Wikipedia ndswiki https://nds.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:H%C3%B6%C3%B6ftsiet MediaWiki 1.45.0-wmf.7 first-letter Media Spezial Diskuschoon Bruker Bruker Diskuschoon Wikipedia Wikipedia Diskuschoon Bild Bild Diskuschoon MediaWiki MediaWiki Diskuschoon Vörlaag Vörlaag Diskuschoon Hülp Hülp Diskuschoon Kategorie Kategorie Diskuschoon Portal Portal Diskuschoon TimedText TimedText talk Modul Modul Diskussion Event Event talk 0 215 1040765 1040726 2025-06-27T08:30:17Z Flaverius 21322 /* Amtsspraak */ +born 1040765 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund twee Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de twee Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Engelsche Spraak|Engelsch]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten –&nbsp;so as [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]], [[Noordneddersassisch]], [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]&nbsp;– deelt, wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] de Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, seltener ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch is een Deel vun dat [[kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum]], dat sied den Schrievsprakenwessel vun [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] to’n [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandschen]] un besünners sied dat 19.&nbsp;Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.<ref>Maarten van den Toorn u.&nbsp;a.: ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S.&nbsp;149&nbsp;f.</ref><ref>[[Jan Goossens]]: ''Deutsche Dialektologie.'' De Gruyter 1977, S.&nbsp;48.</ref> So sünd besünners in dat 20.&nbsp;Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Neddersassisch in de Nedderlannen]] uuteenannerdreven.<ref>Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.<ref name=":42">Henk Wolf: ''Nordseegermanisch''. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online''. De Gruyter, Berlin 2022 ([https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_15877/html. online], opropen den 13.06.2035).</ref> Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere [[Anglofreesche Spraken|anglofreesche]] Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.<ref name=":42" /> Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de [[Sassen (Volk)|Sassen]] in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.<ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in [[Luudstand]], [[Grammatik]] un [[Woordschatt]] twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.<ref name=":28" /> * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305.</ref><ref>Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == {{Kiek ook bi|Naams vun dat Plattdüütsch}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''[[Drentsch|Drents Plat]]'' oder [[Twentsch|Twents Plat]], begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'' is in’n Nedderlannen verbreedt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' ''Neddersassisch'' un ''Sassisch –''&nbsp;de olen Egennaams to Hansetieden&nbsp;– schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik ''Nedersaksisch'' as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.<ref name=":41" /> === Historie vun de Naams === <gallery perrow="2" class="rechts"> Bild:BibelMagdeburg.jpg|''Düdesch'' in de Meideborger Bibel vun 1554: ''De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' Bild:1614 Bible.jpg|''Sassisch'' as Naam in de [[Bibel vun 1614]]: ''De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'' </gallery> Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de [[Sassen (Volk)|Sassen]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}},<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> so as ook in de Prolog vun de [[Heliand]] ({{lang|la|''Theudisca poëmata}}).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=Heliand |werk=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.<ref name=":43">[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;5&nbsp;f.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un {{Lang|gml|''düdesch''}} kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng.''<ref name=":33" />'' De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as {{Lang|dum|''ôstersch''}}''.<ref name=":43" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''neddersassesch''}} op, sik vun dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[Böversassen]] aftogrenzen.<ref name=":0" /> In moderne Tied versöchen to’n Bispeel [[Karl Friedrich Arend Scheller|Karl Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Chrstian Hinrich Wolke]], [[Georg Ruseler]] oder [[Reinhard F. Hahn|Reinhard Hahn]] de Naams ''Sassisch'' un ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}, dat to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.<ref name=":41" /> ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.''<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Ook de Naam ''Nedderlandsch'' kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.<ref>Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar. ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19.&nbsp;Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> So is ook unklaar, of [[Nedderrhiensch]] oder [[Bergisch]], de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> De Variant ''Nedersaksisch'' kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Städen to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchen de egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], mit op dat Eiland.<ref name="Dal 78ff">[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78&nbsp;ff.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|Frankenriek]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op [[Latiensche Spraak|Latiensch]].<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels un een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;– [[Essen]]&nbsp;– [[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;– [[Aeulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;– [[Kassel]]&nbsp;– [[Leinefelde-Worbis|Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;– [[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken. Dat [[Wendland]] un de [[Ollmark]] weren man mischt sassisch-slaawsch Övergangsrebeden.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch === [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schreivsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> [[Bild:Deutsche Ostsiedlung.png|duum|Oostkolonisatschoon, vereenfacht sünner de mischt düütsch/slaawschen Gebeden (na [[Walter Kuhn]], NSDAP-Liddmaat un Propagandist)]] Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreeden un de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto wegdrängen.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreedt. Vele sassische Handwarkers wannern na [[Däänmark]], [[Norwegen]], [[Sweden]] oder hebbt sik in [[Visby]] op [[Gootland]] daallaten.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönneng]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Middelsassische de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Rechtsspraak un de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreeschen]] Mundaarden to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. Däänsch bet an de [[Slie]] un dat [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === Mit den [[Schrievsprakenwessel]] begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] sülvenst is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten. De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Landsförst]]en Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de [[Mark Brannenborg]], besünners in [[Berlin]] un in Städen so as [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Pirvaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref> De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as {{Lang|de|''ich''}} statts ''ik''. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel un Schrievers överdreegt nedderdüütsche Formen na’t Hoogdüütsche, so as ''{{lang|gml|schriven}}'' to {{Lang|de|''schreiben''}}. Faken kümmt so ook [[Hyperkorrektur|hyperkorrekte]] Formen op, so as ''{{lang|gml|bref}}'' to ''Breiff'' statts ''{{lang|de|Brief}}.'' Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man middelsassische Rester sünd noch to finnen, so as ''{{lang|gml|Mittbörger}}'' oder ''{{lang|gml|karspell}}.'' Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;126–130.</ref> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tekenborg]] dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreeden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken. Eerst vun 1815 an kunnen [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in dat nöördliche Drüddel vun [[Düütschland]] un in de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] un de Noorddeel vun [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]], [[Sassen-Anholt]] so as ook lütte Delen vun [[Hessen|Noordhessen]] un [[Döringen]].<ref name=":45">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;171&nbsp;ff.</ref> In’n Nedderlannen sünd Provinzen [[Drenthe|Drente]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oaveriessel|Overiessel]] so as ook de grote Deel vun [[Gelderlaand|Gelderland]] plattdüütsch.<ref>{{Internetquelle |url=https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects#:~:text=Nedersaksisch%20wird%20in%20seinen%20verschiedenen,Drenthe,%20Overijssel%20und%20Gelderland%20gesprochen. |titel=Dialekte in den Niederlanden und Flandern |werk=NEON - Nederlands online |hrsg=FU Berlin |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211000201/https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> De Grenz to dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] löppt twüschen [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un Freesland vun dat [[Laauwersmeer]] na Süüd to un knappt dat neddersassische [[Köllemerland]] un de [[Stellingwarven]] vun de Provinz Freesland af.<!-- Born fehlt --> De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na [[Bunschoten]] in de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] mit de Landschoppen [[Veluwe]] un [[Achterhook]] op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt.<!-- Born fehlt --> Nu folgt se de [[Westfalen|westfäälsche]] [[Eenheidsplural|Eenheidspluraallinie]] bet na’t [[Siegerland]].<ref>{{Internetquelle |autor=Lisa Felden |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/westfaelisch |titel=Westfälisch |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2023-09-20 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> Hier folgt de Grenz nu de [[Benrather Linie]] bet [[Hessen]],<ref>{{Internetquelle |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/benrather-linie |titel=Benrather Linie |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2021-03-08 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> wo [[Waldeck (Land)|Waldegge]] un de nöördliche [[Landkreis Kassel]] noch plattdüütsch sünd.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Hessen |titel=Weten: Plattdeutsch in Hessen |werk=plattmakers.de |hrsg= |datum=2021-11-27 |abruf=2025-06-15}}</ref> Denn knappt se bi [[Hedemünnen]] de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af.<ref name="rede" /> Se folgt de Grenz vun [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed.<ref>[[Ulrich Scheuermann]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen''. In: ''Sprachgescichte'', Bd.&nbsp;3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S.&nbsp;2668.</ref> De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran.<ref name="rede">[https://www.regionalsprache.de/SprachGis/RasterMap/WA/267 REDE: WA 267 „machen“], Kaarten ID&nbsp;417, opropen den 30.&nbsp;September 2023.</ref> Vunwegen dat’t [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborger Platt]] bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<ref name=":48">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.</ref> Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsch]] [[Hoogpreußsch]],<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten.'' In: ''Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild.'' Königsbarg: Gräfe und Unzer, S.&nbsp;78–81.</ref> plattdüütsch.<ref name=":45" /> De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.<ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart'', S.&nbsp;36.</ref> Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat [[Saterfreesch]] as Spraakeiland un in’n Süden dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[oberharzisch]] Spraakeiland.<ref>Erich Borchers: ''Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz''. Elwert, Marburg 1927, S. 34.</ref><!-- Born fehlt för saterfreesch --> === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche [[Wisconsin Pommeranian]] oder in Brasilien [[Pomerano]] un [[Vestfaliano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |titel=Die Pommernvereinigungen in den USA |werk=pommerscher-greif.de |hrsg=Pommerscher Greif e.V. |datum=2012-02-10 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250422094307/https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |archiv-datum=2025-04-22 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |datum=2021-11-27 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2022-01-23 |abruf=2025-01-31 |sprache=de}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwert: [[Marborg]] 1941.</ref> 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<!-- Born fehlt --> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |autor=Charlotte Rein |url=https://dat-portal.lvr.de/themen/dialekte/dialektinseln/hoetter-platt |titel=Hötter Platt |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2020-04-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> == Status == === Algemeen === [[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken === [[Bild:ECRM Low Saxon in Germany.svg|duum|Översicht Monitoring döör de Europääsch Charta för Regionaal- un Minnerheidenspraken in Düütschland fört Plattdüütsch]] In Düütschland un de Nedderlannen is de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] de Ramen na dat Völkerrecht för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]]. De beiden Staten hebbt de Charta 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III, in [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel&nbsp;II vun de Sprakencharta schuult is.<ref name=":44">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |titel=Grundlagen der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250606010923/https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |archiv-datum=202506-06 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref name=":46">[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;155.</ref> Mit Deel&nbsp;III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel&nbsp;II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.<ref name=":44" /> De düütschen Länner geevt dat [[Bundsbinnenministerium]] alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den [[Europaraad]]. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een [[Expertenkommitee (Spraakcharta)|Expertenkommitee]] den [[Expertenbericht (Spraakcharta)|Expertenbericht]], de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat [[Ministerkommitee (Europaraad)|Ministerkommitee]] vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-01 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250516145431/https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |archiv-datum=2025-05-16 |abruf=2022-12-20 |sprache=de}}</ref> In de Nedderlannen schrivt dat [[Ministerium van Binnenlandsche Saken un Königrieksraltschonen|Binnenministerium]] den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de ''[[Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied|Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied]]'' (SONT).<ref name=":46" /> De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de [[Provinz (Nedderlannen)|Provinzen]], de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel&nbsp;III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.<ref>[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;161&nbsp;ff.</ref> 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> === Amtsspraak === In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt –&nbsp;mündlich un schriftlich&nbsp;– op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> De Gemeen [[Riessen-Hooltn]] verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.<ref>{{Internetquelle |url=https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=bn4p6LpNGFRTXN8w&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.tubantia.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Frijssen-holten%252Fgemeente-rijssen-holten-tweetalig-gea-kan-in-het-riessens-nergens-terecht%7Ea12822d6%252F |titel=Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht |werk=Tubantia |datum=2016-12-16 |abruf=2025-06-18 |sprache=nl}}</ref> Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torüggwiest. De [[Bundsgerichtshoff|Bundsgerichtshov]] harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, Beschluss vom 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 [12]b |abruf=2025-06-27}}</ref> Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.<ref>German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: ''Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein'': ''Kommentar'', Nr.&nbsp;1 Abs.&nbsp;4 to §&nbsp;82 a Landesverwaltungsgesetz</ref> Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.<ref>[[Overlandsgericht Ollnborg|OLG Ollnborg]] vun de 10.&nbsp;Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392</ref> Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.<ref>{{Internetquelle |url=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400 |werk=Sleswig-Holsteensch Landdag |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110719082318/http://www.schleswig-holstein.de/cae/servlet/contentblob/633574/publicationFile/SprachenchartaberichtDownload.pdf |archiv-datum=2011-10-07 |abruf=2025-18-06 |sprache=en}}</ref> Dat weer man eer Behölperee.<ref>https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf</ref> Mit de Norm §&nbsp;[https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=148815,381 82 b] [[LVwG SH]] is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de –&nbsp;anners as [https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?t=175023947014307096&sessionID=3107090891904654716&source=link&highlighting=off&templateID=document&chosenIndex=Dummy_nv_68&xid=148815,91#jurabs_2 §&nbsp;82 a], de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt&nbsp;– Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.<!-- Born fehlt --> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität === Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182&nbsp;ff.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied geev dat keen [[Plattdüütsch (Schoolfack)|Plattdüütschünnerricht]]. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de [[Basisschool]] to ünnerrichten.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit [[nedderdüütsche Philologie]] un beedt enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, to’n Bispeel [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Universität Griepswoold|Griepswoold]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Mönster|Mönster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]].<ref name=":13" /> In dat nedderlandsch [[Rieksuniversität Grönneng|Grönneng]] geev mit dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.<ref>{{Internetquelle |url=https://geheugenvandrenthe.nl/encyclopedie-drenthe/nedersaksisch-instituut |titel=Nedersaksisch Instituut |abruf=2025-06-17}}</ref> Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch.<!-- spraak op RUG? --> As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Low Saxon Competence by district 2016.svg|duum|Aktive Spraakkompetenz na Landkreisen (2016):<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref><br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}<br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref><gallery> Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|Spraakkompetenz na Bundsland (2016) Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|Spraakkompetenz na Öller (2016) </gallery> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat [[Däänmark]] köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in [[Belize]],<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Dat [[Vestfaliano]] in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}} === Översicht === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. ==== Märksch-Brannenborgsch ==== [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]] oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in [[Brannenborg]], de [[Ollmark]] in [[Sassen-Anholt]] un den ööstlichsten Deel vun [[Mekelnborg-Vörpommern|Meklenborg-Vöörpommern]]. De Dialektgrupp deelt sik wieder [[Noordmarksch|Noordmärksch]], [[Middelmärksch]] un [[Middelpommersch]].<ref name=":49">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.</ref> Typsch Kennteken is ''det'' statts ''dat,''<ref>[[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch'', S.&nbsp;596&nbsp;ff.</ref> de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.<ref name=":49" /> De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.<ref name=":48" /> ==== Mekelnborg-Vöörpommersch ==== [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]] is ene rlativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as ''Kauken'' un ''hei'' un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as ''Wuurd'' statts Woord un ''hüren'' statts ''hören.'' Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op ''-ing.<!-- Born fehlt -->'' ==== Nedderpreußsch ==== [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußsch]] is de ole Dialekt vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Danzig]] un ook Grundlaag vun dat [[Plautdietsch]]. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in ''moake'' un de [[Unrund (Vokaal)|unrunnen]] Vokalen, so as ''Kenig'' statts ''König.''<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung.'' Hirt, Breslau 1924, S. 79.</ref> ==== Noordneddersassisch ==== [[Noordneddersassisch]] is en Dialekt in [[Noordneddersassen]], [[Sleswig-Holsteen]]. Dat Neddersassisch in [[Provinz Grunneng|Grönneng]] is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Grunnegs|Grönnegsch]], [[Emslänner Platt|Eemslandsch]], [[Ollnborger Platt|Ollnborgsch]], [[Noordhannobersch]], [[Holsteener Platt|Holsteensch]] un [[Sleswigsch|Slewswigsch]] ünnderdeelt warrn.<ref>Helmut Glück (Hrsg.): ''Metzler Lexikon Sprache.'' 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, <nowiki>ISBN 3-476-02056-8</nowiki>, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.</ref> Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;ff.</ref> Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt.<!-- Born fehlt --> ==== Oostfäälsch ==== [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] is ene Dialektgrupp in [[Süüdneddersassen]] un de [[Meideborger Böörd]] in [[Sassen-Anholt]], de sik wieder in [[Elvoostfäälsch]],[[Göttingsch-Grubenhagensch]] [[Heidoostfäälsch]] un [[Karnoostfäälsch]] deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel D[[Tweeklang|iphthongen]] uut olen Langvokalen, so as ''Stein'' (<&nbsp;''stên'')'','' ''Faut (<&nbsp;fō₁t'')'','' ''mëin (<&nbsp;mîn'')'','' ''Hius'' (<&nbsp;''hûs'')'',''<ref>Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online'', edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. <nowiki>https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html</nowiki>. Accessed 2025-06-16.</ref> dat ''e-'' bi dat Partizip, so as ''ekofft'' statts ''kofft'' un de Personaalpronomen ''mik/mek'' un ''dik/dek'' statts ''mi'' un ''di.'' Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as ''Pepper'' un ''Könnig'' statts ''Peper/Piäper'' un ''Köni(n)g/Küöni(n)g.''<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;558&nbsp;f.</ref> ==== Oostpommersch ==== [[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]] is de ehmalige Dialekt vun [[Hinnerpommern]]. Vundaag leevt de Dialekt as [[Pomerano]] in [[Brasilien]] wieder. ==== Westfäälsch ==== [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] is de Dialektgrupp in [[Westfalen]], de sik in [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterländsch]], [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]], [[Süüdwestfäälsch]] un [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlansch]] ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.<ref name=":47">[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsch-neddersassischen]] Dialekten –&nbsp;[[Grunnegs|Grönnegsch]] uutbenamen&nbsp;– tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. [[Emslänner Platt|Emslandsch]] gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> Typsch sünd de braken Diphthongen, so as {{Lang|wep|''Biëke''}} un {{Lang|wep|''Vuëgel''}} statts de noordneddersassisch Langvokalen in ''Beek'' un ''Vagel''.<ref name=":47" /> === Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner === [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] un [[Oostnedderdüütsch]]. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland –&nbsp; [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]], wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de [[Oostkolonisatschoon]] hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborg-Vöörpommersch]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche [[Noordneddersassisch]], as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]]. [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene [[Noordnedderdüütsch|nöördliche Grupp]] mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene [[Süüdnedderdüütsch|süüdliche Grupp]] mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> === Dackspraken un Varietätenspektrum === En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]], dat [[Flensborg|Flensborger]] [[Petuh]], [[Ruhrdüütsch]] un [[Berlinsch]], opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as [[Hamborg]], [[Bremen]] un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> <!-- Mischspraken in NL? Oder eer diglossie/regiolekt? --> == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansche Spraak|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ook ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref><!-- Gallizismen? --> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Wöörböker === Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de [[Grootlandschopswöörbook|Grootlandschopswöörböker]]. === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> Anner [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'',<ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> De nedderlandssche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen, wat to’n Enn keem, as de regionalen Senner in’n [[Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de DDR de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.<ref name=":22" /> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut.<ref>{{Internetquelle |autor=Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding |url=https://www.imdb.com/de/title/tt0179009/ |titel=Bartje |datum=1972-12-26 |abruf=2025-06-17}}</ref> Vun 1977 an leep bi’n NDR ''[[Wi speelt op Platt]],'' dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche [[Tatort]] ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].<ref name=":22" />'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.<ref>Erik Hitters, Tonny Krijnen: ''Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie'', S.&nbsp;60.