Wikipedia ndswiki https://nds.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:H%C3%B6%C3%B6ftsiet MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter Media Spezial Diskuschoon Bruker Bruker Diskuschoon Wikipedia Wikipedia Diskuschoon Bild Bild Diskuschoon MediaWiki MediaWiki Diskuschoon Vörlaag Vörlaag Diskuschoon Hülp Hülp Diskuschoon Kategorie Kategorie Diskuschoon Portal Portal Diskuschoon TimedText TimedText talk Modul Modul Diskussion 0 215 1040371 1040355 2025-06-18T15:52:07Z Flaverius 21322 /* Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken */ + einleitungssatz 1040371 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund twee Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de twee Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit’n [[Freesch|Freeschen]] un [[Engelsche Spraak|Engelschen]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten –&nbsp;so as [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]], [[Noordneddersassisch]], [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]&nbsp;– deelt, wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] de Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, seltener ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch is een Deel vun dat [[kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum]], dat sied den Schrievsprakenwessel vun [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] to’n [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandschen]] un besünners sied dat 19.&nbsp;Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.<ref>Maarten van den Toorn u.&nbsp;a.: ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S.&nbsp;149&nbsp;f.</ref><ref>[[Jan Goossens]]: ''Deutsche Dialektologie.'' De Gruyter 1977, S.&nbsp;48.</ref> So sünd besünners in dat 20.&nbsp;Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Neddersassisch in de Nedderlannen]] uuteenannerdreven.<ref>Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.<ref name=":42">Henk Wolf: ''Nordseegermanisch''. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online''. De Gruyter, Berlin 2022 ([https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_15877/html. online], opropen den 13.06.2035).</ref> Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere [[Anglofreesche Spraken|anglofreesche]] Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.<ref name=":42" /> Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de [[Sassen (Volk)|Sassen]] in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.<ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in [[Luudstand]], [[Grammatik]] un [[Woordschatt]] twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.<ref name=":28" /> * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305.</ref><ref>Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == {{Kiek ook bi|Naams vun dat Plattdüütsch}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''[[Drentsch|Drents Plat]]'' oder [[Twentsch|Twents Plat]], begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'' is in’n Nedderlannen verbreedt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' ''Neddersassisch'' un ''Sassisch –''&nbsp;de olen Egennaams to Hansetieden&nbsp;– schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik ''Nedersaksisch'' as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.<ref name=":41" /> === Historie vun de Naams === <gallery perrow="2" class="rechts"> Bild:BibelMagdeburg.jpg|''Düdesch'' in de Meideborger Bibel vun 1554: ''De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' Bild:1614 Bible.jpg|''Sassisch'' as Naam in de [[Bibel vun 1614]]: ''De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'' </gallery> Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de [[Sassen (Volk)|Sassen]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}},<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> so as ook in de Prolog vun de [[Heliand]] ({{lang|la|''Theudisca poëmata}}).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=Heliand |werk=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.<ref name=":43">[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;5&nbsp;f.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un {{Lang|gml|''düdesch''}} kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng.''<ref name=":33" />'' De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as {{Lang|dum|''ôstersch''}}''.<ref name=":43" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''neddersassesch''}} op, sik vun dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[Böversassen]] aftogrenzen.<ref name=":0" /> In moderne Tied versöchen to’n Bispeel [[Karl Friedrich Arend Scheller|Karl Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Chrstian Hinrich Wolke]], [[Georg Ruseler]] oder [[Reinhard F. Hahn|Reinhard Hahn]] de Naams ''Sassisch'' un ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}, dat to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.<ref name=":41" /> ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.''<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Ook de Naam ''Nedderlandsch'' kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.<ref>Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar. ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19.&nbsp;Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> So is ook unklaar, of [[Nedderrhiensch]] oder [[Bergisch]], de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> De Variant ''Nedersaksisch'' kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Städen to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchen de egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], mit op dat Eiland.<ref name="Dal 78ff">[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78&nbsp;ff.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|Frankenriek]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op [[Latiensche Spraak|Latiensch]].<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels un een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;– [[Essen]]&nbsp;– [[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;– [[Äulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;– [[Kassel]]&nbsp;– [[Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;– [[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken. Dat [[Wendland]] un de [[Ollmark]] weren man mischt sassisch-slaawsch Övergangsrebeden.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch === [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schreivsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> [[Bild:Deutsche Ostsiedlung.png|duum|Oostkolonisatschoon, vereenfacht sünner de mischt düütsch/slaawschen Gebeden (na [[Walter Kuhn]], NSDAP-Liddmaat un Propagandist)]] Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreeden un de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto wegdrängen.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreedt. Vele sassische Handwarkers wannern na [[Däänmark]], [[Norwegen]], [[Sweden]] oder hebbt sik in [[Visby]] op [[Gootland]] daallaten.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönneng]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Middelsassische de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Rechtsspraak un de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreeschen]] Mundaarden to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. Däänsch bet an de [[Slie]] un dat [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === Mit den [[Schrievsprakenwessel]] begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] sülvenst is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten. De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Landsförst]]en Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de [[Mark Brannenborg]], besünners in [[Berlin]] un in Städen so as [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Pirvaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref> De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as {{Lang|de|''ich''}} statts ''ik''. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel un Schrievers överdreegt nedderdüütsche Formen na’t Hoogdüütsche, so as ''{{lang|gml|schriven}}'' to {{Lang|de|''schreiben''}}. Faken kümmt so ook [[Hyperkorrektur|hyperkorrekte]] Formen op, so as ''{{lang|gml|bref}}'' to ''Breiff'' statts ''{{lang|de|Brief}}.'' Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man middelsassische Rester sünd noch to finnen, so as ''{{lang|gml|Mittbörger}}'' oder ''{{lang|gml|karspell}}.'' Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;126–130.</ref> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tekenborg]] dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreeden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken. Eerst vun 1815 an kunnen [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in dat nöördliche Drüddel vun [[Düütschland]] un in de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] un de Noorddeel vun [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]], [[Sassen-Anholt]] so as ook lütte Delen vun [[Hessen|Noordhessen]] un [[Döringen]].<ref name=":45">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;171&nbsp;ff.</ref> In’n Nedderlannen sünd Provinzen [[Drenthe|Drente]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oaveriessel|Overiessel]] so as ook de grote Deel vun [[Gelderlaand|Gelderland]] plattdüütsch.<ref>{{Internetquelle |url=https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects#:~:text=Nedersaksisch%20wird%20in%20seinen%20verschiedenen,Drenthe,%20Overijssel%20und%20Gelderland%20gesprochen. |titel=Dialekte in den Niederlanden und Flandern |werk=NEON - Nederlands online |hrsg=FU Berlin |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211000201/https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> De Grenz to dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] löppt twüschen [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un Freesland vun dat [[Lauwersmeer]] na Süüd to un knappt dat neddersassische [[Köllemerland]] un de [[Stellingwarven]] vun de Provinz Freesland af.<!-- Born fehlt --> De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na [[Bunschoten]] in de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] mit de Landschoppen [[Veluwe]] un [[Achterhook]] op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt.<!-- Born fehlt --> Nu folgt se de [[Westfalen|westfäälsche]] [[Eenheidsplural|Eenheidspluraallinie]] bet na’t [[Siegerland]].<ref>{{Internetquelle |autor=Lisa Felden |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/westfaelisch |titel=Westfälisch |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2023-09-20 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> Hier folgt de Grenz nu de [[Benrather Linie]] bet [[Hessen]],<ref>{{Internetquelle |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/benrather-linie |titel=Benrather Linie |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2021-03-08 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> wo [[Waldeck (Land)|Waldegge]] un de nöördliche [[Landkreis Kassel]] noch plattdüütsch sünd.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Hessen |titel=Weten: Plattdeutsch in Hessen |werk=plattmakers.de |hrsg= |datum=2021-11-27 |abruf=2025-06-15}}</ref> Denn knappt se bi [[Hedemünnen]] de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af.<ref name="rede" /> Se folgt de Grenz vun [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed.<ref>[[Ulrich Scheuermann]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen''. In: ''Sprachgescichte'', Bd.&nbsp;3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S.&nbsp;2668.</ref> De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran.<ref name="rede">[https://www.regionalsprache.de/SprachGis/RasterMap/WA/267 REDE: WA 267 „machen“], Kaarten ID&nbsp;417, opropen den 30.&nbsp;September 2023.</ref> Vunwegen dat’t [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborger Platt]] bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<ref name=":48">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.</ref> Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsch]] [[Hoogpreußsch]],<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten.'' In: ''Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild.'' Königsbarg: Gräfe und Unzer, S.&nbsp;78–81.</ref> plattdüütsch.<ref name=":45" /> De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.<ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart'', S.&nbsp;36.</ref> Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat [[Saterfreesch]] as Spraakeiland un in’n Süden dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[oberharzisch]] Spraakeiland.<ref>Erich Borchers: ''Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz''. Elwert, Marburg 1927, S. 34.</ref><!-- Born fehlt för saterfreesch --> === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche [[Wisconsin Pommeranian]] oder in Brasilien [[Pomerano]] un [[Vestfaliano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |titel=Die Pommernvereinigungen in den USA |werk=pommerscher-greif.de |hrsg=Pommerscher Greif e.V. |datum=2012-02-10 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250422094307/https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |archiv-datum=2025-04-22 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |datum=2021-11-27 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2022-01-23 |abruf=2025-01-31 |sprache=de}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwert: [[Marborg]] 1941.</ref> 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<!-- Born fehlt --> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |autor=Charlotte Rein |url=https://dat-portal.lvr.de/themen/dialekte/dialektinseln/hoetter-platt |titel=Hötter Platt |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2020-04-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> == Status == === Algemeen === [[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken === [[Bild:ECRM Low Saxon in Germany.svg|duum|Översicht Monitoring döör de Europääsch Charta för Regionaal- un Minnerheidenspraken in Düütschland fört Plattdüütsch]] In Düütschland un de Nedderlannen is de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] de Ramen na dat Völkerrecht för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]]. De beiden Staten hebbt de Charta 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III, in [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel&nbsp;II vun de Sprakencharta schuult is.<ref name=":44">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |titel=Grundlagen der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250606010923/https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |archiv-datum=202506-06 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref name=":46">[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;155.</ref> Mit Deel&nbsp;III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel&nbsp;II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.<ref name=":44" /> De düütschen Länner geevt dat [[Bundsbinnenministerium]] alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den [[Europaraad]]. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een [[Expertenkommitee (Spraakcharta)|Expertenkommitee]] den [[Expertenbericht (Spraakcharta)|Expertenbericht]], de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat [[Ministerkommitee (Europaraad)|Ministerkommitee]] vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-01 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250516145431/https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |archiv-datum=2025-05-16 |abruf=2022-12-20 |sprache=de}}</ref> In de Nedderlannen schrivt dat [[Ministerium van Binnenlandsche Saken un Königrieksraltschonen|Binnenministerium]] den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de ''[[Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied|Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied]]'' (SONT).<ref name=":46" /> De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de [[Provinz (Nedderlannen)|Provinzen]], de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel&nbsp;III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.<ref>[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;161&nbsp;ff.</ref> 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> === Amtsspraak === In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt –&nbsp;mündlich un schriftlich&nbsp;– op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> De Gemeen [[Riessen-Hooltn]] verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.<ref>{{Internetquelle |url=https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=bn4p6LpNGFRTXN8w&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.tubantia.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Frijssen-holten%252Fgemeente-rijssen-holten-tweetalig-gea-kan-in-het-riessens-nergens-terecht%7Ea12822d6%252F |titel=Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht |werk=Tubantia |datum=2016-12-16 |abruf=2025-06-18 |sprache=nl}}</ref> Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torüggwiest. De [[Bundsgerichtshoff|Bundsgerichtshov]] harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak. Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.<ref>German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: ''Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein'': ''Kommentar'', Nr.&nbsp;1 Abs.&nbsp;4 to §&nbsp;82 a Landesverwaltungsgesetz</ref> Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.<ref>[[Overlandsgericht Ollnborg|OLG Ollnborg]] vun de 10.&nbsp;Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392</ref> Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.<ref>{{Internetquelle |url=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400 |werk=Sleswig-Holsteensch Landdag |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110719082318/http://www.schleswig-holstein.de/cae/servlet/contentblob/633574/publicationFile/SprachenchartaberichtDownload.pdf |archiv-datum=2011-10-07 |abruf=2025-18-06 |sprache=en}}</ref> Dat weer man eer Behölperee.<ref>https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf</ref> Mit de Norm §&nbsp;[https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=148815,381 82 b] [[LVwG SH]] is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de –&nbsp;anners as [https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?t=175023947014307096&sessionID=3107090891904654716&source=link&highlighting=off&templateID=document&chosenIndex=Dummy_nv_68&xid=148815,91#jurabs_2 §&nbsp;82 a], de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt&nbsp;– Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.<!-- Born fehlt --> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität === Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182&nbsp;ff.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied geev dat keen [[Plattdüütsch (Schoolfack)|Plattdüütschünnerricht]]. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de [[Basisschool]] to ünnerrichten.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit [[nedderdüütsche Philologie]] un beedt enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, to’n Bispeel [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Universität Griepswoold|Griepswoold]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Mönster|Mönster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]].<ref name=":13" /> In dat nedderlandsch [[Rieksuniversität Grönneng|Grönneng]] geev mit dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.<ref>{{Internetquelle |url=https://geheugenvandrenthe.nl/encyclopedie-drenthe/nedersaksisch-instituut |titel=Nedersaksisch Instituut |abruf=2025-06-17}}</ref> Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch.<!-- spraak op RUG? --> As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Low Saxon Competence by district 2016.svg|duum|Aktive Spraakkompetenz na Landkreisen (2016):<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref><br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}<br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref><gallery> Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|Spraakkompetenz na Bundsland (2016) Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|Spraakkompetenz na Öller (2016) </gallery> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat [[Däänmark]] köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in [[Belize]],<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Dat [[Vestfaliano]] in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}} === Översicht === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Ostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. ==== Märksch-Brannenborgsch ==== [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]] oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in [[Brannenborg]], de [[Ollmark]] in [[Sassen-Anholt]] un den ööstlichsten Deel vun [[Mekelnborg-Vörpommern|Meklenborg-Vöörpommern]]. De Dialektgrupp deelt sik wieder [[Noordmärksch]], [[Middelmärksch]] un [[Middelpommersch]].<ref name=":49">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.</ref> Typsch Kennteken is ''det'' statts ''dat,''<ref>[[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch'', S.&nbsp;596&nbsp;ff.</ref> de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.<ref name=":49" /> De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.<ref name=":48" /> ==== Mekelnborg-Vöörpommersch ==== [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]] is ene rlativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as ''Kauken'' un ''hei'' un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as ''Wuurd'' statts Woord un ''hüren'' statts ''hören.'' Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op ''-ing.<!-- Born fehlt -->'' ==== Nedderpreußsch ==== [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußsch]] is de ole Dialekt vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Danzig]] un ook Grundlaag vun dat [[Plautdietsch]]. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in ''moake'' un de [[Unrund (Vokaal)|unrunnen]] Vokalen, so as ''Kenig'' statts ''König.''<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung.'' Hirt, Breslau 1924, S. 79.</ref> ==== Noordneddersassisch ==== [[Noordneddersassisch]] is en Dialekt in [[Noordneddersassen]], [[Sleswig-Holsteen]]. Dat Neddersassisch in [[Provinz Grunneng|Grönneng]] is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Grunnegs|Grönnegsch]], [[Emslänner Platt|Eemslandsch]], [[Ollnborger Platt|Ollnborgsch]], [[Noordhannobersch]], [[Holsteener Platt|Holsteensch]] un [[Sleswigsch|Slewswigsch]] ünnderdeelt warrn.<ref>Helmut Glück (Hrsg.): ''Metzler Lexikon Sprache.'' 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, <nowiki>ISBN 3-476-02056-8</nowiki>, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.</ref> Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;ff.</ref> Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt.<!-- Born fehlt --> ==== Oostfäälsch ==== [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] is ene Dialektgrupp in [[Süüdneddersassen]] un de [[Meideborger Böörd]] in [[Sassen-Anholt]], de sik wieder in [[Elvoostfäälsch]],[[Göttingsch-Grubenhagensch]] [[Heidoostfäälsch]] un [[Karnoostfäälsch]] deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel D[[Tweeklang|iphthongen]] uut olen Langvokalen, so as ''Stein'' (<&nbsp;''stên'')'','' ''Faut (<&nbsp;fō₁t'')'','' ''mëin (<&nbsp;mîn'')'','' ''Hius'' (<&nbsp;''hûs'')'',''<ref>Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online'', edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. <nowiki>https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html</nowiki>. Accessed 2025-06-16.</ref> dat ''e-'' bi dat Partizip, so as ''ekofft'' statts ''kofft'' un de Personaalpronomen ''mik/mek'' un ''dik/dek'' statts ''mi'' un ''di.'' Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as ''Pepper'' un ''Könnig'' statts ''Peper/Piäper'' un ''Köni(n)g/Küöni(n)g.''<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;558&nbsp;f.</ref> ==== Oostpommersch ==== [[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]] is de ehmalige Dialekt vun [[Hinnerpommern]]. Vundaag leevt de Dialekt as [[Pomerano]] in [[Brasilien]] wieder. ==== Westfäälsch ==== [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] is de Dialektgrupp in [[Westfalen]], de sik in [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterländsch]], [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]], [[Süüdwestfäälsch]] un [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlansch]] ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.<ref name=":47">[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsch-neddersassischen]] Dialekten –&nbsp;[[Grunnegs|Grönnegsch]] uutbenamen&nbsp;– tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. [[Emslänner Platt|Emslandsch]] gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> Typsch sünd de braken Diphthongen, so as {{Lang|wep|''Biëke''}} un {{Lang|wep|''Vuëgel''}} statts de noordneddersassisch Langvokalen in ''Beek'' un ''Vagel''.<ref name=":47" /> === Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner === [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] un [[Oostnedderdüütsch]]. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland –&nbsp; [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]], wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de [[Oostkolonisatschoon]] hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborg-Vöörpommersch]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche [[Noordneddersassisch]], as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]]. [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene [[Noordnedderdüütsch|nöördliche Grupp]] mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene [[Süüdnedderdüütsch|süüdliche Grupp]] mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> === Dackspraken un Varietätenspektrum === En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]], dat [[Flensborg|Flensborger]] [[Petuh]], [[Ruhrdüütsch]] un [[Berlinsch]], opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as [[Hamborg]], [[Bremen]] un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> <!-- Mischspraken in NL? Oder eer diglossie/regiolekt? --> == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansch|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kontinentalwestgermaansch|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansch|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ook ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref><!-- Gallizismen? --> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Wöörböker === Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de [[Grootlandschopswöörbook|Grootlandschopswöörböker]]. === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> Anner [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'',<ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> De nedderlandssche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen, wat to’n Enn keem, as de regionalen Senner in’n [[Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de DDR de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.<ref name=":22" /> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut.<ref>{{Internetquelle |autor=Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding |url=https://www.imdb.com/de/title/tt0179009/ |titel=Bartje |datum=1972-12-26 |abruf=2025-06-17}}</ref> Vun 1977 an leep bi’n NDR ''[[Wi speelt op Platt]],'' dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche [[Tatort]] ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].<ref name=":22" />'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.<ref>Erik Hitters, Tonny Krijnen: ''Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie'', S.&nbsp;60.</ref> 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]'', de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Kummdie|Kummdien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] rpnbgl5urfztd9iirn2juovixq91kjk 1040384 1040371 2025-06-18T16:13:28Z Flaverius 21322 lenkzielen in einleitung vun redirects op artikel 1040384 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund twee Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de twee Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Engelsche Spraak|Engelsch]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten –&nbsp;so as [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]], [[Noordneddersassisch]], [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]&nbsp;– deelt, wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] de Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, seltener ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch is een Deel vun dat [[kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum]], dat sied den Schrievsprakenwessel vun [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] to’n [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandschen]] un besünners sied dat 19.&nbsp;Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.<ref>Maarten van den Toorn u.&nbsp;a.: ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S.&nbsp;149&nbsp;f.</ref><ref>[[Jan Goossens]]: ''Deutsche Dialektologie.'' De Gruyter 1977, S.&nbsp;48.</ref> So sünd besünners in dat 20.&nbsp;Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Neddersassisch in de Nedderlannen]] uuteenannerdreven.<ref>Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.<ref name=":42">Henk Wolf: ''Nordseegermanisch''. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online''. De Gruyter, Berlin 2022 ([https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_15877/html. online], opropen den 13.06.2035).</ref> Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere [[Anglofreesche Spraken|anglofreesche]] Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.<ref name=":42" /> Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de [[Sassen (Volk)|Sassen]] in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.<ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in [[Luudstand]], [[Grammatik]] un [[Woordschatt]] twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.<ref name=":28" /> * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305.</ref><ref>Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == {{Kiek ook bi|Naams vun dat Plattdüütsch}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''[[Drentsch|Drents Plat]]'' oder [[Twentsch|Twents Plat]], begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'' is in’n Nedderlannen verbreedt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' ''Neddersassisch'' un ''Sassisch –''&nbsp;de olen Egennaams to Hansetieden&nbsp;– schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik ''Nedersaksisch'' as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.<ref name=":41" /> === Historie vun de Naams === <gallery perrow="2" class="rechts"> Bild:BibelMagdeburg.jpg|''Düdesch'' in de Meideborger Bibel vun 1554: ''De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' Bild:1614 Bible.jpg|''Sassisch'' as Naam in de [[Bibel vun 1614]]: ''De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'' </gallery> Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de [[Sassen (Volk)|Sassen]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}},<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> so as ook in de Prolog vun de [[Heliand]] ({{lang|la|''Theudisca poëmata}}).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=Heliand |werk=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.<ref name=":43">[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;5&nbsp;f.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un {{Lang|gml|''düdesch''}} kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng.''<ref name=":33" />'' De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as {{Lang|dum|''ôstersch''}}''.<ref name=":43" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''neddersassesch''}} op, sik vun dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[Böversassen]] aftogrenzen.<ref name=":0" /> In moderne Tied versöchen to’n Bispeel [[Karl Friedrich Arend Scheller|Karl Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Chrstian Hinrich Wolke]], [[Georg Ruseler]] oder [[Reinhard F. Hahn|Reinhard Hahn]] de Naams ''Sassisch'' un ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}, dat to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.<ref name=":41" /> ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.''<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Ook de Naam ''Nedderlandsch'' kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.<ref>Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar. ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19.&nbsp;Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> So is ook unklaar, of [[Nedderrhiensch]] oder [[Bergisch]], de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> De Variant ''Nedersaksisch'' kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Städen to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchen de egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], mit op dat Eiland.<ref name="Dal 78ff">[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78&nbsp;ff.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|Frankenriek]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op [[Latiensche Spraak|Latiensch]].<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels un een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;– [[Essen]]&nbsp;– [[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;– [[Äulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;– [[Kassel]]&nbsp;– [[Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;– [[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken. Dat [[Wendland]] un de [[Ollmark]] weren man mischt sassisch-slaawsch Övergangsrebeden.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch === [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schreivsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> [[Bild:Deutsche Ostsiedlung.png|duum|Oostkolonisatschoon, vereenfacht sünner de mischt düütsch/slaawschen Gebeden (na [[Walter Kuhn]], NSDAP-Liddmaat un Propagandist)]] Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreeden un de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto wegdrängen.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreedt. Vele sassische Handwarkers wannern na [[Däänmark]], [[Norwegen]], [[Sweden]] oder hebbt sik in [[Visby]] op [[Gootland]] daallaten.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönneng]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Middelsassische de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Rechtsspraak un de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreeschen]] Mundaarden to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. Däänsch bet an de [[Slie]] un dat [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === Mit den [[Schrievsprakenwessel]] begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] sülvenst is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten. De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Landsförst]]en Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de [[Mark Brannenborg]], besünners in [[Berlin]] un in Städen so as [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Pirvaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref> De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as {{Lang|de|''ich''}} statts ''ik''. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel un Schrievers överdreegt nedderdüütsche Formen na’t Hoogdüütsche, so as ''{{lang|gml|schriven}}'' to {{Lang|de|''schreiben''}}. Faken kümmt so ook [[Hyperkorrektur|hyperkorrekte]] Formen op, so as ''{{lang|gml|bref}}'' to ''Breiff'' statts ''{{lang|de|Brief}}.'' Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man middelsassische Rester sünd noch to finnen, so as ''{{lang|gml|Mittbörger}}'' oder ''{{lang|gml|karspell}}.'' Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;126–130.</ref> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tekenborg]] dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreeden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken. Eerst vun 1815 an kunnen [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in dat nöördliche Drüddel vun [[Düütschland]] un in de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] un de Noorddeel vun [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]], [[Sassen-Anholt]] so as ook lütte Delen vun [[Hessen|Noordhessen]] un [[Döringen]].<ref name=":45">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;171&nbsp;ff.</ref> In’n Nedderlannen sünd Provinzen [[Drenthe|Drente]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oaveriessel|Overiessel]] so as ook de grote Deel vun [[Gelderlaand|Gelderland]] plattdüütsch.<ref>{{Internetquelle |url=https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects#:~:text=Nedersaksisch%20wird%20in%20seinen%20verschiedenen,Drenthe,%20Overijssel%20und%20Gelderland%20gesprochen. |titel=Dialekte in den Niederlanden und Flandern |werk=NEON - Nederlands online |hrsg=FU Berlin |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211000201/https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> De Grenz to dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] löppt twüschen [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un Freesland vun dat [[Lauwersmeer]] na Süüd to un knappt dat neddersassische [[Köllemerland]] un de [[Stellingwarven]] vun de Provinz Freesland af.<!-- Born fehlt --> De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na [[Bunschoten]] in de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] mit de Landschoppen [[Veluwe]] un [[Achterhook]] op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt.<!-- Born fehlt --> Nu folgt se de [[Westfalen|westfäälsche]] [[Eenheidsplural|Eenheidspluraallinie]] bet na’t [[Siegerland]].<ref>{{Internetquelle |autor=Lisa Felden |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/westfaelisch |titel=Westfälisch |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2023-09-20 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> Hier folgt de Grenz nu de [[Benrather Linie]] bet [[Hessen]],<ref>{{Internetquelle |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/benrather-linie |titel=Benrather Linie |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2021-03-08 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> wo [[Waldeck (Land)|Waldegge]] un de nöördliche [[Landkreis Kassel]] noch plattdüütsch sünd.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Hessen |titel=Weten: Plattdeutsch in Hessen |werk=plattmakers.de |hrsg= |datum=2021-11-27 |abruf=2025-06-15}}</ref> Denn knappt se bi [[Hedemünnen]] de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af.<ref name="rede" /> Se folgt de Grenz vun [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed.<ref>[[Ulrich Scheuermann]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen''. In: ''Sprachgescichte'', Bd.&nbsp;3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S.&nbsp;2668.</ref> De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran.<ref name="rede">[https://www.regionalsprache.de/SprachGis/RasterMap/WA/267 REDE: WA 267 „machen“], Kaarten ID&nbsp;417, opropen den 30.&nbsp;September 2023.</ref> Vunwegen dat’t [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborger Platt]] bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<ref name=":48">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.</ref> Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsch]] [[Hoogpreußsch]],<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten.'' In: ''Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild.'' Königsbarg: Gräfe und Unzer, S.&nbsp;78–81.</ref> plattdüütsch.<ref name=":45" /> De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.<ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart'', S.&nbsp;36.</ref> Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat [[Saterfreesch]] as Spraakeiland un in’n Süden dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[oberharzisch]] Spraakeiland.<ref>Erich Borchers: ''Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz''. Elwert, Marburg 1927, S. 34.</ref><!-- Born fehlt för saterfreesch --> === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche [[Wisconsin Pommeranian]] oder in Brasilien [[Pomerano]] un [[Vestfaliano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |titel=Die Pommernvereinigungen in den USA |werk=pommerscher-greif.de |hrsg=Pommerscher Greif e.V. |datum=2012-02-10 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250422094307/https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |archiv-datum=2025-04-22 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |datum=2021-11-27 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2022-01-23 |abruf=2025-01-31 |sprache=de}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwert: [[Marborg]] 1941.</ref> 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<!-- Born fehlt --> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |autor=Charlotte Rein |url=https://dat-portal.lvr.de/themen/dialekte/dialektinseln/hoetter-platt |titel=Hötter Platt |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2020-04-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> == Status == === Algemeen === [[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken === [[Bild:ECRM Low Saxon in Germany.svg|duum|Översicht Monitoring döör de Europääsch Charta för Regionaal- un Minnerheidenspraken in Düütschland fört Plattdüütsch]] In Düütschland un de Nedderlannen is de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] de Ramen na dat Völkerrecht för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]]. De beiden Staten hebbt de Charta 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III, in [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel&nbsp;II vun de Sprakencharta schuult is.<ref name=":44">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |titel=Grundlagen der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250606010923/https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |archiv-datum=202506-06 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref name=":46">[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;155.</ref> Mit Deel&nbsp;III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel&nbsp;II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.<ref name=":44" /> De düütschen Länner geevt dat [[Bundsbinnenministerium]] alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den [[Europaraad]]. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een [[Expertenkommitee (Spraakcharta)|Expertenkommitee]] den [[Expertenbericht (Spraakcharta)|Expertenbericht]], de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat [[Ministerkommitee (Europaraad)|Ministerkommitee]] vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-01 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250516145431/https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |archiv-datum=2025-05-16 |abruf=2022-12-20 |sprache=de}}</ref> In de Nedderlannen schrivt dat [[Ministerium van Binnenlandsche Saken un Königrieksraltschonen|Binnenministerium]] den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de ''[[Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied|Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied]]'' (SONT).<ref name=":46" /> De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de [[Provinz (Nedderlannen)|Provinzen]], de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel&nbsp;III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.<ref>[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;161&nbsp;ff.</ref> 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> === Amtsspraak === In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt –&nbsp;mündlich un schriftlich&nbsp;– op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> De Gemeen [[Riessen-Hooltn]] verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.<ref>{{Internetquelle |url=https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=bn4p6LpNGFRTXN8w&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.tubantia.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Frijssen-holten%252Fgemeente-rijssen-holten-tweetalig-gea-kan-in-het-riessens-nergens-terecht%7Ea12822d6%252F |titel=Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht |werk=Tubantia |datum=2016-12-16 |abruf=2025-06-18 |sprache=nl}}</ref> Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torüggwiest. De [[Bundsgerichtshoff|Bundsgerichtshov]] harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak. Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.<ref>German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: ''Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein'': ''Kommentar'', Nr.&nbsp;1 Abs.&nbsp;4 to §&nbsp;82 a Landesverwaltungsgesetz</ref> Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.<ref>[[Overlandsgericht Ollnborg|OLG Ollnborg]] vun de 10.&nbsp;Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392</ref> Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.<ref>{{Internetquelle |url=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400 |werk=Sleswig-Holsteensch Landdag |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110719082318/http://www.schleswig-holstein.de/cae/servlet/contentblob/633574/publicationFile/SprachenchartaberichtDownload.pdf |archiv-datum=2011-10-07 |abruf=2025-18-06 |sprache=en}}</ref> Dat weer man eer Behölperee.<ref>https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf</ref> Mit de Norm §&nbsp;[https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=148815,381 82 b] [[LVwG SH]] is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de –&nbsp;anners as [https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?t=175023947014307096&sessionID=3107090891904654716&source=link&highlighting=off&templateID=document&chosenIndex=Dummy_nv_68&xid=148815,91#jurabs_2 §&nbsp;82 a], de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt&nbsp;– Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.<!-- Born fehlt --> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität === Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182&nbsp;ff.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied geev dat keen [[Plattdüütsch (Schoolfack)|Plattdüütschünnerricht]]. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de [[Basisschool]] to ünnerrichten.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit [[nedderdüütsche Philologie]] un beedt enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, to’n Bispeel [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Universität Griepswoold|Griepswoold]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Mönster|Mönster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]].<ref name=":13" /> In dat nedderlandsch [[Rieksuniversität Grönneng|Grönneng]] geev mit dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.<ref>{{Internetquelle |url=https://geheugenvandrenthe.nl/encyclopedie-drenthe/nedersaksisch-instituut |titel=Nedersaksisch Instituut |abruf=2025-06-17}}</ref> Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch.<!-- spraak op RUG? --> As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Low Saxon Competence by district 2016.svg|duum|Aktive Spraakkompetenz na Landkreisen (2016):<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref><br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}<br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref><gallery> Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|Spraakkompetenz na Bundsland (2016) Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|Spraakkompetenz na Öller (2016) </gallery> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat [[Däänmark]] köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in [[Belize]],<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Dat [[Vestfaliano]] in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}} === Översicht === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Ostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. ==== Märksch-Brannenborgsch ==== [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]] oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in [[Brannenborg]], de [[Ollmark]] in [[Sassen-Anholt]] un den ööstlichsten Deel vun [[Mekelnborg-Vörpommern|Meklenborg-Vöörpommern]]. De Dialektgrupp deelt sik wieder [[Noordmärksch]], [[Middelmärksch]] un [[Middelpommersch]].<ref name=":49">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.</ref> Typsch Kennteken is ''det'' statts ''dat,''<ref>[[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch'', S.&nbsp;596&nbsp;ff.</ref> de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.<ref name=":49" /> De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.<ref name=":48" /> ==== Mekelnborg-Vöörpommersch ==== [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]] is ene rlativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as ''Kauken'' un ''hei'' un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as ''Wuurd'' statts Woord un ''hüren'' statts ''hören.'' Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op ''-ing.<!-- Born fehlt -->'' ==== Nedderpreußsch ==== [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußsch]] is de ole Dialekt vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Danzig]] un ook Grundlaag vun dat [[Plautdietsch]]. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in ''moake'' un de [[Unrund (Vokaal)|unrunnen]] Vokalen, so as ''Kenig'' statts ''König.''<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung.'' Hirt, Breslau 1924, S. 79.</ref> ==== Noordneddersassisch ==== [[Noordneddersassisch]] is en Dialekt in [[Noordneddersassen]], [[Sleswig-Holsteen]]. Dat Neddersassisch in [[Provinz Grunneng|Grönneng]] is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Grunnegs|Grönnegsch]], [[Emslänner Platt|Eemslandsch]], [[Ollnborger Platt|Ollnborgsch]], [[Noordhannobersch]], [[Holsteener Platt|Holsteensch]] un [[Sleswigsch|Slewswigsch]] ünnderdeelt warrn.<ref>Helmut Glück (Hrsg.): ''Metzler Lexikon Sprache.'' 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, <nowiki>ISBN 3-476-02056-8</nowiki>, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.</ref> Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;ff.</ref> Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt.<!-- Born fehlt --> ==== Oostfäälsch ==== [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] is ene Dialektgrupp in [[Süüdneddersassen]] un de [[Meideborger Böörd]] in [[Sassen-Anholt]], de sik wieder in [[Elvoostfäälsch]],[[Göttingsch-Grubenhagensch]] [[Heidoostfäälsch]] un [[Karnoostfäälsch]] deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel D[[Tweeklang|iphthongen]] uut olen Langvokalen, so as ''Stein'' (<&nbsp;''stên'')'','' ''Faut (<&nbsp;fō₁t'')'','' ''mëin (<&nbsp;mîn'')'','' ''Hius'' (<&nbsp;''hûs'')'',''<ref>Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online'', edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. <nowiki>https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html</nowiki>. Accessed 2025-06-16.</ref> dat ''e-'' bi dat Partizip, so as ''ekofft'' statts ''kofft'' un de Personaalpronomen ''mik/mek'' un ''dik/dek'' statts ''mi'' un ''di.'' Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as ''Pepper'' un ''Könnig'' statts ''Peper/Piäper'' un ''Köni(n)g/Küöni(n)g.''<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;558&nbsp;f.</ref> ==== Oostpommersch ==== [[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]] is de ehmalige Dialekt vun [[Hinnerpommern]]. Vundaag leevt de Dialekt as [[Pomerano]] in [[Brasilien]] wieder. ==== Westfäälsch ==== [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] is de Dialektgrupp in [[Westfalen]], de sik in [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterländsch]], [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]], [[Süüdwestfäälsch]] un [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlansch]] ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.<ref name=":47">[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsch-neddersassischen]] Dialekten –&nbsp;[[Grunnegs|Grönnegsch]] uutbenamen&nbsp;– tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. [[Emslänner Platt|Emslandsch]] gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> Typsch sünd de braken Diphthongen, so as {{Lang|wep|''Biëke''}} un {{Lang|wep|''Vuëgel''}} statts de noordneddersassisch Langvokalen in ''Beek'' un ''Vagel''.<ref name=":47" /> === Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner === [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] un [[Oostnedderdüütsch]]. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland –&nbsp; [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]], wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de [[Oostkolonisatschoon]] hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborg-Vöörpommersch]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche [[Noordneddersassisch]], as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]]. [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene [[Noordnedderdüütsch|nöördliche Grupp]] mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene [[Süüdnedderdüütsch|süüdliche Grupp]] mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> === Dackspraken un Varietätenspektrum === En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]], dat [[Flensborg|Flensborger]] [[Petuh]], [[Ruhrdüütsch]] un [[Berlinsch]], opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as [[Hamborg]], [[Bremen]] un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> <!-- Mischspraken in NL? Oder eer diglossie/regiolekt? --> == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansch|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kontinentalwestgermaansch|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansch|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ook ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref><!-- Gallizismen? --> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Wöörböker === Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de [[Grootlandschopswöörbook|Grootlandschopswöörböker]]. === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> Anner [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'',<ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> De nedderlandssche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen, wat to’n Enn keem, as de regionalen Senner in’n [[Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de DDR de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.<ref name=":22" /> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut.<ref>{{Internetquelle |autor=Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding |url=https://www.imdb.com/de/title/tt0179009/ |titel=Bartje |datum=1972-12-26 |abruf=2025-06-17}}</ref> Vun 1977 an leep bi’n NDR ''[[Wi speelt op Platt]],'' dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche [[Tatort]] ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].<ref name=":22" />'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.<ref>Erik Hitters, Tonny Krijnen: ''Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie'', S.&nbsp;60.</ref> 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]'', de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Kummdie|Kummdien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] qwcgfm8a6q6vee92p857che4fga8gno 0 253 1040443 1011467 2025-06-19T09:38:41Z Flaverius 21322 /* Böversassen un Neddersassen */ lenk böversassen 1040443 wikitext text/x-wiki [[Datei:Anglo-Saxon_Homelands_and_Settlements.svg|miniatur|Verbreeden vun de Sassen üm 500]] De '''Sassen''' weren en Verband vun [[Germanen|germaansche]] Stämm in’n Noordwesten vun dat hüdige [[Düütschland]] un in de hüdigen ööstlichen [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]. Düsse Verband hett sik woll in dat [[3. Johrhunnert]] tosamenslaten ut de vörmoligen sülvstännigen Stämm vun de [[Chauken]], de [[Angrivariers]] un de [[Cheruskers]]. Düsse Stämm weern dor al in dat [[1. Johrhunnert]] tohuse. De Sassen hebbt nix to doon mit dat Bundsland [[Sassen (Bundsland)|Sassen]]. De Inwahners vun dat Bundsland sünd in de düütsche Oostkolonisatschoon to’n groten Deel ut [[Franken (Volk)|fränksche]], [[Slawen|slaawische]] un annere Wuddeln wussen. De [[Graaf]] vun Meißen hett bloß de Titel van de Hartog vun Sassen kregen un denn hefft se ok sien Land „Sassen“ nömmt. To’n Ünnerscheed vun düsse hüdigen Bundsbörgers warrt later to dat Volk vun de Sassen ok ''Neddersassen'' seggt, un to’n Ünnerscheed von de Sassen, de nah Grootbritannien utwandert sind, warrt de Sassen ''Oltsassen'' nömmt. Kaiser [[Karl de Grote]] hett dat sassische Rebeet innahmen un de Sassen [[Doop|döpen]] laten. Dörtig Johr Krieg harr Karl bruukt, dat he de Sassen överwinnen kunn. Denn hett he in [[Veern]] an de Aller sien [[Blootgericht vun Veern|Blootgericht]] hollen un allerhand sassische Lüüd en Kopp körter maakt. Dat is in de [[histoorsche Wetenschop]] ümstreden, wo veel dat woll ween sünd. Sünnerlich geiht dat dor üm de Masse vun 4500 Lüde, de [[Einhard]] in siene ''Vita'' angifft. De meisten Forschers hüütodaag meent, dat weer överdreven<ref>[[:de:Sachsen (Volk)]], dor is de ganze Diskuschoon upföhrt un de Borns sünd ok angeven</ref>. Later kemen denn mit de [[Ottonen]] ok Sassen op den Kaiserthron vun dat [[Hillig Röömsch Riek|Hillge Röömsche Riek]]. == Wo de Sassen tohuse weern == [[Bild:Central Europe, 919-1125.jpg|thumb|919–1125 Sassen in dat Hillge Röömsche Riek, vun William R. Shepherd]] De germaanschen Stämm vun de Sassen weern tohuse in de nedderdüütschen Kuntreien twuschen [[Südersee]] (hüde: [[Iesselmeer]]), de Gegend twuschen [[Werser]] un [[Elv]] un nöördlich vun de Elv in [[Holsteen]] (bit an de [[Eider]] hen. Mit de Tiet hefft sassische Stämm grote Delen vun dat hüdige [[Noordwestdüütschland]] un de ööstlichen [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] innahmen. De Stämm, de dor wohnen döen, hefft se an jem ehrn egen Verband anslaten. Tolest weern dat in dat [[6. Johrhunnert|6.]] un [[7. Johrhunnert]] dat [[Hamaland]] (dat hüdige [[Mönsterland|Westmönsterland]]), de [[Brukterers]] ehr Land (dat hüdige Mönsterland un dat nöördliche [[Ruhrrebeet]]) un de [[Tubanten]] (hüdigendags de Landschop [[Twente]] in de nedderlannsche [[Provinz Oaveriessel]]). Groff tohopenfaat, siedeln de Sassen denn in de ööstlichen Nedderlannen, in dat hüdige [[Westfalen]], in [[Neddersassen]] mit Utnahm vun de Delen, wo de [[Fresen]] in leven döen, in [[Holsteen]] un in de nöördlichen Delen vun [[Sassen-Anholt]]. == Naam == Wo de Naam vun den Stamm herkamen deit, is nich ganz klaar. Faken warrt seggt, de [[Antike|antiken]] Schrievers, de düssen Naam upbringen döen, de harrn em woll vun dat Slagmess afleit’, dat bi de Sassen in Swung weer. Düt [[Mess (Warktüüch)|Mess]] oder [[Sweert]] dreeg den Naam „[[Sax (Sweert)|Sax]]“<ref>Albert Genrich: ''Der Name der Sachsen - Mythos und Realität''. In: Studien zur Sachsenforschung, 7. S. 137 - 144, Verlag August Lax, Hilmessen 1991</ref>. Ok in de Sassen ehre [[Saag (Literatur)|Sagen]] speelt düt Mess en Rull. In dat [[Annoleed]] ut dat late [[11. Johrhunnert]] heet dat: : ''"von den mezzerin alsô wahsin, wurdin si geheizzin Sahsi"''. In en Handschrift ut dat late [[8. Johrhunnert]] warrt en [[Gott]] mit Naam [[„Saxnot]]“ nömmt. In düt [[Sassisch Doopverspreken]] heet dat, nich bloß de Gödder [[Wodan]] un [[Donar]], de allerwegens bi de Germanen anbeedt wurrn sünd, scholl en Sasse afswören, wenn he sik döpen leet, man ok den Gott Saxnot. Harrn se ehrn Naam amenne na düssen Gott kregen? Dat is hüdigendags nich mehr bekannt, ob dat blangen „Sassen“ ([[Ooldsassisch]]: ''sahso'') noch annere egen Naams geven hett för düssen Stamm. == Angelsassen == Vun dat [[3. Johrhunnert]] af an warrt in [[Röömsch Riek|röömsche]] Borns klaagt över sassische [[Seerövers]]. In dat [[5. Johrhunnert]] wannern denn Sassen, [[Angeln (Volk)|Angeln]] un [[Jüten]] in den Süüdoosten vun [[England]] in (Kiek ok: [[Hengist]] un [[Horsa]]). Dor hefft se sik tohopenslaten to de [[Angelsassen]] un de [[Kelten]], de dor tohuse weern, mit Gewalt unnerkregen un jem dat Land wegnahmen. Denn hefft se dor för en paar Johrhunnerten dat Seggen harrt. In de [[Keltsche Spraken|Keltschen Spraken]] is de Sassen ehr Naam as Naam för de Englänner bruukt wurrn ([[Irisch Gäälsch]]: „Sasana“, „Sasanach“, [[Schottsch Gäälsch]]: „Sasunn“, „Sasunnach“). De hüdige Naam „England“ kümmt vun de „Angeln“ her, man Landschopsnaams, as [[Königriek Wessex|Wessex]] („Westsassen“), „[[Königriek Essex|Essex]]“ („Oostsassen“), „[[Königriek Sussex|Sussex]]“ un „[[Middlesex]]“ („Middelsassen“) wiest klaar up de Sassen hen. == Chauken == Na Berichten ut dat [[4. Johrhunnert]] siedelt de [[Chauken]] just in desülvigen Länner, wo just to desülvige Tied ok de Sassen tohuse sünd. Nu gifft dat avers rein gor keen Henwiesen up Striet oder Krieg twuschen düsse beiden Völker. Dorüm warrt annahmen, de Chauken weern woll dortieds en Deelstamm vun de Sassen ween oder de Sassen un de Chauken harrn sik in Freden tosamenslaten to den gröttern Verband vun de „Sassen“. == Verfaten == Mit de grote [[Völkerwannern]] harrn de Sassen up dat Faste Land meist nix to kriegen harrt. Bit hen to de Dage vun [[Karl de Grote|Karl den Groten]], as de jem unnerkriegen dö, sünd se bi jem ehre ole [[Germaansche Stammverfaten]] bleven. Dat bedüüd, se harrn keen [[König]] un kemen tohopen up jem ehr „[[Thing|Ding]]“, wenn Fragen vun de [[Politik]] to regeln weern. To’n Ding versammeln sik denn in [[Marklo]] al free Sassen. [[Hartog|Hartöög]] geev dat bloß in’n [[Krieg]]. As Afordenten för dat „Ding“ hefft de verscheden Deel- oder Unnerstämm vun de Sassen dor „[[Gohförst]]en“ oder Försten vun den Stamm henstüürt. De schollen för jem ehre Deelstämm snacken un verhanneln. Man bi de Sassen weer dat anners, as bi annere germaansche Stämm. De Gohförsten weern nich de Herrn över dat Land, för dat se afordent weern. Dat höör jem nich to. Düsse ole free Ordnung vun de sassischen Deelstämm is in Karl den Groten siene [[Sassenkriegen]] in’n Dutt gahn, man Karl hett doch [[802]] de [[Lex Saxonum]] rutgahn laten un dor de Sassen ehre egenen Gesetten mit geven. == Gohe == Alltohopen geev dat in dat ole Sassenland dree [[Go (Bezirk)|Gohe]]. Dat is avers nich klaar, ob düsse Indelen nich eerst vun de [[Franken (Volk)|Franken]] na ehrn Sieg in de [[Sassenkriegen]] vörnahmen wurrn is. # [[Westfalen]]: De westliche Deel vun dat Sassenland rund um de Strööm [[Ruhr]], [[Sieg (Stroom)|Sieg]], [[Lippe (Stroom)|Lippe]] un [[Eems]]. Dat is dat hüdige [[Mönsterland]] över [[Ossenbrügge]] bit an de Grenz na [[Freesland]] hen. In’n Süden höör dor dat hüdige ööstliche [[Ruhrrebeet]] to un dat [[Suerland]], in’n Westen de hüdigen nedderlannschen Provinzen [[Provinz Oaveriessel|Oaveriessel]] un [[Drenthe]]. # [[Sassen (Volk)#Engern|Engern]]: De Deel in’e Midden vun dat ole Sassenland rund üm de Strööm [[Werser]], [[Diemel]], [[Leine (Aller)|Leine]] un [[Aller]]. Dor höört dat ööstliche Suerland oder Westfalen an de Werser to vun [[Hannobersch Münnen]] bit över [[Minnen]], ok de Kuntreien üm [[Chöttingen]], bit an de ünnere Leine bi [[Hannober]], rup na [[Holsteen]] un [[Freesland]]. # [[Oostfalen]]: De ööstliche Deel vun dat ole Sassenland, rund um de Strööm [[Aland (Stroom)|Aland]], [[Ohre]], [[Saale]], [[Oker]], [[Bode]]. In’n Oosten güng dat bit an de Elv in de Gegend um [[Meideborg]] to. Ok [[Bruunswiek]], [[Hilmessen]], [[Halverstadt]] un de [[Horz]] höörn dor mit to. Bloß de Naam vun „Westfalen“ warrt hüde noch för en Landschop bruukt. De Naams „Engern“ un „Oostfalen“ sünd verschütt gahn, nadem dat [[Hartogdom vun den Stamm Sassen]] uplööst wurrn is, as [[Hinrich de Lööw]] [[1180]] ünner [[Rieksacht]] kamen weer. Bloß in den Titel vun den Herrscher vun dat jüngere [[Hartogdom Sassen]] bleev de Naam vun „Engern“ lebennig. He heete „Hartog vun Sassen, Engern un Westfalen“. Oostfalen bleev toeerst noch en Deel vun den Naam vun den [[Oostfalengau]]. Wat de [[Plattdüütsche Sprake]] angeiht, is dat [[Oostfäälsch]] en vun de dree groten Dialektgruppen, blangen [[Noordneddersassisch]] un [[Westfäälsch]]. === Westfalen === De Westfalen leven tomeist twuschen dat Vörland vun’n [[Rhien]], dat [[Mönsterland]], de Middelruhr, dat Suerland un de Werser. De Naam bedutt so veel, as „Westlüde“ oder „Westsassen“. Toeerst is he to höörn in Karl den Groten siene Tied. In de leste Tied hefft Wetenschopplers dor an twiefelt, ob de Westfalen överhaupt to dat Volk vun de Sassen tohöörn döen. Dat fallt up, dat [[Archäologie|archäoloogsche]] Funnen düütlich maakt, dat de Lüde in Westfalen al in dat [[6. Johrhunnert]] stark ünner Indruck vun de [[Franken (Volk)|Franken]] stahn hefft. Man to de Franken torekent weern konnen se ok nich. Hüdigendags sütt dat so ut, as wenn de fränkschen Eroverungen jem eerst dorto nödigt harrn, sik up de Siet vun de Sassen to stellen. Eerst de Franken hefft jem denn na ehrn Sieg gegen de Sassen as en Deel vun de Sassen ankeken, ofschoonst se an un for sik egenstännig weern.<ref>Kristina Nowak: "Der Krieg gegen die 'Sachsen' - Ein Beitrag zur ethnischen Identität in Westfalen", in: Ralf Molkenthin / Bodo Gundelach (Rutg.): De Ludo Kegelorum, Beiträge zur Ernennung Dieter Schelers zum Honorar-Professor, Morschen 2008, S. 9-19; Kristina Nowak: "Geschichte wird von Siegern geschrieben...., Quellen des 6. bis 9. Jahrhunderts und der archäologische Kontext in Westfalen", in: Henriette Brink-Kloke (Rutg.); "Die Herrschaften von Asseln, Ein frühmittelalterliches Gräberfeld am Dortmunder Hellweg", München, Berlin 2007, S. 89-94</ref> === Oostfalen (Saxoniae Orientalis) === De Oostfalen („Oostlüde“) hefft twuschen Werser un Elv leevt. Vörmols harrn in düsse Kuntreien de [[Döringers]] leevt. Sassen sünd dor eerst in dat [[7. Johrhunnert|7.]] bit [[10. Johrhunnert]] hentagen un hefft dat besiedelt. === Engern === De Engern seten bi de Sassen in de Midden. Se leven an de Werser, twuschen Oost- un Westfalen. Up jem ehr Land liggt de Dingstäe vun [[Marklo]] an de Werser. Dat sütt so ut, as wenn „Engern“ (up [[Latiensche Sprake|Latiensch]]: „Angarii“) en korte Form vun den Naam vun de [[Angrivariers]] weer. De weern denn woll een vun de wichtigen Deel- oder Ünnerstämm vun de Sassen. === Noordalbingiers === As de Naam al seggt (latiensch „albis“ heet „Elv“), leven de Noordalbingiers in’n Noorden vun’e Elv. De ööstliche Deel vun düt Land ([[Oostholsteen]]) is in’t [[8. Johrhunnert]] veloren gahn an de [[Slawen]], de vun Oosten her inwannert sünd. Eerst in dat hoge [[Middelöller]] hefft de [[Graaf|Grafen]] vun Holsteen dat wedder unnerkregen. De Sassen ehr Rebeet grenz in’n Noorden an de [[Eider]] un de [[Levensau]] (nöördlich vun [[Kiel]]), in’n Oosten an de [[Schwentine]] un bloß an de [[Kieler Föör]] lang dat bit na de [[Oostsee]] ran. == Historie == === Korte Krönk === * [[100]] De röömsche Schriever [[Tacitus]] vertellt vun de [[Ingvaeonen]], wat de Vöröllern vun de Sassen, de [[Fresen]] un de [[Jüten]] weren. De Ingvaeonen seten an de [[Noordsee]]. * [[200]]-[[400]] De Sassen breedt sik vun [[Holsteen]] na Süden ut un sitt nu ok in Westfalen un Ostfalen. * [[300]]-[[500]] Sassen, [[Angeln (Volk)|Angeln]] un Jüten seilt na [[Grootbritannien]]. Dor sünd dat denn de [[Angelsassen]]. Ut dat süüdlich Britannien warrt [[England]] * üm [[530]] De Sassen kaamt bit an den [[Rhien]]. * af [[596]] De Angelsassen warrt [[Christendom|Christen]] * [[718]] De franksche [[Huusmeier]] [[Karl Martell]] treckt tegen de Sassen, vun wegen dat de Sassen de [[Neustrier]]s hülpen harrn. * [[743]] De franksche Huusmeier [[Karlmann]] grippt de Sassen an, vun wegen dat se Hertog [[Odilo vun Bayern]] hülpen harrn * [[Sassenkriegen]] ** [[772]] Kaiser Karl de Grote fangt sien Krieg mit de Sassen an, maakt de [[Eresborg]] (Stadtbjerge bi [[Patterbuorn]]) platt un demoleer de [[Irminsul]], wat en sassischet Hilligdom weer. ** [[773]] Karl mutt na Italien. De Sassen sünd nich fuul un hoolt sik de Eresborg trüch. ** [[774]]/[[775]] Karl maakt wedder en Kriegstog tegen de Sassen. Wedder hoolt he sik de Eresborg un dorto de Sigisborg. Bi [[Höxter]] geiht he över de [[Werser]] un treckt tegen de Ostfalen. ** [[776]] Karl wedder na Italien. De Sassen hoolt sik de Eresborg un de Sigisborg trüch. ** [[777]] In de Karlsborg in Patterbuorn höllt Karl sien Heerschau. Dor köömt ok Sassen un laat sik döpen. ** [[779]] Hartog [[Widukind]] fangt den Guerillakrieg tegen de Franken an. Karl mutt bit an de [[Ilv]] trecken. ** [[782]] Karl maakt sien Blootgericht in [[Veern]] an de Aller. He laat allerhand Sassen den Kopp afslahn. ** [[783]] Slacht bi [[Deppelt]] un Slacht an de [[Hasel]]. De Sassen verleert un Widukind geiht in de Widukindsborg bi Rulle in’t [[Ossenbrügg]]er Land. ** [[784]] Slacht in Dreingau ** [[785]] Karl fangt Widukind un Widukind laat sik döpen. ** [[792]]-[[795]] De Sassen stahn wedder tegen de Franken op. ** [[796]]-[[799]] Karl treckt wedder tegen de Sassen ** [[804]] De letzt Opstand vun de Sassen warrt vun Karl un sien Franken nedderslaan. * [[1106]]-[[1137]] Hertog [[Lothar von Supplingborg]] * [[1142]]-[[1180]] Hertog [[Hinnerk de Lööw]] * [[1076]] [[Adam vun Bremen]] schrifft sien ''Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum'', wo he ok veel vun de Sassen vertellt. === Sassen siene grote Tied === In dat Johr [[919]] is [[Hinrich I. (Oostfrankenriek)|Hinrich I.]] ut dat Huus vun de [[Liudolfingers]] düütschen König wurrn. He weer de eerste Hartog vun Sassen, de up den düütschen Throon keem. Na em kemen de eersten düütschen [[Kaiser]]s [[Otto I. (HRR)|Otto de Grote]], [[Otto II. (HRR)|Otto II.]] un [[Otto III. (HRR)|Otto III.]]. As [[Hinrich II. (HRR)|Hinrich II.]] [[1024]] storven weer, dor weer de Tied vun de sassischen Kaisers al wedder vörbi. Man vör düt ene Johrhunnert hett dat Gewicht vun Politik un Kultur in dat [[Hillig Röömsch Riek|Hillge Röömsche Riek]] in dat Rebeet vun de Sassen legen. === Dat geiht bargdal ünner Hinrich den Lööwen === As [[Hinrich de Lööw]] [[1180]] ünner de [[Rieksacht]] keem, vunwegen dat he den Kaiser [[Frerich Barbarossa]] mit sien Heer nich na [[Italien]] folgen wull, dor hett de Kaiser dat ole [[Hartogdom vun den Stamm vun de Sassen]] tweislahn. [[Westfalen]] hett he an de [[Kark]] övergeven, Hinrich de Lööw dröff bloß [[Bruunswiek]] un [[Lüümborg]] beholen. De Försten un Bischöp in de vörmolig sassischen Länner verklaar de Kaiser för [[Rieksunmiddelborkeit|rieksunmiddelbor]]. Un bloß an en lüttjen Deel vun dat Land, an de Elv, bleev noch de Naam vun dat [[Hartogdom Sassen]] klehm. === Böversassen un Neddersassen === Dat duur en paar Johrhunnerten, dor kreeg de [[Markgraafschop Meißen|Markgraaf vun Meißen]] düt Stück Land. Dat weer [[Frerich I. (Sassen)|Frerich I.]] vun Sassen. Sien [[Ökelnaam]] weer „de Strietbüdel“. An’n [[6. Januar]] [[1423]] kreeg he dat Land un dor denn ok den Titel vun en [[Hartog]] mit. Vunwegen dat he bitherto bloß en „[[Markgraaf]]“ ween weer, leet he sik nu „Hartog vun Sassen“ nömen. So wanner de Titel vun den Hartog vun Sassen vun dat ole Sassenland ut in de Gegend vun dat hüdige [[Sassen (Bundsland)|Bundsland Sassen]]. Nu lä dat „nee“ Hartogdom Sassen in en Land, den sienen vörmoligen Inwahners de [[Döringers (Volk)|Döringers]] ween weern. Düt Land kreeg för en lange Tied den Naam „[[Böversassen]]“, dat Land un Volk vun de olen Sassen heete vun dor af an „[[Neddersassen]]“. Na dat Enne vun dat [[Königriek Hannober]] un vun dat Land [[Preußen (Staat)|Preußen]] (dor harr Hannober vun [[1866]] af an tohöört), is düsse Naam „Neddersassen“ na den [[Tweete Weltkrieg|Tweeten Weltkrieg]] as Naam vun dat hüdige Bundsland wedder rutkregen wurrn. == Spraken == # De neddersassischen Sassen hefft de [[Ooldsassische Sprake]] snackt. Jem ehre Sprake weer denn ok de Grundlaag för dat [[Angelsassisch]]e, wat nu wedder de Grundlaag för de hüdige [[Engelsche Sprake]] weer. To’n Anfang weer dat [[Ooldsassisch]]e to’n Deel dichter bi dat [[Ooldengelsch]]e, as bi dat [[Ooldhoochdüütsch]]e. Later hett sik denn avers de Engelsche Sprake vunwegen de [[Normannen]] un allens, wat de in [[England]] up’n Kopp stellt hefft, heel un deel verännert. # Ut de Ooldsassische Sprake hett sik mit de Tied in dat [[Middelöller]] de [[Middelnedderdüütsche Sprake]] utspunnen. Dor is denn later dat hüdige [[Plattdüütsch]] vun wurrn. So weert hüdigendags in de Kuntreien, de vörmols vun de olen Sassen besiedelt wurrn weern, jummers noch, blangen Hoochdüütsch, en ganze Reeg vun plattdüütsche Dialekten snackt. # De hoochdüütsche Dialekt in Böversassen, in den Freestaat Sassen, in Oost-[[Döringen (Bundsland)|Döringen]] un in dat süüdliche [[Sassen-Anholt]], wo de Lüde hüdigendags „Sassisch“ to seggen doot, is en Unnergrupp vun de [[Oostmiddeldüütsche Sprake]] un höört dor to de [[Döringsch-Böversassische Dialektgrupp|Döringsch-Böversassischen Dialektgrupp]] vun de [[Hoochdüütsch|hoochdüütschen Spraken]]. == Literatur == * Bremer Archäologische Blätter, Biheft 2/2000 to de Utsellen mit glieken Naam in dat Focke-Museum: „Siedler, Söldner und Piraten“, Chauken und Sachsen im Bremer Raum, © Der Landesarchäologe Bremen, ISSN 0068-0907. * Torsten Capelle, Die Sachsen des frühen Mittelalters, Stuttgart 1998, ISBN=3-8062138-4-4 * Torsten Capelle, Matthias Springer, Heinrich Tiefenbach, „Sachsen“, in: [[Reallexikon der Germanischen Altertumskunde]], Band 26, Berlin/New York, 2004|Siet 24–60, ISBN=3-11-017734-X * Wilhelm Gebers, Auf dem Weg nach Walhall – Die Pferde der Altsachsen – Begleiter in Leben und Tod, Lohne, 2004, ISBN=3-9808151-8-8 * Bruno Krüger (Rutgever), Die Germanen – Geschichte und Kultur der germanischen Stämme in Mitteleuropa. Handbuch in 2 Bänden, Berlin, 1983 * Hans-Jürgen Häßler, Niedersachsens frühe Bevölkerung: Die Altsachsen der spätrömischen Kaiserzeit und des frühen Mittelalters, Hannober, 2004, ISBN=3-8999509-4-1 * Matthias Springer, Die Sachsen, Kohlhammer, Stuttgart, 2004, ISBN=3-17-016588-7 (allens Hoochdüütsch) Up Platt is nix över de Sassen rutkamen. == Weblenken == * [http://www.fan-nds.de/ Freundeskreis für Archäologie in Niedersachsen e.V.] * [http://www.saxones.de Projekt Saxones] – Ein ''„[[Reenactment]]“''- / Living History-Projekt * [http://www.fan-nds.de/sachsen/berichte/dierullstorferaltsachsen/ De Oldsassen in Rullstorf] * [http://www.rulle.de/Karl-der-Grosse.htm Över Karl den Groten siene Sassenkriege] (hoochdüütsch) * [http://www.sachsengeschichte.de Över de Historie vun de Sassen] (hoochdüütsch) == Borns == <references/> [[Kategorie:Historie]] [[Kategorie:Volksgrupp]] [[Kategorie:Germanen]] [[Kategorie:Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon]] [[Kategorie:Middelöller]] [[Kategorie:Antike]] q7noktt717ryfm3nqckc6c5hxkmimwp 0 2544 1040431 1017499 2025-06-19T06:44:25Z Flaverius 21322 lenk lenk ooldnoorsch 1040431 wikitext text/x-wiki {{Anner Bedüden|Brüch}} {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" width="307" align="right" style="margin-left:1em; background:#e3e3e3;" ! Wapen ! Koort |- style="background: #ffffff; text-align: center;" ! align="center"| [[Bild:Brugge-wapen.jpg|140px|Wapen vun Brügge]] ! align="center"| [[Bild:Map of bruges in belgium.PNG|120px|Kaarte vun Belgien, Laag vun Brügge besunners]]<br />[[Bild:BruggeLocatie.png|120px]] |- ! colspan="2" | Wat to weten is |- style="background: #ffffff;" | Staat: || [[Belgien]] |- style="background: #ffffff;" | [[Politisch Ünnerdeel vun Belgien|Region]]: || [[Flannern]] |- style="background: #ffffff;" | [[Politisch Ünnerdeel vun Belgien|Provinz]]: || [[West-Flannern (Provinz)|West-Flannern]] |---- bgcolor="#FFFFFF" | Geograafsche Laag: || {{Koordinaten|51_13_00_N_03_13_60_E_type:city(117327)_region:BE-VLG|51°&nbsp;13′&nbsp;n.&nbsp;Br., 03°&nbsp;14′&nbsp;ö.&nbsp;L.}} |- style="background: #ffffff;" | Hööchd: || 2 m ö. [[Normalnull|NN]] |- style="background: #ffffff;" | Grött: || 138,4 [[Quadratkilometer|km²]] |- style="background: #ffffff;" | Inwahners: || 117.327 <small>''(1. Januar 2005)''</small> |- style="background: #ffffff;" | Inwahnerdicht: || 848 Inwohners up een km² <!-- |---- bgcolor="#FFFFFF" | [[Postleddtall]]: || xx |---- bgcolor="#FFFFFF" | Telefonvörwahl|Vörwahl: || xx |---- bgcolor="#FFFFFF" valign="top" | Adress vun de Stadtverwaltung: || Botermarkt 1<br/>9000 Gent --> |---- bgcolor="#FFFFFF" | Offiziell Websteed: || [http://www.brugge.be www.brugge.be] <!-- |---- bgcolor="#FFFFFF" |- ! colspan="2" | Politik |---- bgcolor="#FFFFFF" | Börgermeester: || xx ([[xx]]) --> |} '''Brügge''' (nedderlandsch ''Brugge'', franzöösch ''Bruges'') is de Hööftstadt vun de [[Belgien|belgisch]] Provinz [[West-Flannern (Provinz)|West-Flannern]]. Brügge weer in de [[Hansetied]] ene vun de groten Städer vun den fläämschen Hannel mit de [[Hanse]]. Hüdigendags wahnt um un bi 117.000 Inwohners in de Stadt. Hier ward de [[West-Fläämsch|westfläämsche]] Dialekt vun’t [[Nederlannsch]] snackt. [[Bild:Belfort Brugge.jpg|duum|links|De [[Belfried]] vun Brügge mit dat grote [[Klockenspeel]]]] De Ooltstadt vun Brügge ut dat [[Middelöller]] is in de List vun dat [[UNESCO]]- [[Weltkulturarv]] upnahmen wurrn. Se hett de Form vun en Ei un is um un bi 430 ha groot. In Brügge leevt um un bi 117.000 Inwahners, dormank bi 20.000 Lüde in dat Zentrum. De Stadt is de Setel vun enen [[röömsch-kathoolsche Kark|kathoolschen]] Bischop. Brügge hett dat [[Eurokolleg]], ene Elite-Hoogschole. Brügge is de enige belgische Stad in de [[Niege Hanse]]. Weertschopplich is Brügge hüdigendags vun Belang sunnerlik dör sien [[Haben]], de slank wassen deit. Man ok Turisten ut de ganze Welt weert vun de ole Stadt antrocken. == Naam == === Wo de Naam vun herkummt === De ollste Born, wo de Naam vun de Stadt up schreven steiht, sund en Reeg vun [[Münt]]en ut dat Johr [[875]]. Dor heet de Stadt ''Bruggia'' un ''Bruccia'' up. Wo de Naam vun herkummt, weet numms so akraat. Unner Umstänn steckt dor de [[Kelten]] ehr Naam for de [[Reie]]-Beeke achter. De Reie is hüdigendags in en Kanal umboot wurrn. Se strööm dör Brügge dör un münn in de [[Noordsee]]. Bi de Kelten hett se den Naam ''Rogia'' harrt, wat „Hillig Water“ bedüden deit. De kelten hefft Beken un Borns as Gott-Wesens ankeken un dat is wohrschienlich, datt de Kelten ehr Naam an den Waterloop in Brügge backen bleven is. Mit de Tied schall denn ut den Naam vun dat Water, ''Rogia'' oder ''Ryggia'', ok de Naam vun de Stadt wurrn sien: ''Bryggia''. Dat is mööglich, datt in latere Johrhunnerte ok dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsche]] Woort ''bryggja'' en Rull speelt hett. Dat heet so veel, as ''Landungsbrugge'' oder ''Anleggkaje''. Vun um un bi [[800]] af an hett dat ja veel Kontakte mit [[Skandinavien]] geven, vunwegen den [[Hannel]] oder ok vunwegen de Rövereen dör de [[Wikinger]]s in düsse Landstreken. De Naam ''Brügge'' klingt ok nich veel anners, as ''[[Bryggen]]'', de histoorsche Haven vun [[Bergen (Norwegen)|Bergen]] in [[Norwegen]], wat, just so, as Brügge, vun dat [[14. Johrhunnert]] af an en wichtige Stadt vun de [[Hanse]] ween is. Minner wohrschienlich is en Afkumst vun dat Woort ''Brugge/Brüch'', vunwegen, datt dat denn, na de Spraakgeschicht, ehrder ''Bri'''i'''gge'' heten möss (vergliek engelsch ''bridge'', [[Ooldengelsch|ooldeng.]] ''brycc'', [[freesch]] ''brigge'' oder ''bregge'', [[Gallische Spraken|gallisch]] ''briva''). Ok en Afkumst vun dat Woort ''Burcht'' (Borg) is ehrder unwohrschienlich: vergliek t.B. mit [[Oudenburg]] un [[Aardenburg]], de, just so, as Brügge, up en wichtigen Weg for den hannel legen hefft. === Binaams un Ökelnaams === Regelmotig warrt vun Brügge snackt, as vun dat ''[[Venedig]] vun den Norden''. Dat liggt an de velen Grachten un Bruggen. De meisten vun düsse Grachten weert in Brügge ok ''Reien'' nömmt, vunwegen de Reie-Beeke. En annern Binaam vun Brügge is de ''Breydelstadt''. Düsse Naam kummt vun Brügge sien Volkshelden ut dat 14. Johrhunnert vun her. Dat weer [[Jan Breydel]]. De [[Ökelnaam]] vun de Inwahners vun Brügge is ''(Brüggsche) Koppkranke'' (Up Fläämsch: ''(Brugse) zotten''). Den Naam hefft se vun düsse [[Legenn]]: Nadem se den Kaiser [[Maximilian I. (HRR)|Maximilian I.]] in ehrn Striet um Unafhängigkeit en Tied lang inspeert harrn, hett de, as he wedder freekamen weer, verbaden, in Brügge noch en [[Johrmarkt]] oder anners en Fest af to holen. Nu gungen de Brüggers bi un wollen em begöschen. Se fiern en groot Fest, em to Ehren, un achterna beden se em, he müch doch wedder en Johrmarkt tolaten. Bovenhen harrn se noch en annern Wunsch: He scholl jem Verlööf geven, en nee Huus for de Stadt ehre Koppkranken up to bo'en. Man he harr noch nich wedder vergeten, wat se mit em maakt harrn un anter: „''Sluut alle Porten vun Brügge to un Ji hefft en Huus for de Koppkranken“ == Geschicht == [[Bild:Brugge.jpg|duum|Gracht]] De eersten teken for Leven up de hüdigen Brüggschen Kuntreien stammt ut dat [[2. Johrhunnert]] n. Chr. Dormols hett dat dor en [[Gallo-Röömsch]]e Wahnstäe geven. Twuschen dat [[9. Johrhunnert|9.]] un [[12. Johrhunnert]] is de Stadt vunwegen ehrn wichtigen [[Haben]] to en internatschonal Zentrum vun den [[Hannel]] utwussen. Just drauh de Haven Probleme to kriegen, vunwegen dat [[Sand]] un Schlick de [[Solten See|See]] tospölen döen twuschen de Stadt un de hüdige Küst, as [[1134]] bi en [[Stormfloot]] de [[Zwin]] tostann kamen is, en Fohrgööl twuschen Brügge un de See. So bleev dat wieterhen mööglich, vun de Stadt ut mit [[Schipp|Scheepe]] na See to kamen. [[1089]] weer Brügge al to de [[Hööftstadt]] vun de [[Graafschop Flannern]] utropen wurrn un vun dat [[13. Johrhunnert|13.]] bit to dat [[15. Johrhunnert]] konn Brügge ankeken weern as de weertschoppliche Hööftstadt vun Noordwest-Europa. Vunwegen siene Bedüdung as Zentrum vun den Welthannel is in Brügge de eerste [[Börse]] up de ganze Welt inricht' wurrn. [[Bild:Marcus Gerards - volledige kaart - Belgium.jpg|miniatur|links|200px|<center>Kaart vun Brugge ut 1562 dör [[Marcus Gerards]].