainsch]] |ur = [[Urdu]] |uz = [[Usbeksche Spraak|usbeksch]] |vi = [[Vietnameesche Spraak|vietnameesch]] |vo = [[Volapük]] |wo = [[Wolof (Spraak)|Wolof]] |xh = [[isiXhosa|Xhosa]] |xto = [[Tochaarsche Spraken|tochaarsch A]] |yi = [[jiddisch]] |yor = [[Yoruba (Spraak)|Yoruba]] |yrk = [[Nenzische Spraak|nenzisch]] |za = [[Zhuang (Spraak)|Zhuang]] |zh = [[Chineesche Spraken|chineesch]] |zu = [[isiZulu]] |#default = {{#language: {{{1|}}} | nds }}[[Kategorie:Wikipedia:Spraakvörlaag mit unbekannten Spraak-Parameter]] }}{{#if: {{{2|}}} | &nbsp;{{#if: {{{3|}}} | {{lang| {{{1|}}} | {{{2|}}} | {{{3|}}} | nds = {{{nds|}}} }} | {{lang| {{{1|}}} | {{{2|}}} | nds = {{{nds|}}} }} }} }} }}</includeonly> d0i47faz1r7dm6vho6np8tcgauxnxzl 1040066 1040064 2025-06-08T12:31:55Z Flaverius 21322 1040066 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch: {{{1|}}} |Cyrl|Ethi|Grek|Hans|Hant|Jpan|Latn = {{lang/Schrift |SCRIPT={{{1|}}} |S=1 |Text={{{2|}}} |Umschrift={{{3|}}} |style={{{style|}}}}} |#default = {{#switch: {{{1|}}} |ab = [[Abchasische Spraak|abchasisch]] |ady = [[Adygeische Spraak|adygeisch]] |af = [[afrikaans]] |ak = [[Akan-Spraken]] |an = [[Aragoneesche Spraak|aragoneesch]] |am = [[Amharsche Spraak|amharsch]] |ar = [[Araabsche Spraak|araabsch]] |arc = [[Syrische Spraak|syrisch-aramääsch]] |as = [[Assameesche Spraak|assameesch]] |av = [[Awarsche Spraak (Kaukasus)|awarsch]] |az = [[Aserbaidschaansche Spraak|aserbaidschaansch]] |ba = [[Baschkirsche Spraak|baschkirsch]] |be = [[Wittrussische Spraak|wittrussisch]] |bg = [[Bulgaarsche Spraak|bulgaarsch]] |bn = [[Bengaalsche Spraak|bengaalsch]] |bo = [[Tibetsche Spraak|tibetsch]] |br = [[Bretoonsche Spraak|bretoonsch]] |bs = [[Bosnische Spraak|bosnisch]] |hr = [[Kroaatsche Spraak|kroaatsch]] |sr = [[Serbsche Spraak|serbsch]] |bua = [[Burjaatsche Spraak|burjaatsch]] |ca = [[Katalaansche Spraak|katalaansch]] |ce = [[Tschetscheensche Spraak|tschetscheensch]] |cel = [[Keltsche Spraken|keltsch]] |chm = [[Mari (Spraak)|Mari]] |ckt = [[Tschuktschische Spraak|tschuktschisch]] |crh = [[Krimtataarsche Spraak|krimtataarsch]] |co = [[Korsische Spraak|korsisch]] |cs = [[Tschechsche Spraak|tschechsch]] |cu = [[karkenslaawsch]] |cv = [[Tschuwaschische Spraak|tschuwaschisch]] |cy = [[Walisische Spraak|walisisch]] |da = [[Däänsche Spraak|däänsch]] |da-synnejyl = [[Synnejysk|süüdjüütsch]] |de = [[hoochdüütsch]] |goh = [[ooldhoochdüütsch]] |got = [[Gootsche Spraak|gootsch]] |gmh = [[middelhoochdüütsch]] |gml = [[Middelsassische Spraak|middelsassisch]] |nah = [[Nahuatl]] |nds = [[Plattdüütsche Spraak|plattdüütsch]] |bar = [[Baiersch|baiersch]] |gsw = [[swiezerdüütsch]] |dsb = [[Neddersorbsche Spraak|neddersorbsch]] |hsb = [[Böversorbsche Spraak|böversorbsch]] |dz = [[Dzongkha]] |el = [[Greeksche Spraak|greeksch]] |egy= [[Ägyptsche Spraak|ägyptsch]] |grc = [[Ooldgreeksche Spraak|ooldgreeksch]] |en = [[Engelsche Spraak|engelsch]] |ang = [[Ooldengelsch|ooldengelsch]] |sco = [[Scots]] |eo = [[Esperanto]] |es = [[Spaansche Spraak|spaansch]] |et = [[Eestnische Spraak|eestnisch]] |eu = [[Basksche Spraak|basksch]] |fa = [[Persische Spraak|persisch]] |peo = [[Ooldpersische Spraak|ooldpersisch]] |fi = [[Finnsche Spraak|finnsch]] |fil = [[Filipino]] |fj = [[Fidschi (Spraak)|Fidschi]] |fo = [[Färöösche Spraak|färöösch]] |fr = [[Franzöösche Spraak|franzöösch]] |fro = [[Ooltfranzöösche Spraak|ooldfranzöösch]] |pcd = [[Picardsche Spraak|picardsch]] |wa = [[Walloonsche Spraak|walloonsch]] |frp = [[Frankoprovenzaalsche Spraak|frankoprovenzaalsch]] |frr = [[Noordfreesche Spraak|noordfreesch]] |frs = [[Oostfreesche Spraak|oostfreesch]] |fy = [[Westfreesche Spraak|westfreesch]] |fur = [[Furlaansche Spraak|furlaansch]] |ga = [[Eirsche Spraak|eirsch]] |gd = [[Schottsch-gäälsche Spraak|schottsch-gäälsch]] |gn = [[Guaraní (Spraak)|Guaraní]] |gl = [[Galicische Spraak|galicisch]] |gu = [[Gujarati]] |gv = [[Manx (Spraak)|Manx]] |he = [[Hebrääsche Spraak|hebrääsch]] |hi = [[Hindi]] |ht = [[Haitiaansche Spraak|haitiaansch]] |hu = [[Ungaarsche Spraak|ungaarsch]] |hy = [[Armeensche Spraak|armeensch]] |id = [[Malaische Spraak|Bahasa Indonesia]] |ine = [[Oorindoeuropääsche Spraak|indoeuropääsch]] |inh = [[Inguschische Spraak|inguschisch]] |is = [[Ieslandsche Spraak|ieslandsch]] |it = [[Italieensche Spraak|italieensch]] |ja = [[Japaansche Spraak|japaansch]] |jv = [[Javaansche Spraak|javaansch]] |ka = [[Georgsche Spraak|georgsch]] |kbd = [[Kabardiensche Spraak|kabardiensch]] |kca = [[Chantische Spraak|chantisch]] |kjh = [[Chakass’sche Spraak|chakass’sch]] |kk = [[Kasachsche Spraak|kasachsch]] |km = [[Khmer-Spraak|Khmer]] |kg = [[Kikongo]] |kn = [[Kannada]] |ko = [[Koreaansche Spraak|koreaansch]] |krc = [[Karatschai-balkarsche Spraak|karatschai-balkarsch]] |krl = [[Kareelsche Spraak|kareelsch]] |kum = [[Kumyksche Spraak|kumyksch]] |ku = [[Kurdsche Spraken|kurdsch]] |kv = [[Komi (Spraak)|Komi]] |kw = [[Kornsche Spraak|kornsch]] |ky = [[Kirgisische Spraak|Kirgisisch]] |la = [[Latiensche Spraak|latiensch]] |lg = [[Luganda]] |lb = [[Luxemborgsche Spraak|luxemborgsch]] |li = [[Limborgsche Spraak|limborgsch]] |lin = [[Lingala]] |lmo = [[Lombardsche Spraak|lombardsch]] |ln = [[Lingála]] |lt = [[Litausche Spraak|litausch]] |lv = [[Lettsche Spraak|lettsch]] |mg = [[Malagasy (Spraak)|Malagasy]] |mi = [[Maori (Spraak)|Maori]] |ml = [[Malayalam]] |mk = [[Mazedoonsche Spraak|mazedoonsch]] |mnk = [[Mandinka (Spraak)|Mandinka]] |mn = [[Mongoolsche Spraak|mongoolsch]] |mns = [[Mansische Spraak|mansisch]] |mo = [[Moldausche Spraak|moldausch]] |mdf = [[Mokschaansche Spraak|mokschaansch]] |mr = [[Marathi]] |ms = [[Malaische Spraak|malaisch]] |mt = [[Malteesche Spraak|malteesch]] |my = [[Birmaansche Spraak|birmaansch]] |myv = [[Ersjaansche Spraak|ersjaansch]] |no = [[Noorweegsche Spraak|noorweegsch]] |nb = [[Bokmål|noorweegsch (Bokmål)]] |nn = [[Nynorsk|noorweegsch (Nynorsk)]] |nci = [[Nahuatl]] |non = [[Ooldnoorsche Spraak|ooldnoorsch]] |ne = [[Nepali]] |nl = [[Nedderlandsche Spraak|nedderlandsch]] |oc = [[Okzitaansche Spraak|okzitaansch]] |or = [[Oriya]] |os = [[Ossetsche Spraak|ossetsch]] |ote = [[Otomí (Spraak)|Otomí]] |ota = [[Osmaansche Spraak|osmaansch]] |pa = [[Panjabi]] |pdt = [[Plautdietsch]] |pdc = [[Pennsylvaniadüütsch]] |gmc = [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansch]] |ps = [[Paschtuunsche Spraak|paschtuunsch]] |pl = [[Poolsche Spraak|poolsch]] |pt = [[Portugeesche Spraak|portugeesch]] |qu = [[Quechua]] |rm = [[Bündnerromaansch|bündnerromaansch]] |ro = [[Rumäänsche Spraak|rumäänsch]] |rom = [[Romani|Romanes]] |rup = [[Aromuunsche Spraak|aromuunsch]] |ru = [[Russische Spraak|russisch]] |sah = [[Jakuutsche Spraak|jakuutsch]] |sa = [[Sanskrit]] |sc = [[Sardsche Spraak|sardsch]] |se = [[Noordsaamsche Spraak|noordsaamsch]] |sh = [[Serbokroaatsche Spraak|serbokroaatsch]] |sd = [[Sindhi]] |sga = [[Ooldiersche Spraak|ooldiersch]] |si = [[Singhaleesche Spraak|singhaleesch]] |sk = [[Slowaaksche Spraak|slowaaksch]] |sl = [[Sloweensche Spraak|sloweensch]] |sla = [[Slaawsche Spraken|slaawsch]] |sn = [[Shona (Spraak)|Shona]] |st = [[Sesotho]] |so = [[Somali (Spraak)|Somali]] |sq = [[Albaansche Spraak|albaansch]] |sv = [[Sweedsche Spraak|sweedsch]] |sw = [[Swahili (Spraak)|Swahili]] |ta = [[Tamil]] |te = [[Telugu]] |tet = [[Tetum (Spraak)|Tetum]] |tg = [[Tadschiksche Spraak|tadschiksch]] |th = [[Thailandsche Spraak|thailandsch]] |ti = [[Tigrinya (Spraak)|Tigrinya]] |tk = [[Turkmeensche Spraak|turkmeensch]] |tl = [[Tagalog]] |tr = [[Törksche Spraak|törksch]] |tt = [[Tatarsche Spraak|tatarsch]] |txb = [[Tochaarsche Spraken|tochaarsch B]] |tyv = [[Tuwinsche Spraak|tuwinsch]] |ty = [[Tahitiaansche Spraak|tahitisch]] |tzm = [[Zentraalatlas-Tamazight]] |zgh = [[Marokkaansch Tamazight]] |ug = [[Uigursche Spraak|uigursch]] |udm = [[Udmurtsche Spraak|udmurtsch]] |uk = [[Ukrainsche Spraak|ukrainsch]] |ur = [[Urdu]] |uz = [[Usbeksche Spraak|usbeksch]] |vi = [[Vietnameesche Spraak|vietnameesch]] |vo = [[Volapük]] |wo = [[Wolof (Spraak)|Wolof]] |xh = [[isiXhosa|Xhosa]] |xto = [[Tochaarsche Spraken|tochaarsch A]] |yi = [[jiddisch]] |yor = [[Yoruba (Spraak)|Yoruba]] |yrk = [[Nenzische Spraak|nenzisch]] |za = [[Zhuang (Spraak)|Zhuang]] |zh = [[Chineesche Spraken|chineesch]] |zu = [[isiZulu]] |#default = {{#language: {{{1|}}} | nds }}[[Kategorie:Wikipedia:Spraakvörlaag mit unbekannten Spraak-Parameter]] }}{{#if: {{{2|}}} | &nbsp;{{#if: {{{3|}}} | {{lang| {{{1|}}} | {{{2|}}} | {{{3|}}} | nds = {{{nds|}}} }} | {{lang| {{{1|}}} | {{{2|}}} | nds = {{{nds|}}} }} }} }} }}</includeonly> g8a39riria8i85la3tq4qg9ort6rnob 0 26022 1040069 1030643 2025-06-08T13:56:57Z Flaverius 21322 uut [[:en:Old Frisian]] 1040069 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Spraak = Ooldfreesch |Länner = [[Düütschland]], [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] |Spreker = Is keen lebennige Sprake mehr |Klassifikatschoon = * [[Indoeuropääsche Spraken]] **[[Germaansche Spraken]] *** [[Westgermaansche Spraken]] ****[[Noordseegermaansche Spraken]] |KSpraak = Ooldfreesch |Amtsspraak = keen Amtsspraak |ISO1 = |ISO2B = |ISO2T = |ISO3 = ofs |SIL = }} '''Ooldfreesch''' is de gemeen Wuddel vun de dree hüdige [[Freesche Spraak|Freesche Spraken]]. To lesen steiht se in Rechtsböker un [[Urkunn]]en ut dat [[13. Johrhunnert|13.]] bit [[16. Johrhunnert]]. Overbleven bünd Tügnissen van dat Ooltfreesch ut de Gegend twuschen [[Werser]] un [[Iesselmeer]] ([[Südersee]]), man snackt wurren Offkamsels daarvan seker ok in Noordfreesland un vlicht ok westelk un süüdwestelk van de Zuiderzee. Ooltfreesch is to desülbige Tiet snackt wurrn, as [[Middelengelsche Spraak|Middelengelsch]], [[Middelnedderdüütsch]] un [[Middelhoochdüütsch]]. Man vunwegen siene öllerhaftige Struktur kann dat ehrder vergleken weern mit [[Ooldengelsch]], [[Ooldsassisch]] un [[Ooldhoochdüütsch]]. == Klassifikatschoon == Ooldfreesch weer ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Spraak, enen Telgen vun den [[Germaansche Spraken|germaanschen]] Spraken.<ref>[[Robert Nedoma]]: ''The documentation of Germanic'', S.&nbsp;882.</ref> Mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] tellt Ooldfreesch to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] oder igwäoonsche Ünnergrupp.<ref>Patrick Stiles: ''Remarks on the 'Anglo-Frisian' Thesis'', S.&nbsp;2.</ref> Ooldfreesch harr verscheden regionale Varianten, de later to de verscheden freeschen Spraken ranwussen. === Spraakperioden === De Spraakwetenschop deelt de Spraakperioden vun de freeschen Spraken traditschonell in Vöörooldfreesch (vöör 1275), Ooldfreesch (1275–1550), Middelfreesch (1550–1800) un Neefreesch (van 1800 an). De exakten Daten ünnerscheedt sik je na Wetenschopper.<ref name=":0">Germen J. de Haan: ''Studies in West Frisian Grammar: Selected PapersI, S. 4, 25.''</ref> [[Larry Trask]] dateert dat Enn vun de ooldfreesche Tied to’n Bispeel üm 1600. Han Nijdam sleit annersieds 1500 as Enn vun dat Ooldfreesch vöör.<ref>Trask, R. L. (2000). ''Dictionary of Historical and Comparative Linguistics. S. 236.''</ref><ref>Nijdam, Han. "5. Law and Political Organization of the Early Medieval Frisians (c. AD 600–800), S. 137.</ref> Anner Ansichten stellt dat Ünnerdelen in dree Spraakperioden in Fraag, üm dat de Perioden eer Literatuurpeioden foot, statss op Spraakkennteken.<ref name=":0" /> Anners as de Naam dat vermoden maakt, weer de ooldfreesche Tied tieggliek mit dat Middelnedderlandsch, Middelnegelsch, Middelsassisch un Middelhoogdüütsch.<ref>Bremmer, Jr, Rolf H. (2009). ''An Introduction to Old Frisian: History, Grammar, Reader, Glossary''; S. 16</ref><ref>Robinson, Orrin W. (1992). ''Old English and Its Closest Relatives: A Survey of the Earliest Germanic Languages'', S. 181.</ref> === Verwandschop mit dat Engelsche === == Historie == == Ooldfreesch un annere westgermaansche Spraken == Achteran warrt en Reeg vun ooldfreesche Wöör vergleken mit desülvigen Wöör in annere [[Westgermaansche Spraken]].<ref name="sjölin">Bo Sjölin, "Das Altfriesische", S. 15-18; in: Anthonia Feitsma, W. Jappe Alberts und B. Sjölin, "Die Friesen und ihre Sprache" (= "Nachbarn", Band 32), 1987</ref> {| class="Tabell" |<!-- leer --> || Ooldfreesch || Ooldengelsch || Ooldsassisch || Ooldhoochdüütsch |- | „Fatt“ || fet || fæt || fat || faz |- | „Mann“ || mon || mon || mon, man || man |- | „Monat“ || monath || monað || monath, manuth || manod |- | „Raat“ || red || ræd || red, rad || rat |- | „anner“ || othar || oðer || oðar || andar |- | „fiev“ || fif || fif || fif || fimf |- | „us“ || us || us || us || uns |- | „kund“ || kuth || cuð || kuð || kund |- | „Kark“ || tziurke || ćiriće || kirika || kirihha |- | leggen || ledza || lećġan || leggian || legen |- | „Ross“ || hors || hors || hors, hros || hros |} === Ooldfreesch un Ooldengelsch === De Luden in dat Oostfreesche sünd bi en Reeg vun Schreden tohopengahn mit dat Ooldengelsche. Ooldsassisch steiht dor gegenöver in’e Midden twuschen [[Hoochdüütsch]] un Ooldfreesch/Ooldengelsch. <ref name="sjölin"/> === Ooldfreesch un Ooldnoordsch === Dat is wunnerlich to sehn, dat dat in’t Ooltfreesche ok Saken gifft, de kaamt woll in de [[Ooldnoordsche Sprake]] vör, man nich in dat Ooldengelsche oder Ooldsassische. So’n Saken sünd: * Dat Enne bi männliche [[Substantiv]]en in de [[Mehrtall]] geiht up ''-ar'': ooldfreesch ''dagar'' un ooldnoordsch ''dagar'' ("Dage"), man ooldengelsch ''dagas'' un ooltsassisch ''dagōs''. * Dat Woort för de [[Tall]] "twee" mit en r an’t Enne: ooltfreesch ''twēr'' ("twee") blangen ''twēn'', ooldnoordsch ''tveir'', man ooltengelsch ''twēǥen'' un ooltsassisch ''twēne'', ''twēna'' * De [[Spaakwetenschop]]pler [[Ernst Schwarz (Germanist)|Ernst Schwarz]] tellt ok den Luutwannel vun ''in'' to ''jun'' to düsse freesch-ooltnoordschen Egenorden. So heet ''singen'' up Ooldfreesch ''sjunga'' un up oolddäänsch ''sjungæ'', ooldengelsch is dat ''singan''. * Ok dat „upstiegen“ vun [[Diphtong]]en tellt Schwarz dorto: ''sjuka'' un ooldnoordsch ''sjúkna'' ("krank weern", "süken") staht gegen ooldsassisch ''siok'' un ''sioh'' ("krank"). Ooldsassisch un Ooldhoochdüütsch is ''io'' en Luut, de affallen deit. Dat bedutt: De Ton liggt up de eerste Sülv ''i''. Ooldfreesch un Ooldnoordsch leggt den Ton up den tweeten Deel vun den Dubbelluut, up dat ''u''.<ref name="sjölin"/><!-- S. 236 --> == Dialekten == === Öller un jünger Ooldfreesch === De Grenz twuschen dat öllere un dat jüngere Ooldfreesch liggt bi üm un bi [[1450]]. De Ünnerscheed twuschen düsse beiden Spraakformen is tominnst so groot, as twuschen [[Ooldsassisch]] un [[Middelnedderdüütsch]]. Man in de Wetenschop weer de Naam „Ooldfreesch“ al ganz begäng, ehr dat de jüngere Form vun de Sprake överhaupt richtig utforscht weer un ehr dat bekannt wurrn is, wie groot de Ünnerscheden twuschen öller un jünger Ooldfreesch sünd. Hüdigendags weert ok de Naams „klassisch Ooldfreesch“ un „naklassisch Ooldfreesch“ bruukt.<ref name="sjölin" /> === "Ooldoostfreesch" un "Ooldwestfreesch" === Fröher harrn sik de Forschers dat so torechtleggt, dat de Ünnerscheden twuschen de beiden Spraakformen nich vun de Tied herkaamt, man vun de Gegend, wo se snackt wurrn sünd. Dat Freesche is as Schriftsprake in [[Provinz Grunneng|Grunneng]] un in [[Oostfreesland]] vun üm un bi 1450 af an verswunnen. Dat keem dorher, dat [[Middelnedderdüütsch]] in düsse Kuntreien an dat Freesche siene Steed treden dö. Jüngere Handschriften gifft dat bloß noch ut de Gegend vun de hüdige [[Provinz Freesland]] in de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]. Dorüm is dat jüngere Ooldfreesch fröher „Ooldwestfreesch“ nöömt wurrn (hüde: „naklassisch Ooldfreesch“) un dat öllere Ooldfreesch kreeg den Naam „Ooldoostfreesch“ (hüde: „klassisch Ooldfreesch“).<ref name="sjölin" /> == Spraakrebeed == [[Bild:Friesengebiet-nds.png|385px|thumb|Hier is Ooldfreesch snackt wurrn, man Klaas Fokkema hett dor en annere Meenung to]] In’t [[Middelöller]] is Freesch in en veel grötter Rebeet snackt wurrn, as hüdigendags. Klaas Fokkema meent, in düsse Kuntreien un Länner is wiss Ooldfreesch snackt wurrn:<ref name="hutterer">Claus Jürgen Hutterer, "Die germanischen Sprachen", Wiesbaden, 2. Auflage 1987, ISBN 3-922383-52-1</ref> <!-- S. 235 --> * in en smallen Striepen an de [[Holland|hollannsche]] Küst twuschen dat hüdige [[Hoek van Holland]] (bi [[Rotterdam]]) un [[Velsen|IJmuiden]] ([[IJ (Bucht)|IJ]]) * in [[Noordholland]] nöördlich vun den [[IJ (Bucht)|IJ]] * up de meisten [[Westfreesche Inseln|west-]] un [[Oostfreesche Inseln|oostfreeschen Inseln]] * in’n gröttsten Deel vun de hüdige [[Provinz Freesland]] in de Nedderlannen * in’n nöördlichen Deel vun de [[Provinz Grunneng|Provinz Grunning]], bit hen na de Stadt [[Grunneng]] ([[Ommelande]]) * in [[Oostfreesland]] nöördlich vun [[Leer (Oostfreesland)|Leer]], in de Kuntreien üm den [[Jadebusen]] rüm, mit [[Willemshaben]] dorbi, in [[Butjadingen]] mit [[Nordenham]], in dat [[Land Wursten]] (bi [[Cuxhoben]]). * in dat [[Saterland]]) * in [[Eiderstedt]] un an de Küst vun [[Noordfreesland]] * Up de [[Noordfreesche Inseln|Noordfreeschen Inseln]] [[Sylt]], [[Amrum]], [[Föhr (Eiland)|Föhr]] un de vörmolige Insel [[Strand (Insel)|Strand]] (mit [[Rungholt]]) Dat Bild hierbi wiest düt Spraakrebeet so um un bi. Hen un wenn gifft dat en paar Ünnerscheden, sünnerlich an de Münnen vun [[Rhien]] un [[Maas]] un in [[Süüdholland]]. <br clear="all" /> == Phonetik un Phonologie == == Grammatik == == Woordschatt == == Schrievwiese == De olen freeschen Texten bruukt dat [[Latiensch Alphabet|Latiensche Alphabet]] un kaamt mit de Bookstaven, de dat dor in gifft, ut. För den Luut ''th'' (as „th“ up Engelsch) sünd just de Bookstaven ''th'' schreven wurrn, as dat hüdigendags in Engelsch ok begäng is. För den ''u''-[[Vokal]] un de [[Konsonanten]] ''v'' und ''w'' sünd, tämlich dör’nanner, ''u'', ''v'' un ''w'' schreven wurrn. Ok ''k'' un ''c'' sünd tämlich dör’nanner bruukt wurrn. De beiden Luden ''i'' un ''j'' sünd normolerwiese bloß as ''i'' schreven wurrn. Wie lang en Vokal is, kann en bloß in de jüngern „westooldfreeschen“ sehn. Dor sünd de langen Vokalen dubbelt schreven, to’n Bispeel ''ee'' för dat lange ''e''. To’n Deel is ok, so as in de [[Nedderlannsche Spraak]] ''oe'' för lang ''u'' bruukt wurrn. Wenn hüdigendags ooldfreesche Texten in en modern Utgaav rutbröcht weert, denn is en langen Vokal mit en graden Streek oder mit en [[Zirkumflex]] över dat [[Graphem]] angeven: ''āge'' oder ''âge'' ("Oog(e)").<ref name="hutterer" /> == Kiek ok bi == * [[Freesch]] * [[Ingväoonsche Spraken]] * [[Ooldsassisch]] * [[Angelsassisch]] * [[Asegabook]] == Quellen == <references/> [[Kategorie:Ooldfreesch]] [[Kategorie:Spraak]] [[Kategorie:Gifft dat nich mehr]] o52gfksxm6pgwv3vvtv2rts95088gtj 0 54641 1040099 816968 2025-06-09T11:09:38Z Eastfrisian2 58044 1040099 wikitext text/x-wiki '''Reutlingen''' is en [[Grootstadt]] in zentraal Laag in [[Baden-Württemberg]]. Se is [[Kreisstadt]] un de gröttste Stadt vun den [[Landkreis Reutlingen]], in de se in butersten Nordwesten liggt. Direkt dorneben liggt de [[Middelstadt]] [[Tübingen]] (12 Kilometer westlich), de nächst Grootstäder sünd [[Stuttgart]] (31 Kilometer nördlich) un [[Ulm]] (57 Kilometer östlich). In Reutlingen leven 112.735 (31. Dez. 2011) Inwahners up en Rebeet vun 87,1 km². De ehmalge [[Free Rieksstadt]] (bis 1802) un latere württembergisch [[Oberamt (Württemberg)|Oberamts]]- bzw. [[Kreisstadt]] hett 1989 de Grenz vun 100.000 Inwahner överschreeden. Se wurr dormit to de bitlang jüngste vun de nu negen Grootstäder vun Baden-Württemberg un is de eenzige, de nich [[kreisfree]] ist. Hüüd is Reutlingen de negentgröttste Stadt in [[Baden-Württemberg]] un (nah [[Ulm]]) de tweetgröttste Stadt vun den Regeerensbezirk Tübingen. Reutlingen is mit en lütten Deel (17,5 %) vun sien Gemarkung Deel vun dat [[Biosphärenrebeet Schwäbische Alb|Biosphärenrebeet]] [[Schwäbische Alb]]. De offizielle touristisch Eegenbeteken luut dorher dat „Tor zur Schwäbischen Alb“. == Weblenken == {{Commons}} * [http://www.reutlingen.de/ www.reutlingen.de] Websteed vun de Stadt Reutlingen [[Kategorie:Oort]] [[Kategorie:Stadt]] [[Kategorie:Baden-Württemberg]] 51dqs6bvzralt5rj7gv07bxwh4o6xsl 0 57237 1040083 950287 2025-06-08T21:10:20Z NiktWażny 52150 1040083 wikitext text/x-wiki [[Bild:Fabiano Caruana in 2025.jpg|miniatur|Fabiano Caruana (2025)]] '''Fabiano Caruana''' (* [[30. Juli]] [[1992]] in [[Miami]]) is en [[USA|US-amerikaansch]]-[[Italien|italieensch]] [[Grootmeester (Schach)|Grootmeester]] in't [[Schach]]. == Schachkarriere == Caruana hett in' Juli 2007 bi dat ''First Saturday''-Turnier in [[Budapest]] sien letzte Grootmeester-Norm schafft un is somit in dat Öller vun 14 Johren, 11 Maand un 20 Daag de jüngste amerikaansch un italieensch Schachspeler, de dat bitlang henkregen hett.<ref>[http://www.chessbase.com/newsdetail.asp?newsid=3999 Bericht bei ''chessbase.com'']</ref> Fabiano Caruana hett de amerikaansch un italieensch Staatsbörgerschap, he wurr 1992 in Miami boren, sien Grootöllern sünd vun italieensch Afstammen. 1996 is he mit sien Öllern nah [[Brooklyn]], [[New York City|New York]] trucken, wo he all in dat Öller vun fiev Johren vun den bekannten Schachtrainer [[Bruce Pandolfini]] opdeckt wurr. Sien eerst internatschonalen Erfolge fier Caruana bi den Panamerika-Meesterschapen: 2002 wunn he dat Turnier vun de ünner 10-Johrigen, in dat Johr dorup den Titel vun de ünner 12-Johrigen. Siet 2006 speelt Fabiano Caruana för Italien. In sien eersten italieensch Eenzelmeesterschap, Enn' 2006 in [[Cremona]], belegg he punktgliek mit [[Michele Godena]] den eersten Platz, verlor aber den Steekkamp um den Titel knapp mit 1,5-2,5.<ref>[http://www.chesscenter.com/twic/twic630.html#11 Italieensch Eenzelmeesterschap 2006 (engelsch)]</ref> In' Dezember 2007 wurr he in [[Martina Franca]] mit 9,5 Punkten ut 11 Partien italieensch Eenzelmeester.<ref>[http://www.torneionline.com/cia2007/ Italieensch Eenzelmeesterschap 2007 (italieensch)]</ref> In' August 2007 wunn Caruana dat ''Hogeschool Zeeland''-Open in dat nedderlannsch [[Vlissingen]], punktgliek mit dree Speler (ünner annern [[Sergey Tiviakov]] un [[Ralf Appel]]) aber mit de best Fienwertung. In' Januar 2008 wunn Caruana de C-Grupp vun dat [[Corus-Schachturnier|Corus-Turnier]] in [[Wijk aan Zee]], he wunn överlegen mit 10 Punkten ut 13 Partien mit twee Punkten Vörsprung up [[Parimarjan Negi]] und [[Dimitri Reinderman]]. In' Dezember 2008 hett he sien Titel bi de italieensch Eenzelmeesterschap in Martina Franca mit 8 Punkten ut 11 Partien.<ref>[http://federscacchi.it/cia2008/ Turnierseite (italieensch)]</ref> In' Dezember 2010 wunn he in [[Siena]] mit 9 Punkten ut 11 Partien to'n darten Mal de italieensch Eenzelmeesterschap.<ref>[http://www.federscacchi.it/cia2010/ 70° Campionato Italiano Assoluto], abgerufen am 6. Dezember 2010</ref> In' Juli 2011 wunn Caruana mit 7 Punkten ut 10 Partien bi dat AAI-Turnier in [[Neu-Delhi]] (Kategorie 17). De italieensche Eenzelmeesterschap 2011 in [[Perugia]] domineer he mit 10 Punkten ut 11 Partien (+9 =2 -0), dree un eenhalv Punkt vör den Tweetplatzeerten.<ref>[http://www.federscacchi.it/cia2011/vega/wwwCIA_2011/crosstable.html 71. Campionato Italiano Assoluto], afroopen an' 15. Dezember 2011</ref> In' Juli 2012 wunn Fabiano Caruana de 40. [[Dortmunder Schachtage]] mit 6 Punkten ut 9 Partien (+4 =4 -1) dank beter Wertung vör [[Sergei Alexandrowitsch Karjakin|Sergei Karjakin]].<ref>[http://teleschach.de/schachtage/dtmd2012.htm Sparkassen Chess Meeting 2012 - 40. Internationale Dortmunder Schachtage] up TeleSchach</ref> In de [[Schachbundsliga]] speel he van 2008 bit 2010 för de [[OSG Baden-Baden]], in de Swiez speel he för de [[Schachgesellschaft Winterthur]]. 2018 wunn he dat Kandidatenturnier in Berlin vör Sergei Karjakin un kreeg dormit dat Recht, Weltmeester [[Magnus Carlsen]] in' Harvst van dat glieker Johr heruttofordern. == Weblenken == * {{Commons|Fabiano Caruana}} * [http://ratings.fide.com/card.phtml?event=2020009 FIDE-Koort] * [http://www.chessgames.com/perl/chessplayer?pid=76172 Partien vun Caruana bi ''chessgames.com''] (engelsch) == Enkeld Nahwiesen == <references /> {{SORTIERUNG:Caruana, Fabiano}} [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Börger von de USA]] [[Kategorie:Börger von Italien]] [[Kategorie:Schachspeler]] [[Kategorie:Boren 1992]] qzyl36pe8nnjrmletsrxqbsny3fkjtn 3 61179 1040062 1040061 2025-06-08T11:59:48Z Flaverius 21322 /* Vestfaliano un Lucildo Ahlert */ Anter 1040062 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Flaverius}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 19:16, 16. Apr. 2014 (CEST) == Freeluchtmuseum == Moin Flaverius, du hest bi [[Wikipedia:Mi fehlt dat Woort]] na en plattdüütsch Woord för ''Freilichtmuseum'' fraagt, de Fraag denn aver wedder rutnahmen. Wenn di dat liekers intresseert: ''Freeluchtmuseum'' passt. Dat Museum an'n Kiekebarg in'n Landkreis Horborg in Neddersassen nöömt sik sülvs op Plattdüütsch ok ''Butenmuseum''. Dat passt ok good, meen ik. --[[Bruker:Slomox|::Slomox::]]&nbsp;[[Bruker Diskuschoon:Slomox|&gt;&lt;]] 11:12, 22. Apr. 2014 (CEST) == Oostwestfalen-Lippe == Is [https://nds.wikipedia.org/w/index.php?title=Oostwestfalen-Lippe&curid=5420&diff=742287&oldid=682470 dat hier] en Versehn ween oder is ''Herm'' de Spitznaam von Hermann in Oostwestfalen-Lippe? --[[Bruker:Slomox|::Slomox::]]&nbsp;[[Bruker Diskuschoon:Slomox|&gt;&lt;]] 12:36, 26. Jun. 2015 (CEST) : Jo, dat de Spitznaam. Nenne seggt "Hermannsdenkmal". Kiekt man maal in Boiker up Lippsk Platt steuht dor jümmers "Herm". Dat höört en ok faken van de Hoogdüütschsnackern hür.--[[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 12:43, 26. Jun. 2015 (CEST) ==[[M. Düsterbrock]]== Dor moot noch een Satz översett wurrn. [[Bruker:Eastfrisian|Eastfrisian]] [[Bruker Diskuschoon:Eastfrisian|✍]] 09:15, 7. Aug. 2015 (CEST) == Russ'sch/Russisch == Worüm hest du nu ut [[Russ’sche Spraak]] de [[Russische Spraak]] maakt? --[[Bruker:Slomox|::Slomox::]]&nbsp;[[Bruker Diskuschoon:Slomox|&gt;&lt;]] 15:56, 23. Jan. 2016 (CET) Kann man auk wedder trüchschuven. Man ik sin just büi in de Sprakenartikels eun beten Ordnung teo bringen un dach dat villicht beter is in n Titel steuht Russisch just seo os Sassisch in Nedddersassisch. Auk wenn man wal Sass’sch schrüiven kann. Dat sind auk noch eun poor annere Sproken wo man dat sülvige mit de Schrüiven hett. Ik wullt dat eunhetlik hebben.--[[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 16:59, 23. Jan. 2016 (CET) == [[Johann Matthias Seling]] == Moin, inf. caus.: [https://de.wikipedia.org/wiki/Gesmold#Gesmolder_Pers.C3.B6nlichkeiten Seling/de-Wiki] LG --[[Bruker:Ἀστερίσκος|Ἀστερίσκος]] [[Bruker Diskuschoon:Ἀστερίσκος|✍]] 11:28, 8. Mär 2016 (CET) Besten Dank. Gifft dat süss noch jichenswo Infos över den Mann?--[[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 11:36, 8. Mär 2016 (CET) :Villicht in Gessem?--[[Bruker:Ἀστερίσκος|Ἀστερίσκος]] [[Bruker Diskuschoon:Ἀστερίσκος|✍]] 18:31, 8. Mär 2016 (CET) :Ik hebb mol 'n beten erweitert :)--[[Bruker:Ἀστερίσκος|Ἀστερίσκος]] [[Bruker Diskuschoon:Ἀστερίσκος|✍]] 19:08, 8. Mär 2016 (CET) ==Article request== Geoden Dag Flaverius, Could you help me create [[:en:Auckland Grammar School|this article]] in Plattdüütsch Wikipedia? Just 3-5 lines would be very much appreciated. By the way, we have students originally from Germany who go to that institution. Thanks. --[[Bruker:Insignem laudem|Insignem laudem]] [[Bruker Diskuschoon:Insignem laudem|✍]] 11:57, 1. Jul. 2016 (CEST) == Artikels schuven == Moin, Du büst jüst dorbi, eenige Oortsartikels in Gavelsieten ümtoschrieven und de ollen Artikels ünner en nee Lemma antoleggen. Dorto wull ik anmarken, dat de ollen Artikels nich eenfach kopeert warrn schüllt, man beter op dat ne'e Lemma schaven warrt. Dorto geihst du baven op den Rieder ''Mehr'' un klickst denn op ''Schuven''. De Rest schüll sik vun sülvst verkloren. Bi't schuven warrt en Wieterleiden anleggt. De kannst du dorna denn wedder apen maken und denn in en Gavelsiet ümschrieven. De Grund dorför is en rechtliche Saak, neemlich dat bi't Koperen un Nee Anleggen de Artikelhistorie verloren geiht, wat nich in'n Sinn vun't Oorheverrecht is. Dat sütt neemlich nu so ut, as wenn du den Text sülvst utdacht hest, wat jo nich stimmt. --[[Bruker:Iwoelbern|Iwoelbern]] [[Bruker Diskuschoon:Iwoelbern|✍]] 17:40, 22. Nov. 2016 (CET) Ahh..okay Besten Dank för den Henwies! ’t is natüürlik nich miene Absicht hier Plagiate to erstellen.--[[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 17:44, 22. Nov. 2016 (CET) :Dorvun bün ik ok nich utgahn. Man kann jo nich allns weten. --[[Bruker:Iwoelbern|Iwoelbern]] [[Bruker Diskuschoon:Iwoelbern|✍]] 17:54, 22. Nov. 2016 (CET) == [[Lübben]] und [[Lübben (Mehrdüdig Begreep)]] == Kannst du die Begriffsklärungsseiten zusammenführen? --[[Bruker:Ephraim33|Ephraim33]] [[Bruker Diskuschoon:Ephraim33|✍]] 16:36, 11. Aug. 2018 (CEST) == Gacy == Ob diese ganzen Weiterleitungen sein müssen, wage ich zu bezweifeln. Ich glaube in der deutschen WP ist das auch nicht so.[[Bruker:Eastfrisian|Eastfrisian]] [[Bruker Diskuschoon:Eastfrisian|✍]] 17:27, 15. Apr. 2023 (CEST) :In’r engelsken Wikipedia sind olle Offers verlenkt. Wenn dat teovill es bidde lösken. [[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 17:29, 15. Apr. 2023 (CEST) == Dat Woort: œver == gifft dat in Plattdüütsch nich. Dat moot denn över heeten. Du hest in dien Artikel noch en paar so däänsch Teeken drin. Dat eenzig, wo dit "œ" is bi dat Wark vun Künstlers œvre. [[Bruker:Eastfrisian|Eastfrisian]] [[Bruker Diskuschoon:Eastfrisian|✍]] [[Bruker:Eastfrisian|Eastfrisian]] [[Bruker Diskuschoon:Eastfrisian|✍]] 22:00, 16. Nov. 2023 (CET) :Dat Woord is dat glieke. Ik hebbe bloot ene andere Orthographie uutprobeerd.Mien egen Lippsk es mi inr Schrivt sülvenst to gresig med sienen snaakschen Diphthongen. Dat es een Versöök, den sik na Sass un Noordneddersassisch richt med Extrateken, den ik för dat Westfœlsche bruke (œ=toonlang ö) [[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 23:18, 16. Nov. 2023 (CET) == Basketball == Ik harr Basketballspeler un Basketballclu bzw. Vereen nich nah Basketball henverwiest. Dat kunn man beter ünner de Kategorie:Basketball tosommenfaaten.