Wikipedia ndswiki https://nds.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:H%C3%B6%C3%B6ftsiet MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter Media Spezial Diskuschoon Bruker Bruker Diskuschoon Wikipedia Wikipedia Diskuschoon Bild Bild Diskuschoon MediaWiki MediaWiki Diskuschoon Vörlaag Vörlaag Diskuschoon Hülp Hülp Diskuschoon Kategorie Kategorie Diskuschoon Portal Portal Diskuschoon TimedText TimedText talk Modul Modul Diskussion 0 160 1040520 1011112 2025-06-20T14:54:25Z Eastfrisian2 58044 1040520 wikitext text/x-wiki {{Stubben}} {{GemeenboxWD |NAAM = |NAAM_INHEEMSCH = |SITT = |STAAT = |LIGGT_IN = |WAPEN = |FLAGG = |MOTTO = |KOORT = |KOORT2 = |FLACH = |HÖÖCHD = |HÖÖCHD_REF = |KOOR_NS = |KOOR_OW = |INWAHNERS = |INWAHNERS_TIET = |POSTLEETTALL = |VÖRWAHL = |BÖRGERMEESTER = |WEBSTEED = |ÖÖRD = |GEMEENSLÖTEL = }} [[Bild:Walkie-Talkie, edificio Leadenhall y Gherkin, Londres, Inglaterra, 2014-08-11, DD 087.JPG|duum|London]] '''London''' is de [[Hööftstadt]] vun [[England]] un vun dat Vereenigte Königriek vun [[Grootbritannien un Noordirland]]. De Stadt liggt an'e [[Themse]] in Süüdoostengland. An'n [[1. April]] [[1965]] is [[Greater London]] (Platt:Groot-London) grünnt wurrn. Greater London hett siet de Tiet en gemeensam Verwalten. In dat Johr 2006 leven dor 7.512.400 Minschen up 1.579 km², dor mank sünd 2.972.900. de in de 13 Stadtbezirken vun [[Inner London]] wahnt. In de [[Agglomeratschoon]] vun London leven in dat Johr 2001 8.278.251 Inwahners. London is en vun de wichtigsten Zentren för [[Kultur]], [[Finanzen]] un [[Hannel]] in de Welt ([[Weltstadt]]). Dor gifft dat bannig veel [[Universität]]en, [[Hoochschool|Hoochscholen]], [[Theater]]s un [[Museum]]s. De Gemarken vun Greater London sünd updeelt in Inner- un Outer London un sett sik tohopen ut de [[City of London]] un denn noch 32 annere Stadtdelen („London boroughs“), dormank ok de [[City of Westminster]]. In London sitt de [[Internatschonale Organisatschoon för Seeschipperee]] (IMO). == Geographie == === Laag === [[Bild:EnglandLondon.png|thumb|Lage von London in England]] London liggt över 45 km langs den [[Themse]]-Stroom, wo [[Schipperee]] up bedreven warrt. In'n Dörsnitt liggt de Stadt 15 m över [[NN]]. De Anfang vun de Stadt lä in en Wohnsteed in'n Noorden vun de Themse, in de hüdige [[City of London]]. Ut düssen Grund liggt de gröttere Deel vun de Stadt noch hüdigendags in'n Noorden vun de Themse. Bit [[1739]] weer de [[London Bridge]] de eenzige Brugg över den Stroom. As in dat [[18. Johrhunnert|18.]] un [[19. Johrhunnert]] annere Bruggen un de [[Iesenbahn]] boot wurrn sünd, is de Stadt na all Richtungen hen grötter wurrn. Dat Land is platt oder hett en poor Buckels. Dorüm konn de Stadt sik goot utbreden. Fröher weer de Themse veel breder un sieder as hüdigendags. Hüüttodaad is se meist ganz mit Dämm ingrenzt un de Bäken un Fleten, de dor toströömt, liggt ünner de Eer. De [[Tieden]] vun de [[Noordsee]] her sünd in London noch düütlich to spören, dorüm gifft dat in de Stadt ok de Gefohr vun Överswemmen un [[Stormfloot]]. Bi [[Woolwich (London)|Woolwich]] ööstlich vun [[Greenwich]] is in de 1970er Johren dat [[Thames Barrier]] boot wurrn. Dat is en Wehr gegen de Gefohr vun Hoochwater. Dat Stadtzentrum dicht bi'n [[Trafalgar Square]] liggt up 51,30° Noord un 0,08° West. Dör dat königlich [[Observatorium]] in Greenwich is de bekannte [[Nullmeridian]] dörleggt wurrn. Vun em gaht de [[Längengrad]]en ut un dormit ok de [[Tietzoon|Tietzonen]]. === Stadtdelen (Boroughs) === {| class="toccolours" style="margin:0 auto; backgrond:none;" | style="padding-right:1em;" | <ol> <li>[[City of London]]</li> <li>[[City of Westminster]]</li> <li>[[Royal Borough of Kensington and Chelsea|Kensington and Chelsea]]</li> <li>[[London Borough of Hammersmith and Fulham|Hammersmith and Fulham]]</li> <li>[[London Borough of Wandsworth|Wandsworth]]</li> <li>[[London Borough of Lambeth|Lambeth]]</li> <li>[[London Borough of Southwark|Southwark]]</li> <li>[[London Borough of Tower Hamlets|Tower Hamlets]]</li> <li>[[London Borough of Hackney|Hackney]]</li> <li>[[London Borough of Islington|Islington]]</li> <li>[[London Borough of Camden|Camden]]</li> <li>[[London Borough of Brent|Brent]]</li> <li>[[London Borough of Ealing|Ealing]]</li> <li>[[London Borough of Hounslow|Hounslow]]</li> <li>[[London Borough of Richmond upon Thames|Richmond]]</li> <li>[[Royal Borough of Kingston upon Thames|Kingston]]</li> <li>[[London Borough of Merton|Merton]]</li> </ol> | style="background:#FFF; padding:0 1em;" class="toccolours"|[[Bild:LondonNumbered.png]] | <ol start="18"> <li>[[London Borough of Sutton|Sutton]]</li> <li>[[London Borough of Croydon|Croydon]]</li> <li>[[London Borough of Bromley|Bromley]]</li> <li>[[London Borough of Lewisham|Lewisham]]</li> <li>[[London Borough of Greenwich|Greenwich]]</li> <li>[[London Borough of Bexley|Bexley]]</li> <li>[[London Borough of Havering|Havering]]</li> <li>[[London Borough of Barking and Dagenham|Barking and Dagenham]]</li> <li>[[London Borough of Redbridge|Redbridge]]</li> <li>[[London Borough of Newham|Newham]]</li> <li>[[London Borough of Waltham Forest|Waltham Forest]]</li> <li>[[London Borough of Haringey|Haringey]]</li> <li>[[London Borough of Enfield|Enfield]]</li> <li>[[London Borough of Barnet|Barnet]]</li> <li>[[London Borough of Harrow|Harrow]]</li> <li>[[London Borough of Hillingdon|Hillingdon]]</li> </ol> |} === Attraktschonen === * [[Tower vun London]] * [[Trafalgar Square]] London hett de ollste [[U-Bahn]] vun de Eer. [[Kategorie:London]] [[Kategorie:Hanse]] [[Kategorie:Hööftstadt]] [[Kategorie:Stadt]] [[Kategorie:Oort mit Seehaven]] dbm2dgog8kz1cb5mhywxhumxijzh5ly 0 215 1040484 1040384 2025-06-20T14:21:35Z Flaverius 21322 /* Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch */ lenk oorgermaansch 1040484 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund twee Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de twee Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Engelsche Spraak|Engelsch]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten –&nbsp;so as [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]], [[Noordneddersassisch]], [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]&nbsp;– deelt, wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] de Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, seltener ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch is een Deel vun dat [[kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum]], dat sied den Schrievsprakenwessel vun [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] to’n [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandschen]] un besünners sied dat 19.&nbsp;Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.<ref>Maarten van den Toorn u.&nbsp;a.: ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S.&nbsp;149&nbsp;f.</ref><ref>[[Jan Goossens]]: ''Deutsche Dialektologie.'' De Gruyter 1977, S.&nbsp;48.</ref> So sünd besünners in dat 20.&nbsp;Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Neddersassisch in de Nedderlannen]] uuteenannerdreven.<ref>Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.<ref name=":42">Henk Wolf: ''Nordseegermanisch''. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online''. De Gruyter, Berlin 2022 ([https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_15877/html. online], opropen den 13.06.2035).</ref> Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere [[Anglofreesche Spraken|anglofreesche]] Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.<ref name=":42" /> Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de [[Sassen (Volk)|Sassen]] in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.<ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in [[Luudstand]], [[Grammatik]] un [[Woordschatt]] twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.<ref name=":28" /> * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305.</ref><ref>Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == {{Kiek ook bi|Naams vun dat Plattdüütsch}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''[[Drentsch|Drents Plat]]'' oder [[Twentsch|Twents Plat]], begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'' is in’n Nedderlannen verbreedt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' ''Neddersassisch'' un ''Sassisch –''&nbsp;de olen Egennaams to Hansetieden&nbsp;– schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik ''Nedersaksisch'' as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.<ref name=":41" /> === Historie vun de Naams === <gallery perrow="2" class="rechts"> Bild:BibelMagdeburg.jpg|''Düdesch'' in de Meideborger Bibel vun 1554: ''De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' Bild:1614 Bible.jpg|''Sassisch'' as Naam in de [[Bibel vun 1614]]: ''De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'' </gallery> Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de [[Sassen (Volk)|Sassen]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}},<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> so as ook in de Prolog vun de [[Heliand]] ({{lang|la|''Theudisca poëmata}}).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=Heliand |werk=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.<ref name=":43">[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;5&nbsp;f.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un {{Lang|gml|''düdesch''}} kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng.''<ref name=":33" />'' De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as {{Lang|dum|''ôstersch''}}''.<ref name=":43" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''neddersassesch''}} op, sik vun dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[Böversassen]] aftogrenzen.<ref name=":0" /> In moderne Tied versöchen to’n Bispeel [[Karl Friedrich Arend Scheller|Karl Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Chrstian Hinrich Wolke]], [[Georg Ruseler]] oder [[Reinhard F. Hahn|Reinhard Hahn]] de Naams ''Sassisch'' un ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}, dat to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.<ref name=":41" /> ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.''<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Ook de Naam ''Nedderlandsch'' kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.<ref>Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar. ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19.&nbsp;Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> So is ook unklaar, of [[Nedderrhiensch]] oder [[Bergisch]], de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> De Variant ''Nedersaksisch'' kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Städen to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchen de egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], mit op dat Eiland.<ref name="Dal 78ff">[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78&nbsp;ff.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|Frankenriek]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op [[Latiensche Spraak|Latiensch]].<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels un een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;– [[Essen]]&nbsp;– [[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;– [[Äulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;– [[Kassel]]&nbsp;– [[Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;– [[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken. Dat [[Wendland]] un de [[Ollmark]] weren man mischt sassisch-slaawsch Övergangsrebeden.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch === [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schreivsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> [[Bild:Deutsche Ostsiedlung.png|duum|Oostkolonisatschoon, vereenfacht sünner de mischt düütsch/slaawschen Gebeden (na [[Walter Kuhn]], NSDAP-Liddmaat un Propagandist)]] Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreeden un de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto wegdrängen.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreedt. Vele sassische Handwarkers wannern na [[Däänmark]], [[Norwegen]], [[Sweden]] oder hebbt sik in [[Visby]] op [[Gootland]] daallaten.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönneng]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Middelsassische de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Rechtsspraak un de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreeschen]] Mundaarden to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. Däänsch bet an de [[Slie]] un dat [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === Mit den [[Schrievsprakenwessel]] begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] sülvenst is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten. De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Landsförst]]en Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de [[Mark Brannenborg]], besünners in [[Berlin]] un in Städen so as [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Pirvaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref> De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as {{Lang|de|''ich''}} statts ''ik''. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel un Schrievers överdreegt nedderdüütsche Formen na’t Hoogdüütsche, so as ''{{lang|gml|schriven}}'' to {{Lang|de|''schreiben''}}. Faken kümmt so ook [[Hyperkorrektur|hyperkorrekte]] Formen op, so as ''{{lang|gml|bref}}'' to ''Breiff'' statts ''{{lang|de|Brief}}.'' Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man middelsassische Rester sünd noch to finnen, so as ''{{lang|gml|Mittbörger}}'' oder ''{{lang|gml|karspell}}.'' Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;126–130.</ref> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tekenborg]] dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreeden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken. Eerst vun 1815 an kunnen [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in dat nöördliche Drüddel vun [[Düütschland]] un in de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] un de Noorddeel vun [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]], [[Sassen-Anholt]] so as ook lütte Delen vun [[Hessen|Noordhessen]] un [[Döringen]].<ref name=":45">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;171&nbsp;ff.</ref> In’n Nedderlannen sünd Provinzen [[Drenthe|Drente]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oaveriessel|Overiessel]] so as ook de grote Deel vun [[Gelderlaand|Gelderland]] plattdüütsch.<ref>{{Internetquelle |url=https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects#:~:text=Nedersaksisch%20wird%20in%20seinen%20verschiedenen,Drenthe,%20Overijssel%20und%20Gelderland%20gesprochen. |titel=Dialekte in den Niederlanden und Flandern |werk=NEON - Nederlands online |hrsg=FU Berlin |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211000201/https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> De Grenz to dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] löppt twüschen [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un Freesland vun dat [[Lauwersmeer]] na Süüd to un knappt dat neddersassische [[Köllemerland]] un de [[Stellingwarven]] vun de Provinz Freesland af.<!-- Born fehlt --> De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na [[Bunschoten]] in de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] mit de Landschoppen [[Veluwe]] un [[Achterhook]] op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt.<!-- Born fehlt --> Nu folgt se de [[Westfalen|westfäälsche]] [[Eenheidsplural|Eenheidspluraallinie]] bet na’t [[Siegerland]].<ref>{{Internetquelle |autor=Lisa Felden |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/westfaelisch |titel=Westfälisch |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2023-09-20 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> Hier folgt de Grenz nu de [[Benrather Linie]] bet [[Hessen]],<ref>{{Internetquelle |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/benrather-linie |titel=Benrather Linie |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2021-03-08 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> wo [[Waldeck (Land)|Waldegge]] un de nöördliche [[Landkreis Kassel]] noch plattdüütsch sünd.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Hessen |titel=Weten: Plattdeutsch in Hessen |werk=plattmakers.de |hrsg= |datum=2021-11-27 |abruf=2025-06-15}}</ref> Denn knappt se bi [[Hedemünnen]] de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af.<ref name="rede" /> Se folgt de Grenz vun [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed.<ref>[[Ulrich Scheuermann]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen''. In: ''Sprachgescichte'', Bd.&nbsp;3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S.&nbsp;2668.</ref> De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran.<ref name="rede">[https://www.regionalsprache.de/SprachGis/RasterMap/WA/267 REDE: WA 267 „machen“], Kaarten ID&nbsp;417, opropen den 30.&nbsp;September 2023.</ref> Vunwegen dat’t [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborger Platt]] bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<ref name=":48">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.</ref> Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsch]] [[Hoogpreußsch]],<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten.'' In: ''Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild.'' Königsbarg: Gräfe und Unzer, S.&nbsp;78–81.</ref> plattdüütsch.<ref name=":45" /> De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.<ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart'', S.&nbsp;36.</ref> Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat [[Saterfreesch]] as Spraakeiland un in’n Süden dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[oberharzisch]] Spraakeiland.<ref>Erich Borchers: ''Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz''. Elwert, Marburg 1927, S. 34.</ref><!-- Born fehlt för saterfreesch --> === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche [[Wisconsin Pommeranian]] oder in Brasilien [[Pomerano]] un [[Vestfaliano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |titel=Die Pommernvereinigungen in den USA |werk=pommerscher-greif.de |hrsg=Pommerscher Greif e.V. |datum=2012-02-10 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250422094307/https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |archiv-datum=2025-04-22 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |datum=2021-11-27 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2022-01-23 |abruf=2025-01-31 |sprache=de}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwert: [[Marborg]] 1941.</ref> 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<!-- Born fehlt --> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |autor=Charlotte Rein |url=https://dat-portal.lvr.de/themen/dialekte/dialektinseln/hoetter-platt |titel=Hötter Platt |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2020-04-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> == Status == === Algemeen === [[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken === [[Bild:ECRM Low Saxon in Germany.svg|duum|Översicht Monitoring döör de Europääsch Charta för Regionaal- un Minnerheidenspraken in Düütschland fört Plattdüütsch]] In Düütschland un de Nedderlannen is de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] de Ramen na dat Völkerrecht för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]]. De beiden Staten hebbt de Charta 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III, in [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel&nbsp;II vun de Sprakencharta schuult is.<ref name=":44">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |titel=Grundlagen der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250606010923/https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |archiv-datum=202506-06 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref name=":46">[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;155.</ref> Mit Deel&nbsp;III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel&nbsp;II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.<ref name=":44" /> De düütschen Länner geevt dat [[Bundsbinnenministerium]] alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den [[Europaraad]]. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een [[Expertenkommitee (Spraakcharta)|Expertenkommitee]] den [[Expertenbericht (Spraakcharta)|Expertenbericht]], de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat [[Ministerkommitee (Europaraad)|Ministerkommitee]] vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-01 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250516145431/https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |archiv-datum=2025-05-16 |abruf=2022-12-20 |sprache=de}}</ref> In de Nedderlannen schrivt dat [[Ministerium van Binnenlandsche Saken un Königrieksraltschonen|Binnenministerium]] den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de ''[[Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied|Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied]]'' (SONT).<ref name=":46" /> De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de [[Provinz (Nedderlannen)|Provinzen]], de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel&nbsp;III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.<ref>[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;161&nbsp;ff.</ref> 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> === Amtsspraak === In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt –&nbsp;mündlich un schriftlich&nbsp;– op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> De Gemeen [[Riessen-Hooltn]] verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.<ref>{{Internetquelle |url=https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=bn4p6LpNGFRTXN8w&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.tubantia.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Frijssen-holten%252Fgemeente-rijssen-holten-tweetalig-gea-kan-in-het-riessens-nergens-terecht%7Ea12822d6%252F |titel=Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht |werk=Tubantia |datum=2016-12-16 |abruf=2025-06-18 |sprache=nl}}</ref> Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torüggwiest. De [[Bundsgerichtshoff|Bundsgerichtshov]] harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak. Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.<ref>German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: ''Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein'': ''Kommentar'', Nr.&nbsp;1 Abs.&nbsp;4 to §&nbsp;82 a Landesverwaltungsgesetz</ref> Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.<ref>[[Overlandsgericht Ollnborg|OLG Ollnborg]] vun de 10.&nbsp;Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392</ref> Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.<ref>{{Internetquelle |url=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400 |werk=Sleswig-Holsteensch Landdag |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110719082318/http://www.schleswig-holstein.de/cae/servlet/contentblob/633574/publicationFile/SprachenchartaberichtDownload.pdf |archiv-datum=2011-10-07 |abruf=2025-18-06 |sprache=en}}</ref> Dat weer man eer Behölperee.<ref>https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf</ref> Mit de Norm §&nbsp;[https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=148815,381 82 b] [[LVwG SH]] is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de –&nbsp;anners as [https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?t=175023947014307096&sessionID=3107090891904654716&source=link&highlighting=off&templateID=document&chosenIndex=Dummy_nv_68&xid=148815,91#jurabs_2 §&nbsp;82 a], de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt&nbsp;– Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.<!-- Born fehlt --> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität === Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182&nbsp;ff.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied geev dat keen [[Plattdüütsch (Schoolfack)|Plattdüütschünnerricht]]. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de [[Basisschool]] to ünnerrichten.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit [[nedderdüütsche Philologie]] un beedt enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, to’n Bispeel [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Universität Griepswoold|Griepswoold]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Mönster|Mönster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]].<ref name=":13" /> In dat nedderlandsch [[Rieksuniversität Grönneng|Grönneng]] geev mit dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.<ref>{{Internetquelle |url=https://geheugenvandrenthe.nl/encyclopedie-drenthe/nedersaksisch-instituut |titel=Nedersaksisch Instituut |abruf=2025-06-17}}</ref> Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch.<!-- spraak op RUG? --> As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Low Saxon Competence by district 2016.svg|duum|Aktive Spraakkompetenz na Landkreisen (2016):<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref><br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}<br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref><gallery> Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|Spraakkompetenz na Bundsland (2016) Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|Spraakkompetenz na Öller (2016) </gallery> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat [[Däänmark]] köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in [[Belize]],<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Dat [[Vestfaliano]] in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}} === Översicht === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Ostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. ==== Märksch-Brannenborgsch ==== [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]] oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in [[Brannenborg]], de [[Ollmark]] in [[Sassen-Anholt]] un den ööstlichsten Deel vun [[Mekelnborg-Vörpommern|Meklenborg-Vöörpommern]]. De Dialektgrupp deelt sik wieder [[Noordmärksch]], [[Middelmärksch]] un [[Middelpommersch]].<ref name=":49">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.</ref> Typsch Kennteken is ''det'' statts ''dat,''<ref>[[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch'', S.&nbsp;596&nbsp;ff.</ref> de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.<ref name=":49" /> De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.<ref name=":48" /> ==== Mekelnborg-Vöörpommersch ==== [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]] is ene rlativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as ''Kauken'' un ''hei'' un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as ''Wuurd'' statts Woord un ''hüren'' statts ''hören.'' Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op ''-ing.<!-- Born fehlt -->'' ==== Nedderpreußsch ==== [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußsch]] is de ole Dialekt vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Danzig]] un ook Grundlaag vun dat [[Plautdietsch]]. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in ''moake'' un de [[Unrund (Vokaal)|unrunnen]] Vokalen, so as ''Kenig'' statts ''König.''<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung.'' Hirt, Breslau 1924, S. 79.</ref> ==== Noordneddersassisch ==== [[Noordneddersassisch]] is en Dialekt in [[Noordneddersassen]], [[Sleswig-Holsteen]]. Dat Neddersassisch in [[Provinz Grunneng|Grönneng]] is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Grunnegs|Grönnegsch]], [[Emslänner Platt|Eemslandsch]], [[Ollnborger Platt|Ollnborgsch]], [[Noordhannobersch]], [[Holsteener Platt|Holsteensch]] un [[Sleswigsch|Slewswigsch]] ünnderdeelt warrn.<ref>Helmut Glück (Hrsg.): ''Metzler Lexikon Sprache.'' 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, <nowiki>ISBN 3-476-02056-8</nowiki>, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.</ref> Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;ff.</ref> Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt.<!-- Born fehlt --> ==== Oostfäälsch ==== [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] is ene Dialektgrupp in [[Süüdneddersassen]] un de [[Meideborger Böörd]] in [[Sassen-Anholt]], de sik wieder in [[Elvoostfäälsch]],[[Göttingsch-Grubenhagensch]] [[Heidoostfäälsch]] un [[Karnoostfäälsch]] deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel D[[Tweeklang|iphthongen]] uut olen Langvokalen, so as ''Stein'' (<&nbsp;''stên'')'','' ''Faut (<&nbsp;fō₁t'')'','' ''mëin (<&nbsp;mîn'')'','' ''Hius'' (<&nbsp;''hûs'')'',''<ref>Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online'', edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. <nowiki>https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html</nowiki>. Accessed 2025-06-16.</ref> dat ''e-'' bi dat Partizip, so as ''ekofft'' statts ''kofft'' un de Personaalpronomen ''mik/mek'' un ''dik/dek'' statts ''mi'' un ''di.'' Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as ''Pepper'' un ''Könnig'' statts ''Peper/Piäper'' un ''Köni(n)g/Küöni(n)g.''<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;558&nbsp;f.</ref> ==== Oostpommersch ==== [[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]] is de ehmalige Dialekt vun [[Hinnerpommern]]. Vundaag leevt de Dialekt as [[Pomerano]] in [[Brasilien]] wieder. ==== Westfäälsch ==== [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] is de Dialektgrupp in [[Westfalen]], de sik in [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterländsch]], [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]], [[Süüdwestfäälsch]] un [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlansch]] ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.<ref name=":47">[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsch-neddersassischen]] Dialekten –&nbsp;[[Grunnegs|Grönnegsch]] uutbenamen&nbsp;– tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. [[Emslänner Platt|Emslandsch]] gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> Typsch sünd de braken Diphthongen, so as {{Lang|wep|''Biëke''}} un {{Lang|wep|''Vuëgel''}} statts de noordneddersassisch Langvokalen in ''Beek'' un ''Vagel''.<ref name=":47" /> === Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner === [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] un [[Oostnedderdüütsch]]. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland –&nbsp; [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]], wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de [[Oostkolonisatschoon]] hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborg-Vöörpommersch]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche [[Noordneddersassisch]], as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]]. [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene [[Noordnedderdüütsch|nöördliche Grupp]] mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene [[Süüdnedderdüütsch|süüdliche Grupp]] mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> === Dackspraken un Varietätenspektrum === En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]], dat [[Flensborg|Flensborger]] [[Petuh]], [[Ruhrdüütsch]] un [[Berlinsch]], opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as [[Hamborg]], [[Bremen]] un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> <!-- Mischspraken in NL? Oder eer diglossie/regiolekt? --> == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansch|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kontinentalwestgermaansch|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansch|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ook ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref><!-- Gallizismen? --> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Wöörböker === Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de [[Grootlandschopswöörbook|Grootlandschopswöörböker]]. === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> Anner [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'',<ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> De nedderlandssche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen, wat to’n Enn keem, as de regionalen Senner in’n [[Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de DDR de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.<ref name=":22" /> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut.<ref>{{Internetquelle |autor=Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding |url=https://www.imdb.com/de/title/tt0179009/ |titel=Bartje |datum=1972-12-26 |abruf=2025-06-17}}</ref> Vun 1977 an leep bi’n NDR ''[[Wi speelt op Platt]],'' dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche [[Tatort]] ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].<ref name=":22" />'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.<ref>Erik Hitters, Tonny Krijnen: ''Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie'', S.&nbsp;60.</ref> 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]'', de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Kummdie|Kummdien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] gi5768ig9f1ir8fnuvdzu5wcwh0z5kl 1040515 1040484 2025-06-20T14:27:43Z Flaverius 21322 lenken oorgermaansch 1040515 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund twee Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de twee Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Engelsche Spraak|Engelsch]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten –&nbsp;so as [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]], [[Noordneddersassisch]], [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]&nbsp;– deelt, wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] de Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, seltener ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch is een Deel vun dat [[kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum]], dat sied den Schrievsprakenwessel vun [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] to’n [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandschen]] un besünners sied dat 19.&nbsp;Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.<ref>Maarten van den Toorn u.&nbsp;a.: ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S.&nbsp;149&nbsp;f.</ref><ref>[[Jan Goossens]]: ''Deutsche Dialektologie.'' De Gruyter 1977, S.&nbsp;48.</ref> So sünd besünners in dat 20.&nbsp;Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Neddersassisch in de Nedderlannen]] uuteenannerdreven.<ref>Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.<ref name=":42">Henk Wolf: ''Nordseegermanisch''. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online''. De Gruyter, Berlin 2022 ([https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_15877/html. online], opropen den 13.06.2035).</ref> Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere [[Anglofreesche Spraken|anglofreesche]] Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.<ref name=":42" /> Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de [[Sassen (Volk)|Sassen]] in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.<ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in [[Luudstand]], [[Grammatik]] un [[Woordschatt]] twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.<ref name=":28" /> * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305.</ref><ref>Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == {{Kiek ook bi|Naams vun dat Plattdüütsch}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''[[Drentsch|Drents Plat]]'' oder [[Twentsch|Twents Plat]], begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'' is in’n Nedderlannen verbreedt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' ''Neddersassisch'' un ''Sassisch –''&nbsp;de olen Egennaams to Hansetieden&nbsp;– schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik ''Nedersaksisch'' as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.<ref name=":41" /> === Historie vun de Naams === <gallery perrow="2" class="rechts"> Bild:BibelMagdeburg.jpg|''Düdesch'' in de Meideborger Bibel vun 1554: ''De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' Bild:1614 Bible.jpg|''Sassisch'' as Naam in de [[Bibel vun 1614]]: ''De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'' </gallery> Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de [[Sassen (Volk)|Sassen]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}},<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> so as ook in de Prolog vun de [[Heliand]] ({{lang|la|''Theudisca poëmata}}).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=Heliand |werk=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.<ref name=":43">[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;5&nbsp;f.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un {{Lang|gml|''düdesch''}} kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng.''<ref name=":33" />'' De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as {{Lang|dum|''ôstersch''}}''.<ref name=":43" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''neddersassesch''}} op, sik vun dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[Böversassen]] aftogrenzen.<ref name=":0" /> In moderne Tied versöchen to’n Bispeel [[Karl Friedrich Arend Scheller|Karl Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Chrstian Hinrich Wolke]], [[Georg Ruseler]] oder [[Reinhard F. Hahn|Reinhard Hahn]] de Naams ''Sassisch'' un ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}, dat to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.<ref name=":41" /> ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.''<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Ook de Naam ''Nedderlandsch'' kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.<ref>Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar. ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19.&nbsp;Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> So is ook unklaar, of [[Nedderrhiensch]] oder [[Bergisch]], de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> De Variant ''Nedersaksisch'' kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Städen to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchen de egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], mit op dat Eiland.<ref name="Dal 78ff">[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78&nbsp;ff.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|Frankenriek]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op [[Latiensche Spraak|Latiensch]].<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels un een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;– [[Essen]]&nbsp;– [[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;– [[Äulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;– [[Kassel]]&nbsp;– [[Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;– [[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken. Dat [[Wendland]] un de [[Ollmark]] weren man mischt sassisch-slaawsch Övergangsrebeden.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch === [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schreivsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> [[Bild:Deutsche Ostsiedlung.png|duum|Oostkolonisatschoon, vereenfacht sünner de mischt düütsch/slaawschen Gebeden (na [[Walter Kuhn]], NSDAP-Liddmaat un Propagandist)]] Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreeden un de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto wegdrängen.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreedt. Vele sassische Handwarkers wannern na [[Däänmark]], [[Norwegen]], [[Sweden]] oder hebbt sik in [[Visby]] op [[Gootland]] daallaten.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönneng]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Middelsassische de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Rechtsspraak un de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreeschen]] Mundaarden to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. Däänsch bet an de [[Slie]] un dat [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === Mit den [[Schrievsprakenwessel]] begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] sülvenst is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten. De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Landsförst]]en Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de [[Mark Brannenborg]], besünners in [[Berlin]] un in Städen so as [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Pirvaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref> De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as {{Lang|de|''ich''}} statts ''ik''. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel un Schrievers överdreegt nedderdüütsche Formen na’t Hoogdüütsche, so as ''{{lang|gml|schriven}}'' to {{Lang|de|''schreiben''}}. Faken kümmt so ook [[Hyperkorrektur|hyperkorrekte]] Formen op, so as ''{{lang|gml|bref}}'' to ''Breiff'' statts ''{{lang|de|Brief}}.'' Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man middelsassische Rester sünd noch to finnen, so as ''{{lang|gml|Mittbörger}}'' oder ''{{lang|gml|karspell}}.'' Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;126–130.</ref> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tekenborg]] dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreeden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken. Eerst vun 1815 an kunnen [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in dat nöördliche Drüddel vun [[Düütschland]] un in de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] un de Noorddeel vun [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]], [[Sassen-Anholt]] so as ook lütte Delen vun [[Hessen|Noordhessen]] un [[Döringen]].<ref name=":45">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;171&nbsp;ff.</ref> In’n Nedderlannen sünd Provinzen [[Drenthe|Drente]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oaveriessel|Overiessel]] so as ook de grote Deel vun [[Gelderlaand|Gelderland]] plattdüütsch.<ref>{{Internetquelle |url=https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects#:~:text=Nedersaksisch%20wird%20in%20seinen%20verschiedenen,Drenthe,%20Overijssel%20und%20Gelderland%20gesprochen. |titel=Dialekte in den Niederlanden und Flandern |werk=NEON - Nederlands online |hrsg=FU Berlin |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211000201/https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> De Grenz to dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] löppt twüschen [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un Freesland vun dat [[Lauwersmeer]] na Süüd to un knappt dat neddersassische [[Köllemerland]] un de [[Stellingwarven]] vun de Provinz Freesland af.<!-- Born fehlt --> De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na [[Bunschoten]] in de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] mit de Landschoppen [[Veluwe]] un [[Achterhook]] op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt.<!-- Born fehlt --> Nu folgt se de [[Westfalen|westfäälsche]] [[Eenheidsplural|Eenheidspluraallinie]] bet na’t [[Siegerland]].<ref>{{Internetquelle |autor=Lisa Felden |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/westfaelisch |titel=Westfälisch |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2023-09-20 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> Hier folgt de Grenz nu de [[Benrather Linie]] bet [[Hessen]],<ref>{{Internetquelle |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/benrather-linie |titel=Benrather Linie |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2021-03-08 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> wo [[Waldeck (Land)|Waldegge]] un de nöördliche [[Landkreis Kassel]] noch plattdüütsch sünd.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Hessen |titel=Weten: Plattdeutsch in Hessen |werk=plattmakers.de |hrsg= |datum=2021-11-27 |abruf=2025-06-15}}</ref> Denn knappt se bi [[Hedemünnen]] de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af.<ref name="rede" /> Se folgt de Grenz vun [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed.<ref>[[Ulrich Scheuermann]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen''. In: ''Sprachgescichte'', Bd.&nbsp;3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S.&nbsp;2668.</ref> De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran.<ref name="rede">[https://www.regionalsprache.de/SprachGis/RasterMap/WA/267 REDE: WA 267 „machen“], Kaarten ID&nbsp;417, opropen den 30.&nbsp;September 2023.</ref> Vunwegen dat’t [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborger Platt]] bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<ref name=":48">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.</ref> Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsch]] [[Hoogpreußsch]],<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten.'' In: ''Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild.'' Königsbarg: Gräfe und Unzer, S.&nbsp;78–81.</ref> plattdüütsch.<ref name=":45" /> De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.<ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart'', S.&nbsp;36.</ref> Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat [[Saterfreesch]] as Spraakeiland un in’n Süden dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[oberharzisch]] Spraakeiland.<ref>Erich Borchers: ''Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz''. Elwert, Marburg 1927, S. 34.</ref><!-- Born fehlt för saterfreesch --> === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche [[Wisconsin Pommeranian]] oder in Brasilien [[Pomerano]] un [[Vestfaliano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |titel=Die Pommernvereinigungen in den USA |werk=pommerscher-greif.de |hrsg=Pommerscher Greif e.V. |datum=2012-02-10 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250422094307/https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |archiv-datum=2025-04-22 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |datum=2021-11-27 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2022-01-23 |abruf=2025-01-31 |sprache=de}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwert: [[Marborg]] 1941.</ref> 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<!-- Born fehlt --> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |autor=Charlotte Rein |url=https://dat-portal.lvr.de/themen/dialekte/dialektinseln/hoetter-platt |titel=Hötter Platt |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2020-04-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> == Status == === Algemeen === [[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken === [[Bild:ECRM Low Saxon in Germany.svg|duum|Översicht Monitoring döör de Europääsch Charta för Regionaal- un Minnerheidenspraken in Düütschland fört Plattdüütsch]] In Düütschland un de Nedderlannen is de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] de Ramen na dat Völkerrecht för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]]. De beiden Staten hebbt de Charta 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III, in [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel&nbsp;II vun de Sprakencharta schuult is.<ref name=":44">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |titel=Grundlagen der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250606010923/https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |archiv-datum=202506-06 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref name=":46">[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;155.</ref> Mit Deel&nbsp;III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel&nbsp;II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.<ref name=":44" /> De düütschen Länner geevt dat [[Bundsbinnenministerium]] alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den [[Europaraad]]. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een [[Expertenkommitee (Spraakcharta)|Expertenkommitee]] den [[Expertenbericht (Spraakcharta)|Expertenbericht]], de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat [[Ministerkommitee (Europaraad)|Ministerkommitee]] vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-01 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250516145431/https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |archiv-datum=2025-05-16 |abruf=2022-12-20 |sprache=de}}</ref> In de Nedderlannen schrivt dat [[Ministerium van Binnenlandsche Saken un Königrieksraltschonen|Binnenministerium]] den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de ''[[Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied|Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied]]'' (SONT).<ref name=":46" /> De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de [[Provinz (Nedderlannen)|Provinzen]], de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel&nbsp;III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.<ref>[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;161&nbsp;ff.</ref> 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> === Amtsspraak === In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt –&nbsp;mündlich un schriftlich&nbsp;– op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> De Gemeen [[Riessen-Hooltn]] verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.<ref>{{Internetquelle |url=https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=bn4p6LpNGFRTXN8w&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.tubantia.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Frijssen-holten%252Fgemeente-rijssen-holten-tweetalig-gea-kan-in-het-riessens-nergens-terecht%7Ea12822d6%252F |titel=Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht |werk=Tubantia |datum=2016-12-16 |abruf=2025-06-18 |sprache=nl}}</ref> Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torüggwiest. De [[Bundsgerichtshoff|Bundsgerichtshov]] harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak. Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.<ref>German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: ''Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein'': ''Kommentar'', Nr.&nbsp;1 Abs.&nbsp;4 to §&nbsp;82 a Landesverwaltungsgesetz</ref> Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.<ref>[[Overlandsgericht Ollnborg|OLG Ollnborg]] vun de 10.&nbsp;Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392</ref> Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.<ref>{{Internetquelle |url=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400 |werk=Sleswig-Holsteensch Landdag |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110719082318/http://www.schleswig-holstein.de/cae/servlet/contentblob/633574/publicationFile/SprachenchartaberichtDownload.pdf |archiv-datum=2011-10-07 |abruf=2025-18-06 |sprache=en}}</ref> Dat weer man eer Behölperee.<ref>https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf</ref> Mit de Norm §&nbsp;[https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=148815,381 82 b] [[LVwG SH]] is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de –&nbsp;anners as [https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?t=175023947014307096&sessionID=3107090891904654716&source=link&highlighting=off&templateID=document&chosenIndex=Dummy_nv_68&xid=148815,91#jurabs_2 §&nbsp;82 a], de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt&nbsp;– Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.<!-- Born fehlt --> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität === Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182&nbsp;ff.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied geev dat keen [[Plattdüütsch (Schoolfack)|Plattdüütschünnerricht]]. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de [[Basisschool]] to ünnerrichten.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit [[nedderdüütsche Philologie]] un beedt enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, to’n Bispeel [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Universität Griepswoold|Griepswoold]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Mönster|Mönster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]].<ref name=":13" /> In dat nedderlandsch [[Rieksuniversität Grönneng|Grönneng]] geev mit dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.<ref>{{Internetquelle |url=https://geheugenvandrenthe.nl/encyclopedie-drenthe/nedersaksisch-instituut |titel=Nedersaksisch Instituut |abruf=2025-06-17}}</ref> Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch.<!-- spraak op RUG? --> As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Low Saxon Competence by district 2016.svg|duum|Aktive Spraakkompetenz na Landkreisen (2016):<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref><br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}<br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref><gallery> Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|Spraakkompetenz na Bundsland (2016) Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|Spraakkompetenz na Öller (2016) </gallery> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat [[Däänmark]] köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in [[Belize]],<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Dat [[Vestfaliano]] in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}} === Översicht === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Ostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. ==== Märksch-Brannenborgsch ==== [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]] oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in [[Brannenborg]], de [[Ollmark]] in [[Sassen-Anholt]] un den ööstlichsten Deel vun [[Mekelnborg-Vörpommern|Meklenborg-Vöörpommern]]. De Dialektgrupp deelt sik wieder [[Noordmärksch]], [[Middelmärksch]] un [[Middelpommersch]].<ref name=":49">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.</ref> Typsch Kennteken is ''det'' statts ''dat,''<ref>[[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch'', S.&nbsp;596&nbsp;ff.</ref> de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.<ref name=":49" /> De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.<ref name=":48" /> ==== Mekelnborg-Vöörpommersch ==== [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]] is ene rlativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as ''Kauken'' un ''hei'' un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as ''Wuurd'' statts Woord un ''hüren'' statts ''hören.'' Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op ''-ing.<!-- Born fehlt -->'' ==== Nedderpreußsch ==== [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußsch]] is de ole Dialekt vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Danzig]] un ook Grundlaag vun dat [[Plautdietsch]]. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in ''moake'' un de [[Unrund (Vokaal)|unrunnen]] Vokalen, so as ''Kenig'' statts ''König.''<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung.'' Hirt, Breslau 1924, S. 79.</ref> ==== Noordneddersassisch ==== [[Noordneddersassisch]] is en Dialekt in [[Noordneddersassen]], [[Sleswig-Holsteen]]. Dat Neddersassisch in [[Provinz Grunneng|Grönneng]] is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Grunnegs|Grönnegsch]], [[Emslänner Platt|Eemslandsch]], [[Ollnborger Platt|Ollnborgsch]], [[Noordhannobersch]], [[Holsteener Platt|Holsteensch]] un [[Sleswigsch|Slewswigsch]] ünnderdeelt warrn.<ref>Helmut Glück (Hrsg.): ''Metzler Lexikon Sprache.'' 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, <nowiki>ISBN 3-476-02056-8</nowiki>, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.</ref> Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;ff.</ref> Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt.<!-- Born fehlt --> ==== Oostfäälsch ==== [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] is ene Dialektgrupp in [[Süüdneddersassen]] un de [[Meideborger Böörd]] in [[Sassen-Anholt]], de sik wieder in [[Elvoostfäälsch]],[[Göttingsch-Grubenhagensch]] [[Heidoostfäälsch]] un [[Karnoostfäälsch]] deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel D[[Tweeklang|iphthongen]] uut olen Langvokalen, so as ''Stein'' (<&nbsp;''stên'')'','' ''Faut (<&nbsp;fō₁t'')'','' ''mëin (<&nbsp;mîn'')'','' ''Hius'' (<&nbsp;''hûs'')'',''<ref>Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online'', edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. <nowiki>https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html</nowiki>. Accessed 2025-06-16.</ref> dat ''e-'' bi dat Partizip, so as ''ekofft'' statts ''kofft'' un de Personaalpronomen ''mik/mek'' un ''dik/dek'' statts ''mi'' un ''di.'' Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as ''Pepper'' un ''Könnig'' statts ''Peper/Piäper'' un ''Köni(n)g/Küöni(n)g.''<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;558&nbsp;f.</ref> ==== Oostpommersch ==== [[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]] is de ehmalige Dialekt vun [[Hinnerpommern]]. Vundaag leevt de Dialekt as [[Pomerano]] in [[Brasilien]] wieder. ==== Westfäälsch ==== [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] is de Dialektgrupp in [[Westfalen]], de sik in [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterländsch]], [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]], [[Süüdwestfäälsch]] un [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlansch]] ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.<ref name=":47">[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsch-neddersassischen]] Dialekten –&nbsp;[[Grunnegs|Grönnegsch]] uutbenamen&nbsp;– tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. [[Emslänner Platt|Emslandsch]] gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> Typsch sünd de braken Diphthongen, so as {{Lang|wep|''Biëke''}} un {{Lang|wep|''Vuëgel''}} statts de noordneddersassisch Langvokalen in ''Beek'' un ''Vagel''.<ref name=":47" /> === Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner === [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] un [[Oostnedderdüütsch]]. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland –&nbsp; [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]], wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de [[Oostkolonisatschoon]] hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborg-Vöörpommersch]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche [[Noordneddersassisch]], as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]]. [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene [[Noordnedderdüütsch|nöördliche Grupp]] mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene [[Süüdnedderdüütsch|süüdliche Grupp]] mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> === Dackspraken un Varietätenspektrum === En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]], dat [[Flensborg|Flensborger]] [[Petuh]], [[Ruhrdüütsch]] un [[Berlinsch]], opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as [[Hamborg]], [[Bremen]] un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> <!-- Mischspraken in NL? Oder eer diglossie/regiolekt? --> == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kontinentalwestgermaansch|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansche Spraak|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ook ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref><!-- Gallizismen? --> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Wöörböker === Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de [[Grootlandschopswöörbook|Grootlandschopswöörböker]]. === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> Anner [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'',<ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> De nedderlandssche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen, wat to’n Enn keem, as de regionalen Senner in’n [[Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de DDR de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.<ref name=":22" /> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut.<ref>{{Internetquelle |autor=Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding |url=https://www.imdb.com/de/title/tt0179009/ |titel=Bartje |datum=1972-12-26 |abruf=2025-06-17}}</ref> Vun 1977 an leep bi’n NDR ''[[Wi speelt op Platt]],'' dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche [[Tatort]] ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].<ref name=":22" />'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.<ref>Erik Hitters, Tonny Krijnen: ''Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie'', S.&nbsp;60.</ref> 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]'', de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Kummdie|Kummdien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] i3s4uts9ylz028lvifxdkfgrz94winf 1040550 1040515 2025-06-20T16:18:28Z Flaverius 21322 lenk pie 1040550 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund twee Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de twee Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Engelsche Spraak|Engelsch]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten –&nbsp;so as [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]], [[Noordneddersassisch]], [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]&nbsp;– deelt, wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] de Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, seltener ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch is een Deel vun dat [[kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum]], dat sied den Schrievsprakenwessel vun [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] to’n [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandschen]] un besünners sied dat 19.&nbsp;Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.<ref>Maarten van den Toorn u.&nbsp;a.: ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S.&nbsp;149&nbsp;f.</ref><ref>[[Jan Goossens]]: ''Deutsche Dialektologie.'' De Gruyter 1977, S.&nbsp;48.</ref> So sünd besünners in dat 20.&nbsp;Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Neddersassisch in de Nedderlannen]] uuteenannerdreven.<ref>Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.<ref name=":42">Henk Wolf: ''Nordseegermanisch''. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online''. De Gruyter, Berlin 2022 ([https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_15877/html. online], opropen den 13.06.2035).</ref> Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere [[Anglofreesche Spraken|anglofreesche]] Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.<ref name=":42" /> Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de [[Sassen (Volk)|Sassen]] in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.<ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in [[Luudstand]], [[Grammatik]] un [[Woordschatt]] twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.<ref name=":28" /> * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305.</ref><ref>Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == {{Kiek ook bi|Naams vun dat Plattdüütsch}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''[[Drentsch|Drents Plat]]'' oder [[Twentsch|Twents Plat]], begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'' is in’n Nedderlannen verbreedt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' ''Neddersassisch'' un ''Sassisch –''&nbsp;de olen Egennaams to Hansetieden&nbsp;– schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik ''Nedersaksisch'' as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.<ref name=":41" /> === Historie vun de Naams === <gallery perrow="2" class="rechts"> Bild:BibelMagdeburg.jpg|''Düdesch'' in de Meideborger Bibel vun 1554: ''De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' Bild:1614 Bible.jpg|''Sassisch'' as Naam in de [[Bibel vun 1614]]: ''De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'' </gallery> Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de [[Sassen (Volk)|Sassen]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}},<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> so as ook in de Prolog vun de [[Heliand]] ({{lang|la|''Theudisca poëmata}}).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=Heliand |werk=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.<ref name=":43">[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;5&nbsp;f.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un {{Lang|gml|''düdesch''}} kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng.''<ref name=":33" />'' De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as {{Lang|dum|''ôstersch''}}''.<ref name=":43" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''neddersassesch''}} op, sik vun dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[Böversassen]] aftogrenzen.<ref name=":0" /> In moderne Tied versöchen to’n Bispeel [[Karl Friedrich Arend Scheller|Karl Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Chrstian Hinrich Wolke]], [[Georg Ruseler]] oder [[Reinhard F. Hahn|Reinhard Hahn]] de Naams ''Sassisch'' un ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}, dat to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.<ref name=":41" /> ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.''<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Ook de Naam ''Nedderlandsch'' kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.<ref>Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar. ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19.&nbsp;Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> So is ook unklaar, of [[Nedderrhiensch]] oder [[Bergisch]], de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> De Variant ''Nedersaksisch'' kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Städen to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchen de egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], mit op dat Eiland.<ref name="Dal 78ff">[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78&nbsp;ff.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|Frankenriek]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op [[Latiensche Spraak|Latiensch]].<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels un een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;– [[Essen]]&nbsp;– [[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;– [[Äulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;– [[Kassel]]&nbsp;– [[Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;– [[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken. Dat [[Wendland]] un de [[Ollmark]] weren man mischt sassisch-slaawsch Övergangsrebeden.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch === [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schreivsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> [[Bild:Deutsche Ostsiedlung.png|duum|Oostkolonisatschoon, vereenfacht sünner de mischt düütsch/slaawschen Gebeden (na [[Walter Kuhn]], NSDAP-Liddmaat un Propagandist)]] Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreeden un de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto wegdrängen.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreedt. Vele sassische Handwarkers wannern na [[Däänmark]], [[Norwegen]], [[Sweden]] oder hebbt sik in [[Visby]] op [[Gootland]] daallaten.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönneng]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Middelsassische de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Rechtsspraak un de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreeschen]] Mundaarden to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. Däänsch bet an de [[Slie]] un dat [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === Mit den [[Schrievsprakenwessel]] begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] sülvenst is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten. De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Landsförst]]en Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de [[Mark Brannenborg]], besünners in [[Berlin]] un in Städen so as [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Pirvaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref> De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as {{Lang|de|''ich''}} statts ''ik''. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel un Schrievers överdreegt nedderdüütsche Formen na’t Hoogdüütsche, so as ''{{lang|gml|schriven}}'' to {{Lang|de|''schreiben''}}. Faken kümmt so ook [[Hyperkorrektur|hyperkorrekte]] Formen op, so as ''{{lang|gml|bref}}'' to ''Breiff'' statts ''{{lang|de|Brief}}.'' Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man middelsassische Rester sünd noch to finnen, so as ''{{lang|gml|Mittbörger}}'' oder ''{{lang|gml|karspell}}.'' Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;126–130.</ref> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tekenborg]] dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreeden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken. Eerst vun 1815 an kunnen [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in dat nöördliche Drüddel vun [[Düütschland]] un in de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] un de Noorddeel vun [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]], [[Sassen-Anholt]] so as ook lütte Delen vun [[Hessen|Noordhessen]] un [[Döringen]].<ref name=":45">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;171&nbsp;ff.</ref> In’n Nedderlannen sünd Provinzen [[Drenthe|Drente]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oaveriessel|Overiessel]] so as ook de grote Deel vun [[Gelderlaand|Gelderland]] plattdüütsch.<ref>{{Internetquelle |url=https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects#:~:text=Nedersaksisch%20wird%20in%20seinen%20verschiedenen,Drenthe,%20Overijssel%20und%20Gelderland%20gesprochen. |titel=Dialekte in den Niederlanden und Flandern |werk=NEON - Nederlands online |hrsg=FU Berlin |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211000201/https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> De Grenz to dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] löppt twüschen [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un Freesland vun dat [[Lauwersmeer]] na Süüd to un knappt dat neddersassische [[Köllemerland]] un de [[Stellingwarven]] vun de Provinz Freesland af.<!-- Born fehlt --> De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na [[Bunschoten]] in de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] mit de Landschoppen [[Veluwe]] un [[Achterhook]] op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt.<!-- Born fehlt --> Nu folgt se de [[Westfalen|westfäälsche]] [[Eenheidsplural|Eenheidspluraallinie]] bet na’t [[Siegerland]].