</center>]] Dat 14. Johrhunnert kann Brügge sien Gollen Johrhunnert nömmt weern. In de Tied hefft in de Stadt um un bi 46.000 Inwahners leevt. De Binnenstadt hett en tweeten Stadtwall kregen. Bit up den hüdigen Dag hefft dor de Porten vun den Tahn vun'e Tied överstahn. Dat Förstenhuus vun [[Hartogdom Burgund|Burgund]] hett Brügge to siene [[Residenz]] maakt un allerhand grootardige Künstlers sund dor denn henkamen, sunnerlich Malers un Architekten. Dat bedüüd, datt de Stadt up dat Flach vun de [[Architektuur|Bokunne]], [[Kunst]] un [[Kultur]] unbannig riek wurrn is. Blot een Denkmal ut düsse Johre is dat wunnerbore [[Raathuus vun Brügge]]. Mit den Dood vun [[Maria vun Burgund (1457-1482|Maria vun Burgund]], den lesten Hartog [[Karl de Stolte|Karl den Stolten]] siene Dochter, in dat Johr [[1482]] bedüüd en Wenne for de Stadt. Maria weer freet mit den latern Düütschen Kaiser Maximilian I. Na ehrn Doos trock sik dat Förstenhuus ut de Stadt torüch un dat Enn vun Brügge as Metropole vun'n internatschonalen Hannel weer al in Sicht. Binnen een Johehunnert hett [[Antwerpen]] düsse Rull vun Brügge overnahmen. Mit Brügge gung dat bargdal. In de Johre vun [[1592]] bit [[1713]] weer [[Flannern]], tohopen mit de ''Süüdlichen Nedderlannen'' in de Hand vun [[Spanien]]. Unner [[Ludwig XIV.]] hett [[Frankriek]] fökener versöcht, dat ganze Land in to nehmen. So weern dat unruhige Johre, wo de Stadt jummers deeper afsacken dö. Na de Spaniers un de Franzosen kreeg [[Öösterriek]] dat Land in siene Hannen, denn kemen, unner [[Napoleon]], wedder de Franzosen un [[1830]] weer Brügge denn en Deel vun dat, nu unafhängige, [[Belgien]]. Vun [[1600]] bit [[1885]] höör Brügge to de poverigsten Städer in Flannern. Ok mit de [[Industrie]] weer in de Stadt toeerst nich veel los. Amenne weer dat de [[Roman]] ''[[Bruges-la-Morte]]'' vun [[Georges Rodenbach]], de dor for sorgen dö, datt wedder up de Stadt keken wurrn is. In dat Book warrt Brügge as povere Stadt, man ok vull vun Geheemnisse, henstellt. Miteens dreih sik dat internatschonale Interesse wedder na de Stadt to. As de [[Seehaven]] in [[Zeebrugge]] [[1896]] boot wurrn is, gung dat ok mit de [[Weertschop]] wedder beter. De [[Utstellung]] over de [[Fläämsche Primitiven]] in dat Johr [[1902]] weer dor de Anfang vun, datt Kultur un Turismus vun dor af an so bannig tonahmen hefft. In de beiden Weltkriege hett Brügge meist nix afkregen. [[1971]] sund de Gemarken vun de Stadt duchtig wat grotter maakt wurrn, as se mit de Randgemeenden dor umto tohopenslaten wurrn is. In dat Johr [[2000]] is de Stadt in de List vun dat [[UNESCO]]-[[Weltkulturarv]] upnahmen wurrn. Un in dat Johr [[2002]] is Brügge de [[Kulturhööftstadt vun Europa]] ween. == Panoramas == [[Bild:Brugge Panorama.jpg|miniatur|links|800px|Panorama van de Stadt vun'n Belfort ut (2009)]] <br /> [[Bild:Panorama 't Zand.JPG|miniatur|links|800px|360°-panorama van 't Zand]] <br /> [[Bild:demarktlang.JPG|miniatur|links|800px|Treppgevels up'n Groten Markt]] <br /> [[Bild:PanoBrug - IMG 6015 - IMG 6019 - 7525x1974 - CLIN 1.jpg|miniatur|links|800px|De Grote Markt]] <br /> [[Bild:PanoBrug - IMG 6167 - IMG 6171 - 7001x2683 - SLIN 1.jpg|links|miniatur|800px|Kiekut up de Groenereie un den Roazenoedkaai]] <br /> [[Bild:PanoBrug - IMG 5917 - IMG 5922- 7990x1880 - SLIN 1.jpg|links|miniatur|800px|Kiekut vun den Roazenoedkaai]] <br /> [[Bild:PanoBrug - IMG 6057 - IMG 6060 - 7529x1784 - SLIN.1.jpg|links|miniatur|800px|Spegelreie un Langereie]] <br /> [[Bild:PanoBrug - IMG 6130 - IMG 6138 - 8549x2506 - SLIN 1.jpg|miniatur|links|800px|De Burg]] <br /> [[Bild:Panorama beginenhof.jpg|miniatur|links|800px|De Beginenhoff, vun buten bekeken, mit den Minnewaterpark in'n Achtergrund]] <br /> [[Bild:PanoBrug - IMG 5982 - IMG 5984- - 5416x1940 - CLIN.1.jpg|miniatur|links|800px|De Beginenhoff, vun binnen bekeken]] <br /> {{Commons|Bruges|Brügge}} {{DEFAULTSORT:Brugge}} [[Kategorie:Oort]] [[Kategorie:Brügge]] [[Kategorie:Belgien]] [[Kategorie:Hanse]] [[Kategorie:Oort mit Seehaven]] p9a33dnxumk7iup2ek88mzi5l8at912 0 3322 1040405 1032999 2025-06-19T06:06:07Z Flaverius 21322 lenk woordschatt 1040405 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak|Spraak=Norweegsch<br /> Norsk|ISO1=no<br /> nb (Bokmål)<br /> nn (Nynorsk)|ISO2=nor<br /> nob (Bokmål)<br /> nno (Nynorsk)|ISO3=nor<br /> nob (Bokmål)<br /> nno (Nynorsk)|Spreker=~ 3,4&nbsp;Mio.|Klassifikatschoon=[[Indoeuropääsche Spraken|Indoeuropääsch]] : [[Germaansche Spraken|Germaansch]] :: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]] ::: [[Westnoordsch]]|KSpraak=Norweegsch|Amtsspraak={{NOR}}|Länner={{NOR}}}} '''Norweegsch''' ({{S|no|norsk}}) is en [[germaansche Spraken|germaansche Spraak]], de in [[Norwegen]] snackt warrt. Norweegsch is dicht verwandt mit [[Sweedsche Spraak|Sweedsch]] un [[Däänsche Spraak|Däänsch]]. Alle dree Spraken höört to de [[Noordgermaansche Spraken|nöördlich]] Grupp vun de germaanschen Spraken. Spreker vun disse dree Spraken köönt enanner normalerwies verstahn. Wieldat Norwegen so vele Bargen hett, hebbt sik de [[Dialekten vun de norweegsche Spraak|norweegschen Dialekten]] utenanner entwickelt. Un so gifft dat grote Ünnerscheden in [[Woordschatt|Vokabulaar]], [[Grammatik]] un [[Syntax]]. Vele hunnert Johren lang weer de norweegsche Schriftspraak sehr dicht verwandt mit [[Däänsche Spraak|Däänsch]]. In de Tiet vun de norweegsche Natschonalröhr weer dat en Tostand wo nich alle Norwegers mit tofreden weren. Un so hett [[Ivar Aasen]] sik opmaakt un hett de norweegschen Dialekten ünnersöcht, üm de originale norweegsche Spraak weddertofinnen. Dorvun hett he dann sien norweegsche Natschonalspraak vun buut. Man nich alle Lüüd harrn sik dormit anfrünnt. Besünners in de Städer hett he de Lüüd nich övertüügt. Un so gifft dat vundaag twee Varianten vun de norweegsche Spraak: * Bokmål [Bookspraak] (wat mehr liek to dat Däänsch is) und * Nynorsk [Neenorweegsch] (wat mehr liek to Aasen sien Idee vun de norweegsche Spraak is) Links == Weblenken == * {{Wikipedia|no|Norweegsch (Bokmål)}} * {{Wikipedia|nn|Norweegsch (Nynorsk)}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} [[Kategorie:Spraak]] [[Kategorie:Norwegen]] [[Kategorie:Noordgermaansch]] gpwcj10i5peyrhhv54w72g7pbt8arzo 0 4139 1040402 702204 2025-06-19T06:05:14Z Flaverius 21322 lenk woordschatt 1040402 wikitext text/x-wiki En '''Kreoolspraak''' is Spraak, de vun en [[Pidginspraak]] afstammt un de Moderspraak vun en Gemeenschop wurrn is. För dissen Perzess bruukt en tominnst twee Spraken: * de [[Substraatspraak]]: dat is de Spraak, de vun disse Gemeenschop fröher snackt worr. * de [[Superstraatspraak]]: dat is de Spraak, op de de Kreoolspraak baseert. De eerste Schritt is de Pidginspraak. Dat passeert, wenn Lüüd tosamenkaamt, de keen gemeen Spraak hebbt. Dat weer t.B. faken de Fall bi de Sklaven in de [[Karibik]]. De kemen ut [[Afrika]], man harrn 'n grote Tall vun Spraken snackt. Jümehr Kinners sünd dann tosamen opwussen un hebbt de Spraken vermengeleert, de Spraken vun jümehr Öllern un ok de Spraak vun de Sklavenholers. In disse Tiet sünd de Strukturen vun de niege Spraak noch nich so klor to sehn, de een snackt so un de annere 'n beten anners. De tweete Schritt is dann dat '''Kreoliseren'''. De tweete Generatschoon vun Kinners is al mit dat Pidgin opwussen un hett dat gor nich anners kennenleernt. In disse Tiet verännert sik de Spraak. De tweete Generatschoon warrt sik enig, woans de Spraak funktschoneert. So kummt in korte Tiet en niege Spraak mit en egen [[Grammatik]] un en egen [[Woordschatt|Vokabular]] rut. De Spraak vun den Sklavenholers hett dorbi faken groten Influss un is de Basis vun de niege Spraak. In [[Haiti]] hett de Kreoolspraak dat sogor schafft, [[Amtsspraak]] to warrn. [[Kategorie:Spraakwetenschop]] sn6658xbkqoqz6lomqkhdy9gh0ploi1 0 4147 1040403 681996 2025-06-19T06:05:24Z Flaverius 21322 lenk woordschatt 1040403 wikitext text/x-wiki Wenn en Gemeinschop fröher en anner Spraak snackt hett as hüüt, dann nöömt de Spraakwetenschop de ole Spraak '''Substraatspraak''' (un de niege [[Superstraatspraak]]. Dat Woort kummt ut dat [[Latiensche Spraak|Latiensche]]: ''substratum'' heet ''Laag'' un Substratum is de ünnere Laag vun de Spraak. Dat kann t.B. passeren, wenn en Land in en Krieg innahmen warrt un sik de Spraak vun de niegen Herren dörchsett, oder wenn de Hannel en niege Spraak mitbringt. Dorbi hett de ole Spraak faken groten Influss op de niege Spraak, t.B. op dat [[Woordschatt|Vokabular]] un de [[Utspraak]]. Dat kann t.B. passeren, dat de Gemeinschop Naams för Deerten un Planten ut jümehr ole Spraak mitnehmt. [[Kategorie:Spraakwetenschop]] 1608h145tfriwjch4fvx6uwmyhhyt13 0 6147 1040378 983736 2025-06-18T16:10:50Z Flaverius 21322 == Kiek ook bi == * [[Plattdüütsch Radioprogramm]] 1040378 wikitext text/x-wiki '''Hör mal ’n beten to''' is de Naam vun ene Sendereeg vun’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]]-Höörfunk, de al siet 1956 dääglich utstrahlt warrt. Hüüt löppt ''Hör mal ’n beten to'' in’t Morgenprogramm vun’n NDR. Een kann dat ok as [[Podcast]] abboneren. Dann hett ’n jeden Dag en ne’e Episode up den [[Computer]] to’n luistern. == Konzept == Dat Format vun fief Minuten Ümfang bringt vun Maandag bet Freedag jeden Morgen korte literarische Arbeiden vun nedderdüütsche Autoren oder „Alldagsgeschichten op Platt opgaabelt“ (Ünnertitel). De Autoren leest ehr Texten sülvst. == Kiek ook bi == * [[Plattdüütsch Radioprogramm]] == Weblinken == * [http://www.podcast.de/podcast/5899/NDR_-_H%C3%B6r_mal_n_beten_to NDR: Hör mal ’n beten to] * [http://www.amazon.de/H%C3%B6r-mal-%60beten-CD-NDR-Sendereihe/dp/3876513081 Amazon: CD vun Hör mal ’n beten to] {{DEFAULTSORT:Hor Mal N Beten To}} [[Kategorie:Radio]] [[Kategorie:Plattdüütsch]] cxz7b5ut30d5ri7wevjnap9ulkyuhgd 0 6237 1040437 874115 2025-06-19T06:47:56Z Flaverius 21322 lenk ooldnoorsch 1040437 wikitext text/x-wiki {{Anner Bedüden|Edda (Vörnaam)}} [[Bild:Edda.jpg|thumb|260px|Deckblatt vun en ieslandsche Afschrift vun de Snorra-Edda ut dat 18. Johrhunnert]] De öllere '''Edda''' ([[Ooldnoordsche Spraak|ooltnoordsch]] = Oorgrootmoder) is ene ooltieslannsche Handschrift, in de Götter- un Heldensagen un Spröökdichtungen överlevert wuurn sünd. De jüngere Edda is en Lehrbook för Dichtkunst, dat in dat 13. Johrhunnert vun den Iesländer [[Snorri Sturluson]] verfaat wuurn is. De ieslannsche Bischop [[Brynjólfur Sveinsson]] deck den ölleren Deel vun de Ledersammlung in enen Pergamentband in [[Skalden]] up. Dat weer in dat Jahr 1643. He nööm dat Book Edda un schunk dat den König [[Friedrich III. vun Däänmark]]. De Götter- un Heldensagen in de öllere Edda stammt ut de [[Wikinger]]tiet vun dat [[9. Johrhunnert|9.]] bit [[12. Johrhunnert]]. De Karnstücken sünd Berichten över dat Tostannkamen vun de Welt, vun de [[Asen]] (de [[Germanen|germaanschen]] Götter) un de [[Nornen]], vun [[Wieland de Smitt|Wieland den Smitt]], vun [[Siegfried]], [[Brünhild]] un [[Gudrun]]. De jüngere Edda, dat Lehrbook för Dichtkunst, weer för de jungen ooltnoordschen Dichterslüüd, de [[Skalde]]n, dacht. Se schullen darut de kunstvullen Seggwiesen un Versaarten kennen lehren. De Bipillen darför nehm Snorri ut de noordsche Mythologie un stell de um [[1225]] tosamen. De Germanist [[Karl Simrock]] (1802-1876) hett de Edda in't Hoochdüütsche översett. [[Kategorie:Literatur]] [[Kategorie:Iesland]] joooklgji69jefmu5j960can42t9oq2 0 6520 1040426 905501 2025-06-19T06:41:52Z Flaverius 21322 lenk ooldnoorsch 1040426 wikitext text/x-wiki [[Bild:Springvandspladsen, Hjørring 2004 3 ubt.jpg|thumb|Springbrunnenplatz in Hjørring]] '''Hjørring''' is ene [[Stadt]] in de [[Däänmark|däänsche]] [[Amtskommun]] [[Amt Noordjütland|Noordjütland]] op dat [[Noordjüütsch Eiland|noordjüütsche Eiland]]. Se is Sitt vun de [[Kommun Hjørring]] un weer bet 1970 Seet vun dat fröhere [[Amt Hjørring]], dat in dat Amt Noordjütland opgahn is. == Historie == Hjørring is ene vun de öllsten Städer in Däänmark. 1243 hett se Stadtrecht kregen. De Naam stammt ut de [[Ooldnoordsche Spraak|ooltnoordsche Spraak]] un besteiht ut twee Delen: ''Hjórr'' bedüüd [[Sweert]] un ''-ing'' is en tyypsch Ennen för ole däänsche Städer. == Weblenken == {{Commons|Hjørring|Hjørring}} * [http://www.hjoerringkom.dk Websteed vun de Stadt] (däänsch) {{DEFAULTSORT:Hjorring}} [[Kategorie:Däänmark]] [[Kategorie:Oort]] 3mvheluhshce2qsbkhisq5whe4xf397 0 8362 1040382 982167 2025-06-18T16:11:30Z Flaverius 21322 == Kiek ook bi == * [[Plattdüütsch Radioprogramm]] 1040382 wikitext text/x-wiki '''Düt un dat op Platt''' is ene Reeg, de vun den [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]] för dat Radioprogramm NDR 1 Neddersassen maakt warrt. Se geiht jeden Sünnavend vun Klocken söss bet Klocken acht un warrt vun [[Ilka Brüggemann]] modereert. Fröher weren ok [[Lutz Ackermann (Moderator)|Lutz Ackermann]] un [[Manfred Scharfe]] as Moderatoren aktiv. Op [[Plattdüütsch]] gifft dat verschillen Bidrääg över allens wat intresseert. == Kiek ook bi == * [[Plattdüütsch Radioprogramm]] ==Weblinks== * [https://www.ndr.de/ndr1niedersachsen/sendungen/duet_un_dat_op_platt/index.html Düt un dat op Platt] bi ndr.de (hoochdüütsch) {{DEFAULTSORT:Dut Un Dat Op Platt}} [[Kategorie:Reeg]] [[Kategorie:Radio]] [[Kategorie:Plattdüütsch]] 0lwpsrr7r2a499lxqvnquptbyyfyc4a 0 11885 1040379 70442 2025-06-18T16:11:00Z Flaverius 21322 == Kiek ook bi == * [[Plattdüütsch Radioprogramm]] 1040379 wikitext text/x-wiki De '''Plattdüütsch Nahrichten''' op [[Radio Bremen]] gifft dat siet 1977. Toeerst geev dat jümmer Dingsdag un Freedag Narichten. Vun 1995 af an ok jeden Dag. Un siet 1998 sünd de Narichten ok in’t [[Internett]] to lesen un to sehn. In’t Radio löppt dat jümmer mörgens Klock halbig ölven op Bremen Een. == Kiek ook bi == * [[Plattdüütsch Radioprogramm]] == Weblenken == * [http://demand.radiobremen.de/bremeneins/platt/news/ Websteed mit de Plattdüütschen Nahrichten] (plattdüütsch) [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Radio]] [[Kategorie:Reeg]] 74naz5tm20rj1c86i1nwhdjpo08oemn 0 19864 1040383 148108 2025-06-18T16:11:36Z Flaverius 21322 == Kiek ook bi == * [[Plattdüütsch Radioprogramm]] 1040383 wikitext text/x-wiki De '''Plappermoehl''' (mit’n Ünnertitel ''Ne lütt Stunn Lüdsnack, Musik un süst noch wat'') is ene Talkshow in’t Radioprogramm vun [[NDR 1 Radio MV]]. De eerste Utgaav keem 1983 ut de Windmöhl vun [[Dabel]]. Don noch op’n Senner Swerin vun Radio DDR. Sietdem gifft dat jeden Maand eenmal de Plappermoehl un jümmer ut en annern Oort in [[Mekelborg-Vörpommern]]. De 300. Folg is an’n 16. Dezember 2007 optekent worrn. De Plappermöllers sünd aktuell Susanne Diedrich, Tom Roloff un Manfred Brümmer. De Talkshow löppt jümmer den letzten Sünnavend in’n Maand vun fief na söven bet Klock acht avends op NDR 1 Radio MV. == Kiek ook bi == * [[Plattdüütsch Radioprogramm]] == Weblenken == * [http://www.ndr1radiomv.de/programm/sendungen/de_plappermoehl/plappermoehl2.html Websteed to de Plappermoehl] (hoochdüütsch) [[Kategorie:Radio]] [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Reeg]] mw9apx1m0r428tn1ab2i041sczd4a32 0 20013 1040427 885791 2025-06-19T06:42:00Z Flaverius 21322 lenk ooldnoorsch 1040427 wikitext text/x-wiki En '''Hoor''' ([[Oolthoochdüüsch]] ''huora'', [[Middelhoochdüütsch]] ''huore'') is en Beteken für en Fro, de mit [[Prostitutschoon]] Geld verdeent, d. h. de annere Minschen [[Sex]] gegen Betahlen anbeden deit. Oorsprünglich weer de Begreep en [[Schimpwoort]] un warrt ok vundaag faken noch as afwerten Beteken bruukt. In de Ümgangsspraak warrt dat woort ton Bispeel ok för Fronslüüd bruukt, de faken jemehrn Sexualpartner wesselt ([[Promiskuität]]). Annere Wöör sünd ünner annern Nutt, Pute oder [[Punke]]. ==Etymologie == Dat Woort is vun de [[Indogermaansche Spraken|indogermaansche]] Wörtel ''*qār'' „verlangen, leef“, worut sik ok dat latiensche ''carus'' „leef, düür“ entwickelt hett. In’t Oolthoochdüütsche stünn de Beteken ''huor'' nich blots för de Prostitutschoon in’t Sünnere, man allgemeen för den Bisplaap buten de Eh. De Begreep ''huora'' weer ok in de Bedüden „Ehbrekersche“ bruukt. För Mannslüüd is wat vergliekbor’t blots in de [[Gootsche Spraak|Gootsche]] (''hôrs'') un in’t [[Ooldnoordsche Spraak|Ooltnoordsche]] (''horr'') betüügt. == Literatur == * Felix Ihlefeldt: ''Abenteuer Hure''. Schwarzkopf & Schwarzkopf, 2003, ISBN 3896024302. * [[Martin Auer]]: ''Hurentaxi – Aus dem Leben der Callgirls''. LIT Verlag, Wien/Berlin/Mönster 2006, ISBN 3-8258-9939-X. [[Kategorie:Prostitutschoon]] 9t44wmpdyj0xg57d0e74pxsi3usaboj 0 20601 1040428 693220 2025-06-19T06:42:23Z Flaverius 21322 lenk ooldnoorsch 1040428 wikitext text/x-wiki [[Bild:Findlater Castle Scotland.jpg|thumb|right|220px|De Ruinen vun Findlater Castle op dat Kliff an de Pielküst]] '''Findlater Castle''' is en Borgruin in’n [[Aberdeenshiree]], Schottland, dicht bi dat Dörp [[Sandend]] twüschen de Öörd [[Cullen (Schottland)|Cullen]] un [[Portsoy]]. De Överresten vun de Fastenanlaag, de vundaag noch to sehn sünd, gaht torüch op den Ümbo vun Johr [[1455]]. == Geografie == [[Bild:Findlater Castle2 Scotland.jpg|left|thumb|220px|Westsiet vun de Fasten mit Resten vun de Gewölven]] De Borg[[ruin]] liggt an de Noordküst vun Aberdeenshire an’n [[Moray Firth]] op en ruchweg 15&nbsp;m hogen Felsen, dat vun en pielwannigen Kliffküst ümgeven is, de sülvst bit to 27&nbsp;m hooch is. Dat licht vörlagerte Kliff is över en piele, unregelmatige Landbrüch mit dat Fastland verbunnen, man an twee Steeden is de ünnerbroken. De weern fröher vun en [[Brüch]] överspannt. De drange Togang weer de Grund, dat blots man Lüüd to Foot in de Borg kamen künnen. Op dat Fastland geev dat dorüm en Vörplatz, de to de Borg mit to höört hett. Dat Hööfthuus vun de Fasten is in de Westwand rinboot worrn. De Hööfteven keem dorbi so to liggen, dat se baven op den Fels opliggt, man dorvun is hüüt nich mehr veel to sehn, de Muern sünd meist all afdragen worrn. Dorünner gifft dat aver noch twee wietere Even, de en wölvte Bostruktur opwiesen doot. De sünd to’n Deel noch goot instand. De Felsen in de Ümgegend bargt veel [[Quarz]]. De Naam vun de Fasten „Findlater“ is afleidt vun dat [[Lenk ooldnoorsch|ooltnordischen]] Wöör ''fyn'' „witt“ un ''leitr'' „Kliff“. == Historie == [[Bild:Findlater Castle3 Scotland.jpg|right|thumb|170px|De Gewölven vun de ünneren Even vun binnen]] De öllsten histoorschen Opteken, de vunddag noch vun de Fasten snacken doot, gaht torüch bit in dat Johr [[1246]]. König [[Alexander III. (Schottland)|Alexander III.]] hett de Anlaag in de 1260er Johren instand setten laten, wieldat he vermodt weer, dat de norweegsch König [[Haakon IV. (Norwegen)|Haakon IV.]] bi em infallen wull. De Fasten füll in de Hand vun de [[Wikinger]]s un weer en Tiet lang vun jem besett. Wat vundaag vun de Ruin över is, geiht torüch op dat Johr 1455, as de Borg dör Walter Ogilvy of Auchlevin nee’ opboot un ümboot weer. He harr sik vun König [[Jakob II. (Schottland)|Jakob II.]] Verlööf geven laten, dat he dat Bowark faster un starker maken dröff. Üm dat Johr 1560 is Aver Besitt vun de Familie Ogily an de Familie Gordon fallen, wat to en böse [[Fehd]] twüschen de beiden Familien föhrt hett. Alexander Ogilvy hett sien Söhn dat Arv vörenthollen un töög an sien Steed Sir John Gordon, den drütten Söhn vun’n [[George Gordon, 4. Earl of Huntly|Earl of Huntley]], vör. In disse unsekeren Tieten geev dat mächtige Lords, de mit’enanner in’n Wettstriet dorüm legen, dat Schiksal vun Schottland in de Hand to nehmen. De Gordons hebbt in’t Johr 1562 rebelleert un hellen Findlater Castle gegen de Lüüd vun Königin [[Maria I. (Schottland)|Maria Stuart]]. Man, de [[Rebellion]] weer nich vun lange Duer: An’n 28. Oktober 1562 weer de Gordons in de [[Slacht vun Corrichie]] vernichtend slahn. De Earl of Huntly is op’t Slacht feld dood bleven und Sir John weer inspaart un dree Daag later in’n Biwesen vun Königin Maria Stuart un ehrn Halfbroder, den Earl of Moray, ’n Kopp körter maakt. Findlater Castle is dorna torüchgeven worrn an de Ogilvies, weer aver man Mitt vun’t [[16. Johrhunnert]] opletzt ganz opgeven, wieldat de Familie ’n ne’en Sitt in Cullen boen laten harrn. == Born == * Vör Oort utstellte Tafel mit histoorschen Överblick. == Websteden == {{Commons|Findlater Castle}} {{Koordinaten|KOOR_NS=57.692269|KOOR_OW=-2.771589|WO=baven}} [[Kategorie:Borg]] [[Kategorie:Schottland]] p05o4576eztfmb3dyhi3mxlbentc7dh 1040429 1040428 2025-06-19T06:42:55Z Flaverius 21322 lenk ooldnoorsch 1040429 wikitext text/x-wiki [[Bild:Findlater Castle Scotland.jpg|thumb|right|220px|De Ruinen vun Findlater Castle op dat Kliff an de Pielküst]] '''Findlater Castle''' is en Borgruin in’n [[Aberdeenshiree]], Schottland, dicht bi dat Dörp [[Sandend]] twüschen de Öörd [[Cullen (Schottland)|Cullen]] un [[Portsoy]]. De Överresten vun de Fastenanlaag, de vundaag noch to sehn sünd, gaht torüch op den Ümbo vun Johr [[1455]]. == Geografie == [[Bild:Findlater Castle2 Scotland.jpg|left|thumb|220px|Westsiet vun de Fasten mit Resten vun de Gewölven]] De Borg[[ruin]] liggt an de Noordküst vun Aberdeenshire an’n [[Moray Firth]] op en ruchweg 15&nbsp;m hogen Felsen, dat vun en pielwannigen Kliffküst ümgeven is, de sülvst bit to 27&nbsp;m hooch is. Dat licht vörlagerte Kliff is över en piele, unregelmatige Landbrüch mit dat Fastland verbunnen, man an twee Steeden is de ünnerbroken. De weern fröher vun en [[Brüch]] överspannt. De drange Togang weer de Grund, dat blots man Lüüd to Foot in de Borg kamen künnen. Op dat Fastland geev dat dorüm en Vörplatz, de to de Borg mit to höört hett. Dat Hööfthuus vun de Fasten is in de Westwand rinboot worrn. De Hööfteven keem dorbi so to liggen, dat se baven op den Fels opliggt, man dorvun is hüüt nich mehr veel to sehn, de Muern sünd meist all afdragen worrn. Dorünner gifft dat aver noch twee wietere Even, de en wölvte Bostruktur opwiesen doot. De sünd to’n Deel noch goot instand. De Felsen in de Ümgegend bargt veel [[Quarz]]. De Naam vun de Fasten „Findlater“ is afleidt vun dat [[Ooldnoordsche Spraak|ooltnordischen]] Wöör ''fyn'' „witt“ un ''leitr'' „Kliff“. == Historie == [[Bild:Findlater Castle3 Scotland.jpg|right|thumb|170px|De Gewölven vun de ünneren Even vun binnen]] De öllsten histoorschen Opteken, de vunddag noch vun de Fasten snacken doot, gaht torüch bit in dat Johr [[1246]]. König [[Alexander III. (Schottland)|Alexander III.]] hett de Anlaag in de 1260er Johren instand setten laten, wieldat he vermodt weer, dat de norweegsch König [[Haakon IV. (Norwegen)|Haakon IV.]] bi em infallen wull. De Fasten füll in de Hand vun de [[Wikinger]]s un weer en Tiet lang vun jem besett. Wat vundaag vun de Ruin över is, geiht torüch op dat Johr 1455, as de Borg dör Walter Ogilvy of Auchlevin nee’ opboot un ümboot weer. He harr sik vun König [[Jakob II. (Schottland)|Jakob II.]] Verlööf geven laten, dat he dat Bowark faster un starker maken dröff. Üm dat Johr 1560 is Aver Besitt vun de Familie Ogily an de Familie Gordon fallen, wat to en böse [[Fehd]] twüschen de beiden Familien föhrt hett. Alexander Ogilvy hett sien Söhn dat Arv vörenthollen un töög an sien Steed Sir John Gordon, den drütten Söhn vun’n [[George Gordon, 4. Earl of Huntly|Earl of Huntley]], vör. In disse unsekeren Tieten geev dat mächtige Lords, de mit’enanner in’n Wettstriet dorüm legen, dat Schiksal vun Schottland in de Hand to nehmen. De Gordons hebbt in’t Johr 1562 rebelleert un hellen Findlater Castle gegen de Lüüd vun Königin [[Maria I. (Schottland)|Maria Stuart]]. Man, de [[Rebellion]] weer nich vun lange Duer: An’n 28. Oktober 1562 weer de Gordons in de [[Slacht vun Corrichie]] vernichtend slahn. De Earl of Huntly is op’t Slacht feld dood bleven und Sir John weer inspaart un dree Daag later in’n Biwesen vun Königin Maria Stuart un ehrn Halfbroder, den Earl of Moray, ’n Kopp körter maakt. Findlater Castle is dorna torüchgeven worrn an de Ogilvies, weer aver man Mitt vun’t [[16. Johrhunnert]] opletzt ganz opgeven, wieldat de Familie ’n ne’en Sitt in Cullen boen laten harrn. == Born == * Vör Oort utstellte Tafel mit histoorschen Överblick. == Websteden == {{Commons|Findlater Castle}} {{Koordinaten|KOOR_NS=57.692269|KOOR_OW=-2.771589|WO=baven}} [[Kategorie:Borg]] [[Kategorie:Schottland]] c06tyeded3ibsmg6i0pj2wmobvkpud8 0 21151 1040436 1021907 2025-06-19T06:46:55Z Flaverius 21322 lenk ooldnoorsch 1040436 wikitext text/x-wiki {{Infobox Person | Naam = '''Roald Amundsen''' <small>''Roald Engelbregt Gravning Amundsen''</small> | Bild = [[Bild:Roald Amundsen cph.3b17878.jpg|miniatur|center|Roald Amundsen in dat Johr 1920 [[Bild:Roald Amundsen Signature.svg|rahmenlos|rechts|Die Ünnerschrift]]]] | Boortsdag = [[16. Juli]] [[1872]] | Boortsstell = Kommune Borge <small>(hüüd [[Fredrikstad]])</small> | Doodsdag = [[18. Juni]] [[1928]] | Doodsstell = [[Boreneiland]] | Natschoonalität = [[Norwegen|norweegsch]] | Wohnoort = | Kunnig för = Eerste Minsch an’n [[Süüdpool]],<br/>Eerste Fohrt dör de [[Noordwestpassage]] | Arbeid = Opdecker, Fohrensmann | Uttekens = St. Olavs Orden (1906)<ref>[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=iau.31858043122690&view=1up&seq=520&skin=2021 ''Den kongelige Sance Olavs Orden''] 1910. S. 907f. (norweegsch)[https://web.archive.org/web/20211117071447/https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=iau.31858043122690&view=1up&seq=520&skin=2021 Archiv] </ref><br/> Hubbard Medal (1907)<br/> Franz-Joseph-Orden (1907)<br/> Charles P. Daly Medal (1912)<br/> Vega Medal (1913)<br/> Congressional Gold Medal (1928) }} '''Roald Amundsen''', mit vullen Naam '''Roald Engebregt Gravning Amundsen''', (*&nbsp;[[16. Juli]] [[1872]] in de Kommune Borge, hüüd [[Fredrikstad]], in de Provinz [[Østfold]]; verschollen un wohrschienlich †&nbsp;[[18. Juni]] [[1928]] in de [[Arktis]] na bi dat [[Boreneiland]]) weer en [[Norwegen|norweegsch]] [[Fohrenslüüd|Fohrensmann]] un [[Polarforscher|Polaarforscher]]. He gellt för enen mang de gröttste [[Opdecker]] in de [[Arktis]] un [[Antarktis]]. He weer de Eerst, de dör de [[Noordwestpassage]] fohren is, weer de twede Minsch, de na [[Adolf Erik Nordenskiöld]] dör de [[Noordoostpassage]] fohren is un is de 14.&nbsp;Dezember 1911, 35 Daag vör sien britsch Gegner [[Robert Falcon Scott]], mit veer Kollegen as eerst Minsch an’n geograafschen [[Süüdpool]] ankamen. He tellt ook för enen mang de eersten Minschen an de geograafsch [[Noordpool]], wo he as Baas vun een Expeditschoon in de Luftschipp ''Norge'' tosamen med 15 anner Deelnemers de 12.&nbsp;Mai 1926 röverflagen is. Amundsen is bi en Noodhölpaktschoon för den italieenschen Polaarforscher [[Umerto Nobile]] 1928 to Dood kamen. == Leven == [[Bild:AmundsenFrontpiece.jpg|thumb|Portree vun Roald Amundsen up de Titelblad vun ''The South Pole'' (1912)]] === Herkummst === Amundsen weer en mang veer Söhns vun de Schippseegner un Kaptain Jens Amundsen (1820–1886)<ref>[https://amundsen.mia.no/en/person/jens-engebreth-amundsen-2/ ''Jens Engebreth Amundsen.''] Biograafsche Daten up de Sied vu dat ''Roald Amundsen’s House Uranienborg,'' opropen den 16. Juli 2022.</ref> un de sien Fru Hanne Henrikke Gustava (boren as Sahlquist, 1837–1893).<ref>[https://amundsen.mia.no/en/person/hanne-henrikke-gustava-amundsen-nee-sahlqvist/ ''Hanne Henrikke Gustava Amundsen (née Sahlqvist).''] Biograafsche Daten up de Sied vu dat ''Roald Amundsen’s House Uranienborg,'' opropen den 16. Juli 2022.</ref> Sien Vader harr dör den [[Krimkrieg]] un den Transport vun chineeschen Hölparbeider na [[Middelamerika]] en groot Vermögen ansammelt. Gustava Amundsen, de Dochter vun en Beamten, leev ook in China. De eerst Sohn vun de beiden, Jens Ole Antonius („Tonni“ heten, 1866–1927),<ref>[https://amundsen.mia.no/en/person/jens-ole-antonius-tonni-amundsen-2/ ''Jens Ole Antonius “Tonni” Amundsen.''] Biograafsche Daten up de Sied vu dat ''Roald Amundsen’s House Uranienborg,'' opropen den 16. Juli 2022.</ref> kam 1866 in China op de Welt. Eerst denn keem de Familie torügg na [[Norwegen]], wo se in een Huus in Hvidsten, sowat 50&nbsp;km süüd vun [[Christiania]] (vandaag [[Oslo]]) truck. 1868 un 1870 kemen noch twee Söhns up de Welt, Gustav („Busken“ heten, 1868–1930)<ref>[https://amundsen.mia.no/en/person/gustav-busken-amundsen-2/ ''Gustav “Busken” Amundsen.''] Biograafsche Daten up de Sied vu dat ''Roald Amundsen’s House Uranienborg,'' opropen den 16. Juli 2022.</ref> un Leon Henry Benham (1870–1934).<ref>[https://amundsen.mia.no/en/person/leon-henry-benham-amundsen-2/ ''Leon Henry Benham Amundsen.''] Biograafsche Daten up de Sied vu dat ''Roald Amundsen’s House Uranienborg,'' opropen den 16. Juli 2022.</ref> As veert Söhn kam 1872 Roald up de Welt. Sien Naam is [[Ooldnoordsche Spraak|oldnoordsch]] un bedüüd so veel as „de Rohmrieke“. === Jöögd- un Schooltied === Kört na sien Geboort is de Familie, so as Gustava Amundsen sük dat wünscht harr, na [[Christiania]] trucken. Sien Vader het dor en Stäe in’t Hannelsministerium antreden un se hebbt denn in en heerschaplich Villa glieks achter dat Slott vun Kristiana wahnt. Al in sien Kinnertied harr Roald Amundsen Vermaak an Berichten vun Polaarreisen. Sünnerlik de Böker vun [[John Franklin]], en britschen Polaarforscher, de to Dood kamen is, as he 1847 versöch dör de [[Noordwestpassage]] to fohren, het hüm dat andaan. In’t School weer Amundsen nich so good, wiels he sük meer för’t Polaarforschen interesseren dee un sien Arbeid in de School sliepen leet. Siet 1881 gung he up dat „Gymnasium Otto Andersen“ in Christiania. Fiev Johr later, 1886, is sien Vader op en Reis na [[England|Engelland]] doodbleven. De Vader weer man völ berooplich för’t Hannelsministerium ünnerwegens west un so harr Roald door kien groten Kuntakt mit un denn is he de Dood ook woll nich so nah gaan. He het sük immer meer up Polarforschung verstievt. He versöch ook, sük op de Strapazen vun Polaarreisen torecht to maken. Bi Winterdag is de 16 Johren olle Roald mit dree Schoolkameraden mere Daag dör de Bargen west vun Christiana wannert. För de School harr he nich so en groten Iever as för Polaarreisen un sien Abitur het he 1890 man knapp mit de Note 4 bereten. === Studium un eerste Expeditschonen === [[Datei:Roald_Amundsen_i_Antarktis_med_tre_pingviner_han_har_fanget_(6308589892).jpg|verweis=https://de.wikipedia.org/wiki/Datei:Roald_Amundsen_i_Antarktis_med_tre_pingviner_han_har_fanget_(6308589892).jpg|duum|Amundsen op de Belgica-Expeditschoon (Foto: Frederick Cook)]] Sien Moder harr för sien Polaarexpeditschonen nix över. Amundsen het sük dorum mit Polaarreisen lever eerstmal in siene Freetied befaat. He wull een Medizinstudium beginnen, man weer na korte Tied bloots noch för de Polaarreisen daar. As sien Moder den 9.&nbsp;September 1893 doodbelven weer, het Amundsen sien Studium gau in de Eck schmeten un het eerst as Matroos 1894 un 1896 de Welt bereist un de reis na de meesten vun de velen norweegschen Gletscher, wenn he in dat Land weer. 1895 het he sien Stüürmannspatent afleggt. 1896 bit 1899 neem Amundsen an de [[Belgica-Expeditschoon]] in de [[Antarktis]] vun de Belgier [[Adrien de Gerlache de Gomery|Adrian de Gerlache]] deel. Dat weer sien eerste Expeditschoon. As wiest het, dat Gerlache as Baas nix döggt, weer Amundsen as Twede Offzeer in Würkelkheid Baas vun de Expeditschoon, de Deel vun westantarktische Küst vermeten un uutforscht het. So wurr man [[Fridtjof Nansen]] up hüm upmarksom un het hüm in den tokamen Johren ünnerstütt. As he na Norwegen torüggkamen is, het he sien Tied bi de Armee ofdeent. Up en Reis na [[Hamborg]] na lehr he bi de hoogacht Physiker [[Georg von Neumeyer]] över geomagneetsche Meettechniken. 1903 bit 1906 het he de [[Noordwestpassage]] mit dat lüttje Segelschipp ''Gjøa'', en man 20&nbsp;m langen Hardangerjakt, opdeckt. Daarför is he hoog eert wurrn, kreeg 1906 dat Grootkrüüz vun de {{Lang|no|''Den Kongelige Norske St. Olavs Orden''}} un wurr so wat as en Natschonaalheld in dat to de Tied junge Land Norwegen, dat eerst 1905 unafhangig worrn weer. De Noordwestpassage weer woll nich meer so wichtig as in verleden Tieden, doch de dat Amundsen de Passage dörfohren kunn, wiest wat he as en Schipskaptain kunn. === Süüdpoolexpditschoon === [[Datei:Aan_de_Zuidpool_-_p1913-160.jpg|verweis=https://de.wikipedia.org/wiki/Datei:Aan_de_Zuidpool_-_p1913-160.jpg|duum|Roald Amundsen, Helmer Hanssen, Sverre Hassel un Oskar Wisting an’n Süüdpool (Foto vun Olav Bjaaland)]] In de Folgetiet het Amundsen en Expeditschoon to de Noordpool plant, aber nadem Peary behaupt harr, dat he den Noordpool al besöcht harr, wull Amundsen en Expeditschoon to de Süüdpool maken. To de glieker Tiet wull aber ok de Brite [[Robert Falcon Scott]] as eerst de Süüdpool dwingen, so dat dat to en Wettrennen tüschen Scott un Amundsen keem. Amundsen het offziell aber eerst seggt, dat he to de Noordpool wull un eerst ünnerwegens het he sien Lüüd seggt, wohenn dat wirklich gahn sull. Sien Mannschap up de [[Fram (1892)|Fram]] is aber kumplett an Bord bleven. In August 1910 keem Amundsen in de Antarktis an un an' 20. Oktober 1911 gung sien Expeditschoon to’n Süüdpool los. An’ 14. Dezember keem he mit sien veer Kollegen [[Olav Bjaaland]], [[Helmer Hanssen]], [[Sverre Hassel]] un [[Oscar Wisting]] an de Süüdpool an, 35 Daag ehrder as sien Gegner Scott. === Restlich Leven === [[Bild:Roald Amundsen LOC 07622u.jpg|thumb|right|Amundsen (1913)]] Dorna weer Amundsen en gefragten Mann un hull Vördrääg un het Böker vun sien Expeditschon verköfft. He keem gau to völ Geld, in dem he good investeeren dee. He het aber ok noch Mal de Noordwestpassage dörfohren. 1925 is Amundsen, tosommen mit de Amerikaner [[Lincoln Ellsworth]] to en Floogexpeditschon in de Arktis start und het 1926 mit Ellswort und de Italiener [[Umberto Nobile]] de Arktis mit en Luftschipp överfohren. An’ 18. Juni 1928 weer he Leeder vun en Rettungsexpeditschon för [[Umberto Nobile]], de mit sien Luftschipp över de Arktis afstört weer. Amundsen is dorbi aber wohrschienlich mit sien Floogboot afstört un mit sien Kameraden to Dood kamen. Funnen het man wedder Fleeger noch Besatzung, blots en Schwemmer het man funnen, an de man rümwarkt het. == Warken == * {{Lang|no|''Sydpolen. Den norske sydpolsfærd med Fram 1910–1912.'' Jacob Dybwads forlag, Kristiania 1912}} * {{Lang|no|''Gjennem luften til 88°nord'' (Amundsen-Ellsworths polflyvning 1925). Med bidrag av Hj. Riiser-Larsen, Leif Dietrichson, Fredrik Ramm, J. Bjerknes. Gyldendal, Oslo 1925}} * {{Lang|no|''Den første flukt over polhavet''. 1926}} (mit Lincoln Ellsworth) * {{Lang|no|''Mitt liv som polarforsker.''}} 1927 * {{Lang|en|''The North West passage: being the record of a voyage of exploration of the ship „Gjöa“ 1903–1907.''}} [http://archive.org/stream/roaldamundsensth01amun#page/n9/mode/2up Vol I] un [http://archive.org/stream/roaldamundsensth02amun#page/n9/mode/2up Vol II]. E.P. Dutton & Co, New York 1908 == Literatuur == * Amundsen, Roald: ''Die Jagd nach dem Nordpol.'' [[Noordersteed]], SDS AG, 2007, ISBN 978-3-935959-01-8 * Calic, Edouard: ''Kapitän Amundsen.'' Rostock, Hinstorff, 1961, ASIN B0000BH1U7 * Brennecke, Detlef: ''Roald Amundsen.'' [[Reinbeek]], Rowohlt, 1995, ISBN 3-499-50518-5 * Fischer, Heinrich: ''Amundsen am Südpol.'' [[Mönken]], Bayer. Rundfunk, 1989 * Huntford, Roland: ''Scott & Amundsen.'' [[München|Mönken]], Heyne, 2000, ISBN 3-453-17790-8 * Langner, Rainer-K.: ''Duell im ewigen Eis.'' [[Frankfort an’n Main]], Fischer, 2005, ISBN 3-596-14908-8 * Bomann-Larsen, Tor: ''Amundsen. Bezwinger beider Pole.'' [[Hamborg]], Mare, 2007, ISBN 3-86648-068-7 == Weblenken == {{Commons|Roald Amundsen}} * [http://www.gutenberg.org/browse/authors/a#a1189 Warken vun Amundsen bi Gutenberg] (hoogdüütsch) * [http://odin.dep.no/odin/engelsk/norway/history/032005-990461/index-dok000-b-n-a.html Biografie] (engelsch) * [http://www.bujack.de/berichte/historie/amundsen.htm Biografie, Wedderprotokoll u. a.] (hoogdüütsch) * [http://www.roaldamundsen.no/ Amundsenmuseum] (norweegsch) == Nawiesen == <references /> {{DEFAULTSORT:Amundsen, Roald}} [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Börger von Noorwegen]] [[Kategorie:Polarforscher]] [[Kategorie:Freemüerer]] [[Kategorie:Boren 1872]] [[Kategorie:Storven 1928]] {{Normdaten|TYP=p|GND=118502670|LCCN=n80025970|NDL=00431420|VIAF=71419820}} j1yhkgsczqxfjbl5t90ax1xzueo7snk 0 24803 1040430 809897 2025-06-19T06:43:57Z Flaverius 21322 lenk ooldnoorsch 1040430 wikitext text/x-wiki [[Bild:BremenHoetgerHdG01.jpg|thumb|hochkant|[[Bernhard Hoetger|Hoetger]] sien Bild vun Leif Eriksson an dat [[Klockenspeel]]-Huus in de Böttcherstraten in [[Bremen]]]] '''Leif Eriksson''' ([[Ieslannsche Spraak|ieslannsch]]: ''Leifur Eiríksson''; * um [[970]] rüm in [[Iesland]]; † um [[1020]] rüm) weer en [[Updecker]] ut [[Iesland]]. Sien Binaam is „de Glückliche“ (ieslannsch: ''Leifur heppni''). == Leven == Leif Eriksson is üm 970 rüm as Söhn vun [[Erik de Rode]] up Iesland boren. Sien Grootvadder weer [[Thorwald Asvaldson]]. Twaars steiht dat in keen oolt Dokument to lesen, dat he up Iesland boren is, man antonehmen is dat doch. Un dat kümmt so: Twuschen de Tiet, wo sien Vadder na [[Gröönland]] översiedelt is un de Tiet, wo he süms an den Hoff vun den König na [[Norwegen]] föhrt is, liggt bloß twolf Johren. He mutt also al up'e Welt ween hebben, ehr de Vadder na Gröönland güng. Vunwegen dat sien Vadder eerst up Iesland heiraat' hett, is kloor, dat he eerst boren wurrn is, nadem sien Vadder ut Norwegen utbüxt weer. He keem mit sien Vadder mit, as de na Westen seilen dö, weil de denn ok noch ut Iesland verbannt weer. Dor harr en Mann dootslahn. So kemen de beiden na Gröönland. == Amerika warrt funnen == Üm dat Johr [[1000]] rüm seil Leif mit bi 35 Mann noch mol los un sett sien Foot, wohrschienlich as eersten Mann ut [[Europa]], up [[Amerika|amerikaanschen]] Grund. Woll seggt de [[Gröönlandsaga]], dat [[Bjarni Herjólfsson]] Amerika „funnen“ hett, man [[Adam vun Bremen]] schrifft in siene [[Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum]] (Wat de Bischöpp vun Hamborg maakt hefft), dat weer Leif ween, de as eersten dor ween is. Dat gifft avers ok Henwies, dat unbekannte Ieslänners al üm [[985]] rüm in Noordamerika anlannt sünd. Leif hett noch annere Kuntreien an de Küsten vun Noordamerika unnersöcht. Dormank sünd [[Helluland]] ween (dat is de [[Baffin-Insel]]), dat [[Markland]] (wohrschienlich [[Labrador]] un tolest noch [[Viland]], wat ok later noch en Rull speelt hett. Wo genau Vinland weer, kann hüdigendags nich seker seggt weern, man annahmen warrt meist, dat sik dat dor bi um [[Neepundland]] hanneln deit. Leif sien Broder hett noch verscheden annere Fohrten unnernahmen. Dor is he avers bi in Striet kamen mit de Uurinwahners vun dat Land. To düsse [[Indianer]]s hefft de [[Wikinger]]s „[[Skraelinger]]s“ seggt. Leif sien Broder is vun en Piel drapen wurrn un dor denn an storven. Liekers hefft bi 150 Gröönlänners dat Land besiedelt, dormank weern 16 Froonslüde. Man amenne hefft se sik in den Striet mit de Indianers nich duurhaftig dörsetten konnt. [[Bild:Vikings-Voyages.png|thumb|Kaart över Wikingers ehre Fohrten]] == Neefundland == In [[L’Anse aux Meadows]] up [[Neefundland]] is in de 1960er Johren en Wohnsteed vun Wikingers utbuddelt wurrn. Dat warrt annahmen, dat se torüchgeiht up Leif Eriksson. Lange Tiet hefft de Forschers dacht, de Naam vun „Vinland“, de harr wat to kriegen mit dat ooltnoordsche Woort „Vin“, wat „[[Wien (Plant)|Wien]]“ bedüden deit. Dorüm hefft se dat Land veel wieter in’n [[Süüden]] söcht, in Kuntreien, wo Wiendruven wassen doot. Man siet de Buddelee up Neefundland warrt annahmen, „Vin“ harr ehr wat mit dat Woort to doon, wat ooltnoordsch „Weiden“ bedüden deit. == Ehrungen == * Iesland sien [[Flegerhaven Keflavík|internatschoonalen Flegerhaven]] in [[Keflavík]] driggt den Naam „Leifur Eiríksson“. * De „[[Leif-Eriksson-Dag]]“ is an’n [[9. Oktober]] un warrt in de [[USA]] to Ehren vun Leif Eriksson fiert. In [[Skandinavien]] warrt he vun Jugendlichen as de leste Schooldag vör de Ferientiet fiert. == Weblenken == {{Commons|Category:Leifur Eiríksson|Leif Eriksson}} * [http://www.heimskringla.no/original/islendingesagaene/graenlendingasaga.php Grænlendinga saga] ([[lenk ooldnoorsch|ooltnoordsch]]) * [http://historicaldocuments.com/VoyagestoVinland.htm The Voyages to Vinland] * [http://visindavefur.hi.is/svar.asp?id=1790 Över den Oort vun Leif Eriksson siene Geboort, up Ieslannsch] {{DEFAULTSORT:Leif Eriksson}} [[Kategorie:Amerika]] [[Kategorie:Middelöller]] [[Kategorie:Opdecker]] [[Kategorie:Iesland]] [[Kategorie:Seefohrer]] [[Kategorie:Wikinger]] [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Boren in dat 10. Johrhunnert]] [[Kategorie:Storven in dat 11. Johrhunnert]] kl2v0an0uchbsiclfve4r5a18eedqjv 0 26022 1040425 1040069 2025-06-19T06:41:38Z Flaverius 21322 lenk Ooldnoordsche Spraak 1040425 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Spraak = Ooldfreesch |Länner = [[Düütschland]], [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] |Spreker = Is keen lebennige Sprake mehr |Klassifikatschoon = * [[Indoeuropääsche Spraken]] **[[Germaansche Spraken]] *** [[Westgermaansche Spraken]] ****[[Noordseegermaansche Spraken]] |KSpraak = Ooldfreesch |Amtsspraak = keen Amtsspraak |ISO1 = |ISO2B = |ISO2T = |ISO3 = ofs |SIL = }} '''Ooldfreesch''' is de gemeen Wuddel vun de dree hüdige [[Freesche Spraak|Freesche Spraken]]. To lesen steiht se in Rechtsböker un [[Urkunn]]en ut dat [[13. Johrhunnert|13.]] bit [[16. Johrhunnert]]. Overbleven bünd Tügnissen van dat Ooltfreesch ut de Gegend twuschen [[Werser]] un [[Iesselmeer]] ([[Südersee]]), man snackt wurren Offkamsels daarvan seker ok in Noordfreesland un vlicht ok westelk un süüdwestelk van de Zuiderzee. Ooltfreesch is to desülbige Tiet snackt wurrn, as [[Middelengelsche Spraak|Middelengelsch]], [[Middelnedderdüütsch]] un [[Middelhoochdüütsch]]. Man vunwegen siene öllerhaftige Struktur kann dat ehrder vergleken weern mit [[Ooldengelsch]], [[Ooldsassisch]] un [[Ooldhoochdüütsch]]. == Klassifikatschoon == Ooldfreesch weer ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Spraak, enen Telgen vun den [[Germaansche Spraken|germaanschen]] Spraken.<ref>[[Robert Nedoma]]: ''The documentation of Germanic'', S.&nbsp;882.</ref> Mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] tellt Ooldfreesch to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] oder igwäoonsche Ünnergrupp.<ref>Patrick Stiles: ''Remarks on the 'Anglo-Frisian' Thesis'', S.&nbsp;2.</ref> Ooldfreesch harr verscheden regionale Varianten, de later to de verscheden freeschen Spraken ranwussen. === Spraakperioden === De Spraakwetenschop deelt de Spraakperioden vun de freeschen Spraken traditschonell in Vöörooldfreesch (vöör 1275), Ooldfreesch (1275–1550), Middelfreesch (1550–1800) un Neefreesch (van 1800 an). De exakten Daten ünnerscheedt sik je na Wetenschopper.<ref name=":0">Germen J. de Haan: ''Studies in West Frisian Grammar: Selected PapersI, S. 4, 25.''</ref> [[Larry Trask]] dateert dat Enn vun de ooldfreesche Tied to’n Bispeel üm 1600. Han Nijdam sleit annersieds 1500 as Enn vun dat Ooldfreesch vöör.<ref>Trask, R. L. (2000). ''Dictionary of Historical and Comparative Linguistics. S. 236.''</ref><ref>Nijdam, Han. "5. Law and Political Organization of the Early Medieval Frisians (c. AD 600–800), S. 137.</ref> Anner Ansichten stellt dat Ünnerdelen in dree Spraakperioden in Fraag, üm dat de Perioden eer Literatuurpeioden foot, statss op Spraakkennteken.<ref name=":0" /> Anners as de Naam dat vermoden maakt, weer de ooldfreesche Tied tieggliek mit dat Middelnedderlandsch, Middelnegelsch, Middelsassisch un Middelhoogdüütsch.<ref>Bremmer, Jr, Rolf H. (2009). ''An Introduction to Old Frisian: History, Grammar, Reader, Glossary''; S. 16</ref><ref>Robinson, Orrin W. (1992). ''Old English and Its Closest Relatives: A Survey of the Earliest Germanic Languages'', S. 181.</ref> === Verwandschop mit dat Engelsche === == Historie == == Ooldfreesch un annere westgermaansche Spraken == Achteran warrt en Reeg vun ooldfreesche Wöör vergleken mit desülvigen Wöör in annere [[Westgermaansche Spraken]].<ref name="sjölin">Bo Sjölin, "Das Altfriesische", S. 15-18; in: Anthonia Feitsma, W. Jappe Alberts und B. Sjölin, "Die Friesen und ihre Sprache" (= "Nachbarn", Band 32), 1987</ref> {| class="Tabell" |<!-- leer --> || Ooldfreesch || Ooldengelsch || Ooldsassisch || Ooldhoochdüütsch |- | „Fatt“ || fet || fæt || fat || faz |- | „Mann“ || mon || mon || mon, man || man |- | „Monat“ || monath || monað || monath, manuth || manod |- | „Raat“ || red || ræd || red, rad || rat |- | „anner“ || othar || oðer || oðar || andar |- | „fiev“ || fif || fif || fif || fimf |- | „us“ || us || us || us || uns |- | „kund“ || kuth || cuð || kuð || kund |- | „Kark“ || tziurke || ćiriće || kirika || kirihha |- | leggen || ledza || lećġan || leggian || legen |- | „Ross“ || hors || hors || hors, hros || hros |} === Ooldfreesch un Ooldengelsch === De Luden in dat Oostfreesche sünd bi en Reeg vun Schreden tohopengahn mit dat Ooldengelsche. Ooldsassisch steiht dor gegenöver in’e Midden twuschen [[Hoochdüütsch]] un Ooldfreesch/Ooldengelsch. <ref name="sjölin"/> === Ooldfreesch un Ooldnoordsch === Dat is wunnerlich to sehn, dat dat in’t Ooltfreesche ok Saken gifft, de kaamt woll in de [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsche Sprake]] vör, man nich in dat Ooldengelsche oder Ooldsassische. So’n Saken sünd: * Dat Enne bi männliche [[Substantiv]]en in de [[Mehrtall]] geiht up ''-ar'': ooldfreesch ''dagar'' un ooldnoordsch ''dagar'' ("Dage"), man ooldengelsch ''dagas'' un ooltsassisch ''dagōs''. * Dat Woort för de [[Tall]] "twee" mit en r an’t Enne: ooltfreesch ''twēr'' ("twee") blangen ''twēn'', ooldnoordsch ''tveir'', man ooltengelsch ''twēǥen'' un ooltsassisch ''twēne'', ''twēna'' * De [[Spaakwetenschop]]pler [[Ernst Schwarz (Germanist)|Ernst Schwarz]] tellt ok den Luutwannel vun ''in'' to ''jun'' to düsse freesch-ooltnoordschen Egenorden. So heet ''singen'' up Ooldfreesch ''sjunga'' un up oolddäänsch ''sjungæ'', ooldengelsch is dat ''singan''. * Ok dat „upstiegen“ vun [[Diphtong]]en tellt Schwarz dorto: ''sjuka'' un ooldnoordsch ''sjúkna'' ("krank weern", "süken") staht gegen ooldsassisch ''siok'' un ''sioh'' ("krank"). Ooldsassisch un Ooldhoochdüütsch is ''io'' en Luut, de affallen deit. Dat bedutt: De Ton liggt up de eerste Sülv ''i''. Ooldfreesch un Ooldnoordsch leggt den Ton up den tweeten Deel vun den Dubbelluut, up dat ''u''.<ref name="sjölin"/><!-- S. 236 --> == Dialekten == === Öller un jünger Ooldfreesch === De Grenz twuschen dat öllere un dat jüngere Ooldfreesch liggt bi üm un bi [[1450]]. De Ünnerscheed twuschen düsse beiden Spraakformen is tominnst so groot, as twuschen [[Ooldsassisch]] un [[Middelnedderdüütsch]]. Man in de Wetenschop weer de Naam „Ooldfreesch“ al ganz begäng, ehr dat de jüngere Form vun de Sprake överhaupt richtig utforscht weer un ehr dat bekannt wurrn is, wie groot de Ünnerscheden twuschen öller un jünger Ooldfreesch sünd. Hüdigendags weert ok de Naams „klassisch Ooldfreesch“ un „naklassisch Ooldfreesch“ bruukt.<ref name="sjölin" /> === "Ooldoostfreesch" un "Ooldwestfreesch" === Fröher harrn sik de Forschers dat so torechtleggt, dat de Ünnerscheden twuschen de beiden Spraakformen nich vun de Tied herkaamt, man vun de Gegend, wo se snackt wurrn sünd. Dat Freesche is as Schriftsprake in [[Provinz Grunneng|Grunneng]] un in [[Oostfreesland]] vun üm un bi 1450 af an verswunnen. Dat keem dorher, dat [[Middelnedderdüütsch]] in düsse Kuntreien an dat Freesche siene Steed treden dö. Jüngere Handschriften gifft dat bloß noch ut de Gegend vun de hüdige [[Provinz Freesland]] in de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]. Dorüm is dat jüngere Ooldfreesch fröher „Ooldwestfreesch“ nöömt wurrn (hüde: „naklassisch Ooldfreesch“) un dat öllere Ooldfreesch kreeg den Naam „Ooldoostfreesch“ (hüde: „klassisch Ooldfreesch“).<ref name="sjölin" /> == Spraakrebeed == [[Bild:Friesengebiet-nds.png|385px|thumb|Hier is Ooldfreesch snackt wurrn, man Klaas Fokkema hett dor en annere Meenung to]] In’t [[Middelöller]] is Freesch in en veel grötter Rebeet snackt wurrn, as hüdigendags. Klaas Fokkema meent, in düsse Kuntreien un Länner is wiss Ooldfreesch snackt wurrn:<ref name="hutterer">Claus Jürgen Hutterer, "Die germanischen Sprachen", Wiesbaden, 2. Auflage 1987, ISBN 3-922383-52-1</ref> <!-- S. 235 --> * in en smallen Striepen an de [[Holland|hollannsche]] Küst twuschen dat hüdige [[Hoek van Holland]] (bi [[Rotterdam]]) un [[Velsen|IJmuiden]] ([[IJ (Bucht)|IJ]]) * in [[Noordholland]] nöördlich vun den [[IJ (Bucht)|IJ]] * up de meisten [[Westfreesche Inseln|west-]] un [[Oostfreesche Inseln|oostfreeschen Inseln]] * in’n gröttsten Deel vun de hüdige [[Provinz Freesland]] in de Nedderlannen * in’n nöördlichen Deel vun de [[Provinz Grunneng|Provinz Grunning]], bit hen na de Stadt [[Grunneng]] ([[Ommelande]]) * in [[Oostfreesland]] nöördlich vun [[Leer (Oostfreesland)|Leer]], in de Kuntreien üm den [[Jadebusen]] rüm, mit [[Willemshaben]] dorbi, in [[Butjadingen]] mit [[Nordenham]], in dat [[Land Wursten]] (bi [[Cuxhoben]]). * in dat [[Saterland]]) * in [[Eiderstedt]] un an de Küst vun [[Noordfreesland]] * Up de [[Noordfreesche Inseln|Noordfreeschen Inseln]] [[Sylt]], [[Amrum]], [[Föhr (Eiland)|Föhr]] un de vörmolige Insel [[Strand (Insel)|Strand]] (mit [[Rungholt]]) Dat Bild hierbi wiest düt Spraakrebeet so um un bi. Hen un wenn gifft dat en paar Ünnerscheden, sünnerlich an de Münnen vun [[Rhien]] un [[Maas]] un in [[Süüdholland]]. <br clear="all" /> == Phonetik un Phonologie == == Grammatik == == Woordschatt == == Schrievwiese == De olen freeschen Texten bruukt dat [[Latiensch Alphabet|Latiensche Alphabet]] un kaamt mit de Bookstaven, de dat dor in gifft, ut. För den Luut ''th'' (as „th“ up Engelsch) sünd just de Bookstaven ''th'' schreven wurrn, as dat hüdigendags in Engelsch ok begäng is. För den ''u''-[[Vokal]] un de [[Konsonanten]] ''v'' und ''w'' sünd, tämlich dör’nanner, ''u'', ''v'' un ''w'' schreven wurrn. Ok ''k'' un ''c'' sünd tämlich dör’nanner bruukt wurrn. De beiden Luden ''i'' un ''j'' sünd normolerwiese bloß as ''i'' schreven wurrn. Wie lang en Vokal is, kann en bloß in de jüngern „westooldfreeschen“ sehn. Dor sünd de langen Vokalen dubbelt schreven, to’n Bispeel ''ee'' för dat lange ''e''. To’n Deel is ok, so as in de [[Nedderlannsche Spraak]] ''oe'' för lang ''u'' bruukt wurrn. Wenn hüdigendags ooldfreesche Texten in en modern Utgaav rutbröcht weert, denn is en langen Vokal mit en graden Streek oder mit en [[Zirkumflex]] över dat [[Graphem]] angeven: ''āge'' oder ''âge'' ("Oog(e)").<ref name="hutterer" /> == Kiek ok bi == * [[Freesch]] * [[Ingväoonsche Spraken]] * [[Ooldsassisch]] * [[Angelsassisch]] * [[Asegabook]] == Quellen == <references/> [[Kategorie:Ooldfreesch]] [[Kategorie:Spraak]] [[Kategorie:Gifft dat nich mehr]] 6if2ivbvuhl4ozdn8cywau3y8ro4jdz 0 26076 1040424 994972 2025-06-19T06:41:35Z Flaverius 21322 /* Allgemeen */ lenk ooldnoorsch 1040424 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Spraak = Angelsassisch, Ooldengelsch |Länner = [[England]], Süüdschottland |Spreker = Is keen lebennige Spraak mehr |Klassifikatschoon = * [[Indoeuropääsche Spraken]] ** [[Germaansche Spraken]] *** [[Westgermaansche Spraken]] **** [[Noordseegermaansche Spraken]] |KSpraak = Angelsassisch |Amtsspraak = keen Amtsspraak |ISO1 = |ISO2B = |ISO2T = ang |ISO3 = ang |SIL = }} De '''angelsassische''' oder '''ooldengelsche Spraak''' (up Angelsassisch ''Englisc'') is en Vörform vun de [[Engelsche Spraak]]. Angelsassisch is upkamen, as de [[Angeln (Volk)|Angeln]], de [[Sassen (Volk)|Sassen]] un de [[Jüten]] sik vun um un bi [[450]] af an in [[England]] ansiedelt hefft. Bit in de Midden vun dat [[12. Johrhunnert]] hen is Angelsassisch snackt un ok schreven wurrn. Lüüd, de hüdigendags modern Engelsch snacken doot, könnt düsse Spraak blots verstahn, wenn se dat richtig lehrn doot. Dat hannelt sik dor um en [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansche Spraak]] bi, de eng verwandt is mit de [[Ooldfreesche Spraak]] un de [[Nedderdüütsche Spraak]]. As een vun de [[Germaansche Spraken]] höört se to de Familie vun de [[Indoeuropääsche Spraken|Indoeuropääschen Spraken]]. == Allgemeen == [[Bild:Anglosaxonrunes.JPG|thumb|De angelsassischen [[Runen]], dat [[Futhark|Fuþorc]].]] De angelsassische Sprake hett sik vun dat [[5. Johrhunnert]] af an afspleten vun dat Westgermaansch up’n [[Kontinent]]. Vun dat [[8. Johrhunnert]] af an gifft dat Schriften, de wi hüdigendags noch hefft. Um dat Johr [[1000]] rüm gifft dat en [[Standardspraak]] (Laat Westsassisch vun de „School vun Winchester“). Vun de [[Keltsche Spraken|Keltschen Spraken]], de vördem up dat Eiland snackt wurrn sünd, hett Ooldengelsch bloß wenig [[Lehnwoort|Lehnwöör]] övernahmen. Hen un wenn warrt avers seggt, düsse Spraken harrn bi de [[Syntax]] vun dat latere Angelsassisch Sporen achterlaten.<ref>http://www.rotary-munich.de/2005-2006/theo-vennemann.pdf (PDF, 441 [[Byte|KB]])</ref> Vunwegen dat de [[Dänen]] un [[Norwegers]] vun dat [[8. Johrhunnert]] af an up de Insel inwannert sünd, sünd ok allerhand Elementen vun de [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsche Sprake]] in dat Angelsassisch upnahmen wurrn. Dat weer bi dat [[Ooldsassische Sprake|Ooldsassische]] ja nich so. Man eerst in de [[Middelengelsch|middelengelschen]] Texten sünd düsse skandinaavschen Elementen fökener to finnen, dormank en paar Hunnert Wöör un so wichtige Begrepen, as ''[[wikt:sky|sky]]'', ''[[wikt:leg|leg]]'' un dat modern [[Pronomen]] ''[[wikt:they|they]]''. Veel mehr, as in dat Ooldsassische sünd ok Elementen vun de [[Latiensche Sprake]] upnahmen wurrn, besunners wenn dat üm [[Gloven]] un [[Religion]] güng. As de [[Frankriek|franzööschen]] [[Normannen]] [[1066]] de [[Slacht bi Hastings]] wunnen harrn un dat ganze Land innehmen döen, dor hett de [[Franzöösche Sprake]] so stark up dat Angelsassische inwarkt, dat een vun dor af an vun de [[Middelengelsche Sprake]] snacken deit. To de Tied vun dat Angelsassische geev dat en [[Dialektkontinuum]] mit de Westegermaanschen Spraken up dat Fastland. De Lüde, de up dat Fastland un up de Inseln de verscheden [[Dialekt]]en snacken döen, de konnen sik verstahn. Man vunwegen den Afstand un vunwegen den Infloot vun de [[Normannen]] hefft sik de Spraken up de beiden Sieten vun den [[Engelsch Kanal|Engelschen Kanal]] ut’neen beweegt. Hüdigendags gifft dat keen Dialektkontinuum mehr. De veer wichtigsten Dialekten vun de Angelsassische Sprake weern: [[Northumbersch]], [[Merzisch]] (Süüdhumbrisch), [[kentisch]] un [[Westsassisch]]. Jedeen vun düsse Dialekten hett toeerst to en egen unafhängig Königriek up de Insel tohöört. In dat [[9. Johrhunnert]] hefft de [[Wikinger]]s avers [[Northumbria]] un den gröttsten Deel vun [[Mercia]] innahmen. De annern Delen vun Mercia un dat ganze [[Königriek Kent]] sünd to dat [[Königriek Wessex]] tokamen. As verscheden angelsassiche Königrieke [[878]] tohopenfaat wurrn sünd dör [[Alfred de Grote|Alfred den Groten]], dor sünd de ünnerscheedlichen regionalen Dialekten minner wichtig wurrn un de Dialekt vun Wessex is to de Sprake vun de [[Verwalten]] wurrn. Ut düssen Grunne sünd de Schriften,de dat hüdigendags noch gifft, to’n groten Deel in Westsassisch överlevert. == Ooldengelsche Literatur == [[Bild:Beowulf.firstpage.jpeg|thumb|right|200px|Eerste Siet vun de ''[[Beowulf]]''-Handschrift]] Dat [[Beowulf]]- [[Epos]] is üm dat Johr [[1000]] rüm dalschreven wurrn. Man dat warrt annahmen, dat dat öller is. Dor hannelt sik dat üm en [[Germaansche Spraken|germaansch]] [[Heldenepos]] bi. Upschreven is dat in [[Staffriemels]]. Dat is en vun de meist bekannten Stücken vun de angelsassische Dichtung. Ok de [[Gedicht]]en vun [[Cynewulf]] sünd up Angelsassisch upschreven. Se staht unner den Indruck vun de [[Christendom|christliche]] Religion. Annere Borns vun de angelsassische Literatursprake sünd de [[Caedmon]]-Handschrift (dor geiht dat üm religiöse Gedichten bi), dat [[Exeter-Book]] mit religiöse un weltliche Gedichten, de [[Codex Vercellensis]] mit [[Predigt]]en un lüttjere Gedichten un verscheden Rechtstexten vun dat [[7. Johrhunnert]] af an un [[Urkunn]]en vun dat [[8. Johrhunnert]] af an. == Phonetik un Phonologie == ''Hööftartikel:'' [[Angelsassiche Phonetik]] === Vokalen === {|class="Tabell" ! rowspan=2 | [[Monophthong]]en ! colspan=2 | [[Vokalquantität|Kort]] ! colspan=2 | [[Vokalquantität|Lang]] |- ! [[Vörtungenvokal|Vörn]] ! [[Achtertungenvokal|Achtern]] ! Achtern ! Vörn |- | '''[[Vokal|Slaten]]''' | align=center | {{IPA|i&nbsp;&nbsp;y}} | align=center | {{IPA|u}} | align=center | {{IPA|iː&nbsp;&nbsp;yː}} | align=center | {{IPA|uː}} |- | '''[[Vokal|Midden]]''' | align=center | {{IPA|e&nbsp;&nbsp;(ø)}} | align=center | {{IPA|o}} | align=center | {{IPA|eː&nbsp;&nbsp;(øː)}} | align=center | {{IPA|oː}} |- | '''[[Vokal|Open]]''' | align=center | {{IPA|æ}} | align=center | {{IPA|ɑ}} | align=center | {{IPA|æː}} | align=center | {{IPA|ɑː}} |} De Vokale {{IPA|/ø(ː)/}} gifft dat in en Reeg vun ooldengelsche Dialekten. Man nich in den [[Westsassisch|laten westsassischen]] Dialekt, de an’n Besten bekannt is. {|class="Tabell" ! [[Tweeklang]]en ! Kort ! Lang |- | '''Eerst Element is slaten''' | align=center | {{IPA|iy}}<ref>Dat is ümstreden, ob de Luden, de as ''ie''/''īe'' schreven wurrn sünd, as {{IPA|[i(ː)y]}} oder ls {{IPA|[i(ː)e]}} utspraken wurrn sünd. Dat gifft ok Wetenschopplers, de meent, dat weer woll de [[Monophthong]] {{IPA|[ɪ(ː)]}}. </ref> | align=center | {{IPA|iːy}} |- | '''Beide Elementen sünd middel''' | align=center | {{IPA|eo}} | align=center | {{IPA|eːo}} |- | '''Beide Elementen sünd open''' | align=center | {{IPA|æɑ}} | align=center | {{IPA|æːɑ}} |} === Konsonanten === {| class="Tabell" ! &nbsp; ![[Bilabial]] ![[Labiodental]] ![[Dental]] ![[Alveolar]] ![[Postalveolar]] ![[Palatal]] ![[Velar]] ![[Glottal]] |- |'''[[Plosiv]]en''' | align=center | {{IPA|p&nbsp;&nbsp;b}} | &nbsp; | &nbsp; | align=center | {{IPA|t&nbsp;&nbsp;d}} | &nbsp; | &nbsp; | align=center | {{IPA|k&nbsp;&nbsp;g}} | &nbsp; |- |'''[[Affrikate]]n''' | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; | align=center | {{IPA|tʃ&nbsp;&nbsp;(dʒ)}} | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; |- |'''[[Nasal (Phonetik)|Nasalen]]''' | align=center | {{IPA|m}} | &nbsp; | &nbsp; | align=center | {{IPA|n}} | &nbsp; | &nbsp; | align=center | {{IPA|(ŋ)}} | &nbsp; |- |'''[[Frikativ]]en''' | &nbsp; | align=center | {{IPA|f&nbsp;&nbsp;(v)}} | align=center | {{IPA|θ&nbsp;&nbsp;(ð)}} | align=center | {{IPA|s&nbsp;&nbsp;(z)}} | align=center | {{IPA|ʃ}} | align=center | {{IPA|(ç)}} | align=center | {{IPA|(x)&nbsp;&nbsp;(ɣ)}} | align=center | {{IPA|h}} |- |'''[[Approximant]]en''' | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; | align=center | {{IPA|r}}<ref>Wat dat genau mit dat angelsassiche ''r'' up sik hett, is nich bekannt.</ref> | &nbsp; | align=center | {{IPA|j}} | align=center | {{IPA|w}} | &nbsp; |- |'''[[Lateral (Phonetik)|Lateralen]]''' | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; | align=center | {{IPA|l}} | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; |} De Luden in Klammern sünd [[Allophon]]en: * {{IPA|[dʒ]}} is en Allophon vun {{IPA|/j/}}, kümmt na {{IPA|/n/}} un bi [[Geminatschoonon]] vör. * {{IPA|[ŋ]}} is en Allophon vun {{IPA|/n/}}, kümmt vör {{IPA|/k/}} un {{IPA|/g/}} vör. * {{IPA|[v, ð, z]}} sünd Allophonen vun {{IPA|/f, θ, s/}}, kaamt twuschen [[Vokal]]en un/oder [[Konsonant|stimmhafte Konsonanten]] vör. * {{IPA|[ç, x]}} sünd Allophonen vun {{IPA|/h/}}, kaamt an’n Enne vun de Sülven vör, {{IPA|[ç]}} na [[Vörtungenvokal]] un {{IPA|[x]}} na [[Achtertungenvokal]]. * {{IPA|[ɣ]}} is en Allophon vun {{IPA|/g/}}, kümmt twüschen [[Vokal]]en un/oder [[Konsonant|stimmhaften Konsonanten]] vör. == Schrievwiese == Angelsassisch is toeerst in [[Runen]]schrift schreven wurrn (''[[Futhark]]''). As de [[Angelsassen]] [[Christendom|Christen]] wurrn weern, hefft se avers dat [[Latiensch Alphabet|Latiensche Alphabet]] övernahmen. Dor sünd denn noch enkelte [[Teken (Symbol)|Teken]] tokamen. De [[Bookstave]] [[Yogh]] is ut de [[ierische Sprake]] övernahmen wurrn; de Bookstave [[Eth (Bookstaav)|Eth]] is en afwannelt latiensch ''d'' un de Runen-Teken [[Thorn (Bookstaav)|Thorn]] un [[Wynn]] kaamt ut dat „Futhork“. Al Luden, de achtern upschreven sünd, bruukt [[Ipa]]-Teken. === Dat Alphabet === * '''a''': {{IPA|/ɑ/}} (Schrievvarianten as ''land''/''lond'' "Land" maakt wohrschienlich, dat dat hen un wenn en „rund“ [[Allophon]] {{IPA|[ɒ]}} vör {{IPA|[n]}} geven hett) * '''ā''': {{IPA|/ɑː/}} * '''æ''': {{IPA|/æ/}} * '''ǣ''': {{IPA|/æː/}} * '''b''': {{IPA|/b/}} * '''c''' (man nich in de [[Digraph (Linguistik)|Digraphen]] ''sc'' un ''cg''): kann angahn {{IPA|/tʃ/}} oder {{IPA|/k/}}. De Utsprake as {{IPA|/tʃ/}} warrt hüdigendags tomeist düüdlich maakt dör dat [[Diakritsch Teken|Diakritsche Teken]]: tomeist ''ċ'', hen un wennl ''č'' oder ''ç''. Vör en Konsonanten warrt de Bookstave jummers {{IPA|/k/}} utspraken; an’n Woortenne na ''i'' jummers as {{IPA|/tʃ/}}. * '''cg''': {{IPA|[ddʒ]}}; hen un wenn ok för {{IPA|/gg/}} * '''d''': {{IPA|/d/}} * '''e''': {{IPA|/e/}} * '''ē''': {{IPA|/eː/}} * '''ea''': {{IPA|/æɑ/}}; na ''ċ'' un ''ġ'' af un to {{IPA|/æ/}} oder {{IPA|/ɑ/}} * '''ēa''': {{IPA|/æːɑ/}}; na ''ċ'' un ''ġ'' towielen {{IPA|/æː/}} * '''eo''': {{IPA|/eo/}}; na ''ċ'' un ''ġ'' towielen {{IPA|/o/}} oder {{IPA|/u/}} * '''ēo''': {{IPA|/eːo/}} * '''f''': {{IPA|/f/}} un sien Allophon {{IPA|[v]}} * '''g''': {{IPA|/g/}} un sien Allophon {{IPA|[ɣ]}}; {{IPA|/j/}} un sien Allophon {{IPA|[dʒ]}} (na ''n''). De Utsprake as {{IPA|/j/}} oder {{IPA|[dʒ]}} warrt hüdigendags faken as ''ġ'' schreven. Vör en Konsonanten warrt dat jummers as {{IPA|[g]}} (Woortanfang) oder {{IPA|[ɣ]}} (na en Vokal) utspraken. An’t Woortenne na ''i'' is dat jummers {{IPA|/j/}}. * '''h''': {{IPA|/h/}} un siene Allophonen {{IPA|[ç, x]}}. In de Kombinatschonen ''hl'', ''hr'', ''hn'' und ''hw'' weer de tweete Konsonant jummers stimmlos. * '''i''': {{IPA|/i/}} * '''ī''': {{IPA|/iː/}} * '''ie''': {{IPA|/iy/}}; na ''ċ'' un ''ġ'' hen un wenn {{IPA|/e/}} * '''īe''': {{IPA|/iːy/}}; na ''ċ'' un ''ġ'' towielen {{IPA|/eː/}} * '''k''': {{IPA|/k/}} (roor bruukt) * '''l''': {{IPA|/l/}} * '''m''': {{IPA|/m/}} * '''n''': {{IPA|/n/}} un sien Allophon {{IPA|[ŋ]}} * '''o''': {{IPA|/o/}} * '''ō''': {{IPA|/oː/}} * '''oe''': {{IPA|/ø/}} (bloß in en paar Dialekten) * '''ōe''': {{IPA|/øː/}} (bloß in en paar Dialekten) * '''p''': {{IPA|/p/}} * '''q''': {{IPA|/k/}} – Wenn en ''u'' bruukt wurrn is, wat vör den Konsonanten {{IPA|/w/}} stahn dö, man roor. * '''r''': {{IPA|/r/}}. * '''s''': {{IPA|/s/}} un sien Allophon {{IPA|[z]}} * '''sc''': {{IPA|/ʃ/}} oder hen un wenn{{IPA|/sk/}} * '''t''': {{IPA|/t/}} * '''ð/þ''': {{IPA|/θ/}} un sien Allophon {{IPA|[ð]}}. Beide Teken konnen mehr oder minner uttuuscht weern. * '''u''': {{IPA|/u/}} * '''ū''': {{IPA|/uː/}} * '''ƿ''' ''([[Wynn]])'': {{IPA|/w/}}, in de moderne Schrievwiese steiht dor '''w''' ersetzt, dormit dat nich mit ''p'' dör’nanner smeten warrt. * '''x''': {{IPA|/ks/}} (man en Reeg vun Autoren {{IPA|[xs ~ çs]}}) * '''y''': {{IPA|/y/}} * '''ȳ''': {{IPA|/yː/}} * '''z''': {{IPA|/ts/}}. Raar bruukt. Normolerwiese is ''ts'' bruukt wurrn, so in ''bezt'' vs ''betst'' "dat Beste", utspraken {{IPA|/betst/}}. Dubbelkonsonanten weert lang utspraken, de langen Frikativen ''ðð''/''þþ'', ''ff'' un ''ss'' sünd jummers stimmlos. == Textproov == Dat [[Use Vader]] up Ooldenglisch (westsassisch): {| cellpadding=20 |<poem> ''Fæder ure þu þe eart on heofonum si þin nama gehalgod tobecume þin rice gewurþe þin willa on eorðan swa swa on heofonum urne gedæghwamlican hlaf syle us to dæg and forgyf us ure gyltas swa swa we forgyfað urum gyltendum and ne gelæd þu us on costnunge ac alys us of yfele. Soþlice.'' </poem> |<poem> Use Vader, de du büst in’n Heven sie dien Name hilligt kaam dien Riek passeer dien Will up Eer as in’n Himmel Us däglich Broot giff us vundage Und vergiff us use Schuld as ok wi vergeevt, de an us schullig sünd Un nich laat us versöcht weern Man maak us free vun dat Övel. Amen. </poem> |} == Literatur == === För’n Anfang === * Mitchell, Bruce und Robinson, Fred: ''A Guide to Old English. Seventh Edition.'' Oxford: Blackwell Publishing, 2006. ISBN 1-4051-4690-7 * Obst, Wolfgang und Schleburg, Florian: ''Lehrbuch des Altenglischen.'' Heidelberg: Universitätsverlag Winter, 2004. ISBN 3-8253-1594-0 === Grammatiken === * Brunner, Karl: ''Altenglische Grammatik.'' Tübingen: Max Niemeyer Verlag, 1965 * Campbell, Alistair: ''Old English Grammar.'' Oxford: Oxford University Press, 1959. ISBN 0-19-811943-7 === Wöörböker === * Bosworth, Joseph und Toller, Thomas Northcote (Rutg.): ''An Anglo-Saxon Dictionary. Based on the manuscript collections of the late Joseph Bosworth.'' Oxford: Oxford University Press, 1954 (Reprint). 2 Bännen, dorvon is de tweete en ''Supplement'' to’n eersten. * Hall, Clark J. R.: ''A Concise Anglo-Saxon Dictionary. With a Supplement by Herbert D. Meritt.'' Cambridge: Cambridge Universitiy Press, 1960, 4th Edition. === Literatur === * Heaney, Seamus (Übers.): ''Beowulf.'' Faber & Faber, London 1999, 2000; Norten, New York 2002. ISBN 0-393-97580-0 * Tolkien, John R. R.: ''Beowulf, the monsters and the critics. Sir Israel Gollancz memorial lecture 1936.'' Oxford Univ. Press, London 1936, Oxford 1971, Arden Libr, Darby 1978 (Nadruck vun de 1936er Utgave). == Belegen == <div class="references-small" style="-moz-column-count:2; column-count:2;"> <references/> </div> == Weblenken == * [http://www.vec.ca/German/1/englisch.cfm De engelsche Sprake - mit Lenken to Ooltengelsch- Informatschoon] * [http://www.koeblergerhard.de/aewbhinw.html Gerhard Köbler, Ooldengelsch Wöörbook] == Kiek ok bi == * [[Ingväoonsche Spraken]] * [[Ooldfreesche Sprake]] * [[Ooldsassische Sprake]] [[Kategorie:Spraak]] [[Kategorie:England]] [[Kategorie:Angelsassen]] [[Kategorie:Gifft dat nich mehr]] [[Kategorie:Middelöller]] ia91gc1na2tc5daw7tjwrwedq77uf67 0 42582 1040380 1010797 2025-06-18T16:11:13Z Flaverius 21322 == Kiek ook bi == * [[Plattdüütsch Radioprogramm]] 1040380 wikitext text/x-wiki '''Alles Plat''' is en [[Internettradio]]senner ut de Noordoost-Nedderlannen, mit en Programm kumplett op [[Neddersassisch]], un speelt Musik von Gruppen un Musikers ut [[Gelderlaand]], [[Oaveriessel]], [[Grönnen]] un [[Drenthe]]. Den [[Audiostroom]], de 24 Stünnen an’n Dag löppt, opstellt hebbt [[Omroep Gelderland]] un [[RTV Oost]]. Vörstellt hebbt se den Senner an’n 26. März 2010. == Kiek ook bi == * [[Plattdüütsch Radioprogramm]] == Weblenken == * [http://www.allesplat.nl/ Websteed von Alles Plat] (nedderlandsch) [[Kategorie:Websteed]] [[Kategorie:Senner]] [[Kategorie:Radio]] c565h9rkkfh4wjytu7f4qskfzot627w 0 42748 1040432 699633 2025-06-19T06:44:37Z Flaverius 21322 lenk ooldnoorsch 1040432 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort= |Spraak= Manx |Länner= [[Isle of Man]] |Spreker= Um 100 as Muddersprake, 1689 alltohopen (de meisten as tweete Spraak) |Klassifikatschoon= * [[Indogermaansche Spraken]] *: [[Keltsche Spraken]] *:: [[Goideelsche Spraken]] *::: Manx |KSpraak= |Amtsspraak= |ISO1= gv |ISO2B= glv |ISO2T= - |ISO3= |SIL= glv }} '''Manx''' oder '''Manx-Gäälsch''' ( Annere Naams ''Gaelg'' un ''Gailck'', egen Naam ''Gaelg Vanninagh'') is en Spraak, de bit in de 1970er Johre up dat [[Eiland]] [[Isle of Man|Man]] snackt wurrn is. Vun de [[Spraakwetenschop]] her bekeken is dat an'n meisten verwandt mit dat ole [[Iersch-Gäälsch]], sunnerlik mit den [[Dialekt]] vun [[Ulster]], de Dialekte vun [[Galloway]] un de Variante vun dat [[Schottsch-Gäälsch]], so, as dat up de [[Hebriden]] snackt warrt. De Spraak is in dat [[5. Johrhunnert]] upkamen un warrt vun ehre Snackers ''Gaelg Vanninagh'' nömmt. De leste Minsch, de Manx as [[Muddersprake]] snackt hett, is [[1974]] sturven. Dat is [[Ned Madrell]] ween. Dornah is Manx kunstmotig wedder upleevt un Minschen hefft anfungen, dat as ehre tweete Spraak woller to lehren. Allerhand Kinner, de nu boren weert, weert [[Engelsch]] un ok Manx uptagen. De [[Regeerung]] vun dat Eiland stöhnt de Spraak un dat gifft ok Unnerricht in Manx. Liekers warrt dat Manx hüdigendags as en [[Dode Spraken|Dode Spraak]] ankeken. Vun alle [[Keltsche Spraken|Keltschen Spraken]] stunn dat Manx an'n meisten unner den Infloot vun [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]], vunwegen datt veele [[Wikinger]]s sik up de Insel ansiedelt hefft. Amenn weer un is Manx de Spraak vun en Minnerheit un so warrt dat ok hüdigendags gellen laten dör de [[EU]], dat [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigte Königriek]] un [[Irland]]. Vun dat [[17. Johrhunnert]] af an weert Böker, as de [[Bibel]] ok in dat Manx oversett, man vor düsse Tied is meist nix in düsse Spraken upschreven wurrn. == Externe Lenken == * [http://www.gaelg.iofm.net/DICTIONARY/DICTIONARIES.html Uitgebreide Manx-Engels /Engels-Manx woordenboek (inclusief PDF-versie)] [[Kategorie:Dode Spraak]] [[Kategorie:Isle of Man]] [[Kategorie:Manx]] b4h4zjvkdvnh5fmzlszckyy99c2airr 0 53853 1040433 896037 2025-06-19T06:44:53Z Flaverius 21322 lenk ooldnoorsch 1040433 wikitext text/x-wiki [[Bild:Faroe stamp sheet 417-418 logting 150 years.jpg|miniatur|Breefmarken-Gedenkutgave vun 2002, as dat 150 Johre her weer, dat dat Løgtings wedder upmaakt wurrn weer]] Dat '''Løgting''' [{{IPA|ˈlœktiŋg}}] (bestimmte Form '''Løgtingið''' [{{IPA|ˈlœktɪɲdʒɪ}}], mit vullen offiziellen Naam '''Føroya løgting''', [[däänsche Spraak|däänschen Naam]]: '''Lagting(et)''' [{{IPA|ˈlautɪŋ}}] ([{{IPA|əð}}]), vun [[Ooldnoordsche Spraak|ooldnoordsch]] '''lǫgþing''' „Gesettversammeln, Gericht“) is dat [[Parlament]] vun de [[Färöer]]. Dat warrt to de Welt ehre öllsten Parlamente rekent. Siene Wuddeln gaht torüch bit up dat Johr [[900]]. Blot man vun [[1816]] bit [[1852]] sünd dor keene Afordenten tohopen kamen. Bit um un bi [[1400]] hett dat ''Althing'' heten. Dat Parlamentshuus is [[1856]] unner Gouverneur [[Carl Emil Dahlerup]] boot wurrn. Dat besteiht ut [[Holt (Bostoff)|Holt]] un is nich wiet af vun de [[Halfinsel]] [[Tinganes]] in de [[Hööftstadt]] [[Tórshavn]] ehr Zentrum, wo dat Thing an un for sik tohopenkamen weer. Neven düt zentrale Thing hett dat bit [[1892]] in elkeen vun de seven Bezirke up de Färöer noch en lokal Thing geven, dat weer dat so nömmte [[Várting]]. De seven olen Bezirke sünd in'n Oktober [[2007]] to een Wahlkreis tohopenleggt wurrn. Wählen un sik wählen laten dröövt all Borgerslüde, de al 18 Johre oold sünd. En Amtstied duert veer Johre, dat is avers mööglich, al vör de Tied nee Wahlen af to holen. [[Bild:Logting, faroe islands.jpg|thumb|Dat Løgtingshuus in Tórshavn]] ==Wo dat Woort herkamen deit == Dat Woortdeel ''løg'' kummt vun dat ooldnoordsche '''lǫg''' vun her un bedutt ''Regel'' un ''[[Gesett]]''. Verwandt is dat mit dat [[Engelsche Spraak|engelsche]] ''law'' un dat [[Latiensche Spraak|latiensche]] ''lex''. Dat Woortdeel ''ting'' kummt vun dat ooldnoordsche ''[[Thing|Þing]]'', wat ''Raat'', ''Versammeln'', ''Plenum'' un ''Gericht'' heten deit. [[Kategorie:Recht]] [[Kategorie:Färöer]] [[Kategorie:Parlament]] aendvr5p9sqynsbo0iawx3zoc0b4ict 0 66497 1040434 906197 2025-06-19T06:45:04Z Flaverius 21322 lenk ooldnoorsch 1040434 wikitext text/x-wiki {{Taxobox |TAXON=Göse; Göös; Gosen |TAXONL=Anserinae |BILD= Anser.JPG |BILDB= [[Graugoos]] (''Anser anser'') |Subphylum=[[Warveldeerten]] (Vertebrata) |Classis=[[Vagels]] (Aves) |Ordo=[[Gösevagels]] (Anseriformes) |Familia=[[Aantenvagels]] (Anatidae) |Subfamilia=Göse (Anserinae) |BESCHREVEN_DÖR= [[Nicholas Aylward Vigors|Vigors]] 1825 }} De '''Göse''', '''Göös''' oder '''Gosen''' (Anserinae) sünd en [[Familie (Biologie)|Unnerfamilie]] vun de [[Aantenvagels]]. ==Naam== Dat Woord "Goos" ([[Plural|pl.]] Göse oder Göös, for dat [[Heken]] Gant(er) oder Genter, for de Lüttjen Gössel) stammt direktemang ut de [[Proto-Indo-Europääsch]]e Wuddel *ghans-. In de [[germaansche Spraken|Germaanschen Spraken]] liggt de Wuddel bi dat [[Ooldsassisch|ooldsassische]] un [[Angelsassisch|angelsassische]] ''gōs'' mit den Plural ''gēs'' un de Form ''gandres'' for dat Heken. Up [[Freesch]] is dor ''goes'', ''gies'' un ''guoske'' vun wurrn, up [[Engelsch]] ''goose'', ''geese'' un ''gander'', up [[Hoochdüütsch]] ''Gans'', ''Gänse'' un ''Ganter'', up [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]] ''gās''. Up [[Latiensch]] heet de Goos ''anser'', wat vundagen de wetenschoppliche Naam vun dat [[Geslecht (Biologie)|Geslecht]] vun de [[Feldgöse]] is. Vun de Minschen sünd Göse in'e Tucht bruukt wurrn for Fleesch un Feddern. Sunnerlich ut de [[Graugoos]] is as Huusdeert de [[Huusgoos]] mit ehre allerhand Aarden tücht wurrn. ==Wie de Göse leven doot== Anners, as bi allerhand Aanten, verscheelt sik [[Heken]] un [[Seken]] bi de Göse meist gor nich. Se sünd normolerwiese grötter, as Aanten un hefft en langern Hals. Freten doot se meist Grööntüüch un Planten. Swöne freet normolerwiese Waterplanten un söökt dor up’n Grund unner Water na. Gegen de Swöne over freet de [[Echte Göse|echten Göse]] [[Gras]] un [[Saat]] an Land. De echten Göse ehre Jungen freet allerdings [[Insekten]]. Göse sünd ehr ganzet Leven lang [[monogam]]. Bi Swöne un bi de [[Höhnergoos]] boot ok dat Heken mit an dat [[Nest]], bi de echten Göse is dor alleen man dat Seken for tostännig. Just so is dat mit dat Bröden. De eenzige Goos, wo dat Heken mit bröden deit, is de [[Troerswaan]]. == Systematik == [[Datei:Cygnus olor 2 (Marek Szczepanek).jpg|thumb|Grote Swöne (''Cygnus olor'') – ok Swöne weert to de Göse torekent]] [[Datei:Chen caerulescens 32498.JPG|thumb|Sneegöse (''Anser caerulescens'') – vörn en Lütten]] [[Datei:Branta leucopsis.jpg|thumb|Gröönlandgoos (''Branta leucopsis'')]] [[Datei:Graue Gänsefeder.JPG|thumb|Graue Gösefedder]] In de Allgemeenspraak warrt faken jeden Aantenvagel mit’n langen Hals „Goos“ nömmt. Man na de [[Biologie]] weert de [[Piepgöse]] mit ehre Kennteken ut ole Tied un de [[Heckstergoos]] dor nich mit torekent. Ok de [[Halfgöse]] staht twuschen [[Aanten]] un Göse un weert nich mank de Göse tellt. Gegen düsse Vagels over höört de [[Swöne]] man eendüdig to de Göse mit to. To de [[Aantenvagels]] (Anatidae) ehre Unnerfamilie „Göse“ (Anserinae) kann, neven de „echten Göse“ un de „Swöne“ ok noch de „Höhnergoos“ as drüdde [[Tribus (Biologie)|Tribus]] stellt weern, de dat vundagen noch gifft. Se verscheelt sik vun Göse un Swöne. De echten Göse laat sik noch eenmol updelen in „Feldgöse“ un „Seegöse“. De Feldgöse sünd grau-bruun in’e Farv, de Seegöse tomeist witt un swatt. Unner Umstänn könnt ok de ''[[Moa-Nalos]]'' vun [[Hawaii]] to de Göse torekent weern, man de sünd al utsturven. Düsse Aarden ut de Unnerfamilie vun de Göse gifft dat hüdigendags noch: * Tribus [[Swöne]] (Cygnini) ** [[Geslecht (Biologie)|Geslecht]] ''Coscoroba'' *** [[Coscorobaswaan]], ''Coscoroba coscoroba'' ** Geslecht ''Cygnus'' *** [[Swatten Swaan]], ''Cygnus atratus'' *** [[Swatthalsswaan]], ''Cygnus melanocoryphus'' *** [[Groten Swaan]], ''Cygnus olor'' *** [[Trumpettswaan]], ''Cygnus buccinator'' *** [[Flöötswaan]], ''Cygnus columbianus'' *** [[Lüttjen Swaan]], ''Cygnus bewickii'' (towielen as Unneroort to’n Flöötswaan stellt) *** [[Singswaan]], ''Cygnus cygnus'' * Tribus Höhnergöse (Cereopsini) ** Geslecht Höhnergöse ''Cereopsis'' *** [[Höhnergoos]], ''Cereopsis novaehollandiae'' * Tribus [[Echte Göse]] (Anserini) ** Geslecht [[Feldgöse]], ''Anser'' *** [[Swaangoos]], ''Anser cygnoides'' (towielen in’t Geslecht ''Cygnopsis'') *** [[Reitgoos]], ''Anser fabalis'' *** [[Lüttje Reitgoos]], ''Anser brachyrhynchus'' *** [[Graugoos]], ''Anser anser'' *** [[Blessgoos]], ''Anser albifrons'' *** [[Dwarggoos]], ''Anser erythropus'' *** [[Striepengoos]], ''Anser indicus'' (towielen in Geslecht''Eulabeia'') *** [[Kaisergoos]], ''Anser canagicus'' (towielen in Geslecht ''Chen'') *** [[Sneegoos]], ''Anser caerulescens'' (towielen in Geslecht ''Chen'') *** [[Dwarg-Sneegoos]], ''Anser rossii'' (towielen in Geslecht ''Chen'') ** Geslecht [[Seegöse]], ''Branta'' *** [[Grote Kanadagoos]], ''Branta canadensis'' *** [[Lüttje Kanadagoos]], ''Branta hutchinsi'' *** [[Hawaiigoos]], ''Branta sandvicensis'' (manchmal in eigener Gattung ''Nesochen'') *** [[Rottgoos]], ''Branta bernicla'' *** [[Gröönlandgoos]], ''Branta leucopsis'' *** [[Rothalsgoos]], ''Branta ruficollis'' == Belege== <references /> == Literatur == * [[Janet Kear]] (Rutg.): ''Ducks, Geese and Swans.'' Oxford University Press, Oxford 2005, ISBN 0-19-854645-9. * Josep del Hoyo (Rutg.) u. a.: ''Ostrich to Ducks.'' Lynx Edicions, Barcelona 1992, ISBN 84-87334-10-5. (Handbook of the Birds of the World 1). * S. M. Uspenski: ''Die Wildgänse Nordeurasiens'', Westarp Wissenschaften-Verlagsgesellschaft, Hohenwarsleben 2003, Nahdruck ut de 1. Uplage vun 1965, ISBN 3-89432-756-1. == Weblenken == {{Commons|Geese|Göse}} {{Wikiquote|Goos}} {{wiktionary|Goos}} *[http://www.nabu-naturschutzstation.de/de/wildgaense Wildgänse am Niederrhein] *NaturForum [[Bislicher Insel]] an’n [[Nedderrhien]] bi [[Santen]]: Winterquarteer for bit hen to 25.000 arktische Göse [http://www.metropoleruhr.de/freizeit-sport/natur-erleben/bislicher-insel/naturschutzgebiet.html – www.metropoleruhr.de] ==Kiek ok bi== * [[List vun Vagels]] [[Kategorie:Göse]] 9yft1q8ht2ofi4yljkaqp4aufyeuysm 2 71425 1040390 1040059 2025-06-19T00:08:26Z ListeriaBot 25018 Wikidata list updated [V2] 1040390 wikitext text/x-wiki [[Bild:ROW in Niedersachsen.svg|duum|Laag von’n Landkreis in Neddersassen]] Disse List wiest en Översicht över de [[Wapen (Heraldik)|Wapens]] in’n [[Landkreis Rodenborg]] in [[Neddersassen]]. Dat sünd Wapens von Landkreise, Samtgemenen, Gemenen un von Oortschoppen un Öörd, de en egen Wapen föhrt. {{Wikidata list |sparql=SELECT ?item WHERE { ?item wdt:P131 ?sub0 . ?tree0 (wdt:P150)* ?sub0 . ?tree0 (wdt:P131)* wd:Q5923 . ?item wdt:P31 ?sub1 . ?sub1 (wdt:P279)* wd:Q56061 . FILTER NOT EXISTS { ?item wdt:P31 ?sub2 . ?sub2 (wdt:P279)* wd:Q44613 . } FILTER NOT EXISTS { ?item wdt:P31 ?sub3 . ?sub3 (wdt:P279)* wd:Q192611 . } FILTER NOT EXISTS { ?item wdt:P31 ?sub4 . ?sub4 (wdt:P279)* wd:Q473972 . } FILTER NOT EXISTS { ?item wdt:P31 ?sub5 . ?sub5 (wdt:P279)* wd:Q1132300 . } } |section=131 |sort=label |columns=P94,label,p31,p131,item |thumb=45 |min_section=1 |links=red }} == Ahusen == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Bokel (Gemeen Ahusen)|Bokel]] | [[Dörp]] | [[Ahusen]] | [[:d:Q25622096|Q25622096]] |} == Alfs == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Breedmeh]] | [[Dörp]] | [[Alfs (Landkreis Rodenborg)|Alfs]] | [[:d:Q25621503|Q25621503]] |} == Boitzen == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Jeerhoff]] | [[Dörp]] | [[Gemeen Boitzen|Boitzen]] | [[:d:Q26715684|Q26715684]] |} == Bremervöör == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Bokel (Bevern)|Bokel]] | [[Dörp]] | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | [[:d:Q20614785|Q20614785]] |- | | [[Fresenborg (Bremervöör)|Fresenborg]] | [[Dörp]] | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | [[:d:Q25622074|Q25622074]] |- | [[Bild:DEU Iselersheim COA.svg|center|45px]] | [[Isheim]] | [[Oortsdeel]]<br/>[[Dörp]] | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | [[:d:Q1673797|Q1673797]] |} == Elsdörp == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Frankenbossel]] | [[Oortsdeel]]<br/>[[Dörp]] | [[Gemeen Elsdörp|Elsdörp]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q22691905|Q22691905]] |- | | [[Hatz]] | [[Oortsdeel]]<br/>[[Dörp]] | [[Gemeen Elsdörp|Elsdörp]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q22692225|Q22692225]] |- | | [[Nindörp (Elsdörp)|Nindörp]] | [[Oortsdeel]]<br/>[[Dörp]] | [[Gemeen Elsdörp|Elsdörp]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q22693307|Q22693307]] |} == Eversdörp == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Nee Eversdörp]] | [[Dörp]] | [[Eversdörp]] | [[:d:Q25621509|Q25621509]] |} == Farm == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Baast]] | [[Dörp]] | [[Farm (Landkreis