</ref> 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]'', de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Kummdie|Kummdien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] 3lgrnb4lnq08jew60yeoo4yl5kjk52c 1040778 1040765 2025-06-27T08:44:36Z Flaverius 21322 lenk Riessen-Hoolt’n 1040778 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund twee Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de twee Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Engelsche Spraak|Engelsch]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten –&nbsp;so as [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]], [[Noordneddersassisch]], [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]&nbsp;– deelt, wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] de Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, seltener ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch is een Deel vun dat [[kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum]], dat sied den Schrievsprakenwessel vun [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] to’n [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandschen]] un besünners sied dat 19.&nbsp;Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.<ref>Maarten van den Toorn u.&nbsp;a.: ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S.&nbsp;149&nbsp;f.</ref><ref>[[Jan Goossens]]: ''Deutsche Dialektologie.'' De Gruyter 1977, S.&nbsp;48.</ref> So sünd besünners in dat 20.&nbsp;Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Neddersassisch in de Nedderlannen]] uuteenannerdreven.<ref>Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.<ref name=":42">Henk Wolf: ''Nordseegermanisch''. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online''. De Gruyter, Berlin 2022 ([https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_15877/html. online], opropen den 13.06.2035).</ref> Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere [[Anglofreesche Spraken|anglofreesche]] Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.<ref name=":42" /> Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de [[Sassen (Volk)|Sassen]] in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.<ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in [[Luudstand]], [[Grammatik]] un [[Woordschatt]] twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.<ref name=":28" /> * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305.</ref><ref>Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == {{Kiek ook bi|Naams vun dat Plattdüütsch}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''[[Drentsch|Drents Plat]]'' oder [[Twentsch|Twents Plat]], begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'' is in’n Nedderlannen verbreedt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' ''Neddersassisch'' un ''Sassisch –''&nbsp;de olen Egennaams to Hansetieden&nbsp;– schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik ''Nedersaksisch'' as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.<ref name=":41" /> === Historie vun de Naams === <gallery perrow="2" class="rechts"> Bild:BibelMagdeburg.jpg|''Düdesch'' in de Meideborger Bibel vun 1554: ''De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' Bild:1614 Bible.jpg|''Sassisch'' as Naam in de [[Bibel vun 1614]]: ''De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'' </gallery> Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de [[Sassen (Volk)|Sassen]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}},<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> so as ook in de Prolog vun de [[Heliand]] ({{lang|la|''Theudisca poëmata}}).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=Heliand |werk=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.<ref name=":43">[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;5&nbsp;f.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un {{Lang|gml|''düdesch''}} kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng.''<ref name=":33" />'' De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as {{Lang|dum|''ôstersch''}}''.<ref name=":43" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''neddersassesch''}} op, sik vun dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[Böversassen]] aftogrenzen.<ref name=":0" /> In moderne Tied versöchen to’n Bispeel [[Karl Friedrich Arend Scheller|Karl Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Chrstian Hinrich Wolke]], [[Georg Ruseler]] oder [[Reinhard F. Hahn|Reinhard Hahn]] de Naams ''Sassisch'' un ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}, dat to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.<ref name=":41" /> ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.''<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Ook de Naam ''Nedderlandsch'' kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.<ref>Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar. ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19.&nbsp;Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> So is ook unklaar, of [[Nedderrhiensch]] oder [[Bergisch]], de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> De Variant ''Nedersaksisch'' kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Städen to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchen de egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], mit op dat Eiland.<ref name="Dal 78ff">[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78&nbsp;ff.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|Frankenriek]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op [[Latiensche Spraak|Latiensch]].<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels un een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;– [[Essen]]&nbsp;– [[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;– [[Aeulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;– [[Kassel]]&nbsp;– [[Leinefelde-Worbis|Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;– [[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken. Dat [[Wendland]] un de [[Ollmark]] weren man mischt sassisch-slaawsch Övergangsrebeden.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch === [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schreivsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> [[Bild:Deutsche Ostsiedlung.png|duum|Oostkolonisatschoon, vereenfacht sünner de mischt düütsch/slaawschen Gebeden (na [[Walter Kuhn]], NSDAP-Liddmaat un Propagandist)]] Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreeden un de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto wegdrängen.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreedt. Vele sassische Handwarkers wannern na [[Däänmark]], [[Norwegen]], [[Sweden]] oder hebbt sik in [[Visby]] op [[Gootland]] daallaten.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönneng]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Middelsassische de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Rechtsspraak un de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreeschen]] Mundaarden to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. Däänsch bet an de [[Slie]] un dat [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === Mit den [[Schrievsprakenwessel]] begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] sülvenst is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten. De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Landsförst]]en Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de [[Mark Brannenborg]], besünners in [[Berlin]] un in Städen so as [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Pirvaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref> De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as {{Lang|de|''ich''}} statts ''ik''. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel un Schrievers överdreegt nedderdüütsche Formen na’t Hoogdüütsche, so as ''{{lang|gml|schriven}}'' to {{Lang|de|''schreiben''}}. Faken kümmt so ook [[Hyperkorrektur|hyperkorrekte]] Formen op, so as ''{{lang|gml|bref}}'' to ''Breiff'' statts ''{{lang|de|Brief}}.'' Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man middelsassische Rester sünd noch to finnen, so as ''{{lang|gml|Mittbörger}}'' oder ''{{lang|gml|karspell}}.'' Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;126–130.</ref> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tekenborg]] dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreeden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken. Eerst vun 1815 an kunnen [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in dat nöördliche Drüddel vun [[Düütschland]] un in de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] un de Noorddeel vun [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]], [[Sassen-Anholt]] so as ook lütte Delen vun [[Hessen|Noordhessen]] un [[Döringen]].<ref name=":45">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;171&nbsp;ff.</ref> In’n Nedderlannen sünd Provinzen [[Drenthe|Drente]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oaveriessel|Overiessel]] so as ook de grote Deel vun [[Gelderlaand|Gelderland]] plattdüütsch.<ref>{{Internetquelle |url=https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects#:~:text=Nedersaksisch%20wird%20in%20seinen%20verschiedenen,Drenthe,%20Overijssel%20und%20Gelderland%20gesprochen. |titel=Dialekte in den Niederlanden und Flandern |werk=NEON - Nederlands online |hrsg=FU Berlin |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211000201/https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> De Grenz to dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] löppt twüschen [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un Freesland vun dat [[Laauwersmeer]] na Süüd to un knappt dat neddersassische [[Köllemerland]] un de [[Stellingwarven]] vun de Provinz Freesland af.<!-- Born fehlt --> De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na [[Bunschoten]] in de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] mit de Landschoppen [[Veluwe]] un [[Achterhook]] op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt.<!-- Born fehlt --> Nu folgt se de [[Westfalen|westfäälsche]] [[Eenheidsplural|Eenheidspluraallinie]] bet na’t [[Siegerland]].<ref>{{Internetquelle |autor=Lisa Felden |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/westfaelisch |titel=Westfälisch |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2023-09-20 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> Hier folgt de Grenz nu de [[Benrather Linie]] bet [[Hessen]],<ref>{{Internetquelle |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/benrather-linie |titel=Benrather Linie |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2021-03-08 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> wo [[Waldeck (Land)|Waldegge]] un de nöördliche [[Landkreis Kassel]] noch plattdüütsch sünd.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Hessen |titel=Weten: Plattdeutsch in Hessen |werk=plattmakers.de |hrsg= |datum=2021-11-27 |abruf=2025-06-15}}</ref> Denn knappt se bi [[Hedemünnen]] de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af.<ref name="rede" /> Se folgt de Grenz vun [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed.<ref>[[Ulrich Scheuermann]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen''. In: ''Sprachgescichte'', Bd.&nbsp;3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S.&nbsp;2668.</ref> De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran.<ref name="rede">[https://www.regionalsprache.de/SprachGis/RasterMap/WA/267 REDE: WA 267 „machen“], Kaarten ID&nbsp;417, opropen den 30.&nbsp;September 2023.</ref> Vunwegen dat’t [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborger Platt]] bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<ref name=":48">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.</ref> Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsch]] [[Hoogpreußsch]],<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten.'' In: ''Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild.'' Königsbarg: Gräfe und Unzer, S.&nbsp;78–81.</ref> plattdüütsch.<ref name=":45" /> De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.<ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart'', S.&nbsp;36.</ref> Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat [[Saterfreesch]] as Spraakeiland un in’n Süden dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[oberharzisch]] Spraakeiland.<ref>Erich Borchers: ''Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz''. Elwert, Marburg 1927, S. 34.</ref><!-- Born fehlt för saterfreesch --> === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche [[Wisconsin Pommeranian]] oder in Brasilien [[Pomerano]] un [[Vestfaliano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |titel=Die Pommernvereinigungen in den USA |werk=pommerscher-greif.de |hrsg=Pommerscher Greif e.V. |datum=2012-02-10 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250422094307/https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |archiv-datum=2025-04-22 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |datum=2021-11-27 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2022-01-23 |abruf=2025-01-31 |sprache=de}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwert: [[Marborg]] 1941.</ref> 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<!-- Born fehlt --> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |autor=Charlotte Rein |url=https://dat-portal.lvr.de/themen/dialekte/dialektinseln/hoetter-platt |titel=Hötter Platt |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2020-04-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> == Status == === Algemeen === [[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken === [[Bild:ECRM Low Saxon in Germany.svg|duum|Översicht Monitoring döör de Europääsch Charta för Regionaal- un Minnerheidenspraken in Düütschland fört Plattdüütsch]] In Düütschland un de Nedderlannen is de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] de Ramen na dat Völkerrecht för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]]. De beiden Staten hebbt de Charta 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III, in [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel&nbsp;II vun de Sprakencharta schuult is.<ref name=":44">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |titel=Grundlagen der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250606010923/https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |archiv-datum=202506-06 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref name=":46">[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;155.</ref> Mit Deel&nbsp;III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel&nbsp;II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.<ref name=":44" /> De düütschen Länner geevt dat [[Bundsbinnenministerium]] alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den [[Europaraad]]. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een [[Expertenkommitee (Spraakcharta)|Expertenkommitee]] den [[Expertenbericht (Spraakcharta)|Expertenbericht]], de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat [[Ministerkommitee (Europaraad)|Ministerkommitee]] vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-01 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250516145431/https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |archiv-datum=2025-05-16 |abruf=2022-12-20 |sprache=de}}</ref> In de Nedderlannen schrivt dat [[Ministerium van Binnenlandsche Saken un Königrieksraltschonen|Binnenministerium]] den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de ''[[Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied|Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied]]'' (SONT).<ref name=":46" /> De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de [[Provinz (Nedderlannen)|Provinzen]], de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel&nbsp;III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.<ref>[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;161&nbsp;ff.</ref> 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> === Amtsspraak === In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt –&nbsp;mündlich un schriftlich&nbsp;– op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> De Gemeen [[Riessen-Hoolt’n]] verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.<ref>{{Internetquelle |url=https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=bn4p6LpNGFRTXN8w&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.tubantia.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Frijssen-holten%252Fgemeente-rijssen-holten-tweetalig-gea-kan-in-het-riessens-nergens-terecht%7Ea12822d6%252F |titel=Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht |werk=Tubantia |datum=2016-12-16 |abruf=2025-06-18 |sprache=nl}}</ref> Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torüggwiest. De [[Bundsgerichtshoff|Bundsgerichtshov]] harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, Beschluss vom 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 [12]b |abruf=2025-06-27}}</ref> Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.<ref>German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: ''Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein'': ''Kommentar'', Nr.&nbsp;1 Abs.&nbsp;4 to §&nbsp;82 a Landesverwaltungsgesetz</ref> Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.<ref>[[Overlandsgericht Ollnborg|OLG Ollnborg]] vun de 10.&nbsp;Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392</ref> Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.<ref>{{Internetquelle |url=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400 |werk=Sleswig-Holsteensch Landdag |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110719082318/http://www.schleswig-holstein.de/cae/servlet/contentblob/633574/publicationFile/SprachenchartaberichtDownload.pdf |archiv-datum=2011-10-07 |abruf=2025-18-06 |sprache=en}}</ref> Dat weer man eer Behölperee.<ref>https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf</ref> Mit de Norm §&nbsp;[https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=148815,381 82 b] [[LVwG SH]] is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de –&nbsp;anners as [https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?t=175023947014307096&sessionID=3107090891904654716&source=link&highlighting=off&templateID=document&chosenIndex=Dummy_nv_68&xid=148815,91#jurabs_2 §&nbsp;82 a], de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt&nbsp;– Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.<!-- Born fehlt --> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität === Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182&nbsp;ff.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied geev dat keen [[Plattdüütsch (Schoolfack)|Plattdüütschünnerricht]]. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de [[Basisschool]] to ünnerrichten.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit [[nedderdüütsche Philologie]] un beedt enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, to’n Bispeel [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Universität Griepswoold|Griepswoold]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Mönster|Mönster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]].<ref name=":13" /> In dat nedderlandsch [[Rieksuniversität Grönneng|Grönneng]] geev mit dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.<ref>{{Internetquelle |url=https://geheugenvandrenthe.nl/encyclopedie-drenthe/nedersaksisch-instituut |titel=Nedersaksisch Instituut |abruf=2025-06-17}}</ref> Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch.<!-- spraak op RUG? --> As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Low Saxon Competence by district 2016.svg|duum|Aktive Spraakkompetenz na Landkreisen (2016):<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref><br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}<br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref><gallery> Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|Spraakkompetenz na Bundsland (2016) Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|Spraakkompetenz na Öller (2016) </gallery> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat [[Däänmark]] köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in [[Belize]],<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Dat [[Vestfaliano]] in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}} === Översicht === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. ==== Märksch-Brannenborgsch ==== [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]] oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in [[Brannenborg]], de [[Ollmark]] in [[Sassen-Anholt]] un den ööstlichsten Deel vun [[Mekelnborg-Vörpommern|Meklenborg-Vöörpommern]]. De Dialektgrupp deelt sik wieder [[Noordmarksch|Noordmärksch]], [[Middelmärksch]] un [[Middelpommersch]].<ref name=":49">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.</ref> Typsch Kennteken is ''det'' statts ''dat,''<ref>[[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch'', S.&nbsp;596&nbsp;ff.</ref> de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.<ref name=":49" /> De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.<ref name=":48" /> ==== Mekelnborg-Vöörpommersch ==== [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]] is ene rlativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as ''Kauken'' un ''hei'' un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as ''Wuurd'' statts Woord un ''hüren'' statts ''hören.'' Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op ''-ing.<!-- Born fehlt -->'' ==== Nedderpreußsch ==== [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußsch]] is de ole Dialekt vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Danzig]] un ook Grundlaag vun dat [[Plautdietsch]]. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in ''moake'' un de [[Unrund (Vokaal)|unrunnen]] Vokalen, so as ''Kenig'' statts ''König.''<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung.'' Hirt, Breslau 1924, S. 79.</ref> ==== Noordneddersassisch ==== [[Noordneddersassisch]] is en Dialekt in [[Noordneddersassen]], [[Sleswig-Holsteen]]. Dat Neddersassisch in [[Provinz Grunneng|Grönneng]] is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Grunnegs|Grönnegsch]], [[Emslänner Platt|Eemslandsch]], [[Ollnborger Platt|Ollnborgsch]], [[Noordhannobersch]], [[Holsteener Platt|Holsteensch]] un [[Sleswigsch|Slewswigsch]] ünnderdeelt warrn.<ref>Helmut Glück (Hrsg.): ''Metzler Lexikon Sprache.'' 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, <nowiki>ISBN 3-476-02056-8</nowiki>, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.</ref> Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;ff.</ref> Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt.<!-- Born fehlt --> ==== Oostfäälsch ==== [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] is ene Dialektgrupp in [[Süüdneddersassen]] un de [[Meideborger Böörd]] in [[Sassen-Anholt]], de sik wieder in [[Elvoostfäälsch]],[[Göttingsch-Grubenhagensch]] [[Heidoostfäälsch]] un [[Karnoostfäälsch]] deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel D[[Tweeklang|iphthongen]] uut olen Langvokalen, so as ''Stein'' (<&nbsp;''stên'')'','' ''Faut (<&nbsp;fō₁t'')'','' ''mëin (<&nbsp;mîn'')'','' ''Hius'' (<&nbsp;''hûs'')'',''<ref>Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online'', edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. <nowiki>https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html</nowiki>. Accessed 2025-06-16.</ref> dat ''e-'' bi dat Partizip, so as ''ekofft'' statts ''kofft'' un de Personaalpronomen ''mik/mek'' un ''dik/dek'' statts ''mi'' un ''di.'' Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as ''Pepper'' un ''Könnig'' statts ''Peper/Piäper'' un ''Köni(n)g/Küöni(n)g.''<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;558&nbsp;f.</ref> ==== Oostpommersch ==== [[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]] is de ehmalige Dialekt vun [[Hinnerpommern]]. Vundaag leevt de Dialekt as [[Pomerano]] in [[Brasilien]] wieder. ==== Westfäälsch ==== [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] is de Dialektgrupp in [[Westfalen]], de sik in [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterländsch]], [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]], [[Süüdwestfäälsch]] un [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlansch]] ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.<ref name=":47">[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsch-neddersassischen]] Dialekten –&nbsp;[[Grunnegs|Grönnegsch]] uutbenamen&nbsp;– tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. [[Emslänner Platt|Emslandsch]] gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> Typsch sünd de braken Diphthongen, so as {{Lang|wep|''Biëke''}} un {{Lang|wep|''Vuëgel''}} statts de noordneddersassisch Langvokalen in ''Beek'' un ''Vagel''.<ref name=":47" /> === Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner === [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] un [[Oostnedderdüütsch]]. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland –&nbsp; [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]], wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de [[Oostkolonisatschoon]] hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborg-Vöörpommersch]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche [[Noordneddersassisch]], as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]]. [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene [[Noordnedderdüütsch|nöördliche Grupp]] mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene [[Süüdnedderdüütsch|süüdliche Grupp]] mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> === Dackspraken un Varietätenspektrum === En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]], dat [[Flensborg|Flensborger]] [[Petuh]], [[Ruhrdüütsch]] un [[Berlinsch]], opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as [[Hamborg]], [[Bremen]] un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> <!-- Mischspraken in NL? Oder eer diglossie/regiolekt? --> == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansche Spraak|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ook ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref><!-- Gallizismen? --> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Wöörböker === Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de [[Grootlandschopswöörbook|Grootlandschopswöörböker]]. === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> Anner [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'',<ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> De nedderlandssche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen, wat to’n Enn keem, as de regionalen Senner in’n [[Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de DDR de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.<ref name=":22" /> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut.<ref>{{Internetquelle |autor=Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding |url=https://www.imdb.com/de/title/tt0179009/ |titel=Bartje |datum=1972-12-26 |abruf=2025-06-17}}</ref> Vun 1977 an leep bi’n NDR ''[[Wi speelt op Platt]],'' dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche [[Tatort]] ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].<ref name=":22" />'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.<ref>Erik Hitters, Tonny Krijnen: ''Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie'', S.&nbsp;60.</ref> 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]'', de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Kummdie|Kummdien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] gz6iesrglnftn8xj0zveyvzb01dmb88 1040788 1040778 2025-06-27T09:26:14Z Flaverius 21322 /* Schrievsprakenwessel, Middelsassisch */ beten kört, beten Stil, beten lüttkraam 1040788 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund twee Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de twee Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Engelsche Spraak|Engelsch]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten –&nbsp;so as [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]], [[Noordneddersassisch]], [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]&nbsp;– deelt, wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] de Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, seltener ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch is een Deel vun dat [[kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum]], dat sied den Schrievsprakenwessel vun [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] to’n [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandschen]] un besünners sied dat 19.&nbsp;Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.