<ref>{{Internetquelle |autor=Lisa Felden |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/westfaelisch |titel=Westfälisch |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2023-09-20 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> Hier folgt de Grenz nu de [[Benrather Linie]] bet [[Hessen]],<ref>{{Internetquelle |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/benrather-linie |titel=Benrather Linie |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2021-03-08 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> wo [[Waldeck (Land)|Waldegge]] un de nöördliche [[Landkreis Kassel]] noch plattdüütsch sünd.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Hessen |titel=Weten: Plattdeutsch in Hessen |werk=plattmakers.de |hrsg= |datum=2021-11-27 |abruf=2025-06-15}}</ref> Denn knappt se bi [[Hedemünnen]] de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af.<ref name="rede" /> Se folgt de Grenz vun [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed.<ref>[[Ulrich Scheuermann]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen''. In: ''Sprachgescichte'', Bd.&nbsp;3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S.&nbsp;2668.</ref> De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran.<ref name="rede">[https://www.regionalsprache.de/SprachGis/RasterMap/WA/267 REDE: WA 267 „machen“], Kaarten ID&nbsp;417, opropen den 30.&nbsp;September 2023.</ref> Vunwegen dat’t [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborger Platt]] bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<ref name=":48">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.</ref> Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsch]] [[Hoogpreußsch]],<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten.'' In: ''Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild.'' Königsbarg: Gräfe und Unzer, S.&nbsp;78–81.</ref> plattdüütsch.<ref name=":45" /> De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.<ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart'', S.&nbsp;36.</ref> Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat [[Saterfreesch]] as Spraakeiland un in’n Süden dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[oberharzisch]] Spraakeiland.<ref>Erich Borchers: ''Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz''. Elwert, Marburg 1927, S. 34.</ref><!-- Born fehlt för saterfreesch --> === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche [[Wisconsin Pommeranian]] oder in Brasilien [[Pomerano]] un [[Vestfaliano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |titel=Die Pommernvereinigungen in den USA |werk=pommerscher-greif.de |hrsg=Pommerscher Greif e.V. |datum=2012-02-10 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250422094307/https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |archiv-datum=2025-04-22 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |datum=2021-11-27 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2022-01-23 |abruf=2025-01-31 |sprache=de}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwert: [[Marborg]] 1941.</ref> 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<!-- Born fehlt --> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |autor=Charlotte Rein |url=https://dat-portal.lvr.de/themen/dialekte/dialektinseln/hoetter-platt |titel=Hötter Platt |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2020-04-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> == Status == === Algemeen === [[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken === [[Bild:ECRM Low Saxon in Germany.svg|duum|Översicht Monitoring döör de Europääsch Charta för Regionaal- un Minnerheidenspraken in Düütschland fört Plattdüütsch]] In Düütschland un de Nedderlannen is de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] de Ramen na dat Völkerrecht för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]]. De beiden Staten hebbt de Charta 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III, in [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel&nbsp;II vun de Sprakencharta schuult is.<ref name=":44">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |titel=Grundlagen der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250606010923/https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |archiv-datum=202506-06 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref name=":46">[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;155.</ref> Mit Deel&nbsp;III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel&nbsp;II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.<ref name=":44" /> De düütschen Länner geevt dat [[Bundsbinnenministerium]] alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den [[Europaraad]]. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een [[Expertenkommitee (Spraakcharta)|Expertenkommitee]] den [[Expertenbericht (Spraakcharta)|Expertenbericht]], de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat [[Ministerkommitee (Europaraad)|Ministerkommitee]] vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-01 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250516145431/https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |archiv-datum=2025-05-16 |abruf=2022-12-20 |sprache=de}}</ref> In de Nedderlannen schrivt dat [[Ministerium van Binnenlandsche Saken un Königrieksraltschonen|Binnenministerium]] den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de ''[[Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied|Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied]]'' (SONT).<ref name=":46" /> De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de [[Provinz (Nedderlannen)|Provinzen]], de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel&nbsp;III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.<ref>[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;161&nbsp;ff.</ref> 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> === Amtsspraak === In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt –&nbsp;mündlich un schriftlich&nbsp;– op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> De Gemeen [[Riessen-Hooltn]] verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.<ref>{{Internetquelle |url=https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=bn4p6LpNGFRTXN8w&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.tubantia.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Frijssen-holten%252Fgemeente-rijssen-holten-tweetalig-gea-kan-in-het-riessens-nergens-terecht%7Ea12822d6%252F |titel=Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht |werk=Tubantia |datum=2016-12-16 |abruf=2025-06-18 |sprache=nl}}</ref> Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torüggwiest. De [[Bundsgerichtshoff|Bundsgerichtshov]] harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak. Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.<ref>German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: ''Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein'': ''Kommentar'', Nr.&nbsp;1 Abs.&nbsp;4 to §&nbsp;82 a Landesverwaltungsgesetz</ref> Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.<ref>[[Overlandsgericht Ollnborg|OLG Ollnborg]] vun de 10.&nbsp;Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392</ref> Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.<ref>{{Internetquelle |url=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400 |werk=Sleswig-Holsteensch Landdag |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110719082318/http://www.schleswig-holstein.de/cae/servlet/contentblob/633574/publicationFile/SprachenchartaberichtDownload.pdf |archiv-datum=2011-10-07 |abruf=2025-18-06 |sprache=en}}</ref> Dat weer man eer Behölperee.<ref>https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf</ref> Mit de Norm §&nbsp;[https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=148815,381 82 b] [[LVwG SH]] is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de –&nbsp;anners as [https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?t=175023947014307096&sessionID=3107090891904654716&source=link&highlighting=off&templateID=document&chosenIndex=Dummy_nv_68&xid=148815,91#jurabs_2 §&nbsp;82 a], de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt&nbsp;– Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.<!-- Born fehlt --> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität === Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182&nbsp;ff.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied geev dat keen [[Plattdüütsch (Schoolfack)|Plattdüütschünnerricht]]. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de [[Basisschool]] to ünnerrichten.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit [[nedderdüütsche Philologie]] un beedt enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, to’n Bispeel [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Universität Griepswoold|Griepswoold]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Mönster|Mönster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]].<ref name=":13" /> In dat nedderlandsch [[Rieksuniversität Grönneng|Grönneng]] geev mit dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.<ref>{{Internetquelle |url=https://geheugenvandrenthe.nl/encyclopedie-drenthe/nedersaksisch-instituut |titel=Nedersaksisch Instituut |abruf=2025-06-17}}</ref> Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch.<!-- spraak op RUG? --> As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Low Saxon Competence by district 2016.svg|duum|Aktive Spraakkompetenz na Landkreisen (2016):<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref><br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}<br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref><gallery> Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|Spraakkompetenz na Bundsland (2016) Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|Spraakkompetenz na Öller (2016) </gallery> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat [[Däänmark]] köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in [[Belize]],<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Dat [[Vestfaliano]] in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}} === Översicht === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Ostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. ==== Märksch-Brannenborgsch ==== [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]] oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in [[Brannenborg]], de [[Ollmark]] in [[Sassen-Anholt]] un den ööstlichsten Deel vun [[Mekelnborg-Vörpommern|Meklenborg-Vöörpommern]]. De Dialektgrupp deelt sik wieder [[Noordmärksch]], [[Middelmärksch]] un [[Middelpommersch]].<ref name=":49">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.</ref> Typsch Kennteken is ''det'' statts ''dat,''<ref>[[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch'', S.&nbsp;596&nbsp;ff.</ref> de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.<ref name=":49" /> De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.<ref name=":48" /> ==== Mekelnborg-Vöörpommersch ==== [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]] is ene rlativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as ''Kauken'' un ''hei'' un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as ''Wuurd'' statts Woord un ''hüren'' statts ''hören.'' Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op ''-ing.<!-- Born fehlt -->'' ==== Nedderpreußsch ==== [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußsch]] is de ole Dialekt vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Danzig]] un ook Grundlaag vun dat [[Plautdietsch]]. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in ''moake'' un de [[Unrund (Vokaal)|unrunnen]] Vokalen, so as ''Kenig'' statts ''König.''<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung.'' Hirt, Breslau 1924, S. 79.</ref> ==== Noordneddersassisch ==== [[Noordneddersassisch]] is en Dialekt in [[Noordneddersassen]], [[Sleswig-Holsteen]]. Dat Neddersassisch in [[Provinz Grunneng|Grönneng]] is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Grunnegs|Grönnegsch]], [[Emslänner Platt|Eemslandsch]], [[Ollnborger Platt|Ollnborgsch]], [[Noordhannobersch]], [[Holsteener Platt|Holsteensch]] un [[Sleswigsch|Slewswigsch]] ünnderdeelt warrn.<ref>Helmut Glück (Hrsg.): ''Metzler Lexikon Sprache.'' 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, <nowiki>ISBN 3-476-02056-8</nowiki>, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.</ref> Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;ff.</ref> Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt.<!-- Born fehlt --> ==== Oostfäälsch ==== [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] is ene Dialektgrupp in [[Süüdneddersassen]] un de [[Meideborger Böörd]] in [[Sassen-Anholt]], de sik wieder in [[Elvoostfäälsch]],[[Göttingsch-Grubenhagensch]] [[Heidoostfäälsch]] un [[Karnoostfäälsch]] deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel D[[Tweeklang|iphthongen]] uut olen Langvokalen, so as ''Stein'' (<&nbsp;''stên'')'','' ''Faut (<&nbsp;fō₁t'')'','' ''mëin (<&nbsp;mîn'')'','' ''Hius'' (<&nbsp;''hûs'')'',''<ref>Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online'', edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. <nowiki>https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html</nowiki>. Accessed 2025-06-16.</ref> dat ''e-'' bi dat Partizip, so as ''ekofft'' statts ''kofft'' un de Personaalpronomen ''mik/mek'' un ''dik/dek'' statts ''mi'' un ''di.'' Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as ''Pepper'' un ''Könnig'' statts ''Peper/Piäper'' un ''Köni(n)g/Küöni(n)g.''<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;558&nbsp;f.</ref> ==== Oostpommersch ==== [[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]] is de ehmalige Dialekt vun [[Hinnerpommern]]. Vundaag leevt de Dialekt as [[Pomerano]] in [[Brasilien]] wieder. ==== Westfäälsch ==== [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] is de Dialektgrupp in [[Westfalen]], de sik in [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterländsch]], [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]], [[Süüdwestfäälsch]] un [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlansch]] ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.<ref name=":47">[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsch-neddersassischen]] Dialekten –&nbsp;[[Grunnegs|Grönnegsch]] uutbenamen&nbsp;– tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. [[Emslänner Platt|Emslandsch]] gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> Typsch sünd de braken Diphthongen, so as {{Lang|wep|''Biëke''}} un {{Lang|wep|''Vuëgel''}} statts de noordneddersassisch Langvokalen in ''Beek'' un ''Vagel''.<ref name=":47" /> === Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner === [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] un [[Oostnedderdüütsch]]. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland –&nbsp; [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]], wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de [[Oostkolonisatschoon]] hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborg-Vöörpommersch]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche [[Noordneddersassisch]], as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]]. [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene [[Noordnedderdüütsch|nöördliche Grupp]] mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene [[Süüdnedderdüütsch|süüdliche Grupp]] mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> === Dackspraken un Varietätenspektrum === En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]], dat [[Flensborg|Flensborger]] [[Petuh]], [[Ruhrdüütsch]] un [[Berlinsch]], opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as [[Hamborg]], [[Bremen]] un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> <!-- Mischspraken in NL? Oder eer diglossie/regiolekt? --> == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kontinentalwestgermaansch|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansche Spraak|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ook ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref><!-- Gallizismen? --> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Wöörböker === Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de [[Grootlandschopswöörbook|Grootlandschopswöörböker]]. === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> Anner [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'',<ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> De nedderlandssche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen, wat to’n Enn keem, as de regionalen Senner in’n [[Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de DDR de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.<ref name=":22" /> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut.<ref>{{Internetquelle |autor=Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding |url=https://www.imdb.com/de/title/tt0179009/ |titel=Bartje |datum=1972-12-26 |abruf=2025-06-17}}</ref> Vun 1977 an leep bi’n NDR ''[[Wi speelt op Platt]],'' dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche [[Tatort]] ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].<ref name=":22" />'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.<ref>Erik Hitters, Tonny Krijnen: ''Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie'', S.&nbsp;60.</ref> 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]'', de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Kummdie|Kummdien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] q50uqsqpq5o8lgdjroi43lk2xcteq74 0 2546 1040551 1040065 2025-06-20T16:18:52Z Flaverius 21322 lenk pie 1040551 wikitext text/x-wiki [[Datei:Germanic languages.svg|miniatur|Verbreeden vun de germaanschen Spraaken vundagen|alternativtext=]] De '''germanschen Spraken''' sünd een Telgen vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääschen Spraken]], so as all de annern Spraaken in Europa vandag mit Utnahm vun dat [[Finnsch]], [[Ungarsch]], [[Estnisch]], [[Törksche Spraak|Törksch]] un anner [[Turkspraaken]] un de Spraak vun de Basken. == Naam == Den Naam ''Germaansch'' het de Spraakfamilie na {{S|grc|Γερμανοί|Germanoí}} un {{S|la|''Germani''}} mit dat Schrievers uut dat [[Ool Grekenland|ole Grekenland]] un [[Röömsch Riek|Room]] de Völker un Stämm, de nich [[Gallier]] un nich [[Skythen]] weren un oosten vun de [[Rhien]] leven, beteken.<ref>Roland Steinacher'': Rome and Its Created Northerners.'' In: Matthias Friedrich, James M. Harland (Ruutgevers), ''Interrogating the 'Germanic''', De Gruyter, S.&nbsp;31–66.</ref><ref>Andre M. Riggsby: ''Caesar in Gaul and Rome: War in Words''. University of Texas Press 2010, S.&nbsp;51.</ref> Unklaar is of sik de Germanen je sülvenst as germaansch beteken oder sik as as ene gemeensame Grupp bekeken.<ref>Walter Pohl: ''Die Germanen'', In: ''Enzyklopädie deutscher Geschichte'', Band.&nbsp;57, S.&nbsp;1.</ref> De [[Etymolgie]] vun den Naam blivt unklaar. De ole Ansicht, dat ''germaansch'' vun ''*gaizaz'' ‘[[Speer (Reedschop)|Speer]]’ gellt vundaag för wedderleggt. Sachtens is de Oorsprung vun de Naam eer [[Keltsche Spraken|keltsch]] un hangt villicht mit {{S|sga|''gair''}} ‘Naver’''gair'' {{Lang|sga|''gairm''}} ‘Schree’ tohoop.<ref>Wolfgang Pfeifer: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen'', München 2000, S.&nbsp;434.</ref> == Klassifikatschoon == De germaanschen Spraken sünd een Telgen binnen de [[indoeuropääschen Spraken]] un stammt vun enen gemeensamen Vöörlöper, dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansch]], af. Anner Telgen binnen disse Spraakfamilie sünd to’n Bispeel Greeksch, de [[Romaansche Spraken|romaanschen]], [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] oder [[Indoarische Spraken|indoarischen Spraken]]. Alle düsse Telgen sünd mit eenanner verwandt un stammt vun ene gemeensame [[Oorspraak]], dat [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsch]], af. As Eersten, de seeg, dat Germaansch mit anner Spraken, de later indoeuropääsch heten worrn sünd, verwadnt is, weer [[William Jones (Orientalist)|William Jones]], de in sienen Tied as Richter in [[Kalkutta]] Sanskrit leert harr, un 1786 see, dat Sanskrit, Greeksch, Latiensch un sachtens ook [[Gootsche Spraak|Gootsch]] (een oostgermaansch Spraak) un Keltsch mit eenanner verwandt sünd.<ref>William Jones: . In: . Band 1. London 1799, S. 19–34, hier: S. 26–27</ref> Binnen dat Indoeuropääsche wiest de germaanschen Spraken wat Övereenkumsten mit den [[Baltoslaawsche Spraken|baltoslaawschen]] Telgen, so dat sik welke Forschers vermoden sünd,dat düsse Telgen ene west-indoeuropääsche Ünnergrupp billen. Jünger [[Lexikostatistik|lexikostatistische]] Arbeiden stütt düsse Annaam.<ref>Hans J. Holm (2008): ''The Distribution of Data in Word Lists and its Impact on the Subgrouping of Languages.'' link.springer.com In: Christine Preisach, Hans Burkhardt, Lars Schmidt-Thieme, Reinhold Decker (Hrsg.): ''Data Analysis, Machine Learning, and Applications.'' Proc. of the 31th Annual Conference of the German Classification Society (GfKl), University of Freiburg, March 7–9, 2007. Springer-Verlag, Heidelberg/Berlin.</ref> Dat blivt avers unklaar, of de Gemeensamkeiden döör [[Spraakkuntakt]] opkemen oder Innovatschonen vun ene gemeensame Oorspraak sünd. Dat oorgermaansche stünn in engen Kuntakt mit dat prähistoorsche [[Finnsche Spraken|Finnsch]], den Vöörlper vun dat moderne [[Finnsche Spraak|Finnsch]] un [[Eestensche Spraak|Eestensch]], dat to de [[Uraalsche Spraken|uraalschen]] un nich to indoeuropääschen Spraken tellt. De finnschen Spraken hebbt in de Tied al veel Leenwöör uut dat Oorgermaansche övernamen.<ref>Fortson, S. 338.</ref> == Woans dat dorto keem == As uns Vöröllern ut dar Rebeet vun Persien un den Kaukasus na Westen un Norden trocken sünd, dor güngen de [[Greken]] na [[Grekenland]], de [[Röömsch Riek|Römers]] na [[Italien]] un de [[Kelten]] na [[Düütschland]] un [[Frankriek]], later ok na [[Britannien]]. De Slaven seten sik rund den [[Dnjepr]] an, wo vandag de [[Ukraine]] is. De Germanen harrn sik denn rund de [[Ostsee]] nederlaaten. För düsse Tied geiht de [[Wetenschop]] vun en hypothetisch [[Protogermanisch]] ut. För düsse Tied hebbt wi meist keen opschreven Belegg, vun wegen dat de Greken un Römers sich nich so faken na Norden opmookt harrn un uns Vöröllern dat nich so mit dat Schrieven harrn. So wat üm dat [[1. Johrhunnert]] harrn sik de Nord- un Westgermanschen Spraken optrennt. Al vörher harrn sik de Ostgermanschen Spraken aftrennt, wat de Goten snackt harrn. So wat bi 500 n.Chr. geev dat denn de eersten opschreven Tüügnissen vun de germaanschen Spraken, t.B. de Bibel vun den Goten [[Wulfila]]. Dat Ostgermansche is denn na de Völkerwannerung meist doodbleven. == Spraakgrenz == De Spraakgrenz twüschen Nordgermansch un Westgermansch is de düütsch-däänsche Grenz. Freuger (üm 1000 n.Chr.) leeg se an de Eider, nu twüschen [[Flensborg]] un [[Noordfreesland]]. Dat Utnannergahn vun de Nord- un Westgermanschen Spraken hett 'n Slag duert. Al üm 900 n.Chr. weer dat noch so, dat de [[Ansgar (Bremen)|Hillige Ansgar]], de en Franke weer, in dat [[Klooster Corvey]] [[Sassisch]] harr leern mööt, vör dat he na de [[Sweden]] to't Missioneern is. Un mit sien Sassisch weer he denn ok in [[Däänmark]] un Sweden klorkomen. De Ünnerscheed twüschen Sassisch un de södlichen Westgermansche Spraken, so as [[Olfränksch]], weer grötter. Dorüm harr [[Karl de Grote]] ok angelsassische Mönken för dat Missioneeren vun de Sassen nahmen. == Översicht över de germanschen Spraaken == An düsse Sted sünd blots de gröttern Spraakgruppen * '''[[Westgermaansche Spraken]]''' ** [[Angelsassische Spraak]] (Olingelsch), [[Middelingelsche Spraak]] *** [[Ingelsch]] (hett franzööschen un latinschen Influss) *** [[Scots]] *** [[Yola]] ** [[Kontinentalwestgermansche Spraaken]] *** [[Freesche Spraak]] **** [[Westfreesche Spraak]] **** [[Oostfreesche Spraak]] mit [[Saterfreesche Spraak]] **** [[Nordfreesche Spraak]] mit [[Hallun]], [[Sölring]], [[Ömrang]], [[Föring]] *** [[Nedderdüütsch]]e Spraken **** [[Ooldsassisch]] **** [[Middelnedderdüütsch]] **** '''[[Plattdüütsch]]''' ***** '''[[Neddersassisch|Westnedderdüütsch]]''' ****** [[Nordneddersassisch]] (wat de meeste nedersassischsnackende snackt) ******* [[Dithmarsch]] ******* [[Ollnborger Platt]] ******* [[Sleswigsch]] ******* [[Holsteensch]] ******* [[Nordhannoversch]] ******* [[Oostfreesch Platt]] ******* [[Emslänner Platt]] ****** [[Westfälschet Platt]] ****** [[Oostfälschet Platt]] ***** '''[[Oostnedderdüütsch]]''' ****** [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt]] ******* [[Mekelborger Platt]] ****** [[Oostpommersch]] ****** [[Middelpommersch]] ****** [[Mark-Brannenborger Platt]] ****** [[Nedderpreußisch]] ******* [[Plautdietsch]] **** '''[[Nedderfranksch]]''' ***** [[Nedderlannsche Spraak]] ****** [[West-Vlaams]] ****** [[Zeeuws]] ****** [[Hollandsch]] ******* [[Utrechts-Alblasserwaards]] ****** [[Oost-Vlaams]] ****** [[Brabants]] ****** [[Südgeldersch]] ([[Niederrheinisch]], Oostnedderfranksch) ****** [[Limborgsch]] ([[Niederrheinisch]], Oostnedderfranksch) ***** [[Afrikaans]] ****** [[Kaapse Afrikaans]] ****** [[Oosgrensafrikaans]] (Oosgrens-Afrikaans) ****** [[Oranjerivier-Afrikaans]] ****** Oos-Kaapse Afrikaans ****** Oorlams ***** [[Nedderlandsch-neddersassisch]] ****** [[Grunnengs]] un Noord-Drents ******* [[Westerwolds]] ****** ''Midden-Drents'' ****** ''Zuid-Drents'' ****** [[Twentsch]] ****** ''Twents-Graafschaps'' ****** [[Stellingwarfs]] ******* [[Veenkoloniaals]] ****** ''Gelders-Overijssels en Urks'' ******* [[Achterhoeks]] ******* [[Sallands]] ****** [[Veluws]] ******* [[Noord-Veluws]] ******* [[Oost-Veluws]] ****** [[Kollumerlands]] *** [[Hoochdüütsch]] **** [[Baiersch]] ***** [[Nordbairisch]] ***** [[Mittelbairisch]] ***** [[Südbairisch]] **** [[Schwääbsch]] **** Alemannisch ***** [[Middelalemannisch]] ***** [[Hochalemannisch]] ***** [[Höchstalemannisch]] ***** [[Niederalemannisch]] **** [[Oberfränkisch]] ***** [[Ostfranksch]] ***** [[Süüdfränksch]] **** [[Rhienfränksch]] ***** [[Pfälzisch]] ****** [[Pennsilfaanisch]] **** [[Mittelhessisch]] **** [[Nordhessisch]] **** [[Osthessisch]] **** [[Moselfranksch]] **** [[Lothringer Platt]] **** [[Ripuarisch]] **** [[Döringsch]] **** [[Obersächsisch]] **** [[Nordobersächsisch]] **** [[Lausitzisch-Neumärkisch]]<ref> Ludwig Erich Schmitt (Hrsg.): ''Germanische Dialektologie''. Franz Steiner, Wiesbaden 1968, S. 143</ref> **** [[Schlesisch]] **** [[Hochpreußsch]] **** [[Jiddisch]] ***** [[Westjiddisch]] ***** [[Oostjiddisch]] **** [[Wilmesausche Spraak|Wymysorys]] **** [[Unserdeutsch]] == [[Oostgermaansche Spraken]] == * [[Gootsche Spraak|Gootsch]] (doodbleeven) * [[Krimgootsche Spraak]] (üm 1800 doodbleewen) * [[Burgundsche Spraak]] (doodbleven) * [[Vandaalsch]] (doodbleeven) == [[Noordgermaansche Spraken]] == * Westskandinaavsch (Inselskandinaavsch) ** [[Ieslannsche Spraak|Ieslannsch]] ** [[Färöersch]] ** [[Norweegsche Spraak|Norweegsch]] * Oostskandinaavsch (Kontinentaalskandinaavsch) ** [[Norwegsche Spraak|Bokmål]] ([[Norwegen]]) ** [[Swedische Spraak|Sweedsch]] ** [[Däänsche Spraak|Däänsch]] ** [[Gutamål]] (op [[Gotland]], Sweden) == Luudschuuwen == Een Spraakphänomen bi de indoeuropääschen un sünnerlich bi de germanschen Spraaken is dat [[Luudschuuwen]]. Dat heet, dat wisse Luud sick na bestimmte Regelns ännert harrn. * 1. Luudschuuwen (Aftrennen vun de germanschen Spraaken) ** p → f: t.B. pater (lat.) → [[Vadder]] ** t → th: d, t.B. tres (lat.) → dree (engelsch three) ** k → h: t.B. kardia (lat.) → [[Hart]] ** d → t: t.B. decem (lat.) → tein; dentes (lat.) → Teihn * 2. Luudschuuwen (Aftrennen vun dat Hoogdüütsche) ** k → ch: t.B. ik/ick → ich (hoogdüütsch) ** d → t: t.B. Dag, day (engl.) → Tag (hoogdüütsch) ** t → s: wat → was ** t → z: Tied → Zeit; Timmermann → Zimmermann ** t → tz: sitten, sit → sitzen ** p → f: slapen, sleep → schlafen; Schipp, ship → Schiff ** p → pf: Peper, pepper → Pfeffer ** v, w, f → b: Wief (Wiewer), wife (wives) → Weib (Weiber); leev (leewer) → lieb (lieber) == Literatuur == '''Allgemeen''' * Wolfram Euler: ''Frühgermanische Studien. Überlegungen zur Entwicklung von Grammatik und Wortschatz im ältesten Germanischen.'' Verlag Inspiration Unlimited, Berlin 2023, ISBN 978-3-945127-46-9. * Robert D. Fulk: ''A Comparative Grammar of the Early Germanic Languages.'' (= Studies in Germanic Linguistics. Band 3). John Benjamins, Amsterdam 2018, ISBN 9789027263131. * Wayne Harbert: ''The Germanic Languages.'' Cambridge University Press, Cambridge 2007, ISBN 978-0-521-01511-0. * [[Claus Jürgen Hutterer]]: ''Die germanischen Sprachen. Ihre Geschichte in Grundzügen.'' 4. Auflage. VMA-Verlag, Wiesbaden 2008, ISBN 978-3-928127-57-8. * Ekkehard König, Johan van der Auwera (Ruutgever): ''The Germanic Languages.'' Routledge, London/New York 1994, ISBN 0-415-05768-X. * Orrin W. Robinson: ''Old English and Its Closest Relatives. A Survey of the Earliest Germanic Languages.'' Stanford University Press, Stanford (CA) 1992, ISBN 0-8047-1454-1. '''Etymoloogsche Wöörböker''' * [[Friedrich Kluge]]: ''Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache.'' Bearbeitet von [[Elmar Seebold]]. 25., durchgesehene und erweiterte Auflage. De Gruyter, Berlin/Boston 2011, ISBN 978-3-11-022364-4. * Charles Talbut Onions (Ruutgever): ''The Oxford Dictionary of English Etymology.'' Oxford University Press, Oxford 1966. * Marlies Philippa u.&nbsp;a.: ''Etymologisch woordenboek van het Nederlands.'' 4 Bände. Amsterdam University Press, Amsterdam 2003–2009, ISBN 978-90-8964-184-7. * [[Julius Pokorny]]: ''Indogermanisches etymologisches Wörterbuch.'' Francke Verlag, Bern/München 1959. == Enkeld Nahwiesen == <references /> == Weblinks == {{Commonscat|Germanic languages|Germanische Sprachen}} * [http://homepages.fh-giessen.de/kausen/klassifikationen/Indogermanisch.doc Ernst Kausen, Die Klassifikation des Indogermanischen und seiner Zweige] (DOC; 220&nbsp;kB) * [http://homepages.fh-giessen.de/kausen/wordtexte/Germanische%20Wortgleichungen.doc Ernst Kausen, Germanische Wortgleichungen] (DOC; 40&nbsp;kB) * [http://titus.fkidg1.uni-frankfurt.de/didact/idg/germ/germstam.htm Stammbaum des Germanischen] (Beispiele überholter Modelle) * [http://www.stefanjacob.de/Geschichte/Unterseiten/Sprache.php Germanisch-deutsche Sprachgeschichte] * [http://phaidra.univie.ac.at/o:125279 Studien zu den ältesten germanischen Alphabeten], 1898, E-Book der [[Universitätsbibliothek der Universität Wien|Universitätsbibliothek Wien]] ([[eBooks on Demand]]) {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} [[Kategorie:Spraakgrupp]] [[Kategorie:Germaansch]] abm9fgg0napblvsknbb3rw0epxsky1x 0 6373 1040554 1036594 2025-06-20T16:19:41Z Flaverius 21322 1040554 wikitext text/x-wiki {{1000 Artikels Kopp}} {{Infobox Planet | Naam = Jupiter&nbsp;&nbsp;[[Datei:Jupiter symbol (bold).svg|24px|alt=♃|Astronoomsch Symbol]] | Bild = [[Datei:Jupiter by Cassini-Huygens.jpg|300px|zentriert|Jupiter in natüürlichen Klören mit Schadden vun’n Maand [[Europa (Maand)|Europa]], Foto vun de Ruumsonde Cassini]] | Bildtext = Jupiter in natüürlichen Klören mit Schadden vun’n Maand [[Europa (Maand)|Europa]], Foto vun de Ruumsonde Cassini | Typ = | SSD = | Klöör = LightGoldenrodYellow | Grote_Halfass = 5,204 | Perihel = 3,934 | Aphel = 6,471 | Exzentrizität = 0,0489 | Bahnnegen = 1,304 | Ümlooptied = 11&nbsp;[[Jahr|a]]&nbsp;315&nbsp;[[Dag|d]] | Oppositschoonsintervall = 398,88&nbsp;Dage | Bahnsnelligkeid = 13,06 | Kleinster_Abstand = 3,934 | Größter_Abstand = 6,471 | Äquater = 142.984 | Pool = 133.708 | Masse = {{10E|1,89813|27}} <br /> ≈318 [[Erdmasse]]n | GM = | Dichte = 1,326 | Bestanddelen = | Fallsnelligkeid = 24,79 | Kosmische_Snelligkeid = 59,5 | Rotatschoonstied = 9&nbsp;h 55&nbsp;min 30&nbsp;s | Assinklinatschoon = 3,13 | Albedo = 0,538 (geometrische) 0,503{{+-|0,012}} (Bondsche oder bolometrische)<ref name="Li 2018">{{Literatur |Autor=Liming Li, X. Jiang, R. A. West, P. J. Gierasch, S. Perez-Hoyos, A. Sanchez-Lavega, L. N. Fletcher, J. J. Fortney, B. Knowles, C. C. Porco, K. H. Baines, P. M. Fry, A. Mallama, R. K. Achterberg, A. A. Simon, C. A. Nixon, G. S. Orton, U. A. Dyudina, S. P. Ewald, R. W. Schmude |Titel=Less absorbed solar energy and more internal heat for Jupiter |Sammelwerk=Nature Communications |Band=9 |Nummer=1 |Datum=2018-09-13 |ISSN=2041-1723 |DOI=10.1038/s41467-018-06107-2 |PMC=6137063 |PMID=30213944 |Seiten=3709 |Online=https://www.nature.com/articles/s41467-018-06107-2 |Abruf=2023-04-03}}</ref> | MaxSchienbareHelligkeid = −2,94 | Druck = | Temperatur = 165 [[Kelvin|K]]&nbsp;(−108&nbsp;[[Grad Celsius|°C]]) | AtmosphärenBestanddelen = * [[Waterstoff]]: 89,8&nbsp;±&nbsp;2,0 % * [[Helium]]: 10,2&nbsp;±&nbsp;2,0 % * [[Methan]]: 0,3&nbsp;±&nbsp;0,1 % * [[Ammoniak]]: 0,026&nbsp;±&nbsp;0,004 % | Maanden = 95 + Ringsysteem | Verglieksbild = [[Datei:Jupiter Earth Comparison.png|200px|Vergliek Eern (links) und Jupiter]] | Vergleichtext = Vergliek [[Eer|Eern]] (links) un Jupiter – de Steenkarn het ene [[Masse (Physik)|Masse]], de 14- bet 18 Eerdmasse liekkümt<ref>{{Internetquelle |autor= [[University of California, Berkeley]] |url=https://www.scinexx.de/news/technik/jupiterkern-doppelt-so-gross-wie-gedacht/ |titel=Jupiterkern doppelt so groß wie gedacht |titelerg=Simulation enthüllt Details über Kernaufbau des Gasriesen |werk=scinexx.de |hrsg=MMCD NEW MEDIA, Düsseldorf |datum=2008-12-02 |abruf=2023-04-08 |zitat=Auch der Gasriese Jupiter hat einen Kern aus festem Gestein. Anhand neuer Computermodelle haben Geophysiker jetzt festgestellt, dass dieser Steinkern sogar mehr als doppelt so groß ist wie vorher angenommen. Wie sie in der Fachzeitschrift „Astrophysical Journal Letters“ berichten, besitzt er die 14- bis 18-fache Erdmasse.}}</ref> | Opdecker = | Opdeckdatum = | ref-o = <ref name="daten">{{Internetquelle |autor=David R. Williams |url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |titel=Jupiter Fact Sheet |werk=NASA.gov |datum=2018-07-18 |sprache=en |abruf=2020-03-28}}</ref> | ref-p = <ref name="daten" /> }} [[Bild:Portrait of Jupiter from Cassini.jpg|thumb|upright=0.9|De Planet Jupiter opnahmen vun de Sond Cassini]] De '''Jupiter''' (Symbol: [[File:Jupiter symbol (fixed width).svg|16px|♃]]) is de gröttste [[Planet]] vun’t [[Sünnsystem]] mit en Dörmeter vun 133.708&nbsp;km an’n Pool bit 142.984&nbsp;km an’n [[Äquater]]. He bewegt sik twüschen den [[Mars (Planet)|Mars]] un den [[Saturn (Planet)|Saturn]] um de [[Sünn]] op en meist krinkförnige Bahn mit en [[Groot Halfass|grote Halfass]] vun 778.570.000 km. Wegen sien Tosamensetten tellt he to de [[Gasplanet]]en. Sien Naam is de latienisch Naam van de greeksch Göttervader [[Zeus]]. Van de Eer is de Jupiter as de heellst [[Planet|Wannelsteern]] achter de [[Venus (Planet)|Venus]] to sehen. Anners as de Venus, de van de Eer immer dicht bi de Sünn to sehen is, is de Jupiter faken ok de hele Nacht to sehen. Dorum warrt de Planet in en hele Reeg vun Mythologien mit de höchst Gödders glieksett. == Dynamik vun Jupiter == === Ümloop === De [[Ümloopbahn]] vun Jupiter is meist en Krink mit en lütte [[Exzentrizität]] vun ruchweg 0,0489. Sien [[Apsis (Astronomie)|Perihel]] is üm un bi 4,95&nbsp;[[Astronoomsch Eenheit|AE]], dat [[Apsis (Astronomie)|Aphel]] liggt bi ruchweg 5,46&nbsp;AE. Gegen de [[Ekliptik]] wiest de Ümloopbahn en lichte Negen vun 1,305° op. De Gasrees bruukt 11 Johren, 315 Daag un 3 Stünnen, üm eenmol üm de Sünn rümtolopen. Dör sien grote Masse driggt Jupiter dull to’t Massengliekgewicht vun’t [[Sünnsystem]] bi. He is neemlich sworer as all annern Planeten tohopen. Dör sien Gravitatschoon maakt he to’n Bispeel den [[Asteroidengördel]] bestännig. Ahn sien Wirken künn woll statistisch bekeken all 100.000 Johren en Asteroid de Eer drapen un dat Leven op uns Planet unmööglich maken. Enige Wetenschopplers meent dorüm, dat en Planet as Jupiter in en anner’t Sünnsystem de Grundlaag wesen künn för’t Tostannenkamen vun Leven. Man, dat seht nich all Astronomen so.<ref>[http://www.sciencedaily.com/releases/2007/08/070824133636.htm Jupiter: Friend or Foe?]</ref> Op de Bahn vun’n Jupiter loopt butendem de so nöömten Jupiter-[[Trojaner (Astronomie)|Trojaners]], de op de [[Lagrange-Punkt]]en L₄ un L₅ bestännige Bahnen hebbt. === Rotatschoon === In uns Sünnsystem is Jupiter de Planet de sik an gausten üm sik sülvst dreiht. Sien [[Rotatschoon (Physik)|Rotatschoonsperiood]] bedriggt knapp teihn Stünnen, wat wegen de starken [[Zentripetalkraft|Fliehkräft]] to’n Afplatten an de Polen föhrt. BUtendem roteert he as [[Gasplanet]] nich as’n sturen Körper, man he wiest en Böverflach mit [[differentielle Rotatschoon]], wat een ok beobachten kann. Dat Äquaterrebeet bruukt 9&nbsp;h 50&nbsp;min 30&nbsp;s för de Rotatschoon, wiel de Poolrebeden in 9&nbsp;h 55&nbsp;min 41&nbsp;s roteert. Dorna warrt de Äquatorrebeden as ''System I'' un de Poolrebeden as ''System II'' betekent. De Rotatschoonsass is mit 3,13° blots ’n beten gegen de de Ümloopbahn neegt. In Gegendeel to de annern Planeten gifft dat op Jupiter also keen utprägte [[Johrestiet]]en. De [[Präzession]]speriood vun de Rotatschoonsass liggt na en Modellreken bi ruchweg 500.000 Johren.<ref>[http://arxiv.org/abs/astro-ph/0506147|werk= arxiv.org Ignacio Mosqueira, Paul Estrada: ''Jupiter’s Obliquity and a Long-lived Circumplanetary Disk'' vun’n 7. Juni 2005 ] afropen an’n 12. September 2010</ref> == Annere physikaalsche Egenschoppen == [[Bild:Jupiter_Earth_Comparison.png|thumb|De Grött von Jupiter un von de Eer in Vergliek.]] Jupiter is de Planet mit de meisten [[Masse (Physik)|Masse]] in uns Sünnsystem. He hett twee’nhalf mol so veel Masse as de annern söven Planeten tohopen. Dormit is Jupiter de eenzige Planet bi den de gemeensome [[Baryzentrum|Swoorpunkt]] mit de Sünn buten de Sünn liggt. Sien Masse is dat 318-facke vun de Eerdmasse un de 1048. Deel vun de Sünnmasse. Togliek is Jupiter mit sien Dörmeter vun 143.000&nbsp;km ok de gröttste Planet in’t Sünnsystem. Dat is ruchweg ölvenmol de Dörmeter vun de Eer oder en Teihntel vun den Sünndörmeter. As Gasrees hett he mit 1,326&nbsp;g/cm³ en teemlich lütte [[Dicht]]. De Planet wiest en teemlich starke Afplatten op, vunwegen dat he so gau roteert. De schienboire Winkeldörmeter vun de Eer ut bedriggt afhangig vun’n Afstand to de Eer 32-48[[Bagensekunn|″]]. En bekannt Phänomen is de ''Grote Rode Plack'', de al vör 2000 Johren beobacht worrn is. Dat is en groten Warvelstorm in de Wulken süddlichen vun’n Äquater. Eerst siet korte Tite is dorgegen bekannt, dat ok Jupiter en Ringsystem hett. Jupiter hett ungefähr de gröttste Utdehnen vun en „kollen“ Körper, de ut Waterstoff besteiht. „Koolt“ bedüüt in den Tosamenhang, dat in den Himmelskörper keen [[Karnfusion]] to Helium stattfinnen deit, wat em to en Steern maken de. Üm in de Laag to wesen, Karnfusion ingang to setten müss Jupiter 70-mol sworer wesen – denn weer he en so nöömten [[Root Dwarg|Roden Dwarg]]. === Opbo === Jupiter hett keen kloor defineerte [[Atmosphäär]], vunwegen dat de hele Planet ut Gasen besteiht. Dordör geiht de butere Gashüll ahn Phasenwessel langsom in en fletigen Tostand aver, vunwegn dat sik de Druck över’n [[Kritisch Punkt (Thermodynamik)|kritischen Punkt]] vun de Gasen in de Atmosphäär bewegt. De böveren Schichten vun Jupiter bestaht tomehrst ut [[Waterstoff]] (89,8 ± 2&nbsp;Vol-%) un [[Helium]] (10,2 ± 2&nbsp;Vol-%). Dorto kamt lütte Andeelen vun [[Methan]] un [[Ammoniak]].<ref name="daten" /> Vun de Massenproportschoon is dat ruchweg 75 % Waterstoff, 24 % Helium un 1 % annere Gasen. In Sporen sünd ok Verbinnen vun de Elementen [[Suerstoff]], [[Stickstoff]], [[Swevel]] un vele annere funnen worrn. In’t bövere Rebeet vun Jupiter kamt dorüm ok [[Water]], [[Swevelwaterstoff]] un annere [[Oxid]]en un [[Sulfid]]en vör. Bito bargt de buteren Schichten ok Kristallen ut froren Ammoniak, dat in de deeperen Schichten mit Swevelwaterstoff to Rookwulken ut [[Ammoniumsulfid]] reageeren kann. Noch deepere, warmere Schichten bargt wohrschienlich ok Sporen vun orgaansche Verbinnen. Alltohopen kann man dorvun utgah, dat Jupiter de Tosamensetten vun de Gaswulk weddergifft, ut de sik vör ruchweg 4,5 MIlliarden Johren de Sünn entwickelt hett. De Opbo vun Jupiter is dorbi vergliekbor mit den [[Saturn (Planet)|Saturn]], de aver en lütteren Helium-Andeel hett. Wegen jemehr düütlich lütteren [[Swoorkraft]] bargt de beiden annern Gasresen [[Uranus (Planet)|Uranus]] un [[Neptun (Planet)|Neptun]] düütlich weniger Waterstoff un Helium. [[Bild:Jupiter interior.png|duum|Schemaatsch Snitt dör Jupiter to’n Dorstellen vun’n binneren Opbo]] Na binnen nimmt de Druck bannig to. Dordör geiht de Waterstoff in’n fletigen Tostand över. As de Druck över’n [[Kritisch Punkt (Thermodynamik)|kritischen Punkt]] anstiggt, gifft dat aver keen Phasenwessel twüschen gasförmig un fletig, wat bi de Ümstännen al so nich mehr to ünnerscheden is. Vun dorher kann een bi Jupiter ok keen Böverflach defineert warrn. Bi weniger as 78 % vun’n Jupiterradius wirkt en Druck vun mehr as 300 Millionen Eerdatmosphären. De Waterstoff geiht hier in en Phaas över, de elektrischen Stroom leiden kann. Wegen disse Egenschopp warrt se as [[Metallsch Waterstoff|metallische Phaas]] betekent. De Wetenschop geiht dorvun ut, dat ruchweg bi en Veerdel vun’n Radius en Karn ut Steen un Ies anfangt, de ut cheemsch sworere Elementen besteiht. Disse Karn hett ruchweg 20-mol de Masse vun de Eer. De Massenandeelen binnen den Jupiter liggt bi ruchweg 71 % Waterstoff, 24 % Helium un 5 % annere Elementen. Intressant is de Vergliek mit den Saturn, de 10 % lütter is un blots 95 Eerdmassen ansteed vun 318 bargt. Na Modellreken fangt de metallsche Schicht eerst bi 0,47&nbsp;Saturnradien an. Ok hier warrt en Karn ut Steen un Ies vermoodt, de wohrschienlich sössteihn Eerdmassen opwiest – dat is bannig veel, wenn een bedenkt, dat de Planet 70 % weniger Samtmasse opwiest. De Saturnkarn maakt dormit 25 % vun de Masse ut, bi Jupiter sünd dat dorgegen blots 4 %. De Temperatur in’n Karn leegt bi 12.000 [[Kelvin|K]] bi Saturn un 20.000 K bi Jupiter. === Weder === ==== Grote Rode Plack ==== [[Bild:Jupiter 3rd spot.jpg|duum|De Grote Ro’e Plack, „red spot junior“ un de drüdde ro’e Plack, de in’n Mai 2008 opduukt is, opnahmen vun’t Hubble-Teleskop.]] Blangen de hellen un düsteren Wulkenbänner, de sik parallel to’n Äquater utbillt hebbt, fallt vör allen de ''Grote Rode Plack'' op, de all siet mehr as 300 Johren beobacht warrn kann. De Grote Rode Plack is en bannig groot oval [[Hoochdruckrebeet]], dat in sien Läng in Richt vun de Jupiter-Rotatschoon twee Eerddörmeter groot is. He is mit keen faste Böverflach verbunnen, liggt aver bestännig twüschen twee Wulkenbänner bi ruchweg 22° süüdliche Breed. De engelsche Naturroscher hett den Plack [[1664]] to’n eersten mol beschreven. Siet de Tiet hett he sik blots ’n beten verännert. Op de Eer lööst sik Warvelstörm vun disse Oort to’n Vergliek in weniger Weken wedder op. Wegen sien Grött, kann de Grote Rode Plack al in lütte Amateurteleskopen beobacht warrn. Sien opfallige Farv is düütlich roder as de Rebeden rundüm, liekers ist dat keen deep lüüchten Root. De Klöör wesselt mit de Johren so üm Oraansch rüm. To’n Söken künn een sik an de Inbuchten vun den düsteren süüdlichen äquateriolen Gördel orienteren, de dör den Plack tostannen kummt. Man seggt dorto ok ''Bucht vun’n Groten Ro’en Plack'' (eng.: ''Red Spot Hollow''). Man, de süüdliche Gördel is för korte Tiet verswunnen, so dat de Plack nu noch beter op en breed, witt Band to sehn is.<ref>[http://solarsystem.nasa.gov/scitech/display.cfm?ST_ID=2305 NASA Solar System Exploration: ''Jupiter Loses a Stripe.''] Mai 2010. afropen an’n 12. Juni 2010</ref> Woneem de Rode Farv vun den Plack herkummt un wovun Elementen dor en Rull speelt is opstunns noch nich bekannt. ==== Warvelstörm ==== [[Bild:Jupiter Great Red Spot Animation.gif|duum|De Grote Ro’e Plack kreist jümmerto üm den Jupiter, hier en swart/witt-Animatschoon ut dat Johr 2005]] Jüngere Resultaten ut de Forschung wiest, dat Jupiter en 70-johrigen [[Klima]]zyklus hett. In disse Tiet billt sik an Reeg vun [[Warvelstorm|Warvelstörm]] – Zyklonen un Antizyklonen – de sik na en Tiet wedder oplööst. Dat Afflauen vun de groten Störm ännert ok de Temperatur un föhrt to Ünnerscheden twüschen den Äquater un de Polen vun bit to teihn Kelvin, de anners dör’t duersome Mischen vun’t Gas dör de Störm hinnert warrt. Bit 2011 schülln de meisten Störm verswunnen wesen, wobi de Grote Rode Plack de Entwicklung wegen sien grote Energie överstahn hett. De letzte Klimawannel vun disse Oort is op Jupiter 1939 beobacht worrn. Blangen den Groten Roden Plack is siet längere Tiet ok en Struktur mit de Beteken ''Witt Oval'' bekannt, de aver blots een Eerddörmeter groot is. Dat witte Oval hett sik af 1998 ut dree Störm entwickeln, de al siet de 1930er Johren bekannt weern. In’t Johr 2006 hett dat [[Hubble-Teleskop]] Opnahmen maakt, de en Farvwessel vun Witt na Root wiest. In tokamen Tiet warrt dat also woll en tweeten Groten Ro’en Plack geven. Op engelsch warrt he nu al ''red spot junior'' nöömt. Ne’ere Meten binnen in hebbt Windsnelligkeiten vun bit to 6000&nbsp;km/h geven. In’n Mai 2008 is noch en drüdden roden Plack entstahn. Entstahn is de ne’e Plack ut en witt oval Stormrebeet. Dat Ännern vun de Farv düüt dorop hen, dat de Wulken in gröttere Hööch opstiegt. Ok de Wulken vun’n Groten Roden Plack sünd in de glieken Hööch to finnen.<ref name="astroinfo">[http://news.astronomie.info/ai.php/200805075 Arnold Barmettler: ''Neuer Roter Fleck auf Jupiter'' in: astro!nfo] afropen an’n 27. Mai 2008</ref> In’n Juli 2008 is de drüdde rode Plack aver vun den Groten Roden Plack opnahmen worrn, as Biller vun Hubble wiesen doot.<ref name="astronomie-heute">[http://www.astronomie-heute.de/artikel/962060&_z=798889 Tilmann Althaus: ''Großer Roter Fleck frisst Wirbelsturm'' in: Astronomie heute] afropen an’n 17. Juli 2008</ref> === Magnetfeld === [[Bild:Jupiter magnetosphere schematic.jpg|duum|Jupiter sien Magnetfeld: Feldlienen sünd blau, dat Ro’e is de Plasmaring vun Io un in gröön is de Partikelstroom dorstellt, de Material vun Io in Jupiter sien Poolrebeden bringt.]] Dat [[Magnetfeld]] vun’n Jupiter is ruchweg veerteihnmol so stark as dat vun de Eer, mit Feldstärken twüschen 4,2 [[Gauß (Eenheit)|Gauß]] (= 0,42 [[Tesla (Eenheit)|Millitesla]]) an’n Äquater un 10-14 Gauss (= 1,0-1,4 mT) an de Polen. Afsehn vun de [[Sünnplack]]en is dat dormit dat starkste Megnetfeld in’t hele Sünnsystem. Man geiht dorvun ut, dat dit Magnetfeld dör [[Warvelströöm]] tostannen kummt, also vun dat Bewegen vun elektrisch leiden Material in’n Karn, woneem de metallsche Waterstoff is. De [[Vulkan]]en op den Maand [[Io (Maand)|Io]] stööt grote Mengden vun [[Sweveldioxid]] ut, de an de Ümloopbahn langs en Gasring üm den Jupiter tüügt. Dat Gas warrt in de [[Magnetosphäär]] ioniseert, wobi Swevel un Suurstoff-Ionen entstaht. Tosamen mit Waterstoff-Ionen ut de Jupiter-Atmosphäär formt se en [[Plasma (Physik)|Plasma]]-Schicht in de Äquatereven vun den Planet. Dat Plasma roteert mit den Jupiter un sorgt so för en Verformen vun’t Dipoolfeld in disse magneetschen Schiev. De Elektronen in de Plasma-Schicht sorgt för en stark Radio-Signal, dat Utbröök in’t Rebeet vun 0,6-30 MHz tüügt.<ref>[http://www.astrophysicsspectator.com/topics/planets/JupiterMagnetosphere.html Jim Brainerd (2004): ''Jupiter’s Magnetosphere''] op: The Astrophysics Spectator (engelsch), afropen an’n 16. Juli 2012</ref> In en Afstand vun ruchweg 75 Jupiter-Radien kummt dat dör dat Tosamendrapen vun de Magnetosphäär mit den [[Sünnwind]] to en Schockfront-Bagen (eng.: ''bow shock''). Üm de Magnetosphäär rüm slutt sik de [[Magnetopause]] an, de an de binneren Kant vun den ''Magnetosheath'' liggt — en Rebeet twüschen de Magnetopause un de Schockfront. De Sünnwind wirkt op disse Rebeden wat to en Utwieten in de Läng op de Lee-Siet föhrt, so wiet dat de Magnetosphäär meist bit an de Ümloopbahn vun’n [[Saturn (Planet)|Saturn]] recken deit. De veer [[Galileische Maanden|groten Maanden]] vun Jupiter bewegt sik all in de Magnetosphäär vun’n Jupiter, so dat se vun’n Sünnwind schuult sünd. Jupiter sien Magnetosphäär is verantwoortlich för de starken Utbröök vun Radio-Strahlen vun de Poolrebeden. De [[Vulkanismus]] op Io bringt Gas in de Magnetosphäär vun Jupiter in, de en Ring vun lütte Partikels üm den Planet spiesen deit. Bi sien Ümloop bwegt sik Io dör dissen Ring dör, wobi [[Alfvén-Bülgen]] entstaht. Disse Bülgen transporteert ioniseerte Materie in de Poolrebeden vun Jupiter. Dör en Zyklotron-Maser-Mechanismus warrt dordör Radiobülgen tüügt, un de Energie warrt kegelförmig afstrahlt. Wenn sik de Eer dör dissen Kegel bewegt, künnt de Strahlen vun’n Jupiter starker wesen as de Radio-Strahlen, de vun de Sünn afgeven warrt. == Ringsystem == [[Bild:PIA01627 Ringe.jpg|duum|hochkant=1.5|Ringsystem vun Jupiter]] As de [[Saturn (Planet)|Saturn]] so hett ok de Jupiter en Ring-System, man dat is so schwach, dat dat kuum to sehn is. Andüüt hett sik dat al 1974 as de [[Ruumsond]] [[Pioneer 11]] vörbiflogen is, aver dat eerste mol fotografeert worrn is de Ring 1979 vun de Sond [[Voyager 1]]. Woneem de Ring herkummt is lange Tiet nich kloor worrn. Vun de Eer ut weer de Ring nich to beobachten, vunwegen dat de ut Stoffköörn tohopensett is, de to’n gröttsten Deel nich grötter sünd as de Partikels vun’n Zigarettenrook. Dorto noch is de Stoff bannig düüster mit en [[Albedo]] von 0,05, so as von dat beten Licht, wat bi den Jupiter von de Sünn noch ankummt 95% von den fienen Stöövkraam versluckt wart. De Ringen sünd ok nich sünners groot, wohrhaftig bewegt se sik langsom in en Spiralbewegen op den Jupiter to un warrt in tokamen Tieten vun em versluckt warrn. De spiralige Rotatschoon hett verschedene Oorsaken. To’n een warrt de Stoffpartikels vun’t starke Magnetfeld vun’n Jupiter elektrisch oplaadt. Se stööt denn mit annere Partikels tosamen, de ok oplaadt sünd, de to’n Bispeel ut’n [[Sünnwind]] infungen warrt, un wat denn to’n Afbremsen föhrt. Dorto warrt de Partikels ok Afbremst dör de [[Absorpschoon (Physik)|Absorpschoon]] un de ansluten [[Remisschoon (Physik)|Remisschoon]] vun Licht. Dorbi verleert de Partikels [[Bahndreihimpuls]], en Effekt, de ok as [[Poynting-Robertson-Effekt]] bekannt is. Beide Saken tosamen sorgt dorför, dat de Stoff in en Tiet vun ruchweg 100.000 Johren ut den Ring verswinnt. [[Bild:Main Ring Galeleo forward PIA00538.jpg|duum|Hööftring, an’n 9. November 1996 vun de Sond Galileo opnahmen]] De Oorsprung vun de Ring is eerst dör de [[Galileo (Ruumsond)|Galileo]]-Misschoon kloor worrn. De fiene Stoff kummt wohrschinelich vun de lütten felsigen Maanden vun’n Jupiter. Disse Maanden warrt jümmerweg vun lütte [[Meteorit]]en drapen. Dör de lütte Gravitatschoon vun de Maanden warrt en groten Deel vun dat Material, dat dorbi utsmeten warrt, in de Ümloopbahn sleudert un füllt so de Ringen wedder op. De Hööftring to’n Bispeel besteiht ut den Stoff vun de Maanden [[Adrastea (Maand)|Adrastea]] un [[Metis (Maand)|Metis]]. Twee swäcker Ringen (Gossamer-Ringen) slutt sik na buten hen an. Dat Material vun disse beiden stammt vor allem vun de Maanden [[Thebe (Maand)|Thebe]] un [[Amalthea (Maand)|Amalthea]]. Butendem is noch en bannig dünnen Ring in en butere Ümloopbahn opdeckt worrn, de en Dörmeter vun üm un bi 640.000&nbsp;km hett. De Partikels bewegt sik mit en Negen vun 20° gegen de Äquatereven vun Jupiter un bewegt sik eggen de Rotatschoonsricht vun’n Planet. Woneem disse Ring herkummt is noch nich kloor. Dat warrt aver vermoodt, dat he ut [[Interstellar Mateer|interstellare Mateer]] tosamensett is. Binnen den Hööftring gifft dat en Halo vun Stoffköörn, de sik in en Rebeet vun 92.000 bit 122.500&nbsp;km, vun’n Jupiter-Middelpunkt meten, befinnt. De Hööftring slutt sik doran un reckt vun de Böverkant vun’t Halo bit ruchweg an de Ümloopbahn vun Adrastea ran. Över de Ümloopbahn vun Metis warrt de Hööftring düütlich swacker. De Ring is weniger as 30&nbsp;km dick. De binnere Gossamer-Ring, de vun Amalthea spiest warrt, geiht vun de buteren Grenz vun’n Hööftring bit to de Bahn vun Amalthea bi ruchweg 181.000&nbsp;km vun’n Jupiter-Middelpunkt. De butere Gossamer-Ring geiht wieter vun 181.000&nbsp;km bit ruchweg 221.000&nbsp;km un liggt dormit twüschen de Ümloopbahnen vun Amalthea un Thebe. == Maanden == ''De vullständige Översicht steiht ünner: [[List von de Jupiter-Maanden]]'' Jupiter hett na’t hüütige Weten (Stand: 30. Januar 2012) 66 bekannte Maanden.<ref>[http://www.dtm.ciw.edu/users/sheppard/satellites/ Scott S. Sheppard: ''The Jupiter Satellite Page'' vun’n 30. Januar 2012] afropen an’n 6. Juli 2012</ref> Disse Mannden warrt in verschedene Koppels indeelt. In’t Johr 1610 harr [[Galileo Galilei]] mit sien nee Feernrohr sehen, dat de Jupiter veer grote Maande hett, de vundaag [[Galileische Maanden]] nöömt warrt. Dat sünd (vun binnen na buten) [[Io (Maand)|Io]], [[Europa (Maand)|Europa]], [[Ganymed (Maand)|Ganymed]] un [[Kallisto (Maand)|Kallisto]] mit Dörmetern twüschen 3.122 un 5.262&nbsp;km. Disse veer sünd ok de gröttsten vun de Jupiter-Maanden. Se kreist op Bahnen üm Jupiter, de dicht an’n Planet verloopt un blots wenig neegt sünd. Opdeckt weern se unafhangig vun Galilei ok vun [[Simon Marius]]. All annern Maanden – mit Utnahm vun [[Amalthea (Maand)|Amalthea]], de 1892 opdeckt weer – sünd eerst in’t 20. oder 21. Johrhunnert funnen worrn. Io is bekannt dorför, dat he geoloogsch aktiv is. He wiest en stark utprägten [[Vulkanismus]] op, de ok för en dünne Atmosphäär ut [[Sweveldioxid]] sorgen deit. Dat warrt annahmen, dat Io en Iesenkarn un en Steenmantel hett. Jüst so en Opbo hett wohrschienlich ok Europa, man doröver warrt en ruchweg 100&nbsp;km deepen [[Europa-Ozean|Ozean]] ut Water vermoodt, de an de Böverflach vun en 10 bit 20&nbsp;km dicken Iesschicht afslaten warrt. Ganymed is de gröttste Maand in’t Sünnsystem. Ok hier warrt en Iesenkarn un en Steenmantel vermoodt, bito aver ok en Iesenmantel. Ganymed hett butendem en egen [[Magnetfeld]]. Kallisto besteiht wohrschienlich ut en Mischen vun Iesen un Steen, de vun en Iesköst övertogen is. Forschers hebbt op Kallisto Anteken för [[Kohlenstoff]]- un [[Stickstoff]]verbinnen opdeckt. Binnen in gifft dat wohrschienlich ok Schichten ut fletig Water. Blangen de Galileischchen Maanden hett Jupiter noch veer annere Maanden, de sik op wenig neegte Bahnen dicht an’n Planet bewegt: [[Metis (Maand)|Metis]], [[Adrastea (Maand)|Adrastea]], [[Amalthea (Maand)|Amalthea]] un [[Thebe (Maand)|Thebe]]. Mit Dörmetern vun 20 bit 131&nbsp;km sünd de aver veel lütter. De Wetenschopplers gaht dorvun ut, dat de acht binneren Maanden to glieken Tiet entstahn sünd. De Rest vun de Jupiter-Maanden sünd lütte Objekten mit en Dörmeters vun 1 bit 85&nbsp;km, de wohrschienlich eerst later vun Jupiter sien Gravitatschoon infungen worrn sünd. Deelwies hebbt se noch vörlöpige Beteken, bit se vun de [[Internatschonale Astronoomsche Union|IAU]] ehrn offiziellen Naam kriegt. Mit de Gravitatschoon vun’n Jupiter hett dat in de 1960er Johren ok de Komeet [[Shoemaker-Levy 9]] to doon kregen, so warrt dat vermoodt. Dordör is de Komeet in en bannig elliptische Ümloopbahn (Exzentrizität > 0,99, [[Apsis (Astronomie)|Apojovium]]) dwungen worrn. De Komeet is in’n Juli 1992 binnen de [[Roche-Grenz]] an’n Jupiter vörbiflagen un dorbi in 21 Stücken tweireten. Twee Johren later sünd disse Fragmenten op den Planeten stört. == Sichtborkeit == [[Bild:2012-03-14 20-49-10-jupi-venus-52f-1.6s-13d-13o.jpg|duum|Opnahm vun en Konjunkschoon vun Jupiter (links) un Venus (rechts) in’m März 2012. Foto:Bresson Thomas]] Jupiter kann nachts goot vun de [[Eer]] ut beobacht warrn un is mit [[Freesichtigkeit|bloot Oog]] to sehn. Vun sien gröttstmöögliche Helligkeit her is Jupiter – Na de [[Sünn]], den [[Maand (Eer)|Maand]] un de [[Venus (Planet)|Venus]] – dat veerthellste Objekt an’n Himmel. Bi sünnere Kunstellatschonen vun de Planeten kann Jupiter sogor heller lüchten as de Venus. Ut dissen Grund weer de Planet ok al in de Antike bekannt. Een vun de eersten Lüüd, de den Jupitermit en Feernrohr bekeken hebbt, weer [[Galileo Galilei]] in’t Johr 1610. Dorbi hett he ok al de veer gröttsten Maanden vun’n Jupiter sehn, de vundaag na em as de [[Galileische Maanden|Galileischen Maanden]] betekent warrt. == Ruumsonden na’n Jupiter == Jupiter is in’n Verloop vun de Johren vun de Ruumfohrt al mehrmols vun [[Ruumsond]]en besöcht worrn. Eenige vun de Misschonen weern dorbi gor nich op den Jupiter sülvst utricht, man hebbt em mit Hülp vun en [[Swing-by]]-Manöver to’n Gaumaken bruukt, üm dorna jemehr egentlichen Telen antostüern. === Pioneer === [[Bild:Pioneer f15.gif|duum|Jupiter op en Bild, dat vun en Pioneer-Sond opnahmen worrn is.]] [[Pioneer 10]] weer de eerste Ruumsond, de an’n Jupiter vörbiflagen is. Dat weer an’n 3. Dezember 1973 in en Afstand vun ruchweg 130.000&nbsp;km. De tweete weer [[Pioneer 11]], de an’n 3. Dezember 1974 bit op 43.000&nbsp;km an de bövere Grenz vun de Wulkenschicht rankamen is. Disse beiden Sonden hebbt de eersten Biller ut de Neeg opnahmen, de aver noch en teemlich slechte Oplösung harrn. Wichtige Daten hebbt de Sonden ok över de Magnetosphäär sammelt. === Voyager === [[Voyager 1]] is in’n März 1979 dör dat Jupiter-System flagen, veer Maanden later keem glieks [[Voyager 2]] achteran. De beiden Voyager-Sonden hebbt vele ne’e Maanden vun’n Jupiter opdeckt un ok de Galileischen Maanden nipp unu nau ünnersöcht. To’n eersten mol künn de Vulkanismus op Io nawiest warrnun ok dat ringsystem vun’n Jupiter is dorbi opdeckt worrn. Bito hebbt de Sonden de eersten Opnahmen vun de Planetenatmosphäär ut de Neeg maakt. === Ulysses === De Sünnensond [[Ulysses (Ruumsond)|Ulysses]] is in’n Februar 1992 mit en Afstand vun ruchweg 450.000&nbsp;km an’n Jupiter vörbiflagen. De Sond is bi dat Manöver ut de Even vun de [[Ekliptik]] rutsleudert worrn un hett en polare Ümloopbahn üm de Sünn inslahn. Bi de Gelegentheit hett se Daten vun de Magnetosphäär vun’n Jupiter sammelt. Biller vun den Planet hett se aver keen maken künnt,vunwegen dat keen Kamera an Boord weer. === Galileo === [[Bild:Galileo Preparations - GPN-2000-000672.jpg|duum|De Rummsond Galileo bi’t Vörbereiden op den Start]] De [[National Aeronautics and Space Administration|NASA]]-Sond [[Galileo (Ruumsond)|Galileo]] is de eenzige Ruumsond, de üm den Jupiter kreist is. De Ümloopbahn hett se an’n 7. Dezember 1995 inslahn na en Flaag vun üm un bi söss Johren. Al 1994 hett se op’n Weg Opnahmen maakt vun den Inslag vun den Komeet [[Shoemaker-Levy 9]], de op de Siet passert sünd, de vun de Eer weg weisen de. De Sond is söven Johr lang üm Jupiter kreist un is dorbi ok mehrere molen an de Galileischen Maanschen vörbiflagen. De Sond hett ünner annern Vulkanutbröök op Io beobacht, Henwiesen op den ünner Ies verstekenen Ozean op Europa funnen un de Wulkenbewegung vun Jupiter sülvst beobacht. Man, as de primäre Antenn vun de Ruumsond utfallen weer, künn blots noch en lütten Deel vun de oorsprünglich plaanten wetenschopplichen Daten na de Eer överdragen warrn. Blangen den [[Orbiter]] harr de Galileo-Misschoon ok dat Utsetten vun en [[Lander]] vörsehn, de in de Atmosphäär induken un verschedene Daten över Temperatur, Druck, Windsnelligkeit un de cheemsche Tosamensetten sammeln schüll. De Kapsel is in’n Juli 1995 afsett worrn un an’n 7. Dezember 1995 mit en Snelligkeit vun 170.000&nbsp;km/h in en Winkel vun 9° in de Jupiter-Atmosphäär intreden. Afbremst worrn is se vun en Hittschild un mit en Fallschirm, de sik dorna utklappt hett. An den Fallschirm hett se 57,6 Minuten lang Daten funkt un sik dorbi 160&nbsp;km deep in de Atmosphäär bewegt. Denn is se vun den gresigen Druck tonichten maakt worrn. In de letzten Sekunnen hett se en Druck vun 22&nbsp;bar un en Temperatur vun +152&nbsp;°C optekent. De Misschoon weer egentlich för 23 Maanden bit Dezember 1997 plant wesen, is aver dreemol verlängert worrn, vunwegen dat de Apparaten un de Andrief noch funkschoneert hebbt. Se is denn an’n 21. September 2003 in de Jupiteratmosphäär lenkt worrn, so lang noch Driefstoff dor weer un dat mit de Elektronik noch mööglich weer. Wegen de hogen Strahlendosis weer de Sond later villicht nich mehr to lenken wesen. Dorüm weer dor Gefahr, dat de Sond op den Maand Europa störten künnt harr un em so mit [[Bakterien]] vun de Eer verunreinigt harr. För tokamen Misschonen to’n Utforschen vun Leven op de Jupitermaanden weer dat en groot Problem wesen. === Cassini === [[Bild:Map of Jupiter.jpg|duum|Projekschoon vun de Süüdhalfkugel vun Jupiter mit Hülp vun Cassini]] De Ruumsond [[Cassini-Huygens]], de op’n Weg na’n [[Saturn (Planet)|Saturn]] weer, is Enn 2000/Anfang 2001 dör dat Jupitersystem falgen un hett dorbi veel meten un opnahmen. Dat weer to de glieken Tiet, as Galileo ok noch in’n Jupiter-Ümlopp weer. To’n eersten mol künn dor de Magentosphäär mit twee Ruumsonden togliek ünnersöcht warrn. Den lüttsten Afstand harr Cassini-Huygens an’n 30. Dezember 2000 mit ruchweg 10&nbsp;Mio. Kilometers. Dorbi hett de Sond eenige hoochoplöste Biller vun’n helen Planet maakt. === New Horizons === De Ruumsond [[New Horizons]] is op’n Weg na’n [[Pluto (Dwargplanet)|Pluto]] in’n Februar/März 2007 an’n Jupiter vörbiflagen. Den lüttsten Afstand harr se an’n 28. Februar 2007 mit üm un bi den 32-facken Jupiter-Ṛadius. De Sond schüll ünner annern op Wulkenbewegen achten. Se hett Biller vun den Planet un sien Ringsystem maakt un dat Magnetfeld vermeten. === Tokamen Misschonen === [[Bild:Juno in front of Jupiter.jpg|duum|Reeknersimulatschoon vun de Ruumsond ''Juno'' vör den Jupiter]] An’n 5. August 2011 hett de NASA de Ruumsond [[Juno (Ruumsond)|Juno]] na’n Jupiter afschickt. Se schall na en Flaagtiet vun 5,2 Johren in en polare Ümloopbahn mit en [[Apsis (Astronomie)|Periapsis]] vun 5.000&nbsp;km swenken. Se hett denn en Ümlooptiet vun ölven Daag. De Misschoon is op en Duer vun een Johr utleggt un schall 33 Ümlööp ümfaten. Dat Teel vun Juno is dat Utforschen vun’t Magnetfeld un vun de Atmosphäär. En Sünnerheit vun Juno is de Energieborn: Dat is de eerste Ruumsond na de buteren Planeten, de vullstännig över [[Solarnergie]] bedreven warrt. Na’t Opdecken vun den Waterozean op den Maand Europa sünd de Planetenforschers nu düchtig intresseert, den Iesmaand nauer to ünnersöken. Dorför is bi de NASA de Misschoon [[Jupiter Icy Moons Orbiter]] (JIMO) utklamüstert worrn. De Sond schüll 2017 losflegen. As Energieborn weer en [[Karnreakter]] vörsehn. Teel weer, de dree groten Iesmaanden Kallisto, Ganymed un Europa na’nanner to ümkreisen un mit Hülp vun en stark [[Radar]] un annere Instrumenten to ünnersöken. De Finanzeren vun JIMO is aver 2005 instellt worrn wegen vele technische Lasten un de Kumplexität vun de Misschoon. För 2020 hebbt de [[National Aeronautics and Space Administration|NASA]] un de [[Europääsche Weltruumorganisatschoon|ESA]] de gemeensome [[Europa Jupiter System Misschoon]]/Laplace vörslahn, bi de tomindst twee [[Orbiter]]s vörsehn sünd. De schüllt op Ümloopbahnen üm Europa un Ganymed inswenken un dat hele Jupitersystem utforschen.<ref name="esa">[http://sci.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=44035# ''EJSM NASA/ESA joint summary report'' vun’n 20. Januar 2009] afropen an’n 14. Mai 2010 (engelsch)</ref> == Kulturhistorie == [[Bild:The Seven Planets - Jupiter.jpg|duum|[[Allegorie|Allegoorsch]] Dorstellen vun Jupiter as Herrscher över de [[Deerkreisbiller]] Fisch un Schütt; vun [[Sebald Beham]], 16.&nbsp;Johrhunnert.]] Dör sien grote Helligkeit weer Jupiter al in’t [[Öllerdom]] in de eersten Hälft vun’t drüdde Johrdusend vör Christus in’t [[Oolt Ägypten|Olle Ägypten]] ünner den Naam ''[[Hor-wepesch-taui]]'' bekannt. In [[Mesopotamien]] weer he as ''[[Sag-me-gar]]'' un vun de [[Babylonier]]s later as ''^mulbab-bar'' (''Witten Steern'') mit den Gott [[Marduk]] glieksett. De Naam Jupiter geiht op dat [[Oorindoeuropääsche Spraak|proto-indoeuropääsche]] ''*dyeu ph₂ter'' torüch, wat soveel as ''Gottvadder'' bedüüt.<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=Jupiter Douglas Harper: ''Jupiter'' in’t ''Online Etymology Dictionary''] afropen an’n 23. Februar 2007</ref> In de [[Astrologie]] steiht Jupiter ünner annern för [[Expansion (Weertschop)|Expansion]], [[Glück]], [[Religion]] un [[Philosophie]]. Toordent sünd em dat [[Veer-Elementen-Lehr|Element]] Füer, de Deerkreisbiller Schütt un Fisch un dat 9. Huus. Ut de Toorden vun Jupiter to Glück un Frohsinn hett sik över dat latiensche Woort ''iovialis'' („höört to Jupiter“) dat Woort [[Jovialität]] afleidt.<ref name="kluge">Friedrich Kluge, Elmar Seebold: ''Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache.'' 24. Oplaag. de Gruyter, Berlin 2002. ISBN 3-11-017473-1</ref> == Literatur == * Guillaume Cannat, Didier Jamet: ''Jupiter und Saturn – die schönsten Bilder der Raumsonden Galileo und Cassini.'' Delius Klasing, Builefeld 2007, ISBN 978-3-7688-1877-3. * John W. McAnally: ''Jupiter and how to observe it.'' Springer, London 2008, ISBN 978-1-85233-750-6. * Alexander J. Dessler: ''Physics of the Jovian magnetosphere.'' Cambridge University Press, Cambridge 1983, ISBN 0-521-24558-3. == Weblenken == {{Commons|Jupiter|Jupiter}} * NASA: [https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html Jovian Fact Sheet] (engelsch) un [https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/joviansatfact.html Jovian Satellite Fact Sheet] (engelsch) * [http://www.nasa.gov/mission_pages/juno/main/index.html ''Offitschelle NASA Siede över de Juno-Misschon.''] (engelsch) * [http://astroclub.tau.ac.il/ephem/JovMap/index.php#JovMap Jupiter Map and Central Meridian] (engelsch) == Borns == <references /> {{Navigatschoonsliest Sünnsystem}} [[Kategorie:Planet]] [[Kategorie:Jupiter|!]] d9imx9amniylszl82t0i1hqf66m5uos 0 18337 1040556 1032796 2025-06-20T16:20:30Z Flaverius 21322 lenk pie 1040556 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Spraak = Ἑλληνικὴ <br/> ''hellēnikē''<br/> Ooldgreeksch |Tied = ca. 800 ber 300 v. Chr. (schrivtlik bet 600 n. Chr.) |Länner = süüdlik Balkanhalveiland, läter ook ööstlike middelländsche See un greeksche Kolonien |Klassifikatschoon = * [[Indoeuropääsche Spraken|Indogermaansch]] **Helleensch |KSpraak = Ooldgreeksch |ISO1 = grc |ISO2B = |ISO2T = |SIL = grc }} '''Ooltgreeksch''' ({{S|grc|ἡ Ἑλληνικὴ γλῶττα |hē hellēnikē glōtta}}) weer en [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche Spraak]], de to de Tiet vun de [[Antike]] in de Kuntreien vun de ööstliche [[Middellannsche See]] snackt wurrn is. Düsse Spraak weer en ganz egenen Twieg vun de indoeuropääschen Spraken. Neeger verwandt is se bloß mit de antike [[Makedoonsche Spraak]], man en Reeg vun Forschers meent ok, de weer bloß en ooltgreekschen Dialekt. De hüdige [[Neegreeksche Spraak]] stammt vun de Ooltgreeksche Spraak af. Ooltgreeksch is in veer Dialekten snackt un schreven wurrn: [[Ioonsch]]-[[Attisch]], [[Arkaadsch-Kyprisch]], [[Äoolsch]] un [[Doorsch]] (Westgreeksch). == Definitschoon == Unner Ooltgreeksch weert allerhand Spraakformen un [[Dialekt]]en tohopenfaat, de vun dat Upkamen vun de [[Greeksch Alphabeet|Greeksche Schrift]] (ca. 800&nbsp;v.&nbsp;Chr.) af an bit to den Anfang vun den [[Hellenismus]] (üm 300&nbsp;v.&nbsp;Chr. rüm) bruukt wurrn sünd. In de [[Literatur]] güng dat mit düsse Spraak noch wieder bit hen na dat Enne vun de Antike üm 600&nbsp;n.&nbsp;Chr. rüm. As besunnern Utdruck vun de klassische ooltgreeksche Spraak warrt de schreven Form vun dat [[Greeksch vun Attika]] in dat 5. un 4.&nbsp;Johrhunnert&nbsp;v.&nbsp;Chr. ansehn. De beröhmte Dichter [[Homer (Dichter)|Homer]] hett en Mischspraak vun verscheden ooltgreekschen Dialekten schreven, dormank besunners [[Ioonsch]] un [[Äoolsch]]. De ooltgreeksche Spraak is för dat ganze [[Avendland]] ganz unbannig wichtig wurrn. In de Kuntreien, wo an un for sik [[Latiensche Spraak|Latiensch]] snackt wurrn is, weer Ooltgreeksch de Spraak vun Verstand un Kultuur. De röömschen Kaisers hefft tomeist greeksch snackt. Över de Latiensche Spraak is denn ok veel vun dat Ooltgreeksch wiedergeven wurrn. Bavenhen sünd veel Schriften in de [[Philosophie]], [[Naturwetenschop]] un [[Historie]] un ok allerhand Gedichten in düsse Spraak wiedergeven wurrn. Ehr latere Form, de [[Koiné]] weer de Spraak vun dat [[Nee Testament]] un hett för de [[Religion]] un för de [[Theologie]] en grode Rull speelt. Vun dor ut hett se groden Indruck up de annern europääschen Spraken maakt. En grode Tall vun [[Lehnöversetten]], [[Lehnwoort|Lehnwöör]] un [[Frömdwoort|Frömdwöör]] ut de Ooltgreeksche Spraak finnt sik dor. Ok de Fackspraken staht ünner den Indruck vun dat Ooltgreeksche. Na [[ISO 639]] is de Spraakkood för Oolt- un [[Middelgreeksche Spraak|Middelgreeksch]] (bit [[1453]]): grc. [[Bild:Beginning Odyssey.svg|thumb|So geiht dat mit de eersten versen vun de ''[[Odyssee]]'' los. Dat is en vun de öllsten schreven Texten up Ooltgreeksch. Vulltext up [[s:el:Οδύσσεια α|Wikisource]].]] == Klassifikatschoon == Dat Ooltgreeksche warrt as [[Indogermaansche Spraken|indogermaansche Spraak]] ansehn. Dat is also up dat Holt vun de [[Indoeuropääsche Oorspraak|Indogermaansche Uurspraak]] wussen. De harr sik in dat 3. Johrdusend v. Chr. upspleten in de Spraaktwiegen, de hüdigendags bekannt sünd. Vunwegen dat sik dat Ooltgreeksche na sien Luden un Wöör so bannig vun de annern Spraken ut düsse Familie ünnerscheden deit, warrt annahmen, dat dat en ganz egenen Twieg vun de indogermaanschen Spraken is. Dat warrt ok annahmen, dat de „vörgreekschen“ Spraken as [[Substraat (Linguistik)|Substraat]] oorntlich wat to de ooltgreeksche Spraak bidragen hett.<ref name="Karvounis">Christos Karvounis: ''Griechisch'', in: Miloš Okuka (Hrsg.) ''Lexikon der Sprachen des europäischen Ostens. Klagenfurt 2002 ([http://www.uni-klu.ac.at/eeo/Griechisch.pdf PDF; 977&nbsp;KB])</ref> Allerhand greeksche Wöör sünd nich indogermaansch un kaamt woll vun de Spraken vun de vörindogermaanschen Völker her, de in [[Grekenland]] leevt harrn, ehrder dat de Greken üm 2000 v. Chr. rüm dor anlangt sünd. Bispelen: {{lang|grc|θάλασσα|thálassa}} „de See“ un {{lang|grc|νῆσος|nē̃sos}} „Eiland“. Düsse Völker dreegt up Greeksch den Naam {{lang|grc|Πελασγοί|pelasgoí}} „[[Pelasger]]“. Wo de Pelasgers nu herkaamt un wat vun Spraak se snackt hebbt, dor gifft dat verscheden Theorien över. Dat warrt annahmen, dat weer ok en ganz egen indogermaansche Spraakform un de harr woll wat mit de [[Illyrsche Spraak]] to kriegen, man bewiesen lett sik dor nix, vunwegen dat dor nix vun upschreven is. Wiss is, dat de Spraak vun de [[Kultur vun Minos]] up [[Kreta]], dat weer de [[Eteokreetsche Spraak]] en Indruck bi dat frööh Greeksch achterlaten hett, tominnst, wat de Wöör angeiht. [[Bild:AncientGreekDialects (Woodard) de.svg|thumb|De greekschen Dialekten]] == Literatuur == === Historie === * [[Francisco R. Adrados]]: ''Geschichte der griechischen Sprache von den Anfängen bis heute''. Tübingen 2002, ISBN 3-7720-2981-7. * Egbert Bakker (Ruutgever.): ''{{lang|en|A Companion to the Ancient Greek Language}}''. Malden 2010. * A.-F. Christidis (Ruutgever.): ''{{lang|en|A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity}}''. Cambridge u.&nbsp;a. 2007 (originaal Thessaloniki 2001). * [[Hans Eideneier]]: ''Von Rhapsodie zu Rap. Aspekte der griechischen Sprachgeschichte von Homer bis heute''. Tübingen 1999, ISBN 3-8233-5202-4. * Lothar Willms: ''Klassische Philologie und Sprachwissenschaft''. [[Chöttingen]] 2013, ISBN 978-3-8252-3857-5. === Spraakhistorie un Dialekten === * [[Albert Thumb]] u.