Rodenborg)|Farm]] | [[:d:Q20614399|Q20614399]] |} == Gnarrenborg == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Dahldörp]] | [[Dörp]]<br/>[[locality]] | [[Gemeen Gnarrenborg|Gnarrenborg]] | [[:d:Q13188223|Q13188223]] |- | [[Bild:DEU Findorf COA.svg|center|45px]] | [[Findörp (Düvelsmoor)|Findörp]] | [[Dörp]] | [[Gemeen Gnarrenborg|Gnarrenborg]] | [[:d:Q13188280|Q13188280]] |- | | [[Fohrendaal]] | [[Dörp]] | [[Gemeen Gnarrenborg|Gnarrenborg]] | [[:d:Q20615652|Q20615652]] |} == Heeßel == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Bötzenbossel]] | [[Dörp]] | [[Gemeen Heeßel|Heeßel]] | [[:d:Q26689892|Q26689892]] |- | | [[Oosterbötzen]] | [[Dörp]] | [[Gemeen Heeßel|Heeßel]] | [[:d:Q26689914|Q26689914]] |} == Hipst == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Drachel]] | [[Dörp]] | [[Hipst]] | [[:d:Q25621876|Q25621876]] |} == Landkreis Rodenborg == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Affwinkel]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621959|Q25621959]] |- | | [[Ahoff]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621602|Q25621602]] |- | | [[Alpershusen]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621621|Q25621621]] |- | | [[Appel (Gemeen Helsch)|Appel]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25622029|Q25622029]] |- | | [[Balkenweed]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621616|Q25621616]] |- | | [[Bellen (Neddersassen)|Bellen]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25622093|Q25622093]] |- | | [[Bohnst]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621607|Q25621607]] |- | | [[Bokelah]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621883|Q25621883]] |- | | [[Borchel]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20614876|Q20614876]] |- | | [[Borchelhoff]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q26715682|Q26715682]] |- | | [[Borg Elsdörp]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621610|Q25621610]] |- | | [[Borgwall (Landkreis Rodenborg)|Borgwall]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25622020|Q25622020]] |- | | [[Borgzittens]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621649|Q25621649]] |- | | [[Bredenfellermoor]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621963|Q25621963]] |- | [[Bild:DEU Bremervoerde COA.svg|center|45px]] | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | [[urban municipality in Germany]]<br/>[[Einheitsgemeinde]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q501875|Q501875]] |- | [[Bild:DEU Bremervoerde COA.svg|center|45px]] | [[Bremervöör]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q26715685|Q26715685]] |- | | [[Dodenbarg]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621805|Q25621805]] |- | | [[Drüddgeest]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621505|Q25621505]] |- | | [[Eenloh]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621964|Q25621964]] |- | | [[Ehbrook]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621615|Q25621615]] |- | | [[Emmen (Landkreis Rodenborg)|Emmen]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25622094|Q25622094]] |- | | [[Falje]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20615467|Q20615467]] |- | | [[Fedderlohmöhlen]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621956|Q25621956]] |- | | [[Fehrenbrook]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20615542|Q20615542]] |- | | [[Flassbarg]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621604|Q25621604]] |- | | [[Freedag (Landkreis Rodenborg)|Freedag]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25622073|Q25622073]] |- | | [[Freetz]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q26715687|Q26715687]] |- | | [[Freyersen]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621611|Q25621611]] |- | | [[Friedrichsdörp (Landkreis Rodenborg)|Friedrichsdörp]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20615755|Q20615755]] |- | | [[Geestdörp]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q13188318|Q13188318]] |- | [[Bild:DEU Gnarrenburg COA.svg|center|45px]] | [[Gemeen Gnarrenborg|Gnarrenborg]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Einheitsgemeinde]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q503947|Q503947]] |- | [[Bild:Wappen Seedorf.jpg|center|45px]] | [[Godenst]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621643|Q25621643]] |- | | [[Gooshuus]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621622|Q25621622]] |- | | [[Grafel (Gemeen Annerlingen)|Grafel]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q13188339|Q13188339]] |- | | [[Grapenmöhlen]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621961|Q25621961]] |- | | [[Griemshoop]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]]<br/>[[Helsch]] | [[:d:Q25621644|Q25621644]] |- | | [[Hanraad]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621603|Q25621603]] |- | | [[Hanschhorst]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621620|Q25621620]] |- | | [[Hanst (Landkreis Rodenborg)|Hanst]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25622023|Q25622023]] |- | | [[Heinschenwall]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621877|Q25621877]] |- | | [[Hemel (Landkreis Rodenborg)|Hemel]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25622019|Q25622019]] |- | | [[Herwigshoff]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621651|Q25621651]] |- | | [[Hilligensehl]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20616700|Q20616700]] |- | | [[Hoffkoh]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621859|Q25621859]] |- | | [[Hollenhoff]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621608|Q25621608]] |- | | [[Hollinghusen]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20616826|Q20616826]] |- | | [[Hunhorn]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]]<br/>[[Helsch]] | [[:d:Q25621645|Q25621645]] |- | | [[Hütten (Neddersassen)|Hütten]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q26715691|Q26715691]] |- | | [[Jürshoff]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621960|Q25621960]] |- | | [[Kluust]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20617337|Q20617337]] |- | | [[Kohmöhlen]] | [[Dörp]]<br/>[[Naverschop]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q13188551|Q13188551]] |- | | [[Kolheim]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q13188552|Q13188552]] |- | | [[Koornbeek]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621872|Q25621872]] |- | | [[Kön’hoff]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621623|Q25621623]] |- | | [[Luhn (Landkreis Rodenborg)|Luhn]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25622097|Q25622097]] |- | | [[Lüttbossel]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621624|Q25621624]] |- | | [[Maschhorst]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621646|Q25621646]] |- | | [[Meinst]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621605|Q25621605]] |- | | [[Mintenborg]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q13188669|Q13188669]] |- | | [[Mojenhoop]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621641|Q25621641]] |- | | [[Neendamm (Landkreis Rodenborg)|Neendamm]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q13188700|Q13188700]] |- | | [[Offens]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20618784|Q20618784]] |- | | [[Ohrel]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q13188726|Q13188726]] |- | | [[Oosterbrook (Landkreis Rodenborg)|Oosterbrook]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25622053|Q25622053]] |- | | [[Oosterheeßel]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621606|Q25621606]] |- | [[Bild:Wapen Oostertimk.gif|center|45px]] | [[Oostertimk]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20618967|Q20618967]] |- | | [[Op de Hööv]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]]<br/>[[Hipst]] | [[:d:Q13188745|Q13188745]] |- | | [[Op’n Sand]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621957|Q25621957]] |- | | [[Osenhorst]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20619023|Q20619023]] |- | | [[Ottendörp (Oost)|Ottendorf]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q13188753|Q13188753]] |- | | [[Platenhoff]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q26715683|Q26715683]] |- | | [[Poitzendörp]] | [[Dörp]]<br/>[[Oortsdeel]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]]<br/>[[Gemeen Elsdörp|Elsdörp]] | [[:d:Q25621614|Q25621614]] |- | | [[Ramshuus]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q13188808|Q13188808]] |- | | [[Rehr]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621647|Q25621647]] |- | [[Bild:DEU Rotenburg (Wümme) COA.svg|center|45px]] | [[Gemeen Rodenborg|Rodenborg]] | [[urban municipality in Germany]]<br/>[[Kreisstadt]]<br/>[[Einheitsgemeinde]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]]<br/>[[Neddersassen]] | [[:d:Q498560|Q498560]] |- | | [[Rohr (Gemeen Deins)|Rohr]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25622024|Q25622024]] |- | | [[Rohreis]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621619|Q25621619]] |- | | [[Rugenbarg (Gemeen Deins)|Rugenbarg]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q26715689|Q26715689]] |- | [[Bild:Wappen Samtgemeinde Bothel.png|center|45px]] | [[Samtgemeen Bootel]] | [[Samtgemeen]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q489381|Q489381]] |- | [[Bild:DEU Fintel SG COA.svg|center|45px]] | [[Samtgemeen Fintel]] | [[Samtgemeen]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q486768|Q486768]] |- | [[Bild:DEU SG Geestequelle COA.svg|center|45px]] | [[Samtgemeen Geestborn]] | [[Samtgemeen]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q486771|Q486771]] |- | [[Bild:Wappen Sittensen.png|center|45px]] | [[Samtgemeen Zittens|Samtgemeen Sittens]] | [[Samtgemeen]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q485874|Q485874]] |- | [[Bild:Wappen der Samtgemeinde Sottrum.gif|center|45px]] | [[Samtgemeen Söttmer]] | [[Samtgemeen]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q486031|Q486031]] |- | [[Bild:Wappen der Samtgemeinde Selsingen.svg|center|45px]] | [[Samtgemeen Sürsen]] | [[Samtgemeen]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q488786|Q488786]] |- | [[Bild:Wappen tarmstedt.gif|center|45px]] | [[Samtgemeen Tarms]] | [[Samtgemeen]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]]<br/>[[Neddersassen]] | [[:d:Q485862|Q485862]] |- | [[Bild:DEU SG Zeven COA.svg|center|45px]] | [[Samtgemeen Zeven]] | [[Samtgemeen]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q485850|Q485850]] |- | [[Bild:DEU Scheeßel COA.svg|center|45px]] | [[Gemeen Scheeßl|Scheeßl]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Einheitsgemeinde]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q501679|Q501679]] |- | | [[Schierel]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q13188853|Q13188853]] |- | | [[Schohöben]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621612|Q25621612]] |- | | [[Sellhorn (Landkreis Rodenborg)|Sellhorn]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621989|Q25621989]] |- | | [[Siek (Landkreis Rodenborg)|Siek]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20619706|Q20619706]] |- | | [[Slangendiek]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621521|Q25621521]] |- | | [[Sleßel]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20619746|Q20619746]] |- | | [[Snakenmöhlen]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621893|Q25621893]] |- | | [[Stell (Gemeen Hellweeg)|Stell]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25622095|Q25622095]] |- | | [[Stoppelheid]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621640|Q25621640]] |- | | [[Stuhenfieren]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621609|Q25621609]] |- | | [[Stölpenhoff]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621958|Q25621958]] |- | | [[Sünnerwoold]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621882|Q25621882]] |- | | [[Trochel]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20620280|Q20620280]] |- | | [[Viehbrook]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q20620360|Q20620360]] |- | [[Bild:DEU Visselhövede COA.svg|center|45px]] | [[Gemeen Visselhöövd|Visselhöövd]] | [[urban municipality in Germany]]<br/>[[Einheitsgemeinde]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q499867|Q499867]] |- | | [[Vörhoorn]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q13188976|Q13188976]] |- | | [[Wennbossel (Landkreis Rodenborg)|Wennbossel]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25622022|Q25622022]] |- | | [[Winnershusen]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25621642|Q25621642]] |- | | [[Winnerswohl]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q13189024|Q13189024]] |- | | [[Övelgünn (Gemeen Bremervöör)|Övelgünn]] | [[Dörp]] | [[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q25622025|Q25622025]] |} == Landkreis Stood == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Landschopsverband Stood (Q1803833)|Landschopsverband Stood]] | [[Landschopsverband]] | [[Landkreis Stood]]<br/>[[Landkreis Cuxhoben]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]]<br/>[[Landkreis Oosterholt]]<br/>[[Landkreis Veern]] | [[:d:Q1803833|Q1803833]] |} == Samtgemeen Bootel == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | [[Bild:Wappen Bothel.png|center|45px]] | [[Bootel]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Bootel]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q504130|Q504130]] |- | | [[Brookel]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Bootel]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q515071|Q515071]] |- | [[Bild:Wappen Hemsbuende.png|center|45px]] | [[Heemsbünnen]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Bootel]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q505533|Q505533]] |- | [[Bild:Wappen Hemslingen.gif|center|45px]] | [[Hemslingen]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Bootel]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q506818|Q506818]] |- | [[Bild:Wappen Kirchwalsede.png|center|45px]] | [[Karkwals]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Bootel]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q259286|Q259286]] |- | | [[Westerwals]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Bootel]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q505622|Q505622]] |} == Samtgemeen Fintel == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | [[Bild:DEU Fintel COA.svg|center|45px]] | [[Fintel]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Fintel]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q503684|Q503684]] |- | [[Bild:DEU Helvesiek COA.svg|center|45px]] | [[Helsch]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Fintel]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q503970|Q503970]] |- | [[Bild:Wappen-Lauenbrueck.png|center|45px]] | [[Lauenbrüch]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Fintel]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q504093|Q504093]] |- | [[Bild:Wappen Stemmen.gif|center|45px]] | [[Stemmen (Neddersassen)|Stemmen]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Fintel]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q502869|Q502869]] |- | [[Bild:Wappen Vahlde.gif|center|45px]] | [[Vahl (Landkreis Rodenborg)|Vahl]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Fintel]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q505232|Q505232]] |} == Samtgemeen Geestborn == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | [[Bild:Wappen Alfstedt.gif|center|45px]] | [[Alfs (Landkreis Rodenborg)|Alfs]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Geestborn]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q515065|Q515065]] |- | [[Bild:DEU Basdahl COA.svg|center|45px]] | [[Basdaal]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Geestborn]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q514556|Q514556]] |- | [[Bild:DEU Ebersdorf (NDS) COA.svg|center|45px]] | [[Eversdörp]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Geestborn]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q502096|Q502096]] |- | [[Bild:DEU Hipstedt COA.svg|center|45px]] | [[Hipst]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Geestborn]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q506842|Q506842]] |- | [[Bild:Wappen Oerel.gif|center|45px]] | [[Oerel]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Geestborn]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q504713|Q504713]] |} == Samtgemeen Sittens == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | [[Bild:Wappen Gross Meckelsen.png|center|45px]] | [[Groot Meckels]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Zittens|Samtgemeen Sittens]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q504731|Q504731]] |- | [[Bild:Wapen Homersen.png|center|45px]] | [[Homersen]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Zittens|Samtgemeen Sittens]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q503777|Q503777]] |- | [[Bild:DEU Kalbe NDS COA.svg|center|45px]] | [[Kalf (Neddersassen)|Kalf]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Zittens|Samtgemeen Sittens]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q502787|Q502787]] |- | [[Bild:DEU Lengenbostel COA.svg|center|45px]] | [[Lengenbossel]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Zittens|Samtgemeen Sittens]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q504055|Q504055]] |- | [[Bild:Wappen Klein Meckelsen.png|center|45px]] | [[Lütt Meckels]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Zittens|Samtgemeen Sittens]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q503665|Q503665]] |- | [[Bild:Tister Wappen.jpg|center|45px]] | [[Tiss]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Zittens|Samtgemeen Sittens]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q502792|Q502792]] |- | [[Bild:DEU Vierden COA.svg|center|45px]] | [[Vierden]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Zittens|Samtgemeen Sittens]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q504719|Q504719]] |- | | [[Woonst]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Zittens|Samtgemeen Sittens]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q502612|Q502612]] |- | [[Bild:Wappen Sittensen.png|center|45px]] | [[Zittens]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Zittens|Samtgemeen Sittens]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q515822|Q515822]] |} == Samtgemeen Söttmer == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | [[Bild:Wappen der Gemeinde Ahausen.gif|center|45px]] | [[Ahusen]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Söttmer]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q400136|Q400136]] |- | [[Bild:DEU Bötersen COA.svg|center|45px]] | [[Gemeen Boitzen|Boitzen]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Söttmer]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q388179|Q388179]] |- | [[Bild:DEU Hassendorf COA.svg|center|45px]] | [[Hassendörp]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Söttmer]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q506853|Q506853]] |- | [[Bild:Wappen der Gemeinde Hellwege.gif|center|45px]] | [[Hellweeg]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Söttmer]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q506830|Q506830]] |- | [[Bild:Wappen der Gemeinde Horstedt.gif|center|45px]] | [[Horß]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Söttmer]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q503294|Q503294]] |- | [[Bild:Wappen der Gemeinde Reeßum.gif|center|45px]] | [[Reeßen]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Söttmer]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q514658|Q514658]] |- | [[Bild:Wappen der Samtgemeinde Sottrum.gif|center|45px]] | [[Söttmer]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Söttmer]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q505526|Q505526]] |} == Samtgemeen Sürsen == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | [[Bild:DEU Anderlingen COA.svg|center|45px]] | [[Gemeen Annerlingen|Annerlingen]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Sürsen]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q490614|Q490614]] |- | [[Bild:DEU Deinstedt COA.svg|center|45px]] | [[Deins]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Sürsen]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q514627|Q514627]] |- | [[Bild:DEU Farven COA.svg|center|45px]] | [[Farm (Landkreis Rodenborg)|Farm]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Sürsen]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q506870|Q506870]] |- | [[Bild:Wappen Ostereistedt.svg|center|45px]] | [[Oostereis]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Sürsen]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q503848|Q503848]] |- | [[Bild:Coat of arms of Rhade.svg|center|45px]] | [[Rhaar]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Sürsen]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q502817|Q502817]] |- | [[Bild:DEU Sandbostel COA.svg|center|45px]] | [[Sandbossel]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Sürsen]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q502798|Q502798]] |- | [[Bild:Wappen Seedorf.jpg|center|45px]] | [[Seedörp (Neddersassen)|Seedörp]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Sürsen]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q502111|Q502111]] |- | [[Bild:DEU Selsingen COA.svg|center|45px]] | [[Gemeen Sürsen|Sürsen]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Sürsen]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q385231|Q385231]] |} == Samtgemeen Tarms == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | [[Bild:Wappen Breddorf.png|center|45px]] | [[Breddörp]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Tarms]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q514691|Q514691]] |- | [[Bild:DEU Buelstedt COA.svg|center|45px]] | [[Büls]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Tarms]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q514936|Q514936]] |- | [[Bild:DEU Hepstedt COA.svg|center|45px]] | [[Hepst]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Tarms]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q505540|Q505540]] |- | [[Bild:Wappen kirchtimke.gif|center|45px]] | [[Karktimk]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Tarms]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q506804|Q506804]] |- | [[Bild:Wappen tarmstedt.gif|center|45px]] | [[Tarms]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Tarms]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q504760|Q504760]] |- | [[Bild:Wappen vorwerk.gif|center|45px]] | [[Gemeen Vörwark|Vörwark]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Tarms]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q503271|Q503271]] |- | [[Bild:DEU Westertimke COA.svg|center|45px]] | [[Westertimk]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Tarms]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q506784|Q506784]] |- | [[Bild:Wappen wilstedt.gif|center|45px]] | [[Wilst]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Tarms]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q502849|Q502849]] |} == Samtgemeen Zeven == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | [[Bild:Wappen Elsdorf.jpg|center|45px]] | [[Gemeen Elsdörp|Elsdörp]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Zeven]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q502596|Q502596]] |- | [[Bild:DEU Heeslingen COA.svg|center|45px]] | [[Gemeen Heeßel|Heeßel]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Zeven]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q504725|Q504725]] |- | [[Bild:Wappen Gyhum.jpg|center|45px]] | [[Jeem]] | [[non-urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Zeven]]<br/>[[Landkreis Rodenborg (Wümm)|Landkreis Rodenborg]] | [[:d:Q505611|Q505611]] |- | [[Bild:DEU Zeven COA.svg|center|45px]] | [[Gemeen Zeven|Zeven]] | [[urban municipality in Germany]]<br/>[[Mitgliedsgemeinde]] | [[Samtgemeen Zeven]]<br/>[[Landkreis Bremervöör]]<br/>[[Kreis Zeven]] | [[:d:Q197045|Q197045]] |} == Sandbossel == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Olenborg (Landkreis Rodenborg)|Olenborg]] | [[Dörp]] | [[Sandbossel]] | [[:d:Q21870100|Q21870100]] |} == Vörwark == {| class='wikitable sortable' ! Bild von dat Wappen ! label ! is en ! liggt in de Verwaltenseenheit ! item |- | | [[Vorwerk]] | [[Gemeen]] | [[Gemeen Vörwark|Vörwark]] | [[:d:Q12568418|Q12568418]] |} {{Wikidata list end}} {{Navigatschoonsliest Wapen na Landkreis in Neddersassen}} [[Kategorie:Heraldik]] [[Kategorie:Landkreis Stood]] 6mpgaatgh5urh8aqc7yooponvnd924c 2 71706 1040360 1040234 2025-06-18T15:21:57Z ListeriaBot 25018 Wikidata list updated [V2] 1040360 wikitext text/x-wiki {{../Template WD List}} [[Image:WL in Niedersachsen.svg|thumb]] This list shows people born or died in in the [[Landkreis Harburg]] in [[Lower Saxony]]. {{Wikidata list |sparql=SELECT DISTINCT ?item WHERE { { ?item wdt:P19 ?sub0 . ?tree0 (wdt:P150)* ?sub0 . ?tree0 (wdt:P131)* wd:Q5907 . } UNION { ?item wdt:P20 ?sub1 . ?tree1 (wdt:P150)* ?sub1 . ?tree1 (wdt:P131)* wd:Q5907 . } } |section= |sort=p569 |columns=item,label,p31,p18,p569,p19,p570,p20,p227,p106 |thumb=80 |min_section=1 |links=red }} {| class='wikitable sortable' ! item ! label ! is en ! Bild ! Tied boren ! Geboortsoort ! Tied doodbleven ! Starvoort ! GND-Nummer ! Beroop |- | [[:d:Q1946887|Q1946887]] | [[bog body from the Rieper Moor, Germany]] | [[Moorliek]] | | 1st millennium | | | [[Königsmoor]] | | |- | [[:d:Q20752083|Q20752083]] | [[Mette Harden]] | [[Minsch]] | | 1570 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 17th century | | | |- | [[:d:Q94775820|Q94775820]] | [[Clara Burchard]] | [[Minsch]] | | 1614-08-18 | | 1673-01-18 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/129185817 129185817] | |- | [[:d:Q21545904|Q21545904]] | [[Wilhelm Mechov]] | [[Minsch]] | | 1618 | [[Ilsdörp]] | 1678-05-18 | [[Lümborg]] | [https://d-nb.info/gnd/123881048 123881048] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]]<br/>[[secondary school teacher]] |- | [[:d:Q60787|Q60787]] | [[Arp Schnitger]] | [[Minsch]] | [[Bild:Golzwarden.jpg|center|80px]] | 1648-07-02 | [[Braak]] | 1719-07-28 | [[Neefeld (Hamborg)|Neefeld]] | [https://d-nb.info/gnd/118609785 118609785] | [[Örgelboer]] |- | [[:d:Q94866005|Q94866005]] | [[Justus Henricus Leukefeld]] | [[Minsch]] | | 1660 | | 1693 | [[Gemeen Hullnst]] | [https://d-nb.info/gnd/116958383 116958383] | [[Pastoor]] |- | [[:d:Q15434871|Q15434871]] | [[Daniel Müller]] | [[Minsch]] | [[Bild:Daniel Müller (1661-1724).jpg|center|80px]] | 1661 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1724-01-12 | [[Lübeck]] | [https://d-nb.info/gnd/1017939721 1017939721] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1541120|Q1541120]] | [[Johann Friedrich Hodann]] | [[Minsch]] | | 1674-03-01 | [[Wedtlenstedt]] | 1745 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/102630852 102630852] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Amanuensis]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[head teacher]] |- | [[:d:Q1503975|Q1503975]] | [[Georg Klemens Finckh]] | [[Minsch]] | | 1687 | [[Neefeld (Hamborg)|Neefeld]] | 1756 | | [https://d-nb.info/gnd/123366577 123366577] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q29390286|Q29390286]] | [[Hinrich Balemann]] | [[Minsch]] | | 1692-09-29 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1761-11-07 | [[Eutin]] | [https://d-nb.info/gnd/1031460349 1031460349] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[superintendent]] |- | [[:d:Q94942224|Q94942224]] | [[Peter Christian de Finckh]] | [[Minsch]] | | 1719-04-06 | [[Neefeld (Hamborg)|Neefeld]] | 1787-06-25 | | [https://d-nb.info/gnd/137364024 137364024] | [[court counsel]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q28890028|Q28890028]] | [[Johann Christian Niemeyer]] | [[Minsch]] | | 1724-05-15 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1811-02-28 | [[Liethe]] | [https://d-nb.info/gnd/1035100592 1035100592] | |- | [[:d:Q29586083|Q29586083]] | [[Johann Friedrich Meyer (Verwaltungsbeamten)|Johann Friedrich Meyer]] | [[Minsch]] | | 1730-05-05 | | 1817 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1035092654 1035092654] | [[Beamten]] |- | [[:d:Q1586758|Q1586758]] | [[Heinrich Julius Tode]] | [[Minsch]] | | 1733-05-31 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1797-12-30 | [[Swerin]] | [https://d-nb.info/gnd/117404551 117404551] | [[Botaniker]]<br/>[[Architekt (Q42973)|Architekt]]<br/>[[Mykoloog]] |- | [[:d:Q20607890|Q20607890]] | [[Ludwig Heinrich Sarnighausen]] | [[Minsch]] | | 1747-02-23 | | 1830-01-25 | [[Mesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1035148021 1035148021] | [[Beamten]] |- | [[:d:Q1657715|Q1657715]] | [[Rudolf Christian Gribel]] | [[Minsch]] | | 1747-04-07 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1831 | [[Stettin]] | | [[Reederee (Q500251)|Reederee]] |- | [[:d:Q29586077|Q29586077]] | [[Friedrich Levin August von Arentsschildt]] | [[Minsch]] | | 1755-06-12 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1820-12-10 | [[Nuurten]] | | [[Offzeer]] |- | [[:d:Q25621826|Q25621826]] | [[Christian Friedrich Rudorff]] | [[Minsch]] | | 1765-04-01 | [[Gemeen Zeven|Zeven]] | 1824-07-21 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1035119978 1035119978] | [[Beamten]] |- | [[:d:Q5568931|Q5568931]] | [[Hans Heinrich Behrmann]] | [[Minsch]] | | 1769 | [[Gastää]] | 1836-10-23 | | [https://d-nb.info/gnd/124508189 124508189] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] |- | [[:d:Q55122991|Q55122991]] | [[Christian Wilhelm Flügge]] | [[Minsch]] | | 1772 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1828 | | [https://d-nb.info/gnd/116631538 116631538] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q27505630|Q27505630]] | [[Georg Haberkorn]] | [[Minsch]] | | 1772-11-09 | [[Grünberg]] | 1832-08-08 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/1196637679 1196637679] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20741558|Q20741558]] | [[Johann Wilhelm Adolf Hansemann]] | [[Minsch]] | | 1784-05-14 | [[Finkwarder]] | 1862-07-26 | [[Deefholt]] | | [[Entomoloog (Q3055126)|Entomoloog]] |- | [[:d:Q1405384|Q1405384]] | [[Ferdinand Heinrich Grautoff]] | [[Minsch]] | [[Bild:Ferdinand heinrich grautoff.jpg|center|80px]] | 1789-05-27 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1832-07-14 | [[Lübeck]] | [https://d-nb.info/gnd/100810411 100810411] | [[Bibliothekar]] |- | [[:d:Q75878|Q75878]] | [[David Hansemann]] | [[Minsch]] | [[Bild:DavidHansemann1848.jpg|center|80px]] | 1790-07-12 | [[Finkwarder]] | 1864-08-04 | [[Schlangenbad]] | [https://d-nb.info/gnd/11854568X 11854568X] | [[banker]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q58018|Q58018]] | [[Johann Peter Eckermann]] | [[Minsch]] | [[Bild:Johann Peter Eckermann.jpg|center|80px]] | 1792-09-21 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1854-12-03 | [[Weimar]] | [https://d-nb.info/gnd/118528777 118528777] | [[Dichter]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Bibliothekar]] |- | [[:d:Q18615928|Q18615928]] | [[Eduard Schütz]] | [[Minsch]] | | 1799-08-16 | [[Olland]] | 1868-05-02 | [[Bronswiek]] | [https://d-nb.info/gnd/117140848 117140848] | [[Schauspeler]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Theaterschauspeler]] |- | [[:d:Q21035267|Q21035267]] | [[Carl Jacobi]] | [[Minsch]] | | 1799-10-17 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1875-10-17 | [[Kassel]] | [https://d-nb.info/gnd/105532660X 105532660X] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q113753893|Q113753893]] | [[Carl Friedrich Benjamin Mannes]] | [[Minsch]] | | 1800-07-07 | [[Gemeen Mesborg]] | 1860-07-26 | | [https://d-nb.info/gnd/1213055237 1213055237] | [[Pastoor]] |- | [[:d:Q131780090|Q131780090]] | [[Georg Ripking]] | [[Minsch]] | | 1802-09-21 | [[Hittfeld]] | No/unknown value | No/unknown value | | [[Dokter (Medizin)|Dokter]] |- | [[:d:Q24068196|Q24068196]] | [[George Wilhelm Glimmann]] | [[Minsch]] | | 1802-12-09 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1876-05-20 | [[Hann. Münden]] | [https://d-nb.info/gnd/1034731432 1034731432] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Ornitholoog]] |- | [[:d:Q15819371|Q15819371]] | [[Hans Eidig]] | [[Minsch]] | | 1804-01-27 | [[Klecken]] | 1836 | [[New York]] | [https://d-nb.info/gnd/1034721070 1034721070] | |- | [[:d:Q20608491|Q20608491]] | [[Carl Georg Heinrich Wilhelm von Weyhe]] | [[Minsch]] | | 1804-10-02 | [[Bronswiek]] | 1886-08-29 | [[Bötersheim]] | | [[Beamten]] |- | [[:d:Q1776748|Q1776748]] | [[Ludwig Flügge]] | [[Minsch]] | | 1808-05-29 | [[Parrns]] | 1883-02-15 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/102461392 102461392] | [[Senior]] |- | [[:d:Q1714485|Q1714485]] | [[Justus Bostelmann]] | [[Minsch]] | | 1815-03-12 | [[Gemeen Töst|Töst]] | 1889-05-05 | [[Gemeen Töst|Töst]] | [https://d-nb.info/gnd/133249328 133249328] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Koopmann]]<br/>[[Buur]] |- | [[:d:Q1290503|Q1290503]] | [[Eduard Ziehen]] | [[Minsch]] | | 1819-10-29 | [[Gemeen Töst|Töst]] | 1884-10-19 | [[Frankfort an’n Main]] | [https://d-nb.info/gnd/116988207 116988207] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q55685381|Q55685381]] | [[Gustav Pfannmüller]] | [[Minsch]] | | 1820-05-18 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | 1893-12-05 | [[Darmstadt]] | [https://d-nb.info/gnd/1132255775 1132255775] | [[docent]] |- | [[:d:Q119519713|Q119519713]] | [[Johannes Backhaus]] | [[Minsch]] | | 1826-03-02 | [[Beborg]] | 1897-11-25 | [[Ossenbrügge]] | [https://d-nb.info/gnd/1014441986 1014441986] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q72243|Q72243]] | [[Wilhelm Moritz Keferstein]] | [[Minsch]] | | 1833-06-07 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1870-01-25 | [[Chöttingen]] | [https://d-nb.info/gnd/116091959 116091959] | [[Naturwetenschopper]]<br/>[[Zooloog (Q350979)|Zooloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Herpetoloog]] |- | [[:d:Q123676398|Q123676398]] | [[Heinrich Buschbaum]] | [[Minsch]] | | 1836 | [[Neeland (Hamborg)|Neeland]] | 1924 | | [https://d-nb.info/gnd/1020340681 1020340681] | [[Botaniker]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q20604705|Q20604705]] | [[Gustav Augspurg]] | [[Minsch]] | | 1837-07-19 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1906-11-09 | | | [[Afkaat|Avkaat]] |- | [[:d:Q84494997|Q84494997]] | [[Ludwig Winckel]] | [[Minsch]] | | 1838-09-12 | [[Gemeen Braackel|Braackel]] | 1904-07-07 | [[Gemeen Braackel|Braackel]] | | [[surveyor]] |- | [[:d:Q2173820|Q2173820]] | [[Rudolf Sievers (Q2173820)|Rudolf Sievers]] | [[Minsch]] | | 1841-02-14 | [[Hoopt]] | 1921-05-13 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/134122887 134122887] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Koopmann]] |- | [[:d:Q95312072|Q95312072]] | [[Unico Zernial]] | [[Minsch]] | | 1842-10-14 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/140298673 140298673] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q23060617|Q23060617]] | [[Theodor Hermann August Lubrecht]] | [[Minsch]] | | 1846-07-02 | [[Gemeen Hullnst]] | 1919-03-18 | | | |- | [[:d:Q25621934|Q25621934]] | [[Diederich Steil]] | [[Minsch]] | | 1847-01-04 | [[Gemeen Garlstörp|Garlstörp]] | 1917-05-27 | [[Kings County (Q18419)|Kings County]] | | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1694375|Q1694375]] | [[Heinrich Dräger]] | [[Minsch]] | | 1847-07-29 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1917-05-29 | [[Lübeck]] | [https://d-nb.info/gnd/118527134 118527134] | [[Ünnernehmer]]<br/>[[Inschenör]]<br/>[[Chemiker (Q593644)|Chemiker]] |- | [[:d:Q1289815|Q1289815]] | [[Eduard Schlöbcke]] | [[Minsch]] | | 1852-08-17 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1936-03-19 | | [https://d-nb.info/gnd/1035133091 1035133091] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q315488|Q315488]] | [[Leopold von Kalckreuth]] | [[Minsch]] | [[Bild:Jacob Hilsdorf - Leopold Graf von Kalckreuth.jpg|center|80px]] | 1855-05-15 | [[Düsseldörp]] | 1928-12-01 | [[Gemeen Seevdaal|Seevdaal]] | [https://d-nb.info/gnd/118714864 118714864] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[graphic artist]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q94775008|Q94775008]] | [[Anna Wagemann]] | [[Minsch]] | | 1855-11-26 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1938-08-25 | [[Bückeborg]] | [https://d-nb.info/gnd/126894477 126894477] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[nurse]] |- | [[:d:Q22582834|Q22582834]] | [[Heinrich Boether]] | [[Minsch]] | | 1856-05-27 | [[Abendörp]] | 1927-06-02 | [[Hannober]] | | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]] |- | [[:d:Q91614|Q91614]] | [[Albert Eichhorn]] | [[Minsch]] | | 1856-10-01 | [[Gemeen Garlstörp|Garlstörp]] | 1926-08-03 | [[Bronswiek]] | [https://d-nb.info/gnd/11641703X 11641703X] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Protestant theologian]] |- | [[:d:Q1635100|Q1635100]] | [[Hugo Haase]] | [[Minsch]] | | 1857-06-01 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1933-09-13 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/133551148 133551148] | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q28017783|Q28017783]] | [[Erdmann Hartig]] | [[Minsch]] | | 1857-09-10 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1925-09-15 | [[Starnberg]] | [https://d-nb.info/gnd/119323761 119323761] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q29961150|Q29961150]] | [[Maximilian Wachsmuth]] | [[Minsch]] | | 1859-07-14 | [[Lassrönn]] | 1912<br/>1938 | [[München]] | [https://d-nb.info/gnd/1077621825 1077621825] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q15428584|Q15428584]] | [[Agnes Stavenhagen]] | [[Minsch]] | [[Bild:Agnes Denis 1889 Eigner.jpg|center|80px]] | 1860-09-03 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1945-09-30 | | [https://d-nb.info/gnd/117223786 117223786] | [[Opernsinger (Q2865819)|Opernsinger]] |- | [[:d:Q21536863|Q21536863]] | [[Dorette MacCallum]] | [[Minsch]] | | 1863 | [[Elvstörp]] | 1952-07-04 | [[Rose Bay]] | | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q1611967|Q1611967]] | [[Hermann Leube]] | [[Minsch]] | [[Bild:Leube-hermann-1912-s501.jpg|center|80px]] | 1863-09-21 | [[Oolwarder]] | 1928-02-16 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/133813312 133813312] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Koopmann]]<br/>[[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q1447165|Q1447165]] | [[Franz Heinrich Witthoefft]] | [[Minsch]] | | 1863-11-19 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1941-07-06 | [[Lütjensee]] | [https://d-nb.info/gnd/130117358 130117358] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q106470678|Q106470678]] | [[Heinrich Löwenthal]] | [[Minsch]] | | 1865-09-27 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 1944-07-24 | [[Theresienstadt concentration camp]] | | |- | [[:d:Q2576933|Q2576933]] | [[Wilhelm Birrenkoven]] | [[Minsch]] | | 1865-10-04 | [[Köln]] | 1955-03-08 | [[Gemeen Hanstää|Hanstää]] | [https://d-nb.info/gnd/116192933 116192933] | [[Opernsinger (Q2865819)|Opernsinger]] |- | [[:d:Q13189015|Q13189015]] | [[Willem Poeck]] | [[Minsch]] | | 1866-12-29 | [[Gemeen Mesborg]] | 1933 | [[Blumenau]] | [https://d-nb.info/gnd/116248068 116248068] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q40794565|Q40794565]] | [[Heinrich Schulte Altenroxel]] | [[Minsch]] | [[Bild:Heinrich Schulte-Altenroxel.png|center|80px]] | 1867-12-04 | [[Mönster]] | 1947-02-17 | [[Gastää]] | [https://d-nb.info/gnd/1159096104 1159096104] | [[Buur]] |- | [[:d:Q13188258|Q13188258]] | [[Eduard Kück]] | [[Minsch]] | | 1867-12-26 | [[Gemeen Hullnst]] | 1937-07-02 | | [https://d-nb.info/gnd/11658145X 11658145X] | [[Schriever]]<br/>[[secondary school teacher]]<br/>[[Germanist]]<br/>[[editor]]<br/>[[Pädagoog]]<br/>[[Studienrat]] |- | [[:d:Q1359888|Q1359888]] | [[Ernst Reinstorf]] | [[Minsch]] | | 1868-09-19 | [[Gemeen Tesp]] | 1960-04-05 | [[Blanknees]] | [https://d-nb.info/gnd/101120486 101120486] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q104700795|Q104700795]] | [[Ernestine Hecht]] | [[Minsch]] | | 1869-03-18 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 1942-11-26 | [[Theresienstadt concentration camp]]<br/>[[Theresienstadt Ghetto]] | | |- | [[:d:Q2174039|Q2174039]] | [[Rudolf Walbaum]] | [[Minsch]] | | 1869-12-04 | [[Gemeen Äästörp|Äästörp]] | 1948-04-06 | [[Alzey]] | [https://d-nb.info/gnd/1297334175 1297334175] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q1359811|Q1359811]] | [[Ernst Preczang]] | [[Minsch]] | | 1870-01-16 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1949-07-22 | [[Sarnen]] | [https://d-nb.info/gnd/116281383 116281383] | [[Schriever]]<br/>[[Journalist]]<br/>[[printer]]<br/>[[book printer]] |- | [[:d:Q711522|Q711522]] | [[Arthur Siebelist]] | [[Minsch]] | [[Bild:Arthur Siebelist 1905.jpg|center|80px]] | 1870-07-21 | [[Loschwitz]] | 1945-01-04 | [[Hittfeld]] | [https://d-nb.info/gnd/117338648 117338648] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[draftsperson]] |- | [[:d:Q1446708|Q1446708]] | [[Franz Evers]] | [[Minsch]] | [[Bild:Erich Büttner - Bildnis Franz Evers, 1916.png|center|80px]] | 1871-07-10 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1947-09-14 | [[Niemberg]] | [https://d-nb.info/gnd/116611804 116611804] | [[Schriever]]<br/>[[Dichter]] |- | [[:d:Q95251362|Q95251362]] | [[Heinrich Walldorf]] | [[Minsch]] | | 1872-01-04 | [[Hamborg]] | 1954-04-07 | [[Hittfeld]] | [https://d-nb.info/gnd/1078972036 1078972036] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] |- | [[:d:Q1461086|Q1461086]] | [[Friedrich Meinecke]] | [[Minsch]] | | 1873-05-20 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1913-07-25 | [[Freiburg im Breisgau]] | [https://d-nb.info/gnd/1258327554 1258327554] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[Künstler]]<br/>[[modeler]] |- | [[:d:Q1504139|Q1504139]] | [[Georg Eppen]] | [[Minsch]] | | 1874-03-13 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1974-04-04 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1112343830 1112343830] | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q94754081|Q94754081]] | [[Carl Octavius Voget]] | [[Minsch]] | | 1874-06-09 | [[Gemeen Jesborg]] | 1936-09-09 | [[Stapelmoor]] | [https://d-nb.info/gnd/127860908 127860908] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q1695533|Q1695533]] | [[Johann Michael Bossard]] | [[Minsch]] | [[Bild:Johann Michael Bossard.jpg|center|80px]] | 1874-12-16 | [[Zug]] | 1950-03-27 | [[Gemeen Jesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/119391554 119391554] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[exlibrist]] |- | [[:d:Q94909468|Q94909468]] | [[Christel Kuball]] | [[Minsch]] | | 1876 | [[Hamborg]] | 1950 | [[Tötsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1077887787 1077887787] | [[glass artist]] |- | [[:d:Q106298|Q106298]] | [[Georg Küsel]] | [[Minsch]] | | 1877-12-17 | [[Czartkowo]] | 1952-04-26 | [[Gemeen Hanstää|Hanstää]] | [https://d-nb.info/gnd/116610883 116610883] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1118998|Q1118998]] | [[Wilhelm Burkamp]] | [[Minsch]] | | 1879-01-20 | [[Stöckt]] | 1939-08-26 | [[Rostock]] | [https://d-nb.info/gnd/101285930 101285930] | [[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q105919|Q105919]] | [[Rudolf Tischner]] | [[Minsch]] | | 1879-04-03 | [[Hohenmölsen]] | 1961-04-24 | [[Gastää]] | [https://d-nb.info/gnd/117400912 117400912] | [[Ogendokter]] |- | [[:d:Q18020903|Q18020903]] | [[Hinrich Springer]] | [[Minsch]] | | 1880 | [[Altno]] | 1949-01-25 | [[Gemeen Bendsdörp|Bendsdörp]] | [https://d-nb.info/gnd/102037148X 102037148X] | [[Utgever]] |- | [[:d:Q69087|Q69087]] | [[Gorch Fock]] | [[Minsch]] | [[Bild:GorchFock.jpg|center|80px]] | 1880-08-22 | [[Finkwarder]] | 1916-05-31 | [[Skagerrak]] | [https://d-nb.info/gnd/118691988 118691988] | [[Dichter]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[playwright]] |- | [[:d:Q14540832|Q14540832]] | [[Hans Ferdinand Schaub]] | [[Minsch]] | [[Bild:Schaub, Hans Ferdinand (1880-1965).jpg|center|80px]] | 1880-09-22 | [[Frankfort an’n Main]] | 1965-11-12 | [[Gemeen Hanstää|Hanstää]] | [https://d-nb.info/gnd/11711118X 11711118X] | [[Komponist]]<br/>[[Choorbaas]] |- | [[:d:Q97599|Q97599]] | [[Hinrich Wriede]] | [[Minsch]] | | 1882 | [[Finkwarder]] | 1958 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/117428477 117428477] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q2547115|Q2547115]] | [[Walther Dobbertin]] | [[Minsch]] | | 1882 | [[Berlin]] | 1961-01-12 | [[Gemeen Jesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/101362517X 101362517X] | [[Fotograaf]] |- | [[:d:Q1466271|Q1466271]] | [[Fritz Friedrichs]] | [[Minsch]] | [[Bild:FritzFriedrichs.jpg|center|80px]] | 1882-05-17 | [[Hamborg]] | 1928-07-28 | [[Hoopt]] | [https://d-nb.info/gnd/116808195 116808195] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q1555328|Q1555328]] | [[Louis Biester]] | [[Minsch]] | | 1882-08-03 | [[Wends]] | 1965-06-16 | [[Königsmoor]] | [https://d-nb.info/gnd/129918482 129918482] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q12310520|Q12310520]] | [[Ernst Petersen]] | [[Minsch]] | [[Bild:Ernst Petersen 12 juli 1931.jpg|center|80px]] | 1883-11-14 | [[Hittfeld]] | 1953-04-12 | [[Kolding]] | [https://d-nb.info/gnd/1255257776 1255257776] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q113499957|Q113499957]] | [[Henry Gundlach]] | [[Minsch]] | | 1884-06-23 | [[Tarkastad]] | 1964-12-02 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/1034734539 1034734539] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[decorative painter]] |- | [[:d:Q105030|Q105030]] | [[Jakob Kinau]] | [[Minsch]] | | 1884-08-28 | [[Finkwarder]]<br/>[[Hamborg]] | 1965-12-14 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/116171928 116171928] | [[customs officer]]<br/>[[Sakenbökerschriever]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Dichter]]<br/>[[sailor]]<br/>[[Utgever]] |- | [[:d:Q95268519|Q95268519]] | [[Heinrich Harms]] | [[Minsch]] | | 1885 | [[Neefeld (Hamborg)|Neefeld]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1066229171 1066229171] | [[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]] |- | [[:d:Q60208|Q60208]] | [[Karl Korsch]] | [[Minsch]] | [[Bild:Korsch-karl.jpg|center|80px]] | 1886-08-15 | [[Gemeen Töst|Töst]] | 1961-10-21 | [[Belmont (Q816096)|Belmont]] | [https://d-nb.info/gnd/118565567 118565567] | [[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Essayist]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q94975553|Q94975553]] | [[Shmuel Perlman]] | [[Minsch]] | | 1886-12-31 | | 1939-03-11 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | [[Boünnernehmer]] |- | [[:d:Q106564|Q106564]] | [[Rudolf Kinau]] | [[Minsch]] | [[Bild:Rudolf Kinau 001.jpg|center|80px]] | 1887-03-23 | [[Finkwarder]] | 1975-11-19 | [[Finkwarder]] | [https://d-nb.info/gnd/116171898 116171898] | [[Schriever]]<br/>[[Dichter]] |- | [[:d:Q94842362|Q94842362]] | [[Gerhard Dittrich]] | [[Minsch]] | | 1887-05-19 | [[Mesborg]] | 1973-10-21 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1115831429 1115831429] | [[Pastoor]] |- | [[:d:Q2571817|Q2571817]] | [[Wilhelm Bahlburg]] | [[Minsch]] | | 1888-10-27 | [[Gemeen Jesborg]] | 1958-02-17 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1034669524 1034669524] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q18957786|Q18957786]] | [[Peter Meyer]] | [[Minsch]] | | 1888-11-26 | [[Oolwarder]] | 1967-06-28 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/117712698 117712698] | [[Pädagoog]]<br/>[[secondary school teacher]]<br/>[[head teacher]] |- | [[:d:Q1596626|Q1596626]] | [[Heinrich Backhaus]] | [[Minsch]] | | 1888-12-03 | [[Gemeen Seevdaal|Seevdaal]] | 1943-06-05 | [[Gießen]] | [https://d-nb.info/gnd/1299317723 1299317723] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q18629702|Q18629702]] | [[Paul Beyer]] | [[Minsch]] | | 1889-03-24 | [[Gemeen Jesborg]] | 1969-08-20 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/118662848 118662848] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]]<br/>[[Notar]] |- | [[:d:Q1332445|Q1332445]] | [[Ernestine von Trott zu Solz]] | [[Minsch]] | | 1889-04-04 | [[Heilbronn]] | 1982-04-24 | [[Asendörp (Q672644)|Asendörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1068241187 1068241187] | [[deaconess]]<br/>[[educator]] |- | [[:d:Q75623|Q75623]] | [[Ernst von Leyser]] | [[Minsch]] | [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-1984-019-33, Ernst v. Leyser.jpg|center|80px]] | 1889-11-18 | [[Steglitz]] | 1962-09-23 | [[Gastää]] | | [[Militärperson]] |- | [[:d:Q1360713|Q1360713]] | [[Ernst Zahnow]] | [[Minsch]] | | 1890-01-28 | [[Stettin]] | 1982-10-26 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1133313760 1133313760] | [[Schriever]]<br/>[[secondary school teacher]] |- | [[:d:Q363401|Q363401]] | [[Adolf Meyer (Politiker)|Adolf Meyer]] | [[Minsch]] | | 1890-02-27 | [[Hittfeld]] | 1980-02-07 | [[Gemeen Seevdaal|Seevdaal]] | [https://d-nb.info/gnd/1035103133 1035103133] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Buur]] |- | [[:d:Q94862069|Q94862069]] | [[Wilhelm Carl-Mardorf]] | [[Minsch]] | | 1890-04-24 | | 1970-01-14 | [[Gemeen Hullnst]] | [https://d-nb.info/gnd/116452722 116452722] | [[Fotograaf]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q15435172|Q15435172]] | [[Heinrich Sauer]] | [[Minsch]] | | 1891 | [[Mengerkissen]] | 1952-10-10 | [[Lümbörger Heid]] | [https://d-nb.info/gnd/1048259900 1048259900] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[secondary school teacher]] |- | [[:d:Q94870298|Q94870298]] | [[Heinrich Vedder]] | [[Minsch]] | | 1891-09-18 | [[Düörpm]] | 1944-10-26 | [[Gemeen Heidenau|Heidenau]] | [https://d-nb.info/gnd/1030298394 1030298394] | [[Pädagoog]]<br/>[[Studienrat]]<br/>[[general manager]] |- | [[:d:Q108406538|Q108406538]] | [[Franz Laumen]] | [[Minsch]] | | 1892-02-18 | [[Waldenrath]] | 1984-05-07 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/189484527 189484527] | [[Börgermeester]]<br/>[[Landraad (Q514725)|Landraad]] |- | [[:d:Q5388100|Q5388100]] | [[Erich Rüdiger von Wedel]] | [[Minsch]] | | 1892-03-09 | [[Chomętowo]] | 1954-07-02 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | [[Flegerass]] |- | [[:d:Q2476580|Q2476580]] | [[Ulrich Sander]] | [[Minsch]] | | 1892-03-29 | [[Anklam]] | 1972-03-16 | [[Landkreis Horborg]] | [https://d-nb.info/gnd/116781041 116781041] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q15450818|Q15450818]] | [[Ernst Bargheer]] | [[Minsch]] | | 1892-05-19 | [[Finkwarder]] | 1974-02-14 | | [https://d-nb.info/gnd/117767050 117767050] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1289994|Q1289994]] | [[Hermann Bahlburg]] | [[Minsch]] | | 1892-07-21 | [[Gemeen Jesborg]] | 1962-02-19 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/135909708 135909708] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q94910023|Q94910023]] | [[Karl Hermann Meyer]] | [[Minsch]] | | 1892-10-27 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 1956-11-21 | | [https://d-nb.info/gnd/129256447 129256447] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q19637863|Q19637863]] | [[Hermann Fürchtegott Reemtsma]] | [[Minsch]] | [[Bild:Körtzinger Barlach Reemtsma.jpg|center|80px]] | 1892-10-29 | [[Oosterholt-Scharmbeek]] | 1961-06-18 | [[Lümbörger Heid]] | [https://d-nb.info/gnd/116389982 116389982] | [[Ünnernehmer]]<br/>[[fabricator]]<br/>[[Mäzen]]<br/>[[art collector]] |- | [[:d:Q102713|Q102713]] | [[Kurt Waeger]] | [[Minsch]] | | 1893-02-06 | [[Schöneberg]] | 1952-06-18 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | [[Offzeer]] |- | [[:d:Q123700197|Q123700197]] | [[Selma Weinberg]] | [[Minsch]] | | 1893-07-29 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | |- | [[:d:Q88207365|Q88207365]] | [[Henry Schlote]] | [[Minsch]] | | 1893-09-02 | [[Hamborg]] | 1979-09-06 | [[Gemeen Jesborg]] | | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q105753|Q105753]] | [[Gustav Fock]] | [[Minsch]] | | 1893-11-18 | [[Neefeld (Hamborg)|Neefeld]] | 1974-03-12 | [[Blanknees]] | [https://d-nb.info/gnd/129538078 129538078] | [[musicologist]]<br/>[[music historian]]<br/>[[conductor]] |- | [[:d:Q1370498|Q1370498]] | [[Peter Georg Cohrs]] | [[Minsch]] | | 1894-02-09 | [[Klecken]] | 1952-06-23 | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20172161|Q20172161]] | [[Oskar Gundermann]] | [[Minsch]] | | 1894-07-06 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1968-09-03 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034732692 1034732692] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]] |- | [[:d:Q4684180|Q4684180]] | [[Adolf Weitkunat]] | [[Minsch]] | | 1895-02-07 | [[Napiwoda]] | 1988-06-28 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | [[Offzeer]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q2572809|Q2572809]] | [[Wilhelm Giese]] | [[Minsch]] | | 1895-02-20 | [[Metz]] | 1990-04-27 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/118694758 118694758] | [[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]]<br/>[[romanist]]<br/>[[hispanist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1519854|Q1519854]] | [[Willy Winterstein]] | [[Minsch]] | | 1895-02-22 | [[Litoměřice]] | 1965-07-04 | [[Gemeen Handörp|Handörp]] | [https://d-nb.info/gnd/131857274 131857274] | [[Kameramann]] |- | [[:d:Q1233581|Q1233581]] | [[Willi Finger-Hain]] | [[Minsch]] | | 1895-03-09 | [[Brombarg]] | 1970-11-10 | [[Gemeen Hanstää|Hanstää]] | [https://d-nb.info/gnd/133495310 133495310] | [[Literaturwetenschopper]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q1698545|Q1698545]] | [[Johannes Vogel]] | [[Minsch]] | | 1895-06-29 | [[Spremberg]] | 1962-03-02 | [[Maschen]] | [https://d-nb.info/gnd/1102949957 1102949957] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q94917949|Q94917949]] | [[Henry Bernstein]] | [[Minsch]] | | 1896-01-21 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1944<br/>1945-02-28 | [[Oświęcim]] | [https://d-nb.info/gnd/1065057113 1065057113] | [[Koopmann]] |- | [[:d:Q2157112|Q2157112]] | [[Robert Flügger]] | [[Minsch]] | | 1896-04-30 | [[Willemshaven]] | 1959-02-14 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1034726382 1034726382] | [[miner]]<br/>[[local politician]]<br/>[[Schauspeler]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q2040998|Q2040998]] | [[Otto Wilhelm Schneider]] | [[Minsch]] | | 1896-08-07 | [[Gemeen Braackel|Braackel]] | 1975-03-07 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1035134063 1035134063] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q7966553|Q7966553]] | [[Walter von Hippel]] | [[Minsch]] | | 1897-05-27 | [[Zagwiździe]] | 1972-11-29 | [[Gemeen Bendsdörp|Bendsdörp]] | | [[Offzeer]]<br/>[[Feldherr]] |- | [[:d:Q130545040|Q130545040]] | [[Wilhelm von der Reith]] | [[Minsch]] | | 1897-07-03 | [[Oolwarder]] | 1967-02-28 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/101905543X 101905543X] | [[construction worker]]<br/>[[civilian employee of the military]] |- | [[:d:Q116904949|Q116904949]] | [[Georg Gustav Köhler]] | [[Minsch]] | | 1897-08-24 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1984-07-30 | [[Ottobrunn]] | | [[Koopmann]] |- | [[:d:Q62976333|Q62976333]] | [[Martin Irwahn]] | [[Minsch]] | | 1898-02-18 | [[Hamborg]] | 1981-07-11 | [[Eddels]] | [https://d-nb.info/gnd/117204633 117204633] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] |- | [[:d:Q19501869|Q19501869]] | [[Adolf Meyn]] | [[Minsch]] | | 1898-09-04 | [[Gemeen Draag]] | 1962-05-07 | [[Warthausen]] | [https://d-nb.info/gnd/1241378134 1241378134] | [[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q23010140|Q23010140]] | [[Wilhelm Marquardt]] | [[Minsch]] | | 1899 | [[Wümm (Dörp)|Wümm]] | 1994 | [[Imbeek]] | [https://d-nb.info/gnd/122870999 122870999] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1283703|Q1283703]] | [[Hans Harmsen]] | [[Minsch]] | | 1899-05-05 | [[Charlottenburg]] | 1989-07-05 | [[Gemeen Bendsdörp|Bendsdörp]] | [https://d-nb.info/gnd/11854604X 11854604X] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1608304|Q1608304]] | [[Herbert Fust]] | [[Minsch]] | | 1899-06-01 | [[Glewitz]] | 1974-11-11 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/130430609 130430609] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q96134|Q96134]] | [[Paul Pleiger]] | [[Minsch]] | [[Bild:Paul Pleiger - DPLA - bbf2f051e7daa2b8bdcd24012fab3302.jpg|center|80px]] | 1899-09-28<br/>1899-09-29 | [[Buchholz-Kämpen]]<br/>[[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 1985-07-22<br/>1985-07-25 | [[Buchholz-Kämpen]]<br/>[[Hattingen]] | [https://d-nb.info/gnd/124996671 124996671] | [[Ünnernehmer]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20980224|Q20980224]] | [[Walther Niekerken]] | [[Minsch]] | | 1900-02-16 | [[Gemeen Rosengoorn|Rosengoorn]] | 1974-11-09 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/117001228 117001228] | [[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q2086800|Q2086800]] | [[Philipp Helbach]] | [[Minsch]] | | 1900-09-28 | [[Wilsdörp]] | 1982-03-22 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1034909886 1034909886] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1462281|Q1462281]] | [[Friedrich Soetebier]] | [[Minsch]] | | 1901-01-19 | [[Hamborg]] | 1973-03-20 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1035154781 1035154781] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q125522923|Q125522923]] | [[Robert Schneller]] | [[Minsch]] | | 1901-03-25 | [[Hamborg]] | 1980-01-28 | [[Finkwarder]] | | [[Künstler]] |- | [[:d:Q1287966|Q1287966]] | [[Eduard Bargheer]] | [[Minsch]] | | 1901-12-25 | [[Finkwarder]] | 1979-07-01 | [[Blanknees]] | [https://d-nb.info/gnd/118506595 118506595] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[interpreter]]<br/>[[printer]]<br/>[[graphic artist]] |- | [[:d:Q20608414|Q20608414]] | [[Louise Viereck]] | [[Minsch]] | | 1902 | [[Winsen (Luh)|Winsen]] | 1998 | | | [[Schriever]] |- | [[:d:Q62618|Q62618]] | [[Anny Ondra]] | [[Minsch]] | [[Bild:Anny Ondra 1926.jpg|center|80px]] | 1902-05-15 | [[Tarnów]] | 1987-02-28 | [[Gemeen Hullnst]] | [https://d-nb.info/gnd/117456209 117456209] | [[Filmproduzent]]<br/>[[Filmschauspeler]]<br/>[[Schauspeler]] |- | [[:d:Q65099|Q65099]] | [[Ernst von Salomon]] | [[Minsch]] | | 1902-09-25 | [[Kiel]] | 1972-08-09 | [[Stöckt]] | [https://d-nb.info/gnd/118605151 118605151] | [[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q94921087|Q94921087]] | [[Richard Fehlandt]] | [[Minsch]] | | 1903 | [[Alt Krenzlin]] | 1992 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1037419189 1037419189] | [[dialect writer]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q1343086|Q1343086]] | [[Georg Sluyterman von Langeweyde]] | [[Minsch]] | | 1903 | [[Essen]] | 1978 | [[Gemeen Bendsdörp|Bendsdörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1076042821 1076042821] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q30100637|Q30100637]] | [[August Brandes]] | [[Minsch]] | | 1903-05-01 | [[Gemeen Äästörp|Äästörp]]<br/>[[Egestorf]] | 1989-10-10 | [[Bronswiek]] | | [[Radrennfohrer]] |- | [[:d:Q20980275|Q20980275]] | [[Jutta Bossard-Krull]] | [[Minsch]] | [[Bild:Jutta Bossard-Krull mit einer Büste von Walter Ahrens, Blankenese © Kunststätte Bossard.jpg|center|80px]] | 1903-07-06 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1996-10-13 | [[Lüll]] | [https://d-nb.info/gnd/129508225 129508225] | [[ceramicist]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] |- | [[:d:Q2021328|Q2021328]] | [[Oluf Christensen]] | [[Minsch]] | | 1904-05-13 | [[Horborg]] | 1957-04-30 | [[Trill]] | [https://d-nb.info/gnd/127362081X 127362081X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1874153|Q1874153]] | [[Ludwig Alsdorf]] | [[Minsch]] | | 1904-08-08 | [[Laufersweiler]] | 1978-03-25 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/118976427 118976427] | [[Indoloog]] |- | [[:d:Q1566339|Q1566339]] | [[Hans Arnold (Politiker)|Hans Arnold]] | [[Minsch]] | | 1904-09-07 | [[Lübeck]] | 1981-02-22 | [[Gemeen Mesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1034698621 1034698621] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q16650168|Q16650168]] | [[Karl-Hermann Rabe]] | [[Minsch]] | | 1905-06-11 | [[Mühlhausen]] | 1989-09-06 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | [[Koopmann]] |- | [[:d:Q77102|Q77102]] | [[Max Schmeling]] | [[Minsch]] | [[Bild:Max-schmeling.jpg|center|80px]] | 1905-09-28 | [[Klein Luckow]] | 2005-02-02 | [[Gemeen Winzendörp]] | [https://d-nb.info/gnd/118608525 118608525] | [[Boxer]]<br/>[[Schauspeler]] |- | [[:d:Q817998|Q817998]] | [[Benno Strandt]] | [[Minsch]] | | 1907 | [[Finkwarder]] | 1995 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1022191454 1022191454] | [[Komponist]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q94742228|Q94742228]] | [[Gisela Schuller]] | [[Minsch]] | | 1907-05-15 | [[Gießen]] | 1987-12-05 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1128410052 1128410052] | |- | [[:d:Q17278459|Q17278459]] | [[Hans-Ludolf Flügge]] | [[Minsch]] | | 1907-06-09 | [[Maschen]] | 1980-02-07 | [[Ebersen]] | [https://d-nb.info/gnd/116631562 116631562] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1583427|Q1583427]] | [[Hans Heppe]] | [[Minsch]] | | 1907-08-09 | [[Wschowa]] | 1982-04-02 | [[Gemeen Kakenstörp|Kakenstörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1027041167 1027041167] | [[Beamten]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q1715249|Q1715249]] | [[Otto Wilkens]] | [[Minsch]] | | 1907-10-22 | [[Gemeen Stell]] | 1999-05-25 | [[Lümborg]] | [https://d-nb.info/gnd/130537365 130537365] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q94911101|Q94911101]] | [[Walter Dammann]] | [[Minsch]] | | 1907-11-02 | [[Hamborg]] | 1979-04-10 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/1034714953 1034714953] | [[Meteoroloog]]<br/>[[professor]] |- | [[:d:Q2543854|Q2543854]] | [[Walter Büttner]] | [[Minsch]] | | 1907-11-16 | [[Wasserleben]] | 1990-11-25 | [[Maschen]] | [https://d-nb.info/gnd/119137585 119137585] | [[puppeteer]] |- | [[:d:Q29645223|Q29645223]] | [[Richard Nitsch]] | [[Minsch]] | | 1908-11-01 | [[Gemeen Töst|Töst]] | 1990 | | [https://d-nb.info/gnd/119506882 119506882] | [[Militärperson]] |- | [[:d:Q540269|Q540269]] | [[Hans Scheele]] | [[Minsch]] | | 1908-12-18 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1941-07-23 | [[Bujničy]] | | [[Lichtathlet]]<br/>[[sprinter]] |- | [[:d:Q1257923|Q1257923]] | [[Rudolf Fenner]] | [[Minsch]] | | 1910-02-08 | [[Berlin]] | 1982-11-16 | [[Gemeen Hullnst]] | [https://d-nb.info/gnd/136520642 136520642] | [[Spreker]]<br/>[[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q113789469|Q113789469]] | [[Gerhard Denckmann]] | [[Minsch]] | | 1910-02-10 | [[Hannober]] | 1985 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/172040442 172040442] | [[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]] |- | [[:d:Q41798539|Q41798539]] | [[Richard Müller-Lampertz]] | [[Minsch]] | | 1910-03-29 | [[Berlin]] | 1982-09-23 | [[Luhmöhlen]] | [https://d-nb.info/gnd/13446866X 13446866X] | [[conductor]] |- | [[:d:Q71646|Q71646]] | [[Inge Meysel]] | [[Minsch]] | [[Bild:Inge Meysel (1964).jpg|center|80px]] | 1910-05-30 | [[Neukölln]] | 2004-07-10 | [[Bullenhuus]] | [https://d-nb.info/gnd/119013029 119013029] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q94774202|Q94774202]] | [[Ruth Lauterbach-Baehnisch]] | [[Minsch]] | | 1910-10-18 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 1997-09-12 | [[Düsseldörp]] | [https://d-nb.info/gnd/121174050 121174050] | [[Fotograaf]] |- | [[:d:Q18221749|Q18221749]] | [[Bruno Dubber]] | [[Minsch]] | | 1910-11-11 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1944-05-06 | [[Bremen]] | [https://d-nb.info/gnd/118968092 118968092] | [[functionary]] |- | [[:d:Q122054|Q122054]] | [[Rolf Meyer]] | [[Minsch]] | | 1910-11-12 | [[Bad Suderode]] | 1963-02-03 | [[West Germany]]<br/>[[Glüsen (Gemeen Töst)|Glüsen]] | [https://d-nb.info/gnd/140284583 140284583] | [[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Filmproduzent]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]] |- | [[:d:Q38483937|Q38483937]] | [[Hermann Meyer]] | [[Minsch]] | | 1911 | | 1999-03-23 | [[Gemeen Seevdaal|Seevdaal]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1824282|Q1824282]] | [[Liesel Albrecht-Fastenrath]] | [[Minsch]] | | 1911-01-20 | [[Nothoorn]] | 1996-06-02 | [[Gemeen Bendsdörp|Bendsdörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1061068048 1061068048] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q215377|Q215377]] | [[Helmut Cämmerer]] | [[Minsch]] | | 1911-05-05 | [[Hamborg]] | 1997-10-04 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | [[canoeist]] |- | [[:d:Q76623273|Q76623273]] | [[Erich Holm]] | [[Minsch]] | | 1912 | [[Hamborg]] | 1981-03-08 | [[Gemeen Vosshusen|Vosshusen]] | | |- | [[:d:Q20607421|Q20607421]] | [[Willem Mohr]] | [[Minsch]] | | 1912 | [[Francop]] | 2000-12-02 | | [https://d-nb.info/gnd/1047982692 1047982692] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1383447|Q1383447]] | [[Fritz Lehmann]] | [[Minsch]] | | 1912-01-12 | [[Großröhrsdorf]] | 2006-12-26 | [[Ramßel]] | [https://d-nb.info/gnd/1157093558 1157093558] | [[Kameramann]] |- | [[:d:Q2040579|Q2040579]] | [[Otto Schäfer (CDU)|Otto Schäfer]] | [[Minsch]] | | 1912-03-26 | [[Berlin]] | 1973-02-14 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1690387|Q1690387]] | [[Joachim Rake]] | [[Minsch]] | | 1912-04-12 | [[Marborg]] | 2000-02-18 | [[Gemeen Hullnst]] | [https://d-nb.info/gnd/130073601 130073601] | [[Schauspeler]]<br/>[[TV-Schauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q110498643|Q110498643]] | [[Hans Rinck]] | [[Minsch]] | | 1912-06-02 | [[Finkwarder]] | | | | [[Marineoffizier]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]] |- | [[:d:Q28056324|Q28056324]] | [[Udo Langhoff]] | [[Minsch]] | | 1912-07-11 | [[Hamborg]] | 1994-09-13 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1062372387 1062372387] | [[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Theaterschauspeler]]<br/>[[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]]<br/>[[television director]] |- | [[:d:Q10293341|Q10293341]] | [[Günter Eppen]] | [[Minsch]] | | 1912-08-27 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1943-01-31 | [[Atlantik]] | | [[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]]<br/>[[Marineoffizier]] |- | [[:d:Q126870958|Q126870958]] | [[Gerhard Jacobi]] | [[Minsch]] | | 1913-08-25 | | 1980-06-10 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | [[Offzeer]] |- | [[:d:Q114289658|Q114289658]] | [[Hans-Günther Isenberg]] | [[Minsch]] | | 1913-11-09 | [[Landkreis Horborg]] | | | | |- | [[:d:Q20605900|Q20605900]] | [[Bernhard Fricke]] | [[Minsch]] | | 1914 | [[Gemeen Töst|Töst]] | 1997 | | [https://d-nb.info/gnd/1034727362 1034727362] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q55676378|Q55676378]] | [[Günter Harringer]] | [[Minsch]] | | 1914-08-31 | [[Rostock]] | 1976-11-20 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/126370184 126370184] | [[Pädagoog]] |- | [[:d:Q5700072|Q5700072]] | [[Heinrich Eppen]] | [[Minsch]] | | 1915-03-29 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1942-06-04 | [[Tobruk]] | | [[Soldaat]] |- | [[:d:Q6310077|Q6310077]] | [[Julius Serck]] | [[Minsch]] | | 1917-04-01 | [[Abendörp]] | 1999-02-24 | [[Fehmarn]] | | [[Soldaat]] |- | [[:d:Q2476310|Q2476310]] | [[Ulrich Matschoss]] | [[Minsch]] | | 1917-05-16 | [[Eickel]] | 2013-07-01 | [[Lümbörger Heid]] | [https://d-nb.info/gnd/106222972X 106222972X] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]]<br/>[[TV-Schauspeler]] |- | [[:d:Q1601215|Q1601215]] | [[Heinz Zscherpe]] | [[Minsch]] | | 1917-05-27 | [[Dresden]] | 1959-09-17 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/1035172488 1035172488] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[trade unionist]] |- | [[:d:Q1352979|Q1352979]] | [[Erich Pohl (Politiker)|Erich Pohl]] | [[Minsch]] | | 1917-05-31 | [[Wien (Stadt)|Wien]] | 2002-01-21 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1035111810 1035111810] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q16930308|Q16930308]] | [[Wolfgang Reisener]] | [[Minsch]] | | 1918-10-13 | [[Trill]] | 1989-10-15 | | | [[Marineoffizier]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]] |- | [[:d:Q20607229|Q20607229]] | [[Armin Mandel]] | [[Minsch]] | | 1919 | [[Asendörp (Q672644)|Asendörp]] | 1996-09-09 | [[Wunstorf]] | | [[Schriever]] |- | [[:d:Q28784143|Q28784143]] | [[Karl Hans Albrecht]] | [[Minsch]] | | 1919-11-19 | [[Trier]] | 1965-05-27 | [[Gemeen Äästörp|Äästörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1012763781 1012763781] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q5342372|Q5342372]] | [[Edward Colquhoun Charlton]] | [[Minsch]] | | 1920-06-15 | [[Rowlands Gill]] | 1945-04-21 | [[Gemeen Wist|Wist]] | | [[Militärperson]] |- | [[:d:Q10285967|Q10285967]] | [[Friedrich Altmeier]] | [[Minsch]] | | 1920-07-16 | [[Mettlach]] | 2007 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | [[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]]<br/>[[Marineoffizier]] |- | [[:d:Q1602329|Q1602329]] | [[Helga Zülch]] | [[Minsch]] | | 1920-11-11 | [[Bockum-Hövel]] | 1949-02-01 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1050529820 1050529820] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q127786687|Q127786687]] | [[Josef Škop]] | [[Minsch]] | | 1921-03-30 | | 1957-11-11 | [[Elv]] | | |- | [[:d:Q5504924|Q5504924]] | [[Fritz Henke]] | [[Minsch]] | | 1921-06-21 | [[Olendörp (Landkreis Stood)|Olendörp]] | 1999-11-15 | [[Gemeen Mesborg]] | | |- | [[:d:Q1898280|Q1898280]] | [[Marina Ried]] | [[Minsch]] | | 1921-07-09 | [[Moskau]] | 1989-03-26 | [[Gemeen Jesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1061523489 1061523489] | [[Filmschauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]] |- | [[:d:Q1712030|Q1712030]] | [[Julian Milejski]] | [[Minsch]] | | 1921-10-10 | [[Polen]] | 1942-05-04 | [[Gemeen Stell]] | | |- | [[:d:Q1220298|Q1220298]] | [[Diedrich Hinrichs]] | [[Minsch]] | | 1921-12-11 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 2007-07-20 | | [https://d-nb.info/gnd/1034903888 1034903888] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1602177|Q1602177]] | [[Helga Sophia Goetze]] | [[Minsch]] | [[Bild:Helga Goetze.jpg|center|80px]] | 1922-03-12 | [[Meideborg]] | 2008-01-29 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/131922254 131922254] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q20604982|Q20604982]] | [[Walter Bostelmann]] | [[Minsch]] | | 1922-10-19 | [[Wist (Landkreis Horborg)|Wist]] | 2008-03-16 | | [https://d-nb.info/gnd/12033593X 12033593X] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1596307|Q1596307]] | [[Heino Cohrs]] | [[Minsch]] | | 1923-06-20 | [[Lümbörger Heid]] | 2010-10-10 | [[Aken]] | [https://d-nb.info/gnd/1062231414 1062231414] | [[Schauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]] |- | [[:d:Q114408692|Q114408692]] | [[Joachim Schult]] | [[Minsch]] | | 1924 | | 2011-11-08 | [[Gemeen Tesp]] | [https://d-nb.info/gnd/1269479466 1269479466] | |- | [[:d:Q64923|Q64923]] | [[Klaus Junge]] | [[Minsch]] | | 1924-01-01 | [[Concepción (Chile)|Concepción]] | 1945-04-17 | [[Gemeen Will|Will]] | [https://d-nb.info/gnd/106940456X 106940456X] | [[Schachspeler]] |- | [[:d:Q2038871|Q2038871]] | [[Otto Gellersen]] | [[Minsch]] | | 1925-01-29 | [[Gemeen Gö’nstörp|Gö’nstörp]] | 2012-07-03 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/1034736035 1034736035] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q55830168|Q55830168]] | [[Helga Rammow]] | [[Minsch]] | | 1925-03-16 | [[Finkwarder]] | | | [https://d-nb.info/gnd/11908032X 11908032X] | [[Ethnoloog]] |- | [[:d:Q108698186|Q108698186]] | [[Gustav Schröder]] | [[Minsch]] | | 1925-11-05 | [[Kotzenau]] | 1960-06-13 | [[Elv]]<br/>[[Boizenburg/Elbe]] | | |- | [[:d:Q56342923|Q56342923]] | [[Ruth Zuther]] | [[Minsch]] | | 1926-05-29 | [[Łódź]] | 2015-07-25 | [[Gemeen Töst|Töst]] | [https://d-nb.info/gnd/1035169916 1035169916] | |- | [[:d:Q130006942|Q130006942]] | [[Hildegard Wegner]] | [[Minsch]] | [[Bild:Hildegard Wegner - Ausstellungseröffnung im KUBUS am 01.08.2004 02.jpg|center|80px]] | 1927-04-15 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 2014 | | [https://d-nb.info/gnd/119346354 119346354] | [[Fotograaf]] |- | [[:d:Q324887|Q324887]] | [[Ludwig Wilding]] | [[Minsch]] | [[Bild:Werk von Ludwig Wilding mit spiegelnden Betrachter.jpg|center|80px]] | 1927-07-15<br/>1927-03-19<br/>1927-05-19 | [[Grünstadt]] | 2010-01-04 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/11863285X 11863285X] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[Fotograaf]]<br/>[[visual artist]]<br/>[[visual poet]] |- | [[:d:Q113721450|Q113721450]] | [[Juan Emilio Sánchez Guiraldez]] | [[Minsch]] | | 1928 | [[Tupiza]] | 1986 | [[Gemeen Jesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1147214417 1147214417] | [[Diplomat]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q2075403|Q2075403]] | [[Peter Hagenah]] | [[Minsch]] | [[Bild:PeterHagenah.jpg|center|80px]] | 1928-03-01 | [[Oolwarder]] | 2015-06-17 | | | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q124463|Q124463]] | [[Willem Fricke]] | [[Minsch]] | | 1928-08-10 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 2009-07-24 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/134899288 134899288] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]]<br/>[[Spreker]] |- | [[:d:Q7531206|Q7531206]] | [[Sister Vajira]] | [[Minsch]] | | 1928-10-14 | [[Hamborg]] | 1991-12-07 | [[Maschen]] | | [[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]] |- | [[:d:Q1554971|Q1554971]] | [[Gunther Malzacher]] | [[Minsch]] | | 1929-03-05 | [[Berlin]] | 1995-05-24 | [[Gemeen Jesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1053293216 1053293216] | [[Schauspeler]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q15451405|Q15451405]] | [[Rolf Lüer]] | [[Minsch]] | | 1929-05-18 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | 2013-03-04 | [[Gemeen Äästörp|Äästörp]] | [https://d-nb.info/gnd/120563797 120563797] | [[Bankkoopmann]]<br/>[[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[local historian]] |- | [[:d:Q20745840|Q20745840]] | [[Werner Peters]] | [[Minsch]] | | 1929-06-24 | [[Glüsen (Gemeen Töst)|Glüsen]] | 2003-08-06 | [[Erkrath]] | [https://d-nb.info/gnd/133880060 133880060] | [[Zooloog (Q350979)|Zooloog]]<br/>[[Entomoloog (Q3055126)|Entomoloog]]<br/>[[Zellbioloog]]<br/>[[parasitologist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q52320608|Q52320608]] | [[Erich Brüggemann]] | [[Minsch]] | | 1929-06-24 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 2019-09-28 | | [https://d-nb.info/gnd/119084023 119084023] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] |- | [[:d:Q1793562|Q1793562]] | [[Kurt Gerdau]] | [[Minsch]] | | 1930-04-11 | [[Zalewo]] | 2007-12-21 | [[Gemeen Töst|Töst]] | [https://d-nb.info/gnd/121703649 121703649] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q21587458|Q21587458]] | [[Gerd Röhrs]] | [[Minsch]] | | 1930-05-01 | [[Hamborg]] | 2017-12-09 | [[Gemeen Seevdaal|Seevdaal]] | [https://d-nb.info/gnd/1105301192 1105301192] | [[Soldaat]]<br/>[[Offzeer]] |- | [[:d:Q124368|Q124368]] | [[Carlheinz Hollmann]] | [[Minsch]] | [[Bild:Carlheinz Hollmann (Kiel 56.716).jpg|center|80px]] | 1930-12-01 | [[Hamborg]] | 2004-05-04 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/1062340078 1062340078] | [[Feernsehmoderator]] |- | [[:d:Q1553635|Q1553635]] | [[Guido Neumann]] | [[Minsch]] | | 1932-04-05 | [[Wieda]] | 2009-02-13 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | [[Richter]] |- | [[:d:Q13460636|Q13460636]] | [[Jürgen Peter Ravens]] | [[Minsch]] | | 1932-07-11 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 2012-12-15 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/120315769 120315769] | [[Journalist]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q17417863|Q17417863]] | [[Günter Böddeker]] | [[Minsch]] | [[Bild:Günter Böddeker.jpg|center|80px]] | 1933 | [[Patterbuorn]] | 2012-06-09 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/171993802 171993802] | [[Journalist]] |- | [[:d:Q1608434|Q1608434]] | [[Herbert Helmrich]] | [[Minsch]] | | 1934-01-01 | [[Luckau]] | 2017-10-24 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/118548948 118548948] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1717279|Q1717279]] | [[Jürgen Hinrichs (Q1717279)|Jürgen Hinrichs]] | [[Minsch]] | | 1934-04-07 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 2023-04-12 | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1522473|Q1522473]] | [[Horst Backat]] | [[Minsch]] | [[Bild:Horst Backat (1956).jpg|center|80px]] | 1935-12-16 | [[Gemeen Braackel|Braackel]] | 2020-10-26 | | | [[Radrennfohrer]] |- | [[:d:Q60411918|Q60411918]] | [[Jürgen Heitmann (Schriever)|Jürgen Heitmann]] | [[Minsch]] | | 1936 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 2019-05-03 | [[Celle]] | [https://d-nb.info/gnd/140443835 140443835] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1745088|Q1745088]] | [[Klaus Fittschen]] | [[Minsch]] | | 1936-05-31 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/123035937 123035937] | [[Klassischen Archäoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1453344|Q1453344]] | [[Hans-Peter Voigt]] | [[Minsch]] | | 1936-11-12 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 2014-01-01 | | [https://d-nb.info/gnd/1027502385 1027502385] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1232469|Q1232469]] | [[Johann Löhn]] | [[Minsch]] | [[Bild:Löhn, Johann (2013).jpeg|center|80px]] | 1936-12-16 | [[Gemeen Hassbossel]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1119923263 1119923263] | [[Physiker (Q169470)|Physiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q117188107|Q117188107]] | [[János Enyedi]] | [[Minsch]] | | 1937-10-28 | [[Kispest]] | 2017 | [[Gemeen Meschacht]] | | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q55282949|Q55282949]] | [[Ulrich Klages]] | [[Minsch]] | | 1938 | [[Stadtoldendorf]] | 2007 | [[Gemeen Töst|Töst]] | [https://d-nb.info/gnd/1034930036 1034930036] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[local historian]] |- | [[:d:Q23062973|Q23062973]] | [[Walther Zander]] | [[Minsch]] | | 1938-06-18 | [[Hamborg]] | 2007-10-28 | [[Gemeen Draag]] | [https://d-nb.info/gnd/1035175541 1035175541] | [[ceramicist]] |- | [[:d:Q1310052|Q1310052]] | [[Jürgen Moll]] | [[Minsch]] | | 1939-11-16 | [[Karlovy Vary]] | 1968-12-16 | [[Gemeen Äästörp|Äästörp]] | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q443732|Q443732]] | [[Hanne Darboven]] | [[Minsch]] | [[Bild:Verblühende Zeit, Hanne Darboven fotografiert von Angelika Platen, Hamburg 2002.jpg|center|80px]] | 1941-04-29 | [[München]] | 2009-03-09 | [[Rönnborg]]<br/>[[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/118523775 118523775] | [[Fotograaf]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[draftsperson]]<br/>[[conceptual artist]]<br/>[[visual artist]]<br/>[[Komponist]]<br/>[[Künstler]] |- | [[:d:Q2369652|Q2369652]] | [[Susi Dorée]] | [[Minsch]] | [[Bild:Susi IV, 1973.jpg|center|80px]] | 1941-10-13 | [[Berlin]] | 2022-05-31 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | [[Singer]] |- | [[:d:Q18810287|Q18810287]] | [[Günter Berndt]] | [[Minsch]] | [[Bild:13-07-13 Truck Stop Cisco Berndt 05.jpg|center|80px]] | 1942-12-12 | [[Hamborg]] | 2014-12-31 | [[Maschen]] | [https://d-nb.info/gnd/1065005989 1065005989] | [[Musiker]] |- | [[:d:Q124406|Q124406]] | [[Dirk Römmer]] | [[Minsch]] | | 1943 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | | | [https://d-nb.info/gnd/124263933 124263933] | [[Feernsehmoderator]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Spreker]]<br/>[[Pastoor]] |- | [[:d:Q109906|Q109906]] | [[Peter Gatter]] | [[Minsch]] | | 1943-10-14 | [[Breslau]] | 1997-08-28 | [[Stöckt]] | [https://d-nb.info/gnd/1028674066 1028674066] | [[Feernsehmoderator]]<br/>[[Journalist]]<br/>[[Radiomoderator]] |- | [[:d:Q879522|Q879522]] | [[Björn-Hergen Schimpf]] | [[Minsch]] | | 1943-12-04 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Feernsehmoderator]] |- | [[:d:Q1496928|Q1496928]] | [[Gebhard Müller]] | [[Minsch]] | | 1944-01-08 | [[Gemeen Töst|Töst]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1035072866 1035072866] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q32405832|Q32405832]] | [[Rolf Schwartau]] | [[Minsch]] | | 1944-06-04 | [[Oolwarder]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q126103|Q126103]] | [[Jörn Ipsen]] | [[Minsch]] | [[Bild:Portraitfoto von Jörn