[[Bruker:Eastfrisian|Eastfrisian]] [[Bruker Diskuschoon:Eastfrisian|✍]] [[Bruker:Eastfrisian|Eastfrisian]] [[Bruker Diskuschoon:Eastfrisian|✍]] 13:21, 15. Mai 2024 (CEST) :Ik kopeer meest de redirects uut de düütsche wiki. De hebbt dat daar so. [[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 13:53, 15. Mai 2024 (CEST) == Hentig, Gutbier usw. == In disse Artikels hett irgendeen Fent (anonym) so en dösig Video inpakt, wat dor nichts to söken hett. Kann man dat irgendwie blocken un rutnehmen? [[Bruker:Eastfrisian|Eastfrisian]] [[Bruker Diskuschoon:Eastfrisian|✍]] 15:31, 16. Mai 2024 (CEST) :Vanwegen dat upstunds keen Admin bi uus aktiv mött wi wal up dat "[[M:Beobachtungsteam kleiner Wikis|Beobachtungsteam kleiner Wikis]]" töven, de Vandalismus in lütten Wikis trüggdreit. :Versöket wi maal @[[Bruker:WikiBayer|Bruker:WikiBayer]] antopingen, de is hier een van den aktivsten uut den Team. : Bitte Beiträge dieser IP zurücksetzen und die IP sperren ([[Spezial:Bidrääg/24.222.28.117]]) [[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 16:52, 16. Mai 2024 (CEST) == [[Waalfisch]] == De heet up düütsch ok blots Wal. Ut Pottwalfisch to'n Bispeel sücht ok man düchtig seltsam ut. Un Wale hörrn nich to de Fischen. Kiek den düütüschen Artikel. [Bruker:Eastfrisian|Eastfrisian]] [[Bruker Diskuschoon:Eastfrisian|✍]] 18:08, 23. Mai 2024 (CEST) :Man Nedderländsch heet dat ''walvis''. Wal is in de plattdüütsche Literatuur raar un de Wöörbökers van den Sass, ber Buurmann för Oostfreesland, un Wossildo-Teuchert för Mekelborg hebbet ''Waalfisch''. Waalfisch is also echt Plattdüütsch, Waal na’t Hoogdüütsche. :Klaar dat sind kene Fisch na de bioloogsche Systematik, man de nederländschen Biologen scheert sik daar ook nich ümme. [[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 18:11, 23. Mai 2024 (CEST) :Noch’n Nadrag: ''Pottwaalfisch'' givt dat echt nich, dat is de ''Pottwaal'' oder de ''Pottfisch'' in de plattdüütsche Literatuur. As Naam för heel dat Genus dücht doch jümmers noch Waalfisch better. [[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 18:26, 23. Mai 2024 (CEST) == [[Käthe Averwald]] == De Link wiest nah Albrecht hen. [[Bruker:Eastfrisian|Eastfrisian]] [[Bruker Diskuschoon:Eastfrisian|✍]] [[Bruker:Eastfrisian|Eastfrisian]] [[Bruker Diskuschoon:Eastfrisian|✍]] 22:00, 26. Jul. 2024 (CEST) :Ik sin just bi dat to fixen. Besten Dank för den Henwies [[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 10:25, 27. Jul. 2024 (CEST) : Bi [[Agnes Ammann]] ok. == Löschd == Moin Herr, warum hest du min [[Kiara Advani]] Seite gelöscht ... kann ick dat wissen? [[Bruker:Razkoy|Razkoy]] [[Bruker Diskuschoon:Razkoy|✍]] 07:22, 30. Nov. 2024 (CET) :It was clearly a machine translated text and a mix of German and Dutch. It was no Low Saxon. We are happy for anyone trying to contribute in our wik. There are plenty of small things to do even if you don't speak any Low Saxon. Unfortunately we don't have enough active participant to fix all the machine translations that have been popping up recently. Since Low Saxon is not standardised and poorly supported by Technology the quality of such translations is much worse compared to other languages like English, German etc. [[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 08:48, 30. Nov. 2024 (CET) ::I'm trying... is this [https://nds.m.wikipedia.org/wiki/Bruker:Razkoy/Sandkaste] text is ok? [[Bruker:Razkoy|Razkoy]] [[Bruker Diskuschoon:Razkoy|✍]] 10:00, 30. Nov. 2024 (CET) :::It's Standard German with the occasional Dutch and some Low Saxon words thrown in. Machine translation do not work for Low Saxon. [[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 10:21, 30. Nov. 2024 (CET) ::::You mean the texts in my sandbox is Dutch low saxon? Is it? [[Bruker:Razkoy|Razkoy]] [[Bruker Diskuschoon:Razkoy|✍]] 12:39, 30. Nov. 2024 (CET) :::::Its not Dutch Low Saxon (Nedersaksisch) either. It's poorly translated Low German/Low Saxon (both refer to the language "Plattdüütsch") every second word is High German and the text is full of grammatical errors. Some sentences are completely incomprehensible. Machine translation does not work for our language yet and you clearly aren't proficient in Plattdüütsch to judge the poor quality by yourself or improve it accordingly. You do not help us by creating machine translated articles. [[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 14:04, 30. Nov. 2024 (CET) == Paapst == Blots as Vörslag: Ik würr Paapsten oder Päpste schrieven anstäe vun Pööpst. [[Bruker:Eastfrisian|Eastfrisian]] [[Bruker Diskuschoon:Eastfrisian|✍]] 19:59, 15. Dez. 2024 (CET) :"Pööpst" is de Pluraal na Sass. Uut mienen westföölschen Dialekt kenne ik tomindst ''pööpstliker os de Paapst''. De Meertall van Paapst hebbe ik int echte Leven noch nie up Platt to hören kregen. ''Paapsten'' dücht mi eer oostfreesch. Du hest al recht ik hädde nu eer in mienen lippsken Dialekt ''Pääpste'' Nat hoogdüütsche Vöörbild billt. Ik överlegg mi den Titel noch eenmaal, wenn nicht givt dat slichtweg eben paar redirects. [[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 21:30, 15. Dez. 2024 (CET) == Notice of expiration of your sysop right == <div dir="ltr">Hi, as part of [[:m:Global reminder bot|Global reminder bot]], this is an automated reminder to let you know that your permission "sysop" (Opsichtslüüd) will expire on 2025-01-04 03:58:34. Please renew this right if you would like to continue using it. <i>In other languages: [[:m:Global reminder bot/Messages/default|click here]]</i> [[Bruker:Leaderbot|Leaderbot]] [[Bruker Diskuschoon:Leaderbot|✍]] 20:42, 28. Dez. 2024 (CET)</div> == Sudan == Nah dien List Milensteen is Sudan de 800. Artikel, nich de 700. Wünsch noch en goot nee Johr. [[Bruker:Eastfrisian|Eastfrisian]] [[Bruker Diskuschoon:Eastfrisian|✍]] 16:29, 1. Jan. 2025 (CET) == Wappen von Haut-Rhin == Hello,<br> I don't understand why you reverted my contribution [https://nds.wikipedia.org/w/index.php?title=Haut-Rhin&diff=prev&oldid=1032690 here], while I just replaced an unrelated nameless png file, that was solely used on nds-wiki, with the CoA file that's in use on the french wiki for this department ([[:fr:Haut-Rhin]])<br> Thank you, --[[Bruker:Kontributor 2K|Kontributor 2K]] [[Bruker Diskuschoon:Kontributor 2K|✍]] 14:28, 3. Jan. 2025 (CET) == Thank you for being a medical contributors! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|130px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" |'''The 2024 Cure Award''' |- | style="vertical-align: middle; padding: 3px;" |In 2024 you '''[[mdwiki:WikiProjectMed:WikiProject_Medicine/Stats/Top_medical_editors_2024_(all)|were one of the top medical editors in your language]]'''. Thank you from [[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med]] for helping bring free, complete, accurate, up-to-date health information to the public. We really appreciate you and the vital work you do! Wiki Project Med Foundation is a [[meta:Wikimedia_thematic_organizations|thematic organization]] whose mission is to improve our health content. '''[[meta:Wiki_Project_Med#People_interested|Consider joining for 2025]]''', there are no associated costs. Additionally one of our primary efforts revolves around translating health content. We invite you to '''[https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php try our new workflow]''' if you have not already. Our dashboard automatically [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/leaderboard.php collects statistics] of your efforts and we are working on [https://mdwiki.toolforge.org/fixwikirefs.php tools to automatically improve formating]. |} Thanks again :-) -- [[mdwiki:User:Doc_James|<span style="color:#0000f1">'''Doc James'''</span>]] along with the rest of the team at '''[[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]]''' 07:23, 26. Jan. 2025 (CET) </div> == Vestfaliano un Lucildo Ahlert == Ik wull justemente wiäten, of diu düsse Texte in Lipsk schreiwen hes, or in Vestfaliano. [[Spezial:Bidrääg/2001:9E8:D598:7700:E077:2A29:30ED:FB09|2001:9E8:D598:7700:E077:2A29:30ED:FB09]] 13:46, 8. Jun. 2025 (CEST) :Dat is "mien" austwestfäölsken Dialekt. Op brasiliaansch Vestfaliano kann ek nich schriäwen sünner dat ik dat Wöörbook un de Grammatik in de hannen kriege. Un de sind leiders narms to finnen un to kriegen. [[Bruker:Flaverius|Flaverius]] [[Bruker Diskuschoon:Flaverius|✍]] 13:59, 8. Jun. 2025 (CEST) bzl6bg6h90fqt8htwi6vw6nbtlxmgsl 2 71710 1040096 1039629 2025-06-09T09:22:22Z ListeriaBot 25018 Wikidata list updated [V2] 1040096 wikitext text/x-wiki {{../Template WD List}} [[Image:CUX in Niedersachsen.svg|thumb]] This list shows people born or died in in the [[Landkreis Cuxhaven]] in [[Lower Saxony]]. {{Wikidata list |sparql=SELECT ?item WHERE { ?tree0 wdt:P131* wd:Q5897. { ?item wdt:P19 ?sub0. ?tree0 wdt:P150* ?sub0. } UNION { ?item wdt:P20 ?sub1. ?tree0 wdt:P150* ?sub1. } } |sort=p569 |columns=item,label,p569,p18,p19,p570,p20,p227,p106 |thumb=80 |links=red }} {| class='wikitable sortable' ! item ! label ! Tied boren ! Bild ! Geboortsoort ! Tied doodbleven ! Starvoort ! GND-Nummer ! Beroop |- | [[:d:Q387129|Q387129]] | [[Hermann vun Buxhoeveden]] | 1163 | | [[Bexhöv]] | 1248 | | [https://d-nb.info/gnd/137326092 137326092] | [[kathoolschen Preester]]<br/>[[Catholic bishop]] |- | [[:d:Q60952|Q60952]] | [[Albert vun Buxhoeveden]] | 1165 | [[Bild:Albert of Riga.JPG|center|80px]] | [[Bexhöv]] | 1229-01-17 | [[Riga]] | [https://d-nb.info/gnd/11864761X 11864761X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[kathoolschen Preester]]<br/>[[Catholic bishop]] |- | [[:d:Q319244|Q319244]] | [[Hartwig of Uthlede]] | 12nd century | | [[Uthleer]] | 1207-11-03 | | [https://d-nb.info/gnd/137525567 137525567] | [[kathoolschen Preester]] |- | [[:d:Q541056|Q541056]] | [[Tjede Peckes]] | 1500s | | [[Padingbüddel]] | 1517-12-23 | [[Land Wusten]] | | [[Militärperson]] |- | [[:d:Q85191353|Q85191353]] | [[Johan beym Graben]] | 1561-08-07 | | [[Worth (Cuxhoben)|Worth]] | 1623-05-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [[Richter]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q97637|Q97637]] | [[Elisabeth vun Bronswiek-Wulfenbüttel]] | 1567-02-23 | [[Bild:1567 Elisabeth.jpg|center|80px]] | | 1618-10-24 | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1196632995 1196632995] | [[aristocrat]] |- | [[:d:Q55126522|Q55126522]] | [[Christoph Schwanmann]] | 1569 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1653 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [https://d-nb.info/gnd/124437761 124437761] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q1986818|Q1986818]] | [[Nikolaus Hardkopf]] | 1582-11-13 | [[Bild:PPN663956900 Bildnis von Nicolaus Hardkopf.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Oosten]] | 1650-06-13 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/124686443 124686443] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q94927031|Q94927031]] | [[Nikolaus Freitag]] | 1602 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1653-03-05 | [[Gemeen Neenkarken]] | [https://d-nb.info/gnd/1075017254 1075017254] | [[Pastoor]] |- | [[:d:Q94898196|Q94898196]] | [[Martin Hulle]] | 1642 | | [[Uthleer]] | 1715-01-10 | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]] | [https://d-nb.info/gnd/1138134686 1138134686] | |- | [[:d:Q17479643|Q17479643]] | [[Sebastian Bacmeister]] | 1646-08-09 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1704-05-14 | [[Tramünn|Travemünn]] | [https://d-nb.info/gnd/130160784 130160784] | [[Pastoor]] |- | [[:d:Q65154307|Q65154307]] | [[Peter Thode]] | 1647-10-20 | | | 1701-09-02 | [[Neewark (Q1577)|Neewark]] | | [[Vaagt]] |- | [[:d:Q62383|Q62383]] | [[Vincent Lübeck]] | 1654-09 | [[Bild:Vincent Lübeck.jpg|center|80px]] | [[Padingbüddel]] | 1740-02-07 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/119417812 119417812] | [[Komponist]]<br/>[[organist]] |- | [[:d:Q89780032|Q89780032]] | [[Eibe Siade Johans]] | 1659 | | [[Padingbüddel]] | 1720-01-01 | | [https://d-nb.info/gnd/1034916211 1034916211] | |- | [[:d:Q60412256|Q60412256]] | [[Engelbert Johann von Bardenfleth]] | 1667 | | [[Wortfleet|Wurthfleth]] | 1738-07-04 | | [https://d-nb.info/gnd/1034669303 1034669303] | [[Beamten]] |- | [[:d:Q101096|Q101096]] | [[Luneberg Mushard]] | 1672 | | [[Gemeen Lox]] | 1708 | [[Bremen]] | [https://d-nb.info/gnd/130138797 130138797] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q64559348|Q64559348]] | [[Alrich Witken]] | 1693 | | [[Büttel (Landkreis Cuxhoben)|Büttel]] | 1761-01-15 | | [https://d-nb.info/gnd/103517619X 103517619X] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]] |- | [[:d:Q1696487|Q1696487]] | [[Johann Vogt]] | 1695-08-05 | [[Bild:Johann Vogt (cropped).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Beverst]] | 1764-08-28 | [[Bremen]] | [https://d-nb.info/gnd/132592290 132592290] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q1570761|Q1570761]] | [[Wolbrand Vogt]] | 1698-02-02 | | [[Gemeen Beverst]] | 1774-04-11 | [[Bremen]] | [https://d-nb.info/gnd/143452762 143452762] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q15431765|Q15431765]] | [[Tobias Heinrich Schubart]] | 1699-02-14 | [[Bild:PPN663948436 Bildnis von Tobias Heinrich Schubart (1729).jpg|center|80px]] | [[Oosterbrook]] | 1747-02-22 | | [https://d-nb.info/gnd/10125198X 10125198X] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q15907038|Q15907038]] | [[Johann Balthasar Pott]] | 17th century | | [[Builefeld]] | 1751-10-07 | [[Gemeen Hagen (Landkreis Cuxhoben)|Gemeen Hagen]] | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q18287985|Q18287985]] | [[Bernhard Krackau]] | 1703-06-17 | | [[Flögeln]] | 1753-07-18 | | [https://d-nb.info/gnd/1034933906 1034933906] | |- | [[:d:Q1695467|Q1695467]] | [[Johann Matthias Schreiber]] | 1716-05-17 | | [[Brauneberg]] | 1771-05-12 | [[Gemeen Lox]] | [https://d-nb.info/gnd/1165328011 1165328011] | [[Örgelboer]] |- | [[:d:Q816885|Q816885]] | [[Benedict von Bremer]] | 1717-08-14 | | [[Gemeen Kumbarg|Kumbarg]] | 1779-07-15 | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | [https://d-nb.info/gnd/137213115 137213115] | [[Richter]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[minister]] |- | [[:d:Q20607939|Q20607939]] | [[Levin von Schlepegrell]] | 1722 | | | 1801-11-15 | [[Gemeen Hagen (Landkreis Cuxhoben)|Gemeen Hagen]] | [https://d-nb.info/gnd/1163523844 1163523844] | [[Beamten]] |- | [[:d:Q1694171|Q1694171]] | [[Johann Gotthard Schlichthorst]] | 1723-11-05 | | [[Gemeen Kumbarg|Kumbarg]] | 1780-12-15 | [[Bremen]] | [https://d-nb.info/gnd/133055515 133055515] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q1543488|Q1543488]] | [[Johann Hinrich Klapmeyer]] | 1724 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1792-03-06 | | | [[Örgelboer]] |- | [[:d:Q29629357|Q29629357]] | [[Heinrich Erhard Heeren]] | 1728-02-16 | [[Bild:Schwartz (attr) Erhard Hinrich Heeren 1804.jpg|center|80px]] | [[Wremen]] | 1811-03-07 | | [https://d-nb.info/gnd/100998429 100998429] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q2076112|Q2076112]] | [[Peter Joseph du Plat]] | 1728-03-14 | | | 1782-04-24 | [[Uthleer]] | | [[Kartograaf]] |- | [[:d:Q20605719|Q20605719]] | [[Arnold Johann Ludwig von Engelbrechten]] | 1730-09-02 | | [[Celle]] | 1776-02-22 | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | [https://d-nb.info/gnd/1034720430 1034720430] | [[Beamten]] |- | [[:d:Q57420|Q57420]] | [[Carsten Niebuhr]] | 1733-03-17 | [[Bild:Carsten niebuhr trimmed.png|center|80px]] | [[Worth (Cuxhoben)|Worth]] | 1815-04-26 | [[Meldörp]] | [https://d-nb.info/gnd/118734784 118734784] | [[Mathematiker (Q170790)|Mathematiker]]<br/>[[Forschungsreisiger]]<br/>[[Kartograaf]]<br/>[[Naturwetenschopper]]<br/>[[Zooloog (Q350979)|Zooloog]]<br/>[[Astronom]]<br/>[[Botaniker]] |- | [[:d:Q94760545|Q94760545]] | [[Johann Hinrich Pratje]] | 1736-06-17 | | [[Hornborg]] | 1789-01-05 | [[Gemeen Beverst]] | [https://d-nb.info/gnd/104378395 104378395] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Hebraist]] |- | [[:d:Q55901231|Q55901231]] | [[Jacob Rave]] | 1736-12-04 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1767-08-28 | [[Jena]] | [https://d-nb.info/gnd/142812579 142812579] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q1667443|Q1667443]] | [[Johann Böse (Q1667443)|Johann Böse]] | 1739-05-26 | | [[Stotel]] | 1804-12-07 | [[Bremen]] | [https://d-nb.info/gnd/103465621X 103465621X] | |- | [[:d:Q94916339|Q94916339]] | [[Johann Friedrich Sarnighausen]] | 1745-09-05 | | | 1810-01-10 | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1035152622 1035152622] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q71587|Q71587]] | [[Christoph Meiners]] | 1747-07-31 | [[Bild:Christoph Meiners portrait by Johann Heinrich Tischbein the Younger (c. 1772).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Hemmoor]] | 1810-05-01 | [[Chöttingen]] | [https://d-nb.info/gnd/116863498 116863498] | [[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[anthropologist]] |- | [[:d:Q20606572|Q20606572]] | [[Carl Friedrich Hotzen]] | 1747-10-22 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1827-10-13 | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | [https://d-nb.info/gnd/1034901095 1034901095] | [[Amtmann]] |- | [[:d:Q94744897|Q94744897]] | [[Eleonore Sophie von Borries]] | 1749 | | [[Beers]] | 1820 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/1104172879 1104172879] | |- | [[:d:Q18221817|Q18221817]] | [[August Johann Michael Encke]] | 1749-05-10 | | [[Oolluunbarg]] | 1795-03-21 | | [https://d-nb.info/gnd/105313892X 105313892X] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q20606646|Q20606646]] | [[Heinrich Wilhelm Isenbart]] | 18th century | | | 1794 | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1163520373 1163520373] | [[Amtmann]] |- | [[:d:Q20817123|Q20817123]] | [[Georg Friedrich Carl von Pufendorf]] | 18th century | | [[Beers]] | 1852-02-17 | | [https://d-nb.info/gnd/1163522554 1163522554] | [[Beamten]]<br/>[[Amtmann]] |- | [[:d:Q55850912|Q55850912]] | [[Otto Ulrich Freiherr Grote]] | 1750 | | [[Breslau]] | 1808 | [[Beers]] | [https://d-nb.info/gnd/136141439 136141439] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q55072494|Q55072494]] | [[Johann Dominicus Schulze]] | 1751-06-16 | | [[Groden (Oort)|Groden]] | 1790-05-22 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/115753990 115753990] | [[Entomoloog (Q3055126)|Entomoloog]]<br/>[[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Naturwetenschopper]] |- | [[:d:Q1460909|Q1460909]] | [[Friedrich Ludwig Wilhelm Meyer]] | 1758-01-26<br/>1759-01-28 | [[Bild:FLWMeyer1.jpg|center|80px]] | [[Horborg]] | 1840-09-01 | [[Braamst (Oortschop)|Braamst]] | [https://d-nb.info/gnd/100819443 100819443] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Bibliothekar]]<br/>[[Dichterjurist]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q98843214|Q98843214]] | [[Johann Friedrich Cordes]] | 1759-05-05<br/>1759-05-02 | | [[Dedesdorf]] | 1827-01-10 | [[Ollnborg]] | [https://d-nb.info/gnd/14379017X 14379017X] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q25422820|Q25422820]] | [[Peter Nicolas Petersen]] | 1761-09-02 | | [[Samtgemeen Beers]] | 1850-08-19 | [[Hamborg]] | | [[musicologist]] |- | [[:d:Q94879426|Q94879426]] | [[Carl Johann Conrad Wyneken]] | 1763-06-11 | | [[Spiek]] | 1825-04-22 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1015338240 1015338240] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Pädagoog]]<br/>[[Pastoor]] |- | [[:d:Q1698043|Q1698043]] | [[Johann Michael Speckter]] | 1764-07-05 | [[Bild:PPN663944163 Joh. Michael Speckter. (1839).jpg|center|80px]] | [[Uthleer]] | 1845-03-01 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/10409186X 10409186X] | [[lithographer]] |- | [[:d:Q94910771|Q94910771]] | [[Christian Friedrich Bohn]] | 1764-11-10 | | | 1820-03-22 | [[Dorum]] | [https://d-nb.info/gnd/1034703773 1034703773] | [[cleric]] |- | [[:d:Q20607239|Q20607239]] | [[Engelbert Johann Marschalck von Bachtenbrock]] | 1766-05-06 | | [[Gemeen Hu’e]] | 1845-08-25 | [[Lohmöhlen]] | [https://d-nb.info/gnd/1026269156 1026269156] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q55594448|Q55594448]] | [[Jakob Albrecht von Sienen]] | 1768-06-25 | [[Bild:PPN663951577 Jakob Albrecht von Sienen J. U. Dr..jpg|center|80px]] | [[Schloss Ritzebüttel]] | 1837-01-17 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/117372544 117372544] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Beamten]] |- | [[:d:Q67252|Q67252]] | [[Johann Georg Repsold]] | 1770-09-19 | [[Bild:PPN663944260 Johann Georg Repsold (1828) (cropped).jpg|center|80px]] | [[Wremen]] | 1830-01-14 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/11644889X 11644889X] | [[Astronom]]<br/>[[mechanic]]<br/>[[optician]]<br/>[[Füerwehr (Q107711)|Füerwehr]] |- | [[:d:Q94768389|Q94768389]] | [[Dorothea Catharina Thiess]] | 1771 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1798-08-10 | [[Kiel]] | [https://d-nb.info/gnd/1019758619 1019758619] | |- | [[:d:Q1098634|Q1098634]] | [[Claus Kröncke]] | 1771-03-29 | | [[Gemeen Oosten]] | 1843-11-05 | [[Darmstadt]] | [https://d-nb.info/gnd/117579084 117579084] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q84938497|Q84938497]] | [[Johann Heinrich Dölle]] | 1772-10-03 | | [[Abtsbessingen]] | 1826-09-26 | [[Cuxhoben]] | | |- | [[:d:Q1714827|Q1714827]] | [[Samuel Christian Pape]] | 1774-11-22 | | | 1817-04-05 | [[Lee (Landkreis Cuxhoben)|Lee]] | [https://d-nb.info/gnd/116030569 116030569] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q99400|Q99400]] | [[Heinrich Schmelen]] | 1777 | [[Bild:Heinrich Schmelen.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Hagen (Landkreis Cuxhoben)|Gemeen Hagen]] | 1848 | [[Süüdafrika]] | [https://d-nb.info/gnd/129101613 129101613] | [[Översetter]]<br/>[[Bible translator]] |- | [[:d:Q66556|Q66556]] | [[Heinrich Wilhelm Brandes]] | 1777-07-27 | | [[Groden (Oort)|Groden]] | 1834-05-17 | [[Leipzig]] | [https://d-nb.info/gnd/100055427 100055427] | [[Mathematiker (Q170790)|Mathematiker]]<br/>[[Physiker (Q169470)|Physiker]]<br/>[[Astronom]]<br/>[[Meteoroloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q86360|Q86360]] | [[Heinrich Luden (Q86360)|Heinrich Luden]] | 1778-04-10 | [[Bild:Heinrich Luden (2).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Lox]] | 1847-05-23 | [[Jena]] | [https://d-nb.info/gnd/118822543 118822543] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q18508273|Q18508273]] | [[Heinrich Voß]] | 1779-10-29 | [[Bild:Heinrich Voß.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1822-10-20 | [[Heidelbarg]] | [https://d-nb.info/gnd/100689590 100689590] | [[Klassischen Philoloog]]<br/>[[Översetter]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q29556688|Q29556688]] | [[August Leonhard Heinrich Dieterichs]] | 1785-04-08 | | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | 1868-09-04 | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q1261708|Q1261708]] | [[Hermann Ernst Freund]] | 1786-10-15 | [[Bild:Hermann Ernst Freund (1835 portraits).jpg|center|80px]] | [[Uthleer]] | 1840-06-30 | [[Kopenhagen]] | [https://d-nb.info/gnd/118862782 118862782] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] |- | [[:d:Q55682845|Q55682845]] | [[Ernst Ludwig Cammann]] | 1788-01-23 | | [[Ringst (Oortschop)|Ringst]] | 1861-06-01 | [[Gemeen Veern|Veern]] | [https://d-nb.info/gnd/105798972X 105798972X] | [[Pastoor]] |- | [[:d:Q29586087|Q29586087]] | [[Anton Biehl]] | 1788-05-12 | | [[Gemeen Geestland]] | 1835-12-20 | [[Gemeen Geestland]] | [https://d-nb.info/gnd/1034704575 1034704575] | [[Wedderständler]] |- | [[:d:Q65308843|Q65308843]] | [[Georg Christian Freund]] | 1793 | | [[Uthleer]] | 1819 | | [https://d-nb.info/gnd/136009301 136009301] | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q1439877|Q1439877]] | [[Heinrich Christian Meyer]] | 1797-06-04 | [[Bild:H.C. Meyer zum 25 jährigen Geschäftsjubiläum 1843 .jpg|center|80px]] | [[Ness (Q1309673)|Ness]] | 1848-07-26 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/119090600 119090600] | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q126699135|Q126699135]] | [[Carsten Mehrtens]] | 1798-04-26 | | [[Donnern]] | 1861-08-15 | [[Bremerhoben]] | | [[Smid (Beroop)|Smed]] |- | [[:d:Q16937723|Q16937723]] | [[Wilhelm Jantzen]] | 1800-03-29 | | [[Dorum]] | 1880-03-11 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1016413238 1016413238] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q55847519|Q55847519]] | [[Julius Conrad Freund]] | 1801 | | [[Uthleer]] | 1877 | | [https://d-nb.info/gnd/136009379 136009379] | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q18552355|Q18552355]] | [[Samuel Samuelson]] | 1801-05-15 | | [[Altno]] | 1868-01-02 | [[Ritzbüttel]] | [https://d-nb.info/gnd/1035152649 1035152649] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q1714477|Q1714477]] | [[Justus Alexander Saxer]] | 1801-11-21 | | [[Dorum]] | 1875-09-19 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/104115696 104115696] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q100560|Q100560]] | [[Wilhelm Friedrich Otto von Borries]] | 1802 | [[Bild:Wilhelm von Hassell, Geschichte des Königreichs Hannover, Bd. 2, S. 316-317, Wilhelm Friedrich Otto Graf von Borries.jpg|center|80px]] | [[Dorum]] | 1883 | [[Celle]] | [https://d-nb.info/gnd/116256117 116256117] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20605688|Q20605688]] | [[Georg Eisendecher]] | 1803-07-24 | | [[Quokenbrügge]] | 1887-12-23 | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q2638418|Q2638418]] | [[Albert Lührs]] | 1804-04-02 | | [[Elm (Oortschop)|Elm]] | 1871-10-22 | [[Paane]] | [https://d-nb.info/gnd/117296740 117296740] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q19258881|Q19258881]] | [[Alexander von Finckh]] | 1806 | | [[Dorum]] | 1888 | | [https://d-nb.info/gnd/1034727036 1034727036] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q6688084|Q6688084]] | [[Louis Rose]] | 1807-03-24 | [[Bild:Louis Rose.jpg|center|80px]] | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | 1888-02-14 | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1270829|Q1270829]] | [[Johann Daniel von Finckh]] | 1807-08-26 | | [[Dorum]] | 1867-07-01 | [[Badenweiler]] | [https://d-nb.info/gnd/103472701X 103472701X] | [[Richter]] |- | [[:d:Q23710335|Q23710335]] | [[Christian Friedrich Rudolph Rüder]] | 1809-12-25 | | [[Dedesdorf]] | 1890-01-16 | [[Leipzig]] | | [[Schriever]] |- | [[:d:Q66339|Q66339]] | [[Bernhard von Langenbeck]] | 1810-11-09 | [[Bild:Bernhard von Langenbeck2.jpg|center|80px]] | [[Padingbüddel]] | 1887-09-29 | [[Wiesbaden]] | [https://d-nb.info/gnd/11887490X 11887490X] | [[military physician]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[surgeon]] |- | [[:d:Q1358139|Q1358139]] | [[Ernst Friedrich Adickes|Ernst Friederich Adickes]] | 1811-03-07 | [[Bild:Ernst Friedrich Adickes.jpg|center|80px]] | [[Cappel (Neddersassen)|Cappel]] | 1878-01-26 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/133301966 133301966] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1399909|Q1399909]] | [[Heinrich Biedenweg]] | 1811-08-08 | | [[Ness (Q1309673)|Ness]] | 1880-02-12 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/1154352196 1154352196] | [[Notar]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1505251|Q1505251]] | [[Georg Ludwig Ulex]] | 1811-10-08 | [[Bild:Georg Ludwig Ulex.jpg|center|80px]] | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | 1883-03-25 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/103132791 103132791] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20604857|Q20604857]] | [[Johann Peter Friedrich Biedenweg]] | 1812 | | [[Ness (Q1309673)|Ness]] | | | | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1694613|Q1694613]] | [[Johann Hinrich Röver]] | 1812-01-02 | | [[Braamst (Oortschop)|Braamst]] | 1895 | [[Hausneindorf]] | | [[Örgelboer]] |- | [[:d:Q19964099|Q19964099]] | [[Georg Wilhelm Reye]] | 1813-02-18 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1885-06-06 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1019058536 1019058536] | [[Koopmann]]<br/>[[Ünnernehmer]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q28111181|Q28111181]] | [[August Cammann]] | 1814-08-05 | | [[Gemeen Heckthusen]] | 1882-12-11 | [[Hannober]] | | |- | [[:d:Q1037677|Q1037677]] | [[Carl Erxleben (Landdrost)|Carl Erxleben]] | 1815-12-30 | | [[Noordholt (Oortschop)|Gemeen Noordholt]] | 1882-02-14 | [[Auerk]] | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q20970824|Q20970824]] | [[Wilhelm Diedrich Adickes]] | 1817-10-06 | | [[Rosengoorn (Millm)|Rosengoorn]] | 1896-10-14 | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]] | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q5480792|Q5480792]] | [[Francis Dutton]] | 1818-10-18 | [[Bild:Francis Dutton.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | 1877-01-25 | [[London]] | [https://d-nb.info/gnd/1048250873 1048250873] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Diplomat]]<br/>[[agent-general]]<br/>[[commissioner]]<br/>[[mine entrepreneur]] |- | [[:d:Q19060061|Q19060061]] | [[Friedrich August Boye]] | 1819-12-10 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1891-07-01 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1013949846 1013949846] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q74511|Q74511]] | [[Hermann Allmers]] | 1821-02-11 | [[Bild:Hermann Allmers.JPG|center|80px]] | [[Rechtenfleth]] | 1902-03-09 | [[Rechtenfleth]] | [https://d-nb.info/gnd/118502107 118502107] | [[Schriever]]<br/>[[Dichter]] |- | [[:d:Q23060712|Q23060712]] | [[Adolf Kottmeier]] | 1822-07-22 | [[Bild:Adolf Kottmeier.png|center|80px]] | [[Gemeen Loomst]] | 1905-01-08 | | [https://d-nb.info/gnd/1318527775 1318527775] | [[parson]] |- | [[:d:Q21028402|Q21028402]] | [[Diedrich August Bohlen]] | 1827-01-17 | | [[Gemeen Kumbarg|Kumbarg]] | 1890-06-01 | | | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q214228|Q214228]] | [[Claus Spreckels]] | 1828-07-09 | [[Bild:Claus Spreckels, The Sugar King (Cropped and enhanced).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Loomst]] | 1908-12-26 | [[San Francisco]] | [https://d-nb.info/gnd/1016839804 1016839804] | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q365273|Q365273]] | [[Adolph Bernhard Cronemeyer]] | 1829-01-17 | | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | 1900-03-18 | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | [https://d-nb.info/gnd/103467725X 103467725X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q14906698|Q14906698]] | [[Heinrich Ludwig Frische]] | 1831-01-09 | | [[Olenbrook (Landkreis Cuxhoben)|Olenbrook]] | 1901-12-05 | [[Düsseldörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1034728164 1034728164] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q71061|Q71061]] | [[Sophus Ruge]] | 1831-03-28<br/>1831-03-26 | [[Bild:Sophus Ruge.jpg|center|80px]] | [[Dorum]] | 1903-12-23 | [[Klotzsche]] | [https://d-nb.info/gnd/116702133 116702133] | [[Ethnoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Geograaf (Q901402)|Geograaf]] |- | [[:d:Q2038914|Q2038914]] | [[Otto Goetze]] | 1832-01-05 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1894-05-04 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/102417297X 102417297X] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q15433090|Q15433090]] | [[Johann Hinrich Angelbeck]] | 1833-02-17 | | [[Cuxhoben]] | 1911-10-18 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1011940167 1011940167] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20979846|Q20979846]] | [[Wilhelm Reye]] | 1833-04-22 | | [[Ritzbüttel]] | 1912-02-15 | [[Hamborg]] | | [[Psychiater]] |- | [[:d:Q15452039|Q15452039]] | [[Justus Ruperti]] | 1833-12-21 | | [[Gemeen Oosten]] | 1899-05-16 | [[Niemünster]] | [https://d-nb.info/gnd/11670831X 11670831X] | [[Protestant theologian]] |- | [[:d:Q361896|Q361896]] | [[Adolf Goetze (Verwaltungsjurist)|Adolf Goetze]] | 1837-07-05 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1920-05-26 | [[Hannober]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20606555|Q20606555]] | [[Johann Georg Hottendorf]] | 1838-01-30 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q110059|Q110059]] | [[Theodor Reye]] | 1838-06-20 | [[Bild:ETH-BIB-Reye, Karl Theodor (1838-1919)-Portr 06109.tif|center|80px]] | [[Ritzbüttel]] | 1919-07-02 | [[Würzborg]] | [https://d-nb.info/gnd/116457872 116457872] | [[Mathematiker (Q170790)|Mathematiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Physiker (Q169470)|Physiker]]<br/>[[Wetenschopper]] |- | [[:d:Q55681830|Q55681830]] | [[Anton Friedrich Allmers]] | 1839-03-23 | | [[Gemeen Saans|Saans]] | 1905-05-14 | [[Heidelbarg]] | [https://d-nb.info/gnd/1049182995 1049182995] | [[coppersmith]] |- | [[:d:Q4290961|Q4290961]] | [[Friedrich Adolf Mehrkens]] | 1840-04-22 | | [[Gemeen Neenkarken]] | 1899-05-31 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/117003131 117003131] | [[conductor]]<br/>[[Komponist]]<br/>[[Choorbaas]]<br/>[[piano teacher]] |- | [[:d:Q50674817|Q50674817]] | [[Hans Wilhelm Schleyer]] | 1840-08-12 | | [[Cuxhoben]] | 1925-07-10 | [[Chillán]] | | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q85424850|Q85424850]] | [[Johann Diedrich Rohde]] | 1842-08-01 | | | 1908-12-10 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/137037112 137037112] | [[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q18624074|Q18624074]] | [[Ferdinand Alpers]] | 1842-12-05 | | [[Noordholt (Oortschop)|Gemeen Noordholt]] | 1912-02-16<br/>1912 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/117254959 117254959] | [[Botaniker]]<br/>[[Sakenbökerschriever]] |- | [[:d:Q13188294|Q13188294]] | [[Franz Grabe]] | 1843-03-12 | | [[Olenbrook (Landkreis Cuxhoben)|Olenbrook]] | 1923-03-30 | [[Worth (Cuxhoben)|Worth]] | [https://d-nb.info/gnd/116799048 116799048] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q62079882|Q62079882]] | [[Elisabeth Nørregård]] | 1843-03-12 | | [[Kalvehave Parish]] | 1912-06-07 | [[Holt (Cuxhoben)|Holt]] | | |- | [[:d:Q84999593|Q84999593]] | [[Ernst Gehben]] | 1844 | | [[Olenbrook (Landkreis Cuxhoben)|Olenbrook]] | 1916-01-04 | [[Olenbrook (Landkreis Cuxhoben)|Olenbrook]] | | |- | [[:d:Q18621242|Q18621242]] | [[Adolph Hachtmann]] | 1844-11-29 | | [[Groden (Oort)|Groden]] | 1919-09-16 | [[Kings County (Q18419)|Kings County]] | [https://d-nb.info/gnd/1034744461 1034744461] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q94779088|Q94779088]] | [[Heinrich Achgelis]] | 1845-06-02 | | [[Gemeen Saans|Saans]] | 1913-09-05 | | [https://d-nb.info/gnd/116005254 116005254] | |- | [[:d:Q1556428|Q1556428]] | [[Gustav Stille]] | 1845-11-21 | | [[Gemeen Steenau]] | 1920-02-07 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/117259152 117259152] | [[Schriever]]<br/>[[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Sozioloog]] |- | [[:d:Q2575563|Q2575563]] | [[Wilhelm Walther]] | 1846-01-07 | [[Bild:Wilhelm Walther Theologe (1846-1924).jpg|center|80px]] | [[Ritzbüttel]] | 1924-04-24 | [[Rostock]]<br/>[[Gehlsdorf]] | [https://d-nb.info/gnd/117132349 117132349] | [[Karkenhistoriker]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q66312110|Q66312110]] | [[Conrad Justus Bredenkamp]] | 1847 | | [[Gemeen Hemmoor]] | 1904-03-25 | | [https://d-nb.info/gnd/116440635 116440635] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q20608123|Q20608123]] | [[Heinrich Schriefer]] | 1847-01-22 | | [[Slussdorp]] | 1912-12-22 | [[Kassbrook|Kassebruch]] | [https://d-nb.info/gnd/1023577976 1023577976] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1731081|Q1731081]] | [[Karl Friedrich Kerner]] | 1847-03-12 | [[Bild:Karl Friedrich Kerner (1847-1920).jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | 1920-03-07 | [[Rostock]] | [https://d-nb.info/gnd/1055324046 1055324046] | [[Inschenör]] |- | [[:d:Q20606519|Q20606519]] | [[Gustav Holthusen]] | 1848 | | [[Stotel]] | 1883-05 | [[Deadwood]] | | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1539230|Q1539230]] | [[Gottfried Holthusen]] | 1848-03-06 | [[Bild:Gottfried Holthusen 1905.jpg|center|80px]] | [[Flögeln]] | 1920-06-18 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1016169183 1016169183] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[wine merchant]] |- | [[:d:Q56195258|Q56195258]] | [[Robert Dohrmann]] | 1850 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1932-11-27 | | | [[Koopmann]] |- | [[:d:Q20748328|Q20748328]] | [[Julius Krusewitz]] | 1850-05-06 | | [[Gemeen Wolsbuddel|Wolsbuddel]] | 1923-05-25 | [[Gotha]] | [https://d-nb.info/gnd/122506987 122506987] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q1530948|Q1530948]] | [[Hermann Schmidt (Q1530948)|Hermann Schmidt]] | 1851-06-16 | [[Bild:Hermann Schmidt.jpg|center|80px]] | [[Dedesdorf]] | 1921-02-28 | [[Erfurt]] | [https://d-nb.info/gnd/1081740345 1081740345] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q1346802|Q1346802]] | [[Martin Börsmann]] | 1851-12-05 | [[Bild:Portrait Martin Börsmann.JPG|center|80px]] | [[Stubben (Landkreis Cuxhoben)|Stubben]] | 1903-02-22 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/116225165 116225165] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1039044|Q1039044]] | [[Carl Johann Heinrich Röver]] | 1851-12-20 | | [[Gemeen Beverst]] | 1929-03-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [[Örgelboer]] |- | [[:d:Q1041291|Q1041291]] | [[Carl von Bergen]] | 1853 | | [[Cuxhoben]] | 1933 | [[München]] | [https://d-nb.info/gnd/1036710327 1036710327] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q18577920|Q18577920]] | [[Friedrich Corleis]] | 1853 | | [[Öberndörp]] | 1896 | | [https://d-nb.info/gnd/116672846 116672846] | [[watchmaker]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q55680199|Q55680199]] | [[Georg Hindrichson]] | 1854-03-22 | [[Bild:Georg Hindrichson.jpg|center|80px]] | [[Bremerhoben]] | 1945-05-21 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1022634593 1022634593] | [[Pädagoog]] |- | [[:d:Q2717100|Q2717100]] | [[Hermann Goldberger]] | 1854-05-22 | | [[Gemeen Beverst]] | 1930 | [[Illinois]] | | [[Journalist]]<br/>[[Utgever]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q1693753|Q1693753]] | [[Johann Ganten]] | 1855-06-21 | [[Bild:Johann ganten.jpg|center|80px]] | [[Stinst (Gemeen Lox)|Stinst]] | 1936-01-13 | [[Luunst]] | | [[Pädagoog]] |- | [[:d:Q84847729|Q84847729]] | [[Friedrich Duge]] | 1856-08-20 | | [[Mekelnborg|Mękelborg]] | 1927-06-02 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1071921797 1071921797] | |- | [[:d:Q106908447|Q106908447]] | [[William Wieboldt]] | 1857-03-08 | | [[Olenbrook (Landkreis Cuxhoben)|Olenbrook]] | 1954-12-09 | [[Evanston Hospital]] | | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q113042350|Q113042350]] | [[Carl Friedrich Utermöhlen]] | 1858-10-02 | | [[Oosterndörp]] | 1937-11-10 | [[Amsterdam]] | | [[business executive]]<br/>[[Militärperson]] |- | [[:d:Q101287|Q101287]] | [[Diederich Hahn]] | 1859 | [[Bild:Foto diederich hahn.