&nbsp;a.: ''Handbuch der griechischen Dialekte''. Heidelberg. Bd.&nbsp;1: 1932; Bd.&nbsp;2: 1959. * [[Rüdiger Schmitt (Indogermanist)|Rüdiger Schmitt]]: ''Einführung in die griechischen Dialekte''. Darmstadt 1991, ISBN 3-534-05672-8. * [[Wolfgang Blümel (Epigraphiker)|Wolfgang Blümel]]: ''Die aiolischen Dialekte. Phonologie und Morphologie der inschriftlichen Texte aus generativer Sicht''. [[Chöttingen]]1982, ISBN 3-525-26218-3. * [[Carl Darling Buck]]: {{lang|en|''The Greek Dialects''. Bristol 1999}}, ISBN 1-85399-556-8 * [[Antonín Bartoněk]]: ''{{lang|en|Classification of the West Greek Dialects at the time about 350 B.&nbsp;C.}}'' Amsterdam 1972. * [[José L. García-Ramón]]: ''{{lang|fr|Les origines postmycéniennes du groupe dialectal éolien}}''. Salamanca 1975. * [[Yves Duhoux]]: ''{{lang|fr|Introduction aux dialectes grecs anciens}}''. Louvain-La-Neuve 1984, ISBN 2-87077-177-0. * [[Domenico Musti]] (Ruutgever.): ''{{lang|it|Le origini dei greci – Dori e mondo egeo}}''. Rom 1990, ISBN 88-420-3517-3. * [[Julián Méndez Dosuna]]: ''{{lang|es|Los dialectos Dorios del noroeste. Gramatica y estudio dialectal}}''. Salamanca 1985, ISBN 84-7481-327-1. === Etymoloogsche Wöörböker === * [[Alois Vanicek]]: ''Griechisch-lateinisches etymologisches Wörterbuch''. Wiesbaden 1972 (Nadruck Leipzig 1877). Band&nbsp;I, ISBN 3-500-24610-9; Band&nbsp;II, ISBN 3-500-24620-6. Digitalisate: {{archive.org |griechischlatei00vanigoog |Band&nbsp;I |Blatt=n6}}, {{archive.org |griechischlatei01vangoog |Band&nbsp;II |Blatt=n8}}. * Robert Stephen Paul Beekes: ''{{lang|en|Etymological dictionary of Greek}}''. Leiden 2010, ISBN 978-90-04-17420-7 (2&nbsp;Bänden). * [[Pierre Chantraine]]: ''{{lang|fr|Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Histoire des mots}}''. Klincksieck, Paris 2009, ISBN 978-2-252-03681-5 * [[Hjalmar Frisk]]: ''Griechisches etymologisches Wörterbuch''. Heidelberg 1973 (3&nbsp;Bändenn). {{archive.org |hjalmar |Digitalisat der Ausgabe von 1960}}. === Wöörböker === * [[Wilhelm Gemoll]]: ''Griechisch–Deutsches Schul- und Handwörterbuch''. [[München|Mönken]] 2006, ISBN 3-486-13401-9. {{Digitalisat|MDZ=10930493}} * [[Langenscheidt]]: Langenscheidts Taschenwörterbuch Altgriechisch, [[München|Mönken]], ISBN 978-3-468-11032-0 (op Grundlaag vun [[Hermann Menge#Werke (Auswahl)|Wörterbuch von H. Menge]]). * [[Henry Liddell]], [[Robert Scott (Altphilologe)|Robert Scott]], [[Henry Stuart Jones]] u.&nbsp;a.: ''{{lang|en|[[A Greek-English Lexicon]]}}''. Oxford 1996, ISBN 0-19-864226-1. * [[Wilhelm Pape]]: ''[[Handwörterbuch der griechischen Sprache]] in 4 Bändenn''. ADEVA, Graz 1954 (Nadruck [[Bronswiek]] 1842). * Wilhelm Pape: ''Griechisch-Deutsch [Elektronische Ressource]: altgriechisches Wörterbuch'', Neesatz un Faksimilie, [[Directmedia Publishing]], Berlin 2005, ISBN 3-89853-517-7. === Grammatiken === * [[Eduard Bornemann]] und [[Ernst Risch (Altphilologe)|Ernst Risch]]: ''Griechische Grammatik''. [[Frankfort an’n Main]] 1986, ISBN 3-425-06850-4. * [[Herbert W. Smyth]]: ''{{lang|en|Greek Grammar}}''. Cambridge/Mass. 1984, ISBN 0-674-36250-0. * [[Adolf Kaegi]]: ''Kurzgefasste griechische Schulgrammatik''. [[Hilmessen]] 2001, ISBN 3-615-70100-3 (Eerstuutgaav Berlin 1884). * [[Raphael Kühner]], [[Friedrich Blass]], [[Bernhard Gerth]]: ''Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache''. Darmstadt 2015, ISBN 978-3-534-26732-3 (Eerstuutgaav [[Hannober]] 1890–1892). * Evert van Emde Boas, Albert Rijksbaron, Luuk Huitink, Mathieu de Bakker: ''The Cambridge Grammar of Classical Greek''. University Printing House, Cambridge, 2019, ISBN 978-0-521-12729-5 === Histoorsche Grammatik === * [[Eduard Schwyzer]]: ''Griechische Grammatik''. [[München|Mönken]] 1990&nbsp;ff. (3&nbsp;Bänden). * [[Helmut Rix]]: ''Historische Grammatik des Griechischen. Laut- und Formlehre''. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1992, ISBN 3-534-03840-1. * [[Andrew L. Sihler]]: ''{{lang|en|New Comparative Grammar of Greek and Latin}}''. New York 1995, ISBN 0-19-508345-8. === Uutspraak === * W. Sidney Allen: ''{{lang|en|Vox Graeca. A Guide to the Pronunciation of Classical Greek}}''. Cambridge 1968 (Taschenbookuutgaav 1987), ISBN 978-0-521-33555-3. * Axel Schönberger: ''Zur Behandlung der Akzentuierung des Altgriechischen in ausgewählten deutschen Darstellungen unter kritischer Betrachtung griechischer Quellen des ersten Jahrtausends nach Christus.'' [[Frankfort an’n Main]] 2016, ISBN 978-3-936132-39-7. === Leerböker === * Christophe Rico et al.: ''Polis – Altgriechisch lernen wie eine lebende Sprache.'' Uut’n Franzööschen vun [[Helmut Schareika]], Helmut Buske Verlag, [[Hamborg]] 2011, ISBN 978-3-87548-571-4. * Günther Zuntz: ''[[Griechischer Lehrgang]].'' 3&nbsp;Bänden, Vandenhoeck & Ruprecht, [[Chöttingen]] 1983. == Weblenken == {{Incubator|Wp/grc|Ooldgreeksch}} {{Wiktionary|Altgriechisch|Ooldgreeksch}} {{Wiktionary|Wiktionary:Altgriechisch|Portal:Ooldgreeksch}} === Wöörböker === {{Wikisource|Wörterbücher#Altgriechisch|Ooldgreeksche Wöörböker}} * Daniel Ackermann, Christiane Schwind: [https://graecum-latinum.de/gr_texte/nike.pdf {{lang|grc|ΝΙΚΗ|NIKE}}&nbsp;– Ein Überlebenswortschatz für das Graecum] (PDF; 1,9&nbsp;MB) * Wilhelm Gemoll: [https://gemoll.eu/ Griechisch-deutsches Schul- und Handwörterbuch], 1.&nbsp;Auflage 1908 * Egon Gottwein: [https://www.gottwein.de/GrWk/Gr00.php Altgriechisches Online-Wörterbuch griechisch&nbsp;– deutsch&nbsp;– griechisch] * Wilhelm Pape: [http://www.zeno.org/Pape-1880 Handwörterbuch der griechischen Sprache], 1914 * Hjalma Frisk: [http://ieed.ullet.net/friskL.html Griechisches Etymologisches Wörterbuch] (7,5&nbsp;MB) * S. C. Woodhouse: [https://artflsrv03.uchicago.edu/efts/woodhouse/woodhouse_search.html {{lang|en|English-Greek Dictionary. A Vocabulary of the Attic Language}}], 1910 * Henry George Liddell, Robert Scott: [http://stephanus.tlg.uci.edu/lsj/#eid=1&context=lsj {{lang|en|The Online Liddell-Scott-Jones Greek-English Lexicon}}], Ruutgever. Maria Pantelia&nbsp;/ [[Thesaurus Linguae Graecae]] 2011. * Perseus Word Study Tool: [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/morph?l=&la=greek#lexicon perseus.tufts.edu]: Liddell-Scott-Jones, Middle Liddell, Slater, Authenrieth === Spraakkurse === * F. J. Mehr: [http://www.instructioneducation.info/inhaltgriech.html ''Online-Kurs Altgriechisch''] * Egon Gottwein: [https://www.gottwein.de/grueb/gr000.php ''Sprachkurs für Altgriechisch''] * [[Günther Zuntz]]: ''[[Griechischer Lehrgang]]'' === Textsammlungen === {{Wikisource|Kategorie:Altgriechisch|Ooldgreeksche Texte bi Wikisource}} {{Wikiquote|Griechische Sprichwörter|Greeksche Seggwiesen}} * [http://www.fh-augsburg.de/~harsch/graeca/Auctores/g_alpha.html Bibliotheca Graeca], greeksche Texte in de [[Bibliotheca Augustana]] === Annerwat === * [https://spw.uni-goettingen.de/projects/aig/lng-grc.html {{lang|en|glottothèque&nbsp;– Ancient Indo-European Grammars online}}], Videos to ooldindogermaansche Sprakenvan de Georg-August-Universität [[Göttingen]](engelsch) == Borns == <references/> {{Navigatschoonliest Greeksche Spraakperioden}} [[Kategorie:Antike]] [[Kategorie:Grekenland]] [[Kategorie:Ooltgreeksch]] [[Kategorie:Spraak]] loevf1orkwzs10cs677470qdsjkp81v 0 21806 1040555 703806 2025-06-20T16:19:58Z Flaverius 21322 lenk pie 1040555 wikitext text/x-wiki De '''Tweetall''' (oder ok '''Dual''') is en Fall bi de [[Antall (Grammatik)|Antall in de Grammatik]]. De Tweetall is en grammatische Form, de bruukt warrt, wenn dat üm nipp un nau twee Lüüd oder Saken geiht. All de annern Spraken ahn Dual bruukt för dree Saken eenfach de [[Mehrtall]] (oder wenn dat een gifft, ok de [[Welktall]]). Dat [[Oorindoeuropääsche Spraak|Protoindogermaansche]] harr en egen Form för de Tweetall. In veel Spraken is disse Form utstorven un blot in en ganz poor enkelte Wöör nableven (''beid'' oder ''annere'' [''de annere'' bedüüdt ''de twete'']). Annere Spraken hebbt de Tweetall aver behollen, to’n Bispeel dat [[Ieslandsch]]e. Ok dat [[Noordfreesch]]e kennt en Tweetall för welk vun de [[Pronomen]]s. Dat [[Araabsch]]e kennt jüstso de Tweetall. In dat Araabsche is se aver al keen Plicht mehr, een kann ok de [[Mehrtall]] för twee Saken bruken. Anners is dat mit de [[Paral]], wo twaars ok Saken twee maal vörkaamt, man jümmers as an natürliche Tweeform. Mit de Dual warrt sünst ok Saken weddergeven, de eenfach so, quasi ahn Natüürlichkeit, vörkaamt. {{Navigatschoonsliest Antall in de Grammatik}} [[Kategorie:Grammatik]] e7n6qy9dc99unhdlymlfmvgwbncl0zx 0 44491 1040516 1000603 2025-06-20T14:28:03Z Flaverius 21322 lenken oorgermaansch 1040516 wikitext text/x-wiki [[Bild:SyltSat.jpg|duum|right|Satellitenbild vun de Insel Sylt]] [[File:13-09-29-nordfriesisches-wattenmeer-RalfR-05.jpg|thumb|Sylt]] '''Sylt''' (däänsch: ''Sild'', [[freesch]]:''Söl'') is de gröttste [[Noordfreesch Inseln|noordfreesch Insel]]. Se erstreckt sück in Noord-Süüdrichten vör de Noordsee-Küst vun [[Sleswig-Holsteen]]. Bekannt is de nöördlichst düütsch Insel vör allen för hör touristisch bedüüdend Kuröörd [[Westerland]], [[Kampen (Sylt)|Kampen]] un [[Wenningstedt]] as ok för den knapp 40 Kilometer langen Weststrand. Wegen hör exponeert Laag in de [[Noordsee]] kummt dat to stännig Landverlusten bi Stormflooten. Siet 1927 is Sylt över den [[Hindenburgdamm]] mit dat Fastland verbunnen. == Geographie == === Laag === [[Bild:Sylt Rotes Kliff.jpg|thumb|left|Blick up dat [[Root Kliff]] bi Kampen]] Sylt is mit 99,14&nbsp;km² de veertgröttst Insel in Düütschland un dat gröttse düütsch Noordseeeiland. Sylt liggt tüschen 9 un 16&nbsp;Kilometer vör de Küst vun dat Fastland, mit dat se över den 11&nbsp;Kilometer langen Hindenburgdamm verbunnen is. Süüdööstlich vun Sylt liggen de Inseln [[Amrum]] un [[Föhr (Eiland)|Föhr]], nöördlich liggt de däänsch Insel [[Rømø]]. Dicht bi de Noordspitz vun Sylt liggt dat Eiland [[Uthörn]]. De Insel erstreckt sück över 38,0&nbsp;Kilometer in Noord-Süüd-Richten un is in' Noorden, an den [[Königshaben]] bi [[List (Sylt)|List]] blots etwa 320 Meter breet. An hör breedst Stäe, vun [[Westerland]] in' Westen bitto de Nössespitz bi [[Morsum (Sylt)|Morsum]] in' Oosten, meet se 12,6&nbsp;Kilometer. An de West- un Noordwestsiet vun Sylt erstreckt sück en knapp 40 km lang [[Strand|Sandstrand]], to de Oostsiet liggt dat [[Watt]]enmeer, dat to de [[Natschonalpark Sleswig-Holsteensch Wattenmeer]] hörrt un bi leeg Water wietgahnd dröög fallt. De Form vun dat Eiland hett sück in de Loop vun de Tiet stetig verännert, en Prozess, de hüüd noch andüert. De nöördlich un de süüdlich [[Nehrung]]shaak vun de Insel bestaht utslutend blots ut wenig fruchtbor [[Sand]]aflagerungen, wieldes de Middeldeel vun de Insel in dat Rebeet vun de ehmalg Gemeenden Westerland, [[Wenningstedt-Braderup (Sylt)|Wenningstedt]] un [[Sylt-Oost]] up en [[Geest]]karn ruht, de vun See ut in Form vun dat [[Root Kliff]] sichtbor is. De dat Wattenmeer towendt Deel vun den Geestkarn geiht in dat Rebeet vun ehmalg Gemeend Sylt-Oost in relativ fruchtbor [[Marschland]] över. Nah hüüd as seker ansehn Borns is Sylt siet de [[Tweet Marcellusfloot]] van 1362 en Eiland. De hööchste Tip vun de Insel is de so nömmt ''Uwe-Düün'' in Kampen mit 52,5 m över [[Normalnull|NN]]. === Klimatisch Verhältnisse === [[Bild:Klimadiagramm-List (Sylt)-Deutschland-metrisch-deutsch.png|thumb|Klimadiagramm vun List up Sylt]] Up Sylt herrscht en vun den [[Golfstroom]] beeinfloot [[Seeklima]]. De Wintermaanden sünd mit dörsnittlich etwa 2&nbsp;°C en beeten milder as up dat Fastland in de Nahberschop, de Sömmermaanden sünd dorgegen mit dörsnittlich 17&nbsp;°C, liekers dor mehr de Sünn schienen deiht, wat koller. In' Johresdörsnitt hett Sylt jeden Dag 4,4&nbsp;Stünn Sünnschien. Dat Sylt mit 1899&nbsp;Sünnstünnen<ref>http://www.westerland.de/fileroot/service/download/Tourismusstatistik2005.pdf Westerland/Sylt Tourismus-Statistik 2005, herutgeven vun Tourismus-Service Westerland, Togreep 11. Dezember 2009, pdf-Datei; 320 KB</ref> 2005 rund 180&nbsp;Stünn mehr Sünnenschien harr as de Bundsdörsnitt, liggt an dat gering Relief vun de Küst. Wulken könnt sück nich so gau stauen un wurrd in de Regel dör den konstanten West- oder Noordwestwind verdreven. De Johresmiddeltemperatur liggt bi 8,5&nbsp;°C. De Wind weiht in Johresdörsnitt mit 6,7&nbsp;m/s vörwiegend ut westlich Richtungen. De Johresnedderslagsmenge liggt bi rund 650&nbsp;mm.<ref> [http://www.klimadiagramme.de/Deutschland/list2.html Klimadiagramm mit kumuleert Werten för List (Sylt)]</ref> Aktuell Klima- un Weeerdaten leefern siet 1937 de middlerwiel automatiseert nöördlichst [[Weerstatschoon]] vun den [[Düütsch Weerdeenst|Düütschen Weerdeenst]] up en Düün bi List un eenig Statschonen vun kommerziell Weerbeobachter as [[Meteomedia]], ok in List. === Formung un Bedrohung dör dat Meer === [[Bild:Mejers Sylt.jpg|thumb|Sylt up en Koort vun [[Johannes Mejer]] van 1648. Goot to erkennen sünd de ''Königshaben'' bi List un de hüüd ünnergahn dormalig Karkspelen dorünner de old Kark vun [[Eidum]]]] De Insel Sylt in hör Gestalt van vundaag gifft dat eerst siet etwa veerhunnert Johren. Se entstunn as de [[Geest|Fastlandgeest]] ut [[Oltmoräne]]n un hett dorüm en [[Geschiebemergel]]karn, de hüüd in de Midden un in‘ Westen vun de Insel mit Kliff, Dünen un Sandstrand sichtbor is. Disse Geestkarn is so nah un nah afdragen wurrn, nahdem dat dör den Anstieg vun de Meeresspeegel vör 8000 Johren dor en starken Ströömung entlang vun de steil Inselsockel keem. Dorbi hebbt sück [[Lockersediment|Sedimente]] süüdlich un nöördlich anlagert. De Westkant, de oorsprünglich teihn Kilometer vör de hüüdig Küst leeg, hett sück so immer mehr nah Oosten verlagert, wieldes to glieker Tiet de Insel in‘ Süüden un in‘ Noorden immer langer wurr. Um dissen Geestkarn hett sück nah de [[Iestiet|Iestieden]] Marschland anlagert.<ref>LancewadPlan Schleswig-Holstein Historische Landschaftscharakterisierung Sylt [http://www.lancewadplan.de/default.asp?M=23&SM=29&Schema=#Geologie Geologie]</ref> Woll wurrd Sylt all 1141 as Insel betekent, doch hörr se vör de eersten [[Tweete Marcellusfloot|Groot Mandränke]] 1362 to en vun [[Priel]]en dörtrucken Lanndschap un man kunn dor tominst bi Leegwater mit dröög Fööt vun dat Fastland ut henkommen.<ref>[http://lv-twk.oekosys.tu-berlin.de/project/lv-twk/002-sylt.htm Old Koorten, de den Wannel vun den Umreet vun Sylt wiesen]</ref> Eerst nah disse Floot entwickel sück dör de Bildung vun [[Nehrung]]shaken ut de vun den Meeresströmungen verdriften afdragen Material de gegenwärtig charakteristisch Gestalt. Dorbi weern un sünd besünners de nöördlich un süüdlich Enn‘ vun de groot Ännern ünnerwarfen. So weer Listland in dat 14. Johrhunnert för eenig vun den Rest vun dat Eiland trennt un dör dat Entstahn den vun [[Ellenbagen (Sylt)|Ellenbagen]] is de ''Königshaben'' bi List af de tweet Hälft vun dat 17. Johrhunnert versand.<ref name="Fallstudie">[http://www.iczm.de/geomarab.pdf ''Klimaänderung und Küste – Fallstudie Sylt''] Projekt vun dat Forschungszentrum för marine Geowetenschapen vun de Christian-Albrechts-Universität to Kiel Paläo-Ozeanologie - Deelprojekt: ''Klimabedingte Veränderung der Gestalt der Insel Sylt''</ref> Tosätzlich to de schliekend Landschwund hett de Inwahners in de so nömmt [[Lütt Iestiet]] de Sandfloog belast. De nah Oosten wannernd [[Wannerdüün|Dünen]] hebbt Land un Siedlungen bedroht, weshalb se af dat 18. Johrhunnert dör dat Beplanten mit [[Gewöhnlich Strandhafer|Strandhafer]] befestigt wurrn. Dat harr aber den Nahdeel, dat afbrekend Material immer mehr afdriften dee un de Inselsubstanz wieder afnehm. Af 1870 gifft dat Upteeken vun den jährlichen Küstenrückgang. Dornah verlor Sylt in den Johren 1870 bit 1951 jedes Johr dörsnittlich 0,4&nbsp;Meter in‘ nöördlichen un 0,7&nbsp;Meter in‘ süüdlichen Küstenafsnitt. 1951 bit 1984 wurr dat mehr bit up 0,9 bzw. 1,4&nbsp;Meter, wieldes de Küstenlien an den Inselenn‘ bi [[Hörnum (Sylt)|Hörnum]] un List noch grööteren Ännern utsett is.<ref>''Umweltatlas Wattenmeer - Band I - Nordfriesisches und Dithmarscher Wattenmeer'', hg. v. Landesamt für den Nationalpark Schleswig-Holsteinisches Wattenmeer und dem Umweltbundesamt, Stuttgart 1998, S. 38</ref> Dör swoor Stormflooten in de letzt Johrteinten besteiht für Sylt immer weer de Gefohr, utnannertobreeken, se hett de [[Stormfloot 1962]] Hörnum vörövergahn vun den Rest vun de Insel trennt. Besünners ist dorbi en blots rund 500 Meter breed Schmalstäe süüdlich vun [[Rantum]]. === Küstenschuul === [[Bild:2002-07_Sylt_-_Groyne.jpg|thumb|En Stahlbeton-Buhne bi Westerland]] As [[Küstenschuul|Schutzmaatnahmen]] tegen de stetige [[Erosion (Geologie)|Erosion]] fung man all in dat 19. Johrhunnert mit de Errichtung vun [[Buhne|Holtpahlbuhnen]] an. De wurrn rechtwinklig to de Küst in de See rin baut. Later wurrn se vun Metall- un toletzt vun Stahlbetonbuhnen aflööst. Disse Buwarken harrn aber nich den wünschten Spood, de dör Querströömungen veroorsaakt Erosion to stoppen. De „[[Luv und Lee|Lee]]-Erosion“, also de up de wind- un ströömungsafwendt Siet vun de Buhnen, hett nahhaltig Sandaflagerungen verhinnert. In de 1960er Johren hett man versöcht dör de so nömmt [[Tetrapode]]n, de an de Fööt vun de Buhnen entlang, – ähnlich as de Buhnen – de in‘t Meer rut verleggt wurrn, de Meeresgewalten to stoppen. De tünnenswoor, in Frankriek entwickelt veerföötig Betonelemente weern aber för den Strand vun Sylt to swoor un kunnen de Erosion ok nich uphollen. Vör den Hörnumer Weststrand hett de af Mideen 2005 weer wegnommen.<ref>Vgl. Fallstudie Sylt Teilprojekt „''Strategien und Optionen der Küstenschutzplanung für die Insel Sylt''“[http://www.auf.uni-rostock.de/uiw/b7/Projekte/iwr_fallstudie_sylt_abschlussbericht.pdf] S. 52, wo de Vördeelen un de Risiken vun stief Küstenschuulbowarken dorstellt weern.</ref> Siet Anfang vun de 1970er Johren wurrd, as totiet eenzig wirksam Middel gegen de Erosion, Sand vör de Küsten vun de Insel spöölt. [[Baggerschipp|Baggerscheep]], so nömmt ''[[Hopperbagger]]'', nehmen ut en hör speziell towiest Rebeet, dat wiet vör de Küst liggt, Sand in hör Laderuum up. Se fohrt denn dicht an de Küst ran un spööt dör Röhrleitungen en Water-Sand-Gemisch an den Strand. Dör [[Planeerruup]]en wurr de Sand verdeelt. Dorbi sall blots dat bi [[Sturmfloot]]en afdragen, [[Sandvörspöölen|vörspööt Sanddepot]] ersett werrn – de eegentlich natüürlich Küstenlien wurrd somit schuult un de Erosion verlangsamt. Dat köst aber. Jedes Johr bruukt man bit to 10 Million Euro, betallt wurrd dat to Tiet dör Bunds-, Lands- un EU-Middel. Siet 1972 wurr ca. 35,5 Million Kubikmeter Sand vörspöölt un upschütt. Disse Maatnahmen hebbt tosommen bither över 143 Mio. EUR köst, sallen aber nah Bereken vun Forschern recken, um mindst dree Johrteinten gröötere Landverluste to verhinnern, so dat de Nutzen in Hensicht up de Wertschapskraft vun de Insel un de Bedüüden för de strukturswaak Region grötter weer as de Kösten.<ref>Achim Daschkeit, Horst Sterr: ''Klimawandel und Küstenschutz: Hat Sylt eine Zukunft?'', in: Bernhard Glaeser (Hrsg.): ''Küste, Ökologie und Mensch - Integriertes Küstenmanagement als Instrument nachhaltiger Entwicklung'' 2005 [http://www.sterr.geographie.uni-kiel.de/Daschkeit/downloads/Daschkeit-Sterr-2005-Sylt.pdf] S. 278</ref> In de Studie ''Klimafolgen für Mensch und Küste am Beispiel der Nordseeinsel Sylt'' van 1995 heet dat: „Hätte Sylt nicht das Image einer attraktiven Ferieninsel, gäbe es den Küstenschutz in der bestehenden Form gewiss nicht.“<ref>[http://www.welt.de/print-welt/article389436/Sylt_zwischen_Natur_und_Profit.html Sylt zwischen Natur und Profit]</ref> As Alternative wurrd dat Verstärken vun en natüürlich [[Riff (Geographie)|Riffs]] vör de Küste diskuteert. En Versöök hatt man in de Johren 1996 un 2003 ünnernommen.<ref>Matthias Bleck: ''Funktionale Bemessung künstlicher Riffe für aktiven und sanften Küstenschutz''[http://www.stiftung-deutscher-kuestenschutz.de/projects/preistraeger/2004/bleck_kuenstliche_riffe.pdf]</ref> De up däänsch Eilannen spoodriek ''Sanddrainage'' is wegen de Versteilung vun den ünnermeerschen Hang vör Sylt aber woll nich spoodriek.<ref>J. Newig:'' Sand auf Sylt'' [http://www.uni-kiel.de/med-klimatologie/pdftexte/sand.pdf]</ref> [[Bild:Sand_flushing_(Westerland).jpg|thumb|Sandvörspöölen mit Tetrapoden an‘ Weststrand]] Parallel to de Sandvörspöölen hett man an eenig Strandafsnitten dormit anfungen, de baben erwähnt Buhnen, de sück för den Küstenschuul as wietgahnd nutzlos wiest harrn, mit grooten Upwand aftodragen. Dordör wurr denn ok de woll berühmteste Buhne vun de Insel, de ''BUHNE 16'', Naamgeverin vun den glieknaamigen FKK-Strand wegnommen. Eenig Experten meenen aber, dat trotz all disse Maatnahmen, Sylt bit Midden vun dat 21. Johrhunnert erheblich Landverlusten hennehmen moot. De immer wieder gahn [[globale Erwärmung]] würrd to verstärkt Stormaktivität führen, wat erhöhte Landverluste un as eerst Konsequenz den Verlust von t.&nbsp;B. de Versekerborkeit vun Eegendom to Folge hemm kunn. So hett man meeten, dat de Wellenenergie sück nicht mehr as fröher an‘ Vörstrand erschöpft, sonnern hör zerstörerische Wirkung ok up den Strand utwiet. Dat führt to en Sedimentverlust vun rund 1,1&nbsp;Million&nbsp;m³ jedes Johr.<ref name="Fallstudie"/> De Düünrebeden vun de staht ünner Natuurschuul un dröft blots up kenntekend Weeg betreden weern. So nömmt „wild“ Wege leisten de Erosion Vorschub un dröft nich betreden weer. Dor, wo de Vegetation kött paast wurrd un kien Wuddels den Sand fasthollen, wurd he vun Wind un Water afdragen. Da [[Wattenmeer (Noordsee)|Wattenmeer]], ööstlich tüschen Sylt un dat Fastland liggend, is siet 1935 [[Natuurschuull|Natur]]- un [[Sünner Schuulrebeet|Vagelschuulrebeet]] un en Deel vun den [[Nationalpark Schleswig-Holsteinisches Wattenmeer]]. Dat Errichten vun [[Lahnung]]en in‘ Uferberiek vun dat [[Watt (Küst)|Watts]] sall de Sedimentation fördern un de [[Landgewinnung]] deenen. Ok dat Beweeden vun de Dieken un de Heideflächen dör Schaap deent letztlich den Küstenschuul, wiel de Deerten den Bewuchs kört hollen un mit hör Klauen de [[Grasnarbe]] verdichten: So fördern se de Entwicklung vun en kompakteren Diekböverflach, de bi Stormflooten den Wellen weniger Angreepsflach bütt. === Flora un Fauna === [[Bild:Flower dsc05303.jpg|thumb|De as ''Syltrose'' bekann [[Kantüffel-Roos]]]] [[Bild:Sylt02 ellenbogen.jpg|thumb|Heidelandschap an‘ Ellenbagen in‘ Nörden]] De [[Plantenwelt|Flora]] vun de Insel Sylt is präägt vun de oorsprünglich Kargheit vun dat Land. Bit Midden vun dat 19. Johrhunnert weer Sylt en meest boomloos Insel, eerst dör gezielt Upforstungen un Anplantungen entstunnen lütte Wald- und Buschrebeeden. Noch hüüd erkennt man bispeelswies in de Walrebeeden „Friedrichshain“ un „Südwäldchen“ in Westerland de plaanmäßig Anlaag vun de Bewuss; de Bööm staht wietgahnd in een Reeg. Ok de hüüd wiet verbreedt [[Kantüffel-Roos]] (''Rosa rugosa''), up de Insel middlerwiel ok as ''Syltroos'' betekent, is eerst dör Minschenhand up de Insel kommen. Se stammt oorsprünglich ut [[Kamtschatka]]. De genügsame Roos funn up de Insel ideale Levensbedingungen un hett sück gau verbreedt, so dat se hüüd to dat typische Bild vun de Insel tellt. Ut biologisch Sicht wurrd dat Utbreden aber mit Sörg ankeken, wiel se selten un schuulwert heimisch Planten, besünners up de Heideflächen, mehr un mehr to verdrängen droht.<ref name="Braderuper Heide">[http://www.naturschutz-sylt.de/NSG_gebiete_heide.html Naturschutz Sylt Braderuper Heide]</ref> De groot [[Heide (Landschap)|Heideflächen]] up de Wattsiet vun de Insel sünd Levensruum vun völ selten Deerten. De Heideökosysteme beeden en groot Tall vun Leevwesen Platz, de an de extremen Bedingungen (Dröögheit, Warmd, Wind) anpasst sünd: Etwa 2500 Deertenoorten un 150 Plantenoorten kunnen bit jetzt nahwiest wurrn. Vun de Plantenoorten staht 45% up de Rood List.<ref name="Braderuper Heide">[http://www.naturschutz-sylt.de/NSG_gebiete_heide.html Naturschutz Sylt Braderuper Heide]</ref> Beachtlich is de Tall vun 600 verscheeden [[Flinnerken]]soorden, de in de Heideflächen leven, dorünner [[Aglais urticae|Lütt Voss]], [[Gonepteryx rhamni|Zitronen]]- un [[Vanessa cardui|Distelfalter]] as ok [[Inachis io|Dagpfauenoogen]].<ref>[http://www.naturschutz-sylt.de/NSG_gebiete_morsum.html Naturschutz-Sylt.de]</ref> De in Düütschland in hör Bestand gefährdet [[Krüüzkröte]] hett in den Düüngördel vun Sylt mit eenig Duusend Individue en vun hör gröttst düütsch Vörkommen. Hör Laichplatzen sünd natt Düündäler un flach, körtlevig Tümpel; as Landlevensrüüm deenen hör vegetationsarm Sandlandschapenn Bedroht is de Oort up Sylt bsünners dör den Straatenverkehr.<ref>[http://www.umweltdaten.landsh.de/nuis/upool/gesamt/amphibien/rl_amphibien.pdf Landesamt für Umwelt und Natur des Landes Schleswig-Holstein (Hrsg.): ''Die Amphibien und Reptilien Schleswig-Holsteins. Rote Liste.'' 3. Fass., Dez. 2003] (PDF online)</ref> [[Ornithologie|Ornithologisch]] Besünnerheiten sünd de völ selten Water- un Küstenvagels, de up dat Eiland hör Bröttrevieren hebbt oder de as Toogvagels blots tietwies up Sylt leven oder rasten. Sylt hett twee beddüdend Vagelbröttrebeden, in‘ Nörden den [[Königshaben]] mit de in hüm liggend Insel [[Uthörn]], as ok dat [[Rantumbecken]] in‘ Süüd-Oosten. Up Sylt brööden ünner annern [[Lachmöwe]]n, [[Küstenseeschwalbe]]n, [[Säbelschnäbler]], [[Rotschenkel]], [[Sturmmöwe]]n, [[Austernfischer]], [[Kiebitz (Oord)|Kiebitze]], [[Brandgans|Brandgöös]] un [[Reiherente]]n. In de Tied von den Vageltoog is Sylt Rastplatz för duusende vun [[Ringelgans|Ringel]]- un Brandgöös, [[Pfeifente|Pfeif]]- un [[Eiderente]]n, as ok för [[Pfuhlschnepfe]]n, [[Knutt]]s, [[Alpenstrandläufer]] un [[Goldregenpfeifer]]. Weniger tallriek besöken [[Sandregenpfeifer]], [[Bekassine]]n, [[Kampfläufer]] as ok wiedere Oorden de Insel.<ref>M. Lohmann, K. Haarmann: ''Vogelparadiese, Band 1 Norddeutschland''. Verlag Paul Parey, ISBN 3-490-16418-0</ref> Bi de [[Landsöögdeert]]en gifft dat kien erheblichen Afwieken tegenöver de banhbert Fastlandrebeeden on Noorddüütschland. Primär sünd [[Feldhase]]n, [[Wildkaninchen|Kaninchen]] un [[Reh]]wild to nennen, de up de Insel ok bejagt wurrn. Nahdem de Insel mit den Iesenbahndamm en Fastlandverbinnen kreegen harr, wurrn ok [[Rotvoss]]en un [[Europäisch Dachs|Dachse]] hier heimisch. Westlich vun Sylt liggt en Kinnerstuuv vun [[Gewöhnlich Swienswal|Swienswalen]]. Dorneben leven in dat Seerebeet vör Sylt un de vörlagert Sandbanken gröötere Populatschonen vun [[Seehund]]en, as ok vun de in düütsch Gewässer relativ selten vörkommen [[Kegelrobbe]]n. Um de Erforschung un den Schuuul vun de bedroht Deerten- un Plantenoorden bemühen sück tallriek Vereens un Verbände, de mit Niederlassungen up Sylt vertreden sünd. Dorto tellen ünner annern dat [[Alfred-Wegener-Institut]], de [[Verein Jordsand]] un de [[Schutzstation Wattenmeer]]. Ok dat [[Umweltbundsamt]] bedrifft en Meet- un Forschungsstäe in de Dünen bi Westerland. == Siedlungsstruktur == Sylt hett 21.190 Inwahner, dorvan leevt 9.072 in Westerland <small>(Stand 12/2007)</small>.<ref>http://www.daeb.de/schleswig-holstein/nordsee/nordfriesland.php, Orte, Städte, Gemeinden im Landkreis Nordfriesland, Deutschland auf einen Blick, herutgeven vun Sebastian Barzel, Togreep 11.12.2009</ref> In disse Tallen sünd de Besitter vun Tweetwahnungen nich enthollen. De Insel Sylt is in twee Verwaltensrebeeden ünnerdeelt. De nee grünnd [[Gemeend Sylt]] umfaat de ehmals sülvständigen Öört [[Westerland]], [[Sylt-Ost]] un [[Rantum]]. Dat [[Amt Landschap Sylt]] mit Sitt in de Gemeend Sylt verwalt de Inselöört, de nicht o de Gemeend Sylt hörrn. Per Bürgerentscheid in‘ Mai 2008 wurr de Tosommensluss vun de Gemeend [[Sylt-Ost]] mit de Stadt Westerland to’n 1. Januar 2009 beslooten.<ref>http://www.shz.de/lokales/sylter-rundschau/artikeldetails/article/789/westerland-und-sylt-ost-fusionieren-1.html, Westerland und Sylt-Ost fusionieren, [[Sylter Rundschau]], Togreep 11.12.2009, Datum: 26.05.2008, Autor:Ulrike Bergmann</ref> Anstreevt wurrd aber vun ünnerscheedlich Interessengruppen en Tosommengahn vun all Inselgemeenden to een Verwaltenseenheit.<ref>http://www.shz.de/lokales/sylter-rundschau/artikeldetails/article/789/der-fahrplan-zur-teilfusion-so-geht-es-jetzt-weiter.html, Der Fahrplan zur Teilfusion: So geht es jetzt weiter, Herutgever [[Sylter Rundschau]] van 27.05.2008, Autor: Ulrike Bergmann, Togreep 11.12.2009</ref> === De Öört langs de Westküst === [[Bild:List Sylt Faehranleger.jpg|thumb|Haben und Fähranleger in List]] Langs de Sylter Westküst liggen söss Öört. De Gemeend [[List (Sylt)|List]] ganz in‘ Nörden vun de Insel un togliek de nöördlichst Gemeend vun Düütschland, hett sück dör hör entfernt Laag to de dormalig Hööftoort Keitung un de lang Togehörigkeiot to [[Däänmark]] en Gröötere Eegenständigkeit bewohrt. An hör Oostsiet liggt de Schutzhaben, vun de neben Utfloogsscheep ok de Fähr „Sylt-Express“ der [[Römö-Sylt-Linie|Rømø-Sylt-Linie]] nah [[Havneby]] up de däänsch Nahberinsel [[Rømø]] verkehrt. [[Wenningstedt-Braderup (Sylt)|Wenningstedt]] hett mit [[Kampen (Sylt)|Kampen]] un Braderup gemeensam de Verwaltensgemeenschap vun de „Noorddörfer“ bild – en fröh interkommunaal Zweckverband up de Insel, vu de hüüd noch de Schoolverband exxisteert. Wenn Kampen vör allen in de 1950er un 1960er Johren as de Prominententreff in Düütschland gull, is Wenningstedt siet över 100 Johren as „Familienbad“ bekannt. Tüschen Kampen un Wenningstedt, up de hooch Geest, steiht siet 1855 de markante 38 Meter hooch swaart-witt [[Lüchttoorn Kampen]]. He is de öldste vun de Insel; ööstlich dorvan liggt dat Natuurschutzrebeet „Braderuper Heide“. Unmittelbor süüdlich vun Wenningstedt fangt dat Siedlungsrebeet vun de Inselmetropole Westerland an. Nahdem de [[Allerhilligenfloot 1436|Allerhilligenfloot]] an‘ 1. November 1436 den Oort [[Eidum]] vullstännig zerstört harr, hebbt de Överlevenden noordööstlich en neen Oort ''Westerland'' grünnd.<ref>Söl'ring: ''Wäästerlön'' oder ''Weesterlön''</ref> Disse Oort wurr 1462 eerstmals oorkundlich erwähnt. 1855 wurr dat [[Seebad]] grünnd, 50 Johr later kreeg Westerland de [[Stadtrecht]]en. 1949 wurr dat den as [[Heilbad]] anerkannt. De Stadt harr‘ Enn‘ 2007 insgeamt 9.072 Inwahner un is hüüd Verwaltenssitt vun de [[Gemeend Sylt]]. Süüdlich vun Westerland löppt de Insel noch as schmaal Nehrungshaken etwa 15 km an en fiktiven Floot-Ebbe-Grenz vör dat Fastland lang, bit se vun de ut dat Wattrebeet ööstlich vun de Süüdhälft vun de Insel herut afloopend Gezeitenstroom, dat ''[[Hörnumdeep|Hörnum-Deep]]'', afsneeden wurrd. Dor liggt de Oort [[Rantum]]. Disse Oort muss, as meest kien anner up Sylt, in de vergangen Johrhunnerten immer gegen de Versandung ankämpen. Nich wenig Hööf un een Kark mussen den dormals noch nich befestigten, sück so nah un nah nah Oosten hen bewegen [[Wannerdüün]]en wieken. Eerst, nahdem man Düüngras ([[Strandhafer)]] anbaut hett, weer de Gefohr vörbi. Disse Nehrungshaken wurrd vör allen dör den vun den Westwind upbauten Dünenwall präägt. Nah Oosten hen kann man vereenzelt schmaal Marschlandstriepen finnen. Hörnum an de Süüdspitz vun dat Eiland gellt as de jüngste Oort; eerst kört nah 1900 wurr he duersam besiedelt. Aber all to fröher Tieden sall de unbesiedelt Süüdspitz vun de Insel as Ünnerschlupp för Fischer un Seeröver deent hemm. Ut disse Tiet sall de noch hüüd bruukt Flurbeteken „Budersand“ stammen; se betekent en mächtig Düün an de Oostsiet vun den Oort, up de fröher „Buden“ – also Hütten – stahn hemm söllt.<ref>so Max Pahl in ''Hörnum. Heimat am Horn - Querschnitt und Streifzüge durch Geschichte, Leben und Landschaft des Nordseebades Hörnum auf Sylt''. Lunden, Verlagsdruckerei Schallhorn, 1983</ref> Vun stännig Sandverlusten is de Süüdspitz vun Sylt, de so nömmt „Odde“, bedrapen; Johr för Johr wurrd groot Deelen vun de Düünlandschap dör Stormflooten un Gezeiten afdragen. Ok Küstenschuulbowarken hebbt up düert nichts brocht, so dat ok in Tokunft dorvan uttogahn is, dat de „Odde“ noch lüttger wurrd. === Sylt-Ost === [[Bild:Tinnumburg.jpg|thumb|Tinnumborg]] De Oosten vun de Insel, [[Sylt-Ost]], weer bitt o de Tosommensluss mit Westerland 2009 kommunalpolitisch en [[Grootgemeend]] mit rund 5.500 Inwahner. Se weer en Tosommensluss vun de ehmalg sülvstännig Dörper vun de so nömmt ''Nössehalfinsel'': [[Tinnum]], [[Archsum]], [[Morsum (Sylt)|Morsum]] mit [[Keitum]] (incl. [[Munkmarsch]]) as Verwaltensmiddelpunkt. De Weeden vun de Marsch prägen bit hüüd dat Landschapsbild un weern över völ Johrhunnerten de Grundlaag för den Broterwerb in disse Dörper. De Siedlungsgrenzen vun Tinnum gaht middlerwiel un meest nicht o marken in dat Siedlungsrebeet vun Westerland över un so profiteert Tinnum vun de unmiddelbor Nähe to de Inselmetropole. De ''[[Tinnumborg]]'', süüdwestlich vun den Oort liggend, is en kreisförmiger [[Wallburg|Wall]] mit en Dörmeter vun 120 Metern un en Hööcht vun 8 Metern. Se wurr etwa in‘ 1. Johrhunnert v. Chr. erricht, vermutlich as heidnisch [[Kultstätte]] oder Wehranlage tegen Angreep vun Minsch un Meer. Up dat Gemeenderebeet vun Tinnum liggt ok de ''[[Flooghaben Sylt]]'' (IATA: GWT), en ehmalig [[Luftwaffe (Bundswehr)|Luftwaffenstüttpunkt]], de blots noch zivil bruukt wurrd. De Naam „Munkmarsch“ sall de Överleefern nah de Bedüüden „Mönchsmarsch“ hemm. Dat hett sück somit bi dat Land (Wiesen) um fruchtbor [[Marsch (Swemmland)|Marschland]] hannelt, dat af ca. 1200 to en (Mönchs-)Kloster - vermutlich een vun de veer Klöster in [[Ribe]] – hörrn dee. Wenig Kilometer nöördlich vun den old Hööftoort Keitum liggend, kreeg de old Buernschap Munkmarsch eerstmalig bedüüden, as de old Keitumer Haben mehr un mehr versanden dee un man Midden vun dat 19. Johrhunnert beslooten dee, den Hööfthaben vun dat Eiland nah Munkmarsch to verleggen. Bit to den Bau vun den Hindenburgdamm weer de Haben vun Munkmarsch de wichtigst Ankunftshaben för de Gasten, de per Postschipp [[Raddamper]] vun de [[Højer|Hoyer]]-Schlüüs (hüüd däänsch) anreisen deen. Wieder nah Westerland gung dat af 1888 mit en Schmalspoorbahn. Haben un Bahn hebbt mit de Fardigstellung vun den Hindenburgdamm 1927 an Bedüüden verloren. De Bahn wurr afbaut un anstäe vun de Fährhaben is dor hüüd en privaat [[Marina (Haben)|Yachthaben]]. [[Bild:Morsum-Kliff.jpg|thumb|Dat [[Morsum-Kliff]]]] Keitum (freesch: ''Kairem'') is en vun de öldst Öört vun de Insel un weer över Johrhunnerten bit to’n Enn‘ vun dat 19. Johrhunnert ok de Hööftoort. Eerst mit Insetten vun den Tourismus Midden vun dat 19. Johrhunnert verlor Keitum so nah un nah sien zentraal Bedüüden. Typisch för Keitum sünd de erhollen old Kapitänshüüs as ok de Straaten in dat Oortszentrum mit völ Bööm. Dat markant Bowark is de old, noordwestlich vun den Oortskarn stahnd St.-Severin-Kark ut dat fröhe 13. Johrhunnert. Wat sonst noch antokieken is, is dat so nömmt ''Altfriesische Haus'' un dat ''Sylter Heimatmuseum''. Beide Museen geeft Inblicke in dat Leven vun de Sylter, bevör de Tourismus upkommen dee. . Da ganz in Oosten vun de Insel liggend Morsum (freesch: ''Muasem'') liggt an de 1,8&nbsp;km langen un bit to 21&nbsp;m hooch Steilküst ''Morsum-Kliff'' in en Heidelandschap. An dat [[Morsum-Kliff]] ''(Bunt Kliff)'' kann de [[Historsch Geologie|geologisch Historie]] vun de Region de letzt fief Million Johren studeert wurrn. . De Nahberoort Archsum is en old freesch Bueroort. He wiest mit de ''Archsum-Borg'' en vun de öldste Siedlungstüüchnissen vun de Insel up. == Vörhistorie un Historie == === Vörhistorie === Vun de jägerisch Oorbevölkerung hett man kien Relikte funnen. In dat [[Neolithikum]] truck dat höhger liggend Gelände buerlich Siedler an, de sück vör den sukzessiv stiegend Meeresspeegel torüchtrucken. In de Bronzetiet weer dat Rebeet dicht besiedelt un de Bevölkerung verhältnismäßig wohlhabend, as ut riek Grafffunnen slooten wurrn kann. Dat Temperaturoptimum nah de Tiedenwennen hett de Siedlungsflach stark minneseert, so dat af etwa 400 n. Chr. dör dat Afwannern vun de [[Angeln (Volk)|Angeln]] meest kien Besiedlung nahtowiesen is. ==== Steentiet ==== [[Bild:Wenningstedt Denghoog (lower entry).jpg|thumb|Denghoog]] Insgesamt sünd up Sylt 47 [[Megalith]]anlagen in Langbetten un Rundhügeln nahwiest, de aber wietgahnd tgahn sünd. Wieldes de Oordolmen fehlt, sünd [[Togang to de Megalithanlagen|gangloos]], wieder makt [[Dolmen]] nöördlich vun Kampen, westlich vun Archsum (Nössemarsch) un ööstlich vun Keitum (de versett [[Harhoog]]) erhollen. Ok [[Polygonaldolmen]] in Rundhügeln un, wat in Düütschland selten ist, in Langbetten sünd nahwiest. Erhollen is en nöördlich vun den Bahnhoff vun Kampen. Zerstört wurr en Bett mit dree Polygonaldolmen dicht bi den Lüüchttorn un een, dat sück in‘ Strumphoog befunn. Deelwies wurrn [[Bronzetiet|bronzetietlich]] Nahbestattungen un [[Iesenziet|iesentietlich]] [[Bestattungsurne|Urnengrääf]] in de Kammern un Hügeln funnen. Ünner den lokalen [[Ganggrab|Ganggräbern]] ragen de [[Denghoog]] vun Wenningstedt un de Merelmerskhoog bi Archsum herut. Dat Graff in‘ Kolkingehoog wurr bi de Stormfloot van 1825 zerstört. Anner an‘ Kliff liggend Anlagen harrn en ähnlich Schicksal oder wurrn verleggt. De neolithischen Siedlungen, insbesünnere up de Archsumer [[Geest]] nahwiest, wurrn bi de Vermarschung vun dat Rebeet överlagert. De Grupp vun lütt Graffhügels, de de [[Schnurkeramik]] totoordnen sünd, stellen de letzt Form vun de steentietlich Monumente dor. Dat Erdgraff vun Tinnum, ut de Grupp vun de Thinghügel, lett eerstmals Betüüg to de lateren Hügelgräver erkennen. Statt [[Findling]]en umgifft en rechteckig Steenrahm en Körperbestattung in‘ Holtsarg. ==== Bronze- un Iesentiet ==== In de [[Bronzetiet]], de in' Nöörden laat insetten dee, entstunnen de groot, riek utstatt [[Grabhügel]], de meest 5&nbsp;m, u.&nbsp;U. aber ok 7&nbsp;m hooch, in fiev groot Gruppen utsehn doht, as wenn se dat Eiland beherrschen. Völ vun disse Denkmäler wurr in de vergangen Johrhunnerten afdragen oder dör Bauen oder Landwertschap platt makt; en vun de seltenen noch erhollen Bronzetietlich Langhügel liggt nöördlich vun Kampen tüschen de runn Krockhoogen. Ok in't Watt ööstlich vun de Insel kann man Siedlungsporen finnen. Ut de [[Iesentiet]] stammt de good erhollen [[Tinnumborg]] un de meest verschwunden Borgen bi Achsum un Rantum. Worto de mal bruukt wurrn sünd, kann man nich mehr faststellen, villicht weern dat Hilligdömer. As Sylt in dat 8. Johrhunnert weer besiedelt wurr, hebbt de nee Siedler de umwallten Platzen för en nee Dörp bruukt, dat aber bald weer upgeven wurr.<ref>Arthur Dähn: ''Ringwälle und Turmhügel. Mittelalterliche Burgen in Schleswig-Holstein'', Husum 2001, S.148-152</ref> De Sporen ut de [[Wikingertiet]] sünd wesentlich unspektakulärer un bestaht ut Fundstäen mit Siedlungsresten un en groot Tall vun [[Tell (Archäologie)|telloordigen]] Wahnhügeln, den [[Warft (Bowark)|Warften]]. === Historie === ==== Naam ==== De Naam ''Sild'' wurr eerstmalig um dat Johr 1141 in dat Schenkungsbook vun dat Kloster [[Odense]] up en Oorkunn erwähnt; un dat [[Waldemar-Eerbook|Eerbook]] vun den däänschen König [[Waldemar II. (Däänmark)|Waldemar II.]] van 1231 find sück de Naam ''Syld'' un in dat Register vun dat [[Domkapitel]] to [[Bisdom Sleswig|Sleswig]] wurrn in’ 14. un 15. Johrhunnert de Naams ''Syld'' un ''Sylt'' bruukt. Dorbi wurr in öllere Schrievwiesen nich immer tüschen ''i'' un ''y'' ünnerscheed. Eerst to Anfang vun dat 19. Johrhunnert hett sück de eenheitlich, noch hüüd gültig Schrievwies dörsett.<ref>[[Wolfgang Laur]], ''Historisches Ortsnamenlexikon von Schleswig-Holstein'', 2. Aufl., Neumünster, 1992.</ref> Över de Herkunft vun de Naam Sylt gifft dat verscheeden Theorien. De eerste beseggt, dat de Naam mit dat engelsch Woort ''sill'' (düütsch„Schwelle“ aber up plattdüütsch t.B. Döörsüll) oder dat däänsch Woort ''syld'' (olddäänsch: ''syll'' „Schwelle, Fundamentsteen“)<ref>Niels Åge Nielsen: ''Dansk Etymologisk Ordbog'', 1966, 1989</ref> verwandt ween sall. Denn harr dat also de Bedüüden vun düütsch:„Landschwelle“. En anner Verkloren düüd den Naam, as dat [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansch]] *''Selhiþō'' („Robbenoort“), ut *''selha'' („Robben“; däänsch ''sæl'', engelsch. ''seal'') un den Suffix ''-iþō''. Vun den sülvigen Oorsprung weer dornah ok de norweegsch Inselnaam Sild (in den [[Hardangerfjord]]), un verwandt sall dornah ween ok [[Sjælland]].<ref>''Nudansk Ordbog'', Politikens Forlag, Kopenhagen, 1986</ref> Nah en dart Verkloren is de Naam vun dat old däänsch Woort ''sylt'' („[[Soltwischen]]“ oder „[[Brackwater]]“) afleit.<ref>[http://ordnet.dk/ods/opslag?opslag=sylt ''Sylt'', Ordbog over det danske Sprog]</ref> Disse Woortstamm gifft dat in’ skandinaavschen Spraakruum in tallriek Oortbeteken, t.B. in: ''Sylten'' in Noordoost[[jütland]], ''Syltemade'' up [[Fünen]] un ''Syltholm'' up [[Lolland]] bzw. [[Hellesylt]] in [[Norwegen]]. En veerten Ansatz geiht vun den Oorsprung vun den Naam in dat däänsch/skandinaavsch Woort för [[Atlantisch Hering|Hering]], ''Sild'', ut, wiel de Sylter Seefahrer ehemals bannig aktiv den Heringsfischfang bedreven hebbt. För de dormals groot Bedüüden vun den Hering för de Insel spreckt, dat all 1668 de Hering as Wappendeert up Sylt nahwiest is. Dat kann aber ok genau annersrüm ween, dat sückse Wappenmotive ut en [[Volksetymologie|volksetymologisch]] Düüden vun de Landschapsnaam entstahn sünd. ==== Bit to dat 19. Johrhunnert ==== Um dat Johr 460 n. Chr. hett dat Rebeet westlich vun de hüüdig Insel, dormals Deel vun en Marschenlandschap, en woll bedüüdend Haben upwiest. Unbestätigt Överleeferungen nah söllt de [[Angeln (Volk)|anglischen]] Heerführer [[Horsa]] un [[Hengist]] in dat 5. Johrhunnert vun de dormaligen Weststrand vun de „Insel“ to hör Feldtoog tegen de [[Romano-Briten]] un [[Kelten]] upbraken ween.<ref> [[Beda Venerabilis]], Ecclesiastical History of the English People. Book 1, Kap. XV, http://en.wikisource.org/wiki/Ecclesiastical_History_of_the_English_People/Book_1#15, Togreep an 11.12.2009 </ref> In den folgend Johrhunnerten weer de noordfreeschen [[Uthlande]] meest nich besiedelt. Müntenfunde ut de Merowingertiet laaten dorup sluuten, dat sück to disse Tiet [[Freesen]] up de Flucht vör de Expansion vun dat [[fränkisch Riek]] in dat Rebeet vun de noordfreeschen Inseln daallaaten hebbt.<ref>Bantelmann, ''Landschaft und Besiedlung Nordfrieslands in vorgeschichtlicher Zeit'', in: ''Geschichte Nordfrieslands'' ISBN 3-8042-0759-6, S. 13-56</ref> [[Bild:Severinskirche Keitum.jpg|thumb|Kark St. Severin in Keitum]] De öldste Kark, de [[St. Severin (Keitum)|Keitumer Kark]], wurr um 1020 angeblich vun [[Knut de Groote]] an de Stäe vun en fröhere [[Odin]]hilligdom erricht.<ref>[http://www.st-severin.de/Kirche/Kirche.html Kirche St. Severin]</ref> Se hörr siet 1100 to dat Kloster vun [[Odense]] un wurr 1188 den Hilligen [[Knut IV. (Däänmark)|Knut]] un Ketel weeht. De Baumeester, de to glieker Tiet mit de hüüdig, 1216 baut, Kark ok de Karken up [[Pellworm]] un [[Föhr (Eiland)|Föhr]] erricht hett, sall angevlich an en Dag mit Peerd vun en Baustäe to de anner gelangt ween.<ref name="Fallstudie" />. Ok de König vun Däänmark hett nah de ''Kielholtz-Chronik'' um disse Tiet Sylt to Water un to Land angreepen.<ref name="Kielholtz">Peter Schmidt-Eppendorfer: ''Sylt. Memoiren einer Insel. Dokumente, Chroniken, berichte aus 1001 Jahren'', Husum 1977, S.13</ref> In dat 12. Johrhunnert geev dat all veer Karken up Sylt, neben Keitum ok in Morsum, Eidum un Rantum. 1231 wurrd „Syld“ in dat [[Waldemar-Eerbook]] erwähnt. De Kuntrei betall en beeten geringere Afgaven as etwa de Wiedingharde oder Föhr un dormit nich eenmal de Hälft vun de Stüern vun de [[Edomsharde]] mit [[Rungholt]]. In de Tweete Marcellusfloot verlor Sylt groot Marschflächen mit mehreren Karkspelen in‘ Oosten un wurr dormit to en Eiland. Um 1400 wurr ok dat Listland afreeten un weer en Tiet lang en eegen Eiland. In de [[Allerhilligenfloot 1436]] gung [[Eidum]], dat westlich vun Westerland gelegen Karkspeel, ünner Rantum versunk ünner de Düün. An‘ 15. August 1386 hett Königin [[Margrete I.]] Sylt den Grafen von Holstein-Rendsburg [[Gerhard VI. (Holstein-Rendsburg)|Gerhard VI.]] mit dat [[Hartogdom Schleswig]] överlaaten. List, dat all siet 1292 in‘ Besitt vun de Stadt [[Ripen]] weer, bleev bi dat [[Königriek Däänmark]]. 1422 keemen över hunnert Sylter Seelüüd in Hamborger Fangenschap, as [[Hanse|Hansisch]] Kriegsscheep en däänsch Flotte vun König [[Erik VII. (Dänemark)|Erich von Pommern]] besiegt hebbt. Wenig later full de Vogt Claus Lembek, de Sylt un Osterland-Föhr ünnerstunnen, vun den König af. 1426 hett Sylt gemeensam mit de anner Uthlanden de [[Söbenhardenbeleeven]] slooten, en Utdruck vun hör Autonomie tegenöver den König. 1435 in‘ [[Freeden vun Vordingborg (1435)|Freeden vun Vordingborg]] bleeven [[List (Sylt)|List]] un dat angrenzend Listland, wo sück de [[Königshaben]], de wichtigst Haben tüschen Elv un Skagen befunn, as Westerland-Föhr, Amrum un de Süüden vun [[Rømø]] [[Königlich Enklaven|königlich Enklave]]. De bi dat Amt [[Tønder|Tondern]] verbleeven Hööftdeel behull sien relative Unafhängigkeit bi. Ok de Land- un Strandvögte, de de Obrigkeit up de Insel vertreden deen, weern dörweg Sylter. Ton‘ Deel wurrn de Ämter över Generationen in en Familie wieder geeven. Tüschen de um 1450 entstahn ''Kielholtz-Chronik'' un de Chronik vun den Morsumer Küster Muchel Madis af de tweet Hälft vun dat 16. Johrhunnert gifft dat kien Borns.Man kann dorher ok de Inführen vun de Reformatschoon up Sylt nich seker dateeren. De [[Dartigjohrig Krieg]] keem to Sylt, as 1628 400 kaiserliche Suldaten de Insel betreden hebbt, aber ok bald weer aftrucken sünd. In dat folgend Johr keem allerdings de [[Pest]] nah Sylt. 1644 funn an‘ Königshaben en Seeslacht tüschen en däänsch un en holländsch-sweedschen Flotte statt. Um 1700 is de Haben aber versandt. Um 1640 wurrd eerstmals vun en Sylter School in dat Karkspeel Keitum bericht. [[Walfang]], [[Seefohrt]], [[Ööstern]]tucht un de Aantenfang in [[Vagelkoje]]n hebbt in‘ 17. un 18. Johrhunnert för bescheeden [[Wohlstand]] bi Deelen vun de Bevölkerung sörgt, wieldes dejenigen, de as Lüttbuern un Landarbeiter up den kargen Boden arbeiten dee, faken in groot Armoot leeven deen. De [[Verkoppelung]]sverordnung van 1766, de dat Updeelen vun de fröheren [[Almende]] mögelk maken dee, un up dat Fastland faken to grötteren Erträgen führ, droog bi de faken lütt un unfruchtbor Flurstücken up Sylt nich unwesentlich to de Verarmung bi. Sylt harr bi en [[Volkszählung]] 1769 insgesamt 2.814 Inwahner. Nah den [[Düütsch-Däänsch Krieg]] keem Sylt 1866 an [[Preußen (Staat)|Preußen]] un wurr in de [[Provinz Sleswig-Holsteen]] ingleedert. Siet disse Tiet nehm de Frömdenverkehr langsam to; de Kurgasten keemen per Postschipp vun [[Tønder|Tondern]] oder mit den Schnelldamper vun [[Hamborg]]. In de Saison 1911 harr dat Seebad Westerland de bitherigen Modebäder [[Wyk up Föhr]] un [[Büsum]] in de Beleevtheit un de Tall vun de Övernachten överhaalt. ==== 20. Johrhunnert bit hüüd ==== In‘ [[Eerste Weltkrieg|Eersten Weltkrieg]] wurr up Sylt mit de so nömmt „Inselwache“ woll [[Düütsch Heer (Düütsch Kaiserriek)|düütsch Militär]] inquarteert, de Insel wurr aber nie to’n Kriegsschauplatz. Baracken, Geschüttstellungen un [[Kaserne]]n wurrn nah Kriegsenn‘ entweder ziviler Nutzen toführt oder afreeten. Nah dem Krieg hebbt de Sylter bi en [[Volksafstimmen in‘ Gefolge vun den Versailler Verdrag|Volksafstimmen]] mit en Mehrheit vun 88 Perzent för de wiedere Togehörigkeit to Düütschland stimmt. De dormalige Hööftverbinnenshaben [[Højer|Hoyer]] leeg nu aber in Däänmark, so dat de Anreist o de Insel för düütsch Gasten en ümstandlich Utlandsreis wurr. Ok för dissen Achtergrund wurr dat Projekt vun en Iesenbahndamm vun dat düütsch Fastland dör dat Wattenmeer vörandreeven. 1927 wurr de ölf Kilometer lang, nah [[Riekspräsident]] [[Paul von Hindenburg]] nömmt [[Hindenburgdamm]] free geven, över de bit hüüd de [[Marschbahn]] führt. De Fährverbinnen nah Hoyer kunn to glieker Tiet instellt wurrn. [[Bild:Haus Kliffende in Kampen.jpg|thumb|Huus Kliffende in Kampen]] In de 1930er Johren gull de Insel ok ünner völ prominent Anhänger vun den [[Natschoonalsozialismus]] as [[Hermann Göring]] as schick. De natschoonalsozialistische Ideologie wunn nah un nah an Boden. Völ Hoteliers un Weertslüüd vun dat tovör as liberal geltend Seebad Westerland<ref>Frank Bajohr in ''Unser Hotel ist judenfrei - Bäder-Antisemitismus im 19. und 20. Jahrhundert'', Fischer Verlag, 2003, ISBN 3-596-15796-X </ref> hebbt sück gau anpasst. Se hebbt hör Huus as „[[judenfrei]]“ betekent un hebbt jöödsch Gasten för unerwünscht verklort (''kiek ok:'' [[Bäder-Antisemitismus]]). Ok de Nazi-Organisatschoon [[Kraft durch Freude]] (KDF) hett Sylt as Urlaubsoort bruukt. So keem dat, dat in Westerland bald in tallriek Strandborgen un Vörgoorden [[Hakenkrüüz]]flaggen weihn deen. In Gegensatz dorto truck dat intellektuelle Kampen wiederhenn Künstler un Literaten an, de den Natschoonalsozialismus kritisch tegenöver stunnen. Een vun de Treffpunkten weer dat Huus ''Kliffende'' in de Kampener Heid. Ok en Upmarsch vun de [[Sturmabteilung|SA]] kunn de dormalig Pensionswirtin Clara Tiedemann nich beindrucken – sie hett sück standhaft weigert, de Hakenkrüüzflagg to hissen.<ref name="Voigt">so [[Harald Voigt]] in ''Die Festung Sylt -Geschichte und Entwicklung der Insel Sylt unter militärischem Einfluß 1894-1945'', ISBN 3-88007-189-6, Verlag Nordfriisk Instituut, 1994 </ref> 1938 keem dat tosommen mit den Bau vun den [[Nössediek]] dat Indieken vun dat [[Rantumbecken]] dör den [[Rieksarbeitsdeenst]]. Man wull en tidenunafhängigen Waterflaagplatz errichten, de aber all bi sien Fertigstellung nich mehr as „kriegswichtig“ instuuft wurr. Dat Rantumbecken deent hüüd as Naturschutzrebeet un dröfft nicht betreden wurrn. [[Bild:2003-05_Sylt_-_Remains_of_WW2_bunker_(closeup).jpg|thumb|En Bunkeranlaag in‘ Süüden vun Westerland]] In‘ [[Tweete Weltkrieg|Tweeten Weltkrieg]] wurr Sylt to en [[Sparrrebeet]] verklort un de Frömdenverkehr wurr praktisch instellt. Man hett massiv [[Militärbunker|Bunkeranlagen]] un Seezielbatterien mit swoor Geschütten in de Dünen baut, de dorför deenen sullen, 10.000 [[Suldat]]en up de Insel to statschoneeren. Man hett en mögelk Invasion vun de Allierten över de Noordsee verwacht – dat passeer aber in de Normandie, so dat Sylt wietgahnd vun kriegerisch Handlungen verschont bleev. Gezielte Bombenangreep geev dat an‘ 7. September 1939, 8. September 1939, 3. Dezember 1939, 19. März 1940 un 17. Dezember 1940 dör engelsch Verbände, dordör entstunnen an Zivilhüüs blots wenig Schaden. In de letzt Kriegsdaag funn de Invasion dör de Engländer mit Panzer un Fohrtüüch över den Hindenburgdamm statt. Dat keem denn to en [[Kapitulation]] ahn Gegenwehr.<ref name="Voigt" /> 1945 wurrn [[Heimatverdreeven]]e vun de ehmalg düütsch Oostrebeeden, vörwiegend ut [[Ostpreußen]], in de old [[Wehrmacht]]swohnungen un Lager upnommen, Dordör verdüppel sück de Bevölkerung up rund 25.000 Inwahner. En Grootdeel vun de tonächst in Lager ünnerbrocht Lüüd funn mit den Wedderupbau vun den Frömdenverkehr Arbeit up Sylt un bleev. En lütten Grupp vun Heimatverdreeven weer de vun hör Insel verdreeven Helgoländer dar. De Engländer hebbt nah 1945 de Insel [[Helgoland]] to’n Sparrrebeet verklort un hebbt de as Bombenabwurfplatz bruukt, so dat de Insel bit 1952 unbewahnbar bleev. Eenig Helgoländer hebbt sück up Sylt, sünners in Hörnum ansiedelt, vun wo ut se mit Fischkutter un Bööt wiederhenn hör heimatlich Gewässer anfohren kunnen un so den Kuntakt to Helgoland un to de Noordsee behullen. Anners as de Heimatverdreevenen vun de ehmalge düütüsch Oostrebeeden kunnen de Helgoländer glieks nah de Freegaav vun „hör“ Insel dorhenn torüchkehren. Disse Chance leet sück meest kien Exil-Helgoländer entgahn, so dat hüüd meest kien ehmalge Helgoländer to de Sylter Bevölkerung tellen.<ref>Kurt Friedrichs in ''Umkämpftes Helgoland - Der Leidensweg eines Inselvolkes'' Helgoland 1988</ref> In de 1950er un 1960er Johren steegen mit de tonehmend Reiselüst vun de Düütschen de Övernachtungstallenweer stark an. De Insel veränner dör tallriek Baumatnahmen mehr un mehr hör Gesicht. Af Midden vun de 1960 er Johren entstunn dat de Silhouette vun Westerlang prägend „Nee Kurzentrum“ mit sien dree bit to 13-stöckig Appartementblöcken unmittelbar an’t Meer. Tallriek wiedere mehrgeschossige Appartementhüüs keemen dorto. Dör den bannig ansteegen Individualverkehr wurrn verkehrsberuhigende Matnahmen nödig, de [[Footgängerzoon]]n un Berieken mit Nachtfohrverbot in Westerland entstunnen. Aktuell gifft dat in ünnerscheedlich politischen Gremien Bestreeven, de Insel ok verwaltenspolitisch to een Gebietskörperschaft tosommentofaaten. So hebbt sück an‘ 1. Januar 2009 de beid gröttst Gemeenden Sylt-Ost un Westerland tosommen [[Rantum]] to de „[[Sylt (Gemeend)|Gemeend Sylt]]“ tosommenslooten. Of un wannehr sück de restlichen Inselgemeenden sück disse Fusion ansluuten, is in de jeweiligen politischen Gremien umstreeden. == Wertschap == [[Bild:Westerland Friederichstrasse.jpg|thumb|upright|De Footgängerzoon in Westerland; Blick vun dat Kurzentrum gen Oosten]] Parallel to den siet den 1950er Johren stark anstiegend Touristentallen gungen anner Wertschapstwieg temelk torüch. De Wertschap vun de Insel ist meest vullstännig unmittelbor oder mittelbor vun den Tourismus afhängig. Somit sünd sowohl Eenzelhandel, Gastronomie, Deenstleistungen as ok dat Handwark up de Bedürfnisse vun Gasten un Vermieters tosneeden. Landwertschap un Seefohrt spelen siet Midden vun de 1970er Johren en tonehmend minner Rull in de [[Sozialstruktur]] vun de Insel; alleen in Sylt-Ost finnen sück noch arbeitend Bedrieven vun de Land-, Veeh- un Holtwertschap. Ok dat eenzig verbleven [[Industrie]]ünnernehmen, de ''Beyschlag Werke,'' hebbt upgrund vun stiegend Grundstückspriesen un de för hör ungünstig Verkehrsanbindung Sylt intüschen verlaaten.<ref>[http://www.sylt-2000.de/Aktuelles/Beyschlag/beyschlag.html Über die Geschichte der ''Beyschlag Werke'']</ref> Wiel Sylt in‘ Gegensatz to dat strukturswaak Fastland vun Noordfreesland en Överangebot an Arbeitsplatzen upwiest, pendelt en Grootdeel vun de Arbeitnehmer, ca. 3.000 Personen, jeden Dag vun dat Fastland per Zug un Fähre up de Insel; somit warkt sück de Wertschapskraft vun de Insel ok up dat angrenzend Fastland ut. De groot Wertschapskraft treckt aber nich blots Arbeitnehmer an, se ist o glieker Tiet ok de Grund för en stetig Wegtrecken vun Sylter Familien up up dat benahbert Fastland. De extrem hooch Grundstücks- un Immobilienpries as ok de höhgeren Levenshaltungskösten sünd för völ Sylter nich mehr uptobringen. Disse Perzess wurrd as [[Gentrifizeeren]] betekent. === Tourismus === [[Bild:Sylt Postkarte 007.jpg|miniatur|links|Badegast, Postkoort (um 1900)]] [[Bild:Westerland Casino.jpg|miniatur|hochkant|Dat repräsentative old Kurhuus vun Westerland]] De Tourismus is siet wiet över 100 Johren up Sylt vun erheblich Bedüüden, siet Westerland nah Vörbild vun engelsch Badeöörd 1855 to’n Seebad wurr. [[Kur]]en up Sylt entwickel sück gau to de Mood vun de Böver- un Middelschicht un führ to en wertschaplich Neeorientierung vun de Sylter. In de eerst Jahrteinten bleeven de Gasten meest för mehrere Weeken wegen de Heilwirkung vun dat [[Reizklima]]s un hebbt in disse Tiet en entsprekend Ünnerhollensprogramm verwacht, dat wedderum en entsprekend Publikum antruck. Buterhalv vun de Hööftöörd wurrn nah Enn‘ vun den Eersten Weltkrieg in ehmalg Kasernenanlagen [[Landschoolheim]]e för Kinner ut de Grootstäder inricht. In’n Tweeten Weltkrieg wurr de Insel to’n Sparrrebeet verklort, un mit Tourismus harr sück dat erledigt. De Nahkriegsjohren weern ok up Sylt präägt vun Hunger un Arbeitslosigkeit. Loosstahn Hotels weern faken mit Kriegs[[flüchtling]]en beleggt, un de Kurbedreev keem vullstänig to Ruh. Eerst nah de Währungsreform kunnen in de Sömmersaison 1949 de eersten Nahkriegs-Kurgasten vertekent weern. Sietdem stegen de Övernachtenstallen stetig an. Um 1960 geev dat en Touristen-Boom. Neben de bitherigen Kurgasten mit Geld truck Sylt nu ok gröttere Massen an. Dat Oortsbild vun de Stadt Westerland wurr grundleggend umgestalt. Weern bither neben de traditschonellen Freesenhüüs un wilhelminsche Bädervillen blots eenig gröttere Hotels för dat Stadtbild präägend, entstunnen nu mit dat „nee Kurzentrum“ Appartementanlagen mit bit to 14 Stockwarken. Nah un nah hebbt disse modern Anlagen de Villen un Logierhüüs verdrängt. Disse Appartementanlagen vun de 1960er un 1970er Johren präägen hüüd den Binnenstadtberiek vun Westerland. De anner Inselöörd sünd wietgahnd vun disse intensiv Bebauung verschont bleeven. Hüüd hett de Insel 27.219 Inwahner, över 75.000 Gastenbetten un 870.000 Gasten mit 6,97 Mio. Övernachtungen<ref>[http://www.n-tv.de/reise/Sylt-beliebt-wie-nie-article868588.html]</ref> un Daagsgasten in’t Johr mit licht stiegend Tendenz. Dorbi kommen up dree Övernachtungsgasten twee Daagsgasten. De Tall vun de klassisch Kurgasten, de tatsächlich Kuranwendungen in Anspröök nemmen, is dorbi siet den 1980er Johren up weniger as een Teintel torüchgahn. zurückgegangen.<ref>[http://www.westerland.de/fileroot/service/download/Tourismusstatistik2005.pdf Tourismus-Statistik (1980-2005)]</ref> Ebenfalls rücklööpig is de Upenholtsdüer vun de Övernachtungsgasten, de in 200 bi 8,0 Daag tegenöver 8,1 Daag in’t Vörjohr leeg. Beachtlich is up Sylt de hooch Dicht an Restaurants mit gehobenem gastronomischem Angebot un mit dör Fakpress as ok Restaurantführer uttekent Kööken. Alleen fiev Restaurants wiesen [[Guide Michelin|Michelin]]-Steerns<ref>[http://www.flensburg-online.de/blog/2010-11/7-michelin-sterne-leuchten-uber-5-spitzenkoche-auf-sylt.html]</ref> up, un söben Restaurants sünd in‘ [[Gault Millau]] vertekent<ref>[http://www.gourmetglobe.de/restaurants/51-artikel/876-gault-millau-2011-schleswig-holstein.html]</ref>. Betrucken up de Inwahntertall is dat de hööchst Dicht an uttekent Restaurants in Düütschland. ==== Freetietinrichten ==== [[Bild:2003-05 Sylt - Beach chair.jpg|thumb|Strandköörven an‘ Westerländer Hööftstrand]] Dat Freetietangebot ist o en grooten Deel dör de Naturr bestimmt. De 40&nbsp;km lang [[Strand|Sandstrand]] in‘ Westen vun dat Eiland mit över 13.000 [[Strandkörv]]en is in wiet Rebeeden blots tegen [[Kommunalafgaaven|Kurafgaav]] togänglich. Führt [[Wattwanderung]]en wurrd vun de Gemeende, privat Wattführer oder Natuurschutzverbänden as de „Naturschutzgemeinschaft Sylt e.V.“ un de [[Schutzstation Wattenmeer]] in de Tied von de Saison anboden. In Westerland gifft dat direkt an de Strandpromenade en Meerwater-[[Wellenbad]], de „Sylter Welle“. 2004 hett dat [[Sylt Aquarium]]<ref>[http://www.syltaquarium.de/ Syltaquarium]</ref> un 2009 dat „Erlebniszentrum Naturgewalten“ in List<ref>[http://muez.de/index.html Erlebniszentrum Naturgewalten]</ref> apenmakt. Tosommen mit den ''Tierpark Tinnum'' kann man sück hier över de heimisch Flora und Fauna schlau maken. De Insel hett veer Golfplatzen, vun de dat bitlang jüngste in Hörnum siet 2008 bespeelbar is. ==== Freekörperkultur ==== Weern to Anfang vun dat 20. Johrhunnert de Badestrände noch nah Geschlechtern strikt in „Damenbad“ un „Herrenbad“ trennt un man hett tüchtig in lang Badkleedasch baadt, so entwickel sück – utgahnd vun dat intellektuell [[Kampen (Sylt)|Kampen]] – af Anfang vun dat 20. Johrhunnert en Bewegen, de en Sünnbaden ahn Kleedasch plegen dee – de [[Freekörperkultur]], kört FKK. 1920 hett up Sylt de eerste Nacktbadestrand apen makt. Disse FKK-Bewegen harr bit in de 1950er Johren man blots en lütten Anhängerkring, hett sück aver spätestens mit de [[sexuell Revolutschoon]] över de gesamte Insel utbreedt. Gau verbunn jeder mit de Naam „Sylt“ dat en beeten anrüchige ''Nacktbaden''. Siet den 1960er Johren gifft dat an‘ gesamten Weststrand utwiest FKK-Strände, mit so klingenden Naams as „Abessinien“<ref>De Naam „Abessinien“ för en Strandasnitt bi Buhne 31 tüschen Kampen un List keem übrigens up, as dor an‘ 19. Oktober 1935 de franzöösch Frachtdamper „Adrar“, angeevlich mit en Wapenladung för Abessinien (Äthiopien) an Bord stranden de. In‘ Sylter Volksmund wurr de Strand dor bald „Abessinien“ nömmt, un disse Naam wurr – to’n Arger vun kaiserlich-abessinischen Diplomaten - en Synonym för dat dortige Nacktbadeleven. Tatsächlich harr de Adrar kien Waffen an Bord, an‘ 17. August 1936 keem se weer free, aber de Naam hett sück bit hüüd hollen.</ref>, „Samoa“ oder „Sansibar“. De woll berühmtest Sylter FKK-Strand wurr dör regelmatig Berichterstattung in de Boulevard-Medien de vun „Buhne 16“ in Kampen. Hüüd verwischen de Afgrenzungen tüschen FKK- un Textilstrand mehr un mehr. Wieldes de eegentlichen FKK-Strände nich mehr so anseggt sünd, is dat nicht mehr ungewöhnlich oder upsehnerregend, an „normaal“ Stränden ahn Kleedasch to baden oder sück to sünnen. ==== Grootverstaltungen un Events ==== [[Bild:Robby Naish a-1.jpg|thumb|De „Windsurflegende“ [[Robby Naish]] vör Sylt]] Tonehmend Bedüüden för den Tourismus up de Insel hebbt regelmatig wedderkehrend Veranstaltungen un „[[Eventmarketing|Events]]“. In de Regel wurrd sückse Veranstaltungen in Tosommenarbeit mit Sponsoren gezielt överregional bewurben un locken en vörnehmlich jüngeres Publikum up de Insel. Dat Meerkabarett, siet 2007 in‘ ''„kunst:raum sylt quelle“''<ref>http://www.kunstraum-syltquelle.de/ Kunst, Wasser, Meer, Togreep 11. Dezember 2009 </ref> in [[Rantum]] to Huus, präsenteert siet över 15 Johren in‘ Juli un August hoochkarätig [[Comedian]]s, [[Kabarett]]isten un Musiker dat Inselpublikum.<ref>http://www.meerkabarett.de/ Meerkabarett, Togreep 11. Dezember 2009 </ref> Ebenso to de fast Grötten up de Insel hörrt de so nömmt „Syltlauf“. Disse Loop över 33,333 km lockt jährlich bit to 1500 Lööper up de Insel.<ref>http://www.welt.de/print-welt/article507987/Syltlauf_-_In_knapp_zwei_Stunden_um_die_Insel.html Syltlauf - In knapp zwei Stunden um die Insel, Frank Deppe, vun 20. März 2000, Togreep an 11. Dezember 2009 </ref> Doröver herut finden tallriek [[Regatta|Regatten]] un Watersportwettstrieden – vörnehmlich vör den Westerländer Weststrand statt. Dorto tellen t.B. de [[Windsurf World Cup Sylt|''Windsurf-Worldcup'']], de ''Kitesurf-Trophy'' as ok de ''Deutsche Windsurfcup''<ref>http://www.windsurfcup.de/ DWC-Info: Deutscher Windsurf Cup (DWC), Togreep an 11. Dezember 2009</ref>, un dat ''Cat Festival Sylt'', en Veranstaltung, de mehrere [[Katamaran]]-Regatten umfaat. === Medienlandschap === Neben en eegen Dagzeitung, de [[Sylter Rundschau]], de in‘ [[Sleswig-Holsteensch Zeitungsverlag|SHZ-Verlag]] rut kummt, gifft dat up Sylt dör Werbung finanzeert un köstenlos verdeelt Weekenblööd. För dat Verbreeden vun terrestrisch empfangbar Radio- un Feernsehprogramme staht up de Insel twee Sennenanlagen, de [[Senner Morsum]] un de [[Senner Westerland]]. === Medizinisch Versörgen === Neben tallriek nedderlaaten Dokters stellt vör allen de so nömmt ''Nordseeklinik'', in‘ Noorden vun Westerland liggend, de Grundversörgen seker. In de Hüüs vun en ehmalg [[Lazarett|Luftwapenlazarett]] wurr 1953 de apenlich Krankenhuusbedriev upnommen, Tovör geev dat en lütt Krankenhuus an de „Rote-Kreuz-Straße“ in Westerland. Nah langjohrig Drägerschap dör de [[Arbeiterwohlfahrt]] hörrt de Nordseeklinik siet 1991 mit hör Krankenhuus- un Rehaafdeelen to de privatwertschaplich Ünnernehmensgrupp vun de [[Asklepios Kliniken]], de mehrere Krankenhüüs in Düütschland bedrifft. Dorneben existeeren up de Insel tallriek Rehabilitationsinrichtungen mit den Behandlungsswoorpunkten Hart-, Kreisloop- un Atemwegserkrankungen. === Windkraftanlagen === Up de Insel gifft dat, in‘ Gegensatz to dat Sleswig-Holsteensch Fastland kien [[Windkraftanlage]]n. Dat Projekt [[Butendiek (Windpark)|Butendiek]] plaant, en [[Offshorebuwark|Offshore]]-[[Windpark]] mit 80 Anlagen ca. 35&nbsp;km vör de Küst in de Noordsee westlich vun Sylt to errichten. De Windpark wurr 2004 vun de dormaligen root-gröön Landsregeeren genehmigt un af 2011 söllt de eerst Windkraftanlagen upricht weern. [[Bild:Sylt@AutozugHindenburgdamm.jpg|miniatur|Autotoog up den Hindenburgdamm Richtung Fastland]] [[Bild:Syltfähre.jpg|miniatur|Fähre vun de Römö-Sylt-Lien]] === Transatlantisch Seekabel === An de Westküste vun Sylt enden twee transatlantisch [[Seekabel]], eenmal bi Rantum dat 14.000 Kilometer lang Datenkabel [[Atlantic Crossing 1|AC-1]] (Atlantic Crossing) vun [[Brookhaven (New York)|Brookhaven]] in de [[USA]] kommend, de anner an‘ Ellenbagen bi List dat vun [[Kanada]] kommend 8.000 Kilometer lang Seekabel [[Transatlantisch Telefonkabel|Cantat-3]].<ref>[http://www.iscpc.org/cabledb/Atlantic_Cable_db.htm Liste vun Seekabels] (engelsch), afroopen an‘ 7. Dezember 2010</ref> == Verkehr == === Wu man nah Sylt kummt === En unmittelbor Anbinnen an dat Straatennett up dat Fastland besteiht nich. Mit PKW oder LKW kummt man up de Insel mit den [[SyltShuttle]] de DB-[[Autotoog]]. De Fohrtüüg wurrd in [[Niebüll]] verladen un över de [[Marschbahn]] un den Hindenburgdamm nah Westerland fohren. Neben de Autotüüg verkehren över den Hindenburgdamm Nah- un Feernverkehrstüüg (IC) vun de [[Nord-Ostsee-Bahn]] un de [[Deutsche Bahn|DB]]. De Bahnhööf vun dat Eiland sünd (vun Oost nah West): Morsum (Sylt), Keitum un Westerland as [[Koppbahnhoff]]. De Hööftbahnhoff mit [[Busbahnhoff|ZOB]] un Hööftverkehrsknüttpunkt liggt in dat Zentrum vun Westerland. Sylt is aber ok över den [[Flooghaben Sylt]] in‘ Lien- un Charterverkehr to erreichen. Vör allen in de Sömmersaison wurrd disse Flooghaben mehrmals täglich vun völ düütsch Grootstäder un Ballungszentren ut direkt anfloogen un hett somit siet Enn‘ vun de 1990er Johren erheblich an Bedüüden för den Tourismus wunnen. In dat Johr 2008 weer he mit 153.000 Fluggasten de Flooghaben vun Slewsig-Holsteen mit de tweethööchst Passagiertall. Tüschen de däänsch Nahberinsel [[Rømø]] un den Haben in List besteiht en Verbinnen mit de Fohrtüüch- un Personen[[fähre]] vun de [[Römö-Sylt-Linie]]. De Fähre verkehrt bit to acht Mal täglich uni s nah den Sylt Shuttle de tweetwichtigste Verbinnen för PKW un LKW up de Insel. === Verkehr up Sylt === Up Sylt is, as ok up de noordfreesch Nahberinseln, motoriseert Individualverkehr tolaaten. De Insel hett en good utbaut Straatennett, as ok groot strandnah Parkplatzen, de aber to’n Deel köstenplichtig sünd. Up de Insel wurrd de [[ÖPNV]] dör de Lien- un Charterbussen vun de [[Sylter Verkehrsgesellschap]] (SVG) sekerstellt. De ca. 30 [[Lienbus]]sen vun de SVG fohren up fiev Lien mit vergliekswies kört Takttieden sämtlich Inselöörd an. Binnerhalv vun Westerland verkehren tosätzlich so nömmt ''Stadtbusse''. Zentraal [[Busbahnhoff]], de vun all Lien up de Insel anfohren wurrd, is de ZOB an‘ [[Bahnhoff Westerland (Sylt)|Westerländer Bahnhoff]]. As Radfohrer kann man up en good utbaut [[Radverkehrsanlaag|Radweegnett]] vun rund 250 Kilometer Gesamtlängt<ref>[http://www.syltinfo.de/content/view/286/42/ Daten und Fakten zur Insel]</ref> torüchgriepen, dat all Inselgemeenden verbinnen deiht. Dat gifft meest kien Stäe, de nich bequem per Rad erreicht wurrn kann. As meest dörgahnd Radweg, de de Insel, mit Utnahm vun dat Rebeet vun de ehmalg Stadt Westerland, vun Noord nah Süüd dörquert, deent de Trass vun de ehmalg [[Sylter Inselbahn]]. Sylt hett insgesamt veer Haben, vun de de nöördlichst in List un de süüdlichst in Hörnum apenlich sünd. Vun disse Haben fohren Seebäderscheep un Utflugdamper to de Nahberinseln [[Amrum]], [[Föhr (Eiland)|Föhr]] un den [[Hallig]]en as ok to Körtseefohrten in dat Wattenmeer. Vun den Lister Fähranlegger verkehrt de [[Römö-Sylt-Linie]]. Tosätzlich hett sück dor en touristisch Infrastruktur mit Restaurants, Fischbuden un Souvenirläden entwickelt. Disse Haben beeden buterdem as Schuulhaben Anliggerplatzen för [[Sportboot]]e; aber ok Fohrtüüch vun de [[Grannat|Krabben]]- oder [[Musseln|Musselfischer]] maken hier fast. Twee wiedere Haben, de ehmalge Fährhaben [[Munkmarsch]] as ok de in de 1930er Johren an‘ dormaligen Seeflegerhorst entstahn [[Haben Rantum]], sünd in‘ Privatbesitt vun [[Yachtclub]]s un nicht för de Apenlichkeit togänglich. === De Sylter Inselbahn === [[Bild:W Dreesen - Sylt. Ostbahn in der Munkmarscher Heide (1894 b129).jpg|thumb|Sylter Inselbahn (1894)]] Van 1888 bit 1970 harr de Insel Sylt [[Schmalspoorbahn]]en mit 1.000&nbsp;mm [[Spoorwiet (Iesenbahn)|Spoorwiet]], de anfangs vun mehreren Sellschopen baut un bedreven wurr. De eerste Streck vun de [[Sylter Inselbahn]] is af 1888 in de Sömmermaand de etwa 4,2 km lang Stück vun‘ Haben Munkmarsch in de Inselmetropole Westerland fohren, wiedere Strecken vun Westerland nah Hörnum in‘ Süüden vun de Insel un vun Westerland nah List in‘ Noorden keemen af 1903 bzw. 1907 dorto. In de beid Weltkriege hebbt Riekswehr bzw. Wehrmacht dit Streckennett um eenig Kilometer wieder makt, um de faken aflegen Lager un Geschüttstellungen antobinnen. So wurrn groot Deelen vun [[Ellenbagen (Sylt)|Ellenbagen]] bi List mit en Schienennett versehn. In de 40er Johren harr Sylt över de Inselbahn dat längste Streckennett in Düütschland. Disse Strecken wurrn aber glieks nah den [[Tweete Weltkrieg|Tweeten Weltkrieg]] vullstännig afbaut. In de 1950er Johren beleev de Inselbahn dör den Frömdenverkehr en nee Upswung, de aber nich tegen den immer mehr wurrn Individualverkehr up Sylt ankeem. So wurrn denn Noord- un Süüdbahn an‘ 29. Dezember 1970 stillleggt, de old Oostbahn vun 1888 weer all in‘ Sömmer 1927 upgeven wurrn.<ref>http://www.luftschutz-bunker.de/vergessene-orte/index.php?option=com_content&task=view&id=15&Itemid=38 |titel=Sylter Inselbahn, Togreep an‘ 11. Dezember 2009</ref> Den Personenverkehr hett de [[Sylter Verkehrsgesellschap]] (SVG) von nu an blots noch up [[Regionalbus|Lienibusse]] verleggt. == Religion == [[Bild:Westerland st niels altar 20071110.jpg|thumb|Altarbild in de Kark St. Niels]] Över Religion un Brüük vun de Sylter Freesen vör de Christianiseeren is blots wenig överleefert. De in dat [[15. Johrhunnert]] entstahn ''Kielholtz-Chronik''<ref name="Kielholtz" /> bericht vun heidnisch Praktiken, de de Chronist sülvst beleevt hemm will. De Christianiseerung vun de Freesen keem in dat [[11. Johrhunnert]] ok nah Sylt. De fröh christlich Goddeshüüs ut disse Tiet sünd nich mehr erhollen. Um [[1240]] entstunn de noch hüüd bestahn mächtig [[St.