Ipsen.jpg|center|80px]] | 1944-06-17 | [[Landkreis Horborg]] | | | [https://d-nb.info/gnd/131352229 131352229] | [[Richter]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1454052|Q1454052]] | [[Monika Wörmer-Zimmermann]] | [[Minsch]] | | 1944-07-04 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1035175223 1035175223] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q85468|Q85468]] | [[Marlene Charell]] | [[Minsch]] | [[Bild:Marlene charell 19870912.jpg|center|80px]] | 1944-07-27 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/134346068 134346068] | [[Ballettdanzer]]<br/>[[Singer]]<br/>[[Feernsehmoderator]] |- | [[:d:Q1448818|Q1448818]] | [[Franz Röhrs]] | [[Minsch]] | | 1945-02-06 | [[Gemeen Hanstää|Hanstää]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1035122480 1035122480] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q51810455|Q51810455]] | [[Klaus Sieveking]] | [[Minsch]] | [[Bild:Sieveking 3.jpg|center|80px]] | 1945-05-23 | [[Gemeen Bendsdörp|Bendsdörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/108408280 108408280] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q61756895|Q61756895]] | [[Jörg Kuglin]] | [[Minsch]] | | 1945-06-04 | [[Gastää]] | 2018-04-22 | [[Würzborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1145452353 1145452353] | [[docent]]<br/>[[slavist]] |- | [[:d:Q1045537|Q1045537]] | [[Carsten Frerk]] | [[Minsch]] | [[Bild:Carsten Frerk.jpg|center|80px]] | 1945-10-24 | [[Dibbersen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/11517334X 11517334X] | [[Journalist]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q1596184|Q1596184]] | [[Heiner Schönecke]] | [[Minsch]] | [[Bild:Landtag Niedersachsen DSCF7327.JPG|center|80px]] | 1946-03-21 | [[Ilsdörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1035128586 1035128586] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1681535|Q1681535]] | [[Jan-Hinrich Fock]] | [[Minsch]] | [[Bild:2011-06-22-Jan-Hinrich-Fock-by-RalfR-05.jpg|center|80px]] | 1946-04-18 | [[Finkwarder]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1996955|Q1996955]] | [[Norbert Leben]] | [[Minsch]] | | 1946-09-20 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1034939300 1034939300] | [[Buur]] |- | [[:d:Q694631|Q694631]] | [[Arno Waschkuhn]] | [[Minsch]] | | 1946-10-21 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 2006-01-09 | [[Erfurt]] | [https://d-nb.info/gnd/12154897X 12154897X] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[Politoloog]]<br/>[[Musiker]]<br/>[[performing artist]] |- | [[:d:Q566013|Q566013]] | [[Annegret Ottke]] | [[Minsch]] | | 1947 | [[Hittfeld]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1717455|Q1717455]] | [[Jürgen Martens (Q1717455)|Jürgen Martens]] | [[Minsch]] | [[Bild:Jürgen Martens 2002.jpg|center|80px]] | 1948-03-15 | [[Gemeen Töst|Töst]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1121239978 1121239978] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q2589829|Q2589829]] | [[Wolfgang Hahn]] | [[Minsch]] | [[Bild:Wolfgang Hahn (c. 1990).jpg|center|80px]] | 1948-08-04 | [[Maschen]] | | | | [[Feernsehmoderator]]<br/>[[Journalist]]<br/>[[Radiomoderator]] |- | [[:d:Q2140776|Q2140776]] | [[Reinhard Keding]] | [[Minsch]] | | 1948-09-05 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/124352391 124352391] | [[Pastoor]] |- | [[:d:Q1098396|Q1098396]] | [[Claus-Peter Lieckfeld]] | [[Minsch]] | | 1948-11-18 | [[Gemeen Hanstää|Hanstää]] | | | [https://d-nb.info/gnd/115608214 115608214] | [[Journalist]]<br/>[[Sakenbökerschriever]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Science-Fiction-Schriever]] |- | [[:d:Q94511784|Q94511784]] | [[Michel Feith]] | [[Minsch]] | | 1949 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Designer]]<br/>[[Architekt (Q42973)|Architekt]]<br/>[[exhibition curator]] |- | [[:d:Q706705|Q706705]] | [[Jürgen Rosenthal]] | [[Minsch]] | | 1949-07-28 | [[Gemeen Rosengoorn|Rosengoorn]] | | | | [[drummer]] |- | [[:d:Q1889380|Q1889380]] | [[Manfred Gailus]] | [[Minsch]] | | 1949-10-28 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/110755138 110755138] | [[Neetiedhistoriker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q32008874|Q32008874]] | [[Heinrich Stebener]] | [[Minsch]] | | 20th century | [[Gemeen Otter|Otter]] | 1976 | | | [[Turner]] |- | [[:d:Q1577201|Q1577201]] | [[Hans-Henning Lühr]] | [[Minsch]] | [[Bild:Lühr, Hans-Henning-9307.jpg|center|80px]] | 1950-09-05 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1080267646 1080267646] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1097690|Q1097690]] | [[Claudia Preuß-Boehart]] | [[Minsch]] | | 1951-09-01 | [[Fleest (Landkreis Horborg)|Fleest]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Notar]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] |- | [[:d:Q2530953|Q2530953]] | [[Volker Dittrich]] | [[Minsch]] | | 1951-09-28 | [[Fleest (Landkreis Horborg)|Fleest]] | | | [https://d-nb.info/gnd/115436383 115436383] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q15964657|Q15964657]] | [[Ernst Libuda]] | [[Minsch]] | | 1952-12-15 | [[Sangenstää]] | | | | [[canoeist]] |- | [[:d:Q1740224|Q1740224]] | [[Rudolf Meyer (Politiker)|Rudolf Meyer]] | [[Minsch]] | | 1953-03-08 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1339306816 1339306816] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Buur]] |- | [[:d:Q1584617|Q1584617]] | [[Harald Maack]] | [[Minsch]] | [[Bild:2012-05-31 Studio Hamburg Nachwuchspreis DSCF0521.jpg|center|80px]] | 1955-11-12 | [[Gemeen Stell]] | | | [https://d-nb.info/gnd/129339997 129339997] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q110572864|Q110572864]] | [[Brigitte Gödecke]] | [[Minsch]] | | 1957 | [[Finkwarder]] | | | | [[canoeist]]<br/>[[sports official]] |- | [[:d:Q499821|Q499821]] | [[Andreas Ole Ohlendorff]] | [[Minsch]] | | 1958-02-26 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1035107376 1035107376] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q107508|Q107508]] | [[Susanne Rode-Breymann]] | [[Minsch]] | [[Bild:2014-01-26 Wanderausstellung SYNAGOGE UND TEMPEL (Bet Tfila) Villa Seligmann Hannover, 40 Helwig Schmidt-Glintzer Susanne Rode-Breymann Andor Izsák (cropped).JPG|center|80px]] | 1958-05-29 | [[Reidörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/111863007 111863007] | [[musicologist]]<br/>[[Musikpädagoog]]<br/>[[music historian]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q47012724|Q47012724]] | [[Michael Garvens]] | [[Minsch]] | [[Bild:Michael Garvens, Geschäftsführung Köln-Bonn Airport -9635 (cropped).jpg|center|80px]] | 1958-12-09 | [[Hittfeld]] | | | | [[Manager]] |- | [[:d:Q1929448|Q1929448]] | [[Michael Staack]] | [[Minsch]] | | 1959-03-24 | [[Gemeen Stell]] | | | [https://d-nb.info/gnd/122377702 122377702] | [[Politoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1404613|Q1404613]] | [[Martin Mulsow]] | [[Minsch]] | [[Bild:2012 Martin Mulsow.jpg|center|80px]] | 1959-10-14 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/112966004 112966004] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1682184|Q1682184]] | [[Jan Saffe]] | [[Minsch]] | [[Bild:Jan Saffe-4585.jpg|center|80px]] | 1960 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q96348|Q96348]] | [[Susanne Fülscher]] | [[Minsch]] | | 1961 | [[Hamborg]]<br/>[[Gemeen Stell]] | | | [https://d-nb.info/gnd/12073656X 12073656X] | [[Journalist]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q15444949|Q15444949]] | [[Carsten Ahrens]] | [[Minsch]] | | 1961 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 2023-04-05 | | [https://d-nb.info/gnd/122074017 122074017] | [[Kunsthistoriker]] |- | [[:d:Q95536|Q95536]] | [[Matthias Wolfes]] | [[Minsch]] | | 1961-08-28 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 2023-03-27 | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/120499371 120499371] | [[Karkenhistoriker]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q47059006|Q47059006]] | [[Andreas Schulz]] | [[Minsch]] | [[Bild:Schulz Andreas Gert Mothes .jpg|center|80px]] | 1961-10-11 | [[Gemeen Stell]] | | | [https://d-nb.info/gnd/138749345 138749345] | [[intendant]]<br/>[[cultural manager]] |- | [[:d:Q1729560|Q1729560]] | [[Karin Seick]] | [[Minsch]] | | 1961-11-11 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Swemmer]] |- | [[:d:Q869827|Q869827]] | [[Regina Weber]] | [[Minsch]] | [[Bild:Regina Weber 1980.jpg|center|80px]] | 1963-04-12 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[rhythmic gymnast]] |- | [[:d:Q18221537|Q18221537]] | [[Karin Buchholz]] | [[Minsch]] | | 1963-08-24 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/129742120 129742120] | [[Kolumnist]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q23059533|Q23059533]] | [[Bettina Bexte]] | [[Minsch]] | [[Bild:Bettina Bexte.jpg|center|80px]] | 1964 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/132612127 132612127] | [[Illustrater]] |- | [[:d:Q15857116|Q15857116]] | [[Christoph Mestmacher-Steiner]] | [[Minsch]] | | 1964 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1062351312 1062351312] | [[Journalist]]<br/>[[Filmeditor]]<br/>[[editing staff]] |- | [[:d:Q1747494|Q1747494]] | [[Sven Böttcher]] | [[Minsch]] | | 1964-08-24 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/118004778 118004778] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Översetter]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[television producer]] |- | [[:d:Q81267305|Q81267305]] | [[Harald Grethe]] | [[Minsch]] | | 1965-03-25 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/128860529 128860529] | [[agronomist]] |- | [[:d:Q1691195|Q1691195]] | [[Jochen Stay]] | [[Minsch]] | [[Bild:Jochen Stay (2014).jpg|center|80px]] | 1965-08-22 | [[Mannheim]] | 2022-01-15 | [[Suurhoop]] | [https://d-nb.info/gnd/1236782232 1236782232] | [[opinion journalist]] |- | [[:d:Q15813196|Q15813196]] | [[Uwe Feiler]] | [[Minsch]] | [[Bild:Feiler, Uwe-0640.jpg|center|80px]] | 1965-11-02 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1226118364 1226118364] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q3856225|Q3856225]] | [[Michael Mertens]] | [[Minsch]] | | 1965-12-27 | [[Gemeen Stell]] | | | | [[Kugelstöter]] |- | [[:d:Q95196445|Q95196445]] | [[Heike Neuroth]] | [[Minsch]] | | 1966 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/118022547 118022547] | [[geologist]]<br/>[[Wetenschopper]] |- | [[:d:Q30529239|Q30529239]] | [[Anke Seegert]] | [[Minsch]] | | 1966-01-02 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/130219673 130219673] | [[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q20851036|Q20851036]] | [[Olaf Wolkenhauer]] | [[Minsch]] | | 1966-03-14 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/133515931 133515931] | [[Inschenör]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q2568195|Q2568195]] | [[Wiebke Frost]] | [[Minsch]] | [[Bild:Wiebke Frost.jpeg|center|80px]] | 1966-04-02 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1061292088 1061292088] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q1271467|Q1271467]] | [[Dörte Lyssewski]] | [[Minsch]] | [[Bild:LetzteTage 5813 Michelides (cropped).jpg|center|80px]] | 1966-07-28 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/189547537 189547537] | [[Schauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]]<br/>[[Musiker]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Översetter]] |- | [[:d:Q60627949|Q60627949]] | [[Michael Stusch]] | [[Minsch]] | | 1966-10-04 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q18028881|Q18028881]] | [[Ulrich Koch]] | [[Minsch]] | [[Bild:Ulrich Koch 02.jpg|center|80px]] | 1966-11-20 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/137448805 137448805] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q126687022|Q126687022]] | [[Katrin Schmieder]] | [[Minsch]] | | 1968 | [[Gastää]] | | | | [[lord mayor]] |- | [[:d:Q30153147|Q30153147]] | [[Kathrin Wagner-Bockey]] | [[Minsch]] | [[Bild:Kathrin Wagner-Bockey.jpg|center|80px]] | 1968-02-14 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Polizeibeamten]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q41176638|Q41176638]] | [[Jens-Martin Kruse]] | [[Minsch]] | | 1969-09-17 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1101463384 1101463384] | [[Protestant theologian]]<br/>[[Pastoor]] |- | [[:d:Q42938144|Q42938144]] | [[Angelines Rodríguez]] | [[Minsch]] | | 1969-09-24 | [[Gehrden (Landkreis Horborg)|Gehrden]] | | | | [[long-distance runner]] |- | [[:d:Q1429799|Q1429799]] | [[Florian Leis-Bendorff]] | [[Minsch]] | | 1969-10-22 | [[Hamborg]] | 2005-10-04 | [[Landkreis Horborg]] | [https://d-nb.info/gnd/134571843 134571843] | [[Musiker]]<br/>[[Gitarrspeler]] |- | [[:d:Q61919164|Q61919164]] | [[Catharina Deus]] | [[Minsch]] | | 1970 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/142125121 142125121] | [[Speelbaas|Filmspeelbaas]] |- | [[:d:Q56777349|Q56777349]] | [[Bettina Walter]] | [[Minsch]] | | 1971-02-13 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Filmproduzent]] |- | [[:d:Q122067321|Q122067321]] | [[Konrad Hirschler]] | [[Minsch]] | [[Bild:Konrad Hirschler.jpeg|center|80px]] | 1971-05-13 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/103830816X 103830816X] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] |- | [[:d:Q22342847|Q22342847]] | [[Dirk Wojewsky]] | [[Minsch]] | | 1972-07-21 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q107311707|Q107311707]] | [[Robert Kroll]] | [[Minsch]] | | 1972-12-30 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[tennis player]] |- | [[:d:Q1996805|Q1996805]] | [[Norbert Grundei]] | [[Minsch]] | | 1973-07-15 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Radiomoderator]] |- | [[:d:Q18808219|Q18808219]] | [[Dennis Ehrhardt]] | [[Minsch]] | | 1974 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/14096035X 14096035X] | [[Utgever]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q95274445|Q95274445]] | [[Marcus Meyer]] | [[Minsch]] | | 1975 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1023408805 1023408805] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] |- | [[:d:Q2220975|Q2220975]] | [[Sandra Corzilius]] | [[Minsch]] | | 1975-03-26 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Schauspeler]] |- | [[:d:Q523386|Q523386]] | [[André Wiese]] | [[Minsch]] | [[Bild:Landtag Niedersachsen DSCF7616.JPG|center|80px]] | 1975-05-03 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1035165295 1035165295] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q23836180|Q23836180]] | [[Michael Spierig]] | [[Minsch]] | | 1976-04-29 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/142315737 142315737] | [[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]] |- | [[:d:Q23836181|Q23836181]] | [[Peter Spierig]] | [[Minsch]] | | 1976-04-29 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/14231577X 14231577X] | [[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]] |- | [[:d:Q40999288|Q40999288]] | [[Melanie Bernstein]] | [[Minsch]] | [[Bild:Melanie Bernstein 2017 by Sebastian Busse.jpg|center|80px]] | 1976-09-28 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1197171681 1197171681] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20752653|Q20752653]] | [[Gregor Hackmack]] | [[Minsch]] | [[Bild:2014 10 09 Hackmack Gregor portrait s.jpg|center|80px]] | 1977 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1051407028 1051407028] | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q567130|Q567130]] | [[Annika Martens]] | [[Minsch]] | | 1977 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q1743641|Q1743641]] | [[Kirsten Reinhardt]] | [[Minsch]] | | 1977 | [[Lümbörger Heid]] | | | [https://d-nb.info/gnd/184482321 184482321] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q15849213|Q15849213]] | [[Steve Kroeger]] | [[Minsch]] | | 1977-02-04 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1014896797 1014896797] | [[Trainer]] |- | [[:d:Q15643949|Q15643949]] | [[Sanny van Heteren]] | [[Minsch]] | | 1977-06-09 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1061807576 1061807576] | [[Schauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q865882|Q865882]] | [[Birte Gutzki-Heitmann]] | [[Minsch]] | [[Bild:2018-09-26 Birte Gutzki-Heitmann (WLP Hamburg) by Sandro Halank–1.jpg|center|80px]] | 1977-08-18 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1370085|Q1370085]] | [[Esther Möller]] | [[Minsch]] | | 1977-09-13 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1342719670 1342719670] | [[Lichtathlet]] |- | [[:d:Q817607|Q817607]] | [[Benjamin Maack]] | [[Minsch]] | [[Bild:Benjamin Maack.jpg|center|80px]] | 1978-04-03 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/129208477 129208477] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q2434927|Q2434927]] | [[Timo Schierhorn]] | [[Minsch]] | | 1979 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1061891763 1061891763] | [[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Kameramann]] |- | [[:d:Q1699589|Q1699589]] | [[Julia Seeliger]] | [[Minsch]] | [[Bild:Julia Seeliger 2013.jpg|center|80px]] | 1979-01-22 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/189562021 189562021] | [[Journalist]] |- | [[:d:Q44393599|Q44393599]] | [[Patrick Velte]] | [[Minsch]] | | 1980-03-18 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/132664674 132664674] | [[Ökonoom]] |- | [[:d:Q133804265|Q133804265]] | [[Benjamin Mennerich]] | [[Minsch]] | | 1981 | [[Lümbörger Heid]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q113792803|Q113792803]] | [[Friederike Heins]] | [[Minsch]] | | 1981 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/140318380 140318380] | |- | [[:d:Q692819|Q692819]] | [[Arne Stephan]] | [[Minsch]] | | 1982-11-10 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Schauspeler]] |- | [[:d:Q107429665|Q107429665]] | [[Nadja Weippert]] | [[Minsch]] | [[Bild:Nadja Weippert (2020).jpg|center|80px]] | 1982-12-29 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Kaufmann für Versicherungen und Finanzen]]<br/>[[Bookhändler]] |- | [[:d:Q105952543|Q105952543]] | [[Petra Steinorth]] | [[Minsch]] | | 1983 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1013793277 1013793277] | [[Ökonoom]] |- | [[:d:Q113831054|Q113831054]] | [[Björn Wendt]] | [[Minsch]] | | 1983 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1073952304 1073952304] | [[research fellow]]<br/>[[Sozioloog]] |- | [[:d:Q276731|Q276731]] | [[Alexander Meier]] | [[Minsch]] | [[Bild:Alexander Meier.jpg|center|80px]] | 1983-01-17 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1230625070 1230625070] | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q1309773|Q1309773]] | [[Karl-Christian König]] | [[Minsch]] | | 1983-02-12 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Radrennfohrer]]<br/>[[Sportdirekter]] |- | [[:d:Q95204225|Q95204225]] | [[Kathrin Link]] | [[Minsch]] | | 1984 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1043622659 1043622659] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]] |- | [[:d:Q1521205|Q1521205]] | [[Nils Schwarzenberg]] | [[Minsch]] | | 1985-02-14 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Schauspeler]]<br/>[[Singer]] |- | [[:d:Q1999601|Q1999601]] | [[Norman Martens]] | [[Minsch]] | [[Bild:Norman Martens.JPG|center|80px]] | 1986-05-24 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Ieshockeyspeler]] |- | [[:d:Q1605037|Q1605037]] | [[Hendrik Helmke]] | [[Minsch]] | | 1987-07-13 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q73359443|Q73359443]] | [[Dominic Herbst]] | [[Minsch]] | | 1987-12-10 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | |- | [[:d:Q1283100|Q1283100]] | [[Patrick Müller]] | [[Minsch]] | [[Bild:30 Jahre Unter uns-7644.jpg|center|80px]] | 1988-03-25 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1214997449 1214997449] | [[Schauspeler]]<br/>[[TV-Schauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q23794172|Q23794172]] | [[Alicia Melina]] | [[Minsch]] | [[Bild:Alicia Melina Kummer.png|center|80px]] | 1988-06-24 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Singer]]<br/>[[Boxer]] |- | [[:d:Q106455|Q106455]] | [[Alexander Granzow]] | [[Minsch]] | | 1990-04-23 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q61596811|Q61596811]] | [[Yannik Meyer]] | [[Minsch]] | | 1991 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q1592064|Q1592064]] | [[Hazel Franke]] | [[Minsch]] | | 1991-07-06 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1072159813 1072159813] | [[Schauspeler]] |- | [[:d:Q90403|Q90403]] | [[Nikias Arndt]] | [[Minsch]] | [[Bild:Nikias Arndt at the rider presentation of Itzulia Basque Country stage 3.jpg|center|80px]] | 1991-11-18 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Radrennfohrer]]<br/>[[Bahnradfohrer]] |- | [[:d:Q1162907|Q1162907]] | [[Daniel Thieben]] | [[Minsch]] | | 1993-09-18 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Baseballspeler]] |- | [[:d:Q106640619|Q106640619]] | [[Nic Fynder]] | [[Minsch]] | [[Bild:Nic Fynder Artist DJ Greifswald (cropped).jpg|center|80px]] | 1995-07-09 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Musikproduzent]]<br/>[[Komponist]]<br/>[[recording artist]]<br/>[[Musiker]]<br/>[[DJ]] |- | [[:d:Q1338100|Q1338100]] | [[Emma Stach]] | [[Minsch]] | [[Bild:2022-06-25 Düsseldorf Flehe gegen 3x3 GöttingenBallers (3x3 Basketball Frauen at Berlin Finals 2022) by Sandro Halank–020.jpg|center|80px]] | 1996-10-04 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Basketballspeler (Q3665646)|Basketballspeler]] |- | [[:d:Q108489640|Q108489640]] | [[Marie-Thérèse Kaiser]] | [[Minsch]] | | 1996-11-28 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[model]] |- | [[:d:Q94994150|Q94994150]] | [[Jiena Viduka]] | [[Minsch]] | | 1998 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q27862224|Q27862224]] | [[Kira Kubbe]] | [[Minsch]] | [[Bild:2015-08-24-09-20-20-jem+u23-em-krakau-0213-kubbe(1).jpg|center|80px]] | 1998-06-15 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[canoeist]] |- | [[:d:Q66712655|Q66712655]] | [[Anton Stach]] | [[Minsch]] | | 1998-11-15 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q28546087|Q28546087]] | [[Tobias Nolde]] | [[Minsch]] | [[Bild:Rund um Köln 2018 018.jpg|center|80px]] | 1998-12-09 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Radrennfohrer]] |- | [[:d:Q15433917|Q15433917]] | [[Astrid Nestvogel]] | [[Minsch]] | | 20th century | [[Königsmoor]] | | | [https://d-nb.info/gnd/106213639X 106213639X] | [[Filmschauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]] |- | [[:d:Q18616400|Q18616400]] | [[Arne-Torben Voigts]] | [[Minsch]] | | 20th century | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Journalist]]<br/>[[presenter]]<br/>[[Feernsehmoderator]] |- | [[:d:Q131323329|Q131323329]] | [[Alexander Budde]] | [[Minsch]] | | 2000-04-20 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[wheelchair basketball player]] |- | [[:d:Q66724785|Q66724785]] | [[Julian Rieckmann]] | [[Minsch]] | | 2000-08-01 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q108670235|Q108670235]] | [[Bakary Singateh]] | [[Minsch]] | | | | 1993-12-07 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | |- | [[:d:Q113751970|Q113751970]] | [[Timo Versemann]] | [[Minsch]] | | | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1204169500 1204169500] | |} {{Wikidata list end}} 2jyfxpjyqkc7keqlrsxee2sz3pk9okn 2 71707 1040389 1040242 2025-06-18T21:50:40Z ListeriaBot 25018 Wikidata list updated [V2] 1040389 wikitext text/x-wiki {{../Template WD List}} [[Image:STD in Niedersachsen.svg|thumb]] This list shows people born or died in in the [[Landkreis Stade]] in [[Lower Saxony]]. {{Wikidata list |sparql=SELECT ?item WHERE { ?tree0 wdt:P131* wd:Q5906. { ?item wdt:P19 ?sub0. ?tree0 wdt:P150* ?sub0. } UNION { ?item wdt:P20 ?sub1. ?tree0 wdt:P150* ?sub1. } } |sort=p569 |columns=item,label,p569,p18,p19,p570,p20,p937,p227,p106,p553/q866/p554 |thumb=80 |links=red }} {| class='wikitable sortable' ! item ! label ! Tied boren ! Bild ! Geboortsoort ! Tied doodbleven ! Starvoort ! Steed von dat Warken ! GND-Nummer ! Beroop ! Brukerkonto in en sozial Nettwark/Brukernaam in en sozial Nettwark |- | [[:d:Q119918|Q119918]] | [[Agnes of Hohenstaufen]] | 1176 | | | 1204-05-09<br/>1204-05-07 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/122073576 122073576] | [[consort]] | |- | [[:d:Q1609466|Q1609466]] | [[Herbort Duckel]] | 14th century | | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1511697|Q1511697]] | [[Gerhard Halepaghe]] | 1430<br/>1420 | [[Bild:Buxtehude 25 Pfennig 1921.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1485-04<br/>1485 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034748114 1034748114] | [[kathoolschen Preester]] | |- | [[:d:Q1611936|Q1611936]] | [[Hermann Langenbeck]] | 1452 | [[Bild:Herm.Langenbeck.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1517-05-01 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/10426781X 10426781X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1697612|Q1697612]] | [[Johannes Hadeke]] | 1490 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1524 | [[Rom]] | | [https://d-nb.info/gnd/12996378X 12996378X] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Dichter]] | |- | [[:d:Q15435314|Q15435314]] | [[Dietrich Huls]] | 15th century | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 16th century | | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]]<br/>[[Swerin]] | [https://d-nb.info/gnd/137976739 137976739] | [[kathoolschen Preester]]<br/>[[Catholic bishop]] | |- | [[:d:Q553550|Q553550]] | [[Francis I, Duke of Saxe-Lauenburg]] | 1510 | | | 1581-03-19 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/138777098 138777098] | [[aristocrat]] | |- | [[:d:Q465382|Q465382]] | [[Sibylle of Saxony]] | 1515-05-02 | [[Bild:Lucas Cranach d.Ä. - Bildnis einer jungen Frau (Galleria degli Uffizi).jpg|center|80px]] | [[Freiberg]] | 1592-07-18 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/136863140 136863140] | [[aristocrat]] | |- | [[:d:Q94755420|Q94755420]] | [[Hans Rambau]] | 16th century | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1579-04-12 | | [[Leipzig]] | [https://d-nb.info/gnd/11979781X 11979781X] | [[printer]] | |- | [[:d:Q328009|Q328009]] | [[Maurice, Duke of Saxe-Lauenburg]] | 1551 | | | 1612-11-02 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/137568517 137568517] | [[aristocrat]] | |- | [[:d:Q1819675|Q1819675]] | [[Leopold Hackelmann]] | 1560s | [[Bild:Leopold-Hakelmann.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1620s<br/>1619 | [[Leipzig]] | [[Leipzig]] | [https://d-nb.info/gnd/100153623 100153623] | [[Richter]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q85191353|Q85191353]] | [[Johan beym Graben]] | 1561-08-07 | | [[Worth (Cuxhoben)|Worth]] | 1623-05-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Richter]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q99794|Q99794]] | [[Otto Casmann]] | 1562 | | [[Warberich|Waberich]] | 1607-08-01 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/122548922 122548922] | [[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]] | |- | [[:d:Q55126522|Q55126522]] | [[Christoph Schwanmann]] | 1569 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1653 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/124437761 124437761] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q21033602|Q21033602]] | [[Elias Holwein]] | 1579 | | [[Wulfenbüttel]] | 1659 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/124876153 124876153] | [[editor]] | |- | [[:d:Q15456273|Q15456273]] | [[Helias Putschius]] | 1580-11-06 | | [[Antwarp]] | 1606-03-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/100981380 100981380] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Dichter]]<br/>[[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]] | |- | [[:d:Q20031282|Q20031282]] | [[Staats Büscher]] | 1584 | | [[Hannober]] | 1641 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/128564849 128564849] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q1696343|Q1696343]] | [[Johann Stucke]] | 1587-07-24 | [[Bild:Johann Stucke (1587-1653) portraits 121 1 121 port 3890 p 900.jpg|center|80px]] | [[Langenhogen]] | 1653-01-07 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Helmstidde]]<br/>[[Wulfenbüttel]]<br/>[[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/100868134 100868134] | [[Richter]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q72396993|Q72396993]] | [[Nicolaus Ottonis]] | 1592<br/>1592-10 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1649-07-29 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/12044349X 12044349X] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[parson]]<br/>[[school teacher]] | |- | [[:d:Q55680983|Q55680983]] | [[Heinrich Dassov]] | 1592-03-03 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1645-07-08 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035104784 1035104784] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q94912186|Q94912186]] | [[Heinrich Salmuth]] | 1592-05-21 | | [[Leipzig]] | 1660-09-28 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/124437826 124437826] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[local government official]] | |- | [[:d:Q94935799|Q94935799]] | [[Heinrich Plate]] | 1596 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1620-09-03 | [[Wittenbarg]] | | [https://d-nb.info/gnd/134222601 134222601] | [[student]] | |- | [[:d:Q55904989|Q55904989]] | [[Daniel Nicolai von Greiffencrantz]] | 1613-10-16 | [[Bild:Anselmus-van-Hulle-Hommes-illustres MG 0527.tif|center|80px]] | [[Parchen]] | 1670-05-13 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/120280663 120280663] | [[chancellor]]<br/>[[court counsel]] | |- | [[:d:Q2492593|Q2492593]] | [[Gustav Evertsson Horn]] | 1614-05-28 | [[Bild:Porträtt. Gustav Horn - Skoklosters slott - 87194.tif|center|80px]] | [[Lemu]] | 1666-02-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034903365 1034903365] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q55675979|Q55675979]] | [[Jakob Diecmann]] | 1617-08-01 | | [[Anklam]] | 1683-02-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/121702405 121702405] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q1606280|Q1606280]] | [[Henrik Horn]] | 1618-05-22 | [[Bild:Horn Henrik 1618.jpg|center|80px]] | [[Stockholm]] | 1693-02-22 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/122986784 122986784] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1161608|Q1161608]] | [[Daniel Lüdemann]] | 1621-04-10 | [[Bild:Daniel-Luedemann.jpg|center|80px]] | [[Pasewalk]] | 1677-09-20 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]]<br/>[[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/121352102 121352102] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q1696434|Q1696434]] | [[Johann Ulrich Wallich]] | 1624 | [[Bild:Johann Ulrich Wallich 1659.jpg|center|80px]] | [[Weimar]] | 1673-05-23 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/124775802 124775802] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Diplomat]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q55673704|Q55673704]] | [[Johann Dietrich von Kunowitz]] | 1624-02-23 | [[Bild:Kupferstich - Portrait des Johann Dietrich von Kunowitz - Merian - um 1690.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1700-11-16 | [[Fritzlar]] | | [https://d-nb.info/gnd/104133309 104133309] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q94744936|Q94744936]] | [[Marie Haffner]] | 1626-04-12 | | [[Hilmessen]] | 1651-03-08 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1102176311 1102176311] | | |- | [[:d:Q94769610|Q94769610]] | [[Susanne Krauchenberg]] | 1627 | | [[Stolp]] | 1669-08-16 | [[Olendörp (Landkreis Stood)|Olendörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/1079667849 1079667849] | | |- | [[:d:Q18222920|Q18222920]] | [[Otto Matthaei]] | 1627-08-24 | | [[Hamborg]] | 1702-03-29 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1063352045 1063352045] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q94922033|Q94922033]] | [[Justus Dozem]] | 1628 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1704 | | | [https://d-nb.info/gnd/1037052080 1037052080] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2508533|Q2508533]] | [[Valentin Loienfels]] | 1628-03-08<br/>1600 | [[Bild:Stade-lowenfels-byst.jpg|center|80px]] | [[Straalsund|Stralsund]] | 1670-03-25 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/10307662X 10307662X] | [[Richter]] | |- | [[:d:Q3135279|Q3135279]] | [[Arnold Fey]] | 1633 | | [[Oirschot]] | 1679 | [[Kronenborg]] | | | [[Dokter (Medizin)|Dokter]] | |- | [[:d:Q55676122|Q55676122]] | [[Johann Knüttel]] | 1634-11-09 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1694-08-12 | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]] | | [https://d-nb.info/gnd/123267757 123267757] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q55678557|Q55678557]] | [[Barthold Clemens von der Kuhla]] | 1640-06-09 | | [[Gemeen Himmelpoorten|Himmelpoorten]] | 1712-09-22 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/143066889 143066889] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2578595|Q2578595]] | [[Anna Åkerhjelm]] | 1642 | [[Bild:AnnaAgriconia.jpg|center|80px]] | [[Nyköping]] | 1698-02-11 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Schriever]]<br/>[[traveler]]<br/>[[Archäoloog]] | |- | [[:d:Q94940708|Q94940708]] | [[Jacob Hackmann]] | 1647 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1732 | | | [https://d-nb.info/gnd/143134345 143134345] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q1693227|Q1693227]] | [[Johann Diecmann]] | 1647-06-30 | [[Bild:Johann Diecmann (cropped).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1720-07-04 | | | [https://d-nb.info/gnd/116098961 116098961] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Pädagoog]] | |- | [[:d:Q95305724|Q95305724]] | [[Johann Holst]] | 1648-12-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1727 | | | [https://d-nb.info/gnd/133763129 133763129] | [[Börgermeester]]<br/>[[burgomaster]] | |- | [[:d:Q54933209|Q54933209]] | [[Rudolf Wittkopf]] | 17th century | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1722-04-18 | [[Stockholm]] | | | [[Sülversmidd]]<br/>[[Künstler]] | |- | [[:d:Q1597615|Q1597615]] | [[Heinrich Hinsch]] | 1650 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1712 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/120049910 120049910] | [[Dichterjurist]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q98931733|Q98931733]] | [[Gustaf Mauritz Lewenhaupt]] | 1651-10-11 | | | 1700-03-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[aristocrat]]<br/>[[Militärperson]] | |- | [[:d:Q120967720|Q120967720]] | [[Carl Gustaf Horn]] | 1651-11-11 | | | 1707-05-07 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q19310085|Q19310085]] | [[Tobias Reimers]] | 1653 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1716 | [[Lümborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/122943287 122943287] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q18626778|Q18626778]] | [[Justus Corthum]] | 1653-04-02 | | [[Steenkark (Olland)|Steenkark]] | 1724-05-06 | | | [https://d-nb.info/gnd/1053059019 1053059019] | [[preacher]] | |- | [[:d:Q27567999|Q27567999]] | [[Michael Berns]] | 1657-09-22 | [[Bild:Michael Berns.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1728-01-15 | [[Wandsbeek]] | | [https://d-nb.info/gnd/121377903 121377903] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q90787|Q90787]] | [[Christian Heinrich Postel]] | 1658-10-11 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1705-03-22 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/118741632 118741632] | [[Dichter]]<br/>[[Översetter]]<br/>[[Librettist]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q1082247|Q1082247]] | [[Christian Weidling]] | 1660-08-14 | | [[Weißenfels]] | 1731 | [[Gemeen Ohlers|Ohlers]] | | [https://d-nb.info/gnd/117240419 117240419] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q12316814|Q12316814]] | [[Hinrich Conrad Bauditz]] | 1661 | | [[Hamborg]] | 1714-01-04 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1283930|Q1283930]] | [[Johann Georg Beckhof]] | 1661-07-09 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1747-08-21 | | | [https://d-nb.info/gnd/1034668749 1034668749] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q440427|Q440427]] | [[Maria Aurora von Königsmarck]] | 1662-04-28 | [[Bild:Aurora von Königsmarck.jpg|center|80px]] | [[Slott Gothenborg]] | 1728-02-16 | [[Queddelnborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/118777688 118777688] | [[Proopst]]<br/>[[Schauspeler]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[draftsperson]]<br/>[[favourite]] | |- | [[:d:Q130250187|Q130250187]] | [[Hans von Göeding]] | 1662-10-08 | | [[Stockholm]] | 1719-06-19 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q324066|Q324066]] | [[Amalia Wilhelmina Königsmarck]] | 1663-08-20 | [[Bild:AMALIA WILHELMINA VON KÖNIGSMARCK.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1740-01-30 | [[Övedskloster]] | | [https://d-nb.info/gnd/1019221488 1019221488] | [[Dichter]]<br/>[[Künstler]] | |- | [[:d:Q94902190|Q94902190]] | [[Carl Gustav Marschalck]] | 1664-09-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1726-09-11 | | | [https://d-nb.info/gnd/1136736115 1136736115] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q641147|Q641147]] | [[Philip Christoph von Königsmarck]] | 1665-03-14 | [[Bild:Philippe Christophe Kœnigsmark.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1694-07-02<br/>1694-07-11<br/>1694-07-12 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/118564439 118564439] | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q12319760|Q12319760]] | [[Joachim Jacob Wilster]] | 1665-10-05 | | | 1712-08-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q55680624|Q55680624]] | [[Johann Schnedermann]] | 1665-10-29 | | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]] | 1716-10-14 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1029968101 1029968101] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q18222923|Q18222923]] | [[Otto Matthaei]] | 1670 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1750 | | | [https://d-nb.info/gnd/115501320 115501320] | [[Pädagoog]] | |- | [[:d:Q29586048|Q29586048]] | [[Gustav Carl von Scharnhorst]] | 1670 | | [[Gemeen Veern|Veern]] | 1737-10-04 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q124256551|Q124256551]] | [[Bengt Horn]] | 1670-02-08 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1718-10-20 | | | | [[chamberlain]]<br/>[[ryttmästare]] | |- | [[:d:Q1047992|Q1047992]] | [[Caspar Nicolaus Overbeck]] | 1670-03-17 | | [[Hornborg]] | 1752-09-17 | | | [https://d-nb.info/gnd/102256268 102256268] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q94838498|Q94838498]] | [[Christoff von Düring]] | 1670-08-28 | | [[Hornborg]] | 1712-05-19 | | | [https://d-nb.info/gnd/1021914983 1021914983] | [[Amtmann]] | |- | [[:d:Q22337620|Q22337620]] | [[Sophia Christina Lilliestierna]] | 1671-03-12 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1744-06-14 | [[Sura church parish]] | | | [[mill owner]] | |- | [[:d:Q1873037|Q1873037]] | [[Lucas Bacmeister]] | 1672-05-22 | [[Bild:Lucas Bacmeister (1672-1748), Bild 2.jpg|center|80px]] | [[Celle]] | 1748-12-02 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/141972637 141972637] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q94913834|Q94913834]] | [[Sebastian von der Lieth]] | 1674-04-01 | | | 1740-06-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034940155 1034940155] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q322735|Q322735]] | [[Peter von Sivers]] | 1674-05-19 | [[Bild:Peter Sivers.gif|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1740-05-10 | [[Sankt Petersborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035154994 1035154994] | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q52003583|Q52003583]] | [[Martin Schnell]] | 1675 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1740 | | | [https://d-nb.info/gnd/121241017 121241017] | [[visual artist]] | |- | [[:d:Q29586034|Q29586034]] | [[Johann Hinrich von Spilker]] | 1675-03-24 | | [[Hannober]] | 1746-06-20 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q15438569|Q15438569]] | [[Daniel Gerhard Heisius]] | 1675-04-10 | | [[Krummendiek (Neddersassen)|Krummendiek]] | 1747-03-31 | | | [https://d-nb.info/gnd/124688799 124688799] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q94921432|Q94921432]] | [[Peter Detlefsen]] | 1679 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1724-09-21 | [[Augsborg]] | [[Augsborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1037535782 1037535782] | [[printer]] | |- | [[:d:Q1875367|Q1875367]] | [[Ludwig Zastrow]] | 1680 | | | 1761-01-30 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/138509166 138509166] | | |- | [[:d:Q123116|Q123116]] | [[Erasmus Bielfeldt]] | 1682 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1753-10-19 | [[Hoya]] | | [https://d-nb.info/gnd/118919636 118919636] | [[Örgelboer]] | |- | [[:d:Q55682792|Q55682792]] | [[Johann Sigmund Pilgram]] | 1682-12-10 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1739-01-25 | [[Sopron]] | | [https://d-nb.info/gnd/1055656626 1055656626] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q1246983|Q1246983]] | [[Johann Hermann von Elswich]] | 1684-06-19 | | [[Rendsborg]] | 1721-06-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/104340983 104340983] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q63565427|Q63565427]] | [[Vincent Lübeck]] | 1684-09-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1755 | | | [https://d-nb.info/gnd/130847526 130847526] | [[organist]] | |- | [[:d:Q55843492|Q55843492]] | [[Johann Friederich von Borries]] | 1684-12-26 | | [[Aimbeck]] | 1751-03-21 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/123388600 123388600] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q112505259|Q112505259]] | [[Heinrich Klüver]] | 1686 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/130575003 130575003] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q110494913|Q110494913]] | [[Christoph Wolfgang Druckenmüller]] | 1687 | | [[Bossel (Jörk)|Bossel]] | 1741 | | | [https://d-nb.info/gnd/104666588X 104666588X] | [[Komponist]]<br/>[[organist]] | |- | [[:d:Q1694556|Q1694556]] | [[Johann Henrich von Seelen]] | 1687-08-08 | [[Bild:HL Stadtbücherei.JPG|center|80px]] | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1762-10-22 | [[Lübeck]] | [[Wittenbarg]]<br/>[[Flensborg]]<br/>[[Gemeen Stood|Stood]]<br/>[[Lübeck]]<br/>[[Katharineum]] | [https://d-nb.info/gnd/11744443X 11744443X] | [[Bibliothekar]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q55678600|Q55678600]] | [[Nikolaus Pragemann]] | 1690-03-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1721-09-29 | [[Jena]] | | [https://d-nb.info/gnd/143415247 143415247] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q102018|Q102018]] | [[Nicolaus Rohlfs]] | 1695 | | [[Hamborg]] | 1750 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/137458959 137458959] | [[Mathematiker (Q170790)|Mathematiker]]<br/>[[Astronom]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q4172313|Q4172313]] | [[Johan Christoffer von Düring]] | 1695-07-22 | [[Bild:Johan Christoffer von Düring.png|center|80px]] | [[Hornborg]] | 1759-01-05 | [[Stockholm]] | | [https://d-nb.info/gnd/1262017815 1262017815] | [[Militärperson]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1986882|Q1986882]] | [[Nicolaus Schuback]] | 1700-02-18 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1783-07-28 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/138218676 138218676] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q1223712|Q1223712]] | [[Dietrich Christoph Gloger]] | 1705 | | [[Bortörp]] | 1773 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034733338 1034733338] | [[Örgelboer]] | |- | [[:d:Q29586039|Q29586039]] | [[Diederich Basilius von Stade]] | 1705-10-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1783-09-03 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q5813742|Q5813742]] | [[Gustaf Jacob Horn]] | 1706-05-05 | [[Bild:Lord Chamberlain Gustaf Jakob Horn af Rantzien, by Olof Arenius.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1756-07-23 | [[Riddarholmen]] | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q94838506|Q94838506]] | [[Diederich von Düring]] | 1709-02-20 | | [[Hornborg]] | 1710-02-16 | | | [https://d-nb.info/gnd/1021916625 1021916625] | | |- | [[:d:Q29586055|Q29586055]] | [[Otto Diederich Wilhelm von Schlütter]] | 1710-04-15 | | | 1786-12-14 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q55902723|Q55902723]] | [[Ernst Friedrich Mylius]] | 1710-06-12 | | [[Lüh (Dörp)|Lüh]] | 1774-12-15 | [[Hamborg]] | [[Bremen]]<br/>[[Helmstidde]]<br/>[[Jena]]<br/>[[Gemeen Veern|Veern]]<br/>[[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/142625744 142625744] | [[Pastoor]]<br/>[[Preester]]<br/>[[parson]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[deputy head teacher]] | |- | [[:d:Q1679843|Q1679843]] | [[Johann Hinrich Pratje]] | 1710-09-17 | [[Bild:Portret van Johann Hinrich Pratje, RP-P-1914-3367.jpg|center|80px]] | [[Hornborg]] | 1791-02-01 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]]<br/>[[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/118854577 118854577] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] | |- | [[:d:Q10578653|Q10578653]] | [[Mauritz Casimir Lewenhaupt]] | 1711-07-11 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1781-11-21 | [[Lagga socken]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q25621910|Q25621910]] | [[Diedrich Bremer]] | 1712 | | | 1767-08-13 | [[Gemeen Himmelpoorten|Himmelpoorten]] | | | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q3180517|Q3180517]] | [[Johann Christian Kerstens]] | 1713-12-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1802-07-13 | [[Kiel]] | | [https://d-nb.info/gnd/1011807890 1011807890] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]] | |- | [[:d:Q1526666|Q1526666]] | [[Johann Friedrich Esaias Steffens]] | 1715-01-12 | | [[Wippra]] | 1802-06-24 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/100850812 100850812] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q24414865|Q24414865]] | [[Johann Wilhelm Ludwig von Berlepsch]] | 1717-01-19 | | | 1757-12-21 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/137531729 137531729] | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q20607668|Q20607668]] | [[Wilhelm Heinrich Rautenberg]] | 1718-09-27 | | | 1801-01-02 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1114934224 1114934224] | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q55678608|Q55678608]] | [[Christian Hieronymus Kramer]] | 1721-05-21 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1794-07-28 | [[Itzho]] | | [https://d-nb.info/gnd/143433792 143433792] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q29586051|Q29586051]] | [[Georg Arnold von Spilker]] | 1722-01-05 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1794-11-30 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1096176939 1096176939] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q66684996|Q66684996]] | [[Gustav Friedrich von Dachenhausen]] | 1724 | [[Bild:Gustav Friedrich von Dachenhausen.jpg|center|80px]] | [[Wolbrechtshausen]] | 1787 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gibraltar]] | [https://d-nb.info/gnd/1173376615 1173376615] | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q19635716|Q19635716]] | [[Gotthelf Dietrich von Ende]] | 1725<br/>1726-06-04 | | [[Electorate of Saxony]] | 1798<br/>1798-10-13 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]]<br/>[[Ossenbrügge]]<br/>[[Leipzig]] | [https://d-nb.info/gnd/1038106648 1038106648] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Geheimer Regierungsrat]]<br/>[[minister]]<br/>[[Richter]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q29586040|Q29586040]] | [[Heinrich Otto von Borries]] | 1728-11-10 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1785-11-21 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034666444 1034666444] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q52113159|Q52113159]] | [[Viktor Lebrecht von Trew]] | 1730 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1803 | | | [https://d-nb.info/gnd/1035162342 1035162342] | | |- | [[:d:Q25621923|Q25621923]] | [[Diedrich Gerhard von der Decken]] | 1733-09-29 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1793-09-25 | | | | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q102717|Q102717]] | [[Johann Daniel Busch]] | 1735-09-06 | | [[Itzho]] | 1787-09-12 | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | | | [[Örgelboer]] | |- | [[:d:Q94760545|Q94760545]] | [[Johann Hinrich Pratje]] | 1736-06-17 | | [[Hornborg]] | 1789-01-05 | [[Gemeen Beverst]] | | [https://d-nb.info/gnd/104378395 104378395] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Hebraist]] | |- | [[:d:Q1039903|Q1039903]] | [[Carl Nicolaus Adler]] | 1737 | | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]] | 1816 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/136504426 136504426] | [[Afkaat|Avkaat]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q26715041|Q26715041]] | [[Johann Christian Bacmeister (1740–1803)|Johann Christian Bacmeister]] | 1740-04-11 | | [[Celle]] | 1803-02-21 | [[Ooldklooster]] | | | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q1695130|Q1695130]] | [[Johann Kaspar Velthusen]] | 1740-08-07 | [[Bild:Johann-Caspar-Velthusen.jpg|center|80px]] | [[Wismer]] | 1814-04-13 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Chöttingen]]<br/>[[Greater London]]<br/>[[Gifhorn]]<br/>[[Kiel]]<br/>[[Rostock]]<br/>[[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/117369713 117369713] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[Protestant theologian]]<br/>[[Dichter]] | |- | [[:d:Q25622081|Q25622081]] | [[Claus von der Decken (1741–1803)|Claus von der Decken]] | 1741-02-13 | | [[Krummendiek (Neddersassen)|Krummendiek]] | 1803-06-20 | | | | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q19221877|Q19221877]] | [[Nikolaus Anton Heinrich Julian von Grothaus]] | 1743 | | [[Gericht Delm]] | 1801<br/>1802 | | | [https://d-nb.info/gnd/116878061 116878061] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q94743999|Q94743999]] | [[Magdalena Dorothea Lüning]] | 1744 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1826 | [[Gemeen Veern|Veern]] | | [https://d-nb.info/gnd/1104963353 1104963353] | | |- | [[:d:Q19186119|Q19186119]] | [[Christian Ludwig von Hake]] | 1745-12-05 | | [[Hannober]] | 1818-10-18 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/103474304X 103474304X] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[minister]] | |- | [[:d:Q15457166|Q15457166]] | [[Karl von Grothaus]] | 1747-04-12 | [[Bild:104FWKLvonGrothaus226.tif|center|80px]] | [[Gemeen Obbens|Obbens]] | 1801-11-04 | [[Bayreuth (Q2199014)|Bayreuth]] | | [https://d-nb.info/gnd/1055556834 1055556834] | [[Offzeer]]<br/>[[adventurer]]<br/>[[military theorist]]<br/>[[pedestrian]] | |- | [[:d:Q20606572|Q20606572]] | [[Carl Friedrich Hotzen]] | 1747-10-22 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1827-10-13 | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | [[Amt Neehuus an de Oost]] | [https://d-nb.info/gnd/1034901095 1034901095] | [[Amtmann]] | |- | [[:d:Q94744897|Q94744897]] | [[Eleonore Sophie von Borries]] | 1749 | | [[Beers]] | 1820 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1104172879 1104172879] | | |- | [[:d:Q23928943|Q23928943]] | [[Johann Julius Conrad von Schlütter]] | 1749-07-24 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1827-04-11 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/117517909 117517909] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1460916|Q1460916]] | [[Friedrich Ludwig von Berlepsch]] | 1749-10-04 | [[Bild:Friedrich Ludwig von Berlepsch.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1818-12-22 | [[Erfurt]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/116135778 116135778] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[polietschen Kummentater]] | |- | [[:d:Q20092314|Q20092314]] | [[Otto Christoph Heise]] | 1750-04-03 | | | 1819-10-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034909940 1034909940] | [[Amtmann]] | |- | [[:d:Q20604714|Q20604714]] | [[Johann Dietrich Andreas Augspurg]] | 1750-07-27 | | | 1821-02-18 | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | [https://d-nb.info/gnd/1163520314 1163520314] | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q115543650|Q115543650]] | [[Wilhelm Friedrich Gercken]] | 1751 | | [[Straalsund|Stralsund]] | 1817 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/121488454 121488454] | [[Pastoor]]<br/>[[preacher]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q124680|Q124680]] | [[Johann Friedrich Ernst Albrecht]] | 1752-05-11 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1814-03-11 | [[Altno]] | [[Erfurt]]<br/>[[Dresden]] | [https://d-nb.info/gnd/118644386 118644386] | [[Översetter]]<br/>[[physician writer]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Dichter]]<br/>[[playwright]]<br/>[[Bookhändler]]<br/>[[Utgever]] | |- | [[:d:Q1079936|Q1079936]] | [[Christian Gottlieb Daniel Müller]] | 1753-12-09 | | [[Chöttingen]] | 1814-05-08 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/117575348 117575348] | [[Sakenbökerschriever]]<br/>[[sailor]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Översetter]] | |- | [[:d:Q112563306|Q112563306]] | [[Georg Samuel Benzler]] | 1757 | | [[Neuhaus an der Oste]] | 1813 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Kamp (Stood)]]<br/>[[Horborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1034668129 1034668129] | [[technician]]<br/>[[executive]] | |- | [[:d:Q1503527|Q1503527]] | [[Georg Alexander Ruperti]] | 1758-12-19 | | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | 1839-03-14 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/100327095 100327095] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q94886721|Q94886721]] | [[Johann Georg Schilling]] | 1759-04-16 | | [[Rudolstadt]] | 1838-01-12 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/120604639 120604639] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[preacher]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q1503111|Q1503111]] | [[Peter Joseph du Plat]] | 1761-02-26 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1824-03-19 | [[Celle]] | | [https://d-nb.info/gnd/111180866X 111180866X] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q55680942|Q55680942]] | [[Johann Friedrich Wilhelm Heiliger]] | 1762-05-23 | | [[Hannober]] | 1828-02-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034900536 1034900536] | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q15455031|Q15455031]] | [[Johann Hinrich Röding]] | 1763-05-01 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1815-04-22 | | | [https://d-nb.info/gnd/121118428 121118428] | [[Sakenbökerschriever]] | |- | [[:d:Q94845763|Q94845763]] | [[Johann Hermann Stöver]] | 1764 | | [[Gemeen Veern|Veern]] | 1796 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]]<br/>[[Altno]] | [https://d-nb.info/gnd/115102248 115102248] | [[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q20607202|Q20607202]] | [[Claus Heinrich von Lütcken]] | 1765-05-18 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | 1819-09-22 | [[Gemeen Leendaal|Leendaal]] | | | [[Drost]] | |- | [[:d:Q28480539|Q28480539]] | [[Georg Müller]] | 1767 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1847-11-21 | [[Celle]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1511057|Q1511057]] | [[Gerdt Hardorff]] | 1769-05-11 | [[Bild:Gerdt Hardorff the Elder.jpg|center|80px]] | [[Steenkark (Olland)|Steenkark]] | 1864-05-19 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/116474637 116474637] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q1010304|Q1010304]] | [[Burchard Christian von Spilcker]] | 1770 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1838 | | | [https://d-nb.info/gnd/117491071 117491071] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q1047855|Q1047855]] | [[Caspar Detlev von Schulte]] | 1771-03-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1846-12-27 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/117177423 117177423] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q19238792|Q19238792]] | [[Wilhelm Nikolaus Freudentheil]] | 1771-06-05 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1853-03-07 | | | [https://d-nb.info/gnd/116774258 116774258] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q94848328|Q94848328]] | [[Carl Gabriel Domeier]] | 1772 | | [[Moringen]] | 1847 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1104129949 1104129949] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Beamter]] | |- | [[:d:Q55677292|Q55677292]] | [[Johann Heinrich II. Mutzenbecher]] | 1772-01-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1844-06-14 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/134258347 134258347] | [[preacher]] | |- | [[:d:Q21694489|Q21694489]] | [[Johann Friedrich Basilius Wehber-Schuldt]] | 1773-11-29 | [[Bild:WehberSchuldt.jpg|center|80px]] | [[Bossel (Jörk)|Bossel]] | 1840-04-07 | | | [https://d-nb.info/gnd/1079550941 1079550941] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q91838|Q91838]] | [[Konrad Johann Martin Langenbeck]] | 1776-12-05 | [[Bild:Konrad Johann Martin Langenbeck.jpg|center|80px]] | [[Hornborg]] | 1851-01-24 | [[Chöttingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/116706988 116706988] | [[Ogendokter]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[surgeon]]<br/>[[Anatoom (Q10872101)|Anatoom]] | |- | [[:d:Q18813199|Q18813199]] | [[Friedrich Huth (1777–1864)|Friedrich Huth]] | 1777 | [[Bild:Bueste Friedrich Huth.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1864 | [[London]] | | [https://d-nb.info/gnd/117073547 117073547] | [[banker]] | |- | [[:d:Q1652761|Q1652761]] | [[Philipp von Borries]] | 1778-04-26 | [[Bild:Philipp von Borries.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1838-06-17 | [[Hiarwede]] | | [https://d-nb.info/gnd/1192057244 1192057244] | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q94911059|Q94911059]] | [[Ernst von Düring]] | 1778-07-06 | | [[Hornborg]] | 1851-04-07 | [[Nottensdörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034712381 1034712381] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q696806|Q696806]] | [[Arnold von der Decken]] | 1779-07-17 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1856-05-28 | [[Gemeen Hu’e]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034714589 1034714589] | | |- | [[:d:Q1119341|Q1119341]] | [[Johann Georg Wilhelm Wilhelmy]] | 1781 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1858-07-17 | | | [https://d-nb.info/gnd/129204307 129204307] | [[Örgelboer]] | |- | [[:d:Q18574294|Q18574294]] | [[Georg Friedrich Wilhelm Renner]] | 1781 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | 1830 | | [[Olenbrook (Landkreis Cuxhoben)|Olenbrook]] | [https://d-nb.info/gnd/1046464418 1046464418] | [[Aftheker]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q23928955|Q23928955]] | [[Andreas von Schlütter]] | 1781-06-03 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1863-02-24 | | | [https://d-nb.info/gnd/1035138018 1035138018] | | |- | [[:d:Q27986600|Q27986600]] | [[Christian Wyneken]] | 1783-03-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1853-09-10 | [[Gemeen Veern|Veern]] | | [https://d-nb.info/gnd/138469997 138469997] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1449875|Q1449875]] | [[Franz von Borries]] | 1785-04-09 | [[Bild:Franz von Borries.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1858-08-15 | [[Mönster]] | | [https://d-nb.info/gnd/1155448014 1155448014] | | |- | [[:d:Q20852593|Q20852593]] | [[Johann Andreas Wehner]] | 1785-06-03 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1858 | [[Zürich]] | | [https://d-nb.info/gnd/1127894455 1127894455] | [[Pädagoog]] | |- | [[:d:Q1504915|Q1504915]] | [[Georg von der Decken]] | 1787-11-23 | [[Bild:Georg Julius Wilhelm Ludwig Graf von der Decken (1787–1859).jpg|center|80px]] | [[Oederquart]] | 1859-08-20 | [[Rumpenheim Castle]] | | [https://d-nb.info/gnd/116043288 116043288] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1874518|Q1874518]] | [[Ludwig Heinrich Kunhardt]] | 1788-06-01 | [[Bild:Ludwig Heinrich Kunhardt.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1871-08-23 | | | [https://d-nb.info/gnd/116610409 116610409] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q55681404|Q55681404]] | [[Carl Ludwig Friedrich von Rettberg]] | 1788-10-08 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1844-11-04 | [[Wiesbaden]] | | [https://d-nb.info/gnd/1042670773 1042670773] | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q132781926|Q132781926]] | [[August von der Decken]] | 1789-11-05 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1857-10-22 | [[Harburg (Schwaben)]] | | | [[Offzeer]]<br/>[[lord of the manor]] | |- | [[:d:Q1294601|Q1294601]] | [[Friedrich Wilhelm Heise]] | 1791-05-06 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1862-11-23 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034910027 1034910027] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1415159|Q1415159]] | [[Friedrich Köster]] | 1791-07-30 | | [[Locken]] | 1878-11-16 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/116301112 116301112] | [[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q15810714|Q15810714]] | [[Friedrich von der Decken]] | 1791-08-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1861-12-02 | [[Vellahn]] | | [https://d-nb.info/gnd/1144740215 1144740215] | | |- | [[:d:Q20980271|Q20980271]] | [[Justus Carl Wilhelm Ruperti]] | 1791-10-29 | [[Bild:Justus Carl Wilhelm Ruperti 1835.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1861-11-03 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/13240575X 13240575X] | [[Koopmann]] | |- | [[:d:Q1539870|Q1539870]] | [[Gottlieb Wilhelm Freudentheil]] | 1792-09-24 | [[Bild:Paulskirche Freudentheil.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1869-04-02 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/11677424X 11677424X] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q55892747|Q55892747]] | [[Alexander von Dachenhausen]] | 1793-10-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1873-07-24 | [[Gemeen Veern|Veern]] | | [https://d-nb.info/gnd/116011416 116011416] | | |- | [[:d:Q113802500|Q113802500]] | [[Georg Wilhelm Friedrich Sattler]] | 1794-02-13 | | | 1866-10-02 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/1031496165 1031496165] | [[head teacher]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q97464666|Q97464666]] | [[Anton Wilhelm Büttner]] | 1797-03-14 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1877-09-06 | [[Lümborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034702378 1034702378] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q18615928|Q18615928]] | [[Eduard Schütz]] | 1799-08-16 | | [[Olland]] | 1868-05-02 | [[Bronswiek]] | | [https://d-nb.info/gnd/117140848 117140848] | [[Schauspeler]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Theaterschauspeler]] | |- | [[:d:Q114796387|Q114796387]] | [[Anna Marlena Princk]] | 1800 | | | 1842-10-31 | [[Richtstätte bei Ohrensen]] | | | [[maid]] | |- | [[:d:Q2573137|Q2573137]] | [[Wilhelm Heinrich Jobelmann]] | 1800-10-02 | [[Bild:Jobelmann.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1878-08-14 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034915541 1034915541] | [[glazier]]<br/>[[council member]]<br/>[[social reformer]] | |- | [[:d:Q1288141|Q1288141]] | [[Eduard Christian von Lütcken]] | 1800-12-02 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1865-04-25 | [[Ossenbrügge]] | | [https://d-nb.info/gnd/12131569X 12131569X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1714477|Q1714477]] | [[Justus Alexander Saxer]] | 1801-11-21 | | [[Dorum]] | 1875-09-19 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/104115696 104115696] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q55680990|Q55680990]] | [[Ludwig Mathias Henrich Pape]] | 1802-01-14 | | [[Gemeen Visselhöövd|Visselhöövd]] | 1872-05-27 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/116030518 116030518] | [[Geistlichen]] | |- | [[:d:Q42909943|Q42909943]] | [[Augusto Bullrich]] | 1803-07-31 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1882-03-22 | [[Buenos Aires]] | | | | |- | [[:d:Q99746568|Q99746568]] | [[Christian Lodemann]] | 1805-01-13 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1878-02-01 | [[Lingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034939017 1034939017] | [[administrative lawyer]] | |- | [[:d:Q55684834|Q55684834]] | [[Georg Heinrich Pratje]] | 1806-04-27 | | [[Jeem]] | 1876-05-05 | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | | [https://d-nb.info/gnd/1116109778 1116109778] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q2041174|Q2041174]] | [[Otto von Düring]] | 1807-01-10 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1875-04-11 | [[Celle]] | | [https://d-nb.info/gnd/116239581 116239581] | [[Richter]] | |- | [[:d:Q120643|Q120643]] | [[Willem Schröder]] | 1808-07-23 | [[Bild:Wilhelm Schröder 001.JPG|center|80px]] | [[Olendörp (Landkreis Stood)|Olendörp]] | 1878-10-04 | [[Leipzig]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/117079944 117079944] | [[Utgever]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q1513706|Q1513706]] | [[Gerlach von dem Knesebeck]] | 1808-08-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1859-06-08 | [[Hameln]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034934295 1034934295] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q17124562|Q17124562]] | [[Louis August Detlev von Schrader]] | 1810-02-13 | [[Bild:August Louis Detlev von Schrader.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1859 | [[Bliestorf]] | | [https://d-nb.info/gnd/1169372406 1169372406] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1399909|Q1399909]] | [[Heinrich Biedenweg]] | 1811-08-08 | | [[Ness (Q1309673)|Ness]] | 1880-02-12 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1154352196 1154352196] | [[Notar]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1080216|Q1080216]] | [[Christian Heinrich Plaß]] | 1812-07-29 | | [[Gemeen Veern|Veern]] | 1878-06-06 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/116205946 116205946] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q65591|Q65591]] | [[August Karl von Goeben]] | 1816-12-10 | [[Bild:August Karl Von Goeben.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1880-11-13 | [[Koblenz]] | | [https://d-nb.info/gnd/119317893 119317893] | [[Offzeer]]<br/>[[Militärperson]] | |- | [[:d:Q55681010|Q55681010]] | [[Friedrich Wilhelm Wiedemann]] | 1817-01-11 | | [[Gemeen Veern|Veern]] | 1900-08-23 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035174545 1035174545] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]] | |- | [[:d:Q1294124|Q1294124]] | [[Johann Andreas Gülzau]] | 1817-03-16 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1891-03-02 | | | | [[Geistlichen]] | |- | [[:d:Q55850527|Q55850527]] | [[William Heinrich Georg Eduard von Goeben]] | 1818 | [[Bild:William-Heinrich-Georg-Eduard-von-Goeben.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1902 | | | [https://d-nb.info/gnd/136545572 136545572] | [[Feldherr]] | |- | [[:d:Q28747610|Q28747610]] | [[Louis von Engelbrechten]] | 1818-12-06 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1893-06-05 | | | [https://d-nb.info/gnd/1034720414 1034720414] | [[Richter]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q365540|Q365540]] | [[Adolph Weber]] | 1819-03-23 | | [[Höckelheim]] | 1893-03-13 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/133658937 133658937] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q5700025|Q5700025]] | [[H. C. Schwan]] | 1819-04-05 | [[Bild:HCSchwan.JPG|center|80px]] | [[Hornborg]] | 1905-05-29 | [[Cleveland]] | | [https://d-nb.info/gnd/1249667259 1249667259] | [[missionary]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q25621898|Q25621898]] | [[Friedrich Wilhelm von Bobers]] | 1819-05-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1878-10-04 | [[Hannober]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q90699519|Q90699519]] | [[Georg August von Oppermann]] | 1821-01-19 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1892-11-26 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035115654 1035115654] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q78155730|Q78155730]] | [[Egbert Erich Louis von Berger]] | 1823-12-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1881-03-30 | | | [https://d-nb.info/gnd/1034668072 1034668072] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q96209615|Q96209615]] | [[Julius August Andreas von Elern]] | 1824-04-18 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1903-07-30 | | | [https://d-nb.info/gnd/1034720848 1034720848] | | |- | [[:d:Q21544785|Q21544785]] | [[Friedrich Christian Julius Bockemüller]] | 1825-11-05 | | [[Clausthal]] | 1889-03-04 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034290738 1034290738] | [[Klassischen Philoloog]]<br/>[[secondary school teacher]] | |- | [[:d:Q20607504|Q20607504]] | [[Peter Olters]] | 1826 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1915-03-26 | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q20608038|Q20608038]] | [[Johann Schoof]] | 1826-02-21 | | [[Ritsch]] | 1906-02-01 | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q20605502|Q20605502]] | [[Hieronymus von der Decken]] | 1827-04-24 | [[Bild:Hieronimus von der Decken (1827-1911).PNG|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1911-01-24 | [[Hannober]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2641783|Q2641783]] | [[Alexander Baustädt]] | 1828-03-01 | | [[Hessisch Oldendorf]] | 1905-10-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/11775885X 11775885X] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q55681888|Q55681888]] | [[Josef Friedrich Franz Encke]] | 1828-05-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1882-06-21 | [[Rosenthal (Leutenberg)]] | | [https://d-nb.info/gnd/1050371496 1050371496] | [[gardener]] | |- | [[:d:Q94890289|Q94890289]] | [[Frederik Schmahlfeld]] | 1829 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1907 | [[Kopenhagen]] | | [https://d-nb.info/gnd/1046548727 1046548727] | [[Medaillenmaker]]<br/>[[engraver]] | |- | [[:d:Q38085473|Q38085473]] | [[Hermann Brinckmann]] | 1830-02-10 | | [[Hornborg]] | 1902-05-10 | [[Düsseldörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/141860847 141860847] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Künstler]]<br/>[[Illustrater]] | |- | [[:d:Q1696072|Q1696072]] | [[Johannes Samuel Büttner]] | 1831-04-28 | [[Bild:1870er Jahre circa Ernst Alpers CDV Brustbild Pastor Johannes Samuel Büttner.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1905-07-23 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/130661813 130661813] | | |- | [[:d:Q15815304|Q15815304]] | [[Hermann Steinmetz]] | 1831-05-06 | | [[Moringen]] | 1903-08-25 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Chöttingen]]<br/>[[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/103515384X 103515384X] | [[deacon]] | |- | [[:d:Q1693146|Q1693146]] | [[Johann Cornelsen]] | 1831-10-22 | | [[Hornborg]] | 1892-07-21 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/133279146 133279146] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q102075|Q102075]] | [[Claus Köpcke]] | 1831-10-28 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1911-11-21 | [[Dresden]] | | [https://d-nb.info/gnd/128734523 128734523] | [[Wetenschopper]]<br/>[[Inschenör]] | |- | [[:d:Q42316718|Q42316718]] | [[Henry Koch]] | 1832-04-16 | [[Bild:Henry Koch zwei.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | 1888-12-01 | [[Lübeck]] | [[Bendigo]]<br/>[[Gemeen Stood|Stood]]<br/>[[Lübeck]] | [https://d-nb.info/gnd/1072099926 1072099926] | [[gold miner]]<br/>[[Reederee (Q500251)|Reederee]]<br/>[[shipbuilder]]<br/>[[Ünnernehmer]] | |- | [[:d:Q111609334|Q111609334]] | [[Hermann von Mertens]] | 1832-09-18 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1900-02-10 | | | | | |- | [[:d:Q95235795|Q95235795]] | [[August Stakemann]] | 1833-04-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1125567325 1125567325] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q1733586|Q1733586]] | [[Karl Bülow]] | 1834-04-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1910-01-02 | [[Leipzig]] | | [https://d-nb.info/gnd/117639400 117639400] | [[Richter]] | |- | [[:d:Q67195016|Q67195016]] | [[Jürgen Hinrich Hagenah]] | 1835 | | [[Gemeen Burweg|Burweg]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]]<br/>[[Gemeen Hemmoor]] | | [[Koopmann]] | |- | [[:d:Q1459347|Q1459347]] | [[Friedrich Gravenhorst]] | 1835-01-03 | | [[Grotenass]] | 1915-06-11 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/136123848 136123848] | | |- | [[:d:Q30086225|Q30086225]] | [[Johann Hinrich Köser]] | 1835-07-04 | [[Bild:Johann Hinrich Köser 1835-1921.png|center|80px]] | [[Hullern-Twielenfleth]] | 1921-01-07 | [[Hamborg]] | | | [[Ünnernehmer]] | |- | [[:d:Q55853662|Q55853662]] | [[Alexander von dem Knesebeck]] | 1836 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1920 | | | [https://d-nb.info/gnd/136168140 136168140] | | |- | [[:d:Q1596859|Q1596859]] | [[Heinrich Brüning (Börgermeester)]] | 1836-04-03 | | [[Hullern-Twielenfleth]] | 1920-09-10 | [[Chöttingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/120565099 120565099] | [[historian of student]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q20752222|Q20752222]] | [[Wilhelm von Borries (1836–1913)|Wilhelm von Borries]] | 1836-10-11 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1913-08-27 | | | [https://d-nb.info/gnd/1172300658 1172300658] | [[Buur]] | |- | [[:d:Q23697758|Q23697758]] | [[Ferdinand von Lütcken]] | 1837-02-10 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1898-08-25 | [[Königstein im Taunus]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034942859 1034942859] | [[Feldherr]] | |- | [[:d:Q18534509|Q18534509]] | [[Heinrich Holtermann]] | 1838-01-21 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1909-09-26 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034907743 1034907743] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q106608574|Q106608574]] | [[Diederich Wettern]] | 1838-03-12 | | [[Eestbrügg]] | 1914-12-10 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]]<br/>[[Altno]] | | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Fotograaf]] | |- | [[:d:Q61996819|Q61996819]] | [[Hermann Kay]] | 1839-08-31 | | [[Hannober]]<br/>[[Balje (Neddersassen)|Balje]] | 1902-12 | [[Berlin]] | [[Berlin]]<br/>[[Dresden]]<br/>[[Wien (Stadt)|Wien]]<br/>[[München]] | [https://d-nb.info/gnd/1077850581 1077850581] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Künstler]] | |- | [[:d:Q1283937|Q1283937]] | [[Edgar Himly]] | 1839-09-03 | | | 1905-03-20 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1025575210 1025575210] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2041344|Q2041344]] | [[Otto von der Decken]] | 1839-10-14 | [[Bild:Otto von der Decken 1839-1916.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1916-10-14 | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/133200663 133200663] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q55847214|Q55847214]] | [[Ernst Friedrich Wyneken]] | 1840 | | [[Bützfleet]] | 1905 | [[Nuurten]] | | [https://d-nb.info/gnd/137212097 137212097] | [[Protestant theologian]]<br/>[[Pastoor]]<br/>[[Pädagoog]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[social worker]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[head teacher]]<br/>[[editing staff]] | |- | [[:d:Q58038758|Q58038758]] | [[Wilhelm Riehn]] | 1841 | | [[Eestbrügg]] | 1920-12-24 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/117532649 117532649] | [[Ünnernehmer]] | |- | [[:d:Q1733608|Q1733608]] | [[Karl von Hassell (Q1733608)|Karl von Hassell]] | 1841-01-07 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1925-12-13 | [[Leipzig]] | | [https://d-nb.info/gnd/135676665 135676665] | [[Richter]] | |- | [[:d:Q27639330|Q27639330]] | [[Ernst von Bülow (Q27639330)|Ernst von Bülow]] | 1842-05-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1901-05-09 | [[Bad Ems]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035105004 1035105004] | [[Feldherr]] | |- | [[:d:Q113398478|Q113398478]] | [[Franz Otto Adolf Rautenberg]] | 1843 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1915 | [[Gehrden]] | | [https://d-nb.info/gnd/104055545 104055545] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q2077774|Q2077774]] | [[Peter Rehder]] | 1843-04-28 | [[Bild:HL Damals – Rehder.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1920-04-25 | [[Lübeck]] | | [https://d-nb.info/gnd/117521426 117521426] | [[Boinschenör]]<br/>[[Bobeamten]] | |- | [[:d:Q15432274|Q15432274]] | [[Thies Jacob Dageför]] | 1843-09-02 | | [[Bossel (Jörk)|Bossel]] | 1933-01-01 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1014457505 1014457505] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q25621980|Q25621980]] | [[Klaus Schröder (1844–1927)|Klaus Schröder]] | 1844-01-08 | | [[Vörwark (Neddersassen)|Vörwark]] | 1927-06-25 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1055455159 1055455159] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1556428|Q1556428]] | [[Gustav Stille]] | 1845-11-21 | | [[Gemeen Steenau]] | 1920-02-07 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/117259152 117259152] | [[Schriever]]<br/>[[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Sozioloog]] | |- | [[:d:Q1445962|Q1445962]] | [[Franz Adickes (Q1445962)|Franz Adickes]] | 1846-02-09 | [[Bild:Franz Adickes by Max Liebermann.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1915-02-04 | [[Frankfort an’n Main]] | [[Frankfort an’n Main]]<br/>[[Düörpm]]<br/>[[Altona-Altstadt]] | [https://d-nb.info/gnd/118647008 118647008] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q94835208|Q94835208]] | [[Ernst Oehlmann]] | 1849-01-21 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1918 | | | [https://d-nb.info/gnd/117098329 117098329] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Geograaf (Q901402)|Geograaf]] | |- | [[:d:Q29586029|Q29586029]] | [[Adolf Benedix Christian Georg von der Decken]] | 1850-12-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1929-04-28 | | | | | |- | [[:d:Q13188954|Q13188954]] | [[Ulrich Dumrath]] | 1851-07-03 | | [[Burzykowo]] | 1921-12-06 | [[Schölisch]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034709496 1034709496] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Buur]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q591969|Q591969]] | [[Anton Mormann]] | 1851-11-02 | | [[Sünninghausen]] | 1940-12-29 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Mönster]] | [https://d-nb.info/gnd/189413662 189413662] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] | |- | [[:d:Q1039044|Q1039044]] | [[Carl Johann Heinrich Röver]] | 1851-12-20 | | [[Gemeen Beverst]] | 1929-03-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Örgelboer]] | |- | [[:d:Q19964469|Q19964469]] | [[Eduard Lütcken]] | 1851-12-21 | | [[Ossenbrügge]] | 1926-11-10 | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034940139 1034940139] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q55679740|Q55679740]] | [[Friedrich Johann Plass]] | 1851-12-29 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1928-02-05 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/1018450912 1018450912] | [[Generaaldirekter]] | |- | [[:d:Q1596946|Q1596946]] | [[Heinrich Christian Sander]] | 1853-08-02 | [[Bild:Heinrich Christian Sander 1905.