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Oosten]] | 1918 | [[Barmbek]] | [https://d-nb.info/gnd/117377457 117377457] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Buur]] |- | [[:d:Q15432024|Q15432024]] | [[Heinrich Johann August Gock]] | 1859-06-04 | | [[Cuxhoben]] | 1954-08-18 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/101511329X 101511329X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q102707|Q102707]] | [[Friedrich Oltmanns]] | 1860-07-11 | | [[Gemeen Öberndörp]] | 1945-12-13 | [[Freiburg im Breisgau]] | [https://d-nb.info/gnd/117123528 117123528] | [[Botaniker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q95233019|Q95233019]] | [[Viktor Domeier]] | 1861 | | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1138798266 1138798266] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[secondary school teacher]]<br/>[[Dichter]] |- | [[:d:Q20608309|Q20608309]] | [[Theodor Tamm]] | 1861-10-06 | | [[Öberndörp]] | 1938-05-15 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/1035163217 1035163217] | [[Schriever]]<br/>[[superintendent]] |- | [[:d:Q2575724|Q2575724]] | [[Wilhelm August Wrage]] | 1861-10-23 | | [[Braamst (Oortschop)|Braamst]] | 1941 | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/103817418X 103817418X] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q94872682|Q94872682]] | [[Heinrich Rühmkorf]] | 1862-10-14 | | [[Hitzacker]] | 1940-11-13 | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1161690697 1161690697] | [[superintendent]] |- | [[:d:Q122884559|Q122884559]] | [[Diedrich Rusch]] | 1863-06-29 | | [[Gemeen Oosten]] | 1959 | | [https://d-nb.info/gnd/1035116138 1035116138] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[landscape painter]] |- | [[:d:Q101933|Q101933]] | [[Eduard von der Hellen]] | 1863-10-27 | | [[Wellen (Landkreis Cuxhoben)|Wellen]] | 1927-12-17 | [[Stuttgart]] | [https://d-nb.info/gnd/116684798 116684798] | [[Archivar]]<br/>[[editor]]<br/>[[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[playwright]] |- | [[:d:Q20980042|Q20980042]] | [[Carl Götze]] | 1865-01-02 | | [[Pinnbarg]] | 1947-05-02 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/136046436 136046436] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q106281450|Q106281450]] | [[Betty Grünefeld]] | 1865-05-01 | | [[Eidewarden]] | 1943-05-03 | [[Theresienstadt Ghetto]] | | |- | [[:d:Q21039157|Q21039157]] | [[Otto Meyer]] | 1865-09-19 | | [[Gemeen Beverst]] | 1939 | | | [[Boinschenör]] |- | [[:d:Q107116442|Q107116442]] | [[Ehler Behring]] | 1865-11-07 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1918-07-07 | | | |- | [[:d:Q94757589|Q94757589]] | [[Gustav von der Osten]] | 1866 | | [[Misselwarden]] | 1923 | | [https://d-nb.info/gnd/137995539 137995539] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[head teacher]] |- | [[:d:Q1234161|Q1234161]] | [[Heinrich Meldau]] | 1866-01-11 | | [[Noordholt (Oortschop)|Gemeen Noordholt]] | 1937-04-23 | | [https://d-nb.info/gnd/11687290X 11687290X] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q15445397|Q15445397]] | [[Heinrich Rüther]] | 1866-09-05 | [[Bild:Heinrich Rüther.jpg|center|80px]] | [[Lee (Landkreis Cuxhoben)|Lee]] | 1954-04-12 | [[Gemeen Heckthusen]] | [https://d-nb.info/gnd/124006078 124006078] | [[Pastoor]] |- | [[:d:Q17321911|Q17321911]] | [[Georg Freiherr von Schröder]] | 1867-02-24 | | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | 1940 | | [https://d-nb.info/gnd/1176070347 1176070347] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Buur]] |- | [[:d:Q13188418|Q13188418]] | [[Heinrich Teut]] | 1868 | | [[Oosterbrook]] | 1963-08-26 | | [https://d-nb.info/gnd/117278971 117278971] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1503654|Q1503654]] | [[Georg Beckmann]] | 1868-12-29 | | [[Gemeen Öberndörp]] | 1939-01-07 | [[Gießen]] | [https://d-nb.info/gnd/129849782 129849782] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q85112286|Q85112286]] | [[Ernst Gock]] | 1869-02-27 | | [[Cuxhoben]] | 1957-04-25 | | [https://d-nb.info/gnd/118695576 118695576] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q59198|Q59198]] | [[Max Bleicken]] | 1869-05-27 | | [[Bredstedt]] | 1959-06-18 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/126209081 126209081] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q19196132|Q19196132]] | [[Ferdinand Krome]] | 1869-06-21 | | [[Dorum]] | 1958-11-14 | [[Ingelheim an’n Rhien]] | [https://d-nb.info/gnd/1026217024 1026217024] | [[Musikpädagoog]] |- | [[:d:Q23062470|Q23062470]] | [[Fritz Goebel]] | 1869-06-21 | | [[Gemeen Belen]] | 1927-05-15 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/116698098 116698098] | [[Bibliothekar]] |- | [[:d:Q6775761|Q6775761]] | [[Martin Itjen]] | 1870-01-24 | | [[Dorum]] | 1942-12-03 | [[Skagway]] | | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q94817963|Q94817963]] | [[Waldemar Pieper]] | 1871 | | [[Olenbrook (Landkreis Cuxhoben)|Olenbrook]] | 1945 | | [https://d-nb.info/gnd/1026856507 1026856507] | [[Offzeer]]<br/>[[admiral]] |- | [[:d:Q325874|Q325874]] | [[Duke Friedrich Wilhelm of Mecklenburg-Schwerin]] | 1871-04-05 | [[Bild:WP Friedrich Wilhelm von Mecklenburg-Schwerin.jpg|center|80px]] | [[Swerin]] | 1897-09-22 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1100688935 1100688935] | [[Offzeer]] |- | [[:d:Q23071852|Q23071852]] | [[Eduard Rüther]] | 1871-09-18 | | [[Lee (Landkreis Cuxhoben)|Lee]] | 1941-08-31 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1035124505 1035124505] | [[local historian]] |- | [[:d:Q87654167|Q87654167]] | [[Heinrich Siebern]] | 1872-10-02 | | [[Dorum]] | 1938-07-24 | | [https://d-nb.info/gnd/1035155214 1035155214] | [[preservationist]]<br/>[[Landeskonservator]]<br/>[[Beamten]] |- | [[:d:Q99032|Q99032]] | [[Nikolaus Tietjen]] | 1873-09-15 | | [[Gemeen Beverst]] | 1924-01-21 | [[Appeln]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q4710475|Q4710475]] | [[Albert Hinrich Hussmann]] | 1874-03-03 | | [[Worth (Cuxhoben)|Worth]] | 1946-11-15 | [[Fürstenberg]] | [https://d-nb.info/gnd/1209243075 1209243075] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q563372|Q563372]] | [[Anna Stemmermann]] | 1874-10-12 | | [[Olenbrook (Landkreis Cuxhoben)|Olenbrook]] | 1926-04-14 | [[Bremen]] | [https://d-nb.info/gnd/1035152835 1035152835] | [[Pädagoog]] |- | [[:d:Q1221773|Q1221773]] | [[Leopold Ziegenbein]] | 1874-11-16 | [[Bild:Bundesarchiv Bild 102-11434, Leopold Ziegenbein, Kapitän der "Bremen".jpg|center|80px]] | [[Celle]] | 1950-06-21 | [[Noordholt (Oortschop)|Gemeen Noordholt]] | [https://d-nb.info/gnd/124981992 124981992] | |- | [[:d:Q120549061|Q120549061]] | [[Anna Becker]] | 1875-07-20 | | [[Quokenbrügge]] | 1953-01-27 | [[Cuxhoben]] | | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q1336485|Q1336485]] | [[Emil Maetzel]] | 1877-05-05 | [[Bild:Dorothea Maetzel-Johannsen Emil Maetzel 1920.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | 1955-06-23 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/124861555 124861555] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[Architekt (Q42973)|Architekt]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[graphic artist]] |- | [[:d:Q85669114|Q85669114]] | [[Achmet Steinmetz]] | 1878-01-21 | | [[Groden (Oort)|Groden]] | 1947-08-18 | [[Cuxhoben]] | | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q1542845|Q1542845]] | [[Heinrich Meyer (Politiker, 1878)|Heinrich Meyer]] | 1878-11-19 | | [[Gemeen Bülkau]] | 1948-06-07 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/130076414 130076414] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q55680137|Q55680137]] | [[Heinrich Hermann Joseph Weinrich]] | 1878-11-24 | | [[Heilbad Heiligenstadt]] | 1945-02-28 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1021300241 1021300241] | [[Timmermann (Beroop)]] |- | [[:d:Q501148|Q501148]] | [[Andreas Walther]] | 1879-02-10 | | [[Cuxhoben]] | 1960-06-16 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/117131636 117131636] | [[Sozioloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Historiker (Q201788)|Historiker]] |- | [[:d:Q54168290|Q54168290]] | [[Otto-Georg Beckmann]] | 1879-06-19 | | [[Ritzbüttel]] | 1967-07-05 | | [https://d-nb.info/gnd/1216397368 1216397368] | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q28922620|Q28922620]] | [[Albert de Badrihaye]] | 1880-06-12 | | [[Brügge]] | 1976-05-04 | [[Cuxhoben]] | | [[heraldist]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q1220314|Q1220314]] | [[Diedrich Steilen]] | 1880-07-16 | | [[Driftseth|Driftsethe]] | 1961-05-09 | [[Bremen]] | [https://d-nb.info/gnd/117237698 117237698] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] |- | [[:d:Q1353157|Q1353157]] | [[Erich Schlesinger]] | 1880-12-23 | | [[Gemeen Hemmoor]] | 1956-12-17 | [[Rostock]] | [https://d-nb.info/gnd/11860810X 11860810X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q94911524|Q94911524]] | [[Alfred Harms]] | 1881-05-06 | | [[Gemeen Langen]] | 1935-12-05 | [[Wesermünde]] | [https://d-nb.info/gnd/1034743686 1034743686] | [[Künstler]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[draftsperson]] |- | [[:d:Q54304896|Q54304896]] | [[Hans Windels]] | 1882-04-10 | | [[Dorum]] | 1949-12-05 | | [https://d-nb.info/gnd/1035170604 1035170604] | |- | [[:d:Q20820566|Q20820566]] | [[Paul Windels]] | 1883-04-19 | | [[Dorum]] | 1970-01-26 | | | [[administrative lawyer]] |- | [[:d:Q117019136|Q117019136]] | [[Walter Basset]] | 1883-07-09 | | [[Gemeen Beverst]] | 1964-09-11 | [[Hannober]] | | [[Offzeer]] |- | [[:d:Q102008|Q102008]] | [[Johann Culemeyer]] | 1883-10-16<br/>1883-09-16 | | [[Hannober]] | 1951-01-20 | [[Noordholt (Oortschop)|Gemeen Noordholt]] | [https://d-nb.info/gnd/127659943 127659943] | [[Inschenör]]<br/>[[railway engineer]] |- | [[:d:Q94808904|Q94808904]] | [[Thilo Schnurre]] | 1884-05-24 | | [[Gemeen Oosten]] | 1959-06-14 | | [https://d-nb.info/gnd/172398754 172398754] | [[Bibliothekar]] |- | [[:d:Q2075492|Q2075492]] | [[Peter Hartmann]] | 1884-09-22 | | [[Friedrichskoog]] | 1982-12-08 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1083288989 1083288989] | [[sailor]] |- | [[:d:Q108916717|Q108916717]] | [[Claus Eduard Richters]] | 1884-10-12 | | [[Kedenbrook]] | 1957 | [[Gemeen Bülkau]] | [https://d-nb.info/gnd/173266797 173266797] | [[veterinarian]]<br/>[[Militärperson]] |- | [[:d:Q95685194|Q95685194]] | [[Erna Becker-Ernst]] | 1885 | | [[Groden (Oort)|Groden]] | 1945 | | [https://d-nb.info/gnd/11610550X 11610550X] | [[Komponist]]<br/>[[pianist]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q1040525|Q1040525]] | [[Carl Schultz (Q1040525)|Carl Schultz]] | 1885-08-14 | | [[Hamborg]] | 1966-07-09 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1035133806 1035133806] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q98400242|Q98400242]] | [[Carl Willecke]] | 1886-12-04 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1946-12-16 | | [https://d-nb.info/gnd/133794393 133794393] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[ministry official]] |- | [[:d:Q993652|Q993652]] | [[Bruno Peyn]] | 1887-06-08 | | [[Cuxhoben]] | 1970-05-31 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/101532040 101532040] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q64944848|Q64944848]] | [[Adolf von Seht]] | 1887-06-18 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1947-09-07 | [[Hamborg]] | | |- | [[:d:Q55677237|Q55677237]] | [[Hans Wilhelm von Zwehl]] | 1888-03-17 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1943-10-23 | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/133795012 133795012] | [[Journalist]] |- | [[:d:Q1732511|Q1732511]] | [[Karl Olfers]] | 1888-04-14 | | [[Dorum]] | 1968-04-22 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/129262315 129262315] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q2061909|Q2061909]] | [[Paul Riege]] | 1888-08-27 | [[Bild:Paul Riege at the Nuremberg Trials.jpg|center|80px]] | [[Worth (Cuxhoben)|Worth]] | 1980-10-13 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [https://d-nb.info/gnd/1027028535 1027028535] | [[Schriever]]<br/>[[Polizeibeamten]] |- | [[:d:Q102193303|Q102193303]] | [[Julius Post]] | 1889-11-26 | | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | | | [https://d-nb.info/gnd/125650078 125650078] | |- | [[:d:Q1598130|Q1598130]] | [[Heinrich Küver]] | 1889-12-10 | | [[Gemeen Helmworth]] | 1983-06-05 | [[Gemeen Steenau]] | [https://d-nb.info/gnd/1034931342 1034931342] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1512835|Q1512835]] | [[Gerhard van Heukelum]] | 1890-01-15 | | [[Nordstrand]] | 1969-05-05 | [[Debst]]<br/>[[Bremerhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1034904000 1034904000] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q2033976|Q2033976]] | [[Oskar Schulze]] | 1890-06-26 | | [[Gemeen Öberndörp]] | 1968-06-09 | [[Bremen]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[trade unionist]] |- | [[:d:Q121245103|Q121245103]] | [[Erich Friedrichs]] | 1890-11-02 | | [[Helgoland]] | 1945-04-21 | [[Cuxhoben]] | | [[Wedderständler]] |- | [[:d:Q109328594|Q109328594]] | [[Hugo Wittneben]] | 1890-11-26 | | [[Basbeek]] | | | | |- | [[:d:Q55683744|Q55683744]] | [[Karl Bringmann]] | 1891-06-11 | | [[Gelsenkiärken]] | 1950-06-28 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1078795037 1078795037] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]] |- | [[:d:Q102703|Q102703]] | [[Karl Waller]] | 1892 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1963-05-15 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/118965042 118965042] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q2544754|Q2544754]] | [[Walter Hildebrandt (Q2544754)|Walter Hildebrandt]] | 1892-04-02 | | [[Prabuty]] | 1966-04-19 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/103490390X 103490390X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q110521215|Q110521215]] | [[Hans-Releff Riege]] | 1892-04-23 | | [[Worth (Cuxhoben)|Worth]] | 1941-05-27 | | | |- | [[:d:Q1777277|Q1777277]] | [[Richard Graf von Schwerin]] | 1892-05-24 | | [[Ostrów Pieckowski]] | 1951-07-23 | [[Dobrook]] | | [[Militärperson]] |- | [[:d:Q94886276|Q94886276]] | [[Walter Höpcke]] | 1892-07-10 | | | 1978-05-11 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1029140170 1029140170] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Archivar]]<br/>[[genealogist]]<br/>[[local historian]] |- | [[:d:Q55681006|Q55681006]] | [[Richard Tiensch]] | 1892-08-31 | | [[Hoya]] | 1971-03-09 | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | [https://d-nb.info/gnd/103516261X 103516261X] | [[local historian]] |- | [[:d:Q100968|Q100968]] | [[Alfred Vagts]] | 1892-12-01 | [[Bild:Aloys Wach Ex libris Alfred Vagts.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Hemmoor]] | 1986-06-19 | [[Cambridge]] | [https://d-nb.info/gnd/117324981 117324981] | [[Militärhistoriker]]<br/>[[Sakenbökerschriever]]<br/>[[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Dichter]]<br/>[[Översetter]] |- | [[:d:Q15428335|Q15428335]] | [[Walther Meyer-Delvendahl]] | 1893-01-05 | | [[Cuxhoben]] | 20th century | | [https://d-nb.info/gnd/1038510228 1038510228] | [[Landraad (Q514725)|Landraad]] |- | [[:d:Q696120|Q696120]] | [[Arnold Schmidt-Niechciol]] | 1893-01-11 | | | 1960-04-16 | [[Noordholt (Oortschop)|Gemeen Noordholt]] | [https://d-nb.info/gnd/118956426 118956426] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q73973|Q73973]] | [[Hinnerk Willem Kopp]] | 1893-05-06 | [[Bild:Bundesarchiv B 145 Bild-F046120-0016, Koblenz, "Rittersturz-Konferenz", Kopf.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Neenkarken]] | 1961-12-21 | [[Chöttingen]] | [https://d-nb.info/gnd/118565265 118565265] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q1667678|Q1667678]] | [[Wilhelm Dieckmann (Wedderstandskämper, 1893)|Wilhelm Dieckmann]] | 1893-07-17 | | [[Stotel]] | 1944-09-13 | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/123492564 123492564] | [[Archivar]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] |- | [[:d:Q1468605|Q1468605]] | [[Fritz Taeger]] | 1894-01-01 | | [[Gemeen Oosten]] | 1960-08-15 | [[Marborg]] | [https://d-nb.info/gnd/122796675 122796675] | [[historian of classical antiquity]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1319204|Q1319204]] | [[Helmuth Schepp]] | 1894-03-07 | | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | 1982-09-16 | [[Aken]] | [https://d-nb.info/gnd/11945467X 11945467X] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1353595|Q1353595]] | [[Erich von Lehe]] | 1894-06-13 | | [[Padingbüddel]] | 1983-04-23 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/11686155X 11686155X] | [[Regionalhistoriker]]<br/>[[Archivar]] |- | [[:d:Q1458687|Q1458687]] | [[Johann Nikolaus Frers]] | 1895-08-06 | | [[Dorum]] | 1952-01-20 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/128206608 128206608] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]] |- | [[:d:Q94944361|Q94944361]] | [[Erich Adickes]] | 1895-11-16 | | [[Millm]] | 1969 | | [https://d-nb.info/gnd/143704435 143704435] | |- | [[:d:Q55692151|Q55692151]] | [[Dorothea Von der Osten]] | 1896 | | [[Misselwarden]] | 1985 | [[Wiesbaden]] | | [[Fotograaf]] |- | [[:d:Q78175|Q78175]] | [[Erich Vagts]] | 1896 | | [[Cuxhoben]] | 1980 | [[Bremen]] | [https://d-nb.info/gnd/124959245 124959245] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q25994661|Q25994661]] | [[Kurt Dietrich Schmidt]] | 1896 | | [[Uthleer]] | 1964 | | [https://d-nb.info/gnd/118759698 118759698] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Karkenhistoriker]] |- | [[:d:Q98508|Q98508]] | [[Curt Rothenberger]] | 1896-06-30 | [[Bild:Curt Rothenberger.JPG|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | 1959-09-01 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/123399505 123399505] | [[Richter]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]]<br/>[[Notar]]<br/>[[Landgerichtsrat]] |- | [[:d:Q18621716|Q18621716]] | [[Heinrich Detjen (Schriever)|Heinrich Detjen]] | 1896-08-11 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1031959580 1031959580] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1630111|Q1630111]] | [[Horst de Marées]] | 1896-10-25 | | [[Weimar]] | 1988-02-01 | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | [https://d-nb.info/gnd/119129760 119129760] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q1385831|Q1385831]] | [[Eymer Friedrich Illies]] | 1896-12-14 | | [[Gemeen Saans|Saans]] | 1962-09-28 | [[Builefeld]] | [https://d-nb.info/gnd/1034914898 1034914898] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q18603816|Q18603816]] | [[Adolf Peter Krönke]] | 1897-02-06 | | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | 1984-04-27 | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | [https://d-nb.info/gnd/103372422X 103372422X] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q34674741|Q34674741]] | [[Hermann Grauerholz]] | 1897-03-09 | | [[Gemeen Schippdörp]] | 1991-02-04 | [[Bremerhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/103473525X 103473525X] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Turner]] |- | [[:d:Q1447898|Q1447898]] | [[Franz Krause]] | 1897-05-20 | | [[Gemeen Hemmoor]] | 1979-10-29 | [[Wupperdaal]] | [https://d-nb.info/gnd/118715704 118715704] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q710631|Q710631]] | [[Arthur Mertins]] | 1898-04-25 | | [[Tels]] | 1979-12-09 | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | [https://d-nb.info/gnd/106628321 106628321] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q2638659|Q2638659]] | [[Albert Rodegerdts]] | 1898-09-23<br/>1898-02-23 | | [[Gemeen Belen]] | 1973-02-11 | | [https://d-nb.info/gnd/1035121271 1035121271] | [[local politician]] |- | [[:d:Q2041459|Q2041459]] | [[Ottomar Haxsen]] | 1898-10-27 | | [[Fleest (Landkreis Cuxhoben)|Fleest]] | 1972-09-19 | [[Bremerhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1034745409 1034745409] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1357024|Q1357024]] | [[Ernst-August von der Wense]] | 1899-01-11 | | [[Niegenstrelitz|Nieg Strelitz]] | 1966-01-30 | [[Gemeen Wingst]] | [https://d-nb.info/gnd/1035172755 1035172755] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q2645042|Q2645042]] | [[Alfred Goldberger]] | 1899-05-21 | | [[Gemeen Beverst]] | 1992-05-25 | [[New York]] | [https://d-nb.info/gnd/125618158 125618158] | [[Afkaat (Q613087)|Afkaat]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] |- | [[:d:Q98083|Q98083]] | [[Helmuth Friedrichs]] | 1899-09-22 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1945-02<br/>1945-12-31 | | [https://d-nb.info/gnd/130472263 130472263] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q107491607|Q107491607]] | [[Richard Auhagen]] | 19th century | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | | [[Architekt (Q42973)|Architekt]]<br/>[[hydraulic engineer]] |- | [[:d:Q38956116|Q38956116]] | [[Hanns Farenburg]] | 1900-02-28 | | [[Gemeen Steenau]] | 1964-06-03 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1061490696 1061490696] | [[television director]] |- | [[:d:Q694483|Q694483]] | [[Arno Pötzsch]] | 1900-04-25 | [[Bild:Büste Arno Pötsch in Cuxhaven.jpg|center|80px]] | [[Leipzig]] | 1956-04-19 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/116250348 116250348] | [[Schriever]]<br/>[[Lutheran pastor]]<br/>[[hymnwriter]] |- | [[:d:Q13188272|Q13188272]] | [[Ernst Söhl]] | 1901-02-23 | | [[Oosterbrook]] | 1990-03-09 | [[Helmworth]] | | [[Schriever]] |- | [[:d:Q94940475|Q94940475]] | [[Hubert Grüter]] | 1902 | | [[Velbert]] | 1987 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1078509972 1078509972] | [[Künstler]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[graphic artist]] |- | [[:d:Q102685|Q102685]] | [[Heinrich Schmidt-Barrien]] | 1902-01-19 | | [[Uthleer]] | 1996-12-09 | [[Gemeen Leendaal|Leendaal]] | [https://d-nb.info/gnd/119021714 119021714] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1457906|Q1457906]] | [[Friedrich-Wilhelm Lütt]] | 1902-05-06 | | [[Cuxhoben]] | 1973-06-27 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/130508276 130508276] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q107166471|Q107166471]] | [[Ernst Witte]] | 1902-07-09 | | [[Dorum]] | 1970 | | [https://d-nb.info/gnd/14350701X 14350701X] | |- | [[:d:Q24033407|Q24033407]] | [[Gerhard Meyer]] | 1903-01-16 | | [[Olenbrook (Landkreis Cuxhoben)|Olenbrook]] | 1973-12-30 | | [https://d-nb.info/gnd/1017513562 1017513562] | [[Ökonoom]] |- | [[:d:Q20605570|Q20605570]] | [[Ernst Drewes]] | 1903-03-21 | | [[Gemeen Kumbarg|Kumbarg]] | 1991-04-28 | [[Bronswiek]] | [https://d-nb.info/gnd/1123058253 1123058253] | [[Beamten]] |- | [[:d:Q1695894|Q1695894]] | [[Johann Pieper]] | 1903-12-20 | | [[Greetsiel]] | 1985-08-13 | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1035111896 1035111896] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q35772327|Q35772327]] | [[Anita Düvel]] | 1903-12-20 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1976-04-12 | [[Prien am Chiemsee]] | [https://d-nb.info/gnd/106199595X 106199595X] | [[Filmschauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]] |- | [[:d:Q22675125|Q22675125]] | [[Hans Hartwigk]] | 1904-02-10 | | [[Cuxhoben]] | 1991-09-18 | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/1275778208 1275778208] | [[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q916831|Q916831]] | [[Brigitte von Arnim]] | 1905-02-05 | | [[Rawicz]] | 1965-11-07 | [[Cuxhoben]] | | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1702730|Q1702730]] | [[Robert Fiedler]] | 1905-08-25 | | [[Bremerhoben]] | 1974-10-05 | [[Gemeen Lox]] | [https://d-nb.info/gnd/1034726471 1034726471] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q63985489|Q63985489]] | [[Emil Memmen]] | 1905-10-08 | | [[Stubben (Landkreis Cuxhoben)|Stubben]] | 1998-05-01 | | [https://d-nb.info/gnd/1186882220 1186882220] | [[ship captain]] |- | [[:d:Q51668503|Q51668503]] | [[Walter Knape]] | 1906-01-14 | | [[Bernburg]] | 2000-11-14 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/129290041 129290041] | [[conductor]] |- | [[:d:Q2158753|Q2158753]] | [[Robert Schormann]] | 1906-07-02 | | [[Dössen]] | 1962-03-07 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/130524980 130524980] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1794061|Q1794061]] | [[Kurt Schmidt-Klevenow]] | 1906-08-19 | [[Bild:Kurt Schmidt-Klevenow.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | 1980-01-30 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1037941624 1037941624] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] |- | [[:d:Q17323442|Q17323442]] | [[Ludwig Arps]] | 1907 | | [[Padingbüddel]] | 1974 | [[Gräfelfing]] | [https://d-nb.info/gnd/1154797333 1154797333] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q131909691|Q131909691]] | [[Klaus Messer]] | 1907-04-11 | | [[Gemeen Helmworth]] | 1942-01-19 | [[Staraya Russa]] | [https://d-nb.info/gnd/125141572 125141572] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Notar]]<br/>[[Gauführer]] |- | [[:d:Q1793952|Q1793952]] | [[Kurt Pester]] | 1907-08-10 | | [[Nobitz]] | 1945-04-21 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/136742327 136742327] | [[Mürger]] |- | [[:d:Q111021880|Q111021880]] | [[Ernst Wallhöfer]] | 1907-11-18 | | [[Olenbrook (Landkreis Cuxhoben)|Olenbrook]] | 1992-06-09 | | | |- | [[:d:Q2163336|Q2163336]] | [[Rolf Dircksen]] | 1907-11-25 | | [[Wremen]] | 1983-11-28 | [[Enger]] | [https://d-nb.info/gnd/13709048X 13709048X] | [[Ornitholoog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q72209|Q72209]] | [[Harro Schacht]] | 1907-12-15 | | [[Cuxhoben]] | 1943-01-13 | [[Natal]] | | [[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Militärperson]]<br/>[[Marineoffizier]]<br/>[[Soldaat]] |- | [[:d:Q18601191|Q18601191]] | [[Meta Grube]] | 1908-02-19 | | [[Ohrensfluchtermoor]] | 1988-01-18 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1053136757 1053136757] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q2274073|Q2274073]] | [[Servais Cabolet]] | 1908-04-24 | | [[Gemeen Hemmoor]]<br/>[[Warstood]] | 1976-05-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/1034676180 1034676180] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]]<br/>[[Marineoffizier]] |- | [[:d:Q50376401|Q50376401]] | [[Maria Dehn-Misselhorn]] | 1908-07-03 | | [[Appeln]] | 1980-05-04 | | [https://d-nb.info/gnd/139441611 139441611] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q4535448|Q4535448]] | [[Arthur Jüttner]] | 1908-08-18 | | [[Kattowitz]] | 2003-12-01 | [[Braamst (Oortschop)|Braamst]] | [https://d-nb.info/gnd/118981749 118981749] | [[Militärperson]] |- | [[:d:Q50282236|Q50282236]] | [[Heinrich Sievers (Q50282236)|Heinrich Sievers]] | 1908-08-20 | | [[Dorum]] | 1999-09-17 | | [https://d-nb.info/gnd/118614126 118614126] | [[editor]]<br/>[[musicologist]] |- | [[:d:Q1505753|Q1505753]] | [[Georg Rieper]] | 1909 | [[Bild:Georg Rieper.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Steenau]] | 1982 | [[Bremen]] | | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q1600741|Q1600741]] | [[Heinz Petermann]] | 1909-01-23 | | [[Braamst (Oortschop)|Braamst]] | 1972 | | [https://d-nb.info/gnd/1035114844 1035114844] | [[Buur]] |- | [[:d:Q2562698|Q2562698]] | [[Werner Stelly]] | 1909-06-25 | | [[Gemeen Kumbarg|Kumbarg]] | 1997-08-31 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1049557174 1049557174] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]] |- | [[:d:Q23061059|Q23061059]] | [[Jürgen Tern]] | 1909-07-01 | | [[Lee (Landkreis Cuxhoben)|Lee]] | 1975-02-20 | [[Frankfort an’n Main]] | [https://d-nb.info/gnd/117273309 117273309] | [[Schriever]]<br/>[[Journalist]]<br/>[[editor]]<br/>[[opinion journalist]] |- | [[:d:Q1598821|Q1598821]] | [[Heinrich Schröder (1909–1989)|Heinrich Schröder]] | 1909-08-23 | | [[Sells]] | 1989-02-28 | [[Bremerhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1035133865 1035133865] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1515397|Q1515397]] | [[Gert von der Osten]] | 1910-05-17 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1983-11-30 | [[Brühl (Rhienland)|Brühl]] | [https://d-nb.info/gnd/118590448 118590448] | [[Kunsthistoriker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q110523475|Q110523475]] | [[Gerhard Stoelker]] | 1910-05-26 | | [[Neenhusen]] | | | | [[Marineoffizier]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]] |- | [[:d:Q122008|Q122008]] | [[Heinrich Hoffmann]] | 1910-08-17 | | [[Bottrop]] | 1998-01-29 | [[Wehden]] | [https://d-nb.info/gnd/1119762561 1119762561] | [[Marineoffizier]] |- | [[:d:Q29413588|Q29413588]] | [[Jürgen Ulderup]] | 1910-10-11 | | [[Cuxhoben]] | 1991-04-23 | [[Haldem]] | [https://d-nb.info/gnd/119488760 119488760] | [[Ünnernehmer]]<br/>[[Mäzen]] |- | [[:d:Q21039215|Q21039215]] | [[Franz Rotter]] | 1910-10-27 | | [[Komárom]] | 1989-09-06 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/12882042X 12882042X] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] |- | [[:d:Q20606845|Q20606845]] | [[Walter Klie]] | 1910-12-26 | | [[Wisch (Gemeen Kumbarg)|Wisch]] | | | | [[Schriever]] |- | [[:d:Q993848|Q993848]] | [[Bruno Stöwsand]] | 1911-01-27 | | [[Cuxhoben]] | 1996-02-24 | [[Cuxhoben]] | | [[Journalist]]<br/>[[editor-in-chief]] |- | [[:d:Q120692|Q120692]] | [[Hans-Joachim Wegener]] | 1911-05-18 | | [[Wieszyno]] | 1993-08-31 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1035178028 1035178028] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q23061562|Q23061562]] | [[Werner Knop]] | 1911-12-29 | | [[Cuxhoben]] | 1970-10-01 | | [https://d-nb.info/gnd/1152844660 1152844660] | [[Journalist]] |- | [[:d:Q1579765|Q1579765]] | [[Hans Georg Schütz]] | 1912-03-02<br/>1912-03-21 | | [[Stettin]] | 1976-06-05 | [[Gemeen Hemmoor]] | [https://d-nb.info/gnd/134647130 134647130] | [[Komponist]]<br/>[[Baas von en Musikgrupp]]<br/>[[film score composer]]<br/>[[accordionist]]<br/>[[pianist]] |- | [[:d:Q75119|Q75119]] | [[August Dieckmann]] | 1912-05-29 | [[Bild:August Dieckmann.