-Severin-Kark]] to Keitum, de Toorn wurr um [[1450]] ut Tichel- un Feldsteenen erricht. To disse Tiet weern de Freesen ok karklich bannig unafhängig, hebbt lang Tiet kien [[Teint]]en betahlt, hebbt hör Prediger sülvst bestimmt un hebbt den [[Zölibat]] vun de [[Preester (Christendom)|Preester]] aflehnt. [[Bild:Westerland St. Christophorus.jpg|thumb|left|St. Christophorus-Kark in Westerland]] In de 1520er Johren keemen Utlöper vun de [[Reformatschoon]] up de Insel, Sylt wurr evangeelsch-luthersch. Eerst mit Insetten vun den Tourismus Midden vun dat [[19. Johrhunnert]] keemen nah un nah eenig Katholiken up de Insel, deels as Gasten, deels as nee Inwahner. Enn‘ vun dat 19. Johrhunnert wurr disse Veränderungen Reknung dragen un man hett [[1903]] in de ''Neuen Straße'' in Westerland en lütt kathoolsch Kapell baut. [[1957]] weer de all lang to lütt wurrn un mit de Christophorus-Kark wurr nu en nee Goddeshuus weeht, dat [[1998]] wedderum dör en Neebau an old Stäe ersett wurr. Hüüd gifft dat up Sylt de [[Evangeelsch-luthersche Kark|evangeelsch Karkengemeenden]]<ref>http://www.kirche-auf-sylt.de |, Kirche auf Sylt. Ökumenische Websteed vun de Karkengemeenden up de Insel, Togreep an‘ 11. Dezember 2009]</ref> List, Noorddörper (Noorddörperkapell in Wenningstedt), Westerland (Stadtkark St. Nicolai un Dörpkark St. Niels), Keitum (St. Severin), Morsum (St. Martin) as ok Rantum-Hörnum (St. Thomas). De ebenfalls evangeelsch [[Däänsch Kark in Süüdsleswig]] is mit en Gemeend in Westerland vertreden. De [[Röömsch-kathoolsche Kark|Kathoolisch Kark]] ünnerhollt neben de St. Christophorus-Kark in Westerland en Filialkark in List (St. Raphael). De ehmalge kathoolisch St. Joseph-Kark in Hörnum wurr för eenig Johren profaneert, also weer entweeht. Doröver herut ünnerhollen in Westerland neben verscheeden freekarklich Gemeenden ok Glöövensgemeenschapen as de [[Neeapostoolsch Kark]], de [[Baptistengemeend]] un [[Jehovas Tüügen]] as ok [[Orthodoxe Christen]] hör Gemeend-, Beet- un Versammelnsrüüm. [[1904]] hett de Berliner Dokter [[Paul Dahlke (Buddhist)|Paul Dahlke]] en [[Buddhismus|buddhistischen]] Theravada-Tempel in Wenningstedt baut. In‘ Fröhjahr [[1920]] hett he buterdem in de Braderuper Heid en [[Stupa]] erricht, de [[1939]] bi de Flooghabevergrötterung platt maakt wurr. Nah den Bau vun den Hindenburgdamm verlager he sien Aktivität nah Berlin, wiel he up Sylt sien Ziel vun en afscheeden buddhistisch Kulturzentrum as nich mehr realiseerbor ansehn dee.<ref>http://das-buddhistische-haus.de/pages/en/PhotoAlbum/Das-Buddhistische-Haus-historical/</ref> Up Sylt gifft dat siet [[1992]] en Zentrum vun den Tibetischen Buddhismus in Westerland.<ref>http://www.buddhismus-sylt.de//</ref> == Kultur un Bruuk == === Spraaken === [[Bild:Ortseingangsschild Weesterlön.JPG|thumb|Tweespraakig ehmalg Oortsingangsschild (düütsch - freesch) in Westerland]] To de inheimisch Spraken vun de Insel Sylt tellt to’n eenen dat [[Freesche Spraak|Freesch]]. De Sylter Mundoort wurrd [[Sölring]] nömmt. Mit de Mundoorten vun [[Föhr (Eiland)|Föhr]], [[Amrum]] un [[Helgoland]] bild se de inselnoordfreesch [[Dialekt]]grupp, de sück düütlich vun dat Fastlandnoordfreesch aftrennt. Sölring ünnerscheed sück vun de anner Inselmundoorten dör de gröttere Antall vun [[Däänsch Spraak|däänsch]] Lehnwöör. De üblichen noordfreeschen [[Rechtschrieven|Rechtschrievregeln]] wurrd nich för de Sylter Mundoort bruukt. Blots noch eenig Hunnert Minschen snack hüüd noch Sölring. Dör den Massentourismus un dat Towannern vun Arbeitskräften vun dat Fastland as ok dat Afwannern vun Sylter Familien vun de Insel ist de freesch Spraak up Sylt besünners stark ut dat Alldagsleven verdrängt wurrn. Mit dat so nömmt „[[Friesisch-Gesetz]]“ ut dat Johr 2004 wurrd de Freesche Spraak aber weer fördert. So könnt t.B. [[Oortstafel]]n un Beschriften an apenlich Bauwarken tweespraakig (freesch un düütsch) gestaltet werrn. Bispelen dorto sünd: De Oortstafeln „Kampen-Kaamp“, bzw. „Keitum-Kairem“ oder da „Kaamp-Hüs“ – de Kurverwalten. Ok wurrd de Freesch-Ünnerricht an Scholen un in de Bildung vun utwussen Lüüd fördert. To’n annern is traditschonell de Sylter Noorden, dat so nömmt ''Listland'', dat över völ Johrhunnerten to de [[Däänmark|Däänsch Kroon]] hörrn dee, däänschspraakig. Ok wenn de düütsch Spraak in dat Alldagsleven vörherrschend is, so gifft dat up Sylt noch en [[Däänsch Minnerheit in Düütschland|däänsch Minnerheit]], de hör Spraak un Traditschoon in Vereenen un Schoolen lebendig hollt. Neben de däänsch Kark, de ''Vesterland Danske Kirke''<ref>http://dks.folkekirken.dk/VESTERL/tysk.htm |titel=Über die dän. KG in Westerland, Sylt, Togreep an‘ 11. Dezember 2009</ref> in Westerland mit en reeg Gemeendeleven, existeeren up Sylt twee däänsch Grundschoolen (Danske skole) in Westerland un in List. In dat ländlicher struktureert [[Sylt-Ost]] is in völ Familien noch de [[Plattdüütsch|plattdüütsch Spraak]] bannig verbreedt. === Bildung === In de Öörd Westerland, Sylt-Ost, Hörnum un Wenningstedt gifft dan Schoolen vun de Primarstuuf. Bit in de 1950er Johren geev dat in Hörnum en Dwarfschool, de hör Ünnerrichtsruum in den [[Lüchttorrn Hörnum|Hörnumer Lüüchttoorn]] harr. 2007 wurr de ehmalge [[Boy Lornsen]]-School in Keitum slooten un wegen fallend Schölertallen mit de School in [[Tinnum]] tosommenleggt. In Westerland un List gifft dat twee däänsch Schoolen un Kinnergorden. Wiederführend Schoolen gifft dat blots in Westerland. Dorto tellen neben de in dat ''Schulzentrum Sylt'' ansiedelt sülvständigen Schoolen Gymnasium<ref>http://www.gymnasium-sylt.de |titel=Internetaufträe vun dat Gymnasium Sylt, Togreep an‘ 11. Dezember 2009</ref>, Real- un Hööftschool en Förderschool as ok en Butenstäe vun de [[Beropsschool]] [[Niebüll]], in de Schöler in handwarklich un gastronomisch Beropen utbildt wurrd. De ehmalge Hööft- un Realschool hebbt sück to dat Schooljohr 2009/10 to en Gemeenschapsschool tosommenslooten. In‘ Noorden vun dat Eiland gifft dat tüschen Kampen und List in en Düünrebeet glieks achter den Strand de [[Volkshoochschool]] [[Klappholttal]], en vun de öldsten Volkshoochscholen in Sleswig-Holsteen. In List gifft dat konkrete Plaans, up dat ehmalg Kasernengelände vun de [[Marineversorgungsschool]] neben en [[Internat]]sschool vun de Sekundarstuuf I un II ok en Universitätscampus to errichten.<ref>[http://www.abendblatt.de/daten/2007/02/09/685501.html Hamburger Abendblatt: Private Universität auf Sylt geplant]</ref> === Freesenhüüs === [[Bild:Geesthardenhaus.png|miniatur|Ruumupdeelen vun dat Uthlandfreeschen Huus in‘ Vergliek]] [[Bild:KeitumFriesenhaus1784.jpg|miniatur|Freesenhuus van 1784 in Keitum, ümgeven vun en [[Freesenwall (Muer)|Freesenwall]]]] De Insel weer oorsprünglich up Grund vun de Kargheit vun dat Land wegen dat unwirtlich Klima man blots dünn besiedelt. So geev dat um 1800 in Wenningstedt man jüst eenmal acht acht [[Staven]]platzen un in List blots twee Hööf. Hörnum weer bit etwa 1900 völlig unbesiedelt un de Oort Rantum muss tietwies völlig vör den starken Sandfloog kapituleeren, de Hööf, Weedland un Felder ünner sück begraven dee. De oorsprünglich Bauwies weern de [[Reet|reetdeckten]], leeg [[Freesenhuus|Freesenhüüs]]. In‘ Ünnerscheed to de Hüüs up dat Fastland wiesen de so nömmt ''[[Uthlandfreesches Huus|Uthlandfreeschen Hüüs]]'' en spitzen Gevel över de Ingangsdöör up, de sück bit knapp ünner den First erstreckt. De Hüüs staht meest all in Oost-West-Richten, um den vörherrschenden Westwind en mögelk minn Angreepsflach to beeden. In dat den Weer towendt Westdeel vun de Hüüs leegen de Ställe, so dat de Wohnberiek in‘ Schuul up de Oostsiet weer. De Dachgeschosse vun de old Hüüs wurrn nich to’t Wahnen bruukt, sonnern weern as Heu- un Vörratslager in Gebruuk, in dat man över en Heuluuk in den baben erwähnten Freesengevel rinkommen kunn. Bit hüüd erhollen Freesenhüüs staht meest ahn Utnahm ünner [[Denkmalschuul]], dennoch wurrn meest all Hüüs mit mehr oder weniger stark baulich Veränderungen to rein Wahn- oder Appartementhüüs ümwannelt. Dorbi wurrn insbesünnere dör den nachträglichen Inbau vun Daakgauben, as ok den Umbau vun den ehmalgen Stalldeel to Wahnzwecken dat butere Bild vun dat Huus stark verännert. Blots dat vun‘ ''Söl’ring Forinning'' all siet 1907 as Museum bedreeven so nömmt „Oldfreesch Huus“ in Keitum ut dat Johr 1737 wiest de oorsprünglich Nutzungs- un Bauform vun disse Gebäude wiederhen up. Erhollen sünd neben de eegentlich Bausubstanz ok völ typische Ausstattungsreeschkopp un Möbel, as de in de Wand inlaaten [[Alkoven (Bettnische)|Alkoven]] mit den blots 1,75&nbsp;m langen Bettkasten, de ''[[Rookköök]]'' mit apen Herd un Füerstäe för den in de ''Kööv'' (''=Döns'') liggend Ofen. En anner in‘ Originaltostand belaaten Huus kann man in dat [[Sleswig-Holsteensch Freeluchtmuseum|Freeluchtmuseum]] Molfsee ankieken. === Biikebrennen === In de Nacht vun den 21. Februar, den Vöravendvun den [[Petridag]], wurrd in völ Inselöörd groot Füer anstaken. De Historie vun dat Biikebrennen geiht as heidnisch Bruuk bit wiet in de vörchristlich Tiet torüch. Later deen dat Füer de Verafscheeden vun de Gröönlandfohrer. Dat weern de Sylter, de as Kapitäns oder Besatzung vun de [[Walfänger]] in Fröhjohr in dat [[Europäisch Noordmeer|Noordmeer]] trucken. Wedderbeleevt hett dissen Bruuk de Sylter Chronist C. P. Hansen tegen Enn‘ vun dat 19. Johrhunnert.<ref>http://www.brauchtumsseiten.de/a-z/b/biikebrennen/home.html, Biikebrennen up www.brauchtumsseiten.de, Togreep an‘ 11. Dezember 2009</ref> Sietdem wurrd weer jährlich de Biiken an de oldherbrocht Öörd upschicht un anstaken. De Petridag is up de gesamte Insel Fierdag – all Schoolen un völ Büros un Geschäfte hebb denn slooten. === Jöölboom === Up de meest boomloos Insel wurr to de [[Wiehnachten|Wiehnachtstiet]] anstäe vun en [[Wiehnachtsboom]] traditschonell de ''Jöölboom'' upstellt, en lütt Holtgestell, an de en Kranz ut immergröön Twiegen bunnen wurr. He ruht up en Sockel mit dat Afbild vun Adam un Eva ünner en (Appel-)Boom mit de Slang. Doröver sünd en Peerd, en Hund un en Hahn dorstellt. De ut Soltdeeg makt Figuren hebbt allesamt symbolisch Bedüüden: [[Adam un Eva]] mit de Slange stellen de dör den [[Sündenfall]] wunnen Erkenntnis vun Good un Wöst dor, Dat Peerd sall för Kraft, Flinkheit un Utdüer stahn, de Hund för Trüe. De to böverst platzeert Hahn sall as ok up Karktoorns nah de [[Simon Petrus|Petrusvertellsels]] vun dat Nee Testament de Waaksamkeit utdrücken. Je nah Smack un Traditschoon wurrn wiedere Natuurprodukte as Dekoratschoonsgaven hentofüügt.<ref>http://www.sh-tourist.de/radderge/braeuche/weihnachten/joelboom_friesen.htm, "Jöölboom" - der friesische Weihnachtsbaum up www.sh-tourist.de, Togreep an‘ 11. Dezember 2009 </ref> Nah dat Upkommen vun den Adventskranz hett sück dörsett, dat an dit Gestell veer Keersen fastmakt wurrn, de ähnlich as de vun en Adventskranz nah un nah vör Hilligavend anstaken wurrd. Up Sylt lang Tiet in Vergeetenheit geraden, wurr de Jöölboom af Midden vun dat 20. Johrhunnert dör eenig Sylter Familien weer to en nee Leven erweckt un kummt nu ok buterhalv vun de Insell in Mood. === Maskenloop === Dat Maskenloopen is en Sylter Oord vun dat in Noordfreesland verbreedt „[[Rummelpottloopen]]“. Disse Bruuk wurrd vör allen noch in de Dörper vun Sylt-Ost pleegt. To [[Silvester]] trecken lütt Gruppen un Utwussen un Kinner, mit [[Maske]]n verkleedt, vun Huus to Huus. De so verkleedt ''Omtaakelten'' draagt derbe Leeder un Gedichten in freesch un deelwies middlerwiel ok in plattdüütsch vör. Faken geiht dat dorbi um lokaal Begevenheiten vun dat vergangen Johr. Disse Umtüüg enden eerst wiet nah Middennacht. Dat „Raketenscheeten“ un Böllern is wegen de hooch Brandgefohr up Grund vun de völ reetdeckt Hüüs un de dröög Heid- un Düünenflächen up de ganz Insel ünnerseggt. === Persönlichkeiten === De Insel wurr vun Minschen präägt un prääg gliekermaaten völ Minschen, de up dat Einland leevt hebbt oder sück befaat habbt. So fung de in Keitum boren Freeheitskämper [[Uwe Jens Lornsen]] sien politisch Karriere up Sylt an, un [[Theodor Storm]] hett nah längeren Upnehollen up de Insel de dör sein ''Sylter Novelle'' schreven, de aber dör sien Dood nicht to’n Afsluss keem. Nah den Keitumer Kapitän Lorenz de Hahn is dat Utwannererdörp [[Hahndorf (South Australia)|Hahndorf]] in Australien nömmt. Bit hüüd giift dat in de Leedtexten vun den Leedermaker [[Reinhard Mey]] regelmatig Henwiesen to de Insel – so etwa in sien Leed ''Klar Kimming''. Dat dat old Sylt nich vergeeten wurr, wurr all vör över 100 Johren dör den Schoolmeester und Heimatkundler [[Christian Peter Hansen]] ut Keitum sekerstellt, de as bedüüdenst Chronist vun de Insel gellt. Nah sien Dood hett de Heimatforscher [[Christian Jensen (Heimatforscher)|Christian Jensen]] sien Arbeit wieder makt. Siet Upkommen vun den Tourismus Midden vun dat 19. Jorhunnert hett de Insel Künstler anlockt. Sünners [[Kampen (Sylt)|Kampen]] weer to Anfang vun dat 20. Johrhunnert so wat as en [[Künstlerkolonie]]. Neben de Verleger [[Ferdinand Avenarius]] un [[Peter Suhrkamp]] keemen tallriek bekannt un weniger bekannt Kunstschaffende up de Insel. Dichter un Denker as [[Thomas Mann]] oder Kunst-, Danz-, Film- un Theaterlüüd as [[Gret Palucca]] un [[Will Grohmann]] truck dat in de Sömmermaand nah Sylt. === Sylt in de Maleree === Ünner de eerst Maler, de Sylt as [[Sujet]] opdeckt hebbt, weern [[Eugen Dücker]], [[Eugen Bracht]], [[Hinrich Wrage]], [[Julius Bodenstein]] un [[Hans Peter Feddersen]]. [[Franz Korwan]] un [[Jacob Alberts]] folgten jem. De Maler [[Andreas Dirks]] wurr 1865 in [[Tinnum]] op Sylt baren. He hett an de Kunstakademie Düsseldörp un in Weimar studeert, hett siet 1895 in Düsseldörp leevt, nehm dar 1916 en Professur an un hull togliek in Westerland en Atelier. [[Ulrich Schulte-Wülwer]] betekent em as de stärkste künstlerisch Talent, de de Insel hervörbrocht hett. [[Carl Arp]] keem 1903, [[Alf Bachmann]] 1905 eerstmals nah Sylt. [[C.C. Feddersen]] leet sik 1920 in Keitum dal, [[Hugo Köcke]] 1921 in Westerland, he hett sien Atelier in Berlin bihollen. Maler as [[Emil Nolde]], [[Helene Varges]], [[Ingwer Paulsen]], [[Erich Heckel]], [[Anita Rée]], [[Albert Aereboe]], [[Ernst Mollenhauer]] un [[Magnus Weidemann]] (beid sünd in Keitum begraven), [[Siegward Sprotte]], [[Otto Eglau]], [[Dieter Röttger]], [[Wilhelm Ludwig Lehmann]] und [[Karl-Heinz Berndt-Elbing]] truck dat nah Sylt. To de aktuelle Künstler hörrn [[Ole West]], [[Hans Nordmann]] un de in Berlin un op Sylt levenden Maler un Bildhauer [[Rainer Fetting]] un [[Ingo Kühl]]. <gallery> 1872 Feddersen Hünengräber auf Sylt anagoria.JPG|[[Hans Peter Feddersen]] ''Hünengräber auf Sylt'', 1872, Ööl op Lienwand 27&nbsp;×&nbsp;68,5&nbsp;cm Sylt Dünen 01.jpg|[[Fritz Stoltenberg]] ''Sylt Dünen'', 1874, Teeknung Heimat der heimatlosen.jpg|[[Julius Bodenstein]] ''Heimat der Heimatlosen auf Sylt'', 1889 Wille Dünen von Sylt@Albert König Museum20160904.jpg|[[Fritz von Wille]], ''Dünen von Sylt'', Ööl op auf Hartfaserplatt, 1894 Eugen Felix Prosper Bracht Küste auf Sylt.jpg|[[Eugen Bracht]] ''Küste auf Sylt'' ([[Morsum-Kliff]]), 1897, Ööl op Lienwand 61,5 × 50,5&nbsp;cm 1902 Wrage Morsumkliff, Sylt anagoria.JPG|[[Hinrich Wrage]] ''Morsumkliff, Sylt'', 1902, Ööl op Lienwand 115 × 220&nbsp;cm Korwan-Winter.jpg|[[Franz Korwan]] ''Winter auf Sylt'', Öl auf Holz 24 × 38&nbsp;cm, ohne Jar 1905 Arp Küstenlandschaft auf Sylt (Morsumkliff) anagoria.JPG|[[Carl Arp]] ''Küstenlandschaft auf Sylt (Morsumkliff)'' 1905, Ööl op Lienwand 47,5&nbsp;×&nbsp;59,5&nbsp;cm 1910 Hablik Landschaft auf Sylt anagoria.JPG|[[Wenzel Hablik]] ''Landschaft auf Sylt'' 1910, Ööl op Lienwand Hugo Mühlig Partie auf Sylt 1911.jpg|mini|[[Hugo Mühlig]], ''Partie auf Sylt'', 1911, Mischtechnik op Karton 11,5 × 18&nbsp;cm Wenzel Hablik Sylt Sonnenuntergang Dünen 1912.jpg|Wenzel Hablik ''Sylt Sonnenuntergang Dünen'', 1912 1921 Feddersen Alte Häuser in Braderup anagoria.JPG|Hans Peter Feddersen ''Alte Häuser in Braderup'', 1921, Ööl op Lienwand Andreas Dirks - Munkmarschener Hafenansicht auf Sylt (1922).jpg|[[Andreas Dirks]] ''Munkmarschener Hafenansicht auf Sylt'', 1922, Ööl op Lienwand Anita Rée Oase in Kampen.jpg|[[Anita Rée]] ''Die Oase in Kampen'', 1932/33, Aquarell 39 × 49&nbsp;cm Ingo Kühl - HAUS AM WATT VIII, Öl auf Leinwand 150 x 200 cm, WV 10-15.jpg|[[Ingo Kühl]] ''Haus am Watt'', 2015, Ööl op Lienwand 150 × 200&nbsp;cm </gallery> === Wiedere kulturell Aspekte === Immer weer weer Sylt Dreihoort för Speelfilme. So hett all [[Friedrich Wilhelm Murnau]] en grooten Deel vun de Butenupnahmen vun sien fröh Stummfilm ''Der Gang in die Nacht'' in‘ August 1920 up de Insel bi Kampen dreiht. In‘ Fröhjahr 2009 hett [[Roman Polanski]] tallriek Butenupnahmen to sien Hollywood-Film ''[[The Ghostwriter]]'' in List un Munkmarsch dreiht. Sylt wiest vör allen in de Sömmermaand en beachtlich Dichte an Künstlern, Galerien, Utstellungen un Lesungen up. Siet 2001 schrifft de Stiftung kunst:raum sylt quelle jedes Johr en [[Literaturstipendium]] ünner den Naam [[Inselschreiber]] ut. Bewerben könnt sück düütschspraakig Schriever, de all in Bookform wat herutgeven hebbt. == Literatur == * [[Herbert Bruns]]: ''SYLT – Natur, Erholung, Forschung, Lehre, Umweltbelastung, Inselplanung und Bürgerinitiative'' (Ünnertitel: „Dokumentation vom Kampf gegen „Atlantis“ und für Sylt“, as Band 4 ( Nr. 37-52) in de Reeg „BIOLOGISCHE ABHANDLUNGEN“, Biologie-Verlag, Wiesbaden 1975 * Hans Jessel: ''Das große Sylt-Buch.'' Ellert & Richter, Hamburg 2000, ISBN 3-89234-531-7 * [[Michael Jürgs]], Tassilo Trost: ''Sylt-Die Insel'', Gruner + Jahr, Stern Buch, Hamborg 1978 * Harry Kunz, Thomas Steensen: ''Das Sylt-Lexikon.'' Wachholtz, Neemünster 2002, ISBN 3-529-05518-2 * [[Hinrich Matthiesen]]: ''Mein Sylt.'' Ullstein-Bücher, Allgemeine Reihe. Ullstein, Berlin 2000, ISBN 3-548-24964-7 * [[Sven Simon]] (Hrsg.): ''Sylt – Abenteuer einer Insel.'' Hoffmann und Campe, Hamborg 1986, ISBN 3-455-08920-8 * Peter Schmidt-Eppendorfer: ''Sylt. Memoiren einer Insel. Dokumente, Chroniken, Berichte aus 1001 Jahren''. Husum Druck- und Verlagsgesellschaft, Husum 1977, ISBN 3-88042-037-8 (Quellensammlung) * [[Georg Quedens]]: ''Kleines Lexikon Sylt. Von Abessinien bis Zugvögel''. Zeise, Hamborg 2000, ISBN 3-932844-41-6 * Hans-Jürgen Stöver: ''Von der Inselbahn und den Bäderschiffen Sylts.'' Schleswiger Druck- u. Verlagshaus, Schleswig 1979, ISBN 3-88242-043-X * Hans-Jürgen Stöver: ''Westerland auf Sylt. Das Bad im Wandel der Zeiten''. Husum Druck- und Verlagsgesellschaft, Husum 1980, ISBN 3-88042-101-3 * [[Harald Voigt]]: ''Die Festung Sylt''. Eegenverlag Nordfriisk Instituut, Bräist/Bredstedt 1992, ISBN 3-88007-189-6 * Christian Papendick: ''Sylt. Insel zwischen Sturm und Stille''. Husum Verlag, Husum 2005, ISBN 978-3-89876-200-7 * Bruno P. Kremer, Klaus Janke: ''Sylt - Einladung zwischen zwei Meere.'' Biologie in unserer Zeit 38(3), S. 187 - 193 (2008) * Silke v Bremen:"Wenningstedt" Wachholtzverlag, Neumünster 2000, Sieden 64-66, ISBN 3-529-05003-2 == Weblenken == {{Commons|Sylt}} * [http://www.Gemeinde-sylt.de Gemeend Sylt] * [http://www.amtlandschaftsylt.de/ Amt Landschaft Sylt] * [http://www.lauritzen-hamburg.de/fotos_sylt.html Privaat Siet mit historschen Ansichten vun de Insel] == Enkeld Nahwiesen == <references/> [[Kategorie:Eiland]] [[Kategorie:Noordsee]] [[Kategorie:Sleswig-Holsteen]] hndfx2vox5s4p6zczik67hcjtopk3ij 0 62450 1040557 1021954 2025-06-20T16:20:42Z Flaverius 21322 lenk pie 1040557 wikitext text/x-wiki [[Bild:Primary Human Language Families Map.png|duum|Koort von de Spraakfamilien op de Welt]] Ene '''Spraakfamilie''' is in de [[Spraakwetenschop]] en Kunstrukt, dat en Reeg [[Spraak|Spraken]] tohoopfött, de sik ut en gemeensame [[Oorspraak]] utwickelt hebbt. En Bispeel is de Spraakfamilie von de [[Romaansche Spraken|romaanschen Spraken]]. Dor höört ünner annern [[Franzöösche Spraak|Franzöösch]], [[Spaansche Spraak|Spaansch]], [[Portugeesche Spraak|Portugeesch]], [[Italieensche Spraak|Italieensch]] un [[Rumäänsche Spraak|Rumäänsch]] to. All disse Spraken gaht trügg op dat [[Latiensche Spraak|Latiensche]]. Düsse Verwandtschop lett sik över de schreven Spraak good nawiesen. De Spraakfamilie von de romaanschen Spraken wedder höört to de [[Indogermaansche Spraken|indogermaanschen Spraken]] un is ünner annern verwandt mit de [[Germaansche Spraken|Germaanschen Spraken]], de [[Slaavsche Spraken|Slaavschen Spraken]] un de [[Indoiraansche Spraken|Indoiraanschen Spraken]]. Dat lett sik nich so licht över de schreven Spraak nawiesen, denn as de [[Oorindoeuropääsche Spraak|indogermaansche Oorspraak]] snackt worrn is (so bi 3000 Johr vör Christus), dor hett dat noch keen Schrift geven. Dor kümmert sik de [[vergliekende Spraakwetenschop]] üm, de sik ankickt wat för un woveel verwandte Wöör Spraken hebbt. Dat gifft en Reeg Forschers, de versöökt, grote Spraakfamilien so as dat Indogermaansche noch wieder to gröttere Spraakfamilien ([[Makrofamilie]]n) tohooptofaten. Düsse Makrofamilien sünd denn aver al so unseker, dat dat kuum noch to bewiesen is. En Spraak, bi de de Forschers keen annere verwandte Spraak kennt, warrt [[isoleerte Spraak]] nöömt. == Kiek ook bi == * [[List van Spraakfamilien]] [[Kategorie:Spraakwetenschop]] dh3d2wtfdgmchtboqc2bcmvf6izmync 0 63770 1040568 804380 2025-06-21T08:08:23Z Flaverius 21322 lenk eisleben 1040568 wikitext text/x-wiki [[Bild:Johann Arndt.jpg|miniatur|Johann Arndt]] '''Johann Arndt''' oder '''Arnd''' (* [[27. Dezember]] [[1555]] entweder in Edderitz bi Köthen oder in [[Ballenstedt]] an' [[Harz (Middelbargen)|Harz]]<ref>Friedrich Wilhelm Bautz: Arndt (Arnd), Johann. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 1, Bautz, Hamm 1975. 2., unverännert Uplaag Hamm 1990, ISBN 3-88309-013-1, Sp. 226–227</ref>; † [[11. Mai]] [[1621]] in [[Celle]]) tellt to de wichtigst nahreformatorischen [[Theologie|Theologen]]. == Leven == Johann Arndt weer de Söhn vun den Dörppfarrer Jakob Arndt.<ref>Hans-Jürgen Hoeppke: Arndt, Johann (1555-1621). In: Helmut Burkhardt und Uwe Swarat (Hrsg.): Evangelisches Lexikon für Theologie und Gemeinde. 1, R. Brockhaus Verlag, Wuppertal 1992, ISBN 3417246415, S. 134.</ref> Sien eersten Ünnerricht kreeg he dör sien Vader; later hett he de Scholen vun [[Ascherslebbe]], [[Halberstadt]] un [[Meideborg]] besöcht. Af 1575 studeer he an de [[Universität Helmstidde]] de [[Söben Free Künste|artes liberales]] un [[Medizin]]. 1581 sall he sück an de [[Leucorea|Universität Wittenbarg]] begeven hemm, wo he in [[Polykarp Leyser de Öllere]] en theologischen Lehrer funn.<ref>dat lett sück aber anhand vun de Wittenbarger Matrikel nich nahwiesen. As unmöglich kann dat aber nich gellen, wiel de Wittenbarger Matrikel ok Lücken upwiesen</ref> He truck wieder an de [[Universität Straßburg]] to [[Johannes Pappus]] un denn an de [[Universität Basel]] to [[Simon Sulcer]]. 1582 kehr he in sien Heimat torüch. Nahdem he 1583 in [[Bernburg (Saale)]] [[Ordinatschoon|ordineert]] wurrn weer, överdroog hüm Fürst [[Joachim Ernst (Anhalt)|Joachim Ernst von Anhalt]] 1584 dat lutherisch Pastorat in [[Badeborn]]. Fürst Joachim Ernst nehm de [[Konkordienformel]] van 1577 nich an, sonnern hett 1585 en besünner Bekenntnisformel erlaaten. 1589 hett sien Nahfolger, Fürst [[Johann Georg I. (Anhalt-Dessau)|Johann Georg von Anhalt]], de Afschaffen vun den [[Exorzismus]] in de Dööp verlangt. Arndt hett dat aflehnt un sück wiegert, sück dat nee Bekenntnis to ünnerschmieten. An' 10. September 1590 geev Arndt en entsprechen Verklooren af. Wenig Daag later wurr hüm dat Amt wegnommen un he wurr ut dat Land utwiest. Arndt hett mit Recht vermoot, dat dit Bekenntnis blots de eerste Träe to'n Övertritt vun dat Fürstendom Anhalt to'n [[Calvinismus]] weer. 1596 führ Fürst Johann Georg den Calvinismus in. 1590 nehm Arndt dorum en Pfarrstäe in [[Queddelnborg]] an, wo he bit 1599 bleev. Ansluutend wark he in [[Bruunswiek]] (bit 1609), in [[Eisleben]], un bit 1621 as [[Supendent|Generalsupeendent]] in [[Generaldiözese Lüümborg-Celle|Celle]]. Arndt weer ünner annern präägt dör Inflooten vun de [[Mystik]] un hett middelöllerich Schriften editeert, as de ''[[Theologia deutsch]]'', [[Thomas von Kempen]] oder [[Johannes Tauler]]. Dorut un anner Warken hett hee de ''[[Vier Bücher vom wahren Christentum]]'' verfaat, de tosommen mit sien ''[[Paradies-Gärtlein]]'' to de spoodriekst Böker vun de christlich [[Erbauungsliteratur]] to tellen sünd. Dat ''Wahre Christentum'' keem bit 1740 in insgesamt 123 Uplagen herut.<ref>Martin H. Jung: ''Reformation und Konfessionelles Zeitalter (1517 - 1648).'' Vandenhoeck & Ruprecht, Chöttingen 2012 (UTB; Nr. 3628), S. 251</ref> De völfältig geistlichen Impulse vun Arndt hemm eenersiet düchtigen Wedderspröök vun [[Lucas Osiander de Jüngere|Lucas Osiander]] utlööst, sünd aber toletzt in de Bewegen vun den düütschen [[Pietismus]] inmünnd. De Warken vun Arndt wurrn in de meest europääsch un völ buteneuropääsch Spraaken översett. Mit Simeon Todorskij sien 1735 in [[Halle (Saale)|Halle]] rutbrocht Överdragen vun de ''Vier Bücher vom wahren Christentum'' fung en swoor to överschätzen Wirkungsgeschichte in Russland an. Nah meest een Johrteihnt vun unkontrolleert Verbreeden in Russland wurr dat Wark vun Arndt hier 1743 wegen fehlen Zensur verboden. Ünner annern de dree later hillispraaken Bischöp [Tichon von Sadonsk]], Arsenij Maceevic un [[Makari Glucharew]] hemm nahwieslich de russisch Översetten vun dat Erbauungsbook bruukt.<ref>Dr. Stefan G. Reichelt: [http://dr-stefan-reichelt.de/vierbuechervomwahrenchristentum.pdf ''Johann Arndts Vier Bücher von wahrem Christentum in Rußland. Ein frühes Kapitel der west-osteuropäischen geistigen Integration''] (PDF; 275&nbsp;kB). In: ''Frömmigkeit oder Theologie'', S. 315-335, Chöttingen, 2007. Afropen an’ 27. Dezember 2010.</ref> == Warken == * ''Von wahrem Christenthum'', Buch 1. Frankfort an’n Main 1605. * ''Vier Bücher vom wahren Christentum''. Meideborg 1610. ** Bd. 1, [http://www.deutschestextarchiv.de/book/show/arndt_christentum01_1610] ** Bd. 2, [http://www.deutschestextarchiv.de/book/show/arndt_christentum02_1610] ** Bd. 3, [http://www.deutschestextarchiv.de/book/show/arndt_christentum03_1610] ** Bd. 4, [http://www.deutschestextarchiv.de/book/show/arndt_christentum01_1610] ''Paradiesgärtlein voller christlicher Tugenden, wie solche zur Übung des wahren Christentums durch andächtige, lehrhafte und trostreiche Gebete in die Seele zu pflanzen''. Meideborg 1612. * ''Auslegung des ganzen Psalters in 451 Predigten''. Jena 1617. * ''Postilla: Das ist: Außlegung und Erklärung der Evangelischen Texte/ so durchs gantze Jahr an den Sontagen und vornehmen Festen/ auch der ApostelTage gepredigt werden''. Jena 1616–1620 (in veer Deelen). Af 1695 keemen de ''Vier Bücher'', dat ''Paradiesgärtlein'' un wiedere Schriften ünner den Titel ''Sechs Bücher vom wahren Christentum'' herut. Dit Wark kann man ok hüüd noch koopen: * ''Johann Arnd's sechs Bücher vom wahren Christentum nebst dessen Paradies-Gärtlein''. [http://www.missionsverlag.de/buecher/9783929602012/arnd_johann/sechs_buecher_vom_wahren_christentum.html Missionsverlag der Ev.-Luth. Gebetsgemeinschaft], Buifeleld, 2. Uplaag 1996, ISBN 978-3-929602-01-2 == Gedenkdag == [[11. Mai]] in’ [[Evangeelsch Namenklenner]]. == Literatur == * Julius August Wagenmann: Arndt, Johann. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 1, Duncker & Humblot, Leipzig 1875, S. 548–552. * Gustav Hammann: Arndt, Johann. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 1, Duncker & Humblot, Berlin 1953, ISBN 3-428-00182-6, S. 360 f. * Friedrich Wilhelm Bautz: Arndt (Arnd), Johann. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 1, Bautz, Hamm 1975. 2., unverännert Uplaag Hamm 1990, ISBN 3-88309-013-1, Sp. 226–227. * [[Fritz Roth (Genealoog)|Fritz Roth]]: ''Restlose Auswertungen von Leichenpredigten für genealogische und kulturhistorische Zwecke.'' Sülvstverlag, Boppard/Rhein, 1976, Bd. 9, S. 351. (R 8630) * [[Martin Schmidt (1909–1982)|Martin Schmidt]]: ''Arndt, Johann''. In: ''[[Theologische Realenzyklopädie]]'' 4 (1979), S. 121–129. * [[Hans Schneider (Theologe)|Hans Schneider]]: ''Der fremde Arndt. Studien zu Leben, Werk und Wirkung Johann Arndts''. Göttingen 2006. ISBN 3-525-55833-3 [mit de baben nömmt Faststellen to’n wohrschienlichen Gebortsoort un to’n Studiengang]. * [[Hans Otte (Theologe)|Hans Otte]], Hans Schneider (Hrsg.): ''Frömmigkeit oder Theologie. Johann Arndt und die "Vier Bücher vom wahren Christentum"'' (Studien zur Kirchengeschichte Niedersachsens, Bd. 40). Chöttingen: V & R Unipress, 2007, ISBN 978-3-89971-386-2 oder ISBN 3-89971-386-9 * Dirk Fleischer: ''Johann Arndt als Erbauungsschriftsteller'', in: Ders.: ''Erfüllte Zeit. Historisch-theologische Versuche'', Reken 2009, S. 28-37. ISBN 3-9809744-5-6. * Stefan Reichelt: ''Johann Arndts »Vier Bücher von wahrem Christentum« in Russland. Vorboten eines neuzeitlichen interkulturellen Dialogs.'' Evangelische Verlagsanstalt, Leipzig 2011. ISBN 978-3-374-02863-4. *Dietmar Peil: ''Zur Illustrationsgeschichte von Johann Arndts »Vom wahren Christentum« mit einer Bibliographie''. In: Archiv für Geschichte des Buchwesens 18, 1977, Sp. 963–1066 ([http://epub.ub.uni-muenchen.de/5112/ Online-Ressource]). *August Wildenhahn: ''Johannes Arndt: Ein Zeitbild aus Braunschweig's Kirchen- und Stadtgeschichte'', Leipzig 1847, 670S. [https://archive.org/details/johannesarndtei00wildgoog online bi archive.org] == Enkeld Nahwiesen == <references/> == Weblenken == {{Commons}} * [http://gso.gbv.de/DB=1.28/REL?PPN=00428755X&RELTYPE=TT&COOKIE=U999,K999,D1.28,E45c251f2-21,I0,B9994++++++,SY,A\9008+1,,0,H12-23,,30-31,,50,,60-61,,73-77,,80,,88-90,NGAST,R79.227.36.133,FN Druckschriften vun un över Johann Arndt] in dat VD 17 * [https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&query=118504134 DNB-Katalog] * [http://www.glaubensstimme.de/doku.php?id=autoren:a:arnd:inhaltsverzeichnis Texte vun Johann Arnd in de Glaubensstimme] * [http://www.heiligenlexikon.de/BiographienJ/Johann_Arndt.html Artikel ''Johann Arndt'' im ''Ökumenischen Heiligenlexikon''] {{Normdaten|TYP=p|GND=118504134|LCCN=n/79/60799|VIAF=76326156}} {{SORTIERUNG:Arndt, Johann}} [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Düütschland]] [[Kategorie:Theoloog]] [[Kategorie:Christendom]] [[Kategorie:Schriever]] [[Kategorie:Boren in dat 16. Johrhunnert]] [[Kategorie:Storven 1621]] pqfcf5kjkdi4dhtdufmxmpjo9l8r4sg 2 73280 1040559 1040301 2025-06-20T18:11:51Z ListeriaBot 25018 Wikidata list updated [V2] 1040559 wikitext text/x-wiki {{../Template WD List}} {{Wikidata list |sparql=SELECT ?item WHERE { { ?item wdt:P31 ?sub0 . ?sub0 (wdt:P279)* wd:Q8068 . } UNION { ?item wdt:P360 ?sub1 . ?sub1 (wdt:P279)* wd:Q8068 . } UNION { ?item wdt:P971 ?sub2 . ?sub2 (wdt:P279)* wd:Q8068 . } } |section= |sort=P580 |columns=label,description,P31,P585,P580,P582,P17,P706,P138,P625,P242,P18,item |thumb=80 |min_section= }} {| class='wikitable sortable' ! label ! description ! is en ! Tied ! Anfangstied ! Enntied ! Land ! geograafsche Laag in/op ! nöömt na ! geograafsch Koordinaten ! Laagkoort ! Bild ! item |- | ''[[:d:Q2482132|Netherlands storm surge (838)]]'' | | [[Stormfloot]] | | 838-12-26 | 838-12-26 | ''[[:d:Q31929|Carolingian Empire]]'' | | | | | | [[:d:Q2482132|Q2482132]] |- | ''[[:d:Q2205387|Raz-de-marée aux Pays-Bas en 1014]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1014-09-28 | 1014-09-28 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q2205387|Q2205387]] |- | ''[[:d:Q2197033|stormvloed van 1042]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1042-11-02 | 1042-11-02 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q2197033|Q2197033]] |- | ''[[:d:Q2364159|Raz-de-marée aux Pays-Bas en 1134]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1134-10-04 | 1134-10-04 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q2364159|Q2364159]] |- | ''[[:d:Q1895969|Holland Saint Thomas flood (1163)]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1163-12-21 | 1163-12-21 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q1895969|Q1895969]] |- | [[Julianenfloot]] | | [[Stormfloot]] | | 1164-02-16 | 1164-02-17 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | ''[[:d:Q241423|Juliana of Nicomedia]]'' | | | | [[:d:Q487839|Q487839]] |- | ''[[:d:Q688380|All Saints' Flood 1170]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1170-11-01 | 1170-11-02 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | ''[[:d:Q587|All Saints' Day]]'' | | | | [[:d:Q688380|Q688380]] |- | ''[[:d:Q2204216|Saint Nicholas Flood (1196)]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1196-12 | 1196-12 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | ''[[:d:Q44269|Saint Nicholas]]'' | | | | [[:d:Q2204216|Q2204216]] |- | ''[[:d:Q2201775|Raz-de-marée aux Pays-Bas en 1212]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1212 | 1212 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q2201775|Q2201775]] |- | ''[[:d:Q1942137|Raz-de-marée aux Pays-Bas en 1214]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1214 | 1214 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q1942137|Q1942137]] |- | [[Eerste Marcellusfloot]] | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1219-01-16 | 1219-01-16 | 1219-01-16 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | [[Marcellus I.]] | | | | [[:d:Q493557|Q493557]] |- | ''[[:d:Q2429150|stormvloed van 1220]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1220-01-04 | 1220-01-04 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q2429150|Q2429150]] |- | ''[[:d:Q2324511|1221 flooding]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1221-02-24 | 1221-09-18 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q2324511|Q2324511]] |- | ''[[:d:Q14744205|1248 floodings]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1248-11-20<br/>1248-12-28<br/>1249-02-04 | 1248-11-20<br/>1248-12-28<br/>1249-02-04 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q14744205|Q14744205]] |- | ''[[:d:Q736259|North Sea All Children's Day flood (1248)]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1248-12-28 | 1248-12-28 | | | | | | | [[:d:Q736259|Q736259]] |- | ''[[:d:Q2796488|Raz-de-marée aux Pays-Bas en 1280]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1280 | 1280 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q2796488|Q2796488]] |- | ''[[:d:Q2140765|Stormvloed van 1282]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1282 | 1282 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q2140765|Q2140765]] |- | [[Luciafloot]] | | [[Stormfloot]] | | 1287-12-13 | 1287-12-14 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | ''[[:d:Q183240|Saint Lucy]]'' | | | | [[:d:Q493534|Q493534]] |- | ''[[:d:Q23503878|Santa Lucia flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1287-12-13 | 1287-12-14 | | | ''[[:d:Q183240|Saint Lucy]]'' | | | | [[:d:Q23503878|Q23503878]] |- | ''[[:d:Q2493419|Inondation de la Sainte-Agathe en 1288]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1288-02-05 | 1288-02-05 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | ''[[:d:Q200895|Agatha of Sicily]]'' | | | | [[:d:Q2493419|Q2493419]] |- | ''[[:d:Q2231117|Simon en Judasvloed]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1288-10-26 | 1288-10-26 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q2231117|Q2231117]] |- | ''[[:d:Q2567250|Netherlands storm flood (1322)]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1322 | 1322 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q2567250|Q2567250]] |- | ''[[:d:Q2246484|Clemens Flut]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1334-11-23 | 1334-11-23 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | [[Clemens vun Rom]] | | | | [[:d:Q2246484|Q2246484]] |- | ''[[:d:Q6752|Saint Marcellus's flood]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1362-01-15 | 1362-01-17 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]<br/>[[Däänmark]] | | [[Marcellus I.]] | | | | [[:d:Q6752|Q6752]] |- | ''[[:d:Q1331211|Netherlands storm surge (1374)]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1374-10-09 | 1374-10-09 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q1331211|Q1331211]] |- | ''[[:d:Q1531166|Netherlands storm surge (1375)]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1375-10-09 | 1375-10-10 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | {{Coord|51.67|4.1|display=inline}} | | | [[:d:Q1531166|Q1531166]] |- | ''[[:d:Q16009501|Tidal wave in the Netherlands in 1377]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1377-11-16 | | | | | | | | [[:d:Q16009501|Q16009501]] |- | ''[[:d:Q1330554|St. Elizabeth's flood]]'' | | [[Stormfloot]] | 1404 | 1404-11-19 | 1404-11-19 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | ''[[:d:Q159862|Elizabeth of Hungary]]'' | | | | [[:d:Q1330554|Q1330554]] |- | [[Stormflood 1412]] | | [[Stormfloot]] | | 1412-11-21 | 1412-11-21 | [[Düütschland]] | | ''[[:d:Q80513|Saint Cecilia]]'' | {{Coord|53.506832|9.917906|display=inline}} | | | [[:d:Q1149975|Q1149975]] |- | ''[[:d:Q524797|St. Elizabeth's flood]]'' | | [[Stormfloot]] | 1421-11 | 1421-11-18 | 1421-11-19 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | ''[[:d:Q159862|Elizabeth of Hungary]]'' | | | [[Bild:Vondeling Sint Elisabethsvloed 1421.jpeg|center|80px]] | [[:d:Q524797|Q524797]] |- | ''[[:d:Q2338949|Ditte Elisabethenflut]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1424-11-18 | 1424-11-19 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | ''[[:d:Q159862|Elizabeth of Hungary]]'' | | | | [[:d:Q2338949|Q2338949]] |- | [[Allerhilligenfloot 1436]] | | [[Stormfloot]] | | 1436-11-01 | 1436-11-01 | | | | | | | [[:d:Q468320|Q468320]] |- | ''[[:d:Q1765348|Netherlands Ursula flood (1468)]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1468-10-21 | 1468-10-21 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q1765348|Q1765348]] |- | ''[[:d:Q1361878|Erste Cosmas- und Damianflut]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1477-09-27 | 1477-09-27 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]<br/>[[Belgien]]<br/>[[Düütschland]] | | ''[[:d:Q76486|Saints Cosmas and Damian]]'' | | | | [[:d:Q1361878|Q1361878]] |- | ''[[:d:Q1764727|Cosmas- und Damianflut]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1509-09-25 | 1509-09-26 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]<br/>[[Düütschland]] | | ''[[:d:Q76486|Saints Cosmas and Damian]]'' | | | | [[:d:Q1764727|Q1764727]] |- | ''[[:d:Q22977466|St.-Magnus-Flut 1510]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1510-09-05 | 1510-09-06 | | | | | | | [[:d:Q22977466|Q22977466]] |- | ''[[:d:Q598826|Antoni flood (1511)]]'' | | [[Stormfloot]] | 1511-01-16 | 1511-01-16 | 1511-01-17 | | | ''[[:d:Q170547|Anthony the Great]]'' | | | | [[:d:Q598826|Q598826]] |- | ''[[:d:Q1764733|Netherlands St. Jerome tidal wave (1514)]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1514-09-30 | 1514-09-30 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q1764733|Q1764733]] |- | ''[[:d:Q641335|St. Felix's Flood]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1530-11-05 | | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | ''[[:d:Q651999|Felix of Valois]]'' | {{Coord|51.5|4.05|display=inline}} | | [[Bild:270 Reimerswaal.JPG|center|80px]] | [[:d:Q641335|Q641335]] |- | ''[[:d:Q2160711|All Saints' Day flood (1532)]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1532-10-31 | 1532-11-02 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]<br/>[[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon]] | | ''[[:d:Q587|All Saints' Day]]'' | | | | [[:d:Q2160711|Q2160711]] |- | ''[[:d:Q2223564|Sint-Pontiaansvloed]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1552-01-13 | 1552-01-13 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | ''[[:d:Q436439|Pontianus]]'' | | | | [[:d:Q2223564|Q2223564]] |- | ''[[:d:Q2289407|stormramp van 1566]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1566 | 1566 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q2289407|Q2289407]] |- | [[Allerhilligenfloot 1570]] | | [[Stormfloot]] | | 1570-11-01 | | ''[[:d:Q622783|Spanish Netherlands]]'' | | ''[[:d:Q587|All Saints' Day]]'' | | | [[Bild:Allerheiligen Moser 1570.jpg|center|80px]] | [[:d:Q493565|Q493565]] |- | ''[[:d:Q2215604|Emerentiavloed of Pontiaansvloed]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1610-01-23 | 1610-01-23 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q2215604|Q2215604]] |- | ''[[:d:Q58378344|All Saints' Day flood (1627)]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1627-11-07 | | [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon]] | | | | | | [[:d:Q58378344|Q58378344]] |- | ''[[:d:Q6740|Burchardi flood]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1634-10-11 | 1634-10-12 | | [[Noordsee]] | ''[[:d:Q516172|Burchard I]]'' | | | [[Bild:Die erschreckliche Wasser-Fluth (Burchardiflut 1634, Stich).jpg|center|80px]] | [[:d:Q6740|Q6740]] |- | ''[[:d:Q17747382|overstroming van de Maas]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1643-01-15 | 1643-01-17 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q17747382|Q17747382]] |- | ''[[:d:Q1970340|Naturkatastrophe von Holstein]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1648-02-13 | 1648-02-14 | | | | | | | [[:d:Q1970340|Q1970340]] |- | ''[[:d:Q10540855|Åkerström landslide]]'' | | ''[[:d:Q167903|landslide]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1648-10-06 | 1648-10-06 | 1648-10-06 | [[Sweden]] | | | {{Coord|58.256|12.2267|display=inline}} | | | [[:d:Q10540855|Q10540855]] |- | ''[[:d:Q506912|St. Peter's Flood]]'' | | [[Stormfloot]] | 1651-02-22<br/>1651-03-04<br/>1651-03-05 | 1651-02-22 | 1651-03-05 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | [[Simon Petrus]] | | | [[Bild:Jan Asselijn - De doorbraak van de Sint Anthonisdijk in Amsterdam.jpg|center|80px]] | [[:d:Q506912|Q506912]] |- | ''[[:d:Q45607|All Saints' Flood of 1675]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1675-11-04 | 1675-11-05 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | ''[[:d:Q587|All Saints' Day]]'' | | | [[Bild:Vier dijkdoorbraken in 1675 Aus Bruch der Dämme, den 4.5. Novb. ao. 1675 (titel op object), RP-P-1909-381.jpg|center|80px]] | [[:d:Q45607|Q45607]] |- | ''[[:d:Q1840751|Storm flood (1682)]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1682-01-26 | | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | [[Bild:Hoogteaanduiding vloed 26 jan 1682.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1840751|Q1840751]] |- | ''[[:d:Q2648997|Sint-Maartensvloed]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1686-11-12 | 1686-11-13 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | ''[[:d:Q133704|Martin of Tours]]'' | | | [[Bild:Sint maartensvloed 1686.png|center|80px]] | [[:d:Q2648997|Q2648997]] |- | ''[[:d:Q1549050|Great Storm of 1703]]'' | | ''[[:d:Q148942|Orkaan in Europa]]''<br/>''[[:d:Q1136525|Sneestörm]]''<br/>[[Stormfloot]] | 1703 | 1703-12-05 | 1703-12-13 | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | {{Coord|51|-1|display=inline}} | | [[Bild:Great Storm 1703 Goodwin Sands engraving.PNG|center|80px]] | [[:d:Q1549050|Q1549050]] |- | ''[[:d:Q113686285|Alluvione del Po del 1705]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1705-11-13 | 1705-11-02 | 1705-11-26 | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q113686285|Q113686285]] |- | [[Wiehnachtsfloot]] | | [[Stormfloot]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | 1717 | 1717-12-24 | 1717-12-25 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | [[Wiehnacht|Wiehnachten]] | | [[Bild:Joh. Bapt. Homann - Geographische Vorstellung der jämerlichen Wasser-Flutt in Nieder-Teutschland.jpg|center|80px]] | [[Bild:Christmas flood 1717.jpg|center|80px]] | [[:d:Q499799|Q499799]] |- | ''[[:d:Q15836635|New Year's flood of 1721]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1720-12-31 | 1721-01-01 | | | | | | | [[:d:Q15836635|Q15836635]] |- | ''[[:d:Q107656734|Flood of 1741]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1740-12-24 | 1741-04 | | | | | | | [[:d:Q107656734|Q107656734]] |- | ''[[:d:Q11457463|1742 Kanpō floods and storm surges]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Stormfloot]] | 1742 | 1742-08-28 | | [[Japan]] | | | | | [[Bild:Stele of Great Kanto Flood 1742c.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11457463|Q11457463]] |- | ''[[:d:Q2584924|Winter of 1783-1784]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1783 | 1784 | | | | | | | [[:d:Q2584924|Q2584924]] |- | ''[[:d:Q12046582|Flood in Bohemia (1784)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1784-02-23 | | ''[[:d:Q42585|Kingdom of Bohemia]]'' | | | | | | [[:d:Q12046582|Q12046582]] |- | ''[[:d:Q107656739|Flood of 1808]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1808-01-14 | 1808-01-15 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]<br/>[[Flannern]] | | | | | [[Bild:Overstroming in de Palingstraat te Vlissingen, 1808 Gezigt van de Palingstraat te Vlissingen op den morgen van den 15 januarij 1808 (titel op object), RP-P-OB-61.108.jpg|center|80px]] | [[:d:Q107656739|Q107656739]] |- | ''[[:d:Q3151448|1809 floods]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1809-01 | | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | [[Bild:Dijkdoorbraak bij Kedichem, 1809 't Doorbreeken van de Lingedyk by Kedichem op den 30 january 1809 (titel op object), RP-P-OB-86.991.jpg|center|80px]] | [[:d:Q3151448|Q3151448]] |- | ''[[:d:Q2553416|Raz-de-marée aux Pays-Bas en 1820]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1820-01-23 | 1820-01-26 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | [[Bild:Watersnood 1820 oosterhout.jpg|center|80px]] | [[:d:Q2553416|Q2553416]] |- | ''[[:d:Q506904|February flood of 1825]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1825-02-02 | 1825-02-05 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | [[Bild:Lemmer met Wildeman.jpg|center|80px]] | [[:d:Q506904|Q506904]] |- | ''[[:d:Q23949136|Danube flood of 1830 in Vienna]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1830-02-26 | 1830-03-10 | [[Öösterriek]] | | | | | | [[:d:Q23949136|Q23949136]] |- | ''[[:d:Q1486525|1838 flood in Esztergom]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1838-03-05 | 1838-03-14 | [[Ungarn]] | | | | | | [[:d:Q1486525|Q1486525]] |- | ''[[:d:Q4311397|Povodeň v Česku 1845]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1845 | 1845 | ''[[:d:Q131964|Austrian Empire]]'' | | | | | | [[:d:Q4311397|Q4311397]] |- | ''[[:d:Q28872837|New Years Eve Flood 1855]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1855-01-01 | 1855-01-02 | [[Düütschland]] | | | | | [[Bild:Die Gartenlaube (1855) b 169.jpg|center|80px]] | [[:d:Q28872837|Q28872837]] |- | ''[[:d:Q3374357|watersnood van 1855]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1855-03-08 | | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | [[Bild:Watersnood 1855.jpg|center|80px]] | [[:d:Q3374357|Q3374357]] |- | ''[[:d:Q15883864|Inondations aux Pays-Bas en 1861]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1861-01-05 | | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | {{Coord|51.77|5.2|display=inline}} | | [[Bild:Ammerzoden 1861.jpg|center|80px]] | [[:d:Q15883864|Q15883864]] |- | ''[[:d:Q15883865|watersnood in het Land van Maas en Waal 1861]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1861-02-01 | | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | [[Bild:Beneden-Leeuwen Rijksmonument 38241 gedenkteken Waalbandijk.JPG|center|80px]] | [[:d:Q15883865|Q15883865]] |- | ''[[:d:Q4274684|Great Flood of 1862]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1861-12 | 1862-01 | [[Vereenigte Staten]] | | | | | [[Bild:K Street, Inundation of the State Capitol, City of Sacramento, 1862.jpg|center|80px]] | [[:d:Q4274684|Q4274684]] |- | ''[[:d:Q29513018|May 1872 flood in Bohemia]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1872-05-25 | 1872-05-26 | [[Öösterriek-Ungarn]] | | | | | [[Bild:FFridrich, Karluv most, Praha, povoden 1872.jpg|center|80px]] | [[:d:Q29513018|Q29513018]] |- | ''[[:d:Q20102597|Flood of Santa Tecla]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1874-09-22 | 1874-09-23 | [[Spanien]] | | | | | | [[:d:Q20102597|Q20102597]] |- | ''[[:d:Q14744185|Groningen storm surge (1877)]]'' | | [[Stormfloot]] | 1877-01-31 | 1877-01-30 | 1877-01-31 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q14744185|Q14744185]] |- | ''[[:d:Q1142904|1887 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1887-09-28 | 1887-09-28 | 1899-01 | [[Qing-Dynastie]] | | | {{Coord|37.763055555556|119.16194444444|display=inline}} | | [[Bild:Yellowrivermap.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1142904|Q1142904]] |- | ''[[:d:Q11405131|1889 Totsukawa flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1888-08 | 1888-08-18 | 1888-08-20 | ''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]'' | | | | | [[Bild:Monument of flood damage point （Totsukawa, Nara）.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11405131|Q11405131]] |- | ''[[:d:Q691404|Johnstown Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q1033074|dam failure]]'' | 1889-05-31 | 1889-05-31 | 1889-05-31 | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|40.340277777778|-78.770833333333|display=inline}} | | [[Bild:After the Flood at Johnstown -- Main Street.jpg|center|80px]] | [[:d:Q691404|Q691404]] |- | ''[[:d:Q12046579|Vltava flood 1890]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1890-09 | | | | | | | [[Bild:Klecany, Klecánky, vodočty povodní.JPG|center|80px]] | [[:d:Q12046579|Q12046579]] |- | ''[[:d:Q12046581|The Vltava Flood (1893)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1893-02 | | [[Öösterriek-Ungarn]] | | | | | | [[:d:Q12046581|Q12046581]] |- | ''[[:d:Q96641642|Flood in Río Negro of 1899]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1899 | 1899-07-19 | 1899-07-22 | [[Argentinien]] | | | | | [[Bild:ViedmaInundación1899.jpg|center|80px]] | [[:d:Q96641642|Q96641642]] |- | ''[[:d:Q116274896|Passaic Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1903-10-09 | 1903-10-11 | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q116274896|Q116274896]] |- | ''[[:d:Q2217038|Storm flood of 1906]]'' | | [[Stormfloot]] | 1906-03-12 | 1906-03-12 | 1906-03-12 | [[Belgien]]<br/>[[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | [[Bild:Het Groenendaal tijdens de overstroming van 12 maart 1906 vanaf de Nieuwehaven 1906.jpg|center|80px]] | [[:d:Q2217038|Q2217038]] |- | ''[[:d:Q3005548|1910 Great Flood of Paris]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q1322005|natural phenomenon]]'' | | 1910-01-21 | | [[Frankriek]] | | | {{Coord|48.8645|2.3234|display=inline}} | | [[Bild:ND 141 - PARIS - La Grande Crue de la Seine - Rétablissement de la circulation par passerelles au Quai de Passy inondé.JPG|center|80px]] | [[:d:Q3005548|Q3005548]] |- | ''[[:d:Q16982566|Great Flood of 1913]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1913-03-23 | 1913-03-26 | [[Kanada]] | | | | | [[Bild:OHdayton-flood1913-4thst.jpg|center|80px]] | [[:d:Q16982566|Q16982566]] |- | ''[[:d:Q20102596|1913 Catalonia floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1913-09-28 | 1913-09-29 | [[Spanien]] | | | {{Coord|41.8375|1.5378|display=inline}} | | | [[:d:Q20102596|Q20102596]] |- | ''[[:d:Q2372799|Flood of 1916]]'' | | [[Stormfloot]] | 1916-01-13 | 1916-01-13 | 1916-01-14 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | [[Bild:Overstroming Schellingwoude 1916.jpg|center|80px]] | [[:d:Q2372799|Q2372799]] |- | ''[[:d:Q17108584|September 1921 San Antonio floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1921-09-07 | 1921-09-11 | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q17108584|Q17108584]] |- | ''[[:d:Q14651419|Flooding of the Meuse]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1926-01 | 1925-12-31 | 1926-01 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q14651419|Q14651419]] |- | ''[[:d:Q28232384|Great Vermont Flood of 1927]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1927-11-02 | 1927-11-04 | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q28232384|Q28232384]] |- | ''[[:d:Q4562290|1928 Thames flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1928-01-07 | 1928-01-07 | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | {{Coord|51.484|-0.162|display=inline}} | | | [[:d:Q4562290|Q4562290]] |- | ''[[:d:Q16352736|Bauskas plūdi]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1928-06-20 | 1928-06-24 | [[Lettland]] | | | | | | [[:d:Q16352736|Q16352736]] |- | ''[[:d:Q4563475|1934 flood in Poland]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1934-07-22 | 1934-07 | 1934-07 | [[Polen]] | | | | | | [[:d:Q4563475|Q4563475]] |- | ''[[:d:Q2827862|Flood of 1940]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q3354990|Cevennes episode]]'' | | 1940-10-16 | 1940-10-20 | | | | {{Coord|42.396444444444|2.5986111111111|display=inline}} | | [[Bild:Baixada del Fluvià - 20200802 154949.jpg|center|80px]] | [[:d:Q2827862|Q2827862]] |- | ''[[:d:Q85844982|1949 Eastern Guatemalan Floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1949-10-14 | 1949-10-16 | [[Guatemala]] | | | | | | [[:d:Q85844982|Q85844982]] |- | ''[[:d:Q4566899|1950 Red River Flood]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1950-04-15 | 1950-06-12 | [[Kanada]] | | | | | | [[:d:Q4566899|Q4566899]] |- | ''[[:d:Q5599202|Great Flood of 1951]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1951 | 1951-05 | 1951-07 | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q5599202|Q5599202]] |- | [[Stormfloot vun 1953]] | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Stormfloot]] | 1953-01-31 | 1953-01-31 | 1953-02-01 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]<br/>[[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]]<br/>[[Belgien]] | | | {{Coord|51.56666667|3.75|display=inline}} | | [[Bild:15 Amsterdamse brandweerlieden in Oude Tonge aan het werk, Bestanddeelnr 905-5961.jpg|center|80px]] | [[:d:Q504934|Q504934]] |- | ''[[:d:Q4567809|1953 North Kyushu Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1953 | 1953-06-25 | 1963-06-29 | [[Japan]] | | | {{Coord|33.6275|130.423|display=inline}} | | [[Bild:Daifuku, Asakura in 1953.JPG|center|80px]] | [[:d:Q4567809|Q4567809]] |- | ''[[:d:Q12046583|1954 Vltava River floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1954-07-05 | 1954-07-08 | ''[[:d:Q33946|Czechoslovakia]]'' | | | | | | [[:d:Q12046583|Q12046583]] |- | ''[[:d:Q49868929|1954 Danube flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1954-07-07 | 1954-07-11 | [[Düütschland]]<br/>[[Öösterriek]] | | | | | | [[:d:Q49868929|Q49868929]] |- | ''[[:d:Q15734363|Sturmflutserie vom 19. bis 24. Dezember 1954]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1954-12-19 | 1954-12-24 | | | | | | | [[:d:Q15734363|Q15734363]] |- | ''[[:d:Q11632022|1957 Isahaya flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1957-07 | 1957-07-25 | 1957-07-28 | [[Japan]] | | | | | [[Bild:諫早豪雨(1).jpg|center|80px]] | [[:d:Q11632022|Q11632022]] |- | ''[[:d:Q20871|North Sea flood of 1962]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1962-02-16 | 1962-02-17 | [[Düütschland]]<br/>[[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | [[Bild:Hamburg Sturmflut 1962.png|center|80px]] | [[Bild:Hamburg Sturmflut 005.jpg|center|80px]] | [[:d:Q20871|Q20871]] |- | ''[[:d:Q26237556|1962 Flood in Skopje]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1962-11-16 | | ''[[:d:Q83286|Socialist Federal Republic of Yugoslavia]]'' | | | | | [[Bild:Pajko maalo, poplava.jpg|center|80px]] | [[:d:Q26237556|Q26237556]] |- | ''[[:d:Q11610387|1967 Uetsu flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q180382|cloud burst]]'' | 1967-08-28 | 1967-08-26 | 1967-08-29 | [[Japan]] | | | | | [[Bild:羽越水害.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11610387|Q11610387]] |- | ''[[:d:Q48876710|1967 Portugal floods]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | | 1967-11-25 | 1967-11-26 | [[Portugal]] | | | | | | [[:d:Q48876710|Q48876710]] |- | ''[[:d:Q1487627|1970-es makói árvíz]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1970-05 | 1970-06 | [[Ungarn]] | | | | | | [[:d:Q1487627|Q1487627]] |- | ''[[:d:Q4118466|1970 floods in Romania]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1970-05 | 1970-06 | [[Rumänien]] | | | | | | [[:d:Q4118466|Q4118466]] |- | ''[[:d:Q108608366|20 September 1971 floods]]'' | | [[Flaag (Weder)]]<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1971-09-20 | 1971-09-23 | [[Spanien]] | | | {{Coord|41.302248|2.131948|display=inline}} | | | [[:d:Q108608366|Q108608366]] |- | ''[[:d:Q1033970|1972 Black Hills flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1972-06-09 | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|44.057783|-103.286819|display=inline}} | | | [[:d:Q1033970|Q1033970]] |- | ''[[:d:Q1415960|Sturmflutkette vom Herbst 1973]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1973-11-13 | 1973-12-14 | | | | | | | [[:d:Q1415960|Q1415960]] |- | ''[[:d:Q831134|Gale of January 1976]]'' | | ''[[:d:Q1063457|Zyklon buten de Tropen]]''<br/>''[[:d:Q5422269|extratropical storm surge]]''<br/>[[Stormfloot]]<br/>''[[:d:Q209190|low pressure area]]'' | | 1976-01-01 | 1976-01-05 | [[Middeleuropa]] | | ''[[:d:Q52295267|Capella]]'' | | | [[Bild:FLUT 1976.jpg|center|80px]] | [[:d:Q831134|Q831134]] |- | ''[[:d:Q15855877|Zweite Januarflut 1976]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1976-01-20 | 1976-01-21 | | | | | | | [[:d:Q15855877|Q15855877]] |- | ''[[:d:Q15926125|1978 North Sea storm surge]]'' | | ''[[:d:Q5138350|coastal flood]]''<br/>[[Stormfloot]] | | 1978-01-11 | 1978-01-12 | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | [[Bild:Burning debris from destroyed pier on Margate beach.jpg|center|80px]] | [[:d:Q15926125|Q15926125]] |- | ''[[:d:Q18695720|1982 Segre basin floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1982-11-07 | 1982-11-08 | [[Andorra]]<br/>[[Spanien]] | | | | | [[Bild:La carretera del Pont de Bar.jpg|center|80px]] | [[:d:Q18695720|Q18695720]] |- | ''[[:d:Q27861693|1982 flood in Berguedà]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1982-11-07 | 1982-11-08 | [[Spanien]] | | | | | | [[:d:Q27861693|Q27861693]] |- | ''[[:d:Q12252519|1983 Spanish floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1983-08-25 | 1983-08-27 | [[Spanien]]<br/>[[Frankriek]] | | | {{Coord|42.8831|-1.9356|display=inline}} | | | [[:d:Q12252519|Q12252519]] |- | ''[[:d:Q111938983|1987 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | 1987-09 | 1987-09-25 | 1987-09-29 | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-29.089723|30.700278|display=inline}} | | | [[:d:Q111938983|Q111938983]] |- | ''[[:d:Q2742723|Great Flood of 1993]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1993 | 1993-04 | 1993-10 | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|38.811358|-90.119136|display=inline}} | | | [[:d:Q2742723|Q2742723]] |- | ''[[:d:Q115263893|1993 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1993-10-06 | 1993-10-08 | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-28.259834|31.859417|display=inline}} | | | [[:d:Q115263893|Q115263893]] |- | ''[[:d:Q106916664|Januarflut 1994]]'' | | [[Stormfloot]] | | 1994-01-28 | 1994-01-29 | | | | | | | [[:d:Q106916664|Q106916664]] |- | ''[[:d:Q115263892|1994 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1994-06-24 | 1994-06-28 | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-33.953545|18.885053|display=inline}} | | | [[:d:Q115263892|Q115263892]] |- | ''[[:d:Q16981790|May 1995 Louisiana flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1995 | 1995-05-07 | 1995-05-10 | | | | | | | [[:d:Q16981790|Q16981790]] |- | ''[[:d:Q115263891|1995 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1995-12-24 | 1995-12-27 | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-28.73742|31.061819|display=inline}} | | | [[:d:Q115263891|Q115263891]] |- | ''[[:d:Q115263889|1996 Limpopo floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1996-02-06 | 1996-02-10 | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-23.24201|30.682453|display=inline}} | | | [[:d:Q115263889|Q115263889]] |- | ''[[:d:Q115263890|1996 Free State floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1996-02-09 | 1996-02-19 | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-27.75126|27.664001|display=inline}} | | | [[:d:Q115263890|Q115263890]] |- | ''[[:d:Q126908704|1997 California New Years Floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1996-12-26 | 1997-01-31 | [[Vereenigte Staten]] | | | | | [[Bild:Rio Vista flooding 1997 (10043120174).jpg|center|80px]] | [[:d:Q126908704|Q126908704]] |- | ''[[:d:Q115263887|1997 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1997-06-26 | 1997-07-05 | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-31.416256|24.750498|display=inline}} | | | [[:d:Q115263887|Q115263887]] |- | ''[[:d:Q315494|1997 Central European flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1997-07-05 | 1997-08-06 | [[Tschechien]]<br/>[[Polen]]<br/>[[Düütschland]] | | | | | [[Bild:Stary Dwor (pow. Wolowski)-powodz 1997.jpg|center|80px]] | [[:d:Q315494|Q315494]] |- | ''[[:d:Q131332552|1997 Badajoz floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1997-11-05 | 1997-11-06 | [[Spanien]] | | | | | | [[:d:Q131332552|Q131332552]] |- | ''[[:d:Q115263886|1998 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1998-03-01 | 1998-03-04 | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-31.538503|28.68567|display=inline}} | | | [[:d:Q115263886|Q115263886]] |- | ''[[:d:Q12046588|Überschwemmung in Ostböhmen (1998)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1998-07-22 | 1998-07-23 | [[Tschechien]] | | | | | | [[:d:Q12046588|Q12046588]] |- | ''[[:d:Q7076905|October 1999 Mexico floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 1999-09 | 1999-10 | | | | | [[Bild:11-L 1999 track.png|center|80px]] | [[Bild:Tropical Depression Eleven 4 Oct 2147z.png|center|80px]] | [[:d:Q7076905|Q7076905]] |- | ''[[:d:Q1758546|Cyclone Anatol]]'' | | ''[[:d:Q148942|Orkaan in Europa]]''<br/>[[Stormfloot]] | | 1999-12-02 | 1999-12-04 | [[Sweden]] | | | {{Coord|55.5|9|display=inline}} | | [[Bild:Anatol NOAA polar IR 4.