<ref>Maarten van den Toorn u.&nbsp;a.: ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S.&nbsp;149&nbsp;f.</ref><ref>[[Jan Goossens]]: ''Deutsche Dialektologie.'' De Gruyter 1977, S.&nbsp;48.</ref> So sünd besünners in dat 20.&nbsp;Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Neddersassisch in de Nedderlannen]] uuteenannerdreven.<ref>Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.<ref name=":42">Henk Wolf: ''Nordseegermanisch''. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online''. De Gruyter, Berlin 2022 ([https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_15877/html. online], opropen den 13.06.2035).</ref> Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere [[Anglofreesche Spraken|anglofreesche]] Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.<ref name=":42" /> Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de [[Sassen (Volk)|Sassen]] in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.<ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in [[Luudstand]], [[Grammatik]] un [[Woordschatt]] twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.<ref name=":28" /> * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305.</ref><ref>Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == {{Kiek ook bi|Naams vun dat Plattdüütsch}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''[[Drentsch|Drents Plat]]'' oder [[Twentsch|Twents Plat]], begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'' is in’n Nedderlannen verbreedt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' ''Neddersassisch'' un ''Sassisch –''&nbsp;de olen Egennaams to Hansetieden&nbsp;– schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik ''Nedersaksisch'' as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.<ref name=":41" /> === Historie vun de Naams === <gallery perrow="2" class="rechts"> Bild:BibelMagdeburg.jpg|''Düdesch'' in de Meideborger Bibel vun 1554: ''De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' Bild:1614 Bible.jpg|''Sassisch'' as Naam in de [[Bibel vun 1614]]: ''De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'' </gallery> Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de [[Sassen (Volk)|Sassen]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}},<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> so as ook in de Prolog vun de [[Heliand]] ({{lang|la|''Theudisca poëmata}}).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=Heliand |werk=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.<ref name=":43">[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;5&nbsp;f.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un {{Lang|gml|''düdesch''}} kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng.''<ref name=":33" />'' De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as {{Lang|dum|''ôstersch''}}''.<ref name=":43" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''neddersassesch''}} op, sik vun dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[Böversassen]] aftogrenzen.<ref name=":0" /> In moderne Tied versöchen to’n Bispeel [[Karl Friedrich Arend Scheller|Karl Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Chrstian Hinrich Wolke]], [[Georg Ruseler]] oder [[Reinhard F. Hahn|Reinhard Hahn]] de Naams ''Sassisch'' un ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}, dat to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.<ref name=":41" /> ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.''<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Ook de Naam ''Nedderlandsch'' kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.<ref>Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar. ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19.&nbsp;Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> So is ook unklaar, of [[Nedderrhiensch]] oder [[Bergisch]], de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> De Variant ''Nedersaksisch'' kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Städen to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchen de egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], mit op dat Eiland.<ref name="Dal 78ff">[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78&nbsp;ff.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|Frankenriek]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op [[Latiensche Spraak|Latiensch]].<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels un een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;– [[Essen]]&nbsp;– [[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;– [[Aeulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;– [[Kassel]]&nbsp;– [[Leinefelde-Worbis|Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;– [[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken mit sassisch-slaawsch Övergangsrebeed in de [[Ollmark]] un dat [[Wendland]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch<!-- överarbeiden, stringenter, frö- klassisch, laat, rebeed -->=== [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schrievsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole sassische Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un verdrängen allnagraad de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreedt un vele sassische Handwarkers laten sik in [[Skandinavien]] daal.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. Middelsassisch de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Spraak to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. [[Däänsche Spraak|Däänsch]] bet an de [[Slie]] un [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüüd sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] un de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten.<!-- Born fehlt --> De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Städen wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Först|Försten]] Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn in [[Brannenborg]] un [[Berlin]], so as ook in [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven üm 1620/1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geven de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Privaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref><!-- Uutboen, better verklaren --> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tiäkenbuorger Land|Tiäkenbuorg]] weer de Vöörgang noch kumplexer. Hier bruken se beid Hoogdüütsch un Nedderlandsch, ook wegen de velen [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken, as Schrievspraken, eer dat vun 1815 an [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten kunnen.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in dat nöördliche Drüddel vun [[Düütschland]] un in de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] un de Noorddeel vun [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]], [[Sassen-Anholt]] so as ook lütte Delen vun [[Hessen|Noordhessen]] un [[Döringen]].<ref name=":45">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;171&nbsp;ff.</ref> In’n Nedderlannen sünd Provinzen [[Drenthe|Drente]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oaveriessel|Overiessel]] so as ook de grote Deel vun [[Gelderlaand|Gelderland]] plattdüütsch.<ref>{{Internetquelle |url=https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects#:~:text=Nedersaksisch%20wird%20in%20seinen%20verschiedenen,Drenthe,%20Overijssel%20und%20Gelderland%20gesprochen. |titel=Dialekte in den Niederlanden und Flandern |werk=NEON - Nederlands online |hrsg=FU Berlin |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211000201/https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> De Grenz to dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] löppt twüschen [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un Freesland vun dat [[Laauwersmeer]] na Süüd to un knappt dat neddersassische [[Köllemerland]] un de [[Stellingwarven]] vun de Provinz Freesland af.<!-- Born fehlt --> De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na [[Bunschoten]] in de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] mit de Landschoppen [[Veluwe]] un [[Achterhook]] op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt.<!-- Born fehlt --> Nu folgt se de [[Westfalen|westfäälsche]] [[Eenheidsplural|Eenheidspluraallinie]] bet na’t [[Siegerland]].<ref>{{Internetquelle |autor=Lisa Felden |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/westfaelisch |titel=Westfälisch |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2023-09-20 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> Hier folgt de Grenz nu de [[Benrather Linie]] bet [[Hessen]],<ref>{{Internetquelle |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/benrather-linie |titel=Benrather Linie |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2021-03-08 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> wo [[Waldeck (Land)|Waldegge]] un de nöördliche [[Landkreis Kassel]] noch plattdüütsch sünd.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Hessen |titel=Weten: Plattdeutsch in Hessen |werk=plattmakers.de |hrsg= |datum=2021-11-27 |abruf=2025-06-15}}</ref> Denn knappt se bi [[Hedemünnen]] de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af.<ref name="rede" /> Se folgt de Grenz vun [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed.<ref>[[Ulrich Scheuermann]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen''. In: ''Sprachgescichte'', Bd.&nbsp;3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S.&nbsp;2668.</ref> De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran.<ref name="rede">[https://www.regionalsprache.de/SprachGis/RasterMap/WA/267 REDE: WA 267 „machen“], Kaarten ID&nbsp;417, opropen den 30.&nbsp;September 2023.</ref> Vunwegen dat’t [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborger Platt]] bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<ref name=":48">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.</ref> Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsch]] [[Hoogpreußsch]],<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten.'' In: ''Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild.'' Königsbarg: Gräfe und Unzer, S.&nbsp;78–81.</ref> plattdüütsch.<ref name=":45" /> De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.<ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart'', S.&nbsp;36.</ref> Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat [[Saterfreesch]] as Spraakeiland un in’n Süden dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[oberharzisch]] Spraakeiland.<ref>Erich Borchers: ''Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz''. Elwert, Marburg 1927, S. 34.</ref><!-- Born fehlt för saterfreesch --> === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche [[Wisconsin Pommeranian]] oder in Brasilien [[Pomerano]] un [[Vestfaliano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |titel=Die Pommernvereinigungen in den USA |werk=pommerscher-greif.de |hrsg=Pommerscher Greif e.V. |datum=2012-02-10 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250422094307/https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |archiv-datum=2025-04-22 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |datum=2021-11-27 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2022-01-23 |abruf=2025-01-31 |sprache=de}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwert: [[Marborg]] 1941.</ref> 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<!-- Born fehlt --> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |autor=Charlotte Rein |url=https://dat-portal.lvr.de/themen/dialekte/dialektinseln/hoetter-platt |titel=Hötter Platt |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2020-04-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> == Status == === Algemeen === [[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken === [[Bild:ECRM Low Saxon in Germany.svg|duum|Översicht Monitoring döör de Europääsch Charta för Regionaal- un Minnerheidenspraken in Düütschland fört Plattdüütsch]] In Düütschland un de Nedderlannen is de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] de Ramen na dat Völkerrecht för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]]. De beiden Staten hebbt de Charta 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III, in [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel&nbsp;II vun de Sprakencharta schuult is.<ref name=":44">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |titel=Grundlagen der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250606010923/https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |archiv-datum=202506-06 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref name=":46">[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;155.</ref> Mit Deel&nbsp;III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel&nbsp;II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.<ref name=":44" /> De düütschen Länner geevt dat [[Bundsbinnenministerium]] alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den [[Europaraad]]. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een [[Expertenkommitee (Spraakcharta)|Expertenkommitee]] den [[Expertenbericht (Spraakcharta)|Expertenbericht]], de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat [[Ministerkommitee (Europaraad)|Ministerkommitee]] vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-01 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250516145431/https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |archiv-datum=2025-05-16 |abruf=2022-12-20 |sprache=de}}</ref> In de Nedderlannen schrivt dat [[Ministerium van Binnenlandsche Saken un Königrieksraltschonen|Binnenministerium]] den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de ''[[Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied|Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied]]'' (SONT).<ref name=":46" /> De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de [[Provinz (Nedderlannen)|Provinzen]], de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel&nbsp;III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.<ref>[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;161&nbsp;ff.</ref> 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> === Amtsspraak === In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt –&nbsp;mündlich un schriftlich&nbsp;– op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> De Gemeen [[Riessen-Hoolt’n]] verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.<ref>{{Internetquelle |url=https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=bn4p6LpNGFRTXN8w&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.tubantia.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Frijssen-holten%252Fgemeente-rijssen-holten-tweetalig-gea-kan-in-het-riessens-nergens-terecht%7Ea12822d6%252F |titel=Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht |werk=Tubantia |datum=2016-12-16 |abruf=2025-06-18 |sprache=nl}}</ref> Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torüggwiest. De [[Bundsgerichtshoff|Bundsgerichtshov]] harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, Beschluss vom 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 [12]b |abruf=2025-06-27}}</ref> Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.<ref>German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: ''Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein'': ''Kommentar'', Nr.&nbsp;1 Abs.&nbsp;4 to §&nbsp;82 a Landesverwaltungsgesetz</ref> Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.<ref>[[Overlandsgericht Ollnborg|OLG Ollnborg]] vun de 10.&nbsp;Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392</ref> Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.<ref>{{Internetquelle |url=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400 |werk=Sleswig-Holsteensch Landdag |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110719082318/http://www.schleswig-holstein.de/cae/servlet/contentblob/633574/publicationFile/SprachenchartaberichtDownload.pdf |archiv-datum=2011-10-07 |abruf=2025-18-06 |sprache=en}}</ref> Dat weer man eer Behölperee.<ref>https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf</ref> Mit de Norm §&nbsp;[https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=148815,381 82 b] [[LVwG SH]] is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de –&nbsp;anners as [https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?t=175023947014307096&sessionID=3107090891904654716&source=link&highlighting=off&templateID=document&chosenIndex=Dummy_nv_68&xid=148815,91#jurabs_2 §&nbsp;82 a], de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt&nbsp;– Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.<!-- Born fehlt --> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität === Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182&nbsp;ff.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied geev dat keen [[Plattdüütsch (Schoolfack)|Plattdüütschünnerricht]]. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de [[Basisschool]] to ünnerrichten.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit [[nedderdüütsche Philologie]] un beedt enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, to’n Bispeel [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Universität Griepswoold|Griepswoold]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Mönster|Mönster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]].<ref name=":13" /> In dat nedderlandsch [[Rieksuniversität Grönneng|Grönneng]] geev mit dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.<ref>{{Internetquelle |url=https://geheugenvandrenthe.nl/encyclopedie-drenthe/nedersaksisch-instituut |titel=Nedersaksisch Instituut |abruf=2025-06-17}}</ref> Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch.<!-- spraak op RUG? --> As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Low Saxon Competence by district 2016.svg|duum|Aktive Spraakkompetenz na Landkreisen (2016):<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref><br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}<br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref><gallery> Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|Spraakkompetenz na Bundsland (2016) Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|Spraakkompetenz na Öller (2016) </gallery> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat [[Däänmark]] köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in [[Belize]],<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Dat [[Vestfaliano]] in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}} === Översicht === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. ==== Märksch-Brannenborgsch ==== [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]] oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in [[Brannenborg]], de [[Ollmark]] in [[Sassen-Anholt]] un den ööstlichsten Deel vun [[Mekelnborg-Vörpommern|Meklenborg-Vöörpommern]]. De Dialektgrupp deelt sik wieder [[Noordmarksch|Noordmärksch]], [[Middelmärksch]] un [[Middelpommersch]].<ref name=":49">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.</ref> Typsch Kennteken is ''det'' statts ''dat,''<ref>[[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch'', S.&nbsp;596&nbsp;ff.</ref> de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.<ref name=":49" /> De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.<ref name=":48" /> ==== Mekelnborg-Vöörpommersch ==== [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]] is ene rlativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as ''Kauken'' un ''hei'' un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as ''Wuurd'' statts Woord un ''hüren'' statts ''hören.'' Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op ''-ing.<!-- Born fehlt -->'' ==== Nedderpreußsch ==== [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußsch]] is de ole Dialekt vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Danzig]] un ook Grundlaag vun dat [[Plautdietsch]]. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in ''moake'' un de [[Unrund (Vokaal)|unrunnen]] Vokalen, so as ''Kenig'' statts ''König.''<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung.'' Hirt, Breslau 1924, S. 79.</ref> ==== Noordneddersassisch ==== [[Noordneddersassisch]] is en Dialekt in [[Noordneddersassen]], [[Sleswig-Holsteen]]. Dat Neddersassisch in [[Provinz Grunneng|Grönneng]] is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Grunnegs|Grönnegsch]], [[Emslänner Platt|Eemslandsch]], [[Ollnborger Platt|Ollnborgsch]], [[Noordhannobersch]], [[Holsteener Platt|Holsteensch]] un [[Sleswigsch|Slewswigsch]] ünnderdeelt warrn.<ref>Helmut Glück (Hrsg.): ''Metzler Lexikon Sprache.'' 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, <nowiki>ISBN 3-476-02056-8</nowiki>, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.</ref> Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;ff.</ref> Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt.<!-- Born fehlt --> ==== Oostfäälsch ==== [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] is ene Dialektgrupp in [[Süüdneddersassen]] un de [[Meideborger Böörd]] in [[Sassen-Anholt]], de sik wieder in [[Elvoostfäälsch]],[[Göttingsch-Grubenhagensch]] [[Heidoostfäälsch]] un [[Karnoostfäälsch]] deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel D[[Tweeklang|iphthongen]] uut olen Langvokalen, so as ''Stein'' (<&nbsp;''stên'')'','' ''Faut (<&nbsp;fō₁t'')'','' ''mëin (<&nbsp;mîn'')'','' ''Hius'' (<&nbsp;''hûs'')'',''<ref>Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online'', edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. <nowiki>https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html</nowiki>. Accessed 2025-06-16.</ref> dat ''e-'' bi dat Partizip, so as ''ekofft'' statts ''kofft'' un de Personaalpronomen ''mik/mek'' un ''dik/dek'' statts ''mi'' un ''di.'' Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as ''Pepper'' un ''Könnig'' statts ''Peper/Piäper'' un ''Köni(n)g/Küöni(n)g.''<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;558&nbsp;f.</ref> ==== Oostpommersch ==== [[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]] is de ehmalige Dialekt vun [[Hinnerpommern]]. Vundaag leevt de Dialekt as [[Pomerano]] in [[Brasilien]] wieder. ==== Westfäälsch ==== [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] is de Dialektgrupp in [[Westfalen]], de sik in [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterländsch]], [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]], [[Süüdwestfäälsch]] un [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlansch]] ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.<ref name=":47">[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsch-neddersassischen]] Dialekten –&nbsp;[[Grunnegs|Grönnegsch]] uutbenamen&nbsp;– tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. [[Emslänner Platt|Emslandsch]] gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> Typsch sünd de braken Diphthongen, so as {{Lang|wep|''Biëke''}} un {{Lang|wep|''Vuëgel''}} statts de noordneddersassisch Langvokalen in ''Beek'' un ''Vagel''.<ref name=":47" /> === Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner === [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] un [[Oostnedderdüütsch]]. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland –&nbsp; [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]], wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de [[Oostkolonisatschoon]] hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborg-Vöörpommersch]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche [[Noordneddersassisch]], as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]]. [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene [[Noordnedderdüütsch|nöördliche Grupp]] mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene [[Süüdnedderdüütsch|süüdliche Grupp]] mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> === Dackspraken un Varietätenspektrum === En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]], dat [[Flensborg|Flensborger]] [[Petuh]], [[Ruhrdüütsch]] un [[Berlinsch]], opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as [[Hamborg]], [[Bremen]] un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> <!-- Mischspraken in NL? Oder eer diglossie/regiolekt? --> == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansche Spraak|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ook ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref><!-- Gallizismen? --> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Wöörböker === Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de [[Grootlandschopswöörbook|Grootlandschopswöörböker]]. === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> Anner [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'',<ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> De nedderlandssche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen, wat to’n Enn keem, as de regionalen Senner in’n [[Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de DDR de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.<ref name=":22" /> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut.<ref>{{Internetquelle |autor=Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding |url=https://www.imdb.com/de/title/tt0179009/ |titel=Bartje |datum=1972-12-26 |abruf=2025-06-17}}</ref> Vun 1977 an leep bi’n NDR ''[[Wi speelt op Platt]],'' dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche [[Tatort]] ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].<ref name=":22" />'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.<ref>Erik Hitters, Tonny Krijnen: ''Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie'', S.&nbsp;60.</ref> 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]'', de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Kummdie|Kummdien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] 4m25yadiwbrzxxl6lpjtcwuvs1y0ru7 1040789 1040788 2025-06-27T09:50:40Z Flaverius 21322 /* Spraken Bispelen */ + twentsch johanns van buren 1040789 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund twee Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de twee Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Engelsche Spraak|Engelsch]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten –&nbsp;so as [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]], [[Noordneddersassisch]], [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]&nbsp;– deelt, wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] de Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, seltener ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch is een Deel vun dat [[kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum]], dat sied den Schrievsprakenwessel vun [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] to’n [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandschen]] un besünners sied dat 19.&nbsp;Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.<ref>Maarten van den Toorn u.&nbsp;a.: ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S.&nbsp;149&nbsp;f.</ref><ref>[[Jan Goossens]]: ''Deutsche Dialektologie.'' De Gruyter 1977, S.&nbsp;48.</ref> So sünd besünners in dat 20.&nbsp;Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Neddersassisch in de Nedderlannen]] uuteenannerdreven.<ref>Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.<ref name=":42">Henk Wolf: ''Nordseegermanisch''. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online''. De Gruyter, Berlin 2022 ([https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_15877/html. online], opropen den 13.06.2035).</ref> Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere [[Anglofreesche Spraken|anglofreesche]] Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.<ref name=":42" /> Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de [[Sassen (Volk)|Sassen]] in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.<ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in [[Luudstand]], [[Grammatik]] un [[Woordschatt]] twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.<ref name=":28" /> * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305.