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1934-08-05 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1019462930 1019462930] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q363622|Q363622]] | [[Adolf Reese]] | 1855-03-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1909-01-23 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/13329000X 13329000X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Koopmann]]<br/>[[Ünnernehmer]] | |- | [[:d:Q20752088|Q20752088]] | [[Wilhelm von der Beck]] | 1855-03-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1914-09-17 | | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q18333282|Q18333282]] | [[Zotho Dietzsch]] | 1855-03-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1937-01-19 | [[Gotha]] | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1597022|Q1597022]] | [[Heinrich Denicke]] | 1856-01-02 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1943-10-30 | [[Horborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/119140373 119140373] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1555696|Q1555696]] | [[Gustav Buchholz]] | 1856-02-16 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1916-06-26 | [[Posen]] | [[Bonn]]<br/>[[Leipzig]]<br/>[[Posen]] | [https://d-nb.info/gnd/116818395 116818395] | [[Mediävist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q47003049|Q47003049]] | [[Margarete Winter]] | 1857-01-22 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1934-03-07 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035171368 1035171368] | [[Sakenbökerschriever]] | |- | [[:d:Q111237|Q111237]] | [[Ernst Röver]] | 1857-09-03 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1923-03-22 | [[Hausneindorf]] | | [https://d-nb.info/gnd/13930505X 13930505X] | [[Örgelboer]] | |- | [[:d:Q13738307|Q13738307]] | [[John-Henry Mohrmann]] | 1857-12-16 | | [[Eestbrügg]] | 1916-02-22 | [[Bloomsbury]] | | [https://d-nb.info/gnd/1173376674 1173376674] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q94939208|Q94939208]] | [[Diederich Abbenseth]] | 1858-05-16 | | [[Middelsdörp]] | 1891-12-29 | [[Bremen]] | | [https://d-nb.info/gnd/1033721352 1033721352] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q1040980|Q1040980]] | [[Carl Wehmer (Q1040980)|Carl Wehmer]] | 1858-09-20 | [[Bild:Wehmer-carl-in-trommsdorff-paul-der-lehrkoerper-der-TH-hannover-1831-1931-hannover-1931-s039.jpg|center|80px]] | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1935-01-11 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/117220736 117220736] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Mykoloog]]<br/>[[Botaniker]] | |- | [[:d:Q20980255|Q20980255]] | [[Wilhelm Röttiger]] | 1858-09-20 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1928-07-13 | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/127680160 127680160] | [[Pädagoog]] | |- | [[:d:Q1714551|Q1714551]] | [[Justus Strandes]] | 1859-02-04 | [[Bild:Strandes-justus-1912-06-01-deutsche-kolonialzeitung-jg29-nr22-sonderbeilage.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1930-07-16 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/117306754 117306754] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q3057351|Q3057351]] | [[Ernst Hans Ludwig Krause]] | 1859-07-27 | [[Bild:Krause, Ernst H.L. 1 1.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1942-06-01 | [[Niegenstrelitz|Nieg Strelitz]] | | [https://d-nb.info/gnd/117578061 117578061] | [[Forschungsreisiger]]<br/>[[Botaniker]]<br/>[[Mykoloog]]<br/>[[Fotograaf]]<br/>[[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Entomoloog (Q3055126)|Entomoloog]] | |- | [[:d:Q29381124|Q29381124]] | [[Karl Busche]] | 1859-08-28 | | [[Aßel]] | 1930-04-02 | [[Leer]] | | [https://d-nb.info/gnd/1025829832 1025829832] | [[Klassischen Philoloog]]<br/>[[secondary school teacher]] | |- | [[:d:Q19285838|Q19285838]] | [[Hugo Müller-Otfried]] | 1860-06-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1933 | | | [https://d-nb.info/gnd/117172081 117172081] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1502944|Q1502944]] | [[Heinrich Gisbert Voigt]] | 1860-06-29 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1933-09-20 | [[Halle (Saale)]] | | [https://d-nb.info/gnd/117471909 117471909] | [[Karkenhistoriker]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Historiker (Q201788)|Historiker]] | |- | [[:d:Q1350784|Q1350784]] | [[Erhard Eylmann]] | 1860-09-03 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1926-12-22 | [[Blomendal (Stadtdeel)|Blomendal]] | [[Australien]] | [https://d-nb.info/gnd/124280293 124280293] | [[Ethnoloog]]<br/>[[Zooloog (Q350979)|Zooloog]] | |- | [[:d:Q19277155|Q19277155]] | [[Carl von Frese]] | 1861-02-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1942-04-17 | | | [https://d-nb.info/gnd/1034725513 1034725513] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1697719|Q1697719]] | [[Johannes Hoppe (Politiker)|Johannes Hoppe]] | 1861-02-13 | [[Bild:Hoppe-johannes-1912-s492.jpg|center|80px]] | [[Hornborg]] | 1925-07-22 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/133806162 133806162] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1223962|Q1223962]] | [[Dietrich Mülder (Ooldphiloloog)|Dietrich Mülder]] | 1861-05-12 | [[Bild:Dietrich Mülder.jpg|center|80px]] | [[Bunn]] | 1947-10-14 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Ossenbrügge]]<br/>[[Hilmessen]] | [https://d-nb.info/gnd/1015066283 1015066283] | [[Klassischen Philoloog]]<br/>[[secondary school teacher]] | |- | [[:d:Q20608309|Q20608309]] | [[Theodor Tamm]] | 1861-10-06 | | [[Öberndörp]] | 1938-05-15 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035163217 1035163217] | [[Schriever]]<br/>[[superintendent]] | |- | [[:d:Q47087543|Q47087543]] | [[Otto Oellerich]] | 1862-01-25 | [[Bild:Oellerich, Otto.jpg|center|80px]] | [[Krummendiek (Neddersassen)|Krummendiek]] | 1921-09-03 | | | [https://d-nb.info/gnd/1035111004 1035111004] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[trade unionist]] | |- | [[:d:Q63891365|Q63891365]] | [[August Denicke]] | 1863 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1928-06-11 | | | | | |- | [[:d:Q1874694|Q1874694]] | [[Ludwig Krause]] | 1863-03-09 | [[Bild:Ludwig Krause 1863-1924.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1924-04-01 | [[Rostock]] | | [https://d-nb.info/gnd/129171735 129171735] | [[Archivar]] | |- | [[:d:Q29019003|Q29019003]] | [[Heinrich Walbaum]] | 1864-04-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1946 | | | | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]] | |- | [[:d:Q16405795|Q16405795]] | [[Eduard Alexander Hesse]] | 1865-03-08 | | [[Mustjala]] | 1930-01-21 | [[Oederquart]] | | | [[cleric]] | |- | [[:d:Q1874146|Q1874146]] | [[Ludwig Alpers]] | 1866-12-15 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1959-08-15 | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/129846015 129846015] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1433987|Q1433987]] | [[Theodor Zöckler]] | 1867-03-05 | | [[Griepswold|Griepswohld]] | 1949-09-18 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/119516861 119516861] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q15822042|Q15822042]] | [[Julius Wohlers]] | 1867-10-31 | [[Bild:JuliusWohlersAtelier.jpg|center|80px]] | [[Hamborg]] | 1953-09-04 | [[Königriek (Jörk)|Königriek]] | | [https://d-nb.info/gnd/117457124 117457124] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[printmaker]]<br/>[[lithographer]] | |- | [[:d:Q1799863|Q1799863]] | [[Wilhelm Hagedorn]] | 1868-07-28 | | [[Meideborg]] | 1930-03-14 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | |- | [[:d:Q97611|Q97611]] | [[Franz Cornelsen (Politiker)|Franz Cornelsen]] | 1868-10-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1951-10-14 | | | [https://d-nb.info/gnd/1035104814 1035104814] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q123099|Q123099]] | [[Jost Fitschen]] | 1869-01-01 | | [[Gemeen Brest|Brest]] | 1947-01-26 | [[Altno]] | | [https://d-nb.info/gnd/139691561 139691561] | [[Botaniker]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q1598309|Q1598309]] | [[Heinrich Meyer-Benfey]] | 1869-03-14 | | [[Liebenburg]] | 1945-12-30 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [[Hamborg]]<br/>[[Chöttingen]] | [https://d-nb.info/gnd/118733397 118733397] | [[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]]<br/>[[Literaturhistoriker]]<br/>[[Literaturwetenschopper]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1666994|Q1666994]] | [[Otto Lemmermann]] | 1869-07-01 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1953-07-28 | [[Berlin]] | | [https://d-nb.info/gnd/117719242 117719242] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1742920|Q1742920]] | [[Theodore Barkhausen]] | 1869-08-18 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1959-11-01 | [[Kaiserswerth]] | | [https://d-nb.info/gnd/1075258812 1075258812] | [[deaconess]] | |- | [[:d:Q94882057|Q94882057]] | [[Christoph Ranck]] | 1869-09-06 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1951-05-24 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/1028094558 1028094558] | | |- | [[:d:Q18411890|Q18411890]] | [[Nicolaus Ebeling]] | 1870-09-19 | | [[Cranz]] | 1939-04-05 | [[Hamborg]] | | | | |- | [[:d:Q17321935|Q17321935]] | [[Gernand Graf Grote]] | 1870-09-20 | | [[Wiegersen]] | 1950-03-11 | | | | | |- | [[:d:Q12017844|Q12017844]] | [[Friedemann Götze]] | 1871-02-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1946-05-22 | | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q104652065|Q104652065]] | [[Josua Falk Friedlaender]] | 1871-06-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1942-10-22 | [[Theresienstadt concentration camp]] | | [https://d-nb.info/gnd/1047431335 1047431335] | | |- | [[:d:Q1794146|Q1794146]] | [[Kurt Streitwolf]] | 1871-07-03 | | [[Heid (Kreis Dithmarschen)|Heid]] | 1954-08-30 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[German South-West Africa]] | [https://d-nb.info/gnd/1027249132 1027249132] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q58216573|Q58216573]] | [[Hermann Steudel]] | 1871-07-29 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1967-01-26 | [[Bonn]] | [[Kiel]]<br/>[[Marborg]]<br/>[[Heidelbarg]]<br/>[[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/117658472 117658472] | [[physiologist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q125812|Q125812]] | [[Richard von Pawelsz]] | 1872-12-07 | [[Bild:Bundesarchiv Bild 102-05794, General von Pawelsz.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1943-04-10 | [[Berlin]] | | [https://d-nb.info/gnd/133696464 133696464] | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q104808129|Q104808129]] | [[Isidor Jacobsohn]] | 1872-12-21 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1943-03-21 | [[Theresienstadt concentration camp]] | | | | |- | [[:d:Q133877939|Q133877939]] | [[Victor Bauer-Bolton]] | 1873 | | [[Riga]] | 1962 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Restaurater]] | |- | [[:d:Q1287903|Q1287903]] | [[Eduard Anderson]] | 1873-03-13 | | [[Pasłęk]] | 1947-01-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/139049061 139049061] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q55219357|Q55219357]] | [[Leni Matthaei]] | 1873-06-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1981 | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/118578960 118578960] | [[Künstler]]<br/>[[Designer]]<br/>[[textile artist]] | |- | [[:d:Q95195583|Q95195583]] | [[Leni Mathaei]] | 1873-06-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/101238232X 101238232X] | [[Künstler]] | |- | [[:d:Q762586|Q762586]] | [[August Köster]] | 1873-08-09 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | 1935-12-10 | | | [https://d-nb.info/gnd/1013334833 1013334833] | [[Kunsthistoriker]]<br/>[[Archäoloog]]<br/>[[Sakenbökerschriever]] | |- | [[:d:Q2059294|Q2059294]] | [[Paul Diercke]] | 1874-07-09 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1937-07-23 | [[Bronswiek]] | | [https://d-nb.info/gnd/116103892 116103892] | [[Geograaf (Q901402)|Geograaf]] | |- | [[:d:Q15430930|Q15430930]] | [[Otto Schumm]] | 1874-08-03 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1958-12-27 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1048255972 1048255972] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q20608587|Q20608587]] | [[Hinrich Zahrenhusen]] | 1875-03-02 | | [[Hornborg]] | 1940-01-19 | [[Bremen]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035175568 1035175568] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q90437|Q90437]] | [[Gustav Wyneken]] | 1875-03-19 | [[Bild:Gustav Wyneken.png|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1964-12-08 | [[Chöttingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/118635743 118635743] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q113735615|Q113735615]] | [[Wilhelm Mengel]] | 1875-03-24 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1158765622 1158765622] | | |- | [[:d:Q1388072|Q1388072]] | [[Joachim Karl Johann Dubbels]] | 1876-12-13 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1942-05-19 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/130880523 130880523] | [[Militärgeistlichen]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q70062847|Q70062847]] | [[Heinrich Prüß]] | 1877 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1904-02-04 | [[Omaruru]] | [[German South-West Africa]] | [https://d-nb.info/gnd/1035108267 1035108267] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1619453|Q1619453]] | [[Hinrich Beck]] | 1877-02-16 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 20th century | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1013240448 1013240448] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q18621805|Q18621805]] | [[Klaus Köster]] | 1877-04-19 | | [[Mittelskark]] | 1961-11-18 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/127679855 127679855] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q103091|Q103091]] | [[Otto Palandt]] | 1877-05-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1951-12-03 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/12474916X 12474916X] | [[Richter]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1309566|Q1309566]] | [[Hans von Ludwiger]] | 1877-11-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1966-03-07 | [[Lübeck]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/130353302 130353302] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q55684791|Q55684791]] | [[Otto Oeters]] | 1878-06-30 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1958-02-23 | [[Chöttingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/1114840459 1114840459] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q15432660|Q15432660]] | [[Diedrich Dieckmann]] | 1878-08-31 | | [[Hullern-Twielenfleth]] | 1936-07-29 | [[Bronswiek]] | | [https://d-nb.info/gnd/172054761 172054761] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q111217|Q111217]] | [[Hinnerk Braasch]] | 1878-09-02 | | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | 1968-10-16 | [[Bissendörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/116384441 116384441] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q20243346|Q20243346]] | [[Claus Vollmers]] | 1878-09-18 | | [[Hullern-Twielenfleth]] | 1936-01-15 | | | [https://d-nb.info/gnd/1035171023 1035171023] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q120615223|Q120615223]] | [[Franziska von Oldershausen]] | 1878-09-20 | | [[Förste]] | 1934-09-22 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034652737 1034652737] | [[Schriever]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q13188526|Q13188526]] | [[Karl Schwering]] | 1879-06-29 | | [[Hannober]] | 1948-01-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035133687 1035133687] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1694797|Q1694797]] | [[Johann Jakob Cordes]] | 1880-03-02 | | [[Steenkark (Olland)|Steenkark]] | 1976-05-01 | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | | [https://d-nb.info/gnd/103467756X 103467756X] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q1913684|Q1913684]] | [[Max von Bahrfeldt]] | 1880-08-20 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1964-05-08 | [[Landau in der Pfalz]] | | [https://d-nb.info/gnd/101615248 101615248] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q105071|Q105071]] | [[Heinrich Behnken]] | 1880-12-25 | | [[Gemeen Ohlers|Ohlers]] | 1960-12-01 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/116110031 116110031] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1459515|Q1459515]] | [[Friedrich Hartjenstein]] | 1881-04-04 | [[Bild:Büste Friedrich Wilhelm Hartjenstein.jpg|center|80px]] | [[Paane]] | 1943-01-05 | [[Balje (Neddersassen)|Balje]] | | | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] | |- | [[:d:Q1639623|Q1639623]] | [[Wilhelm Geerken]] | 1881-07-11 | | [[Horst]] | 1969-06-16 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034736051 1034736051] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q2417756|Q2417756]] | [[Theodor Herrmann]] | 1881-07-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1926-12-15 | [[Bremen]] | [[Gemeen Hu’e]]<br/>[[Gemeen Zeven|Zeven]]<br/>[[München]]<br/>[[Hamborg]]<br/>[[Berlin]]<br/>[[Bremen]] | [https://d-nb.info/gnd/119132559 119132559] | [[Künstler]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[graphic artist]]<br/>[[printmaker]]<br/>[[draftsperson]]<br/>[[Illustrater]]<br/>[[theatre designer]]<br/>[[lithographer]] | |- | [[:d:Q102219468|Q102219468]] | [[Karl G. J. Kübel]] | 1881-12-10 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | | |- | [[:d:Q111609046|Q111609046]] | [[Arthur Rochlitz]] | 1882-05-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1958-08-07 | | | | | |- | [[:d:Q20752714|Q20752714]] | [[Wilhelm Heinrich]] | 1882-06-02 | | [[Cranz]] | 1944-10-02 | | | | [[railway engineer]] | |- | [[:d:Q15833924|Q15833924]] | [[Marie Pauline Thorbecke]] | 1882-08-12 | | [[Auerk]] | 1971-02-05 | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | [[Köln]] | [https://d-nb.info/gnd/11735290X 11735290X] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Fotograaf]]<br/>[[Ethnoloog]] | |- | [[:d:Q1581468|Q1581468]] | [[Hans Nagel]] | 1882-11-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1964-05-20 | | | | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q100601|Q100601]] | [[Werner Issel]] | 1884 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1974 | [[Bad Sachsa]] | | [https://d-nb.info/gnd/123965217 123965217] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] | |- | [[:d:Q18222185|Q18222185]] | [[Ernst Harthern]] | 1884-09-07 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1969-06-08 | [[Sigtuna]] | | [https://d-nb.info/gnd/119307790 119307790] | [[Översetter]]<br/>[[Journalist]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q127174256|Q127174256]] | [[Edzard Stölting]] | 1885-01-08 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1960-09-25 | [[Hameln]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Kirchenrat]]<br/>[[Richter]] | |- | [[:d:Q111687|Q111687]] | [[Fritz Maxin]] | 1885-07-17 | | [[Janowo]] | 1960-03-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Berlin]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Buur]] | |- | [[:d:Q20606692|Q20606692]] | [[Johannes Krancke]] | 1885-08-09 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1471116|Q1471116]] | [[Karl von Buchka (Politiker)|Karl von Buchka]] | 1885-09-23 | | [[Chöttingen]] | 1960-02-11 | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | [[Gołdap]]<br/>[[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/124925618 124925618] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1986909|Q1986909]] | [[Nicolaus von Borstel]] | 1885-11-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1963-11-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034703552 1034703552] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q9374176|Q9374176]] | [[Wiktor Unrug]] | 1886-10-30 | [[Bild:Wiktor Zygmunt Unrug (1886-1973).jpg|center|80px]] | [[Dresden]] | 1973 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q55847492|Q55847492]] | [[Kurd Endell]] | 1887 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1945 | | | [https://d-nb.info/gnd/116472278 116472278] | [[mineralogist]]<br/>[[Chemiker (Q593644)|Chemiker]] | |- | [[:d:Q17352871|Q17352871]] | [[Thure von Klinckowström]] | 1887-07-03 | | [[Fürstenwalde]] | 1972 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/13351529X 13351529X] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2079745|Q2079745]] | [[Ernst-Eberhard Hell]] | 1887-09-19 | [[Bild:Эрнст-Эберхард Хелль.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1973-09-15 | [[Wiesbaden]] | | [https://d-nb.info/gnd/1031831703 1031831703] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1583365|Q1583365]] | [[Hans von Borstel]] | 1888-03-03 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1962-10-06 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1013949811 1013949811] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q2061909|Q2061909]] | [[Paul Riege]] | 1888-08-27 | [[Bild:Paul Riege at the Nuremberg Trials.jpg|center|80px]] | [[Worth (Cuxhoben)|Worth]] | 1980-10-13 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1027028535 1027028535] | [[Schriever]]<br/>[[Polizeibeamten]] | |- | [[:d:Q94884194|Q94884194]] | [[Friedrich Gumpert]] | 1889-04-05 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 20th century | | | [https://d-nb.info/gnd/1124034218 1124034218] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q869798|Q869798]] | [[Hermann Linkenbach]] | 1889-04-08 | [[Bild:Hermann Linkenbach (1928).jpg|center|80px]] | [[Barmen]] | 1959-06-30 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034937014 1034937014] | [[dressage rider]] | |- | [[:d:Q18744835|Q18744835]] | [[Johannes Meyn]] | 1891 | | | | [[Götzdörp]] | | | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q131779859|Q131779859]] | [[Friedrich Gerdes]] | 1891-08-05 | | [[Leer]] | 1978-11-23 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034740806 1034740806] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q124300|Q124300]] | [[Arthur Gütt]] | 1891-08-17 | | [[Michałowo, Warmian-Masurian Voivodeship]] | 1949-03-02 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/124419747 124419747] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Raßenhygieniker]]<br/>[[Raßentheoretiker]]<br/>[[Sakenbökerschriever]] | |- | [[:d:Q102703|Q102703]] | [[Karl Waller]] | 1892 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1963-05-15 | [[Cuxhoben]] | | [https://d-nb.info/gnd/118965042 118965042] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q111229|Q111229]] | [[Joachim Burfeindt]] | 1892-01-11 | | [[Gemeen Freenbeek|Freenbeek]] | 1982-01-17 | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/103470219X 103470219X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q16064484|Q16064484]] | [[Franz Rehling]] | 1892-01-21 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1973-01-26 | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1599246|Q1599246]] | [[Heinrich Wilckens]] | 1892-02-15 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1956-09-30 | [[Uetersen]] | [[Kiel]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q7148918|Q7148918]] | [[Paul-Hermann Werner]] | 1893-03-19 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1940-06-30 | [[Atlantik]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q43745288|Q43745288]] | [[Joachim Plath]] | 1893-06-03 | | [[Liederstädt]] | 1971-06-28 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | |- | [[:d:Q12115084|Q12115084]] | [[Borys D. Krupnycʹkyj]] | 1894-07-24 | | [[Medvedivka]] | 1956-05-05 | [[Gemeen Himmelpoorten|Himmelpoorten]] | | [https://d-nb.info/gnd/123716306 123716306] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] | |- | [[:d:Q1783060|Q1783060]] | [[Romanus Berg]] | 1894-08-09 | | | 1978-10-08 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/130304328 130304328] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1548821|Q1548821]] | [[Willy Andreessen]] | 1895-08-07 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 20th century | | | | | |- | [[:d:Q1578859|Q1578859]] | [[Hans Bruns]] | 1895-10-07 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1971-03-08 | [[Marborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/118674862 118674862] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Bible translator]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[biblical scholar]]<br/>[[Översetter]] | |- | [[:d:Q15433249|Q15433249]] | [[Martin Lattmann]] | 1896-02-10 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1976-08-11 | [[East Berlin]] | | [https://d-nb.info/gnd/124728332 124728332] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q18603816|Q18603816]] | [[Adolf Peter Krönke]] | 1897-02-06 | | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | 1984-04-27 | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | [https://d-nb.info/gnd/103372422X 103372422X] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q29803278|Q29803278]] | [[Rolf Meier]] | 1897-04-07 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1966-11-05 | [[Basel]] | | [https://d-nb.info/gnd/1017967733 1017967733] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]] | |- | [[:d:Q761171|Q761171]] | [[August Elfers]] | 1897-07-18 | | [[Gemeen Himmelpoorten|Himmelpoorten]] | 1959-07-06 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/1024486079 1024486079] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q1371536|Q1371536]] | [[Werner von Bargen]] | 1898-02-14 | [[Bild:Werner von Bargen.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | 1975-11-22 | [[Bonn]] | | [https://d-nb.info/gnd/1027973655 1027973655] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2577602|Q2577602]] | [[Willi Wegewitz]] | 1898-03-08 | | [[Samtgemeen Harsfeld]] | 1996-01-02 | [[Horborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/140538356 140538356] | [[Archäoloog]]<br/>[[Prähistoriker]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Historiker (Q201788)|Historiker]] | |- | [[:d:Q55847864|Q55847864]] | [[Focko Lüpsen]] | 1898-05-22 | | [[Gemeen Burweg|Burweg]] | 1977-03-31 | [[Bethel]] | | [https://d-nb.info/gnd/128372052 128372052] | [[Journalist]]<br/>[[Utgever]] | |- | [[:d:Q2150562|Q2150562]] | [[Richard Schulze]] | 1898-09-20 | | [[Mainz]] | 1969-12-24 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Gestapo employee]] | |- | [[:d:Q13580943|Q13580943]] | [[Fritz Reinhardt]] | 1898-09-27 | [[Bild:Friedrich Reinhardt.jpg|center|80px]] | [[Kassel]] | 1965-09-30 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q6794603|Q6794603]] | [[Max Bork]] | 1899-01-01 | | [[Krasnoznamensk]] | 1973-07-04 | [[Hullern-Twielenfleth]] | | | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q23010140|Q23010140]] | [[Wilhelm Marquardt]] | 1899 | | [[Wümm (Dörp)|Wümm]] | 1994 | [[Imbeek]] | | [https://d-nb.info/gnd/122870999 122870999] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1359098|Q1359098]] | [[Ernst Kuntscher]] | 1899-01-07 | [[Bild:KAS-Kuntscher, Ernst-Bild-1907-1.jpg|center|80px]] | [[Budišov nad Budišovkou]] | 1971-10-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]]<br/>[[Hannober]]<br/>[[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/102617001X 102617001X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[trade unionist]] | |- | [[:d:Q1417606|Q1417606]] | [[Rudolf Stechmann]] | 1899-02-09 | | [[Dollern]] | 1989-10-15 | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/125943539 125943539] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q94913471|Q94913471]] | [[Joachim Köhne]] | 1899-07-20 | | | 1977-08-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034925024 1034925024] | [[agronomist]] | |- | [[:d:Q2549455|Q2549455]] | [[Warner Bruns]] | 1901-09-19 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1972-11-11 | | [[Nörden (Oostfreesland)|Nörden]]<br/>[[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034698303 1034698303] | [[Buur]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q15431634|Q15431634]] | [[Hermann Fiebing]] | 1901-11-17 | | [[Mirosławiec]] | 1960-10-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Notar]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q65921431|Q65921431]] | [[Ernst Riggert]] | 1902 | | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | 1977 | | | [https://d-nb.info/gnd/107108933 107108933] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q94915621|Q94915621]] | [[Hinrich Prigge]] | 1902-05-14 | | [[Gemeen Beekdörp|Beekdörp]] | 1980 | | | [https://d-nb.info/gnd/1035113872 1035113872] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[local historian]] | |- | [[:d:Q126209799|Q126209799]] | [[Karl Brumm]] | 1902-08-07 | | [[Willemshaven]] | 1965-04-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Richter]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2174085|Q2174085]] | [[Rudolf Welskopf]] | 1902-08-26 | | [[Bossel (Jörk)|Bossel]] | 1979-01-17 | [[Berlin]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035172461 1035172461] | [[Wedderstand gegen den Natschonalsozialismus]]<br/>[[trade unionist]]<br/>[[Timmermann (Beroop)]] | |- | [[:d:Q126391094|Q126391094]] | [[Gustav Jacob Drewes]] | 1902-09-03 | | [[Greundiek]] | | | | | | |- | [[:d:Q2575321|Q2575321]] | [[Wilhelm Stülten]] | 1902-11-26 | | [[Bützfleet]] | 1972-02-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1035150727 1035150727] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q94618782|Q94618782]] | [[Karl Dönselmann]] | 1902-12-17 | | [[Hogenoh]] | 1984-06-02 | [[Hilmessen]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034713175 1034713175] | | |- | [[:d:Q1334641|Q1334641]] | [[Emanuel Ehrfurt]] | 1903-03-26 | [[Bild:KAS-Ehrfurt, Emanuel-Bild-5634-1.jpg|center|80px]] | [[Jeseník]] | 1975-11-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034718673 1034718673] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q20980275|Q20980275]] | [[Jutta Bossard-Krull]] | 1903-07-06 | [[Bild:Jutta Bossard-Krull mit einer Büste von Walter Ahrens, Blankenese © Kunststätte Bossard.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1996-10-13 | [[Lüll]] | | [https://d-nb.info/gnd/129508225 129508225] | [[ceramicist]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] | |- | [[:d:Q23060711|Q23060711]] | [[Hermann Blumenthal]] | 1903-07-11 | | [[Ooldklooster]] | 1941-08-08 | [[Tannroda]] | | [https://d-nb.info/gnd/116209283 116209283] | [[Bibliothekar]]<br/>[[Germanist]] | |- | [[:d:Q1578841|Q1578841]] | [[Hans Brockmann (Altkloster)]] | 1903-10-18 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1988-05-01 | [[Chöttingen]] | [[Posen]]<br/>[[Chöttingen]] | [https://d-nb.info/gnd/101980467X 101980467X] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q17575404|Q17575404]] | [[Harry Garms]] | 1903-10-20 | | [[Cranz]] | 1987 | | | [https://d-nb.info/gnd/1115373293 1115373293] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q25608262|Q25608262]] | [[Gerhard Thoma]] | 1904 | | [[Bargst (Neddersassen)|Bargst]] | 1973 | | | [https://d-nb.info/gnd/1105701336 1105701336] | [[Stüürberader]] | |- | [[:d:Q1675597|Q1675597]] | [[Karl Nobel]] | 1904-03-30 | | [[Eilendorf]] | 1982-02-22 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1035101351 1035101351] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q15837930|Q15837930]] | [[Otto Rahm]] | 1904-09-08 | [[Bild:Selbstbildnis Otto Rahm.JPG|center|80px]] | [[Hamborg]] | 1994-01-06 | [[Deinst]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035122006 1035122006] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q18589580|Q18589580]] | [[Karl Franz Wendt]] | 1904-10-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1933 | [[Penzing]] | | | [[Spijoon]] | |- | [[:d:Q123350308|Q123350308]] | [[Hans Hamann]] | 1904-10-24 | | [[Kassel]] | 1976-08-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Beamten]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q94809220|Q94809220]] | [[Wilhelm Schöttler]] | 1904-12-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1978 | | | [https://d-nb.info/gnd/1044558458 1044558458] | [[Schriever]]<br/>[[Literaturwetenschopper]] | |- | [[:d:Q92249|Q92249]] | [[Elisabeth Flickenschildt]] | 1905-03-16 | | [[Blanknees]] | 1977-10-26 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/118533967 118533967] | [[Filmproduzent]]<br/>[[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]] | |- | [[:d:Q2149895|Q2149895]] | [[Richard Jungclaus]] | 1905-03-17 | [[Bild:Richard Jungclaus (1905-1945).jpg|center|80px]] | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1945-04-15 | [[Bosnien-Herzegowina]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034913077 1034913077] | [[Polizeibeamten]] | |- | [[:d:Q120706|Q120706]] | [[Peter Tobaben]] | 1905-07-01 | | [[Gemeen Ohlers|Ohlers]] | 1972-12-17 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]]<br/>[[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/1030282218 1030282218] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q22017193|Q22017193]] | [[Richard Eggers]] | 1905-09-24 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1995-06-15 | | | [https://d-nb.info/gnd/132389460 132389460] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q78809|Q78809]] | [[Wilhelm Beiglböck]] | 1905-10-10 | [[Bild:Wilhelm Beiglboeck KZ-Arzt.jpg|center|80px]] | [[Hochneukirchen-Gschaidt]] | 1963-11-22 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034658409 1034658409] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Internist]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q5492781|Q5492781]] | [[Franz Graßmel]] | 1906-01-08 | | [[Mochów]] | 1985-06-30 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[paratrooper]] | |- | [[:d:Q20181851|Q20181851]] | [[Hans-Ulrich Krantz]] | 1906-06-24 | | [[Berlin]] | 1976-08-15 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1109779208 1109779208] | [[Sakenbökerschriever]] | |- | [[:d:Q39992415|Q39992415]] | [[Georg Grünberg]] | 1906-10-10 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1976-01-13 | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | [[Auschwitz]] | [https://d-nb.info/gnd/124349811 124349811] | [[Militärperson]]<br/>[[concentration camp guard]]<br/>[[Inschenör]] | |- | [[:d:Q364307|Q364307]] | [[Adolf Stobbe]] | 1906-11-20 | | [[Kamenka (Kaliningrad, Bagrationowsk)]] | 1956-09-23 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1035150824 1035150824] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1612131|Q1612131]] | [[Hermann Meyn (Q1612131)|Hermann Meyn]] | 1907-04-05 | | [[Hornborg]] | 1989-12-22 | | [[Kiel]] | [https://d-nb.info/gnd/1119762383 1119762383] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Buur]] | |- | [[:d:Q94912880|Q94912880]] | [[Heinz A. Hoppe]] | 1907-05-06 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1986-08-24 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034902830 1034902830] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q96647|Q96647]] | [[Hermann Schlichting]] | 1907-09-22 | | [[Balje (Neddersassen)|Balje]] | 1982-06-15 | [[Chöttingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/121428095 121428095] | [[Inschenör]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q86739331|Q86739331]] | [[Otto E. Nelson]] | 1908 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 2013-11-17 | | [[New York]] | [https://d-nb.info/gnd/1153229870 1153229870] | [[Fotograaf]] | |- | [[:d:Q1561475|Q1561475]] | [[Günther Groenhoff]] | 1908-04-07 | [[Bild:Günther Groenhoff (1908–1932) deutscher Segelflugpionier.png|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1932-07-23 | [[Rhön]] | | [https://d-nb.info/gnd/118697951 118697951] | [[Fleger]] | |- | [[:d:Q2274073|Q2274073]] | [[Servais Cabolet]] | 1908-04-24 | | [[Gemeen Hemmoor]]<br/>[[Warstood]] | 1976-05-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034676180 1034676180] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]]<br/>[[Marineoffizier]] | |- | [[:d:Q94941964|Q94941964]] | [[Arno Geertz]] | 1908-06-13 | | [[Riga]] | 1974-09-28 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/138133123 138133123] | [[Inschenör]] | |- | [[:d:Q72669|Q72669]] | [[Hinnerk Hellweeg]] | 1908-08-18 | [[Bild:Heinrich Hellwege.jpg|center|80px]] | [[Neekark (Olland)|Neekark]] | 1991-10-04 | [[Neekark (Olland)|Neekark]] | [[Hannober]]<br/>[[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/118710192 118710192] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q2572481|Q2572481]] | [[Wilhelm Ehlers (Politiker)|Wilhelm Ehlers]] | 1908-12-10 | | [[Hornborg]] | 1998-07-18 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1118918118 1118918118] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q7109875|Q7109875]] | [[Otto Wachs]] | 1909-07-23 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1998-12-30 | [[Hamborg]] | | | [[Segler]]<br/>[[banker]] | |- | [[:d:Q98860|Q98860]] | [[Karl Kersten]] | 1909-08-08 | [[Bild:Kieler Universitätstage 1979 an der Christian-Albrechts-Universität (CAU) (Kiel 69.546) (cropped) - Karl Kersten.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1992-07-24 | [[Düütschland]] | [[Kiel]] | [https://d-nb.info/gnd/118844946 118844946] | [[Archäoloog]]<br/>[[Prähistoriker]] | |- | [[:d:Q8026949|Q8026949]] | [[Wirich von Gartzen]] | 1909-08-20 | | [[Hornborg]] | 1993-12-04 | [[Kochel]] | | [https://d-nb.info/gnd/172092671 172092671] | [[ship captain]] | |- | [[:d:Q1351902|Q1351902]] | [[Erich Arp]] | 1909-12-21 | | [[Hornborg]] | 1999-12-20 | | [[Hamborg]]<br/>[[Kiel]] | [https://d-nb.info/gnd/174177488 174177488] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q26882997|Q26882997]] | [[Kurt Dörflinger]] | 1910-08-05 | | [[Karlsruhe]] | 1986-01-06 | [[Gemeen Esdörp|Esdörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/13436029X 13436029X] | [[Komponist]] | |- | [[:d:Q2417905|Q2417905]] | [[Theodor Krey]] | 1910-08-17 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1993-06-15 | [[Lehrte]] | | [https://d-nb.info/gnd/172212332 172212332] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[geophysicist]] | |- | [[:d:Q1902917|Q1902917]] | [[Marta Damkowski]] | 1911-03-16 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1982-08-11 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1014457831 1014457831] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Wedderständler]] | |- | [[:d:Q1410698|Q1410698]] | [[Ilsa Reinhardt]] | 1911-07-29 | | [[Berlin]] | 2010-09-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1026856906 1026856906] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q66353|Q66353]] | [[Ulrich de Maizière]] | 1912-02-24 | [[Bild:General Ulrich de Maizière - Generalinspekteur der Bundeswehr.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2006-08-26<br/>2006-08-27 | [[Bonn]] | | [https://d-nb.info/gnd/118576550 118576550] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q15996031|Q15996031]] | [[Heinrich Wohlers]] | 1912-03-16 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1944-03-15 | [[Leinfelden-Echterdingen]] | | | | |- | [[:d:Q20181118|Q20181118]] | [[Georg Henschel]] | 1912-09-16 | | [[Berlin]] | 1981-09-04 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/1214460666 1214460666] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q110518487|Q110518487]] | [[Hermann Schulz]] | 1913-04-22 | | [[Samtgemeen Harsfeld]] | No/unknown value | | | | [[Marineoffizier]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]] | |- | [[:d:Q96444269|Q96444269]] | [[Helmuth Heinrich]] | 1913-10-04 | | [[Greundiek]] | 2012-02-17 | [[Greundiek]] | | | [[Soldaat]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Marineoffizier]] | |- | [[:d:Q88420|Q88420]] | [[Peter R. Hofstätter]] | 1913-10-20 | | [[Wien (Stadt)|Wien]] | 1994-06-13 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/118552783 118552783] | [[Psycholoog (Q212980)|Psycholoog]]<br/>[[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q97787|Q97787]] | [[Werner Ebeling]] | 1913-11-21 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2008-08-25 | [[Sandkroog (Q1696329)|Sandkroog]] | | [https://d-nb.info/gnd/129590630 129590630] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q5388133|Q5388133]] | [[Erich Wulff]] | 1914-05-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1979-01-12 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | |- | [[:d:Q7323732|Q7323732]] | [[Richard Anders]] | 1915-01-03 | | [[Bolesławiec]] | 1993-09-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | |- | [[:d:Q10390569|Q10390569]] | [[Viktor Bruck]] | 1916-07-15 | | [[Gnesen]] | 1998-02-04 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | |- | [[:d:Q23091250|Q23091250]] | [[Horst Ohrloff]] | 1917-04-02 | | [[Bożków]] | 1997-05-09 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1580825|Q1580825]] | [[Hans Konwiarz]] | 1919 | | [[Breslau]] | 2018-11-18 | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | | | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] | |- | [[:d:Q1561097|Q1561097]] | [[Günter Ssymmank]] | 1919-03-06 | | [[Bautzen]] | 2009-09-27 | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | | [https://d-nb.info/gnd/132777673 132777673] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1745660|Q1745660]] | [[Klaus Schmetjen]] | 1919-05-19 | | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | 1994-12-17 | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1035134152 1035134152] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1575671|Q1575671]] | [[Johannes Gerber]] | 1919-10-06 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2004-12-23 | [[Koblenz]] | | [https://d-nb.info/gnd/118887718 118887718] | [[Stüürberader]] | |- | [[:d:Q13188214|Q13188214]] | [[Clara Kramer-Freindohl]] | 1919-11-03 | | [[Leeswig]] | 2005-06-10 | [[Noordersteed]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034727265 1034727265] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q16014910|Q16014910]] | [[Heinz Korn]] | 1920-02-19 | | [[Berlin]] | 2000-10-13 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q86835866|Q86835866]] | [[Gisela Bentz]] | 1920-07-17 | | [[Kruutsand]] | 2011-11-02 | [[Gemeen Achem|Achem]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034659278 1034659278] | [[sports executive]] | |- | [[:d:Q95189097|Q95189097]] | [[Hanna Emuth]] | 1920-11-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2008-08-10 | | | [https://d-nb.info/gnd/1062030621 1062030621] | [[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]] | |- | [[:d:Q127786687|Q127786687]] | [[Josef Škop]] | 1921-03-30 | | | 1957-11-11 | [[Elv]] | | | | |- | [[:d:Q1986806|Q1986806]] | [[Nicolaus Dreyer]] | 1921-04-21 | | [[Bützfleet]] | 2003-08-13 | [[Bützfleet]] | [[Hannober]]<br/>[[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/1034710265 1034710265] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q18542890|Q18542890]] | [[Hans Detlev Becker]] | 1921-06-11 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 2014-11-02 | [[Reinbeek]] | | [https://d-nb.info/gnd/116103361 116103361] | [[Journalist]]<br/>[[editor-in-chief]] | |- | [[:d:Q5504924|Q5504924]] | [[Fritz Henke]] | 1921-06-21 | | [[Olendörp (Landkreis Stood)|Olendörp]] | 1999-11-15 | [[Gemeen Mesborg]] | | | | |- | [[:d:Q94659243|Q94659243]] | [[Reinhold Reiling]] | 1922 | | [[Ersingen]] | 1983-09-13 | [[Cranz]] | [[Pforzheim]] | [https://d-nb.info/gnd/118599240 118599240] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[goldsmith]]<br/>[[jewelry designer]] | |- | [[:d:Q1468722|Q1468722]] | [[Fritz Umland]] | 1922-01-22 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1990-03-19 | [[Mönster]] | [[Hannober]]<br/>[[Mönster]] | [https://d-nb.info/gnd/172428637 172428637] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1615535|Q1615535]] | [[Karl Stackmann (Q1615535)|Karl Stackmann]] | 1922-03-21 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2013-11-04 | | [[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/118823914 118823914] | [[Germanist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1222537|Q1222537]] | [[Dieter Müller-Wodarg]] | 1922-05-31 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2009-08-10 | | | [https://d-nb.info/gnd/1162872799 1162872799] | [[Diplomat]] | |- | [[:d:Q1600118|Q1600118]] | [[Heinz Dabelow]] | 1922-10-04 | | [[Stettin]] | 2011-03-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1118915828 1118915828] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q108012|Q108012]] | [[Barbara Bartos-Höppner]] | 1923-11-04 | [[Bild:Barbara Bartos-Höppner.jpg|center|80px]] | [[Bożejowice]] | 2006-07-07 | [[Nottensdörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/118506927 118506927] | [[Schriever]]<br/>[[children's writer]] | |- | [[:d:Q1602322|Q1602322]] | [[Helga Wex]] | 1924-07-05 | [[Bild:Bundesarchiv B 145 Bild-F038039-0017, Wiesbaden, CDU-Parteitag, Wex.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1986-01-09 | [[Mölm]] | [[Mölm]]<br/>[[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/10923877X 10923877X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q27123021|Q27123021]] | [[Heinz Eckhoff]] | 1925 | | [[Gemeen Obbens|Obbens]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1117430049 1117430049] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Buur]] | |- | [[:d:Q103117|Q103117]] | [[Klaus Tipke]] | 1925 | | [[Bargst (Neddersassen)|Bargst]] | 2021-05-13 | [[Köln]] | [[Köln]] | [https://d-nb.info/gnd/119305038 119305038] | [[Richter]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[editing staff]] | |- | [[:d:Q108698186|Q108698186]] | [[Gustav Schröder]] | 1925-11-05 | | [[Kotzenau]] | 1960-06-13 | [[Elv]]<br/>[[Boizenburg/Elbe]] | [[Boizenburg/Elbe]] | | | |- | [[:d:Q1512321|Q1512321]] | [[Gerhard Reichhardt]] | 1925-12-27 | | [[Gotha]] | 1969-04-18 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/1339580152 1339580152] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q65950369|Q65950369]] | [[Hans Aust]] | 1926 | | [[Doornbusch]] | 1984 | | | [https://d-nb.info/gnd/1033724238 1033724238] | [[Prähistoriker]] | |- | [[:d:Q38178631|Q38178631]] | [[Horst Wegener]] | 1926-08-16 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2006-02-25 | | | [https://d-nb.info/gnd/13246067X 13246067X] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[nuclear physicist]] | |- | [[:d:Q95268641|Q95268641]] | [[Bodo Menck]] | 1926-12-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1026390788 1026390788] | [[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]] | |- | [[:d:Q1579952|Q1579952]] | [[Hans Günther Hellweeg]] | 1927-04-28 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1994-02-11 | [[Lümborg]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034904140 1034904140] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1629191|Q1629191]] | [[Horst Bodenstein]] | 1927-06-16 | | [[Ahlsen (Q630151)|Ahlsen]] | 2000-02-22 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Lichtathlet]] | |- | [[:d:Q53996719|Q53996719]] | [[Harm Prior]] | 1927-06-27 | | | 2021-08-07 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1046634607 1046634607] | [[Pädagoog]]<br/>[[local historian]] | |- | [[:d:Q102690|Q102690]] | [[Richard Toborg]] | 1927-07-28 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | 2014-12-05 | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1035160560 1035160560] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q15853536|Q15853536]] | [[Walter Lohmann (Q15853536)|Walter Lohmann]] | 1927-08-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1996-10-04 | | [[Hamborg]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q15818848|Q15818848]] | [[Günther Boyer]] | 1927-10-29 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2012-04-08 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [[Hamborg]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1261430|Q1261430]] | [[Udo Schwertmann]] | 1927-11-25 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2016-01-20 | [[Freising]] | [[München]] | [https://d-nb.info/gnd/122323114 122323114] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[Bodenwetenschopper]] | |- | [[:d:Q1490920|Q1490920]] | [[Gerhard Grimpe]] | 1928 | | [[Berlin]] | 1985-06-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1365435903 1365435903] | [[Komponist]]<br/>[[Choorbaas]]<br/>[[Musikpädagoog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1560454|Q1560454]] | [[Günter Fehring]] | 1928-08-20 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2020-02-05 | [[Lübeck]] | | [https://d-nb.info/gnd/119118319 119118319] | [[Archäoloog]]<br/>[[environmentalist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q98996|Q98996]] | [[Wolf Heckmann]] | 1929-02-10 | | [[Düörpm]] | 2006-12-13 | [[Mittelskark]] | | [https://d-nb.info/gnd/132512491 132512491] | [[Schriever]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q13188494|Q13188494]] | [[Johann Diedrich Bellmann]] | 1930-05-08 | | [[Ruschwedel]] | 2006-06-25 | [[Gemeen Beekdörp|Beekdörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/119407094 119407094] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q109113|Q109113]] | [[Heinrich Kröger]] | 1932 | | [[Ohrenswohl]] | 2025-05-25 | | | [https://d-nb.info/gnd/120711699 120711699] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q20604740|Q20604740]] | [[Gerd Bahr]] | 1933 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/103466431X 103466431X] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1351778|Q1351778]] | [[Horst Eylmann]] | 1933-12-01 | | [[Gemeen Oosten]] | 2014-02-13 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/121692957 121692957] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1827775|Q1827775]] | [[Lisa Peters]] | 1933-12-17 | | | 2010-05-09 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/1113938331 1113938331] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q46131160|Q46131160]] | [[Claus D. Grupp]] | 1934-08-05 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1246708884 1246708884] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Utgever]] | |- | [[:d:Q13188423|Q13188423]] | [[Heinz Fick]] | 1935-03-31 | | [[Gemeen Himmelpoorten|Himmelpoorten]] | 1996-09-03 | [[Ox]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034726579 1034726579] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q47212001|Q47212001]] | [[Klaus Stechmann]] | 1935-08-10 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2016-02-26 | | | [https://d-nb.info/gnd/1150465603 1150465603] | | |- | [[:d:Q130087560|Q130087560]] | [[Gerhard Hirschfeld]] | 1936 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [[Hamborg]] | | | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] | |- | [[:d:Q1599477|Q1599477]] | [[Heinrich von Borstel]] | 1936-01-09 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034662635 1034662635] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q18625256|Q18625256]] | [[Hartwig Brandt]] | 1936-02-15 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2017-06-25 | [[Chöttingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/120027887 120027887] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q61767790|Q61767790]] | [[Hubert Hohl]] | 1936-03-04 | | [[Laupheim]] | 2019-01-01<br/>2019 | [[Freiburg (Elbe)]] | | [https://d-nb.info/gnd/1178517136 1178517136] | [[docent]]<br/>[[cultural manager]] | |- | [[:d:Q130769718|Q130769718]] | [[Gerhard Hirschfeld]] | 1936-07-10 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2024-08-07 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/132937034 132937034] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] | |- | [[:d:Q22980917|Q22980917]] | [[Hans-Cord Sarnighausen]] | 1936-07-23 | | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | | | [[Lümborg]] | [https://d-nb.info/gnd/105947210 105947210] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Historiker (Q201788)|Historiker]] | |- | [[:d:Q2038326|Q2038326]] | [[Otto Braasch]] | 1936-11-22 | | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | 2021-08-05 | | | [https://d-nb.info/gnd/137836252 137836252] | [[Archäoloog]]<br/>[[Fotograaf]] | |- | [[:d:Q58221463|Q58221463]] | [[Heinrich Rohdenburg]] | 1937-01-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1987-02-27 | | | [https://d-nb.info/gnd/118880241 118880241] | [[Geograaf (Q901402)|Geograaf]]<br/>[[Geoökoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q95303305|Q95303305]] | [[Arnd Siegel]] | 1937-04-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2025-03-11 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/106679732 106679732] | [[surgeon]]<br/>[[art collector]]<br/>[[Mäzen]] | |- | [[:d:Q57611077|Q57611077]] | [[Charlie Rinn]] | 1937-05-11 | | [[Gemeen Rodenborg|Rodenborg]] | 2016-07-17 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1061577619 1061577619] | [[Filmschauspeler]] | |- | [[:d:Q1596612|Q1596612]] | [[Heinrich Augustin]] | 1937-10-30 | | [[Ottens]] | 2025-02-23 | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1033719102 1033719102] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q363071|Q363071]] | [[Adolf Köhnken]] | 1938-01-28 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2017-08-05 | | [[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/106059955 106059955] | [[Klassischen Philoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1279595|Q1279595]] | [[Eberhard von Koerber]] | 1938-06-11 | [[Bild:Eberhard von Koerber.png|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2017-08-03 | | | [https://d-nb.info/gnd/170883264 170883264] | [[Ünnernehmer]] | |- | [[:d:Q117357104|Q117357104]] | [[Helmut Roscher]] | 1938-09-04 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/136397824 136397824] | [[Pastoor]]<br/>[[Protestant theologian]] | |- | [[:d:Q1290655|Q1290655]] | [[Eduard von Reden-Lütcken]] | 1938-11-14 | | [[Jena]] | 2017-02-24 | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | | [https://d-nb.info/gnd/1075226651 1075226651] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1671925|Q1671925]] | [[Klaus Saul]] | 1939-01-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2025-05-16 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/115396756 115396756] | [[Neetiedhistoriker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q13188422|Q13188422]] | [[Heinz Mügge]] | 1939-06 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1129526151 1129526151] | [[Spraakaktivist]]<br/>[[Marketingmanager]] | |- | [[:d:Q1491637|Q1491637]] | [[Helmut Collmann (Q1491637)|Helmut Collmann]] | 1939-09-16 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034676105 1034676105] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q361200|Q361200]] | [[Adolf Dammann]] | 1939-11-06 | [[Bild:Adolf Dammann (cropped).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Bankkoopmann]] | |- | [[:d:Q13188213|Q13188213]] | [[Christian Fuhst]] | 1939-11-28 | | [[Neeklooster]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/112257658 112257658] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q13188640|Q13188640]] | [[Magda Mügge]] | 1940 | | [[Heinbockel]] | | | | | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1602333|Q1602333]] | [[Johann Hellwege]] | 1940-03-26 | | [[Neekark (Olland)|Neekark]] | 2023-07-14 | | | [https://d-nb.info/gnd/110394364 110394364] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q2531103|Q2531103]] | [[Volker Krey]] | 1940-07-09 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2023-03-15 | | [[Trier]]<br/>[[Koblenz]]<br/>[[Kiel]] | [https://d-nb.info/gnd/121174999 121174999] | [[Richter]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q567022|Q567022]] | [[Jürgen Kurbjuhn]] | 1940-07-26 | | [[Tels]] | 2014-03-15 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q55677391|Q55677391]] | [[Albert Behrends]] | 1940-11-07 | | [[Leer]] | 2016-04-19 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/135466741 135466741] | [[organist]] | |- | [[:d:Q15858097|Q15858097]] | [[Harmen Thies]] | 1941 | [[Bild:2014-01-26 Wanderausstellung SYNAGOGE UND TEMPEL (Bet Tfila) Villa Seligmann Hannover, 82 Prof. Dr. Harmen Hinrik Thies, Leiter Bet Tfila - Forschungsstelle für jüdische Architektur in Europa,TU Braunschweig.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1089659458 1089659458] | [[Kunsthistoriker]]<br/>[[Architekturhistoriker]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q61744067|Q61744067]] | [[Claus Tiedemann]] | 1941 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1024108716 1024108716] | [[sports scientist]] | |- | [[:d:Q1514434|Q1514434]] | [[Gernot Rotter]] | 1941-05-14 | | [[Opava]] | 2010-06-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hamborg]]<br/>[[Mainz]] | [https://d-nb.info/gnd/121144615 121144615] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Översetter]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q68764219|Q68764219]] | [[Günter Dammann]] | 1941-05-27 | | [[Landkreis Stood]] | 2021-11-24 | | | [https://d-nb.info/gnd/1028374658 1028374658] | [[Germanist]] | |- | [[:d:Q91997|Q91997]] | [[Jürgen Flimm]] | 1941-07-17 | [[Bild:Jürgen Flimm 1973.jpg|center|80px]] | [[Gießen]] | 2023-02-04 | [[Hamelwöörden]] | | [https://d-nb.info/gnd/11938163X 11938163X] | [[Schauspeler]]<br/>[[Theaterspeelbaas]]<br/>[[TV-Schauspeler]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]] | |- | [[:d:Q1395774|Q1395774]] | [[Fanny Müller]] | 1941-07-17 | | [[Deinst]] | 2016-05-17 | | | [https://d-nb.info/gnd/114118884 114118884] | [[Schriever]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q29898096|Q29898096]] | [[Klaus Jungclaus]] | 1942-10-24 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q95191569|Q95191569]] | [[Helga Lühning]] | 1943 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/111386322 111386322] | [[musicologist]]<br/>[[editor]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q112369007|Q112369007]] | [[Jürgen Müller]] | 1943<br/>1943-08-12 | | [[Neekark (Olland)|Neekark]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/132165422 132165422] | | |- | [[:d:Q105042|Q105042]] | [[Erhard Wolfkühler]] | 1943-06-05 | | [[Aßel]] | 2013-02-06 | | [[Hannober]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1331539|Q1331539]] | [[Elke Lütjen-Drecoll]] | 1944-01-08 | [[Bild:Elke Lütjen-Drecoll.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Ohlers|Ohlers]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/107434563 107434563] | [[Anatoom (Q10872101)|Anatoom]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q64853683|Q64853683]] | [[Karl-Heinz Scherzinger]] | 1944-05-18 | | [[Krummendiek (Neddersassen)|Krummendiek]] | 1993-01-16 | [[Furtwangen im Schwarzwald]] | | | [[cross-country skier]] | |- | [[:d:Q74977|Q74977]] | [[Ralf Drecoll]] | 1944-09-29 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2012-09-23 | | | | [[Lichtathlet]] | |- | [[:d:Q95265852|Q95265852]] | [[Gottlieb Leinz]] | 1945 | | [[Gemeen Beekdörp|Beekdörp]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/108892417 108892417] | [[Kunsthistoriker]]<br/>[[exhibition curator]] | |- | [[:d:Q95305076|Q95305076]] | [[Roland R. Ropers]] | 1945 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/133268179 133268179] | [[opinion journalist]] | |- | [[:d:Q1889920|Q1889920]] | [[Manfred Schulze]] | 1945-01-17 | | [[Greundiek]] | | | [[Tübingen]]<br/>[[Wupperdaal]] | [https://d-nb.info/gnd/139181652 139181652] | [[Karkenhistoriker]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q13188817|Q13188817]] | [[Richard Wilke]] | 1945-03-05 | | [[Hornborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1249211581 1249211581] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q65552033|Q65552033]] | [[Ralf Geisler]] | 1945-03-29 | [[Bild:Ralf Geisler, Privatarchiv .jpg|center|80px]] | [[Gemeen Beekdörp|Beekdörp]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1181728606 1181728606] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]] | |- | [[:d:Q1739669|Q1739669]] | [[Kerstin Kießler]] | 1945-06-26 | | [[Hornborg]] | 2022-02-23 | | | [https://d-nb.info/gnd/172206618 172206618] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q113733678|Q113733678]] | [[Christoph Michl]] | 1946 | | [[Hornborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1152239961 1152239961] | [[Pastoor]]<br/>[[secondary school teacher]] | |- | [[:d:Q2167959|Q2167959]] | [[Roswitha Strauß]] | 1946-05-30 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Kiel]] | [https://d-nb.info/gnd/1119559448 1119559448] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q66981|Q66981]] | [[Stefan Aust]] | 1946-07-01 | [[Bild:Oliver Mark - Stefan Aust, Hamburg 2005.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/115782052 115782052] | [[Journalist]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Biograaf]] | |- | [[:d:Q1270507|Q1270507]] | [[Frank Ropers]] | 1946-08 | [[Bild:1994 FAdm Ropers.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q47121116|Q47121116]] | [[Eva Riekert]] | 1946-12-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/133753751 133753751] | [[Översetter]] | |- | [[:d:Q23788092|Q23788092]] | [[Wolfgang Röhl]] | 1947 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/133891550 133891550] | [[Schriever]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q60247335|Q60247335]] | [[Richard Podloucky]] | 1947 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/122916581 122916581] | [[Zooloog (Q350979)|Zooloog]] | |- | [[:d:Q95237089|Q95237089]] | [[Gerd Röndigs]] | 1947 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1048751856 1048751856] | [[Bibliothekar]] | |- | [[:d:Q1478855|Q1478855]] | [[Jan-Uwe Rogge]] | 1947 | [[Bild:Jan uwe rogge 2019.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/118127772 118127772] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1717527|Q1717527]] | [[Jürgen Oelkers]] | 1947-03-21 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Zürich]]<br/>[[Köln]] | [https://d-nb.info/gnd/120480166 120480166] | [[Pädagoog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q13188411|Q13188411]] | [[Heike Fedderke]] | 1947-08-22 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/113306733 113306733] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q95193759|Q95193759]] | [[Arnhild Kantelhardt]] | 1948 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/123237572 123237572] | [[Bibliothekar]]<br/>[[editor]] | |- | [[:d:Q23060066|Q23060066]] | [[Henning von Löwis of Menar]] | 1948-03-23 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/130293741 130293741] | [[Schriever]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q15480131|Q15480131]] | [[Joachim Detjen]] | 1948-06-11 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/122156390 122156390] | [[Politoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q15431728|Q15431728]] | [[Bernd Raebel]] | 1948-07-28 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Karlsruhe]] | [https://d-nb.info/gnd/140009574 140009574] | [[Richter]] | |- | [[:d:Q104588|Q104588]] | [[Juergen Fitschen]] | 1948-09-01 | [[Bild:34. ISC-Symposium-Jürgen Fitschen-HSGN 028-01747.JPG|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/133776395 133776395] | [[banker]]<br/>[[chairman of the executive board]] | |- | [[:d:Q37994993|Q37994993]] | [[Dieter Hintelmann]] | 1948-10-13 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q95321182|Q95321182]] | [[Rainer Freese]] | 1949 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1033886688 1033886688] | [[Schriever]]<br/>[[narrator]] | |- | [[:d:Q1878602|Q1878602]] | [[Lydia Fischer]] | 1949-02-15 | | [[Gemeen Ohlers|Ohlers]] | | | [[Hamborg]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q55759609|Q55759609]] | [[Klaus-Dieter Pagels]] | 1949-09-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Footballtrainer]] | |- | [[:d:Q13188945|Q13188945]] | [[Traute Römisch]] | 20th century | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q18746943|Q18746943]] | [[Ina Busch]] | 1950 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1179301390 1179301390] | [[Kunsthistoriker]] | |- | [[:d:Q58146503|Q58146503]] | [[Jürgen Fischer]] | 1950-03-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2022-05-04 | | | [https://d-nb.info/gnd/143585886 143585886] | [[Wetenschopper]]<br/>[[Ozeanograaf]] | |- | [[:d:Q1222603|Q1222603]] | [[Dieter Perlowski]] | 1950-04-13 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/114507953 114507953] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q2588525|Q2588525]] | [[Wolf-Joachim Clauß]] | 1950-05-14 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1161921672 1161921672] | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q95194526|Q95194526]] | [[Ulrike Jekutsch]] | 1950-08-14 | | [[Hornborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/123345340 123345340] | [[slavist]]<br/>[[professor]] | |- | [[:d:Q1717992|Q1717992]] | [[Rolf Hollander]] | 1951 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1036534286 1036534286] | [[Koopmann]]<br/>[[Diplom-Koopmann]] | |- | [[:d:Q2571148|Q2571148]] | [[Wilfried Eggers]] | 1951 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/122446364 122446364] | [[Notar]]<br/>[[Dichterjurist]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q1082745|Q1082745]] | [[Christiane Lemke]] | 1951-10-10 | [[Bild:Christiane Lemke am Minda de Gunzburg Center for European Studies an der Harvard University.jpg|center|80px]] | [[Greundiek]] | | | [[University of North Carolina at Chapel Hill]]<br/>[[Harvard University]] | [https://d-nb.info/gnd/109334647 109334647] | [[professor]]<br/>[[Politoloog]] | |- | [[:d:Q28085219|Q28085219]] | [[Jürgen Beyer]] | 1952 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | | | | | | |- | [[:d:Q124855661|Q124855661]] | [[Thomas Dilger]] | 1952 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Wiesbaden]] | [https://d-nb.info/gnd/173027512 173027512] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] | |- | [[:d:Q6485785|Q6485785]] | [[Brigitte Jäger-Dabek]] | 1952 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/123986907 123986907] | [[Schriever]]<br/>[[optician]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q1562582|Q1562582]] | [[Wilfried Geiger]] | 1952-09-23 | [[Bild:Buergermeister wilfried geiger.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q534470|Q534470]] | [[Angelika Mertens]] | 1952-10-11 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 2019-06-19 | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | [[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/1121594425 1121594425] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1239085|Q1239085]] | [[Jürgen Oßenbrügge]] | 1954-01-15 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/110167473 110167473] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[Geograaf (Q901402)|Geograaf]] | |- | [[:d:Q1672179|Q1672179]] | [[Rainer Sass]] | 1954-04-25 | [[Bild:3979Rainer Sass TV-Koch.JPG|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/124549233 124549233] | [[Feernsehmoderator]]<br/>[[Kock]] | |- | [[:d:Q1466255|Q1466255]] | [[Fritz Frenkler]] | 1954-05-11 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[München]] | [https://d-nb.info/gnd/129160105 129160105] | [[Designer]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q2473317|Q2473317]] | [[Udo Pollmer]] | 1954-06-05 | | [[Gemeen Himmelpoorten|Himmelpoorten]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/118173952 118173952] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Sakenbökerschriever]] | |- | [[:d:Q105924217|Q105924217]] | [[Kay Waechter]] | 1954-11-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/111718651 111718651] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1510564|Q1510564]] | [[Gerd Hoofe]] | 1955-02-19 | | [[Mittelskark]] | | | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1896074|Q1896074]] | [[Maria Leister]] | 1956 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Volleyballspeler]] | |- | [[:d:Q15431471|Q15431471]] | [[Arnis Vilks]] | 1956 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/170654648 170654648] | [[Ökonoom]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1444154|Q1444154]] | [[Frank Schulz (Schriever)|Frank Schulz]] | 1957-02-14 | [[Bild:Frank Schulz Leipziger Buchmesse 2012 1.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/123749212 123749212] | [[Schriever]]<br/>[[Theaterspeelbaas]] | |- | [[:d:Q1045522|Q1045522]] | [[Carsten Eggers]] | 1957-05-18 | [[Bild:Carsten-Eggers.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2021-09-29 | | | [https://d-nb.info/gnd/1034717367 1034717367] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q59911973|Q59911973]] | [[Axel Jahnz]] | 1957-07-19 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q101074|Q101074]] | [[Enno Hagenah]] | 1957-10-31 | [[Bild:Enno Hagenah.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Engelschopp|Engelschopp]] | | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034742957 1034742957] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q2504694|Q2504694]] | [[Uwe Ruprecht]] | 1958 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/121124053 121124053] | [[Journalist]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q1688394|Q1688394]] | [[Karl Hinrich Manzke]] | 1958-02-13 | [[Bild:Karl-Hinrich Manzke.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/112307906 112307906] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Pastoor]] | |- | [[:d:Q1629173|Q1629173]] | [[Horst Becker (Q1629173)|Horst Becker]] | 1958-04-07 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hamborg]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q113365616|Q113365616]] | [[Thomas Gloth]] | 1958-04-29 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[handball coach]]<br/>[[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q84357660|Q84357660]] | [[Cornelia Klettke]] | 1958-04-30 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/112963358 112963358] | [[romanist]] | |- | [[:d:Q2080350|Q2080350]] | [[Petra Tiemann]] | 1958-12-02 | [[Bild:Petra Tiemann (Martin Rulsch) 2.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/103515773X 103515773X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1894689|Q1894689]] | [[Maren Partzsch]] | 1959 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/130898139 130898139] | [[Översetter]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q2286251|Q2286251]] | [[Silke von Bremen]] | 1959 | [[Bild:Silke-von-Bremen.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Westerland]] | [https://d-nb.info/gnd/1014758556 1014758556] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1772829|Q1772829]] | [[Michael Romahn]] | 1959-03-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/128845953 128845953] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q127217377|Q127217377]] | [[Age Pee]] | 1959-06-30 | | [[Hamborg]] | 2023-09-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Musiker]] | |- | [[:d:Q99487|Q99487]] | [[Ulf Riebesell]] | 1959-10-15 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Kiel]] | [https://d-nb.info/gnd/140189955 140189955] | [[Pädagoog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q87888368|Q87888368]] | [[Jutta Kelm]] | 1960 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[luthier]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[aeolian harp maker]] | |- | [[:d:Q65599102|Q65599102]] | [[Ditmar Schädel]] | 1960 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/119222167 119222167] | [[photojournalist]]<br/>[[Fotograaf]]<br/>[[lithographer]] | |- | [[:d:Q132292392|Q132292392]] | [[Matthias Barjenbruch]] | 1960-07-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Boinschenör]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q16739466|Q16739466]] | [[Jörg-Michael Wolters]] | 1960-08-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/17245705X 17245705X] | [[Pädagoog]]<br/>[[social pedagogue]] | |- | [[:d:Q116679977|Q116679977]] | [[Ralf Uhding]] | 1960-10-24 | | [[Gemeen Freenbeek|Freenbeek]] | 2016-07-13 | | | | [[Handballspeler]]<br/>[[sports official]] | |- | [[:d:Q95332885|Q95332885]] | [[André Steiner]] | 1961 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/13590143X 13590143X] | [[Literaturwetenschopper]]<br/>[[Germanist]]<br/>[[Lehrbeauftragter]] | |- | [[:d:Q113772432|Q113772432]] | [[Ulrike Gaida]] | 1961 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/131772368 131772368] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] | |- | [[:d:Q15438639|Q15438639]] | [[Sabine Tegtmeyer-Dette]] | 1961-01-03 | [[Bild:HDI-Arena Hannover 96, Eröffnung der Wirtschaftsmesse Hannover 2013, Sabine Tegtmeyer-Dette, Erste Stadträtin und Wirtschafts- und Umweltdezernentin Hannovers, Vertretung des Oberbürgermeisters.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q29960731|Q29960731]] | [[Jörn Staecker]] | 1961-04-27 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2018-12-15 | [[Tübingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/142913308 142913308] | [[Archäoloog]]<br/>[[medieval archaeologist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q15850742|Q15850742]] | [[Thomas Glagow]] | 1961-07-07 | [[Bild:Tom Glagow.jpeg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Musikproduzent]]<br/>[[DJ]]<br/>[[Radiomoderator]] | |- | [[:d:Q15822320|Q15822320]] | [[Jürgen Stackmann]] | 1961-09-12 | [[Bild:Juergen Stackmann, GIMS 2019, Le Grand-Saconnex (GIMS0367).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Manager]] | |- | [[:d:Q1603471|Q1603471]] | [[Helmut Dammann-Tamke]] | 1961-10-11 | [[Bild:Dammann-Tamke, Helmut.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034708635 1034708635] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q95835|Q95835]] | [[Angela Denoke]] | 1961-11-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/13502059X 13502059X] | [[Opernsinger (Q2865819)|Opernsinger]] | |- | [[:d:Q99482032|Q99482032]] | [[Olaf Hellwich]] | 1962 | | [[Hornborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/118003593 118003593] | [[computer scientist]]<br/>[[Wetenschopper]] | |- | [[:d:Q13188151|Q13188151]] | [[Birgit Lemmermann]] | 1962-03-01 | | [[Gemeen Ohlers|Ohlers]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/139253041 139253041] | [[Översetter]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q558931|Q558931]] | [[Anna-Elisabeth von Treuenfels]] | 1962-05-13 | [[Bild:Anna von Treuenfels-Frowein, Hamburgische Bürgerschaft.jpg|center|80px]] | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1205308644 1205308644] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q86003691|Q86003691]] | [[Sönke Hartlef]] | 1962-07-04 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | | |- | [[:d:Q58464197|Q58464197]] | [[Raymond Unger]] | 1963 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1047380595 1047380595] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q113793504|Q113793504]] | [[Michael Trauthig]] | 1963 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/142441376 142441376] | [[editing staff]] | |- | [[:d:Q30131294|Q30131294]] | [[Urte Lucht]] | 1963-03-18 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135019575 135019575] | [[pianist]] | |- | [[:d:Q84732672|Q84732672]] | [[Thomas Wandschneider]] | 1963-11-07 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[para badminton player]]<br/>[[Badmintonspeler]] | |- | [[:d:Q23000736|Q23000736]] | [[Bernd Schwarting]] | 1964 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/123133831 123133831] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q84599154|Q84599154]] | [[Mathias Petry]] | 1964 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/130806056 130806056] | [[Journalist]] | |- | [[:d:Q2337780|Q2337780]] | [[Stefan Studer]] | 1964-01-30 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q45354832|Q45354832]] | [[Bettina Hauenschild]] | 1964-07-16 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1062261186 1062261186] | [[Schauspeler]]<br/>[[Synchroonspreker]]<br/>[[Heelpraktiker]] | |- | [[:d:Q26232148|Q26232148]] | [[Heidi Ecks]] | 1965 | [[Bild:Heidi-ecks-2011-ffm-038.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1062299558 1062299558] | [[Schauspeler]] | |- | [[:d:Q95232395|Q95232395]] | [[Daniel Krönke]] | 1965 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1061880362 1061880362] | [[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Kameramann]]<br/>[[Filmeditor]]<br/>[[Filmproduzent]] | |- | [[:d:Q16294812|Q16294812]] | [[Stefan Kroll]] | 1965-06-27 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/115686398 115686398] | [[Militärhistoriker]]<br/>[[Koortenhistoriker]]<br/>[[Regionalhistoriker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q63092983|Q63092983]] | [[Volker Schomerus]] | 1965-08-08 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/112223672 112223672] | [[Physiker (Q169470)|Physiker]] | |- | [[:d:Q95238110|Q95238110]] | [[Andreas Babel]] | 1966 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1015981941 1015981941] | [[editing staff]] | |- | [[:d:Q2336300|Q2336300]] | [[Stefan Franz]] | 1966-03-05 | [[Bild:Stefan Franz m Ehefrau Anja Kneisel u Gisela Ellgoth (cropped).jpg|center|80px]] | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/131796690 131796690] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] | |- | [[:d:Q23059373|Q23059373]] | [[Rotraud von Kulessa]] | 1966-08-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/115718478 115718478] | [[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q105405324|Q105405324]] | [[Susanne Homölle]] | 1967 | | [[Bützfleet]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/139519157 139519157] | [[business manager]]<br/>[[Ökonoom]] | |- | [[:d:Q112524814|Q112524814]] | [[Silke Schlichtmann]] | 1967 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/172989388 172989388] | [[Schriever]]<br/>[[Literaturwetenschopper]]<br/>[[scholar of English]]<br/>[[Germanist]]<br/>[[lecturer]]<br/>[[Literat]] | |- | [[:d:Q1560965|Q1560965]] | [[Sabine Völkers]] | 1967 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/143241400 143241400] | [[Illustrater]] | |- | [[:d:Q66022922|Q66022922]] | [[Marc-Denis Weitze]] | 1967 | [[Bild:Portraitfoto Marc-Denis Weitze (cropped).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/113858911X 113858911X] | [[science journalist]] | |- | [[:d:Q108127497|Q108127497]] | [[Jörg Köpke]] | 1967-01-29 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/132731495 132731495] | | |- | [[:d:Q46112876|Q46112876]] | [[Matthias Haß]] | 1967-04-18 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135704499 135704499] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1227807|Q1227807]] | [[Dirk Dammann]] | 1967-08-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q71978824|Q71978824]] | [[Claas Hoffmann]] | 1967-09-12 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135487552 135487552] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]] | |- | [[:d:Q1228091|Q1228091]] | [[Dirk Steffens]] | 1967-12-05 | [[Bild:MKr15442 Dirk Steffens.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/134179838 134179838] | [[Feernsehmoderator]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q111541447|Q111541447]] | [[Philipp E. Kümpel]] | 1968-01-29 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135937493 135937493] | [[Schriever]]<br/>[[Musiker]]<br/>[[film score composer]] | |- | [[:d:Q1352375|Q1352375]] | [[Joern Martens]] | 1968-02-17 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1061985997 1061985997] | [[Toonmeester]]<br/>[[Kock]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q34674833|Q34674833]] | [[Klaus-Jürgen Heitmann]] | 1968-03-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[industrial engineer]] | |- | [[:d:Q1301186|Q1301186]] | [[Silke Meyer]] | 1968-05-13 | | [[Bliersdörp]] | | | | | [[Volleyballspeler]] | |- | [[:d:Q1402210|Q1402210]] | [[Stephan Bauer]] | 1968-12-01 | [[Bild:2018 Stephan Bauer - by 2eight - 8SC6020.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/134225600 134225600] | [[Kabarettist]] | |- | [[:d:Q113549565|Q113549565]] | [[Jörgen Tielmann]] | 1969 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/123978424 123978424] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q112536724|Q112536724]] | [[Thorsten Saleina]] | 1970 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/132590646 132590646] | [[graphic artist]]<br/>[[Illustrater]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q42317312|Q42317312]] | [[Ulrich Prahl]] | 1970-09-20 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Aken]]<br/>[[Freiberg]] | [https://d-nb.info/gnd/124467482 124467482] | [[Inschenör]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Wetenschopper]]<br/>[[opinion journalist]] | |- | [[:d:Q95205189|Q95205189]] | [[Susanne Hölsebeck]] | 1971 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1041982569 1041982569] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q84616907|Q84616907]] | [[Nicole Tiedemann-Bishop]] | 1971-03-25 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1183187084 1183187084] | [[cultural studies scholar]] | |- | [[:d:Q15813228|Q15813228]] | [[Oliver Grundmann]] | 1971-08-21 | [[Bild:2020-02-14 Oliver Grundmann (Bundestagsprojekt 2020) by Sandro Halank–2.