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1758546|Q1758546]] |- | ''[[:d:Q859770|2000 Mozambique flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2000-02 | 2000-03 | [[Mosambik]] | | | | | [[Bild:2000 Mozambique flood Group Waiting (5687137504).jpg|center|80px]] | [[:d:Q859770|Q859770]] |- | ''[[:d:Q10728673|Floods in Sweden in 2000]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2000-07 | 2000-11 | | | | | | | [[:d:Q10728673|Q10728673]] |- | ''[[:d:Q115322736|2001 Mpumalanga floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2001-12-11 | 2001-12-12 | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-26.219854|30.242043|display=inline}} | | | [[:d:Q115322736|Q115322736]] |- | ''[[:d:Q115322737|2001 KwaZulu-Natal floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2001-12-19 | 2001-12-22 | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-28.564392|29.832317|display=inline}} | | | [[:d:Q115322737|Q115322737]] |- | ''[[:d:Q4600117|2002 Glasgow floods]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | | 2002-07 | 2002-08 | | | | | | | [[:d:Q4600117|Q4600117]] |- | ''[[:d:Q86929|2002 European floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>''[[:d:Q336797|Johrhunnert-Hoogwater]]'' | 2002-08 | 2002-08-05 | 2002-09-13 | | | | | | [[Bild:Schillergarten Dresden August 2002.jpg|center|80px]] | [[:d:Q86929|Q86929]] |- | ''[[:d:Q13221916|Flood in the Czech Republic (2002)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2002-08-06 | | [[Tschechien]] | | | | | | [[:d:Q13221916|Q13221916]] |- | ''[[:d:Q47515983|Flood in Pirna 2002]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2002-08-12 | | [[Düütschland]] | | | | | [[Bild:Pirna 2002 August Flood27.jpg|center|80px]] | [[:d:Q47515983|Q47515983]] |- | ''[[:d:Q4601804|2003 Santa Fe flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2003 | 2003-04-27 | | [[Argentinien]] | | | | | [[Bild:Inundación de 2003 en Santa Fe vista por SPOT-4 03 (cropped).jpg|center|80px]] | [[:d:Q4601804|Q4601804]] |- | ''[[:d:Q6796315|May 2004 Caribbean floods]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2004-05-18 | 2004-05-25 | [[Haiti]]<br/>[[Jamaika]]<br/>[[Dominikaansche Republiek]]<br/>[[Kuba]]<br/>[[Bahamas]]<br/>[[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q6796315|Q6796315]] |- | ''[[:d:Q1325318|Elbe flood 2006]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2006-03 | 2006-04 | | | | | | [[Bild:Elbe 030406 2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1325318|Q1325318]] |- | ''[[:d:Q12046586|Flood in the Czech Republic]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2006-03-25 | 2006-04 | [[Tschechien]] | | | | | | [[:d:Q12046586|Q12046586]] |- | ''[[:d:Q592724|All Saints' Day flood (2006)]]'' | | [[Stormfloot]] | 2006-11-01 | 2006-11-01 | 2006-11-01 | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | ''[[:d:Q587|All Saints' Day]]'' | | | | [[:d:Q592724|Q592724]] |- | ''[[:d:Q120182|North Sea flood of 2007]]'' | | [[Stormfloot]] | 2007 | 2007-11-09 | 2007-11-09 | | | | | [[Bild:Northseaflood2007countriesaffected.PNG|center|80px]] | [[Bild:Sturmflut in Bremerhaven 2007-11-09.jpg|center|80px]] | [[:d:Q120182|Q120182]] |- | ''[[:d:Q115322751|2008 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2008-01-24 | 2008-02-01 | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-24.125802|30.678406|display=inline}} | | | [[:d:Q115322751|Q115322751]] |- | ''[[:d:Q12046585|Flood in the Czech Republic (2009)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2009-06-23 | 2009-07-04 | [[Tschechien]] | | | | | | [[:d:Q12046585|Q12046585]] |- | ''[[:d:Q707405|August 8 Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2009-08-06 | 2009-08-10 | [[Republiek China]] | | | | | [[Bild:那瑪夏鄉88水災後場景.JPG|center|80px]] | [[:d:Q707405|Q707405]] |- | ''[[:d:Q4616573|2010 Albania floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2009-12 | 2010-01 | [[Albanien]] | | | | | | [[:d:Q4616573|Q4616573]] |- | ''[[:d:Q926626|Cyclone Xynthia]]'' | | ''[[:d:Q148942|Orkaan in Europa]]''<br/>[[Stormfloot]] | | 2010-02-26 | 2010-03-01 | | | | | | | [[:d:Q926626|Q926626]] |- | ''[[:d:Q2741550|2010 China floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-05-10 | 2010-05-10 | 2010-09 | [[Volksrepubliek China]]<br/>[[Noordkorea]] | | | {{Coord|29.21429|102.89289|display=inline}} | | [[Bild:June 2010 South China rainfall.png|center|80px]] | [[:d:Q2741550|Q2741550]] |- | ''[[:d:Q282940|2010 Central European floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2010-05-14 | 2010-06-09 | [[Tschechien]]<br/>[[Polen]]<br/>[[Slowakei]]<br/>[[Ungarn]]<br/>[[Ukraine]]<br/>[[Öösterriek]]<br/>[[Düütschland]]<br/>[[Serbien]] | | | {{Coord|50.2945|18.6714|display=inline}} | | [[Bild:Bratislava floods 2001-06-05 17.jpg|center|80px]] | [[:d:Q282940|Q282940]] |- | ''[[:d:Q14912810|2010 Oder flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2010-05-15 | 2010-06-23 | [[Polen]]<br/>[[Düütschland]] | | | | | [[Bild:Wroclaw Odra-zimowisko barek Osobowice 2 22 05 2010.JPG|center|80px]] | [[:d:Q14912810|Q14912810]] |- | ''[[:d:Q3294868|2010 northeastern Brazil floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-06-22 | 2010-06-22 | 2010-06-25 | [[Brasilien]] | | | | | | [[:d:Q3294868|Q3294868]] |- | ''[[:d:Q12046591|Hochwasser an der Lausitzer Neiße 2010]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2010-08-06 | | [[Tschechien]] | | | | | | [[:d:Q12046591|Q12046591]] |- | ''[[:d:Q7452171|September 2010 Minnesota-Wisconsin flood]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | | 2010-09-23 | 2010-10-09 | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q7452171|Q7452171]] |- | ''[[:d:Q115322757|2011 Southern Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2011-01-01 | 2011-02-04 | [[Süüdafrika]]<br/>[[Mosambik]] | | | {{Coord|-31.055301|28.406985|display=inline}} | | | [[:d:Q115322757|Q115322757]] |- | ''[[:d:Q4620414|2011 Assiniboine River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011 | 2011-04 | 2011-06 | [[Kanada]] | | | {{Coord|49.6|-99.5|display=inline}} | | | [[:d:Q4620414|Q4620414]] |- | ''[[:d:Q487583|2011 Seoul floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2011-07-25 | 2011-07-28 | [[Süüdkorea]] | | | | | [[Bild:2011년 7월 우면산 산사태 서울소방 복구 활동 SFS 1908.jpg|center|80px]] | [[:d:Q487583|Q487583]] |- | ''[[:d:Q181481|2011 Thailand floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-07-31 | 2011-07-31 | 2011-12 | [[Thailand]] | | | | | [[Bild:US Navy 111022-N-WW409-275 An SH-60F Sea Hawk helicopter assigned to Helicopter Anti-Submarine Squadron (HS) 14, flies around the Bangkok area.jpg|center|80px]] | [[:d:Q181481|Q181481]] |- | ''[[:d:Q5798588|Floods in Costa Rica]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011 | 2011-10-07 | 2011-10-20 | [[Costa Rica]] | | | | | [[Bild:Inundaciones en Costa Rica, octubre de 2011 (3).jpg|center|80px]] | [[:d:Q5798588|Q5798588]] |- | ''[[:d:Q5198774|Cyclone Berit]]'' | | ''[[:d:Q148942|Orkaan in Europa]]''<br/>[[Stormfloot]] | | 2011-11-22 | 2011-11-29 | | | | | | [[Bild:Cyclone Berit analysis 25 Nov 2011 0900z.png|center|80px]] | [[:d:Q5198774|Q5198774]] |- | ''[[:d:Q115322758|2011 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2011-11-27 | 2011-12-02 | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-29.208414|30.06063|display=inline}} | | | [[:d:Q115322758|Q115322758]] |- | ''[[:d:Q1434437|2012 Krasnodar Krai floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | 2012-07-07 | 2012-07-06 | 2012-07-07 | [[Russland]] | | | {{Coord|44.8|37.9|display=inline}} | [[Bild:Krymsk flood 2012.png|center|80px]] | [[Bild:Наводнение в Крымске 2.JPG|center|80px]] | [[:d:Q1434437|Q1434437]] |- | ''[[:d:Q13415210|2013 European floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2013-05-28 | 2013-06-05 | [[Öösterriek]]<br/>[[Tschechien]]<br/>[[Düütschland]]<br/>[[Ungarn]]<br/>[[Polen]]<br/>[[Slowakei]]<br/>[[Swiez]] | | | | | [[Bild:P6024112-NovyKnin-2013-06-02-TyrsovaUlice.JPG|center|80px]] | [[:d:Q13415210|Q13415210]] |- | ''[[:d:Q13415724|2013 Vltava flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2013-05-29 | 2013-06-27 | [[Tschechien]] | | | | | [[Bild:2013 - rozvodněná Vltava v Praze 5258.JPG|center|80px]] | [[:d:Q13415724|Q13415724]] |- | ''[[:d:Q16823311|2013 Assam floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2013-06 | 2013-06 | 2013-07 | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q16823311|Q16823311]] |- | ''[[:d:Q13534682|2013 Alberta floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2013-06-19 | 2013-07-12 | [[Kanada]] | | | | | [[Bild:East Village Calgary Flood 2013.jpg|center|80px]] | [[:d:Q13534682|Q13534682]] |- | ''[[:d:Q24276321|2013 Flooding in Niederweiler]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2013-06-20 | 2013-06-20 | [[Düütschland]] | | | {{Coord|49.910277777778|7.2852777777778|display=inline}} | | | [[:d:Q24276321|Q24276321]] |- | ''[[:d:Q14628797|2013 China–Russia floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]'' | | 2013-08-10 | 2013-11 | [[Russland]]<br/>[[Volksrepubliek China]] | | | | [[Bild:Amurrivermap.png|center|80px]] | [[Bild:Наводнение на Амуре август 2013 ф7.JPG|center|80px]] | [[:d:Q14628797|Q14628797]] |- | ''[[:d:Q15614828|October 2013 North American storm complex]]'' | | ''[[:d:Q1136525|Sneestörm]]''<br/>''[[:d:Q205418|sneestörm]]''<br/>''[[:d:Q2696963|tornado outbreak]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2013-10-03 | 2013-10-07 | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q15614828|Q15614828]] |- | ''[[:d:Q15276827|Cyclone Xaver]]'' | | ''[[:d:Q148942|Orkaan in Europa]]''<br/>[[Stormfloot]] | 2013-12-05<br/>2013-12-06<br/>2013-12-04 | 2013-12-04 | 2013-12-06 | | | | | | [[Bild:Bodil xaver hamburg 2013 0001.jpg|center|80px]] | [[:d:Q15276827|Q15276827]] |- | ''[[:d:Q115263897|2014 Southern Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2014-03-01 | 2014-03-30 | [[Süüdafrika]]<br/>[[Namibia]] | | | | | | [[:d:Q115263897|Q115263897]] |- | ''[[:d:Q16879871|2014 Southeast Europe floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2014-05-27 | 2014-05-13 | 2014-05-27 | [[Bosnien-Herzegowina]]<br/>[[Serbien]]<br/>[[Rumänien]]<br/>[[Slowakei]]<br/>[[Ungarn]]<br/>[[Bulgarien]]<br/>[[Italien]] | | | | [[Bild:Precipitation Map of Europe (May 10-18, 2014).svg|center|80px]] | [[Bild:2014 Bosnia and Herzegovina floods Kamerovica flied.jpg|center|80px]] | [[:d:Q16879871|Q16879871]] |- | ''[[:d:Q18204738|2014 Assiniboine River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2014-07 | 2014-07 | | [[Kanada]] | | | | | | [[:d:Q18204738|Q18204738]] |- | ''[[:d:Q18222584|Genoa 2014 flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2014-10-09 | 2014-10-10 | [[Italien]] | | | | | [[Bild:Alluvione di Genova 2014, borgo incrociati, stazione Brignole.jpg|center|80px]] | [[:d:Q18222584|Q18222584]] |- | ''[[:d:Q19688471|2015 northern Chile rainstorms]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2015-03-24 | | [[Chile]] | | | | | [[Bild:Visita zona de emergencia Región de Atacama 2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q19688471|Q19688471]] |- | ''[[:d:Q20646774|2015 Louisiana floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2015-06 | 2015-06 | | | | | | | [[:d:Q20646774|Q20646774]] |- | ''[[:d:Q20088998|2015 Tbilisi flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2015-06-14 | 2015-06-14 | | [[Georgien]] | | | | | [[Bild:Tbilisi Flood 2015 2.JPG|center|80px]] | [[:d:Q20088998|Q20088998]] |- | ''[[:d:Q20630431|2015 Gujarat flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | | 2015-06-23 | 2015-06-26 | [[Indien]] | | | | | [[Bild:Flood Affected Areas of Amreli District Gujarat India on 24 June 2015 1.jpg|center|80px]] | [[:d:Q20630431|Q20630431]] |- | ''[[:d:Q21012063|July 2015 Gujarat flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2015-07-27 | 2015-07-30 | [[Indien]] | | | | | [[Bild:Rescue Operations by Indian Air Force in July 2015 Gujarat Flood 2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q21012063|Q21012063]] |- | ''[[:d:Q21654555|2015 Kanto-Tohoku Flood]]'' | | ''[[:d:Q18447212|heavy rain]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2015-09-09 | | [[Japan]] | | | | | | [[:d:Q21654555|Q21654555]] |- | ''[[:d:Q21528743|November 2015 South Indian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2015-11-08 | | [[Indien]] | | | | | [[Bild:Indian Air Force Relief and Rescue Op during Tamil Nadu Flood December 2015.jpg|center|80px]] | [[:d:Q21528743|Q21528743]] |- | ''[[:d:Q23057794|2016 São Paulo flood and mudslide]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q175768|mudflow]]'' | 2016-03-10 | 2016-03-10 | 2016-03-11 | [[Brasilien]] | | | | | | [[:d:Q23057794|Q23057794]] |- | ''[[:d:Q24287229|2016 European floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2016-05 | | | | | | | [[Bild:La seine sort de son lit - Pont Alexandre III.jpg|center|80px]] | [[:d:Q24287229|Q24287229]] |- | ''[[:d:Q24130513|2016 Sri Lankan floods]]'' | | ''[[:d:Q167903|landslide]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | | 2016-05-14 | | | | | | | [[Bild:BOB 01 2016-05-15 0530Z.jpg|center|80px]] | [[:d:Q24130513|Q24130513]] |- | ''[[:d:Q25707036|2016 China floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2016-06 | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | [[Bild:June 23, 2016, Eastern China thunderstorms.jpg|center|80px]] | [[:d:Q25707036|Q25707036]] |- | ''[[:d:Q24886295|2016 United Kingdom floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2016-06-05 | 2016-06-23 | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | | [[:d:Q24886295|Q24886295]] |- | ''[[:d:Q24890108|2016 Accra floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2016-06-09 | | [[Ghana]] | | | | | [[Bild:Ghana Flooding 5.jpg|center|80px]] | [[:d:Q24890108|Q24890108]] |- | ''[[:d:Q24805491|2016 West Virginia flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2016-06-23 | 2016-06-24 | [[Vereenigte Staten]] | | | | | [[Bild:Flooding of Main Street, Bridgeport, WV, June 2016.jpg|center|80px]] | [[:d:Q24805491|Q24805491]] |- | ''[[:d:Q115263898|2016 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2016-07-25 | 2016-08-03 | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-27.594955|32.288179|display=inline}} | | | [[:d:Q115263898|Q115263898]] |- | ''[[:d:Q29867121|2017 Quebec floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2017-05-03 | | [[Kanada]] | | | | | | [[:d:Q29867121|Q29867121]] |- | ''[[:d:Q38130629|2017 South Asian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2017-07 | | | | | | | [[Bild:2017 Gujarat Flood Rescue by Indian Air Force 10.jpg|center|80px]] | [[:d:Q38130629|Q38130629]] |- | ''[[:d:Q38587762|2017 Karachi floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2017-08 | | [[Pakistan]] | | | | | | [[:d:Q38587762|Q38587762]] |- | ''[[:d:Q41530957|Hurricane Harvey floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2017 | 2017-08 | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | [[Bild:Support during Hurricane Harvey (TX) (50).jpg|center|80px]] | [[:d:Q41530957|Q41530957]] |- | ''[[:d:Q36687031|Sierra Leone mudslides]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q167903|landslide]]'' | 2017-08-14 | 2017-08-14 | | [[Sierra Leone]] | | | {{Coord|8.4833333333333|-13.233333333333|display=inline}} | | [[Bild:Sierra Leone - Western Area.svg|center|80px]] | [[:d:Q36687031|Q36687031]] |- | ''[[:d:Q41603852|2017 Livorno floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2017-09 | 2017-09-09 | 2017-09-10 | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q41603852|Q41603852]] |- | ''[[:d:Q125124005|2018 Paris flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018-01 | 2018-01-27 | | [[Frankriek]] | | | | | | [[:d:Q125124005|Q125124005]] |- | ''[[:d:Q55391243|2018 Sri Lanka floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2018-05-19 | | [[Sri Lanka]] | | | | | | [[:d:Q55391243|Q55391243]] |- | ''[[:d:Q55410283|2018 Japan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q18447212|heavy rain]]''<br/>''[[:d:Q167903|landslide]]'' | 2018 | 2018-06-28 | 2018-07-08 | [[Japan]] | | | | | [[Bild:Flood buried bridge, Ashida River 20180706.jpg|center|80px]] | [[:d:Q55410283|Q55410283]] |- | ''[[:d:Q56044878|2018 Kerala floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q18447212|heavy rain]]''<br/>''[[:d:Q167903|landslide]]'' | 2018-08-30 | 2018-08 | 2018-08 | [[Indien]] | | | | [[Bild:IN-KL.svg|center|80px]] | [[Bild:Kerala Flood 2018 - Angamaly- IMG 20180816 163946.jpg|center|80px]] | [[:d:Q56044878|Q56044878]] |- | ''[[:d:Q56273060|2018 Shouguang flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2018-08-19 | 2018-08-21 | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q56273060|Q56273060]] |- | ''[[:d:Q114905070|Tempesta Vaia nel Triveneto]]'' | | ''[[:d:Q741507|severe weather]]''<br/>''[[:d:Q81054|storm]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q2142074|windthrow]]'' | | 2018-10-26 | 2018-10-30 | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q114905070|Q114905070]] |- | ''[[:d:Q60841221|Sea storm in Liguria on 29-30 October 2018]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Stormfloot]] | | 2018-10-29 | 2018-10-30 | [[Italien]] | | | | | [[Bild:San Michele di Pagana-danni mareggiata 29-30 ottobre 2018-Prelo 3.jpg|center|80px]] | [[:d:Q60841221|Q60841221]] |- | ''[[:d:Q65119390|2019 Townsville flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2019-01-23 | 2019-02-07 | [[Australien]] | | | {{Coord|-19.25639|146.81833|display=inline}} | | [[Bild:Oonoonba State School during the 2019 Townsville flood.jpg|center|80px]] | [[:d:Q65119390|Q65119390]] |- | ''[[:d:Q63413112|2019 Quebec floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2019-04 | | | | | | | [[Bild:Inondations 2019 Parc Belmont Cartierville.jpg|center|80px]] | [[:d:Q63413112|Q63413112]] |- | ''[[:d:Q63363265|2019 Durban Easter floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2019-04-18 | 2019-04-22 | [[Süüdafrika]] | | | | | | [[:d:Q63363265|Q63363265]] |- | ''[[:d:Q64985144|Irkutsk Oblast flood (2019)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2019-06 | 2019-06-25 | | [[Russland]] | | | | | [[Bild:Tulun town (Irkutsk province, Russia), Sentinel-2 satellite image, 2019-06-29.jpg|center|80px]] | [[:d:Q64985144|Q64985144]] |- | ''[[:d:Q66316847|2019 Kerala floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2019-08 | | [[Indien]] | | | | | [[Bild:Kerala Flood 2019 Angamaly, Kerala, India IMG 20190812 130830.jpg|center|80px]] | [[:d:Q66316847|Q66316847]] |- | ''[[:d:Q74182909|2019 England floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2019-11-07 | 2019-11-18 | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | | [[:d:Q74182909|Q74182909]] |- | ''[[:d:Q96370224|2020 East Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2020-03 | 2020-05 | [[Ruanda]]<br/>[[Kenia]]<br/>[[Somalia]]<br/>[[Burundi]]<br/>[[Dschibuti]]<br/>[[Äthiopien]]<br/>[[Uganda]]<br/>[[Demokraatsche Republiek Kongo]]<br/>[[Tansania]] | | | | | | [[:d:Q96370224|Q96370224]] |- | ''[[:d:Q96784050|2020 China floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2020-05 | 2020-09 | [[Volksrepubliek China]] | | | | [[Bild:2020 China floods.svg|center|80px]] | [[Bild:Flooded Datong Town, Tongling (2020).jpg|center|80px]] | [[:d:Q96784050|Q96784050]] |- | ''[[:d:Q98085395|2020 Korean floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2020-06 | 2020-08-16 | [[Süüdkorea]]<br/>[[Noordkorea]] | | | | | | [[:d:Q98085395|Q98085395]] |- | ''[[:d:Q96981356|2020 Kyushu floods]]'' | | ''[[:d:Q18447212|heavy rain]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2020-07-03 | | [[Japan]] | | | | | [[Bild:20200713kumamoto04.jpg|center|80px]] | [[:d:Q96981356|Q96981356]] |- | ''[[:d:Q109343524|2020 Yangtze Flood No.5]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2020-08-17 | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q109343524|Q109343524]] |- | ''[[:d:Q104853153|2020 Karachi floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020-08-25 | 2020-08-25 | | [[Pakistan]] | | | | | [[Bild:Pakistan2020floods800x450（Baitulmaal）.jpg|center|80px]] | [[:d:Q104853153|Q104853153]] |- | ''[[:d:Q104838517|2021 South Kalimantan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2021-01-09 | | [[Indonesien]] | | | | | [[Bild:Flood in Tanah Laut Regency.jpg|center|80px]] | [[:d:Q104838517|Q104838517]] |- | ''[[:d:Q106175826|March 2021 Australian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2021-03-18 | 2021-03-29 | [[Australien]] | | | | | [[Bild:2021 March NSW flood.jpg|center|80px]] | [[:d:Q106175826|Q106175826]] |- | ''[[:d:Q107529288|2021 European floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>''[[:d:Q3839081|Desastre]]'' | 2021 | 2021-07-12 | 2021-07-25 | [[Belgien]]<br/>[[Frankriek]]<br/>[[Düütschland]]<br/>[[Italien]]<br/>[[Luxemborg]]<br/>[[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]<br/>[[Swiez]]<br/>[[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]]<br/>[[Rumänien]]<br/>[[Kroatien]]<br/>[[Tschechien]] | | | | | [[Bild:Geul-overstroming juli 2021 (55).jpg|center|80px]] | [[:d:Q107529288|Q107529288]] |- | ''[[:d:Q107596384|2021 Henan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021 | 2021-07-17 | | [[Volksrepubliek China]] | | | {{Coord|34.74916666666667|113.66055555555556|display=inline}} | | [[Bild:Damaged Songshan Road in Zhengzhou after Floods.jpg|center|80px]] | [[:d:Q107596384|Q107596384]] |- | ''[[:d:Q107695056|2021 Maharashtra floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2021-07-22 | | [[Indien]] | | | | | [[Bild:Destroyed agricultural fields due to landslide.jpg|center|80px]] | [[:d:Q107695056|Q107695056]] |- | ''[[:d:Q118501559|2021 Taiwan heavy rainfalls]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021-08 | 2021-08-06 | 2021-08-08 | [[Republiek China]] | | | | | | [[:d:Q118501559|Q118501559]] |- | ''[[:d:Q108130330|August 2021 Japan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021-08 | 2021-08-11 | 2021-08-19 | [[Japan]] | | | | [[Bild:令和3年8月豪雨による雨量.jpg|center|80px]] | [[Bild:令和3年8月豪雨.jpg|center|80px]] | [[:d:Q108130330|Q108130330]] |- | ''[[:d:Q109203326|August 2021 Henan Rainstorm]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021-08 | 2021-08-21 | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q109203326|Q109203326]] |- | ''[[:d:Q108460386|2021 Tula River floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021-09-07 | 2021-09-07 | | [[Mexiko]] | | | | | | [[:d:Q108460386|Q108460386]] |- | ''[[:d:Q109623540|November 2021 Pacific Northwest floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | | 2021-11-12 | 2021-12-07 | [[Kanada]] | ''[[:d:Q1973|British Columbia]]''<br/>[[Washington (Bundsstaat)|Washington]] | | {{Coord|50.11194444444445|-120.78666666666666|display=inline}} | | [[Bild:Meritt BC Flooding November 2021.png|center|80px]] | [[:d:Q109623540|Q109623540]] |- | ''[[:d:Q110291626|Late December 2021 Bahia floods]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | 2021-12-07 | 2021-12-07 | 2022 | [[Brasilien]] | | | | | [[Bild:12 12 2021 Sobrevoo em áreas atingidas por enchentes no Estado da Bahia (51742956858).jpg|center|80px]] | [[:d:Q110291626|Q110291626]] |- | ''[[:d:Q110184654|December 2021 Malaysian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2021-12-17 | | [[Malaysia]] | | | | | | [[:d:Q110184654|Q110184654]] |- | ''[[:d:Q123010127|2022 Bayelsa State floods]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2022 | | [[Nigeria]] | | | | | [[Bild:Flood in bayelsa2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q123010127|Q123010127]] |- | ''[[:d:Q110541497|2022 East London floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | | 2022-01-10 | | [[Süüdafrika]] | | | | | | [[:d:Q110541497|Q110541497]] |- | ''[[:d:Q110572949|2021-2022 summer floods in São Paulo]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q167903|landslide]]'' | 2022-01-28 | 2022-01-28 | 2022-02-02 | [[Brasilien]] | | | | | [[Bild:*Doria visita áreas atingidas pela chuva e libera R$ 15 milhões para apoiar 10 municípios* (51851544727).jpg|center|80px]] | [[:d:Q110572949|Q110572949]] |- | ''[[:d:Q110771895|2022 Brazil floods and landslides]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022-01-28 | 2022-01-28 | 2022-05-28 | [[Brasilien]] | | | | | | [[:d:Q110771895|Q110771895]] |- | ''[[:d:Q110932715|2022 Petrópolis floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q132206413|mudslide]]'' | 2022-02-15 | 2022-02-15 | 2022-03-21 | [[Brasilien]] | | | {{Coord|-22.5167|-43.179865|display=inline}} | | [[Bild:Chuvas em Petrópolis - Fevereiro 2022 01.jpg|center|80px]] | [[:d:Q110932715|Q110932715]] |- | ''[[:d:Q111598844|2022 KwaZulu-Natal floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | | 2022-04-08 | | [[Süüdafrika]] | | | | | | [[:d:Q111598844|Q111598844]] |- | ''[[:d:Q112221848|2022 India–Bangladesh floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | | 2022-05-23 | | [[Bangladesch]]<br/>[[Indien]] | | | | | | [[:d:Q112221848|Q112221848]] |- | ''[[:d:Q112175496|Floods and landslides on the northeast coast of Brazil in 2022]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022-05-27 | 2022-05-27 | 2022-05-29 | [[Brasilien]] | | | | | [[Bild:30 05 2022 Sobrevoo de áreas afetadas pela chuva (52110117729).jpg|center|80px]] | [[:d:Q112175496|Q112175496]] |- | ''[[:d:Q117351945|Flooding in Yagoua in 2022]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2022-06 | 2022-08 | [[Kamerun]] | | | | | [[Bild:Innondation à Yagoua 2022 10.jpg|center|80px]] | [[:d:Q117351945|Q117351945]] |- | ''[[:d:Q112572050|2022 Ankara floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2022-06-07 | | [[Törkie]] | | | | | [[Bild:Ankara floods 2022.jpg|center|80px]] | [[:d:Q112572050|Q112572050]] |- | ''[[:d:Q113288859|2022 Pakistan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | | 2022-06-14 | | [[Pakistan]] | | | | | [[Bild:Canopy Nexus Hotel after flooding.png|center|80px]] | [[:d:Q113288859|Q113288859]] |- | ''[[:d:Q112947091|2022 New South Wales floods]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022 | 2022-07-03 | 2022-07-08 | [[Australien]] | | | | | [[Bild:Hunter valley flood.jpg|center|80px]] | [[:d:Q112947091|Q112947091]] |- | ''[[:d:Q113330937|July 2022 United States floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2022-07-24 | 2022-08-02 | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q113330937|Q113330937]] |- | ''[[:d:Q113482445|2022 Central Korean floods]]'' | | ''[[:d:Q180382|cloud burst]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2022-08-08 | | | | | | | [[Bild:Floods in Han river 20220810 (2).jpg|center|80px]] | [[:d:Q113482445|Q113482445]] |- | ''[[:d:Q118316106|2023 Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2023-02-05 | | [[Angola]]<br/>[[Kamerun]]<br/>[[Demokraatsche Republiek Kongo]]<br/>[[Äthiopien]]<br/>[[Kenia]]<br/>[[Madagaskar]]<br/>[[Malawi]]<br/>[[Mosambik]]<br/>[[Ruanda]]<br/>[[Somalia]]<br/>[[Süüdafrika]]<br/>[[Tansania]]<br/>[[Uganda]]<br/>[[Simbabwe]] | | | | | | [[:d:Q118316106|Q118316106]] |- | ''[[:d:Q116843958|2023 São Paulo floods and landslides]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q167903|landslide]]'' | 2023-02-18 | 2023-02-18 | 2023-02-19 | [[Brasilien]] | | | | | [[Bild:SP 55 próximo a Lagoinha (52698194177).jpg|center|80px]] | [[:d:Q116843958|Q116843958]] |- | ''[[:d:Q117187770|2023 Turkish floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | 2023-03-15 | 2023-03-15 | | [[Törkie]] | | | | [[Bild:15 March 2023 Southeastern Anatolia area radar image - NASA worldview.jpg|center|80px]] | [[Bild:2023 Adıyaman-Şanlıurfa flood disaster (Şanlıurfa 4).jpg|center|80px]] | [[:d:Q117187770|Q117187770]] |- | ''[[:d:Q117705441|2023 Fort Lauderdale floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2023-04-12 | 2023-04-13 | [[Vereenigte Staten]] | | | | | [[Bild:NWS Preliminary Observed Rainfall for the 2023 Fort Lauderdale Floods.jpg|center|80px]] | [[:d:Q117705441|Q117705441]] |- | ''[[:d:Q118433941|2023 Emilia-Romagna floods]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023-05 | 2023-05-15<br/>2023-05-02 | 2023-06-05 | [[Italien]] | | | | | [[Bild:Ponte della Motta 2023 (cropped).jpg|center|80px]] | [[:d:Q118433941|Q118433941]] |- | ''[[:d:Q119109771|2023 Haiti floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | | 2023-06-02 | 2023-06-03 | [[Haiti]] | | | | | | [[:d:Q119109771|Q119109771]] |- | ''[[:d:Q120669170|2023 South Korea floods]]'' | | ''[[:d:Q180382|cloud burst]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2023-06-08 | | [[Süüdkorea]] | | | | | [[Bild:South Korean flooding picture one.png|center|80px]] | [[:d:Q120669170|Q120669170]] |- | ''[[:d:Q120850444|July 2023 Northeastern United States floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2023-07-09 | 2023-07-29 | | | | | | | [[:d:Q120850444|Q120850444]] |- | ''[[:d:Q121144569|July 2023 Western Kentucky floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2023-07-18 | 2023-07-19 | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q121144569|Q121144569]] |- | ''[[:d:Q121076057|2023 North China floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2023-07-29 | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | [[Bild:直击北京暴雨：截至目前最大降雨在门头沟.png|center|80px]] | [[:d:Q121076057|Q121076057]] |- | ''[[:d:Q121144852|2023 Carinthia and Slovenia floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023-08 | 2023-08-03 | | [[Öösterriek]]<br/>[[Slowenien]] | | | | | [[Bild:Sava v Tacnu 4. avgusta ob 16h.jpg|center|80px]] | [[:d:Q121144852|Q121144852]] |- | ''[[:d:Q121511279|2023 Slovenia floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023-08 | 2023-08-03 | 2023-08-23 | [[Slowenien]]<br/>[[Öösterriek]]<br/>[[Kroatien]] | | | | | [[Bild:Sava v Tacnu 4. avgusta ob 16h.jpg|center|80px]] | [[:d:Q121511279|Q121511279]] |- | ''[[:d:Q121610340|August 2023 Mid-South U.S. floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2023-08-03 | 2023-08-04 | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q121610340|Q121610340]] |- | ''[[:d:Q122311510|2023 Rio Grande do Sul floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>''[[:d:Q1063457|Zyklon buten de Tropen]]'' | 2023-09-04 | 2023-09-04 | 2023-09-07 | [[Brasilien]] | | | | | [[Bild:Ciclone extratropical na costa do Brasil em 04.09.2023.webp|center|80px]] | [[:d:Q122311510|Q122311510]] |- | ''[[:d:Q122311648|Storm Daniel]]'' | | ''[[:d:Q1781555|Mediterranean tropical cyclone]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023-09 | 2023-09-04 | 2023-09-13 | [[Libyen]]<br/>[[Törkie]]<br/>[[Bulgarien]]<br/>[[Ägypten]] | | | | [[Bild:Medicane Daniel 2023 track.png|center|80px]] | [[Bild:Daniel storm in Herzliya.jpg|center|80px]] | [[:d:Q122311648|Q122311648]] |- | ''[[:d:Q122363367|2023 Hong Kong rainstorm and flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2023-09-07 | 2023-09-08 | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q122363367|Q122363367]] |- | ''[[:d:Q123145292|Storm Babet]]'' | | [[Stormfloot]]<br/>''[[:d:Q1512291|storm flood at Baltic Sea]]'' | | 2023-10-20 | 2023-10-21 | [[Däänmark]]<br/>[[Düütschland]]<br/>[[Sweden]]<br/>[[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]]<br/>[[Norwegen]] | | | | | [[Bild:Steiner Mole bei Hochwasser.jpg|center|80px]] | [[:d:Q123145292|Q123145292]] |- | ''[[:d:Q124032807|Christmas flood 2023]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023 | 2023-12-24 | | [[Düütschland]] | | | | | [[Bild:Lahn-Hochwasser Limburg Weihnachten 2023c.jpg|center|80px]] | [[:d:Q124032807|Q124032807]] |- | ''[[:d:Q127433547|2024 European floods]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2024 | 2024 | | | | | | [[Bild:2024 Most żelazny w Kłodzku (7), powódź.jpg|center|80px]] | [[:d:Q127433547|Q127433547]] |- | ''[[:d:Q125360359|2024 Central Asian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | | 2024-03 | | [[Kasachstan]]<br/>[[Russland]] | | | | | [[Bild:Su tasqyny.jpg|center|80px]] | [[:d:Q125360359|Q125360359]] |- | ''[[:d:Q125394103|2024 Orsk Dam collapse]]'' | | ''[[:d:Q1033074|dam failure]]''<br/>''[[:d:Q2627617|freshet]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024-04-05 | 2024-04-05 | | [[Russland]] | | | {{Coord|51.20722222222222|58.51027777777778|display=inline}} | | [[Bild:Ural River flood 2024-2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q125394103|Q125394103]] |- | ''[[:d:Q125748316|2024 Guangdong floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024 | 2024-04-16 | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q125748316|Q125748316]] |- | ''[[:d:Q125772990|2024 Rio Grande do Sul floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q18447212|heavy rain]]'' | 2024-04-28 | 2024-04-28 | 2024-05 | [[Brasilien]] | | | | | [[Bild:05.05.2024 - Sobrevoo das áreas afetadas pelas chuvas em Canoas - 53700500641.jpg|center|80px]] | [[:d:Q125772990|Q125772990]] |- | ''[[:d:Q126598207|June 2024 South Florida floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q13671|tropical wave]]'' | 2024-06 | 2024-06-11 | | [[Vereenigte Staten]]<br/>[[Bahamas]] | | | | | | [[:d:Q126598207|Q126598207]] |- | ''[[:d:Q128996056|2024 Sudan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | 2024 | 2024-07-24 | | [[Sudan]] | | | | | | [[:d:Q128996056|Q128996056]] |- | ''[[:d:Q129311687|Floods in Guinea July 2024]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024-07 | 2024-07-29 | 2024-07-30 | [[Guinea]] | | | | | | [[:d:Q129311687|Q129311687]] |- | ''[[:d:Q130280510|Borno State flooding]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024-09 | 2024-09-10 | | [[Nigeria]] | | | {{Coord|11.8409|13.1318795|display=inline}} | | [[Bild:Maiduguri flooding.jpg 05.jpg|center|80px]] | [[:d:Q130280510|Q130280510]] |- | ''[[:d:Q130297550|2024 Czech Republic floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024-09 | 2024-09-13 | | [[Tschechien]] | | | | | [[Bild:Ostrava, Svinov, povodeň, 15.9.2024 - Bratří Sedláčků.jpg|center|80px]] | [[:d:Q130297550|Q130297550]] |- | ''[[:d:Q130297776|2024 Central European floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024-09 | 2024-09-13 | | [[Düütschland]]<br/>[[Öösterriek]]<br/>[[Polen]]<br/>[[Tschechien]]<br/>[[Slowenien]]<br/>[[Rumänien]] | | | {{Coord|49|17|display=inline}} | | | [[:d:Q130297776|Q130297776]] |- | ''[[:d:Q130299313|2024 Poland floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024-09 | 2024-09-13 | | [[Polen]] | | | | | [[Bild:2024 Most Żelazny w Kłodzku (8), powódź.jpg|center|80px]] | [[:d:Q130299313|Q130299313]] |- | ''[[:d:Q130315568|September 2024 Austrian floods]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2024-09-13 | | [[Öösterriek]] | | | | | [[Bild:Wienfluss-Hochwasser U4 Schönbrunn 2024-09-15.jpg|center|80px]] | [[:d:Q130315568|Q130315568]] |- | ''[[:d:Q130425716|2024 Bosnia and Herzegovina floods]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | 2024-10-03 | 2024-10-04 | [[Bosnien-Herzegowina]] | | | | | | [[:d:Q130425716|Q130425716]] |- | ''[[:d:Q131765087|2025 United Kingdom floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2025-01 | 2025-01-01 | 2025-01-06 | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | | [[:d:Q131765087|Q131765087]] |- | ''[[:d:Q131745596|2025 Vale do Aço floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q167903|landslide]]'' | 2025-01-12 | 2025-01-12 | 2025-01-13 | [[Brasilien]] | | | | | [[Bild:Rua coberta de lama no B. Canaã após enchentes em 2025, Ipatinga MG.JPG|center|80px]] | [[:d:Q131745596|Q131745596]] |- | ''[[:d:Q132452061|2025 Queensland floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2025 | 2025-01-28 | No/unknown value | [[Australien]] | | | | | | [[:d:Q132452061|Q132452061]] |- | ''[[:d:Q133155204|2025 Botswana floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2025 | 2025-02 | No/unknown value | [[Botswana]] | | | | | | [[:d:Q133155204|Q133155204]] |- | ''[[:d:Q133254078|2025 Bahia Blanca floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2025-03-07 | 2025-03-07 | No/unknown value | [[Argentinien]] | | | | | [[Bild:Torrential rain - Bahía Blanca - March 2025 - Cropped.jpg|center|80px]] | [[:d:Q133254078|Q133254078]] |- | ''[[:d:Q134548489|2025 New South Wales floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2025-05 | 2025-05-20 | 2025-05-25 | [[Australien]] | | | | | | [[:d:Q134548489|Q134548489]] |- | ''[[:d:Q5199504|Cymbrian flood]]'' | | [[Stormfloot]] | | -120 | -114 | | | | | | | [[:d:Q5199504|Q5199504]] |- | ''[[:d:Q129151|1938 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q2920615|anthropogenic hazard]]''<br/>''[[:d:Q30941574|diversions of the Yellow River]]'' | 1938-06 | | | ''[[:d:Q13426199|Republic of China]]'' | | | | | [[Bild:Huayuankou.jpg|center|80px]] | [[:d:Q129151|Q129151]] |- | ''[[:d:Q190820|October 1998 Central Texas floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1998 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q190820|Q190820]] |- | ''[[:d:Q192436|2012 Great Britain and Ireland floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2012 | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]]<br/>[[Irland]] | | | | | [[Bild:2012 flooding in Nether Heyford.jpg|center|80px]] | [[:d:Q192436|Q192436]] |- | ''[[:d:Q225936|North Sea All Saints' Day flood (1510)]]'' | | [[Stormfloot]] | | | | | | | | | | [[:d:Q225936|Q225936]] |- | ''[[:d:Q333343|Bristol Channel floods, 1607]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1607-01-30 | | | ''[[:d:Q179876|Königriek England]]'' | | | | | [[Bild:Somerset.gif|center|80px]] | [[:d:Q333343|Q333343]] |- | ''[[:d:Q333349|1966 flood of the Arno]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1966-11-04 | | | [[Italien]] | | | | | [[Bild:Santa Maria a Ripa 1966.jpg|center|80px]] | [[:d:Q333349|Q333349]] |- | ''[[:d:Q333363|2009 Jeddah floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2009-11-25 | | | [[Saudi-Arabien]] | | | {{Coord|21.5|39.1833|display=inline}} | | | [[:d:Q333363|Q333363]] |- | ''[[:d:Q333374|Early 2011 Victorian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-01-12 | | | [[Australien]] | | | | | [[Bild:Firebrace Street in Horsham flooded.jpg|center|80px]] | [[:d:Q333374|Q333374]] |- | ''[[:d:Q333463|2010 Pakistan flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-07 | | | [[Pakistan]] | | | | [[Bild:Indus flooding 2010 en.svg|center|80px]] | [[Bild:Swat Valley Bridge ruined by flood water.jpg|center|80px]] | [[:d:Q333463|Q333463]] |- | ''[[:d:Q386799|Ajka alumina plant accident]]'' | | ''[[:d:Q977367|chemical accident]]''<br/>''[[:d:Q54643580|tailings dam failure]]''<br/>''[[:d:Q113549847|non-water flood]]'' | 2010-10-04 | | | [[Ungarn]] | | | {{Coord|47.088611111111|17.495833333333|display=inline}} | | [[Bild:Ajka accident d38e36f0e9 b.jpg|center|80px]] | [[:d:Q386799|Q386799]] |- | ''[[:d:Q514282|2009 Great Britain and Ireland floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2009 | | | | | | | | | [[:d:Q514282|Q514282]] |- | ''[[:d:Q537183|2005 European floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2005-08 | | | [[Europa]] | | | | | | [[:d:Q537183|Q537183]] |- | ''[[:d:Q657568|Storm tides of the North Sea]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | | [[Noordsee]] | | | | | [[:d:Q657568|Q657568]] |- | ''[[:d:Q716406|2012 floods in Finland]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2012-10 | | | [[Finnland]] | | | | | | [[:d:Q716406|Q716406]] |- | ''[[:d:Q741746|Breach at Cucca]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Italien]] | | | | | [[Bild:Потоп место прорыва 589 для загрузки.jpg|center|80px]] | [[:d:Q741746|Q741746]] |- | ''[[:d:Q837833|2010–2011 Queensland floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-01-26 | | | [[Australien]] | | | {{Coord|-27.5833|152.2|display=inline}} | | [[Bild:Long and Mackenzie Streets in Toowoomba flooded.jpg|center|80px]] | [[:d:Q837833|Q837833]] |- | ''[[:d:Q848918|2009 Angola, Namibia and Zambia floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2009-03 | | | | | | {{Coord|-17.4|16|display=inline}} | | | [[:d:Q848918|Q848918]] |- | ''[[:d:Q851523|Buffalo Creek Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q54643580|tailings dam failure]]'' | 1972-02-26 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|37.79688889|-81.64591667|display=inline}} | | [[Bild:Statue of Chief Logan the Orator (Logan, West Virginia).jpg|center|80px]] | [[:d:Q851523|Q851523]] |- | ''[[:d:Q854898|January 2011 Rio de Janeiro floods and mudslides]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-01-17 | | | [[Brasilien]] | | | {{Coord|-22.90833333|-43.19638889|display=inline}} | | [[Bild:FOTOREPORTERDSCF2211.jpg|center|80px]] | [[:d:Q854898|Q854898]] |- | ''[[:d:Q859930|2010–2011 Southern Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-01-24 | | | | | | | | | [[:d:Q859930|Q859930]] |- | ''[[:d:Q860463|Holmfirth Floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | {{Coord|53.5594|-1.84556|display=inline}} | | | [[:d:Q860463|Q860463]] |- | ''[[:d:Q871885|2009 European floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2009 | | | [[Tschechien]]<br/>[[Polen]]<br/>[[Slowakei]]<br/>[[Öösterriek]]<br/>[[Ungarn]]<br/>[[Düütschland]]<br/>[[Rumänien]]<br/>[[Serbien]]<br/>[[Törkie]] | | | | | [[Bild:Flood in Central Europe 20090619-30 precip acc.png|center|80px]] | [[:d:Q871885|Q871885]] |- | ''[[:d:Q902698|2012 North Korean floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2012-07-19 | | | [[Noordkorea]] | | | | | [[Bild:Houses destroyed by flood.jpg|center|80px]] | [[:d:Q902698|Q902698]] |- | ''[[:d:Q955641|Gilgamesh flood myth]]'' | | ''[[:d:Q134052|deluge myth]]'' | | | | | | | | | [[Bild:British Museum Flood Tablet 1.jpg|center|80px]] | [[:d:Q955641|Q955641]] |- | ''[[:d:Q963554|2007 Tabasco flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2007-11 | | | [[Mexiko]] | | | {{Coord|17.972|-92.588|display=inline}} | | | [[:d:Q963554|Q963554]] |- | ''[[:d:Q993582|Great Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 3rd millennium BCE | | | ''[[:d:Q169705|Xia dynasty]]'' | | | {{Coord|36.12419|116.09767|display=inline}} | [[Bild:Nine Provinces of China.png|center|80px]] | | [[:d:Q993582|Q993582]] |- | ''[[:d:Q1129089|Great Molasses Flood]]'' | | ''[[:d:Q3839081|Desastre]]''<br/>''[[:d:Q629257|work accident]]''<br/>''[[:d:Q68800046|industrial disaster]]''<br/>''[[:d:Q113549847|non-water flood]]'' | 1919-01-15 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|42.3685|-71.055833333333|display=inline}} | | [[Bild:BostonMolassesDisaster.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1129089|Q1129089]] |- | ''[[:d:Q1135487|2011 Mississippi River floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-06-20 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q1135487|Q1135487]] |- | ''[[:d:Q1145882|Sidoarjo mud flow]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Indonesien]] | ''[[:d:Q3757|Java]]'' | | {{Coord|-7.5275|112.71138888889|display=inline}} | | | [[:d:Q1145882|Q1145882]] |- | ''[[:d:Q1147270|Great Mississippi Flood of 1927]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1927 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q1147270|Q1147270]] |- | ''[[:d:Q1150973|1931 China floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1931 | | | ''[[:d:Q13426199|Republic of China]]'' | | | {{Coord|30.5812|114.273|display=inline}} | | [[Bild:Hankow city hall.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1150973|Q1150973]] |- | ''[[:d:Q1157828|Great Sheffield Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | {{Coord|53.38722222222222|-1.4666666666666668|display=inline}} | | [[Bild:Great Sheffield Flood.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1157828|Q1157828]] |- | ''[[:d:Q1240922|2002 Danube floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q1240922|Q1240922]] |- | ''[[:d:Q1325314|Elbhochwasser 1845]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Düütschland]] | | | | | | [[:d:Q1325314|Q1325314]] |- | ''[[:d:Q1333908|2010 Schwarze Elster flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-08 | | | [[Düütschland]] | | | | | [[Bild:Überfluteter Schraden.JPG|center|80px]] | [[:d:Q1333908|Q1333908]] |- | ''[[:d:Q1387143|Weserdurchbruch 1981]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1981 | | | [[Düütschland]] | | | {{Coord|53.05111111|8.87166667|display=inline}} | | [[Bild:Deichbruch 81 006.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1387143|Q1387143]] |- | ''[[:d:Q1434410|2010 West African floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-08-24 | | | [[Republiek Niger]] | | | | | [[Bild:Vicenza flooding Nov.1, 2010.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1434410|Q1434410]] |- | ''[[:d:Q1486443|1775-ös pesti árvíz]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1775-02-15 | | | [[Ungarn]] | | | | | | [[:d:Q1486443|Q1486443]] |- | ''[[:d:Q1486511|1821-es makói árvíz]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1821-07-02 | | | [[Ungarn]] | | | | | | [[:d:Q1486511|Q1486511]] |- | ''[[:d:Q1486527|1838 flood in Pest]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1838-03 | | | [[Ungarn]] | | | | | | [[:d:Q1486527|Q1486527]] |- | ''[[:d:Q1486586|Flood in Miskolc, 1878]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1878-08-31 | | | [[Ungarn]] | | | | | | [[:d:Q1486586|Q1486586]] |- | ''[[:d:Q1488728|Boscastle flood of 2004, England, UK]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2004-08-16 | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | {{Coord|50.6904|-4.69505|display=inline}} | | | [[:d:Q1488728|Q1488728]] |- | ''[[:d:Q1571840|Kyzyl-Agash Dam failure]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-03-11 | | | [[Kasachstan]] | | | {{Coord|45.291385|78.764076|display=inline}} | | [[Bild:Kyzylagash ali 2010080 2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1571840|Q1571840]] |- | ''[[:d:Q1599758|flood disaster]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | 1965-07 | | | [[Düütschland]] | | | {{Coord|51.6426|9.44786|display=inline}} | | | [[:d:Q1599758|Q1599758]] |- | ''[[:d:Q1601776|Hochwasser 1946 in Hannover]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q1601776|Q1601776]] |- | ''[[:d:Q1622431|Hochwasser in Bremen]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | | [[Werser]]<br/>''[[:d:Q481588|Wümm]]''<br/>''[[:d:Q1209|Fre’e Hansestadt Bremen]]'' | | | | | [[:d:Q1622431|Q1622431]] |- | ''[[:d:Q1622433|flood in the Osterzgebirge in 1927]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1927 | | | [[Düütschland]] | ''[[:d:Q648395|Gottleuba]]''<br/>''[[:d:Q1958317|Müglitz]]'' | | | | | [[:d:Q1622433|Q1622433]] |- | [[Döringer Sintfloot]] | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1613-05-29 | | | | | | | | [[Bild:B-1613-Weimar-Flut.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1677268|Q1677268]] |- | ''[[:d:Q1712301|Julihochwasser 1956]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1956-07 | | | [[Düütschland]] | | | {{Coord|51.6426|9.44786|display=inline}} | | | [[:d:Q1712301|Q1712301]] |- | ''[[:d:Q1747706|Hochwasserkatastrophe 1947 im Oderbruch]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1947-03-22 | | | ''[[:d:Q55300|Soviet occupation zone of Germany]]'' | | | | | [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-N0816-326, Hochwasserkatastrophe im Oderbruch.jpg|center|80px]] | [[:d:Q1747706|Q1747706]] |- | ''[[:d:Q1773170|Storofsen]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q1773170|Q1773170]] |- | ''[[:d:Q1795430|2007 North Korean floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2007-08 | | | [[Noordkorea]] | | | | | | [[:d:Q1795430|Q1795430]] |- | ''[[:d:Q1878838|Lynmouth Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | | [[:d:Q1878838|Q1878838]] |- | ''[[:d:Q1883854|St. Mary Magdalene's flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1342-07 | | | | | ''[[:d:Q63070|Mary Magdalene]]'' | | | | [[:d:Q1883854|Q1883854]] |- | ''[[:d:Q1894152|Cyclone Carmen]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-11 | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]]<br/>[[Irland]]<br/>[[Frankriek]]<br/>[[Belgien]]<br/>[[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | [[Bild:Neerslag België november 2010.png|center|80px]] | [[:d:Q1894152|Q1894152]] |- | ''[[:d:Q1923862|Evacuation of the River Land]]'' | | ''[[:d:Q606332|evacuation]]''<br/>[[Stormfloot]] | 1995-01-31 | | | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q1923862|Q1923862]] |- | ''[[:d:Q2031700|2008 Santa Catarina floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2008-11 | | | [[Brasilien]] | | | {{Coord|-26.902114591833108|-48.82655360702035|display=inline}} | | | [[:d:Q2031700|Q2031700]] |- | ''[[:d:Q2083813|1999 Pentecost flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1999-05 | | | [[Düütschland]]<br/>[[Öösterriek]] | | | | | | [[:d:Q2083813|Q2083813]] |- | ''[[:d:Q2357407|2007 South Asian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2007 | | | | | | | | | [[:d:Q2357407|Q2357407]] |- | ''[[:d:Q2380859|2007 United Kingdom floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2007-06-14 | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | | [[:d:Q2380859|Q2380859]] |- | ''[[:d:Q2490914|Floods in Thailand in early 2011]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011 | | | [[Thailand]] | | | | | | [[:d:Q2490914|Q2490914]] |- | ''[[:d:Q2496007|2009 Brazilian floods and mudslides]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q175768|mudflow]]'' | 2009-05-08 | | | [[Brasilien]] | | | | | [[Bild:Enchente em Trizidela do Vale (MA) 3.jpg|center|80px]] | [[:d:Q2496007|Q2496007]] |- | ''[[:d:Q2616610|2009 Karachi floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2009-07-19 | | | [[Pakistan]] | | | {{Coord|24.86|67.01|display=inline}} | | | [[:d:Q2616610|Q2616610]] |- | ''[[:d:Q2643482|2010 floods in Thailand and north Malaysia]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-10 | | | [[Malaysia]]<br/>[[Thailand]] | | | | | [[Bild:Thai flood4.jpg|center|80px]] | [[:d:Q2643482|Q2643482]] |- | ''[[:d:Q2689154|Flooding in the Balkans]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-12 | | | ''[[:d:Q23522|Balkan]]'' | | | | | | [[:d:Q2689154|Q2689154]] |- | ''[[:d:Q2712444|floods in the years 2010 in the Var]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-06-15 | | | [[Frankriek]] | | | | | | [[:d:Q2712444|Q2712444]] |- | ''[[:d:Q2732058|2010 Madeira floods and mudslides]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-02-20 | | | | | | {{Coord|32.6978|-16.7744|display=inline}} | | | [[:d:Q2732058|Q2732058]] |- | ''[[:d:Q2770281|2006 Suriname floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2006-05 | | | | | | | | | [[:d:Q2770281|Q2770281]] |- | ''[[:d:Q2783102|London Beer Flood]]'' | | ''[[:d:Q629257|work accident]]''<br/>''[[:d:Q68800046|industrial disaster]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q113549847|non-water flood]]'' | 1814-10-17 | | | | | | {{Coord|51.51656|-0.13014|display=inline}} | | [[Bild:The manor house of Toten Hall - 1813.gif|center|80px]] | [[:d:Q2783102|Q2783102]] |- | ''[[:d:Q2986415|2011 Sindh floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-08-11 | | | [[Pakistan]] | | | | | | [[:d:Q2986415|Q2986415]] |- | ''[[:d:Q3005531|1875 Garonne floodings]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]''<br/>''[[:d:Q1322005|natural phenomenon]]'' | | | | | | | | | [[Bild:Toulouse, Avenue de Billières, Crue de 1875 AL.jpg|center|80px]] | [[:d:Q3005531|Q3005531]] |- | ''[[:d:Q3005538|January 1910 Doubs river flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1910-01-21 | | | [[Frankriek]] | | | {{Coord|47.2399|6.0207|display=inline}} | | | [[:d:Q3005538|Q3005538]] |- | ''[[:d:Q3043388|Saguenay Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1996-07-19 | | | [[Kanada]] | | | {{Coord|48.425|-71.076111111111|display=inline}} | | | [[:d:Q3043388|Q3043388]] |- | ''[[:d:Q3043389|Montreal Flood of 1987]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1987-07-14 | | | [[Kanada]] | | | {{Coord|45.5167|-73.65|display=inline}} | | [[Bild:Déluge Montréal.png|center|80px]] | [[:d:Q3043389|Q3043389]] |- | ''[[:d:Q3050824|2010 Ladakh floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-08-06 | | | [[Indien]] | | | | | [[Bild:Skyu 2010.jpg|center|80px]] | [[:d:Q3050824|Q3050824]] |- | ''[[:d:Q3115081|1957 Valencia flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2013 | | | [[Spanien]] | | | {{Coord|39.4702|-0.376805|display=inline}} | | [[Bild:Historia30-valencia - Valencia anegada por la riada de 1957.jpg|center|80px]] | [[:d:Q3115081|Q3115081]] |- | ''[[:d:Q3151446|1856 floods in France]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Frankriek]] | | | | | | [[:d:Q3151446|Q3151446]] |- | ''[[:d:Q3151449|Chicago flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|41.888888888888886|-87.63916666666667|display=inline}} | | | [[:d:Q3151449|Q3151449]] |- | ''[[:d:Q3151456|2007 floods in Tunisia]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2007 | | | [[Tunesien]] | | | | | | [[:d:Q3151456|Q3151456]] |- | ''[[:d:Q3151459|2006 European floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2006-04 | | | | | | | | | [[:d:Q3151459|Q3151459]] |- | ''[[:d:Q3151461|2011 Lake Champlain and Richelieu River floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-04 | | | [[Kanada]]<br/>[[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|45|-73.2833|display=inline}} | | | [[:d:Q3151461|Q3151461]] |- | ''[[:d:Q3235851|2011 China floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-06 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q3235851|Q3235851]] |- | ''[[:d:Q3359318|2008 South China floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2008-05-26 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q3359318|Q3359318]] |- | ''[[:d:Q3407614|April 2010 Rio de Janeiro floods and mudslides]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-04-05 | | | [[Brasilien]] | | | {{Coord|-22.90833333|-43.19638889|display=inline}} | | | [[:d:Q3407614|Q3407614]] |- | ''[[:d:Q3505936|2009 Turkish flash floods]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | 2009 | | | [[Törkie]] | | | | | | [[:d:Q3505936|Q3505936]] |- | ''[[:d:Q3612675|Alluvione del Polesine del 17 settembre 1882]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1882-09-17 | | | [[Italien]] | | | {{Coord|45.216667|11.283333|display=inline}} | | | [[:d:Q3612675|Q3612675]] |- | ''[[:d:Q3612677|Alluvione del Tanaro del 1994]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1994-11-05 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q3612677|Q3612677]] |- | ''[[:d:Q3612678|Alluvione del Veneto del 2010]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-10-31 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q3612678|Q3612678]] |- | ''[[:d:Q3612680|Alluvione della Maremma grossetana del novembre 2012]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2012-11-12 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q3612680|Q3612680]] |- | ''[[:d:Q3612682|Alluvione della Versilia del 19 giugno 1996]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1996-06-19 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q3612682|Q3612682]] |- | ''[[:d:Q3612684|Alluvione dello Spezzino e della Lunigiana del 25 ottobre 2011]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-10-25 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q3612684|Q3612684]] |- | ''[[:d:Q3612686|Campi Bisenzio flood of 15 November 1991]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1991-11-15 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q3612686|Q3612686]] |- | ''[[:d:Q3612688|Campi Bisenzio flood of November 22, 1926]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1926-11-22 | | | [[Italien]] | | | {{Coord|43.8208052|11.1304343|display=inline}} | | | [[:d:Q3612688|Q3612688]] |- | ''[[:d:Q3612689|Alluvione di Crotone del 14 ottobre 1996]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1996-10-14 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q3612689|Q3612689]] |- | ''[[:d:Q3612691|Alluvione di Genova del 7 ottobre 1970]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1970-10-07 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q3612691|Q3612691]] |- | ''[[:d:Q3612692|Grosseto flood of 4 November 1966]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>''[[:d:Q6185405|alluvium]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1966-11-04 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q3612692|Q3612692]] |- | ''[[:d:Q3612695|alluvione di Palermo del febbraio 1931]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1931-02 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q3612695|Q3612695]] |- | ''[[:d:Q3612697|Alluvione di Salerno del 25 ottobre 1954]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1954-10-25 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q3612697|Q3612697]] |- | ''[[:d:Q3612698|Alluvione di Sarno e Quindici del 1998]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1998-05-05 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q3612698|Q3612698]] |- | ''[[:d:Q3612703|Zanclean flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | No/unknown value | | | | | | | [[Bild:Etapa4.jpg|center|80px]] | [[Bild:Insetinundacio.jpg|center|80px]] | [[:d:Q3612703|Q3612703]] |- | ''[[:d:Q3622874|1971 Canberra flood]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | 1971-01-26 | | | [[Australien]] | | | {{Coord|-35.3|149.117|display=inline}} | | | [[:d:Q3622874|Q3622874]] |- | ''[[:d:Q3643277|2007 Mozambican flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2007-02-22 | | | [[Mosambik]] | | | | | | [[:d:Q3643277|Q3643277]] |- | ''[[:d:Q3657543|2008 Indian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2008 | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q3657543|Q3657543]] |- | ''[[:d:Q3799027|Verona flood in 1882]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | {{Coord|45.4426284|11.0009539|display=inline}} | | | [[:d:Q3799027|Q3799027]] |- | ''[[:d:Q3834309|alluvioni e inondazioni in Italia]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q3834309|Q3834309]] |- | ''[[:d:Q3960023|overstroming van de Maas]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1993-12 | | | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | [[Bild:Maastricht, overstroming Maas bij Borgharen, 1993 (1).jpg|center|80px]] | [[:d:Q3960023|Q3960023]] |- | ''[[:d:Q4311395|2011 Kohistan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-08 | | | [[Pakistan]] | | | | | | [[:d:Q4311395|Q4311395]] |- | ''[[:d:Q4360230|Saint Petersburg Floods 1824]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | ''[[:d:Q34266|Russian Empire]]'' | | | | | | [[:d:Q4360230|Q4360230]] |- | ''[[:d:Q4381998|2010 Tennessee floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-05-07 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q4381998|Q4381998]] |- | ''[[:d:Q4434912|Floods in the Netherlands]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | | | | | | | [[:d:Q4434912|Q4434912]] |- | ''[[:d:Q4546458|1034 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4546458|Q4546458]] |- | ''[[:d:Q4546525|1048 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4546525|Q4546525]] |- | ''[[:d:Q4547690|1194 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4547690|Q4547690]] |- | ''[[:d:Q4549127|1344 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4549127|Q4549127]] |- | ''[[:d:Q4549231|1375 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4549231|Q4549231]] |- | ''[[:d:Q4549261|1384 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4549261|Q4549261]] |- | ''[[:d:Q4549283|1390 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4549283|Q4549283]] |- | ''[[:d:Q4549289|1391 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4549289|Q4549289]] |- | ''[[:d:Q4549633|1410 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4549633|Q4549633]] |- | ''[[:d:Q4549645|1416 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4549645|Q4549645]] |- | ''[[:d:Q4549735|1441 Yangtze flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4549735|Q4549735]] |- | ''[[:d:Q4549742|1448 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4549742|Q4549742]] |- | ''[[:d:Q4549769|1452 Yellow River floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4549769|Q4549769]] |- | ''[[:d:Q4549770|1453 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4549770|Q4549770]] |- | ''[[:d:Q4549890|1494 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4549890|Q4549890]] |- | ''[[:d:Q4551452|1642 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4551452|Q4551452]] |- | ''[[:d:Q4556703|1893 Brisbane flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Australien]] | | | | | [[Bild:1893 Brisbane flood Queen St.jpg|center|80px]] | [[:d:Q4556703|Q4556703]] |- | ''[[:d:Q4557192|1897 Red River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1897 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q4557192|Q4557192]] |- | ''[[:d:Q4557209|1897 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4557209|Q4557209]] |- | ''[[:d:Q4557761|1900 Western Australian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1900 | | | [[Australien]] | | | | | | [[:d:Q4557761|Q4557761]] |- | ''[[:d:Q4559051|1909 Western Victorian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1909-08-18 | | | [[Australien]] | | | | | | [[:d:Q4559051|Q4559051]] |- | ''[[:d:Q4562473|1929 Tasmanian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1929-04-04 | | | [[Australien]] | | | | | | [[:d:Q4562473|Q4562473]] |- | ''[[:d:Q4565223|1943 Madras floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1943 | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q4565223|Q4565223]] |- | ''[[:d:Q4566065|1947 Thames flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1947-03 | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | {{Coord|51.5|-1|display=inline}} | | | [[:d:Q4566065|Q4566065]] |- | ''[[:d:Q4568382|1955 Hunter Valley floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1955-02-29 | | | [[Australien]] | | | {{Coord|-32.733333|151.55|display=inline}} | | [[Bild:Maitland Flood 1955.jpg|center|80px]] | [[:d:Q4568382|Q4568382]] |- | ''[[:d:Q4569742|1959 Uruguayan flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1959-04 | | | [[Uruguay]] | | | | | [[Bild:Creciente del 59 en Rincón del Bonete 1959 Dique Margen Derecha.jpg|center|80px]] | [[:d:Q4569742|Q4569742]] |- | ''[[:d:Q4572375|2007 Midwest flooding]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2007-08 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q4572375|Q4572375]] |- | ''[[:d:Q4574541|1971 Kuala Lumpur floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1971-01 | | | [[Malaysia]] | | | | | | [[:d:Q4574541|Q4574541]] |- | ''[[:d:Q4576018|1974 Brisbane flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1974-01-29 | | | [[Australien]] | | | {{Coord|-27.465|153.035|display=inline}} | | [[Bild:The Brisbane Flood of 1974.jpg|center|80px]] | [[:d:Q4576018|Q4576018]] |- | ''[[:d:Q4578300|1978 Singapore flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1978-12-02 | | | [[Singapur]] | | | | | | [[:d:Q4578300|Q4578300]] |- | ''[[:d:Q4578683|1979 Easter flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1979-04 | | | [[Vereenigte Staten]] | | [[Oostern]] | {{Coord|32.29|-90.18|display=inline}} | | | [[:d:Q4578683|Q4578683]] |- | ''[[:d:Q4580830|1982–83 Paraguay floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1982 | | | [[Paraguay]] | | | {{Coord|-25.266|-57.666|display=inline}} | | | [[:d:Q4580830|Q4580830]] |- | ''[[:d:Q4582496|1985 Puerto Rico floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1985 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | [[Bild:Landslide in Mameyes, Ponce, Puerto Rico, in 1985, photographed by USGS Jibson.jpg|center|80px]] | [[:d:Q4582496|Q4582496]] |- | ''[[:d:Q4583056|1986 Jamaica floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1986-05-24 | | | [[Jamaika]] | | | | | | [[:d:Q4583056|Q4583056]] |- | ''[[:d:Q4583297|1986 Winisk Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1986-05-16 | | | [[Kanada]] | | | {{Coord|55.2667|-85.1833|display=inline}} | | | [[:d:Q4583297|Q4583297]] |- | ''[[:d:Q4592615|1997 Merced River flood]]'' | | ''[[:d:Q3223176|flood]]'' | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|37.7167|-119.558|display=inline}} | | [[Bild:Yosemite Nat 2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q4592615|Q4592615]] |- | ''[[:d:Q4592745|1997 Red River Flood in the United States]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1997 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q4592745|Q4592745]] |- | ''[[:d:Q4592748|1997 Red River Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1997 | | | | | | | | | [[:d:Q4592748|Q4592748]] |- | ''[[:d:Q4594043|1998 Townsville floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1998-01-10 | | | [[Australien]] | | | {{Coord|-19.258|146.818|display=inline}} | | | [[:d:Q4594043|Q4594043]] |- | ''[[:d:Q4594515|1999 Bangladesh floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Bangladesch]] | | | | | | [[:d:Q4594515|Q4594515]] |- | ''[[:d:Q4595223|1999 Vietnamese floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1999 | | | [[Vietnam]] | | | | | | [[:d:Q4595223|Q4595223]] |- | ''[[:d:Q4604117|2005 Chennai floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2005-11 | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q4604117|Q4604117]] |- | ''[[:d:Q4604370|2005 Gujarat Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2005 | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q4604370|Q4604370]] |- | ''[[:d:Q4606729|2006 North Korean floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2006-07 | | | | | | | | | [[:d:Q4606729|Q4606729]] |- | ''[[:d:Q4607654|2006–07 Southeast Asian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2006-12-18 | | | [[Indonesien]]<br/>[[Malaysia]] | | | | | | [[:d:Q4607654|Q4607654]] |- | ''[[:d:Q4607852|2007 African floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2007-09-14 | | | | | | | | | [[:d:Q4607852|Q4607852]] |- | ''[[:d:Q4609345|2007 Sudan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2007-07-03 | | | [[Sudan]] | | | | | | [[:d:Q4609345|Q4609345]] |- | ''[[:d:Q4610598|2008 Benin floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2008-10 | | | [[Benin]] | | | | | | [[:d:Q4610598|Q4610598]] |- | ''[[:d:Q4611613|2008 Namibia floods]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Namibia]] | | | | | | [[:d:Q4611613|Q4611613]] |- | ''[[:d:Q4611746|2008 Papua New Guinea floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2008-12-16 | | | [[Papua-Niegguinea]] | | | {{Coord|-9.5|147.116|display=inline}} | | | [[:d:Q4611746|Q4611746]] |- | ''[[:d:Q4611864|2008 Saint John River Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2008-05-01 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q4611864|Q4611864]] |- | ''[[:d:Q4612029|2008 Tanana Valley flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2008-08 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|64.4|-147|display=inline}} | | | [[:d:Q4612029|Q4612029]] |- | ''[[:d:Q4613171|2009 Alaska floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2009-05-16 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|65.1646|-152.314|display=inline}} | | | [[:d:Q4613171|Q4613171]] |- | ''[[:d:Q4614028|2009 India floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2009-07-27 | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q4614028|Q4614028]] |- | ''[[:d:Q4614115|2009 Kentuckiana Flash Flood]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|38.254|-85.76|display=inline}} | | | [[:d:Q4614115|Q4614115]] |- | ''[[:d:Q4614226|2009 Luoding flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2009-09-17 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q4614226|Q4614226]] |- | ''[[:d:Q4614487|2009 North Dakota floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2009 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q4614487|Q4614487]] |- | ''[[:d:Q4614785|2009 Southeastern United States floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2009 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q4614785|Q4614785]] |- | ''[[:d:Q4615140|2009 West Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2009-06 | | | | | | {{Coord|12.35|-1.53333|display=inline}} | | | [[:d:Q4615140|Q4615140]] |- | ''[[:d:Q4615182|2009 Workington floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2009-11-20 | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | | [[:d:Q4615182|Q4615182]] |- | ''[[:d:Q4616628|2010 Arkansas floods]]'' | | ''[[:d:Q3223176|flood]]'' | 2010-06-11 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|34.3667|-93.8833|display=inline}} | | | [[:d:Q4616628|Q4616628]] |- | ''[[:d:Q4617357|2010 Gascoyne River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010 | | | [[Australien]] | | | | | | [[:d:Q4617357|Q4617357]] |- | ''[[:d:Q4617865|2010 Milwaukee flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-07 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q4617865|Q4617865]] |- | ''[[:d:Q4618295|2010 Romanian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-07-05 | | | [[Rumänien]] | | | | | | [[:d:Q4618295|Q4618295]] |- | ''[[:d:Q4618383|2010 Slovenia floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-09-19 | | | [[Slowenien]] | | | | | [[Bild:LjubljanaVic-poplavaSept2010.jpg|center|80px]] | [[:d:Q4618383|Q4618383]] |- | ''[[:d:Q4618778|2010 Victorian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-09 | | | [[Australien]] | | | | | | [[:d:Q4618778|Q4618778]] |- | ''[[:d:Q4618839|2010 West Papua floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-10-06 | | | [[Indonesien]] | | | | | | [[:d:Q4618839|Q4618839]] |- | ''[[:d:Q4620773|2011 Colombia floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-04 | | | [[Kolumbien]] | | | | | | [[:d:Q4620773|Q4620773]] |- | ''[[:d:Q4621036|2011 European floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-10 | | | | | | | | | [[:d:Q4621036|Q4621036]] |- | ''[[:d:Q4621857|2011 Missouri River Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q4621857|Q4621857]] |- | ''[[:d:Q4621891|2011 Musselshell River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-05-21 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q4621891|Q4621891]] |- | ''[[:d:Q4622246|2011 Red River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-04 | | | [[Vereenigte Staten]]<br/>[[Kanada]] | | | {{Coord|48.9|-97.2|display=inline}} | | | [[:d:Q4622246|Q4622246]] |- | ''[[:d:Q4622387|2011 Souris River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q4622387|Q4622387]] |- | ''[[:d:Q4622421|2011 Southeast Asian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-10 | | | | | | | | | [[:d:Q4622421|Q4622421]] |- | ''[[:d:Q4622898|2011 Wollongong floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-03 | | | [[Australien]] | | | | | | [[:d:Q4622898|Q4622898]] |- | ''[[:d:Q4626500|2012 Pakistan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2012-09 | | | [[Pakistan]] | | | | | | [[:d:Q4626500|Q4626500]] |- | ''[[:d:Q4626536|2012 Philippines flooding]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2012 | | | [[Philippinen]] | | | | | | [[:d:Q4626536|Q4626536]] |- | ''[[:d:Q4626638|2012 Romanian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2012-05 | | | [[Rumänien]] | | | | | | [[:d:Q4626638|Q4626638]] |- | ''[[:d:Q4736086|Altai flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | {{Coord|50.28527778|87.67111111|display=inline}} | | | [[:d:Q4736086|Q4736086]] |- | ''[[:d:Q4942250|Bonneville flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q4942250|Q4942250]] |- | ''[[:d:Q4966778|Bridgeton flood of 1934]]'' | | ''[[:d:Q3223176|flood]]'' | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|39.4296|-75.2305|display=inline}} | | | [[:d:Q4966778|Q4966778]] |- | ''[[:d:Q5021229|California flood of 1605]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q5021229|Q5021229]] |- | ''[[:d:Q5326748|Early Spring 2008 Midwest floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2008-03-18 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q5326748|Q5326748]] |- | ''[[:d:Q5330057|Eastern China flood of 1991]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1991 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q5330057|Q5330057]] |- | ''[[:d:Q5460073|Flood of 1851]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q5460073|Q5460073]] |- | ''[[:d:Q5460122|Floods in California]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q5460122|Q5460122]] |- | ''[[:d:Q5460123|Floods in New South Wales]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | [[Australien]] | ''[[:d:Q3224|New South Wales]]'' | | | | | [[:d:Q5460123|Q5460123]] |- | ''[[:d:Q5460129|Floods in the United States: 1901–2000]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q5460129|Q5460129]] |- | ''[[:d:Q5460130|Floods in the United States: 2001–present]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>[[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q5460130|Q5460130]] |- | ''[[:d:Q5460131|Floods in the United States until 1900]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | 1900 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q5460131|Q5460131]] |- | ''[[:d:Q5532837|Genesis flood narrative]]'' | | ''[[:d:Q134052|deluge myth]]''<br/>''[[:d:Q856663|Bible story]]''<br/>''[[:d:Q1406161|artistic theme]]'' | | | | | | | | | [[Bild:Le Déluge - Alessandro Turchi - Q18573548.jpg|center|80px]] | [[:d:Q5532837|Q5532837]] |- | ''[[:d:Q5599200|Great Flood of 1844]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q5599200|Q5599200]] |- | ''[[:d:Q5599203|Great Flood of 1881]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1881-04 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | [[Bild:Buildings in the flood of 1881 (Wallace).jpg|center|80px]] | [[:d:Q5599203|Q5599203]] |- | ''[[:d:Q5599207|Great Flood of 1968]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1968-09 | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]]<br/>[[Frankriek]] | | | | | [[Bild:Pool River during the Great Flood of 1968.jpg|center|80px]] | [[:d:Q5599207|Q5599207]] |- | ''[[:d:Q5607495|Grenoble flood 1859]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Frankriek]] | | | {{Coord|45.2002|5.7222|display=inline}} | | | [[:d:Q5607495|Q5607495]] |- | ''[[:d:Q5670540|1941 Porto Alegre flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1941-04<br/>1941-05 | | | [[Brasilien]] | | | | | [[Bild:Enchente em Porto Alegre em 1941 01.webp|center|80px]] | [[:d:Q5670540|Q5670540]] |- | ''[[:d:Q5919428|Floods in the coastal region of Ecuador in 2008]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2008 | | | [[Ecuador]] | | | | | | [[:d:Q5919428|Q5919428]] |- | ''[[:d:Q5919431|1983 Formosa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1983 | | | [[Argentinien]] | | | | | [[Bild:Inundados1.jpg|center|80px]] | [[:d:Q5919431|Q5919431]] |- | ''[[:d:Q5919434|Flood of León de los Aldama of 1926]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1926 | | | [[Mexiko]] | | | | | | [[:d:Q5919434|Q5919434]] |- | ''[[:d:Q6107884|1907 great flooding of Málaga]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1907-09-24 | | | [[Spanien]] | | | | | [[Bild:Pasillo de Santo Domingo during the 1907 Flood in Malaga.jpg|center|80px]] | [[:d:Q6107884|Q6107884]] |- | ''[[:d:Q6107886|riada en la rambla Nogalte de 1973]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1973-10-19 | | | ''[[:d:Q13474305|Francoist Spain]]'' | | | | | | [[:d:Q6107886|Q6107886]] |- | ''[[:d:Q6107888|Riada de San Policarpo]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1626-01-26 | | | [[Spanien]] | | | | | | [[:d:Q6107888|Q6107888]] |- | ''[[:d:Q6107890|Santa Teresa flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1879-10-15 | | | [[Spanien]] | | | | | [[Bild:Riadadesantateresa.jpg|center|80px]] | [[:d:Q6107890|Q6107890]] |- | ''[[:d:Q6107892|Tenerife flood of 2002]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2002-03-31 | | | [[Spanien]] | | | | | | [[:d:Q6107892|Q6107892]] |- | ''[[:d:Q6107897|1996 Biescas flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1996-08-07 | | | [[Spanien]] | | | {{Coord|42.61444444|-0.32666667|display=inline}} | | [[Bild:Barranco d'Arás.jpg|center|80px]] | [[:d:Q6107897|Q6107897]] |- | ''[[:d:Q6119738|Jacobs Creek Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2003-08-30 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|38.2918|-96.3561|display=inline}} | | | [[:d:Q6119738|Q6119738]] |- | ''[[:d:Q6310601|July 2012 Beijing flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2012-07-21 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | [[Bild:July 2012 flight cancellations in BCIA.JPG|center|80px]] | [[:d:Q6310601|Q6310601]] |- | ''[[:d:Q6312080|June 2007 Texas flooding]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2007-06 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q6312080|Q6312080]] |- | ''[[:d:Q6312089|June 2008 Midwest floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2008-06 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q6312089|Q6312089]] |- | ''[[:d:Q6363593|Kankakee Torrent]]'' | | ''[[:d:Q3254417|glacier lake outburst flood]]'' | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|41.42|-88.2108|display=inline}} | | | [[:d:Q6363593|Q6363593]] |- | ''[[:d:Q6413525|Kingston Fossil Plant coal fly ash slurry spill]]'' | | ''[[:d:Q54643580|tailings dam failure]]''<br/>''[[:d:Q977367|chemical accident]]''<br/>''[[:d:Q113549847|non-water flood]]'' | 2008-12-22 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|35.9147|-84.5122|display=inline}} | | [[Bild:Kingston-fossil-plant-tn2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q6413525|Q6413525]] |- | ''[[:d:Q6525388|The Flood on Dubravienka (1942)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1942-04-10 | | | [[Wittrussland]] | | | | | | [[:d:Q6525388|Q6525388]] |- | ''[[:d:Q6615697|list of deadliest floods]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | | | | | | | [[:d:Q6615697|Q6615697]] |- | ''[[:d:Q6620512|list of flash floods]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | | | | | | | [[:d:Q6620512|Q6620512]] |- | ''[[:d:Q6620524|list of flood myths]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | | | | | | | [[:d:Q6620524|Q6620524]] |- | ''[[:d:Q6620527|list of floods in Pakistan]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | | | | | | | [[:d:Q6620527|Q6620527]] |- | ''[[:d:Q6620528|list of floods in Sheffield]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | | [[:d:Q6620528|Q6620528]] |- | ''[[:d:Q6620530|list of floods]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | | | | | | | [[:d:Q6620530|Q6620530]] |- | ''[[:d:Q6736365|Maine Flood of 1987]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1987-03 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q6736365|Q6736365]] |- | ''[[:d:Q6756771|March 2007 floods in Coastal Argentina]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2007-03 | | | [[Argentinien]] | | | | | | [[:d:Q6756771|Q6756771]] |- | ''[[:d:Q6792495|Maumee Torrent]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 15th millennium BCE | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q6792495|Q6792495]] |- | ''[[:d:Q6879143|Mississippi Flood of 1973]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1973-03 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q6879143|Q6879143]] |- | ''[[:d:Q6931189|Muckle Spate]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1820-08 | | | ''[[:d:Q174193|Vereenigt Königriek von Grootbritannien un Irland]]'' | | | | | | [[:d:Q6931189|Q6931189]] |- | ''[[:d:Q7007237|New England Flood of May 2006]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2006 | | | | | | | | | [[:d:Q7007237|Q7007237]] |- | ''[[:d:Q7057992|Northeast U.S. flooding of October 2005]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2005 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q7057992|Q7057992]] |- | ''[[:d:Q7080887|Ohio River flood of 1937]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1937-01 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q7080887|Q7080887]] |- | ''[[:d:Q7085913|Category:Floods in Brazil]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q7085913|Q7085913]] |- | ''[[:d:Q7085930|Category:Floods in Pakistan]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q7085930|Q7085930]] |- | ''[[:d:Q7085939|Category:Floods in Tunisia]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q7085939|Q7085939]] |- | ''[[:d:Q7199283|Pittsburgh flood of 1936]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1936-03-17 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q7199283|Q7199283]] |- | ''[[:d:Q7484605|Category:Floods by country]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q7484605|Q7484605]] |- | ''[[:d:Q7487148|Shalan Town Flood of 2005]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2005-06-10 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q7487148|Q7487148]] |- | ''[[:d:Q7567191|South England flood of February 1287]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1287-02 | | | ''[[:d:Q179876|Königriek England]]'' | | | | | | [[:d:Q7567191|Q7567191]] |- | ''[[:d:Q7800814|Tiddalik]]'' | | ''[[:d:Q134052|deluge myth]]''<br/>''[[:d:Q17486927|fictional frog or toad]]'' | | | | | | | | | | [[:d:Q7800814|Q7800814]] |- | ''[[:d:Q7863488|Category:Floods in Angola]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q7863488|Q7863488]] |- | ''[[:d:Q7863497|Category:Floods in Belgium]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q7863497|Q7863497]] |- | ''[[:d:Q7863513|Category:Floods in Denmark]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q7863513|Q7863513]] |- | ''[[:d:Q7863519|Category:Floods in Kazakhstan]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q7863519|Q7863519]] |- | ''[[:d:Q7863531|Category:Floods in Norway]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q7863531|Q7863531]] |- | ''[[:d:Q8003319|Willamette Valley Flood of 1996]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1996 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | [[Bild:Willamette River 1996 flood aerial.jpg|center|80px]] | [[:d:Q8003319|Q8003319]] |- | ''[[:d:Q8116776|Category:1872 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8116776|Q8116776]] |- | ''[[:d:Q8124386|Category:1903 floods]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8124386|Q8124386]] |- | ''[[:d:Q8146522|Category:1953 floods]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8146522|Q8146522]] |- | ''[[:d:Q8158285|Category:1972 floods]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8158285|Q8158285]] |- | ''[[:d:Q8312602|Category:Brisbane River floods]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8312602|Q8312602]] |- | ''[[:d:Q8461516|Category:Floods by century]]'' | Wikimedia-Kategorie | ''[[:d:Q30432511|Wikimedia meta category]]'' | | | | | | | | | | [[:d:Q8461516|Q8461516]] |- | ''[[:d:Q8461518|Category:Floods in Africa]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461518|Q8461518]] |- | ''[[:d:Q8461519|Category:Floods in Albania]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461519|Q8461519]] |- | ''[[:d:Q8461520|Category:Floods in Argentina]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461520|Q8461520]] |- | ''[[:d:Q8461521|Category:Floods in Asia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461521|Q8461521]] |- | ''[[:d:Q8461522|Category:Floods in Australia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461522|Q8461522]] |- | ''[[:d:Q8461523|Category:Floods in Austria]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461523|Q8461523]] |- | ''[[:d:Q8461525|Category:Floods in Benin]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461525|Q8461525]] |- | ''[[:d:Q8461526|Category:Floods in Bhutan]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461526|Q8461526]] |- | ''[[:d:Q8461528|Category:Floods in Botswana]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461528|Q8461528]] |- | ''[[:d:Q8461530|Category:Floods in Bulgaria]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461530|Q8461530]] |- | ''[[:d:Q8461532|Category:Floods in Canada]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461532|Q8461532]] |- | ''[[:d:Q8461534|Category:Floods in China]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461534|Q8461534]] |- | ''[[:d:Q8461535|Category:Floods in Colombia]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461535|Q8461535]] |- | ''[[:d:Q8461536|Category:Floods in El Salvador]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461536|Q8461536]] |- | ''[[:d:Q8461537|Category:Floods in Europe]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461537|Q8461537]] |- | ''[[:d:Q8461538|Category:Floods in France]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461538|Q8461538]] |- | ''[[:d:Q8461539|Category:Floods in Germany]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461539|Q8461539]] |- | ''[[:d:Q8461540|Category:Floods in Hungary]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461540|Q8461540]] |- | ''[[:d:Q8461542|Category:Floods in Indonesia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461542|Q8461542]] |- | ''[[:d:Q8461547|Category:Floods in Italy]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461547|Q8461547]] |- | ''[[:d:Q8461548|Category:Floods in Japan]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461548|Q8461548]] |- | ''[[:d:Q8461549|Category:Floods in Malaysia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461549|Q8461549]] |- | ''[[:d:Q8461550|Category:Floods in Mexico]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461550|Q8461550]] |- | ''[[:d:Q8461551|Category:Floods in Mozambique]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461551|Q8461551]] |- | ''[[:d:Q8461552|Category:Floods in Namibia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461552|Q8461552]] |- | ''[[:d:Q8461553|Category:Floods in Nepal]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461553|Q8461553]] |- | ''[[:d:Q8461556|Category:Floods in North Korea]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461556|Q8461556]] |- | ''[[:d:Q8461559|Category:Floods in Oceania]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461559|Q8461559]] |- | ''[[:d:Q8461560|Category:Floods in Peru]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461560|Q8461560]] |- | ''[[:d:Q8461562|Category:Floods in Poland]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461562|Q8461562]] |- | ''[[:d:Q8461565|Category:Floods in Serbia]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461565|Q8461565]] |- | ''[[:d:Q8461566|Category:Floods in Singapore]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461566|Q8461566]] |- | ''[[:d:Q8461567|Category:Floods in Slovakia]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461567|Q8461567]] |- | ''[[:d:Q8461569|Category:Floods in Slovenia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | [[Bild:LjubljanaVic-poplavaSept2010.jpg|center|80px]] | [[:d:Q8461569|Q8461569]] |- | ''[[:d:Q8461570|Category:Floods in South Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461570|Q8461570]] |- | ''[[:d:Q8461572|Category:Floods in South Korea]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461572|Q8461572]] |- | ''[[:d:Q8461573|Category:Floods in Sri Lanka]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461573|Q8461573]] |- | ''[[:d:Q8461574|Category:Floods in Sudan]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461574|Q8461574]] |- | ''[[:d:Q8461576|Category:Floods in Switzerland]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461576|Q8461576]] |- | ''[[:d:Q8461578|Category:Floods in Vietnam]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461578|Q8461578]] |- | ''[[:d:Q8461579|Category:Floods in Zambia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461579|Q8461579]] |- | ''[[:d:Q8461580|Category:Floods in Zimbabwe]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461580|Q8461580]] |- | ''[[:d:Q8461583|Category:Floods in the Netherlands]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461583|Q8461583]] |- | ''[[:d:Q8461584|Category:Floods in the United Kingdom]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461584|Q8461584]] |- | ''[[:d:Q8461585|Category:Floods in the United States]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8461585|Q8461585]] |- | ''[[:d:Q8818587|Category:Storm tides of the North Sea]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8818587|Q8818587]] |- | ''[[:d:Q8957001|Category:Danube floods]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q8957001|Q8957001]] |- | ''[[:d:Q9055101|Tous dam failure]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1982-10-20 | | | [[Spanien]] | | | | | [[Bild:Pantanada de Tues de 1982.png|center|80px]] | [[:d:Q9055101|Q9055101]] |- | ''[[:d:Q9538750|Category:Floods in the Czech Republic]]'' | Kategorie op Wikipedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q9538750|Q9538750]] |- | ''[[:d:Q9587251|Category:Floods in Taiwan]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | [[Bild:2001 臺北市納莉水災 September Flood in Taipei, TAIWAN - 07.jpg|center|80px]] | [[:d:Q9587251|Q9587251]] |- | ''[[:d:Q10272695|1967 floods and landslides in Caraguatatuba]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q167903|landslide]]'' | 1967-03-18 | | | [[Brasilien]] | | | | | | [[:d:Q10272695|Q10272695]] |- | ''[[:d:Q10310765|2013 Argentina floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2013-04-01 | | | [[Argentinien]] | | | | | | [[:d:Q10310765|Q10310765]] |- | ''[[:d:Q10436112|Sumerian creation myth]]'' | | ''[[:d:Q215304|creation myth]]''<br/>''[[:d:Q134052|deluge myth]]'' | | | | | | | | | | [[:d:Q10436112|Q10436112]] |- | ''[[:d:Q10728675|Flood in Göteborg in 2006]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2006-12-12 | | | | | | | | | [[:d:Q10728675|Q10728675]] |- | ''[[:d:Q10891897|87 flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1959-08-07 | | | [[Republiek China]] | | | | | [[Bild:八七水災01.JPG|center|80px]] | [[:d:Q10891897|Q10891897]] |- | ''[[:d:Q10893046|1966 Hong Kong floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q180382|cloud burst]]'' | 1966-06-12 | | | | | | | | [[Bild:June 12 floods (2).jpg|center|80px]] | [[:d:Q10893046|Q10893046]] |- | ''[[:d:Q11012848|La Plata flooding in 2013]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q3839081|Desastre]]'' | 2013-04-02 | | | [[Argentinien]] | | | | | [[Bild:Inundación de 2013 en La Plata-16.