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Kumbarg|Kumbarg]] | 1943-10-10 | [[Dnieper]] | | [[Offzeer]] |- | [[:d:Q5740470|Q5740470]] | [[Hermann-Albert Schrader]] | 1913-02-10 | | [[Gemeen Beverst]] | 1942-06-13 | [[Sevastopol]] | | |- | [[:d:Q1603593|Q1603593]] | [[Helmut Grube]] | 1913-11-21 | | [[Hameln]] | 1980-01-08 | [[Gemeen Hemmoor]] | [https://d-nb.info/gnd/1034738631 1034738631] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q5735215|Q5735215]] | [[Herbert Panknin]] | 1913-12-27 | | [[Szczecinek]] | 2001-03-15 | [[Gemeen Langen]] | | [[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]] |- | [[:d:Q1512324|Q1512324]] | [[Gerhard Reintanz]] | 1914-03-01 | | [[Cuxhoben]] | 1997-11-18 | [[Halle (Saale)]] | [https://d-nb.info/gnd/104604205X 104604205X] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q10294270|Q10294270]] | [[Heino Bohmann]] | 1914-03-11 | | [[Holsseln]] | 1942-09-12 | [[Nöördlike Iessee|Arktische Ozean]] | | [[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]]<br/>[[Marineoffizier]] |- | [[:d:Q1464946|Q1464946]] | [[Günter Schlichting-von Rönn]] | 1914-04-13 | | [[Kiel]] | 1976-04-01 | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1339566893 1339566893] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q21033109|Q21033109]] | [[Julius Brumsack]] | 1915-01-19 | [[Bild:Julius 1932.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Beverst]] | 2011-10-22 | [[Ollnborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1173384332 1173384332] | |- | [[:d:Q95296253|Q95296253]] | [[Heinz Asendorf]] | 1915-02-03 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/117732982 117732982] | |- | [[:d:Q36647879|Q36647879]] | [[Otto Tinschert]] | 1915-03-02 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 2006-05-16 | [[Guatemala City]] | [https://d-nb.info/gnd/1056305231 1056305231] | [[Soldaat]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Marineoffizier]]<br/>[[Botaniker]] |- | [[:d:Q7377239|Q7377239]] | [[Rudolf Kurz]] | 1916-01-29 | [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-2006-0085, Karl Koch.jpg|center|80px]] | [[Kiel]] | 1979-06-12 | [[Cuxhoben]] | | |- | [[:d:Q10293740|Q10293740]] | [[Hans-Joachim Bertelsmann]] | 1916-04-29 | | [[Cuxhoben]] | 1944-02-19 | [[Atlantik]] | | [[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]]<br/>[[Marineoffizier]] |- | [[:d:Q96761802|Q96761802]] | [[Klaus Hornbostel]] | 1916-06-04 | | [[Cuxhoben]] | 2013-07-17 | [[Tübingen]] | | [[Soldaat]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Marineoffizier]] |- | [[:d:Q5649624|Q5649624]] | [[Hans-Jürgen Burmester]] | 1916-06-11 | | [[Gemeen Loomst]] | 1998-09-22 | [[Witzeeze]] | | |- | [[:d:Q1505311|Q1505311]] | [[Georg Manecke]] | 1916-06-13 | | | 1990-01-06 | [[Beers]] | [https://d-nb.info/gnd/1209300680 1209300680] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1580157|Q1580157]] | [[Hans Helmcke]] | 1917 | | [[Cuxhoben]] | 1973-08-16 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1302651544 1302651544] | [[Bordellbesitter]] |- | [[:d:Q110559607|Q110559607]] | [[Helmut von Tippelskirch]] | 1917-12-07 | | [[Cuxhoben]] | 1943-05-04 | [[Atlantik]] | | [[Marineoffizier]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]] |- | [[:d:Q105079648|Q105079648]] | [[Hank Piro]] | 1917-12-20 | | [[Noordholt (Oortschop)|Gemeen Noordholt]] | 2011-04-18 | | | [[American football player]] |- | [[:d:Q91213814|Q91213814]] | [[Henry Stewart Treviranus]] | 1918-09-19 | | [[Cuxhoben]] | 2008-02-29 | | | [[equestrian]] |- | [[:d:Q105372233|Q105372233]] | [[Lisa Menco]] | 1918-10-13 | | [[Cuxhoben]] | 1940s | | | |- | [[:d:Q42972270|Q42972270]] | [[Heinz Bürgel]] | 1918-11-12 | | [[Cuxhoben]] | 1983-06-30 | | | |- | [[:d:Q18602755|Q18602755]] | [[Wilhelm Hartung]] | 1919 | | [[Westerwisch (Cuxhoben)|Westerwisch]] | 2003-11-28 | | [https://d-nb.info/gnd/123518547 123518547] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q110492961|Q110492961]] | [[Hans-Walter Pahl]] | 1919-08-16 | | [[Cuxhoben]] | No/unknown value | | | [[Marineoffizier]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]] |- | [[:d:Q2561670|Q2561670]] | [[Werner Kammann]] | 1919-09-17 | | [[Cuxhoben]] | 1985-11-20 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1034923331 1034923331] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q19958951|Q19958951]] | [[Walter Behrends]] | 1919-09-30 | | [[Ringst (Oortschop)|Ringst]] | 1990-11-02 | | | |- | [[:d:Q110515918|Q110515918]] | [[Paul-Heinrich Sass]] | 1919-10-03 | | [[Cuxhoben]] | 1944-01-29 | [[Biskai]] | | [[Marineoffizier]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]] |- | [[:d:Q15444352|Q15444352]] | [[Volker Starke]] | 1920-02-02 | | [[Cuxhoben]] | 2002-04-04 | | [https://d-nb.info/gnd/1030129290 1030129290] | [[Journalist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q6536566|Q6536566]] | [[Magda Roos]] | 1920-04-29 | [[Bild:Magda Roos.JPG|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | 1976-07-16 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/134296281 134296281] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q5650349|Q5650349]] | [[Hans Krumminga]] | 1920-05-06 | | [[Bokel (Q668186)|Bokel]] | 1943-11-28 | [[Apostolove]] | | |- | [[:d:Q71262|Q71262]] | [[Walter Schuck]] | 1920-07-20 | | [[Frankenholz]] | 2015-03-27 | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | [https://d-nb.info/gnd/132908719 132908719] | [[Fleger]]<br/>[[Militärperson]]<br/>[[veteran]] |- | [[:d:Q95305725|Q95305725]] | [[Gisela Jahn]] | 1920-08-15 | | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | 2024-03-19 | | [https://d-nb.info/gnd/133764966 133764966] | |- | [[:d:Q127786687|Q127786687]] | [[Josef Škop]] | 1921-03-30 | | | 1957-11-11 | [[Elv]] | | |- | [[:d:Q10273591|Q10273591]] | [[Erich Faust]] | 1921-04-22 | | [[Cuxhoben]] | 1944-08-14 | [[Biskai]] | | [[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]]<br/>[[Marineoffizier]] |- | [[:d:Q1400125|Q1400125]] | [[Klaus Bemmer]] | 1921-07-15 | [[Bild:Bemmerselbstbildnis.jpg|center|80px]] | [[Gaggenau]] | 1979-11-17 | [[Luunst]] | [https://d-nb.info/gnd/1034668374 1034668374] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Restaurater]] |- | [[:d:Q16887951|Q16887951]] | [[Jo Filke]] | 1921-10-09 | | [[Głuchołazy]] | 2001-09-11 | [[Gemeen Schippdörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1173439196 1173439196] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q133682197|Q133682197]] | [[Ursula Becker-Mosbach]] | 1922<br/>1922-12-23 | | [[Balikpapan]] | 2002-06-12<br/>2002 | [[Gemeen Hemmoor]] | [https://d-nb.info/gnd/1189983605 1189983605] | [[woman photographer]] |- | [[:d:Q91636|Q91636]] | [[Rudolf Haag]] | 1922 | [[Bild:Haag color 300 dpi v003 jpg.jpg|center|80px]] | [[Tübingen]] | 2016-01-05 | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | [https://d-nb.info/gnd/124520987 124520987] | [[Physiker (Q169470)|Physiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q111223|Q111223]] | [[Udo von Soosten]] | 1923-03-24 | | [[Wehdel]] | 1986-08-05 | [[Bad Öinusen]] | [https://d-nb.info/gnd/1035150964 1035150964] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1048299|Q1048299]] | [[Cassen Eils]] | 1923-07-04 | [[Bild:Cassen Eils.jpg|center|80px]] | [[Nördernee]] | 2010-01-06 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1111425809 1111425809] | |- | [[:d:Q1581680|Q1581680]] | [[Hans Peter Jürgens]] | 1924-03-03 | [[Bild:Hans Peter Jürgens (Kiel 66.296).jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | 2018-10-11 | | [https://d-nb.info/gnd/119008750 119008750] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[ship captain]]<br/>[[Cape Horner]] |- | [[:d:Q2807339|Q2807339]] | [[Werner Schröder]] | 1924-09-15 | [[Bild:Werner Schröder (Theologe).jpg|center|80px]] | [[Lee (Landkreis Cuxhoben)|Lee]] | 2019-10-13 | | | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q105051|Q105051]] | [[Werner Tiet]] | 1924-09-20 | | [[Gemeen Neenkarken]] | 1984-05-02 | [[Gemeen Neenkarken]] | [https://d-nb.info/gnd/1053243081 1053243081] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1729691|Q1729691]] | [[Karl-Arnold Eickmeyer]] | 1925-06-07 | | [[Worth (Cuxhoben)|Worth]] | 2007-10-12 | | [https://d-nb.info/gnd/1118917944 1118917944] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Imker]] |- | [[:d:Q108698186|Q108698186]] | [[Gustav Schröder]] | 1925-11-05 | | [[Kotzenau]] | 1960-06-13 | [[Elv]]<br/>[[Boizenburg/Elbe]] | | |- | [[:d:Q1299459|Q1299459]] | [[Hartmut Nöldeke]] | 1926-01-10 | | [[Cuxhoben]] | 2013-02-09 | [[Schortens]] | [https://d-nb.info/gnd/124675247 124675247] | [[Militärhistoriker]]<br/>[[Sakenbökerschriever]] |- | [[:d:Q112056111|Q112056111]] | [[Hein Carstens]] | 1926-01-23 | | [[Wremen]] | 2022-03-02 | | | [[Journalist]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q20607069|Q20607069]] | [[Karl Leifermann]] | 1926-02-28 | [[Bild:Karl Leifermann 1985.jpg|center|80px]] | [[Schippdörp]] | 1995-09-27 | [[Bremerhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/134442520 134442520] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q123458382|Q123458382]] | [[Adolf Wohlers]] | 1927 | | [[Millm]] | 2018-05-09 | | [https://d-nb.info/gnd/12115355X 12115355X] | [[Buur]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q106251227|Q106251227]] | [[Gerda Zimmermann]] | 1927 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Ballettdanzer]] |- | [[:d:Q65555628|Q65555628]] | [[Franz von Klenck]] | 1927-04-26 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1958-09-12 | [[Köln]] | | [[jazz musician]]<br/>[[saxophonist]] |- | [[:d:Q61924268|Q61924268]] | [[Hermann Ringeling]] | 1928-01-12 | | [[Cuxhoben]] | 2014-02-03 | | [https://d-nb.info/gnd/119135647 119135647] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q1435323|Q1435323]] | [[Horst von Hassel]] | 1928-05-24 | | [[Gemeen Langen]] | 2020-06-05 | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q131349710|Q131349710]] | [[Burchard Scheper]] | 1928-09-05 | | [[Gemeen Langen]] | 2014-11-29 | [[Bremerhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/129440590 129440590] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Archivar]] |- | [[:d:Q13424072|Q13424072]] | [[Heinz Hermann Brauer]] | 1929-05-30 | | [[Gemeen Langen]] | 2016-01-31 | | [https://d-nb.info/gnd/12296702X 12296702X] | [[Richter]] |- | [[:d:Q1462656|Q1462656]] | [[Friedrich Vogel (Q1462656)|Friedrich Vogel]] | 1929-06-02 | [[Bild:Bundesarchiv B 145 Bild-F073880-0008, Bonn, Bundesrat, Antrittsrede Bundesratspräsident (cropped).jpg|center|80px]] | [[Hahnenknoop]] | 2005-12-09 | [[Warnduorp]] | [https://d-nb.info/gnd/1030486352 1030486352] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Notar]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] |- | [[:d:Q85423107|Q85423107]] | [[Friedrich Wilhelm Riedel]] | 1929-10-24 | | [[Cuxhoben]] | 2020-09-10 | | [https://d-nb.info/gnd/121041042 121041042] | [[musicologist]] |- | [[:d:Q1612419|Q1612419]] | [[Hermann Rauhe]] | 1930-03-06 | [[Bild:Hermann Rauhe CJD Koenigswinter.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Wannen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/12080994X 12080994X] | [[musicologist]]<br/>[[Musikpädagoog]]<br/>[[Sakenbökerschriever]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[pianist]]<br/>[[conductor]]<br/>[[Komponist]] |- | [[:d:Q1611206|Q1611206]] | [[Hermann Gerken]] | 1931-04-28 | [[Bild:HermannGerken2011-01.JPG|center|80px]] | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 2024-02-17 | | [https://d-nb.info/gnd/1111425116 1111425116] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1300602|Q1300602]] | [[Friwi Sternberg]] | 1931-05-23 | | [[Lauenburg]] | 2018-03-18 | [[Beers]] | [https://d-nb.info/gnd/134530594 134530594] | [[Musikpädagoog]]<br/>[[Sakenbökerschriever]]<br/>[[Musiker]]<br/>[[Komponist]] |- | [[:d:Q1577139|Q1577139]] | [[Hans-Heinrich Eilers]] | 1931-08-30 | | [[Cuxhoben]] | 2019-08-07 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/1034721054 1034721054] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q29642185|Q29642185]] | [[Frijo Müller-Belecke]] | 1932 | | [[Delitzsch]] | 2008 | [[Gemeen Hemmoor]] | [https://d-nb.info/gnd/1034657348 1034657348] | [[art educator]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] |- | [[:d:Q53568843|Q53568843]] | [[Horst Kirschner]] | 1932-08-20 | | [[Gemeen Langen]] | 2022-11-19 | | [https://d-nb.info/gnd/1021217107 1021217107] | [[dentist]] |- | [[:d:Q1745742|Q1745742]] | [[Klaus Staudt]] | 1932-09-14 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/118616935 118616935] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[graphic artist]]<br/>[[visual artist]] |- | [[:d:Q66817640|Q66817640]] | [[Udo Vogel]] | 1933-03-16 | [[Bild:Prof. Udo Vogel Foto.jpg|center|80px]] | [[Tels]] | 2015-02-14 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/172438713 172438713] | [[Boinschenör]] |- | [[:d:Q1320948|Q1320948]] | [[Hermann Fischer (Q1320948)|Hermann Fischer]] | 1933-05-18 | | [[Cuxhoben]] | 2012-06-11 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/122826434 122826434] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[educator]]<br/>[[professor]] |- | [[:d:Q1388926|Q1388926]] | [[Klaus Höpcke]] | 1933-11-27 | [[Bild:DIE LINKE Bundesparteitag Mai 2014 Höpcke, Klaus.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | 2023-10-14 | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/119426668 119426668] | [[Journalist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1351778|Q1351778]] | [[Horst Eylmann]] | 1933-12-01 | | [[Gemeen Oosten]] | 2014-02-13 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/121692957 121692957] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q63533486|Q63533486]] | [[Lutz Lesle]] | 1934-01-17 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/109141539 109141539] | [[Bibliothekar]] |- | [[:d:Q980391|Q980391]] | [[Hans Haider]] | 1935 | | [[Cuxhoben]] | 2010-11-20 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/134395646 134395646] | [[Komponist]]<br/>[[Gitarrspeler]]<br/>[[musical instrument maker]]<br/>[[Musiker]] |- | [[:d:Q109122|Q109122]] | [[Martin Döscher]] | 1935-02-03 | | [[Köhlen (Landkreis Cuxhoben)|Köhlen]] | 2019-09-22 | | [https://d-nb.info/gnd/1034711482 1034711482] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q13188423|Q13188423]] | [[Heinz Fick]] | 1935-03-31 | | [[Gemeen Himmelpoorten|Himmelpoorten]] | 1996-09-03 | [[Ox]] | [https://d-nb.info/gnd/1034726579 1034726579] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1604097|Q1604097]] | [[Helmut Salzinger]] | 1935-12-27 | | [[Essen]] | 1993-12-03 | [[Godshem]] | [https://d-nb.info/gnd/119415402 119415402] | [[Journalist]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q15479786|Q15479786]] | [[Gerd Hölscher]] | 1936-05-03 | | [[Beers]] | 2004-01-17 | [[Builefeld]] | [https://d-nb.info/gnd/118829440 118829440] | [[draftsperson]] |- | [[:d:Q2077442|Q2077442]] | [[Peter Paterna]] | 1937-12-22 | [[Bild:Peter Paterna.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | 2018-10-30 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1211367193 1211367193] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q56461661|Q56461661]] | [[Rudi Steinkamp]] | 1938 | | [[Dorum]] | | | | [[basketball official]] |- | [[:d:Q20606953|Q20606953]] | [[Horst Kuhlins]] | 1938-01-28 | | [[Cuxhoben]] | 2013-12-09 | | | [[Schriever]] |- | [[:d:Q2140808|Q2140808]] | [[Reinhard Krückemeyer]] | 1938-04-06 | | [[Cuxhoben]] | 2007-10-31 | [[Kuşadası]] | [https://d-nb.info/gnd/1098925262 1098925262] | [[Boxer]] |- | [[:d:Q2061451|Q2061451]] | [[Paul Neese]] | 1939-04-10 | | [[Gemeen Hemmoor]] | 2000-04-03 | | [https://d-nb.info/gnd/1035101424 1035101424] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q122921021|Q122921021]] | [[Gerhard Tiedemann]] | 1939-09-23 | | [[Bornbarg]] | 1972-08-31 | | | [[Ornitholoog]] |- | [[:d:Q126809|Q126809]] | [[Peter Schütt (Q126809)|Peter Schütt]] | 1939-12-10 | | [[Gemeen Hemmoor]] | | | [https://d-nb.info/gnd/119082764 119082764] | [[Journalist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q1716955|Q1716955]] | [[Jürgen Abraham]] | 1940-10-17 | [[Bild:Agrarium2012-05-04no24.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q99694073|Q99694073]] | [[Enno Kleinert]] | 1941 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Fotograaf]] |- | [[:d:Q11778348|Q11778348]] | [[Michael Hahn]] | 1941-05-07 | [[Bild:Michael Hahn 2006.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 2014-07-12 | | [https://d-nb.info/gnd/118719890 118719890] | [[Indoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q2074879|Q2074879]] | [[Peter Fischer (Q2074879)|Peter Fischer]] | 1941-07-10 | | [[Berlin]] | 2019-02-01 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/130802220 130802220] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q18601096|Q18601096]] | [[Traute Brüggebors]] | 1942 | | [[Spiek]] | | | [https://d-nb.info/gnd/133798224 133798224] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q2162784|Q2162784]] | [[Roland Hanewald]] | 1942-03-15 | [[Bild:Roland Hanewald.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/120179784 120179784] | [[Journalist]]<br/>[[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Sakenbökerschriever]] |- | [[:d:Q95233027|Q95233027]] | [[Heine Schoof]] | 1942-11-18 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1047738155 1047738155] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Schauspeler]] |- | [[:d:Q109923631|Q109923631]] | [[Uwe Liszkowski]] | 1943-09-12 | | [[Gemeen Geversdörp]] | | | | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] |- | [[:d:Q32752980|Q32752980]] | [[Dieter Hartwig]] | 1943-10-05 | [[Bild:D-hartwig foto 2002.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/111738881 111738881] | [[Politoloog]] |- | [[:d:Q2136577|Q2136577]] | [[Reent Reins]] | 1943-10-10 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/134046005 134046005] | [[Spreker]]<br/>[[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q88467254|Q88467254]] | [[Dorothea Hagena]] | 1944-01-08 | | [[Gemeen Lox]] | | | [https://d-nb.info/gnd/106218131X 106218131X] | [[Schauspeler]]<br/>[[audio drama actor]] |- | [[:d:Q2589680|Q2589680]] | [[Wolfgang Gerke]] | 1944-02-03 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/122278542 122278542] | [[Ökonoom]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q824027|Q824027]] | [[Bernd Ravens]] | 1944-05-30 | [[Bild:14-07-16-bernd-ravens-01.jpg|center|80px]] | [[Drangst]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q916089|Q916089]] | [[Brigitte Adler]] | 1944-06-22 | | [[Drangst]] | 2004-10-25 | [[Würzborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1022965387 1022965387] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q105836012|Q105836012]] | [[Walter Tenfelde]] | 1944-06-29 | | [[Drangst]] | | | [https://d-nb.info/gnd/130125008 130125008] | |- | [[:d:Q2591867|Q2591867]] | [[Wolfgang von Geldern]] | 1944-11-04 | [[Bild:KAS-Geldern, Wolfgang von-Bild-3006-1.jpg|center|80px]] | [[Dorum]] | | | [https://d-nb.info/gnd/107980681 107980681] | [[Notar]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] |- | [[:d:Q807332|Q807332]] | [[Barbara Ambrosius]] | 1944-11-25 | | [[Drangst]] | 2023-07-28 | | [https://d-nb.info/gnd/132533316 132533316] | [[Richter]] |- | [[:d:Q1322661|Q1322661]] | [[Tony Hendrik]] | 1945-03-04 | | [[Beers]] | | | [https://d-nb.info/gnd/134403061 134403061] | [[Komponist]]<br/>[[Musikproduzent]]<br/>[[songwriter]] |- | [[:d:Q2444903|Q2444903]] | [[Torsten Lange]] | 1945-03-16 | [[Bild:Torsten Lange.jpg|center|80px]] | [[Drangst]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1276237685 1276237685] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1729403|Q1729403]] | [[Karin Blumberger-Sauerteig]] | 1945-04-03 | | [[Drangst]] | | | | [[Diplomat]] |- | [[:d:Q108112|Q108112]] | [[Rainer Feist]] | 1945-04-12 | [[Bild:Rainer Feist.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | 2007-05-19 | [[Timmendorfer Strand]] | [https://d-nb.info/gnd/1131256700 1131256700] | [[Militärperson]] |- | [[:d:Q1624501|Q1624501]] | [[Holger Fischer (Q1624501)|Holger Fischer]] | 1946 | | [[Noordholt (Oortschop)|Gemeen Noordholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/12158366X 12158366X] | [[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q813167|Q813167]] | [[Beate Morgenstern]] | 1946-04-15 | [[Bild:Beate Morgenstern, Dortmund 2017.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/119304732 119304732] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1121455|Q1121455]] | [[Werner Hoyer]] | 1946-06-15 | | [[Drangst]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q114038|Q114038]] | [[Emil Schmalfuß]] | 1946-07-30 | | [[Gemeen Helmworth]] | | | | [[Richter]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1362823|Q1362823]] | [[Fiete Münzner]] | 1946-08-05 | | [[Cuxhoben]] | 2015-03-04 | [[Seelze]] | [https://d-nb.info/gnd/134468902 134468902] | [[Musiker]]<br/>[[Feernsehmoderator]]<br/>[[Singer]] |- | [[:d:Q1605494|Q1605494]] | [[Henning Hoops]] | 1946-12-16 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1298800633 1298800633] | [[Militärperson]] |- | [[:d:Q95341986|Q95341986]] | [[Ulrich Schröder]] | 1947 | | [[Gemeen Bülkau]] | | | [https://d-nb.info/gnd/133375285 133375285] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Schriever (Q482980)|Schriever]] |- | [[:d:Q2427527|Q2427527]] | [[Thomas Stöwsand]] | 1947 | | [[Cuxhoben]] | 2006-10-05 | [[Schwaz]] | [https://d-nb.info/gnd/1130346218 1130346218] | [[Cellospeler]] |- | [[:d:Q13188952|Q13188952]] | [[Ulf-Thomas Lesle]] | 1947-04-18 | | [[Cuxhoben]] | 2023-02-08 | | [https://d-nb.info/gnd/108982629 108982629] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1786385|Q1786385]] | [[Kralle Krawinkel]] | 1947-04-21 | [[Bild:Gert "Kralle" Krawinkel (cropped).jpg|center|80px]] | [[Willemshaven]] | 2014-02-16 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/134818946 134818946] | [[Musiker]]<br/>[[Gitarrspeler]] |- | [[:d:Q15431299|Q15431299]] | [[Wolfgang Wittrock]] | 1947-05-01 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1028625405 1028625405] | [[art dealer]] |- | [[:d:Q89046775|Q89046775]] | [[Astrid Janson]] | 1947-06-09 | | [[Cappel (Neddersassen)|Cappel]] | | | | |- | [[:d:Q566559|Q566559]] | [[Annette Faße]] | 1947-09-06 | | [[Imßen (Oortschop)|Imßen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1024148211 1024148211] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1342945|Q1342945]] | [[Siegfried Breuer]] | 1947-12-22 | | [[Mulsen (Land Wusten)|Mulsen]] | 2018-05-02 | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q113774548|Q113774548]] | [[Jan-A. Bühner]] | 1948-01-20 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/108670775 108670775] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Pastoor]] |- | [[:d:Q126689347|Q126689347]] | [[Gerhard Nikolaus]] | 1948-01-31 | | [[Cuxhoben]] | 2023-03-31 | [[Cuxhoben]] | | [[Ornitholoog]]<br/>[[conservationist]] |- | [[:d:Q1083322|Q1083322]] | [[Frank Horch]] | 1948-02-25 | [[Bild:Frank Horch - Verkehrsministerkonferenz Köln-3300.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Geversdörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/101325337X 101325337X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q15275414|Q15275414]] | [[Ute Wedemeier]] | 1948-04-10 | | [[Lüttwöhrn]] | | | [https://d-nb.info/gnd/121730746X 121730746X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q130762651|Q130762651]] | [[Gerd Peyke]] | 1948-06-27 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1175568880 1175568880] | [[Geograaf (Q901402)|Geograaf]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q120660|Q120660]] | [[Uwe Biester]] | 1948-09-03 | [[Bild:Landtag Niedersachsen DSCF7192.JPG|center|80px]] | [[Lee (Landkreis Cuxhoben)|Lee]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1034655361 1034655361] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q41335863|Q41335863]] | [[Achim Duchow]] | 1948-10-07 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1993-09-16 | [[Düsseldörp]] | [https://d-nb.info/gnd/109098064 109098064] | [[Fotograaf]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] |- | [[:d:Q1275521|Q1275521]] | [[Günther Rüther]] | 1948-10-16 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/109302567 109302567] | [[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1929777|Q1929777]] | [[Michael Weisser]] | 1948-10-18 | [[Bild:Michael-Weisser.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/118831135 118831135] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1085676|Q1085676]] | [[Christoph Radke]] | 1949 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Künstler]] |- | [[:d:Q64355049|Q64355049]] | [[Rolf Geffken]] | 1949-02-12 | [[Bild:Dr. Rolf Geffken.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Wingst]] | 2023-04-26 | | [https://d-nb.info/gnd/119150948 119150948] | [[Afkaat|Avkaat]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q1605760|Q1605760]] | [[Reiner Benecke]] | 1949-08-27 | | [[Cuxhoben]] | 2017-08-08 | | [https://d-nb.info/gnd/137746938 137746938] | [[Neuroloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Dokter (Medizin)|Dokter]] |- | [[:d:Q66088911|Q66088911]] | [[Thomas Lambrecht]] | 20th century | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Basketballspeler (Q3665646)|Basketballspeler]] |- | [[:d:Q110096855|Q110096855]] | [[Jörg Otto Meier]] | 1950 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/118820885 118820885] | [[Fotograaf]] |- | [[:d:Q1788934|Q1788934]] | [[Kriki]] | 1950 | | [[Gemeen Loomst]] | | | [https://d-nb.info/gnd/113652011 113652011] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1889468|Q1889468]] | [[Manfred Zöllmer]] | 1950-08-29 | [[Bild:Zöllmer, Manfred-1929.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Bülkau]] | | | [https://d-nb.info/gnd/189551046 189551046] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q23062636|Q23062636]] | [[Karl Hemeyer]] | 1950-10-21 | | [[Oolluunbarg]] | | | [https://d-nb.info/gnd/142792284 142792284] | [[Schauspeler]]<br/>[[Schriever (Q482980)|Schriever]] |- | [[:d:Q1446841|Q1446841]] | [[Hans-Jürgen Weißbach]] | 1950-12-29 | | [[Worth (Cuxhoben)|Worth]] | | | [https://d-nb.info/gnd/139869905 139869905] | [[Sozioloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1575825|Q1575825]] | [[Hanne Kulessa]] | 1951 | [[Bild:Hanne-Kulessa 1985 ©Petra-Kammann.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Lox]] | 2022-07-24 | | [https://d-nb.info/gnd/12324112X 12324112X] | [[Journalist]]<br/>[[Radiomoderator]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q38388723|Q38388723]] | [[Maria Spieker]] | 1951-09-23 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1409708|Q1409708]] | [[Jörg Schulz]] | 1953-10-15 | [[Bild:Joerg Schulz 2008-05-02-D.jpg|center|80px]] | [[Rechtenfleth]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1035129825 1035129825] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q100567|Q100567]] | [[Claus Johannßen]] | 1953-12-20 | [[Bild:Claus Johannßen 01.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1131383583 1131383583] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1484733|Q1484733]] | [[Petra Haffter]] | 1953-12-29 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/137411960 137411960] | [[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Filmproduzent]] |- | [[:d:Q48870249|Q48870249]] | [[Michael Meyer-Blanck]] | 1954 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/120562081 120562081] | [[liturgist]] |- | [[:d:Q113748329|Q113748329]] | [[Cornelia Essner]] | 1954 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1198415924 1198415924] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] |- | [[:d:Q1083341|Q1083341]] | [[Christina von Haaren]] | 1954 | | [[Beers]] | | | [https://d-nb.info/gnd/129104574 129104574] | [[professor]]<br/>[[ecologist]] |- | [[:d:Q95724124|Q95724124]] | [[Volker Woest]] | 1954 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1194204600 1194204600] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[chemistry didactician]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q824221|Q824221]] | [[Bernd Schönemann]] | 1954-07-17 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/110466926 110466926] | [[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q2141421|Q2141421]] | [[Reinhold J. W. Schaube]] | 1955-01-23 | | [[Beers]] | 2021-06-24 | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q92675534|Q92675534]] | [[Ronald Hübner]] | 1955-02-27 | | [[Dieksenn]] | | | [https://d-nb.info/gnd/120439430X 120439430X] | [[Wetenschopper]] |- | [[:d:Q113804665|Q113804665]] | [[Gunnar Lehmann]] | 1955-05-05 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1036102432 1036102432] | |- | [[:d:Q1078077|Q1078077]] | [[Christa Hein]] | 1955-08-25 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/120764911 120764911] | [[Översetter]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q16005925|Q16005925]] | [[Ralf Gründer]] | 1955-10-15 | | [[Beers]] | | | [https://d-nb.info/gnd/132688328 132688328] | [[Fotograaf]]<br/>[[Kameramann]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]] |- | [[:d:Q15441020|Q15441020]] | [[Wolfgang Vockel]] | 1955-12-19 | [[Bild:Wolfgang Vockel (2016).jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1190585332 1190585332] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q81212303|Q81212303]] | [[Erwin Heiber]] | 1956-03-01 | | [[Gemeen Hemmoor]] | | | | [[Boxer]] |- | [[:d:Q15438541|Q15438541]] | [[Martin Schneider-Jacoby]] | 1956-07-14 | | [[Cuxhoben]] | 2012-08-15 | [[Radolfzell am Bodensee]] | [https://d-nb.info/gnd/173125891 173125891] | [[Ornitholoog]] |- | [[:d:Q750910|Q750910]] | [[Astrid Vockert]] | 1956-11-27 | [[Bild:Astrid Vockert (Martin Rulsch) 2.jpg|center|80px]] | [[Sells]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1025526562 1025526562] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q62590|Q62590]] | [[Arno Stabbert]] | 1956-12-31 | [[Bild:Arno Stabbert 2007 by-RaBoe 01.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q2080134|Q2080134]] | [[Petra Böttcher]] | 1957 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/174190719 174190719] | [[Künstler]] |- | [[:d:Q80948533|Q80948533]] | [[Christoph Hinkelmann]] | 1957-02-14 | | [[Lee (Landkreis Cuxhoben)|Lee]] | | | | [[Ornitholoog]] |- | [[:d:Q13188769|Q13188769]] | [[Peter Kämpfert]] | 1957-03-11 | | [[Bülkau]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1034921754 1034921754] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q90877652|Q90877652]] | [[Dorothea Schröder]] | 1957-04-25 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/128443596 128443596] | [[musicologist]]<br/>[[Kunsthistoriker]]<br/>[[Musiker]]<br/>[[conductor]] |- | [[:d:Q1437792|Q1437792]] | [[Volker Herres]] | 1957-07-23 | [[Bild:2018-04-23 ARD Volker Herres-7029.