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/1339099160 1339099160] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q1416946|Q1416946]] | [[Karen Stechmann]] | 1971-09-15 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Badmintonspeler]] | |- | [[:d:Q95305198|Q95305198]] | [[Gunnar Hinck]] | 1973 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/13283037X 13283037X] | [[Politoloog]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q13188486|Q13188486]] | [[Jan Graf]] | 1973 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135375746 135375746] | [[Schriever]]<br/>[[Musiker]] | |- | [[:d:Q113769791|Q113769791]] | [[Angela Bauer-Kirsch]] | 1973 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/130832359 130832359] | [[Politoloog]] | |- | [[:d:Q51718006|Q51718006]] | [[Marcus Kück]] | 1973-01-24 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Basketballspeler (Q3665646)|Basketballspeler]] | |- | [[:d:Q2643610|Q2643610]] | [[Alexandra Kui]] | 1973-03 | [[Bild:DE Alexandra Kui 2008-10-23 by Steschke.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/12986157X 12986157X] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q99427|Q99427]] | [[Patrick Döring]] | 1973-05-06 | [[Bild:Doering 5 1-kl.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1034707167 1034707167] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q17325938|Q17325938]] | [[Roland Ismer]] | 1974 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/132440148 132440148] | [[Afkaat|Avkaat]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Stüürberader]] | |- | [[:d:Q113832855|Q113832855]] | [[Kathi Franko]] | 1974 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Mönster]] | [https://d-nb.info/gnd/1076636802 1076636802] | [[educator]] | |- | [[:d:Q86240|Q86240]] | [[Andrasch Starke]] | 1974-01-04 | [[Bild:Andrasch Starke (Dortmund, 2012).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1224809726 1224809726] | [[Jockey]] | |- | [[:d:Q24300599|Q24300599]] | [[Melanie Schliecker]] | 1974-01-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q15782258|Q15782258]] | [[Alexander Mierzwa]] | 1974-06-04 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q124844601|Q124844601]] | [[Lars Poeck]] | 1974-09-20 | [[Bild:Lars-poeck.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1152228897 1152228897] | [[Fotograaf]] | |- | [[:d:Q68973|Q68973]] | [[Michael Stolle]] | 1974-12-17 | [[Bild:Michael Stolle.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Lichtathlet]]<br/>[[Staffhoogspringer]] | |- | [[:d:Q113796988|Q113796988]] | [[Meike Rieckmann-Berkenbrock]] | 1975-07-26 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/102144040X 102144040X] | [[Protestant theologian]] | |- | [[:d:Q131566490|Q131566490]] | [[Christoph Ehrhardt]] | 1975-07-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Journalist]] | |- | [[:d:Q110468|Q110468]] | [[Aylin Esener]] | 1975-08-24 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1082564575 1082564575] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] | |- | [[:d:Q19298542|Q19298542]] | [[Philipp Osthus]] | 1975-09-11 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/139462309 139462309] | [[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]] | |- | [[:d:Q95233245|Q95233245]] | [[Peter Kalmbach]] | 1976 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1018260749 1018260749] | [[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q1749365|Q1749365]] | [[Philip Stemann]] | 1976 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]]<br/>[[Theaterspeelbaas]] | |- | [[:d:Q2077352|Q2077352]] | [[Peter Ording]] | 1976-12-22 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Roderer]] | |- | [[:d:Q45608804|Q45608804]] | [[Claus Ropers]] | 1977 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/133422097 133422097] | [[Physiker (Q169470)|Physiker]] | |- | [[:d:Q73734|Q73734]] | [[Nils Winter]] | 1977-03-27 | [[Bild:Nils Winter Mannheim 2012.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Lichtathlet]] | |- | [[:d:Q1589292|Q1589292]] | [[Hauke Hilz]] | 1977-05-29 | [[Bild:Hilz, Hauke-9188.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q88487698|Q88487698]] | [[Falko Hönisch]] | 1977-11-25 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/14401629X 14401629X] | [[Opernsinger (Q2865819)|Opernsinger]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q42428981|Q42428981]] | [[Nicole Gozdek]] | 1978 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1088442625 1088442625] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]] | |- | [[:d:Q108524713|Q108524713]] | [[Marco Rieckmann]] | 1978 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/130225207 130225207] | [[Didaktiker]]<br/>[[environmental scientist]] | |- | [[:d:Q61831776|Q61831776]] | [[Nadine Erler]] | 1978 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/137441282 137441282] | [[Översetter]] | |- | [[:d:Q124438|Q124438]] | [[Kai Seefried]] | 1978-01-23 | [[Bild:Seefried, Kai.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1035144948 1035144948] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q97381|Q97381]] | [[Mareile Moeller]] | 1978-10-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Schauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]]<br/>[[Spreker]] | |- | [[:d:Q113837211|Q113837211]] | [[Anne Kurtze]] | 1979 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Trier]] | [https://d-nb.info/gnd/1091090696 1091090696] | [[Kunsthistoriker]]<br/>[[Museumspädagoog]] | |- | [[:d:Q2642761|Q2642761]] | [[Alexander Nouri]] | 1979-08-20 | [[Bild:Alexander Nouri Oktober 2016.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]]<br/>[[Footballtrainer]] | |- | [[:d:Q18027791|Q18027791]] | [[Sebastian Lühr]] | 1979-09-30 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Kock]] | |- | [[:d:Q1279210|Q1279210]] | [[Stefan Konarske]] | 1980-02-28 | [[Bild:Stefan Konarske Photo Call Der junge Karl Marx Berlinale 2017 01.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/141078111 141078111] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]]<br/>[[TV-Schauspeler]]<br/>[[Schauspeler]] | |- | [[:d:Q75768|Q75768]] | [[Juliette Schoppmann]] | 1980-03-18 | [[Bild:Juliette schoppmann 20081129.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135323266 135323266] | [[Singer]] | |- | [[:d:Q47129509|Q47129509]] | [[Sönke E. Schulz]] | 1980-06-23 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/13574864X 13574864X] | [[Politoloog]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1516074|Q1516074]] | [[Gesa Schwartz]] | 1980-07-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/140771999 140771999] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q42315894|Q42315894]] | [[Stefan Sick]] | 1981 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1176850881 1176850881] | [[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Kameramann]]<br/>[[Filmeditor]]<br/>[[Filmproduzent]] | |- | [[:d:Q64737811|Q64737811]] | [[Doris Anselm]] | 1981 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/1073947734 1073947734] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q57920213|Q57920213]] | [[André Hauschild]] | 1981 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/142208906 142208906] | [[Wetenschopper]] | |- | [[:d:Q2475762|Q2475762]] | [[Ulrich Faßnacht]] | 1981-05-10 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1062132998 1062132998] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] | |- | [[:d:Q17352980|Q17352980]] | [[Simon Riggers]] | 1981-07-30 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1061952126 1061952126] | [[Filmproduzent]]<br/>[[Schauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] | |- | [[:d:Q21652561|Q21652561]] | [[Thorsten Wenning]] | 1982-03-03 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1061331571 1061331571] | [[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Filmschauspeler]]<br/>[[Filmeditor]]<br/>[[Filmproduzent]] | |- | [[:d:Q18019250|Q18019250]] | [[David Grottschreiber]] | 1982-04-29 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1020100834 1020100834] | [[trombonist]] | |- | [[:d:Q63323246|Q63323246]] | [[Grit Paulussen]] | 1983 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135328896 135328896] | [[Filmschauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]] | |- | [[:d:Q26260415|Q26260415]] | [[Jannik Endemann]] | 1983-01-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1061727629 1061727629] | [[Spreker]] | |- | [[:d:Q2581651|Q2581651]] | [[Willm Engelke]] | 1983-08-27 | | [[Düünbeudel]] | | | | | | |- | [[:d:Q95222101|Q95222101]] | [[Malte Grosche]] | 1984 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1062048652 1062048652] | [[assistant director]]<br/>[[recording supervisor]] | |- | [[:d:Q100981152|Q100981152]] | [[Laura Uhlig]] | 1985 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1148248250 1148248250] | [[Filmschauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]] | |- | [[:d:Q129017845|Q129017845]] | [[Lars Berg]] | 1985 | [[Bild:2024-08-11 Ausstellung Siegfried Neuenhausen Bruchstueck Mensch, Staedtisches Museum Braunschweig, 35.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Bronswiek]] | [https://d-nb.info/gnd/1058254472 1058254472] | [[Kunsthistoriker]]<br/>[[curator]]<br/>[[Schriever (Q482980)|Schriever]] | |- | [[:d:Q26721172|Q26721172]] | [[Felix Ahrens]] | 1986 | [[Bild:AMPAS .jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1081400366 1081400366] | [[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]] | |- | [[:d:Q123505848|Q123505848]] | [[AzudemSK]] | 1986-05-08 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Mönster]] | [https://d-nb.info/gnd/1206121491 1206121491] | [[Rapper]] | |- | [[:d:Q98094|Q98094]] | [[Richard Fröhlich]] | 1986-06-05 | | [[Olendörp (Landkreis Stood)|Olendörp]] | | | | | [[Basketballspeler (Q3665646)|Basketballspeler]] | |- | [[:d:Q108757902|Q108757902]] | [[Frank Rinck]] | 1986-11-04 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1339026317 1339026317] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q115269320|Q115269320]] | [[Corinna Lange]] | 1986-12-16 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hannober]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q56558673|Q56558673]] | [[Julius Robin Weigel]] | 1987 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/108403347X 108403347X] | [[Schauspeler]] | |- | [[:d:Q22937468|Q22937468]] | [[Marcel Eris]] | 1988-03-02 | [[Bild:MontanaBlack.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1182695175 1182695175] | [[YouTuber]]<br/>[[online streamer]] | |- | [[:d:Q102407424|Q102407424]] | [[Verena Westphal]] | 1989-05-30 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1290305471 1290305471] | [[graphic designer]]<br/>[[animator]] | |- | [[:d:Q1391712|Q1391712]] | [[Jannik Löhden]] | 1989-07-16 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q39299239|Q39299239]] | [[Daniel Zygla]] | 1990-04-24 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | | | | [[darts player]] | |- | [[:d:Q23565287|Q23565287]] | [[Lisa Prior]] | 1990-12-29 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q2386442|Q2386442]] | [[Tabea Kemme]] | 1991-12-14 | [[Bild:2017293155738 2017-10-20 Fussball Frauen Deutschland vs Island - Sven - 1D X MK II - 0074 - B70I0695.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Potsdam]] | [https://d-nb.info/gnd/1282672770 1282672770] | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q323065|Q323065]] | [[Florian Nagel]] | 1992-03-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q56886651|Q56886651]] | [[Isabell Kaiser]] | 1992-07-24 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q18022958|Q18022958]] | [[Lara-Maria Wichels]] | 1992-08-05 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Schauspeler]] | |- | [[:d:Q26213484|Q26213484]] | [[Nico Matern]] | 1992-11-27 | [[Bild:CINvIND 2018-09-29 - Nico Matern (31308227018) (cropped).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q41627151|Q41627151]] | [[Maximilian Saßerath]] | 1993-09-16 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | | |- | [[:d:Q88215318|Q88215318]] | [[Maximilian Schulz]] | 1994-01-24 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | | |- | [[:d:Q29963197|Q29963197]] | [[Sebastian Firnhaber]] | 1994-04-18 | [[Bild:Sebastian Firnhaber 20180304.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q17593128|Q17593128]] | [[Marnon Busch]] | 1994-12-08 | [[Bild:Busch, Marnon Heidenheim 17-18 WP.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q27485720|Q27485720]] | [[Jasper Frahm]] | 1996-03-07 | [[Bild:Rund um Köln 2016 033.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Radrennfohrer]] | |- | [[:d:Q47485334|Q47485334]] | [[Lasse Lührs]] | 1996-05-16 | [[Bild:Paris2024 - Triathlon - 50 - Lasse Lührs.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[triathlete]] | |- | [[:d:Q23565298|Q23565298]] | [[Paula Prior]] | 1997-02-25 | [[Bild:2021-03-13 Handball, Bundesliga Frauen, Thüringer HC - Buxtehuder SV 1DX 6878 by Stepro.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q58845821|Q58845821]] | [[Lucas Firnhaber]] | 1997-04-23 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q107380400|Q107380400]] | [[Natalie Axmann]] | 1997-11-03 | [[Bild:2022-03-26 Handball, Bundesliga Frauen, Thüringer HC - HL Buchholz 08-Rosengarten 1DX 7335 by Stepro.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q110486190|Q110486190]] | [[Klara Lange]] | 1998 | [[Bild:2023-09-28-Klara Lange Deutscher Fernsehpreis 2023 -9105.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/125792476 125792476] | [[Filmschauspeler]] | |- | [[:d:Q61791619|Q61791619]] | [[Leonie Wesselow]] | 1998-04-07 | [[Bild:Leonie Wesselow 2019.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1122228473 1122228473] | [[Schauspeler]] | |- | [[:d:Q18019951|Q18019951]] | [[Emily Bölk]] | 1998-04-26 | [[Bild:2024-07-20 Handball, Teamfotos Nationalmannschaften für die Olympischen Spiele STP 1169 by Stepro-2.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q56417961|Q56417961]] | [[Dominik Axmann]] | 1999-06-30 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q88965837|Q88965837]] | [[Franziska Fischer]] | 1999-08-18 | [[Bild:2023-10-28 Handball, Bundesliga Frauen, Thüringer HC - SV Union Halle-Neustadt 1DX 4639 by Stepro.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q65241511|Q65241511]] | [[Cantaro 32]] | 2000-03-27 | [[Bild:2013 Longines Global Champions - Lausanne - 14-09-2013 - Sheikh Ali bin Khalid Al Thani et Cantaro 32 2.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | | | | | |- | [[:d:Q97699013|Q97699013]] | [[Nele Schmitt]] | 2001-02-11 | | [[Bliersdörp]] | | | | | [[beach volleyball player]]<br/>[[Volleyballspeler]] | |- | [[:d:Q125401049|Q125401049]] | [[Ole Hagedorn]] | 2003-10-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q132348651|Q132348651]] | [[Tom Fitschen]] | 2006-10-24 | [[Bild:2025-02-02 Eisbären Juniors Berlin gegen Kölner Junghaie (U20 DNL 2024-25) by Sandro Halank–135.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Ieshockeyspeler]] | |- | [[:d:Q95230585|Q95230585]] | [[Johann Wilhelm Brand]] | | | | 1648-04-07 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1011970570 1011970570] | | |- | [[:d:Q95258403|Q95258403]] | [[Johann Friedrich Fischer]] | | | | 1767 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1027781632 1027781632] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]] | |- | [[:d:Q95325303|Q95325303]] | [[Heinrich Sigismund Backmeister]] | | | | 1772-11-28 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034669699 1034669699] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q99688652|Q99688652]] | [[Norbert Hamm]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/134396782 134396782] | [[Musiker]] | |- | [[:d:Q105344699|Q105344699]] | [[Elke Gröning]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Zooloog (Q350979)|Zooloog]]<br/>[[paleontologist]]<br/>[[Wetenschopper]] | |- | [[:d:Q108670199|Q108670199]] | [[Gustav Schneeclaus]] | | | | 1992-03-22 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | |- | [[:d:Q110726462|Q110726462]] | [[Timm Moritz Marquardt]] | | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | | |- | [[:d:Q112495397|Q112495397]] | [[Hermann Strackerian]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1662 | | [[Jena]] | | [[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q112495402|Q112495402]] | [[Gregor Hintze]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Altdorf bei Nürnberg]] | [https://d-nb.info/gnd/124558992 124558992] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q118062684|Q118062684]] | [[Wolfgang Watzulik]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | | |} {{Wikidata list end}} 2or2t54g0a7dfa2ugw0w985cpum47zl 0 76993 1040444 1034373 2025-06-19T09:39:10Z Flaverius 21322 lenk böversassen 1040444 wikitext text/x-wiki [[File:J. R. R. Tolkien, ca. 1925.jpg|thumb|J .R .R. Tolkien]] '''John Ronald Reuel Tolkien''' [dʒɒn ˈɹɒnld ˈɹuːəl ˈtɒlkiːn] (* [[3. Januar]] [[1892]] in [[Bloemfontein]] in’n [[Oranje-Friestaat]]; † [[2. September]] [[1973]] in [[Bournemouth]] in [[England]]) was een engelsken [[Schriever]], Dichter, [[Philologie|Philoloog]] un Perfesser, de vill beropen is för siene Werke: ''[[The Hobbit]]'', ''[[The Lord of the Rings]]'' un ''[[The Silmarillion]]''. Tolkien, de 1925 bet 1945 Perfesser för [[Angelsassische Sprake|Angelsassisk]] an’n [[Pemborke College]] an’r [[University of Oxford]] un van 1945 bet 1959 Perfesser för Engelske Sproke un Literatur an’n [[Merton College]] was, werk al van sienen Jöögdjahren an an ene egene Mytholgoie un an [[J. R. R. Tolkien siene Spraken|konstrueerten Sproken]] för siene fiktive Welt, in den auk ''The Hobbit'' un ''The Lord of Rings'' in spillt. Vanwegen siene detailleert utklamüserte Welt dööt he för de Vadder van’r [[Fantasy|Fantasy-Literatur]], sünnerlik de [[High-Fantasy]]literatur<ref name="encyc">Clute, John; Grant, John (Ruutgevers): [[The Encyclopedia of Fantasy]], 1999, St. Martin's Press.</ref>, gellen.<ref>[http://www.veritas.org/media/talks/585 Mitchell,Christopher: J. R. R. Tolkien: Father of Modern Fantasy Literature, Veritas Forum; upropen den 2. März 2016 </ref><ref name="Oxford Companion">De ''Oxford companion to English Literature'' nöömt Tolkien "''the greatest influence within the fantasy genre'' (''de gröötste Inwerk binnen den Fantasygenre''). (Sesste Editschon, 2000, Siede 352. Ed. Margaret Drabble.)</ref> He was en goden Fründ van [[C.S. Lewis]]. Bede weern Liddmaten in’r informellen Schrieversgruppe ''The Inklings''. Man siene Arbeden un Bidräge as Sprook- un Literaturweetenskopler weern nich minner belangriek. So gillt sien Essay ''Beowulf: The Monsters and the Critics'' van 1936 as unwiese wichtig för de Utforsken van’n [[Beowulf]]. ==Leven== ===Afkumst van’r Familje un Etymologieje van’n Achternomen=== De Vöröllern van Tolkien sien Vadder weern Handwerkerlüde ut [[London]] un [[Birmingham]], de in’n 18. Johrhunnert van Düütskland na England utwannern, man sik swanke assimieleernn döön<ref>''Breve'', Nr. 165.</ref> De Familje sall in’r Tied van’n [[Sevenjöhriger Krieg|Sevenjöhrigen Krieg]]e, as Flüchtlinge för [[Frederik II. (Preußen)|Frederik II.]] siene Invaschoon up’t [[Körförstendoom Sassen]] na Englang kommen sien.<ref>''Biographie'', Sieden 18–19.</ref> Tolkien sümst ledde sienen Tonamen van’n düütschen Woord ''tollkühn'', wat up Platt sowat as „driest“ bedüüdt, af.<ref>[http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-45548112.html][[Der Spiegel]]<span>: Ash nazg gimbatul, Utgove 35/1969, 2. August 1969, upropen den 6. März 2016; Zitat:</span>''„Professor Tolkien, der seinen Namen vom deutschen Wort 'tollkühn' ableitet,...“ (''<span>„Perfesser Tolkien, de sienen Nomen van’n düütsken Woord ‘tollkühn‘ aflaid,...)“.</span> </ref> Man Georg Geullius sloog vör dat de Tonaam döö sik van’n [[Ooldprüsische Spraak|auldsprüüsken]] Dörpsnomen [[Tołkiny]] bi [[Rastenborg]] in [[Oostpreußen|Austprüsen]], auk wenn dat Dörp wied af is van missener [[Böversassen]], aflaiden.<ref>Georg Gerullis: ''Die altpreußischen Ortsnamen'', o.v., Berlin/Leipzig 1922, p.&nbsp;184.</ref><ref>Max Mechow: ''Deutsche Familiennamen prussischer Herkunft'', Tolkemita, Dieburg 1994, S. 99.</ref> ===Kinnertied=== [[Bild:Mabel Suffield Christmas Card.jpg|De Familje up ene Wiehnachtskorte, de se Frünnen tostüür|duum]] John Ronald Reuel Tolkien worde den 3. Januar 1892 in [[Bloemfontein]] in’n [[Oranje-Friestaat]], wat vandage de Provinz [[Friestaat (Provinz)|Friestaat]] in [[Süüdafrika]] is, as de Suhne van ''Arthur Reuel Tolkien'' (*1857 – †1896), een engelsken Bankkaupmann, un den siene Fru ''Mabel Tolkien'' (Deernsnome: ''Suffield''; *1870 - †1904), boren. De Familje was ut England na Süüdafrika trecken, wiel dat de Vadder dor sien Professchoon as Bankkaupmann naging. Tolkien hadde enen jöngeren Broder ''Hilary Arthur Reuel'', de den 17. Februar 1894 boren worde.<ref>''Biographie'', S.&nbsp;14.</ref> As een lüttken Buttker worde Tolkien in’n Goorn dör ene Tarantel beten; een Beleevnis dat, so seggt männich een, up sien Geschichten, in denen auk graute, venienske Spinnen updükert, inwerkt hebben sall. Man Tolkien stond läter to sik up dat Begeevnis nich recht besinnen to können.<ref>''Biographie'', S.&nbsp;13.</ref> As Tolkien dree Johre auld was, dor trock siene Modder tohaupe mit enne un sienen Broder trügge na England. De Vadder solle in de eerst in Blomfontein bleven, man konn nemools nakumen, denn he ging, vanwegen rheumaatsk Fever, in Süüdafrika mit Daude af.<ref>''Biographie'', S.&nbsp;24.</ref> Sodennig hadde de Familje Tolkien nenne Inkummst mehr un Tolkien siene Modder was nich kumpabel alleen för de Nehren van ühre twee Söhnen to sorgen. Dorümme treck de Familje na de Öllern van Tolkien siene Modder in Kings Heath bi Birmingham in.<ref>''Biography'', Ch I, "Bloemfontein". At 9 Ashfield Road, King's Heath.</ref> Dor up treck de Familje in’n Johre 1896 na ''Sarehole'', een Dörp in’r [[Worcestershire]], dat vandage een Deel van Birmingham is.<ref>''Biographie'', S.&nbsp;27.</ref> Tolkien bröch de folgenden veer Johre van siene Kinnertied hür to un mügg et düht lieden de Landskop updecken un utforksen. Düsse ländlike, idylliske Landskop was de Born van Inspiratschoonen as he läter Giegenden as ''[[The Shire]]'' (Plattdüütsk: ''[[Go (Bezirk)|Go]]''), de Wonnsteed van’n [[Hobbit]]s in siene fiktive Werld ''[[Middle-earth]]'' (Plattdüütsk: ''Middeleerd''), kreeren deed.<ref>''Biographie'', S.&nbsp;113.</ref> Mabel Tolkien lehr ehre twee Sühne tohuus.<ref>''Biographie'', S.&nbsp;29.</ref> Tolkien siene leevsten Lexen weern de Lexen över Sproken, sodennig lehr de Modder Tolkien de Grundlagen van’r [[latiensche Spraak|latiensk]]en, [[Franzöösche Spraak|fransk]]en un [[Hoochdüütsch|haugdüütsken]] Sproke un föhr ehre Jungs al fröh an’t Lesen ran. Up düsse Maneer kamm Tolkien auk al fröh mit Geschichten, as [[Lewis Carrol]] siene ''[[Alice ẹhre Ẹventüürn in’t Wunnerland|Äventüürs in’n Wunnerland]]'', de Sage van [[König Arthus]], de Sage van [[Fafnir]] un den Märkenböker van [[Andrew Lang]], in de Möte. Düsse Vertellsels werken düchtig up Tolkien sien läteret Werk in.<ref name=DoughanBio>[Doughan, David: "JRR Tolkien Biography", Life of Tolkien, 2002; upropen den 1. März 2016]</ref> <ref>''Biographie'', S.&nbsp;22.</ref><ref>''Biograpie'', S.&nbsp;30.</ref> Mabel Tolkien treck ehre Kinner uterdem streng na den [[Röömsch-kathoolsche Kark|kathollsk]]en Glöven up, na den se 1900 konverteer. De Kathollske Glöven was leevdaags düht belangriek för Tolkien un wiest sik auk in sienen Werken. Twisken den Johren 1902 un 1904 trecken Tolkien, siene Modder un sien Border fäker binnen Birmingham üm, in de eerst in’n Stadtddeel Moseley, denn na Kins’s Geath un noch een poor wiedere Öörd. Den Anfang ging Tolkien denn na de ''King Edward’s School'', wessel 1902 na de ''St. Philips Grammar School'' un läter, in’n Johre 1903, mit’n Stipendium wedder trügge na de ''King Edward’s School''. Hier lehr he [[Ooldgreesksche Spraak|Auldgreeksk]] un dör een bannig engagierten [[Persepter]] sogor [[Middelengelsche Spraak|Middelengelsk]] un lehr de Vertellen van [[Sir Garwin and the Green Knight]], wo he läter auk ene wichtige akadeemske Publikatschoon över schreev, kennen. He kamm auk dat eerste Mool den [[Angelsassische Sprake|Angelsassisken]] in de Möte. Den 14. November 1904, as Tolkien twäälf Johre auld was, overleed Mabel Tolkien in’n Öller van 34 Johren; för den jungen Tolkien heel un deel unverwohrens, an’n Folgen van een diabetisk Koma. De fröhe Daud van süine Modder maak, dat sik Tolkien sien leevdage noch mehr mit den kathollsken Glöven verbunnen föhl. Vör ehren Daude hadde Mabel Tolkien dat Sorgerecht för ehre Söhne an Francis Xavier Morgan van’n Oratorium van Birmingham överdregen, de de Kinner to goden Kathliken uptrecken solle. Francis Morgan lööt de Kinner anfangs bi ehre Tante Beatrice Bartlett wohnen, läter wohnen Tolkien un sien Broder in’r Pangschoon van ene Weertsfru, de mit Francis Morgan en gode Fründin was. In düsse Pangschoon lehr Tolkien in’n Öller van sesstegen Johren, siene lätere Fru Edith Bratt kennen, de dree Johre öller was denn he. As sien Vormund Francis Morgan dat to weten kreeg, deed he Tolkien jede Foorm van Kontakt mit Edith Bratt verbeden, bet dat he mit eenuntwintig Johren vullwussen is. ===Jöögde=== In sienen Jöögdjohren fing Tolkien dat Utklamüsern un Kreeren van Kunstsproken an. Dor weern in de eerst een poor Sproken mank, de baseren up annere Sproke as Spaansk, doch fix ging Tolkien bi to versöken ene [[Gootsche Spraak|gootske]] Kunstsproke to kreeren, in dem dat he versöch de Lücken in’n gotsken Vokabular to füllen un boben up auk noch versöch dat Gootske van ene hypotheetske Oorsproke to deriveren. 1911, as he an’r <nowiki>''Kings Edward School''</nowiki> was, deden Tolkien un dree Frünne Rob Gilson, Geoffrey Bache Smith un Christopher Wiseman, den ''T.C.B.S'' grünnen. De Afkörten stund för ''Tea Club and Barrovian Society''. De T.C.B.S. was een Kring van Frünnen de sik regelmotig drappen över Literatur to diskuteren.<ref> Biographie, S. 53f. .</ref> De Tied twisken den Enne van siene Schooltied un den Anfang van’n Studium bröch Tolkien den Sommer een Verlööf mit sienen Broder un Frünnen in’r [[Swiez]] to. ===Studientied=== Den Oktober 1911 fing Tolkien mit’t Studeren an’n [[Exeter College]] in Oxford an. Tolkien studeer in de eerst klassiske Sproken un Literatur. Man 1913 wessel heu na Engelske Sproke un Literatur hen, wiel dat de germaansken Sproken för Tolkien interessanter weern. Den 3. Januar 1913, de Dag wo Tolkien vullwussen worde, schreev he dat eerste Mool wedder Edith, siene Leevde ut’r Jöögdtied. Man se hadde sik middelwiel mit een anneren keerl verloovt. Tolkien woll dat öwwer vandeswegen nich up de Braken hängen un fohr na Edith hen ehr to övetügen enne statts den anneren Keerl to freen. Een Johr läter verloven sik de twee un den 22. März 1916 fiern se Haugtied.<ref> Bibliographie S.89</ref> In siene Studientied ging et nadem he na Engelske Sproke un Literatut wesselt hadde recht sachte to. Faken drapp he sik noch mit sienen Frünnen van’n T.C.B.S.. In’n Johre 1915 was Tolkien kloor mit sienen Studium, dat he mit’r besten Note (''First Class Honour'') beennen deed. ===Eerste Weltkrieg=== Tolkien worde in’n eersten Weltkriege Offizier in’t 11. Bataillon van’n Regiment Lancashire Fusiliers beropen un focht den Sommer 1916 an’r Front bi’r [[Schlacht an de Somme|Schlacht an’r Somme]]. Den 27. Oktober 1916 infizeer Tolkien sik mit Fleckfever un worde den 8. November trügge na England schickt, dor behannelt to werrn. De Tied in’n Süükhuus begunn he siene egene Mythologie daal to schrieven. === Akadeemske Karriere un Schrieverieje === As Tolkien wedder up de Bene was, dor was al kloor dat de Krieg baule een Enne hett, so dat Tolkien sik up’r Söke na Arbeed an sienen vörmoligen Dozenten in Oxford wennen deed. New English Dictionary verschaffte, so dass Tolkien im November 1918 mit Frau und Kind nach Oxford umziehen konnte Den 3. November verlööt Tolkien de Armee.<ref>{{LondonGazette|issue=32110|supp=yes|startpage=10711|date=2 November 1920|accessdate=27 August 2015}}</ref> De werk nu mit an’t [[Oxford English Dictionary]]. He was to’ n grauten Deel an’r Etymologyje van germaansken Wörder, de mit’n Bookstoven "''W''" anfänget, togange.<ref name=":0">{{cite book|last= Gilliver| first=Peter|title=The Ring of Words: Tolkien and the OED|publisher=OUP| year=2006|first2=Jeremy |last2=Marshall |first3=Edmund |last3=Weiner}}</ref> 1920 kreeg he enen Posten as Haugschoollehrer (engelsk: "''reader''") an’r [[University of Leeds]] un worde dor de jöngste Perfesser. In des siene Tied in [[Leeds]] broch he ''A Middle Englsih Vocabulary'' rut un ene Editschoon van ''[[Sir Gawain and the Green_Knight]]'' tohaupe mit [[E. V. Gordon]], worden de akadeemske Standard för de tokommen Dekaden. He översett auk ''Sir Gawain'', ''[[Pearl (poem)|Pearl]]'', un ''[[Sir Orfeo]]''. 1925 ging he as [[Rawlinson and Bosworth Professor of Anglo-Saxon]] trügge na Oxford an’t [[Pembroke College (Oxford)|Pembroke College]].<ref> Gilliver, Peter: The Ring of Words: Tolkien and the OED, OUP, 2006</ref> Unnertieds sien Posten as Perfesser in Oxford schreev Tolkien ''[[The Hobbit]]'' un de ersten twee Bänne van ''[[The Lord of the Rings]]''.[[Bild:2_Darnley_Road,_the_former_home_of_J.R.R._Tolkien_in_West_Park,_Leeds.jpg|duum|2 Darnley Road, dat vörmalige Huus van Tolkien in West Park, [[Leeds]]]][[Bild:20_Northmoor_Road,_Oxford.JPG|duum|20 [[Northmoor Road]], dat vörmalige Huus van Tolkien in [[North Oxford]]]] ====''Beowulf''==== In’n 20-er Johren, ging Tolkien bi an ene Översetten van den ''[[Beowulf]]'', de he 1926 afsluten döö. Man he broch ühr nemmols rut. Eerst 2014, mahr as veertig Johre na de Daud van Tolkien un bina negentig Johre sint de Översetten kloor worde.<ref>{{Cite magazine|last=Acocella|first=Joan|date=2 June 2014|title=Slaying Monsters: Tolkien's 'Beowulf'|url=http://www.newyorker.com/arts/critics/books/2014/06/02/140602crbo_books_acocella?currentPage=all|magazine=[[The New Yorker]]|accessdate=2 June 2014}}</ref> Teggen Johre na dem he Översetten ferg maken döö, broch Tolkien sien veel beropen Essay över den Beowulf rut: "[[Beowulf: The Monsters and the Critics]]". Düsse Essay hadde enen grauten Invlood up dat Utforsken van Beowulf. Tolkien sien Essay stuur de Fokus van de Beowulfforksen, de betto den Beowulf man ut sprookunngie Perspektive utforsken döö, hen na ene mahr litteraturkunnige Richte, de sik mit den Beowulf auk as litteraasket Werk, siene Geschichte un Riemschemata befaten döö.<ref>''Biography'', p. 143.</ref><ref>Ramey,Bill: (30 March 1998 [http://ourworld.compuserve.com/homepages/billramey/beowulf.htm The Unity of Beowulf: Tolkien and the Critics], uoropen den 16. Juli 2016 archiveert up https://web.archive.org/web/20060421094854/http://ourworld.compuserve.com/homepages/billramey/beowulf.htm</ref> Binnen sien Essay wisst Tolkien, dat he de Beowulf düchtig achten döit. Dat de Beowulf enen düchtigen Inflood up siene Schrieverieje hadde, kann man an Tolkien sien [[Middle-earth]] [[Legendarium]] sehen.<ref>Kennedy, Michael: 2001[www.triode.net.au/~dragon/tilkal/issue1/beowulf.html Tolkien and Beowulf&nbsp;– Warriors of Middle-earth], upropen den 18. Mai 2016 https://web.archive.org/web/20060509110607/http://www.triode.net.au/~dragon/tilkal/issue1/beowulf.html</ref> ===Familje=== Tolkien un siene Fru Edith hadden veer Kinner: ''John Francis Reuel Tolkien'' (* 17. November 1917 – † 22. January 2003), ''Michael Hilary Reuel Tolkien'' (* 22. October 1920 – † 27. February 1984), ''Christopher John Reuel Tolkien '' (* 21. November 1924) un ''Priscilla Mary Anne Reuel Tolkien'' (* 18. June 1929). ===Late Johre=== [[Bild:Oxford Tolkien.JPG|thumb|Büste vanTolkien in'r Kapelle van'n [[Exeter College]], [[Oxford]]]] In sienen laten Johren, kreeg steeds mehr un mehr publieke Rohm un Loov för sien schreven Werk. De Rohm worde so graut dat Tolien siene Nummer ut den publieken Telefoonbook nehmen mott. He un Edith trecken na [[Bournemouth]], wat dunnmools een Seekuroord was, wo sünnerlik Lüde ut de böveren Middelklasse för Verlööf hen fohren. === De letzten Johre un Tolkien sien Daud === Tolkien siene Fru Edith Tolkien overleed den 29. November 1971, in’n Öller van 82 Johen. De Daud van siene Fru was för Tolkien düht swoor. Sien Suhne Simon see dat siene Vadder siene letzen Johre faken wat trurig lööt.<ref>http://www.simontolkien.com/mygrandfather.html</ref> He treck tügge na Oxford un wohn in ene Wohnunge, de dat Merton College enne anboden hadde. Königin [[Elisabeth II.]] maak Tolkien 1972 to een ''Commander of the Order of the British Empire.'' Dat sülvige Johr kreeg Tolkien enen Ehrendoktertiel van’r Universität Oxford.<ref>https://web.archive.org/web/20120728154119/http://www3.shropshire-cc.gov.uk/tolkien.htm</ref> Tolkien leed den Nomen ''Lúthien'' up siene Fru Edith ehren Graffsteen graveren. Tolkien ging eenuntwintig Moonde läter den 2. September 1973 mit Daude af, as he 81 Johren auld was.<ref>http://www.nytimes.com/books/01/02/11/specials/tolkien-obit.html </ref> He liggt begroven in’n sülvigen Graff as siene Fru. Up den Graffsteen worde na Tolkien sien Daud auk noch de Nome ''Beren'' ingraveert. In Tolkien sien ''Middle-earth legendarium'', was Lúthien de schöönste van Ilúvatar siene Kinner, un gaff ehre Unstervlikeet up för den stervliken Strieder Beren, de ehre graute Leevde was. Nadem dat de düüster Mächte van Lord Morgoth up Beren daal gingen, reed Lúthien up den Wolfhund Huan hen na Lord Morgoth Beren to retten. An’n Enne, as Beren in’r Slacht tegen den dämoonsken Wolf Carcharoth daud bleev, maak sik Lúthien up den Padd na den Valar, wat Wesen ähnlik os Engel sind, ennen to övertügen ehre Leevde Beren wedder in’t Leven tügge to halen. ==Schrieverieje== ===Inwerken un Inflütt=== ====Schrievers==== De Schriever [[William Morris]] hadde graute Inflütt up Tolkien. He lööt sik van Morris siene Äventüürgeschichten inspireren. [[Edward Wyke-Smith]] sien ''Marvelous Land of the Snergs'' werk düht up Tolkien in un so auk up de Begeevnisse, Themen un auk up de Beschrieven van den Hobbits. Tolkien schreev dat he as Kind derbe fazineert was van [[S. R. Crockett]] histoorsken Roman ''The Black Douglas'' un dat [[Sauron]] up Crockett sienem Leeghold Gilles de Retz baseert. ====Europääske Mythologie==== Tolkien lööt sik inspireren van [[Germanen|germaanske]], sünnerlik [[Angelsassen|angelsassiske]], Literatur un Mytholgie, which were his chosen and much-loved areas of expertise. De Bornsöfr siene Inspiratschoen weern [[Angelsassische Sprake|angelsassiske Literatur]] as ''[[Beowulf]]'', noordske Sagen as de ''[[Völsunga saga]]'' un ''[[Hervarar saga]]'',<ref>As described by Christopher Tolkien in ''Hervarar Saga ok Heidreks Konung'' (Oxford University, Trinity College). B. Litt. thesis. 1953/4. [Year uncertain], ''The Battle of the Goths and the Huns'', in: Saga-Book (University College, London, for the Viking Society for Northern Research) 14, part 3 (1955–56) [http://www.tolkiensociety.org/tolkien/bibl4.html]</ref> de [[Edda]] un dat ''[[Nibelungenleed|Nibelungenlied]]''.<ref name="DayTolkiensRing">{{cite book|first=David|last=Day|authorlink=David Day (Canadian)|date=1 February 2002|title=[[Tolkien's Ring]]|location = New York|publisher=Barnes and Noble|isbn = 1-58663-527-1}}</ref> Despite the similarities of his work to the ''Volsunga saga'' and the ''Nibelungenlied'', which were the basis for [[Richard Wagner]]'s opera cycle ''[[Der Ring des Nibelungen]]'', Tolkien dismissed critics' direct comparisons to Wagner, telling his publisher, "Both rings were round, and there the resemblance ceases." However, some critics<ref>Alex Ross, [http://www.newyorker.com/archive/2003/12/22/031222crat_atlarge "The Ring and The Rings: Wagner vs. Tolkien"], ''The New Yorker'', 22 December 2003. Retrieved on 2 December 2011.</ref><ref>[[Spengler (pseudonym)|Spengler]], [http://www.atimes.com/atimes/Front_Page/EA11Aa02.html The 'Ring' and the remnants of the West], ''Asia Times'', 11 January 2003. Retrieved on 27 April 2009.</ref><ref>Spengler, [http://www.atimes.com/atimes/Front_Page/ID24Aa01.html Tolkien's Christianity and the pagan tragedy], ''Asia Times'', 11 January 2003. Retrieved on 27 April 2009.</ref> believe that Tolkien was, in fact, indebted to Wagner for elements such as the "concept of the Ring as giving the owner mastery of the world ..."<ref>[http://tolkienonline.de/etep/1ring5.html Tolkien's Ring and Der Ring des Nibelungen], Chapter 5 in Harvey, David (1995). ''[http://tolkienonline.de/etep/ring_toc.html One Ring to Rule them All]''. Updated 20 October 1995. Retrieved on 27 April 2009.</ref> Two of the characteristics possessed by the [[One Ring]], its inherent malevolence and corrupting power upon minds and wills, were not present in the mythical sources but have a central role in Wagner's opera. Tolkien stund auk to dat anneret as Germaanske Mytholgie up sien Werk inwerk. [[Sophokles]]''[[Oedipus the King|OsieneDrama Köning Ödipus]]''e nööm Tolkien as Inspiratsc oon för Geschichten in ''[[The Silmarillion]]'' un ''[[The Children of Húrin]]''. Boven up, Tolkien first read [[William Forsell Kirby]]'s translation of the Finnish [[national epic]], the ''[[Kalevala]]'', while attending King Edward’s School. He beschreev den Karakter [[Väinämöinen]] as ene van graute Inspiratschoon för [[Gandalf the Grey]] („Gandalf de Griese“). De ''Kalevala ühr'' [[Antiheld]] [[Kullervo]] sall ene inwerket hebben up Tolkien sien Karakter [[Túrin Turambar]].<ref>{{cite web|last=Handwerk|first=Brian|date=1 March 2004|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2001/12/1219_tolkienroots.html| title=Lord of the Rings Inspired by an Ancient Epic|work = National Geographic News|accessdate =13 March 2006}}</ref> [[Dimitra Fimi]], [[Douglas A. Anderson]], John Garth, un mennje annere veel beropene Experten för sien Werk löven dat Tolkien auk Inspiratschoon fund in verschillen [[Kelten|keltisken]] Vertellen Legenden<ref>{{cite journal |last = Fimi|first = Dimitra|year = 2006|title = 'Mad' Elves and 'elusive beauty': some Celtic strands of Tolkien's mythology|journal = Folklore |volume = 117|issue = 2|pages = 156–170 |publisher = West Virginia University Press|issn = 1547-3155|doi = 10.1080/00155870600707847}}</ref><ref>{{cite journal | last = Fimi | first = Dimitra | year = 2007 | title = Tolkien's "'Celtic' type of legends": Merging Traditions | journal = [[Tolkien Studies]] | volume = 4 | pages = 51–71 | publisher = West Virginia University Press | issn = 1547-3155 | doi = 10.1353/tks.2007.0015 | url = http://muse.jhu.edu/login?uri=/journals/tolkien_studies/v004/4.1fimi.html | accessdate =25 April 2009}}</ref> ===Publikatschonen=== ====''Beowulf: The Monsters and the Critics''==== Justso as siene fiktschonalen Geschichten, was Tolkien ook een veelberopen Schriever van Literaturkritik. Sien Essay ''Beowulf: The Monsters and the Critics'' revolutschoneerde de Maneer, wat Literaturkunnige dat [[Angelsassische Sprake|angelsassiske]] Epos ''[[Beowulf]]'' bekieken. ''Beowulf'' is ook een van de werken, de up’t meest up Tolkien siene lätere werke inflood had hebt. ====Kinderböker un Kortgeschichten==== Tolkien hadde ook Vermaak an’n Schrieven van Kinnergeschichten, sunderlik för siene egenen Kinners.<ref>{{cite news|last=Phillip|first=Norman|year=2005|url= http://www.nytimes.com/books/01/02/11/specials/tolkien-mag67.html | title=The Prevalence of Hobbits|work = New York Times|accessdate =12 March 2006}}</ref> Elk Johr schreev he Breve van’n [[Wiehnachtsmann]] för ennen, de läter as ''[[The Father Christmas Letters]]'' unner de Lüde brocht worden. Andere Kindergeschihten sind ''[[Mr. Bliss]]'' and ''[[Roverandom]]''. Tolkien schreev ook wecke Kortgeschichten as ''[[The Adventures of Tom Bombadil]]'', ''[[On Fairy-Stories]]'', ''[[Smith of Wootton Major]]'' un ''[[Farmer Giles of Ham]]''. ''Roverandom'' un ''Smith of Wootton Major'', just sou as ''The Hobbit'', spillt in ''Middle-earth'', un bruukt Ideen ut dat ''legendarium''. ====''The Hobbit''==== Tolkien was sik nienich verwachten, dat he un siene Vertelsels so populäär un beropen werrt. Tolkien schreev düsse Geschichte in de eerst för siene Kinner. Eerst 1936 as he came Susan Dagnall, ene Mitarbederske van den Verlag [[George Allen & Unwin]], in Möte kamm, dee se enne överküren dat Book rut tobringen.<ref name="NYTimes obit">{{cite news |title=J. R. R. Tolkien Dead at 81; Wrote 'The Lord of the Rings' |url=http://www.nytimes.com/books/01/02/11/specials/tolkien-obit.html |publisher=New York Times |date=3 September 1973|quote=J. R. R. Tolkien, linguist, scholar and author of 'The Lord of the Rings', died today in Bournemouth. He was 81 years old. ... |accessdate=28 April 2009 }}</ref> Man dat Book lesen nich blaut Kinner auk männje vullwussene Lüde funnen dt bannig dull. So worde ''The Hobbit'' so populäär dat de Verlag na wieder Böker leng, de in de Welt ''Middle-earth'' spillen. ====''The Lord of the Rings''==== Vanwegen de grote Nafrage na verderen Bökern van enne, schreev Tolkien sien beropenst Werk ''[[The Lord of the Rings]]'' (rutbrochtin dree Bännen van 1954–1955). Tolkien brochte mehr as teggen mit tou, bet de Geschichte kloor was. Undertiedens stöhnen de Liddmaten van Schrieversgruppe [[Inklings]] enne, sunderlik sien goden Fründ [[C.&nbsp;S.&nbsp;Lewis]], de Schriever van de ''[[The Chronicles of Narnia]]''. ''T'' Tolkien woll in de eerst ''The Lord of the Rings'' as ene Geschichte vör Kinner schrieven just as ''The Hobbit'', man swanke worde de Geschichte düüsterer, biesteriger un ernsthaftiger.<ref>{{cite news|author =Times Editorial Staff|date=5 June 1955|url=http://www.nytimes.com/books/01/02/11/specials/tolkien-oxford.html| title=Oxford Calling|work = New York Times|accessdate =12 March 2006}}</ref> Dorümme was ''The Lord of the Rings'' ehr der wat för vullwussen Lüde. Tolkien sien Inwerk up de Fantasyliteratur was unwiese groot. Na’n Spood, den ''The Lord of the Rings'' had hebt, grö dat Genre düchtig. ''The Lord of the Rings'' worde derbe populäär in den 1960-er un bleev dat van dor an af. ===Posthume Publikatschonen=== ====''The Silmarillion''==== Tolkien schreev man Notizen van siene Mythologie, dor mang dat Vertelssel van Beren un Lúthien un de Geschichte van Túrin; and that sketch eventually evolved into the ''[[Quenta Silmarillion]]'', an epic history that Tolkien started three times but never published. Tolkien desperately hoped to publish it along with ''The Lord of the Rings'', but publishers (both [[Allen & Unwin]] and [[HarperCollins|Collins]]) declined. Moreover, printing costs were very high in 1950s Britain, requiring ''The Lord of the Rings'' to be published in three volumes.<ref>[[Wayne G. Hammond]]: ''J.R.R. Tolkien: A Descriptive Bibliography'', London: January 1993, Saint Paul's Biographies, ISBN 1-873040-11-3, American edition ISBN 0-938768-42-5</ref> The story of this continuous redrafting is told in the posthumous series ''[[The History of Middle-earth]]'', edited by Tolkien's son, Christopher Tolkien. From around 1936, Tolkien began to extend this framework to include the tale of ''The Fall of [[Númenor]]'', which was inspired by the legend of [[Atlantis]]. Tolkien nööm sienen Suhn Christopher as de Verwalter van siene literarsken Werken. Christopher Tolkkien tohaupe mit [[Guy Gavriel Kay]] de Notizen van sienen Vadder, de man vördem ordnet un sorteert het, as vullstänniget Book mit’n Titel [[The Silmarillion]] ruut. ====''Unfinished Tales'' un ''The History of Middle-earth''==== 1980 publiceerte Christopher Tolkien ene Sammlunge van Geschichten, de Tolkien nich ferg maken döö. Düsse Sammlungekamm unner den Tittel: ''[[Unfinished Tales|Unfinished Tales of Númenor and Middle-earth]]'' ruut. In den tokommen Johren broch Christopher Tolkien auk noch verdere Materialen, de nau nich ferg weern, ruut. Alle düsse detailjerten Kommentare, Notitzen un verderet kamm as ene Serie mit twäälf Bännen ruut un het den Tittel: ''[[The History of Middle-earth]]''. ====''Mr. Bliss''==== Een Werk van Tolkien, dat blaut wenigen Lüden kunnig is, is dat Kinnerbouk ''[[Mr. Bliss]]'', dat 1982 ruutbrocht worde. Et vertellt de Geschichte van Mr. Bliss un siene eerste Fohrt in sienen nijjen Auto un unnertieds ville Äventüren beleevt: He kümmt exempelwiese enen Bären, pröttsken Novers, vertörnten Hökers un anneren to Möte. De Geschichte ennet mit een Malöör mit’t Auto. De Geschichte was inspireert van’t Malöör dat Tolkien sümst mit sien eerstet egenet Auto hadde, dat he 1932 koffte. ====''The Children of Húrin''==== ''[[The Children of Húrin]]'' vetellt de Geschichte van [[Túrin Turambar]] un siene Söster [[Nienor]], de Kinner van [[Húrin|Húrin Thalion]] sind. ====''The Legend of Sigurd and Gudrún''==== ''[[The Legend of Sigurd and Gudrún]]'' vertellt de Legenne van [[Sigurd]] un de [[Nibelungen]] ehr Daalgang. Et is in [[Staavriem|Staavriemen]] schreven un richt sik na den Stil van de auldnnordske Dichterieje in’r [[Edda]]. ====''The Fall of Arthur''==== ''[[The Fall of Arthur]]'', ruutbröcht den 23 Mai 2013, is ene Ballade, de Tolkien in den 30er Johren schreev. Dat Gedicht is schreven in [[Staavriem|Staavriemen]], het bina över dusend Verse un imiteert dat Versmaas van [[Beowulf]] , man in modernen Eneglsk. Auk wenn de Ballade inspireert is van den Köning Arthur uut’n Haugmiddelöller spillt Tolkien siene Ballade in’r Tied van de [[Völkerwannern]] un wieset Arthur os een britsken as een britsken Könning, de tegen de [[Angelsassen]] ehre Invaschoon fecht.<ref>announcing the 2013 edition, ''[[The Guardian (Grootbritannien)|The Guardian]]'' on 9 October 2012 published the poem's first nine verses; Alison Flood, [http://www.guardian.co.uk/books/2012/oct/09/jrr-tolkien-new-poem-king-arthur 'New' JRR Tolkien epic due out next year] guardian.co.uk, Tuesday 9 October 2012.</ref> ====''Beowulf: A Translation and Commentary''==== ''[[Beowulf: A Translation and Commentary]]'' ( ''„Beowulf: Ene Översetten un Kommentar“'') , publiceert den 22. Mai 2014, is ene Översetten in [[Prosa]] van den middelöllerigen Werk [[Beowulf]] uut’n [[Angelsassische Sprake|Angelsassisken]] in’t moderne [[Engelsche Spraak|Engelsk]]. Tolkien översett den Text van 1920 bet 1926. Mit büi de Översetten büi sind över 200 Sieden Kommentare to dat Gedicht; düsse Översetten mit Kommentaren was de Grundloge för Tolkien sien veel beropen Essay van 1936 ''"Beowulf: The Monsters and the Critics"''.<ref>{{cite news|url=http://www.bbc.com/news/uk-england-london-26662761 |title=JRR Tolkien's Beowulf translation to be published |work=[[BBC News]] |date=20 March 2014 |accessdate=8 June 2014}}</ref> In den Book steht auk de vördem nich publiceerte book "''Sellic Spell''" un twee Verschonen van de "''The Lay of Beowulf''".<ref>{{cite web|url=http://www.publishersweekly.com/978-0-544-44278-8 |title=Beowulf: A Translation and Commentary |work=[[Publishers Weekly]] |date=26 May 2014 |accessdate=5 September 2014}}</ref> ==Sproken un Philologie== ===Loobahn as Sprookwetenskopler=== Tolkien siene akadeemske Loopbahn as auk sien literaasket Werk kann man grauts scheden van siene Leevde un Vermaak för Sproken un de Philogie. Sien Speziaalrebeet was de de engelske Philologie. He arbeed för dat [[Oxford English Dictionary]] van 1918 an. He gaff Lexen över de Historie van'r engelsken Sproke un verschillen [[Angelsassische Sprake|angelsassisken]] un [[Middelengelsch|middelengelsken]] Texten justso as auld- un middelengelske Philogie un [[Germaansche Spraken|germaanske]] Philologie as auk [[Gootsche Spraak|Gootsk]], [[Ieslannsche Spraak|Auldiesländsch]] un [[Middelwalisische Spraak|Middelwalisisch]]. ===Sprookkonstruktschoon=== Blangen siene Proffeschoon as Philoge hadde Tolkien grauten Vermaak an den Uutfinnen van Sproken. Mang den villen Sproken, de Tolkien uutklamüser, sind [[Quenya]] un [[Sindarin]] de Sproken, de up dat uutwickelste sind. The etymoloogske Verwanskop un de sprookhistoorske Uutwickeln van de twee Sproken is in Tolkien sien ''Legendarium'' beschreven. Sproken un auk de Sproke ühre Grammatik mossten för Tolkien ästheetsk un euphoonsk sien. Sünnerlik Quenya kreeer Tolkien as ene "phonoästheetske Sproke". Se was dacht as een "Elvenlatien", un baseert phonoloogsk up [[Latiensche Spraak|Latien]], [[Finnsche Spraak|Finnsk]], [[Walisische Spraak|Walisisk]] un [[Ooltgreeksche Spraak|Auldgreeksk]].<ref name="letter144">''Letters'', no. 144.</ref> Tolkien was van Menen dat Sproken, Kultur un Mytholgie nich to scheden sind, sodennig was sien Verschel över [[Hölpspraken|Hölpsproken]] auk aflehnend.<ref name="letter180">''Letters'', no. 180.</ref> == Borns == <references/> ==Weblenken== {{Commons}} * [http://www.tolkienestate.com/home/ The Tolkien Estate Website] * [http://inklings-studies.org/ Journal of Inklings Studies] peer-reviewed journal on Tolkien and his literary circle, based at Oxford * [http://www.bbc.co.uk/archive/writers/12237.shtml BBC film (1968) featuring Tolkien] * [http://www.tolkien.co.uk/ HarperCollins Tolkien Website] * [http://www.tolkiensociety.org/author/biography/ Biography at the Tolkien Society] {{Normdaten}} {{DEFAULTSORT:Tolkien, J R R}} [[Kategorie:Schriever]] [[Kategorie:Dichter]] [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Philoloog]] [[Kategorie:Röömsch-kathoolsche Kark]] [[Kategorie:Angelsassisch]] [[Kategorie:Fantasy]] [[Kategorie:Plaanspraak]] [[Kategorie:Boren 1892]] [[Kategorie:Storven 1973]] [[Kategorie:Börger von Grootbritannien]] jbl8dzdf7kymd92rgi44pil2kzmyp2s 3 77537 1040386 773689 2025-06-18T17:52:01Z MBq 25570 MBq hett de Siet [[Bruker Diskuschoon:TommiSiebzig]] na [[Bruker Diskuschoon:ThomasStern]] verschaven: Seite während der Umbenennung des Benutzers „[[Special:CentralAuth/TommiSiebzig|TommiSiebzig]]“ in „[[Special:CentralAuth/ThomasStern|ThomasStern]]“ automatisch verschoben 773689 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=TommiSiebzig}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 13:13, 16. Jan. 2017 (CET) g913ook0rjrec36i89btdi8yu9sf8bu 0 78856 1040358 1040229 2025-06-18T12:33:00Z ListeriaBot 25018 Wikidata list updated [V2] 1040358 wikitext text/x-wiki <noinclude> <div style='margin-top:5px;border-top:3px solid #2F74D0;font-size:8pt'>Diese Wikidata Liste der Söhne und Töchter von [[Gemeen Stood]] (und den untergeordneten Verwaltungseinheiten, z.B. [[Bützfleet]]) wird automatisch aus Wikidata gefüllt. Personen ohne Artikel in der Plattdeutschen Wikipedia sind kursiv gekennzeichnet und direkt mit dem Datensatz in Wikidata verlinkt. Um eine Person in diese Liste aufzunehmen, muss sie in Wikidata mit Geburtstag und Geburtsort (Stood oder untergeordneten Verwaltungseinheiten) versehen sein. Taucht ein existierender Plattdeutschen Wikipedia-Eintrag für eine Person hier nicht auf, liegt hierzu höchstwahrscheinlich kein oder ein unvollstädiger Wikidata-Eintrag vor. Bitte gern in Wikidata anlegen, mit dem Plattdeutschen Artikel verlinken, komplettieren und diese Liste manuell aktualisieren (s.u.). Taucht eine Persone hier fälschlicherweise auf, liegt das an den Wikidata Einträgen für dessen Geburtsort und der Zuordnung des Geburtsorts zu den darüberliegenden Verwaltungseinheiten (siehe z.B. [https://www.wikidata.org/wiki/Talk:Q5906 Verwaltungsgliederung Landkreis Stade] ). Bitte genau Belege prüfen und ggf. in Wikidata den Geburtsort ergänzen und den alten nicht löschen, sondern als "Missbiligter Rang" kennzeichnen (siehe [[q:Q819293|F. C. S. Schiller (Q819293)]]). Die Liste wird über die [[Vörlaag:Person Row]] (Name, Geburtsjahr, Todesjahr und Liste der Tätigkeiten) formatiert. Bei Tätigkeiten ohne Plattdeutsche Bezeichnung (Label) können dort Wikidata-IDs auftauchen, diese bitte gern in Wikidata übersetzen und diese Liste manuell aktualisieren (s.u.). </div></noinclude> {{Wikidata list |sparql= SELECT ?item ?itemLabel WHERE { ?item (wdt:P19/wdt:P131*) wd:Q6949. SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language "nds". } } |sort=p569 |columns=label,p569,p570,p106,item |thumb=80 |links= |row_template=Vörlaag:Person Row |skip_table=yes }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1697612|Johannes Hadeke]]'' | p569 = 1490 | p570 = 1524 | p106 = ''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]''<br/>[[Schriever]]<br/>''[[:d:Q49757|Dichter]]'' | item = [[:d:Q1697612|Q1697612]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q15435314|Dietrich Huls]]'' | p569 = 15th century | p570 = 16th century | p106 = ''[[:d:Q250867|kathoolschen Preester]]''<br/>''[[:d:Q611644|Catholic bishop]]'' | item = [[:d:Q15435314|Q15435314]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1819675|Leopold Hackelmann]]'' | p569 = 1560s | p570 = 1620s<br/>1619 | p106 = ''[[:d:Q16533|Richter]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q1819675|Q1819675]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q72396993|Nicolaus Ottonis]]'' | p569 = 1592<br/>1592-10 | p570 = 1649-07-29 | p106 = ''[[:d:Q482980|Schriever]]''<br/>''[[:d:Q1234713|Theoloog]]''<br/>''[[:d:Q955464|parson]]''<br/>''[[:d:Q2251335|school teacher]]'' | item = [[:d:Q72396993|Q72396993]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q55673704|Johann Dietrich von Kunowitz]]'' | p569 = 1624-02-23 | p570 = 1700-11-16 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q55673704|Q55673704]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q94940708|Jacob Hackmann]]'' | p569 = 1647 | p570 = 1732 | p106 = ''[[:d:Q152002|Pastoor]]'' | item = [[:d:Q94940708|Q94940708]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1693227|Johann Diecmann]]'' | p569 = 1647-06-30 | p570 = 1720-07-04 | p106 = ''[[:d:Q1234713|Theoloog]]''<br/>''[[:d:Q1231865|Pädagoog]]'' | item = [[:d:Q1693227|Q1693227]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95305724|Johann Holst]]'' | p569 = 1648-12-27 | p570 = 1727 | p106 = [[Börgermeester]]<br/>''[[:d:Q177529|burgomaster]]'' | item = [[:d:Q95305724|Q95305724]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q54933209|Rudolf Wittkopf]]'' | p569 = 17th century | p570 = 1722-04-18 | p106 = ''[[:d:Q2216340|Sülversmidd]]''<br/>''[[:d:Q483501|Künstler]]'' | item = [[:d:Q54933209|Q54933209]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1597615|Heinrich Hinsch]]'' | p569 = 1650 | p570 = 1712 | p106 = ''[[:d:Q1209498|Dichterjurist]]''<br/>[[Schriever]] | item = [[:d:Q1597615|Q1597615]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1283930|Johann Georg Beckhof]]'' | p569 = 1661-07-09 | p570 = 1747-08-21 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q1283930|Q1283930]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q324066|Amalia Wilhelmina Königsmarck]]'' | p569 = 1663-08-20 | p570 = 1740-01-30 | p106 = ''[[:d:Q49757|Dichter]]''<br/>''[[:d:Q483501|Künstler]]'' | item = [[:d:Q324066|Q324066]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q94902190|Carl Gustav Marschalck]]'' | p569 = 1664-09-13 | p570 = 1726-09-11 | p106 = ''[[:d:Q47064|Militärperson]]'' | item = [[:d:Q94902190|Q94902190]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q641147|Philip Christoph von Königsmarck]]'' | p569 = 1665-03-14 | p570 = 1694-07-02<br/>1694-07-11<br/>1694-07-12 | p106 = ''[[:d:Q189290|Offzeer]]'' | item = [[:d:Q641147|Q641147]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q124256551|Bengt Horn]]'' | p569 = 1670-02-08 | p570 = 1718-10-20 | p106 = ''[[:d:Q264323|chamberlain]]''<br/>''[[:d:Q109116478|ryttmästare]]'' | item = [[:d:Q124256551|Q124256551]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q22337620|Sophia Christina Lilliestierna]]'' | p569 = 1671-03-12 | p570 = 1744-06-14 | p106 = ''[[:d:Q46540766|mill owner]]'' | item = [[:d:Q22337620|Q22337620]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q322735|Peter von Sivers]]'' | p569 = 1674-05-19 | p570 = 1740-05-10 | p106 = ''[[:d:Q189290|Offzeer]]'' | item = [[:d:Q322735|Q322735]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q52003583|Martin Schnell]]'' | p569 = 1675 | p570 = 1740 | p106 = ''[[:d:Q3391743|visual artist]]'' | item = [[:d:Q52003583|Q52003583]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q94921432|Peter Detlefsen]]'' | p569 = 1679 | p570 = 1724-09-21 | p106 = ''[[:d:Q175151|printer]]'' | item = [[:d:Q94921432|Q94921432]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q123116|Erasmus Bielfeldt]]'' | p569 = 1682 | p570 = 1753-10-19 | p106 = ''[[:d:Q1937431|Örgelboer]]'' | item = [[:d:Q123116|Q123116]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q63565427|Vincent Lübeck]]'' | p569 = 1684-09-02 | p570 = 1755 | p106 = ''[[:d:Q765778|organist]]'' | item = [[:d:Q63565427|Q63565427]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q55678600|Nikolaus Pragemann]]'' | p569 = 1690-03-17 | p570 = 1721-09-29 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q55678600|Q55678600]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Diederich Basilius von Stade]] | p569 = 1705-10-13 | p570 = 1783-09-03 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q29586039|Q29586039]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q5813742|Gustaf Jacob Horn]]'' | p569 = 1706-05-05 | p570 = 1756-07-23 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q5813742|Q5813742]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q10578653|Mauritz Casimir Lewenhaupt]]'' | p569 = 1711-07-11 | p570 = 1781-11-21 | p106 = ''[[:d:Q47064|Militärperson]]'' | item = [[:d:Q10578653|Q10578653]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q3180517|Johann Christian Kerstens]]'' | p569 = 1713-12-17 | p570 = 1802-07-13 | p106 = [[Dokter (Medizin)|Dokter]] | item = [[:d:Q3180517|Q3180517]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Georg Arnold von Spilker]] | p569 = 1722-01-05 | p570 = 1794-11-30 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q29586051|Q29586051]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Heinrich Otto von Borries]] | p569 = 1728-11-10 | p570 = 1785-11-21 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q29586040|Q29586040]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q52113159|Viktor Lebrecht von Trew]]'' | p569 = 1730 | p570 = 1803 | item = [[:d:Q52113159|Q52113159]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q94743999|Magdalena Dorothea Lüning]]'' | p569 = 1744 | p570 = 1826 | item = [[:d:Q94743999|Q94743999]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Carl Friedrich Hotzen]] | p569 = 1747-10-22 | p570 = 1827-10-13 | p106 = [[Amtmann]] | item = [[:d:Q20606572|Q20606572]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Johann Julius Conrad von Schlütter]] | p569 = 1749-07-24 | p570 = 1827-04-11 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q23928943|Q23928943]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1460916|Friedrich Ludwig von Berlepsch]]'' | p569 = 1749-10-04 | p570 = 1818-12-22 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]''<br/>''[[:d:Q82955|Politiker]]''<br/>''[[:d:Q1642960|polietschen Kummentater]]'' | item = [[:d:Q1460916|Q1460916]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q124680|Johann Friedrich Ernst Albrecht]]'' | p569 = 1752-05-11 | p570 = 1814-03-11 | p106 = ''[[:d:Q333634|Översetter]]''<br/>''[[:d:Q551835|physician writer]]''<br/>[[Schriever]]<br/>[[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>''[[:d:Q49757|Dichter]]''<br/>''[[:d:Q214917|playwright]]''<br/>''[[:d:Q998550|Bookhändler]]''<br/>''[[:d:Q2516866|Utgever]]'' | item = [[:d:Q124680|Q124680]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1010304|Burchard Christian von Spilcker]]'' | p569 = 1770 | p570 = 1838 | p106 = ''[[:d:Q201788|Historiker]]''<br/>[[Schriever]] | item = [[:d:Q1010304|Q1010304]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1047855|Caspar Detlev von Schulte]]'' | p569 = 1771-03-13 | p570 = 1846-12-27 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q1047855|Q1047855]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Wilhelm Nikolaus Freudentheil]] | p569 = 1771-06-05 | p570 = 1853-03-07 | p106 = ''[[:d:Q482980|Schriever]]''<br/>''[[:d:Q1234713|Theoloog]]'' | item = [[:d:Q19238792|Q19238792]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q55677292|Johann Heinrich II. Mutzenbecher]]'' | p569 = 1772-01-01 | p570 = 1844-06-14 | p106 = ''[[:d:Q432386|preacher]]'' | item = [[:d:Q55677292|Q55677292]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1119341|Johann Georg Wilhelm Wilhelmy]]'' | p569 = 1781 | p570 = 1858-07-17 | p106 = ''[[:d:Q1937431|Örgelboer]]'' | item = [[:d:Q1119341|Q1119341]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q23928955|Andreas von Schlütter]]'' | p569 = 1781-06-03 | p570 = 1863-02-24 | item = [[:d:Q23928955|Q23928955]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q27986600|Christian Wyneken]]'' | p569 = 1783-03-14 | p570 = 1853-09-10 | p106 = ''[[:d:Q47064|Militärperson]]'' | item = [[:d:Q27986600|Q27986600]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1449875|Franz von Borries]]'' | p569 = 1785-04-09 | p570 = 1858-08-15 | item = [[:d:Q1449875|Q1449875]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q20852593|Johann Andreas Wehner]]'' | p569 = 1785-06-03 | p570 = 1858 | p106 = ''[[:d:Q1231865|Pädagoog]]'' | item = [[:d:Q20852593|Q20852593]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1874518|Ludwig Heinrich Kunhardt]]'' | p569 = 1788-06-01 | p570 = 1871-08-23 | p106 = ''[[:d:Q1234713|Theoloog]]'' | item = [[:d:Q1874518|Q1874518]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q132781926|August von der Decken]]'' | p569 = 1789-11-05 | p570 = 1857-10-22 | p106 = ''[[:d:Q189290|Offzeer]]''<br/>''[[:d:Q1815782|lord of the manor]]'' | item = [[:d:Q132781926|Q132781926]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Friedrich Wilhelm Heise]] | p569 = 1791-05-06 | p570 = 1862-11-23 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q1294601|Q1294601]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q15810714|Friedrich von der Decken]]'' | p569 = 1791-08-28 | p570 = 1861-12-02 | item = [[:d:Q15810714|Q15810714]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q20980271|Justus Carl Wilhelm Ruperti]]'' | p569 = 1791-10-29 | p570 = 1861-11-03 | p106 = ''[[:d:Q215536|Koopmann]]'' | item = [[:d:Q20980271|Q20980271]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Gottlieb Wilhelm Freudentheil]] | p569 = 1792-09-24 | p570 = 1869-04-02 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]''<br/>''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q1539870|Q1539870]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q55892747|Alexander von Dachenhausen]]'' | p569 = 1793-10-14 | p570 = 1873-07-24 | item = [[:d:Q55892747|Q55892747]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q2573137|Wilhelm Heinrich Jobelmann]]'' | p569 = 1800-10-02 | p570 = 1878-08-14 | p106 = ''[[:d:Q664283|glazier]]''<br/>''[[:d:Q708492|council member]]''<br/>''[[:d:Q16611574|social reformer]]'' | item = [[:d:Q2573137|Q2573137]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q42909943|Augusto Bullrich]]'' | p569 = 1803-07-31 | p570 = 1882-03-22 | item = [[:d:Q42909943|Q42909943]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1513706|Gerlach von dem Knesebeck]]'' | p569 = 1808-08-14 | p570 = 1859-06-08 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q1513706|Q1513706]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q65591|August Karl von Goeben]]'' | p569 = 1816-12-10 | p570 = 1880-11-13 | p106 = ''[[:d:Q189290|Offzeer]]''<br/>''[[:d:Q47064|Militärperson]]'' | item = [[:d:Q65591|Q65591]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1294124|Johann Andreas Gülzau]]'' | p569 = 1817-03-16 | p570 = 1891-03-02 | p106 = ''[[:d:Q4504549|Geistlichen]]'' | item = [[:d:Q1294124|Q1294124]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q55850527|William Heinrich Georg Eduard von Goeben]]'' | p569 = 1818 | p570 = 1902 | p106 = [[Feldherr]] | item = [[:d:Q55850527|Q55850527]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q28747610|Louis von Engelbrechten]]'' | p569 = 1818-12-06 | p570 = 1893-06-05 | p106 = ''[[:d:Q16533|Richter]]''<br/>''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q28747610|Q28747610]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Friedrich Wilhelm von Bobers]] | p569 = 1819-05-26 | p570 = 1878-10-04 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q25621898|Q25621898]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q90699519|Georg August von Oppermann]]'' | p569 = 1821-01-19 | p570 = 1892-11-26 | p106 = ''[[:d:Q47064|Militärperson]]'' | item = [[:d:Q90699519|Q90699519]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q78155730|Egbert Erich Louis von Berger]]'' | p569 = 1823-12-26 | p570 = 1881-03-30 | p106 = ''[[:d:Q47064|Militärperson]]'' | item = [[:d:Q78155730|Q78155730]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q96209615|Julius August Andreas von Elern]]'' | p569 = 1824-04-18 | p570 = 1903-07-30 | item = [[:d:Q96209615|Q96209615]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Hieronymus von der Decken]] | p569 = 1827-04-24 | p570 = 1911-01-24 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q20605502|Q20605502]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q55681888|Josef Friedrich Franz Encke]]'' | p569 = 1828-05-17 | p570 = 1882-06-21 | p106 = ''[[:d:Q758780|gardener]]'' | item = [[:d:Q55681888|Q55681888]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q94890289|Frederik Schmahlfeld]]'' | p569 = 1829 | p570 = 1907 | p106 = [[Medaillenmaker]]<br/>''[[:d:Q329439|engraver]]'' | item = [[:d:Q94890289|Q94890289]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q111609334|Hermann von Mertens]]'' | p569 = 1832-09-18 | p570 = 1900-02-10 | item = [[:d:Q111609334|Q111609334]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95235795|August Stakemann]]'' | p569 = 1833-04-13 | p106 = ''[[:d:Q152002|Pastoor]]'' | item = [[:d:Q95235795|Q95235795]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1733586|Karl Bülow]]'' | p569 = 1834-04-13 | p570 = 1910-01-02 | p106 = ''[[:d:Q16533|Richter]]'' | item = [[:d:Q1733586|Q1733586]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q55853662|Alexander von dem Knesebeck]]'' | p569 = 1836 | p570 = 1920 | item = [[:d:Q55853662|Q55853662]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q23697758|Ferdinand von Lütcken]]'' | p569 = 1837-02-10 | p570 = 1898-08-25 | p106 = [[Feldherr]] | item = [[:d:Q23697758|Q23697758]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Heinrich Holtermann]] | p569 = 1838-01-21 | p570 = 1909-09-26 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q18534509|Q18534509]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q2041344|Otto von der Decken]]'' | p569 = 1839-10-14 | p570 = 1916-10-14 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q2041344|Q2041344]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q55847214|Ernst Friedrich Wyneken]]'' | p569 = 1840 | p570 = 1905 | p106 = ''[[:d:Q98833883|Protestant theologian]]''<br/>''[[:d:Q152002|Pastoor]]''<br/>''[[:d:Q1231865|Pädagoog]]''<br/>[[Schriever]]<br/>''[[:d:Q1234713|Theoloog]]''<br/>''[[:d:Q7019111|social worker]]''<br/>''[[:d:Q82955|Politiker]]''<br/>''[[:d:Q37226|Schoolmeester]]''<br/>''[[:d:Q1056391|head teacher]]''<br/>''[[:d:Q876864|editing staff]]'' | item = [[:d:Q55847214|Q55847214]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1733608|Karl von Hassell]]'' | p569 = 1841-01-07 | p570 = 1925-12-13 | p106 = ''[[:d:Q16533|Richter]]'' | item = [[:d:Q1733608|Q1733608]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q27639330|Ernst von Bülow]]'' | p569 = 1842-05-01 | p570 = 1901-05-09 | p106 = [[Feldherr]] | item = [[:d:Q27639330|Q27639330]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q94835208|Ernst Oehlmann]]'' | p569 = 1849-01-21 | p570 = 1918 | p106 = ''[[:d:Q37226|Schoolmeester]]''<br/>''[[:d:Q901402|Geograaf]]'' | item = [[:d:Q94835208|Q94835208]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Adolf Benedix Christian Georg von der Decken]] | p569 = 1850-12-01 | p570 = 1929-04-28 | item = [[:d:Q29586029|Q29586029]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q55679740|Friedrich Johann Plass]]'' | p569 = 1851-12-29 | p570 = 1928-02-05 | p106 = ''[[:d:Q1501800|Generaaldirekter]]'' | item = [[:d:Q55679740|Q55679740]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1596946|Heinrich Christian Sander]]'' | p569 = 1853-08-02 | p570 = 1934-08-05 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q1596946|Q1596946]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Adolf Reese]] | p569 = 1855-03-02 | p570 = 1909-01-23 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]''<br/>''[[:d:Q215536|Koopmann]]''<br/>''[[:d:Q131524|Ünnernehmer]]'' | item = [[:d:Q363622|Q363622]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q20752088|Wilhelm von der Beck]]'' | p569 = 1855-03-02 | p570 = 1914-09-17 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q20752088|Q20752088]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q18333282|Zotho Dietzsch]]'' | p569 = 1855-03-28 | p570 = 1937-01-19 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q18333282|Q18333282]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Ernst Röver]] | p569 = 1857-09-03 | p570 = 1923-03-22 | p106 = ''[[:d:Q1937431|Örgelboer]]'' | item = [[:d:Q111237|Q111237]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q20980255|Wilhelm Röttiger]]'' | p569 = 1858-09-20 | p570 = 1928-07-13 | p106 = ''[[:d:Q1231865|Pädagoog]]'' | item = [[:d:Q20980255|Q20980255]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1714551|Justus Strandes]]'' | p569 = 1859-02-04 | p570 = 1930-07-16 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q1714551|Q1714551]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q3057351|Ernst Hans Ludwig Krause]]'' | p569 = 1859-07-27 | p570 = 1942-06-01 | p106 = ''[[:d:Q11900058|Forschungsreisiger]]''<br/>''[[:d:Q2374149|Botaniker]]''<br/>''[[:d:Q2487799|Mykoloog]]''<br/>''[[:d:Q33231|Fotograaf]]''<br/>[[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>''[[:d:Q3055126|Entomoloog]]'' | item = [[:d:Q3057351|Q3057351]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q19285838|Hugo Müller-Otfried]]'' | p569 = 1860-06-17 | p570 = 1933 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q19285838|Q19285838]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1502944|Heinrich Gisbert Voigt]]'' | p569 = 1860-06-29 | p570 = 1933-09-20 | p106 = ''[[:d:Q1743122|Karkenhistoriker]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]''<br/>''[[:d:Q1234713|Theoloog]]''<br/>''[[:d:Q201788|Historiker]]'' | item = [[:d:Q1502944|Q1502944]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q19277155|Carl von Frese]]'' | p569 = 1861-02-02 | p570 = 1942-04-17 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q19277155|Q19277155]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1874694|Ludwig Krause]]'' | p569 = 1863-03-09 | p570 = 1924-04-01 | p106 = ''[[:d:Q635734|Archivar]]'' | item = [[:d:Q1874694|Q1874694]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q29019003|Heinrich Walbaum]]'' | p569 = 1864-04-02 | p570 = 1946 | p106 = ''[[:d:Q593644|Chemiker]]'' | item = [[:d:Q29019003|Q29019003]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Franz Cornelsen (Politiker)|Franz Cornelsen]] | p569 = 1868-10-02 | p570 = 1951-10-14 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q97611|Q97611]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1742920|Theodore Barkhausen]]'' | p569 = 1869-08-18 | p570 = 1959-11-01 | p106 = ''[[:d:Q2298145|deaconess]]'' | item = [[:d:Q1742920|Q1742920]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q94882057|Christoph Ranck]]'' | p569 = 1869-09-06 | p570 = 1951-05-24 | item = [[:d:Q94882057|Q94882057]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q12017844|Friedemann Götze]]'' | p569 = 1871-02-26 | p570 = 1946-05-22 | p106 = ''[[:d:Q47064|Militärperson]]'' | item = [[:d:Q12017844|Q12017844]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q104652065|Josua Falk Friedlaender]]'' | p569 = 1871-06-13 | p570 = 1942-10-22 | item = [[:d:Q104652065|Q104652065]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q58216573|Hermann Steudel]]'' | p569 = 1871-07-29 | p570 = 1967-01-26 | p106 = ''[[:d:Q2055046|physiologist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q58216573|Q58216573]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q125812|Richard von Pawelsz]]'' | p569 = 1872-12-07 | p570 = 1943-04-10 | p106 = ''[[:d:Q189290|Offzeer]]'' | item = [[:d:Q125812|Q125812]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q104808129|Isidor Jacobsohn]]'' | p569 = 1872-12-21 | p570 = 1943-03-21 | item = [[:d:Q104808129|Q104808129]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q55219357|Leni Matthaei]]'' | p569 = 1873-06-02 | p570 = 1981 | p106 = ''[[:d:Q483501|Künstler]]''<br/>''[[:d:Q5322166|Designer]]''<br/>''[[:d:Q10694573|textile artist]]'' | item = [[:d:Q55219357|Q55219357]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95195583|Leni Mathaei]]'' | p569 = 1873-06-02 | p106 = ''[[:d:Q483501|Künstler]]'' | item = [[:d:Q95195583|Q95195583]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q2059294|Paul Diercke]]'' | p569 = 1874-07-09 | p570 = 1937-07-23 | p106 = ''[[:d:Q901402|Geograaf]]'' | item = [[:d:Q2059294|Q2059294]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q15430930|Otto Schumm]]'' | p569 = 1874-08-03 | p570 = 1958-12-27 | p106 = ''[[:d:Q593644|Chemiker]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q15430930|Q15430930]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q90437|Gustav Wyneken]]'' | p569 = 1875-03-19 | p570 = 1964-12-08 | p106 = ''[[:d:Q37226|Schoolmeester]]''<br/>''[[:d:Q1234713|Theoloog]]'' | item = [[:d:Q90437|Q90437]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q113735615|Wilhelm Mengel]]'' | p569 = 1875-03-24 | item = [[:d:Q113735615|Q113735615]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q103091|Otto Palandt]]'' | p569 = 1877-05-01 | p570 = 1951-12-03 | p106 = ''[[:d:Q16533|Richter]]''<br/>''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q103091|Q103091]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1309566|Hans von Ludwiger]]'' | p569 = 1877-11-13 | p570 = 1966-03-07 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q1309566|Q1309566]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q55684791|Otto Oeters]]'' | p569 = 1878-06-30 | p570 = 1958-02-23 | p106 = ''[[:d:Q152002|Pastoor]]'' | item = [[:d:Q55684791|Q55684791]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1913684|Max von Bahrfeldt]]'' | p569 = 1880-08-20 | p570 = 1964-05-08 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q1913684|Q1913684]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q2417756|Theodor Herrmann]]'' | p569 = 1881-07-27 | p570 = 1926-12-15 | p106 = ''[[:d:Q483501|Künstler]]''<br/>''[[:d:Q1028181|Maler]]''<br/>''[[:d:Q1925963|graphic artist]]''<br/>''[[:d:Q11569986|printmaker]]''<br/>''[[:d:Q15296811|draftsperson]]''<br/>''[[:d:Q644687|Illustrater]]''<br/>''[[:d:Q11613590|theatre designer]]''<br/>''[[:d:Q16947657|lithographer]]'' | item = [[:d:Q2417756|Q2417756]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q111609046|Arthur Rochlitz]]'' | p569 = 1882-05-17 | p570 = 1958-08-07 | item = [[:d:Q111609046|Q111609046]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1581468|Hans Nagel]]'' | p569 = 1882-11-27 | p570 = 1964-05-20 | p106 = ''[[:d:Q189290|Offzeer]]'' | item = [[:d:Q1581468|Q1581468]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q18222185|Ernst Harthern]]'' | p569 = 1884-09-07 | p570 = 1969-06-08 | p106 = ''[[:d:Q333634|Översetter]]''<br/>''[[:d:Q1930187|Journalist]]''<br/>[[Schriever]] | item = [[:d:Q18222185|Q18222185]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q127174256|Edzard Stölting]]'' | p569 = 1885-01-08 | p570 = 1960-09-25 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]''<br/>''[[:d:Q1743221|Kirchenrat]]''<br/>''[[:d:Q16533|Richter]]'' | item = [[:d:Q127174256|Q127174256]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Nicolaus von Borstel]] | p569 = 1885-11-17 | p570 = 1963-11-05 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q1986909|Q1986909]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q55847492|Kurd Endell]]'' | p569 = 1887 | p570 = 1945 | p106 = ''[[:d:Q13416354|mineralogist]]''<br/>''[[:d:Q593644|Chemiker]]'' | item = [[:d:Q55847492|Q55847492]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q2079745|Ernst-Eberhard Hell]]'' | p569 = 1887-09-19 | p570 = 1973-09-15 | p106 = ''[[:d:Q47064|Militärperson]]'' | item = [[:d:Q2079745|Q2079745]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1583365|Hans von Borstel]]'' | p569 = 1888-03-03 | p570 = 1962-10-06 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q1583365|Q1583365]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Karl Waller]] | p569 = 1892 | p570 = 1963-05-15 | p106 = ''[[:d:Q37226|Schoolmeester]]'' | item = [[:d:Q102703|Q102703]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q7148918|Paul-Hermann Werner]]'' | p569 = 1893-03-19 | p570 = 1940-06-30 | p106 = ''[[:d:Q47064|Militärperson]]'' | item = [[:d:Q7148918|Q7148918]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1548821|Willy Andreessen]]'' | p569 = 1895-08-07 | p570 = 20th century | item = [[:d:Q1548821|Q1548821]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1578859|Hans Bruns]]'' | p569 = 1895-10-07 | p570 = 1971-03-08 | p106 = ''[[:d:Q1234713|Theoloog]]''<br/>''[[:d:Q24262584|Bible translator]]''<br/>[[Schriever]]<br/>''[[:d:Q19829990|biblical scholar]]''<br/>''[[:d:Q333634|Översetter]]'' | item = [[:d:Q1578859|Q1578859]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q2549455|Warner Bruns]]'' | p569 = 1901-09-19 | p570 = 1972-11-11 | p106 = ''[[:d:Q131512|Buur]]''<br/>''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q2549455|Q2549455]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Wilhelm Stülten]] | p569 = 1902-11-26 | p570 = 1972-02-10 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q2575321|Q2575321]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q18589580|Karl Franz Wendt]]'' | p569 = 1904-10-14 | p570 = 1933 | p106 = ''[[:d:Q9352089|Spijoon]]'' | item = [[:d:Q18589580|Q18589580]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q94809220|Wilhelm Schöttler]]'' | p569 = 1904-12-27 | p570 = 1978 | p106 = [[Schriever]]<br/>''[[:d:Q17167049|Literaturwetenschopper]]'' | item = [[:d:Q94809220|Q94809220]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q22017193|Richard Eggers]]'' | p569 = 1905-09-24 | p570 = 1995-06-15 | p106 = ''[[:d:Q1028181|Maler]]'' | item = [[:d:Q22017193|Q22017193]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1561475|Günther Groenhoff]]'' | p569 = 1908-04-07 | p570 = 1932-07-23 | p106 = ''[[:d:Q2095549|Fleger]]'' | item = [[:d:Q1561475|Q1561475]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q98860|Karl Kersten]]'' | p569 = 1909-08-08 | p570 = 1992-07-24 | p106 = ''[[:d:Q3621491|Archäoloog]]''<br/>''[[:d:Q17488316|Prähistoriker]]'' | item = [[:d:Q98860|Q98860]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1902917|Marta Damkowski]]'' | p569 = 1911-03-16 | p570 = 1982-08-11 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]''<br/>''[[:d:Q1397808|Wedderständler]]'' | item = [[:d:Q1902917|Q1902917]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q66353|Ulrich de Maizière]]'' | p569 = 1912-02-24 | p570 = 2006-08-26<br/>2006-08-27 | p106 = ''[[:d:Q47064|Militärperson]]'' | item = [[:d:Q66353|Q66353]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q15996031|Heinrich Wohlers]]'' | p569 = 1912-03-16 | p570 = 1944-03-15 | item = [[:d:Q15996031|Q15996031]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q97787|Werner Ebeling]]'' | p569 = 1913-11-21 | p570 = 2008-08-25 | p106 = [[Schriever]] | item = [[:d:Q97787|Q97787]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q5388133|Erich Wulff]]'' | p569 = 1914-05-17 | p570 = 1979-01-12 | item = [[:d:Q5388133|Q5388133]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1575671|Johannes Gerber]]'' | p569 = 1919-10-06 | p570 = 2004-12-23 | p106 = ''[[:d:Q688576|Stüürberader]]'' | item = [[:d:Q1575671|Q1575671]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95189097|Hanna Emuth]]'' | p569 = 1920-11-28 | p570 = 2008-08-10 | p106 = ''[[:d:Q3455803|Speelbaas]]'' | item = [[:d:Q95189097|Q95189097]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Nicolaus Dreyer]] | p569 = 1921-04-21 | p570 = 2003-08-13 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q1986806|Q1986806]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95268641|Bodo Menck]]'' | p569 = 1926-12-26 | p106 = ''[[:d:Q3455803|Speelbaas]]'' | item = [[:d:Q95268641|Q95268641]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q15853536|Walter Lohmann]]'' | p569 = 1927-08-28 | p570 = 1996-10-04 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q15853536|Q15853536]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1261430|Udo Schwertmann]]'' | p569 = 1927-11-25 | p570 = 2016-01-20 | p106 = ''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]''<br/>''[[:d:Q12370538|Bodenwetenschopper]]'' | item = [[:d:Q1261430|Q1261430]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1560454|Günter Fehring]]'' | p569 = 1928-08-20 | p570 = 2020-02-05 | p106 = ''[[:d:Q3621491|Archäoloog]]''<br/>''[[:d:Q3578589|environmentalist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q1560454|Q1560454]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q47212001|Klaus Stechmann]]'' | p569 = 1935-08-10 | p570 = 2016-02-26 | item = [[:d:Q47212001|Q47212001]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q130087560|Gerhard Hirschfeld]]'' | p569 = 1936 | p106 = ''[[:d:Q42973|Architekt]]'' | item = [[:d:Q130087560|Q130087560]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q18625256|Hartwig Brandt]]'' | p569 = 1936-02-15 | p570 = 2017-06-25 | p106 = ''[[:d:Q201788|Historiker]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q18625256|Q18625256]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q130769718|Gerhard Hirschfeld]]'' | p569 = 1936-07-10 | p570 = 2024-08-07 | p106 = ''[[:d:Q42973|Architekt]]'' | item = [[:d:Q130769718|Q130769718]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q58221463|Heinrich Rohdenburg]]'' | p569 = 1937-01-27 | p570 = 1987-02-27 | p106 = ''[[:d:Q901402|Geograaf]]''<br/>''[[:d:Q18545995|Geoökoloog]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q58221463|Q58221463]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95303305|Arnd Siegel]]'' | p569 = 1937-04-02 | p570 = 2025-03-11 | p106 = ''[[:d:Q774306|surgeon]]''<br/>''[[:d:Q10732476|art collector]]''<br/>[[Mäzen]] | item = [[:d:Q95303305|Q95303305]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1279595|Eberhard von Koerber]]'' | p569 = 1938-06-11 | p570 = 2017-08-03 | p106 = ''[[:d:Q43845|Ünnernehmer]]'' | item = [[:d:Q1279595|Q1279595]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1671925|Klaus Saul]]'' | p569 = 1939-01-01 | p570 = 2025-05-16 | p106 = ''[[:d:Q17489339|Neetiedhistoriker]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q1671925|Q1671925]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Heinz Mügge]] | p569 = 1939-06 | p106 = ''[[:d:Q88202189|Spraakaktivist]]''<br/>''[[:d:Q88206817|Marketingmanager]]'' | item = [[:d:Q13188422|Q13188422]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Adolf Dammann]] | p569 = 1939-11-06 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]''<br/>''[[:d:Q806805|Bankkoopmann]]'' | item = [[:d:Q361200|Q361200]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q2531103|Volker Krey]]'' | p569 = 1940-07-09 | p570 = 2023-03-15 | p106 = ''[[:d:Q16533|Richter]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q2531103|Q2531103]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q61744067|Claus Tiedemann]]'' | p569 = 1941 | p106 = ''[[:d:Q19587958|sports scientist]]'' | item = [[:d:Q61744067|Q61744067]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q29898096|Klaus Jungclaus]]'' | p569 = 1942-10-24 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q29898096|Q29898096]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95305076|Roland R. Ropers]]'' | p569 = 1945 | p106 = ''[[:d:Q6051619|opinion journalist]]'' | item = [[:d:Q95305076|Q95305076]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q2167959|Roswitha Strauß]]'' | p569 = 1946-05-30 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q2167959|Q2167959]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q66981|Stefan Aust]]'' | p569 = 1946-07-01 | p106 = ''[[:d:Q1930187|Journalist]]''<br/>''[[:d:Q28389|Dreihbookschriever]]''<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>''[[:d:Q864380|Biograaf]]'' | item = [[:d:Q66981|Q66981]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1270507|Frank Ropers]]'' | p569 = 1946-08 | p106 = ''[[:d:Q47064|Militärperson]]'' | item = [[:d:Q1270507|Q1270507]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q47121116|Eva Riekert]]'' | p569 = 1946-12-01 | p106 = ''[[:d:Q333634|Översetter]]'' | item = [[:d:Q47121116|Q47121116]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q23788092|Wolfgang Röhl]]'' | p569 = 1947 | p106 = [[Schriever]]<br/>''[[:d:Q1930187|Journalist]]'' | item = [[:d:Q23788092|Q23788092]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1478855|Jan-Uwe Rogge]]'' | p569 = 1947 | p106 = [[Schriever]] | item = [[:d:Q1478855|Q1478855]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95321182|Rainer Freese]]'' | p569 = 1949 | p106 = [[Schriever]]<br/>''[[:d:Q755070|narrator]]'' | item = [[:d:Q95321182|Q95321182]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q55759609|Klaus-Dieter Pagels]]'' | p569 = 1949-09-01 | p106 = ''[[:d:Q628099|Footballtrainer]]'' | item = [[:d:Q55759609|Q55759609]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q18746943|Ina Busch]]'' | p569 = 1950 | p106 = ''[[:d:Q1792450|Kunsthistoriker]]'' | item = [[:d:Q18746943|Q18746943]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q58146503|Jürgen Fischer]]'' | p569 = 1950-03-28 | p570 = 2022-05-04 | p106 = ''[[:d:Q1650915|Wetenschopper]]''<br/>''[[:d:Q3546255|Ozeanograaf]]'' | item = [[:d:Q58146503|Q58146503]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1717992|Rolf Hollander]]'' | p569 = 1951 | p106 = ''[[:d:Q215536|Koopmann]]''<br/>''[[:d:Q13405496|Diplom-Koopmann]]'' | item = [[:d:Q1717992|Q1717992]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q124855661|Thomas Dilger]]'' | p569 = 1952 | p106 = ''[[:d:Q42973|Architekt]]'' | item = [[:d:Q124855661|Q124855661]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q6485785|Brigitte Jäger-Dabek]]'' | p569 = 1952 | p106 = [[Schriever]]<br/>''[[:d:Q1996635|optician]]''<br/>''[[:d:Q1930187|Journalist]]'' | item = [[:d:Q6485785|Q6485785]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Wilfried Geiger]] | p569 = 1952-09-23 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q1562582|Q1562582]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Jürgen Oßenbrügge]] | p569 = 1954-01-15 | p106 = ''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]''<br/>''[[:d:Q901402|Geograaf]]'' | item = [[:d:Q1239085|Q1239085]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1672179|Rainer Sass]]'' | p569 = 1954-04-25 | p106 = ''[[:d:Q947873|Feernsehmoderator]]''<br/>''[[:d:Q156839|Kock]]'' | item = [[:d:Q1672179|Q1672179]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1466255|Fritz Frenkler]]'' | p569 = 1954-05-11 | p106 = ''[[:d:Q5322166|Designer]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q1466255|Q1466255]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q105924217|Kay Waechter]]'' | p569 = 1954-11-26 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q105924217|Q105924217]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Frank Schulz (Schriever)|Frank Schulz]] | p569 = 1957-02-14 | p106 = [[Schriever]]<br/>''[[:d:Q3387717|Theaterspeelbaas]]'' | item = [[:d:Q1444154|Q1444154]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1045522|Carsten Eggers]]'' | p569 = 1957-05-18 | p570 = 2021-09-29 | p106 = ''[[:d:Q1281618|Bildhauer]]''<br/>''[[:d:Q1028181|Maler]]'' | item = [[:d:Q1045522|Q1045522]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1688394|Karl Hinrich Manzke]]'' | p569 = 1958-02-13 | p106 = ''[[:d:Q1234713|Theoloog]]''<br/>''[[:d:Q152002|Pastoor]]'' | item = [[:d:Q1688394|Q1688394]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1629173|Horst Becker]]'' | p569 = 1958-04-07 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q1629173|Q1629173]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q113365616|Thomas Gloth]]'' | p569 = 1958-04-29 | p106 = ''[[:d:Q13365201|handball coach]]''<br/>''[[:d:Q12840545|Handballspeler]]'' | item = [[:d:Q113365616|Q113365616]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1894689|Maren Partzsch]]'' | p569 = 1959 | p106 = ''[[:d:Q333634|Översetter]]''<br/>[[Schriever]] | item = [[:d:Q1894689|Q1894689]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q2286251|Silke von Bremen]]'' | p569 = 1959 | p106 = [[Schriever]] | item = [[:d:Q2286251|Q2286251]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1772829|Michael Romahn]]'' | p569 = 1959-03-28 | p106 = [[Schriever]] | item = [[:d:Q1772829|Q1772829]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q99487|Ulf Riebesell]]'' | p569 = 1959-10-15 | p106 = ''[[:d:Q1231865|Pädagoog]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q99487|Q99487]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q87888368|Jutta Kelm]]'' | p569 = 1960 | p106 = ''[[:d:Q762707|luthier]]''<br/>''[[:d:Q1281618|Bildhauer]]''<br/>''[[:d:Q87888739|aeolian harp maker]]'' | item = [[:d:Q87888368|Q87888368]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q65599102|Ditmar Schädel]]'' | p569 = 1960 | p106 = ''[[:d:Q957729|photojournalist]]''<br/>''[[:d:Q33231|Fotograaf]]''<br/>''[[:d:Q16947657|lithographer]]'' | item = [[:d:Q65599102|Q65599102]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q132292392|Matthias Barjenbruch]]'' | p569 = 1960-07-28 | p106 = ''[[:d:Q13582652|Boinschenör]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q132292392|Q132292392]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q16739466|Jörg-Michael Wolters]]'' | p569 = 1960-08-26 | p106 = ''[[:d:Q1231865|Pädagoog]]''<br/>''[[:d:Q1227197|social pedagogue]]'' | item = [[:d:Q16739466|Q16739466]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95332885|André Steiner]]'' | p569 = 1961 | p106 = ''[[:d:Q17167049|Literaturwetenschopper]]''<br/>''[[:d:Q2599593|Germanist]]''<br/>''[[:d:Q16538479|Lehrbeauftragter]]'' | item = [[:d:Q95332885|Q95332885]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q113772432|Ulrike Gaida]]'' | p569 = 1961 | p106 = ''[[:d:Q201788|Historiker]]'' | item = [[:d:Q113772432|Q113772432]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q15438639|Sabine Tegtmeyer-Dette]]'' | p569 = 1961-01-03 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q15438639|Q15438639]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Helmut Dammann-Tamke]] | p569 = 1961-10-11 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q1603471|Q1603471]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95835|Angela Denoke]]'' | p569 = 1961-11-27 | p106 = ''[[:d:Q2865819|Opernsinger]]'' | item = [[:d:Q95835|Q95835]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Sönke Hartlef]] | p569 = 1962-07-04 | item = [[:d:Q86003691|Q86003691]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q113793504|Michael Trauthig]]'' | p569 = 1963 | p106 = ''[[:d:Q876864|editing staff]]'' | item = [[:d:Q113793504|Q113793504]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q30131294|Urte Lucht]]'' | p569 = 1963-03-18 | p106 = ''[[:d:Q486748|pianist]]'' | item = [[:d:Q30131294|Q30131294]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q23000736|Bernd Schwarting]]'' | p569 = 1964 | p106 = ''[[:d:Q1028181|Maler]]'' | item = [[:d:Q23000736|Q23000736]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q84599154|Mathias Petry]]'' | p569 = 1964 | p106 = ''[[:d:Q1930187|Journalist]]'' | item = [[:d:Q84599154|Q84599154]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q45354832|Bettina Hauenschild]]'' | p569 = 1964-07-16 | p106 = ''[[:d:Q33999|Schauspeler]]''<br/>''[[:d:Q11481802|Synchroonspreker]]''<br/>''[[:d:Q351234|Heelpraktiker]]'' | item = [[:d:Q45354832|Q45354832]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q26232148|Heidi Ecks]]'' | p569 = 1965 | p106 = ''[[:d:Q33999|Schauspeler]]'' | item = [[:d:Q26232148|Q26232148]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95232395|Daniel Krönke]]'' | p569 = 1965 | p106 = ''[[:d:Q3455803|Speelbaas]]''<br/>''[[:d:Q28389|Dreihbookschriever]]''<br/>[[Kameramann]]<br/>''[[:d:Q7042855|Filmeditor]]''<br/>[[Filmproduzent]] | item = [[:d:Q95232395|Q95232395]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q23059373|Rotraud von Kulessa]]'' | p569 = 1966-08-13 | p106 = ''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q23059373|Q23059373]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q105405324|Susanne Homölle]]'' | p569 = 1967 | p106 = ''[[:d:Q832136|business manager]]''<br/>''[[:d:Q188094|Ökonoom]]'' | item = [[:d:Q105405324|Q105405324]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q112524814|Silke Schlichtmann]]'' | p569 = 1967 | p106 = [[Schriever]]<br/>''[[:d:Q17167049|Literaturwetenschopper]]''<br/>''[[:d:Q16308156|scholar of English]]''<br/>''[[:d:Q2599593|Germanist]]''<br/>''[[:d:Q9379869|lecturer]]''<br/>''[[:d:Q11499929|Literat]]'' | item = [[:d:Q112524814|Q112524814]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1560965|Sabine Völkers]]'' | p569 = 1967 | p106 = ''[[:d:Q644687|Illustrater]]'' | item = [[:d:Q1560965|Q1560965]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q66022922|Marc-Denis Weitze]]'' | p569 = 1967 | p106 = ''[[:d:Q17433421|science journalist]]'' | item = [[:d:Q66022922|Q66022922]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q46112876|Matthias Haß]]'' | p569 = 1967-04-18 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q46112876|Q46112876]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Dirk Dammann]] | p569 = 1967-08-14 | p106 = ''[[:d:Q937857|Footballspeler]]'' | item = [[:d:Q1227807|Q1227807]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q71978824|Claas Hoffmann]]'' | p569 = 1967-09-12 | p106 = ''[[:d:Q482980|Schriever]]'' | item = [[:d:Q71978824|Q71978824]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1228091|Dirk Steffens]]'' | p569 = 1967-12-05 | p106 = ''[[:d:Q947873|Feernsehmoderator]]''<br/>''[[:d:Q1930187|Journalist]]'' | item = [[:d:Q1228091|Q1228091]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q111541447|Philipp E. Kümpel]]'' | p569 = 1968-01-29 | p106 = [[Schriever]]<br/>''[[:d:Q639669|Musiker]]''<br/>''[[:d:Q1415090|film score composer]]'' | item = [[:d:Q111541447|Q111541447]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Klaus-Jürgen Heitmann]] | p569 = 1968-03-27 | p106 = ''[[:d:Q2267418|industrial engineer]]'' | item = [[:d:Q34674833|Q34674833]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1402210|Stephan Bauer]]'' | p569 = 1968-12-01 | p106 = ''[[:d:Q15214752|Kabarettist]]'' | item = [[:d:Q1402210|Q1402210]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q113549565|Jörgen Tielmann]]'' | p569 = 1969 | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]''<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | item = [[:d:Q113549565|Q113549565]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q112536724|Thorsten Saleina]]'' | p569 = 1970 | p106 = ''[[:d:Q1925963|graphic artist]]''<br/>''[[:d:Q644687|Illustrater]]''<br/>[[Schriever]] | item = [[:d:Q112536724|Q112536724]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q42317312|Ulrich Prahl]]'' | p569 = 1970-09-20 | p106 = ''[[:d:Q81096|Inschenör]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]''<br/>''[[:d:Q901|Wetenschopper]]''<br/>''[[:d:Q6051619|opinion journalist]]'' | item = [[:d:Q42317312|Q42317312]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95205189|Susanne Hölsebeck]]'' | p569 = 1971 | p106 = [[Schriever]] | item = [[:d:Q95205189|Q95205189]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Oliver Grundmann]] | p569 = 1971-08-21 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]''<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | item = [[:d:Q15813228|Q15813228]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1416946|Karen Stechmann]]'' | p569 = 1971-09-15 | p106 = ''[[:d:Q13141064|Badmintonspeler]]'' | item = [[:d:Q1416946|Q1416946]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95305198|Gunnar Hinck]]'' | p569 = 1973 | p106 = ''[[:d:Q1238570|Politoloog]]''<br/>''[[:d:Q1930187|Journalist]]'' | item = [[:d:Q95305198|Q95305198]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q113769791|Angela Bauer-Kirsch]]'' | p569 = 1973 | p106 = ''[[:d:Q1238570|Politoloog]]'' | item = [[:d:Q113769791|Q113769791]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q51718006|Marcus Kück]]'' | p569 = 1973-01-24 | p106 = ''[[:d:Q3665646|Basketballspeler]]'' | item = [[:d:Q51718006|Q51718006]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q99427|Patrick Döring]]'' | p569 = 1973-05-06 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q99427|Q99427]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q17325938|Roland Ismer]]'' | p569 = 1974 | p106 = [[Afkaat|Avkaat]]<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]''<br/>''[[:d:Q185351|Jurist]]''<br/>''[[:d:Q688576|Stüürberader]]'' | item = [[:d:Q17325938|Q17325938]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q86240|Andrasch Starke]]'' | p569 = 1974-01-04 | p106 = ''[[:d:Q846750|Jockey]]'' | item = [[:d:Q86240|Q86240]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q24300599|Melanie Schliecker]]'' | p569 = 1974-01-26 | p106 = ''[[:d:Q12840545|Handballspeler]]'' | item = [[:d:Q24300599|Q24300599]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q124844601|Lars Poeck]]'' | p569 = 1974-09-20 | p106 = ''[[:d:Q33231|Fotograaf]]'' | item = [[:d:Q124844601|Q124844601]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q131566490|Christoph Ehrhardt]]'' | p569 = 1975-07-26 | p106 = ''[[:d:Q1930187|Journalist]]'' | item = [[:d:Q131566490|Q131566490]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q19298542|Philipp Osthus]]'' | p569 = 1975-09-11 | p106 = [[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>''[[:d:Q28389|Dreihbookschriever]]'' | item = [[:d:Q19298542|Q19298542]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q95233245|Peter Kalmbach]]'' | p569 = 1976 | p106 = [[Afkaat|Avkaat]] | item = [[:d:Q95233245|Q95233245]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1749365|Philip Stemann]]'' | p569 = 1976 | p106 = ''[[:d:Q3455803|Speelbaas]]''<br/>''[[:d:Q3387717|Theaterspeelbaas]]'' | item = [[:d:Q1749365|Q1749365]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q2077352|Peter Ording]]'' | p569 = 1976-12-22 | p106 = ''[[:d:Q13382576|Roderer]]'' | item = [[:d:Q2077352|Q2077352]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q45608804|Claus Ropers]]'' | p569 = 1977 | p106 = ''[[:d:Q169470|Physiker]]'' | item = [[:d:Q45608804|Q45608804]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1589292|Hauke Hilz]]'' | p569 = 1977-05-29 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q1589292|Q1589292]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q88487698|Falko Hönisch]]'' | p569 = 1977-11-25 | p106 = ''[[:d:Q2865819|Opernsinger]]''<br/>''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q88487698|Q88487698]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q108524713|Marco Rieckmann]]'' | p569 = 1978 | p106 = ''[[:d:Q88213881|Didaktiker]]''<br/>''[[:d:Q16529590|environmental scientist]]'' | item = [[:d:Q108524713|Q108524713]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q61831776|Nadine Erler]]'' | p569 = 1978 | p106 = ''[[:d:Q333634|Översetter]]'' | item = [[:d:Q61831776|Q61831776]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Kai Seefried]] | p569 = 1978-01-23 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q124438|Q124438]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q97381|Mareile Moeller]]'' | p569 = 1978-10-14 | p106 = ''[[:d:Q33999|Schauspeler]]''<br/>''[[:d:Q2259451|Theaterschauspeler]]''<br/>''[[:d:Q2405480|Spreker]]'' | item = [[:d:Q97381|Q97381]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q113837211|Anne Kurtze]]'' | p569 = 1979 | p106 = ''[[:d:Q1792450|Kunsthistoriker]]''<br/>''[[:d:Q88114244|Museumspädagoog]]'' | item = [[:d:Q113837211|Q113837211]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1279210|Stefan Konarske]]'' | p569 = 1980-02-28 | p106 = ''[[:d:Q2259451|Theaterschauspeler]]''<br/>''[[:d:Q10800557|Filmschauspeler]]''<br/>''[[:d:Q10798782|TV-Schauspeler]]''<br/>''[[:d:Q33999|Schauspeler]]'' | item = [[:d:Q1279210|Q1279210]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q75768|Juliette Schoppmann]]'' | p569 = 1980-03-18 | p106 = ''[[:d:Q177220|Singer]]'' | item = [[:d:Q75768|Q75768]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q47129509|Sönke E. Schulz]]'' | p569 = 1980-06-23 | p106 = ''[[:d:Q1238570|Politoloog]]''<br/>''[[:d:Q185351|Jurist]]'' | item = [[:d:Q47129509|Q47129509]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q1516074|Gesa Schwartz]]'' | p569 = 1980-07-17 | p106 = [[Schriever]] | item = [[:d:Q1516074|Q1516074]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q57920213|André Hauschild]]'' | p569 = 1981 | p106 = ''[[:d:Q1650915|Wetenschopper]]'' | item = [[:d:Q57920213|Q57920213]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q17352980|Simon Riggers]]'' | p569 = 1981-07-30 | p106 = [[Filmproduzent]]<br/>''[[:d:Q33999|Schauspeler]]''<br/>''[[:d:Q10800557|Filmschauspeler]]'' | item = [[:d:Q17352980|Q17352980]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q21652561|Thorsten Wenning]]'' | p569 = 1982-03-03 | p106 = ''[[:d:Q28389|Dreihbookschriever]]''<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>''[[:d:Q10800557|Filmschauspeler]]''<br/>''[[:d:Q7042855|Filmeditor]]''<br/>[[Filmproduzent]] | item = [[:d:Q21652561|Q21652561]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q18019250|David Grottschreiber]]'' | p569 = 1982-04-29 | p106 = ''[[:d:Q544972|trombonist]]'' | item = [[:d:Q18019250|Q18019250]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q26260415|Jannik Endemann]]'' | p569 = 1983-01-17 | p106 = ''[[:d:Q2405480|Spreker]]'' | item = [[:d:Q26260415|Q26260415]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q100981152|Laura Uhlig]]'' | p569 = 1985 | p106 = ''[[:d:Q10800557|Filmschauspeler]]''<br/>''[[:d:Q2259451|Theaterschauspeler]]'' | item = [[:d:Q100981152|Q100981152]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q129017845|Lars Berg]]'' | p569 = 1985 | p106 = ''[[:d:Q1792450|Kunsthistoriker]]''<br/>''[[:d:Q674426|curator]]''<br/>''[[:d:Q482980|Schriever]]'' | item = [[:d:Q129017845|Q129017845]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q123505848|AzudemSK]]'' | p569 = 1986-05-08 | p106 = ''[[:d:Q2252262|Rapper]]'' | item = [[:d:Q123505848|Q123505848]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q108757902|Frank Rinck]]'' | p569 = 1986-11-04 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q108757902|Q108757902]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q115269320|Corinna Lange]]'' | p569 = 1986-12-16 | p106 = ''[[:d:Q82955|Politiker]]'' | item = [[:d:Q115269320|Q115269320]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Verena Westphal]] | p569 = 1989-05-30 | p106 = ''[[:d:Q627325|graphic designer]]''<br/>''[[:d:Q266569|animator]]'' | item = [[:d:Q102407424|Q102407424]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q2386442|Tabea Kemme]]'' | p569 = 1991-12-14 | p106 = ''[[:d:Q937857|Footballspeler]]'' | item = [[:d:Q2386442|Q2386442]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q323065|Florian Nagel]]'' | p569 = 1992-03-13 | p106 = ''[[:d:Q937857|Footballspeler]]'' | item = [[:d:Q323065|Q323065]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Lara-Maria Wichels]] | p569 = 1992-08-05 | p106 = ''[[:d:Q33999|Schauspeler]]'' | item = [[:d:Q18022958|Q18022958]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q88215318|Maximilian Schulz]]'' | p569 = 1994-01-24 | item = [[:d:Q88215318|Q88215318]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = [[Marnon Busch]] | p569 = 1994-12-08 | p106 = ''[[:d:Q937857|Footballspeler]]'' | item = [[:d:Q17593128|Q17593128]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q47485334|Lasse Lührs]]'' | p569 = 1996-05-16 | p106 = ''[[:d:Q15306067|triathlete]]'' | item = [[:d:Q47485334|Q47485334]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q110486190|Klara Lange]]'' | p569 = 1998 | p106 = ''[[:d:Q10800557|Filmschauspeler]]'' | item = [[:d:Q110486190|Q110486190]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q125401049|Ole Hagedorn]]'' | p569 = 2003-10-14 | p106 = ''[[:d:Q12840545|Handballspeler]]'' | item = [[:d:Q125401049|Q125401049]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q132348651|Tom Fitschen]]'' | p569 = 2006-10-24 | p106 = ''[[:d:Q11774891|Ieshockeyspeler]]'' | item = [[:d:Q132348651|Q132348651]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q99688652|Norbert Hamm]]'' | p106 = ''[[:d:Q639669|Musiker]]'' | item = [[:d:Q99688652|Q99688652]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q105344699|Elke Gröning]]'' | p106 = ''[[:d:Q350979|Zooloog]]''<br/>''[[:d:Q1662561|paleontologist]]''<br/>''[[:d:Q901|Wetenschopper]]'' | item = [[:d:Q105344699|Q105344699]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q112495397|Hermann Strackerian]]'' | p570 = 1662 | p106 = ''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q112495397|Q112495397]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q112495402|Gregor Hintze]]'' | p106 = ''[[:d:Q185351|Jurist]]''<br/>''[[:d:Q1622272|Universitätsperfesser]]'' | item = [[:d:Q112495402|Q112495402]] }} {{Vörlaag:Person Row | label = ''[[:d:Q118062684|Wolfgang Watzulik]]'' | item = [[:d:Q118062684|Q118062684]] }} {{Wikidata list end}}{{NDS wiki}} t4ywjtsec2y7s87ccd72lu1700g8m1p 2 92220 1040404 1029973 2025-06-19T06:05:53Z Flaverius 21322 lenk woordschatt 1040404 wikitext text/x-wiki [[Datei:Afro-Asiatic de.svg|mini|350px|Das Gebiet der afroasiatischen Sprachen ist auf der Karte in Gelb eingefärbt]] [[Datei:Afro-asiatic tree.png|400px|mini|Stammbaum der afroasiatischen Sprachen nach Ehret 1995.]] De '''afroasiatsche Spraken''' (traditschonell ook as ''hamito-semitsche Spraken'' betekent) büllen e [[Spraakfamilie|Sprakfamilje]], wat in [[Nordafrika|Nord-]] und [[Ostafrika]] sowie in [[Vorderasien]] spoken ward. Dat Afroasiatsche terfellt in sess Twiige: [[Ägyptisch]], [[Berberisch]], [[Semitisch]], [[Kuschitisch]], [[Tschadisch]] und [[Omotisch]]. Diese umfatten tosamen 350 Spraken mit 350 Millionen Spekern. Circa 40 vun disse Spraken sin hüd utstorven. Dat Afroasiatsche is eene van de veer grooten Familjen van afrikansche Spraken, wat de [[Joseph Greenberg]] in siinen Arbeeden van 1949 bit 1963 upstelt het. Greenbergs Arbeeten büllen no hüd dat Fundament vun allen sprakwetenschaplichen Klassifikatschonen van Afrika. Dat hüdige Utbreedingsrebeed van de Sprakfamilje grenzt in Söden an de [[Niger-Kongo-Spraken|Niger-Kongo-]] und [[Nilosaharanische Sprachen|nilosaharanschen Spraken]] un in Nordosten van de [[Indogermansche Spraken|Indogermanschen]] und de [[Turkspraken]]. == Betekening == De Betekening „Afroasiatsch“ gaat up [[Joseph Greenberg]] torück un het „Hamito-Semitsch“ aflöst. De oolere Betekening is insofern irreföhrend, as dat sie den Indruck vun e Tweedeeling in „semitsche“ und „[[Hamitsche Spraken|hamitsche]]“ Spraken erweckt und in Tosamenhang mit der [[Hamitentheorie]] as rassistisch upfatt wern kann. Wiidere Benenningsvörslääg sinn ''Afrasisch'' ([[Igor M. Diakonoff]]), ''Lisramisch'' ([[Carleton T. Hodge]]) und ''Erythräisch'' ([[Leo Reinisch]]); öäver keiner van disse Vöörslääg - mit de Utnaam van ''Afrasisch'' - het veele Anhängers funnen. == Primärtwiig, Updeeling un geografische Verdeeling == Vandaag warrn in de Regel sess Primärtwiig vun de Afroasiatschen Spraken unnerscheeden:<ref>Spekertalen naach Ernst Kausen: ''Die Klassifikation der afroasiatischen Sprachen.''</ref> * '''Afroasiatisch''' > 354 Spraken, davon 43 utstorven, 347 Mio. Spekers: Nordafrika, Vorderasien ** '''[[Ägyptische Sprake|Ägyptisch-Koptisch]]''' † > 1 Sprake, utstorven: Ägypten ** '''[[Berberspraken|Berberisch]]''' > 24 Spraken, dorvon 5 utstorven, 40 Mio. Spekers: Nordwestafrika ** '''[[Semitsche Spraken|Semitisch]]''' > 62 Spraken, dorvon 28 utstorven, 261 Mio. Spekers: Nordafrika, Vorderasien, Malta, Äthiopien ** '''[[Kuschitsche Spraken|Kuschitisch]]''' > 47 Spraken, dorvon 2 utstorven, 38 Mio. Spekers: Nordostafrika ** '''[[Omotsche Sprachen|Omotisch]]''' > 27 Spraken, 4 Mio. Spekers: Äthiopien, Sudan ** '''[[Tschadsche Sprachen|Tschadisch]]''' > 193 Spraken, dorvon 7 utstorven, 31 Mio. Spekers: Söödwest-Tschad, Söd-Niger, Nord-Nigeria Et gift mehrere Vöörstellingen doröver, wann un in wekker Reihenfolge sick de einzelnen Primärtwiige vunenanner afspalt hen. Een Szenario levert Ehret 1995. Dornach het sick toerst – vor mindstens 10.000 Jahren – der omotische Twiig vun de annern afdrennt. Doröver herrscht bi allen Forschern Kunsens: Dat Omotsche het vun allen afroasiatschen Spraken am wenigsten Övereenstimming mit de annern. De wiederen Schridde sin öäver umstridden. Nach Ehret hevt sick dornach dat Kuschitsche und dat Tschadsche aftwiigt, toletzt hevt sick Ägyptisch, Berberisch und Semitisch vunenanner drennt. ''Stammboom und interne Gleedering vun't Afroasiatische (Ehret 1995)'' * '''Afroasiatisch''' ** '''Omotisch''' ** '''Erythräisch''' *** '''Kuschitisch''' *** '''Nord-Erythräisch''' **** '''Tschadisch''' **** '''Boreafrasisch''' ***** '''Ägyptisch''' ***** '''Berberisch''' ***** '''Semitisch''' === Ägyptisch === {{Hauptartikel|Ägyptische Sprache}} Dat Ägyptsche is en Utnahm binnen den asiatschen Primärtwiigen, wil dat blots ut een Sprak bistoht, wat över fiif Joahrdusende fast lückenlos överlevert is. De letste Entwickelingsstoop van't Ägyptsche, dat [[Koptsche Sprak|Koptsche]], is in de fröhen Nyetiid utstorven. Dat Utbreedingsrebeed van't Ägyptsche het in histoorscher Tiid nich mehr dann blots dat nördlike Döördel vun't Nildaal umfatt, öäver in'n döörden Joahrdusend is waarschiinlich in de Westwööst van Ägypten en Sprak spoken worrn wat sehr ähnlich to'n Ägyptschen wesen is. Vun den Dialekt finnen sick mannige Personennamen in ägyptscher Överlevering.<ref>Gerhard Fecht: ''Die Ḥ3.tjw-ˁ von Ṯḥnw, eine ägyptische Völkerschaft in der Westwüste.'' In: ''Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft.'' Band 106, Heft 1 1956 (= ''Neue Folge.'' Band 31). Steiner, Wiesbaden 1956, S. 37–60. Bestritten von: {{Literatur |Autor=Rafed El-Sayed |Titel=Afrikanischstämmiger Lehnwortschatz im älteren Ägyptisch : Untersuchungen zur ägyptisch-afrikanischen lexikalischen Interferenz im dritten und zweiten Jahrtausend v. Chr. |Verlag=Peeters |Ort=Leuven |Datum=2011 |ISBN=978-90-429-2572-4}}</ref>Upgrund van siine lange un lückenlose Överleveringsduur is dat Ägyptsche van bisunnern sprakwetenschaplichen Interesse, öäver veele typsche Eegenschapen van't Afroasiatsche fehlen schon siid'n Anbeginn van de Överlevering. === Berberisch === {{Hauptartikel|Berbersprachen}} [[Datei:Moroccan stop sign in Arabic and Berber.jpg|mini|Stopp-Teken in [[Araabsche Schrift]] ''„qif“'' (boven) und [[Tifinagh-Schrift]] ''„bedd“'' (unden) in [[Marokko]]]] De Berberspraken wurrn vor der [[Expansion van'n Islam]] und der doarmit verbunnenen Utbreeding vun't Arabischen fast in der gesamten Sahara spoken. Dat hüdige Hööftverbreedingsrebeed liggt in [[Niger]], [[Mali]], [[Algerien]], [[Marokko]], [[Tunesien]] und in't westliche [[Libyen]]; lüttiche Sprakinseln hevt sik in't westliche [[Mauretanien]] un in'n Nordosten vun de Sahara in Oasen as in [[Augila]] (Libyen) und [[Oase Siwa|Siwa]] (Ägypten) hollen. De Berberspraken sin sehr nah midenanner verwandt un laten sick in twee Dialektkuntinuen updeelen. De bekanntsten Berberspraken sind [[Kabylisch]], [[Tamazight]], [[Taschelhit]], [[Tarifit]] un [[Tuareg (Sprache)|Tuareg]]. De hüd utstorvene [[libysche Sprake]], wat in den letsten vorchristlichen Joahrhunnerden spoken wurrn is un sick in wenigen Inschriften ut Algerien, Tunesien und Marokko findt, was ook Berberisch. Dat [[Guanche]], wat bit ins 17. Jahrhundert up de [[Kanarsche Inseln|Kanaren]] spoken wurr, was ook en Berbersprak. === Semitisch === {{Hauptartikel|Semitische Sprachen}} Dat Semitsche is hüd de spekerriikste Underfamilje van de Afroasiatschen Spraken, mit 260 Miljonen Spekers, un wurrt in'n [[Naher Osten|Nahen Osten]], an't [[Horn von Afrika|Horn van Afrika]] und wiiden Deelen vun [[Nordafrika|Nordafrikas]] un up [[Malta]] snackt. Dat gift mehrere Theorien över de Urheimat van de Semitschen Spraken: De Arabsche Halfinsel, dat noordöstliche Afrika un ook de Levante kommen in Fraag. Dat Semitsche warrd allgemeen in twee Twiig updeeld: Ostsemitsch, wat hüd utstorven is un die [[Akkadsche Sprak]] bun doarmit nah verwande Dialekte umfatt, un Westsemitsch, wat alle hüdigen Spraken beinhold. De bidüdendsten modernen semitschen Spraken sin Arabsch, [[Hebräisch]], [[Aramäisch]] un [[Amharisch]]. === Kuschitisch === {{Hauptartikel|Kuschitische Sprachen}} De kuschitschen Spraken warrn in Ostafrika in de hüdige Staaten [[Sudan]], [[Eritrea]], [[Äthiopien]], [[Somalia]], [[Kenia]], [[Uganda]] un'n nördlichen [[Tansania]] spoken. De Eenheid van de kuschitschen Spraken is umstridden, wil de verscheednen Twiig sick düdelich unnerschiiden; sünders de Status van't Bedscha is nich sekert. Mannige Sprakweterschapler hollen dat Bedscha för een sülfständigen afroasiatschen Spraktwiig. * Nordkuschitisch: umfatt bloots dat [[Bedscha (Sprak)|Bedscha]] (ca. 1,2 Miljonen) * Zentralkuschitsch/[[Agau (Sprak)|Agau]]: [[Bilen (Sprak)|Bilen]], [[Quara]] u.&nbsp;a. (tosamen ca. 585.000) * [[Ostkuschitsch]] (ca. 35,4 Millionen) ** [[Hooglandostkuschitisch]]: [[Sidama (Sprak)|Sidama]], [[Kambaata (Sprak)|Kambaata]] u.&nbsp;a. (tosamen ca. 4,5 Millionen) ** [[Deeplandostkuschitisch]] *** [[Saho (Sprak)|Saho]]-[[Afar (Sprak)|Afar]] (ca. 1,8 Millionen) *** Oromoid: [[Oromo (Sprak)|Oromo]], [[Konso (Sprak)|Konso]] (tosamen ca. 35 Millionen) *** [[Omo-Tana]]: [[Rendille (Sprak)|Rendille]], [[Somali (Sprak)|Somali]], [[Arbore (Sprak)|Arbore]] u. a. (tosamen ca. 11,2 Millionen) ** [[Dullay]] (tosamen ca. 52.000) * [[Südkuschitisch]]: [[Iraqw (Sprak)|Iraqw]], [[Dahalo (Sprak)|Dahalo]] u.&nbsp;a. (tosamen ca. 483.000) === Omotisch === {{Hauptartikel|Omotische Sprachen}} De omotschen Spraken warrn vun 4 Miljonen Spekern nordöstlich van'n [[Turkanasee]] in'n söödlichen Äthiopien spoken. Fröör het man sie to'n Kuschitschen Spraken tellt, öäver vun disse Ansicht is man siid [[Harold C. Fleming|Harold Fleming]] afkamen. De omotschen Spraken sün slechter ünnersöökt as de Verdreeder van de annern Twiig. Liikewul lat sick seggen, dat de grammatsche Struktur van't Omotsche vun allen Afroasiatschen Spraktwiigen stark afwiikt. De Sprakwetenschop ünnerdeelt das Omotsche in: * Söödomotsch: [[Dime (Sprak)|Dime]], [[Aari (Sprak)|Aari]] u.&nbsp;a. (tosamen ca. 212.000) * Nordomotsch (ca. 3,7 Miljonen) ** Dizoid: [[Dizi (Sprak)|Dizi]] u.&nbsp;a. (tosamen ca. 53.000) ** Gonga-Gimojan/Ta-Ne *** Gonga: [[Kaffa (Sprak)|Kaffa]], [[Mocha (Sprak)|Mocha]] u.&nbsp;a. (tosamen ca. 85.000) *** Gimojan **** [[Yem (Sprak)|Yem]] (ca. 80.000) **** Gimira: [[Bench (Sprak)|Bench]] u.&nbsp;a. (tosamen ca. 185.000) **** Chara (ca. 7.000) **** [[Ometo]]: [[Wolaytta (Sprak)|Wolaytta]] u. a. (ca. 2,7 Miljonen) ** [[Mao-Spraken|Mao]] (ca. 11.000) === Tschadisch === {{Hauptartikel|Tschadische Sprachen}} De tschadsche Spraken warrn um den [[Tschadsee]] spoken, also in [[Tschad]], [[Niger]] un in [[Nigeria]]. De bedüdendste tschadsche Sprak, [[Hausa (Sprak)|Hausa]], is in wiiden Deelen van Zentralafrika [[Lingua franca]]. Dat Tschadsche ünnerdeelt sick in: * Westtschadisch: Hausa, [[Bole (Sprak)|Bole]], [[Bade (Sprak)|Bade]] u.&nbsp;a. (tosamen ca. 27 Miljonen) * Biu-Mandara: [[Kamwe]], [[Buduma (Sprak)|Buduma]] u.&nbsp;a. (tosamen ca. 2,9 Miljonen) * Osttschadisch: [[Kera]], [[Nancere]] u.&nbsp;a. (tosamen ca. 500.000) * Masa: [[Masana]], [[Musey]] u.&nbsp;a. (tosamen ca. 650.000) == Forschungshistorje == De starke Liikheid van Arabisch, Hebräisch un Aramäisch was den Jooden un Arabern siid Ollers her bekannt. Den nordafrikaansch-jödschen Rabbi [[Judah ibn Kuraish]] was den eersten, wat in't 9. Joorhunnert en Tosamenhang tüssen Arabisch, Hebräisch un de Berberspraken beschreev. [[Theodor Benfey]], een düdschen Philoloog ut [[Nörten-Harenbarg|Nörten]], het 1844 dat Semitsche, dat Berbersche un dat Kuschitsche (van hüm ''Äthiopisch'' nömt) to ener Sprakfamilje tohoopfatt. 1700 die äthiopischen Sprachen [[Altäthiopische Sprache|Altäthiopisch]] und [[Amharische Sprache|Amharisch]] erstmals zum Semitischen, bald darauf fielen auch Ähnlichkeiten mit dem [[Koptische Sprache|Koptischen]] und – nach der Entzifferung der Hieroglyphen – dem antiken [[Ägyptische Sprache|Ägyptisch]] auf. 1781 führte [[August Ludwig von Schlözer]] den Begriff ''Semitische Sprachen'' ein, in Anlehnung daran prägte [[Johann Ludwig Krapf]] 1850 die Bezeichnung ''[[Hamitische Sprachen]]'' zunächst für die nicht-semitischen schwarzafrikanischen Sprachen. 1877 fügte F. Müller dieser Gruppe die afroasiatischen Berber- und Kuschitensprachen zu, während das ebenfalls afroasiatische Tschadisch unberücksichtigt blieb. Gleichzeitig fasste er bestimmte hamitische Sprachen und die semitischen Sprachen zum ''Hamito-Semitischen'' zusammen. Eine Neudefinition erfuhr der Begriff der hamitischen Sprachen durch [[Karl Richard Lepsius]], der nun die [[Flexion|flektierenden Sprachen]] Afrikas mit [[Genus]]system unter dieser Bezeichnung zusammenfasste. Damit hatte Lepsius schon die wesentliche Masse der nichtsemitischen afroasiatischen Sprachen erfasst, jedoch erweiterte er diese Gruppe 1888 um einige nichtafroasiatische Sprachen, ebenso benutzte auch [[Carl Meinhof]] in seinem 1912 erschienenen Werk ''Die Sprachen der Hamiten'' ''hamitisch'' in einem sehr weiten Rahmen. In der Folgezeit wurde der ''Hamito-Semitische Sprachstamm'' um einige Sprachen reduziert und entsprach in den Grundzügen der heutigen Klassifikation, strittig blieb jedoch die Zugehörigkeit der tschadischen Sprachen, die erst in den 1950er Jahren von [[Joseph Greenberg]] endgültig etabliert wurde. Gleichzeitig prägte er den Begriff ''afroasiatisch'' als Ersatz für den eine ungerechtfertigte Aufteilung in hamitische und semitische Sprachen implizierenden Begriff ''hamito-semitisch'', welcher auf die [[Hamitentheorie]] Bezug nahm. Die heutige Form erhielt die Klassifikation des Afroasiatischen 1969 durch [[Harold C. Fleming|Harold Flemings]] Ausgliederung einiger äthiopischer Sprachen aus der kuschitischen Familie, die von da an als ''Omotisch'' einen eigenen Primärzweig des Afroasiatischen bildeten. == Protosprache und Urheimat == Die Rekonstruktion der afroasiatischen [[Protosprache]] gestaltet sich aufgrund der kurzen Überlieferungsgeschichte der meisten Zweige und der teilweise gravierenden Unterschiede zwischen den einzelnen Hauptzweigen sowohl im Bereich der Grammatik als auch im lexikalischen Bereich wesentlich schwieriger als z.&nbsp;B. die Rekonstruktion des [[Urindogermanisch|Proto-Indogermanischen]]. Diese gravierenden Unterschiede lassen sich auf die verhältnismäßig große Zeittiefe des Proto-Afroasiatischen zurückführen, nach [[Glottochronologie|glottochronologischen]] Untersuchungen soll das Proto-Afroasiatische um 10.000-9.000 v. Chr. gesprochen worden sein.<ref>Orel-Stolbova 1995, S. 9; A. Militarev: ''Sovremennoe sravnitel'no-istoricheskoe afrazijskoe jazykoznanie: chto ono mozhet dat' istoricheskoj nauke?'' In: ''Lingvisticheskaja rekonstrukcija i drevnejshaja istorija Vostoka.'' Teil 3, Moskau 1984, S. 3–26, 44–50.</ref> Die Lage der [[Urheimat]] ist umstritten, da jedoch die Mehrzahl der afroasiatischen Sprachen in Afrika beheimatet ist, liegt eine Herkunft aus Afrika nahe. Besonders die östliche [[Sahara]] wird favorisiert. Aufgrund lexikalischer Übereinstimmungen des Afroasiatischen mit dem Indogermanischen, den kaukasischen Sprachen und dem [[Sumerische Sprache|Sumerischen]] sowie der kulturellen Stellung des rekonstruierten proto-afroasiatischen Vokabulars vertreten einige Wissenschaftler wie z.&nbsp;B. [[Alexander Militarev]] dagegen eine Urheimat in der [[Levante]]. == Verschriftlichung und früheste Belege == Die früheste durch Schriftquellen belegte afroasiatische Sprache ist das [[Altägyptische Sprache|Alt-]] bzw. – genauer – [[Frühägyptische Sprache|Frühägyptische]], dessen älteste Zeugnisse bis zum Ende des vierten vorchristlichen Jahrtausends zurückreichen. Einige Jahrhunderte später setzt die Überlieferung des Semitischen, zunächst des Akkadischen und im zweiten Jahrtausend v. Chr. westsemitischer Idiome ein. Die aus den Jahrhunderten vor Christi Geburt stammenden [[Libysche Sprache|libyschen]] Inschriften aus Nordafrika werden zwar allgemein zum Berberischen gerechnet, sind aber bislang unverständlich; die frühesten Belege für das Kuschitische, Tschadische und Omotische finden sich sogar erst im Mittelalter bzw. der Neuzeit. Nur ein kleiner Teil der zahllosen tschadischen, kuschitischen und omotischen Sprachen ist heute zu Schriftsprachen geworden, unter diesen befinden sich Sprachen wie das Somali, das Hausa und das Oromo. Die Transkription von Worten aus afroasiatischen Sprachen folgt in diesem Artikel im Wesentlichen den in der entsprechenden Fachliteratur üblichen Konventionen. Aufgrund der Unterschiede zwischen Konventionen in Semitistik, Ägyptologie und Afrikanistik ist die Umschrift daher nicht für alle Sprachen einheitlich. == Phonologie == === Konsonanten === Das Konsonantensystem des Proto-Afroasiatischen wird übereinstimmend mit etwa 33/34 [[Phoneem|Phonemen]]<ref>Insbesondere: Ehret 1995 und Orel, Stolbova 1995.</ref> und teilweise auch velarisierten, palatalisierten und sonstigen Varianten rekonstruiert. Die Lautkorrespondenzen der Hauptzweige untereinander sind jedoch in zahlreichen Fällen unsicher, besonders gravierend sind die Meinungsverschiedenheiten hinsichtlich des Ägyptischen, die sich stark auf die innerägyptologische Diskussion auswirken. Beispielsweise ist umstritten, ob das Ägyptische [[Emphatischer Konsonant|emphatische Konsonanten]] aufwies und ob das ägyptische Phonem ʿ, das spätestens seit dem 2. Jahrtausend v. Chr. den Lautwert {{IPA-Phon|ʕ}} besaß, auf proto-afroasiatisches ʕ oder eine Reihe stimmhafter [[Plosiv]]e und [[Frikativ]]e zurückgeht. Dennoch sind einige allgemeine Aussagen möglich. Die meisten bzw. alle afroasiatischen Hauptzweige haben neben stimmhaften und stimmlosen konsonantischen Phonemen auch eine dritte Reihe, deren Mitglieder in Abhängigkeit von der Sprache [[Glottalisierung|glottalisiert]], [[Pharyngalisierung|pharyngalisiert]], [[ejektiv]], [[Velarisierung|velarisiert]] oder [[implosiv]] realisiert werden und traditionell als [[Emphatischer Konsonant|''emphatisch'']] bezeichnet werden. Oft bilden stimmhafte, stimmlose und emphatische Konsonanten triadische Gruppen. In mehreren Hauptzweigen sind [[Pharyngal|pharyngale]] Frikative ({{IPA-Phon|ħ}}, {{IPA-Phon|ʕ}}) vorhanden. Als klassisches Beispiel für ein typisch afroasiatisches Konsonantensystem kann dasjenige des Altsüdarabischen gelten. Es weist das konservativste System innerhalb des Semitischen auf und kommt darüber hinaus den für das Proto-Afroasiatische rekonstruierten Inventaren nahe:<ref>Rekonstruktion nach: N. Nebes, P. Stein: ''Ancient South Arabian.'' In: Roger D. Woodard (Hrsg.): ''The Cambridge encyclopedia of the World's ancient languages.'' Cambridge University Press, Cambridge 2004, ISBN 0-521-56256-2, S. 454–487.</ref> {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- ! rowspan="2" colspan="2" style="background:#FFDEAD" | ! rowspan="2" style="background:#FFDEAD" | [[Bilabial]] ! colspan="2" style="background:#FFDEAD" | [[Dental]] ! style="background:#FFDEAD" | [[Alveolar]] ! rowspan="2" style="background:#FFDEAD" | [[Postalveolar]] ! rowspan="2" style="background:#FFDEAD" | [[Palatal]] ! rowspan="2" style="background:#FFDEAD" | [[Velar]] ! rowspan="2" style="background:#FFDEAD" | [[Uvular]] ! rowspan="2" style="background:#FFDEAD" | [[Pharyngal]] ! style="background:#FFDEAD" | [[Glottal]] |- ! style="text-align: left; font-size: 80%; background: #FFDEAD;" | nicht&nbsp;emph. ! style="text-align: left; font-size: 80%; background: #FFDEAD;" | [[Pharyngalisierung|emphatisch]] ! style="text-align: left; font-size: 80%; background: #FFDEAD;" | nicht&nbsp;emph. ! style="text-align: left; font-size: 80%; background: #FFDEAD;" | [[Pharyngalisierung|emphatisch]] |- ! style="text-align: left; background: #FFDEAD;" rowspan="2" | [[Plosiv]]e ! style="text-align: left; font-size: 80%; background: #FFDEAD;" | [[Stimmlosigkeit|stl.]] | || || || {{IPA-Zeichen|t}} || {{IPA|tˀ}} || || {{IPA-Zeichen|k}} || {{IPA-Zeichen|q}} || || {{IPA-Zeichen|ʔ}} |- ! style="text-align: left; font-size: 80%; background: #FFDEAD;"| [[Stimmhaftigkeit|sth.]] | {{IPA-Zeichen|b}} || || || {{IPA-Zeichen|d}} || || || {{IPA-Zeichen|g}} || || || |- ! style="text-align: left; background: #FFDEAD;" rowspan="2"| [[Frikativ]]e ! style="text-align: left; font-size: 80%; background: #FFDEAD;"| [[Stimmlosigkeit|stl.]] | {{IPA-Zeichen|f}} || {{IPA-Zeichen|θ}} || || {{IPA-Zeichen|s}} || {{IPA|sˀ}} / {{IPA-Zeichen|ʃ}} || || {{IPA-Zeichen|x}} || || {{IPA-Zeichen|ħ}} || {{IPA-Zeichen|h}} |- ! style="text-align: left; font-size: 80%; background: #FFDEAD;"| [[Stimmhaftigkeit|sth.]] | || {{IPA-Zeichen|ð}} || {{IPA|ðˀ}} || {{IPA-Zeichen|z}} || || || {{IPA-Zeichen|ɣ}} || || {{IPA-Zeichen|ʕ}} || |- ! style="text-align: left; background: #FFDEAD;" colspan="2"| [[Nasal (Phonetik)|Nasale]] | {{IPA-Zeichen|m}} || || || {{IPA-Zeichen|n}} || || || || || || |- ! style="text-align: left; background: #FFDEAD;" colspan="2"| [[Lateral (Phonetik)|Laterale]] | || || || {{IPA-Zeichen|l}} || || || || || || |- ! style="text-align: left; background: #FFDEAD;" colspan="2" | [[Vibrant]]en | || || || {{IPA-Zeichen|r}} || || || || || || |- ! style="text-align: left; background: #FFDEAD;" colspan="2" | [[Approximant]]en | {{IPA-Zeichen|w}} || || || || || || {{IPA-Zeichen|j}} || || || |- ! style="text-align: left; background: #FFDEAD;" | [[Lateral (Phonetik)|laterale]] Frikative ! style="text-align: left; font-size: 80%; background: #FFDEAD;" | [[Stimmlosigkeit|stl.]] | || || || [[Stimmloser lateraler alveolarer Frikativ|{{IPA-Text|ɬ}}]] || {{IPA|ɬˀ}} || || || || || |- |} Im Semitischen, Berberischen und Ägyptischen ist das Vorkommen von Konsonanten in [[Wurzel (Linguistik)|Wurzeln]] beschränkt. Insbesondere dürfen meist unterschiedliche Konsonanten mit dem gleichen Artikulationsort nicht in einer Wurzel vorkommen.<ref>{{Literatur |Autor=Joseph Greenberg |Titel=The Patterning of Root Morphemes in Semitic |Sammelwerk=Word |Band=6 |Datum=1950 |Seiten=162-181}}, {{Literatur |Autor=Lionel M. Bender |Hrsg=Pelio Fronzaroli |Titel=Consonant Co-occurence Restrictions in Afroasiatic Verb Roots |Sammelwerk=Atti del Secondo Congresso Internazionale di Linguistica Camito-Semitica |Verlag=Istituto di linguistica e di lingue orientali universita di firenze |Datum=1978}}</ref> === Vokale === Protosemitisch, Altägyptisch und möglicherweise das Protoberberische wiesen die drei [[Vokal]]phoneme ''a'', ''i'' und ''u'' auf, die Beziehungen dieser Vokale zu denen anderer Sprachen, die durchgehend mehr Vokale aufweisen, sind kaum gesichert. Nach Ehret 1995 besaß die Protosprache die Vokale ''a'', ''e'', ''i'', ''o'', ''u'', die lang und kurz auftreten konnten; die Rekonstruktion von Orel und Stolbova 1995 weicht ab. Zwar sind einige afroasiatische Sprachen [[Tonsprache]]n, doch ist unklar, ob das Proto-Afroasiatische deshalb ebenfalls eine Tonsprache war, wie Ehret 1995 annimmt. == Morphologie == Für das Semitische, Berberische und Ägyptische ist eine extensive Nutzung einer ''Wurzelmorphologie'' typisch, in der die [[Woordschatt|lexikalische]] Information fast ausschließlich durch eine rein konsonantische [[Wurzel (Linguistik)|Wurzel]] übermittelt wird, der die grammatische Information vor allem in Form von Vokalen beigefügt wird. Im Tschadischen und Kuschitischen findet sich nur ein begrenzt eingesetzter [[Ablaut]]; die [[Morphologie (Linguistik)|Morphologie]] des Omotischen basiert dagegen fast ausschließlich auf [[Suffix|Suffigierung]] und ist teilweise [[Agglutinierender Sprachbau|agglutinierend]]. In der wissenschaftlichen Diskussion geht man davon aus, dass das Proto-Afroasiatische zwar, beispielsweise zur [[Plural]]bildung und zur Bildung von [[Aspekt (Linguistik)|Aspektstämmen]] (siehe unten), [[Ablaut|ablautende]] Formen besaß, es lassen sich aber nur sehr wenige der vielen in den Sprachen vorhandenen Vokalisierungsmuster für das Proto-Afroasiatische rekonstruieren. === Nominalmorphologie === Für das Proto-Afroasiatische lässt sich ein zweiteiliges [[Genus]]system mit den Genera [[Maskulinum]] und [[Femininum]] rekonstruieren, die sich nicht vollständig mit dem [[Sexus (Sprache)|Sexus]] decken. Zu den sichersten Gemeinsamkeiten in der [[Nomen|Nominal]]- und auch [[Morphologie (Sprache)|Pronominalmorphologie]] gehört ein [[Femininum|feminines]] Bildungselement ''t'', das in vielen Sprachen an feminine Substantive suffigiert wird: * Ägyptisch: Mittelägyptisch *''sā́n.˘t'' „Schwester“ * Berberisch: Kabylisch ''t-aqšiš-t'' „Mädchen“ * Kuschitisch: Bedscha ''hamíʃ-t'' „Kuh“ * Semitisch: akkadisch ''šarr-at-um'' „Königin“ * Tschadisch: Miya ''tá-ká'' „jene“<ref>Russel Schuh: ''Gender and Number in Miya.'' In: Zygmunt Frajzyngier (Hrsg.): ''Cuurent Progress in Chadic Linguistics.'' John Benjamins, Amsterdam/ Philadelphia 1989, S. 171–181.</ref> Während das Maskulinum in der Nominalmorphologie des Berberischen, Ägyptischen und Semitischen [[Markiertheit|unmarkiert]] ist, wenden viele Sprachen in anderen Primärzweigen hierzu analog zum Femininum [[Morphem]]e wie ''k'' und ''n'' an. Kuschitisch, Berberisch und Semitisch haben außerdem ein [[Kasus]]system gemeinsam, von dem sich mögliche Spuren auch im Ägyptischen und Omotischen finden, wobei die Interpretation oder überhaupt Existenz des ägyptischen Befundes umstritten ist.<ref>Übersicht: Hayward 2000, {{Literatur |Autor=Václav Blažek |Hrsg=Giorgio Borbone, Alessandro Mengozzi, Mauro Tosco |Titel=Traces of a common case system in Afroasiatic |Sammelwerk=Loquentes Linguis. Linguistic and oriental studies in honour of Fabrizio A. Pennacchietti |Verlag=Harrassowitz |Ort=Wiesbaden |Datum=2006 |ISBN=3-447-05484-0 |Seiten=91-102}}</ref> {| class="wikitable" |- ! rowspan="2" align="center"| Funktion ! rowspan="2" align="center"| Suffix ! colspan="5" align="center"| Einzelsprachliche Reflexe |- ! Semitisch ! Kuschitisch<ref>Vergleiche: Hans-Jürgen Sasse: ''Case in Cushitic, Semitic and Berber.'' In. James Bynon (Hrsg.): ''Current Progess in Afro-Asiatic Linguistics.'' John Benjamins, Amsterdam/ Philadelphia 1984, ISBN 90-272-3520-1, S. 111–126.</ref> ! Berberisch<ref>Rekonstruktion nach: Karl-G. Prasse: ''Manuel de grammaire touarègue (tăhăggart).'' 3 Bände. Kopenhagen 1972–1974, ISBN 87-500-1489-7, ISBN 87-500-1310-6, ISBN 87-505-0205-0.</ref> ! Ägyptisch<br /> (?) ! Omotisch<ref>Hayward 2000.</ref><br /> (?) |- |[[Absolutiv]] |*-''a'' |*-''a''<br />(Akkusativ) |*-''a'' |*''ā-'' |*-''a'' |&nbsp; |- |[[Nominativ]] |*-''u'' |*-''u'' |*-''i'' / *-''u'' |*''wā-'' | -w |*-''u'' |- |[[Genitiv]] |*-''i'' |*-''i'' |*-''i'' |&nbsp; |*-''i'' |*-''i'' |} Die Reflexe des rekonstruierten [[Absolutiv]]s fungieren in allen Sprachen als Objekt [[Transitivität (Grammatik)|transitiver Verben]] und im Berberischen und Kuschitischen auch als Zitierform und extrahiertes [[Topik (Linguistik)|Topik]]; von letzterem Gebrauch gibt es auch mögliche Reste im Semitischen. Das [[Subjekt (Grammatik)|Subjekt]] wird mit Reflexen des Nominativsuffixes markiert; die Protosprache wird daher meist als [[Akkusativsprache]] angesehen. Da der Absolutiv der unmarkierte Kasus gewesen sein soll, vermuten einige Wissenschaftler, dass das Proto-Afroasiatische in einer früheren Stufe eine [[Ergativsprache]] gewesen sein könnte, in welcher das Nominativsaffix -''u'' auf die Subjekte transitiver Verben begrenzt gewesen sein soll.<ref>Diakonoff 1988. Weitere Literatur bei: {{Literatur |Autor=Helmut Satzinger |Hrsg=Marco Moriggi |Titel=Absolute state and absolutive case in Afro-Asiatic |Sammelwerk=XII Incontro Italiano di Linguistica Camito-semitica (Afroasiatica) |Verlag=Rubettino |Datum=2007 |Seiten=63 |Online=http://homepage.univie.ac.at/helmut.satzinger/Texte/AbsoluStat.pdf}}</ref> Alle Zweige des Afroasiatischen kennen die [[Numerus|Numeri]] [[Singular]] und [[Plural]], im Semitischen und Ägyptischen kommt ein [[Dual (Grammatik)|Dual]] hinzu, für den sich ein Suffix *-''y'' rekonstruieren lässt. Die Pluralbildung erfolgt allgemein, mit Ausnahme des Ägyptischen, in dem sich ein Suffix -''w'' durchgesetzt hatte, auf vielfältige Art und Weise. Aufgrund ihrer großen Verbreitung können die Pluralsuffixe -''n'', -''w'' und die Pluralbildung durch Veränderung der Vokalstruktur (besonders nach dem Muster CVCaC u.&nbsp;ä.), [[Gemination (Sprache)|Gemination]] und [[Reduplikation (Sprache)|Reduplikationen]] als proto-afroasiatische Merkmale angesehen werden: * Mit -''w'': ** Ägyptisch ''nbw.w'' „Herren“ zu ''nbw'' „Herr“ ** Berberisch: Tuareg ''măss-aw'' „Herren“ zu ''məssi'' „Herr“, ''măssawăte'' „Herrinnen“ zu ''măssa'' „Herrin“ ** Kuschitisch: Afar ''lubak-wa'' „Löwen“ zu ''lubak'' „Löwe“ ** Semitisch: akkadisch ''šarrū'' (< *''šarruw'')<ref>Für diese Ableitung: {{Literatur|Autor=Josef Tropper|Titel=Gedanken zum Pluralmarker ū im Semitischen|Sammelwerk=Journal of Semitic Studies|Band=49|Nummer=2|Datum=2004|Seiten=199–213|DOI=10.1093/jss/49.2.199}} In der Semitistik wird diese Pluralbildung oft als Dehnung der Kasusendung gedeutet, vergleiche: Robert R. Ratcliffe: ''The "Broken" Plural Problem in Arabic and Comparative Semitic: Allomorphy and Analogy in Non-Concatenative Morphology''. John Benjamins, Amsterdam/ Philadelphia 1998, ISBN 1-55619-884-1.</ref> „Könige“ zu ''šarru-'' „König“ ** Tschadisch: Hausa ''itaat-uuwà'' „Bäume“ zu ''itààc-èè'' „Baum“<ref>nach Newman aber nicht auf das Proto-Tschadische zurückführbar. Paul Newman: ''Nominal and verbal plurality in Chadic.'' Foris, Dordrecht 1990, ISBN 90-6765-499-X, S. 36.</ref> * Mit -''a''-: ** Berberisch: ''ijḍaḍ'' „Vögel“ zu ''ajiḍiḍ'' „Vogel“ ** Kuschitisch: Beja ''bak'' „Ziegen“ zu ''book'' „Ziege“ ** Semitisch: Arabisch ''kilāb'' „Hunde“ zu ''kalb'' „Hund“ ** Tschadisch: Ngizim ''gàmsàk'' „Männer“ zu ''gə̀msə̀k'' „Mann“ Über die ganze Sprachfamilie verbreitet sind außerdem einige Präfixe zur denominalen und deverbalen Nominalbildung, beispielsweise *''m''-, das zur Bildung deverbaler Substantive dient: * Lokal: ** Ägyptisch *''mĕ́sḏ˘r'' „Ohr“ zu ''sḏr'' „schlafen“. ** Berberisch: Tuareg ''emăsăww'' „Quelle“ zu ''əsəw'' „trinken“ ** Semitisch: Äthiopisch ''mak^wannān'' „Gerichtshalle“ zu ''k^wannana'' „herrschen, richten“ ** Tschadisch: Bade ''màkfān'' „Eingang“ zu ''ə̀kfu'' „hereingehen“ * Instrumental: ** Ägyptisch *''mắ3q.t'' „Leiter“ zu ''j3q'' „hinaufsteigen“. ** Semitisch: Akkadisch ''našpartum'' „Brief“ zu ''šapāru'' „senden“ ** Tschadisch: Bade ''marbə̀cən'' „Schlüssel“ zu ''ə̀rbə̀cu'' „öffnen“ * Agensnominalisierung: ** Ägyptisch ''mḏ3jw'' „Widersacher“ zu ''ḏ3j'' „kreuzen, sich widersetzen“ ** Berberisch: Tuareg ''amidi'' „Freund“ zu ''idaw'' „begleiten“ ** Semitisch: Äthiopisch ''mak^wannən'' „Herrscher, Richter“ zu ''k^wannana'' „herrschen, richten“ ** Tschadisch: Bade ''màsūyān'' „Fischer“ zu ''sūy'' „fischen“ Ein Suffix *-''y'' zur Bildung von denominalen Adjektiven, das oft mit der Genitivendung *-''i'' in Verbindung gebracht wird, ist im Ägyptischen und Semitischen vorhanden: * Ägyptisch ''jmn.t.j'' „westlich“ zu ''jmn.t'' „Westen“ * Semitisch: Arabisch ''taʔrīḫ-iyy-un'' „historisch“ zu ''taʔrīḫ-un'' „Geschichte“ Ähnliche Suffixe zur Bildung von Adjektiven finden sich auch im kuschitischen Bedscha.<ref>E. Roper: ''Tu Beḍawiɛ. An Elementary Handbook for the Use of Sudan Government Officials.'' Stephen Austin, Hertford 1928, S. 20.</ref> === Pronomina === Die Morphologie der [[Personalpronomen|Personalpronomina]] ist innerhalb des Afroasiatischen relativ konsistent. Den Kern bildete die folgende, in allen Zweigen erhaltene Reihe (Tabelle im Wesentlichen nach Hayward 2000; die angegebenen Pronomina sind oft in mehreren einzelsprachlichen Reihen verteilt. Die Dualformen im Ägyptischen und Semitischen bleiben hier unberücksichtigt.): {| class="wikitable" |- ! colspan="2"|Person ! Proto-Afroasiatisch<ref name="Ehret 1995" /> ! Ägyptisch ! Proto-Semitisch ! Berberisch: Tuareg<ref name="Prasse Pronomina">Karl-G. Prasse: ''Manuel de grammaire touarègue (tăhăggart).'' Band 1, Kopenhagen 1972, ISBN 87-500-1489-7, S. 164 ff.</ref> ! Proto-Kuschitisch ! Tschadisch: Hausa ! Omotisch: Dizi |- |rowspan="5"|Singular | 1. | *''i'', *''yi'' | -''j'', ''wj'' | *-''ī'', *-''yaʾ'' (Genitiv), *-''nī'' (Akkusativ) | -''i'' | *''yV'' | ''ni'', ''wa'' | ''yin'' |- |2. m. | *''ku'', *''ka'' | -''k'' | *-''ka'' | -''k'' | *''ku'' | ''ka'' |&nbsp; |- |2. f. | *''ki'' | *-''k'' > -''ṯ'', *''km'' > ''ṯm'' > ''ṯn'' | *-''ki'' | -''m'' | *''ki'' | ''ki'', ''kin'' |&nbsp; |- |3. m. | rowspan="2"|*''si'', *''isi'' | -''sw'' | *-''šu'' | -''s'' | *-''su'' / *-''sa'' | ''shi'' | ''iz-n'' |- |3. f. | -''s(j)'' | *-''ši'' | -''s'' | *-''sii'' | ''ta'' | ''iž-n'' |- |rowspan="5"|Plural |1. | *(ʔ)ǎnn-/(ʔ)ǐnn- | -''n'' | *-''nV'' | -''năɣ'' | *''nV'' | ''mu'', ''mun'' | ''in'' |- |2. m. |rowspan="2"|*''kuuna'' |rowspan="2"|*-''kn'' > -''ṯn'' | *-''kumu'' | -''wăn'' |rowspan="2"|*''kun(V)'' / *''kin(V)'' |rowspan="2"|''ku'', ''kun'' |&nbsp; |- |2. f. | *-''kina'' | -''kmăt'' |&nbsp; |- |3. m. |rowspan="2"|*''su'', *''usu'' |rowspan="2"|-''sn'' | *-''šumu'' | -''săn'' |rowspan="2"|*''ʔisun(V)'' / *''ʔisin(V)'' |rowspan="2"|''su'', ''sun'' |rowspan="2"|''íš-n'' |- |3. f. | *-''šina'' | -''snăt'' |- |} In allen Primärzweigen außer dem Omotischen treten diese Pronomina als klitische Objekts- und Possessivpronomina auf: * Objektspronomina ** Ägyptisch ''h3b=f wj'' „er schickte mich“ ** Berberisch: Tuareg ''i-nn asnăt'' „er sagte ihnen“ ** Kuschitisch: Bedscha ''irhán-hokna'' „ich sah euch“ ** Semitisch: Arabisch ''taraa-hu'' „du siehst ihn“ ** Tschadisch: Bole ''íshí ɗòppée-nò'' „dass er mir folge“ * Possessivpronomina ** Ägyptisch ''pr=f' '' „sein Haus“ ** Berberisch: Kabylisch ''aḫḫam-is'' „sein Haus“ ** Kuschitisch: Bedscha ''tóː-kʷaː-tóː-k'' „deine Schwester“ ** Semitisch: Arabisch ''baytu-kunna'' „euer (feminin) Haus“ ** Tschadisch: Bole ''mòrɗó-kò'' „deine (m.) Hirse“ Einzelsprachlich haben formal verwandte Pronomina auch eine Reihe anderer Funktionen, so haben viele Sprachen formal ähnliche Subjektspronomina. Auch die [[Intransitive Copy Pronouns]] einiger tschadischer Sprachen sind formal ähnlich. Daneben lässt sich wohl eine zweite Reihe rekonstruieren, deren Mitglieder frei stehen konnten und die oft aus einem Element ''ʔan-'' und einem auch für die Verbalkonjugation benutzten Suffix zusammengesetzt sind. Ehret 1995 rekonstruiert nur Formen für den Singular; in vielen Sprachen gibt es auch analog gebildete Pluralformen. {| class="wikitable" |- ! colspan="2"|Person ! Proto-Afroasiatisch<ref name="Ehret 1995">Ehret 1995.</ref> ! Ägyptisch ! Proto-Semitisch<ref name="Ehret 1995" /> ! Berberisch: Tuareg<ref name="Prasse Pronomina" /> ! Proto-Kuschitisch<ref name="Ehret 1995" /> ! Proto-Tschadisch<ref name="Ehret 1995" /> ! Omotisch<ref name="Ehret 1995" /> |- |rowspan="2"|Singular | 1. | *(ʔ)ân-/(ʔ)în- | ''jnk'' | *ʔn | năkk | *ʔâni | *nV | *in (Maji) |- |2. | *(ʔ)ânt/(ʔ)înt- | | *ʔnt | | *ʔânt- | | *int- |} Ägyptisch und Semitisch haben weitere freie Pronomina, die aus den gebundenen Pronomina und -''t'' zusammengesetzt sind, wie ägyptisch ''kwt'' > ''ṯwt'' „du (mask.)“, akkadisch ''kâti'' „dich (mask.)“. Die Demonstrativpronomina werden in vielen afroasiatischen Sprachen aus kleinen Elementen zusammengesetzt, besonders genusanzeigenden Elementen *''n''-, *''k''- (Maskulinum), *''t''- (Femininum), die mit weiteren kleinen Elementen kombiniert werden:<ref>Insbesondere zu pronominalen Bildungen mit ''n'': Stephen J. Lieberman: ''The Afro-Asiatic Background of the Semitic N-Stem: Towards the Origins of the Stem-Afformatives of the Semitic and Afro-Asiatic Verb.'' In: ''Bibliotheca Orientalis.'' Nederlands Instituut voor het nabje Oosten te Leiden, Leiden 43.1986, S. 577–628. {{ISSN|0006-1913}}</ref> * Somali (Kuschitisch) ''kan'' (m.), ''tan'' (f.), ''kuwan'' (pl.) „dieser, -e, -e“. * Altägyptisch ''pn'' (m.), ''tn'' (f.), ''jpn'' (pl. m.), ''jptn'' (pl. f.), ''nn'' (neutrisch) „dieser, -e, -e“. * Miya (Westtschadisch) ''náka'' (m.), ''táka'' (f.), ''níyka'' (pl.) „jener, -e, -e“. === Verbalmorphologie === ==== Konjugation ==== In der Verbalmorphologie zeigen sich zwischen den Primärzweigen ähnliche Unterschiede wie sie schon bei der Substantivdeklination erkennbar wurden: Semitisch, Kuschitisch und Berberisch besitzen die ''Präfixkonjugation'', die durch Ablaut mehrere Aspektstämme unterscheidet (siehe unten) und [[Kongruenz (Grammatik)|Kongruenz]] mit dem Subjekt über Prä- und Suffixe markiert. Die folgende Tabelle illustriert das System der Personalaffixe der Präfixkonjugation: {| class="wikitable" |- ! &nbsp; ! Semitisch: Akkadisch ! Kuschitisch: Bedscha ! Berberisch: Tamazight |- | 1. P. Sg. | ''a-prus'' | ''ʔa-dbíl'' | ''dawa-ɣ'' |- | 2. P. Sg. m. | ''ta-prus'' | ''ti-dbil-à'' | rowspan='2'|''t-dawa-d'' |- |2. P. Sg. f. | ''ta-prus-ī'' | ''ti-dbil-ì'' |- | 3. P. Sg. m. | ''i-prus'' | ''ʔi-dbíl'' | ''i-dawa'' |- | 3. P. Sg. f. | ''ta-prus'' | ''ti-dbíl'' | ''t-dawa'' |- | 1. P. Pl. | ''ni-prus'' | ''ni-dbíl'' | ''n-dawa'' |- | 2. P. Pl. m. | rowspan='2'| ''ta-prus-ā'' | rowspan='2'|''ti-dbil-nà'' | ''t-dawa-m'' |- | 2. P. Pl. f. | ''t-dawa-nt'' |- | 3. P.Pl. m. | ''i-prus-ū'' | rowspan='2'|''ʔi-dbil-nà'' | ''dawa-n'' |- | 3. P.Pl. f. | ''i-prus-ā'' | ''dawa-nt'' |} Im Ägyptischen haben sich keine Spuren der Präfixkonjugation erhalten, stattdessen findet sich hier schon seit den frühesten Texten die (ägyptische) Suffixkonjugation, die keine Personalkonjugation kannte, aber das pronominale Subjekt durch suffigierte Personalpronomina ausdrückte: ''sḏm=f'' „er hört“, ''sḏm.n nṯr'' „der Gott hörte“. Die Evolution dieser Art der Konjugation ist umstritten, in Frage kommen hauptsächlich Verbalnomina und Partizipien. Das Tschadische besitzt zwar eine Konjugation durch meist präverbale Morpheme, doch ist diese genetisch mit der Präfixkonjugation nicht verwandt, vielmehr stellen die Personapräfixe des Tschadischen modifizierte Formen der Personalpronomina dar. Beispiel: Hausa ''kaa tàfi'' „du gingst“. Im Omotischen erfolgt die Konjugation auf verschiedene Weise durch pronominale Elemente; das Verbalsystem des Proto-Omotischen ist höchstens in Ansätzen rekonstruierbar. Neben der Präfixkonjugation besaß das Proto-Afroasiatische noch eine zweite Konjugationsmethode, in der die Kongruenz mit dem Subjekt ausschließlich durch Suffixe hergestellt wurde. Diese Art der Konjugation hat sich im Semitischen, Ägyptischen und Berberischen erhalten, sie verlieh dem Verb – im Akkadischen auch Substantiven und Adjektiven – offenbar eine stativische Bedeutung.<ref>Einige Wissenschaftler haben sich in jüngerer Zeit auch für die getrennte Existenz eines dynamischen und eines statischen Konjugationsmusters ausgesprochen, vergleiche: Wolfgang Schenkel: ''śč̣m.t-Perfekt und śč̣m.ti-Perfekt. Die beiden Pseudopartizipien des Ägyptischen.'' In: Heike Behlmer (Hrsg.): ''Quaerentes scientiam. Festgabe für Wolfhart Westendorf zu seinem 70. Geburtstag.'' Seminar für Ägyptologie und Koptologie, Göttingen 1994, S. 157–182 [http://archiv.ub.uni-heidelberg.de/propylaeumdok/volltexte/2012/1443/ (online)]; Rainer Voigt: ''Die beiden Suffixkonjugationen des Semitischen (und Ägyptischen).'' In: ''Zeitschrift für Althebraistik.'' Kohlhammer, Stuttgart 15/16.2002/2003, S. 138–165. {{ISSN|0932-4461}}</ref> Nach der Meinung einiger Wissenschaftler ist auch die Suffixkonjugation des Kuschitischen genetisch verwandt, bei ihr kann es sich aber auch, wie heute mehrheitlich angenommen wird, um eine sekundäre Bildung aus Verbalstamm plus präfixkonjugiertem Hilfsverb handeln. (Die altägyptischen und akkadischen Dualformen bleiben hier unberücksichtigt. Paradigmawörter: ägyptisch ''nfr'' „gut“, kabylisch ''məqqər-'' „groß sein“, akkadisch ''zikarum'' „Mann“): {| class="wikitable" |- ! &nbsp; ! Altägyptisch ! Semitisch: Akkadisch ! Berberisch: Kabylisch |- | 1. P. Sg. |''nfr.kw'' |''zikar-āku'' |''məqqr-əɣ'' |- | 2. P. Sg. m. |rowspan='2'|''nfr.tj'' |''zikar-āta'' |rowspan='2'|''məqqr-əḍ'' |- | 2. P. Sg. f. |''zikar-āti'' |- | 3. P. Sg. m. |''nfr.j'' |''zikar'' |''məqqər'' |- | 3. P. Sg. f. |''nfr.tj'' |''zikar-at'' |''məqqr-ət'' |- | 1. P. Pl. |''nfr.wjn'' |''zikar-ānu'' |rowspan='5'|''məqqr-it'' |- | 2. P. Pl. m. |rowspan='2'|''nfr.twnj'' |''zikar-ātunu'' |- | 2. P. Pl. f. |''zikar-ātina'' |- | 3. P. Pl. m. | ''nfr.wj'' |''zikar-ū'' |- |3. P. Pl. f. |''nfr.tj'' |''zikar-ā'' |- |} ==== Aspektstämme ==== Aspektstämme werden in vielen afroasiatischen Sprachen, vor allem solchen mit Reflexen der Präfixkonjugation, durch Ablaut gebildet. Meist wird davon ausgegangen, dass die Protosprache bereits mindestens zwei Aspektstämme gekannt hat: ein imperfektiver und ein perfektiver Stamm. Während der Vokal des perfektiven Stamms wohl lexikalisch festgelegt war, werden dem imperfektiven Stamm Ablaut nach ''a'' und/oder Gemination des vorletzten Stammkonsonantes als typische Bildungsmerkmale zugeordnet. Belege für diese Bildungsweisen finden sich in allen Hauptzweigen außer dem Ägyptischen und Omotischen, wenngleich deren Deutung als Reste eines ursprachlichen Imperfektstammes im Tschadischen angezweifelt wird:<ref>{{Literatur |Autor=Ekkehard Wolff |Hrsg=J. Bynon |Titel=New Proposals Concerning the Nature and Development of the Proto-Chadic Tense/Aspect System |Sammelwerk=Current progress in Afro-Asiatic linguistics: Papers of the Third International Hamito-Semitic Congress, London 1978 |Ort=Amsterdam |Datum=1984 |Seiten=225-239}}; {{Literatur |Autor=Ekkehard Wolff |Hrsg=H. Jungraithmayr, W. W. Müller |Titel=Consonant-Tone Interference and Current Theories on Verbal Aspect Systems in Chadic Languages |Sammelwerk=Proceedings of the Fourth International Hamito-Semitic Congress. Marburg 1983 |Reihe=Current Issues in Linguistic Theory |Band=44 |Ort=Amsterdam |Datum=1987 |Seiten=475-496}}; {{Literatur |Autor=Ekkehard Wolff |Hrsg=Eva Rothmaler |Titel=Another look at “internal a” in Chadic |Sammelwerk=Topics in Chadic Linguistics V |Reihe=Chadic Linguistics – Linguistique tchadique – Tschadistik |Band=6 |Verlag=Köppe |Ort=Köln |Datum=2009 |Seiten=161-172}}</ref> * Berberisch: Tuareg: ''-ə̀knəs-'' (Aorist) – ''-kánnæs-'' (Intensiv)<ref>Jeffrey Heath: ''Grammar of Tamashek (Tuareg of Mali)''. (''Mouton Grammar Library.'' 35). Mouton de Gruyter, Den Haag 2005, ISBN 3-11-018484-2, S. 331.</ref> * Kuschitisch: Afar: ''-erd-'' (Perfekt) – ''-ard-'' (Imperfekt) * Semitisch: Akkadisch ''-kbit-'' (Perfekt) – ''-kabbit-'' (Imperfekt) * Tschadisch: Ron: ''mot'' – ''mwáat'' (Habitativ). Einige Wissenschaftler halten auch einen intransitiven Perfektstamm mit -''a''-, dessen Reflexe sich im Berberischen, Semitischen und Kuschitischen finden sollen, für rekonstruierbar. Das Bedscha (Nordkuschitisch) und die Berbersprachen besitzen in der Präfixkonjugation auch negative Verbalstämme, deren Bezug zum protosprachlichen System aber kaum erforscht ist. Der Verbalstamm, der in der Suffixkonjugation angewendet wird, hat im Semitischen und Ägyptischen bei dreikonsonantigen primären Verben die Form CaCVC-, im (Proto-)Berberischen dagegen meist *Cv̆Cv̄C.<ref>Rekonstruktion nach: Karl-G. Prasse: ''Manuel de grammaire touarègue (tăhăggart).'' 3 Bände. Kopenhagen 1972–1974, ISBN 87-500-1489-7, ISBN 87-500-1310-6, ISBN 87-505-0205-0.</ref> Über die Protosprache lassen sich daher keine näheren Aussagen machen. Je nach der Verteilung und Quantität der Vokale in der Präfixkonjugation lassen sich die Verben in verschiedene Klassen einteilen, die sich in ähnlicher Form auch im Ägyptischen finden und die teilweise auf die Protosprache zurückgehen können.<ref>{{Literatur |Autor=Hans-Jürgen Sasse |Hrsg=W. Diem, W. Wild |Titel=Ostkuschitische und Semitische Verbalklassen |Sammelwerk=Studien aus Arabistik und Semitistik |Verlag=Harrassowitz |Ort=Wiesbaden |Datum=1980 |Seiten=153-174}}</ref> In fast allen afroasiatischen Sprachen werden auch Affixe und Infixe zur Bildung von Verbalstämmen angewendet, die aspektuelle, temporale und modale Unterscheidungen und in einigen tschadischen und omotischen Sprachen auch Fragesätze markieren. Bislang konnten allerdings keine derartigen Affixe für das Proto-Afroasiatische rekonstruiert werden. ==== Verbalbildung ==== Allen Hauptzweigen des Afroasiatischen ist ein hauptsächlich aus Affixen bestehendes System zur deverbalen Verbalbildung gemeinsam. Sehr weit verbreitet ist ein Affix *-''s''-, das zur Bildung kausativer, faktitiver und transitiver Verben dient: * Ägyptisch ''s-mn'' „festsetzen“ zu ''mn'' „bleiben“ * Berberisch: Kabylisch ''ss-irəd'' „waschen“ zu ''irid'' „gewaschen werden“ * Kuschitisch: Oromo ''dammaq-s'' „aufwecken“ zu ''dammaq'' „aufwachen“ * Omotisch: Aari: ''lanq-s-'' „müde machen“ zu ''lanq-'' „müde sein“. * Semitisch: Ugaritisch ''šlḥm'' „füttern“ zu ''lḥm'' „essen“ * Tschadisch: Hausa ''karànta-s'' / ''karànta-r'' „lehren“ zu ''karàntaa'' „lernen“ Weitere weit verbreitete Affixe sind *-''t''- und *-''m''-, die [[Reflexives Verb|Reflexivität]], [[Diathese (Linguistik)|Reziprozität]], Passivität, Intransivität und das [[Medium (Grammatik)|Medium]] ausdrücken: * Berberisch: Kabylisch ''m-ẓər'' „sich (gegenseitig) sehen“ zu ''ẓər'' „sehen“ * Kuschitisch: Afar -''m-ḥukum''- „gerichtet werden“ zu -''ḥkum'' „richten“ * Omotisch: Gamo ''bakˀ-ett-ees'' „geschlagen werden“ zu ''bakˀkˀ-ees'' „schlagen“ * Semitisch: Akkadisch ''mitḫurum'' „einander gegenüberstehen“ zu ''maḫarum'' „gegenüberstehen“ * Tschadisch: Bade ''jədù'' „nehmen“ zu ''ju'' „gehen“ Reduplikation dient in vielen Sprachen zum Ausdruck verbaler Intensität oder Pluralität: * Ägyptisch: ''wnwn'' „umhergehen“ zu ''wnj'' „eilen“ * Kuschitisch: Oromo ''duddubbaddh'' „wieder und wieder sprechen“ zu ''dubbaddh'' „sprechen“. * Omotisch: Aari ''míksmiks-da'' „er bettelt“ zu ''miks''- „betteln“ * Tschadisch: Hausa ''sàssayàà'' „wieder und wieder kaufen“ zu ''sàyaa'' „kaufen“ == Syntax == Einige Merkmale der [[Syntax]] sind innerhalb des Afroasiatischen besonders weit verbreitet. Ob es sich hierbei auch um Merkmale der Protosprache handeln könnte, wurde bisher nicht umfassend untersucht. In den meisten Sprachen folgen Objekte dem Verb, pronominale Objekte stehen dabei oft vor nominalen Objekten. Sind beide Objekte pronominal, folgt das direkte dem Indirekten; indirekte nominale Objekte folgen jedoch direkten. Diese drei Regeln sind im älteren Ägyptisch, vielen semitischen Sprachen, dem Tschadischen und Berberischen nahezu universell gültig: {| class="wikitable" |+ Akkadisch<br />(Semitisch) |- |aṭrud |akku |šu |- |ich schickte |dir |ihn |- |colspan="3"|„Ich schickte ihn dir.“ |} {| class="wikitable" |+ Altägyptisch |- |rḏj.n=j |n=k |jr.t Ḥr.w |- |hiermit gebe ich |dir |[[Horusauge]] |- |colspan="3"|„Hiermit gebe ich dir das Horusauge.“ |} {| class="wikitable" |+ Bole<br />(Tschadisch) |- |Bamoi |kàppū |mòrɗo |ḿ |bō-nì |gà |jàɗà |- |Bamoi |pflanzte |Hirse |für |Vater – sein |mit |Hacke |- |colspan="7"| „Bamoi pflanzte für seinen Vater Hirse mit einer Hacke.“ |} == Wortschatz == Der für die Protosprache rekonstruierbare Wortschatz dürfte mehrere hundert Lexeme groß sein, seine Rekonstruktionen (Diakonoff u. a. 1993-7, Ehret 1995, Orel-Stolbova 1995) weichen jedoch, nicht zuletzt aufgrund der Unsicherheiten hinsichtlich der Rekonstruktion der Lautkorrespondenzen, stark voneinander ab. Nur für wenige Lexeme gibt es Belege in allen sechs Primärzweigen. Beispiele für mögliche [[Wortgleichungen]] gibt die folgende Tabelle. Die Rekonstruktionen proto-afroasiatischer Wurzeln wurden Ehret 1995 entnommen (dort: ă=tiefer Ton; â=hoher Ton). Die einzelsprachlichen Reflexe sind verschiedenen Veröffentlichungen entnommen. Einzelne Reflexe erfordern gegensätzliche [[Lautentsprechung]]en, so fordert die Gleichung ''jdmj'' „roter Leinenstoff“ < Proto-Afroasiatisch *dîm-/*dâm- „Blut“ die Beziehung ägyptisch ''d'' < proto-afroasiatisch *d, während ägyptisch ''ˁ3j'' „groß sein“ als Reflex von *dăr- „größer werden/-machen“ die Beziehung ägyptisch ''ˁ'' < proto-afroasiatisch *d voraussetzt. Folglich kann nur eine dieser beiden Gleichungen richtig sein (sofern man keine komplexeren Regeln für *d rekonstruiert), in der Forschung werden beide Lautbeziehungen vertreten. Wo die Bedeutung des einzelsprachlichen Reflexes mit der rekonstruierten Wurzelbedeutung übereinstimmt, wurde diese nicht wiederholt. {| class="wikitable" |- ! rowspan="2"|Proto-Afroasiatisch ! colspan="2"|Semitisch ! rowspan="2"|Ägyptisch<ref>Die vokalisierten Rekonstruktionen folgen dem Regelwerk von Jürgen Osing: ''Die Nominalbildung des Ägyptischen''. Zabern, Mainz 1976, ISBN 3-8053-0031-X.</ref> ! colspan="3"|Tschadisch ! colspan="3"|Omotisch ! colspan="2"|Berberisch ! colspan="2"|Kuschitisch |- |Arabisch |Akkadisch |Hausa |Ngizim |Bole |Dime |Bench |Mocha |Tamazight |Kabylisch |Oromo |Somali |- |*k'os- „Knochen“ | | |*qĕs |ƙàshii | | |ḳus | | |ixṣṣ |īɣəs | | |- |*sŭm-, sĭm- „Name“ |ism |šumu |smj „berichten“ |suunaa | |sun | |sum | | |isəm | | |- |*-pîr- „fliegen“ |farra „fliehen“ |naparruru „auseinanderlaufen“ |p3 „auffliegen“, prj „hinausgehen“ |fìrá „in die Luft schwirren“ (vom Vogel) | | |farfaran | | |afru |fərfər „flattern“; fel „weggehen, überschreiten“ |barara |fuul- „aufsteigen“ |- |*dîm-, *dâm- „Blut“ |dam |dâmu |jdmj „(roter?) Leinenstoff“ |jinii |dədəm |dòm | | |'damo |idamn |idamən | | |- |*-dăr- „größer werden/-machen“ |darr „im Überfluss vorhanden sein“ | |ˁ3j „groß sein“ | | | | | |dorg „fett, stark“ | | |dheeraa „groß, hoch“ | |- |*-gâd-, *-gûd- „groß sein“ |ǧadd „bedeutend“ | |ḏd3 „fett“ | | |gòdoŋ „viel“ |gääd „groß“ | | | | |guddaa „viel, groß“ | |- |*nim-, nam- „Person“ |nummā „irgendjemand“ | | | |nə̀n „jemand“ | | | |naamo „Sohn“ | | |nama |nin |- |*-maaw- „sterben“ |māta |mâtu |mwt |mutù |mə̀tu |motu | | | |mmut |əmmət | | |- |*-ʔâr „wissen“ |raʔā „sehen, erkennen“ | |*jī́r-Vt „Auge“, jr „sieh!“ (?) | | | | |er „wissen“ |arihä „wissen“ | | | |il „Auge“ |- |*-lis'- „lecken“ |lisān „Zunge“ |lišānu „Zunge“ |*lĕs „Zunge“ |harshèè „Zunge“ | |lisìm „Zunge“ |lits'- | | | |iləs „Zunge“ | | |- |*ma, mi „was?“ |mā |mannum „wer?“ |m „wer?, was?“ |mèè | | | | | | | | | |- |*-m- „nass sein“ |māʾ „Wasser“ |mû „Wasser“ |*măw „Wasser“ (Plural) | |âm „Wasser“ |àmma „Wasser“ |màss- „waschen“ |mask „waschen“ |'amiyo „regnen“ | |aman „Wasser“ | | |- |} == Literatur == '''Überblick''' * Igor M. Diakonoff: ''Afrasian languages.'' Nauka, Moskau 1988. * Richard Hayward: ''Afroasiatic.'' In: Bernd Heine, Derek Nurse (Hrsg.): ''African Languages.'' Cambridge University Press, Cambridge 2000, ISBN 0-521-66629-5. * [[Joseph Greenberg]]: ''The Languages of Africa.'' 3. Auflage. Mouton, The Hague and Indiana University Center, Bloomington 1963, ISBN 0-87750-115-7. * Ernst Kausen: ''Die Sprachfamilien der Welt.'' Teil 2: ''Afrika – Indopazifik – Australien – Amerika'' (Kapitel 2). Buske, Hamburg 2014, ISBN 978-3-87548-656-8. * Hans-Jürgen Sasse: ''Afroasiatisch.'' In: Bernd Heine, Thilo C. Schadeberg, Ekkehard Wolff (Hrsg.): ''Die Sprachen Afrikas.'' Buske, Hamburg 1981, ISBN 3-87118-496-9, S. 129–148. '''Lexikon und Phonologie''' * Igor M. Diakonoff u. a.: ''Historical-Comparative Vocabulary of Afrasian.'' In: ''St. Petersburg Journal of African Studies.'' Band 2–6. St. Petersburg 1993–1997. * Christopher Ehret: ''Reconstructing Proto-Afroasiatic (Proto-Afrasian), Vowels, Tone, Consonants, and Vocabulary.'' (= ''University of California Publications in Linguistics.'' Band 126). University of California Press, Berkeley 1995, ISBN 0-520-09799-8. * Vladimir E. Orel, Olga V. Stolbova: ''Hamito-Semitic Etymological Dictionary. Materials for a Reconstruction.'' (= ''Handbuch der Orientalistik.'' Abteilung I. Band 18). Brill, Leiden 1995, ISBN 90-04-10051-2 (aufgrund methodischer Unzulänglichkeiten stark in der Kritik). * Marcel Cohen: ''Essai comparatif sur la vocabulaire et la phonétique du chamito-sémitique.'' Champion, Paris 1947 (von historischem Interesse). == Weblinks == {{Commonscat|Afro-Asiatic languages|Kategorie zu Afroasiatischen Sprachen}} * [http://wals.info/languoid/family/afroasiatic Die Afroasiatischen Sprachen im World Atlas of Language Structures Online] * [http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=52-16 Die Afroasiatischen Sprachen im Ethnologue] == Einzelnachweise und Anmerkungen == <references /> {{Lesenswert|31. Mai 2007|32555571}} {{Normdaten|TYP=s|GND=4110088-8}} [[Kategorie:Sprachfamilie]] [[Kategorie:Afroasiatische Sprachen| ]] 6vedpchrukc7rxpcb19dag0t9ysmklj 0 190415 1040435 1036360 2025-06-19T06:45:21Z Flaverius 21322 lenk ooldnoorsch 1040435 wikitext text/x-wiki [[Bild:Jutland_Peninsula_map_de.svg|duum|Dat kimbersche Halveiland]] De '''Jüten''' ({{S|la|''Eutii, Euthiones''}}, [[Ooldnoordsche Spraak|ooldnoordsch]] ''Jótar'', {{S|ang|''Yte, Eotas''}}) weren een germaanschen Stamm up dat Halveiland [[Jüütland]]. == Historie == Na Pontus Fahlbeck schullen de Jüten mit den [[Noordgermaansche Spraken|noordgermaanschen]] [[Gauten]] verwandt sien. De Volkstamm is sachtens de glieke as de ''Eudosen'' in röömschen Borns. Na düssen Borns hebbt de Eudosen wal üm 480 an de [[Kaukasus|kaukasischen]] Küst leevt un sünd sachtens mit de [[Heruler|Herulers]] daar hen to trocken. Tohoop mit den [[Krimgoten]] (Tetraxiten in röömschen Borns) schullen se denn wieder na de Kaukasus hen trocken ween.<ref>[[Herwig Wolfram]]: ''Die Goten.'' 2001, S.&nbsp;32.</ref> As de överigen Jüten mit den [[Fresen]], [[Angeln (Volk)|Angeln]] un [[Sassen (Volk)|Sassen]] na [[Britannien]] trocken weren, kemen in dat 5.&nbsp;Jaarhunnderd noordgermaansche [[Dänen]] in dat Rebeed. De överigen Jüten vermenegeleren sik mit de Dänen un leten sik op dat hüdige jüütsche Halveiland bet an de [[Eider]] in dat hüdige [[Sleswig-Holsteen]] daal. Tohoop mit Angeln, Fresen un Sassen maken de Jüten bi de Landnaam in Britannien mit. Eer Spraak naam tohoop mit dat [[Angelsche Spraak|Angelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Freesche]] un [[Ooldsassische Spraak|Sassische]] Inflood op de [[Angelsassische Sprake|angelsassische Spraak]], de uut den Spraakvarietäten vun all düssen Stämmen op dat britsche Eiland opkeem. De Jüten leten sik besünners in [[Kent]] un de [[Isle of Wight]] daal. == Woordafkumst == Dat Wood ''Jüüt'' ([[Adjektiv]] ''jüütsch'') betekent vundaag’ de Lüüd’, de op dat Halveiland Jüütland leevt (däänsch ''jyde, jysk'', öller ook ''jydsk''). De Lüüd’, de vundaag’ op dat Halveiland leevt un den ole Stamm beter to ünnerscheden, kann een ook ''Jüütlänner'' un ''jüütlandsch'' för de Lüüd’ hüüdtodag seggen. As ene Spraak oder enen Dialekt betekent [[Jüütsch]] man jümmers de modernen dännschen Dialekten in dat Rebeed un nich de ole jüütsche Stammsspraak. == Legenn == Welk Lüüd’ sünd sik vermoden dat Jüten un de olen germaanschen Jöten, de Hünen in de ooldnoordsche Edda, tohoophangt.<ref>[[Jürgen Spanuth]], S.&nbsp;339.