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11012848|Q11012848]] |- | ''[[:d:Q11141442|1975 Banqiao Dam failure]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q3839081|Desastre]]'' | 1975-08-08 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | {{Coord|32.9797|113.58693|display=inline}} | | | [[:d:Q11141442|Q11141442]] |- | ''[[:d:Q11186966|2011 Myanmar floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Myanmar]] | | | | | | [[:d:Q11186966|Q11186966]] |- | ''[[:d:Q11188194|July 11 Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1995-07-11 | | | [[Japan]] | | | | | | [[:d:Q11188194|Q11188194]] |- | ''[[:d:Q11188323|August 5 Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1986-08-05 | | | [[Japan]] | | | | | | [[:d:Q11188323|Q11188323]] |- | ''[[:d:Q11188444|September 12 Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1976-09-12 | | | [[Japan]] | | | | | [[Bild:Levee collapse of Nagara river.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11188444|Q11188444]] |- | ''[[:d:Q11457462|1742 Edo flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1742 | | | [[Japan]] | | | | | | [[:d:Q11457462|Q11457462]] |- | ''[[:d:Q11462959|Odawara tsunami]]'' | | [[Stormfloot]] | | | | | | | | | | [[:d:Q11462959|Q11462959]] |- | ''[[:d:Q11495337|Inu no Mansui]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1742-08-30 | | | [[Japan]] | | ''[[:d:Q755126|Dog]]'' | | | [[Bild:Chikuma-river-FloodSign-obuse.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11495337|Q11495337]] |- | ''[[:d:Q11543350|Yokota Break]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Japan]] | | | | | | [[:d:Q11543350|Q11543350]] |- | ''[[:d:Q11605044|1953 Wakayama flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1953-07 | | | [[Japan]] | ''[[:d:Q1053290|Kii Peninsula]]'' | | | | | [[:d:Q11605044|Q11605044]] |- | ''[[:d:Q11656935|1938 Great Hanshin Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1938-07 | | | ''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]'' | | | | | [[Bild:1938 Great Hanshin Flood damage at Sannomiya.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11656935|Q11656935]] |- | ''[[:d:Q11825923|2010 Toruń floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Polen]] | | | | | [[Bild:2010 flood in Toruń.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11825923|Q11825923]] |- | ''[[:d:Q11826060|1956 Murray River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1956 | | | [[Australien]] | | | | | [[Bild:River Murray in flood at Mannum in 1956.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11826060|Q11826060]] |- | ''[[:d:Q11900076|Valapato flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1899 | | | [[Finnland]] | | | | | | [[:d:Q11900076|Q11900076]] |- | ''[[:d:Q11925944|Floods in Girona]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q13418847|historical event]]'' | | | | [[Spanien]] | | | | | | [[:d:Q11925944|Q11925944]] |- | ''[[:d:Q11945759|1962 Vallés floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1962-09-25 | | | [[Spanien]] | | | {{Coord|41.50638889|2.06972222|display=inline}} | | [[Bild:Opnieuw catastrofe in Catalonie, vrijwilligers uit het stadje Tarassa nemen maat, Bestanddeelnr 914-4915.jpg|center|80px]] | [[:d:Q11945759|Q11945759]] |- | ''[[:d:Q11969248|The flood in Eastern Norway 1995 (Vesleofsen)]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1995-06 | | | [[Norwegen]] | | | | | | [[:d:Q11969248|Q11969248]] |- | ''[[:d:Q11971620|Gauldalsraset]]'' | | ''[[:d:Q167903|landslide]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1345-09-14 | | | [[Norwegen]] | | | | | | [[:d:Q11971620|Q11971620]] |- | ''[[:d:Q12046580|Überschwemmung in Mähren (1970)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1970-06-09 | | | ''[[:d:Q33946|Czechoslovakia]]'' | | | | | | [[:d:Q12046580|Q12046580]] |- | ''[[:d:Q12053313|list of floods in the Czech Republic]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | [[Tschechien]] | [[Tschechien]] | | | | | [[:d:Q12053313|Q12053313]] |- | ''[[:d:Q12141276|Повінь на Закарпатті 1998 року]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1998-11 | | | [[Ukraine]] | | | | | | [[:d:Q12141276|Q12141276]] |- | ''[[:d:Q12217993|Jeddah flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Saudi-Arabien]] | | | | | | [[:d:Q12217993|Q12217993]] |- | ''[[:d:Q12231702|فيضانات تونس 2009]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Tunesien]] | | | | | | [[:d:Q12231702|Q12231702]] |- | ''[[:d:Q12610632|Korean Flood of 1925]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1925 | | | | | | | | | [[:d:Q12610632|Q12610632]] |- | ''[[:d:Q13507070|2013 North India floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2013-06 | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q13507070|Q13507070]] |- | ''[[:d:Q13765056|2013 China flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2013-07 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | [[Bild:2013 Flood in Sichuan.jpg|center|80px]] | [[:d:Q13765056|Q13765056]] |- | ''[[:d:Q14503653|2013 Afghanistan–Pakistan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2013-08 | | | [[Afghanistan]]<br/>[[Pakistan]] | | | | | | [[:d:Q14503653|Q14503653]] |- | ''[[:d:Q14517906|wateroverlast 1998]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1998-09 | | | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | | [[:d:Q14517906|Q14517906]] |- | ''[[:d:Q14915752|2013 Colorado floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2013-09-11 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | [[Bild:2013 colorado floods natl guard.jpg|center|80px]] | [[:d:Q14915752|Q14915752]] |- | ''[[:d:Q15044925|Modèle:Palette Inondations aux Pays-Bas]]'' | Wikimedia-Vörlaag | ''[[:d:Q11266439|Wikimedia-Vörlaag]]'' | | | | | | | | | | [[:d:Q15044925|Q15044925]] |- | ''[[:d:Q15215530|2013 Sardinia floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q79602|cyclone]]'' | 2013-11-17 | | | [[Italien]] | | | {{Coord|40.0865|9.01978|display=inline}} | | | [[:d:Q15215530|Q15215530]] |- | ''[[:d:Q15257663|Category:Floods in Venezuela]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q15257663|Q15257663]] |- | ''[[:d:Q15275516|Humanitarian response to Typhoon Haiyan]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2013-11 | | | [[Philippinen]] | | | | | [[Bild:Philippine citizens gather around a U.S. Navy MH-60S Seahawk helicopter assigned to Helicopter Sea Combat Squadron (HSC) 12 as it delivers relief supplies Nov. 17, 2013, during Operation Damayan in Guiuan 131117-N-XN177-310.jpg|center|80px]] | [[:d:Q15275516|Q15275516]] |- | ''[[:d:Q15833333|The Magdalen flood of 1480]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q1322005|natural phenomenon]]'' | 1480-07 | | | | | ''[[:d:Q63070|Mary Magdalene]]'' | | | | [[:d:Q15833333|Q15833333]] |- | ''[[:d:Q16000691|June 1947 Tasmanian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1947-06 | | | [[Australien]] | | | | | | [[:d:Q16000691|Q16000691]] |- | ''[[:d:Q16000712|1958 Yellow River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1958-07 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q16000712|Q16000712]] |- | ''[[:d:Q16000884|March 2010 Queensland floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-03 | | | [[Australien]] | | | | | | [[:d:Q16000884|Q16000884]] |- | ''[[:d:Q16010603|flooding of the Tarn (1930)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1930 | | | [[Frankriek]] | | | | | | [[:d:Q16010603|Q16010603]] |- | ''[[:d:Q16010610|Inondation de Vaison-la-Romaine en septembre 1992]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Frankriek]] | | | {{Coord|44.2422|5.07242|display=inline}} | | [[Bild:Plaque de crue Vaison la Romaine.jpg|center|80px]] | [[:d:Q16010610|Q16010610]] |- | ''[[:d:Q16153525|1985 Election day floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1985-11 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q16153525|Q16153525]] |- | ''[[:d:Q16164938|Genoa 2010 flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-10-04 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q16164938|Q16164938]] |- | ''[[:d:Q16202932|2013 Sudan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2013 | | | [[Sudan]] | | | | | | [[:d:Q16202932|Q16202932]] |- | ''[[:d:Q16240016|1954 Yangtze River Floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1954-09 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q16240016|Q16240016]] |- | ''[[:d:Q16489251|Aluvião na ilha da Madeira em 1803]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q167903|landslide]]'' | 1803-10-09 | | | | | | | | | [[:d:Q16489251|Q16489251]] |- | ''[[:d:Q16525671|The flood of Carrara]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2003-09-23 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q16525671|Q16525671]] |- | ''[[:d:Q16590707|powódź w Polsce]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2001-07 | | | [[Polen]] | | | | | | [[:d:Q16590707|Q16590707]] |- | ''[[:d:Q16816884|Category:Floods in Spain]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q16816884|Q16816884]] |- | ''[[:d:Q16840007|Great Musi Flood of 1908]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1908 | | | | | | | | [[Bild:Refugees walk across a bridge with the Afzal Darwaza in the background, during the Great Musi Flood of 1908, Hyderabad.jpg|center|80px]] | [[:d:Q16840007|Q16840007]] |- | ''[[:d:Q16969823|1826 Red River Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Kanada]] | | | | | | [[:d:Q16969823|Q16969823]] |- | ''[[:d:Q16983878|Heppner Flood of 1903]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1903-06-14 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q16983878|Q16983878]] |- | ''[[:d:Q17001626|2013 Southeast Asian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2013-08 | | | ''[[:d:Q11708|Southeast Asia]]'' | | | | | | [[:d:Q17001626|Q17001626]] |- | ''[[:d:Q17038761|Winter flooding of 2013–14 on the Somerset Levels]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2013-12 | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | | [[:d:Q17038761|Q17038761]] |- | ''[[:d:Q17053956|Great flood of 99]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1924 | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q17053956|Q17053956]] |- | ''[[:d:Q17124230|Lech flood in 1910]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q17124230|Q17124230]] |- | ''[[:d:Q17218227|1885 Yodo River floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1885 | | | ''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]'' | | | | | [[Bild:1885 Osaka flood kawaraban.png|center|80px]] | [[:d:Q17218227|Q17218227]] |- | ''[[:d:Q17299970|2014 Bulgarian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2014-06-19 | | | [[Bulgarien]]<br/>[[Rumänien]] | | | | | [[Bild:NIMH 24h Rainfall Bulgaria June19 2014.jpg|center|80px]] | [[:d:Q17299970|Q17299970]] |- | ''[[:d:Q17512427|2014 Likely flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2014-08-04 | | | [[Kanada]] | | | {{Coord|52.5134|-121.596|display=inline}} | | | [[:d:Q17512427|Q17512427]] |- | ''[[:d:Q17625441|crue de la Somme en 2001]]'' | | ''[[:d:Q2369493|River overflow]]''<br/>''[[:d:Q1322005|natural phenomenon]]'' | 2001 | | | | | | {{Coord|50.1058|1.83405|display=inline}} | | | [[:d:Q17625441|Q17625441]] |- | ''[[:d:Q17625444|2013 Pyrenees floods at Bastan]]'' | | ''[[:d:Q2369493|River overflow]]'' | 2013-06-18 | | | [[Frankriek]] | | | {{Coord|42.8978|0.0658|display=inline}} | | | [[:d:Q17625444|Q17625444]] |- | ''[[:d:Q17634958|Floods in San Juan in 2014]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Argentinien]] | | | | | | [[:d:Q17634958|Q17634958]] |- | ''[[:d:Q17772815|The flood in the Sandvik watercourse]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1987 | | | [[Norwegen]] | | | | | | [[:d:Q17772815|Q17772815]] |- | ''[[:d:Q17774088|Deucalion's flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q63143903|episode in Greek mythology]]'' | | | | | | ''[[:d:Q207715|Deucalion]]'' | | | | [[:d:Q17774088|Q17774088]] |- | ''[[:d:Q18133785|Category:Floods in Ukraine]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q18133785|Q18133785]] |- | ''[[:d:Q18134018|Category:Floods in Uruguay]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q18134018|Q18134018]] |- | ''[[:d:Q18134019|Category:Floods in Croatia]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q18134019|Q18134019]] |- | ''[[:d:Q18138918|Category:Floods in Belarus]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q18138918|Q18138918]] |- | ''[[:d:Q18339554|1910 Kantō flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1910-08 | | | ''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]'' | | | | | [[Bild:Japanese typhoon-boats washed a mile inland at Tokyo.jpg|center|80px]] | [[:d:Q18339554|Q18339554]] |- | ''[[:d:Q18617203|Kategorie:Hochwasserereignis (Weser)]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q18617203|Q18617203]] |- | ''[[:d:Q18890054|2015 East Malaysian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2015-01-17 | | | [[Malaysia]] | | | | | | [[:d:Q18890054|Q18890054]] |- | ''[[:d:Q18890069|2015 Southeast Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2015 | | | [[Madagaskar]]<br/>[[Malawi]]<br/>[[Mosambik]] | | | | | | [[:d:Q18890069|Q18890069]] |- | ''[[:d:Q18991372|1966 Kaetsu flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1966-07-17 | | | [[Japan]] | | | | | | [[:d:Q18991372|Q18991372]] |- | ''[[:d:Q19361240|2007 Santa Fe flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2007 | | | [[Argentinien]] | | | | | | [[:d:Q19361240|Q19361240]] |- | ''[[:d:Q19390697|Storflaumen i 1860]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q19390697|Q19390697]] |- | ''[[:d:Q19478686|Kategorie:Hochwasserereignis (Elbe)]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q19478686|Q19478686]] |- | ''[[:d:Q19478687|Category:Oder floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q19478687|Q19478687]] |- | ''[[:d:Q19478689|Kategorie:Hochwasserereignis (Rhein)]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q19478689|Q19478689]] |- | ''[[:d:Q19595731|2014 Cameron Highlands mud floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2014-11-05 | | | [[Malaysia]] | | | | | | [[:d:Q19595731|Q19595731]] |- | ''[[:d:Q19595733|2015 Tanzania flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2015-03-04 | | | [[Tansania]] | | | | | | [[:d:Q19595733|Q19595733]] |- | ''[[:d:Q19646103|Early 2014 Sabah floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2014-01-13 | | | [[Malaysia]] | | | | | | [[:d:Q19646103|Q19646103]] |- | ''[[:d:Q19963279|Isar flood 1899]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1899-09 | | | | | | | | | [[:d:Q19963279|Q19963279]] |- | ''[[:d:Q20051820|2015 Accra floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2015 | | | [[Ghana]] | | | | | [[Bild:Flooding Accra 6.jpg|center|80px]] | [[:d:Q20051820|Q20051820]] |- | ''[[:d:Q20091966|Category:2015 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q20091966|Q20091966]] |- | ''[[:d:Q20102599|10 October 1994 flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1994-10-10 | | | [[Spanien]] | | | | | [[Bild:Rierada de Cambrils 1994 (2).jpg|center|80px]] | [[:d:Q20102599|Q20102599]] |- | ''[[:d:Q20102600|Flood of November 1983]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1983-11-07 | | | [[Spanien]] | | | | | | [[:d:Q20102600|Q20102600]] |- | ''[[:d:Q20103232|1994 Cambrils flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Spanien]] | | | | | | [[:d:Q20103232|Q20103232]] |- | ''[[:d:Q20104429|1852 Mallorca flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1852-11 | | | [[Spanien]] | | | | | | [[:d:Q20104429|Q20104429]] |- | ''[[:d:Q20468830|Наводнение в Сочи (2015)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2015 | | | [[Russland]] | | | | | | [[:d:Q20468830|Q20468830]] |- | ''[[:d:Q20497143|Наводнение на село Бисер]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2012-02-06 | | | [[Bulgarien]] | | | | | | [[:d:Q20497143|Q20497143]] |- | ''[[:d:Q20614722|Laingsburg flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1981-01-25 | | | [[Süüdafrika]] | | | | | | [[:d:Q20614722|Q20614722]] |- | ''[[:d:Q20747289|2015 Myanmar Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Myanmar]] | | | | | | [[:d:Q20747289|Q20747289]] |- | ''[[:d:Q20750515|Category:Floods in Tanzania]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q20750515|Q20750515]] |- | ''[[:d:Q20750519|Category:Floods in Malawi]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q20750519|Q20750519]] |- | ''[[:d:Q20750520|Category:Floods in Madagascar]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q20750520|Q20750520]] |- | ''[[:d:Q20750521|Category:Floods in Chile]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q20750521|Q20750521]] |- | ''[[:d:Q20798740|Category:Floods in Moldova]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q20798740|Q20798740]] |- | ''[[:d:Q20816219|1966 Flood in Venice]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1966-11-04 | | | [[Italien]] | | | | | [[Bild:Alluvione di Venezia del 1966.jpg|center|80px]] | [[:d:Q20816219|Q20816219]] |- | ''[[:d:Q20971020|Crue de Châlons-en-Champagne en 1944]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | | | | [[Frankriek]] | | | {{Coord|49.04916667|4.12055556|display=inline}} | | | [[:d:Q20971020|Q20971020]] |- | ''[[:d:Q20990917|2015 Argentina floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Argentinien]] | | | | | [[Bild:NOAA - Precipitación acumulada Agosto 2015, Argentina.gif|center|80px]] | [[:d:Q20990917|Q20990917]] |- | ''[[:d:Q21012056|2015 Utah floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q21012056|Q21012056]] |- | ''[[:d:Q21012142|North Saskatchewan River flood of 1915]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Kanada]] | | | | | | [[:d:Q21012142|Q21012142]] |- | ''[[:d:Q21012185|The 1867 Flood of Chattanooga]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q21012185|Q21012185]] |- | ''[[:d:Q21192569|Alps flood 2000]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Italien]]<br/>[[Swiez]] | | | | | | [[:d:Q21192569|Q21192569]] |- | ''[[:d:Q21525855|2014 floods in Serbia]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Serbien]] | | | | | | [[:d:Q21525855|Q21525855]] |- | ''[[:d:Q21573174|Murray River floods in 1956]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1956 | | | [[Australien]] | | | | | [[Bild:River Murray in flood at Mannum in 1956.jpg|center|80px]] | [[:d:Q21573174|Q21573174]] |- | ''[[:d:Q21573175|Flood of Mexico City in 1629]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1629 | | | [[Mexiko]] | | | | | | [[:d:Q21573175|Q21573175]] |- | ''[[:d:Q21999812|2015–16 Great Britain and Ireland floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]]<br/>[[Irland]] | | | | | [[Bild:Generic UK flood image.jpg|center|80px]] | [[:d:Q21999812|Q21999812]] |- | ''[[:d:Q22023012|Johnstown flood of 1936]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q22023012|Q22023012]] |- | ''[[:d:Q22023013|Johnstown flood of 1977]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|40.34027778|-78.77083333|display=inline}} | | | [[:d:Q22023013|Q22023013]] |- | ''[[:d:Q22093732|1965 Philmont Scout Ranch flash flood]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q22093732|Q22093732]] |- | ''[[:d:Q22343624|1896 Brisbane flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q22343624|Q22343624]] |- | ''[[:d:Q22689077|Iraq floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q22689077|Q22689077]] |- | ''[[:d:Q23013419|2015 Philmont Scout Ranch flash flood]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | 2015-06-27 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|36.45416667|-104.95583333|display=inline}} | | [[Bild:PhilmontFlood2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q23013419|Q23013419]] |- | ''[[:d:Q23020044|Kopuawhara flash flood of 1938]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | 1938-02-19 | | | [[Niegseeland]] | | | {{Coord|-38.965|177.86194444444445|display=inline}} | | | [[:d:Q23020044|Q23020044]] |- | ''[[:d:Q23716146|2016 Khyber Pakhtunkhwa flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Pakistan]] | | | | | | [[:d:Q23716146|Q23716146]] |- | ''[[:d:Q23949141|Donauhochwasser 1862]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1862-02 | | | [[Düütschland]]<br/>[[Öösterriek]] | | | | | | [[:d:Q23949141|Q23949141]] |- | ''[[:d:Q24191621|2015 Ghost Ranch flash flood]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | 2015-07-07 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q24191621|Q24191621]] |- | ''[[:d:Q24284056|2016 Oklahoma floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q24284056|Q24284056]] |- | ''[[:d:Q24888871|Category:Floods in Scotland]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q24888871|Q24888871]] |- | ''[[:d:Q24908239|2016 Ethiopia flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Äthiopien]] | | | | | | [[:d:Q24908239|Q24908239]] |- | ''[[:d:Q24908322|2016 Malaysian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2016-02 | | | [[Malaysia]] | | | | | | [[:d:Q24908322|Q24908322]] |- | ''[[:d:Q25243959|Category:Floods in Ethiopia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q25243959|Q25243959]] |- | ''[[:d:Q25337291|Category:1908 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q25337291|Q25337291]] |- | ''[[:d:Q25338055|Category:1844 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q25338055|Q25338055]] |- | ''[[:d:Q25425180|1934 Tabriz flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1934-08-09 | | | [[Iran]] | | | | | [[Bild:سیل ۱۳۱۳ تبریز، خیابان پهلوی.jpg|center|80px]] | [[:d:Q25425180|Q25425180]] |- | ''[[:d:Q25452161|فيضانات الرياض في نوفمبر 2013]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Saudi-Arabien]] | | | | | | [[:d:Q25452161|Q25452161]] |- | ''[[:d:Q25766989|Category:Floods in Sweden]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q25766989|Q25766989]] |- | ''[[:d:Q26036652|2016 Xingtai Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q26036652|Q26036652]] |- | ''[[:d:Q26215574|2016 Assam floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q26215574|Q26215574]] |- | ''[[:d:Q26234218|2016 Macedonian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2016-08-06 | | | [[Noordmakedonien]] | | | | | | [[:d:Q26234218|Q26234218]] |- | ''[[:d:Q26270260|2016 Louisiana floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q26270260|Q26270260]] |- | ''[[:d:Q26706273|Category:Floods in North Macedonia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q26706273|Q26706273]] |- | ''[[:d:Q26877623|Fronleichnamsflut]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1984-06-21 | | | [[Düütschland]] | | | {{Coord|49.558097|9.520383|display=inline}} | [[Bild:Karte Main-Tauber-Kreis Fronleichnamsflut 1984 im Bereich der Gemeinden Königheim, Tauberbischofsheim, Boxberg und Lauda-Königshofen.png|center|80px]] | [[Bild:Fronleichnamsflut 1984, Hochwasserstand Hinweisschild neben dem Ölbach in Dittwar - 2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q26877623|Q26877623]] |- | ''[[:d:Q26885259|2016 North Korean floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Noordkorea]] | | | | | | [[:d:Q26885259|Q26885259]] |- | ''[[:d:Q27629700|2016 Maryland flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | [[Bild:Governor Hogan Tours Old Ellicott City (28313724664).jpg|center|80px]] | [[:d:Q27629700|Q27629700]] |- | ''[[:d:Q27630344|2016 Vietnam floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vietnam]] | | | | | | [[:d:Q27630344|Q27630344]] |- | ''[[:d:Q27700500|Rovina del Goglio]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1666-11-01 | | | | | | {{Coord|45.9708541|9.916648|display=inline}} | | [[Bild:Registro dei morti - 1666 - Gromo.jpg|center|80px]] | [[:d:Q27700500|Q27700500]] |- | ''[[:d:Q27961030|Alluvione di Benevento del 15 ottobre 2015]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2015-10-15 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q27961030|Q27961030]] |- | ''[[:d:Q28162751|2016 Egypt flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Ägypten]] | | | | | | [[:d:Q28162751|Q28162751]] |- | ''[[:d:Q28401064|Category:2017 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q28401064|Q28401064]] |- | ''[[:d:Q28405074|2016 Johannesburg flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2016-11-09 | | | [[Süüdafrika]] | | | | | | [[:d:Q28405074|Q28405074]] |- | ''[[:d:Q28407683|Louth flood of 1920]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | [[Bild:River Lud at Louth (geograph 2817700).jpg|center|80px]] | [[:d:Q28407683|Q28407683]] |- | ''[[:d:Q28427619|Category:Floods in Niger]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q28427619|Q28427619]] |- | ''[[:d:Q28450863|2017 Visayas and Mindanao floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Philippinen]] | | | | | | [[:d:Q28450863|Q28450863]] |- | ''[[:d:Q28451020|Chew Stoke flood of 1968]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1968-07-10 | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | [[Bild:Close-up of the memorial to the flood, Woollard - geograph.org.uk - 482605.jpg|center|80px]] | [[:d:Q28451020|Q28451020]] |- | ''[[:d:Q28457139|2017 Southern Thailand floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2016-12 | | | [[Thailand]] | | | | | | [[:d:Q28457139|Q28457139]] |- | ''[[:d:Q28670524|Alluvione del Piemonte del 2016]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2016-11-21 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q28670524|Q28670524]] |- | ''[[:d:Q28868549|2017 California floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2017 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | [[Bild:Flood under the Old Route 49 bridge crossing over the South Yuba River in Nevada City, California.jpg|center|80px]] | [[:d:Q28868549|Q28868549]] |- | ''[[:d:Q28912937|2015 Kashechewan Flooding]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2015 | | | [[Kanada]] | | | | | | [[:d:Q28912937|Q28912937]] |- | ''[[:d:Q28912949|2014 Northern Ontario flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2014 | | | [[Kanada]] | | | | | | [[:d:Q28912949|Q28912949]] |- | ''[[:d:Q29406204|2017 Northwest Iran floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2017-04-14 | | | [[Iran]] | | | | | [[Bild:2017 Iran's North West floods 2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q29406204|Q29406204]] |- | ''[[:d:Q30543977|Category:Floods in Portugal]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q30543977|Q30543977]] |- | ''[[:d:Q30644635|2000 India-Bangladesh floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2000 | | | [[Indien]]<br/>[[Bangladesch]] | | | | | | [[:d:Q30644635|Q30644635]] |- | ''[[:d:Q30806708|Category:Floods in Iran]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q30806708|Q30806708]] |- | ''[[:d:Q30905362|Delia II Mine Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Chile]] | | | | | | [[:d:Q30905362|Q30905362]] |- | ''[[:d:Q33405105|2017 Gujarat flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2017-07-31 | | | [[Indien]] | | | | | [[Bild:2017 Gujarat Flood Rescue by Indian Air Force 10.jpg|center|80px]] | [[:d:Q33405105|Q33405105]] |- | ''[[:d:Q37725207|2017 Bihar Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2017 | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q37725207|Q37725207]] |- | ''[[:d:Q38276364|2017 Northern Kyushu Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q11252966|water-related disaster]]'' | 2017-07-05 | | | [[Japan]] | | | | | [[Bild:Hakimasue Asakura City 20170707.png|center|80px]] | [[:d:Q38276364|Q38276364]] |- | ''[[:d:Q38584014|2017 Mumbai flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q38584014|Q38584014]] |- | ''[[:d:Q38584016|2017 West Bengal floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2017-07 | | | [[Indien]] | | | | | [[Bild:LAND01 2017-07-27 0755Z.jpg|center|80px]] | [[:d:Q38584016|Q38584016]] |- | ''[[:d:Q41603851|2017 Benue State flooding]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2017-09 | | | [[Nigeria]] | | | | | | [[:d:Q41603851|Q41603851]] |- | ''[[:d:Q41729204|1997 flood in Wrocław]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1997-07-12 | | | [[Polen]] | | | {{Coord|51.11|17.022222|display=inline}} | | [[Bild:Powódź 1997 Wrocław 006.jpg|center|80px]] | [[:d:Q41729204|Q41729204]] |- | ''[[:d:Q41862152|Powódź tysiąclecia w Opolu]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1997-07 | | 1997-07-16 | [[Polen]] | | | | | | [[:d:Q41862152|Q41862152]] |- | ''[[:d:Q42408449|Storm Herwart]]'' | | ''[[:d:Q148942|Orkaan in Europa]]''<br/>''[[:d:Q15849531|Sturmtief]]''<br/>[[Stormfloot]] | 2017-10-29 | | | [[Däänmark]]<br/>[[Düütschland]]<br/>[[Polen]]<br/>[[Tschechien]]<br/>[[Öösterriek]] | | | | [[Bild:Ingolfkarte.gif|center|80px]] | [[Bild:2017-10-29 Europa mit Sturmtief Herwart MODIS Terra True Color 1000m.jpg|center|80px]] | [[:d:Q42408449|Q42408449]] |- | ''[[:d:Q43668035|Mexico Flood of 1446]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1446 | | | [[Mexiko]] | | | | | | [[:d:Q43668035|Q43668035]] |- | ''[[:d:Q43849422|Medicane Euredike]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q81054|storm]]'' | 2017-11-15 | | | [[Grekenland]] | | | | | [[Bild:Numa 16 November 2017.jpg|center|80px]] | [[:d:Q43849422|Q43849422]] |- | ''[[:d:Q45046253|Category:2017 South Asian floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q45046253|Q45046253]] |- | ''[[:d:Q47087105|2013 Pyrenees floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Spanien]] | | | | | | [[:d:Q47087105|Q47087105]] |- | ''[[:d:Q48729533|Brahmaputra Floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q48729533|Q48729533]] |- | ''[[:d:Q48747828|1953 South Yamashiro floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1953-08-15 | | | [[Japan]] | | | | | [[Bild:Okawara Station water damage.jpg|center|80px]] | [[:d:Q48747828|Q48747828]] |- | ''[[:d:Q48814310|January 2018 Western United States floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q48814310|Q48814310]] |- | ''[[:d:Q48837152|Piedmont flood of 2008]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q48837152|Q48837152]] |- | ''[[:d:Q48843420|powódź w Gdańsku]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1829-04 | | | ''[[:d:Q27306|Königriek Prüßen]]'' | | | | | | [[:d:Q48843420|Q48843420]] |- | ''[[:d:Q49098535|1649 - The Olsmässo River flood in Östergötland]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q49098535|Q49098535]] |- | ''[[:d:Q49780624|Category:Floods in Nigeria]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q49780624|Q49780624]] |- | ''[[:d:Q51885970|فيضانات باب الواد]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q51885970|Q51885970]] |- | ''[[:d:Q52233187|Tzafit River disaster]]'' | | ''[[:d:Q3839081|Desastre]]''<br/>''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | 2018-04-26 | | | [[Israel]] | | | {{Coord|30.985556|35.263056|display=inline}} | | | [[:d:Q52233187|Q52233187]] |- | ''[[:d:Q55389199|2018 Broome flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018 | | | [[Australien]] | | | | | | [[:d:Q55389199|Q55389199]] |- | ''[[:d:Q55391145|2018 East Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018-03 | | | | | | | | | [[:d:Q55391145|Q55391145]] |- | ''[[:d:Q55391336|2018 Maryland flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018-05-27 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q55391336|Q55391336]] |- | ''[[:d:Q55602467|2018 Vietnam Floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018-06-23 | | | [[Vietnam]] | | | | | | [[:d:Q55602467|Q55602467]] |- | ''[[:d:Q55702082|Ləzə sürüşməsi-sel axını (Qusar, 1993)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1993-09-08 | | | [[Aserbaidschan]] | | | | | | [[:d:Q55702082|Q55702082]] |- | ''[[:d:Q55831818|The flood of Acireale and Giarre]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1995-03-13 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q55831818|Q55831818]] |- | ''[[:d:Q56260989|2018 Venezuela floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Venezuela]] | | | | | | [[:d:Q56260989|Q56260989]] |- | ''[[:d:Q56273161|late August 2018 Taiwan flood]]'' | | ''[[:d:Q18447212|heavy rain]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018-08 | | | [[Republiek China]] | | | | | | [[:d:Q56273161|Q56273161]] |- | ''[[:d:Q56276030|1851–1855 Yellow River floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q56276030|Q56276030]] |- | ''[[:d:Q57232399|2018 Mallorca floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018-10-09 | | | [[Spanien]] | | | {{Coord|39.6433|3.3397|display=inline}} | | | [[:d:Q57232399|Q57232399]] |- | ''[[:d:Q57252796|inondation de Bukalasi, dans le district de Bududa, Ouganda]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018 | | | [[Uganda]] | | | | | | [[:d:Q57252796|Q57252796]] |- | ''[[:d:Q57758371|حادث سيول البحر الميت 2018]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | 2018-10-25 | | | [[Jordanien]] | | | | | | [[:d:Q57758371|Q57758371]] |- | ''[[:d:Q58209139|October 2018 flood in Aude département]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018-10-15 | | | [[Frankriek]] | | | {{Coord|43.2092|2.4405|display=inline}} | | | [[:d:Q58209139|Q58209139]] |- | ''[[:d:Q60321082|فيضانات نابل 2018]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Tunesien]] | | | | | | [[:d:Q60321082|Q60321082]] |- | ''[[:d:Q60572447|فيضان قسنطينة 2018]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Algerien]] | | | | | | [[:d:Q60572447|Q60572447]] |- | ''[[:d:Q60576362|سيول ضبعة ومليح]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q60576362|Q60576362]] |- | ''[[:d:Q60630897|Pepsi Fruit Juice Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q1309431|structural failure]]''<br/>''[[:d:Q113549847|non-water flood]]'' | 2017-04-25 | | | [[Russland]] | | | {{Coord|53.01203|39.15004|display=inline}} | | | [[:d:Q60630897|Q60630897]] |- | ''[[:d:Q60740710|Bishan tunnel flooding]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2017-10-08 | | | [[Singapur]] | | | | | | [[:d:Q60740710|Q60740710]] |- | ''[[:d:Q60749649|2018 Trinidad and Tobago floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018-10-19 | | | [[Trinidad un Tobago]] | | | | | | [[:d:Q60749649|Q60749649]] |- | ''[[:d:Q60754050|2018 Vietnam floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018-06-23 | | | [[Vietnam]] | | | | | | [[:d:Q60754050|Q60754050]] |- | ''[[:d:Q60765437|2018 Northern Province floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018-12-22 | | | [[Sri Lanka]] | | | | | | [[:d:Q60765437|Q60765437]] |- | ''[[:d:Q60785344|2018 North Korean floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018-08-28 | | | [[Noordkorea]] | | | | | | [[:d:Q60785344|Q60785344]] |- | ''[[:d:Q61040405|2019 South Sulawesi floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2019-01-22 | | | [[Indonesien]] | | | | | [[Bild:South Sulawesi in Indonesia.svg|center|80px]] | [[:d:Q61040405|Q61040405]] |- | ''[[:d:Q61465969|Заливане на Згориград и Враца от Плакалница (1966)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q3193890|environmental disaster]]'' | 1966-05-01 | | | [[Bulgarien]] | | | {{Coord|43.1453367|23.5076523|display=inline}} | | | [[:d:Q61465969|Q61465969]] |- | ''[[:d:Q61861252|2010 Tenerife flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-02-01 | | | [[Spanien]] | | | | | | [[:d:Q61861252|Q61861252]] |- | ''[[:d:Q62087995|2019 Jayapura flood and landslide]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q167903|landslide]]'' | 2019-03-16 | | | [[Indonesien]] | | | | | [[Bild:New guinea named.PNG|center|80px]] | [[:d:Q62087995|Q62087995]] |- | ''[[:d:Q62268192|2019 Mazandaran & Golestan flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2019-03 | | | [[Iran]] | | | | | [[Bild:سیل استان گلستان.jpg|center|80px]] | [[:d:Q62268192|Q62268192]] |- | ''[[:d:Q62457110|2019 Shiraz flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2019-03 | | | [[Iran]] | | | | | [[Bild:2019 Shiraz Floods 1.jpg|center|80px]] | [[:d:Q62457110|Q62457110]] |- | ''[[:d:Q62521190|2019 Iran Floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2019-03 | | | [[Iran]] | | | | | [[Bild:مناطق سیل زده استان گلستان.jpg|center|80px]] | [[:d:Q62521190|Q62521190]] |- | ''[[:d:Q62739993|Заливане на Згориград и Враца от Плакалница (1966)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1966-05-01 | | | [[Bulgarien]] | | | | | | [[:d:Q62739993|Q62739993]] |- | ''[[:d:Q63524177|The 2011 flood in the Marche and Romagna]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2011-03-01 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q63524177|Q63524177]] |- | ''[[:d:Q65041394|Flooding of the Pearl River]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q65041394|Q65041394]] |- | ''[[:d:Q65042779|2019 Arkansas River floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2019-05 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q65042779|Q65042779]] |- | ''[[:d:Q65045042|June 2019 Southern and Southeastern U.S. flooding]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2019-06 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q65045042|Q65045042]] |- | ''[[:d:Q65056829|2019 Pakistan floods and storms]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2019-02 | | | [[Pakistan]] | | | | | | [[:d:Q65056829|Q65056829]] |- | ''[[:d:Q65252374|אסון נחל דרגה]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | 1975-09-30 | | | [[Israel]] | | | | | | [[:d:Q65252374|Q65252374]] |- | ''[[:d:Q65746631|Category:2001 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q65746631|Q65746631]] |- | ''[[:d:Q66124103|2019 Vadodara flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q66124103|Q66124103]] |- | ''[[:d:Q66735825|2019 Karnataka floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2019-08-01 | | | [[Indien]] | | | | | [[Bild:IN-KA.svg|center|80px]] | [[:d:Q66735825|Q66735825]] |- | ''[[:d:Q66761981|Dublin whiskey fire]]'' | | ''[[:d:Q168983|conflagration]]''<br/>''[[:d:Q113549847|non-water flood]]'' | 1875-06-18 | | | | | | {{Coord|53.338|-6.279|display=inline}} | | [[Bild:Dublin Whiskey Fire 1875.png|center|80px]] | [[:d:Q66761981|Q66761981]] |- | ''[[:d:Q66816488|2019 Nepal floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2019 | | | [[Nepal]] | | | | | | [[:d:Q66816488|Q66816488]] |- | ''[[:d:Q66817597|2019 Vietnam floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2019-05-29 | | | [[Vietnam]] | | | | | | [[:d:Q66817597|Q66817597]] |- | ''[[:d:Q66821154|2019 Indian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2019-08 | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q66821154|Q66821154]] |- | ''[[:d:Q68494209|Jánská povodeň]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1889-05-16 | | | [[Öösterriek-Ungarn]] | | | | | | [[:d:Q68494209|Q68494209]] |- | ''[[:d:Q69300549|2019 Pune flood]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | | | | | | | {{Coord|18.52489167|73.72287778|display=inline}} | | | [[:d:Q69300549|Q69300549]] |- | ''[[:d:Q79412401|Category:1871 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q79412401|Q79412401]] |- | ''[[:d:Q79412412|Category:1874 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q79412412|Q79412412]] |- | ''[[:d:Q79412501|Category:1891 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q79412501|Q79412501]] |- | ''[[:d:Q79412512|Category:1895 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q79412512|Q79412512]] |- | ''[[:d:Q79412540|Category:1899 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q79412540|Q79412540]] |- | ''[[:d:Q79412603|Category:1907 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q79412603|Q79412603]] |- | ''[[:d:Q79412644|Category:1919 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q79412644|Q79412644]] |- | ''[[:d:Q80630429|2020 Jakarta floods]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | 2020-01-01 | | | [[Indonesien]] | | | | | | [[:d:Q80630429|Q80630429]] |- | ''[[:d:Q83404079|povodně ve Včelničce 1949]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1949 | | | ''[[:d:Q33946|Czechoslovakia]]'' | | | | | | [[:d:Q83404079|Q83404079]] |- | ''[[:d:Q83404414|povodeň na Chotýšance 17. června 1906]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1906-06-17 | | | [[Öösterriek-Ungarn]] | | | | | | [[:d:Q83404414|Q83404414]] |- | ''[[:d:Q84074208|Flood on the Vltava and Elbe rivers (1940)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1940 | | | ''[[:d:Q152750|Protectorate of Bohemia and Moravia]]'' | | | | | | [[:d:Q84074208|Q84074208]] |- | ''[[:d:Q84749892|Category:2020 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q84749892|Q84749892]] |- | ''[[:d:Q85844963|1935 Yangtze flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q85844963|Q85844963]] |- | ''[[:d:Q85879120|1786 Tenmei flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1786 | | | [[Japan]] | ''[[:d:Q50903480|Tone river basin]]'' | | | | | [[:d:Q85879120|Q85879120]] |- | ''[[:d:Q86661113|Inondation de Nîmes du 3 octobre 1988]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q3589192|épisode méditerranéen]]'' | 1988-10-03 | | | [[Frankriek]] | | | {{Coord|43.83777778|4.36083333|display=inline}} | | | [[:d:Q86661113|Q86661113]] |- | ''[[:d:Q86753517|Southeast Kentucky floods of 2020]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q86753517|Q86753517]] |- | ''[[:d:Q87822807|Flood in Dili]]'' | | ''[[:d:Q3223176|flood]]'' | 2020 | | | [[Oosttimor]] | | | | | | [[:d:Q87822807|Q87822807]] |- | ''[[:d:Q89029761|Turbión del Río Piraí de 1983]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1983-03-18 | | | [[Bolivien]] | | | | | | [[:d:Q89029761|Q89029761]] |- | ''[[:d:Q92803835|2018 Sudan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2018 | | | [[Sudan]] | | | | | | [[:d:Q92803835|Q92803835]] |- | ''[[:d:Q94346158|Povodeň na Moravě r. 1985]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1985-05 | | | ''[[:d:Q33946|Czechoslovakia]]'' | | | | | | [[:d:Q94346158|Q94346158]] |- | ''[[:d:Q95630452|Februarhochwasser 1946 in Herford]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1946 | | | [[Düütschland]] | | | | | | [[:d:Q95630452|Q95630452]] |- | ''[[:d:Q96369076|2006 Surat flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q96369076|Q96369076]] |- | ''[[:d:Q96369780|2019 Yorkshire Dales flooding]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | | [[:d:Q96369780|Q96369780]] |- | ''[[:d:Q97165917|2020 Yangtze Flood No.1]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q97165917|Q97165917]] |- | ''[[:d:Q97432285|Category:Floods in Djibouti]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q97432285|Q97432285]] |- | ''[[:d:Q97500602|Alluvione di Palermo del 15 luglio 2020]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020-07-15 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q97500602|Q97500602]] |- | ''[[:d:Q97515199|2020 Fort Payne flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | [[Bild:2020 Fort Payne Flood 03.jpg|center|80px]] | [[:d:Q97515199|Q97515199]] |- | ''[[:d:Q97602821|1870 Yangtze Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1870-07 | | | | | | | | | [[:d:Q97602821|Q97602821]] |- | ''[[:d:Q97602833|2020 Yangtze Flood No.2]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q97602833|Q97602833]] |- | ''[[:d:Q98834029|2020 Evia floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020-08-09 | | | [[Grekenland]] | | | | | | [[:d:Q98834029|Q98834029]] |- | ''[[:d:Q98929935|2020 Sudan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020 | | | [[Sudan]] | | | | | | [[:d:Q98929935|Q98929935]] |- | ''[[:d:Q100293305|2020 Vietnamese floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020 | | | [[Vietnam]] | | | | | [[Bild:Lũ lụt Huế 2020.jpg|center|80px]] | [[:d:Q100293305|Q100293305]] |- | ''[[:d:Q101569184|2020 southeastern Mexico floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020-10 | | | [[Mexiko]] | | | | | [[Bild:Uxpanapa Veracruz vacas paisajes parroquia San Marcos 2020 (2).jpg|center|80px]] | [[:d:Q101569184|Q101569184]] |- | ''[[:d:Q101627669|St Vincent's Flood]]'' | | [[Stormfloot]] | | | | | | | | | | [[:d:Q101627669|Q101627669]] |- | ''[[:d:Q102001946|Category:Flooded buildings in Taiwan]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | [[Bild:Typhoon Fanapi MG 3769 (5010080052).jpg|center|80px]] | [[:d:Q102001946|Q102001946]] |- | ''[[:d:Q102003875|Category:Flood monuments in Taiwan]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | [[Bild:Fazih River 87 Flood Memorial.JPG|center|80px]] | [[:d:Q102003875|Q102003875]] |- | ''[[:d:Q102003879|Category:Flooded roads in Taiwan]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | [[Bild:Jiankang Road, Taipei City 20010917.jpg|center|80px]] | [[:d:Q102003879|Q102003879]] |- | ''[[:d:Q103821287|New Year's Flood of 1855]]'' | | [[Stormfloot]] | 1855 | | | | | | | | | [[:d:Q103821287|Q103821287]] |- | ''[[:d:Q104764792|2020–21 Malaysian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020<br/>2021 | | | [[Malaysia]] | | | | | | [[:d:Q104764792|Q104764792]] |- | ''[[:d:Q105037891|The Saar flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1947 | | | [[Düütschland]] | | | | | | [[:d:Q105037891|Q105037891]] |- | ''[[:d:Q105105866|Giétro debacle]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>''[[:d:Q3612702|outburst flood]]''<br/>''[[:d:Q1313696|river ice break-up]]'' | 1818-06-16 | | | [[Swiez]] | | | {{Coord|45.99560259770811|7.350876782098263|display=inline}} | | | [[:d:Q105105866|Q105105866]] |- | ''[[:d:Q105240401|Category:Floods in Somalia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q105240401|Q105240401]] |- | ''[[:d:Q105243563|Category:Floods in the Democratic Republic of the Congo]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q105243563|Q105243563]] |- | ''[[:d:Q105330504|Category:Floods in Uganda]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q105330504|Q105330504]] |- | ''[[:d:Q105358710|2021 Uttarakhand glacial outburst flood]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021-02-07 | | | [[Indien]] | | | {{Coord|30.425|79.935|display=inline}} | | [[Bild:PIB053 Uttarakhand avalanche rescue operation 2021.jpg|center|80px]] | [[:d:Q105358710|Q105358710]] |- | ''[[:d:Q105428751|Category:Floods in Rwanda]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q105428751|Q105428751]] |- | ''[[:d:Q105713991|2019 Francolí flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2019-10-22 | | | [[Spanien]] | | | | | [[Bild:Foto. Vista aèria del pont Vell de Montblanc i el seu entorn després de les riuades del mes d'octubre de 2019. (27-09-2024).jpg|center|80px]] | [[:d:Q105713991|Q105713991]] |- | ''[[:d:Q105834357|Great Flood of 1771]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q105834357|Q105834357]] |- | ''[[:d:Q105846629|Hawkesbury River flood 1867]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1867 | | | [[Australien]] | | | | | | [[:d:Q105846629|Q105846629]] |- | ''[[:d:Q106129048|The Loire flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q1322005|natural phenomenon]]'' | 1907 | | | [[Frankriek]] | | | | | | [[:d:Q106129048|Q106129048]] |- | ''[[:d:Q106365455|2021 floods in Indonesia and East Timor]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021-03 | | | [[Oosttimor]]<br/>[[Indonesien]] | | | | | | [[:d:Q106365455|Q106365455]] |- | ''[[:d:Q106510596|Flood in Saint Petersburg, 1924]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1924-09-23 | | | [[Sowjetunion]] | | | | | | [[:d:Q106510596|Q106510596]] |- | ''[[:d:Q106611659|2020 Zagreb flash flood]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | | | | [[Kroatien]] | | | | | | [[:d:Q106611659|Q106611659]] |- | ''[[:d:Q107122084|1863 Vic flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1863-10 | | | [[Spanien]] | | | | | [[Bild:1863-12-06, El Museo Universal, Desastres de Vich, Vista tomada desde las Tenerías.jpg|center|80px]] | [[:d:Q107122084|Q107122084]] |- | ''[[:d:Q107441801|Flood in the city of São Paulo in 1929]]'' | | ''[[:d:Q3223176|flood]]'' | | | | [[Brasilien]] | | | | | | [[:d:Q107441801|Q107441801]] |- | ''[[:d:Q107525050|2021 Melamchi flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021-06 | | | [[Nepal]] | | | | | | [[:d:Q107525050|Q107525050]] |- | ''[[:d:Q107538995|2021 German floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021 | | | [[Düütschland]] | | | | | | [[:d:Q107538995|Q107538995]] |- | ''[[:d:Q107558002|Hochwasser der Ahr am 13. Juni 1910]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1910-06-13 | | | | | | | | [[Bild:Adenau Hochwasser Juni 1910.jpg|center|80px]] | [[:d:Q107558002|Q107558002]] |- | ''[[:d:Q107558003|Hochwasser der Ahr am 21. Juli 1804]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1804-07-21 | | | | | | | | | [[:d:Q107558003|Q107558003]] |- | ''[[:d:Q107560397|Floods in Belgium in 2021]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021-07 | | | [[Belgien]] | | | | | | [[:d:Q107560397|Q107560397]] |- | ''[[:d:Q107568796|Eastern Black Sea floods (2021)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021 | | | [[Törkie]] | | | | | | [[:d:Q107568796|Q107568796]] |- | ''[[:d:Q107610722|2017 Payson flash floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | {{Coord|34.35055555555556|-111.28527777777778|display=inline}} | | | [[:d:Q107610722|Q107610722]] |- | ''[[:d:Q107613148|Floods in central China kill 25]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q107613148|Q107613148]] |- | ''[[:d:Q107656735|Flood of 1799]]'' | | [[Stormfloot]] | | | | | | | | | [[Bild:Overstroming bij Haarsteeg, 1799, RP-P-1944-1862.jpg|center|80px]] | [[:d:Q107656735|Q107656735]] |- | ''[[:d:Q107656736|Flood of 1784]]'' | | [[Stormfloot]] | | | | | | | | | [[Bild:Gezicht op het Valkhof te Nijmegen Het Valkhof te Nymegen, nevens het geruïneerde door de watervloed in 1784, ten ooste te zien (titel op object), RP-P-AO-4-106B.jpg|center|80px]] | [[:d:Q107656736|Q107656736]] |- | ''[[:d:Q107656737|Flood of 1776]]'' | | [[Stormfloot]] | | | | | | | | | [[Bild:Storm en hoge vloed bij Elburg, 1776 Gezicht van den storm en hogen vloed, voor Elburg, den 21sten novemb. 1776 (titel op object), RP-P-OB-84.983.jpg|center|80px]] | [[:d:Q107656737|Q107656737]] |- | ''[[:d:Q107656738|storm flood of 1775 in the Netherlands]]'' | | [[Stormfloot]] | | | | | | | | | [[Bild:Overstroming van het Bergse Veld in het Land van Heusden, 15 november 1775 Gezicht van het Bergsche Veld, in het Land van Heusden, aan de Doversche Sluis, in de overstrooming, den 15den nov. 1775 (ti, RP-P-AO-14-81.jpg|center|80px]] | [[:d:Q107656738|Q107656738]] |- | ''[[:d:Q107754717|2021 China floods]]'' | | ''[[:d:Q3223176|flood]]'' | 2021 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q107754717|Q107754717]] |- | ''[[:d:Q107803245|1910 European Floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q107803245|Q107803245]] |- | ''[[:d:Q108056854|Flood of 1726]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1726 | | | | | | | | | [[:d:Q108056854|Q108056854]] |- | ''[[:d:Q108083668|2021 Islamabad flooding]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021-07-28 | | | [[Pakistan]] | | | | | | [[:d:Q108083668|Q108083668]] |- | ''[[:d:Q108083842|2021 Turkish floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021-08-11 | | | [[Törkie]] | | | | | | [[:d:Q108083842|Q108083842]] |- | ''[[:d:Q108405116|1990 Hanjiang River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1990-09 | | | [[Süüdkorea]] | | | | | [[Bild:과거 최고 홍수위 안내판2.png|center|80px]] | [[:d:Q108405116|Q108405116]] |- | ''[[:d:Q108864836|1936 Northeast Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q108864836|Q108864836]] |- | ''[[:d:Q108933919|2002 La Paz floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2002-02 | | | [[Bolivien]] | | | | | | [[:d:Q108933919|Q108933919]] |- | ''[[:d:Q109346047|2020 Yangtze Flood No.3]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q109346047|Q109346047]] |- | ''[[:d:Q109346084|2020 Yangtze Flood No.4]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q109346084|Q109346084]] |- | ''[[:d:Q109601316|2021 British Columbia and Washington floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q175768|mudflow]]'' | | | | | | | | | | [[:d:Q109601316|Q109601316]] |- | ''[[:d:Q109934251|Flood of November 1981]]'' | | [[Stormfloot]] | 1981-11-25 | | | | | | | | | [[:d:Q109934251|Q109934251]] |- | ''[[:d:Q109974181|2017 Zadar flash flood]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | | | | [[Kroatien]] | | | | | | [[:d:Q109974181|Q109974181]] |- | ''[[:d:Q109974344|November 2021 Atlantic Canada floods]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Kanada]] | | | | | | [[:d:Q109974344|Q109974344]] |- | ''[[:d:Q110291453|Great Iran Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Iran]] | | | | | | [[:d:Q110291453|Q110291453]] |- | ''[[:d:Q110295419|Category:Flood and repair 1940 (Skryjský mlýn, Jihlava river)]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q110295419|Q110295419]] |- | ''[[:d:Q110295636|Category:Jihlava floods in Třebíč]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q110295636|Q110295636]] |- | ''[[:d:Q110473131|Category:2021 floods in Asia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q110473131|Q110473131]] |- | ''[[:d:Q110613272|2022 Antananarivo floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Madagaskar]] | | | | | | [[:d:Q110613272|Q110613272]] |- | ''[[:d:Q110781668|2022 Haiti floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Haiti]] | | | | | | [[:d:Q110781668|Q110781668]] |- | ''[[:d:Q110818493|Flooding of the Ahr in 2021]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021-07-14 | | | [[Düütschland]] | | | | | | [[:d:Q110818493|Q110818493]] |- | ''[[:d:Q110895653|2022 Rwanda floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Ruanda]] | | | | | | [[:d:Q110895653|Q110895653]] |- | ''[[:d:Q110998500|Shrewsbury floods]]'' | | ''[[:d:Q15275719|recurring event]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | [[Bild:Shrewsbury 2004 floods - geograph.org.uk - 92064 (cropped).jpg|center|80px]] | [[:d:Q110998500|Q110998500]] |- | ''[[:d:Q111032086|2022 Malaysian east coast floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q111032086|Q111032086]] |- | ''[[:d:Q111039036|Inundación de Almería del 11 de septiembre de 1891]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1891-09-11 | | | [[Spanien]] | | | | | | [[:d:Q111039036|Q111039036]] |- | ''[[:d:Q111047748|2022 Eastern Australia floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Australien]] | | | | | [[Bild:Tunnel in South Brisbane flooding.jpg|center|80px]] | [[:d:Q111047748|Q111047748]] |- | ''[[:d:Q111181068|1341 Floods in Kerala]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q111181068|Q111181068]] |- | ''[[:d:Q111263881|March 2022 Suriname flooding]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022-03 | | | [[Surinam]] | | | | | [[Bild:Watersnood 2022 Suriname, 7-34.PNG|center|80px]] | [[:d:Q111263881|Q111263881]] |- | ''[[:d:Q111508584|Floods and landslides in Rio de Janeiro state in March–April 2022]]'' | | ''[[:d:Q167903|landslide]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022-04-01 | | | [[Brasilien]] | | | | | [[Bild:Estragos causados pela chuva em Angra dos Reis (Abril 2022), 02.jpg|center|80px]] | [[:d:Q111508584|Q111508584]] |- | ''[[:d:Q111911800|list of non-water floods]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | | | | | | | [[:d:Q111911800|Q111911800]] |- | ''[[:d:Q111939719|Phoenix flood of 1891]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q111939719|Q111939719]] |- | ''[[:d:Q111950590|May 2021 South Central United States flooding]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2021-05 | | | | | | | | | [[:d:Q111950590|Q111950590]] |- | ''[[:d:Q111952240|2020 Pacific Northwest floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020-02 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q111952240|Q111952240]] |- | ''[[:d:Q112111713|2022 Sylhet floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Bangladesch]] | | | {{Coord|24.88888888888889|91.84166666666668|display=inline}} | | [[Bild:Flooding after 1991 cyclone.jpg|center|80px]] | [[:d:Q112111713|Q112111713]] |- | ''[[:d:Q112636539|2022 Montana floods]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q112636539|Q112636539]] |- | ''[[:d:Q113016964|2021-2022 summer floods in Bahia]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q113016964|Q113016964]] |- | ''[[:d:Q113148207|Hochwassernot vom Grünbachtal]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1911-05-29 | | | [[Düütschland]] | | | {{Coord|49.623687703221215|9.739529419970578|display=inline}} | | [[Bild:Paimar Gedenkplatte Hochwasseropfer 1911.jpg|center|80px]] | [[:d:Q113148207|Q113148207]] |- | ''[[:d:Q113158700|2022 Quetta floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Pakistan]] | | | | | | [[:d:Q113158700|Q113158700]] |- | ''[[:d:Q113351703|2022 floods in Iran]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022-07 | | | [[Iran]] | | | | | | [[:d:Q113351703|Q113351703]] |- | ''[[:d:Q113381157|Jishi Gorge outburst flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | -1920 | | | ''[[:d:Q29520|China]]'' | | | | | | [[:d:Q113381157|Q113381157]] |- | ''[[:d:Q113471699|2022 Gilgit-Baltistan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | 2022-07 | | | [[Pakistan]] | | | | | | [[:d:Q113471699|Q113471699]] |- | ''[[:d:Q113480330|2022 Accra floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022-06-05 | | | [[Ghana]] | | | | | [[Bild:Flooding in Accra 7.jpg|center|80px]] | [[:d:Q113480330|Q113480330]] |- | ''[[:d:Q113585685|2022 Dallas floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022-08-22 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q113585685|Q113585685]] |- | ''[[:d:Q113640507|2022 Dera Ghazi Khan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Pakistan]] | | | | | | [[:d:Q113640507|Q113640507]] |- | ''[[:d:Q113647977|2022 South Asian floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q113647977|Q113647977]] |- | ''[[:d:Q113675134|2022 Sudan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022 | | | [[Sudan]] | | | | | | [[:d:Q113675134|Q113675134]] |- | ''[[:d:Q113677869|2022 United Kingdom floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Vereenigt Königriek]] | | | | | | [[:d:Q113677869|Q113677869]] |- | ''[[:d:Q113737005|Category:Floods in the United Arab Emirates]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q113737005|Q113737005]] |- | ''[[:d:Q113884439|January 2022 Montevideo Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Uruguay]] | | | | | [[Bild:Underwater car, floods in Paris (2).jpg|center|80px]] | [[:d:Q113884439|Q113884439]] |- | ''[[:d:Q113995073|2022 Marche flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022-09-16 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q113995073|Q113995073]] |- | ''[[:d:Q114006683|Category:Floods in Chad]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q114006683|Q114006683]] |- | ''[[:d:Q114054882|Salzachhochwasser 2005]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2005-07-11<br/>2005-07-12 | | | [[Öösterriek]] | | | | | | [[:d:Q114054882|Q114054882]] |- | ''[[:d:Q114580562|2022 Nigeria floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | 2022 | | | [[Nigeria]] | | | | | [[Bild:Flood apocalypse2.jpg|center|80px]] | [[:d:Q114580562|Q114580562]] |- | ''[[:d:Q114652062|March 2012 floods in Wagga Wagga‎]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2012-03 | | | [[Australien]] | | | | | [[Bild:Flood waters on the Murrumbidgee flood plains in North Wagga, viewed from Franklin Drive in Estella (7).jpg|center|80px]] | [[:d:Q114652062|Q114652062]] |- | ''[[:d:Q114660107|Category:2022 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q114660107|Q114660107]] |- | ''[[:d:Q114713177|October 2022 floods in Wagga Wagga]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022-10 | | | [[Australien]] | | | | | [[Bild:Flooding of low-lying areas in Moorong.jpg|center|80px]] | [[:d:Q114713177|Q114713177]] |- | ''[[:d:Q114713181|August 2022 floods in Wagga Wagga]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022-08 | | | [[Australien]] | | | | | | [[:d:Q114713181|Q114713181]] |- | ''[[:d:Q114839820|1840 flooding in the Rhône basin]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1840 | | | [[Frankriek]] | | | | | | [[:d:Q114839820|Q114839820]] |- | ''[[:d:Q114960838|Category:2022 Nigeria floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q114960838|Q114960838]] |- | ''[[:d:Q115263888|January 1996 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-28.07599|29.516387|display=inline}} | | | [[:d:Q115263888|Q115263888]] |- | ''[[:d:Q115263894|March 1988 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-22.150841|26.954305|display=inline}} | | | [[:d:Q115263894|Q115263894]] |- | ''[[:d:Q115263895|February 1988 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-28.842889|24.358677|display=inline}} | | | [[:d:Q115263895|Q115263895]] |- | ''[[:d:Q115263896|December 2012 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-30.568042|30.133646|display=inline}} | | | [[:d:Q115263896|Q115263896]] |- | ''[[:d:Q115322731|December 1999 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-29.717567|30.461678|display=inline}} | | | [[:d:Q115322731|Q115322731]] |- | ''[[:d:Q115322732|February 