</ref><ref>Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == {{Kiek ook bi|Naams vun dat Plattdüütsch}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''[[Drentsch|Drents Plat]]'' oder [[Twentsch|Twents Plat]], begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'' is in’n Nedderlannen verbreedt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' ''Neddersassisch'' un ''Sassisch –''&nbsp;de olen Egennaams to Hansetieden&nbsp;– schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik ''Nedersaksisch'' as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.<ref name=":41" /> === Historie vun de Naams === <gallery perrow="2" class="rechts"> Bild:BibelMagdeburg.jpg|''Düdesch'' in de Meideborger Bibel vun 1554: ''De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' Bild:1614 Bible.jpg|''Sassisch'' as Naam in de [[Bibel vun 1614]]: ''De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'' </gallery> Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de [[Sassen (Volk)|Sassen]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}},<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> so as ook in de Prolog vun de [[Heliand]] ({{lang|la|''Theudisca poëmata}}).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=Heliand |werk=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.<ref name=":43">[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;5&nbsp;f.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un {{Lang|gml|''düdesch''}} kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng.''<ref name=":33" />'' De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as {{Lang|dum|''ôstersch''}}''.<ref name=":43" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''neddersassesch''}} op, sik vun dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[Böversassen]] aftogrenzen.<ref name=":0" /> In moderne Tied versöchen to’n Bispeel [[Karl Friedrich Arend Scheller|Karl Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Chrstian Hinrich Wolke]], [[Georg Ruseler]] oder [[Reinhard F. Hahn|Reinhard Hahn]] de Naams ''Sassisch'' un ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}, dat to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.<ref name=":41" /> ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.''<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Ook de Naam ''Nedderlandsch'' kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.<ref>Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar. ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19.&nbsp;Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> So is ook unklaar, of [[Nedderrhiensch]] oder [[Bergisch]], de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> De Variant ''Nedersaksisch'' kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Städen to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchen de egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], mit op dat Eiland.<ref name="Dal 78ff">[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78&nbsp;ff.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|Frankenriek]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op [[Latiensche Spraak|Latiensch]].<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels un een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;– [[Essen]]&nbsp;– [[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;– [[Aeulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;– [[Kassel]]&nbsp;– [[Leinefelde-Worbis|Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;– [[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken mit sassisch-slaawsch Övergangsrebeed in de [[Ollmark]] un dat [[Wendland]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch<!-- överarbeiden, stringenter, frö- klassisch, laat, rebeed -->=== [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schrievsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole sassische Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un verdrängen allnagraad de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreedt un vele sassische Handwarkers laten sik in [[Skandinavien]] daal.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. Middelsassisch de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Spraak to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. [[Däänsche Spraak|Däänsch]] bet an de [[Slie]] un [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüüd sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] un de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten.<!-- Born fehlt --> De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Städen wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Först|Försten]] Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn in [[Brannenborg]] un [[Berlin]], so as ook in [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven üm 1620/1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geven de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Privaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref><!-- Uutboen, better verklaren --> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tiäkenbuorger Land|Tiäkenbuorg]] weer de Vöörgang noch kumplexer. Hier bruken se beid Hoogdüütsch un Nedderlandsch, ook wegen de velen [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken, as Schrievspraken, eer dat vun 1815 an [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten kunnen.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in dat nöördliche Drüddel vun [[Düütschland]] un in de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] un de Noorddeel vun [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]], [[Sassen-Anholt]] so as ook lütte Delen vun [[Hessen|Noordhessen]] un [[Döringen]].<ref name=":45">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;171&nbsp;ff.</ref> In’n Nedderlannen sünd Provinzen [[Drenthe|Drente]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oaveriessel|Overiessel]] so as ook de grote Deel vun [[Gelderlaand|Gelderland]] plattdüütsch.<ref>{{Internetquelle |url=https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects#:~:text=Nedersaksisch%20wird%20in%20seinen%20verschiedenen,Drenthe,%20Overijssel%20und%20Gelderland%20gesprochen. |titel=Dialekte in den Niederlanden und Flandern |werk=NEON - Nederlands online |hrsg=FU Berlin |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211000201/https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> De Grenz to dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] löppt twüschen [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un Freesland vun dat [[Laauwersmeer]] na Süüd to un knappt dat neddersassische [[Köllemerland]] un de [[Stellingwarven]] vun de Provinz Freesland af.<!-- Born fehlt --> De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na [[Bunschoten]] in de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] mit de Landschoppen [[Veluwe]] un [[Achterhook]] op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt.<!-- Born fehlt --> Nu folgt se de [[Westfalen|westfäälsche]] [[Eenheidsplural|Eenheidspluraallinie]] bet na’t [[Siegerland]].<ref>{{Internetquelle |autor=Lisa Felden |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/westfaelisch |titel=Westfälisch |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2023-09-20 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> Hier folgt de Grenz nu de [[Benrather Linie]] bet [[Hessen]],<ref>{{Internetquelle |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/benrather-linie |titel=Benrather Linie |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2021-03-08 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> wo [[Waldeck (Land)|Waldegge]] un de nöördliche [[Landkreis Kassel]] noch plattdüütsch sünd.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Hessen |titel=Weten: Plattdeutsch in Hessen |werk=plattmakers.de |hrsg= |datum=2021-11-27 |abruf=2025-06-15}}</ref> Denn knappt se bi [[Hedemünnen]] de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af.<ref name="rede" /> Se folgt de Grenz vun [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed.<ref>[[Ulrich Scheuermann]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen''. In: ''Sprachgescichte'', Bd.&nbsp;3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S.&nbsp;2668.</ref> De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran.<ref name="rede">[https://www.regionalsprache.de/SprachGis/RasterMap/WA/267 REDE: WA 267 „machen“], Kaarten ID&nbsp;417, opropen den 30.&nbsp;September 2023.</ref> Vunwegen dat’t [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborger Platt]] bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<ref name=":48">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.</ref> Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsch]] [[Hoogpreußsch]],<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten.'' In: ''Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild.'' Königsbarg: Gräfe und Unzer, S.&nbsp;78–81.</ref> plattdüütsch.<ref name=":45" /> De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.<ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart'', S.&nbsp;36.</ref> Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat [[Saterfreesch]] as Spraakeiland un in’n Süden dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[oberharzisch]] Spraakeiland.<ref>Erich Borchers: ''Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz''. Elwert, Marburg 1927, S. 34.</ref><!-- Born fehlt för saterfreesch --> === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche [[Wisconsin Pommeranian]] oder in Brasilien [[Pomerano]] un [[Vestfaliano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |titel=Die Pommernvereinigungen in den USA |werk=pommerscher-greif.de |hrsg=Pommerscher Greif e.V. |datum=2012-02-10 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250422094307/https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |archiv-datum=2025-04-22 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |datum=2021-11-27 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2022-01-23 |abruf=2025-01-31 |sprache=de}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwert: [[Marborg]] 1941.</ref> 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<!-- Born fehlt --> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |autor=Charlotte Rein |url=https://dat-portal.lvr.de/themen/dialekte/dialektinseln/hoetter-platt |titel=Hötter Platt |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2020-04-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> == Status == === Algemeen === [[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken === [[Bild:ECRM Low Saxon in Germany.svg|duum|Översicht Monitoring döör de Europääsch Charta för Regionaal- un Minnerheidenspraken in Düütschland fört Plattdüütsch]] In Düütschland un de Nedderlannen is de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] de Ramen na dat Völkerrecht för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]]. De beiden Staten hebbt de Charta 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III, in [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel&nbsp;II vun de Sprakencharta schuult is.<ref name=":44">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |titel=Grundlagen der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250606010923/https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |archiv-datum=202506-06 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref name=":46">[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;155.</ref> Mit Deel&nbsp;III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel&nbsp;II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.<ref name=":44" /> De düütschen Länner geevt dat [[Bundsbinnenministerium]] alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den [[Europaraad]]. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een [[Expertenkommitee (Spraakcharta)|Expertenkommitee]] den [[Expertenbericht (Spraakcharta)|Expertenbericht]], de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat [[Ministerkommitee (Europaraad)|Ministerkommitee]] vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-01 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250516145431/https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |archiv-datum=2025-05-16 |abruf=2022-12-20 |sprache=de}}</ref> In de Nedderlannen schrivt dat [[Ministerium van Binnenlandsche Saken un Königrieksraltschonen|Binnenministerium]] den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de ''[[Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied|Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied]]'' (SONT).<ref name=":46" /> De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de [[Provinz (Nedderlannen)|Provinzen]], de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel&nbsp;III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.<ref>[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;161&nbsp;ff.</ref> 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> === Amtsspraak === In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt –&nbsp;mündlich un schriftlich&nbsp;– op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> De Gemeen [[Riessen-Hoolt’n]] verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.<ref>{{Internetquelle |url=https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=bn4p6LpNGFRTXN8w&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.tubantia.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Frijssen-holten%252Fgemeente-rijssen-holten-tweetalig-gea-kan-in-het-riessens-nergens-terecht%7Ea12822d6%252F |titel=Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht |werk=Tubantia |datum=2016-12-16 |abruf=2025-06-18 |sprache=nl}}</ref> Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torüggwiest. De [[Bundsgerichtshoff|Bundsgerichtshov]] harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, Beschluss vom 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 [12]b |abruf=2025-06-27}}</ref> Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.<ref>German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: ''Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein'': ''Kommentar'', Nr.&nbsp;1 Abs.&nbsp;4 to §&nbsp;82 a Landesverwaltungsgesetz</ref> Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.<ref>[[Overlandsgericht Ollnborg|OLG Ollnborg]] vun de 10.&nbsp;Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392</ref> Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.<ref>{{Internetquelle |url=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400 |werk=Sleswig-Holsteensch Landdag |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110719082318/http://www.schleswig-holstein.de/cae/servlet/contentblob/633574/publicationFile/SprachenchartaberichtDownload.pdf |archiv-datum=2011-10-07 |abruf=2025-18-06 |sprache=en}}</ref> Dat weer man eer Behölperee.<ref>https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf</ref> Mit de Norm §&nbsp;[https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=148815,381 82 b] [[LVwG SH]] is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de –&nbsp;anners as [https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?t=175023947014307096&sessionID=3107090891904654716&source=link&highlighting=off&templateID=document&chosenIndex=Dummy_nv_68&xid=148815,91#jurabs_2 §&nbsp;82 a], de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt&nbsp;– Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.<!-- Born fehlt --> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität === Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182&nbsp;ff.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied geev dat keen [[Plattdüütsch (Schoolfack)|Plattdüütschünnerricht]]. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de [[Basisschool]] to ünnerrichten.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit [[nedderdüütsche Philologie]] un beedt enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, to’n Bispeel [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Universität Griepswoold|Griepswoold]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Mönster|Mönster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]].<ref name=":13" /> In dat nedderlandsch [[Rieksuniversität Grönneng|Grönneng]] geev mit dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.<ref>{{Internetquelle |url=https://geheugenvandrenthe.nl/encyclopedie-drenthe/nedersaksisch-instituut |titel=Nedersaksisch Instituut |abruf=2025-06-17}}</ref> Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch.<!-- spraak op RUG? --> As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Low Saxon Competence by district 2016.svg|duum|Aktive Spraakkompetenz na Landkreisen (2016):<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref><br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}<br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref><gallery> Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|Spraakkompetenz na Bundsland (2016) Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|Spraakkompetenz na Öller (2016) </gallery> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat [[Däänmark]] köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in [[Belize]],<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Dat [[Vestfaliano]] in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}} === Översicht === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. ==== Märksch-Brannenborgsch ==== [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]] oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in [[Brannenborg]], de [[Ollmark]] in [[Sassen-Anholt]] un den ööstlichsten Deel vun [[Mekelnborg-Vörpommern|Meklenborg-Vöörpommern]]. De Dialektgrupp deelt sik wieder [[Noordmarksch|Noordmärksch]], [[Middelmärksch]] un [[Middelpommersch]].<ref name=":49">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.</ref> Typsch Kennteken is ''det'' statts ''dat,''<ref>[[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch'', S.&nbsp;596&nbsp;ff.</ref> de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.<ref name=":49" /> De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.<ref name=":48" /> ==== Mekelnborg-Vöörpommersch ==== [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]] is ene rlativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as ''Kauken'' un ''hei'' un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as ''Wuurd'' statts Woord un ''hüren'' statts ''hören.'' Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op ''-ing.<!-- Born fehlt -->'' ==== Nedderpreußsch ==== [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußsch]] is de ole Dialekt vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Danzig]] un ook Grundlaag vun dat [[Plautdietsch]]. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in ''moake'' un de [[Unrund (Vokaal)|unrunnen]] Vokalen, so as ''Kenig'' statts ''König.''<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung.'' Hirt, Breslau 1924, S. 79.</ref> ==== Noordneddersassisch ==== [[Noordneddersassisch]] is en Dialekt in [[Noordneddersassen]], [[Sleswig-Holsteen]]. Dat Neddersassisch in [[Provinz Grunneng|Grönneng]] is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Grunnegs|Grönnegsch]], [[Emslänner Platt|Eemslandsch]], [[Ollnborger Platt|Ollnborgsch]], [[Noordhannobersch]], [[Holsteener Platt|Holsteensch]] un [[Sleswigsch|Slewswigsch]] ünnderdeelt warrn.<ref>Helmut Glück (Hrsg.): ''Metzler Lexikon Sprache.'' 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, <nowiki>ISBN 3-476-02056-8</nowiki>, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.</ref> Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;ff.</ref> Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt.<!-- Born fehlt --> ==== Oostfäälsch ==== [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] is ene Dialektgrupp in [[Süüdneddersassen]] un de [[Meideborger Böörd]] in [[Sassen-Anholt]], de sik wieder in [[Elvoostfäälsch]],[[Göttingsch-Grubenhagensch]] [[Heidoostfäälsch]] un [[Karnoostfäälsch]] deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel D[[Tweeklang|iphthongen]] uut olen Langvokalen, so as ''Stein'' (<&nbsp;''stên'')'','' ''Faut (<&nbsp;fō₁t'')'','' ''mëin (<&nbsp;mîn'')'','' ''Hius'' (<&nbsp;''hûs'')'',''<ref>Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online'', edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. <nowiki>https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html</nowiki>. Accessed 2025-06-16.</ref> dat ''e-'' bi dat Partizip, so as ''ekofft'' statts ''kofft'' un de Personaalpronomen ''mik/mek'' un ''dik/dek'' statts ''mi'' un ''di.'' Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as ''Pepper'' un ''Könnig'' statts ''Peper/Piäper'' un ''Köni(n)g/Küöni(n)g.''<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;558&nbsp;f.</ref> ==== Oostpommersch ==== [[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]] is de ehmalige Dialekt vun [[Hinnerpommern]]. Vundaag leevt de Dialekt as [[Pomerano]] in [[Brasilien]] wieder. ==== Westfäälsch ==== [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] is de Dialektgrupp in [[Westfalen]], de sik in [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterländsch]], [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]], [[Süüdwestfäälsch]] un [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlansch]] ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.<ref name=":47">[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsch-neddersassischen]] Dialekten –&nbsp;[[Grunnegs|Grönnegsch]] uutbenamen&nbsp;– tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. [[Emslänner Platt|Emslandsch]] gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> Typsch sünd de braken Diphthongen, so as {{Lang|wep|''Biëke''}} un {{Lang|wep|''Vuëgel''}} statts de noordneddersassisch Langvokalen in ''Beek'' un ''Vagel''.<ref name=":47" /> === Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner === [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] un [[Oostnedderdüütsch]]. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland –&nbsp; [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]], wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de [[Oostkolonisatschoon]] hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborg-Vöörpommersch]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche [[Noordneddersassisch]], as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]]. [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene [[Noordnedderdüütsch|nöördliche Grupp]] mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene [[Süüdnedderdüütsch|süüdliche Grupp]] mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> === Dackspraken un Varietätenspektrum === En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]], dat [[Flensborg|Flensborger]] [[Petuh]], [[Ruhrdüütsch]] un [[Berlinsch]], opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as [[Hamborg]], [[Bremen]] un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> <!-- Mischspraken in NL? Oder eer diglossie/regiolekt? --> == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. [[Allophoon|Allophonen]] steit in kantigen Klamers ([&nbsp;]), periphere [[Phoneem|Phonemen]] in runnen Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|{{IPA-Text|g}}]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]]] | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|{{IPA-Text|r}}]] | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]] | | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|s}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|{{IPA-Text|z}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʃ}}]] | style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]]) | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ç}}]]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|{{IPA-Text|ʝ}}]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmlosen velaren Frikativ|{{IPA-Text|x}}]]] | style="text-align:center" |[<nowiki/>[[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} * An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos, * /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|aspireert]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien, * /{{IPA-Text|b}}/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} sien, * /d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}, * /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen, * /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien, * /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen, * /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener, * Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}, * /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart, *Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut, * Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansche Spraak|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ook ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal .'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt. {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futuurperfekt]] bruukt Plattdüütsch de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], dat [[Fastlandskandinaavsche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheed noch enen [[Nominativ|Subjektfall]] (Nominativ) un enen [[Obliquus (Kasus)|Objektfall]] (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). [[Sleswigsch|Sleswiger]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] Platt hebbt enen [[Eenheidskasus]]. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’'''n''' Jaar,'' man ook de Objektfall ''in '''dat''' Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsche]] ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es''''' un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne '''vun''' de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader '''sien''' Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): [[maskulin]] (männlich), so as ''de Mann'', [[feminin]] (wievlich), so as ''de Fru'' un [[neutrum]] (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Bestemmte Artikels|bestemmte]] un [[unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Wöör övernamen, de sik as [[Reliktwoord|Reliktwöör]] besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen. Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Freesche Spraken|freesche]] Reliktwöör, so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref><!-- Gallizismen? --> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Engelsche Spraak|engelsche]] Wöör övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Wöörböker === Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de [[Grootlandschopswöörbook|Grootlandschopswöörböker]]. === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> Anner [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'',<ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}} [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]] Mit Misschoon bi den olen [[Sassen (Volk)|Sassen]] kemen literaarsche Warken as de [[Heliand]] oder de [[Ooldsassische Genesis|ooldsasssiche Genesis]] op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13.&nbsp;Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de [[Sassenspegel]] oder Chröönken so as de [[Sassische Weltchronik]] sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as [[Dill Ulenspegel]], [[Reynke Voss]] un later de [[Bugenhagenbibel]] oder de ''[[De düdesche Schlömer]]'' wichtig. Mit’n 15. un 16.&nbsp;Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak. Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]] oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. un de [[Romantik]] versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18.&nbsp;Jhd. weren [[Jan Hinrich Voß]] siene ''Vierländer Idyllen.'' Man eerst mit [[Klaus Groth]] sienen Gedichtband [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun [[Fritz Reuter]] wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- Beten wat to nl fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]].<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]].'' === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|Knut Kiesewetter (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|Ina Müller (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}} [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat Ohnsorg-Theater an’n Ingang vun dat Bieberhuus in Hamborg]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat plattdüütsche Theater 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> De nedderlandssche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen, wat to’n Enn keem, as de regionalen Senner in’n [[Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de DDR de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.