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/120459078 120459078] | [[Feernsehmoderator]]<br/>[[Journalist]]<br/>[[Programmdirekter]] |- | [[:d:Q1332155|Q1332155]] | [[Rolf Bergmeier]] | 1957-12-13 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/136047084 136047084] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] |- | [[:d:Q108901056|Q108901056]] | [[Kai Richter]] | 1958 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/123054281 123054281] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q1438114|Q1438114]] | [[Peter Hertel]] | 1958-03-15 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Schachspeler]]<br/>[[correspondence chess player]] |- | [[:d:Q101511|Q101511]] | [[Norbert König]] | 1958-09-04 | [[Bild:Norbert König.jpg|center|80px]] | [[Noordholt (Oortschop)|Gemeen Noordholt]] | | | | [[Sportkummentater]]<br/>[[Journalist]] |- | [[:d:Q105043|Q105043]] | [[Ela Nitzsche]] | 1959 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/103448866X 103448866X] | [[Schauspeler]]<br/>[[Spreker]]<br/>[[Synchroonspreker]] |- | [[:d:Q1420256|Q1420256]] | [[Olaf Kraemer]] | 1959 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/111966973 111966973] | [[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Journalist]]<br/>[[Översetter]]<br/>[[Tekstdichter]]<br/>[[Biograaf]]<br/>[[Science-Fiction-Schriever]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]] |- | [[:d:Q110927859|Q110927859]] | [[Hans Becker von Sothen]] | 1959-01-27 | | [[Cuxhoben]] | 2014-06-26 | [[Graz]] | [https://d-nb.info/gnd/1038269083 1038269083] | [[literary editor]] |- | [[:d:Q1283699|Q1283699]] | [[Klaus Schreiber]] | 1959-07-14 | [[Bild:Klaus Christian Schreiber.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1048370542 1048370542] | [[Schauspeler]] |- | [[:d:Q1016541|Q1016541]] | [[Burkhardt Müller-Sönksen]] | 1959-08-24 | [[Bild:Burkhardt Müller-Sönksen 3.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1314812491 1314812491] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q68777|Q68777]] | [[Wolfgang Rolff]] | 1959-12-26 | [[Bild:Wolfgang Rolff - SV Werder Bremen (1).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Loomst]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]]<br/>[[Footballtrainer]] |- | [[:d:Q495901|Q495901]] | [[Andreas Baesler]] | 1960 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]] |- | [[:d:Q1899225|Q1899225]] | [[Marion Philadelphia]] | 1960 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/122283104 122283104] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q23062299|Q23062299]] | [[Eilert Wilcks]] | 1960-10-03 | | [[Stotel]] | | | | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q25621726|Q25621726]] | [[Torsten Meinberg]] | 1960-10-31 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Beamten]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] |- | [[:d:Q18022177|Q18022177]] | [[Kirsten Muster]] | 1960-11-27 | [[Bild:2016-12-15 Dr. Kirsten Muster (Landtagsprojekt Sachsen) by Sandro Halank (cropped).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] |- | [[:d:Q20724934|Q20724934]] | [[Christiane Arp]] | 1961-05-11 | [[Bild:Christiane Arp - QVC.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stinst|Stinst]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1047940701 1047940701] | [[Journalist]] |- | [[:d:Q95208808|Q95208808]] | [[Britta Mümmler]] | 1962 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/136725430 136725430] | [[Literaturwetenschopper]]<br/>[[Översetter]] |- | [[:d:Q19968192|Q19968192]] | [[Jens Braband]] | 1962 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/113372299 113372299] | [[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q26715036|Q26715036]] | [[Bernhard Koch]] | 1962 | | [[Gemeen Hemmoor]] | | | [https://d-nb.info/gnd/115394885 115394885] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q865284|Q865284]] | [[Birgit Meyn-Horeis]] | 1962-01-25 | | [[Gemeen Öberndörp]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1535021|Q1535021]] | [[Thomas Kaufmann]] | 1962-03-29 | [[Bild:Thomas Kaufmann (historian) 2015.JPG|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/120240939 120240939] | [[Karkenhistoriker]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[professor]] |- | [[:d:Q21685313|Q21685313]] | [[Ina Lepel]] | 1962-04-18 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Diplomat]] |- | [[:d:Q20752105|Q20752105]] | [[Brage Bei der Wieden]] | 1963 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/123832209 123832209] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Archivar]] |- | [[:d:Q24242924|Q24242924]] | [[Ralph Dohrmann]] | 1963 | | [[Beers]] | | | [https://d-nb.info/gnd/121031810 121031810] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]] |- | [[:d:Q113824697|Q113824697]] | [[Christiane Rösel]] | 1963 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/106278877X 106278877X] | [[editing staff]] |- | [[:d:Q323091|Q323091]] | [[Jochen Fraatz]] | 1963-05-14 | [[Bild:Jochen Fraatz 01.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | | [[Handballspeler]] |- | [[:d:Q43674131|Q43674131]] | [[Detlef Kornett]] | 1963-05-30<br/>1963-05 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Basketballspeler (Q3665646)|Basketballspeler]] |- | [[:d:Q89828050|Q89828050]] | [[Jens-Uwe Grabow]] | 1964 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/113413572 113413572] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]] |- | [[:d:Q1479900|Q1479900]] | [[Onno Groß]] | 1964 | | [[Cuxhoben]] | 2016-10-03 | [[Budapest]] | [https://d-nb.info/gnd/120863391 120863391] | [[marine biologist]]<br/>[[Journalist]] |- | [[:d:Q23060197|Q23060197]] | [[Christoph Müller-Meinhard]] | 1964-03-29 | | [[Cuxhoben]] | | | | |- | [[:d:Q657084|Q657084]] | [[Gunnar Sauer]] | 1964-06-11 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q22342681|Q22342681]] | [[Andreas Nagel]] | 1964-11-07 | [[Bild:Andreas Nagel.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Hagen (Landkreis Cuxhoben)|Gemeen Hagen]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q112829195|Q112829195]] | [[Ulrike Elsner]] | 1965 | [[Bild:Ulrike Elsner Juni 2022.jpg|center|80px]] | [[Godendörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1028087799 1028087799] | |- | [[:d:Q92170387|Q92170387]] | [[Dirk Hempel]] | 1965 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/122506510 122506510] | [[Literaturwetenschopper]] |- | [[:d:Q78185|Q78185]] | [[Ina Müller]] | 1965-07-25 | [[Bild:2017 Ina Mueller - by 2eight - DSC8793.jpg|center|80px]] | [[Samtgemeen Beers]] | | | [https://d-nb.info/gnd/124263771 124263771] | [[Feernsehmoderator]]<br/>[[comedian]]<br/>[[Singer]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[film score composer]]<br/>[[Schauspeler]]<br/>[[recording artist]] |- | [[:d:Q15852303|Q15852303]] | [[Uwe Santjer]] | 1965-10-23 | [[Bild:Santjer, Uwe-9224.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/117343724X 117343724X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q108293965|Q108293965]] | [[Knut Henkel]] | 1965-11-26 | [[Bild:Foto zu Prof. Dr. Knut Henkel.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/133800601 133800601] | |- | [[:d:Q95197136|Q95197136]] | [[Margit Schild]] | 1966 | | [[Beers]] | | | [https://d-nb.info/gnd/130668400 130668400] | [[Künstler]]<br/>[[landscape architect]] |- | [[:d:Q113398869|Q113398869]] | [[Eick Sternhagen]] | 1966 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/115432469 115432469] | |- | [[:d:Q1078944|Q1078944]] | [[Christian Berg (Q1078944)|Christian Berg]] | 1966 | [[Bild:2001 Cuxhaven Berg Wecker Riemann.jpg|center|80px]] | [[Bad Öinusen]] | 2022-01-17 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/135257085 135257085] | [[Schriever]]<br/>[[Musikproduzent]] |- | [[:d:Q1777592|Q1777592]] | [[Knud Kohr]] | 1966 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/122630130 122630130] | [[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q105038337|Q105038337]] | [[Ralf Krack]] | 1966 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/113547927 113547927] | [[legal scholar]] |- | [[:d:Q24512592|Q24512592]] | [[Carolina Romahn]] | 1966-02-13 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/115823611 115823611] | [[Literaturwetenschopper]] |- | [[:d:Q1466480|Q1466480]] | [[Fritz Güntzler]] | 1966-05-06 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/103473153X 103473153X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Koopmann]]<br/>[[Stüürberader]]<br/>[[statutory auditor]] |- | [[:d:Q95246334|Q95246334]] | [[Rudolf Ites]] | 1967 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/114829217 114829217] | |- | [[:d:Q133363943|Q133363943]] | [[Matthias Jahn]] | 1967 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/131613790 131613790] | |- | [[:d:Q109141|Q109141]] | [[Sandra Keck]] | 1967-10-08 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/129927791 129927791] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]]<br/>[[Singer]] |- | [[:d:Q87817063|Q87817063]] | [[Michael Spleth]] | 1967-10-31 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[presenter]] |- | [[:d:Q72740096|Q72740096]] | [[Kristian Kersting]] | 1967-11-28 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/173912001 173912001] | [[computer scientist]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[artificial intelligence researcher]] |- | [[:d:Q113782958|Q113782958]] | [[Stefan Borchers]] | 1968 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1013290704 1013290704] | [[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]]<br/>[[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1663131|Q1663131]] | [[Ingo Hoppe]] | 1968-04-26 | [[Bild:Ingo Hoppe und Boris Aljinovic IFA2008.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | | [[Radiomoderator]] |- | [[:d:Q1901800|Q1901800]] | [[Markus Sehlmeyer]] | 1968-05-16 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/128834129 128834129] | [[historian of classical antiquity]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1416980|Q1416980]] | [[Hauke Kenzler]] | 1969 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/122634241 122634241] | [[Archäoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[lecturer]] |- | [[:d:Q100402|Q100402]] | [[Volker Neumüller]] | 1969-10-18 | [[Bild:Volker Neumueller1.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | | [[Künstlermanager]]<br/>[[Musikproduzent]] |- | [[:d:Q18683965|Q18683965]] | [[Jessica Backhaus]] | 1970 | [[Bild:Jessica Backhaus.jpeg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/131522345 131522345] | [[Fotograaf]] |- | [[:d:Q19963960|Q19963960]] | [[Olaf Satzer]] | 1970 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/135353572 135353572] | [[Musiker]] |- | [[:d:Q18626162|Q18626162]] | [[JanLeonardo]] | 1970-07-30 | [[Bild:Light Art Photographer JanLeonardo.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/142454540 142454540] | [[Fotograaf]] |- | [[:d:Q114598530|Q114598530]] | [[Oliver Ebken]] | 1971-04-15 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q6577813|Q6577813]] | [[Sevda Demirel]] | 1972-04-28 | | [[Gemeen Langen]] | | | | [[model]]<br/>[[Schauspeler]] |- | [[:d:Q108855002|Q108855002]] | [[Kati Hannken-Illjes]] | 1972-10-09 | | [[Hein (Landkreis Cuxhoben)|Hein]] | | | [https://d-nb.info/gnd/128661844 128661844] | [[Germanist]]<br/>[[linguist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1097827|Q1097827]] | [[Claudia Tietje]] | 1973-03-21 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 2013-01-11 | [[Berlin]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20243243|Q20243243]] | [[Oliver Schumacher]] | 1973-08-03 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/141854596 141854596] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q20172678|Q20172678]] | [[Björn Kerbein]] | 1973-10-01 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/129013552 129013552] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q78281|Q78281]] | [[Thees Uhlmann]] | 1974-04-16 | [[Bild:Thees Uhlmann.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Hemmoor]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1025106024 1025106024] | [[Schriever]]<br/>[[Musiker]]<br/>[[Singer]]<br/>[[Gitarrspeler]] |- | [[:d:Q95220513|Q95220513]] | [[Christoph Steinau]] | 1975 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1061689921 1061689921] | [[Schauspeler]]<br/>[[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]]<br/>[[Filmproduzent]] |- | [[:d:Q23564284|Q23564284]] | [[Carina Linge]] | 1976 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/140323252 140323252] | [[Fotograaf]] |- | [[:d:Q2429255|Q2429255]] | [[Thorsten Schriever]] | 1976-03-07 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | | [[association football referee]] |- | [[:d:Q16321004|Q16321004]] | [[Thomas von Lüdinghausen]] | 1976-10-23 | [[Bild:Thomas von Lüdinghausen.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | | [[flautist]] |- | [[:d:Q108758092|Q108758092]] | [[Daniel Schneider]] | 1976-12-11 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1326828835 1326828835] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20607275|Q20607275]] | [[Hilke Martinek]] | 1977-09-09 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1061830101 1061830101] | [[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q1080592|Q1080592]] | [[Christian Keltermann]] | 1977-11-14 | [[Bild:Christian Keltermann.jpg|center|80px]] | [[Uelzen]] | 2024-05-02 | [[Cuxhoben]] | [https://d-nb.info/gnd/139013563 139013563] | [[comedian]]<br/>[[Kabarettist]] |- | [[:d:Q2642072|Q2642072]] | [[Alexander Fechner]] | 1977-11-24 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Illustrater]] |- | [[:d:Q1616525|Q1616525]] | [[Mathias Casanova]] | 1978 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1062184041 1062184041] | [[Filmproduzent]] |- | [[:d:Q60684073|Q60684073]] | [[Till Oeltermann]] | 1978-05-23 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Basketballspeler (Q3665646)|Basketballspeler]] |- | [[:d:Q42560482|Q42560482]] | [[Thiemo Röhler]] | 1979-06-02 | [[Bild:Röhler, Thiemo.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] |- | [[:d:Q1127922|Q1127922]] | [[Constantin Schreiber]] | 1979-06-14 | [[Bild:Frankfurter Buchmesse 2016 - Constantin Schreiber 1.JPG|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/142292826 142292826] | [[Journalist]]<br/>[[Feernsehmoderator]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q1317332|Q1317332]] | [[Vanida Karun]] | 1979-10-09 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1023141795 1023141795] | [[Schauspeler]]<br/>[[Spreker]] |- | [[:d:Q95308604|Q95308604]] | [[Philipp Maaß]] | 1980 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1076879772 1076879772] | [[social scientist]] |- | [[:d:Q67008249|Q67008249]] | [[Wiebke Binder]] | 1980-08-19 | [[Bild:2019-09-01 Wahlabend Sachsen by Sandro Halank–030.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | | [[Journalist]] |- | [[:d:Q132733521|Q132733521]] | [[Christoph Frauenpreiß]] | 1984-11-15 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1358761957 1358761957] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1806204|Q1806204]] | [[Lars Friedrich]] | 1985-04-23 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Handballspeler]] |- | [[:d:Q27903982|Q27903982]] | [[Tiemo Wölken]] | 1985-12-05 | [[Bild:1697101117567 20211202 WÖLKEN Tiemo DE.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1337719897 1337719897] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q95218687|Q95218687]] | [[Jeff Gielkens]] | 1986 | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1062167171 1062167171] | [[Schauspeler]] |- | [[:d:Q98960110|Q98960110]] | [[Jeffy Jacobson]] | 1986-03-13 | [[Bild:Jeffy Jacosbon (2020).jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | | [[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q42161549|Q42161549]] | [[Lasse Weritz]] | 1986-05-30 | [[Bild:Weritz, Lasse.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q19964086|Q19964086]] | [[Tobias Reinkemeier]] | 1987-04-07 | [[Bild:Tobias Reinkemeier (cropped).jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | | [[Pokerspeler]] |- | [[:d:Q1731236|Q1731236]] | [[Alligatoah]] | 1989-09-28 | [[Bild:Alligatoah - Pressefoto 2015 - 3.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Langen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1051542863 1051542863] | [[Rapper]]<br/>[[Singer]]<br/>[[DJ]]<br/>[[Musikproduzent]] |- | [[:d:Q112862335|Q112862335]] | [[Julia Carstens]] | 1989-11-23 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[political appointee]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q519462|Q519462]] | [[André Hahn]] | 1990-08-13 | [[Bild:Andre Hahn.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q17321795|Q17321795]] | [[Frozen Skies]] | 1990-10-29 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[DJ]]<br/>[[Musikproduzent]] |- | [[:d:Q1817332|Q1817332]] | [[Lena Petermann]] | 1994-02-05 | [[Bild:Lena Petermann FIFA Women's World Cup Canada 2015 - Edmonton (19441949965) (2) (cropped).jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1264076010 1264076010] | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q92985234|Q92985234]] | [[Lisa Borutta]] | 1997-12-03 | [[Bild:2021-05-16 Handball Frauen, OLYMP Final4 2021, HL Buchholz 08-Rosengarten vs. SG BBM Bietigheim 1DX 3666 by Stepro (cropped).jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | | [[Handballspeler]] |- | [[:d:Q30068040|Q30068040]] | [[Alicia Kersten]] | 1998-07-22 | [[Bild:Alicia Kersten 20181125.jpg|center|80px]] | [[Cuxhoben]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q56707598|Q56707598]] | [[Thorben Döding]] | 1999-03-07 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Basketballspeler (Q3665646)|Basketballspeler]] |- | [[:d:Q1340027|Q1340027]] | [[Imke Müller]] | 20th century | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Schauspeler]] |- | [[:d:Q2076031|Q2076031]] | [[Peter Jensen]] | 20th century | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Feernsehmoderator]]<br/>[[Journalist]] |- | [[:d:Q15435413|Q15435413]] | [[Birte Schaake]] | 20th century | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Trainer]]<br/>[[basketball coach]] |- | [[:d:Q118847932|Q118847932]] | [[Jonas Martens]] | 2000-01-23 | | [[Cuxhoben]] | | | | [[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q85016610|Q85016610]] | [[Ralf Bösch]] | | [[Bild:Ralf Boesch 2014.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | | | | [[Wikimedian]] |- | [[:d:Q95325299|Q95325299]] | [[Petrus Barbarossa]] | | | | 1598 | [[Olenbrook (Landkreis Cuxhoben)|Olenbrook]] | [https://d-nb.info/gnd/1034669311 1034669311] | [[Pastoor]]<br/>[[superintendent]] |- | [[:d:Q113842285|Q113842285]] | [[Wolfgang Nein]] | | | [[Cuxhoben]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1115672088 1115672088] | [[Pastoor]] |} {{Wikidata list end}} l3xjrsiaex1z669z9xm29lk2v4dhkfb 0 73544 1040098 922161 2025-06-09T10:31:10Z NiktWażny 52150 1040098 wikitext text/x-wiki [[Bild:DavidAnton23.jpg|thumb|David Guijarro (2023)]] '''David Antón Guijarro''' (* [[23. Juni]] [[1995]] in [[Murcia]]) ist en [[Spanien|spaansch]] [[Grootmeester (Schach)|Schachgrootmeester]]. ==Schachloopbahn== 2014 wunn he bi de Europääsch Eenzelmeesterschapen de Sülvermedaille un harr sück dormit ok för den [[Schach World Cup 2015|FIDE World Cup 2015]] qualifizeert<ref>http://en.chessbase.com/post/2014-euro-ch-motylev-wins-with-record-result</ref>, wo he denn aber all in de eerst Runn gegen [[Liviu Dieter Nisipeanu]] verlor. 2014 wunn he de Spaansch Blitzmeesterschap in [[Sabiote]].<ref>http://en.chessbase.com/post/spanish-blitz-in-the-streets] </ref> 2013 wurr hüm vun de [[FIDE]] de Titel Schachgrootmeestertitel tospraaken, nahdem he in dat Johr tovör all Internatschonaler Meester wurrn weer. 2014 nehm he eerstmals för Spanien an de Schacholympiade deel. ==Weblenken== * [http://ratings.fide.com/card.phtml?event=2285525 FIDE-Koort (engelsch)] * [http://www.olimpbase.org/players/z17dphbl.html Indrag bi olimpbase.org (engelsch)] * [http://www.365chess.com/players/David_Anton_Guijarro Indrag bi 365chess.com] * [http://www.chessgames.com/player/david_anton_guijarro.html Partien vun hüm bi chessgames.com (engelsch)] ==Enkeld Nahwiesen== <references /> {{SORTIERUNG:Anton Guijarro, David}} [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Börger von Spanien]] [[Kategorie:Schachspeler]] [[Kategorie:Boren 1995]] luc8trmh00rc7snkkratjdqfbcweixg 2 73679 1040084 1038839 2025-06-08T22:06:55Z ListeriaBot 25018 Wikidata list updated [V2] 1040084 wikitext text/x-wiki {{../Template WD List}} {{Wikidata list |sparql=SELECT ?item WHERE { ?item wdt:P361 ?sub0 . ?tree0 (wdt:P527)* ?sub0 . ?tree0 (wdt:P361)* wd:Q560549 . } |section= |sort=label |columns=label,description,P31,P361,P527,P706,P47,P2046,P242,P18,item |thumb=80 |min_section=1 }} {| class='wikitable sortable' ! label ! description ! is en ! is Deel von ! besteiht ut ! geograafsche Laag in/op ! navert mit ! Rebeed ! Laagkoort ! Bild ! item |- | [[Achem-Veerner Geest]] | | [[Landschap]] | [[Stoder Geest]] | ''[[:d:Q1827038|Linteln Geest]]'' | | ''[[:d:Q2596630|Wümme Depression]]''<br/>''[[:d:Q16294906|Südheide]]'' | | | | [[:d:Q340338|Q340338]] |- | ''[[:d:Q23831153|Aller-Talsandebene]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]'' | | | | | | | [[:d:Q23831153|Q23831153]] |- | [[Ammerland]] | Landschop in Neddersassen | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q2018649|Ollnborger Geest]]'' | | | | | | | [[:d:Q11722425|Q11722425]] |- | [[Angeln (Landschop)|Angeln]] | | [[Halfeiland]]<br/>''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q1741416|Schleswig-Holstein Uplands]]'' | | | | | [[Bild:AngelnAngel.png|center|80px]] | | [[:d:Q506043|Q506043]] |- | ''[[:d:Q618217|Aper Geestrand]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q2018649|Ollnborger Geest]]'' | | | | | | | [[:d:Q618217|Q618217]] |- | ''[[:d:Q23648125|Backcountry of the Mecklenburg Lake District]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647509|Northeast German Lake District]]'' | | | ''[[:d:Q23647506|Mecklenburgisch-Vorpommersches Küstengebiet]]''<br/>''[[:d:Q23648129|North eastern Mecklenburg lowlands and Oder lagoon]]''<br/>''[[:d:Q23648477|Oder Valley]]''<br/>''[[:d:Q701658|Mecklenburg Lake District]]'' | | | | [[:d:Q23648125|Q23648125]] |- | ''[[:d:Q11819931|Baltic southern coast]]'' | | ''[[:d:Q82794|Region]]''<br/>''[[:d:Q93352|coast]]'' | ''[[:d:Q560549|North European Plain]]'' | | | | | | [[Bild:Lubiatowo brzeg.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11819931|Q11819931]] |- | ''[[:d:Q2145016|Belgian Coast]]'' | | ''[[:d:Q93352|coast]]'' | ''[[:d:Q21027415|Maritime Flanders]]''<br/>''[[:d:Q12051561|Southern North Sea coast]]'' | ''[[:d:Q2779028|Belgische Ostküste]]''<br/>''[[:d:Q2702697|Belgische Mittelküste]]''<br/>''[[:d:Q2026842|Belgische Westküste]]'' | | | | | [[Bild:De Panne Dunes et plage.jpg|center|80px]] | [[:d:Q2145016|Q2145016]] |- | ''[[:d:Q2702697|Belgische Mittelküste]]'' | | ''[[:d:Q93352|coast]]'' | ''[[:d:Q2145016|Belgian Coast]]'' | | | | | [[Bild:Middenkust.JPG|center|80px]] | | [[:d:Q2702697|Q2702697]] |- | ''[[:d:Q2779028|Belgische Ostküste]]'' | | ''[[:d:Q93352|coast]]'' | ''[[:d:Q2145016|Belgian Coast]]'' | | | | | [[Bild:Oostkust.JPG|center|80px]] | | [[:d:Q2779028|Q2779028]] |- | ''[[:d:Q2026842|Belgische Westküste]]'' | | ''[[:d:Q93352|coast]]'' | ''[[:d:Q2145016|Belgian Coast]]'' | | | | | [[Bild:Westkust.JPG|center|80px]] | | [[:d:Q2026842|Q2026842]] |- | ''[[:d:Q25195359|Bergedorfer Marshes]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q20970552|Horbörger Elvmaschen]]'' | ''[[:d:Q885045|Veerlannen]]'' | | | | | | [[:d:Q25195359|Q25195359]] |- | ''[[:d:Q23835499|Bersenbrücker Land]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q1271701|Dümmer Geest Lowland]]'' | | | | | | | [[:d:Q23835499|Q23835499]] |- | ''[[:d:Q2907061|Blootland]]'' | | ''[[:d:Q160091|plain]]''<br/>''[[:d:Q572995|natural region of France]]'' | ''[[:d:Q21027415|Maritime Flanders]]'' | | | | | [[Bild:LocatieBlootland.PNG|center|80px]] | | [[:d:Q2907061|Q2907061]] |- | ''[[:d:Q23661455|Bokeler Sander]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q20965567|Sprakensehler Endmoränen]]'' | | | | | | | [[:d:Q23661455|Q23661455]] |- | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | Stadt in Neddersassen | [[Middelzentrum]]<br/>''[[:d:Q15974307|Eenheitsgemeen in Düütschland]]''<br/>''[[:d:Q2267870|Sülvstännige Gemeen]]''<br/>''[[:d:Q42744322|urban municipality in Germany]]''<br/>''[[:d:Q133997300|Einheitsgemeinde]]'' | [[Lümbörger Heid]] | | ''[[:d:Q16833190|Lohberge]]''<br/>''[[:d:Q20965561|Harburger Hügelland]]'' | [[Gemeen Vosshusen|Vosshusen]]<br/>[[Gemeen Unnel|Unnel]]<br/>[[Gemeen Handörp|Handörp]]<br/>[[Gemeen Töst|Töst]]<br/>[[Gemeen Kakenstörp|Kakenstörp]]<br/>[[Gemeen Dreest]]<br/>[[Gemeen Winzendörp]]<br/>[[Gemeen Rosengoorn|Rosengoorn]]<br/>[[Gemeen Jesborg]]<br/>[[Gemeen Hanstää|Hanstää]] | 74.76 | [[Bild:Buchholz in der Nordheide in WL.svg|center|80px]] | [[Bild:Buchholz Bahnhof.jpg|center|80px]] | [[:d:Q14892|Q14892]] |- | ''[[:d:Q23648761|Brandenburgisches Heide- und Seengebiet]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647571|Ostdeutsches Platten- und Heideland]]'' | ''[[:d:Q17578531|Central Brandenburg Plateaux and Lowlands]]''<br/>''[[:d:Q148859|Spreewald]]'' | | ''[[:d:Q23648491|East Brandenburg Plate]]''<br/>''[[:d:Q23648668|Lusatian Basin and Spreewald]]''<br/>''[[:d:Q821486|Fläming Heath]]''<br/>''[[:d:Q23647569|Elbtalniederung]]''<br/>''[[:d:Q23648482|Mecklenburg-Brandenburgisches Platten- und Hügelland]]'' | | | | [[:d:Q23648761|Q23648761]] |- | ''[[:d:Q11792478|Central Mazovian Lowlands]]'' | | ''[[:d:Q12018173|geomorphological region]]''<br/>''[[:d:Q193071|lowland]]'' | ''[[:d:Q11792486|Central Polish Lowlands]]'' | | | | | | | [[:d:Q11792478|Q11792478]] |- | ''[[:d:Q23647502|Central North German Plain]]'' | | ''[[:d:Q553036|natural region of Germany]]'' | ''[[:d:Q166004|North German Plain]]'' | ''[[:d:Q23647499|Noorddüütsche Geest]]''<br/>''[[:d:Q23647571|Ostdeutsches Platten- und Heideland]]''<br/>''[[:d:Q462011|Westphalian Lowland]]''<br/>''[[:d:Q23644788|Kölner Bucht und Niederrheinisches Tiefland]]'' | | ''[[:d:Q23647811|Marschland]]''<br/>''[[:d:Q23647509|Northeast German Lake District]]''<br/>''[[:d:Q23647527|Lößbörden]]'' | | | [[Bild:Lüneburger Heide 109.jpg|center|80px]] | [[:d:Q23647502|Q23647502]] |- | ''[[:d:Q11792486|Central Polish Lowlands]]'' | | ''[[:d:Q12018175|geomorphological subprovince]]''<br/>''[[:d:Q193071|lowland]]'' | ''[[:d:Q560549|North European Plain]]'' | ''[[:d:Q11792467|Południowowielkopolska-Flachland]]''<br/>''[[:d:Q11794952|Unteres Milicz-Głogów]]''<br/>''[[:d:Q1555254|Südlicher Landrücken]]''<br/>''[[:d:Q3488905|Silesian Lowland]]''<br/>''[[:d:Q11792466|Nizina Północnomazowiecka]]''<br/>''[[:d:Q11792478|Central Mazovian Lowlands]]''<br/>''[[:d:Q9381135|Südmährischer Hügel]]''<br/>''[[:d:Q11792465|Südliches Podlachien-Tiefland]]'' | | | | | [[Bild:Oława we Wrocławiu 03.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11792486|Q11792486]] |- | ''[[:d:Q54927765|Chrastavská kotlina]]'' | | ''[[:d:Q12018178|geomorphological district]]''<br/>''[[:d:Q749565|structural basin]]'' | ''[[:d:Q50484966|Hrádecká pánev]]'' | | | | | | | [[:d:Q54927765|Q54927765]] |- | ''[[:d:Q23650693|Deutsche Bucht (ohne Felssockel Helgoland)]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q166004|North German Plain]]'' | | | ''[[:d:Q23647574|Schleswig-Holstein Marshes]]''<br/>''[[:d:Q315116|Elbe Marshes]]''<br/>''[[:d:Q23647563|Ems and Weser Marches]]''<br/>''[[:d:Q23650771|Dogger Bank and the adjacent North Sea]]'' | | | | [[:d:Q23650693|Q23650693]] |- | ''[[:d:Q1221188|Diepholzer Moorniederung]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q1271701|Dümmer Geest Lowland]]'' | | | | | | | [[:d:Q1221188|Q1221188]] |- | ''[[:d:Q1271701|Dümmer Geest Lowland]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647497|Dümmer-Geestniederung und Ems-Hunte-Geest]]'' | ''[[:d:Q23835497|Nordhorn-Bentheim Sand Lowland]]''<br/>''[[:d:Q1705750|Plantlünner Sandebene]]''<br/>''[[:d:Q2127369|Rahden-Diepenau Geest]]''<br/>''[[:d:Q1940742|Middle Weser Valley]]''<br/>''[[:d:Q1221188|Diepholzer Moorniederung]]''<br/>''[[:d:Q23835499|Bersenbrücker Land]]''<br/>''[[:d:Q23835502|Lingener Land]]'' | | | | | | [[:d:Q1271701|Q1271701]] |- | ''[[:d:Q23647497|Dümmer-Geestniederung und Ems-Hunte-Geest]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647499|Noorddüütsche Geest]]''<br/>''[[:d:Q23647527|Lößbörden]]'' | ''[[:d:Q1271701|Dümmer Geest Lowland]]''<br/>''[[:d:Q23647536|Ems-Hunte Geest]]'' | | ''[[:d:Q2035495|East Frisian Geest]]''<br/>[[Stoder Geest]]<br/>[[Lümbörger Heid]]<br/>''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]''<br/>''[[:d:Q1348947|Lower Saxon Hills]]''<br/>''[[:d:Q462011|Westphalian Lowland]]''<br/>''[[:d:Q23648987|Niedersächsische Börden]]'' | | | | [[:d:Q23647497|Q23647497]] |- | ''[[:d:Q117813315|Długa Łąka (Wzgórza Trzebnickie)]]'' | | ''[[:d:Q4358873|glade]]'' | ''[[:d:Q1555254|Südlicher Landrücken]]''<br/>''[[:d:Q461897|Trzebnickie Hills]]'' | | | | | | | [[:d:Q117813315|Q117813315]] |- | ''[[:d:Q23648491|East Brandenburg Plate]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647571|Ostdeutsches Platten- und Heideland]]'' | | | ''[[:d:Q701658|Mecklenburg Lake District]]''<br/>''[[:d:Q23648477|Oder Valley]]''<br/>''[[:d:Q23648761|Brandenburgisches Heide- und Seengebiet]]''<br/>''[[:d:Q23648482|Mecklenburg-Brandenburgisches Platten- und Hügelland]]'' | | | | [[:d:Q23648491|Q23648491]] |- | ''[[:d:Q2035495|East Frisian Geest]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647499|Noorddüütsche Geest]]'' | ''[[:d:Q2018649|Ollnborger Geest]]'' | | ''[[:d:Q23647563|Ems and Weser Marches]]''<br/>''[[:d:Q23647497|Dümmer-Geestniederung und Ems-Hunte-Geest]]'' | | | | [[:d:Q2035495|Q2035495]] |- | ''[[:d:Q306950|Eastern Upper Lusatia]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]''<br/>''[[:d:Q22978151|low spot]]''<br/>''[[:d:Q3491088|mesoregion]]''<br/>''[[:d:Q222912|rolling country]]''<br/>''[[:d:Q813672|basin]]'' | ''[[:d:Q2010077|Upper Lusatia]]''<br/>''[[:d:Q2596772|Western Sudetes]]'' | ''[[:d:Q50484898|Liberecká kotlina]]''<br/>''[[:d:Q50484966|Hrádecká pánev]]''<br/>''[[:d:Q11744376|Kotlina Turoszowska]]''<br/>''[[:d:Q11694548|Dolina Nysy Łużyckiej]]''<br/>''[[:d:Q60863237|Obniżenie Zawidowskie]]'' | ''[[:d:Q32530|Lusatia]]'' | | | | [[Bild:Krystina.jpg|center|80px]] | [[:d:Q306950|Q306950]] |- | ''[[:d:Q315116|Elbe Marshes]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q23647811|Marschland]]'' | ''[[:d:Q20970552|Horbörger Elvmaschen]]''<br/>''[[:d:Q23649183|Holstein Elbe Marshes]]'' | | ''[[:d:Q23647574|Schleswig-Holstein Marshes]]''<br/>''[[:d:Q23647553|Schleswig-Holstein Geest]]''<br/>''[[:d:Q23647569|Elbtalniederung]]''<br/>[[Lümbörger Heid]]<br/>[[Stoder Geest]]<br/>''[[:d:Q23647563|Ems and Weser Marches]]'' | | | [[Bild:Elbmarsch.jpg|center|80px]] | [[:d:Q315116|Q315116]] |- | ''[[:d:Q23648954|Elbe-Mulde lowlands]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647571|Ostdeutsches Platten- und Heideland]]'' | | | ''[[:d:Q23647569|Elbtalniederung]]''<br/>''[[:d:Q821486|Fläming Heath]]''<br/>''[[:d:Q23648668|Lusatian Basin and Spreewald]]''<br/>''[[:d:Q23648956|Oberlausitzer Heidelandschaft]]''<br/>''[[:d:Q23648983|Sächsisches Hügelland und Erzgebirgsvorland]]''<br/>''[[:d:Q23648984|Mitteldeutsches Schwarzerdegebiet]]'' | | | | [[:d:Q23648954|Q23648954]] |- | ''[[:d:Q23647569|Elbtalniederung]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647571|Ostdeutsches Platten- und Heideland]]'' | | | ''[[:d:Q23647553|Schleswig-Holstein Geest]]''<br/>''[[:d:Q23648482|Mecklenburg-Brandenburgisches Platten- und Hügelland]]''<br/>''[[:d:Q23648761|Brandenburgisches Heide- und Seengebiet]]''<br/>''[[:d:Q821486|Fläming Heath]]''<br/>''[[:d:Q23648954|Elbe-Mulde lowlands]]''<br/>''[[:d:Q2559247|Wendland and Altmark]]''<br/>[[Lümbörger Heid]]<br/>''[[:d:Q315116|Elbe Marshes]]'' | | | | [[:d:Q23647569|Q23647569]] |- | ''[[:d:Q23647563|Ems and Weser Marches]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647811|Marschland]]'' | ''[[:d:Q1389677|Weser Marsh]]'' | | ''[[:d:Q315116|Elbe Marshes]]''<br/>[[Stoder Geest]]<br/>''[[:d:Q23647497|Dümmer-Geestniederung und Ems-Hunte-Geest]]''<br/>''[[:d:Q2035495|East Frisian Geest]]''<br/>''[[:d:Q23650693|Deutsche Bucht (ohne Felssockel Helgoland)]]'' | | | | [[:d:Q23647563|Q23647563]] |- | ''[[:d:Q23647536|Ems-Hunte Geest]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647497|Dümmer-Geestniederung und Ems-Hunte-Geest]]'' | | | | | | | [[:d:Q23647536|Q23647536]] |- | ''[[:d:Q27157981|Finkenhübel]]'' | | [[Barg]] | ''[[:d:Q306950|Eastern Upper Lusatia]]'' | | | | | | [[Bild:Großschönau Finkenhübel 2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q27157981|Q27157981]] |- | ''[[:d:Q3390964|Flanders Plaine]]'' | | ''[[:d:Q160091|plain]]'' | ''[[:d:Q560549|North European Plain]]'' | ''[[:d:Q955543|Westhoek]]''<br/>''[[:d:Q21027415|Maritime Flanders]]'' | | | | | | [[:d:Q3390964|Q3390964]] |- | ''[[:d:Q23661387|Garlstorfer Berge]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q20965566|Wilseder Endmoränen]]'' | | | | | | | [[:d:Q23661387|Q23661387]] |- | ''[[:d:Q1536630|Golmberg]]'' | | [[Barg]] | ''[[:d:Q821486|Fläming Heath]]''<br/>''[[:d:Q55758947|Heidehof-Golmberg]]'' | | | | | | [[Bild:Golmberg.png|center|80px]] | [[:d:Q1536630|Q1536630]] |- | ''[[:d:Q1543302|Granzower Möschen]]'' | | [[See (Binnenland)|Binnensee]] | ''[[:d:Q701658|Mecklenburg Lake District]]'' | | | | 0.48 | | [[Bild:Alte Fahrt Granzower See.