1999 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-30.557284|29.875888|display=inline}} | | | [[:d:Q115322732|Q115322732]] |- | ''[[:d:Q115322733|October 1999 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-29.144655|30.008301|display=inline}} | | | [[:d:Q115322733|Q115322733]] |- | ''[[:d:Q115322734|March 2000 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-32.700238|25.646695|display=inline}} | | | [[:d:Q115322734|Q115322734]] |- | ''[[:d:Q115322735|November 2000 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-27.942201|31.950369|display=inline}} | | | [[:d:Q115322735|Q115322735]] |- | ''[[:d:Q115322738|August 2002 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-32.897183|27.712316|display=inline}} | | | [[:d:Q115322738|Q115322738]] |- | ''[[:d:Q115322739|July 2002 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-31.242688|27.707771|display=inline}} | | | [[:d:Q115322739|Q115322739]] |- | ''[[:d:Q115322740|November 2003 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-27.523566|24.799583|display=inline}} | | | [[:d:Q115322740|Q115322740]] |- | ''[[:d:Q115322741|March 2003 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-33.756902|20.11481|display=inline}} | | | [[:d:Q115322741|Q115322741]] |- | ''[[:d:Q115322742|March 2006 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-27.439685|24.826774|display=inline}} | | | [[:d:Q115322742|Q115322742]] |- | ''[[:d:Q115322743|August 2006 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-33.537779|26.294504|display=inline}} | | | [[:d:Q115322743|Q115322743]] |- | ''[[:d:Q115322745|March 2007 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-31.810582|28.259444|display=inline}} | | | [[:d:Q115322745|Q115322745]] |- | ''[[:d:Q115322748|November 2007 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-34.02997|21.785816|display=inline}} | | | [[:d:Q115322748|Q115322748]] |- | ''[[:d:Q115322754|July 2009 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-33.067981|18.923616|display=inline}} | | | [[:d:Q115322754|Q115322754]] |- | ''[[:d:Q115322756|February 2009 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | | | | [[:d:Q115322756|Q115322756]] |- | ''[[:d:Q115322759|October 2012 South Africa floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Süüdafrika]] | | | {{Coord|-32.936713|26.561544|display=inline}} | | | [[:d:Q115322759|Q115322759]] |- | ''[[:d:Q115647454|Category:Floods in Ghana]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q115647454|Q115647454]] |- | ''[[:d:Q115707122|December 2022 floods in Portugal]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022-12-13 | | | [[Portugal]] | | | | | [[Bild:Estação de Entrecampos inundada 2022-12-13 - 03.png|center|80px]] | [[:d:Q115707122|Q115707122]] |- | ''[[:d:Q115766682|Category:Floods in Prague]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q115766682|Q115766682]] |- | ''[[:d:Q115801634|2022 Saudi Arabia floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Saudi-Arabien]] | | | | | | [[:d:Q115801634|Q115801634]] |- | ''[[:d:Q115802851|2022 Greek floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2022-10 | | | [[Grekenland]] | | | | | | [[:d:Q115802851|Q115802851]] |- | ''[[:d:Q115903377|Category:2022 floods in Asia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q115903377|Q115903377]] |- | ''[[:d:Q115903413|Category:2020 floods in Asia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | [[Bild:Flooding in Sirajganj 2020 (52423722318).jpg|center|80px]] | [[:d:Q115903413|Q115903413]] |- | ''[[:d:Q115922042|2001 flood in Gdańsk]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2001-07-09 | | | [[Polen]] | | | {{Coord|54.3475|18.645278|display=inline}} | | [[Bild:Powódź Gdańsk6.jpg|center|80px]] | [[:d:Q115922042|Q115922042]] |- | ''[[:d:Q116029199|2022 Pyin Oo Lwin flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Myanmar]] | | | | | | [[:d:Q116029199|Q116029199]] |- | ''[[:d:Q116147145|Category:2020 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116147145|Q116147145]] |- | ''[[:d:Q116152064|Category:2021 floods in Oceania]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116152064|Q116152064]] |- | ''[[:d:Q116152068|Category:2022 floods in Europe]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116152068|Q116152068]] |- | ''[[:d:Q116152080|Category:2022 floods in South America]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116152080|Q116152080]] |- | ''[[:d:Q116152083|Category:2022 floods in Oceania]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116152083|Q116152083]] |- | ''[[:d:Q116152094|Category:2009 floods in Asia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116152094|Q116152094]] |- | ''[[:d:Q116152105|Category:2021 floods in Europe]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116152105|Q116152105]] |- | ''[[:d:Q116152108|Category:2021 floods in South America]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116152108|Q116152108]] |- | ''[[:d:Q116157337|Category:2022 floods in North America]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116157337|Q116157337]] |- | ''[[:d:Q116163924|Category:2007 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116163924|Q116163924]] |- | ''[[:d:Q116169316|Category:2015 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116169316|Q116169316]] |- | ''[[:d:Q116169317|Category:2023 floods in Asia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116169317|Q116169317]] |- | ''[[:d:Q116203511|1961 Tamarguillo flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1961-11-25 | | | ''[[:d:Q13474305|Francoist Spain]]'' | | | | | [[Bild:Inundación 1961.jpg|center|80px]] | [[:d:Q116203511|Q116203511]] |- | ''[[:d:Q116275770|1999 Las Vegas flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q116275770|Q116275770]] |- | ''[[:d:Q116377305|Category:2021 floods in North America]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116377305|Q116377305]] |- | ''[[:d:Q116377344|Category:2023 floods in North America]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116377344|Q116377344]] |- | ''[[:d:Q116419075|Category:2023 floods in Oceania]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116419075|Q116419075]] |- | ''[[:d:Q116455499|2023 Auckland Anniversary Weekend floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023-01-27 | | | [[Niegseeland]] | | | | | | [[:d:Q116455499|Q116455499]] |- | ''[[:d:Q116487010|Category:2023 floods in Europe]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116487010|Q116487010]] |- | ''[[:d:Q116768199|肝属地方風水害]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q140588|typhoon]]'' | | | | [[Japan]] | | | | | [[Bild:1938 Kimotsuki District Storm and Flood Damages Kushira 001.jpg|center|80px]] | [[:d:Q116768199|Q116768199]] |- | ''[[:d:Q116864736|Category:2023 floods in South America]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116864736|Q116864736]] |- | ''[[:d:Q116972900|Category:Flood debris]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q116972900|Q116972900]] |- | ''[[:d:Q117068775|Category:2023 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q117068775|Q117068775]] |- | ''[[:d:Q117191932|2010 floods in Bogatynia]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2010-08-07 | | | [[Polen]] | | | | | | [[:d:Q117191932|Q117191932]] |- | ''[[:d:Q117429605|Flooding in Yagoua in 2012]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2012-08-10 | | | [[Kamerun]] | | | | | | [[:d:Q117429605|Q117429605]] |- | ''[[:d:Q118121266|Category:Paintings of the Great Flood]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q118121266|Q118121266]] |- | ''[[:d:Q118139246|2023 floods in Rwanda, Uganda and the Democratic Republic of the Congo]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023 | | | | | | | | [[Bild:ECDM 20230510 FL DRC Rwanda (cropped).jpg|center|80px]] | [[:d:Q118139246|Q118139246]] |- | ''[[:d:Q118383765|Sturzfluten in Mekka]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | | | | | | | [[:d:Q118383765|Q118383765]] |- | ''[[:d:Q118396323|1908 Port Elizabeth flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1908-11-16 | | | [[Süüdafrika]] | | | | | [[Bild:Flood damage in the Baakens River Valley 1.jpg|center|80px]] | [[:d:Q118396323|Q118396323]] |- | ''[[:d:Q118543618|2023 floods in Europe]]'' | | ''[[:d:Q3223176|flood]]'' | 2023 | | | | | | | | | [[:d:Q118543618|Q118543618]] |- | ''[[:d:Q118589980|Yangtze River floods in 2020]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2020 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | | | | [[:d:Q118589980|Q118589980]] |- | ''[[:d:Q119061029|Flooding in Maga in 2012]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2012-08-10 | | | [[Kamerun]] | | | | | | [[:d:Q119061029|Q119061029]] |- | ''[[:d:Q119123254|destruction of the Kakhovka Dam]]'' | | ''[[:d:Q1033074|dam failure]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q645883|military operation]]''<br/>''[[:d:Q296486|ecocide]]''<br/>''[[:d:Q12098825|гідродинамічна аварія]]'' | 2023-06-06 | | | [[Ukraine]] | | | {{Coord|46.77777777777778|33.37027777777778|display=inline}} | [[Bild:Kharkova flowpath.jpg|center|80px]] | [[Bild:Flooding in Kherson after the destruction of the Kakhovka Dam 2023.jpg|center|80px]] | [[:d:Q119123254|Q119123254]] |- | ''[[:d:Q120279714|destruction of the Kozarovytska Dam]]'' | | ''[[:d:Q1033074|dam failure]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q645883|military operation]]'' | 2022-02-26 | | | [[Ukraine]] | | | {{Coord|50.744166666666665|30.368333333333332|display=inline}} | | | [[:d:Q120279714|Q120279714]] |- | ''[[:d:Q120641852|2023 North India floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023-07 | | | [[Indien]] | | | | | [[Bild:2023 North India floods on 10 July.jpg|center|80px]] | [[:d:Q120641852|Q120641852]] |- | ''[[:d:Q120690224|Cheongju tunnel flooding]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q120690224|Q120690224]] |- | ''[[:d:Q121080347|2023 Nova Scotia floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023 | | | [[Kanada]] | | | | | | [[:d:Q121080347|Q121080347]] |- | ''[[:d:Q121241290|2023 floods in China]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q121241290|Q121241290]] |- | ''[[:d:Q121270500|1980 Necochea-Quequén floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1980-04 | | | [[Argentinien]] | | | | | | [[:d:Q121270500|Q121270500]] |- | ''[[:d:Q121288677|Flood of 1916]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1916-08-09 | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q121288677|Q121288677]] |- | ''[[:d:Q121366741|August 2023 floods in Austria]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q167903|landslide]]'' | 2023-08-04 | | | [[Öösterriek]] | | | | | | [[:d:Q121366741|Q121366741]] |- | ''[[:d:Q122460361|2023年9月嘉義暴雨]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023-09 | | | [[Republiek China]] | | | | | | [[:d:Q122460361|Q122460361]] |- | ''[[:d:Q122485042|Category:Floods in Libya]]'' | | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122485042|Q122485042]] |- | ''[[:d:Q122916195|September 2023 New York floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | [[Bild:09292023 NYC flash floods Flatbush Brooklyn Prospect Park.jpg|center|80px]] | [[:d:Q122916195|Q122916195]] |- | ''[[:d:Q122925197|Category:2021 floods in Uganda]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122925197|Q122925197]] |- | ''[[:d:Q122925217|Category:2018 floods in Uganda]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122925217|Q122925217]] |- | ''[[:d:Q122925278|Category:Floods in Egypt]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122925278|Q122925278]] |- | ''[[:d:Q122925309|Category:Floods in Algeria]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122925309|Q122925309]] |- | ''[[:d:Q122925345|Category:Floods in Burkina Faso]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122925345|Q122925345]] |- | ''[[:d:Q122925361|Category:Floods in Burundi]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122925361|Q122925361]] |- | ''[[:d:Q122925398|Category:Floods in Ivory Coast]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122925398|Q122925398]] |- | ''[[:d:Q122925482|Category:Floods in Guinea]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122925482|Q122925482]] |- | ''[[:d:Q122925500|Category:Floods in Cameroon]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122925500|Q122925500]] |- | ''[[:d:Q122925508|Category:Floods in Kenya]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122925508|Q122925508]] |- | ''[[:d:Q122926330|Category:Floods in Morocco]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122926330|Q122926330]] |- | ''[[:d:Q122926355|Category:Floods in Senegal]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122926355|Q122926355]] |- | ''[[:d:Q122926466|Category:Floods in Togo]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122926466|Q122926466]] |- | ''[[:d:Q122926819|Category:Floods in Réunion]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122926819|Q122926819]] |- | ''[[:d:Q122926928|Category:2009 Floods in Benin]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122926928|Q122926928]] |- | ''[[:d:Q122926939|Category:2015 Floods in Benin]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122926939|Q122926939]] |- | ''[[:d:Q122926953|Category:2023 floods in Burundi]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122926953|Q122926953]] |- | ''[[:d:Q122926967|Category:2023 floods in Libya]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122926967|Q122926967]] |- | ''[[:d:Q122926987|Category:2023 floods in Namibia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122926987|Q122926987]] |- | ''[[:d:Q122927000|Category:2023 floods in Tanzania]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122927000|Q122927000]] |- | ''[[:d:Q122927021|2023 floods in Nigeria]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Nigeria]] | | | | | [[Bild:20230427142907 IMG 8474.jpg|center|80px]] | [[:d:Q122927021|Q122927021]] |- | ''[[:d:Q122927096|Category:2014 floods in Somalia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122927096|Q122927096]] |- | ''[[:d:Q122927124|Category:2010 floods in South Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122927124|Q122927124]] |- | ''[[:d:Q122927142|Category:2006 floods in South Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122927142|Q122927142]] |- | ''[[:d:Q122927269|Category:1988 floods in South Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122927269|Q122927269]] |- | ''[[:d:Q122927315|Category:2022 floods in Ghana]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122927315|Q122927315]] |- | ''[[:d:Q122927337|Category:2022 floods in Cameroon]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122927337|Q122927337]] |- | ''[[:d:Q122927353|Category:2022 floods in Uganda]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122927353|Q122927353]] |- | ''[[:d:Q122927363|Category:1998 floods in Kenya]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122927363|Q122927363]] |- | ''[[:d:Q122927405|Category:2006 floods in Kenya]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122927405|Q122927405]] |- | ''[[:d:Q122928540|2023 Nagpur flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023-09-24 | | | | | | | | | [[:d:Q122928540|Q122928540]] |- | ''[[:d:Q122930703|Category:2022 floods in South Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122930703|Q122930703]] |- | ''[[:d:Q122931672|Category:2023 floods in Malawi]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122931672|Q122931672]] |- | ''[[:d:Q122931946|Category:2021 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122931946|Q122931946]] |- | ''[[:d:Q122931984|Category:2021 floods in Ghana]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122931984|Q122931984]] |- | ''[[:d:Q122932001|Category:2021 floods in Japan]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932001|Q122932001]] |- | ''[[:d:Q122932011|Category:2023 floods in Japan]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932011|Q122932011]] |- | ''[[:d:Q122932021|Category:2020 floods in Japan]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932021|Q122932021]] |- | ''[[:d:Q122932041|Category:2020 floods in Cameroon]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932041|Q122932041]] |- | ''[[:d:Q122932355|Category:2020 floods in Uganda]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932355|Q122932355]] |- | ''[[:d:Q122932458|Category:2019 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932458|Q122932458]] |- | ''[[:d:Q122932495|Category:2018 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932495|Q122932495]] |- | ''[[:d:Q122932553|Category:2017 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932553|Q122932553]] |- | ''[[:d:Q122932624|Category:2014 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932624|Q122932624]] |- | ''[[:d:Q122932639|Category:2013 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932639|Q122932639]] |- | ''[[:d:Q122932690|Category:2012 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932690|Q122932690]] |- | ''[[:d:Q122932710|Category:2011 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932710|Q122932710]] |- | ''[[:d:Q122932763|Category:2010 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932763|Q122932763]] |- | ''[[:d:Q122932783|Category:2009 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932783|Q122932783]] |- | ''[[:d:Q122932799|Category:2008 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932799|Q122932799]] |- | ''[[:d:Q122932904|Category:2006 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932904|Q122932904]] |- | ''[[:d:Q122932996|Category:2000 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122932996|Q122932996]] |- | ''[[:d:Q122937833|Category:2023 floods in the Democratic Republic of the Congo]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122937833|Q122937833]] |- | ''[[:d:Q122938119|Category:1998 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122938119|Q122938119]] |- | ''[[:d:Q122938140|Category:1988 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122938140|Q122938140]] |- | ''[[:d:Q122938152|Category:1908 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122938152|Q122938152]] |- | ''[[:d:Q122938161|Category:1905 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122938161|Q122938161]] |- | ''[[:d:Q122938179|Category:1902 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122938179|Q122938179]] |- | ''[[:d:Q122938314|Category:1868 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122938314|Q122938314]] |- | ''[[:d:Q122942896|Category:2017 floods in Uganda]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122942896|Q122942896]] |- | ''[[:d:Q122943523|Category:2022 floods in the Democratic Republic of the Congo]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122943523|Q122943523]] |- | ''[[:d:Q122943583|Category:2023 floods in Kenya]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q122943583|Q122943583]] |- | ''[[:d:Q122964148|2023 southern New Zealand floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023-09-21 | | | [[Niegseeland]] | | | | | | [[:d:Q122964148|Q122964148]] |- | ''[[:d:Q123054218|Category:Floods in Mali]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123054218|Q123054218]] |- | ''[[:d:Q123054500|Category:2020 floods in Nigeria]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123054500|Q123054500]] |- | ''[[:d:Q123240658|Category:ECHO Daily Maps of floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123240658|Q123240658]] |- | ''[[:d:Q123331292|Category:2023 floods in Madagascar]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123331292|Q123331292]] |- | ''[[:d:Q123409736|inondation du 7 juin 1904 de Mamers]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1904-06-07 | | | [[Frankriek]] | | | {{Coord|48.349444|0.369444|display=inline}} | | | [[:d:Q123409736|Q123409736]] |- | ''[[:d:Q123563477|2001 flood in Lensk]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2001-05 | | | [[Russland]] | | | | | | [[:d:Q123563477|Q123563477]] |- | ''[[:d:Q123684715|2023 Chennai floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q123684715|Q123684715]] |- | ''[[:d:Q123684735|2023 Pacific Northwest floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Vereenigte Staten]] | | | | | | [[:d:Q123684735|Q123684735]] |- | ''[[:d:Q123753681|Category:2004 floods in Indonesia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123753681|Q123753681]] |- | ''[[:d:Q123753700|Category:2022 floods in Indonesia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123753700|Q123753700]] |- | ''[[:d:Q123753733|Category:2021 floods in Indonesia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123753733|Q123753733]] |- | ''[[:d:Q123753749|Category:2009 floods in Indonesia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123753749|Q123753749]] |- | ''[[:d:Q123753772|Category:2017 floods in Indonesia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123753772|Q123753772]] |- | ''[[:d:Q123753789|Category:2017 floods in Pakistan]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123753789|Q123753789]] |- | ''[[:d:Q123753922|Category:2017 Sri Lanka floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123753922|Q123753922]] |- | ''[[:d:Q123764073|Inundaciones en la República Dominicana de noviembre de 2023]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023-11 | | | [[Dominikaansche Republiek]] | | | | | [[Bild:Historical floods hit the Dominican Republic (Copernicus).jpg|center|80px]] | [[:d:Q123764073|Q123764073]] |- | ''[[:d:Q123832944|Category:2021 floods in Oceania]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123832944|Q123832944]] |- | ''[[:d:Q123910788|Category:2023 floods in Greece]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123910788|Q123910788]] |- | ''[[:d:Q123910796|Category:2023 floods in Norway]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123910796|Q123910796]] |- | ''[[:d:Q123910802|Category:2023 floods in Germany]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123910802|Q123910802]] |- | ''[[:d:Q123910803|Category:2023 floods in Sweden]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123910803|Q123910803]] |- | ''[[:d:Q123910851|2005 floods in Africa]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2005 | | | | | | | | | [[:d:Q123910851|Q123910851]] |- | ''[[:d:Q123910859|Category:2005 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123910859|Q123910859]] |- | ''[[:d:Q123910882|Category:2023 floods in Latvia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123910882|Q123910882]] |- | ''[[:d:Q123911354|Category:2023 floods in Brazil]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123911354|Q123911354]] |- | ''[[:d:Q123911564|Category:2019 floods in Mozambique]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123911564|Q123911564]] |- | ''[[:d:Q123911969|Category:2023 floods in Australia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123911969|Q123911969]] |- | ''[[:d:Q123912340|Category:2023 floods in India]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123912340|Q123912340]] |- | ''[[:d:Q123912686|Category:2022 floods in the Philippines]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123912686|Q123912686]] |- | ''[[:d:Q123912806|Category:2023 floods in Somalia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123912806|Q123912806]] |- | ''[[:d:Q123966542|Category:2023 floods in Mozambique]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123966542|Q123966542]] |- | ''[[:d:Q123966627|Category:2023 floods in Turkey]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123966627|Q123966627]] |- | ''[[:d:Q123985289|Category:2023 floods in Peru]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q123985289|Q123985289]] |- | ''[[:d:Q124036200|Horn of Africa floods 2023]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023 | | | [[Somalia]]<br/>[[Äthiopien]]<br/>[[Kenia]] | | | | | [[Bild:ECDM 20231201 Horn of Africa.pdf|center|80px]] | [[:d:Q124036200|Q124036200]] |- | ''[[:d:Q124068722|Hochwasser in der Region Hannover (2023)]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023-12 | | | [[Neddersassen]] | | | | | [[Bild:Am Landtag während des Dezember Hochwasssers 2023.jpg|center|80px]] | [[:d:Q124068722|Q124068722]] |- | ''[[:d:Q124102033|Category:2024 floods]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q124102033|Q124102033]] |- | ''[[:d:Q124131493|Category:2024 floods in Europe]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q124131493|Q124131493]] |- | ''[[:d:Q124131498|Category:2024 floods in Germany]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q124131498|Q124131498]] |- | ''[[:d:Q124131504|Category:2024 floods in Belgium]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q124131504|Q124131504]] |- | ''[[:d:Q124247103|Category:2024 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q124247103|Q124247103]] |- | ''[[:d:Q124248703|Category:Floods in Finland]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q124248703|Q124248703]] |- | ''[[:d:Q124257268|1547 flood of Florence]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q124257268|Q124257268]] |- | ''[[:d:Q124328347|2024 France floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024 | | | [[Frankriek]] | | | | | | [[:d:Q124328347|Q124328347]] |- | ''[[:d:Q124371524|Category:2024 floods in Asia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q124371524|Q124371524]] |- | ''[[:d:Q124397682|1976 Big Thompson River flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q124397682|Q124397682]] |- | ''[[:d:Q124448684|Floods in Ghana]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q3839081|Desastre]]'' | 2023 | | | [[Ghana]] | | | | | | [[:d:Q124448684|Q124448684]] |- | ''[[:d:Q124759684|Category:2024 floods in the Philippines]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q124759684|Q124759684]] |- | ''[[:d:Q124759734|Category:2024 floods in Pakistan]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q124759734|Q124759734]] |- | ''[[:d:Q125083167|Category:2020 floods in Europe]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q125083167|Q125083167]] |- | ''[[:d:Q125083168|Category:2020 floods in North America]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q125083168|Q125083168]] |- | ''[[:d:Q125083169|Category:2020 floods in Oceania]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q125083169|Q125083169]] |- | ''[[:d:Q125083572|Category:2024 floods in North America]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q125083572|Q125083572]] |- | ''[[:d:Q125087700|2024 Pakistan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q125087700|Q125087700]] |- | ''[[:d:Q125224596|Savona province flood of 22 September 1992]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1992-09-22 | | | [[Italien]] | | | | | [[Bild:AlluvioneQuiliano02-09-1992.jpg|center|80px]] | [[:d:Q125224596|Q125224596]] |- | ''[[:d:Q125504601|2024 Persian Gulf floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q18447212|heavy rain]]''<br/>''[[:d:Q1277161|extreme weather]]''<br/>[[Floot]] | 2024-04 | | | | | | | | [[Bild:2024 Persian Gulf floods precipitation.gif|center|80px]] | [[:d:Q125504601|Q125504601]] |- | ''[[:d:Q125698224|2024 Kenya floods]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024 | | | | | | | | | [[:d:Q125698224|Q125698224]] |- | ''[[:d:Q125769953|Überschwemmungen in Ostafrika 2024]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024 | | | | | | | | | [[:d:Q125769953|Q125769953]] |- | ''[[:d:Q125890411|Category:2024 floods in South America]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q125890411|Q125890411]] |- | ''[[:d:Q125924337|2024 Mai Mahiu flash flood]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | 2024-04-29 | | | [[Kenia]] | | | | | | [[:d:Q125924337|Q125924337]] |- | ''[[:d:Q125967338|May 2024 Germany floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024-05 | | | [[Düütschland]] | | | | | | [[:d:Q125967338|Q125967338]] |- | ''[[:d:Q125967522|2024 Mashhad flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024-05-14 | | | [[Iran]] | | | | | [[Bild:2024 Mashhad Flood9.jpg|center|80px]] | [[:d:Q125967522|Q125967522]] |- | ''[[:d:Q126112027|Ջրհեղեղ Ալավերդիում]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q18447212|heavy rain]]'' | 2024-05-26 | | | [[Armenien]] | | | | | | [[:d:Q126112027|Q126112027]] |- | ''[[:d:Q126150892|1920 flood in Venlo]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1920-01-16 | | | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | [[Bild:1920 01 Hoogwater. Overstroming van de Maas in de Oude Markt.jpg|center|80px]] | [[:d:Q126150892|Q126150892]] |- | ''[[:d:Q126151477|1926 flood in Venlo]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1926-01-03 | | | [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] | | | | | [[Bild:1926 Hoogwater in de Steenstraat. Rechts Jean Kusters schoen- en lederhandel.jpg|center|80px]] | [[:d:Q126151477|Q126151477]] |- | ''[[:d:Q126282438|June 2024 Germany floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024-06 | | | [[Düütschland]] | | | | | [[Bild:DWD RADOLAN precipitation southern Germany 2024-05-30 to 2024-06-01.png|center|80px]] | [[:d:Q126282438|Q126282438]] |- | ''[[:d:Q126540724|1970 Alvaldo Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q18447212|heavy rain]]'' | 1970-08-14 | | | [[Armenien]] | | | | | | [[:d:Q126540724|Q126540724]] |- | ''[[:d:Q126895522|2024 Switzerland floods]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>''[[:d:Q741507|severe weather]]''<br/>''[[:d:Q1615323|bad weather]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024-06 | | | [[Swiez]] | | | | | [[Bild:Maschwander Allmend Hochwasser 20240601 05.jpg|center|80px]] | [[:d:Q126895522|Q126895522]] |- | ''[[:d:Q126939052|2024 India-Bangladesh floods]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>''[[:d:Q1277161|extreme weather]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Bangladesch]]<br/>[[Indien]] | | | | | | [[:d:Q126939052|Q126939052]] |- | ''[[:d:Q127260311|2024 Dongting Lake dike breach]]'' | | [[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]]<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q2424544|levee breach]]'' | 2024-07-05 | | | [[Volksrepubliek China]] | | | {{Coord|29.429|112.813|display=inline}} | | | [[:d:Q127260311|Q127260311]] |- | ''[[:d:Q127387057|2024 Lekki flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>[[Natuurkatastrooph|Naturkatastroof]] | 2024-07-04 | | | [[Nigeria]] | | | | | [[Bild:Lekki flooding 2024.jpg|center|80px]] | [[:d:Q127387057|Q127387057]] |- | ''[[:d:Q127609145|Floods in Ghana]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Ghana]] | | | | | | [[:d:Q127609145|Q127609145]] |- | ''[[:d:Q127690045|Category:Floods in Gorontalo]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | [[Bild:Rumah-rumah yang ditinggalkan penghuni akibat banjir Gorontalo 2024 (2).jpg|center|80px]] | [[:d:Q127690045|Q127690045]] |- | ''[[:d:Q128601357|Flood in Nigeria]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Nigeria]]<br/>[[Afrika]] | | | | | | [[:d:Q128601357|Q128601357]] |- | ''[[:d:Q128601377|2024 Nigeria flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024 | | | [[Nigeria]] | | | | | [[Bild:2024 floods Azare 03.jpg|center|80px]] | [[:d:Q128601377|Q128601377]] |- | ''[[:d:Q128601400|2023 Nigeria flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2023 | | | [[Nigeria]] | | | | | | [[:d:Q128601400|Q128601400]] |- | ''[[:d:Q128694168|1924 Madras Provincial Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1924 | | | [[Indien]] | | | | | | [[:d:Q128694168|Q128694168]] |- | ''[[:d:Q129310891|2024 Chad floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024 | | | [[Tschad]] | | | | | | [[:d:Q129310891|Q129310891]] |- | ''[[:d:Q129317659|2024 South Sudan floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024 | | | [[Süüdsudan]] | | | | | | [[:d:Q129317659|Q129317659]] |- | ''[[:d:Q129571832|1977 Prudnik flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1977-08-21 | | | | | | | | | [[:d:Q129571832|Q129571832]] |- | ''[[:d:Q129572392|2024 floods Gadau]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024 | | | [[Nigeria]] | | | | | [[Bild:2024 floods Gadau 10.jpg|center|80px]] | [[:d:Q129572392|Q129572392]] |- | ''[[:d:Q130264045|2024 Vijayawada floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Indien]] | | | | | [[Bild:Flood Water on Main road.jpg|center|80px]] | [[:d:Q130264045|Q130264045]] |- | ''[[:d:Q130264520|2000 Cartagena flood]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | 2000-10-23 | | | [[Spanien]] | | | | | | [[:d:Q130264520|Q130264520]] |- | ''[[:d:Q130313960|Millennium Flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | | | | | | | [[:d:Q130313960|Q130313960]] |- | ''[[:d:Q130380410|Inondation à Yagoua en 2024]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024-09 | | | [[Kamerun]] | | | | | | [[:d:Q130380410|Q130380410]] |- | ''[[:d:Q130380587|Category:2024 floods in Australia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q130380587|Q130380587]] |- | ''[[:d:Q130386843|2024 Nepal floods]]'' | | ''[[:d:Q1190554|Begeevnis]]''<br/>[[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024 | | | [[Nepal]] | | | | | | [[:d:Q130386843|Q130386843]] |- | ''[[:d:Q130397684|2024 Thailand floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Thailand]] | | | | | | [[:d:Q130397684|Q130397684]] |- | ''[[:d:Q130438158|Category:Floods in Bosnia and Herzegovina]]'' | Kategorie op Wikimedia | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q130438158|Q130438158]] |- | ''[[:d:Q130514891|1333 flood of Florence]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1333 | | | [[Italien]] | | | | | | [[:d:Q130514891|Q130514891]] |- | ''[[:d:Q130749160|2024 Otago floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024-10 | | | [[Niegseeland]] | | | | | | [[:d:Q130749160|Q130749160]] |- | ''[[:d:Q130816881|San Calixto flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1651-10-14 | | | ''[[:d:Q766543|Hispanic Monarchy]]'' | | | | | | [[:d:Q130816881|Q130816881]] |- | ''[[:d:Q131322257|2024 DANA floods in Spain]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2024-10-29 | | | [[Spanien]] | | | | | [[Bild:Catarroja inundada, DANA 2024.jpg|center|80px]] | [[:d:Q131322257|Q131322257]] |- | ''[[:d:Q131406690|1997 Alicante flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1997-09-30 | | | [[Spanien]] | | | | | [[Bild:Alicante(30-09-1997).JPG|center|80px]] | [[:d:Q131406690|Q131406690]] |- | ''[[:d:Q131477440|Category:2024 floods in Oceania]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q131477440|Q131477440]] |- | ''[[:d:Q131760807|Category:2025 floods in Europe]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q131760807|Q131760807]] |- | ''[[:d:Q131837082|riada de Consuegra]]'' | | ''[[:d:Q860333|flash flood]]'' | 1891-09-11 | | | [[Spanien]] | | | | | [[Bild:1891-10-08, La Ilustración Española y Americana, Consuegra.—Los trabajos de descombro y salvamento, M. Picolo.jpg|center|80px]] | [[:d:Q131837082|Q131837082]] |- | ''[[:d:Q131847359|2025 Pekalongan flood and landslide]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]]<br/>''[[:d:Q167903|landslide]]'' | 2025-01-20 | | | [[Indonesien]] | | | {{Coord|-7.133333333333334|109.73333333333332|display=inline}} | | [[Bild:Pekalongan landslide evacuation.jpg|center|80px]] | [[:d:Q131847359|Q131847359]] |- | ''[[:d:Q132127964|flood in Poland in 1924]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1924 | | | ''[[:d:Q207272|Second Polish Republic]]'' | | | | | [[Bild:Flood in Poland (1924)c, Warszawa.jpg|center|80px]] | [[:d:Q132127964|Q132127964]] |- | ''[[:d:Q132457476|Category:2025 floods in Asia]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q132457476|Q132457476]] |- | ''[[:d:Q133261487|Category:2025 floods in South America]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q133261487|Q133261487]] |- | ''[[:d:Q133267466|Category:2025 floods in North America]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q133267466|Q133267466]] |- | ''[[:d:Q133456743|Category:2025 floods in Africa]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q133456743|Q133456743]] |- | ''[[:d:Q133457163|Hochwasser in der Zentral- und Nordostschweiz 1953]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1953-06 | | | [[Swiez]] | | | | | | [[:d:Q133457163|Q133457163]] |- | ''[[:d:Q133521050|Inundaciones de Ucayali de 2025]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | | | | [[Peru]] | | | | | | [[:d:Q133521050|Q133521050]] |- | ''[[:d:Q133738009|floods in Venezuela]]'' | | [[Wikipedia:Listen|Wikimedia:Listen]] | | | | [[Venezuela]] | | | | | | [[:d:Q133738009|Q133738009]] |- | ''[[:d:Q133834648|Category:2025 floods in Peru]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | [[Bild:Inundación del 2025 en Yarinacocha sector Puente Tushmo 6.jpg|center|80px]] | [[:d:Q133834648|Q133834648]] |- | ''[[:d:Q133846141|Category:2025 floods in Ucayali]]'' | Wikimedia-Kategorie | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q133846141|Q133846141]] |- | ''[[:d:Q134548316|1965-ös dunai árvíz]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 1965 | | | [[Ungarn]]<br/>''[[:d:Q33946|Czechoslovakia]]''<br/>''[[:d:Q36704|Yugoslavia]]'' | | | | | | [[:d:Q134548316|Q134548316]] |- | ''[[:d:Q134617311|2025 Mokwa flood]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2025-05 | | | [[Nigeria]] | | | | | | [[:d:Q134617311|Q134617311]] |- | ''[[:d:Q134893249|Überschwemmungen in Bangladesch 2025]]'' | | ''[[:d:Q3223176|flood]]'' | 2025 | | | [[Bangladesch]] | | | | | | [[:d:Q134893249|Q134893249]] |- | ''[[:d:Q134972035|2025 Accra floods]]'' | | [[Flood (Natuurkatastrooph)|overstroming]] | 2025-05-18 | | | [[Ghana]] | | | | | | [[:d:Q134972035|Q134972035]] |- | ''[[:d:Q134989875|Category:Floods in Bolivia]]'' | | [[Wikipedia:Kategorien|Wikimedia-Kategorie]] | | | | | | | | | | [[:d:Q134989875|Q134989875]] |} {{Wikidata list end}} eeh8rstndhv78yztnmobipmjbjhxy29 3 175200 1040521 999565 2025-06-20T15:10:49Z Kızıl 57396 Kızıl hett de Siet [[Bruker Diskuschoon:DerEchteJoan]] na [[Bruker Diskuschoon:TheDeredzh]] verschaven: Seite während der Umbenennung des Benutzers „[[Special:CentralAuth/DerEchteJoan|DerEchteJoan]]“ in „[[Special:CentralAuth/TheDeredzh|TheDeredzh]]“ automatisch verschoben 999565 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=DerEchteJoan}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 22:31, 12. Jul. 2023 (CEST) k9d37l225buchtbqj37b5eh7o2klg1m 0 189200 1040517 1036515 2025-06-20T14:28:45Z Flaverius 21322 lenk oorgermaansch 1040517 wikitext text/x-wiki [[Bild:Rasmus Rask2.jpg|duum|[[Rasmus Rask]] (1787−1832)]] [[Bild:Die Gartenlaube (1858) b 560.jpg|duum|[[Jacob Grimm]] (1785−1863)]] De '''eerste germaansche Luudwannel''' oder '''eerste (germaansche) Luudverschuven''' ({{S|de|''erste (germanische) Lautverschiebung''}}), ook '''Grimmsch Gesett''' oder '''Rask-Grimm-Gesett''', is een [[Luudgesett]] mit ene Reeg [[Luudwannel|Luudwannels]], bi den sik de [[Oorindoeuropääsch|oorindoeuropääschen]] [[Plosiv|Plosiven]] in’n [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaanschen]] verschaven het. Dat Gesett het de däänsche Spraakwetenschopper [[Rasmus Rask]] 1814 dat eerste Maal beschreven un de düütsche Philoloog [[Jacob Grimm]] dat denn 1822 dat eerste Maal vullstännig uutarbeidt. Tohoop mit dat [[Vernersche Gesett]], tellt de eerste germaansche Luudwannel to den bekanntsten Luudgesetten uut de [[histoorsch komparative Spraakwetenschop]].<ref> [[Benjamin W. Fortson IV|Fortson]], 2004, S.&nbsp;301.</ref> == Naam == Dat Luudgesett is ünner verscheden Naams bekannt. [[Jacob Grimm]], de dat Luddgesett as eersten vullstännig beschreven het, beteken den Vöörgang as {{lang|de|''erste Lautverschiebung''}} ( {{S|nds|‘eerste Luudverschuven’}}) gegenöver den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], den Grimm as {{lang|de|''zweite Lautverschiebung''}} ({{S|nds|‘twede Luudverschuven’}}) beteken. Dat Luudgesett heet daarvun na em ook „Grimmsch Gesett“ ({{S|de|''Grimmsches Gesetz''}}, {{S|en|''Grimm’s Law''}}, oder in de Fackspraak kort ook „Grimm“). Üm dat al [[Rasmus Rask]] dat Gesett vöör Grimm beschreven, man nich vullstännig uutformuleert harr, warrt düsse Luudwannel ook „Rask-Grimm-Gesett“ heten, üm den Andeel vun beiden Forschers to achten. == De Luudwannel == De eerste germaansche Luudwannel is ene Reeg [[Luudwannel|Luudwannels]], de so as hier ünner wiest, aflepen: De [[Stimmhaftigkeid|stemmlosen]] [[Plosiv|Plosiven]] (Tenues) sünd [[Frikativ|Frikativen]] (Spiranten) worrn (sachtens över Twüschenschridd as [[Aspiratschoon (Linguistik)|aspireerte]] Plosiven<ref>Antoine Meillet, S.&nbsp;39.</ref> oder [[Affrikaat|Affrikaten]]<ref>''Бруннер К.'' История английского языка. — <abbr>М.</abbr>: УРСС, 2006. — С. 55.</ref>) * {{S|ine|''*[[stimmlosen bilabialen Plosiv|p]]''}}&nbsp;→&nbsp;{{S|gmc|''*[[Stimmlosen bilabialen Frikativ|ɸ]]''}} (later, as eerste de eersten schreven germaanschen Borns överbleven sünd, weer dat sachtens al {{IPA|[[Stimmlosen labiodentalen Frikativ|f]]}}, so dat de Luud in rekonstueerten oorgermaanschen Formen normalerwies ''*f'' schreven warrt) * indoeuropääsch ''*[[Stimmlosen alveolaren Plosiv|t]]''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*þ'' {{IPA|[[Stimmlosen dentalen Frikativ|θ]]}} * indoeuropääsch ''*[[Stimmlosen velaren Plosiv|k]]&nbsp;→&nbsp;''oorgermaansch ''*[[Stimmlosen velaren Frikativ|x]]'' (faken ''χ'' schreven)''&nbsp;→&nbsp;*[[Stimmlosen glottalen Frikativ|h]]'' * indoeuropääsch ''*[[Stimmlosen velaren Plosiv|kʷ]]''&nbsp;''→''&nbsp;oorgermaansch''*xʷ'' (ook *''χʷ'' schreven'')''&nbsp;''→''&nbsp;''*hʷ'' De [[Stemmhaftigkeid|stemmhaftigen]] Plosiven (Mediae) sünd stemmloos worrn: * indoeuropääsch ''*[[Stimmhaften bilabialen Plosiv|b]]''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|p]]'' * indoeuropääsch ''*[[Stimmhaften alveolaren Plosiv|d]]''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*[[Stimmlosen alveolaren Plosiv|t]]'' * indoeuropääsch ''*[[Stimmhaften velaren Plosiv|g]]''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*[[Stimmlosen velaren Plosiv|k]]'' * indoeuropääsch ''*gʷ''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*kʷ'' De stemmhaftigen aspireerten Plosiven (Mediae aspiratae) * indoeuropääsch ''*bʰ''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*ƀ'' {{IPA|[[Stimmhaften bilabialen Frikativ|β]]}} * indoeuropääsch ''*dʰ''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*[[Stimmhaften dentalen Frikativ|ð]]'' * indoeuropääsch ''*gʰ''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*[[Stimmhaften velaren Frikativ|ɣ]]'' * indoeuropääsch ''*gʷʰ''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*ɣʷ'' De oorindoeupääschen Plosiven vergleken mit den Resultaten vun den eersten germaanschen Luudwannel sünd hier ünner to seen: {| class="wikitable" |+Oorgermaansch Plosiven ! !labiaal !dentaal !velaar !labiovelaar |- !stemmloos |p |t |k |kʷ |- !stemmhaftig |b |d |g |gʷ |- !stemmhaftig-aspireert |bʰ |dʰ |gʰ |gʷʰ |} {| class="wikitable" |+Oorgermaansche Plosiven un Spiranten ! !labial !dental !velar !labiovelar |- !stemmlose Plosiven |p |t |k |kʷ |- !stemmlose Friaktiven |ɸ |þ |x |xʷ |- !stemmhaftige Frikativen |ƀ |đ |ǥ |ǥʷ |- !stemmhaftige Plosiven <small>(Allophon vun de sth. Frikativen)</small> |[b] |[d] |[g] |[gʷ] |} === Bispelen === Stemmhafte Plosiven to Frikativen: {| class="wikitable" !Luudwannel !Germaansche Spraken !Anner indoeuropääsche Spraken |- !*p → f |[[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansch]] ‘[[Veehtüch|Vee]]’&nbsp;>&nbsp;{{S|got|'''''f'''aíhu''}}, {{S|ang|'''''f'''eoh''}}, {{S|goh|'''''f'''ihu''}} , [[Ooldnoordsche Spraal|ooldnoordsch]] '''''f'''é'' |{{S|ine|''*'''p'''ék̂u''}}&nbsp;>&nbsp;[[Ooldindsche Spraak|ooldindsch]] पशुः '''''p'''áśu'', {{S|la|'''''p'''ecu''}} |- !*t → þ |oorgermaansch ''*'''þ'''rejez'' ‘dree’&nbsp;>&nbsp;gootsch  '''''þ'''reis'' , ooldengelsch  '''''ð'''rí'' , ooldhoogdüütsch. '''''d'''rī'' , ooldnoordsch '''''þ'''rír'' |indoeuropääsch ''*treyes''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch त्रयः<small>:</small> '''''t'''rayaḥ'', {{S|grc|'''''τ'''ρεῖς''}}, latiensch '''''t'''rēs'' |- !*k → h |oorgermaansch ''*hertan'' ‘[[Hart]]’&nbsp;>&nbsp;gootsch  '''''h'''aírtō'' , ooldengelsch  '''''h'''eorte'' , ooldhoogdüütsch '''''h'''erza'' , ooldnoordsch '''''h'''jarta'' |indoeuropääsch ''*k̂erd- / *k̂ṛd-''&nbsp;>&nbsp;ooldgreeksch '''κ'''αρδία, latiensch  '''''c'''or'' |- !*kʷ → hʷ |oorgermaansch ''*'''hʷ'''aþeraz'' ‘welke vun beiden’&nbsp;>&nbsp;gootsch '''''hv'''aþar'' , ooldengelsch  '''''hw'''œþer'' |indoeuropääsch''*'''kʷ'''oteros''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch कतरः '''''k'''ataráḥ'', ooldgreeksch '''''π'''ότερος'' |} Stemmhaftige Plosiven to stemmlosen Plosiven: {| class="wikitable" !Luudwannel !Germaansche Spraken !Anner indoeuropääsche Spraken |- !*b → p |oorgermaansch ''*deu'''p'''az''&nbsp;>&nbsp;gootsch  diu'''p'''s, ooldengelsch ''dēo'''p''''', ooldhoogdüütsch ''tio'''f''''', ooldnoordsch ''djú'''p'''r'' |indoeuropääsch ''*dʰeubus''&nbsp;>&nbsp;{{S|lt|''du'''b'''ùs''}} |- !*d → t |oorgermaansch ''*twō''&nbsp;>&nbsp;gootsch  '''t''' wai , ooldengelsch  '''''t''' wā'' , ooldnoordsch '''''t'''veir'' |indoeuropääsch ''*dwoh₁''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch द्व '''''d'''va'', ooldgreeksch '''''δ'''ύο'', latiensch '''''d'''uō'' |- !*g → k |oorgermaansch ''*'''k'''newan''&nbsp;>&nbsp;gootsch  '''''k'''niu'', ooldengelsch '''''c'''nēo(w)'', ooldnoordsch '''''k'''ne'' |indoeuropääsch ''*ĝónu''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch जानु '''''j'''ā́nu'', ooldgreeksch '''''γ'''όνυ'', latiensch '''''g'''enu'' |- !*gʷ → kʷ |oorgermaansch ''*'''kʷ'''ikwos''&nbsp;>&nbsp;''*kʷikʷaz''&nbsp;>&nbsp;ooldengelsch '''''cw'''ic'', ooldnoordsch '''''kv'''ikr'' ‘quick’ |indoeuropääsch ''*gʷih₃wos''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch जीवः '''''j'''īváḥ'', latiensch  '''''v'''īvus'', ooldgreeksch '''β'''ίος |} Stemmhaftig aspireert Plosiven to stemmhaftigen Plosiven oder Frikativen: {| class="wikitable" !Luudwannel !Germaansche Spraken !Anner indoeuropääsche Spraken |- !*bʰ → *b |oorgermaansch ''*'''b'''rōþēr''&nbsp;>&nbsp;gootsch '''''b'''rōþar'', ooldengelsch '''''b'''rōðor'', ooldnoordsch '''''b'''roðir'' |indoeuropääsch ''*'''bʰ'''réh₂tēr''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch भ्राता '''''bh'''rā́tā'', ooldgreeksch '''''φ'''ράτηρ'', latiensch '''''f'''rāter'',  {{S|cu|'''''b'''ratъ''}} |- !*dʰ → *d |oorgermaansch ''*mi'''d'''jaz''&nbsp;>&nbsp;gootsch ''mi'''d'''jis'', ooldengelsch ''mi'''dd'''el'' |indoeuropääsch ''*mé'''dʰ'''jos''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch मध्यः ''má'''dh'''yaḥ'', latiensch ''me'''d'''ius'' |- !*gʰ → g |oorgermaansch ''*'''g'''ans''&nbsp;>&nbsp;ooldengelsch  '''''g'''ōs'' , ooldhoogdüütsch '''''g'''ans'', ooldnoordsch '''''g'''ás'' |indoeuropääsch ''*'''ĝʰ'''ans''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch हंसः '''''h'''amsáḥ'', ooldgreeksch '''''χ'''ήν'', latiensch ''('''h''')anser'' |- !*gʷʰ → gʷ |oorgermaansch ''*san'''gʷ'''az''&nbsp;>&nbsp;ooldengelsch  ''sag'''gw'''s'', ooldengelsch ''san'''g''''', ooldengelsch ''son'''g''''' , ooldnoordsch ''sǫn'''g'''r'' |indoeuropääsch ''*son'''gʷʰ'''-''&nbsp;>&nbsp;ooldgreeksch ''ὀμ'''φ'''ή'' |} === Uutnamen === Direkt na den Sibilant {{IPA|s}} blievt de stemmlosen Plosiven {{IPA|p}}, {{IPA|t}} un {{IPA|k}} unverschaven. Wenn twee Plosiven as een Kunsonantenkluuster op een folgt, is alleen de eerste Plosiv verschaven worrn.<ref>Donald Ringe: ''From Proto-Indo-European to Proto-Germanic'', S.&nbsp;93-102.</ref><ref name=":0">''Sravnitel'naja grammatika germanskih jazykov'', S.&nbsp;19.</ref> {| class="wikitable" !Wannel !Oorgerm.&nbsp;→&nbsp;Germ. !Verwandte Spraken |- !*sp → sp |{{S|gmc|''*spurnanan''}}&nbsp;>&nbsp;{{S|ang|'''''sp'''urnan''}} |{{S|ine|''*spŗnh₁''}}&nbsp;>&nbsp;{{S|la|'''''sp'''ernō''}} |- !*st → st |oorgermaansch ''*gastiz ‘''Gast’&nbsp;>&nbsp;{{S|got|''ga'''st'''s''}}, ooldengelsch ''gie'''st''''' |indoeuropääsch ''* gʰostis''&nbsp;>&nbsp;latiensch ''ho'''st'''is'', {{S|cu|''go'''st'''ь''}} |- !*sk → sk |oorgermaansch ''*fiskaz'' ‘Fisch’&nbsp;>&nbsp;gootsch ''*fi'''sk'''s'', ooldengelsch ''fi'''sc''''', {{S|goh|''fi'''sc'''''}}, ooldnoordsch ''fi'''sk'''r'' |indoeuropääsch ''*pisk''&nbsp;>&nbsp;latiensch ''*pi'''sc'''is'' |- !*pt → ft |oorgermaansch ''*haftaz''&nbsp;>&nbsp;gootsch ''ha'''ft'''s'', oolengelsch ''hœ'''ft''''', ooldhoogdüütsch ''ha'''ft''''' |indoeuropääsch ''*kh₂ptos''&nbsp;>&nbsp;latiensch ''ca'''pt'''us'' |- !*kt → ht |oorgermaansch ''*ahtōu'' ‘acht’>&nbsp;gootsch ''a'''ht'''au'', ooldengelsch ''ea'''ht'''o'', ooldhoogdüütsch ''a'''ht'''o'' |indoeuropääsch *''h₃oḱtoh₃(u)''&nbsp;>&nbsp;{{S|grc|''ὀκτώ''}}, latiensch ''o'''ct'''ō'', {{S|xto|''o'''kä'''t''}}, B ''o'''kt''''' |} Een anner Uutnaam is dat oorindoeuropääsche Kunsonantenkluuster ''*-tt-'', dat in’n Oorgermaansch ''*-ss-'' worrn is, so as {{S|ine|''wittos''}}&nbsp;>&nbsp;oorgermaasch ''*wiss-''&nbsp;>&nbsp;{{S|got|''ga'''wiss'''''}}.<ref name=":0" /> == Theorien to’n Oorsprung == Enen Kunsens in de Spraakwetenschop, wat de Oorsaken för den eersten germaanschen Luudwannel sünd, givt dat nich. Veer verscheden Theorien sünd in de Diskusschoon:<ref>''Arsenyeva M. G., Balashova S. P., Berkov V. P. , Solovyova L. N.'' Introduction to German Philology. - <abbr>M</abbr> .: GiS, 2006. - P. 61-64. - <nowiki>ISBN 5-8330-0102-1</nowiki> .</ref> # '''Psycholoogsche Theorie''': Na Jacob Grimm keem de eerste germaansche Luudwannel wegen den egenstännigen Charakter vun den germaanschen Völker op un is dat Resultaat vun eer Verlangen na Freeheid. De Theorie warrt vundaag as unwetenschoplich bekeken un het hüdigendaags kene wetenschoplich Anhängers, de so’ne Ansichten vertreedt. # '''Geograafsche Theorie''': De germaanschen Stämm sedeln deelwies in Bargregionen, wo de dünne Luft op dat Aten un so ook op de Uutspraak vun den Plosiven Inflood namen hebben schull. De Theorie weer in’n 19.&nbsp;Jhd. deelwies recht populäär, warrt vundagg man so as de psycholoogsche Theorie as unwetenschoplich bekeken. # '''Vöörgermaansche Substraattheorie''': Na de Substraattheorie, stammt een Deel germaansche Kennteken un ook de germaansche Luudwannel, uut ene [[vöörgermaansche Substraatspraak]], de tovöör in dat nu germaansche Rebeed spraken worrn is. # '''Glottaaltheorie''': Na düsse Theorie, de för dat Oorindoeuropääsche een anner Kunsonantensysteem rekunstrueert (mit [[Glottalisatschoon|glottaliseerten]] Plosiven statts stemmhaftigen Plosiven), hebbt de germaanschen Spraken dat oorindogermaansche Kunsonatensysteem wannelt, indem dat eerst de [[Glottalisatschoon]] verlüstig gaan is, denn twedens de stemmhaftigen Plosiven Frikative worrn sünd un eer Aspiratschoon verrloren hebbt un opletst de stemmlosen Plosiven Frikativen worrn sünd. Na de Glottaaltheorie bewaart de germaanschen Spraken een kunservativer Kunsonantensysteem as anner indoeuropääschen Spraken.<ref>Gamkrelidze, Ivanov, 1984 , pp. 35–41.</ref> De Theorie is vundaag so as de ook de Glottaaltheoire för dat Oorindoeuropääsche striedig. {| | {| class="wikitable" |+Oorindoeuropääsch na de Glottaaltheorie ! !glottaliseert !stemmhaftig !stemmloos |- !labiaal |(p’) |b^[h] |p^[h] |- !dentaal |t’ |d^[h] |t^[h] |- !palataal |k̂’ |ĝ^[h] |k̂^[h] |- !velaar |k’ |g^[h] |k^[h] |- !labiovelaar |k^w’ |g^w^[h] |k^w^[h] |} |<div style="margin-left:0.5em; margin-right:1em; ">[[Bild:Arrow_right.svg|verweis=Файл:Arrow_right.svg|20x20px]]</div> | {| class="wikitable" |+Oorgermaansch ! !stemmloss !stemmhaftig !stemmlose Friaktiven |- !labiaal |(p) |b\β |f |- !dentaal |t |d\ð |θ |- !palataal |— |— |— |- !velaar |k |g\γ |h |- !labiovelaar |k^w |g^w\γ^w |h^w |} |} == Chronologie == De düütsche Spraakwetenschopper [[Friedrich Kluge]] givt de Tied för den germaanschen Luudwannel as dat 2.&nbsp;Jaardusend v.&nbsp;Chr. an.<ref>''luge F.'' Urgermanisch. — Strassburg: Verlag von Karl J. Trübner, 1913.</ref> A. Bach dateert de Tied justso un vermood, dat de Wannel üm 500&nbsp;v. Chr. afslaten weer.<ref>''Bach A.'' History of the German language. - <abbr>M</abbr> .: URSS, 2008. - P. 33. -</ref> [[Antoine Meillet]] dateert den Wannel man in dat 1.&nbsp;Jaardusend&nbsp;v. Chr.<ref>Meillet, 2010 , p. 43.</ref> De fransche J. Fourquet dateert den Wannel op Grundlaag vun den [[Helm vun Negau]] op de Tied üm 500&nbsp;v. Chr.<ref>Collinge, 1985 , p. 69.</ref> Een Deel Leenwöör uut den Latienschen oder uut keltschen Spraken hebbt den germaanschen Luudwannel mitmaakt, so se wat hölpen köönt de Tied vun den Luudwannel een beten exakter to bestemmen:<ref>Meillet, 2010 , p. 42.</ref> * {{S|la|''Graecus''|nds=Greek}}&nbsp;>&nbsp;{{S|got|''krekos''}}'','' {{S|goh|''kriahha''}}, * latiensch ''Volca''&nbsp;> ooldhoogdüütsch ''walh'', {{S|ang|''wealh''}}, * keltsch ''rīg-'' ‘Köning’&nbsp;>&nbsp;gootsch ''reiks.'' Op de annern Sied givt dat ook Twievel, of so’ne Leenwöör hölpen köönt den germaanschen Luudwannel to dateren, denn villicht sünd ook frömde Luden, de dat Germaansche nich kenn, dör inheemsche Luden uuttuuscht worrn. Denn harrn düsse Leenwöör nix mit’n germaanschen Luudwannel to kriegen.<ref>Gamkrelidze, Ivanov, 1984 , p. 40.</ref> == Typoloogsche Parallelen == Ene Reeg Luudwannels, de op den germaanschen Luudwannel liekt, finnt sik ook in dat Oorarmeensche:<ref>Meye, 2010 , p. 39.</ref><ref>Hock & Joseph, 1996 , p.  116 ..</ref> {| class="standard" ! !Latiensch !Ooldgreeksch !Sanskrit !Armeensch |- !Vader |pater |πατήρ |pitā́ |hayr |- !dat |(is)tud |τό |tat |thē |- !tein |decem |δέκα |dáśan |tasn |- !Fru | - |γυνή |jániḥ |kin |- !dregen |fero |φέρω |bharāmi |berem |- !doon |feci |τίθημι |dadhāmi |dir |- !heet |fornax |θερμός |gharmaḥ |jerm |} Typoloogsche Parallelen givt dat ook in chineeschen Dialekten un den tschadschen Spraken.<ref>Khelimsky, 1975 </ref> Jüst so ene Reeg Luudwannels ünnerscheed de süüdlichen Bantuspraken vun den nöördlichen Bantuspraken:<ref>Hock & Joseph, 1996 , p.  117 ..</ref> {| class="standard" ! !Proto-Bantu !isiXhosa !Sesotho |- !tohoopdreien |*kama |khama |xama |- !dree |*tatu |thathu |raru |- !geven |*pa |pha |φa |} == Historie == === Begünn === To’n Enn vun dat 18.&nbsp;Jaarhunnerd un de Anfang vun dat 19.&nbsp;Jaarhunnerd keem de histoorsch-komparative Spraakwetenschop op, as de Gemeensaamkeiden vun Spraken so as Sanskrit, Latiensch un Ooldgreeksch opfullen sünd. William Jones wies op de gemeensamen grammatschen Strukturen vun Sanskrit, Latiensch, Ooldgreeksch un Gootsch opmarksaam. Friedrich Schlegele maak mit Jones sien Idee denn wieder un het in sienen Wark ''Über die Sprache und Weisheit der Indier'' (1808) den Begreep ''vergleken Grammatik'' schapen. Man de germaansche Spraken weren för de eersten Forscherlüüd, de versöchen dat Germaansche mit den anner Indoeuropääschen Spraken in Betog to stellen, een Hinner. Se dachen to Beginn veel Forscherlüüd, dat de germaanschen Spraken gaarnich indoeuropääsch sünd. De Grund weer de meist grote Ünnerscheed bi den germaanschen Kunsonanten vergleken mit anner indoeuropääschen Spraken. So steit dat /t/ in ''etana'' eten den /d/ in ooldgreeksch ἔδω ''edō,'' lateinesch ''edo'' un ooldindsch अद्मि (''admi'') gegenöver. De fröhen Forscherlüüd kunnen hier keen Systeem ruutkennen. William Jones mark ook an dat ''Gottsch seker een oorsprung mit Sanksriet deilt, man dörch en anner Sproakrutines stark verändert is''. === Ramus Rask sien eerste Verschoon === Rasmus Rask, de in sienen korten Leven, veel reist is un vele verscheden Spraken studeert het, begünn Spraken, de he leert harr, mit een to verglieken un Övereenkumsten to seen. He klassifizeert Spraken so as Organismen na een Systeem so as dat Carl von Linné eerst kort tovöör uutsunnen het. 1811 sleit Rask in sienen Wark A grammar of the Icelandic or ooldnoordsch tongue, vöör Rasmus Kristian Rask hett en kort, man bannig riek Lievn harrt, dat he helt sien Reesen un de Studium vun vele levende un doode Spraken widmet hett. He hett disse Spraken mitanner verglieken, üm ehr Verwandtschaft to faststellen. As eersten hett he de Krees vun Spraken faststellt, de later as indoeuropeesch nöömt wöörn. Rask hett de Spraak as en natüürlich Wesen verstahn, en Slags Organismus, un he hett versöcht, de Klassifikatschoonmethode vun Carl von Linné, de bi de Planten angewann wöör, ok op de Spraak toepassen. Mit dissen Toegang hett he för immer mit de romantische Mystik afbreken, de för de eersten Verglieker typisch weer. Besünners Friedrich Schlegel hett meent, dat de Geburt vun Sanksriet („de Moederspraak“) en eenmaligen mystischen Akt wöör, ut de Göttlich Willen rutspraaken. Rask weer de eersten, de dat Prinzip opstellt hett, dat een bi't Verglieken vun Spraken sück nich bloots - un gor nich allens - op de lexikale Overeenstimmen verlaten süll, man vör allen Dingen op grammatische Parallel’n un de Eenheit vun Strukturen. 1811 is sien Wark ''Grammatick vun de Islandsche un Ooldnoordsche Spraak'' rutkamen, dor he nich bloots de Parallelprozessen twischen disse Spraken un de annern Indoeuropeeschen beschreev, man ok över dat Gesett vun de Konsonantenwannel (''to de Tied „Konsonantenbookstaven“ nöömt'') snackt. Dat is so, dat disse Övergäng al vörher opfallt wöörn, man keen hett sik spesial dor mit afgaav, laat allens dorbi en regelrechten Gesett to formuler’n. Ok Rask hett dat Gesett nich begreepen oder de groot Bedüden vun sien Updecken in’t Oog hatt. För em, as ok för vele anner Verglieker, weer dat Woord de lüttste un udeldbare Eenheit vun de Spraak, de Grammatick de Kearn vun de Vergleicherei, un so hett he de Phonologie nich besünners wichtig nehmt, un den entscheedenden Schridd hett he nich maakt. Moderne Forscher seggt, dat Rask doch een Fehler in sien Formuleren maakt hett, de later vun Grimm korrigeert wöör. Rask meent, dat indoeuropeesch ''b'' direktemang mit ''b'' in de Germaansche Spraken övereenstimmen deit. De Grund för disse Irrtum is villicht, dat dissen Luid nich bannig veel in de bekeekene Spraken vörkaam, un Rask villicht nich noog Beispelen för en verglieken funnen hett. Dat twete Mal, dat Rask de Konsonantenwannel ansnackt, is in sien Wark ''Undersøgelse om det gamle nordiske eller islandske Sprogs Oprindelse'' (''„En Studie över de Oorsprung vun de Ooldnoordsche oder Islandsche Spraak“''). Dorto hett he dat Regel p → f, t → th, k → h nochmaal kort formuleert. === Jacob Grimm === Jacob Grimm, de Öllste vun de twee Bröder, begünn as enen [[Romantik|Romantiker]] in den ''[[Heidelberger Kreis]]'', een Krink Kenners un Sammlers vun düütschen Volkssagen. Tosamen mit sienen Broder Wilhelm hett Jacob Grimm [[Volksleed|Volksleder]], [[Märken]], Dichtwarken un Riemels vun den [[Meistersingers]] un Leder uut de [[Edda]] sammelt un ruutgeven. Man üm 1816 is Jacob Grimm, de nu 31 Jaren oold weer, anfungen sik minner mit de Volkskunn un Volkssagen to befaten un het sik den Ünnersöök an den olen germaanschen Spraken towennt. Mit Rasmus Rask schreev he Breven un sien Interess för de histoorsch-komparativen Spraakwetenschop keem op. Tohoop mit Rask bröch he 1816 sien eerst Wark ruut, dat Theorien to dat Phänomeen beschrivt, dat later [[Ümluud|''i-Ümluud'']] heten schull. Anner Forscherlüüd heten de Theorie eerst nich för good un wullen eer uutslaan. So het [[Georg Friedrich Benecke]] de Theorie to’n Ümluud stark kritiseert un [[Friedrich Schlegel]] beteken Grimm siene Etymologien as babyloonsch Spraakchaos.<ref>[[Konrad Körner (Spraakwetenschopper)|Konrad Körner]]'': Practicing Linguistic Historiography: Selected Papers''</ref> Grimm neem de Kritik as kunstruktive Vöörslääg op un wenn sik op Raadslag vun Schlegel nu vullstännig de Spraakwetenschop to. Sien neegst Wark weer de ''Deutsche Grammatik'' in veer Bannen, de he vun 1819 bet 1837 schreev. De eerste Band is 1819 ruutkamen. To de Tied wuss Grimm noch nix vun de Arbeid mit de Rask al anfungen is. So dat he sien Ansichten to de Luudleer in sienen den tweden Band kumplett överarbeidt het, na dem dat he ene sweedsche uutgaav vun Rask sien Ieslandsche Grammaik in de Hannen kregen harr. Düsse twede Band keem 1822 ruut un het 595&nbsp;Sieden un beschrivt ook dat Luudgesett, dat later den Naam Grimmsch Gesett dregen schull.<ref>''Silvia Luraghi, Vit Bubenik.'' Continuum Companion to Historical <small>Linguistics</small> . — Bloomsbury Academic, 2010. — 453 p. — <nowiki>ISBN 978-1-4411-4465-2</nowiki> .  </ref> Grimm schreev, dat he Rask sien Ieslansch Grammatik good kenn un ook för sien Arbeid an dat Grimmsch Gesett bruuk. He schreev ook mit hoge Acht över Rask in verscheden Breven. Likers is de Andeel vun Rask an de eerste Germaansche Luudwannel eerst laat anerkennt worrn.<ref>''Jespersen, Otto.'' Language: Its Nature, Development and Origin <small>(English)</small> . — 1949. — P. 168. — 448 p.  </ref> == Kunsequenzen un Folgen == De wichtigste Nafolg vun dat Rask-Grimm-Gesett is de Nawies, dat de [[Germaansche Spraken|germaanschen]] Spraken to de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie tohöört. Mit dat Gesett begünn man enen Sprung in de Phonetik, indem dat Forscherlüüd na dat Gesett begünnen Wöör in de enkel Luud to delen. So dat de Phonetik al boold gegen an de Ünnersöök vun Grammatik un Morphologie stünn.<ref>Sylvain Auroux: ''Histoire des idées linguistiques: L'hégémonie du comparatisme,'' Editions Mardaga: 1989, S.&nbsp;161. S.&nbsp;594.</ref> Eerst later hebbt Forscherlüüd de ganzen Kunsequenzen vun düsse Reeg Luudwannels verstaan. Grimm splvenst geev kene Anter, woans de Luudwannels tostann kemen. In de twede Halv vun dat 19.&nbsp;Jhd. hebbt de Arbeiden uut de neogrammatsche School dat Kunzept vun Luudgesetten uutsunnen, dat schienbaar heel verscheden Fäll in enen Kunzept verenigen kunn. De Grundlaag för de Idee vun Luudgesetten weer dat Rask-Grimm-Gesett.<ref>Silvia Luraghi, Vit Bubenik'': Continuum Companion to Historical Linguistics,'' Bloomsbury Academic, 2010, S.&nbsp;453.</ref> == Kiek ook bi == * [[Vernersch Gesett]] * [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütsch Luudwannel]] * [[Ingväoonsche Spraken|Ingwäonismus]] == Footnoten == <references responsive="0"></references> == Literatur == *Collinge N. E.: ''The Laws of Indo-European''. — Amsterdam — Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 1985. — P. 63—76. * [[Benjamin W. Fortson IV]]: ''Indo-European language and culture. An Introduction''. — Padstow: Blackwell Publishing, 2004. * Hock, Hans Henrich; Joseph, Brian D. ''Language History, Language Change, and Language Relationship''. — Berlin / New York: Mouton de Gruyter, 1996. *Ringe D. F''rom Proto-Indo-European to Proto-Germanic''. — New York: Oxford University Press, 2006. — P. 93—102. [[Kategorie:Germaansch]] [[Kategorie:Spraakwetenschop]] 2gktsbjqbb1egl8yeuzm1b10b9ovb9k 1040552 1040517 2025-06-20T16:19:04Z Flaverius 21322 lenk pie 1040552 wikitext text/x-wiki [[Bild:Rasmus Rask2.jpg|duum|[[Rasmus Rask]] (1787−1832)]] [[Bild:Die Gartenlaube (1858) b 560.jpg|duum|[[Jacob Grimm]] (1785−1863)]] De '''eerste germaansche Luudwannel''' oder '''eerste (germaansche) Luudverschuven''' ({{S|de|''erste (germanische) Lautverschiebung''}}), ook '''Grimmsch Gesett''' oder '''Rask-Grimm-Gesett''', is een [[Luudgesett]] mit ene Reeg [[Luudwannel|Luudwannels]], bi den sik de [[Oorindoeuropääsche Spraak|oorindoeuropääschen]] [[Plosiv|Plosiven]] in’n [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaanschen]] verschaven het. Dat Gesett het de däänsche Spraakwetenschopper [[Rasmus Rask]] 1814 dat eerste Maal beschreven un de düütsche Philoloog [[Jacob Grimm]] dat denn 1822 dat eerste Maal vullstännig uutarbeidt. Tohoop mit dat [[Vernersche Gesett]], tellt de eerste germaansche Luudwannel to den bekanntsten Luudgesetten uut de [[histoorsch komparative Spraakwetenschop]].<ref> [[Benjamin W. Fortson IV|Fortson]], 2004, S.&nbsp;301.</ref> == Naam == Dat Luudgesett is ünner verscheden Naams bekannt. [[Jacob Grimm]], de dat Luddgesett as eersten vullstännig beschreven het, beteken den Vöörgang as {{lang|de|''erste Lautverschiebung''}} ( {{S|nds|‘eerste Luudverschuven’}}) gegenöver den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], den Grimm as {{lang|de|''zweite Lautverschiebung''}} ({{S|nds|‘twede Luudverschuven’}}) beteken. Dat Luudgesett heet daarvun na em ook „Grimmsch Gesett“ ({{S|de|''Grimmsches Gesetz''}}, {{S|en|''Grimm’s Law''}}, oder in de Fackspraak kort ook „Grimm“). Üm dat al [[Rasmus Rask]] dat Gesett vöör Grimm beschreven, man nich vullstännig uutformuleert harr, warrt düsse Luudwannel ook „Rask-Grimm-Gesett“ heten, üm den Andeel vun beiden Forschers to achten. == De Luudwannel == De eerste germaansche Luudwannel is ene Reeg [[Luudwannel|Luudwannels]], de so as hier ünner wiest, aflepen: De [[Stimmhaftigkeid|stemmlosen]] [[Plosiv|Plosiven]] (Tenues) sünd [[Frikativ|Frikativen]] (Spiranten) worrn (sachtens över Twüschenschridd as [[Aspiratschoon (Linguistik)|aspireerte]] Plosiven<ref>Antoine Meillet, S.&nbsp;39.</ref> oder [[Affrikaat|Affrikaten]]<ref>''Бруннер К.'' История английского языка. — <abbr>М.</abbr>: УРСС, 2006. — С. 55.</ref>) * {{S|ine|''*[[stimmlosen bilabialen Plosiv|p]]''}}&nbsp;→&nbsp;{{S|gmc|''*[[Stimmlosen bilabialen Frikativ|ɸ]]''}} (later, as eerste de eersten schreven germaanschen Borns överbleven sünd, weer dat sachtens al {{IPA|[[Stimmlosen labiodentalen Frikativ|f]]}}, so dat de Luud in rekonstueerten oorgermaanschen Formen normalerwies ''*f'' schreven warrt) * indoeuropääsch ''*[[Stimmlosen alveolaren Plosiv|t]]''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*þ'' {{IPA|[[Stimmlosen dentalen Frikativ|θ]]}} * indoeuropääsch ''*[[Stimmlosen velaren Plosiv|k]]&nbsp;→&nbsp;''oorgermaansch ''*[[Stimmlosen velaren Frikativ|x]]'' (faken ''χ'' schreven)''&nbsp;→&nbsp;*[[Stimmlosen glottalen Frikativ|h]]'' * indoeuropääsch ''*[[Stimmlosen velaren Plosiv|kʷ]]''&nbsp;''→''&nbsp;oorgermaansch''*xʷ'' (ook *''χʷ'' schreven'')''&nbsp;''→''&nbsp;''*hʷ'' De [[Stemmhaftigkeid|stemmhaftigen]] Plosiven (Mediae) sünd stemmloos worrn: * indoeuropääsch ''*[[Stimmhaften bilabialen Plosiv|b]]''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|p]]'' * indoeuropääsch ''*[[Stimmhaften alveolaren Plosiv|d]]''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*[[Stimmlosen alveolaren Plosiv|t]]'' * indoeuropääsch ''*[[Stimmhaften velaren Plosiv|g]]''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*[[Stimmlosen velaren Plosiv|k]]'' * indoeuropääsch ''*gʷ''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*kʷ'' De stemmhaftigen aspireerten Plosiven (Mediae aspiratae) * indoeuropääsch ''*bʰ''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*ƀ'' {{IPA|[[Stimmhaften bilabialen Frikativ|β]]}} * indoeuropääsch ''*dʰ''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*[[Stimmhaften dentalen Frikativ|ð]]'' * indoeuropääsch ''*gʰ''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*[[Stimmhaften velaren Frikativ|ɣ]]'' * indoeuropääsch ''*gʷʰ''&nbsp;→&nbsp;oorgermaansch &nbsp;''*ɣʷ'' De oorindoeupääschen Plosiven vergleken mit den Resultaten vun den eersten germaanschen Luudwannel sünd hier ünner to seen: {| class="wikitable" |+Oorgermaansch Plosiven ! !labiaal !dentaal !velaar !labiovelaar |- !stemmloos |p |t |k |kʷ |- !stemmhaftig |b |d |g |gʷ |- !stemmhaftig-aspireert |bʰ |dʰ |gʰ |gʷʰ |} {| class="wikitable" |+Oorgermaansche Plosiven un Spiranten ! !labial !dental !velar !labiovelar |- !stemmlose Plosiven |p |t |k |kʷ |- !stemmlose Friaktiven |ɸ |þ |x |xʷ |- !stemmhaftige Frikativen |ƀ |đ |ǥ |ǥʷ |- !stemmhaftige Plosiven <small>(Allophon vun de sth. Frikativen)</small> |[b] |[d] |[g] |[gʷ] |} === Bispelen === Stemmhafte Plosiven to Frikativen: {| class="wikitable" !Luudwannel !Germaansche Spraken !Anner indoeuropääsche Spraken |- !*p → f |[[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansch]] ‘[[Veehtüch|Vee]]’&nbsp;>&nbsp;{{S|got|'''''f'''aíhu''}}, {{S|ang|'''''f'''eoh''}}, {{S|goh|'''''f'''ihu''}} , [[Ooldnoordsche Spraal|ooldnoordsch]] '''''f'''é'' |{{S|ine|''*'''p'''ék̂u''}}&nbsp;>&nbsp;[[Ooldindsche Spraak|ooldindsch]] पशुः '''''p'''áśu'', {{S|la|'''''p'''ecu''}} |- !*t → þ |oorgermaansch ''*'''þ'''rejez'' ‘dree’&nbsp;>&nbsp;gootsch  '''''þ'''reis'' , ooldengelsch  '''''ð'''rí'' , ooldhoogdüütsch. '''''d'''rī'' , ooldnoordsch '''''þ'''rír'' |indoeuropääsch ''*treyes''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch त्रयः<small>:</small> '''''t'''rayaḥ'', {{S|grc|'''''τ'''ρεῖς''}}, latiensch '''''t'''rēs'' |- !*k → h |oorgermaansch ''*hertan'' ‘[[Hart]]’&nbsp;>&nbsp;gootsch  '''''h'''aírtō'' , ooldengelsch  '''''h'''eorte'' , ooldhoogdüütsch '''''h'''erza'' , ooldnoordsch '''''h'''jarta'' |indoeuropääsch ''*k̂erd- / *k̂ṛd-''&nbsp;>&nbsp;ooldgreeksch '''κ'''αρδία, latiensch  '''''c'''or'' |- !*kʷ → hʷ |oorgermaansch ''*'''hʷ'''aþeraz'' ‘welke vun beiden’&nbsp;>&nbsp;gootsch '''''hv'''aþar'' , ooldengelsch  '''''hw'''œþer'' |indoeuropääsch''*'''kʷ'''oteros''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch कतरः '''''k'''ataráḥ'', ooldgreeksch '''''π'''ότερος'' |} Stemmhaftige Plosiven to stemmlosen Plosiven: {| class="wikitable" !Luudwannel !Germaansche Spraken !Anner indoeuropääsche Spraken |- !*b → p |oorgermaansch ''*deu'''p'''az''&nbsp;>&nbsp;gootsch  diu'''p'''s, ooldengelsch ''dēo'''p''''', ooldhoogdüütsch ''tio'''f''''', ooldnoordsch ''djú'''p'''r'' |indoeuropääsch ''*dʰeubus''&nbsp;>&nbsp;{{S|lt|''du'''b'''ùs''}} |- !*d → t |oorgermaansch ''*twō''&nbsp;>&nbsp;gootsch  '''t''' wai , ooldengelsch  '''''t''' wā'' , ooldnoordsch '''''t'''veir'' |indoeuropääsch ''*dwoh₁''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch द्व '''''d'''va'', ooldgreeksch '''''δ'''ύο'', latiensch '''''d'''uō'' |- !*g → k |oorgermaansch ''*'''k'''newan''&nbsp;>&nbsp;gootsch  '''''k'''niu'', ooldengelsch '''''c'''nēo(w)'', ooldnoordsch '''''k'''ne'' |indoeuropääsch ''*ĝónu''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch जानु '''''j'''ā́nu'', ooldgreeksch '''''γ'''όνυ'', latiensch '''''g'''enu'' |- !*gʷ → kʷ |oorgermaansch ''*'''kʷ'''ikwos''&nbsp;>&nbsp;''*kʷikʷaz''&nbsp;>&nbsp;ooldengelsch '''''cw'''ic'', ooldnoordsch '''''kv'''ikr'' ‘quick’ |indoeuropääsch ''*gʷih₃wos''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch जीवः '''''j'''īváḥ'', latiensch  '''''v'''īvus'', ooldgreeksch '''β'''ίος |} Stemmhaftig aspireert Plosiven to stemmhaftigen Plosiven oder Frikativen: {| class="wikitable" !Luudwannel !Germaansche Spraken !Anner indoeuropääsche Spraken |- !*bʰ → *b |oorgermaansch ''*'''b'''rōþēr''&nbsp;>&nbsp;gootsch '''''b'''rōþar'', ooldengelsch '''''b'''rōðor'', ooldnoordsch '''''b'''roðir'' |indoeuropääsch ''*'''bʰ'''réh₂tēr''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch भ्राता '''''bh'''rā́tā'', ooldgreeksch '''''φ'''ράτηρ'', latiensch '''''f'''rāter'',  {{S|cu|'''''b'''ratъ''}} |- !*dʰ → *d |oorgermaansch ''*mi'''d'''jaz''&nbsp;>&nbsp;gootsch ''mi'''d'''jis'', ooldengelsch ''mi'''dd'''el'' |indoeuropääsch ''*mé'''dʰ'''jos''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch मध्यः ''má'''dh'''yaḥ'', latiensch ''me'''d'''ius'' |- !