<ref name=":22" /> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut.<ref>{{Internetquelle |autor=Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding |url=https://www.imdb.com/de/title/tt0179009/ |titel=Bartje |datum=1972-12-26 |abruf=2025-06-17}}</ref> Vun 1977 an leep bi’n NDR ''[[Wi speelt op Platt]],'' dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche [[Tatort]] ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].<ref name=":22" />'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.<ref>Erik Hitters, Tonny Krijnen: ''Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie'', S.&nbsp;60.</ref> 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]'', de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Kummdie|Kummdien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |'''[[Nedderlandsch-Neddersassisch]]''' ([[Twentsch]]) |[[Bild:Geluidsopname Johanna van Buren.ogg|duum|[[Johanna van Buren]], de eer twentsch Gedicht vöördrägt]] |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] n26s6hmvp3xbo1ctywnxowoebmvxmmm 0 19814 1040783 692881 2025-06-27T09:19:47Z Flaverius 21322 Flaverius hett de Siet [[Tecklenburger Land]] na [[Tiäkenbuorger Land]] verschaven: > lokale dialekt 692881 wikitext text/x-wiki Dat '''Tecklenburger Land''' is en Region in’n Noorden vun [[Noordrhien-Westfalen]]. Dat höör lange to dat Rebeet vun’n Graf vun [[Tecklenborg]]. Ok hier warrt hüüt noch Platt snackt, dat Ostwestfälsche Platt. Gröttere Orte sünd [[Ibbenbüren]], [[Lengerske]], [[Westerkappeln]] un so wieder. To’n gröttsten Deel vun de Fläche is de Landweertschapp in Ossenbrügger Bergland. De katholske Kark an de evangelske hätt veel Tosprook. In Ibbenbüren is de Pütt. [[Kategorie:Noordrhien-Westfalen]] avhi1yne1p7brqqf8hx41lrt3w6db46 1 19815 1040785 147565 2025-06-27T09:19:47Z Flaverius 21322 Flaverius hett de Siet [[Diskuschoon:Tecklenburger Land]] na [[Diskuschoon:Tiäkenbuorger Land]] verschaven: > lokale dialekt 147565 wikitext text/x-wiki Mutt dat nich Tecklenb'''o'''rger Land heten? --[[Bruker:Iwoelbern|Iwoelbern]] 15:17, 10. Dez 2007 (CET) :Vunwegen de Analogie to Meckelnborg müch een ja sogor ''Teckelnborger Land'' seggen...Wat seggt de Lüde denn dor?---[[Bruker:Bolingbroke|Bolingbroke]] 19:35, 10. Dez 2007 (CET) ::Ik harr dat ok all op’n Finger, as Du dat seggst.... --[[Bruker:Iwoelbern|Iwoelbern]] 20:11, 10. Dez 2007 (CET) iqmg8arjspd6vgvx19zcivasmk1kwqi 0 27679 1040781 1010793 2025-06-27T08:45:22Z Flaverius 21322 lenk Riessen-Hoolt’n 1040781 wikitext text/x-wiki '''Dèventer''' (ook ''Deaventer'', hollandsch ''Deventer'') is ene [[Hanse]]stadt un Gemeen in de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]. De Börgermeester is Andries Heidema vun de [[ChristenUnie]]. De Tall vun de Inwahners vun de Gemeen is 97.774. Ehr Flach is 134,37 km². Se liggt an de [[Iessel]] in de Provinz [[Oaveriessel]]. Dèventer is ene vun de öllste Städer in de Nedderlannen. In de Hansetiet weer Dèventer ene Hansestadt. Besünners mit [[Bargen (Noorwegen)|Bargen]] in [[Norwegen]] weer denn de Hannel wichtig. De ''Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek'' is de öllste wetenschopliche Bökeree in de Nedderlannen. Dèventer is ene ole Bookdruckstadt. Noch vundaag warrn in de Gemeen Böker herutgeven. Dat gifft den Bahnhoff Dèventer un den Bahnhoff Dèventer Colmschate. Bet [[1944]] löppden Stratenbahnen in de Gemeen. Dor befinnen sick 3 Stadtparks. De Grote oder Lebuïnuskark un de Bargkark sünd gootsche Karken mit romaanschen Influss. De Gemeen hett ene Grenz mit [[Olst-Wieje]], [[Raolte]], [[Riessen-Hoolt’n]], Lochem in [[Gelderlaand]] un [[Voorst]] in Gelderlaand. == Statistiken == Den 1. Januar 1998 läwden 70.700 Minschen in de Gemeen. Vun 1998 bet 2008 weer ene Tonahm vun 38 %. 79% vun de Minschen sünd ut de Nedderlannen, üm 8,5 % ut annere westelke Länner un 12,5 % ut annere Länner. 3.670 Minschen weern den 1. Januar 2007 as nich arbeidende Arbeidssökers registreert, den 1. Januar 2008 3086, wat 16 % weniger weern. Den 1. Januar 2007 weer de Arbeitslosenquoot 3,9%. == Öörd in de Gemeen == * Ene Stadt: [[Dèventer|Dèventer (Stadt)]] * Dörper: [[Bathmen]], [[Colmschate]], [[Diepenveen]], [[Lettele]], [[Okkenbroek]], [[Schalkhaar]] == Gemeenroot == *[[Gemeentebelang (v/h Algemeen Plattelands Belang)]] 7 Seten *[[PvdA]] 6 Seten *[[D66]] 5 Seten *[[VVD]] 4 Seten *[[SP]] 4 Seten *[[CDA]] 3 Seten *[[GroenLinks]] 3 Seten *[[Algemeen Deventer Belang]] 2 Seten *[[ChristenUnie]] 2 Seten *[[DeventerNu]] 1 Seet == Weblenken == * [http://www.deventer.nl Websteed vun de Gemeen Dèventer] (hoochdüütsch, hollandsch, engelsch) [[Kategorie:Gemeen]] [[Kategorie:Provinz Oaveriessel]] 0uey40y386tmmppl15eblq6mgbtxgtj 0 33597 1040779 924259 2025-06-27T08:44:52Z Flaverius 21322 lenk Riessen-Hoolt’n 1040779 wikitext text/x-wiki [[Image:Mark Tuitert 2006.jpg|thumb|right|Mark Tuitert]] '''Mark Tuitert''' (* [[4. April]] [[1980]] in [[Riessen-Hoolt’n|Holten]]) is en nedderlannsch Iesflinklöper. Bi de Weltmeesterschapen [[2005]] in [[Inzell]] wurr he tosommen mit [[Erben Wennemars]] un [[Carl Verheijen]] Weltmeester in de Verfolgung. En Johr later bi de [[Olympisch Winterspelen 2006|Olympisch Winterspelen]] in [[Turin]] wunn he in de Verfolgung de Bronzemedaille. == Weblenken == *[http://www.fotos.desg.de/athletes.php?showAthletes=all&id=108 Fotos vun Mark Tuitert] {{DEFAULTSORT:Tuitert, Mark}} [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Börger von de Nedderlannen]] [[Kategorie:Iesflinklöper]] [[Kategorie:Olympiadeelnehmer (Nedderlannen)]] [[Kategorie:Boren 1980]] et868twvg4che4vroesa3bqwztwd4lc 0 45466 1040782 846489 2025-06-27T08:45:39Z Flaverius 21322 lenk Riessen-Hoolt’n 1040782 wikitext text/x-wiki '''Riessen''' (utsprekken äs ''Riesn'', [[Nedderlandsche Spraak|Nederlaunds]]: ''Rijssen'') is ne Stadt in de [[Nedderlannen (Europa)|Nederlaundse]] Provinz [[Oaveriessel]]. Riessen is de Hööftstad vun de [[gemeende]] [[Riessen-Hoolt’n]]. Riessen heff ungevehr 28.000 Inwahner. De erste schriftlike Welle de Riessen nöömp, köömp ut dat Johr [[1188]]. [[1243]] kreech Riessen Stadtrechten vun den taumohligen Bisschop vun [[Utrecht]]. In Riessen wörd noch völl [[Twentsch]] küert. Dat lokale Dialekt heff völl [[Westmönsterlänner Platt|Westfäälske]] Kennmahrken behollen. ==Partnergemeende== Äs Partnergemeende heff Riessen de Gemeende [[Stemmert]] in [[Nordrhien-Westfalen]]. [[Kategorie:Oort]] [[Kategorie:Provinz Oaveriessel‎]] a4bu4vjom81ehvoufeptvvhbs9oj3h4 2 71706 1040754 1040360 2025-06-26T14:44:37Z ListeriaBot 25018 Wikidata list updated [V2] 1040754 wikitext text/x-wiki {{../Template WD List}} [[Image:WL in Niedersachsen.svg|thumb]] This list shows people born or died in in the [[Landkreis Harburg]] in [[Lower Saxony]]. {{Wikidata list |sparql=SELECT DISTINCT ?item WHERE { { ?item wdt:P19 ?sub0 . ?tree0 (wdt:P150)* ?sub0 . ?tree0 (wdt:P131)* wd:Q5907 . } UNION { ?item wdt:P20 ?sub1 . ?tree1 (wdt:P150)* ?sub1 . ?tree1 (wdt:P131)* wd:Q5907 . } } |section= |sort=p569 |columns=item,label,p31,p18,p569,p19,p570,p20,p227,p106 |thumb=80 |min_section=1 |links=red }} {| class='wikitable sortable' ! item ! label ! is en ! Bild ! Tied boren ! Geboortsoort ! Tied doodbleven ! Starvoort ! GND-Nummer ! Beroop |- | [[:d:Q1946887|Q1946887]] | [[bog body from the Rieper Moor, Germany]] | [[Moorliek]] | | 1st millennium | | | [[Königsmoor]] | | |- | [[:d:Q20752083|Q20752083]] | [[Mette Harden]] | [[Minsch]] | | 1570 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 17th century | | | |- | [[:d:Q94775820|Q94775820]] | [[Clara Burchard]] | [[Minsch]] | | 1614-08-18 | | 1673-01-18 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/129185817 129185817] | |- | [[:d:Q21545904|Q21545904]] | [[Wilhelm Mechov]] | [[Minsch]] | | 1618 | [[Ilsdörp]] | 1678-05-18 | [[Lümborg]] | [https://d-nb.info/gnd/123881048 123881048] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]]<br/>[[secondary school teacher]] |- | [[:d:Q60787|Q60787]] | [[Arp Schnitger]] | [[Minsch]] | [[Bild:Golzwarden.jpg|center|80px]] | 1648-07-02 | [[Braak]] | 1719-07-28 | [[Neefeld (Hamborg)|Neefeld]] | [https://d-nb.info/gnd/118609785 118609785] | [[Örgelboer]] |- | [[:d:Q94866005|Q94866005]] | [[Justus Henricus Leukefeld]] | [[Minsch]] | | 1660 | | 1693 | [[Gemeen Hullnst]] | [https://d-nb.info/gnd/116958383 116958383] | [[Pastoor]] |- | [[:d:Q15434871|Q15434871]] | [[Daniel Müller]] | [[Minsch]] | [[Bild:Daniel Müller (1661-1724).jpg|center|80px]] | 1661 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1724-01-12 | [[Lübeck]] | [https://d-nb.info/gnd/1017939721 1017939721] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1541120|Q1541120]] | [[Johann Friedrich Hodann]] | [[Minsch]] | | 1674-03-01 | [[Wedtlenstedt]] | 1745 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/102630852 102630852] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Amanuensis]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[head teacher]] |- | [[:d:Q1503975|Q1503975]] | [[Georg Klemens Finckh]] | [[Minsch]] | | 1687 | [[Neefeld (Hamborg)|Neefeld]] | 1756 | | [https://d-nb.info/gnd/123366577 123366577] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q29390286|Q29390286]] | [[Hinrich Balemann]] | [[Minsch]] | | 1692-09-29 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1761-11-07 | [[Eutin]] | [https://d-nb.info/gnd/1031460349 1031460349] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[superintendent]] |- | [[:d:Q94942224|Q94942224]] | [[Peter Christian de Finckh]] | [[Minsch]] | | 1719-04-06 | [[Neefeld (Hamborg)|Neefeld]] | 1787-06-25 | | [https://d-nb.info/gnd/137364024 137364024] | [[court counsel]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q28890028|Q28890028]] | [[Johann Christian Niemeyer]] | [[Minsch]] | | 1724-05-15 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1811-02-28 | [[Liethe]] | [https://d-nb.info/gnd/1035100592 1035100592] | |- | [[:d:Q29586083|Q29586083]] | [[Johann Friedrich Meyer (Verwaltungsbeamten)|Johann Friedrich Meyer]] | [[Minsch]] | | 1730-05-05 | | 1817 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1035092654 1035092654] | [[Beamten]] |- | [[:d:Q1586758|Q1586758]] | [[Heinrich Julius Tode]] | [[Minsch]] | | 1733-05-31 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1797-12-30 | [[Swerin]] | [https://d-nb.info/gnd/117404551 117404551] | [[Botaniker]]<br/>[[Architekt (Q42973)|Architekt]]<br/>[[Mykoloog]] |- | [[:d:Q20607890|Q20607890]] | [[Ludwig Heinrich Sarnighausen]] | [[Minsch]] | | 1747-02-23 | | 1830-01-25 | [[Mesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1035148021 1035148021] | [[Beamten]] |- | [[:d:Q1657715|Q1657715]] | [[Rudolf Christian Gribel]] | [[Minsch]] | | 1747-04-07 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1831 | [[Stettin]] | | [[Reederee (Q500251)|Reederee]] |- | [[:d:Q29586077|Q29586077]] | [[Friedrich Levin August von Arentsschildt]] | [[Minsch]] | | 1755-06-12 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1820-12-10 | [[Nuurten]] | | [[Offzeer]] |- | [[:d:Q25621826|Q25621826]] | [[Christian Friedrich Rudorff]] | [[Minsch]] | | 1765-04-01 | [[Gemeen Zeven|Zeven]] | 1824-07-21 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1035119978 1035119978] | [[Beamten]] |- | [[:d:Q5568931|Q5568931]] | [[Hans Heinrich Behrmann]] | [[Minsch]] | | 1769 | [[Gastää]] | 1836-10-23 | | [https://d-nb.info/gnd/124508189 124508189] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] |- | [[:d:Q55122991|Q55122991]] | [[Christian Wilhelm Flügge]] | [[Minsch]] | | 1772 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1828 | | [https://d-nb.info/gnd/116631538 116631538] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q27505630|Q27505630]] | [[Georg Haberkorn]] | [[Minsch]] | | 1772-11-09 | [[Grünberg]] | 1832-08-08 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/1196637679 1196637679] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20741558|Q20741558]] | [[Johann Wilhelm Adolf Hansemann]] | [[Minsch]] | | 1784-05-14 | [[Finkwarder]] | 1862-07-26 | [[Deefholt]] | | [[Entomoloog (Q3055126)|Entomoloog]] |- | [[:d:Q1405384|Q1405384]] | [[Ferdinand Heinrich Grautoff]] | [[Minsch]] | [[Bild:Ferdinand heinrich grautoff.jpg|center|80px]] | 1789-05-27 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1832-07-14 | [[Lübeck]] | [https://d-nb.info/gnd/100810411 100810411] | [[Bibliothekar]] |- | [[:d:Q75878|Q75878]] | [[David Hansemann]] | [[Minsch]] | [[Bild:DavidHansemann1848.jpg|center|80px]] | 1790-07-12 | [[Finkwarder]] | 1864-08-04 | [[Schlangenbad]] | [https://d-nb.info/gnd/11854568X 11854568X] | [[banker]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q58018|Q58018]] | [[Johann Peter Eckermann]] | [[Minsch]] | [[Bild:Johann Peter Eckermann.jpg|center|80px]] | 1792-09-21 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1854-12-03 | [[Weimar]] | [https://d-nb.info/gnd/118528777 118528777] | [[Dichter]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Bibliothekar]] |- | [[:d:Q18615928|Q18615928]] | [[Eduard Schütz]] | [[Minsch]] | | 1799-08-16 | [[Olland]] | 1868-05-02 | [[Bronswiek]] | [https://d-nb.info/gnd/117140848 117140848] | [[Schauspeler]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Theaterschauspeler]] |- | [[:d:Q21035267|Q21035267]] | [[Carl Jacobi]] | [[Minsch]] | | 1799-10-17 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1875-10-17 | [[Kassel]] | [https://d-nb.info/gnd/105532660X 105532660X] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q113753893|Q113753893]] | [[Carl Friedrich Benjamin Mannes]] | [[Minsch]] | | 1800-07-07 | [[Gemeen Mesborg]] | 1860-07-26 | | [https://d-nb.info/gnd/1213055237 1213055237] | [[Pastoor]] |- | [[:d:Q131780090|Q131780090]] | [[Georg Ripking]] | [[Minsch]] | | 1802-09-21 | [[Hittfeld]] | No/unknown value | No/unknown value | | [[Dokter (Medizin)|Dokter]] |- | [[:d:Q24068196|Q24068196]] | [[George Wilhelm Glimmann]] | [[Minsch]] | | 1802-12-09 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1876-05-20 | [[Hann. Münden]] | [https://d-nb.info/gnd/1034731432 1034731432] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Ornitholoog]] |- | [[:d:Q15819371|Q15819371]] | [[Hans Eidig]] | [[Minsch]] | | 1804-01-27 | [[Klecken]] | 1836 | [[New York]] | [https://d-nb.info/gnd/1034721070 1034721070] | |- | [[:d:Q20608491|Q20608491]] | [[Carl Georg Heinrich Wilhelm von Weyhe]] | [[Minsch]] | | 1804-10-02 | [[Bronswiek]] | 1886-08-29 | [[Bötersheim]] | | [[Beamten]] |- | [[:d:Q1776748|Q1776748]] | [[Ludwig Flügge]] | [[Minsch]] | | 1808-05-29 | [[Parrns]] | 1883-02-15 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/102461392 102461392] | [[Senior]] |- | [[:d:Q1714485|Q1714485]] | [[Justus Bostelmann]] | [[Minsch]] | | 1815-03-12 | [[Gemeen Töst|Töst]] | 1889-05-05 | [[Gemeen Töst|Töst]] | [https://d-nb.info/gnd/133249328 133249328] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Koopmann]]<br/>[[Buur]] |- | [[:d:Q1290503|Q1290503]] | [[Eduard Ziehen]] | [[Minsch]] | | 1819-10-29 | [[Gemeen Töst|Töst]] | 1884-10-19 | [[Frankfort an’n Main]] | [https://d-nb.info/gnd/116988207 116988207] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q55685381|Q55685381]] | [[Gustav Pfannmüller]] | [[Minsch]] | | 1820-05-18 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | 1893-12-05 | [[Darmstadt]] | [https://d-nb.info/gnd/1132255775 1132255775] | [[docent]] |- | [[:d:Q119519713|Q119519713]] | [[Johannes Backhaus]] | [[Minsch]] | | 1826-03-02 | [[Beborg]] | 1897-11-25 | [[Ossenbrügge]] | [https://d-nb.info/gnd/1014441986 1014441986] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q72243|Q72243]] | [[Wilhelm Moritz Keferstein]] | [[Minsch]] | | 1833-06-07 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1870-01-25 | [[Chöttingen]] | [https://d-nb.info/gnd/116091959 116091959] | [[Naturwetenschopper]]<br/>[[Zooloog (Q350979)|Zooloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Herpetoloog]] |- | [[:d:Q123676398|Q123676398]] | [[Heinrich Buschbaum]] | [[Minsch]] | | 1836 | [[Neeland (Hamborg)|Neeland]] | 1924 | | [https://d-nb.info/gnd/1020340681 1020340681] | [[Botaniker]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q20604705|Q20604705]] | [[Gustav Augspurg]] | [[Minsch]] | | 1837-07-19 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1906-11-09 | | | [[Afkaat|Avkaat]] |- | [[:d:Q84494997|Q84494997]] | [[Ludwig Winckel]] | [[Minsch]] | | 1838-09-12 | [[Gemeen Braackel|Braackel]] | 1904-07-07 | [[Gemeen Braackel|Braackel]] | | [[surveyor]] |- | [[:d:Q2173820|Q2173820]] | [[Rudolf Sievers (Q2173820)|Rudolf Sievers]] | [[Minsch]] | | 1841-02-14 | [[Hoopt]] | 1921-05-13 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/134122887 134122887] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Koopmann]] |- | [[:d:Q95312072|Q95312072]] | [[Unico Zernial]] | [[Minsch]] | | 1842-10-14 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/140298673 140298673] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q23060617|Q23060617]] | [[Theodor Hermann August Lubrecht]] | [[Minsch]] | | 1846-07-02 | [[Gemeen Hullnst]] | 1919-03-18 | | | |- | [[:d:Q25621934|Q25621934]] | [[Diederich Steil]] | [[Minsch]] | | 1847-01-04 | [[Gemeen Garlstörp|Garlstörp]] | 1917-05-27 | [[Kings County (Q18419)|Kings County]] | | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1694375|Q1694375]] | [[Heinrich Dräger]] | [[Minsch]] | | 1847-07-29 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1917-05-29 | [[Lübeck]] | [https://d-nb.info/gnd/118527134 118527134] | [[Ünnernehmer]]<br/>[[Inschenör]]<br/>[[Chemiker (Q593644)|Chemiker]] |- | [[:d:Q1289815|Q1289815]] | [[Eduard Schlöbcke]] | [[Minsch]] | | 1852-08-17 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1936-03-19 | | [https://d-nb.info/gnd/1035133091 1035133091] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q315488|Q315488]] | [[Leopold von Kalckreuth]] | [[Minsch]] | [[Bild:Jacob Hilsdorf - Leopold Graf von Kalckreuth.jpg|center|80px]] | 1855-05-15 | [[Düsseldörp]] | 1928-12-01 | [[Gemeen Seevdaal|Seevdaal]] | [https://d-nb.info/gnd/118714864 118714864] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[graphic artist]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q94775008|Q94775008]] | [[Anna Wagemann]] | [[Minsch]] | | 1855-11-26 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1938-08-25 | [[Bückeborg]] | [https://d-nb.info/gnd/126894477 126894477] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[nurse]] |- | [[:d:Q22582834|Q22582834]] | [[Heinrich Boether]] | [[Minsch]] | | 1856-05-27 | [[Abendörp]] | 1927-06-02 | [[Hannober]] | | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]] |- | [[:d:Q91614|Q91614]] | [[Albert Eichhorn]] | [[Minsch]] | | 1856-10-01 | [[Gemeen Garlstörp|Garlstörp]] | 1926-08-03 | [[Bronswiek]] | [https://d-nb.info/gnd/11641703X 11641703X] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Protestant theologian]] |- | [[:d:Q1635100|Q1635100]] | [[Hugo Haase]] | [[Minsch]] | | 1857-06-01 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1933-09-13 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/133551148 133551148] | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q28017783|Q28017783]] | [[Erdmann Hartig]] | [[Minsch]] | | 1857-09-10 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1925-09-15 | [[Starnberg]] | [https://d-nb.info/gnd/119323761 119323761] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q29961150|Q29961150]] | [[Maximilian Wachsmuth]] | [[Minsch]] | | 1859-07-14 | [[Lassrönn]] | 1912<br/>1938 | [[München]] | [https://d-nb.info/gnd/1077621825 1077621825] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q15428584|Q15428584]] | [[Agnes Stavenhagen]] | [[Minsch]] | [[Bild:Agnes Denis 1889 Eigner.jpg|center|80px]] | 1860-09-03 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1945-09-30 | | [https://d-nb.info/gnd/117223786 117223786] | [[Opernsinger (Q2865819)|Opernsinger]] |- | [[:d:Q21536863|Q21536863]] | [[Dorette MacCallum]] | [[Minsch]] | | 1863 | [[Elvstörp]] | 1952-07-04 | [[Rose Bay]] | | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q1611967|Q1611967]] | [[Hermann Leube]] | [[Minsch]] | [[Bild:Leube-hermann-1912-s501.jpg|center|80px]] | 1863-09-21 | [[Oolwarder]] | 1928-02-16 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/133813312 133813312] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Koopmann]]<br/>[[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q1447165|Q1447165]] | [[Franz Heinrich Witthoefft]] | [[Minsch]] | | 1863-11-19 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1941-07-06 | [[Lütjensee]] | [https://d-nb.info/gnd/130117358 130117358] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q106470678|Q106470678]] | [[Heinrich Löwenthal]] | [[Minsch]] | | 1865-09-27 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 1944-07-24 | [[Theresienstadt concentration camp]] | | |- | [[:d:Q2576933|Q2576933]] | [[Wilhelm Birrenkoven]] | [[Minsch]] | | 1865-10-04 | [[Köln]] | 1955-03-08 | [[Gemeen Hanstää|Hanstää]] | [https://d-nb.info/gnd/116192933 116192933] | [[Opernsinger (Q2865819)|Opernsinger]] |- | [[:d:Q13189015|Q13189015]] | [[Willem Poeck]] | [[Minsch]] | | 1866-12-29 | [[Gemeen Mesborg]] | 1933 | [[Blumenau]] | [https://d-nb.info/gnd/116248068 116248068] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q40794565|Q40794565]] | [[Heinrich Schulte Altenroxel]] | [[Minsch]] | [[Bild:Heinrich Schulte-Altenroxel.png|center|80px]] | 1867-12-04 | [[Mönster]] | 1947-02-17 | [[Gastää]] | [https://d-nb.info/gnd/1159096104 1159096104] | [[Buur]] |- | [[:d:Q13188258|Q13188258]] | [[Eduard Kück]] | [[Minsch]] | | 1867-12-26 | [[Gemeen Hullnst]] | 1937-07-02 | | [https://d-nb.info/gnd/11658145X 11658145X] | [[Schriever]]<br/>[[secondary school teacher]]<br/>[[Germanist]]<br/>[[editor]]<br/>[[Pädagoog]]<br/>[[Studienrat]] |- | [[:d:Q1359888|Q1359888]] | [[Ernst Reinstorf]] | [[Minsch]] | | 1868-09-19 | [[Gemeen Tesp]] | 1960-04-05 | [[Blanknees]] | [https://d-nb.info/gnd/101120486 101120486] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q104700795|Q104700795]] | [[Ernestine Hecht]] | [[Minsch]] | | 1869-03-18 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 1942-11-26 | [[Theresienstadt concentration camp]]<br/>[[Theresienstadt Ghetto]] | | |- | [[:d:Q2174039|Q2174039]] | [[Rudolf Walbaum]] | [[Minsch]] | | 1869-12-04 | [[Gemeen Äästörp|Äästörp]] | 1948-04-06 | [[Alzey]] | [https://d-nb.info/gnd/1297334175 1297334175] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q1359811|Q1359811]] | [[Ernst Preczang]] | [[Minsch]] | | 1870-01-16 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1949-07-22 | [[Sarnen]] | [https://d-nb.info/gnd/116281383 116281383] | [[Schriever]]<br/>[[Journalist]]<br/>[[printer]]<br/>[[book printer]] |- | [[:d:Q711522|Q711522]] | [[Arthur Siebelist]] | [[Minsch]] | [[Bild:Arthur Siebelist 1905.jpg|center|80px]] | 1870-07-21 | [[Loschwitz]] | 1945-01-04 | [[Hittfeld]] | [https://d-nb.info/gnd/117338648 117338648] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[draftsperson]] |- | [[:d:Q1446708|Q1446708]] | [[Franz Evers]] | [[Minsch]] | [[Bild:Erich Büttner - Bildnis Franz Evers, 1916.png|center|80px]] | 1871-07-10 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1947-09-14 | [[Niemberg]] | [https://d-nb.info/gnd/116611804 116611804] | [[Schriever]]<br/>[[Dichter]] |- | [[:d:Q95251362|Q95251362]] | [[Heinrich Walldorf]] | [[Minsch]] | | 1872-01-04 | [[Hamborg]] | 1954-04-07 | [[Hittfeld]] | [https://d-nb.info/gnd/1078972036 1078972036] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] |- | [[:d:Q1461086|Q1461086]] | [[Friedrich Meinecke]] | [[Minsch]] | | 1873-05-20 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1913-07-25 | [[Freiburg im Breisgau]] | [https://d-nb.info/gnd/1258327554 1258327554] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[Künstler]]<br/>[[modeler]] |- | [[:d:Q1504139|Q1504139]] | [[Georg Eppen]] | [[Minsch]] | | 1874-03-13 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1974-04-04 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1112343830 1112343830] | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q94754081|Q94754081]] | [[Carl Octavius Voget]] | [[Minsch]] | | 1874-06-09 | [[Gemeen Jesborg]] | 1936-09-09 | [[Stapelmoor]] | [https://d-nb.info/gnd/127860908 127860908] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q1695533|Q1695533]] | [[Johann Michael Bossard]] | [[Minsch]] | [[Bild:Johann Michael Bossard.jpg|center|80px]] | 1874-12-16 | [[Zug]] | 1950-03-27 | [[Gemeen Jesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/119391554 119391554] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[exlibrist]] |- | [[:d:Q94909468|Q94909468]] | [[Christel Kuball]] | [[Minsch]] | | 1876 | [[Hamborg]] | 1950 | [[Tötsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1077887787 1077887787] | [[glass artist]] |- | [[:d:Q106298|Q106298]] | [[Georg Küsel]] | [[Minsch]] | | 1877-12-17 | [[Czartkowo]] | 1952-04-26 | [[Gemeen Hanstää|Hanstää]] | [https://d-nb.info/gnd/116610883 116610883] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1118998|Q1118998]] | [[Wilhelm Burkamp]] | [[Minsch]] | | 1879-01-20 | [[Stöckt]] | 1939-08-26 | [[Rostock]] | [https://d-nb.info/gnd/101285930 101285930] | [[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q105919|Q105919]] | [[Rudolf Tischner]] | [[Minsch]] | | 1879-04-03 | [[Hohenmölsen]] | 1961-04-24 | [[Gastää]] | [https://d-nb.info/gnd/117400912 117400912] | [[Ogendokter]] |- | [[:d:Q18020903|Q18020903]] | [[Hinrich Springer]] | [[Minsch]] | | 1880 | [[Altno]] | 1949-01-25 | [[Gemeen Bendsdörp|Bendsdörp]] | [https://d-nb.info/gnd/102037148X 102037148X] | [[Utgever]] |- | [[:d:Q69087|Q69087]] | [[Gorch Fock]] | [[Minsch]] | [[Bild:GorchFock.jpg|center|80px]] | 1880-08-22 | [[Finkwarder]] | 1916-05-31 | [[Skagerrak]] | [https://d-nb.info/gnd/118691988 118691988] | [[Dichter]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[playwright]] |- | [[:d:Q14540832|Q14540832]] | [[Hans Ferdinand Schaub]] | [[Minsch]] | [[Bild:Schaub, Hans Ferdinand (1880-1965).jpg|center|80px]] | 1880-09-22 | [[Frankfort an’n Main]] | 1965-11-12 | [[Gemeen Hanstää|Hanstää]] | [https://d-nb.info/gnd/11711118X 11711118X] | [[Komponist]]<br/>[[Choorbaas]] |- | [[:d:Q97599|Q97599]] | [[Hinrich Wriede]] | [[Minsch]] | | 1882 | [[Finkwarder]] | 1958 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/117428477 117428477] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q2547115|Q2547115]] | [[Walther Dobbertin]] | [[Minsch]] | | 1882 | [[Berlin]] | 1961-01-12 | [[Gemeen Jesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/101362517X 101362517X] | [[Fotograaf]] |- | [[:d:Q1466271|Q1466271]] | [[Fritz Friedrichs]] | [[Minsch]] | [[Bild:FritzFriedrichs.jpg|center|80px]] | 1882-05-17 | [[Hamborg]] | 1928-07-28 | [[Hoopt]] | [https://d-nb.info/gnd/116808195 116808195] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q1555328|Q1555328]] | [[Louis Biester]] | [[Minsch]] | | 1882-08-03 | [[Wends]] | 1965-06-16 | [[Königsmoor]] | [https://d-nb.info/gnd/129918482 129918482] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q12310520|Q12310520]] | [[Ernst Petersen]] | [[Minsch]] | [[Bild:Ernst Petersen 12 juli 1931.jpg|center|80px]] | 1883-11-14 | [[Hittfeld]] | 1953-04-12 | [[Kolding]] | [https://d-nb.info/gnd/1255257776 1255257776] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q113499957|Q113499957]] | [[Henry Gundlach]] | [[Minsch]] | | 1884-06-23 | [[Tarkastad]] | 1964-12-02 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/1034734539 1034734539] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[decorative painter]] |- | [[:d:Q105030|Q105030]] | [[Jakob Kinau]] | [[Minsch]] | | 1884-08-28 | [[Finkwarder]]<br/>[[Hamborg]] | 1965-12-14 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/116171928 116171928] | [[customs officer]]<br/>[[Sakenbökerschriever]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Dichter]]<br/>[[sailor]]<br/>[[Utgever]] |- | [[:d:Q95268519|Q95268519]] | [[Heinrich Harms]] | [[Minsch]] | | 1885 | [[Neefeld (Hamborg)|Neefeld]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1066229171 