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1543302|Q1543302]] |- | ''[[:d:Q314672|Hagelberg]]'' | | [[Barg]] | ''[[:d:Q821486|Fläming Heath]]'' | | | | | | [[Bild:Hagelberg B1.JPG|center|80px]] | [[:d:Q314672|Q314672]] |- | ''[[:d:Q1576290|Hanoverian Moor Geest]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]'' | | | | | | | [[:d:Q1576290|Q1576290]] |- | ''[[:d:Q20965561|Harburger Hügelland]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q16833210|Luheheide]]'' | | | | | | | [[:d:Q20965561|Q20965561]] |- | ''[[:d:Q1168114|Haseldorfer Marsh]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q23649183|Holstein Elbe Marshes]]'' | | | | | | | [[:d:Q1168114|Q1168114]] |- | ''[[:d:Q1593859|Heide-Itzehoe Geest]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647553|Schleswig-Holstein Geest]]'' | | | | | | | [[:d:Q1593859|Q1593859]] |- | ''[[:d:Q50841586|Hlučínská pahorkatina]]'' | | ''[[:d:Q12018177|geomorphological subunit]]''<br/>''[[:d:Q222912|rolling country]]'' | ''[[:d:Q11832503|Opavská pahorkatina]]'' | ''[[:d:Q50841625|Kobeřická pahorkatina]]''<br/>''[[:d:Q50841631|Vřesinská pahorkatina]]'' | | | | | [[Bild:Almin kopec, přírodní rezervace Hněvošický háj, Hněvošice.jpg|center|80px]] | [[:d:Q50841586|Q50841586]] |- | ''[[:d:Q2244547|Hoge Blekker]]'' | | ''[[:d:Q10594991|nature area]]'' | ''[[:d:Q2145016|Belgian Coast]]'' | | | | 0.18 | | [[Bild:Hogeblekker.jpg|center|80px]] | [[:d:Q2244547|Q2244547]] |- | ''[[:d:Q16831847|Hoge Heid]]'' | | [[Landschap]] | [[Lümbörger Heid]] | ''[[:d:Q20965566|Wilseder Endmoränen]]''<br/>''[[:d:Q20965567|Sprakensehler Endmoränen]]'' | | ''[[:d:Q20970552|Horbörger Elvmaschen]]''<br/>''[[:d:Q16833210|Luheheide]]''<br/>''[[:d:Q16294906|Südheide]]''<br/>''[[:d:Q2596630|Wümme Depression]]''<br/>[[Zevener Geest]]<br/>''[[:d:Q20965555|Uelzener und Bevenser Becken]]'' | | | | [[:d:Q16831847|Q16831847]] |- | ''[[:d:Q23649183|Holstein Elbe Marshes]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q315116|Elbe Marshes]]'' | ''[[:d:Q2582632|Wilster Marsh]]''<br/>''[[:d:Q1787931|Krempe Marsh]]''<br/>''[[:d:Q2265678|Seestermüher Marsh]]''<br/>''[[:d:Q1168114|Haseldorfer Marsh]]'' | | | | | | [[:d:Q23649183|Q23649183]] |- | ''[[:d:Q20970552|Horbörger Elvmaschen]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q315116|Elbe Marshes]]'' | ''[[:d:Q25195359|Bergedorfer Marshes]]'' | | [[Zevener Geest]]<br/>''[[:d:Q16831847|Hoge Heid]]''<br/>''[[:d:Q16833210|Luheheide]]'' | | | | [[:d:Q20970552|Q20970552]] |- | ''[[:d:Q50484966|Hrádecká pánev]]'' | | ''[[:d:Q12018177|geomorphological subunit]]''<br/>''[[:d:Q813672|basin]]'' | ''[[:d:Q306950|Eastern Upper Lusatia]]'' | ''[[:d:Q54927765|Chrastavská kotlina]]''<br/>''[[:d:Q54927802|Oldřichovská pánev]]'' | | | | | | [[:d:Q50484966|Q50484966]] |- | ''[[:d:Q54927310|Jablonecká kotlina]]'' | | ''[[:d:Q12018178|geomorphological district]]''<br/>''[[:d:Q749565|structural basin]]'' | ''[[:d:Q50484898|Liberecká kotlina]]'' | | | | | | | [[:d:Q54927310|Q54927310]] |- | ''[[:d:Q11721160|Jezioro Jasień]]'' | | [[See (Binnenland)|Binnensee]]<br/>''[[:d:Q2623499|ribbon lake]]''<br/>''[[:d:Q131681|Stausee]]'' | ''[[:d:Q16494121|Kashubian Lake District]]'' | | | | 0.21 | | [[Bild:Jezioro Jasień w Gdańsku.JPG|center|80px]] | [[:d:Q11721160|Q11721160]] |- | ''[[:d:Q11726635|Jezioro Osowskie]]'' | | ''[[:d:Q2623499|ribbon lake]]'' | ''[[:d:Q16494121|Kashubian Lake District]]'' | | | | 0.29 | | [[Bild:Jezioro osowskie(pojezierze kaszubskie).jpg|center|80px]] | [[:d:Q11726635|Q11726635]] |- | ''[[:d:Q1246989|Jülich-Zülpich Börde]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23644788|Kölner Bucht und Niederrheinisches Tiefland]]'' | | | | | | | [[:d:Q1246989|Q1246989]] |- | ''[[:d:Q47454940|Jülicher Börde]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q1246989|Jülich-Zülpich Börde]]'' | | | | | | | [[:d:Q47454940|Q47454940]] |- | ''[[:d:Q25389|Jüütland]]'' | | ''[[:d:Q82794|Region]]''<br/>[[Halfeiland]] | ''[[:d:Q560549|North European Plain]]'' | | | | 29777 | [[Bild:Jutland peninsula 2.png|center|80px]] | [[Bild:Nørre Vorupør beach, 2017-04-14.jpg|center|80px]] | [[:d:Q25389|Q25389]] |- | ''[[:d:Q16494121|Kashubian Lake District]]'' | | ''[[:d:Q3491088|mesoregion]]''<br/>''[[:d:Q1742059|lake area]]'' | ''[[:d:Q11821196|Südbaltische Seenplatte]]'' | | | | 3000 | [[Bild:314.51 Pojezierze Kaszubskie.png|center|80px]] | [[Bild:Wiezyca Jezioro Ostrzyckie.jpg|center|80px]] | [[:d:Q16494121|Q16494121]] |- | ''[[:d:Q50841625|Kobeřická pahorkatina]]'' | | ''[[:d:Q12018178|geomorphological district]]''<br/>''[[:d:Q222912|rolling country]]'' | ''[[:d:Q50841586|Hlučínská pahorkatina]]'' | | | | | | | [[:d:Q50841625|Q50841625]] |- | ''[[:d:Q50841616|Komárovská nížina]]'' | | ''[[:d:Q12018178|geomorphological district]]''<br/>''[[:d:Q193071|lowland]]'' | ''[[:d:Q50841581|Poopavská nížina]]'' | | | | | | | [[:d:Q50841616|Q50841616]] |- | ''[[:d:Q11744368|Kotlina Raciborska]]'' | | ''[[:d:Q3491088|mesoregion]]'' | ''[[:d:Q3488905|Silesian Lowland]]'' | | | | | | [[Bild:DOE Kózle.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11744368|Q11744368]] |- | ''[[:d:Q11744378|Kotlina Warszawska]]'' | | ''[[:d:Q82794|Region]]''<br/>''[[:d:Q749565|structural basin]]'' | ''[[:d:Q11792478|Central Mazovian Lowlands]]'' | | | | 1716 | [[Bild:318.73 Kotlina Warszawska.png|center|80px]] | | [[:d:Q11744378|Q11744378]] |- | ''[[:d:Q50841611|Kravařská rovina]]'' | | ''[[:d:Q12018178|geomorphological district]]''<br/>''[[:d:Q160091|plain]]'' | ''[[:d:Q50841581|Poopavská nížina]]'' | | | | | | | [[:d:Q50841611|Q50841611]] |- | ''[[:d:Q1787931|Krempe Marsh]]'' | | ''[[:d:Q30198|marsh]]'' | ''[[:d:Q23649183|Holstein Elbe Marshes]]'' | | | | | | | [[:d:Q1787931|Q1787931]] |- | ''[[:d:Q11982225|Kronjylland]]'' | | | ''[[:d:Q25389|Jüütland]]'' | | | | | | | [[:d:Q11982225|Q11982225]] |- | ''[[:d:Q23644788|Kölner Bucht und Niederrheinisches Tiefland]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q23647502|Central North German Plain]]'' | ''[[:d:Q1243986|Lower Rhine Bay]]''<br/>''[[:d:Q212520|Lower Rhine Plain]]'' | | ''[[:d:Q462011|Westphalian Lowland]]''<br/>''[[:d:Q1747938|Süderbergland]]''<br/>''[[:d:Q1245137|Mittelrheingebiet]]''<br/>''[[:d:Q152356|Eifel]]'' | | [[Bild:Haupteinheitengruppen Tiefland Suedwestteil.png|center|80px]] | | [[:d:Q23644788|Q23644788]] |- | ''[[:d:Q11726938|Lake Wysockie]]'' | | ''[[:d:Q2623499|ribbon lake]]'' | ''[[:d:Q16494121|Kashubian Lake District]]'' | | | | 323 | | [[Bild:Gdańsk Osowa Jezioro Wysockie.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11726938|Q11726938]] |- | [[Land Keden|Land Kehdingen]] | | [[Landschap]]<br/>''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q25195062|Stader Marschen]]'' | | | [[Olland]] | | [[Bild:J. B. Homann Ducatus Bremae et Ferdae.jpg|center|80px]] | [[Bild:Luftaufnahmen Nordseekueste 2011-09-04 by-RaBoe-073.jpg|center|80px]] | [[:d:Q317751|Q317751]] |- | ''[[:d:Q14214083|Leipzig Bay]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q166004|North German Plain]]'' | | | | | | [[Bild:Oestlich halle wv d schmidt 04 2004.JPG|center|80px]] | [[:d:Q14214083|Q14214083]] |- | ''[[:d:Q50484898|Liberecká kotlina]]'' | | ''[[:d:Q12018177|geomorphological subunit]]''<br/>''[[:d:Q749565|structural basin]]'' | ''[[:d:Q306950|Eastern Upper Lusatia]]'' | ''[[:d:Q54927308|Vratislavická kotlina]]''<br/>''[[:d:Q54927310|Jablonecká kotlina]]'' | | | | | | [[:d:Q50484898|Q50484898]] |- | ''[[:d:Q23835502|Lingener Land]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q1271701|Dümmer Geest Lowland]]'' | | | | | | | [[:d:Q23835502|Q23835502]] |- | ''[[:d:Q23831155|Loccumer Geest]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]'' | | | | | | | [[:d:Q23831155|Q23831155]] |- | ''[[:d:Q16833190|Lohberge]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q20965568|Swarte Bargen]]'' | | | | | | | [[:d:Q16833190|Q16833190]] |- | ''[[:d:Q23661416|Lopauer Schweiz]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q20965566|Wilseder Endmoränen]]'' | | | | | | | [[:d:Q23661416|Q23661416]] |- | ''[[:d:Q1243986|Lower Rhine Bay]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23644788|Kölner Bucht und Niederrheinisches Tiefland]]'' | | | | 3584.4 | | | [[:d:Q1243986|Q1243986]] |- | ''[[:d:Q212520|Lower Rhine Plain]]'' | | ''[[:d:Q160091|plain]]'' | ''[[:d:Q23644788|Kölner Bucht und Niederrheinisches Tiefland]]'' | | | | | [[Bild:Haupteinheitengruppen Tiefland Suedwestteil.png|center|80px]] | [[Bild:Satellitenbild Niederrheinisches Tiefland.png|center|80px]] | [[:d:Q212520|Q212520]] |- | ''[[:d:Q11821217|Lubuskie lake district]]'' | | ''[[:d:Q1742059|lake area]]''<br/>''[[:d:Q12766313|geomorphological unit]]'' | ''[[:d:Q11821196|Südbaltische Seenplatte]]'' | | | | | | | [[:d:Q11821217|Q11821217]] |- | ''[[:d:Q16833210|Luheheide]]'' | | [[Landschap]] | [[Lümbörger Heid]] | ''[[:d:Q20965561|Harburger Hügelland]]''<br/>''[[:d:Q20965562|Toppenstedter Geest und Randniederungen]]''<br/>''[[:d:Q20965563|Lüneburger Becken und Randhöhen]]'' | | ''[[:d:Q20970552|Horbörger Elvmaschen]]''<br/>''[[:d:Q16831847|Hoge Heid]]''<br/>''[[:d:Q16320559|Ostheide]]''<br/>''[[:d:Q20965555|Uelzener und Bevenser Becken]]'' | | [[Bild:Haupteinheitengruppen Tiefland Westteil.png|center|80px]] | | [[:d:Q16833210|Q16833210]] |- | ''[[:d:Q23648668|Lusatian Basin and Spreewald]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647571|Ostdeutsches Platten- und Heideland]]'' | | | ''[[:d:Q23648761|Brandenburgisches Heide- und Seengebiet]]''<br/>''[[:d:Q23648956|Oberlausitzer Heidelandschaft]]''<br/>''[[:d:Q23648954|Elbe-Mulde lowlands]]''<br/>''[[:d:Q821486|Fläming Heath]]'' | | | | [[:d:Q23648668|Q23648668]] |- | ''[[:d:Q23647527|Lößbörden]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q166004|North German Plain]]'' | ''[[:d:Q2010077|Upper Lusatia]]''<br/>''[[:d:Q23648983|Sächsisches Hügelland und Erzgebirgsvorland]]''<br/>''[[:d:Q23648984|Mitteldeutsches Schwarzerdegebiet]]''<br/>''[[:d:Q23648986|Nördliches Harzvorland]]''<br/>''[[:d:Q23648987|Niedersächsische Börden]]''<br/>''[[:d:Q23647497|Dümmer-Geestniederung und Ems-Hunte-Geest]]''<br/>''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]'' | | ''[[:d:Q23647502|Central North German Plain]]'' | | [[Bild:Haupteinheitengruppen Loessboerden.png|center|80px]] | | [[:d:Q23647527|Q23647527]] |- | [[Lümbörger Heid]] | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q23647499|Noorddüütsche Geest]]'' | ''[[:d:Q16831847|Hoge Heid]]''<br/>''[[:d:Q16294906|Südheide]]''<br/>''[[:d:Q16320559|Ostheide]]''<br/>''[[:d:Q16833210|Luheheide]]''<br/>''[[:d:Q20965555|Uelzener und Bevenser Becken]]'' | | [[Stoder Geest]]<br/>''[[:d:Q315116|Elbe Marshes]]''<br/>''[[:d:Q23647569|Elbtalniederung]]''<br/>''[[:d:Q2559247|Wendland and Altmark]]''<br/>''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]''<br/>''[[:d:Q23647497|Dümmer-Geestniederung und Ems-Hunte-Geest]]'' | 6972 | [[Bild:Karte Lueneburger Heide.png|center|80px]] | [[Bild:Totengrund seitlich Seitenlicht.jpg|center|80px]] | [[:d:Q311124|Q311124]] |- | ''[[:d:Q20965563|Lüneburger Becken und Randhöhen]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q16833210|Luheheide]]'' | | | | | | | [[:d:Q20965563|Q20965563]] |- | ''[[:d:Q23661453|Lüßhochfläche]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q20965567|Sprakensehler Endmoränen]]'' | | | | | | | [[:d:Q23661453|Q23661453]] |- | ''[[:d:Q23661449|Lüßmoränen]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q20965567|Sprakensehler Endmoränen]]'' | | | | | | | [[:d:Q23661449|Q23661449]] |- | ''[[:d:Q23661456|Lüßplateau]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q20965567|Sprakensehler Endmoränen]]'' | | | | | | | [[:d:Q23661456|Q23661456]] |- | ''[[:d:Q21027415|Maritime Flanders]]'' | | ''[[:d:Q1414991|area]]''<br/>''[[:d:Q31566|coastal plain]]'' | ''[[:d:Q3390964|Flanders Plaine]]'' | ''[[:d:Q2907061|Blootland]]''<br/>''[[:d:Q2145016|Belgian Coast]]'' | | | | | | [[:d:Q21027415|Q21027415]] |- | ''[[:d:Q23647811|Marschland]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q166004|North German Plain]]'' | ''[[:d:Q23647563|Ems and Weser Marches]]''<br/>''[[:d:Q315116|Elbe Marshes]]''<br/>''[[:d:Q23647574|Schleswig-Holstein Marshes]]'' | | ''[[:d:Q23647502|Central North German Plain]]'' | | [[Bild:Haupteinheitengruppen Nordsee und Marschen.png|center|80px]] | | [[:d:Q23647811|Q23647811]] |- | ''[[:d:Q21360379|Mecklenburg Great Lakeland]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q701658|Mecklenburg Lake District]]'' | ''[[:d:Q3369|Müritz]]''<br/>''[[:d:Q704793|Plauer See]]''<br/>''[[:d:Q456377|Kölpinsee]]''<br/>''[[:d:Q523551|Fleesensee]]''<br/>''[[:d:Q317486|Drewitzer See]]''<br/>''[[:d:Q1959291|Müritzarm]]''<br/>''[[:d:Q1347376|Specker See]]''<br/>''[[:d:Q829610|Jabelscher See]]'' | | | | | | [[:d:Q21360379|Q21360379]] |- | ''[[:d:Q701658|Mecklenburg Lake District]]'' | | ''[[:d:Q82794|Region]]''<br/>''[[:d:Q433033|Old and Young Drift]]''<br/>''[[:d:Q1742059|lake area]]'' | ''[[:d:Q23647509|Northeast German Lake District]]''<br/>''[[:d:Q453700|Baltic Uplands]]'' | ''[[:d:Q1339950|Sternberg lake district]]''<br/>''[[:d:Q1981741|Neustrelitz Little Lakes Region]]''<br/>''[[:d:Q13218918|Schorfheide]]''<br/>''[[:d:Q21360379|Mecklenburg Great Lakeland]]'' | | ''[[:d:Q1741416|Schleswig-Holstein Uplands]]''<br/>''[[:d:Q23647506|Mecklenburgisch-Vorpommersches Küstengebiet]]''<br/>''[[:d:Q23648125|Backcountry of the Mecklenburg Lake District]]''<br/>''[[:d:Q23648491|East Brandenburg Plate]]''<br/>''[[:d:Q23650772|Western Baltic Sea]]''<br/>''[[:d:Q23648477|Oder Valley]]''<br/>''[[:d:Q23648482|Mecklenburg-Brandenburgisches Platten- und Hügelland]]'' | 6014.4 | [[Bild:Haupteinheitengruppen Ostsee und Seenplatte.png|center|80px]] | [[Bild:Kölpinsee bei Jabel.jpg|center|80px]] | [[:d:Q701658|Q701658]] |- | ''[[:d:Q23648482|Mecklenburg-Brandenburgisches Platten- und Hügelland]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647571|Ostdeutsches Platten- und Heideland]]'' | | | ''[[:d:Q701658|Mecklenburg Lake District]]''<br/>''[[:d:Q23648491|East Brandenburg Plate]]''<br/>''[[:d:Q23648761|Brandenburgisches Heide- und Seengebiet]]''<br/>''[[:d:Q23647569|Elbtalniederung]]'' | | | | [[:d:Q23648482|Q23648482]] |- | ''[[:d:Q23647506|Mecklenburgisch-Vorpommersches Küstengebiet]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q166004|North German Plain]]'' | | | ''[[:d:Q23650773|Eastern Baltic Sea]]''<br/>''[[:d:Q23648129|North eastern Mecklenburg lowlands and Oder lagoon]]''<br/>''[[:d:Q23648125|Backcountry of the Mecklenburg Lake District]]''<br/>''[[:d:Q701658|Mecklenburg Lake District]]''<br/>''[[:d:Q23647509|Northeast German Lake District]]''<br/>''[[:d:Q23650772|Western Baltic Sea]]'' | | [[Bild:Haupteinheitengruppen Ostsee und Seenplatte.png|center|80px]] | | [[:d:Q23647506|Q23647506]] |- | ''[[:d:Q1252390|Meißner Hochland]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q180528|Ore Mountain Foreland]]'' | | | | | | [[Bild:Pumpspeicherwerk Niederwartha Speichersee 2005 05 17.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1252390|Q1252390]] |- | ''[[:d:Q12327087|Middle Jutland]]'' | | | ''[[:d:Q25389|Jüütland]]'' | | | | | | | [[:d:Q12327087|Q12327087]] |- | ''[[:d:Q1940742|Middle Weser Valley]]'' | | ''[[:d:Q39816|Daal]]''<br/>''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q1271701|Dümmer Geest Lowland]]'' | | | | | | [[Bild:Mittelweser Drakenburg-1.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1940742|Q1940742]] |- | ''[[:d:Q1726945|Mirower See]]'' | | [[See (Binnenland)|Binnensee]] | ''[[:d:Q701658|Mecklenburg Lake District]]'' | | | | 0.83<br/>1.02 | | [[Bild:Mirowersee.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1726945|Q1726945]] |- | ''[[:d:Q23648984|Mitteldeutsches Schwarzerdegebiet]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647527|Lößbörden]]'' | | | ''[[:d:Q2559247|Wendland and Altmark]]''<br/>''[[:d:Q23648954|Elbe-Mulde lowlands]]''<br/>''[[:d:Q23648983|Sächsisches Hügelland und Erzgebirgsvorland]]''<br/>''[[:d:Q2430765|Thuringian Basin (with surrounding plates)]]''<br/>[[Harz (Middelbargen)|Harz]]<br/>''[[:d:Q23648986|Nördliches Harzvorland]]''<br/>''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]'' | | | | [[:d:Q23648984|Q23648984]] |- | ''[[:d:Q3369|Müritz]]'' | | [[See (Binnenland)|Binnensee]] | ''[[:d:Q21360379|Mecklenburg Great Lakeland]]'' | | | | 112.6 | | [[Bild:Müritz Karte.png|center|80px]] | [[:d:Q3369|Q3369]] |- | ''[[:d:Q1981741|Neustrelitz Little Lakes Region]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]''<br/>[[Landschap]] | ''[[:d:Q701658|Mecklenburg Lake District]]'' | | | | | [[Bild:Neustrelitzer Kleinseengebiet.png|center|80px]] | | [[:d:Q1981741|Q1981741]] |- | ''[[:d:Q47444602|Niederrheinische Sandplatten]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23644788|Kölner Bucht und Niederrheinisches Tiefland]]'' | | | | | | | [[:d:Q47444602|Q47444602]] |- | ''[[:d:Q23648987|Niedersächsische Börden]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647527|Lößbörden]]'' | | | ''[[:d:Q23647497|Dümmer-Geestniederung und Ems-Hunte-Geest]]''<br/>''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]''<br/>''[[:d:Q23648986|Nördliches Harzvorland]]''<br/>''[[:d:Q1348947|Lower Saxon Hills]]'' | | | | [[:d:Q23648987|Q23648987]] |- | ''[[:d:Q11792466|Nizina Północnomazowiecka]]'' | | ''[[:d:Q12018173|geomorphological region]]''<br/>''[[:d:Q193071|lowland]]'' | ''[[:d:Q11792486|Central Polish Lowlands]]'' | | | | | [[Bild:Nizina Północnomazowiecka.png|center|80px]] | [[Bild:Ostroleka-park2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11792466|Q11792466]] |- | ''[[:d:Q23647499|Noorddüütsche Geest]]'' | | ''[[:d:Q553036|natural region of Germany]]'' | ''[[:d:Q23647502|Central North German Plain]]'' | [[Stoder Geest]]<br/>[[Lümbörger Heid]]<br/>''[[:d:Q23647553|Schleswig-Holstein Geest]]''<br/>''[[:d:Q23647497|Dümmer-Geestniederung und Ems-Hunte-Geest]]''<br/>''[[:d:Q2035495|East Frisian Geest]]''<br/>''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]'' | | ''[[:d:Q462011|Westphalian Lowland]]''<br/>''[[:d:Q23647571|Ostdeutsches Platten- und Heideland]]'' | | [[Bild:Haupteinheitengruppen Tiefland Westteil.png|center|80px]] | | [[:d:Q23647499|Q23647499]] |- | ''[[:d:Q4464962|Noordsleeswig]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q26167|Duchy of Schleswig]]''<br/>''[[:d:Q25389|Jüütland]]'' | | | | | | | [[:d:Q4464962|Q4464962]] |- | ''[[:d:Q23835497|Nordhorn-Bentheim Sand Lowland]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q1271701|Dümmer Geest Lowland]]'' | | | | | | | [[:d:Q23835497|Q23835497]] |- | ''[[:d:Q166004|North German Plain]]'' | | ''[[:d:Q553036|natural region of Germany]]''<br/>''[[:d:Q160091|plain]]'' | ''[[:d:Q560549|North European Plain]]'' | ''[[:d:Q23647811|Marschland]]''<br/>''[[:d:Q23647506|Mecklenburgisch-Vorpommersches Küstengebiet]]''<br/>''[[:d:Q23647509|Northeast German Lake District]]''<br/>''[[:d:Q23647502|Central North German Plain]]''<br/>''[[:d:Q23647527|Lößbörden]]''<br/>''[[:d:Q23650693|Deutsche Bucht (ohne Felssockel Helgoland)]]''<br/>''[[:d:Q23650771|Dogger Bank and the adjacent North Sea]]''<br/>''[[:d:Q23650772|Western Baltic Sea]]''<br/>''[[:d:Q23650773|Eastern Baltic Sea]]'' | ''[[:d:Q46613|Noorddüütschland]]'' | ''[[:d:Q674541|low mountain range]]'' | | | [[Bild:Deutschland topo cropped.jpg|center|80px]] | [[:d:Q166004|Q166004]] |- | ''[[:d:Q14216612|North Sea Coast (Schleswig-Holstein)]]'' | | ''[[:d:Q93352|coast]]'' | ''[[:d:Q12051561|Southern North Sea coast]]'' | | | | | | | [[:d:Q14216612|Q14216612]] |- | ''[[:d:Q122451530|North Sea coast (Lower Saxony)]]'' | | [[Landschap]]<br/>''[[:d:Q93352|coast]]'' | ''[[:d:Q12051561|Southern North Sea coast]]'' | | | | | | [[Bild:Nationalpark Niedersächsisches Wattenmeer Flora auf Norderney 03.jpg|center|80px]] | [[:d:Q122451530|Q122451530]] |- | ''[[:d:Q23648129|North eastern Mecklenburg lowlands and Oder lagoon]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647509|Northeast German Lake District]]'' | | | ''[[:d:Q23647506|Mecklenburgisch-Vorpommersches Küstengebiet]]''<br/>''[[:d:Q23648125|Backcountry of the Mecklenburg Lake District]]'' | | | | [[:d:Q23648129|Q23648129]] |- | ''[[:d:Q23647509|Northeast German Lake District]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]''<br/>''[[:d:Q1742059|lake area]]'' | ''[[:d:Q166004|North German Plain]]'' | ''[[:d:Q1741416|Schleswig-Holstein Uplands]]''<br/>''[[:d:Q23648129|North eastern Mecklenburg lowlands and Oder lagoon]]''<br/>''[[:d:Q23648125|Backcountry of the Mecklenburg Lake District]]''<br/>''[[:d:Q701658|Mecklenburg Lake District]]''<br/>''[[:d:Q23648477|Oder Valley]]'' | | ''[[:d:Q23647502|Central North German Plain]]''<br/>''[[:d:Q23647506|Mecklenburgisch-Vorpommersches Küstengebiet]]'' | | [[Bild:Haupteinheitengruppen Ostsee und Seenplatte.png|center|80px]] | | [[:d:Q23647509|Q23647509]] |- | ''[[:d:Q23648986|Nördliches Harzvorland]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647527|Lößbörden]]'' | ''[[:d:Q970949|Großes Bruch]]'' | | ''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]''<br/>''[[:d:Q23648984|Mitteldeutsches Schwarzerdegebiet]]''<br/>[[Harz (Middelbargen)|Harz]]<br/>''[[:d:Q1348947|Lower Saxon Hills]]''<br/>''[[:d:Q23648987|Niedersächsische Börden]]'' | | | | [[:d:Q23648986|Q23648986]] |- | ''[[:d:Q23831151|Obere Allerniederung]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]'' | | | | | | | [[:d:Q23831151|Q23831151]] |- | ''[[:d:Q23648956|Oberlausitzer Heidelandschaft]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647571|Ostdeutsches Platten- und Heideland]]'' | | | ''[[:d:Q23648668|Lusatian Basin and Spreewald]]''<br/>''[[:d:Q2010077|Upper Lusatia]]''<br/>''[[:d:Q23648983|Sächsisches Hügelland und Erzgebirgsvorland]]''<br/>''[[:d:Q23648954|Elbe-Mulde lowlands]]'' | | | | [[:d:Q23648956|Q23648956]] |- | ''[[:d:Q1510345|Oberlausitzer Skalen]]'' | | ''[[:d:Q39816|Daal]]'' | ''[[:d:Q1545702|Upper Lusatian Gefilde]]'' | | | | | | | [[:d:Q1510345|Q1510345]] |- | ''[[:d:Q23648477|Oder Valley]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647509|Northeast German Lake District]]''<br/>''[[:d:Q23647502|Central North German Plain]]'' | | | ''[[:d:Q23648125|Backcountry of the Mecklenburg Lake District]]''<br/>''[[:d:Q23648491|East Brandenburg Plate]]''<br/>''[[:d:Q701658|Mecklenburg Lake District]]'' | | | | [[:d:Q23648477|Q23648477]] |- | ''[[:d:Q54927802|Oldřichovská pánev]]'' | | ''[[:d:Q12018178|geomorphological district]]''<br/>''[[:d:Q813672|basin]]'' | ''[[:d:Q50484966|Hrádecká pánev]]'' | | | | | | | [[:d:Q54927802|Q54927802]] |- | [[Olland]] | | [[Landschap]]<br/>''[[:d:Q1129474|cultural landscape]]''<br/>''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q25195062|Stader Marschen]]'' | | | [[Land Keden|Land Kehdingen]] | | [[Bild:Karte Altes Land.png|center|80px]] | [[Bild:Altes Land Apfelblüte 2011.jpg|center|80px]] | [[:d:Q375953|Q375953]] |- | ''[[:d:Q2018649|Ollnborger Geest]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q2035495|East Frisian Geest]]'' | ''[[:d:Q618217|Aper Geestrand]]''<br/>[[Ammerland]] | | | | | | [[:d:Q2018649|Q2018649]] |- | ''[[:d:Q50841605|Opavsko-moravická niva]]'' | | ''[[:d:Q12018178|geomorphological district]]''<br/>''[[:d:Q193110|floodplain]]'' | ''[[:d:Q50841581|Poopavská nížina]]'' | | | | | | | [[:d:Q50841605|Q50841605]] |- | ''[[:d:Q11832503|Opavská pahorkatina]]'' | | ''[[:d:Q222912|rolling country]]''<br/>''[[:d:Q3491088|mesoregion]]'' | ''[[:d:Q3488905|Silesian Lowland]]'' | ''[[:d:Q50841566|Osoblažská nížina]]''<br/>''[[:d:Q50841581|Poopavská nížina]]''<br/>''[[:d:Q50841586|Hlučínská pahorkatina]]''<br/>''[[:d:Q110484002|Prudnická sníženina]]'' | | | | | [[Bild:Hať, okres Opava.JPG|center|80px]] | [[:d:Q11832503|Q11832503]] |- | ''[[:d:Q180528|Ore Mountain Foreland]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23648983|Sächsisches Hügelland und Erzgebirgsvorland]]'' | | | | | | | [[:d:Q180528|Q180528]] |- | ''[[:d:Q50841566|Osoblažská nížina]]'' | | ''[[:d:Q12018177|geomorphological subunit]]''<br/>''[[:d:Q193071|lowland]]'' | ''[[:d:Q11832503|Opavská pahorkatina]]'' | | | | | | | [[:d:Q50841566|Q50841566]] |- | ''[[:d:Q23647571|Ostdeutsches Platten- und Heideland]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647502|Central North German Plain]]'' | ''[[:d:Q23648482|Mecklenburg-Brandenburgisches Platten- und Hügelland]]''<br/>''[[:d:Q23648491|East Brandenburg Plate]]''<br/>''[[:d:Q23648477|Oder Valley]]''<br/>''[[:d:Q23648761|Brandenburgisches Heide- und Seengebiet]]''<br/>''[[:d:Q23648668|Lusatian Basin and Spreewald]]''<br/>''[[:d:Q821486|Fläming Heath]]''<br/>''[[:d:Q2559247|Wendland and Altmark]]''<br/>''[[:d:Q23647569|Elbtalniederung]]''<br/>''[[:d:Q23648954|Elbe-Mulde lowlands]]''<br/>''[[:d:Q23648956|Oberlausitzer Heidelandschaft]]'' | | | | [[Bild:Haupteinheitengruppen Tiefland Ostteil und Loessboerden.png|center|80px]] | | [[:d:Q23647571|Q23647571]] |- | ''[[:d:Q16320559|Ostheide]]'' | | [[Landschap]] | [[Lümbörger Heid]] | | | ''[[:d:Q16294906|Südheide]]''<br/>''[[:d:Q16831847|Hoge Heid]]''<br/>''[[:d:Q20965555|Uelzener und Bevenser Becken]]'' | | | | [[:d:Q16320559|Q16320559]] |- | ''[[:d:Q50841600|Otická nížina]]'' | | ''[[:d:Q12018178|geomorphological district]]''<br/>''[[:d:Q193071|lowland]]'' | ''[[:d:Q50841581|Poopavská nížina]]'' | | | | | | | [[:d:Q50841600|Q50841600]] |- | ''[[:d:Q1705750|Plantlünner Sandebene]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q1271701|Dümmer Geest Lowland]]'' | | | | | | | [[:d:Q1705750|Q1705750]] |- | ''[[:d:Q50841581|Poopavská nížina]]'' | | ''[[:d:Q12018177|geomorphological subunit]]''<br/>''[[:d:Q193071|lowland]]'' | ''[[:d:Q11832503|Opavská pahorkatina]]'' | ''[[:d:Q50841600|Otická nížina]]''<br/>''[[:d:Q50841605|Opavsko-moravická niva]]''<br/>''[[:d:Q50841611|Kravařská rovina]]''<br/>''[[:d:Q50841616|Komárovská nížina]]'' | | | | | | [[:d:Q50841581|Q50841581]] |- | ''[[:d:Q11792467|Południowowielkopolska-Flachland]]'' | | ''[[:d:Q12018173|geomorphological region]]''<br/>''[[:d:Q193071|lowland]]''<br/>''[[:d:Q160091|plain]]'' | ''[[:d:Q11792486|Central Polish Lowlands]]'' | | | | | | | [[:d:Q11792467|Q11792467]] |- | ''[[:d:Q110484002|Prudnická sníženina]]'' | | ''[[:d:Q22978151|low spot]]''<br/>''[[:d:Q82794|Region]]'' | ''[[:d:Q3488905|Silesian Lowland]]'' | | | | | | [[Bild:The Sky is Blue and the Clouds are not so Thick.jpg|center|80px]] | [[:d:Q110484002|Q110484002]] |- | ''[[:d:Q2127369|Rahden-Diepenau Geest]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q1271701|Dümmer Geest Lowland]]'' | | | | | | | [[:d:Q2127369|Q2127369]] |- | [[Ratzborger See]] | | ''[[:d:Q211302|glacial lake]]'' | ''[[:d:Q701658|Mecklenburg Lake District]]'' | | | | 12.59 | | [[Bild:RatzeburgerSeeRoemnitzerMuehle.jpg|center|80px]] | [[:d:Q454646|Q454646]] |- | ''[[:d:Q23661411|Raubkammer-Heide]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q20965566|Wilseder Endmoränen]]'' | | | | | | | [[:d:Q23661411|Q23661411]] |- | [[Rheiderland]] | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q23647563|Ems and Weser Marches]]'' | | | | | | | [[:d:Q176279|Q176279]] |- | ''[[:d:Q11792484|Sasko-lužická nížina]]'' | | ''[[:d:Q82794|Region]]'' | ''[[:d:Q560549|North European Plain]]'' | | | | | | | [[:d:Q11792484|Q11792484]] |- | ''[[:d:Q1148117|Saxon Loess Fields]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23648983|Sächsisches Hügelland und Erzgebirgsvorland]]'' | | | | | | | [[:d:Q1148117|Q1148117]] |- | ''[[:d:Q1420341|Scheersberg]]'' | | ''[[:d:Q54050|lütten Barg]]'' | ''[[:d:Q1741416|Schleswig-Holstein Uplands]]'' | | | | | | [[Bild:Scheersberg.JPG|center|80px]] | [[:d:Q1420341|Q1420341]] |- | ''[[:d:Q26919973|Scheibeberg]]'' | | [[Barg]] | ''[[:d:Q306950|Eastern Upper Lusatia]]'' | | | | | | [[Bild:Scheibeberg Mittelherwigsdorf 2020 06 28 00.jpg|center|80px]] | [[:d:Q26919973|Q26919973]] |- | ''[[:d:Q26920642|Scheiber Spitzberg]]'' | | [[Barg]]<br/>''[[:d:Q21573182|Naturmonument en Düütschland]]'' | ''[[:d:Q306950|Eastern Upper Lusatia]]'' | | | | 25506.444 | | [[Bild:Scheiber Spitzberg Mittelherwigsdorf 2020 06 28 00.jpg|center|80px]] | [[:d:Q26920642|Q26920642]] |- | ''[[:d:Q23647553|Schleswig-Holstein Geest]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647499|Noorddüütsche Geest]]'' | ''[[:d:Q881921|Eider-Treene Depression]]''<br/>''[[:d:Q1593859|Heide-Itzehoe Geest]]'' | | ''[[:d:Q23647574|Schleswig-Holstein Marshes]]''<br/>''[[:d:Q1741416|Schleswig-Holstein Uplands]]''<br/>''[[:d:Q23648482|Mecklenburg-Brandenburgisches Platten- und Hügelland]]''<br/>''[[:d:Q23647569|Elbtalniederung]]''<br/>''[[:d:Q315116|Elbe Marshes]]'' | | | | [[:d:Q23647553|Q23647553]] |- | ''[[:d:Q23647574|Schleswig-Holstein Marshes]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647811|Marschland]]'' | | | ''[[:d:Q23647553|Schleswig-Holstein Geest]]''<br/>''[[:d:Q315116|Elbe Marshes]]''<br/>''[[:d:Q23650693|Deutsche Bucht (ohne Felssockel Helgoland)]]'' | | | | [[:d:Q23647574|Q23647574]] |- | ''[[:d:Q1741416|Schleswig-Holstein Uplands]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647509|Northeast German Lake District]]'' | [[Angeln (Landschop)|Angeln]] | | ''[[:d:Q701658|Mecklenburg Lake District]]''<br/>''[[:d:Q23648482|Mecklenburg-Brandenburgisches Platten- und Hügelland]]''<br/>''[[:d:Q23647553|Schleswig-Holstein Geest]]''<br/>''[[:d:Q23650772|Western Baltic Sea]]'' | | | | [[:d:Q1741416|Q1741416]] |- | ''[[:d:Q47445689|Schwalm-Nette-Platte]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23644788|Kölner Bucht und Niederrheinisches Tiefland]]'' | | | | | | | [[:d:Q47445689|Q47445689]] |- | ''[[:d:Q2265678|Seestermüher Marsh]]'' | | ''[[:d:Q315116|Elbe Marshes]]'' | ''[[:d:Q23649183|Holstein Elbe Marshes]]'' | | ''[[:d:Q315116|Elbe Marshes]]'' | | | | | [[:d:Q2265678|Q2265678]] |- | ''[[:d:Q3488905|Silesian Lowland]]'' | | ''[[:d:Q12018173|geomorphological region]]''<br/>''[[:d:Q193071|lowland]]''<br/>''[[:d:Q160091|plain]]'' | ''[[:d:Q11792486|Central Polish Lowlands]]'' | ''[[:d:Q9380186|Wysoczyzna Rościsławska]]''<br/>''[[:d:Q9325707|Równina Oleśnicka]]''<br/>''[[:d:Q9325706|Πεδιάδα του Οπόλε]]''<br/>''[[:d:Q11826566|Wrocław Valley]]''<br/>''[[:d:Q9325733|Wrocław Plain]]''<br/>''[[:d:Q9208909|Dolina Nysy Kłodzkiej]]''<br/>''[[:d:Q9325703|Równina Niemodlińska]]''<br/>''[[:d:Q11744368|Kotlina Raciborska]]''<br/>''[[:d:Q11832503|Opavská pahorkatina]]'' | | | | | [[Bild:598563 Wrocław zespól urbanistyczny Ostrowa Tumskiego 08.JPG|center|80px]] | [[:d:Q3488905|Q3488905]] |- | ''[[:d:Q7514802|Silesian-Lusatian Lowlands]]'' | | ''[[:d:Q82794|Region]]'' | ''[[:d:Q11792484|Sasko-lužická nížina]]'' | | | | | | | [[:d:Q7514802|Q7514802]] |- | ''[[:d:Q329505|Southern Jutland]]'' | | ''[[:d:Q12323661|province]]''<br/>''[[:d:Q82794|Region]]'' | ''[[:d:Q25389|Jüütland]]''<br/>[[Däänmark]] | ''[[:d:Q25389|Jüütland]]'' | ''[[:d:Q25389|Jüütland]]'' | ''[[:d:Q703477|Kongeå]]'' | | | | [[:d:Q329505|Q329505]] |- | ''[[:d:Q12051561|Southern North Sea coast]]'' | | ''[[:d:Q93352|coast]]'' | ''[[:d:Q5138396|Coastline of the North Sea]]''<br/>''[[:d:Q560549|North European Plain]]'' | ''[[:d:Q14216612|North Sea Coast (Schleswig-Holstein)]]''<br/>''[[:d:Q122451530|North Sea coast (Lower Saxony)]]''<br/>''[[:d:Q2145016|Belgian Coast]]'' | | | | | [[Bild:Salzwiese bei Gewitter.jpg|center|80px]] | [[:d:Q12051561|Q12051561]] |- | ''[[:d:Q20965567|Sprakensehler Endmoränen]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q16831847|Hoge Heid]]'' | ''[[:d:Q23661449|Lüßmoränen]]''<br/>''[[:d:Q23661453|Lüßhochfläche]]''<br/>''[[:d:Q23661455|Bokeler Sander]]''<br/>''[[:d:Q23661456|Lüßplateau]]'' | | | | | | [[:d:Q20965567|Q20965567]] |- | ''[[:d:Q25195062|Stader Marschen]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q20970552|Horbörger Elvmaschen]]'' | [[Olland]]<br/>[[Land Keden|Land Kehdingen]] | | | | | | [[:d:Q25195062|Q25195062]] |- | ''[[:d:Q16606647|Staw Linkula]]'' | | ''[[:d:Q3253281|Diek]]''<br/>''[[:d:Q179316|clay pit]]'' | ''[[:d:Q16494121|Kashubian Lake District]]'' | | | | 3 | | [[Bild:Staw Linkula w Gdańsku.JPG|center|80px]] | [[:d:Q16606647|Q16606647]] |- | ''[[:d:Q16616547|Staw Wróbla]]'' | | ''[[:d:Q3253281|Diek]]'' | ''[[:d:Q16494121|Kashubian Lake District]]'' | | | | 5 | | [[Bild:Wrobla Staw 2004 p SzymSzy.JPG|center|80px]] | [[:d:Q16616547|Q16616547]] |- | ''[[:d:Q20965568|Swarte Bargen]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q20965566|Wilseder Endmoränen]]'' | ''[[:d:Q881814|Horbörger Bargen]]''<br/>''[[:d:Q16833190|Lohberge]]'' | | | | | | [[:d:Q20965568|Q20965568]] |- | ''[[:d:Q107436896|Swistbucht]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q47454950|Zülpicher Börde]]'' | | | | | | | [[:d:Q107436896|Q107436896]] |- | ''[[:d:Q23648983|Sächsisches Hügelland und Erzgebirgsvorland]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647527|Lößbörden]]'' | ''[[:d:Q180528|Ore Mountain Foreland]]''<br/>''[[:d:Q1148117|Saxon Loess Fields]]'' | | ''[[:d:Q23648954|Elbe-Mulde lowlands]]''<br/>''[[:d:Q23648956|Oberlausitzer Heidelandschaft]]''<br/>''[[:d:Q2010077|Upper Lusatia]]''<br/>''[[:d:Q570835|Saxon-Bohemian Chalk Sandstone Region]]''<br/>''[[:d:Q4198|Ore Mountains]]''<br/>''[[:d:Q2530311|Vogtland]]''<br/>''[[:d:Q2430765|Thuringian Basin (with surrounding plates)]]''<br/>''[[:d:Q23648984|Mitteldeutsches Schwarzerdegebiet]]'' | | | | [[:d:Q23648983|Q23648983]] |- | ''[[:d:Q11821196|Südbaltische Seenplatte]]'' | | ''[[:d:Q82794|Region]]''<br/>''[[:d:Q1742059|lake area]]'' | ''[[:d:Q560549|North European Plain]]'' | ''[[:d:Q23647509|Northeast German Lake District]]'' | | | | | [[Bild:Weutschsee.