*gʰ → g |oorgermaansch ''*'''g'''ans''&nbsp;>&nbsp;ooldengelsch  '''''g'''ōs'' , ooldhoogdüütsch '''''g'''ans'', ooldnoordsch '''''g'''ás'' |indoeuropääsch ''*'''ĝʰ'''ans''&nbsp;>&nbsp;ooldindsch हंसः '''''h'''amsáḥ'', ooldgreeksch '''''χ'''ήν'', latiensch ''('''h''')anser'' |- !*gʷʰ → gʷ |oorgermaansch ''*san'''gʷ'''az''&nbsp;>&nbsp;ooldengelsch  ''sag'''gw'''s'', ooldengelsch ''san'''g''''', ooldengelsch ''son'''g''''' , ooldnoordsch ''sǫn'''g'''r'' |indoeuropääsch ''*son'''gʷʰ'''-''&nbsp;>&nbsp;ooldgreeksch ''ὀμ'''φ'''ή'' |} === Uutnamen === Direkt na den Sibilant {{IPA|s}} blievt de stemmlosen Plosiven {{IPA|p}}, {{IPA|t}} un {{IPA|k}} unverschaven. Wenn twee Plosiven as een Kunsonantenkluuster op een folgt, is alleen de eerste Plosiv verschaven worrn.<ref>Donald Ringe: ''From Proto-Indo-European to Proto-Germanic'', S.&nbsp;93-102.</ref><ref name=":0">''Sravnitel'naja grammatika germanskih jazykov'', S.&nbsp;19.</ref> {| class="wikitable" !Wannel !Oorgerm.&nbsp;→&nbsp;Germ. !Verwandte Spraken |- !*sp → sp |{{S|gmc|''*spurnanan''}}&nbsp;>&nbsp;{{S|ang|'''''sp'''urnan''}} |{{S|ine|''*spŗnh₁''}}&nbsp;>&nbsp;{{S|la|'''''sp'''ernō''}} |- !*st → st |oorgermaansch ''*gastiz ‘''Gast’&nbsp;>&nbsp;{{S|got|''ga'''st'''s''}}, ooldengelsch ''gie'''st''''' |indoeuropääsch ''* gʰostis''&nbsp;>&nbsp;latiensch ''ho'''st'''is'', {{S|cu|''go'''st'''ь''}} |- !*sk → sk |oorgermaansch ''*fiskaz'' ‘Fisch’&nbsp;>&nbsp;gootsch ''*fi'''sk'''s'', ooldengelsch ''fi'''sc''''', {{S|goh|''fi'''sc'''''}}, ooldnoordsch ''fi'''sk'''r'' |indoeuropääsch ''*pisk''&nbsp;>&nbsp;latiensch ''*pi'''sc'''is'' |- !*pt → ft |oorgermaansch ''*haftaz''&nbsp;>&nbsp;gootsch ''ha'''ft'''s'', oolengelsch ''hœ'''ft''''', ooldhoogdüütsch ''ha'''ft''''' |indoeuropääsch ''*kh₂ptos''&nbsp;>&nbsp;latiensch ''ca'''pt'''us'' |- !*kt → ht |oorgermaansch ''*ahtōu'' ‘acht’>&nbsp;gootsch ''a'''ht'''au'', ooldengelsch ''ea'''ht'''o'', ooldhoogdüütsch ''a'''ht'''o'' |indoeuropääsch *''h₃oḱtoh₃(u)''&nbsp;>&nbsp;{{S|grc|''ὀκτώ''}}, latiensch ''o'''ct'''ō'', {{S|xto|''o'''kä'''t''}}, B ''o'''kt''''' |} Een anner Uutnaam is dat oorindoeuropääsche Kunsonantenkluuster ''*-tt-'', dat in’n Oorgermaansch ''*-ss-'' worrn is, so as {{S|ine|''wittos''}}&nbsp;>&nbsp;oorgermaasch ''*wiss-''&nbsp;>&nbsp;{{S|got|''ga'''wiss'''''}}.<ref name=":0" /> == Theorien to’n Oorsprung == Enen Kunsens in de Spraakwetenschop, wat de Oorsaken för den eersten germaanschen Luudwannel sünd, givt dat nich. Veer verscheden Theorien sünd in de Diskusschoon:<ref>''Arsenyeva M. G., Balashova S. P., Berkov V. P. , Solovyova L. N.'' Introduction to German Philology. - <abbr>M</abbr> .: GiS, 2006. - P. 61-64. - <nowiki>ISBN 5-8330-0102-1</nowiki> .</ref> # '''Psycholoogsche Theorie''': Na Jacob Grimm keem de eerste germaansche Luudwannel wegen den egenstännigen Charakter vun den germaanschen Völker op un is dat Resultaat vun eer Verlangen na Freeheid. De Theorie warrt vundaag as unwetenschoplich bekeken un het hüdigendaags kene wetenschoplich Anhängers, de so’ne Ansichten vertreedt. # '''Geograafsche Theorie''': De germaanschen Stämm sedeln deelwies in Bargregionen, wo de dünne Luft op dat Aten un so ook op de Uutspraak vun den Plosiven Inflood namen hebben schull. De Theorie weer in’n 19.&nbsp;Jhd. deelwies recht populäär, warrt vundagg man so as de psycholoogsche Theorie as unwetenschoplich bekeken. # '''Vöörgermaansche Substraattheorie''': Na de Substraattheorie, stammt een Deel germaansche Kennteken un ook de germaansche Luudwannel, uut ene [[vöörgermaansche Substraatspraak]], de tovöör in dat nu germaansche Rebeed spraken worrn is. # '''Glottaaltheorie''': Na düsse Theorie, de för dat Oorindoeuropääsche een anner Kunsonantensysteem rekunstrueert (mit [[Glottalisatschoon|glottaliseerten]] Plosiven statts stemmhaftigen Plosiven), hebbt de germaanschen Spraken dat oorindogermaansche Kunsonatensysteem wannelt, indem dat eerst de [[Glottalisatschoon]] verlüstig gaan is, denn twedens de stemmhaftigen Plosiven Frikative worrn sünd un eer Aspiratschoon verrloren hebbt un opletst de stemmlosen Plosiven Frikativen worrn sünd. Na de Glottaaltheorie bewaart de germaanschen Spraken een kunservativer Kunsonantensysteem as anner indoeuropääschen Spraken.<ref>Gamkrelidze, Ivanov, 1984 , pp. 35–41.</ref> De Theorie is vundaag so as de ook de Glottaaltheoire för dat Oorindoeuropääsche striedig. {| | {| class="wikitable" |+Oorindoeuropääsch na de Glottaaltheorie ! !glottaliseert !stemmhaftig !stemmloos |- !labiaal |(p’) |b^[h] |p^[h] |- !dentaal |t’ |d^[h] |t^[h] |- !palataal |k̂’ |ĝ^[h] |k̂^[h] |- !velaar |k’ |g^[h] |k^[h] |- !labiovelaar |k^w’ |g^w^[h] |k^w^[h] |} |<div style="margin-left:0.5em; margin-right:1em; ">[[Bild:Arrow_right.svg|verweis=Файл:Arrow_right.svg|20x20px]]</div> | {| class="wikitable" |+Oorgermaansch ! !stemmloss !stemmhaftig !stemmlose Friaktiven |- !labiaal |(p) |b\β |f |- !dentaal |t |d\ð |θ |- !palataal |— |— |— |- !velaar |k |g\γ |h |- !labiovelaar |k^w |g^w\γ^w |h^w |} |} == Chronologie == De düütsche Spraakwetenschopper [[Friedrich Kluge]] givt de Tied för den germaanschen Luudwannel as dat 2.&nbsp;Jaardusend v.&nbsp;Chr. an.<ref>''luge F.'' Urgermanisch. — Strassburg: Verlag von Karl J. Trübner, 1913.</ref> A. Bach dateert de Tied justso un vermood, dat de Wannel üm 500&nbsp;v. Chr. afslaten weer.<ref>''Bach A.'' History of the German language. - <abbr>M</abbr> .: URSS, 2008. - P. 33. -</ref> [[Antoine Meillet]] dateert den Wannel man in dat 1.&nbsp;Jaardusend&nbsp;v. Chr.<ref>Meillet, 2010 , p. 43.</ref> De fransche J. Fourquet dateert den Wannel op Grundlaag vun den [[Helm vun Negau]] op de Tied üm 500&nbsp;v. Chr.<ref>Collinge, 1985 , p. 69.</ref> Een Deel Leenwöör uut den Latienschen oder uut keltschen Spraken hebbt den germaanschen Luudwannel mitmaakt, so se wat hölpen köönt de Tied vun den Luudwannel een beten exakter to bestemmen:<ref>Meillet, 2010 , p. 42.</ref> * {{S|la|''Graecus''|nds=Greek}}&nbsp;>&nbsp;{{S|got|''krekos''}}'','' {{S|goh|''kriahha''}}, * latiensch ''Volca''&nbsp;> ooldhoogdüütsch ''walh'', {{S|ang|''wealh''}}, * keltsch ''rīg-'' ‘Köning’&nbsp;>&nbsp;gootsch ''reiks.'' Op de annern Sied givt dat ook Twievel, of so’ne Leenwöör hölpen köönt den germaanschen Luudwannel to dateren, denn villicht sünd ook frömde Luden, de dat Germaansche nich kenn, dör inheemsche Luden uuttuuscht worrn. Denn harrn düsse Leenwöör nix mit’n germaanschen Luudwannel to kriegen.<ref>Gamkrelidze, Ivanov, 1984 , p. 40.</ref> == Typoloogsche Parallelen == Ene Reeg Luudwannels, de op den germaanschen Luudwannel liekt, finnt sik ook in dat Oorarmeensche:<ref>Meye, 2010 , p. 39.</ref><ref>Hock & Joseph, 1996 , p.  116 ..</ref> {| class="standard" ! !Latiensch !Ooldgreeksch !Sanskrit !Armeensch |- !Vader |pater |πατήρ |pitā́ |hayr |- !dat |(is)tud |τό |tat |thē |- !tein |decem |δέκα |dáśan |tasn |- !Fru | - |γυνή |jániḥ |kin |- !dregen |fero |φέρω |bharāmi |berem |- !doon |feci |τίθημι |dadhāmi |dir |- !heet |fornax |θερμός |gharmaḥ |jerm |} Typoloogsche Parallelen givt dat ook in chineeschen Dialekten un den tschadschen Spraken.<ref>Khelimsky, 1975 </ref> Jüst so ene Reeg Luudwannels ünnerscheed de süüdlichen Bantuspraken vun den nöördlichen Bantuspraken:<ref>Hock & Joseph, 1996 , p.  117 ..</ref> {| class="standard" ! !Proto-Bantu !isiXhosa !Sesotho |- !tohoopdreien |*kama |khama |xama |- !dree |*tatu |thathu |raru |- !geven |*pa |pha |φa |} == Historie == === Begünn === To’n Enn vun dat 18.&nbsp;Jaarhunnerd un de Anfang vun dat 19.&nbsp;Jaarhunnerd keem de histoorsch-komparative Spraakwetenschop op, as de Gemeensaamkeiden vun Spraken so as Sanskrit, Latiensch un Ooldgreeksch opfullen sünd. William Jones wies op de gemeensamen grammatschen Strukturen vun Sanskrit, Latiensch, Ooldgreeksch un Gootsch opmarksaam. Friedrich Schlegele maak mit Jones sien Idee denn wieder un het in sienen Wark ''Über die Sprache und Weisheit der Indier'' (1808) den Begreep ''vergleken Grammatik'' schapen. Man de germaansche Spraken weren för de eersten Forscherlüüd, de versöchen dat Germaansche mit den anner Indoeuropääschen Spraken in Betog to stellen, een Hinner. Se dachen to Beginn veel Forscherlüüd, dat de germaanschen Spraken gaarnich indoeuropääsch sünd. De Grund weer de meist grote Ünnerscheed bi den germaanschen Kunsonanten vergleken mit anner indoeuropääschen Spraken. So steit dat /t/ in ''etana'' eten den /d/ in ooldgreeksch ἔδω ''edō,'' lateinesch ''edo'' un ooldindsch अद्मि (''admi'') gegenöver. De fröhen Forscherlüüd kunnen hier keen Systeem ruutkennen. William Jones mark ook an dat ''Gottsch seker een oorsprung mit Sanksriet deilt, man dörch en anner Sproakrutines stark verändert is''. === Ramus Rask sien eerste Verschoon === Rasmus Rask, de in sienen korten Leven, veel reist is un vele verscheden Spraken studeert het, begünn Spraken, de he leert harr, mit een to verglieken un Övereenkumsten to seen. He klassifizeert Spraken so as Organismen na een Systeem so as dat Carl von Linné eerst kort tovöör uutsunnen het. 1811 sleit Rask in sienen Wark A grammar of the Icelandic or ooldnoordsch tongue, vöör Rasmus Kristian Rask hett en kort, man bannig riek Lievn harrt, dat he helt sien Reesen un de Studium vun vele levende un doode Spraken widmet hett. He hett disse Spraken mitanner verglieken, üm ehr Verwandtschaft to faststellen. As eersten hett he de Krees vun Spraken faststellt, de later as indoeuropeesch nöömt wöörn. Rask hett de Spraak as en natüürlich Wesen verstahn, en Slags Organismus, un he hett versöcht, de Klassifikatschoonmethode vun Carl von Linné, de bi de Planten angewann wöör, ok op de Spraak toepassen. Mit dissen Toegang hett he för immer mit de romantische Mystik afbreken, de för de eersten Verglieker typisch weer. Besünners Friedrich Schlegel hett meent, dat de Geburt vun Sanksriet („de Moederspraak“) en eenmaligen mystischen Akt wöör, ut de Göttlich Willen rutspraaken. Rask weer de eersten, de dat Prinzip opstellt hett, dat een bi't Verglieken vun Spraken sück nich bloots - un gor nich allens - op de lexikale Overeenstimmen verlaten süll, man vör allen Dingen op grammatische Parallel’n un de Eenheit vun Strukturen. 1811 is sien Wark ''Grammatick vun de Islandsche un Ooldnoordsche Spraak'' rutkamen, dor he nich bloots de Parallelprozessen twischen disse Spraken un de annern Indoeuropeeschen beschreev, man ok över dat Gesett vun de Konsonantenwannel (''to de Tied „Konsonantenbookstaven“ nöömt'') snackt. Dat is so, dat disse Övergäng al vörher opfallt wöörn, man keen hett sik spesial dor mit afgaav, laat allens dorbi en regelrechten Gesett to formuler’n. Ok Rask hett dat Gesett nich begreepen oder de groot Bedüden vun sien Updecken in’t Oog hatt. För em, as ok för vele anner Verglieker, weer dat Woord de lüttste un udeldbare Eenheit vun de Spraak, de Grammatick de Kearn vun de Vergleicherei, un so hett he de Phonologie nich besünners wichtig nehmt, un den entscheedenden Schridd hett he nich maakt. Moderne Forscher seggt, dat Rask doch een Fehler in sien Formuleren maakt hett, de later vun Grimm korrigeert wöör. Rask meent, dat indoeuropeesch ''b'' direktemang mit ''b'' in de Germaansche Spraken övereenstimmen deit. De Grund för disse Irrtum is villicht, dat dissen Luid nich bannig veel in de bekeekene Spraken vörkaam, un Rask villicht nich noog Beispelen för en verglieken funnen hett. Dat twete Mal, dat Rask de Konsonantenwannel ansnackt, is in sien Wark ''Undersøgelse om det gamle nordiske eller islandske Sprogs Oprindelse'' (''„En Studie över de Oorsprung vun de Ooldnoordsche oder Islandsche Spraak“''). Dorto hett he dat Regel p → f, t → th, k → h nochmaal kort formuleert. === Jacob Grimm === Jacob Grimm, de Öllste vun de twee Bröder, begünn as enen [[Romantik|Romantiker]] in den ''[[Heidelberger Kreis]]'', een Krink Kenners un Sammlers vun düütschen Volkssagen. Tosamen mit sienen Broder Wilhelm hett Jacob Grimm [[Volksleed|Volksleder]], [[Märken]], Dichtwarken un Riemels vun den [[Meistersingers]] un Leder uut de [[Edda]] sammelt un ruutgeven. Man üm 1816 is Jacob Grimm, de nu 31 Jaren oold weer, anfungen sik minner mit de Volkskunn un Volkssagen to befaten un het sik den Ünnersöök an den olen germaanschen Spraken towennt. Mit Rasmus Rask schreev he Breven un sien Interess för de histoorsch-komparativen Spraakwetenschop keem op. Tohoop mit Rask bröch he 1816 sien eerst Wark ruut, dat Theorien to dat Phänomeen beschrivt, dat later [[Ümluud|''i-Ümluud'']] heten schull. Anner Forscherlüüd heten de Theorie eerst nich för good un wullen eer uutslaan. So het [[Georg Friedrich Benecke]] de Theorie to’n Ümluud stark kritiseert un [[Friedrich Schlegel]] beteken Grimm siene Etymologien as babyloonsch Spraakchaos.<ref>[[Konrad Körner (Spraakwetenschopper)|Konrad Körner]]'': Practicing Linguistic Historiography: Selected Papers''</ref> Grimm neem de Kritik as kunstruktive Vöörslääg op un wenn sik op Raadslag vun Schlegel nu vullstännig de Spraakwetenschop to. Sien neegst Wark weer de ''Deutsche Grammatik'' in veer Bannen, de he vun 1819 bet 1837 schreev. De eerste Band is 1819 ruutkamen. To de Tied wuss Grimm noch nix vun de Arbeid mit de Rask al anfungen is. So dat he sien Ansichten to de Luudleer in sienen den tweden Band kumplett överarbeidt het, na dem dat he ene sweedsche uutgaav vun Rask sien Ieslandsche Grammaik in de Hannen kregen harr. Düsse twede Band keem 1822 ruut un het 595&nbsp;Sieden un beschrivt ook dat Luudgesett, dat later den Naam Grimmsch Gesett dregen schull.<ref>''Silvia Luraghi, Vit Bubenik.'' Continuum Companion to Historical <small>Linguistics</small> . — Bloomsbury Academic, 2010. — 453 p. — <nowiki>ISBN 978-1-4411-4465-2</nowiki> .  </ref> Grimm schreev, dat he Rask sien Ieslansch Grammatik good kenn un ook för sien Arbeid an dat Grimmsch Gesett bruuk. He schreev ook mit hoge Acht över Rask in verscheden Breven. Likers is de Andeel vun Rask an de eerste Germaansche Luudwannel eerst laat anerkennt worrn.<ref>''Jespersen, Otto.'' Language: Its Nature, Development and Origin <small>(English)</small> . — 1949. — P. 168. — 448 p.  </ref> == Kunsequenzen un Folgen == De wichtigste Nafolg vun dat Rask-Grimm-Gesett is de Nawies, dat de [[Germaansche Spraken|germaanschen]] Spraken to de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie tohöört. Mit dat Gesett begünn man enen Sprung in de Phonetik, indem dat Forscherlüüd na dat Gesett begünnen Wöör in de enkel Luud to delen. So dat de Phonetik al boold gegen an de Ünnersöök vun Grammatik un Morphologie stünn.<ref>Sylvain Auroux: ''Histoire des idées linguistiques: L'hégémonie du comparatisme,'' Editions Mardaga: 1989, S.&nbsp;161. S.&nbsp;594.</ref> Eerst later hebbt Forscherlüüd de ganzen Kunsequenzen vun düsse Reeg Luudwannels verstaan. Grimm splvenst geev kene Anter, woans de Luudwannels tostann kemen. In de twede Halv vun dat 19.&nbsp;Jhd. hebbt de Arbeiden uut de neogrammatsche School dat Kunzept vun Luudgesetten uutsunnen, dat schienbaar heel verscheden Fäll in enen Kunzept verenigen kunn. De Grundlaag för de Idee vun Luudgesetten weer dat Rask-Grimm-Gesett.<ref>Silvia Luraghi, Vit Bubenik'': Continuum Companion to Historical Linguistics,'' Bloomsbury Academic, 2010, S.&nbsp;453.</ref> == Kiek ook bi == * [[Vernersch Gesett]] * [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütsch Luudwannel]] * [[Ingväoonsche Spraken|Ingwäonismus]] == Footnoten == <references responsive="0"></references> == Literatur == *Collinge N. E.: ''The Laws of Indo-European''. — Amsterdam — Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 1985. — P. 63—76. * [[Benjamin W. Fortson IV]]: ''Indo-European language and culture. An Introduction''. — Padstow: Blackwell Publishing, 2004. * Hock, Hans Henrich; Joseph, Brian D. ''Language History, Language Change, and Language Relationship''. — Berlin / New York: Mouton de Gruyter, 1996. *Ringe D. F''rom Proto-Indo-European to Proto-Germanic''. — New York: Oxford University Press, 2006. — P. 93—102. [[Kategorie:Germaansch]] [[Kategorie:Spraakwetenschop]] 3mhmjx4opi27vlnagpmk3pcrkhy2hxi 0 192074 1040518 1039826 2025-06-20T14:28:55Z Flaverius 21322 1040518 wikitext text/x-wiki [[Bild:Westmitteldeutsches_Mundartgebiet.PNG|duum|350x350px|Rebeed vun dat Westmiddeldüütsch]] Dat '''Westmiddeldüütsch''' is tohoop mit dat [[Oostmiddeldüütsch]] ene Ünnergrupp vun de [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütschen Dialekten]]. Se sünd in dat [[Rhienland]] un [[Hessen]] verbreidt. == Grenzen un Ünnergruppen == Dat Middeldüütsch, dat twüschen de [[Benrather Linie]] (maken/machen-Isogloss) in de Noorden un de [[Speyrer Linie]] (Appel/Apfel-Isogloss) in de Süden snackt warrt, maak bloot deelwies bi de [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütsche Luudwannel]] mit. Dat [[Böverdüütsche Dialekten|Böverdüütsch]] het daargegen den Luudwannel kumplett ümsett, wieldes de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche Spraken]] gaarnich mitmaakt het. De oostmiddeldüütschen Dialekten un de westmiddeldüütschen Dialekten ünnerscheidt sik in dat Resultaat vun de [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütsche Luudwannel]] bi dat [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansche]] ''*p'' in de [[Anluud]]. In dat Westmiddeldüütsch bleev dat ''*p'' unverschaven (westmiddeldüütsch ''<u>P</u>und''); Oostmiddeldüütsch het dat to /f/ verschaven (oostmiddeldüütsch ''<u>F</u>und''). * Nedderdüütsch: ''maken'' – ''Appel'' – ''Pund'' * Middeldüütsch: ''machen'' - Appel ** Westmiddeldüütsch: ''Pund'' ** Oostmiddeldüütsch: ''Fund'' * Böverdüütsch: ''machen'', ''Apfel'', ''Pfund'' Dat Westmiddeldüütsch deelt sik wieder in dat [[Middelfranksch]] ([[Ripuarisch]] un [[Moselfranksch]]) un dat [[Rhienfranksch]] ([[Pälzisch]] un [[Hessisch]]). De Grenz twüschen beiden Ünnergruppen is de [[Sankt Goarer -Linie|Sankt Goarer-Linie]] (wat/was-Isogloss). Middelfranksch het ''wat'', ''dat'', ''et'' so as dat Nedderdüütsch, dat Rhienfranksch het ''was, das, es'' so as dat Böverdüütsch. De süüdfrankschen (oder süüdrhienfrankschen) Dialekten in de Ruum üm [[Weißenburg]] un [[Karlsruhe]] höört nich to dat Westmiddeldüütsch man tellt to dat Böverdüütsch, denn hier is dat ''*p'' to /pf/ verschaven. De Andeel Luden, de vun de hoogdüütsche Luudwanndel verschaven worrn is, nimmt vun dat Nedderfranksch in de Noorden över de westmiddeldüütschen Dialekten bet to dat Süüdfranksch to. Düsse Verloop vun verscheden Isoglossen heet in de [[Dialektologie]] „[[Rhiensche Weiher]]“ == Dialekten un Dialektgruppen vun dat Westmiddeldüütsch == * ''Middelfranksch'' ** [[Ripuarisch]], auch ''Ripuarisch-Franksch'', daarto tellt ''Kölsch'', ''Öcher Platt'', ''Eischwiele Platt'', ''Dürener Platt'' ([[Noordrhien-Westfalen]] [[Belgien]] un in de süüdlichste Timpen vun de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]) ** [[Moselfranksch]] ([[Siegerland]], [[Rhienland-Palz]] un in dat noordwestliche [[Saarland]]) *** [[Lothringer Platt|Middellothringsch]] ([[Frankriek]] in de [[Moselle|Département Moselle]] in dat Nieddaal) *** [[Luxemborgsche Spraak|Luxemborgsch]], au ''Lëtzebuergesch'' ([[Luxemborg|Luxeburg]], Belgien in de Areler Land un [[Frankriek]] in de Noordwest vun dat [[Moselle|Département Moselle]]) * ''Rhienfranksch'' ** [[Pälzisch]] *** [[Westpälzisch]] ([[Rhienland-Palz|Rheinland-Pfalz]] in de Westpfalz un in dat süüdööstliche [[Saarland]]) *** [[Vöörpälzisch]] ([[Rhienland-Palz|Rheinland-Pfalz]] in de Vöörpalz) *** [[Kurpfälzisch|Köörpälzisch]] Baden-Württemberg in de Köörpalz un Hessen) ** [[Hessisch-Nassauische Dialekte|Hessisch]] *** Süüdhessisch ([[Hessen]] in de Starkenburg un in de Rhiengau, [[Rhienland-Palz]] Rhienhessen un [[Bayern]] in dat westliche Ünnerfranken) *** Nedderhessisch ([[Hessen]] üm Kassel un Bad Hersfeld un in dat westliche [[Döringen]]) *** Böverhessisch (Middelhessen, Hoogtaunus un in de Wetterau) *** Oosthessisch (üm Fulda un in de hessische Rhön) ** Oostlothringsch ([[Frankriek]] in de Oosten vun dat [[Moselle|Département Moselle]]) In de Noorden vun de westmiddeldüütsche Spraakruum givt dat Övergäng to de [[nedderlandsche Spraak]] un to dat [[Plattdüütsch]]. In de Südden givt dat Övergäng to dat Süüdfranksch, [[Oostfranksch]] un [[Alemannsch]]. == Woordschatt == De Woordschatt vun de middeldüütsche Dialekten beschrivt dat ''[[Rheinisches Wörterbuch|Rheinische Wörterbuch]]'' (Dialekten in de ole preußsche provinz Rhienland), dat ''[[Pfälzisches Wörterbuch|Pfälzische Wörterbuch]]'' (pälzische Dialekten), dat ''[[Luxemburger Wörterbuch]]'' (luxemborgsche Dialekten, dat ''[[Wörterbuch der deutsch-lothringischen Mundarten]]'' (lothringische Dialekten), dat ''[[Hessen-Nassauisches Wörterbuch|Hessen-Nassauische Wörterbuch]]'' (Dialekten in dat ole Hessen-Nassau) un dat ''[[Südhessisches Wörterbuch|Südhessische Wörterbuch]]'' (rhienhessische Dialekte). == Literatuur == * Alexandra N. Lenz: ''Struktur und Dynamik des Substandards. Eine Studie zum Westmitteldeutschen'' (Wittlich/Eifel). Stuttgart 2003. * ''dtv-Atlas zur deutschen Sprache'', 13. durchgesehene Auflage, München 2001 == Weblenken == * http://www.koelsch-akademie.de * https://web.archive.org/web/20090906180838/http://web.uni-marburg.de/sprache-in-hessen/ Arbeitsstelle "Sprache in Hessenn" [[Kategorie:Dialekt]] [[Kategorie:Hoochdüütsch]] fvvdi2l76xbl4go38t349dg77vn2t1j 0 192237 1040553 1040208 2025-06-20T16:19:21Z Flaverius 21322 lenklenk pie 1040553 wikitext text/x-wiki '''Afluud''' betekent in de [[Spraakwetenschop]] ene [[Morphologie|morpholoogschen]] Vokaalalternatschoon, bi de sik de [[Stammvokaal]] in verscheden bögten Formen na een regelmatig Schema verännert. De Begreep stammt uut de [[Germanistik]] un geit op [[Jacob Grimm]] torügge, de mit den Begreep den Wessel vun den Stamvokaal bi [[starke verben|starken Verben]] in den [[Germaansche Spraken|germaanschen Spraken beschreev]], so as [[plattdüütsch]] ''drieven–dreev–dreven''. De germaansche Afluud geit op dat [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsche]] torügge un finnt sik so ook in anner [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääschen Spraken]], besünners in de öller Spraakperioden.<ref>[[Peter Matthews (Spraakwetenschopper)|Peter Matthews]]: ''ablaut''. In: ''The Concise Oxford Dictionary of Linguistics''. Oxford University Press, 3.&nbsp;Oplaag 2025.</ref> Buten de indoeuropääsche Spraakfamilie betekent Afluud ook anner vrgliekbaar Phänomenen. == Afluud in’n Plattdüütschen == Op Plattdüütsch un in anner germaanschen Spraken finnt sik Afluud besünners bi den starken Verben. De olen germaansche Spraken harrn söven Afluudregen, de döör Analogie bloot deelwies op Plattdüütsch bewaart sünd. Bispelen sünd: b'''ie'''ten '''''–''''' b'''ee'''t – b'''ä'''ten, fl'''e'''gen – fl'''oo'''g – fl'''a'''gen, s'''i'''ngen – s'''u'''ng (öller ook s'''a'''ng) – s'''u'''ngen, k'''a'''men – k'''ee'''m (ook k'''a'''m/kw'''a'''m) – k'''a'''men, r'''ö'''pen – r'''ee'''p – r'''o'''pen. * schr''ie''ven – schr''ee''v – schr''ä''ven == Footnoten == <references/> [[Kategorie:Spraakwetenschop]] [[Kategorie:Germanistik]] slhq2tsnet1fxcz7oecrbw35715p969 0 192382 1040482 2025-06-20T14:15:42Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/253693586|Urgermanische Sprache]]“ 1040482 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak|ISO2=''gem (germanische Sprachen)''|Spraak=Oorgermaansch|Klassifikatschoon=[[Indoeuropääsche Spraken|Indoeuropääsch]] :[[Germaansche Spraken|Germaansch]]|KSpraak=Oorgermaansch}} [[Bild:Pre-roman_iron_age_(map).PNG|duum|Karte vorrömerzeitlicher Kulturen (um 500 v.&nbsp;Chr. bis 50 v.&nbsp;Chr.), die mit dem Urgermanischen in Verbindung gebracht werden: in Rot die [[Iesentiet|frühe nordische Eisenzeit]], rosa eingefärbt die [[Jastörp-Kultuur|Jastorf-Kultur]].]] '''Oorgermaansch''' (ook '''Protogermaansch''') is de rekunstrueert Vöörlöperspraak vun allen germaansche Spraken, so as [[Plattdüütsch]], Hoogdüütsch, Engelsch oder Sweedsch. Se wuss sachtens in dat 2.&nbsp;Jaardusend. v. Chr., op’t laatst in 1.&nbsp;Jaardusend v.&nbsp;Chr. uut dat Oorindoeuropääsch ran. [[Bild:Germanic_tribes_(750BC-1AD).png|duum|Die Verbreitung der germanischen Sprachen und Dialekte: {{Farblegende|#f00|Verbreitung bis 750 v.&nbsp;Chr.}} {{Farblegende|#f84|Verbreitung bis 500 v.&nbsp;Chr.}} {{Farblegende|#ff0|Verbreitung bis 250 v.&nbsp;Chr.}} {{Farblegende|#0f0|Verbreitung bis 1 n. Chr.}}]] == Literatuur == * Alfred Bammesberger: ''Der Aufbau des germanischen Verbalsystems''. Heidelberg 1986. * Alfred Bammesberger: ''Die Morphologie des urgermanischen Nomens''. Heidelberg 1990. * Fausto Cercignani: ''Indo-European ē in Germanic.'' In: ''Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung.'' Band 86, Nr. 1, 1972, S. 104–110. * Fausto Cercignani: ''Indo-European eu in Germanic.'' In: ''Indogermanische Forschungen.'' Band 78, 1973, S. 106–112. * Fausto Cercignani: ''Proto-Germanic */i/ and */e/ Revisited.'' In: ''Journal of English and Germanic Philology.'' Band 78, Nr. 1, 1979, S. 72–82. * Wolfram Euler, Konrad Badenheuer: ''Sprache und Herkunft der Germanen. Abriss des Protogermanischen vor der Ersten Lautverschiebung.'' Inspiration Un Limited, London/Hamburg 2009, ISBN 978-3-9812110-1-6; 2. Auflage London/Berlin 2021, ISBN 978-3-945127-27-8. * Frederik Hartmann: ''Germanic Phylogeny'' (Oxford Studies in Diachronic and Historical Linguistics). Oxford University Press, 2023, ISBN 978-0-198-87273-3. * Claus Jürgen Hutterer: ''Die germanischen Sprachen: Ihre Geschichte in Grundzügen.'' 4. Auflage. Budapest 1999. * Josef J. Jarosch: ''Rekonstruierendes und Etymonomisches Wörterbuch der Germanischen Starken Verben.'' 12 Bände. Schuch, Weiden 1995 ff. {{DNB|944025072}}. * Hans Krahe: ''Germanische Sprachwissenschaft''. Band 1: ''Einleitung und Lautlehre''. Band 2: ''Formenlehre''. Band 3: ''Wortbildungslehre.'' 7. Auflage, bearbeitet von Wolfgang Meid, Berlin / New York 1969. * Kristian Kristiansen u. a.: ''Re-theorising mobility and the formation of culture and language among the Corded Ware Culture in Europe.'' In: ''Antiquity.'' Band 91, Nr. 356, April 2017, S. 348–359. ([https://www.cambridge.org/core/services/aop-cambridge-core/content/view/E35E6057F48118AFAC191BDFBB1EB30E/S0003598X17000175a.pdf/retheorising_mobility_and_the_formation_of_culture_and_language_among_the_corded_ware_culture_in_europe.pdf online]) * Guus Kroonen: ''Etymological Dictionary of Proto-Germanic.'' Brill, Leiden/Boston 2013, ISBN 978-90-04-18340-7. * Robert Mailhammer: ''The Germanic Strong Verbs, Foundations and Development of a New System'' (= ''Trends in Linguistics. Studies and Monographs.'' Band 183). Mouton de Gruyter, Berlin / New York, 2007, ISBN 978-3-11-019957-4. * Vladimir Orel: ''A Handbook of Germanic Etymology''. Brill, Leiden 2003, ISBN 90-04-12875-1. * Julius Pokorny: ''Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch.'' Francke Verlag, Bern/München, Band I, 1959, Band II 1969. {{DNB|457827068}}. * Eduard Prokosch: ''A comparative Germanic Grammar''. Linguistic society of America, University of Pennsylvania, Philadelphia 1939. (Neuauflage: Tiger Xenophon 2009, ISBN 978-1-904799-42-9) * Donald A. Ringe: ''A History of English.'' Band 1: ''From Proto-Indo-European to Proto-Germanic''. 2006; 2. Ausgabe: Oxford University Press, Oxford 2017. * Elmar Seebold: ''Vergleichendes und Etymologisches Wörterbuch der germanischen starken Verben.'' Mouton, Den Haag 1970. {{DNB|458930229}}. * Wilhelm Streitberg: ''Urgermanische Grammatik.'' In: ''Germanische Bibliothek. Abteilung 1, Elementar- und Handbücher. Reihe 1, Grammatiken ; 1 von'' Wilhelm Streitberg (Begr.), ''Richard Kienast'' und ''Richard von Kienle (Hrsg.).'' 2. Auflage. Carl Winters Universitätsbuchhandlung, Heidelberg 1896. ([https://archive.org/details/urgermanischegr00stregoog/page/n7/mode/2up?view=theater online]) * Frans Van Coetsem: ''The Vocalism of the Germanic Parent Language''. Heidelberg 1994. * George Walkden: ''Syntactic Reconstruction and Proto-Germanic''. Oxford University Press, Oxford 2014. <references /> == Weblinks == {{Normdaten}} [[Kategorie:Germaansch]] [[Kategorie:Spraak]] 1ves6av9rdykmqobf9j43na0ud8tsgb 1040483 1040482 2025-06-20T14:21:01Z Flaverius 21322 Lenken, rest översett 1040483 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |ISO2=''gem (germanische Sprachen)'' |Spraak=Oorgermaansch |Klassifikatschoon=[[Indoeuropääsche Spraken|Indoeuropääsch]] :[[Germaansche Spraken|Germaansch]] |KSpraak=Oorgermaansch}} [[Bild:Pre-roman_iron_age_(map).PNG|duum|Kaart vun de fröhe noordsche [[Iesentiet|Iestentied]] (in rood) un de [[Jastörp-Kultuur]] (in rosa), de sachtens de Sprekers vun dat Oorgermaansch weren]] '''Oorgermaansch''' oder '''Protogermaansch''' is de rekunstrueert Vöörlöperspraak vun allen [[germaansche Spraken]], so as [[Plattdüütsch]], [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Sweedsche Spraak|Sweedsch]]. Se wuss sachtens in dat 2.&nbsp;Jaardusend. v. Chr., op’t laatst in 1.&nbsp;Jaardusend v.&nbsp;Chr. uut dat Oorindoeuropääsch ran. [[Bild:Germanic_tribes_(750BC-1AD).png|duum|Woans sik da Oorgermaansche uutbreedt het:<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#f00|üm 750 v.&nbsp;Chr.}}<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#f84|üm 500 v.&nbsp;Chr.}}<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0|üm 250 v.&nbsp;Chr.}}<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0f0|üm 1 n. Chr.}}]] == Literatuur == * Alfred Bammesberger: ''Der Aufbau des germanischen Verbalsystems''. Heidelberg 1986. * Alfred Bammesberger: ''Die Morphologie des urgermanischen Nomens''. Heidelberg 1990. * Fausto Cercignani: ''Indo-European ē in Germanic.'' In: ''Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung.'' Band 86, Nr. 1, 1972, S. 104–110. * Fausto Cercignani: ''Indo-European eu in Germanic.'' In: ''Indogermanische Forschungen.'' Band 78, 1973, S. 106–112. * Fausto Cercignani: ''Proto-Germanic */i/ and */e/ Revisited.'' In: ''Journal of English and Germanic Philology.'' Band 78, Nr. 1, 1979, S. 72–82. * Wolfram Euler, Konrad Badenheuer: ''Sprache und Herkunft der Germanen. Abriss des Protogermanischen vor der Ersten Lautverschiebung.'' Inspiration Un Limited, London/Hamburg 2009, ISBN 978-3-9812110-1-6; 2. Auflage London/Berlin 2021, ISBN 978-3-945127-27-8. * Frederik Hartmann: ''Germanic Phylogeny'' (Oxford Studies in Diachronic and Historical Linguistics). Oxford University Press, 2023, ISBN 978-0-198-87273-3. * Claus Jürgen Hutterer: ''Die germanischen Sprachen: Ihre Geschichte in Grundzügen.'' 4. Auflage. Budapest 1999. * Josef J. Jarosch: ''Rekonstruierendes und Etymonomisches Wörterbuch der Germanischen Starken Verben.'' 12 Bände. Schuch, Weiden 1995 ff. {{DNB|944025072}}. * Hans Krahe: ''Germanische Sprachwissenschaft''. Band 1: ''Einleitung und Lautlehre''. Band 2: ''Formenlehre''. Band 3: ''Wortbildungslehre.'' 7. Auflage, bearbeitet von Wolfgang Meid, Berlin / New York 1969. * Kristian Kristiansen u. a.: ''Re-theorising mobility and the formation of culture and language among the Corded Ware Culture in Europe.'' In: ''Antiquity.'' Band 91, Nr. 356, April 2017, S. 348–359. ([https://www.cambridge.org/core/services/aop-cambridge-core/content/view/E35E6057F48118AFAC191BDFBB1EB30E/S0003598X17000175a.pdf/retheorising_mobility_and_the_formation_of_culture_and_language_among_the_corded_ware_culture_in_europe.pdf online]) * Guus Kroonen: ''Etymological Dictionary of Proto-Germanic.'' Brill, Leiden/Boston 2013, ISBN 978-90-04-18340-7. * Robert Mailhammer: ''The Germanic Strong Verbs, Foundations and Development of a New System'' (= ''Trends in Linguistics. Studies and Monographs.'' Band 183). Mouton de Gruyter, Berlin / New York, 2007, ISBN 978-3-11-019957-4. * Vladimir Orel: ''A Handbook of Germanic Etymology''. Brill, Leiden 2003, ISBN 90-04-12875-1. * Julius Pokorny: ''Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch.'' Francke Verlag, Bern/München, Band I, 1959, Band II 1969. {{DNB|457827068}}. * Eduard Prokosch: ''A comparative Germanic Grammar''. Linguistic society of America, University of Pennsylvania, Philadelphia 1939. (Neuauflage: Tiger Xenophon 2009, ISBN 978-1-904799-42-9) * Donald A. Ringe: ''A History of English.'' Band 1: ''From Proto-Indo-European to Proto-Germanic''. 2006; 2. Uutgaav: Oxford University Press, Oxford 2017. * Elmar Seebold: ''Vergleichendes und Etymologisches Wörterbuch der germanischen starken Verben.'' Mouton, Den Haag 1970. {{DNB|458930229}}. * Wilhelm Streitberg: ''Urgermanische Grammatik.'' In: ''Germanische Bibliothek. Abteilung 1, Elementar- und Handbücher. Reihe 1, Grammatiken ; 1 von'' Wilhelm Streitberg (Begr.), ''Richard Kienast'' und ''Richard von Kienle (Hrsg.).'' 2. Auflage. Carl Winters Universitätsbuchhandlung, Heidelberg 1896. ([https://archive.org/details/urgermanischegr00stregoog/page/n7/mode/2up?view=theater online]) * Frans Van Coetsem: ''The Vocalism of the Germanic Parent Language''. Heidelberg 1994. * George Walkden: ''Syntactic Reconstruction and Proto-Germanic''. Oxford University Press, Oxford 2014. <references /> {{Normdaten}} [[Kategorie:Germaansch]] [[Kategorie:Spraak]] 83usjnuyrk8jg525aoegkf3sre3hbki 1040519 1040483 2025-06-20T14:29:37Z Flaverius 21322 + lenken oorspraak, pie 1040519 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |ISO2=''gem (germanische Sprachen)'' |Spraak=Oorgermaansch |Klassifikatschoon=[[Indoeuropääsche Spraken|Indoeuropääsch]] :[[Germaansche Spraken|Germaansch]] |KSpraak=Oorgermaansch}} [[Bild:Pre-roman_iron_age_(map).PNG|duum|Kaart vun de fröhe noordsche [[Iesentiet|Iestentied]] (in rood) un de [[Jastörp-Kultuur]] (in rosa), de sachtens de Sprekers vun dat Oorgermaansch weren]] '''Oorgermaansch''' oder '''Protogermaansch''' is de rekunstrueert [[Oorspraak|Vöörlöperspraak]] vun allen [[germaansche Spraken]], so as [[Plattdüütsch]], [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Sweedsche Spraak|Sweedsch]]. Se wuss sachtens in dat 2.&nbsp;Jaardusend. v. Chr., op’t laatst in 1.&nbsp;Jaardusend v.&nbsp;Chr. uut dat [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsch]] ran. [[Bild:Germanic_tribes_(750BC-1AD).png|duum|Woans sik da Oorgermaansche uutbreedt het:<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#f00|üm 750 v.&nbsp;Chr.}}<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#f84|üm 500 v.&nbsp;Chr.}}<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0|üm 250 v.&nbsp;Chr.}}<br/> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0f0|üm 1 n. Chr.}}]] == Literatuur == * Alfred Bammesberger: ''Der Aufbau des germanischen Verbalsystems''. Heidelberg 1986. * Alfred Bammesberger: ''Die Morphologie des urgermanischen Nomens''. Heidelberg 1990. * Fausto Cercignani: ''Indo-European ē in Germanic.'' In: ''Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung.'' Band 86, Nr. 1, 1972, S. 104–110. * Fausto Cercignani: ''Indo-European eu in Germanic.'' In: ''Indogermanische Forschungen.'' Band 78, 1973, S. 106–112. * Fausto Cercignani: ''Proto-Germanic */i/ and */e/ Revisited.'' In: ''Journal of English and Germanic Philology.'' Band 78, Nr. 1, 1979, S. 72–82. * Wolfram Euler, Konrad Badenheuer: ''Sprache und Herkunft der Germanen. Abriss des Protogermanischen vor der Ersten Lautverschiebung.'' Inspiration Un Limited, London/Hamburg 2009, ISBN 978-3-9812110-1-6; 2. Auflage London/Berlin 2021, ISBN 978-3-945127-27-8. * Frederik Hartmann: ''Germanic Phylogeny'' (Oxford Studies in Diachronic and Historical Linguistics). Oxford University Press, 2023, ISBN 978-0-198-87273-3. * Claus Jürgen Hutterer: ''Die germanischen Sprachen: Ihre Geschichte in Grundzügen.'' 4. Auflage. Budapest 1999. * Josef J. Jarosch: ''Rekonstruierendes und Etymonomisches Wörterbuch der Germanischen Starken Verben.'' 12 Bände. Schuch, Weiden 1995 ff. {{DNB|944025072}}. * Hans Krahe: ''Germanische Sprachwissenschaft''. Band 1: ''Einleitung und Lautlehre''. Band 2: ''Formenlehre''. Band 3: ''Wortbildungslehre.'' 7. Auflage, bearbeitet von Wolfgang Meid, Berlin / New York 1969. * Kristian Kristiansen u. a.: ''Re-theorising mobility and the formation of culture and language among the Corded Ware Culture in Europe.'' In: ''Antiquity.'' Band 91, Nr. 356, April 2017, S. 348–359. ([https://www.cambridge.org/core/services/aop-cambridge-core/content/view/E35E6057F48118AFAC191BDFBB1EB30E/S0003598X17000175a.pdf/retheorising_mobility_and_the_formation_of_culture_and_language_among_the_corded_ware_culture_in_europe.pdf online]) * Guus Kroonen: ''Etymological Dictionary of Proto-Germanic.'' Brill, Leiden/Boston 2013, ISBN 978-90-04-18340-7. * Robert Mailhammer: ''The Germanic Strong Verbs, Foundations and Development of a New System'' (= ''Trends in Linguistics. Studies and Monographs.'' Band 183). Mouton de Gruyter, Berlin / New York, 2007, ISBN 978-3-11-019957-4. * Vladimir Orel: ''A Handbook of Germanic Etymology''. Brill, Leiden 2003, ISBN 90-04-12875-1. * Julius Pokorny: ''Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch.'' Francke Verlag, Bern/München, Band I, 1959, Band II 1969. {{DNB|457827068}}. * Eduard Prokosch: ''A comparative Germanic Grammar''. Linguistic society of America, University of Pennsylvania, Philadelphia 1939. (Neuauflage: Tiger Xenophon 2009, ISBN 978-1-904799-42-9) * Donald A. Ringe: ''A History of English.'' Band 1: ''From Proto-Indo-European to Proto-Germanic''. 2006; 2. Uutgaav: Oxford University Press, Oxford 2017. * Elmar Seebold: ''Vergleichendes und Etymologisches Wörterbuch der germanischen starken Verben.'' Mouton, Den Haag 1970. {{DNB|458930229}}. * Wilhelm Streitberg: ''Urgermanische Grammatik.'' In: ''Germanische Bibliothek. Abteilung 1, Elementar- und Handbücher. Reihe 1, Grammatiken ; 1 von'' Wilhelm Streitberg (Begr.), ''Richard Kienast'' und ''Richard von Kienle (Hrsg.).'' 2. Auflage. Carl Winters Universitätsbuchhandlung, Heidelberg 1896. ([https://archive.org/details/urgermanischegr00stregoog/page/n7/mode/2up?view=theater online]) * Frans Van Coetsem: ''The Vocalism of the Germanic Parent Language''. Heidelberg 1994. * George Walkden: ''Syntactic Reconstruction and Proto-Germanic''. Oxford University Press, Oxford 2014. <references /> {{Normdaten}} [[Kategorie:Germaansch]] [[Kategorie:Spraak]] 2kfidvvip22tz0ypro3w8kazuje5mm2 0 192383 1040485 2025-06-20T14:21:56Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040485 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192384 1040486 2025-06-20T14:22:07Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040486 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192385 1040487 2025-06-20T14:22:17Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040487 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192386 1040488 2025-06-20T14:22:26Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040488 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192387 1040489 2025-06-20T14:22:32Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040489 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192388 1040490 2025-06-20T14:22:41Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040490 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192389 1040491 2025-06-20T14:22:49Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040491 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192390 1040492 2025-06-20T14:22:57Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040492 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192391 1040493 2025-06-20T14:23:08Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040493 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192392 1040494 2025-06-20T14:23:15Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040494 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192393 1040495 2025-06-20T14:23:28Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040495 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192394 1040496 2025-06-20T14:23:39Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040496 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192395 1040497 2025-06-20T14:23:45Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040497 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192396 1040498 2025-06-20T14:23:53Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040498 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] S lx7cxhg1s59gxt03zbphvyozaf3f9p6 1040499 1040498 2025-06-20T14:23:59Z Flaverius 21322 1040499 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192397 1040500 2025-06-20T14:24:32Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040500 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192398 1040501 2025-06-20T14:24:46Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040501 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192399 1040502 2025-06-20T14:24:53Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040502 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192400 1040503 2025-06-20T14:25:00Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040503 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192401 1040504 2025-06-20T14:25:07Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040504 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192402 1040505 2025-06-20T14:25:48Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040505 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192403 1040506 2025-06-20T14:25:55Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040506 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192404 1040507 2025-06-20T14:26:00Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040507 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192405 1040508 2025-06-20T14:26:06Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040508 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192406 1040509 2025-06-20T14:26:16Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040509 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192407 1040510 2025-06-20T14:26:22Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040510 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192408 1040511 2025-06-20T14:26:28Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040511 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192409 1040512 2025-06-20T14:26:34Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040512 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192410 1040513 2025-06-20T14:26:41Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040513 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 0 192411 1040514 2025-06-20T14:26:48Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorgermaansche Spraak]] 1040514 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorgermaansche Spraak]] a7x688f4if3tmlarky5l8o9e26hii3t 3 192412 1040522 2025-06-20T15:10:49Z Kızıl 57396 Kızıl hett de Siet [[Bruker Diskuschoon:DerEchteJoan]] na [[Bruker Diskuschoon:TheDeredzh]] verschaven: Seite während der Umbenennung des Benutzers „[[Special:CentralAuth/DerEchteJoan|DerEchteJoan]]“ in „[[Special:CentralAuth/TheDeredzh|TheDeredzh]]“ automatisch verschoben 1040522 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Bruker Diskuschoon:TheDeredzh]] oty42n6nqd6c10czwlld97m1nx3jj15 3 192413 1040523 2025-06-20T16:05:48Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040523 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=SirLunow}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 18:05, 20. Jun. 2025 (CEST) n5au1myf7e7614l7mdlj8zcx9022xc2 0 192414 1040524 2025-06-20T16:11:13Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/255192433|Indogermanische Ursprache]]“ 1040524 wikitext text/x-wiki '''Oorindoeuropääsch''' oder '''Oorindogermaansch''' (ook '''Proto-indoeuropääsch''', '''indoeuropääsche'''/'''indogermaansche Grundspraak''' oder '''Oorspraak''') is de gemeensame Vöörlöper vun allen [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääschen Spraken]], de nich beleggt is, man mit spraakwetenschoplik Methoden rekonstrueert is. De Rekonstruktschoon van de indoeuropääsche Oorspraak up Grundlaag vun Gemeensamkeiden un systemaatschen Ünnerscheed in dat [[Woordschatt|Vokabulaar]] un de [[Grammatik|grammatsche]] Struktuur tellt to den wichtigsten Arbeiden van de [[Spraakwetenschop]] sied den Begünn vun dat 19. Jhd. Bi de Rekonstruktschoon stütt sik de Spraakwetenschop besünners up grammatsche Gemeensamkeiden un [[Kognaat|verwandte Wöör]] (Kognaten). Vele gemeensame Koganten sind een wichtigen Henwies up ene enge Verwandschop, besunners wenn de Koganten Wöör uut den Grundwoordschatt sünd. [[Bild:Indogermaische_Ursprache_3500BC.svg|duum|370x370px|Mögliche Verbreitung Urindogermanisch um 3500&nbsp;v.&#x202F;Chr., mit Abspaltung anatolischer Sprachen (vgl.&nbsp;Kurgan-Hypothese).<br /><br /><br /><br /> Jamna/Jamnaja-Kultur: eine Kurgankultur, ev. Trägerin der indogermanischen Ursprache;<br /><br /> Maikop-Kultur, benannt nach Maikop, Russland;<br /><br /> Cucuteni-Tripolje-Kultur: eine Nachfolge der bandkeramischen Kultur;<br /><br /> Vinča-Kultur, benannt nach Vinča bei [[Belgrad]].]] [[Bild:Jamnaja-Kultur.svg|duum|370x370px|Verbreitung, Ausdehnung Jamnaja-Kultur (3600–2300&nbsp;v.&#x202F;Chr.).<br /><br /><br /><br /> Umliegende Kulturen:<br /><br /> Kelteminar-Kultur (5500–3500&nbsp;v.&#x202F;Chr.);<br /><br /> Kama-Kultur (5000–3000&nbsp;v.&#x202F;Chr.);<br /><br /> Maikop-Kultur (4000–3200&nbsp;v.&#x202F;Chr.);<br /><br /> Grübchenkeramik-Kultur (3500–2000&nbsp;v.&#x202F;Chr.).]] [[Bild:IE4500BP.png|duum|370x370px|Vermutete Verbreitung indogermanischer Sprachen um 2500&nbsp;v.&#x202F;Chr.<br /><br /><br /><br /> Corded Ware/Schnurkeramik (3000–2200&nbsp;v.&#x202F;Chr.);<br /><br /> Beaker People/Glockenbecher (2600–1800&nbsp;v.&#x202F;Chr.), Gruppen eventuell indogermanisch;<br /><br /> Andronovo-Kultur u. Vorläufer (2300–1000&nbsp;v.&#x202F;Chr.).]] [[Bild:IE3500BPde.png|rechts|gerahmt|Vermutete Sprachgruppen um 1500&nbsp;v.&#x202F;Chr.<br /><br /><br /><br /> Oasenkultur (2250–1700&nbsp;v.&#x202F;Chr.), teils als Trägerin des Ur-Indoiranischen angenommen;<br /><br /> Hethiterreich (1800–700&nbsp;v.&#x202F;Chr.), Anatolien;<br /><br /> Griechisch, gelb:<br /><br /> Achaier, u.&nbsp;a.&nbsp;Mykene, Tiryns (1600–1000&nbsp;v.&#x202F;Chr.);<br /><br /> ''Urnenf.'': Urnenfelderkultur (1300–800&nbsp;v.&#x202F;Chr.).]] [[Bild:IE2500BP.png|rechts|gerahmt|Sprachgruppenverteilung um 500&nbsp;v.&#x202F;Chr.<br /><br /><br /><br /> Indoarische Gruppen (ab&nbsp;1500&nbsp;v.&#x202F;Chr.);<br /><br /> Indoiranische Gruppen (ab&nbsp;800&nbsp;v.&#x202F;Chr.);<br /><br /> Greek/Griechisch:<br /><br /> Antike Dorer, Ionier, Äolier (ab&nbsp;1000&nbsp;v.&#x202F;Chr.);<br /><br /> Italic/Italisch:<br /><br /> [[Italikers|Italiker]] der Apenninhalbinsel (ab&nbsp;1000&nbsp;v.&#x202F;Chr.);<br /><br /> Celtic/Keltisch:<br /><br /> Hallstatt, La Tène (ab&nbsp;800&nbsp;v.&#x202F;Chr.) Mitteleuropa;<br /><br /> [[Gallien]], Britannien und Iberien bis Galatien.]] [[Bild:IE1500BPde.png|rechts|gerahmt|Sprachgruppenverteilung um 500&nbsp;n.&#x202F;Chr.<br /><br /><br /><br /> Latein (ab&nbsp;700&nbsp;v.&#x202F;Chr.) in Italien vorhanden;<br /><br /> romanische Sprachen (ab&nbsp;300&nbsp;n.&#x202F;Chr.);<br /><br /> Griechisch/[[Koine Greeksch|Koine]] (ab&nbsp;300&nbsp;v.&#x202F;Chr.) Ost-Mittelmeer;<br /><br /> Inselkeltische Sprachen (ab&nbsp;300&nbsp;n.&#x202F;Chr.);<br /><br /> [[Germaansche Spraken|Germanisch]], [[Eerste germaansche Luudwannel|Lautverschiebung]] (ab&nbsp;500&nbsp;v.&#x202F;Chr.);<br /><br /> Einzelsprachen am Ende der Antike (ca.&nbsp;500&nbsp;n.&#x202F;Chr.);<br /><br /> Tocharisch eventuell als zweite Sprache nach dem Anatolischen aus dem Gesamtverband ausgetreten;<br /><br /> im Tarimbecken (ca.&nbsp;300&nbsp;n.&#x202F;Chr.) weiterentwickelt;<br /><br /> Armenisch mind. seit dem 10. Jahrhundert vor Christus im Urartäischen/Araratischen Königreich gesprochen;<br /><br /> Schriftsprache in der Antike (ab&nbsp;400&nbsp;n.&#x202F;Chr.);<br /><br /> Baltisch, Slawisch verm. Familie (Baltoslawisch);<br /><br /> baltische Gruppen ev. ab Zeitenwende getrennt;<br /><br /> baltische, slawische Sprachen (ca.&nbsp;600&nbsp;n.&#x202F;Chr.).]] == Literatuur == * David W. Anthony, Don Ringe: ''The Indo-European Homeland from Linguistic and Archaeological Perspectives.'' In: ''Annual Review of Linguistics.'' Heft 1 (2015), S. 199–219 [http://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev-linguist-030514-124812 (online)]. (engelsch) * Robert S.P. Beekes: ''Vergelijkende taalwetenschap. Een inleiding in de vergelijkende Indo-europese taalwetenschap''. Het Spectrum, Amsterdam 1990. (nedderlandsch) ** engelsch: ''Comparative Indo-European Linguistics. An Introduction.'' 2. Oplaag. Översett vun UvA Vertalers / Paul Gabriner. John Benjamins, Amsterdam / Philadelphia 2011 (1. Oplaag 1995). * Wilhelm Braune, bearb. v. Hans Eggers: ''Althochdeutsche Grammatik.'' 13. Oplaag. Niemeyer, Tübingen 1975, {{DNB|750227532}}. * Andrew Byrd: ''The Indo-European Syllable''. Brill, Leiden 2015. (engelsch) * Will Chang, Chundra Cathcart, David Hall, Andrew Garrett: ''Ancestry-constrained phylogenetic analysis supports the Indo-European steppe hypothesis.'' In: ''Language.'' Band 91, Heft 1 (2015), S. 194–244 [http://www.linguisticsociety.org/files/news/ChangEtAlPreprint.pdf (online)]. (engelsch) * Benjamin W. Fortson IV: ''Indo-European Language and Culture. An Introduction.'' 2. Oplaag. Blackwell Publishing, Malden 2010, ISBN 978-1-4051-0316-9. (engelsch) * Matthias Fritz: ''Der Dual im Indogermanischen''. Universitätsverlag Winter, Heidelberg 2011. * Tamaz V. Gamkrelidze, Vjačeslav V. Ivanov: ''Indoevropjskij jazyk i indoevropejcy. Rekonstrukcija i istoriko-tipologieskij analiz prajazyka i protokultury.'' Universitätsverlag Tiflis, Tiflis 1984. (russisch) ** engelsch: ''Indo-European and the Indo-Europeans. A Reconstruction and Historical Analysis of a Proto-Language and a Proto-Culture''. 2 Bände. Mouton de Gruyter, Berlin / New York 1994–1995. * Karl Hoffmann: ''Aufsätze zur Indogermanistik.'' Band 1, Wiesbaden 1975, ISBN 3-920153-47-2, Band 2, Wiesbaden 1976, ISBN 3-920153-51-0. * Jay H. Jasanoff: ''Hittite and the Indo-European Verb.'' Oxford University Press, 2003, ISBN 0-19-928198-X. (engelsch) * Ernst Kausen: ''Die indogermanischen Sprachen. Von der Vorgeschichte bis zur Gegenwart.'' Helmut Buske Verlag, Hamburg 2012, ISBN 978-3-87548-612-4. * Alwin Kloekhorst: ''Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon.'' Brill, Leiden/Boston, 2008, ISBN 978-90-04-16092-7. (engelsch) * Guus Kroonen: ''Etymological Dictionary of Proto-Germanic.'' Brill, Leiden/Boston 2013, ISBN 978-90-04-18340-7. (engelsch) * Winfred P. Lehmann: ''Theoretical Bases of Indo-European Linguistics.'' Routledge, London / New York 1993, ISBN 0-415-13850-7. (engelsch) * Arthur A. Macdonell: ''A Vedic Grammar for Students.'' 11. Oplaag. Oxford University Press, 1987, ISBN 0-19-560231-5 (engelsch) * Robert Mailhammer: ''The Germanic Strong Verbs, Foundations and Development of a New System.'' (Trends in Linguistics, Studies and Monographs 183). Mouton de Gruyter, Berlin / New York 2007, ISBN 978-3-11-019957-4. * J. P. Mallory, D. Q. Adams: ''The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World''. Oxford University Press, Oxford / New York 2006. (engelsch) * Michael Meier-Brügger: ''Indogermanische Sprachwissenschaft.'' 9. Oplaag. de Gruyter, Berlin 2010, ISBN 978-3-11-025143-2. * Holger Pedersen: „Zur Frage nach der Urverwandtschaft des Indoeuropäischen mit dem Ugrofinnischen“. In: ''Mémoires de la Société finno-ugrienne.'' 67, 1933, {{OCLC|177284500}}, S. 308–325. * Holger Pedersen: ''Hittitisch und die anderen indo-europäischen Sprachen.'' (Danske Videnskabernes Selskab, historisk-filologiske Meddelelser, 25/2). Munksgaard, Copenhagen 1938. * Asya Pereltsvaig, Martin W. Lewis: ''The Indo-European Controversy. Facts and Fallacies in Historical Linguistics''. Cambridge University Press, Cambridge 2015. (engelsch) * Julius Pokorny: ''Indogermanisches etymologisches Wörterbuch.'' Francke Verlag, Bern/München, Band I, 1959, Band II 1969, {{DNB|457827068}}. * Eduard Prokosch: ''A comparative Germanic Grammar''. Linguistic society of America, University of Pennsylvania, Philadelphia 1939. (Neuauflage: Tiger Xenophon 2009, ISBN 978-1-904799-42-9) * Don Ringe: ''From Proto-Indo-European to Proto-Germanic.'' Oxford University Press, Oxford / New York 2006, ISBN 0-19-928413-X. (engelsch) * Helmut Rix: ''Historische Grammatik des Griechischen. Laut- und Formenlehre.'' Darmstadt 1976, ISBN 3-534-03840-1. * Helmut Rix, bearb. v. M. Kümmel, Th. Zehnder, R. Lipp u. B. Schirmer: ''Lexikon der indogermanischen Verben. Die Wurzeln und ihre Primärstammbildungen'' (LIV). 2. Oplaag. Wiesbaden 2001, ISBN 3-89500-219-4. * Elmar Seebold: ''Vergleichendes und Etymologisches Wörterbuch der germanischen starken Verben.'' Mouton, Den Haag 1970, {{DNB|458930229}}. * Andrew L. Sihler: ''New Comparative Grammar of Greek and Latin''. Oxford University Press, Oxford / New York 1995, ISBN 0-19-508345-8. * Oswald J.L. Szemerényi: ''Einführung in die vergleichende Sprachwissenschaft.'' 4., durchgesehene Oplaag. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1990, ISBN 3-534-04216-6. * Eva Tichy: ''Indogermanistisches Grundwissen''. Hempen Verlag, Bremen 2000, ISBN 3-934106-14-5. * Karl Verner: ''Eine Ausnahme der Ersten Lautverschiebung.'' In: ''Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung.'' 23, 1877, S. 97–130. * Mariona Vernet i Pons: ''La Segona Conjugació verbal llatina : Estudi etimològic i comparatiu sobre l'origen protoindoeuropeu de la formació dels seus temes verbals''. Barcelona 2008, ISBN 978-84-477-1030-0 (katalanisch) * Harald Wiese: ''Eine Zeitreise zu den Ursprüngen unserer Sprache. Wie die Indogermanistik unsere Wörter erklärt.'' Logos Verlag, Berlin 2007, ISBN 978-3-8325-1601-7. * Dagmar S. Wodtko, Britta S. Irslinger, Carolin Schneider: ''Nomina im Indogermanischen Lexikon.'' (Indogermanische Bibliothek. Reihe 2: Wörterbücher). Heidelberg 2008, ISBN 978-3-8253-5359-9. * Ingo Zahn: ''Vergleichende indogermanische Formenlehre.'' Verlag Dr. Kovač, Hamburg 2014, ISBN 978-3-8300-7648-3. {{Normdaten}} [[Kategorie:Spraak]] [[Kategorie:Indogermaansch]] hsp4w14cfda7q75r76fxuqu0pm8wohk 1040525 1040524 2025-06-20T16:12:46Z Flaverius 21322 1040525 wikitext text/x-wiki '''Oorindoeuropääsch''' oder '''Oorindogermaansch''' (ook '''Proto-indoeuropääsch''', '''indoeuropääsche'''/'''indogermaansche Grundspraak''' oder '''Oorspraak''') is de gemeensame Vöörlöper vun allen [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääschen Spraken]], de nich beleggt is, man mit spraakwetenschoplik Methoden rekonstrueert is. De Rekonstruktschoon van de indoeuropääsche Oorspraak up Grundlaag vun Gemeensamkeiden un systemaatschen Ünnerscheed in dat [[Woordschatt|Vokabulaar]] un de [[Grammatik|grammatsche]] Struktuur tellt to den wichtigsten Arbeiden van de [[Spraakwetenschop]] sied den Begünn vun dat 19. Jhd. Bi de Rekonstruktschoon stütt sik de Spraakwetenschop besünners up grammatsche Gemeensamkeiden un [[Kognaat|verwandte Wöör]] (Kognaten). Vele gemeensame Koganten sind een wichtigen Henwies up ene enge Verwandschop, besunners wenn de Koganten Wöör uut den Grundwoordschatt sünd. [[Bild:Indogermaische_Ursprache_3500BC.svg|duum|370x370px|Oorindoeuopääsche Spraken üm 3500&nbsp;v.&#x202F;Chr]] [[Bild:Jamnaja-Kultur.svg|duum|370x370px|Jamnaja-Kultur (3600–2300&nbsp;v.&#x202F;Chr.).]] [[Bild:IE4500BP.png|duum|370x370px|Indoeuropääsche Spraken üm 2500&nbsp;v.&#x202F;Chr.]] [[Bild:IE3500BPde.png|rechts|gerahmt|Spraakgruppen üm 1500&nbsp;v. Chr.]] [[Bild:IE2500BP.png|rechts|gerahmt|Spraakgrupen üm 500 v.&nbsp;Chr.]] [[Bild:IE1500BPde.png|rechts|gerahmt|Spraakgruppen üm 500 n. Chr.]] == Literatuur == * David W. Anthony, Don Ringe: ''The Indo-European Homeland from Linguistic and Archaeological Perspectives.'' In: ''Annual Review of Linguistics.'' Heft 1 (2015), S. 199–219 [http://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev-linguist-030514-124812 (online)]. (engelsch) * Robert S.P. Beekes: ''Vergelijkende taalwetenschap. Een inleiding in de vergelijkende Indo-europese taalwetenschap''. Het Spectrum, Amsterdam 1990. (nedderlandsch) ** engelsch: ''Comparative Indo-European Linguistics. An Introduction.'' 2. Oplaag. Översett vun UvA Vertalers / Paul Gabriner. John Benjamins, Amsterdam / Philadelphia 2011 (1. Oplaag 1995). * Wilhelm Braune, bearb. v. Hans Eggers: ''Althochdeutsche Grammatik.'' 13. Oplaag. Niemeyer, Tübingen 1975, {{DNB|750227532}}. * Andrew Byrd: ''The Indo-European Syllable''. Brill, Leiden 2015. (engelsch) * Will Chang, Chundra Cathcart, David Hall, Andrew Garrett: ''Ancestry-constrained phylogenetic analysis supports the Indo-European steppe hypothesis.'' In: ''Language.'' Band 91, Heft 1 (2015), S. 194–244 [http://www.linguisticsociety.org/files/news/ChangEtAlPreprint.pdf (online)]. (engelsch) * Benjamin W. Fortson IV: ''Indo-European Language and Culture. An Introduction.'' 2. Oplaag. Blackwell Publishing, Malden 2010, ISBN 978-1-4051-0316-9. (engelsch) * Matthias Fritz: ''Der Dual im Indogermanischen''. Universitätsverlag Winter, Heidelberg 2011. * Tamaz V. Gamkrelidze, Vjačeslav V. Ivanov: ''Indoevropjskij jazyk i indoevropejcy. Rekonstrukcija i istoriko-tipologieskij analiz prajazyka i protokultury.'' Universitätsverlag Tiflis, Tiflis 1984. (russisch) ** engelsch: ''Indo-European and the Indo-Europeans. A Reconstruction and Historical Analysis of a Proto-Language and a Proto-Culture''. 2 Bände. Mouton de Gruyter, Berlin / New York 1994–1995. * Karl Hoffmann: ''Aufsätze zur Indogermanistik.'' Band 1, Wiesbaden 1975, ISBN 3-920153-47-2, Band 2, Wiesbaden 1976, ISBN 3-920153-51-0. * Jay H. Jasanoff: ''Hittite and the Indo-European Verb.'' Oxford University Press, 2003, ISBN 0-19-928198-X. (engelsch) * Ernst Kausen: ''Die indogermanischen Sprachen. Von der Vorgeschichte bis zur Gegenwart.'' Helmut Buske Verlag, Hamburg 2012, ISBN 978-3-87548-612-4. * Alwin Kloekhorst: ''Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon.'' Brill, Leiden/Boston, 2008, ISBN 978-90-04-16092-7. (engelsch) * Guus Kroonen: ''Etymological Dictionary of Proto-Germanic.'' Brill, Leiden/Boston 2013, ISBN 978-90-04-18340-7. (engelsch) * Winfred P. Lehmann: ''Theoretical Bases of Indo-European Linguistics.'' Routledge, London / New York 1993, ISBN 0-415-13850-7. (engelsch) * Arthur A. Macdonell: ''A Vedic Grammar for Students.'' 11. Oplaag. Oxford University Press, 1987, ISBN 0-19-560231-5 (engelsch) * Robert Mailhammer: ''The Germanic Strong Verbs, Foundations and Development of a New System.'' (Trends in Linguistics, Studies and Monographs 183). Mouton de Gruyter, Berlin / New York 2007, ISBN 978-3-11-019957-4. * J. P. Mallory, D. Q. Adams: ''The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World''. Oxford University Press, Oxford / New York 2006. (engelsch) * Michael Meier-Brügger: ''Indogermanische Sprachwissenschaft.'' 9. Oplaag. de Gruyter, Berlin 2010, ISBN 978-3-11-025143-2. * Holger Pedersen: „Zur Frage nach der Urverwandtschaft des Indoeuropäischen mit dem Ugrofinnischen“. In: ''Mémoires de la Société finno-ugrienne.'' 67, 1933, {{OCLC|177284500}}, S. 308–325. * Holger Pedersen: ''Hittitisch und die anderen indo-europäischen Sprachen.'' (Danske Videnskabernes Selskab, historisk-filologiske Meddelelser, 25/2). Munksgaard, Copenhagen 1938. * Asya Pereltsvaig, Martin W. Lewis: ''The Indo-European Controversy. Facts and Fallacies in Historical Linguistics''. Cambridge University Press, Cambridge 2015. (engelsch) * Julius Pokorny: ''Indogermanisches etymologisches Wörterbuch.'' Francke Verlag, Bern/München, Band I, 1959, Band II 1969, {{DNB|457827068}}. * Eduard Prokosch: ''A comparative Germanic Grammar''. Linguistic society of America, University of Pennsylvania, Philadelphia 1939. (Neuauflage: Tiger Xenophon 2009, ISBN 978-1-904799-42-9) * Don Ringe: ''From Proto-Indo-European to Proto-Germanic.'' Oxford University Press, Oxford / New York 2006, ISBN 0-19-928413-X. (engelsch) * Helmut Rix: ''Historische Grammatik des Griechischen. Laut- und Formenlehre.'' Darmstadt 1976, ISBN 3-534-03840-1. * Helmut Rix, bearb. v. M. Kümmel, Th. Zehnder, R. Lipp u. B. Schirmer: ''Lexikon der indogermanischen Verben. Die Wurzeln und ihre Primärstammbildungen'' (LIV). 2. Oplaag. Wiesbaden 2001, ISBN 3-89500-219-4. * Elmar Seebold: ''Vergleichendes und Etymologisches Wörterbuch der germanischen starken Verben.'' Mouton, Den Haag 1970, {{DNB|458930229}}. * Andrew L. Sihler: ''New Comparative Grammar of Greek and Latin''. Oxford University Press, Oxford / New York 1995, ISBN 0-19-508345-8. * Oswald J.L. Szemerényi: ''Einführung in die vergleichende Sprachwissenschaft.'' 4., durchgesehene Oplaag. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1990, ISBN 3-534-04216-6. * Eva Tichy: ''Indogermanistisches Grundwissen''. Hempen Verlag, Bremen 2000, ISBN 3-934106-14-5. * Karl Verner: ''Eine Ausnahme der Ersten Lautverschiebung.'' In: ''Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung.'' 23, 1877, S. 97–130. * Mariona Vernet i Pons: ''La Segona Conjugació verbal llatina : Estudi etimològic i comparatiu sobre l'origen protoindoeuropeu de la formació dels seus temes verbals''. Barcelona 2008, ISBN 978-84-477-1030-0 (katalanisch) * Harald Wiese: ''Eine Zeitreise zu den Ursprüngen unserer Sprache. Wie die Indogermanistik unsere Wörter erklärt.'' Logos Verlag, Berlin 2007, ISBN 978-3-8325-1601-7. * Dagmar S. Wodtko, Britta S. Irslinger, Carolin Schneider: ''Nomina im Indogermanischen Lexikon.'' (Indogermanische Bibliothek. Reihe 2: Wörterbücher). Heidelberg 2008, ISBN 978-3-8253-5359-9. * Ingo Zahn: ''Vergleichende indogermanische Formenlehre.'' Verlag Dr. Kovač, Hamburg 2014, ISBN 978-3-8300-7648-3. {{Normdaten}} [[Kategorie:Spraak]] [[Kategorie:Indogermaansch]] 6vbydanzizc0m1nx8em8r9j4qy5bwpp 0 192415 1040526 2025-06-20T16:13:01Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040526 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192416 1040527 2025-06-20T16:13:09Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040527 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192417 1040528 2025-06-20T16:13:16Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040528 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192418 1040529 2025-06-20T16:13:22Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040529 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192419 1040530 2025-06-20T16:13:28Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040530 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192420 1040531 2025-06-20T16:14:03Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040531 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192421 1040532 2025-06-20T16:14:09Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040532 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192422 1040533 2025-06-20T16:14:17Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040533 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192423 1040534 2025-06-20T16:14:46Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040534 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192424 1040535 2025-06-20T16:14:53Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040535 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192425 1040536 2025-06-20T16:15:01Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040536 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192426 1040537 2025-06-20T16:15:21Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040537 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192427 1040538 2025-06-20T16:15:29Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040538 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192428 1040539 2025-06-20T16:15:38Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040539 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192429 1040540 2025-06-20T16:16:01Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040540 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192430 1040541 2025-06-20T16:16:11Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040541 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192431 1040542 2025-06-20T16:16:23Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040542 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192432 1040543 2025-06-20T16:16:40Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040543 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192433 1040544 2025-06-20T16:16:46Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040544 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192434 1040545 2025-06-20T16:16:56Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040545 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192435 1040546 2025-06-20T16:17:02Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040546 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192436 1040547 2025-06-20T16:17:16Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040547 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192437 1040548 2025-06-20T16:17:27Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040548 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 0 192438 1040549 2025-06-20T16:17:36Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Oorindoeuropääsche Spraak]] 1040549 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Oorindoeuropääsche Spraak]] bmdknqe8cw8uu26exsfjt103ph6ssfb 3 192439 1040558 2025-06-20T17:43:44Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040558 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Drilax}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 19:43, 20. Jun. 2025 (CEST) kx3lmywdzkyvcxxonfitz28b22wqlhk 3 192440 1040560 2025-06-21T03:15:27Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040560 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Trucks7op}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 05:15, 21. Jun. 2025 (CEST) bq3huyv6zopqgmlhogyhn0r0r50xjcg 3 192441 1040561 2025-06-21T05:41:00Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040561 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Hedoste}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 07:41, 21. Jun. 2025 (CEST) 5cv8uzvbelpwppewzjzu7es2cwo0tkt 0 192442 1040562 2025-06-21T07:51:51Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/256735601|Eisleben]]“ 1040562 wikitext text/x-wiki {{GemeenboxWD|NAAM=Eisleben<br/><small>Isleven</small>|NAAM_INHEEMSCH=Eisleben|STAAT=Düütschland|LIGGT_IN=[[Bundsland]]: [[Sassen-Anholt]]<br/> [[Landkreis]]: [[Landkreis Mansfeld-Süüdharz|Mansfeld-Süüdharz]]|WAPEN=DEU Eisleben COA.svg|FLACH=143.94|HÖÖCHD=114|KOOR_NS=51.528072|KOOR_OW=11.545759|INWAHNERS=22.505|INWAHNERS_TIET=2024-12-31|POSTLEETTALL=06295|VÖRWAHL=03475, 034773, 034776|WEBSTEED=www.eisleben.eu|ÖÖRD=11 Öördsdeel|GEMEENSLÖTEL=15 0 87 130}} [[Bild:Eisleben_Markt.jpg|duum|Raadhuus un Andreaskark]] [[Bild:20150721_Lutherstadt_Eisleben_IMG_8775_by_sebaso.jpg|duum|Lutherstadt Eisleben Juli 2015]] '''Eisleben''', offitschell '''Lutherstadt Eisleben''' [{{IPA|ˈa͜isleːbn̩}}, middelsassisch ook '''Isleven''', is ene Middelstadt in de Landkreis Mansfeld-Süüdharz in dat ööstliche Harzvöörland in [[Sassen-Anholt]]. Se is bekannt as Geboortsoord vun [[Martin Luther]] un dregt daarümme ook sied 1946 den offitschellen Binaam „Lutherstadt“. . == Weblinks == {{Commonscat|Eisleben|audio=1|video=1}} * [https://www.eisleben.eu/ Website der Stadtverwaltung] * {{dmoz|World/Deutsch/Regional/Europa/Deutschland/Sachsen-Anhalt/Landkreise/Mansfelder_Land/Städte_und_Gemeinden/Eisleben|Eisleben}} * {{DNB-Portal|4092450-6}} {{Normdaten}} 7zh2buibsw72m7wl3x1ssvzybriw4jx 1040565 1040562 2025-06-21T07:54:19Z Flaverius 21322 lenken, lüttkraam etc. 1040565 wikitext text/x-wiki {{GemeenboxWD |NAAM=Eisleben |STAAT=Düütschland |LIGGT_IN= [[Bundsland]]: [[Sassen-Anholt]]<br/> [[Landkreis]]: [[Landkreis Mansfeld-Süüdharz|Mansfeld-Süüdharz]] |WAPEN=DEU Eisleben COA.svg |FLACH=143.94 |HÖÖCHD=114 |KOOR_NS=51.528072 |KOOR_OW=11.545759 |INWAHNERS=22.505 |INWAHNERS_TIET=2024-12-31 |POSTLEETTALL=06295 |VÖRWAHL=03475, 034773, 034776 |WEBSTEED=www.eisleben.eu |ÖÖRD=11 Öördsdeel |GEMEENSLÖTEL=15 0 87 130}} [[Bild:Eisleben_Markt.jpg|duum|Raadhuus un Andreaskark]] [[Bild:20150721_Lutherstadt_Eisleben_IMG_8775_by_sebaso.jpg|duum|Lutherstadt Eisleben Juli 2015]] '''Eisleben''', offitschell '''Lutherstadt Eisleben''' (Uutspraak: {{IPA|ˈa͜isleːbn̩}}), middelsassisch ook '''Isleven''', is ene [[Middelstadt]] in de [[Landkreis Mansfeld-Süüdharz]] in dat ööstliche [[Harzvöörland]] in [[Sassen-Anholt]]. Se is bekannt as Geboortsoord vun [[Martin Luther]] un dregt daarümme ook sied 1946 den offitschellen Binaam „Lutherstadt“. == Weblenken == {{Commonscat|Eisleben|audio=1|video=1}} * [https://www.eisleben.eu/ Websteed vun Eislven] {{Normdaten}} pif9l68x84vxo9pdmwyqwskq2vf1jce 1040566 1040565 2025-06-21T08:07:33Z Flaverius 21322 borns plattdüütsch naam 1040566 wikitext text/x-wiki {{GemeenboxWD |NAAM=Eisleben |STAAT=Düütschland |LIGGT_IN= [[Bundsland]]: [[Sassen-Anholt]]<br/> [[Landkreis]]: [[Landkreis Mansfeld-Süüdharz|Mansfeld-Süüdharz]] |WAPEN=DEU Eisleben COA.svg |FLACH=143.94 |HÖÖCHD=114 |KOOR_NS=51.528072 |KOOR_OW=11.545759 |INWAHNERS=22.505 |INWAHNERS_TIET=2024-12-31 |POSTLEETTALL=06295 |VÖRWAHL=03475, 034773, 034776 |WEBSTEED=www.eisleben.eu |ÖÖRD=11 Öördsdeel |GEMEENSLÖTEL=15 0 87 130}} [[Bild:Eisleben_Markt.jpg|duum|Raadhuus un Andreaskark]] [[Bild:20150721_Lutherstadt_Eisleben_IMG_8775_by_sebaso.jpg|duum|Lutherstadt Eisleben Juli 2015]] '''Eisleben''', offitschell '''Lutherstadt Eisleben''' (Uutspraak: {{IPA|ˈa͜isleːbn̩}}), [[plattdüütsch]] ook '''I(e)sleven''',<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattpartu.de/gott/reformationssonntag14.htm |titel=De wohre Weltordnung. Predigt vun Susanne Zingel |werk=[[Platt partu]] |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240909161738/https://www.plattpartu.de/gott/reformationssonntag14.htm |archiv-datum=2024-09-09 |abruf=2025-06-21 |sprache=nds |zitat=Iesleven}}</ref><ref>''îslêve[n]sch.'' In: ''Mittelniederdeutsches Handwörterbuch,'' Band&nbsp;2 (G – R), 2004, S.&nbsp;469.</ref> is ene [[Middelstadt]] in de [[Landkreis Mansfeld-Süüdharz]] in dat ööstliche [[Harzvöörland]] in [[Sassen-Anholt]]. Se is bekannt as Geboortsoord vun [[Martin Luther]] un dregt daarümme ook sied 1946 den offitschellen Binaam „Lutherstadt“. == Weblenken == {{Commonscat|Eisleben|audio=1|video=1}} * [https://www.eisleben.eu/ Websteed vun Eisleben] == Footnoten == <references /> {{Normdaten}} 38a8fwtbcq8ju0jnll3hqg5bmmhyprp 0 192443 1040563 2025-06-21T07:52:08Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Eisleben]] 1040563 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Eisleben]] n25halguew25rp54dqg0bgnm1r7nf31 0 192444 1040564 2025-06-21T07:52:18Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Eisleben]] 1040564 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Eisleben]] n25halguew25rp54dqg0bgnm1r7nf31 0 192445 1040567 2025-06-21T08:07:54Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Eisleben]] 1040567 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Eisleben]] n25halguew25rp54dqg0bgnm1r7nf31