1066229171] | [[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]] |- | [[:d:Q60208|Q60208]] | [[Karl Korsch]] | [[Minsch]] | [[Bild:Korsch-karl.jpg|center|80px]] | 1886-08-15 | [[Gemeen Töst|Töst]] | 1961-10-21 | [[Belmont (Q816096)|Belmont]] | [https://d-nb.info/gnd/118565567 118565567] | [[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Essayist]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q94975553|Q94975553]] | [[Shmuel Perlman]] | [[Minsch]] | | 1886-12-31 | | 1939-03-11 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | [[Boünnernehmer]] |- | [[:d:Q106564|Q106564]] | [[Rudolf Kinau]] | [[Minsch]] | [[Bild:Rudolf Kinau 001.jpg|center|80px]] | 1887-03-23 | [[Finkwarder]] | 1975-11-19 | [[Finkwarder]] | [https://d-nb.info/gnd/116171898 116171898] | [[Schriever]]<br/>[[Dichter]] |- | [[:d:Q94842362|Q94842362]] | [[Gerhard Dittrich]] | [[Minsch]] | | 1887-05-19 | [[Mesborg]] | 1973-10-21 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1115831429 1115831429] | [[Pastoor]] |- | [[:d:Q2571817|Q2571817]] | [[Wilhelm Bahlburg]] | [[Minsch]] | | 1888-10-27 | [[Gemeen Jesborg]] | 1958-02-17 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1034669524 1034669524] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q18957786|Q18957786]] | [[Peter Meyer]] | [[Minsch]] | | 1888-11-26 | [[Oolwarder]] | 1967-06-28 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/117712698 117712698] | [[Pädagoog]]<br/>[[secondary school teacher]]<br/>[[head teacher]] |- | [[:d:Q1596626|Q1596626]] | [[Heinrich Backhaus]] | [[Minsch]] | | 1888-12-03 | [[Gemeen Seevdaal|Seevdaal]] | 1943-06-05 | [[Gießen]] | [https://d-nb.info/gnd/1299317723 1299317723] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q18629702|Q18629702]] | [[Paul Beyer]] | [[Minsch]] | | 1889-03-24 | [[Gemeen Jesborg]] | 1969-08-20 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/118662848 118662848] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]]<br/>[[Notar]] |- | [[:d:Q1332445|Q1332445]] | [[Ernestine von Trott zu Solz]] | [[Minsch]] | | 1889-04-04 | [[Heilbronn]] | 1982-04-24 | [[Asendörp (Q672644)|Asendörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1068241187 1068241187] | [[deaconess]]<br/>[[educator]] |- | [[:d:Q75623|Q75623]] | [[Ernst von Leyser]] | [[Minsch]] | [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-1984-019-33, Ernst v. Leyser.jpg|center|80px]] | 1889-11-18 | [[Steglitz]] | 1962-09-23 | [[Gastää]] | | [[Militärperson]] |- | [[:d:Q1360713|Q1360713]] | [[Ernst Zahnow]] | [[Minsch]] | | 1890-01-28 | [[Stettin]] | 1982-10-26 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1133313760 1133313760] | [[Schriever]]<br/>[[secondary school teacher]] |- | [[:d:Q363401|Q363401]] | [[Adolf Meyer (Politiker)|Adolf Meyer]] | [[Minsch]] | | 1890-02-27 | [[Hittfeld]] | 1980-02-07 | [[Gemeen Seevdaal|Seevdaal]] | [https://d-nb.info/gnd/1035103133 1035103133] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Buur]] |- | [[:d:Q94862069|Q94862069]] | [[Wilhelm Carl-Mardorf]] | [[Minsch]] | | 1890-04-24 | | 1970-01-14 | [[Gemeen Hullnst]] | [https://d-nb.info/gnd/116452722 116452722] | [[Fotograaf]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q15435172|Q15435172]] | [[Heinrich Sauer]] | [[Minsch]] | | 1891 | [[Mengerkissen]] | 1952-10-10 | [[Lümbörger Heid]] | [https://d-nb.info/gnd/1048259900 1048259900] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[secondary school teacher]] |- | [[:d:Q94870298|Q94870298]] | [[Heinrich Vedder]] | [[Minsch]] | | 1891-09-18 | [[Düörpm]] | 1944-10-26 | [[Gemeen Heidenau|Heidenau]] | [https://d-nb.info/gnd/1030298394 1030298394] | [[Pädagoog]]<br/>[[Studienrat]]<br/>[[general manager]] |- | [[:d:Q108406538|Q108406538]] | [[Franz Laumen]] | [[Minsch]] | | 1892-02-18 | [[Waldenrath]] | 1984-05-07 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/189484527 189484527] | [[Börgermeester]]<br/>[[Landraad (Q514725)|Landraad]] |- | [[:d:Q5388100|Q5388100]] | [[Erich Rüdiger von Wedel]] | [[Minsch]] | | 1892-03-09 | [[Chomętowo]] | 1954-07-02 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | [[Flegerass]] |- | [[:d:Q2476580|Q2476580]] | [[Ulrich Sander]] | [[Minsch]] | | 1892-03-29 | [[Anklam]] | 1972-03-16 | [[Landkreis Horborg]] | [https://d-nb.info/gnd/116781041 116781041] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q15450818|Q15450818]] | [[Ernst Bargheer]] | [[Minsch]] | | 1892-05-19 | [[Finkwarder]] | 1974-02-14 | | [https://d-nb.info/gnd/117767050 117767050] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1289994|Q1289994]] | [[Hermann Bahlburg]] | [[Minsch]] | | 1892-07-21 | [[Gemeen Jesborg]] | 1962-02-19 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/135909708 135909708] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q94910023|Q94910023]] | [[Karl Hermann Meyer]] | [[Minsch]] | | 1892-10-27 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 1956-11-21 | | [https://d-nb.info/gnd/129256447 129256447] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q19637863|Q19637863]] | [[Hermann Fürchtegott Reemtsma]] | [[Minsch]] | [[Bild:Körtzinger Barlach Reemtsma.jpg|center|80px]] | 1892-10-29 | [[Oosterholt-Scharmbeek]] | 1961-06-18 | [[Lümbörger Heid]] | [https://d-nb.info/gnd/116389982 116389982] | [[Ünnernehmer]]<br/>[[fabricator]]<br/>[[Mäzen]]<br/>[[art collector]] |- | [[:d:Q102713|Q102713]] | [[Kurt Waeger]] | [[Minsch]] | | 1893-02-06 | [[Schöneberg]] | 1952-06-18 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | [[Offzeer]] |- | [[:d:Q123700197|Q123700197]] | [[Selma Weinberg]] | [[Minsch]] | | 1893-07-29 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | |- | [[:d:Q88207365|Q88207365]] | [[Henry Schlote]] | [[Minsch]] | | 1893-09-02 | [[Hamborg]] | 1979-09-06 | [[Gemeen Jesborg]] | | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] |- | [[:d:Q105753|Q105753]] | [[Gustav Fock]] | [[Minsch]] | | 1893-11-18 | [[Neefeld (Hamborg)|Neefeld]] | 1974-03-12 | [[Blanknees]] | [https://d-nb.info/gnd/129538078 129538078] | [[musicologist]]<br/>[[music historian]]<br/>[[conductor]] |- | [[:d:Q1370498|Q1370498]] | [[Peter Georg Cohrs]] | [[Minsch]] | | 1894-02-09 | [[Klecken]] | 1952-06-23 | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20172161|Q20172161]] | [[Oskar Gundermann]] | [[Minsch]] | | 1894-07-06 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1968-09-03 | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034732692 1034732692] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]] |- | [[:d:Q4684180|Q4684180]] | [[Adolf Weitkunat]] | [[Minsch]] | | 1895-02-07 | [[Napiwoda]] | 1988-06-28 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | [[Offzeer]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] |- | [[:d:Q2572809|Q2572809]] | [[Wilhelm Giese]] | [[Minsch]] | | 1895-02-20 | [[Metz]] | 1990-04-27 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/118694758 118694758] | [[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]]<br/>[[romanist]]<br/>[[hispanist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1519854|Q1519854]] | [[Willy Winterstein]] | [[Minsch]] | | 1895-02-22 | [[Litoměřice]] | 1965-07-04 | [[Gemeen Handörp|Handörp]] | [https://d-nb.info/gnd/131857274 131857274] | [[Kameramann]] |- | [[:d:Q1233581|Q1233581]] | [[Willi Finger-Hain]] | [[Minsch]] | | 1895-03-09 | [[Brombarg]] | 1970-11-10 | [[Gemeen Hanstää|Hanstää]] | [https://d-nb.info/gnd/133495310 133495310] | [[Literaturwetenschopper]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q1698545|Q1698545]] | [[Johannes Vogel]] | [[Minsch]] | | 1895-06-29 | [[Spremberg]] | 1962-03-02 | [[Maschen]] | [https://d-nb.info/gnd/1102949957 1102949957] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q94917949|Q94917949]] | [[Henry Bernstein]] | [[Minsch]] | | 1896-01-21 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1944<br/>1945-02-28 | [[Oświęcim]] | [https://d-nb.info/gnd/1065057113 1065057113] | [[Koopmann]] |- | [[:d:Q2157112|Q2157112]] | [[Robert Flügger]] | [[Minsch]] | | 1896-04-30 | [[Willemshaven]] | 1959-02-14 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1034726382 1034726382] | [[miner]]<br/>[[local politician]]<br/>[[Schauspeler]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q2040998|Q2040998]] | [[Otto Wilhelm Schneider]] | [[Minsch]] | | 1896-08-07 | [[Gemeen Braackel|Braackel]] | 1975-03-07 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1035134063 1035134063] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q7966553|Q7966553]] | [[Walter von Hippel]] | [[Minsch]] | | 1897-05-27 | [[Zagwiździe]] | 1972-11-29 | [[Gemeen Bendsdörp|Bendsdörp]] | | [[Offzeer]]<br/>[[Feldherr]] |- | [[:d:Q130545040|Q130545040]] | [[Wilhelm von der Reith]] | [[Minsch]] | | 1897-07-03 | [[Oolwarder]] | 1967-02-28 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/101905543X 101905543X] | [[construction worker]]<br/>[[civilian employee of the military]] |- | [[:d:Q116904949|Q116904949]] | [[Georg Gustav Köhler]] | [[Minsch]] | | 1897-08-24 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1984-07-30 | [[Ottobrunn]] | | [[Koopmann]] |- | [[:d:Q62976333|Q62976333]] | [[Martin Irwahn]] | [[Minsch]] | | 1898-02-18 | [[Hamborg]] | 1981-07-11 | [[Eddels]] | [https://d-nb.info/gnd/117204633 117204633] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] |- | [[:d:Q19501869|Q19501869]] | [[Adolf Meyn]] | [[Minsch]] | | 1898-09-04 | [[Gemeen Draag]] | 1962-05-07 | [[Warthausen]] | [https://d-nb.info/gnd/1241378134 1241378134] | [[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q23010140|Q23010140]] | [[Wilhelm Marquardt]] | [[Minsch]] | | 1899 | [[Wümm (Dörp)|Wümm]] | 1994 | [[Imbeek]] | [https://d-nb.info/gnd/122870999 122870999] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1283703|Q1283703]] | [[Hans Harmsen]] | [[Minsch]] | | 1899-05-05 | [[Charlottenburg]] | 1989-07-05 | [[Gemeen Bendsdörp|Bendsdörp]] | [https://d-nb.info/gnd/11854604X 11854604X] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1608304|Q1608304]] | [[Herbert Fust]] | [[Minsch]] | | 1899-06-01 | [[Glewitz]] | 1974-11-11 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/130430609 130430609] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q96134|Q96134]] | [[Paul Pleiger]] | [[Minsch]] | [[Bild:Paul Pleiger - DPLA - bbf2f051e7daa2b8bdcd24012fab3302.jpg|center|80px]] | 1899-09-28<br/>1899-09-29 | [[Buchholz-Kämpen]]<br/>[[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 1985-07-22<br/>1985-07-25 | [[Buchholz-Kämpen]]<br/>[[Hattingen]] | [https://d-nb.info/gnd/124996671 124996671] | [[Ünnernehmer]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20980224|Q20980224]] | [[Walther Niekerken]] | [[Minsch]] | | 1900-02-16 | [[Gemeen Rosengoorn|Rosengoorn]] | 1974-11-09 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/117001228 117001228] | [[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q2086800|Q2086800]] | [[Philipp Helbach]] | [[Minsch]] | | 1900-09-28 | [[Wilsdörp]] | 1982-03-22 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1034909886 1034909886] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1462281|Q1462281]] | [[Friedrich Soetebier]] | [[Minsch]] | | 1901-01-19 | [[Hamborg]] | 1973-03-20 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1035154781 1035154781] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q125522923|Q125522923]] | [[Robert Schneller]] | [[Minsch]] | | 1901-03-25 | [[Hamborg]] | 1980-01-28 | [[Finkwarder]] | | [[Künstler]] |- | [[:d:Q1287966|Q1287966]] | [[Eduard Bargheer]] | [[Minsch]] | | 1901-12-25 | [[Finkwarder]] | 1979-07-01 | [[Blanknees]] | [https://d-nb.info/gnd/118506595 118506595] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[interpreter]]<br/>[[printer]]<br/>[[graphic artist]] |- | [[:d:Q20608414|Q20608414]] | [[Louise Viereck]] | [[Minsch]] | | 1902 | [[Winsen (Luh)|Winsen]] | 1998 | | | [[Schriever]] |- | [[:d:Q62618|Q62618]] | [[Anny Ondra]] | [[Minsch]] | [[Bild:Anny Ondra 1926.jpg|center|80px]] | 1902-05-15 | [[Tarnów]] | 1987-02-28 | [[Gemeen Hullnst]] | [https://d-nb.info/gnd/117456209 117456209] | [[Filmproduzent]]<br/>[[Filmschauspeler]]<br/>[[Schauspeler]] |- | [[:d:Q65099|Q65099]] | [[Ernst von Salomon]] | [[Minsch]] | | 1902-09-25 | [[Kiel]] | 1972-08-09 | [[Stöckt]] | [https://d-nb.info/gnd/118605151 118605151] | [[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q94921087|Q94921087]] | [[Richard Fehlandt]] | [[Minsch]] | | 1903 | [[Alt Krenzlin]] | 1992 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1037419189 1037419189] | [[dialect writer]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q1343086|Q1343086]] | [[Georg Sluyterman von Langeweyde]] | [[Minsch]] | | 1903 | [[Essen]] | 1978 | [[Gemeen Bendsdörp|Bendsdörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1076042821 1076042821] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q30100637|Q30100637]] | [[August Brandes]] | [[Minsch]] | | 1903-05-01 | [[Gemeen Äästörp|Äästörp]]<br/>[[Egestorf]] | 1989-10-10 | [[Bronswiek]] | | [[Radrennfohrer]] |- | [[:d:Q20980275|Q20980275]] | [[Jutta Bossard-Krull]] | [[Minsch]] | [[Bild:Jutta Bossard-Krull mit einer Büste von Walter Ahrens, Blankenese © Kunststätte Bossard.jpg|center|80px]] | 1903-07-06 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1996-10-13 | [[Lüll]] | [https://d-nb.info/gnd/129508225 129508225] | [[ceramicist]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] |- | [[:d:Q2021328|Q2021328]] | [[Oluf Christensen]] | [[Minsch]] | | 1904-05-13 | [[Horborg]] | 1957-04-30 | [[Trill]] | [https://d-nb.info/gnd/127362081X 127362081X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1874153|Q1874153]] | [[Ludwig Alsdorf]] | [[Minsch]] | | 1904-08-08 | [[Laufersweiler]] | 1978-03-25 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/118976427 118976427] | [[Indoloog]] |- | [[:d:Q1566339|Q1566339]] | [[Hans Arnold (Politiker)|Hans Arnold]] | [[Minsch]] | | 1904-09-07 | [[Lübeck]] | 1981-02-22 | [[Gemeen Mesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1034698621 1034698621] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q16650168|Q16650168]] | [[Karl-Hermann Rabe]] | [[Minsch]] | | 1905-06-11 | [[Mühlhausen]] | 1989-09-06 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | [[Koopmann]] |- | [[:d:Q77102|Q77102]] | [[Max Schmeling]] | [[Minsch]] | [[Bild:Max-schmeling.jpg|center|80px]] | 1905-09-28 | [[Klein Luckow]] | 2005-02-02 | [[Gemeen Winzendörp]] | [https://d-nb.info/gnd/118608525 118608525] | [[Boxer]]<br/>[[Schauspeler]] |- | [[:d:Q817998|Q817998]] | [[Benno Strandt]] | [[Minsch]] | | 1907 | [[Finkwarder]] | 1995 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1022191454 1022191454] | [[Komponist]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q94742228|Q94742228]] | [[Gisela Schuller]] | [[Minsch]] | | 1907-05-15 | [[Gießen]] | 1987-12-05 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/1128410052 1128410052] | |- | [[:d:Q17278459|Q17278459]] | [[Hans-Ludolf Flügge]] | [[Minsch]] | | 1907-06-09 | [[Maschen]] | 1980-02-07 | [[Ebersen]] | [https://d-nb.info/gnd/116631562 116631562] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1583427|Q1583427]] | [[Hans Heppe]] | [[Minsch]] | | 1907-08-09 | [[Wschowa]] | 1982-04-02 | [[Gemeen Kakenstörp|Kakenstörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1027041167 1027041167] | [[Beamten]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q1715249|Q1715249]] | [[Otto Wilkens]] | [[Minsch]] | | 1907-10-22 | [[Gemeen Stell]] | 1999-05-25 | [[Lümborg]] | [https://d-nb.info/gnd/130537365 130537365] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q94911101|Q94911101]] | [[Walter Dammann]] | [[Minsch]] | | 1907-11-02 | [[Hamborg]] | 1979-04-10 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/1034714953 1034714953] | [[Meteoroloog]]<br/>[[professor]] |- | [[:d:Q2543854|Q2543854]] | [[Walter Büttner]] | [[Minsch]] | | 1907-11-16 | [[Wasserleben]] | 1990-11-25 | [[Maschen]] | [https://d-nb.info/gnd/119137585 119137585] | [[puppeteer]] |- | [[:d:Q29645223|Q29645223]] | [[Richard Nitsch]] | [[Minsch]] | | 1908-11-01 | [[Gemeen Töst|Töst]] | 1990 | | [https://d-nb.info/gnd/119506882 119506882] | [[Militärperson]] |- | [[:d:Q540269|Q540269]] | [[Hans Scheele]] | [[Minsch]] | | 1908-12-18 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1941-07-23 | [[Bujničy]] | | [[Lichtathlet]]<br/>[[sprinter]] |- | [[:d:Q135090563|Q135090563]] | [[Ernst-Otto Kähler]] | [[Minsch]] | | 1909-03-27 | [[Pellworm]] | 1955-11-05 | [[Gemeen Hullnst]] | | [[Dokter (Medizin)|Dokter]] |- | [[:d:Q1257923|Q1257923]] | [[Rudolf Fenner]] | [[Minsch]] | | 1910-02-08 | [[Berlin]] | 1982-11-16 | [[Gemeen Hullnst]] | [https://d-nb.info/gnd/136520642 136520642] | [[Spreker]]<br/>[[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q113789469|Q113789469]] | [[Gerhard Denckmann]] | [[Minsch]] | | 1910-02-10 | [[Hannober]] | 1985 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/172040442 172040442] | [[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]] |- | [[:d:Q41798539|Q41798539]] | [[Richard Müller-Lampertz]] | [[Minsch]] | | 1910-03-29 | [[Berlin]] | 1982-09-23 | [[Luhmöhlen]] | [https://d-nb.info/gnd/13446866X 13446866X] | [[conductor]] |- | [[:d:Q71646|Q71646]] | [[Inge Meysel]] | [[Minsch]] | [[Bild:Inge Meysel (1964).jpg|center|80px]] | 1910-05-30 | [[Neukölln]] | 2004-07-10 | [[Bullenhuus]] | [https://d-nb.info/gnd/119013029 119013029] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q94774202|Q94774202]] | [[Ruth Lauterbach-Baehnisch]] | [[Minsch]] | | 1910-10-18 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 1997-09-12 | [[Düsseldörp]] | [https://d-nb.info/gnd/121174050 121174050] | [[Fotograaf]] |- | [[:d:Q18221749|Q18221749]] | [[Bruno Dubber]] | [[Minsch]] | | 1910-11-11 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | 1944-05-06 | [[Bremen]] | [https://d-nb.info/gnd/118968092 118968092] | [[functionary]] |- | [[:d:Q122054|Q122054]] | [[Rolf Meyer]] | [[Minsch]] | | 1910-11-12 | [[Bad Suderode]] | 1963-02-03 | [[West Germany]]<br/>[[Glüsen (Gemeen Töst)|Glüsen]] | [https://d-nb.info/gnd/140284583 140284583] | [[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Filmproduzent]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]] |- | [[:d:Q38483937|Q38483937]] | [[Hermann Meyer]] | [[Minsch]] | | 1911 | | 1999-03-23 | [[Gemeen Seevdaal|Seevdaal]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1824282|Q1824282]] | [[Liesel Albrecht-Fastenrath]] | [[Minsch]] | | 1911-01-20 | [[Nothoorn]] | 1996-06-02 | [[Gemeen Bendsdörp|Bendsdörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1061068048 1061068048] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q215377|Q215377]] | [[Helmut Cämmerer]] | [[Minsch]] | | 1911-05-05 | [[Hamborg]] | 1997-10-04 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | [[canoeist]] |- | [[:d:Q76623273|Q76623273]] | [[Erich Holm]] | [[Minsch]] | | 1912 | [[Hamborg]] | 1981-03-08 | [[Gemeen Vosshusen|Vosshusen]] | | |- | [[:d:Q20607421|Q20607421]] | [[Willem Mohr]] | [[Minsch]] | | 1912 | [[Francop]] | 2000-12-02 | | [https://d-nb.info/gnd/1047982692 1047982692] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1383447|Q1383447]] | [[Fritz Lehmann]] | [[Minsch]] | | 1912-01-12 | [[Großröhrsdorf]] | 2006-12-26 | [[Ramßel]] | [https://d-nb.info/gnd/1157093558 1157093558] | [[Kameramann]] |- | [[:d:Q2040579|Q2040579]] | [[Otto Schäfer (CDU)|Otto Schäfer]] | [[Minsch]] | | 1912-03-26 | [[Berlin]] | 1973-02-14 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1690387|Q1690387]] | [[Joachim Rake]] | [[Minsch]] | | 1912-04-12 | [[Marborg]] | 2000-02-18 | [[Gemeen Hullnst]] | [https://d-nb.info/gnd/130073601 130073601] | [[Schauspeler]]<br/>[[TV-Schauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q110498643|Q110498643]] | [[Hans Rinck]] | [[Minsch]] | | 1912-06-02 | [[Finkwarder]] | | | | [[Marineoffizier]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]] |- | [[:d:Q28056324|Q28056324]] | [[Udo Langhoff]] | [[Minsch]] | | 1912-07-11 | [[Hamborg]] | 1994-09-13 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1062372387 1062372387] | [[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Theaterschauspeler]]<br/>[[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]]<br/>[[television director]] |- | [[:d:Q10293341|Q10293341]] | [[Günter Eppen]] | [[Minsch]] | | 1912-08-27 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1943-01-31 | [[Atlantik]] | | [[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]]<br/>[[Marineoffizier]] |- | [[:d:Q126870958|Q126870958]] | [[Gerhard Jacobi]] | [[Minsch]] | | 1913-08-25 | | 1980-06-10 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | [[Offzeer]] |- | [[:d:Q114289658|Q114289658]] | [[Hans-Günther Isenberg]] | [[Minsch]] | | 1913-11-09 | [[Landkreis Horborg]] | | | | |- | [[:d:Q20605900|Q20605900]] | [[Bernhard Fricke]] | [[Minsch]] | | 1914 | [[Gemeen Töst|Töst]] | 1997 | | [https://d-nb.info/gnd/1034727362 1034727362] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q55676378|Q55676378]] | [[Günter Harringer]] | [[Minsch]] | | 1914-08-31 | [[Rostock]] | 1976-11-20 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/126370184 126370184] | [[Pädagoog]] |- | [[:d:Q5700072|Q5700072]] | [[Heinrich Eppen]] | [[Minsch]] | | 1915-03-29 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 1942-06-04 | [[Tobruk]] | | [[Soldaat]] |- | [[:d:Q6310077|Q6310077]] | [[Julius Serck]] | [[Minsch]] | | 1917-04-01 | [[Abendörp]] | 1999-02-24 | [[Fehmarn]] | | [[Soldaat]] |- | [[:d:Q2476310|Q2476310]] | [[Ulrich Matschoss]] | [[Minsch]] | | 1917-05-16 | [[Eickel]] | 2013-07-01 | [[Lümbörger Heid]] | [https://d-nb.info/gnd/106222972X 106222972X] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]]<br/>[[TV-Schauspeler]] |- | [[:d:Q1601215|Q1601215]] | [[Heinz Zscherpe]] | [[Minsch]] | | 1917-05-27 | [[Dresden]] | 1959-09-17 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/1035172488 1035172488] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[trade unionist]] |- | [[:d:Q1352979|Q1352979]] | [[Erich Pohl (Politiker)|Erich Pohl]] | [[Minsch]] | | 1917-05-31 | [[Wien (Stadt)|Wien]] | 2002-01-21 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1035111810 1035111810] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q16930308|Q16930308]] | [[Wolfgang Reisener]] | [[Minsch]] | | 1918-10-13 | [[Trill]] | 1989-10-15 | | | [[Marineoffizier]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]] |- | [[:d:Q20607229|Q20607229]] | [[Armin Mandel]] | [[Minsch]] | | 1919 | [[Asendörp (Q672644)|Asendörp]] | 1996-09-09 | [[Wunstorf]] | | [[Schriever]] |- | [[:d:Q28784143|Q28784143]] | [[Karl Hans Albrecht]] | [[Minsch]] | | 1919-11-19 | [[Trier]] | 1965-05-27 | [[Gemeen Äästörp|Äästörp]] | [https://d-nb.info/gnd/1012763781 1012763781] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q5342372|Q5342372]] | [[Edward Colquhoun Charlton]] | [[Minsch]] | | 1920-06-15 | [[Rowlands Gill]] | 1945-04-21 | [[Gemeen Wist|Wist]] | | [[Militärperson]] |- | [[:d:Q10285967|Q10285967]] | [[Friedrich Altmeier]] | [[Minsch]] | | 1920-07-16 | [[Mettlach]] | 2007 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | [[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]]<br/>[[Marineoffizier]] |- | [[:d:Q1602329|Q1602329]] | [[Helga Zülch]] | [[Minsch]] | | 1920-11-11 | [[Bockum-Hövel]] | 1949-02-01 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/1050529820 1050529820] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q127786687|Q127786687]] | [[Josef Škop]] | [[Minsch]] | | 1921-03-30 | | 1957-11-11 | [[Elv]] | | |- | [[:d:Q5504924|Q5504924]] | [[Fritz Henke]] | [[Minsch]] | | 1921-06-21 | [[Olendörp (Landkreis Stood)|Olendörp]] | 1999-11-15 | [[Gemeen Mesborg]] | | |- | [[:d:Q1898280|Q1898280]] | [[Marina Ried]] | [[Minsch]] | | 1921-07-09 | [[Moskau]] | 1989-03-26 | [[Gemeen Jesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1061523489 1061523489] | [[Filmschauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]] |- | [[:d:Q1712030|Q1712030]] | [[Julian Milejski]] | [[Minsch]] | | 1921-10-10 | [[Polen]] | 1942-05-04 | [[Gemeen Stell]] | | |- | [[:d:Q1220298|Q1220298]] | [[Diedrich Hinrichs]] | [[Minsch]] | | 1921-12-11 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 2007-07-20 | | [https://d-nb.info/gnd/1034903888 1034903888] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1602177|Q1602177]] | [[Helga Sophia Goetze]] | [[Minsch]] | [[Bild:Helga Goetze.jpg|center|80px]] | 1922-03-12 | [[Meideborg]] | 2008-01-29 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/131922254 131922254] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q20604982|Q20604982]] | [[Walter Bostelmann]] | [[Minsch]] | | 1922-10-19 | [[Wist (Landkreis Horborg)|Wist]] | 2008-03-16 | | [https://d-nb.info/gnd/12033593X 12033593X] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1596307|Q1596307]] | [[Heino Cohrs]] | [[Minsch]] | | 1923-06-20 | [[Lümbörger Heid]] | 2010-10-10 | [[Aken]] | [https://d-nb.info/gnd/1062231414 1062231414] | [[Schauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]] |- | [[:d:Q114408692|Q114408692]] | [[Joachim Schult]] | [[Minsch]] | | 1924 | | 2011-11-08 | [[Gemeen Tesp]] | [https://d-nb.info/gnd/1269479466 1269479466] | |- | [[:d:Q64923|Q64923]] | [[Klaus Junge]] | [[Minsch]] | | 1924-01-01 | [[Concepción (Chile)|Concepción]] | 1945-04-17 | [[Gemeen Will|Will]] | [https://d-nb.info/gnd/106940456X 106940456X] | [[Schachspeler]] |- | [[:d:Q2038871|Q2038871]] | [[Otto Gellersen]] | [[Minsch]] | | 1925-01-29 | [[Gemeen Gö’nstörp|Gö’nstörp]] | 2012-07-03 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/1034736035 1034736035] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q55830168|Q55830168]] | [[Helga Rammow]] | [[Minsch]] | | 1925-03-16 | [[Finkwarder]] | | | [https://d-nb.info/gnd/11908032X 11908032X] | [[Ethnoloog]] |- | [[:d:Q108698186|Q108698186]] | [[Gustav Schröder]] | [[Minsch]] | | 1925-11-05 | [[Kotzenau]] | 1960-06-13 | [[Elv]]<br/>[[Boizenburg/Elbe]] | | |- | [[:d:Q56342923|Q56342923]] | [[Ruth Zuther]] | [[Minsch]] | | 1926-05-29 | [[Łódź]] | 2015-07-25 | [[Gemeen Töst|Töst]] | [https://d-nb.info/gnd/1035169916 1035169916] | |- | [[:d:Q130006942|Q130006942]] | [[Hildegard Wegner]] | [[Minsch]] | [[Bild:Hildegard Wegner - Ausstellungseröffnung im KUBUS am 01.08.2004 02.jpg|center|80px]] | 1927-04-15 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 2014 | | [https://d-nb.info/gnd/119346354 119346354] | [[Fotograaf]] |- | [[:d:Q324887|Q324887]] | [[Ludwig Wilding]] | [[Minsch]] | [[Bild:Werk von Ludwig Wilding mit spiegelnden Betrachter.jpg|center|80px]] | 1927-07-15<br/>1927-03-19<br/>1927-05-19 | [[Grünstadt]] | 2010-01-04 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/11863285X 11863285X] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[Fotograaf]]<br/>[[visual artist]]<br/>[[visual poet]] |- | [[:d:Q113721450|Q113721450]] | [[Juan Emilio Sánchez Guiraldez]] | [[Minsch]] | | 1928 | [[Tupiza]] | 1986 | [[Gemeen Jesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1147214417 1147214417] | [[Diplomat]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q2075403|Q2075403]] | [[Peter Hagenah]] | [[Minsch]] | [[Bild:PeterHagenah.jpg|center|80px]] | 1928-03-01 | [[Oolwarder]] | 2015-06-17 | | | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q124463|Q124463]] | [[Willem Fricke]] | [[Minsch]] | | 1928-08-10 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 2009-07-24 | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/134899288 134899288] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]]<br/>[[Spreker]] |- | [[:d:Q7531206|Q7531206]] | [[Sister Vajira]] | [[Minsch]] | | 1928-10-14 | [[Hamborg]] | 1991-12-07 | [[Maschen]] | | [[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]] |- | [[:d:Q1554971|Q1554971]] | [[Gunther Malzacher]] | [[Minsch]] | | 1929-03-05 | [[Berlin]] | 1995-05-24 | [[Gemeen Jesborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1053293216 1053293216] | [[Schauspeler]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q15451405|Q15451405]] | [[Rolf Lüer]] | [[Minsch]] | | 1929-05-18 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | 2013-03-04 | [[Gemeen Äästörp|Äästörp]] | [https://d-nb.info/gnd/120563797 120563797] | [[Bankkoopmann]]<br/>[[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[local historian]] |- | [[:d:Q20745840|Q20745840]] | [[Werner