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11821196|Q11821196]] |- | ''[[:d:Q16294906|Südheide]]'' | | [[Landschap]] | [[Lümbörger Heid]] | | | ''[[:d:Q16831847|Hoge Heid]]''<br/>''[[:d:Q2596630|Wümme Depression]]''<br/>''[[:d:Q16320559|Ostheide]]''<br/>''[[:d:Q20965555|Uelzener und Bevenser Becken]]'' | | | | [[:d:Q16294906|Q16294906]] |- | ''[[:d:Q1555254|Südlicher Landrücken]]'' | | ''[[:d:Q222912|rolling country]]''<br/>''[[:d:Q12018173|geomorphological region]]'' | ''[[:d:Q11792486|Central Polish Lowlands]]'' | ''[[:d:Q1585022|terminal moraine]]''<br/>''[[:d:Q165493|ground moraine]]'' | | | | | | [[:d:Q1555254|Q1555254]] |- | ''[[:d:Q11792465|Südliches Podlachien-Tiefland]]'' | | ''[[:d:Q12018173|geomorphological region]]''<br/>''[[:d:Q193071|lowland]]'' | ''[[:d:Q11792486|Central Polish Lowlands]]'' | | | | | | | [[:d:Q11792465|Q11792465]] |- | ''[[:d:Q2382240|Süsing]]'' | | [[Barg]] | ''[[:d:Q20965566|Wilseder Endmoränen]]'' | | | | | | | [[:d:Q2382240|Q2382240]] |- | ''[[:d:Q1534908|Thedinghäuser Vorgeest]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]'' | | | | | | | [[:d:Q1534908|Q1534908]] |- | ''[[:d:Q20965562|Toppenstedter Geest und Randniederungen]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q16833210|Luheheide]]'' | | | | | | | [[:d:Q20965562|Q20965562]] |- | ''[[:d:Q20965555|Uelzener und Bevenser Becken]]'' | | [[Landschap]] | [[Lümbörger Heid]] | | | ''[[:d:Q16833210|Luheheide]]''<br/>''[[:d:Q16320559|Ostheide]]''<br/>''[[:d:Q16831847|Hoge Heid]]'' | | | | [[:d:Q20965555|Q20965555]] |- | ''[[:d:Q11794952|Unteres Milicz-Głogów]]'' | | ''[[:d:Q12018173|geomorphological region]]''<br/>''[[:d:Q22978151|low spot]]'' | ''[[:d:Q11792486|Central Polish Lowlands]]'' | | | | | | [[Bild:Mapa części Niziny Śląsko Łużyckiej i Wału Trzebnickiego.png|center|80px]] | [[:d:Q11794952|Q11794952]] |- | ''[[:d:Q2010077|Upper Lusatia]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647527|Lößbörden]]''<br/>''[[:d:Q674541|low mountain range]]'' | ''[[:d:Q306950|Eastern Upper Lusatia]]''<br/>''[[:d:Q14492100|West Lusatian foothills]]''<br/>''[[:d:Q1545702|Upper Lusatian Gefilde]]'' | | ''[[:d:Q23648956|Oberlausitzer Heidelandschaft]]''<br/>''[[:d:Q570835|Saxon-Bohemian Chalk Sandstone Region]]''<br/>''[[:d:Q23648983|Sächsisches Hügelland und Erzgebirgsvorland]]'' | | | | [[:d:Q2010077|Q2010077]] |- | ''[[:d:Q1545702|Upper Lusatian Gefilde]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q2010077|Upper Lusatia]]'' | | | | | | | [[:d:Q1545702|Q1545702]] |- | ''[[:d:Q23831145|Verdener Wesertal]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]'' | | | | | | | [[:d:Q23831145|Q23831145]] |- | ''[[:d:Q1243933|Ville]]'' | | ''[[:d:Q46831|Bargkeed]]'' | ''[[:d:Q23644788|Kölner Bucht und Niederrheinisches Tiefland]]'' | | | | | | [[Bild:Rösberg Theisenkreuzweg (05).jpg|center|80px]] | [[:d:Q1243933|Q1243933]] |- | ''[[:d:Q54927308|Vratislavická kotlina]]'' | | ''[[:d:Q12018178|geomorphological district]]''<br/>''[[:d:Q749565|structural basin]]'' | ''[[:d:Q50484898|Liberecká kotlina]]'' | | | | | | | [[:d:Q54927308|Q54927308]] |- | ''[[:d:Q50841631|Vřesinská pahorkatina]]'' | | ''[[:d:Q12018178|geomorphological district]]''<br/>''[[:d:Q222912|rolling country]]'' | ''[[:d:Q50841586|Hlučínská pahorkatina]]'' | | | | | | | [[:d:Q50841631|Q50841631]] |- | ''[[:d:Q2559247|Wendland and Altmark]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647571|Ostdeutsches Platten- und Heideland]]'' | | | ''[[:d:Q23647569|Elbtalniederung]]''<br/>''[[:d:Q23648984|Mitteldeutsches Schwarzerdegebiet]]''<br/>''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]''<br/>[[Lümbörger Heid]] | | | | [[:d:Q2559247|Q2559247]] |- | [[Wersermünner Geest]] | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | [[Stoder Geest]] | | | | | | | [[:d:Q1295846|Q1295846]] |- | ''[[:d:Q1389677|Weser Marsh]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]''<br/>[[Landschap]] | ''[[:d:Q23647563|Ems and Weser Marches]]'' | | | | | | | [[:d:Q1389677|Q1389677]] |- | ''[[:d:Q23647533|Weser-Aller Plains and Geest]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23647499|Noorddüütsche Geest]]''<br/>''[[:d:Q23647527|Lößbörden]]'' | ''[[:d:Q23831145|Verdener Wesertal]]''<br/>''[[:d:Q1534908|Thedinghäuser Vorgeest]]''<br/>''[[:d:Q1576290|Hanoverian Moor Geest]]''<br/>''[[:d:Q931586|Burgdorf-Peine Geest]]''<br/>''[[:d:Q884616|Drömling]]''<br/>''[[:d:Q23831151|Obere Allerniederung]]''<br/>''[[:d:Q23831153|Aller-Talsandebene]]''<br/>''[[:d:Q23831155|Loccumer Geest]]'' | | [[Stoder Geest]]<br/>[[Lümbörger Heid]]<br/>''[[:d:Q2559247|Wendland and Altmark]]''<br/>''[[:d:Q23648984|Mitteldeutsches Schwarzerdegebiet]]''<br/>''[[:d:Q23648986|Nördliches Harzvorland]]''<br/>''[[:d:Q23648987|Niedersächsische Börden]]''<br/>''[[:d:Q23647497|Dümmer-Geestniederung und Ems-Hunte-Geest]]'' | | | | [[:d:Q23647533|Q23647533]] |- | ''[[:d:Q12340819|West Jutland]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q25389|Jüütland]]'' | ''[[:d:Q25389|Jüütland]]'' | ''[[:d:Q25389|Jüütland]]'' | | | [[Bild:WestJutland.png|center|80px]] | | [[:d:Q12340819|Q12340819]] |- | ''[[:d:Q14492100|West Lusatian foothills]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q2010077|Upper Lusatia]]'' | | | | | | | [[:d:Q14492100|Q14492100]] |- | ''[[:d:Q7353471|Westhoek français]]'' | | ''[[:d:Q1414991|area]]'' | ''[[:d:Q955543|Westhoek]]'' | | | | | | | [[:d:Q7353471|Q7353471]] |- | ''[[:d:Q462011|Westphalian Lowland]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q23647502|Central North German Plain]]'' | | [[Westfalen]] | ''[[:d:Q23647497|Dümmer-Geestniederung und Ems-Hunte-Geest]]''<br/>''[[:d:Q1348947|Lower Saxon Hills]]''<br/>''[[:d:Q1747938|Süderbergland]]''<br/>''[[:d:Q23644788|Kölner Bucht und Niederrheinisches Tiefland]]''<br/>''[[:d:Q23647499|Noorddüütsche Geest]]'' | | [[Bild:Haupteinheitengruppen Tiefland Suedwestteil.png|center|80px]] | | [[:d:Q462011|Q462011]] |- | ''[[:d:Q23661384|Wilseder Berge]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q20965566|Wilseder Endmoränen]]'' | | | | | | | [[:d:Q23661384|Q23661384]] |- | ''[[:d:Q20965566|Wilseder Endmoränen]]'' | | [[Landschap]] | ''[[:d:Q16831847|Hoge Heid]]'' | ''[[:d:Q20965568|Swarte Bargen]]''<br/>''[[:d:Q23661384|Wilseder Berge]]''<br/>''[[:d:Q23661387|Garlstorfer Berge]]''<br/>''[[:d:Q23661411|Raubkammer-Heide]]''<br/>''[[:d:Q23661416|Lopauer Schweiz]]''<br/>''[[:d:Q2382240|Süsing]]'' | | | | | | [[:d:Q20965566|Q20965566]] |- | ''[[:d:Q2582632|Wilster Marsh]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q23649183|Holstein Elbe Marshes]]'' | | | | | | | [[:d:Q2582632|Q2582632]] |- | ''[[:d:Q11826566|Wrocław Valley]]'' | | ''[[:d:Q3491088|mesoregion]]'' | ''[[:d:Q3488905|Silesian Lowland]]'' | | | | 1220 | [[Bild:318.52 Pradolina Wrocławska.png|center|80px]] | [[Bild:598563 Wrocław zespól urbanistyczny Ostrowa Tumskiego 08 (cropped).JPG|center|80px]] | [[:d:Q11826566|Q11826566]] |- | ''[[:d:Q2596630|Wümme Depression]]'' | | [[Landschap]] | [[Stoder Geest]] | | | [[Zevener Geest]]<br/>''[[:d:Q16831847|Hoge Heid]]''<br/>''[[:d:Q16294906|Südheide]]''<br/>[[Achem-Veerner Geest]] | | | | [[:d:Q2596630|Q2596630]] |- | [[Zevener Geest]] | | [[Landschap]] | [[Stoder Geest]] | ''[[:d:Q23661498|Tostedter Geest]]''<br/>''[[:d:Q23661497|Apenser Lehmgeest]]'' | | ''[[:d:Q2596630|Wümme Depression]]''<br/>''[[:d:Q20970552|Horbörger Elvmaschen]]''<br/>''[[:d:Q16831847|Hoge Heid]]'' | | | | [[:d:Q197046|Q197046]] |- | ''[[:d:Q47454950|Zülpicher Börde]]'' | | ''[[:d:Q1970725|natural region]]'' | ''[[:d:Q1246989|Jülich-Zülpich Börde]]'' | | | | | | [[Bild:Seepark Zülpich und das geplante Neubaugebiet -Seeterrassen- - Luftaufnahme-0549.jpg|center|80px]] | [[:d:Q47454950|Q47454950]] |} {{Wikidata list end}} {{Linked Coordinates}} arlbgx98arfhstym1xspbqzm9n3rbrz 2 75512 1040097 1035513 2025-06-09T09:53:59Z ListeriaBot 25018 Wikidata list updated [V2] 1040097 wikitext text/x-wiki {{Wikidata list |sparql= SELECT ?item ?itemLabel ?occupationLabel ?date_of_birth ?birthtimeprecision WHERE { ?item wdt:P19 ?sub0 . ?tree0 (wdt:P150)* ?sub0 . ?tree0 (wdt:P131)* wd:Q14868. OPTIONAL { ?item wdt:P106 ?occupation. } SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language "nds". } OPTIONAL { ?item wdt:P569 ?date_of_birth. ?item p:P569/psv:P569 ?timenode. ?timenode wikibase:timePrecision ?birthtimeprecision. } } |sort=p569 |columns=item,label,p31,p18,p569,p19,p570,p20,p227,p106,?birthtimeprecision |thumb=80 |links= |row_template=Vörlaag:Person Row |skip_table=yes }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1511697|Q1511697]] | label = ''[[:d:Q1511697|Gerhard Halepaghe]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:Buxtehude 25 Pfennig 1921.jpg|center|80px]] | p569 = 1430<br/>1420 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1485-04<br/>1485 | p20 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1034748114 1034748114] | p106 = ''[[:d:Q250867|kathoolschen Preester]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1611936|Q1611936]] | label = ''[[:d:Q1611936|Hermann Langenbeck]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:Herm.Langenbeck.jpg|center|80px]] | p569 = 1452 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1517-05-01 | p20 = [[Hamborg]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/10426781X 10426781X] | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q94755420|Q94755420]] | label = ''[[:d:Q94755420|Hans Rambau]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 16th century | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1579-04-12 | p227 = [https://d-nb.info/gnd/11979781X 11979781X] | p106 = ''[[:d:Q175151|printer]]'' | birthtimeprecision = 7 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q55680983|Q55680983]] | label = ''[[:d:Q55680983|Heinrich Dassov]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1592-03-03 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1645-07-08 | p20 = [[Hamborg]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1035104784 1035104784] | p106 = ''[[:d:Q152002|Pastoor]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q94935799|Q94935799]] | label = ''[[:d:Q94935799|Heinrich Plate]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1596 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1620-09-03 | p20 = [[Wittenbarg]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/134222601 134222601] | p106 = ''[[:d:Q48282|student]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q94922033|Q94922033]] | label = ''[[:d:Q94922033|Justus Dozem]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1628 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1704 | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1037052080 1037052080] | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q55676122|Q55676122]] | label = ''[[:d:Q55676122|Johann Knüttel]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1634-11-09 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1694-08-12 | p20 = ''[[:d:Q1209|Fre’e Hansestadt Bremen]]'' | p227 = [https://d-nb.info/gnd/123267757 123267757] | p106 = ''[[:d:Q152002|Pastoor]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q19310085|Q19310085]] | label = ''[[:d:Q19310085|Tobias Reimers]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1653 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1716 | p20 = [[Lümborg]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/122943287 122943287] | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]''<br/>''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q27567999|Q27567999]] | label = ''[[:d:Q27567999|Michael Berns]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:Michael Berns.jpg|center|80px]] | p569 = 1657-09-22 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1728-01-15 | p20 = ''[[:d:Q1833|Wandsbeek]]'' | p227 = [https://d-nb.info/gnd/121377903 121377903] | p106 = ''[[:d:Q1234713|Theoloog]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q18222923|Q18222923]] | label = ''[[:d:Q18222923|Otto Matthaei]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1670 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1750 | p227 = [https://d-nb.info/gnd/115501320 115501320] | p106 = ''[[:d:Q1231865|Pädagoog]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q55682792|Q55682792]] | label = ''[[:d:Q55682792|Johann Sigmund Pilgram]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1682-12-10 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1739-01-25 | p20 = ''[[:d:Q168648|Sopron]]'' | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1055656626 1055656626] | p106 = ''[[:d:Q152002|Pastoor]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q112505259|Q112505259]] | label = ''[[:d:Q112505259|Heinrich Klüver]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1686 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/130575003 130575003] | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q55678608|Q55678608]] | label = ''[[:d:Q55678608|Christian Hieronymus Kramer]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1721-05-21 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1794-07-28 | p20 = ''[[:d:Q16073|Itzho]]'' | p227 = [https://d-nb.info/gnd/143433792 143433792] | p106 = ''[[:d:Q1234713|Theoloog]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q15455031|Q15455031]] | label = ''[[:d:Q15455031|Johann Hinrich Röding]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1763-05-01 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1815-04-22 | p227 = [https://d-nb.info/gnd/121118428 121118428] | p106 = ''[[:d:Q15980158|Sakenbökerschriever]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q28480539|Q28480539]] | label = ''[[:d:Q28480539|Georg Müller]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1767 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1847-11-21 | p20 = [[Celle]] | p106 = ''[[:d:Q47064|Militärperson]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q55681404|Q55681404]] | label = ''[[:d:Q55681404|Carl Ludwig Friedrich von Rettberg]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1788-10-08 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1844-11-04 | p20 = [[Wiesbaden]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1042670773 1042670773] | p106 = ''[[:d:Q189290|Offzeer]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q99746568|Q99746568]] | label = [[Christian Lodemann]] | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1805-01-13 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1878-02-01 | p20 = [[Lingen]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1034939017 1034939017] | p106 = ''[[:d:Q57398663|administrative lawyer]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1597022|Q1597022]] | label = [[Heinrich Denicke]] | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1856-01-02 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1943-10-30 | p20 = [[Horborg]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/119140373 119140373] | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1555696|Q1555696]] | label = ''[[:d:Q1555696|Gustav Buchholz]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1856-02-16 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1916-06-26 | p20 = [[Posen]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/116818395 116818395] | p106 = ''[[:d:Q3332711|Mediävist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q47003049|Q47003049]] | label = ''[[:d:Q47003049|Margarete Winter]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1857-01-22 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1934-03-07 | p20 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1035171368 1035171368] | p106 = ''[[:d:Q15980158|Sakenbökerschriever]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q63891365|Q63891365]] | label = ''[[:d:Q63891365|August Denicke]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1863 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1928-06-11 | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1666994|Q1666994]] | label = ''[[:d:Q1666994|Otto Lemmermann]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1869-07-01 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1953-07-28 | p20 = [[Berlin]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/117719242 117719242] | p106 = ''[[:d:Q593644|Chemiker]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q102219468|Q102219468]] | label = ''[[:d:Q102219468|Karl G. J. Kübel]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1881-12-10 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q100601|Q100601]] | label = ''[[:d:Q100601|Werner Issel]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1884 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1974 | p20 = ''[[:d:Q541860|Bad Sachsa]]'' | p227 = [https://d-nb.info/gnd/123965217 123965217] | p106 = ''[[:d:Q42973|Architekt]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q94884194|Q94884194]] | label = ''[[:d:Q94884194|Friedrich Gumpert]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1889-04-05 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 20th century | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1124034218 1124034218] | p106 = ''[[:d:Q37226|Schoolmeester]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q20980275|Q20980275]] | label = ''[[:d:Q20980275|Jutta Bossard-Krull]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:Jutta Bossard-Krull mit einer Büste von Walter Ahrens, Blankenese © Kunststätte Bossard.jpg|center|80px]] | p569 = 1903-07-06 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1996-10-13 | p20 = [[Lüll]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/129508225 129508225] | p106 = ''[[:d:Q7541856|ceramicist]]''<br/>''[[:d:Q1281618|Bildhauer]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q23060711|Q23060711]] | label = ''[[:d:Q23060711|Hermann Blumenthal]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1903-07-11 | p19 = [[Ooldklooster]] | p570 = 1941-08-08 | p20 = ''[[:d:Q1623457|Tannroda]]'' | p227 = [https://d-nb.info/gnd/116209283 116209283] | p106 = ''[[:d:Q182436|Bibliothekar]]''<br/>''[[:d:Q2599593|Germanist]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1578841|Q1578841]] | label = ''[[:d:Q1578841|Hans Brockmann (Altkloster)]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1903-10-18 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1988-05-01 | p20 = [[Chöttingen]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/101980467X 101980467X] | p106 = ''[[:d:Q593644|Chemiker]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q94912880|Q94912880]] | label = ''[[:d:Q94912880|Heinz A. Hoppe]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1907-05-06 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1986-08-24 | p20 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1034902830 1034902830] | p106 = [[Schriever]] | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1615535|Q1615535]] | label = ''[[:d:Q1615535|Karl Stackmann]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1922-03-21 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 2013-11-04 | p227 = [https://d-nb.info/gnd/118823914 118823914] | p106 = ''[[:d:Q2599593|Germanist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1222537|Q1222537]] | label = ''[[:d:Q1222537|Dieter Müller-Wodarg]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1922-05-31 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 2009-08-10 | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1162872799 1162872799] | p106 = [[Diplomat]] | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1602322|Q1602322]] | label = ''[[:d:Q1602322|Helga Wex]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:Bundesarchiv B 145 Bild-F038039-0017, Wiesbaden, CDU-Parteitag, Wex.jpg|center|80px]] | p569 = 1924-07-05 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 1986-01-09 | p20 = [[Mölm]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/10923877X 10923877X] | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q38178631|Q38178631]] | label = ''[[:d:Q38178631|Horst Wegener]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1926-08-16 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 2006-02-25 | p227 = [https://d-nb.info/gnd/13246067X 13246067X] | p106 = ''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]''<br/>''[[:d:Q16742096|nuclear physicist]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q15818848|Q15818848]] | label = ''[[:d:Q15818848|Günther Boyer]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1927-10-29 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 2012-04-08 | p20 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q46131160|Q46131160]] | label = ''[[:d:Q46131160|Claus D. Grupp]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1934-08-05 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1246708884 1246708884] | p106 = ''[[:d:Q482980|Schriever]]''<br/>''[[:d:Q2516866|Utgever]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1596612|Q1596612]] | label = [[Heinrich Augustin]] | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1937-10-30 | p19 = [[Ottens]] | p570 = 2025-02-23 | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1033719102 1033719102] | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q363071|Q363071]] | label = ''[[:d:Q363071|Adolf Köhnken]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1938-01-28 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 2017-08-05 | p227 = [https://d-nb.info/gnd/106059955 106059955] | p106 = ''[[:d:Q16267607|Klassischen Philoloog]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q117357104|Q117357104]] | label = ''[[:d:Q117357104|Helmut Roscher]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1938-09-04 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/136397824 136397824] | p106 = ''[[:d:Q152002|Pastoor]]''<br/>''[[:d:Q98833883|Protestant theologian]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q13188213|Q13188213]] | label = [[Christian Fuhst]] | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1939-11-28 | p19 = [[Neeklooster]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/112257658 112257658] | p106 = [[Schriever]] | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q15858097|Q15858097]] | label = ''[[:d:Q15858097|Harmen Thies]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:2014-01-26 Wanderausstellung SYNAGOGE UND TEMPEL (Bet Tfila) Villa Seligmann Hannover, 82 Prof. Dr. Harmen Hinrik Thies, Leiter Bet Tfila - Forschungsstelle für jüdische Architektur in Europa,TU Braunschweig.jpg|center|80px]] | p569 = 1941 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1089659458 1089659458] | p106 = ''[[:d:Q1792450|Kunsthistoriker]]''<br/>''[[:d:Q11486702|Architekturhistoriker]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]''<br/>[[Schriever]] | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q95191569|Q95191569]] | label = ''[[:d:Q95191569|Helga Lühning]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1943 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/111386322 111386322] | p106 = ''[[:d:Q14915627|musicologist]]''<br/>''[[:d:Q1607826|editor]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q74977|Q74977]] | label = ''[[:d:Q74977|Ralf Drecoll]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1944-09-29 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 2012-09-23 | p106 = ''[[:d:Q11513337|Lichtathlet]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1717527|Q1717527]] | label = ''[[:d:Q1717527|Jürgen Oelkers]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1947-03-21 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/120480166 120480166] | p106 = ''[[:d:Q1231865|Pädagoog]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q95193759|Q95193759]] | label = ''[[:d:Q95193759|Arnhild Kantelhardt]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1948 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/123237572 123237572] | p106 = ''[[:d:Q182436|Bibliothekar]]''<br/>''[[:d:Q1607826|editor]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q15480131|Q15480131]] | label = ''[[:d:Q15480131|Joachim Detjen]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1948-06-11 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/122156390 122156390] | p106 = ''[[:d:Q1238570|Politoloog]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q15431728|Q15431728]] | label = ''[[:d:Q15431728|Bernd Raebel]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1948-07-28 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/140009574 140009574] | p106 = ''[[:d:Q16533|Richter]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q13188945|Q13188945]] | label = [[Traute Römisch]] | p31 = [[Minsch]] | p569 = 20th century | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = [[Schriever]] | birthtimeprecision = 7 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1222603|Q1222603]] | label = ''[[:d:Q1222603|Dieter Perlowski]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1950-04-13 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/114507953 114507953] | p106 = [[Schriever]] | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q2588525|Q2588525]] | label = ''[[:d:Q2588525|Wolf-Joachim Clauß]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1950-05-14 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1161921672 1161921672] | p106 = ''[[:d:Q189290|Offzeer]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1896074|Q1896074]] | label = ''[[:d:Q1896074|Maria Leister]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1956 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q15117302|Volleyballspeler]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q15431471|Q15431471]] | label = ''[[:d:Q15431471|Arnis Vilks]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1956 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/170654648 170654648] | p106 = ''[[:d:Q188094|Ökonoom]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q59911973|Q59911973]] | label = ''[[:d:Q59911973|Axel Jahnz]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1957-07-19 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q84357660|Q84357660]] | label = ''[[:d:Q84357660|Cornelia Klettke]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1958-04-30 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/112963358 112963358] | p106 = ''[[:d:Q2504617|romanist]]'' | birthtimeprecision = 9<br/>11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q29960731|Q29960731]] | label = ''[[:d:Q29960731|Jörn Staecker]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1961-04-27 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p570 = 2018-12-15 | p20 = ''[[:d:Q3806|Tübingen]]'' | p227 = [https://d-nb.info/gnd/142913308 142913308] | p106 = ''[[:d:Q3621491|Archäoloog]]''<br/>''[[:d:Q52231239|medieval archaeologist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q15850742|Q15850742]] | label = ''[[:d:Q15850742|Thomas Glagow]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:Tom Glagow.jpeg|center|80px]] | p569 = 1961-07-07 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q183945|Musikproduzent]]''<br/>''[[:d:Q130857|DJ]]''<br/>''[[:d:Q2722764|Radiomoderator]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q15822320|Q15822320]] | label = ''[[:d:Q15822320|Jürgen Stackmann]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:Juergen Stackmann, GIMS 2019, Le Grand-Saconnex (GIMS0367).jpg|center|80px]] | p569 = 1961-09-12 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q2462658|Manager]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q58464197|Q58464197]] | label = ''[[:d:Q58464197|Raymond Unger]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1963 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1047380595 1047380595] | p106 = ''[[:d:Q482980|Schriever]]''<br/>''[[:d:Q1028181|Maler]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q84732672|Q84732672]] | label = ''[[:d:Q84732672|Thomas Wandschneider]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1963-11-07 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q134619568|para badminton player]]''<br/>''[[:d:Q13141064|Badmintonspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q2337780|Q2337780]] | label = ''[[:d:Q2337780|Stefan Studer]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1964-01-30 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q937857|Footballspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q16294812|Q16294812]] | label = ''[[:d:Q16294812|Stefan Kroll]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1965-06-27 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/115686398 115686398] | p106 = ''[[:d:Q1493121|Militärhistoriker]]''<br/>''[[:d:Q17488392|Koortenhistoriker]]''<br/>''[[:d:Q17488465|Regionalhistoriker]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q63092983|Q63092983]] | label = ''[[:d:Q63092983|Volker Schomerus]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1965-08-08 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/112223672 112223672] | p106 = ''[[:d:Q169470|Physiker]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q95238110|Q95238110]] | label = ''[[:d:Q95238110|Andreas Babel]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1966 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1015981941 1015981941] | p106 = ''[[:d:Q876864|editing staff]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q108127497|Q108127497]] | label = ''[[:d:Q108127497|Jörg Köpke]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1967-01-29 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/132731495 132731495] | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1352375|Q1352375]] | label = ''[[:d:Q1352375|Joern Martens]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1968-02-17 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1061985997 1061985997] | p106 = ''[[:d:Q2442108|Toonmeester]]''<br/>''[[:d:Q156839|Kock]]''<br/>[[Schriever]] | birthtimeprecision = 9<br/>11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q13188486|Q13188486]] | label = [[Jan Graf]] | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1973 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/135375746 