</ref> == Literatuur == * {{RGA|16|92|100|Jüten|[[Martin Eggers]], [[Nis Hardt]], [[Günter Neumann (Philologe)|Günter Neumann]]}} * {{RGA|8|19|20|Eutii, Eucii|Günter Neumann}} * {{RGA|7|617|620|Eudusii|Günter Neumann}} == Footnoten == <references /> [[Kategorie:Germanen]] [[Kategorie:Däänmark]] [[Kategorie:Sleswig-Holsteen]] [[Kategorie:Historie]] [[Kategorie:Gifft dat nich mehr]] n6f59b7xmtw6nvq1hat0abjgs8ng5r4 0 192165 1040381 1040023 2025-06-18T16:11:23Z Flaverius 21322 == Kiek ook bi == * [[Plattdüütsch Radioprogramm]] 1040381 wikitext text/x-wiki '''Aksent''' was bet 2011 Radioprogramm over [[Regionaalspraak|Streektaal]] un regionale Kultuur op de Oaveriesselsche Senner Radio Oost. Monique Sleiderink weer de Moderatersche, se spreek mangs in’t [[Twentsch|Twèents]], mangs in’t Nederlandsch. Dit was ofhanglik van de Gasten: det kunnen Lüüd’ uut’t [[Plattdüütsch|Nedersassische]] Taalgebeed ween, mar ok Lüüd’ van daarbuten. Döör’t vöölvoldige Wisseln tüssen Standardtaal un Streektaal was dt Progroamm op’t Nederlansch aneschöven un amenn word veel oostnederlandsch [[Regiolekt]] spraken. Neddersassische Singers weren fake to Gast, mangs ok Minschen, de op Platt schreven of anners noch mit neddersassische Kultuur gangs weren. Faste Programmbestanddelen weren de twee Minuten van [[Helligen Hendrik]] (een Sketch vun de Komiker [[Bert Eeftink]]) un de Taaltest, wo Lüüd’ bi een twentsch Woord bi raden müssen. Dat Programm keem satersdaags op’n na Nameddag tüssen twalf un een Ühr. == Kiek ook bi == * [[Plattdüütsch Radioprogramm]] == Nettverweisen == * [https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 Aksent op de Webstee van RTV Oost;] (nedderlandsch) [[Kategorie:Radio]] [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Nedderlannen]] lot8qybu8rrv2yij0oily13dt0yt41u 3 192318 1040359 2025-06-18T13:41:41Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040359 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=阿南之人}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 15:41, 18. Jun. 2025 (CEST) 32pcuo7rra5hzvllawlhm4lvm9z6jp3 0 192319 1040361 2025-06-18T15:25:14Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/256121346|Lautstand]]“ 1040361 wikitext text/x-wiki De '''Luudstand''' betekent den Stand vun ene Spraak eer Luden to ene bestemmte Tied. Diachroon un diatoopsch bekeken betekent Luudstand ook heel dat Systeem vun Luden in ene Spraak. == Literatuur == * ''[http://www.zeno.org/nid/20006483860 Deutsche Sprache.]'' In: ''Meyers Großes Konversations-Lexikon.'' Band 4. Leipzig 1906, S. 739–747. Abgerufen am 3. Mai 2019. * Otto Gröger: ''Der Lautstand der deutschen Mundart des Samnauns verglichen mit jenem der benachbarten Tiroler Mundarten.'' Zeitschrift für Deutsche Mundarten. Franz Steiner Verlag, 19. Jahrg., H. 1/2, Festschrift Albert Bachman (1924), S. 103–144. * Sieglinde Schedl: '' Lautstand und Lautwandel in der sprachgeschichtlichen Forschung. Eine Untersuchung anhand der Großen Englischen Langvokalverschiebung.'' Reihe: Forum Anglicum. Peter Lang, [[Frankfort an’n Main]], Bern, New York, Paris 1990, ISBN 978-3-631-43047-7. == Footnoten == <references /> [[Kategorie:Phonologie]] 28cybnkzcg6al8nm2l23f6ja2hsmg75 1040363 1040361 2025-06-18T15:26:13Z Flaverius 21322 1040363 wikitext text/x-wiki De '''Luudstand''' betekent den Stand vun ene [[Spraak]] eer [[Luud (Phonologie)|Luden]] to ene bestemmte Tied. [[Diachronie|Diachroon]] un [[diatoopsch]] bekeken betekent Luudstand ook heel dat Systeem vun Luden in ene Spraak. == Literatuur == * ''[http://www.zeno.org/nid/20006483860 Deutsche Sprache.]'' In: ''Meyers Großes Konversations-Lexikon.'' Band 4. Leipzig 1906, S. 739–747. Abgerufen am 3. Mai 2019. * Otto Gröger: ''Der Lautstand der deutschen Mundart des Samnauns verglichen mit jenem der benachbarten Tiroler Mundarten.'' Zeitschrift für Deutsche Mundarten. Franz Steiner Verlag, 19. Jahrg., H. 1/2, Festschrift Albert Bachman (1924), S. 103–144. * Sieglinde Schedl: '' Lautstand und Lautwandel in der sprachgeschichtlichen Forschung. Eine Untersuchung anhand der Großen Englischen Langvokalverschiebung.'' Reihe: Forum Anglicum. Peter Lang, [[Frankfort an’n Main]], Bern, New York, Paris 1990, ISBN 978-3-631-43047-7. == Footnoten == <references /> [[Kategorie:Phonologie]] nr4f5gr1aer8qojo3ltjrli8nxyr4vr 0 192320 1040362 2025-06-18T15:25:30Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Luudstand]] 1040362 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Luudstand]] kx7givy20t15bmkc1rb105ag05kpahb 0 192321 1040364 2025-06-18T15:26:59Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/214775565|Niederdeutsche Lieder]]“ 1040364 wikitext text/x-wiki '''Plattdüütsche Musik''' sünd [[Leed (Musik)|Leder]] mit Texten up [[Plattdüütsch]]. Se weren besunners in dat 19.&nbsp;Jhd. populär. De Leder stammt uut [[Westfalen]], [[Neddersassen|Nedersassen]], [[Bremen]], [[Sleswig-Holsteen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg]] oder [[Pommern]], un koomt eer van’n Land as uut de Stad. Ook de [[Plautdietsch|plautdietschen]] Mennisten hebbt plattdüütsche Leder. == Historie == === Anfang === [[Bild:Klaus_Groth,_woodcut_by_Moritz_Klinkicht.jpg|duum|Klaus Groth, Holtsnidd]] Plattdüütsche Leder gav dat al Jaarhunnerde lang, de längste Tied sind se man nich daalschreven worrn.<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgever): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' Hinstorff, Rostock 1981</ref> Üm 1850 begunn mit de [[plattdüütsche Schrieveree]] un Dichtkunst un so ook een Torüggbesinnen up de Heimaat, de Regioon un de plattdüütsche Spraak. Besunners [[Klaus Groth]] (1819–1899) schreev Gedichten, de sik ook vertonen leten. So sind ''Matten Has'', ''Lütt Anna-Susanna'' und ''De junge Wetfru'' Volksleder worrn. Arnold Schönberg (1874–1951) schreev dat Leed ''Ei du Lütte'' na enen Text van Groth. Fritz Reuter sien Gedicht ''De Eikbom'' un[[Theodor Storm]] sien ''Gode Nacht'' worrn ook Volksleder. De Text van dat Volksleed ''Wo de Ostseewellen'' stammt van [[Martha Müller-Grählert]].un keem 1907 in een Lederbook ruut. De Verschoon ''Wo de Noordseewellen'' is denn snell populäer worrn. Zahlreiche weitere niederdeutsche Lieder stammen von unbekannten Autoren, wie das Liebeslied ''[[Dat du mien Leevsten büst|Dat du min Leevsten büst]]'', das politische Lied ''Jan Hinnerk,'' das in Hamburg in der Zeit der Besetzung durch [[Napoléon Bonaparte|napoleonische]] Truppen ab 1806 entstand, und das Spottlied ''[[Herrn Pastor sien Kauh]],'' von dem mehrere hundert Strophen existieren. Der größtenteils niederdeutsche Shanty ''[[Hamborger Veermaster]]'' wurde vermutlich Mitte des 19. Jahrhunderts von Seefahrern auf das Lied ''Banks of Sacramento'' gedichtet. === Wedderupkomen === Bereits 1965 nahm de Hamburger Grupp Die City Preachers das aus [[Oostfreesland|Ostfriesland]] stammende Lied ''Ik hebbe se nich'' für ihr Album ''Folklore'' auf. Dabei improvisierte John O’Brien-Docker auf der Akustikgitarre. Im Rahmen der Wiederentdeckung deutscher Volkslieder durch Folkmusiker Anfang der 1970er Jahre wurden niederdeutsche Lieder ausgesprochen populär. 1973 veröffentlichte der in Nordfriesland lebende vormalige Jazz- und Schlagersänger [[Knut Kiesewetter]] sein Album ''Ihr solltet mich nicht vergessen,'' auf dem ein Stück in Niederdeutsch und eines in Fering enthalten sind. In der Folge erschienen weitere Alben von Künstlern, de in Nordfriesland aufgewachsen waren oder, wie Hannes Wader, zugezogen waren. 1974 erschien Waders Album ''[[Plattdeutsche Lieder]]'', auf dem er teils selbst vertonte Lieder auf Niederdeutsch singt, de meisten nach Texten von Klaus Groth. Zu einigen Stücken hatte er eigene Kompositionen im Folk-Stil geschrieben oder Melodien adaptiert. So stammt de Melodie von ''De Moel'' von dem Irish-Folk-Titel ''Kelly The Boy From Killane''. Das Album verkaufte sich so gut, dass in der Folgezeit weitere Folk-Alben mit niederdeutscher Musik entstanden. Der Sänger und Liedermacher [[Fiede Kay]], ein Schulfreund Kiesewetters, brachte ab 1975 zahlreiche Alben mit niederdeutschen Liedern heraus. Kiesewetter selbst veröffentlichte bis 1987 LPs mit niederdeutsch gesungenen Liedern. 1976 erschien ''Leeder vun mien Fresenhof,'' das auf der A-Seite niederdeutsche Lieder und auf der B-Seite nordfriesische Lieder enthält und mit einer Goldenen Schallplatte ausgezeichnet wurde. Seine Schwester Sigrun Kiesewetter sang ebenfalls auf Niederdeutsch und veröffentlichte 1975 das Album ''Över de stillen Straaten'', das mehrere von Theodor Storm und Klaus Groth getextete sowie ebenfalls zwei friesische Lieder enthält. Zu den Textern zählte auch Hein Hoop. Der Hamburger Rockmusiker Achim Reichel veröffentlichte 1976 ''Dat Shanty Alb’m'' und 1977 das Album ''Klabautermann,'' de einige niederdeutsch gesungene Shantys enthalten. Der ostfriesische Schauspieler [[Siemen Rühaak]] war kurzzeitig als niederdeutscher Sänger aktiv. Sein Album ''Leevtalligheed'' erschien etwa 1973. Seit 1976 ist der in [[Braak|Brake]] nordwestliche von Bremen lebende [[Helmut Debus]] mit niederdeutsch gesungenen, ebenfalls im Folk-Stil vorgetragenen Titeln erfolgreich. Bis heute veröffentlichte er zahlreiche Alben. Weitere niederdeutsch singende Künstler dieser Stilrichtung stammten aus Ostfriesland, etwa Jan Cornelius und de Band [[Laway]]. 1977 entstand de erste Langspielplatte mit niederdeutschen Liedern aus Ostfriesland, siehe Ostfriesische Liedermacher. 1983 erhielt Laway für ihr Album ''Laat jo nich unnerkriegen'' den Preis der deutschen Schallplattenkritik. In Mecklenburg wurden niederdeutsch gesungene Lieder in der Folkszene ebenfalls populär. Das Duo Piatkowski &amp;amp; Rieck sang ab 1977 auf Niederdeutsch und gab zwei Langspielplatten heraus. In ihren Liedern sprechen sie ernste Themen an wie de Zeit des Nationalsozialismus, singen aber auch traditionelle niederdeutsche Lieder. Auch der Chansonnier [[Kurt Nolze]] sang niederdeutsche Texte. 1984 wurde sein Album ''Över de stillen Straaten'' in der [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] veröffentlicht; später entstanden weitere niederdeutsche Stücke von Nolze. Im Zuge der Wiederentdeckung niederdeutscher Lieder entstanden in beiden deutschen Staaten Bands, de eher der volkstümlichen Musik zugeneigt waren. 1981 wurde in Schleswig-Holstein de Grupp [[Godewind]] gegründet, de überwiegend eigene Lieder singt. Im selben Jahr entstand de [[Rostock|Rostocker]] Grupp [[De Plattfööt]], de wie Godewind eher der heiteren Seite des Lebens verpflichtet ist. Ab 1976 veröffentlichte auch de seit 1906 bestehende Theater- und Folkloregruppe Finkwarder Speeldeel regelmäßig Alben, überwiegend mit niederdeutschen Liedern. Von 1984 bis 2012 bestand de Grupp [[Speelwark]], de ebenfalls volkstümliche, meist niederdeutsche Lieder interpretierten. [[Bild:Ina_Mueller_2_HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] Während in der DDR de niederdeutsch singenden Interpreten bis über de Wende hinaus populär blieben, war de Folk-Welle in der [[Düütschland|Bundesrepublik Deutschland]] Mitte der 1980er Jahre abgeebbt, so dass kaum noch neue Alben in niederdeutscher Sprache entstanden. 1997 erschien ''Mien Boom steiht hier'' des Vorpommeraners [[Gerd Christian]], der ansonsten als Schlagersänger bekannt ist. Die Hamburger Sängerin und Moderatorin [[Ina Müller]] veröffentlichte 2004 und 2009 de Alben ''Die schallPlatte'' und ''Die Schallplatte – nied opleggt'', auf der sie Cover-Versionen von Popmusikklassikern, etwa ''Veel to old'' als Version des Sting-Titels ''Fields of Gold'', sowie eigene Stücke in niederdeutscher Sprache singt. Die CD erreichte Platz 13 der deutschen Albumcharts. Die Hamburger [[De Tüdelband|Tüdelband]] spielt seit 2009 niederdeutsche Lieder als sogenannten „Platt-Pop“. Die Hardcore-Punk-Band [[COR (Band)|COR]] von der Insel [[Rügen]] veröffentlichte 2012 das Album ''Snack platt orrer stirb.'' Für niederdeutschen Hip-Hop mit elektronischen Elementen prägte de [[Bremen|Bremer]] Hip-Hop-Formation [[De fofftig Penns]] den Begriff Dialektro. Außerdem errangen sie für Bremen mit dem niederdeutschen Titel ''Löppt'' den siebten Platz beim Bundesvision Song Contest 2013. Ene Reeg Musikers bringt Musik mit [[Plautdietsch|plautdietschen]] Ledern. gibt es eine Reihe von Musikern, de Lieder mit plautdietschen Texten veröffentlichten. Neben den Sängern, de als Berufsmusiker niederdeutsche Lieder interpretieren, werden niederdeutsche Lieder etwa von Laienchören und auf Festen gesungen. Zugleich versucht man, de Schüler im Verbreitungsraum der niederdeutschen Sprache zum Singen niederdeutscher Lieder anzuregen. == Priese un Weddstriden == De [[Bad-Bemsen-Pries]] för instrumentale un Sanginterpretatschoon givt dat sied 1985. De eerste Priesdreger was [[Helmut Debus]], daarna keem [[Piatkowski & Rieck]]. Anner Priesdreger weren dat [[Dragseth|Dragseth-Duo]], [[Jochen Wiegandt]], de Grupp [[Laway]], [[Jan Graf]], [[Otto Groote]] un [[Gerrit Hoss]]. Sied 2008 warrt de Pries bloot noch alle veer Jaren uutgeven un het 2000€ Priesgeld. Den plattdüütschen Musikweddstried [[Plattsounds]] för Musikers un Grupen twsichen 15 un 30 givt dat sied 2001 in Neddersassen. Sied 2017 givt dat ook [[Plattbeats]]. Anner Priesen tekent de plattdüütsche Spraakplege uut, warrt man ook an Musikersuutgeven. So het [[Jan Cornelius]] den [[Keerlke-Pries]] kregen. De [[Heinrich-Schmidt-Barrien-Pries]] kregen Jan Cornelius, [[Godewind]] un [[Ina Müller]]. Den [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Nedderdüütsch Literatuurpries vun de Stadt Kappeln]] kregen Helmut Debus, Ina Müller mit dat Kabarettduo „[[Queen Bee]]“, [[Jan Graf]] un [[Annie Heger]]. == Literatuur == * [[Heike Müns]] (Ruutgeversch): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus fünf Jahrhunderten.'' Hinstorff, Rostock 1981 * Heike Müns (Ruutgeversch): ''Dat du mien Leewsten büst: 200 plattdeutsche Lieder aus Vergangenheit und Gegenwart.'' [[Hinstörp]], Rostock 1988, ISBN 3-356-00077-2 * ''Niederdeutsches Liederbuch.'' Leopold Voß, [[Hamborg]] / Leipzig 1884, {{Archive.org|niederdeutsches00spragoog|Blatt=n4}} == Nettverwiesen == * [http://www.musicanet.org/robokopp/platt.html Verteeknis plattdüütsche Leder] * [http://www.volksliederarchiv.de/mundart-niederdeutsch-und-dialekte/ ''Volksliederarchiv''] – Verteeknis vun Mundaardledern == Footnoten == <references /> [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Musik]] ik3w69dffgeixyk8o3u686k5yxst9ht 1040365 1040364 2025-06-18T15:30:04Z Flaverius 21322 nich översett text in kommentarr, beten typos etc., lenken 1040365 wikitext text/x-wiki '''Plattdüütsche Musik''' sünd [[Leed (Musik)|Leder]] mit Texten up [[Plattdüütsch]]. Se weren besunners in dat 19.&nbsp;Jhd. populär. De Leder stammt uut [[Westfalen]], [[Neddersassen|Nedersassen]], [[Bremen]], [[Sleswig-Holsteen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg]] oder [[Pommern]], un koomt eer van’n Land as uut de Stad. Ook de [[Plautdietsch|plautdietschen]] Mennisten hebbt plattdüütsche Leder. == Historie == === Anfang === [[Bild:Klaus_Groth,_woodcut_by_Moritz_Klinkicht.jpg|duum|Klaus Groth, Holtsnidd]] Plattdüütsche Leder gav dat al Jaarhunnerde lang, de längste Tied sind se man nich daalschreven worrn.<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgever): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' Hinstorff, Rostock 1981</ref> Üm 1850 begunn mit de [[plattdüütsche Schrieveree]] un Dichtkunst un so ook een Torüggbesinnen up de Heimaat, de Regioon un de plattdüütsche Spraak. Besunners [[Klaus Groth]] (1819–1899) schreev Gedichten, de sik ook vertoont worrn sünd. So sind ''[[Lütt Matten de Has’|Matten Has]]'', ''[[Lütt Anna-Susanna]]'' un ''[[De junge Wetfru]]'' Volksleder worrn. [[Arnold Schönberg]] (1874–1951) schreev dat Leed ''[[Ei du Lütte]]'' na enen Text van Groth. [[Fritz Reuter]] sien Gedicht ''[[De Eikbom]]'' un[[Theodor Storm]] sien ''[[Gode Nacht]]'' worrn ook Volksleder. De Text van dat Volksleed ''[[Wo de Ostseewellen]]'' stammt van [[Martha Müller-Grählert]].un keem 1907 in een Lederbook ruut. De Verschoon ''Wo de Noordseewellen'' is denn gau populär worrn. <!-- === Wedderupkomen === Bereits 1965 nahm de Hamburger Grupp Die City Preachers das aus [[Oostfreesland|Ostfriesland]] stammende Lied ''Ik hebbe se nich'' für ihr Album ''Folklore'' auf. Dabei improvisierte John O’Brien-Docker auf der Akustikgitarre. Im Rahmen der Wiederentdeckung deutscher Volkslieder durch Folkmusiker Anfang der 1970er Jahre wurden niederdeutsche Lieder ausgesprochen populär. 1973 veröffentlichte der in Nordfriesland lebende vormalige Jazz- und Schlagersänger [[Knut Kiesewetter]] sein Album ''Ihr solltet mich nicht vergessen,'' auf dem ein Stück in Niederdeutsch und eines in Fering enthalten sind. In der Folge erschienen weitere Alben von Künstlern, de in Nordfriesland aufgewachsen waren oder, wie Hannes Wader, zugezogen waren. 1974 erschien Waders Album ''[[Plattdeutsche Lieder]]'', auf dem er teils selbst vertonte Lieder auf Niederdeutsch singt, de meisten nach Texten von Klaus Groth. Zu einigen Stücken hatte er eigene Kompositionen im Folk-Stil geschrieben oder Melodien adaptiert. So stammt de Melodie von ''De Moel'' von dem Irish-Folk-Titel ''Kelly The Boy From Killane''. Das Album verkaufte sich so gut, dass in der Folgezeit weitere Folk-Alben mit niederdeutscher Musik entstanden. Der Sänger und Liedermacher [[Fiede Kay]], ein Schulfreund Kiesewetters, brachte ab 1975 zahlreiche Alben mit niederdeutschen Liedern heraus. Kiesewetter selbst veröffentlichte bis 1987 LPs mit niederdeutsch gesungenen Liedern. 1976 erschien ''Leeder vun mien Fresenhof,'' das auf der A-Seite niederdeutsche Lieder und auf der B-Seite nordfriesische Lieder enthält und mit einer Goldenen Schallplatte ausgezeichnet wurde. Seine Schwester Sigrun Kiesewetter sang ebenfalls auf Niederdeutsch und veröffentlichte 1975 das Album ''Över de stillen Straaten'', das mehrere von Theodor Storm und Klaus Groth getextete sowie ebenfalls zwei friesische Lieder enthält. Zu den Textern zählte auch Hein Hoop. Der Hamburger Rockmusiker Achim Reichel veröffentlichte 1976 ''Dat Shanty Alb’m'' und 1977 das Album ''Klabautermann,'' de einige niederdeutsch gesungene Shantys enthalten. Der ostfriesische Schauspieler [[Siemen Rühaak]] war kurzzeitig als niederdeutscher Sänger aktiv. Sein Album ''Leevtalligheed'' erschien etwa 1973. Seit 1976 ist der in [[Braak|Brake]] nordwestliche von Bremen lebende [[Helmut Debus]] mit niederdeutsch gesungenen, ebenfalls im Folk-Stil vorgetragenen Titeln erfolgreich. Bis heute veröffentlichte er zahlreiche Alben. Weitere niederdeutsch singende Künstler dieser Stilrichtung stammten aus Ostfriesland, etwa Jan Cornelius und de Band [[Laway]]. 1977 entstand de erste Langspielplatte mit niederdeutschen Liedern aus Ostfriesland, siehe Ostfriesische Liedermacher. 1983 erhielt Laway für ihr Album ''Laat jo nich unnerkriegen'' den Preis der deutschen Schallplattenkritik. In Mecklenburg wurden niederdeutsch gesungene Lieder in der Folkszene ebenfalls populär. Das Duo Piatkowski &amp;amp; Rieck sang ab 1977 auf Niederdeutsch und gab zwei Langspielplatten heraus. In ihren Liedern sprechen sie ernste Themen an wie de Zeit des Nationalsozialismus, singen aber auch traditionelle niederdeutsche Lieder. Auch der Chansonnier [[Kurt Nolze]] sang niederdeutsche Texte. 1984 wurde sein Album ''Över de stillen Straaten'' in der [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] veröffentlicht; später entstanden weitere niederdeutsche Stücke von Nolze. Im Zuge der Wiederentdeckung niederdeutscher Lieder entstanden in beiden deutschen Staaten Bands, de eher der volkstümlichen Musik zugeneigt waren. 1981 wurde in Schleswig-Holstein de Grupp [[Godewind]] gegründet, de überwiegend eigene Lieder singt. Im selben Jahr entstand de [[Rostock|Rostocker]] Grupp [[De Plattfööt]], de wie Godewind eher der heiteren Seite des Lebens verpflichtet ist. Ab 1976 veröffentlichte auch de seit 1906 bestehende Theater- und Folkloregruppe Finkwarder Speeldeel regelmäßig Alben, überwiegend mit niederdeutschen Liedern. Von 1984 bis 2012 bestand de Grupp [[Speelwark]], de ebenfalls volkstümliche, meist niederdeutsche Lieder interpretierten. [[Bild:Ina_Mueller_2_HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] Während in der DDR de niederdeutsch singenden Interpreten bis über de Wende hinaus populär blieben, war de Folk-Welle in der [[Düütschland|Bundesrepublik Deutschland]] Mitte der 1980er Jahre abgeebbt, so dass kaum noch neue Alben in niederdeutscher Sprache entstanden. 1997 erschien ''Mien Boom steiht hier'' des Vorpommeraners [[Gerd Christian]], der ansonsten als Schlagersänger bekannt ist. Die Hamburger Sängerin und Moderatorin [[Ina Müller]] veröffentlichte 2004 und 2009 de Alben ''Die schallPlatte'' und ''Die Schallplatte – nied opleggt'', auf der sie Cover-Versionen von Popmusikklassikern, etwa ''Veel to old'' als Version des Sting-Titels ''Fields of Gold'', sowie eigene Stücke in niederdeutscher Sprache singt. Die CD erreichte Platz 13 der deutschen Albumcharts. Die Hamburger [[De Tüdelband|Tüdelband]] spielt seit 2009 niederdeutsche Lieder als sogenannten „Platt-Pop“. Die Hardcore-Punk-Band [[COR (Band)|COR]] von der Insel [[Rügen]] veröffentlichte 2012 das Album ''Snack platt orrer stirb.'' Für niederdeutschen Hip-Hop mit elektronischen Elementen prägte de [[Bremen|Bremer]] Hip-Hop-Formation [[De fofftig Penns]] den Begriff Dialektro. Außerdem errangen sie für Bremen mit dem niederdeutschen Titel ''Löppt'' den siebten Platz beim Bundesvision Song Contest 2013. Ene Reeg Musikers bringt Musik mit [[Plautdietsch|plautdietschen]] Ledern. gibt es eine Reihe von Musikern, de Lieder mit plautdietschen Texten veröffentlichten. Neben den Sängern, de als Berufsmusiker niederdeutsche Lieder interpretieren, werden niederdeutsche Lieder etwa von Laienchören und auf Festen gesungen. Zugleich versucht man, de Schüler im Verbreitungsraum der niederdeutschen Sprache zum Singen niederdeutscher Lieder anzuregen. --> == Priese un Weddstriden == De [[Bad-Bemsen-Pries]] för instrumentale un Sanginterpretatschoon givt dat sied 1985. De eerste Priesdreger was [[Helmut Debus]], daarna keem [[Piatkowski & Rieck]]. Anner Priesdreger weren dat [[Dragseth|Dragseth-Duo]], [[Jochen Wiegandt]], de Grupp [[Laway]], [[Jan Graf]], [[Otto Groote]] un [[Gerrit Hoss]]. Sied 2008 warrt de Pries bloot noch alle veer Jaren uutgeven un het 2000&nbsp;€ Priesgeld. Den plattdüütschen Musikweddstried [[Plattsounds]] för Musikers un Grupen twsichen 15 un 30 givt dat sied 2001 in Neddersassen. Sied 2017 givt dat ook [[Plattbeats]]. Anner Priesen tekent de plattdüütsche Spraakplege uuttekent, warrt man ook an Musikersuutgeven uutgeven. So het [[Jan Cornelius]] den [[Keerlke-Pries]] kregen. De [[Heinrich-Schmidt-Barrien-Pries]] kregen Jan Cornelius, [[Godewind]] un [[Ina Müller]]. Den [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Nedderdüütsch Literatuurpries vun de Stadt Kappeln]] kregen Helmut Debus, Ina Müller mit dat Kabarettduo „[[Queen Bee]]“, [[Jan Graf]] un [[Annie Heger]]. == Literatuur == * [[Heike Müns]] (Ruutgeversch): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus fünf Jahrhunderten.'' Hinstorff, Rostock 1981 * Heike Müns (Ruutgeversch): ''Dat du mien Leewsten büst: 200 plattdeutsche Lieder aus Vergangenheit und Gegenwart.'' [[Hinstörp]], Rostock 1988, ISBN 3-356-00077-2 * ''Niederdeutsches Liederbuch.'' Leopold Voß, [[Hamborg]] / Leipzig 1884, {{Archive.org|niederdeutsches00spragoog|Blatt=n4}} == Nettverwiesen == * [http://www.musicanet.org/robokopp/platt.html Verteeknis plattdüütsche Leder] * [http://www.volksliederarchiv.de/mundart-niederdeutsch-und-dialekte/ ''Volksliederarchiv''] – Verteeknis vun Mundaardledern == Footnoten == <references /> [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Musik]] 1uid0konmza6jv2f6cpot1cdxr5qecl 0 192322 1040366 2025-06-18T15:45:40Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/248471788|Niederdeutsch (Schulfach)]]“ 1040366 wikitext text/x-wiki Dat '''Schoolfack Plattdüütsch''' is een Ünnerrichtsfack in den [[Noorddüütschland|noorddüütschen]] [[Bundsland (Düütschland)|Länner]] [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]] un [[Bremen]]. Hier is Plattdüütsch een Waalplichtfack, in Bremen avers bloot as Pilootprojekt. In [[Neddersassen]] deelwies in anner Fäcker integreert, man keen egen Ünnerrichtsfack. In [[Noordrhien-Westfalen]], [[Brannenborg]] un [[Sassen-Anholt]] is Plattdüütsch keen egen Schoolfack man bloot een Anbodd as Arbeedsgemeenschoppen. De Ünnerricht warrt bloot verenekelt anbaden. Plattdüütsch is eerst sied korte Tied een Ünnerrichtsfack, nadem dat de Spraak gau Sprekers verloren het un bedroot is, dat se uutstarvt. Öllern geevt de Spraak meist gaarnich meer an de Kinner wieder, so gellt nu de School as Oord de Spraak to bewaren. Wichtig för den Begünn vun dat Schoolfack Plattdüütsch weer de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]], de sied 1999 in Düütschland gellt un Plattdüütsch as ene Regionaalspraak gellen laat. Se is de Ramen na dat Völkerrecht för de plattdüütsche Spraakpolitik in Düütschland, dat sik na dat Dokument verplicht Regionaal- oder Minnerheidenspraken to föddern. To de Maatregels, de in de Charta vereenbaart sünd, tellt Plattdüütschünnerricht. Hamborg is 2020 mit den Plattdüütschünnericht anfungen, 2014 folgen Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 ook Mekelnborg-Vöörpommern. Sied 2017 is Plattdüütsch ook Abituurfack. == Literatuur == * ''Auf dem Stundenplan: Plattdeutsch'', Schriften des [[Institut för nedderdüütsche Spraak|Instituts für niederdeutsche Sprache]] 45, [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]], Redaktion: [[Christiane Ehlers]], [[Reinhard Goltz]] und Walter Henschen, Verlag [[Schuster Leer]], Bremen 2013, ISBN 978-3-7963-0395-1.([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2017/12/AufdemStundenplanPlattdeutsch.pdf pdf; 1.4&nbsp;MB]). * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum''. In: Robert Langhanke (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum''. Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte, Bielefeld 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S. 693–741. * [[Dieter Möhn|Dieter Möhn:]] ''Niederdeutsch in der Schule'', in: [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], Dieter Möhn (Ruutgevers) ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft'', Erich-Schmidt-Verlag, Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * ''Plattdeutsch in der Schule. Symposion an der Carl-von-Ossietzky-Universität Oldenburg am 3. September 2004''. [[De Spieker|Spieker]], [[Isensee Verlag]], [[Ollnborg]] 2005, ISBN 3-89995-182-4. * ''Sechster Bericht der Bundesrepublik Deutschland gemäß Artikel 15 Absatz 1 der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen'', herausgegeben vom Bundesministerium des Innern, 2017 ([https://rm.coe.int/germanypr6-de/168077b6b6 pdf; 2.4&nbsp;MB]). == Nettverwiesen == * [http://www.ins-bremen.de/sprache/bildung/bildungsplaene.html Rechtliche Grundlagen för Plattdüütsch in de School], Översicht to de Bildungsplaans op de Websteed vun dat Instituut för Nedderdüütsche Spraak * [https://www.ndr.de/info/sendungen/die_reportage/Nu-geiht-los-Plattduetsch-bet-taun-Plattinum,sendung804016.html ''Die Reportage: Plattdütsch bet taun „Plattinum“!''], ndr.de, 9. September 2018 * [https://www.plattolio.de/ plattolio.de], Websteed vun de Plattolio e.&nbsp;V., de Fachvereen vun Plattdüütschschoolmeesters * [https://www.schoolmester.de/index.php?id=48 schoolmester.de], Materialkollektschoon för den Plattdüütschünnerricht == Einzelnachweise == <references /> [[Kategorie:Plattdüütsch]] ehtd95jsl6joskerzz6ooji8r97fqw6 1040370 1040366 2025-06-18T15:48:37Z Flaverius 21322 paragraphen, lenks, + kat bildung 1040370 wikitext text/x-wiki Dat '''Schoolfack Plattdüütsch''' is een [[Ünnerrichtsfack]] in den [[Noorddüütschland|noorddüütschen]] [[Bundsland (Düütschland)|Länner]] [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]] un [[Bremen]]. Hier is Plattdüütsch een [[Waalplichtfack]], in Bremen avers bloot as Pilootprojekt. In [[Neddersassen]] deelwies is dat Fack Plattdüütsch in anner Fäcker integreert, man keen egen Ünnerrichtsfack. In [[Noordrhien-Westfalen]], [[Brannenborg]] un [[Sassen-Anholt]] is Plattdüütsch keen egen Schoolfack man bloot een Anbodd as [[Arbeedsgemeenschop|Arbeedsgemeenschoppen]]. De Ünnerricht warrt bloot verenekelt anbaden. Plattdüütsch is eerst sied korte Tied een Ünnerrichtsfack, nadem dat de Spraak gau Sprekers verloren het un bedroot is, dat se uutstarvt. Öllern geevt de Spraak meist gaarnich meer an de Kinner wieder, so gellt nu de School as Oord de Spraak to bewaren. Wichtig för den Begünn vun dat Schoolfack Plattdüütsch weer de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]], de sied 1999 in Düütschland gellt un Plattdüütsch as ene [[Regionaalspraak]] gellen laat. Se is de Ramen na dat [[Völkerrecht]] för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]] in Düütschland, dat sik na dat Dokument verplicht Regionaal- oder [[Minnerheidenspraken]] to föddern. To de Maatregels, de in de Charta vereenbaart sünd, tellt Plattdüütschünnerricht. Hamborg is 2020 mit den Plattdüütschünnericht anfungen, 2014 folgen Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 ook Mekelnborg-Vöörpommern. Sied 2017 is Plattdüütsch ook Abituurfack. == Literatuur == * ''Auf dem Stundenplan: Plattdeutsch'', Schriften des [[Institut för nedderdüütsche Spraak|Instituts für niederdeutsche Sprache]] 45, [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]], Redaktion: [[Christiane Ehlers]], [[Reinhard Goltz]] und Walter Henschen, Verlag [[Schuster Leer]], Bremen 2013, ISBN 978-3-7963-0395-1.([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2017/12/AufdemStundenplanPlattdeutsch.pdf pdf; 1.4&nbsp;MB]). * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum''. In: Robert Langhanke (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum''. Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte, Bielefeld 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S. 693–741. * [[Dieter Möhn|Dieter Möhn:]] ''Niederdeutsch in der Schule'', in: [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], Dieter Möhn (Ruutgevers) ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft'', Erich-Schmidt-Verlag, Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * ''Plattdeutsch in der Schule. Symposion an der Carl-von-Ossietzky-Universität Oldenburg am 3. September 2004''. [[De Spieker|Spieker]], [[Isensee Verlag]], [[Ollnborg]] 2005, ISBN 3-89995-182-4. * ''Sechster Bericht der Bundesrepublik Deutschland gemäß Artikel 15 Absatz 1 der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen'', herausgegeben vom Bundesministerium des Innern, 2017 ([https://rm.coe.int/germanypr6-de/168077b6b6 pdf; 2.4&nbsp;MB]). == Nettverwiesen == * [http://www.ins-bremen.de/sprache/bildung/bildungsplaene.html Rechtliche Grundlagen för Plattdüütsch in de School], Översicht to de Bildungsplaans op de Websteed vun dat Instituut för Nedderdüütsche Spraak * [https://www.ndr.de/info/sendungen/die_reportage/Nu-geiht-los-Plattduetsch-bet-taun-Plattinum,sendung804016.html ''Die Reportage: Plattdütsch bet taun „Plattinum“!''], ndr.de, 9. September 2018 * [https://www.plattolio.de/ plattolio.de], Websteed vun de Plattolio e.&nbsp;V., de Fachvereen vun Plattdüütschschoolmeesters * [https://www.schoolmester.de/index.php?id=48 schoolmester.de], Materialkollektschoon för den Plattdüütschünnerricht [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Bildung]] eu0xhnryvke0lgk9kyybb8wsu3nqlpb 0 192323 1040367 2025-06-18T15:46:19Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Plattdüütsch (Schoolfack)]] 1040367 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Plattdüütsch (Schoolfack)]] dqxnj0r46opt6ql0di7bnch1d8hd2f1 0 192324 1040368 2025-06-18T15:46:37Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Plattdüütsch (Schoolfack)]] 1040368 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Plattdüütsch (Schoolfack)]] dqxnj0r46opt6ql0di7bnch1d8hd2f1 0 192325 1040369 2025-06-18T15:46:53Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Plattdüütsch (Schoolfack)]] 1040369 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Plattdüütsch (Schoolfack)]] dqxnj0r46opt6ql0di7bnch1d8hd2f1 0 192326 1040372 2025-06-18T16:09:21Z Flaverius 21322 kopeert uut [[Plattdüütsch#Radio un Höörspeel]] in düsse [[s:PermLink/1040371|Verschoon]], kiek daat för Schrievers, Verschonen un Oorheverrecht. anner informatschonen uut weblenken (kiek bi de footnoten) 1040372 wikitext text/x-wiki '''Plattdüütsch Regioprogramm''' betekent Formaten op [[Plattdüütsch]] in dat [[Radio]]. == Radioprogramm == De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> [[Düt un dat op Platt]] is een lütt plattdüütsch över allens interessants. De nedderlandssche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Meklenborgsche Programmen op [[NDR 1 Radio MV]] sünd de [[Plappermoehl]], de [[Klönkist]], de Reportaag [[Platdütsch an’n Sünndag]] un dat Narichtenformat [[De Woch up Platt in mV|De Woch up Platt in MV]]. [[Wi snackt Platt]] is een plattdüütschen Podcast vun’n NDR. == Höörspelen == Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen, wat to’n Enn keem, as de regionalen Senner in’n [[Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de DDR de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> == Weblenken == * [https://www.funklockstoppen.de/ funklockstoppen.de] * [https://www.ndr.de/kultur/norddeutsche_sprache/plattdeutsch/Plattdeutsch-in-Radio-und-Fernsehen,platt710.html Plattdüütsch Ragioprogramm] bi de NDR == Footnoten == <references/>{{SORTIERUNG:Plattduutsch Radioprogramm}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Radio]] c767ne88vsx3mj2l4ozkhe330s0vplh 0 192327 1040373 2025-06-18T16:09:39Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Plattdüütsch Radioprogramm]] 1040373 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Plattdüütsch Radioprogramm]] dnao1x201kvwzzqja4vi1ty1x5esf2a 0 192328 1040374 2025-06-18T16:09:48Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Plattdüütsch Radioprogramm]] 1040374 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Plattdüütsch Radioprogramm]] dnao1x201kvwzzqja4vi1ty1x5esf2a 0 192329 1040375 2025-06-18T16:09:54Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Plattdüütsch Radioprogramm]] 1040375 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Plattdüütsch Radioprogramm]] dnao1x201kvwzzqja4vi1ty1x5esf2a 0 192330 1040376 2025-06-18T16:10:00Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Plattdüütsch Radioprogramm]] 1040376 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Plattdüütsch Radioprogramm]] dnao1x201kvwzzqja4vi1ty1x5esf2a 0 192331 1040377 2025-06-18T16:10:05Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Plattdüütsch Radioprogramm]] 1040377 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Plattdüütsch Radioprogramm]] dnao1x201kvwzzqja4vi1ty1x5esf2a 3 192332 1040385 2025-06-18T16:52:02Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040385 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Abdullah Bouziane}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 18:52, 18. Jun. 2025 (CEST) liduq71uu6nu1mud6kr1msjavsy1jra 3 192333 1040387 2025-06-18T17:52:01Z MBq 25570 MBq hett de Siet [[Bruker Diskuschoon:TommiSiebzig]] na [[Bruker Diskuschoon:ThomasStern]] verschaven: Seite während der Umbenennung des Benutzers „[[Special:CentralAuth/TommiSiebzig|TommiSiebzig]]“ in „[[Special:CentralAuth/ThomasStern|ThomasStern]]“ automatisch verschoben 1040387 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Bruker Diskuschoon:ThomasStern]] rbrfiptixfd8fkycd1b22ipkrey39oz 3 192334 1040388 2025-06-18T19:20:22Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040388 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Isthisthing}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 21:20, 18. Jun. 2025 (CEST) 9vfvbm0et33cgsa4xcxq6kge4c9349n 3 192335 1040391 2025-06-19T01:29:08Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040391 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Someone2024}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 03:29, 19. Jun. 2025 (CEST) mb07y594zeqhfzj2v9j36a2yx94amlp 3 192336 1040392 2025-06-19T03:58:28Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040392 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=AmateurConstitutionalMaven}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 05:58, 19. Jun. 2025 (CEST) pcayh8sy74amfry92zz7ivwmfm5c8ct 0 192337 1040393 2025-06-19T06:02:37Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/256699247|Wortschatz]]“ 1040393 wikitext text/x-wiki De '''Woordschatt''', ook '''Vokabulaar''', '''Lexikon''' oder '''Lexik''' heten, is de Samtheid vun allen Wöör in heel ene [[Spraak]] oder alle Wöör, de Spreker kennt un bruukt. Daarbi warrt de rezeptive oder passive Woordschatt un de produktive oder aktive Woordschatt bi ünnerscheden. De rezeptive Woordschatt sünd de Wöör, de een Spreker kennt oder verstaan kann. De produktive Woordschatt sünd de Wöör, de een Spreker sülvenst bruukt. == Literatuur == * Karl-Heinz Best: ''Unser Wortschatz. Sprachstatistische Untersuchungen.'' In: Rudolf Hoberg, Karin Eichhoff-Cyrus (Ruutgever): ''Die deutsche Sprache zur Jahrtausendwende. Sprachkultur oder Sprachverfall?'' Dudenverlag, Mannheim/ Leipzig/ Wien/ Zürich 2000, ISBN 3-411-70601-5, S. 35–52. * Karl-Heinz Best: ''Quantitative Linguistik. Eine Annäherung.'' 3., stark überarbeitete und ergänzte Auflage. Peust & Gutschmidt, Göttingen 2006, ISBN 3-933043-17-4. (Besonders die Abschnitte ''Wie viel Wörter hat das Deutsche?'' Und ''Der Wortschatz des Einzelnen'', S. 13–21.) * ''Duden. Das große Wörterbuch der deutschen Sprache.'' 10 Bände. Dudenverlag, Mannheim/ Leipzig/ Wien/ Zürich 1999, ISBN 3-411-04743-7, Band 1. * Ulrike Haß-Zumkehr: ''Deutsche Wörterbücher.'' De Gruyter, Berlin / New York 2001, ISBN 3-11-014885-4 (Besonders Kapitel 17, S. 381–385: ''Wie viele Wörter hat die deutsche Sprache?''). * Wolfgang Klein: ''Von Reichtum und Armut des deutschen Wortschatzes.'' In: ''Reichtum und Armut der deutschen Sprache. Erster Bericht zur Lage der deutschen Sprache.'' Herausgegeben von der Deutschen Akademie für Sprache und Dichtung und der Union der deutschen Akademien der Wissenschaften. De Gruyter, Berlin/ Boston 2013, ISBN 978-3-11-033462-3, S. 15–55. * Elisabeth Knipf-Komlósi, Roberta Rada, Bernáth Csilla: ''Aspekte des deutschen Wortschatzes.'' Bölcsész Konzorcium, Budapest 2006, ISBN 963-9704-33-4 ([http://mek.oszk.hu/04900/04913/ Volltext als PDF]). * George A. Miller: ''Wörter. Streifzüge durch die Psycholinguistik.'' Herausgegeben und aus dem Amerikanischen übersetzt von Joachim Grabowski und Christiane Fellbaum. Spektrum der Wissenschaft, Heidelberg 1993; Lizenzausgabe: Zweitausendeins, [[Frankfort an’n Main]] 1995; 2.Opl. ook daar 1996, ISBN 3-86150-115-5, S. 148–168, 274–294 (''Wie der Wortschatz wächst'') und 303. * Birgit Wolf: ''Sprache in der DDR – Ein Wörterbuch.'' De Gruyter, Berlin / New York 2000, ISBN 978-3-11-016427-5. * Dieter Wolff: ''Statistische Untersuchungen zum Wortschatz englischer Zeitungen.'' Dissertation an der Universität des Saarlandes, Saarbrücken 1969. * Friedrich Wolff, Otto Wittstock: '' Latein und Griechisch im deutschen Wortschatz.'' VMA, Wiesbaden 1999, ISBN 3-928127-63-2. * <ref /> {{Normdaten}} [[Kategorie:Spraakwetenschop]] hj82f09n894qaedamicqmmit5s0n0xa 1040394 1040393 2025-06-19T06:03:02Z Flaverius 21322 1040394 wikitext text/x-wiki De '''Woordschatt''', ook '''Vokabulaar''', '''Lexikon''' oder '''Lexik''' heten, is de Samtheid vun allen Wöör in heel ene [[Spraak]] oder alle Wöör, de Spreker kennt un bruukt. Daarbi warrt de rezeptive oder passive Woordschatt un de produktive oder aktive Woordschatt bi ünnerscheden. De rezeptive Woordschatt sünd de Wöör, de een Spreker kennt oder verstaan kann. De produktive Woordschatt sünd de Wöör, de een Spreker sülvenst bruukt. == Literatuur == * Karl-Heinz Best: ''Unser Wortschatz. Sprachstatistische Untersuchungen.'' In: Rudolf Hoberg, Karin Eichhoff-Cyrus (Ruutgever): ''Die deutsche Sprache zur Jahrtausendwende. Sprachkultur oder Sprachverfall?'' Dudenverlag, Mannheim/ Leipzig/ Wien/ Zürich 2000, ISBN 3-411-70601-5, S. 35–52. * Karl-Heinz Best: ''Quantitative Linguistik. Eine Annäherung.'' 3., stark überarbeitete und ergänzte Auflage. Peust & Gutschmidt, Göttingen 2006, ISBN 3-933043-17-4. (Besonders die Abschnitte ''Wie viel Wörter hat das Deutsche?'' Und ''Der Wortschatz des Einzelnen'', S. 13–21.) * ''Duden. Das große Wörterbuch der deutschen Sprache.'' 10 Bände. Dudenverlag, Mannheim/ Leipzig/ Wien/ Zürich 1999, ISBN 3-411-04743-7, Band 1. * Ulrike Haß-Zumkehr: ''Deutsche Wörterbücher.'' De Gruyter, Berlin / New York 2001, ISBN 3-11-014885-4 (Besonders Kapitel 17, S. 381–385: ''Wie viele Wörter hat die deutsche Sprache?''). * Wolfgang Klein: ''Von Reichtum und Armut des deutschen Wortschatzes.'' In: ''Reichtum und Armut der deutschen Sprache. Erster Bericht zur Lage der deutschen Sprache.'' Herausgegeben von der Deutschen Akademie für Sprache und Dichtung und der Union der deutschen Akademien der Wissenschaften. De Gruyter, Berlin/ Boston 2013, ISBN 978-3-11-033462-3, S. 15–55. * Elisabeth Knipf-Komlósi, Roberta Rada, Bernáth Csilla: ''Aspekte des deutschen Wortschatzes.'' Bölcsész Konzorcium, Budapest 2006, ISBN 963-9704-33-4 ([http://mek.oszk.hu/04900/04913/ Volltext als PDF]). * George A. Miller: ''Wörter. Streifzüge durch die Psycholinguistik.'' Herausgegeben und aus dem Amerikanischen übersetzt von Joachim Grabowski und Christiane Fellbaum. Spektrum der Wissenschaft, Heidelberg 1993; Lizenzausgabe: Zweitausendeins, [[Frankfort an’n Main]] 1995; 2.Opl. ook daar 1996, ISBN 3-86150-115-5, S. 148–168, 274–294 (''Wie der Wortschatz wächst'') und 303. * Birgit Wolf: ''Sprache in der DDR – Ein Wörterbuch.'' De Gruyter, Berlin / New York 2000, ISBN 978-3-11-016427-5. * Dieter Wolff: ''Statistische Untersuchungen zum Wortschatz englischer Zeitungen.'' Dissertation an der Universität des Saarlandes, Saarbrücken 1969. * Friedrich Wolff, Otto Wittstock: '' Latein und Griechisch im deutschen Wortschatz.'' VMA, Wiesbaden 1999, ISBN 3-928127-63-2. {{Normdaten}} [[Kategorie:Spraakwetenschop]] aex06urxienwzm1zwtwajnfrfl750uf 0 192338 1040395 2025-06-19T06:03:18Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Woordschatt]] 1040395 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Woordschatt]] ffe7n0ova95xxamtp8i1arniwscjyh0 0 192339 1040396 2025-06-19T06:03:25Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Woordschatt]] 1040396 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Woordschatt]] ffe7n0ova95xxamtp8i1arniwscjyh0 0 192340 1040397 2025-06-19T06:03:32Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Woordschatt]] 1040397 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Woordschatt]] ffe7n0ova95xxamtp8i1arniwscjyh0 0 192341 1040398 2025-06-19T06:03:46Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Woordschatt]] 1040398 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Woordschatt]] ffe7n0ova95xxamtp8i1arniwscjyh0 0 192342 1040399 2025-06-19T06:04:21Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Woordschatt]] 1040399 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Woordschatt]] ffe7n0ova95xxamtp8i1arniwscjyh0 0 192343 1040400 2025-06-19T06:04:30Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Woordschatt]] 1040400 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Woordschatt]] ffe7n0ova95xxamtp8i1arniwscjyh0 0 192344 1040401 2025-06-19T06:04:41Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Woordschatt]] 1040401 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Woordschatt]] ffe7n0ova95xxamtp8i1arniwscjyh0 0 192345 1040406 2025-06-19T06:26:37Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:en:Special:Redirect/revision/1293947405|Old Norse]]“ 1040406 wikitext text/x-wiki  {{Infobox Spraak|Spraak=Ooldnoorsch<br/><small>dǫnsku tungu</small>}} '''Ooldnoordsch''' betekent de Tied vun dat [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]] in’n Middelöller vun’n 8. bet ton 14./15.&nbsp;Jhd. Uut dat [[Oornoordsche Spraak|Oornoordsche]] wuss üm dat 8.&nbsp;Jhd dat Ooldnoordsche ran, dat sik bet in’t 14./15.&nbsp;Jhd in de modernen noordgermaanschen Spraken opdeel. Ooldnoordsch deel sik in dree Dialekten: [[Ooldwestnoordsch]], [[Ooldoostnoordsch]] un [[Ooldgootlandsch]]. Dat Ooldwestnoordsch weer in [[Noorwegen|Norwegen]] verbreid, Ooldoostnoordsch in [[Däänmark]] un [[Sweden]]. Dat Ooldgootlnadsche op dat Eiland [[Gootland]] is sien egen Grupp.<ref>{{Cite web|title=Old Norse language|url=https://www.britannica.com/topic/Old-Norse-language|language=en}}</ref> {{Normdaten}} [[Kategorie:Spraak]] [[Kategorie:Noordgermaansch]] [[Kategorie:Gifft dat nich mehr]] 3v566jl7wj2ndsgficanwy3gukjtu8z 1040407 1040406 2025-06-19T06:28:47Z Flaverius 21322 1040407 wikitext text/x-wiki  {{Infobox Spraak|Spraak=Ooldnoorsch<br/><small>dǫnsku tunga/nørront mál</small>|Klassifikatschoon=[[Indoeuropääsche Spraken|Indoeuropääsch]] :[[Germaansche Spraken|Germaansch]] :: [[Noordgermaansch]]|KSpraak=Ooldnoordsch|ISO2=non|ISO3=non|Spreker=dood}} '''Ooldnoordsch''' betekent de Tied vun dat [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]] in’n Middelöller vun’n 8. bet ton 14./15.&nbsp;Jhd. Uut dat [[Oornoordsche Spraak|Oornoordsche]] wuss üm dat 8.&nbsp;Jhd dat Ooldnoordsche ran, dat sik bet in’t 14./15.&nbsp;Jhd in de modernen noordgermaanschen Spraken opdeel. Ooldnoordsch deel sik in dree Dialekten: [[Ooldwestnoordsch]], [[Ooldoostnoordsch]] un [[Ooldgootlandsch]]. Dat Ooldwestnoordsch weer in [[Noorwegen|Norwegen]] verbreid, Ooldoostnoordsch in [[Däänmark]] un [[Sweden]]. Dat Ooldgootlnadsche op dat Eiland [[Gootland]] is sien egen Grupp.<ref>{{Cite web|title=Old Norse language|url=https://www.britannica.com/topic/Old-Norse-language|language=en}}</ref> == Footnoten == <references />{{Normdaten}} [[Kategorie:Spraak]] [[Kategorie:Noordgermaansch]] [[Kategorie:Gifft dat nich mehr]] 9d882o35z8ytfe71ghg18b2ilj3r6ip 1040408 1040407 2025-06-19T06:29:07Z Flaverius 21322 1040408 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Spraak=Ooldnoorsch<br/><small>dǫnsku tunga/nørront mál</small> |Klassifikatschoon=[[Indoeuropääsche Spraken|Indoeuropääsch]] :[[Germaansche Spraken|Germaansch]] :: [[Noordgermaansch]] |KSpraak=Ooldnoordsch |ISO2=non|ISO3=non |Spreker=dood}} '''Ooldnoordsch''' betekent de Tied vun dat [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]] in’n Middelöller vun’n 8. bet ton 14./15.&nbsp;Jhd. Uut dat [[Oornoordsche Spraak|Oornoordsche]] wuss üm dat 8.&nbsp;Jhd dat Ooldnoordsche ran, dat sik bet in’t 14./15.&nbsp;Jhd in de modernen noordgermaanschen Spraken opdeel. Ooldnoordsch deel sik in dree Dialekten: [[Ooldwestnoordsch]], [[Ooldoostnoordsch]] un [[Ooldgootlandsch]]. Dat Ooldwestnoordsch weer in [[Noorwegen|Norwegen]] verbreid, Ooldoostnoordsch in [[Däänmark]] un [[Sweden]]. Dat Ooldgootlnadsche op dat Eiland [[Gootland]] is sien egen Grupp.<ref>{{Cite web|title=Old Norse language|url=https://www.britannica.com/topic/Old-Norse-language|language=en}}</ref> == Footnoten == <references />{{Normdaten}} [[Kategorie:Spraak]] [[Kategorie:Noordgermaansch]] [[Kategorie:Gifft dat nich mehr]] pl9b7nruss60t376jrclfeo5xbd8kb9 1040409 1040408 2025-06-19T06:36:02Z Flaverius 21322 uut [[:de:Altnordische Sprache]], kiek daar för Schrievers, Verschonen un Oorheverrecht 1040409 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Spraak=Ooldnoorsch<br/><small>dǫnsku tunga/nørront mál</small> |Klassifikatschoon=[[Indoeuropääsche Spraken|Indoeuropääsch]] :[[Germaansche Spraken|Germaansch]] :: [[Noordgermaansch]] |KSpraak=Ooldnoordsch |ISO2=non|ISO3=non |Spreker=dood}} [[Datei:Old norse, ca 900.PNG|mini|325px|Ungefähre Verbreitung germanischer Sprachen im frühen 10.&nbsp;Jahrhundert ---- &nbsp; &nbsp; &nbsp; Ooldnoordsch: {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|[[Ooldwestnoordsch]]}} {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff8040|[[Ooldoostnoordsch]]}} {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff00ff|[[Ooldgootlandsch]] (auf [[Gotland]])}} ---- Anner germaansch Spraken: {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|[[Ooldengelsch]]}} {{Koortlegenn|KLÖÖR=#00ff00|anner [[westgermaansche Spraken]]}} {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|[[Krimgoatsche Spraak|Krimgootsch]]}}]] '''Ooldnoordsch''' betekent de Tied vun dat [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]] in’n Middelöller vun’n 8. bet ton 14./15.&nbsp;Jhd. Uut dat [[Oornoordsche Spraak|Oornoordsche]] wuss üm dat 8.&nbsp;Jhd dat Ooldnoordsche ran, dat sik bet in’t 14./15.&nbsp;Jhd in de modernen noordgermaanschen Spraken opdeel. Ooldnoordsch deel sik in dree Dialekten: [[Ooldwestnoordsch]], [[Ooldoostnoordsch]] un [[Ooldgootlandsch]]. Dat Ooldwestnoordsch weer in [[Noorwegen|Norwegen]] verbreid, Ooldoostnoordsch in [[Däänmark]] un [[Sweden]]. Dat Ooldgootlnadsche op dat Eiland [[Gootland]] is sien egen Grupp.<ref>{{Cite web|title=Old Norse language|url=https://www.britannica.com/topic/Old-Norse-language|language=en}}</ref> == Literatur == === Einführungen === * Katharina Baier, Werner Schäfke: ''Altnordisch. Eine Einführung.'' Narr, Tübingen 2012, ISBN 3-8233-6768-4. * [[Astrid van Nahl]]: ''Einführung in das Altisländische.'' Ein Lehr- und Lesebuch. Buske, [[Hamborg]] 2003, ISBN 3-87548-329-4. * Jan Alexander van Nahl, [[Astrid van Nahl]]: ''Skandinavistische Mediävistik. Eine Einführung in die altwestnordische Sprach- und Literaturgeschichte.'' Buske, [[Hamborg]] 2019, ISBN 978-3-87548-967-5. === Grammatiken === * Joh[anne]s Brøndum-Nielsen: ''Gammeldansk Grammatik i sproghistorisk Fremstilling.'' Bände I–VIII Schultz bzw. Akademisk Forlag, København 1928–1973, Bände I–II 2., verännert Oplaag ook daar 1950/57. * Else Ebel: ''Kleine altisländische Grammatik.'' 6. Oplaag. Brockmeyer, [[Baukem]] 1992, ISBN 3-88339-966-3. * [[Siegfried Gutenbrunner]]: ''Historische Laut- und Formenlehre des Altisländischen. Zugleich eine Einführung in das Urnordische.'' Winter, Heidelberg 1951. * [[Andreas Heusler (Altgermanist)|Andreas Heusler]]: ''Altisländisches Elementarbuch''. 7. Oplaag. Winter, Heidelberg 1967. ISBN 978-3-8253-0486-7. * [[Odd Einar Haugen]]: ''Norröne Grammatik im Überblick. Altisländisch und Altnorwegisch.'' 2., durchgesehene Oplaag. Buske, [[Hamborg]] 2015, ISBN 978-3-87548-748-0. * [[Dietrich Hofmann]], [[Friedrich Ranke]]: ''Altnordisches Elementarbuch''. Einführung, Grammatik, Texte, Wörterbuch. 5.&nbsp;Oplaag. de Gruyter, Berlin&nbsp;/ New York 1988, ISBN 3-11-011680-4. * Robert Nedoma: ''Kleine Grammatik des Altisländischen.'' 3. Oplaag. Winter, Heidelberg 2010, ISBN 978-3-8253-5786-3. * [[Adolf Noreen]]: ''Altnordische Grammatik.'' Altisländische und altnorwegische Grammatik (Laut- und Flexionslehre) unter Berücksichtigung des Urnordischen. 5. Oplaag. Max Niemeyer, Tübingen 1970, ISBN 3-484-10145-8. * Adolf Noreen. ''Altschwedische Grammatik – mit Einschluß des Altgutnischen.'' Max Niemeyer, Halle 1904. * Adolf Noreen: ''[http://www.ling.upenn.edu/~kurisuto/germanic/oi_noreen_about.html Altisländische und altnorwegische Grammatik, unter Berücksichtigung des Urnordischen.]'' 3. Oplaag. Max Niemeyer, Halle 1903. === Wöörböker === * [[Walter Baetke]]: ''Wörterbuch zur altnordischen Prosaliteratur''. Akademie-Verlag, Berlin 2005. ISBN 3-05-004137-4. * [http://onp.ku.dk ''Ordbog over det norrøne prosasprog – A Dictionary of Old Norse Prose (ONP).''] Kopenhagen 1989 * [[Johan Fritzner]]: ''Ordbog over Det gamle norske Sprog''. Unverännert Nadruck vun de 2. Oplaag. Oslo 1954. * Sveinbjörn Egilsson: ''Lexicon Poeticum antiquæ linguæ septentrionalis''. Ordbog over det norsk-islandske Skjaldesprog. 2. Oplaag Kopenhagen 1931. * Alexander Jóhannesson: ''Isländisches Etymologisches Wörterbuch.'' Bern 1956. * [[Jan de Vries (Philologe)|Jan de Vries]]: ''Altnordisches etymologisches Wörterbuch''. 3. Oplaag (Nadruck vun de 2., verbetert Oplaag 1962). Leiden, Brill 1977. === Spraakhistorie === * [[Oskar Bandle]]: ''Die Gliederung des Nordgermanischen.'' Helbing & Lichtenhahn, Basel/Stuttgart 1973 (2.&nbsp;Oplaag 2011). * [[Einar Haugen]]: ''Die skandinavischen Sprachen. Eine Einführung in ihre Geschichte.'' Buske, [[Hamborg]] 1984. ISBN 3-87118-551-5. == Weblenken == {{Incubator|Wp/non|Ooldnoordsch}} * [http://www.heimskringla.no heimskringla.no] (ooldnoordsche Originaaltexten) * [https://digital-humanities.uni-tuebingen.de/sjalfala/ sjalfala –] (ooldnoordsche Leesuutgaven) * [http://onp.ku.dk/ ONP – ''A Dictionary of Old Norse Prose''] * [http://www.edd.uio.no/perl/search/search.cgi?appid=86&tabid=1275 ''J. Fritzners ordbok''] * [http://www.koeblergerhard.de/anwbhinw.html Gerhard Köbler: ''Altnordisches Wörterbuch''] * [http://norse.ulver.com/dct/zoega/index.html Geir T. Zoëga: ''A Concise Dictionary of Old Icelandic'' (1910)] * [http://emedien.ub.uni-greifswald.de/ebooks/altnord-wb/baetke_digital.pdf/ Walter Baetke: ''Wörterbuch zur altnordischen Prosaliteratur''] * Noreen, Adolf (⁴1923): ''[https://digital-humanities.uni-tuebingen.de/altn-gram/noreen1923.html Altnordische grammatik I. Altisländische und altnorwegische grammatik (laut- und flexionslehre)]'', Halle (Saale). *Odd Einar Haugen (²2015): [http://folk.uib.no/hnooh/Grammatik/ ''Norröne Grammatik im Überblick'']'', Altisländisch und Altnorwegisch''. ([https://digital-humanities.uni-tuebingen.de/altn-gram/haugen2015.html HTML-Version]) == Footnoten == <references />{{Normdaten}} [[Kategorie:Spraak]] [[Kategorie:Noordgermaansch]] [[Kategorie:Gifft dat nich mehr]] fc7agg9a218ls2ckul6shbflabztjph 1040410 1040409 2025-06-19T06:36:56Z Flaverius 21322 <br/> in legenn 1040410 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Spraak=Ooldnoorsch<br/><small>dǫnsku tunga/nørront mál</small> |Klassifikatschoon=[[Indoeuropääsche Spraken|Indoeuropääsch]] :[[Germaansche Spraken|Germaansch]] :: [[Noordgermaansch]] |KSpraak=Ooldnoordsch |ISO2=non|ISO3=non |Spreker=dood}} [[Datei:Old norse, ca 900.PNG|mini|325px|Ungefähre Verbreitung germanischer Sprachen im frühen 10.&nbsp;Jahrhundert ---- &nbsp; &nbsp; &nbsp; Ooldnoordsch:<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|[[Ooldwestnoordsch]]}}<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff8040|[[Ooldoostnoordsch]]}}<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff00ff|[[Ooldgootlandsch]] (op [[Gootland]])}}<br/> ---- Anner germaansch Spraken:<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|[[Ooldengelsch]]}}<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#00ff00|anner [[westgermaansche Spraken]]}}<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|[[Krimgoatsche Spraak|Krimgootsch]]}}]] '''Ooldnoordsch''' betekent de Tied vun dat [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]] in’n Middelöller vun’n 8. bet ton 14./15.&nbsp;Jhd. Uut dat [[Oornoordsche Spraak|Oornoordsche]] wuss üm dat 8.&nbsp;Jhd dat Ooldnoordsche ran, dat sik bet in’t 14./15.&nbsp;Jhd in de modernen noordgermaanschen Spraken opdeel. Ooldnoordsch deel sik in dree Dialekten: [[Ooldwestnoordsch]], [[Ooldoostnoordsch]] un [[Ooldgootlandsch]]. Dat Ooldwestnoordsch weer in [[Noorwegen|Norwegen]] verbreid, Ooldoostnoordsch in [[Däänmark]] un [[Sweden]]. Dat Ooldgootlnadsche op dat Eiland [[Gootland]] is sien egen Grupp.<ref>{{Cite web|title=Old Norse language|url=https://www.britannica.com/topic/Old-Norse-language|language=en}}</ref> == Literatur == === Einführungen === * Katharina Baier, Werner Schäfke: ''Altnordisch. Eine Einführung.'' Narr, Tübingen 2012, ISBN 3-8233-6768-4. * [[Astrid van Nahl]]: ''Einführung in das Altisländische.'' Ein Lehr- und Lesebuch. Buske, [[Hamborg]] 2003, ISBN 3-87548-329-4. * Jan Alexander van Nahl, [[Astrid van Nahl]]: ''Skandinavistische Mediävistik. Eine Einführung in die altwestnordische Sprach- und Literaturgeschichte.'' Buske, [[Hamborg]] 2019, ISBN 978-3-87548-967-5. === Grammatiken === * Joh[anne]s Brøndum-Nielsen: ''Gammeldansk Grammatik i sproghistorisk Fremstilling.'' Bände I–VIII Schultz bzw. Akademisk Forlag, København 1928–1973, Bände I–II 2., verännert Oplaag ook daar 1950/57. * Else Ebel: ''Kleine altisländische Grammatik.'' 6. Oplaag. Brockmeyer, [[Baukem]] 1992, ISBN 3-88339-966-3. * [[Siegfried Gutenbrunner]]: ''Historische Laut- und Formenlehre des Altisländischen. Zugleich eine Einführung in das Urnordische.'' Winter, Heidelberg 1951. * [[Andreas Heusler (Altgermanist)|Andreas Heusler]]: ''Altisländisches Elementarbuch''. 7. Oplaag. Winter, Heidelberg 1967. ISBN 978-3-8253-0486-7. * [[Odd Einar Haugen]]: ''Norröne Grammatik im Überblick. Altisländisch und Altnorwegisch.'' 2., durchgesehene Oplaag. Buske, [[Hamborg]] 2015, ISBN 978-3-87548-748-0. * [[Dietrich Hofmann]], [[Friedrich Ranke]]: ''Altnordisches Elementarbuch''. Einführung, Grammatik, Texte, Wörterbuch. 5.&nbsp;Oplaag. de Gruyter, Berlin&nbsp;/ New York 1988, ISBN 3-11-011680-4. * Robert Nedoma: ''Kleine Grammatik des Altisländischen.'' 3. Oplaag. Winter, Heidelberg 2010, ISBN 978-3-8253-5786-3. * [[Adolf Noreen]]: ''Altnordische Grammatik.'' Altisländische und altnorwegische Grammatik (Laut- und Flexionslehre) unter Berücksichtigung des Urnordischen. 5. Oplaag. Max Niemeyer, Tübingen 1970, ISBN 3-484-10145-8. * Adolf Noreen. ''Altschwedische Grammatik – mit Einschluß des Altgutnischen.'' Max Niemeyer, Halle 1904. * Adolf Noreen: ''[http://www.ling.upenn.edu/~kurisuto/germanic/oi_noreen_about.html Altisländische und altnorwegische Grammatik, unter Berücksichtigung des Urnordischen.]'' 3. Oplaag. Max Niemeyer, Halle 1903. === Wöörböker === * [[Walter Baetke]]: ''Wörterbuch zur altnordischen Prosaliteratur''. Akademie-Verlag, Berlin 2005. ISBN 3-05-004137-4. * [http://onp.ku.dk ''Ordbog over det norrøne prosasprog – A Dictionary of Old Norse Prose (ONP).''] Kopenhagen 1989 * [[Johan Fritzner]]: ''Ordbog over Det gamle norske Sprog''. Unverännert Nadruck vun de 2. Oplaag. Oslo 1954. * Sveinbjörn Egilsson: ''Lexicon Poeticum antiquæ linguæ septentrionalis''. Ordbog over det norsk-islandske Skjaldesprog. 2. Oplaag Kopenhagen 1931. * Alexander Jóhannesson: ''Isländisches Etymologisches Wörterbuch.'' Bern 1956. * [[Jan de Vries (Philologe)|Jan de Vries]]: ''Altnordisches etymologisches Wörterbuch''. 3. Oplaag (Nadruck vun de 2., verbetert Oplaag 1962). Leiden, Brill 1977. === Spraakhistorie === * [[Oskar Bandle]]: ''Die Gliederung des Nordgermanischen.'' Helbing & Lichtenhahn, Basel/Stuttgart 1973 (2.&nbsp;Oplaag 2011). * [[Einar Haugen]]: ''Die skandinavischen Sprachen. Eine Einführung in ihre Geschichte.'' Buske, [[Hamborg]] 1984. ISBN 3-87118-551-5. == Weblenken == {{Incubator|Wp/non|Ooldnoordsch}} * [http://www.heimskringla.no heimskringla.no] (ooldnoordsche Originaaltexten) * [https://digital-humanities.uni-tuebingen.de/sjalfala/ sjalfala –] (ooldnoordsche Leesuutgaven) * [http://onp.ku.dk/ ONP – ''A Dictionary of Old Norse Prose''] * [http://www.edd.uio.no/perl/search/search.cgi?appid=86&tabid=1275 ''J. Fritzners ordbok''] * [http://www.koeblergerhard.de/anwbhinw.html Gerhard Köbler: ''Altnordisches Wörterbuch''] * [http://norse.ulver.com/dct/zoega/index.html Geir T. Zoëga: ''A Concise Dictionary of Old Icelandic'' (1910)] * [http://emedien.ub.uni-greifswald.de/ebooks/altnord-wb/baetke_digital.pdf/ Walter Baetke: ''Wörterbuch zur altnordischen Prosaliteratur''] * Noreen, Adolf (⁴1923): ''[https://digital-humanities.uni-tuebingen.de/altn-gram/noreen1923.html Altnordische grammatik I. Altisländische und altnorwegische grammatik (laut- und flexionslehre)]'', Halle (Saale). *Odd Einar Haugen (²2015): [http://folk.uib.no/hnooh/Grammatik/ ''Norröne Grammatik im Überblick'']'', Altisländisch und Altnorwegisch''. ([https://digital-humanities.uni-tuebingen.de/altn-gram/haugen2015.html HTML-Version]) == Footnoten == <references />{{Normdaten}} [[Kategorie:Spraak]] [[Kategorie:Noordgermaansch]] [[Kategorie:Gifft dat nich mehr]] 0xof77jvalnnr91w0p1y5bv9qvyfmpv 0 192346 1040411 2025-06-19T06:37:10Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Ooldnoordsche Spraak]] 1040411 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Ooldnoordsche Spraak]] eqfezv08r3ebxlxkj15a9nk95pdk7x6 0 192347 1040412 2025-06-19T06:37:20Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Ooldnoordsche Spraak]] 1040412 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Ooldnoordsche Spraak]] eqfezv08r3ebxlxkj15a9nk95pdk7x6 0 192348 1040413 2025-06-19T06:37:28Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Ooldnoordsche Spraak]] 1040413 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Ooldnoordsche Spraak]] eqfezv08r3ebxlxkj15a9nk95pdk7x6 0 192349 1040414 2025-06-19T06:37:35Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Ooldnoordsche Spraak]] 1040414 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Ooldnoordsche Spraak]] eqfezv08r3ebxlxkj15a9nk95pdk7x6 0 192350 1040415 2025-06-19T06:37:42Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Ooldnoordsche Spraak]] 1040415 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Ooldnoordsche Spraak]] eqfezv08r3ebxlxkj15a9nk95pdk7x6 0 192351 1040416 2025-06-19T06:38:19Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Ooldnoordsche Spraak]] 1040416 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Ooldnoordsche Spraak]] eqfezv08r3ebxlxkj15a9nk95pdk7x6 0 192352 1040417 2025-06-19T06:38:25Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Ooldnoordsche Spraak]] 1040417 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Ooldnoordsche Spraak]] eqfezv08r3ebxlxkj15a9nk95pdk7x6 0 192353 1040418 2025-06-19T06:39:40Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Ooldnoordsche Spraak]] 1040418 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Ooldnoordsche Spraak]] eqfezv08r3ebxlxkj15a9nk95pdk7x6 0 192354 1040419 2025-06-19T06:39:46Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Ooldnoordsche Spraak]] 1040419 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Ooldnoordsche Spraak]] eqfezv08r3ebxlxkj15a9nk95pdk7x6 0 192355 1040420 2025-06-19T06:39:57Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Ooldnoordsche Spraak]] 1040420 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Ooldnoordsche Spraak]] eqfezv08r3ebxlxkj15a9nk95pdk7x6 0 192356 1040421 2025-06-19T06:40:05Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Ooldnoordsche Spraak]] 1040421 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Ooldnoordsche Spraak]] eqfezv08r3ebxlxkj15a9nk95pdk7x6 0 192357 1040422 2025-06-19T06:40:16Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Ooldnoordsche Spraak]] 1040422 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Ooldnoordsche Spraak]] eqfezv08r3ebxlxkj15a9nk95pdk7x6 0 192358 1040423 2025-06-19T06:40:22Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Ooldnoordsche Spraak]] 1040423 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Ooldnoordsche Spraak]] eqfezv08r3ebxlxkj15a9nk95pdk7x6 3 192359 1040438 2025-06-19T09:32:01Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040438 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Pedia12345yu}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 11:32, 19. Jun. 2025 (CEST) 35xaom6skjj84ffw8ja99xfcqx3j5b0 0 192360 1040439 2025-06-19T09:35:38Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/249382924|Obersachsen]]“ 1040439 wikitext text/x-wiki [[Bild:Deutsches_Reich_Preuss.svg|duum|Vöörslag för een Land ''Böversassen'' vun Hugo Preuß, 1919]] '''Böversassen''' oder '''Oversassen''' betekent grote Delen vun de vöörmaligen Heerschopsrebeden vun de Wettiner in’n Ruum vun dat hüdige ööstliche Middeldüütschland. De Begreep is toeerst in’n 14. Jaarhunnerd in Ünnerscheed to „[[Neddersassen]]“ natowiesen<ref name="Meding">Wichmann von Meding: ''Lauenburg: zur Geschichte des Ortes, Amtes, Herzogtums.'' Verlag Peter Lang, 2008, [https://books.google.de/books?id=FnyfLG0xoJ8C&pg=PA288&dq=Obersachsen S. 288]; [[Sebastian Münster]]: ''Cosmographey: oder Beschreibung aller Länder&nbsp;…'' Basel 1578, [https://books.google.de/books?id=7le1SI4amssC&pg=PP1121&dq=Wittenberg S. 984.]</ref> un weer noch in’n 19. Jaarhunnerd in Bruuk, wurr man obsolet, as sik Naam för dat Land Sassen vullstännig verschoven harr. == Politsche Historie == [[Bild:Sächsische-Herzogtümer_1235.png|duum|De sassischen Hartogdömer üm 1235: dat Hartogdom Westfalen, dat an de Kölner Arzbischööp gung, dat welfsche Hartogdom Bronswiek-Löömborg un de askaanschen Rebeden üm Loonborg un Wittenbarg]] [[Bild:Map_of_the_Imperial_Circles_(1560)-de.svg|duum|De Riekskreisen in de Midd vun dat 16.&nbsp;Jaarhunnerd]] [[Bild:Blaeu_1645_-_Saxonia_Superior_cum_Lusatia_et_Misnia.jpg|duum|Saxonia Superior cum Lusatia et Misnia (Böversassen mit Lausitz un Meißen) uut den Atlas Maior (1645)]] Dat alte Stammesherzogtum Sachsen hatte seinen Schwerpunkt in’n hüdige Neddersassen un umfasste außerdem [[Westfalen]], [[Holsteen|Holstein]] un den nördlichen Teil [[Sassen-Anholt|Sachsen-Anhalts]] entlang vun de [[Elv|Elbe]]. Mit dem Sturz des Welfen [[Hinrich de Lööw|Heinrichs des Löwen]] kam es 1180 zur Aufteilung dieses Gebietes: während den Welfen ihr Zentrum üm Braunschweig un Lüneburg verblieb, wurr vun de Titel des „Herzogs vun Sachsen“ an dat entlang vun de Elbe begüterte Geschlecht vun de [[Askanier]] vergeben. Dieses „Hartogdom Sachsen“ wurr 1296 in de beiden Hartogdömer Sachsen-Loonborg un Sachsen-Wittenbarg geteilt, de sich auch gegenseitig de Würde eines Kurfürsten vun Sachsen streitig machten, wobei sich schließlich de Wittenberger durchsetzen konnten. Nach ihrem Aussterben wurr dat Kurfürstentum Wittenbarg 1422 vun den wettinischen Markgrafen vun Meißen un Landgrafen vun Thüringen übernommen. Im Rahmen vun de inner-askaanschen Konkurrenz lassen sich toeerst de Bezeichnungen „Neddersassen“ un „Obersachsen“ nachweisen. In einer auf dat Jahr 1312 gefälschten, tatsächlich wohl uut den 15. Jaarhunnerd stammenden Urkunde wurden dat nördlicher gelegene Sachsen-Loonborg als „Neddersassen“, dat südlichere Sachsen-Wittenbarg als „Obersachsen“ betekent. Von vun de Bedeutung dieser geographischen Begriffe über de (ehemals) askaanschen Territorien hinaus zeugt, dass bei vun de Kreiseinteilung des Reiches 1522 sowohl ein Niedersächsischer als auch ein Obersächsischer Reichskreis gebildet wurden. De Übernahme des Kurfürstentums Sachsen-Wittenbarg un vun de Bedeutungsverlust des Lauenburger Herzogtums führte zu einer weiteren Verschiebung vun de Landesbezeichnung „Sachsen“, de nun zunehmend nur noch mit den wettinischen Ländern (neben dem Kurkreis vor allem Meißen un Thüringen) verbunden wurr. So wurr in’n Zug vun de Erbteilungen zwischen ernestinischen un albertinischen Wettinern jedes einzelne Territorium als „Hartogdom Sachsen“ betekent. Mit vun de Auflösung des [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Heiligen Römischen Reichs]] 1806 verschwand auch vun de Obersächsische Reichskreis. Dennoch wurr auch in’n 19. Jaarhunnerd vun de Begreep „Obersachsen“ verwendet, wenn de Gemeinsamkeiten vun de Rebeden zwischen [[Harz (Middelbargen)|Harz]] un Erzgebirge hervorgehoben werden sollten. Im Jahre 1919 sah ein Vöörslag zur Neugliederung des Deutschen Reichs unter anderem ein Land „Obersachsen“ vor. Heute bezeichnen sich sowohl de mitteldeutschen Bewohner des [[Sassen (Bundsland)|Freistaates Sachsen]] selbst als auch Außenstehende diese Bewohner als Sachsen, obwohl deren Vorfahren hauptsächlich Sorben, Thüringer, Franken un Flamen waren. == Sprach- un Siedlungsgeschichte == Sprachwissenschaftlich betrachtet, sind de ostmitteldeutschen Dialekte – dat Meißenische un dat Osterländische – Bestandteil vun de thüringisch-obersächsischen Dialektgruppe. Böversassensind damit auch de sassischen Bewohner des Erzgebirges, vun de Oberlausitz un des größten Teils [[Döringen|Thüringens]]. [[Bild:Central_Europe_919-1125.jpg|duum|Thüringen un Thüringer Mark als Teil des [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Heiligen Römischen Reiches]] zur Zeit vun de Salier]] De stärkste heute noch erkennbare Siedlungseinfluss kam in Form vun de Thüringer uut den Westen, de möglicherweise de Sorben nach Osten verdrängten. So wurr dat Gebiet vun de Markgrafschaft Meißen, vun de Ursprung un Vorläufer des hüdige Obersachsens, auch als ''Thüringer Mark'', also als Grenzregion vun de Thüringer, betekent. De Stadt Meißen hatte in dieser Zeit den Beinamen Stadt vun de Hermunduren,<ref>{{Webarchiv|url=http://skd-online-collection.skd.museum/de/contents/show?id=1453078|wayback=20141129040939|text=Archivierte Kopie|archiv-bot=2019-05-04 18:01:33 InternetArchiveBot}}</ref> also Stadt vun de Thüringer. Im Vogtland un in’n Erzgebirge gab es in’n Zuge vun de Deutschen Ostsiedlung einen relativ starken mainfränkischen Siedlungseinfluss, in’n Saale- un Elstertal gab es einen schwachen mainfränkischen Siedlungseinfluss. Dat Vogtländische, dat Erzgebirgische un dat Südostthüringische (Sorbenfränkisch) wurden deshalb in vun de Vergangenheit oft auch dem Ostfränkischen zugeordnet. Seit Midd des 20. Jaarhunnerd etablieren sich in den Mundarten un vun de Umgangssprache in’n Süden Obersachsens zunehmend Einflüsse des Thüringisch-Obersächsischen Dialekts. Ein deutlich spürbarer sächsischer Siedlungseinfluss existiert offensichtlich nicht, was sich auch in vun de Trennung des [[Middeldüütsche Dialekten|Mitteldeutschen]] vom [[Plattdüütsch|Niederdeutschen]] zeigt. == Footnoten == <references /> == Literatuur == * Dr. L. Hertel, Thüringer Sprachschatz, Sammlung mundartlicher Ausdrücke aus Thüringen nebst Einleitung, Sprachkarte un Sprachproben 1895 == Weblenken == * {{Webarchiv|wayback=20080126083351|url=http://lexikon.meyers.de/meyers/Obersachsen|text=Meyers Lexikon online}} * [https://www.leipzig-lexikon.de/VERWALT/osachsen.htm Obersachsen]@leipzig-lexikon.de [[Kategorie:Sassen]] [[Kategorie:Historie]] s1fydlf93su26jsauvww3kw4d79wg2f 1040440 1040439 2025-06-19T09:36:40Z Flaverius 21322 unöversett afsnidd in kommentar versteken 1040440 wikitext text/x-wiki [[Bild:Deutsches_Reich_Preuss.svg|duum|Vöörslag för een Land ''Böversassen'' vun Hugo Preuß, 1919]] '''Böversassen''' oder '''Oversassen''' betekent grote Delen vun de vöörmaligen Heerschopsrebeden vun de Wettiner in’n Ruum vun dat hüdige ööstliche Middeldüütschland. De Begreep is toeerst in’n 14. Jaarhunnerd in Ünnerscheed to „[[Neddersassen]]“ natowiesen<ref name="Meding">Wichmann von Meding: ''Lauenburg: zur Geschichte des Ortes, Amtes, Herzogtums.'' Verlag Peter Lang, 2008, [https://books.google.de/books?id=FnyfLG0xoJ8C&pg=PA288&dq=Obersachsen S. 288]; [[Sebastian Münster]]: ''Cosmographey: oder Beschreibung aller Länder&nbsp;…'' Basel 1578, [https://books.google.de/books?id=7le1SI4amssC&pg=PP1121&dq=Wittenberg S. 984.]</ref> un weer noch in’n 19. Jaarhunnerd in Bruuk, wurr man obsolet, as sik Naam för dat Land Sassen vullstännig verschoven harr. <!-- == Politsche Historie == [[Bild:Sächsische-Herzogtümer_1235.png|duum|De sassischen Hartogdömer üm 1235: dat Hartogdom Westfalen, dat an de Kölner Arzbischööp gung, dat welfsche Hartogdom Bronswiek-Löömborg un de askaanschen Rebeden üm Loonborg un Wittenbarg]] [[Bild:Map_of_the_Imperial_Circles_(1560)-de.svg|duum|De Riekskreisen in de Midd vun dat 16.&nbsp;Jaarhunnerd]] [[Bild:Blaeu_1645_-_Saxonia_Superior_cum_Lusatia_et_Misnia.jpg|duum|Saxonia Superior cum Lusatia et Misnia (Böversassen mit Lausitz un Meißen) uut den Atlas Maior (1645)]] Dat alte Stammesherzogtum Sachsen hatte seinen Schwerpunkt in’n hüdige Neddersassen un umfasste außerdem [[Westfalen]], [[Holsteen|Holstein]] un den nördlichen Teil [[Sassen-Anholt|Sachsen-Anhalts]] entlang vun de [[Elv|Elbe]]. Mit dem Sturz des Welfen [[Hinrich de Lööw|Heinrichs des Löwen]] kam es 1180 zur Aufteilung dieses Gebietes: während den Welfen ihr Zentrum üm Braunschweig un Lüneburg verblieb, wurr vun de Titel des „Herzogs vun Sachsen“ an dat entlang vun de Elbe begüterte Geschlecht vun de [[Askanier]] vergeben. Dieses „Hartogdom Sachsen“ wurr 1296 in de beiden Hartogdömer Sachsen-Loonborg un Sachsen-Wittenbarg geteilt, de sich auch gegenseitig de Würde eines Kurfürsten vun Sachsen streitig machten, wobei sich schließlich de Wittenberger durchsetzen konnten. Nach ihrem Aussterben wurr dat Kurfürstentum Wittenbarg 1422 vun den wettinischen Markgrafen vun Meißen un Landgrafen vun Thüringen übernommen. Im Rahmen vun de inner-askaanschen Konkurrenz lassen sich toeerst de Bezeichnungen „Neddersassen“ un „Obersachsen“ nachweisen. In einer auf dat Jahr 1312 gefälschten, tatsächlich wohl uut den 15. Jaarhunnerd stammenden Urkunde wurden dat nördlicher gelegene Sachsen-Loonborg als „Neddersassen“, dat südlichere Sachsen-Wittenbarg als „Obersachsen“ betekent. Von vun de Bedeutung dieser geographischen Begriffe über de (ehemals) askaanschen Territorien hinaus zeugt, dass bei vun de Kreiseinteilung des Reiches 1522 sowohl ein Niedersächsischer als auch ein Obersächsischer Reichskreis gebildet wurden. De Übernahme des Kurfürstentums Sachsen-Wittenbarg un vun de Bedeutungsverlust des Lauenburger Herzogtums führte zu einer weiteren Verschiebung vun de Landesbezeichnung „Sachsen“, de nun zunehmend nur noch mit den wettinischen Ländern (neben dem Kurkreis vor allem Meißen un Thüringen) verbunden wurr. So wurr in’n Zug vun de Erbteilungen zwischen ernestinischen un albertinischen Wettinern jedes einzelne Territorium als „Hartogdom Sachsen“ betekent. Mit vun de Auflösung des [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Heiligen Römischen Reichs]] 1806 verschwand auch vun de Obersächsische Reichskreis. Dennoch wurr auch in’n 19. Jaarhunnerd vun de Begreep „Obersachsen“ verwendet, wenn de Gemeinsamkeiten vun de Rebeden zwischen [[Harz (Middelbargen)|Harz]] un Erzgebirge hervorgehoben werden sollten. Im Jahre 1919 sah ein Vöörslag zur Neugliederung des Deutschen Reichs unter anderem ein Land „Obersachsen“ vor. Heute bezeichnen sich sowohl de mitteldeutschen Bewohner des [[Sassen (Bundsland)|Freistaates Sachsen]] selbst als auch Außenstehende diese Bewohner als Sachsen, obwohl deren Vorfahren hauptsächlich Sorben, Thüringer, Franken un Flamen waren. == Sprach- un Siedlungsgeschichte == Sprachwissenschaftlich betrachtet, sind de ostmitteldeutschen Dialekte – dat Meißenische un dat Osterländische – Bestandteil vun de thüringisch-obersächsischen Dialektgruppe. Böversassensind damit auch de sassischen Bewohner des Erzgebirges, vun de Oberlausitz un des größten Teils [[Döringen|Thüringens]]. [[Bild:Central_Europe_919-1125.jpg|duum|Thüringen un Thüringer Mark als Teil des [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Heiligen Römischen Reiches]] zur Zeit vun de Salier]] De stärkste heute noch erkennbare Siedlungseinfluss kam in Form vun de Thüringer uut den Westen, de möglicherweise de Sorben nach Osten verdrängten. So wurr dat Gebiet vun de Markgrafschaft Meißen, vun de Ursprung un Vorläufer des hüdige Obersachsens, auch als ''Thüringer Mark'', also als Grenzregion vun de Thüringer, betekent. De Stadt Meißen hatte in dieser Zeit den Beinamen Stadt vun de Hermunduren,<ref>{{Webarchiv|url=http://skd-online-collection.skd.museum/de/contents/show?id=1453078|wayback=20141129040939|text=Archivierte Kopie|archiv-bot=2019-05-04 18:01:33 InternetArchiveBot}}</ref> also Stadt vun de Thüringer. Im Vogtland un in’n Erzgebirge gab es in’n Zuge vun de Deutschen Ostsiedlung einen relativ starken mainfränkischen Siedlungseinfluss, in’n Saale- un Elstertal gab es einen schwachen mainfränkischen Siedlungseinfluss. Dat Vogtländische, dat Erzgebirgische un dat Südostthüringische (Sorbenfränkisch) wurden deshalb in vun de Vergangenheit oft auch dem Ostfränkischen zugeordnet. Seit Midd des 20. Jaarhunnerd etablieren sich in den Mundarten un vun de Umgangssprache in’n Süden Obersachsens zunehmend Einflüsse des Thüringisch-Obersächsischen Dialekts. Ein deutlich spürbarer sächsischer Siedlungseinfluss existiert offensichtlich nicht, was sich auch in vun de Trennung des [[Middeldüütsche Dialekten|Mitteldeutschen]] vom [[Plattdüütsch|Niederdeutschen]] zeigt. --> == Footnoten == <references /> == Literatuur == * Dr. L. Hertel: T''hüringer Sprachschatz, Sammlung mundartlicher Ausdrücke aus Thüringen nebst Einleitung, Sprachkarte un Sprachproben'', 1895 == Weblenken == * {{Webarchiv|wayback=20080126083351|url=http://lexikon.meyers.de/meyers/Obersachsen|text=Meyers Lexikon online}} * [https://www.leipzig-lexikon.de/VERWALT/osachsen.htm Obersachsen]@leipzig-lexikon.de [[Kategorie:Sassen]] [[Kategorie:Historie]] 0ojbu2j9mugz7m7quxjr8hjs4o7ck0f 1040441 1040440 2025-06-19T09:37:29Z Flaverius 21322 lenken sett 1040441 wikitext text/x-wiki [[Bild:Deutsches_Reich_Preuss.svg|duum|Vöörslag för een Land ''Böversassen'' vun Hugo Preuß, 1919]] '''Böversassen''' oder '''Oversassen''' betekent grote Delen vun de vöörmaligen Heerschopsrebeden vun de [[Wettiner]] in dat hüdige ööstliche [[Middeldüütschland]]. De Begreep is toeerst in’n 14. Jaarhunnerd in Ünnerscheed to „[[Neddersassen]] opkamen<ref name="Meding">Wichmann von Meding: ''Lauenburg: zur Geschichte des Ortes, Amtes, Herzogtums.'' Verlag Peter Lang, 2008, [https://books.google.de/books?id=FnyfLG0xoJ8C&pg=PA288&dq=Obersachsen S. 288]; [[Sebastian Münster]]: ''Cosmographey: oder Beschreibung aller Länder&nbsp;…'' Basel 1578, [https://books.google.de/books?id=7le1SI4amssC&pg=PP1121&dq=Wittenberg S. 984.]</ref> un weer noch in’n 19. Jaarhunnerd in Bruuk, wurr man obsolet, as sik Naam för dat Land Sassen vullstännig verschoven harr. <!-- == Politsche Historie == [[Bild:Sächsische-Herzogtümer_1235.png|duum|De sassischen Hartogdömer üm 1235: dat Hartogdom Westfalen, dat an de Kölner Arzbischööp gung, dat welfsche Hartogdom Bronswiek-Löömborg un de askaanschen Rebeden üm Loonborg un Wittenbarg]] [[Bild:Map_of_the_Imperial_Circles_(1560)-de.svg|duum|De Riekskreisen in de Midd vun dat 16.&nbsp;Jaarhunnerd]] [[Bild:Blaeu_1645_-_Saxonia_Superior_cum_Lusatia_et_Misnia.jpg|duum|Saxonia Superior cum Lusatia et Misnia (Böversassen mit Lausitz un Meißen) uut den Atlas Maior (1645)]] Dat alte Stammesherzogtum Sachsen hatte seinen Schwerpunkt in’n hüdige Neddersassen un umfasste außerdem [[Westfalen]], [[Holsteen|Holstein]] un den nördlichen Teil [[Sassen-Anholt|Sachsen-Anhalts]] entlang vun de [[Elv|Elbe]]. Mit dem Sturz des Welfen [[Hinrich de Lööw|Heinrichs des Löwen]] kam es 1180 zur Aufteilung dieses Gebietes: während den Welfen ihr Zentrum üm Braunschweig un Lüneburg verblieb, wurr vun de Titel des „Herzogs vun Sachsen“ an dat entlang vun de Elbe begüterte Geschlecht vun de [[Askanier]] vergeben. Dieses „Hartogdom Sachsen“ wurr 1296 in de beiden Hartogdömer Sachsen-Loonborg un Sachsen-Wittenbarg geteilt, de sich auch gegenseitig de Würde eines Kurfürsten vun Sachsen streitig machten, wobei sich schließlich de Wittenberger durchsetzen konnten. Nach ihrem Aussterben wurr dat Kurfürstentum Wittenbarg 1422 vun den wettinischen Markgrafen vun Meißen un Landgrafen vun Thüringen übernommen. Im Rahmen vun de inner-askaanschen Konkurrenz lassen sich toeerst de Bezeichnungen „Neddersassen“ un „Obersachsen“ nachweisen. In einer auf dat Jahr 1312 gefälschten, tatsächlich wohl uut den 15. Jaarhunnerd stammenden Urkunde wurden dat nördlicher gelegene Sachsen-Loonborg als „Neddersassen“, dat südlichere Sachsen-Wittenbarg als „Obersachsen“ betekent. Von vun de Bedeutung dieser geographischen Begriffe über de (ehemals) askaanschen Territorien hinaus zeugt, dass bei vun de Kreiseinteilung des Reiches 1522 sowohl ein Niedersächsischer als auch ein Obersächsischer Reichskreis gebildet wurden. De Übernahme des Kurfürstentums Sachsen-Wittenbarg un vun de Bedeutungsverlust des Lauenburger Herzogtums führte zu einer weiteren Verschiebung vun de Landesbezeichnung „Sachsen“, de nun zunehmend nur noch mit den wettinischen Ländern (neben dem Kurkreis vor allem Meißen un Thüringen) verbunden wurr. So wurr in’n Zug vun de Erbteilungen zwischen ernestinischen un albertinischen Wettinern jedes einzelne Territorium als „Hartogdom Sachsen“ betekent. Mit vun de Auflösung des [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Heiligen Römischen Reichs]] 1806 verschwand auch vun de Obersächsische Reichskreis. Dennoch wurr auch in’n 19. Jaarhunnerd vun de Begreep „Obersachsen“ verwendet, wenn de Gemeinsamkeiten vun de Rebeden zwischen [[Harz (Middelbargen)|Harz]] un Erzgebirge hervorgehoben werden sollten. Im Jahre 1919 sah ein Vöörslag zur Neugliederung des Deutschen Reichs unter anderem ein Land „Obersachsen“ vor. Heute bezeichnen sich sowohl de mitteldeutschen Bewohner des [[Sassen (Bundsland)|Freistaates Sachsen]] selbst als auch Außenstehende diese Bewohner als Sachsen, obwohl deren Vorfahren hauptsächlich Sorben, Thüringer, Franken un Flamen waren. == Sprach- un Siedlungsgeschichte == Sprachwissenschaftlich betrachtet, sind de ostmitteldeutschen Dialekte – dat Meißenische un dat Osterländische – Bestandteil vun de thüringisch-obersächsischen Dialektgruppe. Böversassensind damit auch de sassischen Bewohner des Erzgebirges, vun de Oberlausitz un des größten Teils [[Döringen|Thüringens]]. [[Bild:Central_Europe_919-1125.jpg|duum|Thüringen un Thüringer Mark als Teil des [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Heiligen Römischen Reiches]] zur Zeit vun de Salier]] De stärkste heute noch erkennbare Siedlungseinfluss kam in Form vun de Thüringer uut den Westen, de möglicherweise de Sorben nach Osten verdrängten. So wurr dat Gebiet vun de Markgrafschaft Meißen, vun de Ursprung un Vorläufer des hüdige Obersachsens, auch als ''Thüringer Mark'', also als Grenzregion vun de Thüringer, betekent. De Stadt Meißen hatte in dieser Zeit den Beinamen Stadt vun de Hermunduren,<ref>{{Webarchiv|url=http://skd-online-collection.skd.museum/de/contents/show?id=1453078|wayback=20141129040939|text=Archivierte Kopie|archiv-bot=2019-05-04 18:01:33 InternetArchiveBot}}</ref> also Stadt vun de Thüringer. Im Vogtland un in’n Erzgebirge gab es in’n Zuge vun de Deutschen Ostsiedlung einen relativ starken mainfränkischen Siedlungseinfluss, in’n Saale- un Elstertal gab es einen schwachen mainfränkischen Siedlungseinfluss. Dat Vogtländische, dat Erzgebirgische un dat Südostthüringische (Sorbenfränkisch) wurden deshalb in vun de Vergangenheit oft auch dem Ostfränkischen zugeordnet. Seit Midd des 20. Jaarhunnerd etablieren sich in den Mundarten un vun de Umgangssprache in’n Süden Obersachsens zunehmend Einflüsse des Thüringisch-Obersächsischen Dialekts. Ein deutlich spürbarer sächsischer Siedlungseinfluss existiert offensichtlich nicht, was sich auch in vun de Trennung des [[Middeldüütsche Dialekten|Mitteldeutschen]] vom [[Plattdüütsch|Niederdeutschen]] zeigt. --> == Footnoten == <references /> == Literatuur == * Dr. L. Hertel: T''hüringer Sprachschatz, Sammlung mundartlicher Ausdrücke aus Thüringen nebst Einleitung, Sprachkarte un Sprachproben'', 1895 == Weblenken == * {{Webarchiv|wayback=20080126083351|url=http://lexikon.meyers.de/meyers/Obersachsen|text=Meyers Lexikon online}} * [https://www.leipzig-lexikon.de/VERWALT/osachsen.htm Obersachsen]@leipzig-lexikon.de [[Kategorie:Sassen]] [[Kategorie:Historie]] ef7ix82634wl7mxj0pkfrt4rrkl5jp9 0 192361 1040442 2025-06-19T09:37:44Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Böversassen]] 1040442 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Böversassen]] anu3w8b6mi18050k9o1ajxdls9l37b8