Peters]] | [[Minsch]] | | 1929-06-24 | [[Glüsen (Gemeen Töst)|Glüsen]] | 2003-08-06 | [[Erkrath]] | [https://d-nb.info/gnd/133880060 133880060] | [[Zooloog (Q350979)|Zooloog]]<br/>[[Entomoloog (Q3055126)|Entomoloog]]<br/>[[Zellbioloog]]<br/>[[parasitologist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q52320608|Q52320608]] | [[Erich Brüggemann]] | [[Minsch]] | | 1929-06-24 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 2019-09-28 | | [https://d-nb.info/gnd/119084023 119084023] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] |- | [[:d:Q1793562|Q1793562]] | [[Kurt Gerdau]] | [[Minsch]] | | 1930-04-11 | [[Zalewo]] | 2007-12-21 | [[Gemeen Töst|Töst]] | [https://d-nb.info/gnd/121703649 121703649] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q21587458|Q21587458]] | [[Gerd Röhrs]] | [[Minsch]] | | 1930-05-01 | [[Hamborg]] | 2017-12-09 | [[Gemeen Seevdaal|Seevdaal]] | [https://d-nb.info/gnd/1105301192 1105301192] | [[Soldaat]]<br/>[[Offzeer]] |- | [[:d:Q124368|Q124368]] | [[Carlheinz Hollmann]] | [[Minsch]] | [[Bild:Carlheinz Hollmann (Kiel 56.716).jpg|center|80px]] | 1930-12-01 | [[Hamborg]] | 2004-05-04 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | [https://d-nb.info/gnd/1062340078 1062340078] | [[Feernsehmoderator]] |- | [[:d:Q1553635|Q1553635]] | [[Guido Neumann]] | [[Minsch]] | | 1932-04-05 | [[Wieda]] | 2009-02-13 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | [[Richter]] |- | [[:d:Q13460636|Q13460636]] | [[Jürgen Peter Ravens]] | [[Minsch]] | | 1932-07-11 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 2012-12-15 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | [https://d-nb.info/gnd/120315769 120315769] | [[Journalist]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q17417863|Q17417863]] | [[Günter Böddeker]] | [[Minsch]] | [[Bild:Günter Böddeker.jpg|center|80px]] | 1933 | [[Patterbuorn]] | 2012-06-09 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/171993802 171993802] | [[Journalist]] |- | [[:d:Q1608434|Q1608434]] | [[Herbert Helmrich]] | [[Minsch]] | | 1934-01-01 | [[Luckau]] | 2017-10-24 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | [https://d-nb.info/gnd/118548948 118548948] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1717279|Q1717279]] | [[Jürgen Hinrichs (Q1717279)|Jürgen Hinrichs]] | [[Minsch]] | | 1934-04-07 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 2023-04-12 | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1522473|Q1522473]] | [[Horst Backat]] | [[Minsch]] | [[Bild:Horst Backat (1956).jpg|center|80px]] | 1935-12-16 | [[Gemeen Braackel|Braackel]] | 2020-10-26 | | | [[Radrennfohrer]] |- | [[:d:Q60411918|Q60411918]] | [[Jürgen Heitmann (Schriever)|Jürgen Heitmann]] | [[Minsch]] | | 1936 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 2019-05-03 | [[Celle]] | [https://d-nb.info/gnd/140443835 140443835] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q1745088|Q1745088]] | [[Klaus Fittschen]] | [[Minsch]] | | 1936-05-31 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/123035937 123035937] | [[Klassischen Archäoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1453344|Q1453344]] | [[Hans-Peter Voigt]] | [[Minsch]] | | 1936-11-12 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | 2014-01-01 | | [https://d-nb.info/gnd/1027502385 1027502385] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1232469|Q1232469]] | [[Johann Löhn]] | [[Minsch]] | [[Bild:Löhn, Johann (2013).jpeg|center|80px]] | 1936-12-16 | [[Gemeen Hassbossel]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1119923263 1119923263] | [[Physiker (Q169470)|Physiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q117188107|Q117188107]] | [[János Enyedi]] | [[Minsch]] | | 1937-10-28 | [[Kispest]] | 2017 | [[Gemeen Meschacht]] | | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q55282949|Q55282949]] | [[Ulrich Klages]] | [[Minsch]] | | 1938 | [[Stadtoldendorf]] | 2007 | [[Gemeen Töst|Töst]] | [https://d-nb.info/gnd/1034930036 1034930036] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[local historian]] |- | [[:d:Q23062973|Q23062973]] | [[Walther Zander]] | [[Minsch]] | | 1938-06-18 | [[Hamborg]] | 2007-10-28 | [[Gemeen Draag]] | [https://d-nb.info/gnd/1035175541 1035175541] | [[ceramicist]] |- | [[:d:Q1310052|Q1310052]] | [[Jürgen Moll]] | [[Minsch]] | | 1939-11-16 | [[Karlovy Vary]] | 1968-12-16 | [[Gemeen Äästörp|Äästörp]] | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q443732|Q443732]] | [[Hanne Darboven]] | [[Minsch]] | [[Bild:Verblühende Zeit, Hanne Darboven fotografiert von Angelika Platen, Hamburg 2002.jpg|center|80px]] | 1941-04-29 | [[München]] | 2009-03-09 | [[Rönnborg]]<br/>[[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/118523775 118523775] | [[Fotograaf]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[draftsperson]]<br/>[[conceptual artist]]<br/>[[visual artist]]<br/>[[Komponist]]<br/>[[Künstler]] |- | [[:d:Q2369652|Q2369652]] | [[Susi Dorée]] | [[Minsch]] | [[Bild:Susi IV, 1973.jpg|center|80px]] | 1941-10-13 | [[Berlin]] | 2022-05-31 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | [[Singer]] |- | [[:d:Q18810287|Q18810287]] | [[Günter Berndt]] | [[Minsch]] | [[Bild:13-07-13 Truck Stop Cisco Berndt 05.jpg|center|80px]] | 1942-12-12 | [[Hamborg]] | 2014-12-31 | [[Maschen]] | [https://d-nb.info/gnd/1065005989 1065005989] | [[Musiker]] |- | [[:d:Q124406|Q124406]] | [[Dirk Römmer]] | [[Minsch]] | | 1943 | [[Karkwarder|Kirchwarder]] | | | [https://d-nb.info/gnd/124263933 124263933] | [[Feernsehmoderator]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Spreker]]<br/>[[Pastoor]] |- | [[:d:Q109906|Q109906]] | [[Peter Gatter]] | [[Minsch]] | | 1943-10-14 | [[Breslau]] | 1997-08-28 | [[Stöckt]] | [https://d-nb.info/gnd/1028674066 1028674066] | [[Feernsehmoderator]]<br/>[[Journalist]]<br/>[[Radiomoderator]] |- | [[:d:Q879522|Q879522]] | [[Björn-Hergen Schimpf]] | [[Minsch]] | | 1943-12-04 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Feernsehmoderator]] |- | [[:d:Q1496928|Q1496928]] | [[Gebhard Müller]] | [[Minsch]] | | 1944-01-08 | [[Gemeen Töst|Töst]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1035072866 1035072866] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q32405832|Q32405832]] | [[Rolf Schwartau]] | [[Minsch]] | | 1944-06-04 | [[Oolwarder]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q126103|Q126103]] | [[Jörn Ipsen]] | [[Minsch]] | [[Bild:Portraitfoto von Jörn Ipsen.jpg|center|80px]] | 1944-06-17 | [[Landkreis Horborg]] | | | [https://d-nb.info/gnd/131352229 131352229] | [[Richter]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1454052|Q1454052]] | [[Monika Wörmer-Zimmermann]] | [[Minsch]] | | 1944-07-04 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1035175223 1035175223] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q85468|Q85468]] | [[Marlene Charell]] | [[Minsch]] | [[Bild:Marlene charell 19870912.jpg|center|80px]] | 1944-07-27 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/134346068 134346068] | [[Ballettdanzer]]<br/>[[Singer]]<br/>[[Feernsehmoderator]] |- | [[:d:Q1448818|Q1448818]] | [[Franz Röhrs]] | [[Minsch]] | | 1945-02-06 | [[Gemeen Hanstää|Hanstää]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1035122480 1035122480] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q51810455|Q51810455]] | [[Klaus Sieveking]] | [[Minsch]] | [[Bild:Sieveking 3.jpg|center|80px]] | 1945-05-23 | [[Gemeen Bendsdörp|Bendsdörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/108408280 108408280] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] |- | [[:d:Q61756895|Q61756895]] | [[Jörg Kuglin]] | [[Minsch]] | | 1945-06-04 | [[Gastää]] | 2018-04-22 | [[Würzborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1145452353 1145452353] | [[docent]]<br/>[[slavist]] |- | [[:d:Q1045537|Q1045537]] | [[Carsten Frerk]] | [[Minsch]] | [[Bild:Carsten Frerk.jpg|center|80px]] | 1945-10-24 | [[Dibbersen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/11517334X 11517334X] | [[Journalist]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q1596184|Q1596184]] | [[Heiner Schönecke]] | [[Minsch]] | [[Bild:Landtag Niedersachsen DSCF7327.JPG|center|80px]] | 1946-03-21 | [[Ilsdörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1035128586 1035128586] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1681535|Q1681535]] | [[Jan-Hinrich Fock]] | [[Minsch]] | [[Bild:2011-06-22-Jan-Hinrich-Fock-by-RalfR-05.jpg|center|80px]] | 1946-04-18 | [[Finkwarder]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1996955|Q1996955]] | [[Norbert Leben]] | [[Minsch]] | | 1946-09-20 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1034939300 1034939300] | [[Buur]] |- | [[:d:Q694631|Q694631]] | [[Arno Waschkuhn]] | [[Minsch]] | | 1946-10-21 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 2006-01-09 | [[Erfurt]] | [https://d-nb.info/gnd/12154897X 12154897X] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[Politoloog]]<br/>[[Musiker]]<br/>[[performing artist]] |- | [[:d:Q566013|Q566013]] | [[Annegret Ottke]] | [[Minsch]] | | 1947 | [[Hittfeld]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1717455|Q1717455]] | [[Jürgen Martens (Q1717455)|Jürgen Martens]] | [[Minsch]] | [[Bild:Jürgen Martens 2002.jpg|center|80px]] | 1948-03-15 | [[Gemeen Töst|Töst]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1121239978 1121239978] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q2589829|Q2589829]] | [[Wolfgang Hahn]] | [[Minsch]] | [[Bild:Wolfgang Hahn (c. 1990).jpg|center|80px]] | 1948-08-04 | [[Maschen]] | | | | [[Feernsehmoderator]]<br/>[[Journalist]]<br/>[[Radiomoderator]] |- | [[:d:Q2140776|Q2140776]] | [[Reinhard Keding]] | [[Minsch]] | | 1948-09-05 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/124352391 124352391] | [[Pastoor]] |- | [[:d:Q1098396|Q1098396]] | [[Claus-Peter Lieckfeld]] | [[Minsch]] | | 1948-11-18 | [[Gemeen Hanstää|Hanstää]] | | | [https://d-nb.info/gnd/115608214 115608214] | [[Journalist]]<br/>[[Sakenbökerschriever]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Science-Fiction-Schriever]] |- | [[:d:Q94511784|Q94511784]] | [[Michel Feith]] | [[Minsch]] | | 1949 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Designer]]<br/>[[Architekt (Q42973)|Architekt]]<br/>[[exhibition curator]] |- | [[:d:Q706705|Q706705]] | [[Jürgen Rosenthal]] | [[Minsch]] | | 1949-07-28 | [[Gemeen Rosengoorn|Rosengoorn]] | | | | [[drummer]] |- | [[:d:Q1889380|Q1889380]] | [[Manfred Gailus]] | [[Minsch]] | | 1949-10-28 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/110755138 110755138] | [[Neetiedhistoriker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q32008874|Q32008874]] | [[Heinrich Stebener]] | [[Minsch]] | | 20th century | [[Gemeen Otter|Otter]] | 1976 | | | [[Turner]] |- | [[:d:Q1577201|Q1577201]] | [[Hans-Henning Lühr]] | [[Minsch]] | [[Bild:Lühr, Hans-Henning-9307.jpg|center|80px]] | 1950-09-05 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1080267646 1080267646] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1097690|Q1097690]] | [[Claudia Preuß-Boehart]] | [[Minsch]] | | 1951-09-01 | [[Fleest (Landkreis Horborg)|Fleest]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Notar]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] |- | [[:d:Q2530953|Q2530953]] | [[Volker Dittrich]] | [[Minsch]] | | 1951-09-28 | [[Fleest (Landkreis Horborg)|Fleest]] | | | [https://d-nb.info/gnd/115436383 115436383] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q15964657|Q15964657]] | [[Ernst Libuda]] | [[Minsch]] | | 1952-12-15 | [[Sangenstää]] | | | | [[canoeist]] |- | [[:d:Q1740224|Q1740224]] | [[Rudolf Meyer (Politiker)|Rudolf Meyer]] | [[Minsch]] | | 1953-03-08 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1339306816 1339306816] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Buur]] |- | [[:d:Q1584617|Q1584617]] | [[Harald Maack]] | [[Minsch]] | [[Bild:2012-05-31 Studio Hamburg Nachwuchspreis DSCF0521.jpg|center|80px]] | 1955-11-12 | [[Gemeen Stell]] | | | [https://d-nb.info/gnd/129339997 129339997] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q110572864|Q110572864]] | [[Brigitte Gödecke]] | [[Minsch]] | | 1957 | [[Finkwarder]] | | | | [[canoeist]]<br/>[[sports official]] |- | [[:d:Q499821|Q499821]] | [[Andreas Ole Ohlendorff]] | [[Minsch]] | | 1958-02-26 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1035107376 1035107376] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] |- | [[:d:Q107508|Q107508]] | [[Susanne Rode-Breymann]] | [[Minsch]] | [[Bild:2014-01-26 Wanderausstellung SYNAGOGE UND TEMPEL (Bet Tfila) Villa Seligmann Hannover, 40 Helwig Schmidt-Glintzer Susanne Rode-Breymann Andor Izsák (cropped).JPG|center|80px]] | 1958-05-29 | [[Reidörp]] | | | [https://d-nb.info/gnd/111863007 111863007] | [[musicologist]]<br/>[[Musikpädagoog]]<br/>[[music historian]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q47012724|Q47012724]] | [[Michael Garvens]] | [[Minsch]] | [[Bild:Michael Garvens, Geschäftsführung Köln-Bonn Airport -9635 (cropped).jpg|center|80px]] | 1958-12-09 | [[Hittfeld]] | | | | [[Manager]] |- | [[:d:Q1929448|Q1929448]] | [[Michael Staack]] | [[Minsch]] | | 1959-03-24 | [[Gemeen Stell]] | | | [https://d-nb.info/gnd/122377702 122377702] | [[Politoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1404613|Q1404613]] | [[Martin Mulsow]] | [[Minsch]] | [[Bild:2012 Martin Mulsow.jpg|center|80px]] | 1959-10-14 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/112966004 112966004] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q1682184|Q1682184]] | [[Jan Saffe]] | [[Minsch]] | [[Bild:Jan Saffe-4585.jpg|center|80px]] | 1960 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q96348|Q96348]] | [[Susanne Fülscher]] | [[Minsch]] | | 1961 | [[Hamborg]]<br/>[[Gemeen Stell]] | | | [https://d-nb.info/gnd/12073656X 12073656X] | [[Journalist]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q15444949|Q15444949]] | [[Carsten Ahrens]] | [[Minsch]] | | 1961 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 2023-04-05 | | [https://d-nb.info/gnd/122074017 122074017] | [[Kunsthistoriker]] |- | [[:d:Q95536|Q95536]] | [[Matthias Wolfes]] | [[Minsch]] | | 1961-08-28 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | 2023-03-27 | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/120499371 120499371] | [[Karkenhistoriker]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] |- | [[:d:Q47059006|Q47059006]] | [[Andreas Schulz]] | [[Minsch]] | [[Bild:Schulz Andreas Gert Mothes .jpg|center|80px]] | 1961-10-11 | [[Gemeen Stell]] | | | [https://d-nb.info/gnd/138749345 138749345] | [[intendant]]<br/>[[cultural manager]] |- | [[:d:Q1729560|Q1729560]] | [[Karin Seick]] | [[Minsch]] | | 1961-11-11 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Swemmer]] |- | [[:d:Q869827|Q869827]] | [[Regina Weber]] | [[Minsch]] | [[Bild:Regina Weber 1980.jpg|center|80px]] | 1963-04-12 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[rhythmic gymnast]] |- | [[:d:Q18221537|Q18221537]] | [[Karin Buchholz]] | [[Minsch]] | | 1963-08-24 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/129742120 129742120] | [[Kolumnist]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q23059533|Q23059533]] | [[Bettina Bexte]] | [[Minsch]] | [[Bild:Bettina Bexte.jpg|center|80px]] | 1964 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/132612127 132612127] | [[Illustrater]] |- | [[:d:Q15857116|Q15857116]] | [[Christoph Mestmacher-Steiner]] | [[Minsch]] | | 1964 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1062351312 1062351312] | [[Journalist]]<br/>[[Filmeditor]]<br/>[[editing staff]] |- | [[:d:Q1747494|Q1747494]] | [[Sven Böttcher]] | [[Minsch]] | | 1964-08-24 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/118004778 118004778] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Översetter]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[television producer]] |- | [[:d:Q81267305|Q81267305]] | [[Harald Grethe]] | [[Minsch]] | | 1965-03-25 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/128860529 128860529] | [[agronomist]] |- | [[:d:Q1691195|Q1691195]] | [[Jochen Stay]] | [[Minsch]] | [[Bild:Jochen Stay (2014).jpg|center|80px]] | 1965-08-22 | [[Mannheim]] | 2022-01-15 | [[Suurhoop]] | [https://d-nb.info/gnd/1236782232 1236782232] | [[opinion journalist]] |- | [[:d:Q15813196|Q15813196]] | [[Uwe Feiler]] | [[Minsch]] | [[Bild:Feiler, Uwe-0640.jpg|center|80px]] | 1965-11-02 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1226118364 1226118364] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q3856225|Q3856225]] | [[Michael Mertens]] | [[Minsch]] | | 1965-12-27 | [[Gemeen Stell]] | | | | [[Kugelstöter]] |- | [[:d:Q95196445|Q95196445]] | [[Heike Neuroth]] | [[Minsch]] | | 1966 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/118022547 118022547] | [[geologist]]<br/>[[Wetenschopper]] |- | [[:d:Q30529239|Q30529239]] | [[Anke Seegert]] | [[Minsch]] | | 1966-01-02 | [[Gemeen Solzhusen|Solzhusen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/130219673 130219673] | [[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q20851036|Q20851036]] | [[Olaf Wolkenhauer]] | [[Minsch]] | | 1966-03-14 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/133515931 133515931] | [[Inschenör]]<br/>[[Universitätsperfesser]] |- | [[:d:Q2568195|Q2568195]] | [[Wiebke Frost]] | [[Minsch]] | [[Bild:Wiebke Frost.jpeg|center|80px]] | 1966-04-02 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1061292088 1061292088] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q1271467|Q1271467]] | [[Dörte Lyssewski]] | [[Minsch]] | [[Bild:LetzteTage 5813 Michelides (cropped).jpg|center|80px]] | 1966-07-28 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/189547537 189547537] | [[Schauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]]<br/>[[Musiker]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Översetter]] |- | [[:d:Q60627949|Q60627949]] | [[Michael Stusch]] | [[Minsch]] | | 1966-10-04 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q18028881|Q18028881]] | [[Ulrich Koch]] | [[Minsch]] | [[Bild:Ulrich Koch 02.jpg|center|80px]] | 1966-11-20 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/137448805 137448805] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q126687022|Q126687022]] | [[Katrin Schmieder]] | [[Minsch]] | | 1968 | [[Gastää]] | | | | [[lord mayor]] |- | [[:d:Q30153147|Q30153147]] | [[Kathrin Wagner-Bockey]] | [[Minsch]] | [[Bild:Kathrin Wagner-Bockey.jpg|center|80px]] | 1968-02-14 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Polizeibeamten]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q41176638|Q41176638]] | [[Jens-Martin Kruse]] | [[Minsch]] | | 1969-09-17 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1101463384 1101463384] | [[Protestant theologian]]<br/>[[Pastoor]] |- | [[:d:Q42938144|Q42938144]] | [[Angelines Rodríguez]] | [[Minsch]] | | 1969-09-24 | [[Gehrden (Landkreis Horborg)|Gehrden]] | | | | [[long-distance runner]] |- | [[:d:Q1429799|Q1429799]] | [[Florian Leis-Bendorff]] | [[Minsch]] | | 1969-10-22 | [[Hamborg]] | 2005-10-04 | [[Landkreis Horborg]] | [https://d-nb.info/gnd/134571843 134571843] | [[Musiker]]<br/>[[Gitarrspeler]] |- | [[:d:Q61919164|Q61919164]] | [[Catharina Deus]] | [[Minsch]] | | 1970 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/142125121 142125121] | [[Speelbaas|Filmspeelbaas]] |- | [[:d:Q56777349|Q56777349]] | [[Bettina Walter]] | [[Minsch]] | | 1971-02-13 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Filmproduzent]] |- | [[:d:Q122067321|Q122067321]] | [[Konrad Hirschler]] | [[Minsch]] | [[Bild:Konrad Hirschler.jpeg|center|80px]] | 1971-05-13 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/103830816X 103830816X] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] |- | [[:d:Q22342847|Q22342847]] | [[Dirk Wojewsky]] | [[Minsch]] | | 1972-07-21 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q107311707|Q107311707]] | [[Robert Kroll]] | [[Minsch]] | | 1972-12-30 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[tennis player]] |- | [[:d:Q1996805|Q1996805]] | [[Norbert Grundei]] | [[Minsch]] | | 1973-07-15 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Radiomoderator]] |- | [[:d:Q18808219|Q18808219]] | [[Dennis Ehrhardt]] | [[Minsch]] | | 1974 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/14096035X 14096035X] | [[Utgever]]<br/>[[Schriever]] |- | [[:d:Q95274445|Q95274445]] | [[Marcus Meyer]] | [[Minsch]] | | 1975 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1023408805 1023408805] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] |- | [[:d:Q2220975|Q2220975]] | [[Sandra Corzilius]] | [[Minsch]] | | 1975-03-26 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Schauspeler]] |- | [[:d:Q523386|Q523386]] | [[André Wiese]] | [[Minsch]] | [[Bild:Landtag Niedersachsen DSCF7616.JPG|center|80px]] | 1975-05-03 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1035165295 1035165295] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q23836180|Q23836180]] | [[Michael Spierig]] | [[Minsch]] | | 1976-04-29 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/142315737 142315737] | [[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]] |- | [[:d:Q23836181|Q23836181]] | [[Peter Spierig]] | [[Minsch]] | | 1976-04-29 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/14231577X 14231577X] | [[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]] |- | [[:d:Q40999288|Q40999288]] | [[Melanie Bernstein]] | [[Minsch]] | [[Bild:Melanie Bernstein 2017 by Sebastian Busse.jpg|center|80px]] | 1976-09-28 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1197171681 1197171681] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q20752653|Q20752653]] | [[Gregor Hackmack]] | [[Minsch]] | [[Bild:2014 10 09 Hackmack Gregor portrait s.jpg|center|80px]] | 1977 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1051407028 1051407028] | [[Ünnernehmer]] |- | [[:d:Q567130|Q567130]] | [[Annika Martens]] | [[Minsch]] | | 1977 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q1743641|Q1743641]] | [[Kirsten Reinhardt]] | [[Minsch]] | | 1977 | [[Lümbörger Heid]] | | | [https://d-nb.info/gnd/184482321 184482321] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q15849213|Q15849213]] | [[Steve Kroeger]] | [[Minsch]] | | 1977-02-04 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1014896797 1014896797] | [[Trainer]] |- | [[:d:Q15643949|Q15643949]] | [[Sanny van Heteren]] | [[Minsch]] | | 1977-06-09 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1061807576 1061807576] | [[Schauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q865882|Q865882]] | [[Birte Gutzki-Heitmann]] | [[Minsch]] | [[Bild:2018-09-26 Birte Gutzki-Heitmann (WLP Hamburg) by Sandro Halank–1.jpg|center|80px]] | 1977-08-18 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q1370085|Q1370085]] | [[Esther Möller]] | [[Minsch]] | | 1977-09-13 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1342719670 1342719670] | [[Lichtathlet]] |- | [[:d:Q817607|Q817607]] | [[Benjamin Maack]] | [[Minsch]] | [[Bild:Benjamin Maack.jpg|center|80px]] | 1978-04-03 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/129208477 129208477] | [[Schriever]] |- | [[:d:Q2434927|Q2434927]] | [[Timo Schierhorn]] | [[Minsch]] | | 1979 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1061891763 1061891763] | [[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Kameramann]] |- | [[:d:Q1699589|Q1699589]] | [[Julia Seeliger]] | [[Minsch]] | [[Bild:Julia Seeliger 2013.jpg|center|80px]] | 1979-01-22 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/189562021 189562021] | [[Journalist]] |- | [[:d:Q44393599|Q44393599]] | [[Patrick Velte]] | [[Minsch]] | | 1980-03-18 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/132664674 132664674] | [[Ökonoom]] |- | [[:d:Q133804265|Q133804265]] | [[Benjamin Mennerich]] | [[Minsch]] | | 1981 | [[Lümbörger Heid]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] |- | [[:d:Q113792803|Q113792803]] | [[Friederike Heins]] | [[Minsch]] | | 1981 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/140318380 140318380] | |- | [[:d:Q692819|Q692819]] | [[Arne Stephan]] | [[Minsch]] | | 1982-11-10 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Schauspeler]] |- | [[:d:Q107429665|Q107429665]] | [[Nadja Weippert]] | [[Minsch]] | [[Bild:Nadja Weippert (2020).jpg|center|80px]] | 1982-12-29 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Kaufmann für Versicherungen und Finanzen]]<br/>[[Bookhändler]] |- | [[:d:Q105952543|Q105952543]] | [[Petra Steinorth]] | [[Minsch]] | | 1983 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1013793277 1013793277] | [[Ökonoom]] |- | [[:d:Q113831054|Q113831054]] | [[Björn Wendt]] | [[Minsch]] | | 1983 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1073952304 1073952304] | [[research fellow]]<br/>[[Sozioloog]] |- | [[:d:Q276731|Q276731]] | [[Alexander Meier]] | [[Minsch]] | [[Bild:Alexander Meier.jpg|center|80px]] | 1983-01-17 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1230625070 1230625070] | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q1309773|Q1309773]] | [[Karl-Christian König]] | [[Minsch]] | | 1983-02-12 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Radrennfohrer]]<br/>[[Sportdirekter]] |- | [[:d:Q95204225|Q95204225]] | [[Kathrin Link]] | [[Minsch]] | | 1984 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1043622659 1043622659] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]] |- | [[:d:Q1521205|Q1521205]] | [[Nils Schwarzenberg]] | [[Minsch]] | | 1985-02-14 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Schauspeler]]<br/>[[Singer]] |- | [[:d:Q1999601|Q1999601]] | [[Norman Martens]] | [[Minsch]] | [[Bild:Norman Martens.JPG|center|80px]] | 1986-05-24 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Ieshockeyspeler]] |- | [[:d:Q1605037|Q1605037]] | [[Hendrik Helmke]] | [[Minsch]] | | 1987-07-13 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q73359443|Q73359443]] | [[Dominic Herbst]] | [[Minsch]] | | 1987-12-10 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | |- | [[:d:Q1283100|Q1283100]] | [[Patrick Müller]] | [[Minsch]] | [[Bild:30 Jahre Unter uns-7644.jpg|center|80px]] | 1988-03-25 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1214997449 1214997449] | [[Schauspeler]]<br/>[[TV-Schauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q23794172|Q23794172]] | [[Alicia Melina]] | [[Minsch]] | [[Bild:Alicia Melina Kummer.png|center|80px]] | 1988-06-24 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Singer]]<br/>[[Boxer]] |- | [[:d:Q106455|Q106455]] | [[Alexander Granzow]] | [[Minsch]] | | 1990-04-23 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q61596811|Q61596811]] | [[Yannik Meyer]] | [[Minsch]] | | 1991 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q1592064|Q1592064]] | [[Hazel Franke]] | [[Minsch]] | | 1991-07-06 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1072159813 1072159813] | [[Schauspeler]] |- | [[:d:Q90403|Q90403]] | [[Nikias Arndt]] | [[Minsch]] | [[Bild:Nikias Arndt at the rider presentation of Itzulia Basque Country stage 3.jpg|center|80px]] | 1991-11-18 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Radrennfohrer]]<br/>[[Bahnradfohrer]] |- | [[:d:Q1162907|Q1162907]] | [[Daniel Thieben]] | [[Minsch]] | | 1993-09-18 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Baseballspeler]] |- | [[:d:Q106640619|Q106640619]] | [[Nic Fynder]] | [[Minsch]] | [[Bild:Nic Fynder Artist DJ Greifswald (cropped).jpg|center|80px]] | 1995-07-09 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Musikproduzent]]<br/>[[Komponist]]<br/>[[recording artist]]<br/>[[Musiker]]<br/>[[DJ]] |- | [[:d:Q1338100|Q1338100]] | [[Emma Stach]] | [[Minsch]] | [[Bild:2022-06-25 Düsseldorf Flehe gegen 3x3 GöttingenBallers (3x3 Basketball Frauen at Berlin Finals 2022) by Sandro Halank–020.jpg|center|80px]] | 1996-10-04 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Basketballspeler (Q3665646)|Basketballspeler]] |- | [[:d:Q108489640|Q108489640]] | [[Marie-Thérèse Kaiser]] | [[Minsch]] | | 1996-11-28 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[model]] |- | [[:d:Q94994150|Q94994150]] | [[Jiena Viduka]] | [[Minsch]] | | 1998 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Filmschauspeler]] |- | [[:d:Q27862224|Q27862224]] | [[Kira Kubbe]] | [[Minsch]] | [[Bild:2015-08-24-09-20-20-jem+u23-em-krakau-0213-kubbe(1).jpg|center|80px]] | 1998-06-15 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[canoeist]] |- | [[:d:Q66712655|Q66712655]] | [[Anton Stach]] | [[Minsch]] | | 1998-11-15 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q28546087|Q28546087]] | [[Tobias Nolde]] | [[Minsch]] | [[Bild:Rund um Köln 2018 018.jpg|center|80px]] | 1998-12-09 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Radrennfohrer]] |- | [[:d:Q15433917|Q15433917]] | [[Astrid Nestvogel]] | [[Minsch]] | | 20th century | [[Königsmoor]] | | | [https://d-nb.info/gnd/106213639X 106213639X] | [[Filmschauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]] |- | [[:d:Q18616400|Q18616400]] | [[Arne-Torben Voigts]] | [[Minsch]] | | 20th century | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Journalist]]<br/>[[presenter]]<br/>[[Feernsehmoderator]] |- | [[:d:Q131323329|Q131323329]] | [[Alexander Budde]] | [[Minsch]] | | 2000-04-20 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[wheelchair basketball player]] |- | [[:d:Q66724785|Q66724785]] | [[Julian Rieckmann]] | [[Minsch]] | | 2000-08-01 | [[Gemeen Winsen (Luh)|Gemeen Winsen]] | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] |- | [[:d:Q108670235|Q108670235]] | [[Bakary Singateh]] | [[Minsch]] | | | | 1993-12-07 | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | |- | [[:d:Q113751970|Q113751970]] | [[Timo Versemann]] | [[Minsch]] | | | [[Gemeen Bookholt (Landkreis Horborg)|Bookholt]] | | | [https://d-nb.info/gnd/1204169500 1204169500] | |} {{Wikidata list end}} q4ddmjllhv1008dg3xo6wntm8rycxvb 2 71707 1040761 1040644 2025-06-26T22:15:41Z ListeriaBot 25018 Wikidata list updated [V2] 1040761 wikitext text/x-wiki {{../Template WD List}} [[Image:STD in Niedersachsen.svg|thumb]] This list shows people born or died in in the [[Landkreis Stade]] in [[Lower Saxony]]. {{Wikidata list |sparql=SELECT ?item WHERE { ?tree0 wdt:P131* wd:Q5906. { ?item wdt:P19 ?sub0. ?tree0 wdt:P150* ?sub0. } UNION { ?item wdt:P20 ?sub1. ?tree0 wdt:P150* ?sub1. } } |sort=p569 |columns=item,label,p569,p18,p19,p570,p20,p937,p227,p106,p553/q866/p554 |thumb=80 |links=red }} {| class='wikitable sortable' ! item ! label ! Tied boren ! Bild ! Geboortsoort ! Tied doodbleven ! Starvoort ! Steed von dat Warken ! GND-Nummer ! Beroop ! Brukerkonto in en sozial Nettwark/Brukernaam in en sozial Nettwark |- | [[:d:Q119918|Q119918]] | [[Agnes of Hohenstaufen]] | 1176 | | | 1204-05-09<br/>1204-05-07 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/122073576 122073576] | [[consort]] | |- | [[:d:Q1609466|Q1609466]] | [[Herbort Duckel]] | 14th century | | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1511697|Q1511697]] | [[Gerhard Halepaghe]] | 1430<br/>1420 | [[Bild:Buxtehude 25 Pfennig 1921.