135375746] | p106 = [[Schriever]]<br/>''[[:d:Q639669|Musiker]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q2643610|Q2643610]] | label = ''[[:d:Q2643610|Alexandra Kui]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:DE Alexandra Kui 2008-10-23 by Steschke.jpg|center|80px]] | p569 = 1973-03 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/12986157X 12986157X] | p106 = [[Schriever]] | birthtimeprecision = 10 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q113832855|Q113832855]] | label = ''[[:d:Q113832855|Kathi Franko]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1974 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1076636802 1076636802] | p106 = ''[[:d:Q974144|educator]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q15782258|Q15782258]] | label = ''[[:d:Q15782258|Alexander Mierzwa]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1974-06-04 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q12840545|Handballspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q68973|Q68973]] | label = ''[[:d:Q68973|Michael Stolle]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:Michael Stolle.jpg|center|80px]] | p569 = 1974-12-17 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q11513337|Lichtathlet]]''<br/>''[[:d:Q13464497|Staffhoogspringer]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q113796988|Q113796988]] | label = ''[[:d:Q113796988|Meike Rieckmann-Berkenbrock]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1975-07-26 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/102144040X 102144040X] | p106 = ''[[:d:Q98833883|Protestant theologian]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q110468|Q110468]] | label = ''[[:d:Q110468|Aylin Esener]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1975-08-24 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1082564575 1082564575] | p106 = ''[[:d:Q2259451|Theaterschauspeler]]''<br/>''[[:d:Q10800557|Filmschauspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q73734|Q73734]] | label = ''[[:d:Q73734|Nils Winter]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:Nils Winter Mannheim 2012.jpg|center|80px]] | p569 = 1977-03-27 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q11513337|Lichtathlet]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q42428981|Q42428981]] | label = ''[[:d:Q42428981|Nicole Gozdek]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1978 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1088442625 1088442625] | p106 = ''[[:d:Q482980|Schriever]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q2642761|Q2642761]] | label = ''[[:d:Q2642761|Alexander Nouri]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:Alexander Nouri Oktober 2016.jpg|center|80px]] | p569 = 1979-08-20 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q937857|Footballspeler]]''<br/>''[[:d:Q628099|Footballtrainer]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q18027791|Q18027791]] | label = ''[[:d:Q18027791|Sebastian Lühr]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1979-09-30 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q156839|Kock]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q42315894|Q42315894]] | label = ''[[:d:Q42315894|Stefan Sick]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1981 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1176850881 1176850881] | p106 = [[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>''[[:d:Q28389|Dreihbookschriever]]''<br/>[[Kameramann]]<br/>''[[:d:Q7042855|Filmeditor]]''<br/>[[Filmproduzent]] | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q64737811|Q64737811]] | label = ''[[:d:Q64737811|Doris Anselm]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1981 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1073947734 1073947734] | p106 = [[Schriever]] | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q2475762|Q2475762]] | label = ''[[:d:Q2475762|Ulrich Faßnacht]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1981-05-10 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1062132998 1062132998] | p106 = ''[[:d:Q2259451|Theaterschauspeler]]''<br/>''[[:d:Q10800557|Filmschauspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q63323246|Q63323246]] | label = ''[[:d:Q63323246|Grit Paulussen]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1983 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/135328896 135328896] | p106 = ''[[:d:Q10800557|Filmschauspeler]]''<br/>''[[:d:Q2259451|Theaterschauspeler]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q95222101|Q95222101]] | label = ''[[:d:Q95222101|Malte Grosche]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1984 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1062048652 1062048652] | p106 = ''[[:d:Q1757008|assistant director]]''<br/>''[[:d:Q18535215|recording supervisor]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q26721172|Q26721172]] | label = ''[[:d:Q26721172|Felix Ahrens]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:AMPAS .jpg|center|80px]] | p569 = 1986 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1081400366 1081400366] | p106 = ''[[:d:Q28389|Dreihbookschriever]]''<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]] | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q56558673|Q56558673]] | label = ''[[:d:Q56558673|Julius Robin Weigel]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1987 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/108403347X 108403347X] | p106 = ''[[:d:Q33999|Schauspeler]]'' | birthtimeprecision = 9 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q22937468|Q22937468]] | label = ''[[:d:Q22937468|Marcel Eris]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:MontanaBlack.jpg|center|80px]] | p569 = 1988-03-02 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1182695175 1182695175] | p106 = ''[[:d:Q17125263|YouTuber]]''<br/>''[[:d:Q57414145|online streamer]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q1391712|Q1391712]] | label = ''[[:d:Q1391712|Jannik Löhden]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1989-07-16 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q937857|Footballspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q23565287|Q23565287]] | label = ''[[:d:Q23565287|Lisa Prior]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1990-12-29 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q12840545|Handballspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q56886651|Q56886651]] | label = ''[[:d:Q56886651|Isabell Kaiser]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1992-07-24 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q12840545|Handballspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q26213484|Q26213484]] | label = [[Nico Matern]] | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:CINvIND 2018-09-29 - Nico Matern (31308227018) (cropped).jpg|center|80px]] | p569 = 1992-11-27 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q937857|Footballspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q41627151|Q41627151]] | label = ''[[:d:Q41627151|Maximilian Saßerath]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1993-09-16 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q29963197|Q29963197]] | label = ''[[:d:Q29963197|Sebastian Firnhaber]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:Sebastian Firnhaber 20180304.jpg|center|80px]] | p569 = 1994-04-18 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q12840545|Handballspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q27485720|Q27485720]] | label = ''[[:d:Q27485720|Jasper Frahm]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:Rund um Köln 2016 033.jpg|center|80px]] | p569 = 1996-03-07 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q2309784|Radrennfohrer]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q23565298|Q23565298]] | label = ''[[:d:Q23565298|Paula Prior]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:2021-03-13 Handball, Bundesliga Frauen, Thüringer HC - Buxtehuder SV 1DX 6878 by Stepro.jpg|center|80px]] | p569 = 1997-02-25 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q12840545|Handballspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q58845821|Q58845821]] | label = ''[[:d:Q58845821|Lucas Firnhaber]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1997-04-23 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q12840545|Handballspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q107380400|Q107380400]] | label = ''[[:d:Q107380400|Natalie Axmann]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:2022-03-26 Handball, Bundesliga Frauen, Thüringer HC - HL Buchholz 08-Rosengarten 1DX 7335 by Stepro.jpg|center|80px]] | p569 = 1997-11-03 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q12840545|Handballspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q61791619|Q61791619]] | label = ''[[:d:Q61791619|Leonie Wesselow]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:Leonie Wesselow 2019.jpg|center|80px]] | p569 = 1998-04-07 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p227 = [https://d-nb.info/gnd/1122228473 1122228473] | p106 = ''[[:d:Q33999|Schauspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q18019951|Q18019951]] | label = ''[[:d:Q18019951|Emily Bölk]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:2024-07-20 Handball, Teamfotos Nationalmannschaften für die Olympischen Spiele STP 1169 by Stepro-2.jpg|center|80px]] | p569 = 1998-04-26 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q12840545|Handballspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q56417961|Q56417961]] | label = ''[[:d:Q56417961|Dominik Axmann]]'' | p31 = [[Minsch]] | p569 = 1999-06-30 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q12840545|Handballspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q88965837|Q88965837]] | label = ''[[:d:Q88965837|Franziska Fischer]]'' | p31 = [[Minsch]] | p18 = [[Bild:2023-10-28 Handball, Bundesliga Frauen, Thüringer HC - SV Union Halle-Neustadt 1DX 4639 by Stepro.jpg|center|80px]] | p569 = 1999-08-18 | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | p106 = ''[[:d:Q12840545|Handballspeler]]'' | birthtimeprecision = 11 }} {{Vörlaag:Person Row | item = [[:d:Q110726462|Q110726462]] | label = ''[[:d:Q110726462|Timm Moritz Marquardt]]'' | p31 = [[Minsch]] | p19 = [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] }} {{Wikidata list end}} in4ut1a5kn1ip7mf26sdrtjuo0cs1tf 2 77850 1040072 1039563 2025-06-08T17:01:20Z ListeriaBot 25018 Wikidata list updated [V2] 1040072 wikitext text/x-wiki {{Wikidata list |sparql= SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?superLabel ?_Ortstafel WHERE { ?item wdt:P31/wdt:P279* wd:Q56061; wdt:P131 ?super; p:P1766 [ ps:P1766 ?_Ortstafel; pq:P407 wd:Q25433 ] SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language "nds". } } ORDER BY ?superLabel ?itemLabel |columns=P1766:Oortsschill,label:Oort,p131:in |thumb=120 |links= |Xrow_template=Vörlaag:Person Row |Xskip_table=yes }} {| class='wikitable sortable' ! Oortsschill ! Oort ! in |- | [[Bild:Schild Swattenbeek.jpg|center|120px]] | ''[[:d:Q569643|Swattenbeek]]'' | ''[[:d:Q3000|Kreis Hertogdom Loonborg]]'' |- | [[Bild:Groothansdoerp.jpg|center|120px]] | ''[[:d:Q553192|Groothansdörp]]'' | ''[[:d:Q3003|Kreis Stormarn]]'' |- | [[Bild:Aurich schild.jpg|center|120px]] | [[Auerk]] | [[Landkreis Auerk]] |- | [[Bild:Luetetsburg.gif|center|120px]] | ''[[:d:Q559475|Lütsbörg]]'' | [[Landkreis Auerk]]<br/>''[[:d:Q519891|Samtgemeent Haag]]'' |- | [[Bild:DE-NDS-Norderney-Ortsschild.jpg|center|120px]] | [[Nördernee]] | [[Landkreis Auerk]] |- | [[Bild:Oortsschild von Cuxhoben, Landkreis Cuxhoben 2.jpg|center|120px]] | [[Cuxhoben]] | [[Landkreis Cuxhoben]] |- | [[Bild:Oortsschild Kumbarg 2.jpg|center|120px]] | [[Gemeen Kumbarg|Kumbarg]] | [[Samtgemeen Land Hadeln]]<br/>[[Landkreis Cuxhoben]] |- | [[Bild:Weyh(a)usen, zweisprachiges Ortsschild, 1.jpeg|center|120px]] | ''[[:d:Q630716|Weyhusen]]'' | ''[[:d:Q519607|Samtgemeen Boldecker Land]]''<br/>[[Landkreis Gifhorn]] |- | [[Bild:Ortsschild Emlichheim - Emmelkamp cropped.jpg|center|120px]] | [[Emmelkamp]] | [[Landkreis Groafschup Bentem|Landkreis Graafschup Benthem]]<br/>''[[:d:Q453926|Samtgemeende Emmelkamp]]'' |- | [[Bild:DE-NDS-Bad Fallingbostel-Ortsschild.jpg|center|120px]] | [[Bad Fambossel]] | [[Landkreis Heidkreis]] |- | [[Bild:DE-NDS-Neu Wulmstorf-Ortsschild.jpg|center|120px]] | [[Gemeen Vosshusen|Vosshusen]] | [[Landkreis Horborg]] |- | [[Bild:Oortsschild Will, Landkreis Horborg 4.jpg|center|120px]] | [[Gemeen Will|Will]] | [[Samtgemeen Töst]]<br/>[[Landkreis Horborg]] |- | [[Bild:Oortsschild Bliersdörp 2.jpg|center|120px]] | [[Bliersdörp]] | [[Samtgemeen Hornborg]]<br/>[[Landkreis Stood]] |- | [[Bild:Buxthu - Schild.jpg|center|120px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [[Landkreis Stood]] |- | [[Bild:Ortsschild von Gauderhandviddel, Landkreis Stood 3.jpg|center|120px]] | [[Gauderhandviddel]] | [[Samtgemeen Lüh]]<br/>[[Landkreis Stood]] |- | [[Bild:Ortsschild von Gothenborg, Landkreis Stood 2.jpg|center|120px]] | [[Gothenborg]] | [[Samtgemeen Hornborg]]<br/>[[Landkreis Stood]] |- | [[Bild:Ortsschild von Hornborg, Landkreis Stood 3.jpg|center|120px]] | [[Hornborg]] | [[Landkreis Stood]]<br/>[[Samtgemeen Hornborg]] |- | [[Bild:Ortsschild von Neekark, Landkreis Stood 2.jpg|center|120px]] | [[Neekark (Olland)|Neekark]] | [[Samtgemeen Lüh]]<br/>[[Landkreis Stood]] |- | [[Bild:DE-NDS Wulmsdörp Ortsschild.jpg|center|120px]] | [[Wulmsdörp (Landkreis Horborg)|Wulmsdörp]] | [[Gemeen Vosshusen|Vosshusen]] |- | [[Bild:DE-NDS-Ohlenbüttel-Ortsschild.JPG|center|120px]] | [[Ömbüddel]] | [[Gemeen Vosshusen|Vosshusen]] |} {{Wikidata list end}} p56p2mkt9h8xddo0bswsd486ctkwaga 0 146178 1040067 1038742 2025-06-08T12:37:26Z Flaverius 21322 1040067 wikitext text/x-wiki '''Mennisten''' ({{S|pdt|''Menniste(n)''}},<ref>{{Internetquelle |autor=deutschlandfunkkultur.de |url=https://www.deutschlandfunkkultur.de/sprachgeschichte-russlanddeutsch-100.html |titel=Sprachgeschichte. Russlanddeutsch |werk=deutschlandfunkkultur |datum=2013-07-23 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250420101402/https://www.deutschlandfunkkultur.de/sprachgeschichte-russlanddeutsch-100.html |archiv-datum=2025-04-25 |abruf=2025-06-08 |sprache=de |zitat=Russlanddeutschen Mennisten – wie sie auf Plautdietsch heißen}}</ref> {{S|pdc|''Mennischte''}}) sünd [[Ethnie|ethnische]] [[Mennoniten]]. Dat heet Lüüd, de nich bloots von de Religioon her Mennoniten sünd, man ook na Spraak un Kultuur en egen Grupp sünd, de sik von de Lüüd verscheelt, mank de se leevt.<ref>Phillip E. Hammond: ''The Dynamics of Religious Organizations: The Extravasation of the Sacred and Other Essays''. Oxford University Press 2000. S.&nbsp;59. ISBN <bdi>9780198297628</bdi>.</ref><ref>Norma Jost Voth: ''Mennonite Foods & Folkways from South Russia'', Volume&nbsp;I, S. 35–55. Good Books, 1990. ISBN 0-934672-89-X</ref> Von de Spraak snackt de meersten Mennisten [[Plautdietsch]] oder [[Pennsylvaniadüütsch]]. Von de Kultur her leevt en groten Deel von de Mennisten in Kolonien, de von Bueree präägt sünd. Mank de Mennisten givt dat verscheden Ünnergruppen, de sik in jemeer Levensstil ünnerscheedt. Welk bruukt keen moderne Technologie, wieldes dat ok annere Gruppen giv, de nix gegen Technologie hebbt. Annere Mennisten, to’n Bispeel de, de na [[Düütschland]] gaan sünd, hebbt düssen Levensstil aver nich mehr. == Historie == Up’t wiedeste verbreid sind de [[Russland-Mennoniten]] un [[Pennsylvaniadüütsch|pennsyvlaniadüütschen]] Mennisten. De Russland-Mennoniten weren ene Volks- un Religioonsgrupp in [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Russland|Süüdrussland]] (vandaag höört dat to de [[Ukraine]]). Se kemen uut [[Flannern]], [[Freesland]] un [[Nedderdüütschland|Noorddüütschland]] un breiden sik läter weltwied uut. Se spreekt [[Plautdietsch]], wat van den [[Nedderpreußisch|preußschen]] Dialekten afstammt. De anner grote Gruppe sind de pennsylvaniadüütschen Mennisten, de uut de [[Swiez]] un Süüddütschland na [[Noordamerika]] komen sind.<ref>John R. Staples, John B. Toews: ''Nestor Makhno and the Eichenfeld Massacre: A Civil War Tragedy in a Ukrainian Mennonite Village''.</ref><ref>{{cite web|url=http://gameo.org/index.php?title=Ethnicity|title=Ethnicity|work=gameo.org}}</ref> Jaarhunnerde lang hebbt Mennisten bloot anner Lüüd uut de egen Gruppe freet, so dat se Traditschonen un de egen Spraak bewaren. Ook wenn, besunners sied de 1950-er Jaren, vele Dusend Minschen in Afrika, Indien oder Indonesien in mennonitsche Karken intreden sind un dat vandaag meer konverteerte Mennoniten as ethnische Mennisten givt,<ref>{{cite web|url=http://gameo.org/index.php?title=World_Mennonite_Membership_Distribution|title=World Mennonite Membership Distribution|work=gameo.org}}</ref> tellt düsse Konverteerten wal de Relgioon na as Mennoniten, man nich as Mennisten, wat ene ethno-religöse Gruppe is. Welke Gruppen konservative Mennisten, so as de pennsylvaniadüütschen ''[[Mennoniten Alter Ordnung]]'' oder de plautdieschen ''[[Altkolonier-Mennoniten|Ooltkelnier-Mennoniten]]'' leent so as de bekannteren [[Amisch|Amischen]] moderne Technik oder ook Autos af. Mennisten, de sik an de Kultuur ümto anpasst hebbet, hebbet meest dat Plautdietsche oder Pennsylvaniadüütsche upgeven. Mennisten sind man faken noch an typschen Achternamen ruutokennen. As ethnisch mennonitsch betektent sik deelwiese ook Mennisten, de eer Relgioon nich meer uutöven doot, man up eer Afkumst henwiesen wült.<ref>{{cite web|url=http://www.mennoworld.org/archived/blog/2013/3/14/stop-using-term-ethnic-mennonite/|title=MWR : Stop using the term 'ethnic Mennonite'|work=mennoworld.org}}</ref><ref>{{cite web|url=https://abnormalanabaptist.wordpress.com/2013/03/11/a-response-from-an-ethnic-mennonite-stop-using-the-term/|title=A Response from an "Ethnic Mennonite" – "Stop using the term" - Abnormal Anabaptist|work=Abnormal Anabaptist|access-date=2015-07-19|archive-date=2016-05-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20160528140222/https://abnormalanabaptist.wordpress.com/2013/03/11/a-response-from-an-ethnic-mennonite-stop-using-the-term/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=https://anabaptistly.wordpress.com/2013/02/26/mennonites-or-etnonites/|title=Mennonites or Ethnonites?|work=anabaptistly|date=26 February 2013}}</ref><ref>[http://www.mhsc.ca/index.php?content=http://www.mhsc.ca/mennos/cmennonit.html ''The Mennonite Game''] In: Mennonite Historical Society of Canada.</ref><ref>{{cite web|url=http://young.anabaptistradicals.org/2007/03/22/just-who-are-the-racialethnic-mennonites/|title=Just who are the 'Racial/Ethnic' Mennonites?|work=Young Anabaptist Radicals|date=2007-04-23}}</ref> == Biller == <gallery> Mennonites on New River, Belize.jpg|duum|Plautdietsche Mennisten as Fischers op’n [[New River (Belize)|New River]] in Belize Mennonite Family - Campeche - Mexico - 02.jpg| Plautdietsche Mennisten in [[Campeche (Stadt)|Campeche]], Mexiko Mennonite and carriage publ.jpg|duum|Ene Kutsche, de konservative pennsylvaniadüütsche Mennisten, de ''[[Fuhremennischte]],'' ook vandaag noch föört. </gallery> == Literatuur == * E. K. Francis: ''The Russian Mennonites: From Religious to Ethnic Group''. In: ''American Journal of Sociology'' Vol.&nbsp;54, No.&nbsp;2 (Sep., 1948), S.&nbsp;101–107. * Royden Loewen: ''The Poetics of Peoplehood: Ethnicity and Religion among Canada's Mennonites.'' In: Paul Bramadat, David Seljak: ''Christianity and Ethnicity in Canada'', University of Toronto Press, 2008. * John H. Redekop: ''A People Apart: Ethnicity and the Mennonite Brethren'', Hillsboro, KS: Kindred Press, 1987. == Nawiesen == <references /> [[Kategorie:Volksgrupp]] [[Kategorie:Mennoniten]] su0aut1bpvrcz8whwzdtafgdkqb0xtv 3 192176 1040071 2025-06-08T16:26:22Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040071 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Zenozanier}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 18:26, 8. Jun. 2025 (CEST) ojpu1x9kkfs88evjaa0ktafvxn4x5sc 3 192177 1040073 2025-06-08T18:07:53Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040073 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Edelseider}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 20:07, 8. Jun. 2025 (CEST) 0h2lp26ey6po1z7edwuzwg1z4t8xshn 0 192178 1040074 2025-06-08T18:30:41Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/246564830|Lütt Matten de Has’]]“ 1040074 wikitext text/x-wiki '''Matten Has’''', ook ''Lütt Matten de Haas'' oder ''Lütt Matte, de Has'' schreven,<ref>{{Internetquelle |url=https://www.waren-tourismus.de/kunstwerke-waren-mueritz |titel=Kunstwerke in Waren (Müritz) {{!}} Waren Tourismus |abruf=2023-10-15}}</ref> is ene [[Fabel]], de [[Klaus Groth]] dicht het un as een [[Volksleed]] bekannt worrn is. == Inhoold == De lütte Haas ''Lütt Matten'' het Spaaß an’t Danzen. Ümdat he nüms finnen kann, de mit em danzen will, danzt he alleen to de Musik vun ene Kreih, de Fidel speelt. [[Reynke de Vos]] süüt den Haas danzen büdt sik as Danzpartner an. de troschüllige un lichtglöövsche Haas Lütt Matten nimmt den Voss sien Anbodd an un givt den Voss sde Poot to’n Danzen. De achtertücksche Reynke avers bitt den Haas dood un freet em op. Ook de Kreih kriggt een Deel to’n Freten af. == Text == {| !Originaltext von Klaus Groth |- | <poem style="margin-left:2em;"> Lütt Matten de Has’ De mak sik en Spaß, He weer bi’t Studeern Dat Danzen to leern, Un danz ganz alleen Op de achtersten Been. Keem Reinke de Voß Un dach: das en Kost! Un seggt: Lüttje Matten So flink op de Padden? Un danzst hier alleen Oppe achtersten Been? Kumm, lat uns tosam! Ik kann as de Dam! De Krei de spȩlt Fitel, Denn geit dat canditel, Denn geit dat mal schön Op de achtersten Been! Lütt Matten gev Pot: De Voß beet em dot; Un sett sik in Schatten, Verspis’ de lütt Matten, De Krei de kreeg een Vun de achtersten Been. </poem> |} == Melodie mit Text == <score sound="1"> { << \new ChordNames { \chordmode { \set noChordSymbol = " " r4 g,2. g,2. d,2.:7 g,2 r4 d,2. g,2. d,2. g,2 r4 g,2. g,2. d,2.:7 g,2 } } \new Staff { \key g \major \time 3/4 \partial 4 \tempo 4=120 d'4 d'4 g'4 b'4 d''4 r4 b'4 c''4 a'4 fis'4 g'4 r4 \bar "||" \break b'4 d''4 a'4 a'4 b'4( g'4) b'4 d''4 a'4 a'4 b'4( g') \bar "||" \break d'4 d' g'4 b'4 d''4 r4 b'8 b'8 c''4 a'4 fis'4 g'4 r4 \bar "|." \break } \addlyrics { \set stanza = "1. " Lütt Mat- ten, de Has, de makt sick en Spaß. He wär bi't Stu- deern dat Dan- zen to lehrn, und dantz ganz al- leen op de ach- ters- ten Been. } >> } </score>Born: * „Sing man to“ – Hrsg. Detlef Dreessen, ISBN 978-3-939993-06-3, S.&nbsp;114 == Interpretatschonen == Dat Gedicht ''Matten Has’'' hebbt de düsse Singers un Musikgruppen speelt * [[Fritz Bultmann]] * [[Fiede Kay]]<ref>{{Internetquelle |url=https://www.youtube.com/watch?v=1n97G7fACpA |titel=Dat Leed vun Lütt Matten |abruf=2023-11-23 |sprache=de}}</ref> * [[Hannes Wader]]<ref>Titel uut dat Album ''[[Plattdeutsche Lieder (Hannes-Wader-Album)|Plattdeutsche Lieder]]''</ref> * [[De Plattfööt]] * Gruppe „[[Rohrstock (Musikgrupp)|Rohrstock]]“ == Skulptuur == [[Bild:Lütt_Matten,_de_Has.jpg|duum|Bronzskulptuur „Lütt Matten, de Has“ vun Walther Preik an dr Överrpromenaad in [[Woren an de Müritz]]]] Na de Fabel scheep [[Walther Preik]] de Bronzplastik ''Lütt Matten, de Has'', de an der Överpromenaad vun [[Woren an de Müritz]] steht.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.waren-tourismus.de/kunstwerke-waren-mueritz |titel=Kunstwerke in Waren (Müritz) {{!}} Waren Tourismus |abruf=2023-10-15}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.mecklenburgische-seenplatte.de/reiseziele/skulptur-luett-matten-de-has |titel=Skulptur „Lütt Matten, de Haas“ |werk=Website zu Reisezielen in der Mecklenburger Seenplatte |hrsg=Tourismusverband Mecklenburgische Seenplatte e.&nbsp;V. |abruf=2020-09-15}}</ref> == Weblenken == {{Commons|Lütt-Matten (Walther Preik)|Matten Haas}} * {{Internetquelle |autor= |url=https://www.mecklenburgische-seenplatte.de/reiseziele/skulptur-luett-matten-de-has |titel=Skulptur „Lütt Matten, de Has“ |werk=Website zu Reisezielen in der Mecklenburger Seenplatte |hrsg=Tourismusverband Mecklenburgische Seenplatte e.&nbsp;V. |abruf=2020-09-15}} * „[https://www.youtube.com/watch?v=Frz3a7ZaHYw Lütt Matten De Haas]“ op [[YouTube]], opropen den 8. März 2020 == Footnoten == <references /> [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Fabel]] [[Kategorie:Poesie]] [[Kategorie:Leed]] 5notq2geahho02kkq88z3qrgmw0cehm 1040079 1040074 2025-06-08T18:33:13Z Flaverius 21322 1040079 wikitext text/x-wiki '''Matten Has’''', ook ''Lütt Matten de Haas'' oder ''Lütt Matten, de Has'' schreven,<ref>{{Internetquelle |url=https://www.waren-tourismus.de/kunstwerke-waren-mueritz |titel=Kunstwerke in Waren (Müritz) {{!}} Waren Tourismus |abruf=2023-10-15}}</ref> is ene [[Fabel]], de [[Klaus Groth]] dicht het un as een [[Volksleed]] bekannt worrn is. == Inhoold == De lütte Haas ''Lütt Matten'' het Spaaß an’t Danzen. Ümdat he nüms finnen kann, de mit em danzen will, danzt he alleen to de Musik vun ene Kreih, de [[Fiddel]] speelt. [[Reynke de Vos]] süüt den Haas danzen büdt sik as Danzpartner an. de troschüllige un lichtglöövsche Haas Lütt Matten nimmt den Voss sien Anbodd an un givt den Voss sde Poot to’n Danzen. De achtertücksche Reynke avers bitt den Haas dood un freet em op. Ook de Kreih kriggt een Deel to’n Freten af. == Text == {| !Originaltext von Klaus Groth |- | <poem style="margin-left:2em;"> Lütt Matten de Has’ De mak sik en Spaß, He weer bi’t Studeern Dat Danzen to leern, Un danz ganz alleen Op de achtersten Been. Keem Reinke de Voß Un dach: das en Kost! Un seggt: Lüttje Matten So flink op de Padden? Un danzst hier alleen Oppe achtersten Been? Kumm, lat uns tosam! Ik kann as de Dam! De Krei de spȩlt Fitel, Denn geit dat canditel, Denn geit dat mal schön Op de achtersten Been! Lütt Matten gev Pot: De Voß beet em dot; Un sett sik in Schatten, Verspis’ de lütt Matten, De Krei de kreeg een Vun de achtersten Been. </poem> |} == Melodie mit Text == <score sound="1"> { << \new ChordNames { \chordmode { \set noChordSymbol = " " r4 g,2. g,2. d,2.:7 g,2 r4 d,2. g,2. d,2. g,2 r4 g,2. g,2. d,2.:7 g,2 } } \new Staff { \key g \major \time 3/4 \partial 4 \tempo 4=120 d'4 d'4 g'4 b'4 d''4 r4 b'4 c''4 a'4 fis'4 g'4 r4 \bar "||" \break b'4 d''4 a'4 a'4 b'4( g'4) b'4 d''4 a'4 a'4 b'4( g') \bar "||" \break d'4 d' g'4 b'4 d''4 r4 b'8 b'8 c''4 a'4 fis'4 g'4 r4 \bar "|." \break } \addlyrics { \set stanza = "1. " Lütt Mat- ten, de Has, de makt sick en Spaß. He wär bi't Stu- deern dat Dan- zen to lehrn, und dantz ganz al- leen op de ach- ters- ten Been. } >> } </score>Born: * „Sing man to“ – Hrsg. Detlef Dreessen, ISBN 978-3-939993-06-3, S.&nbsp;114 == Interpretatschonen == Dat Gedicht ''Matten Has’'' hebbt de düsse Singers un Musikgruppen speelt: * [[Fritz Bultmann]] * [[Fiede Kay]]<ref>{{Internetquelle |url=https://www.youtube.com/watch?v=1n97G7fACpA |titel=Dat Leed vun Lütt Matten |abruf=2023-11-23 |sprache=de}}</ref> * [[Hannes Wader]]<ref>Titel uut dat Album ''[[Plattdeutsche Lieder (Hannes-Wader-Album)|Plattdeutsche Lieder]]''</ref> * [[De Plattfööt]] * Gruppe „[[Rohrstock (Musikgrupp)|Rohrstock]]“ == Skulptuur == [[Bild:Lütt_Matten,_de_Has.jpg|duum|Bronzskulptuur „Lütt Matten, de Has“ vun Walther Preik an dr Överrpromenaad in [[Woren an de Müritz]]]] Na de Fabel scheep [[Walther Preik]] de Bronzplastik ''Lütt Matten, de Has'', de an der Överpromenaad vun [[Woren an de Müritz]] steht.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.waren-tourismus.de/kunstwerke-waren-mueritz |titel=Kunstwerke in Waren (Müritz) {{!}} Waren Tourismus |abruf=2023-10-15}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.mecklenburgische-seenplatte.de/reiseziele/skulptur-luett-matten-de-has |titel=Skulptur „Lütt Matten, de Haas“ |werk=Website zu Reisezielen in der Mecklenburger Seenplatte |hrsg=Tourismusverband Mecklenburgische Seenplatte e.&nbsp;V. |abruf=2020-09-15}}</ref> == Weblenken == {{Commons|Lütt-Matten (Walther Preik)|Matten Haas}} * {{Internetquelle |autor= |url=https://www.mecklenburgische-seenplatte.de/reiseziele/skulptur-luett-matten-de-has |titel=Skulptur „Lütt Matten, de Has“ |werk=Website zu Reisezielen in der Mecklenburger Seenplatte |hrsg=Tourismusverband Mecklenburgische Seenplatte e.&nbsp;V. |abruf=2020-09-15}} * „[https://www.youtube.com/watch?v=Frz3a7ZaHYw Lütt Matten De Haas]“ op [[YouTube]], opropen den 8. März 2020 == Footnoten == <references /> [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Fabel]] [[Kategorie:Poesie]] [[Kategorie:Leed]] 7j26ts7sncjyzg0gw22gll36aop99ww 0 192179 1040075 2025-06-08T18:30:59Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Lütt Matten de Has’]] 1040075 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Lütt Matten de Has’]] bvqpzjdeaujyorbpi2mrmjtpedmzvuf 1040076 1040075 2025-06-08T18:31:27Z Flaverius 21322 added [[Category:Redirects von Hoochkomma op Apostroph]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 1040076 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Lütt Matten de Has’]] [[Kategorie:Redirects von Hoochkomma op Apostroph]] fi1rbo4f0t9527u6xwl7k7p360a9kdp 0 192180 1040077 2025-06-08T18:31:42Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Lütt Matten de Has’]] 1040077 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Lütt Matten de Has’]] bvqpzjdeaujyorbpi2mrmjtpedmzvuf 0 192181 1040078 2025-06-08T18:32:04Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Lütt Matten de Has’]] 1040078 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Lütt Matten de Has’]] bvqpzjdeaujyorbpi2mrmjtpedmzvuf 0 192182 1040080 2025-06-08T18:33:30Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Lütt Matten de Has’]] 1040080 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Lütt Matten de Has’]] bvqpzjdeaujyorbpi2mrmjtpedmzvuf 3 192183 1040082 2025-06-08T20:50:05Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040082 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Pilum2211}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 22:50, 8. Jun. 2025 (CEST) qwm9mrbguuh5fftu9cthvtxzsqf9883 3 192184 1040085 2025-06-08T22:21:11Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040085 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Nurullah Tkn123}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 00:21, 9. Jun. 2025 (CEST) 932oy3wwhgtrlpinitpewtncmrjj84j 3 192185 1040086 2025-06-09T00:29:10Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040086 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=MMZZLW}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 02:29, 9. Jun. 2025 (CEST) aguuu2546cbu7pzktcqh59x0385kni3 0 192186 1040087 2025-06-09T07:42:48Z Flaverius 21322 Ne’e Siet anleggt: ‚'''Sassisch''' oder '''Sass’sch''' betekent * [[Plattdüütsch|Sassisch]], Naam för dat moderne Plattdüütsch, * [[Middelsassische Spraak|Sassisch]], Egennaam vun dat Middelsassisch to Hansetieden, * [[Ooldsassische Spraak|Sassisch]], de Spraak vun de Sassenstamm, * [[Böversassisch|Sassisch]], de Dialekt in dat Bundsland Sassen, * [[Sassen (Volk)|Sassisch]], to de Sassenstamm tohörig, * [[Sassen (Bundsland)|Sassisch]], to dat Bundsland Sassen tohörig. {{Me…‘ 1040087 wikitext text/x-wiki '''Sassisch''' oder '''Sass’sch''' betekent * [[Plattdüütsch|Sassisch]], Naam för dat moderne Plattdüütsch, * [[Middelsassische Spraak|Sassisch]], Egennaam vun dat Middelsassisch to Hansetieden, * [[Ooldsassische Spraak|Sassisch]], de Spraak vun de Sassenstamm, * [[Böversassisch|Sassisch]], de Dialekt in dat Bundsland Sassen, * [[Sassen (Volk)|Sassisch]], to de Sassenstamm tohörig, * [[Sassen (Bundsland)|Sassisch]], to dat Bundsland Sassen tohörig. {{Mehrdüdig Begreep}} 3qmpit9o2tkqc8ztg4pc287lf796f5i 3 192187 1040088 2025-06-09T07:50:32Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040088 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Magerius-Homus}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 09:50, 9. Jun. 2025 (CEST) fydw97zk5a2l4s0xxtmnl8lh8yt5swi 3 192188 1040091 2025-06-09T08:10:25Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040091 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Mavoy}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 10:10, 9. Jun. 2025 (CEST) djss61zwg1e5oj79iqe2t16av6yad78 3 192189 1040100 2025-06-09T11:57:48Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040100 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Mohammad meamarian}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 13:57, 9. Jun. 2025 (CEST) gtniqfelgz6t2jku8te2x5s91ztrob5