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1485-04<br/>1485 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034748114 1034748114] | [[kathoolschen Preester]] | |- | [[:d:Q1611936|Q1611936]] | [[Hermann Langenbeck]] | 1452 | [[Bild:Herm.Langenbeck.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1517-05-01 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/10426781X 10426781X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1697612|Q1697612]] | [[Johannes Hadeke]] | 1490 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1524 | [[Rom]] | | [https://d-nb.info/gnd/12996378X 12996378X] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Dichter]] | |- | [[:d:Q15435314|Q15435314]] | [[Dietrich Huls]] | 15th century | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 16th century | | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]]<br/>[[Swerin]] | [https://d-nb.info/gnd/137976739 137976739] | [[kathoolschen Preester]]<br/>[[Catholic bishop]] | |- | [[:d:Q553550|Q553550]] | [[Francis I, Duke of Saxe-Lauenburg]] | 1510 | | | 1581-03-19 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/138777098 138777098] | [[aristocrat]] | |- | [[:d:Q465382|Q465382]] | [[Sibylle of Saxony]] | 1515-05-02 | [[Bild:Lucas Cranach d.Ä. - Bildnis einer jungen Frau (Galleria degli Uffizi).jpg|center|80px]] | [[Freiberg]] | 1592-07-18 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/136863140 136863140] | [[aristocrat]] | |- | [[:d:Q94755420|Q94755420]] | [[Hans Rambau]] | 16th century | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1579-04-12 | | [[Leipzig]] | [https://d-nb.info/gnd/11979781X 11979781X] | [[printer]] | |- | [[:d:Q328009|Q328009]] | [[Maurice, Duke of Saxe-Lauenburg]] | 1551 | | | 1612-11-02 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/137568517 137568517] | [[aristocrat]] | |- | [[:d:Q1819675|Q1819675]] | [[Leopold Hackelmann]] | 1560s | [[Bild:Leopold-Hakelmann.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1620s<br/>1619 | [[Leipzig]] | [[Leipzig]] | [https://d-nb.info/gnd/100153623 100153623] | [[Richter]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q85191353|Q85191353]] | [[Johan beym Graben]] | 1561-08-07 | | [[Worth (Cuxhoben)|Worth]] | 1623-05-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Richter]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q99794|Q99794]] | [[Otto Casmann]] | 1562 | | [[Warberich|Waberich]] | 1607-08-01 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/122548922 122548922] | [[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]] | |- | [[:d:Q55126522|Q55126522]] | [[Christoph Schwanmann]] | 1569 | | [[Gemeen Oterndörp|Oterndörp]] | 1653 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/124437761 124437761] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q21033602|Q21033602]] | [[Elias Holwein]] | 1579 | | [[Wulfenbüttel]] | 1659 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/124876153 124876153] | [[editor]] | |- | [[:d:Q15456273|Q15456273]] | [[Helias Putschius]] | 1580-11-06 | | [[Antwarp]] | 1606-03-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/100981380 100981380] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Dichter]]<br/>[[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]] | |- | [[:d:Q20031282|Q20031282]] | [[Staats Büscher]] | 1584 | | [[Hannober]] | 1641 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/128564849 128564849] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q1696343|Q1696343]] | [[Johann Stucke]] | 1587-07-24 | [[Bild:Johann Stucke (1587-1653) portraits 121 1 121 port 3890 p 900.jpg|center|80px]] | [[Langenhogen]] | 1653-01-07 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Helmstidde]]<br/>[[Wulfenbüttel]]<br/>[[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/100868134 100868134] | [[Richter]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q72396993|Q72396993]] | [[Nicolaus Ottonis]] | 1592<br/>1592-10 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1649-07-29 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/12044349X 12044349X] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[parson]]<br/>[[school teacher]] | |- | [[:d:Q55680983|Q55680983]] | [[Heinrich Dassov]] | 1592-03-03 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1645-07-08 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035104784 1035104784] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q94912186|Q94912186]] | [[Heinrich Salmuth]] | 1592-05-21 | | [[Leipzig]] | 1660-09-28 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/124437826 124437826] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[local government official]] | |- | [[:d:Q94935799|Q94935799]] | [[Heinrich Plate]] | 1596 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1620-09-03 | [[Wittenbarg]] | | [https://d-nb.info/gnd/134222601 134222601] | [[student]] | |- | [[:d:Q55904989|Q55904989]] | [[Daniel Nicolai von Greiffencrantz]] | 1613-10-16 | [[Bild:Anselmus-van-Hulle-Hommes-illustres MG 0527.tif|center|80px]] | [[Parchen]] | 1670-05-13 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/120280663 120280663] | [[chancellor]]<br/>[[court counsel]] | |- | [[:d:Q2492593|Q2492593]] | [[Gustav Evertsson Horn]] | 1614-05-28 | [[Bild:Porträtt. Gustav Horn - Skoklosters slott - 87194.tif|center|80px]] | [[Lemu]] | 1666-02-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034903365 1034903365] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q55675979|Q55675979]] | [[Jakob Diecmann]] | 1617-08-01 | | [[Anklam]] | 1683-02-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/121702405 121702405] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q1606280|Q1606280]] | [[Henrik Horn]] | 1618-05-22 | [[Bild:Horn Henrik 1618.jpg|center|80px]] | [[Stockholm]] | 1693-02-22 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/122986784 122986784] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1161608|Q1161608]] | [[Daniel Lüdemann]] | 1621-04-10 | [[Bild:Daniel-Luedemann.jpg|center|80px]] | [[Pasewalk]] | 1677-09-20 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]]<br/>[[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/121352102 121352102] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q1696434|Q1696434]] | [[Johann Ulrich Wallich]] | 1624 | [[Bild:Johann Ulrich Wallich 1659.jpg|center|80px]] | [[Weimar]] | 1673-05-23 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/124775802 124775802] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Diplomat]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q55673704|Q55673704]] | [[Johann Dietrich von Kunowitz]] | 1624-02-23 | [[Bild:Kupferstich - Portrait des Johann Dietrich von Kunowitz - Merian - um 1690.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1700-11-16 | [[Fritzlar]] | | [https://d-nb.info/gnd/104133309 104133309] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q94744936|Q94744936]] | [[Marie Haffner]] | 1626-04-12 | | [[Hilmessen]] | 1651-03-08 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1102176311 1102176311] | | |- | [[:d:Q94769610|Q94769610]] | [[Susanne Krauchenberg]] | 1627 | | [[Stolp]] | 1669-08-16 | [[Olendörp (Landkreis Stood)|Olendörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/1079667849 1079667849] | | |- | [[:d:Q18222920|Q18222920]] | [[Otto Matthaei]] | 1627-08-24 | | [[Hamborg]] | 1702-03-29 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1063352045 1063352045] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q94922033|Q94922033]] | [[Justus Dozem]] | 1628 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1704 | | | [https://d-nb.info/gnd/1037052080 1037052080] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2508533|Q2508533]] | [[Valentin Loienfels]] | 1628-03-08<br/>1600 | [[Bild:Stade-lowenfels-byst.jpg|center|80px]] | [[Straalsund|Stralsund]] | 1670-03-25 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/10307662X 10307662X] | [[Richter]] | |- | [[:d:Q3135279|Q3135279]] | [[Arnold Fey]] | 1633 | | [[Oirschot]] | 1679 | [[Kronenborg]] | | | [[Dokter (Medizin)|Dokter]] | |- | [[:d:Q55676122|Q55676122]] | [[Johann Knüttel]] | 1634-11-09 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1694-08-12 | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]] | | [https://d-nb.info/gnd/123267757 123267757] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q55678557|Q55678557]] | [[Barthold Clemens von der Kuhla]] | 1640-06-09 | | [[Gemeen Himmelpoorten|Himmelpoorten]] | 1712-09-22 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/143066889 143066889] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2578595|Q2578595]] | [[Anna Åkerhjelm]] | 1642 | [[Bild:AnnaAgriconia.jpg|center|80px]] | [[Nyköping]] | 1698-02-11 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Schriever]]<br/>[[traveler]]<br/>[[Archäoloog]] | |- | [[:d:Q94940708|Q94940708]] | [[Jacob Hackmann]] | 1647 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1732 | | | [https://d-nb.info/gnd/143134345 143134345] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q1693227|Q1693227]] | [[Johann Diecmann]] | 1647-06-30 | [[Bild:Johann Diecmann (cropped).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1720-07-04 | | | [https://d-nb.info/gnd/116098961 116098961] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Pädagoog]] | |- | [[:d:Q95305724|Q95305724]] | [[Johann Holst]] | 1648-12-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1727 | | | [https://d-nb.info/gnd/133763129 133763129] | [[Börgermeester]]<br/>[[burgomaster]] | |- | [[:d:Q54933209|Q54933209]] | [[Rudolf Wittkopf]] | 17th century | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1722-04-18 | [[Stockholm]] | | | [[Sülversmidd]]<br/>[[Künstler]] | |- | [[:d:Q1597615|Q1597615]] | [[Heinrich Hinsch]] | 1650 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1712 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/120049910 120049910] | [[Dichterjurist]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q98931733|Q98931733]] | [[Gustaf Mauritz Lewenhaupt]] | 1651-10-11 | | | 1700-03-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[aristocrat]]<br/>[[Militärperson]] | |- | [[:d:Q120967720|Q120967720]] | [[Carl Gustaf Horn]] | 1651-11-11 | | | 1707-05-07 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q19310085|Q19310085]] | [[Tobias Reimers]] | 1653 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1716 | [[Lümborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/122943287 122943287] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q18626778|Q18626778]] | [[Justus Corthum]] | 1653-04-02 | | [[Steenkark (Olland)|Steenkark]] | 1724-05-06 | | | [https://d-nb.info/gnd/1053059019 1053059019] | [[preacher]] | |- | [[:d:Q27567999|Q27567999]] | [[Michael Berns]] | 1657-09-22 | [[Bild:Michael Berns.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1728-01-15 | [[Wandsbeek]] | | [https://d-nb.info/gnd/121377903 121377903] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q90787|Q90787]] | [[Christian Heinrich Postel]] | 1658-10-11 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1705-03-22 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/118741632 118741632] | [[Dichter]]<br/>[[Översetter]]<br/>[[Librettist]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q1082247|Q1082247]] | [[Christian Weidling]] | 1660-08-14 | | [[Weißenfels]] | 1731 | [[Gemeen Ohlers|Ohlers]] | | [https://d-nb.info/gnd/117240419 117240419] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q12316814|Q12316814]] | [[Hinrich Conrad Bauditz]] | 1661 | | [[Hamborg]] | 1714-01-04 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1283930|Q1283930]] | [[Johann Georg Beckhof]] | 1661-07-09 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1747-08-21 | | | [https://d-nb.info/gnd/1034668749 1034668749] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q440427|Q440427]] | [[Maria Aurora von Königsmarck]] | 1662-04-28 | [[Bild:Aurora von Königsmarck.jpg|center|80px]] | [[Slott Gothenborg]] | 1728-02-16 | [[Queddelnborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/118777688 118777688] | [[Proopst]]<br/>[[Schauspeler]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[draftsperson]]<br/>[[favourite]] | |- | [[:d:Q130250187|Q130250187]] | [[Hans von Göeding]] | 1662-10-08 | | [[Stockholm]] | 1719-06-19 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q324066|Q324066]] | [[Amalia Wilhelmina Königsmarck]] | 1663-08-20 | [[Bild:AMALIA WILHELMINA VON KÖNIGSMARCK.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1740-01-30 | [[Övedskloster]] | | [https://d-nb.info/gnd/1019221488 1019221488] | [[Dichter]]<br/>[[Künstler]] | |- | [[:d:Q94902190|Q94902190]] | [[Carl Gustav Marschalck]] | 1664-09-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1726-09-11 | | | [https://d-nb.info/gnd/1136736115 1136736115] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q641147|Q641147]] | [[Philip Christoph von Königsmarck]] | 1665-03-14 | [[Bild:Philippe Christophe Kœnigsmark.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1694-07-02<br/>1694-07-11<br/>1694-07-12 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/118564439 118564439] | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q12319760|Q12319760]] | [[Joachim Jacob Wilster]] | 1665-10-05 | | | 1712-08-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q55680624|Q55680624]] | [[Johann Schnedermann]] | 1665-10-29 | | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]] | 1716-10-14 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1029968101 1029968101] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q18222923|Q18222923]] | [[Otto Matthaei]] | 1670 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1750 | | | [https://d-nb.info/gnd/115501320 115501320] | [[Pädagoog]] | |- | [[:d:Q29586048|Q29586048]] | [[Gustav Carl von Scharnhorst]] | 1670 | | [[Gemeen Veern|Veern]] | 1737-10-04 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q124256551|Q124256551]] | [[Bengt Horn]] | 1670-02-08 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1718-10-20 | | | | [[chamberlain]]<br/>[[ryttmästare]] | |- | [[:d:Q1047992|Q1047992]] | [[Caspar Nicolaus Overbeck]] | 1670-03-17 | | [[Hornborg]] | 1752-09-17 | | | [https://d-nb.info/gnd/102256268 102256268] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q94838498|Q94838498]] | [[Christoff von Düring]] | 1670-08-28 | | [[Hornborg]] | 1712-05-19 | | | [https://d-nb.info/gnd/1021914983 1021914983] | [[Amtmann]] | |- | [[:d:Q22337620|Q22337620]] | [[Sophia Christina Lilliestierna]] | 1671-03-12 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1744-06-14 | [[Sura church parish]] | | | [[mill owner]] | |- | [[:d:Q1873037|Q1873037]] | [[Lucas Bacmeister]] | 1672-05-22 | [[Bild:Lucas Bacmeister (1672-1748), Bild 2.jpg|center|80px]] | [[Celle]] | 1748-12-02 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/141972637 141972637] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q94913834|Q94913834]] | [[Sebastian von der Lieth]] | 1674-04-01 | | | 1740-06-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034940155 1034940155] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q322735|Q322735]] | [[Peter von Sivers]] | 1674-05-19 | [[Bild:Peter Sivers.gif|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1740-05-10 | [[Sankt Petersborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035154994 1035154994] | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q52003583|Q52003583]] | [[Martin Schnell]] | 1675 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1740 | | | [https://d-nb.info/gnd/121241017 121241017] | [[visual artist]] | |- | [[:d:Q29586034|Q29586034]] | [[Johann Hinrich von Spilker]] | 1675-03-24 | | [[Hannober]] | 1746-06-20 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q15438569|Q15438569]] | [[Daniel Gerhard Heisius]] | 1675-04-10 | | [[Krummendiek (Neddersassen)|Krummendiek]] | 1747-03-31 | | | [https://d-nb.info/gnd/124688799 124688799] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q94921432|Q94921432]] | [[Peter Detlefsen]] | 1679 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1724-09-21 | [[Augsborg]] | [[Augsborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1037535782 1037535782] | [[printer]] | |- | [[:d:Q1875367|Q1875367]] | [[Ludwig Zastrow]] | 1680 | | | 1761-01-30 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/138509166 138509166] | | |- | [[:d:Q123116|Q123116]] | [[Erasmus Bielfeldt]] | 1682 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1753-10-19 | [[Hoya]] | | [https://d-nb.info/gnd/118919636 118919636] | [[Örgelboer]] | |- | [[:d:Q55682792|Q55682792]] | [[Johann Sigmund Pilgram]] | 1682-12-10 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1739-01-25 | [[Sopron]] | | [https://d-nb.info/gnd/1055656626 1055656626] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q1246983|Q1246983]] | [[Johann Hermann von Elswich]] | 1684-06-19 | | [[Rendsborg]] | 1721-06-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/104340983 104340983] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q63565427|Q63565427]] | [[Vincent Lübeck]] | 1684-09-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1755 | | | [https://d-nb.info/gnd/130847526 130847526] | [[organist]] | |- | [[:d:Q55843492|Q55843492]] | [[Johann Friederich von Borries]] | 1684-12-26 | | [[Aimbeck]] | 1751-03-21 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/123388600 123388600] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q112505259|Q112505259]] | [[Heinrich Klüver]] | 1686 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/130575003 130575003] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q110494913|Q110494913]] | [[Christoph Wolfgang Druckenmüller]] | 1687 | | [[Bossel (Jörk)|Bossel]] | 1741 | | | [https://d-nb.info/gnd/104666588X 104666588X] | [[Komponist]]<br/>[[organist]] | |- | [[:d:Q1694556|Q1694556]] | [[Johann Henrich von Seelen]] | 1687-08-08 | [[Bild:HL Stadtbücherei.JPG|center|80px]] | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1762-10-22 | [[Lübeck]] | [[Wittenbarg]]<br/>[[Flensborg]]<br/>[[Gemeen Stood|Stood]]<br/>[[Lübeck]]<br/>[[Katharineum]] | [https://d-nb.info/gnd/11744443X 11744443X] | [[Bibliothekar]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q55678600|Q55678600]] | [[Nikolaus Pragemann]] | 1690-03-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1721-09-29 | [[Jena]] | | [https://d-nb.info/gnd/143415247 143415247] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q102018|Q102018]] | [[Nicolaus Rohlfs]] | 1695 | | [[Hamborg]] | 1750 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/137458959 137458959] | [[Mathematiker (Q170790)|Mathematiker]]<br/>[[Astronom]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q4172313|Q4172313]] | [[Johan Christoffer von Düring]] | 1695-07-22 | [[Bild:Johan Christoffer von Düring.png|center|80px]] | [[Hornborg]] | 1759-01-05 | [[Stockholm]] | | [https://d-nb.info/gnd/1262017815 1262017815] | [[Militärperson]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1986882|Q1986882]] | [[Nicolaus Schuback]] | 1700-02-18 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1783-07-28 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/138218676 138218676] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q1223712|Q1223712]] | [[Dietrich Christoph Gloger]] | 1705 | | [[Bortörp]] | 1773 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034733338 1034733338] | [[Örgelboer]] | |- | [[:d:Q29586039|Q29586039]] | [[Diederich Basilius von Stade]] | 1705-10-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1783-09-03 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q5813742|Q5813742]] | [[Gustaf Jacob Horn]] | 1706-05-05 | [[Bild:Lord Chamberlain Gustaf Jakob Horn af Rantzien, by Olof Arenius.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1756-07-23 | [[Riddarholmen]] | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q94838506|Q94838506]] | [[Diederich von Düring]] | 1709-02-20 | | [[Hornborg]] | 1710-02-16 | | | [https://d-nb.info/gnd/1021916625 1021916625] | | |- | [[:d:Q29586055|Q29586055]] | [[Otto Diederich Wilhelm von Schlütter]] | 1710-04-15 | | | 1786-12-14 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q55902723|Q55902723]] | [[Ernst Friedrich Mylius]] | 1710-06-12 | | [[Lüh (Dörp)|Lüh]] | 1774-12-15 | [[Hamborg]] | [[Bremen]]<br/>[[Helmstidde]]<br/>[[Jena]]<br/>[[Gemeen Veern|Veern]]<br/>[[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/142625744 142625744] | [[Pastoor]]<br/>[[Preester]]<br/>[[parson]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[deputy head teacher]] | |- | [[:d:Q1679843|Q1679843]] | [[Johann Hinrich Pratje]] | 1710-09-17 | [[Bild:Portret van Johann Hinrich Pratje, RP-P-1914-3367.jpg|center|80px]] | [[Hornborg]] | 1791-02-01 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]]<br/>[[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/118854577 118854577] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] | |- | [[:d:Q10578653|Q10578653]] | [[Mauritz Casimir Lewenhaupt]] | 1711-07-11 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1781-11-21 | [[Lagga socken]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q25621910|Q25621910]] | [[Diedrich Bremer]] | 1712 | | | 1767-08-13 | [[Gemeen Himmelpoorten|Himmelpoorten]] | | | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q3180517|Q3180517]] | [[Johann Christian Kerstens]] | 1713-12-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1802-07-13 | [[Kiel]] | | [https://d-nb.info/gnd/1011807890 1011807890] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]] | |- | [[:d:Q1526666|Q1526666]] | [[Johann Friedrich Esaias Steffens]] | 1715-01-12 | | [[Wippra]] | 1802-06-24 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/100850812 100850812] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q24414865|Q24414865]] | [[Johann Wilhelm Ludwig von Berlepsch]] | 1717-01-19 | | | 1757-12-21 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/137531729 137531729] | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q20607668|Q20607668]] | [[Wilhelm Heinrich Rautenberg]] | 1718-09-27 | | | 1801-01-02 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1114934224 1114934224] | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q55678608|Q55678608]] | [[Christian Hieronymus Kramer]] | 1721-05-21 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1794-07-28 | [[Itzho]] | | [https://d-nb.info/gnd/143433792 143433792] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q29586051|Q29586051]] | [[Georg Arnold von Spilker]] | 1722-01-05 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1794-11-30 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1096176939 1096176939] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q66684996|Q66684996]] | [[Gustav Friedrich von Dachenhausen]] | 1724 | [[Bild:Gustav Friedrich von Dachenhausen.jpg|center|80px]] | [[Wolbrechtshausen]] | 1787 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gibraltar]] | [https://d-nb.info/gnd/1173376615 1173376615] | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q19635716|Q19635716]] | [[Gotthelf Dietrich von Ende]] | 1725<br/>1726-06-04 | | [[Electorate of Saxony]] | 1798<br/>1798-10-13 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]]<br/>[[Ossenbrügge]]<br/>[[Leipzig]] | [https://d-nb.info/gnd/1038106648 1038106648] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Geheimer Regierungsrat]]<br/>[[minister]]<br/>[[Richter]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q29586040|Q29586040]] | [[Heinrich Otto von Borries]] | 1728-11-10 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1785-11-21 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034666444 1034666444] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q52113159|Q52113159]] | [[Viktor Lebrecht von Trew]] | 1730 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1803 | | | [https://d-nb.info/gnd/1035162342 1035162342] | | |- | [[:d:Q25621923|Q25621923]] | [[Diedrich Gerhard von der Decken]] | 1733-09-29 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1793-09-25 | | | | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q102717|Q102717]] | [[Johann Daniel Busch]] | 1735-09-06 | | [[Itzho]] | 1787-09-12 | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | | | [[Örgelboer]] | |- | [[:d:Q94760545|Q94760545]] | [[Johann Hinrich Pratje]] | 1736-06-17 | | [[Hornborg]] | 1789-01-05 | [[Gemeen Beverst]] | | [https://d-nb.info/gnd/104378395 104378395] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Hebraist]] | |- | [[:d:Q1039903|Q1039903]] | [[Carl Nicolaus Adler]] | 1737 | | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]] | 1816 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/136504426 136504426] | [[Afkaat|Avkaat]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q26715041|Q26715041]] | [[Johann Christian Bacmeister (1740–1803)|Johann Christian Bacmeister]] | 1740-04-11 | | [[Celle]] | 1803-02-21 | [[Ooldklooster]] | | | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q1695130|Q1695130]] | [[Johann Kaspar Velthusen]] | 1740-08-07 | [[Bild:Johann-Caspar-Velthusen.jpg|center|80px]] | [[Wismer]] | 1814-04-13 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Chöttingen]]<br/>[[Greater London]]<br/>[[Gifhorn]]<br/>[[Kiel]]<br/>[[Rostock]]<br/>[[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/117369713 117369713] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[Protestant theologian]]<br/>[[Dichter]] | |- | [[:d:Q25622081|Q25622081]] | [[Claus von der Decken (1741–1803)|Claus von der Decken]] | 1741-02-13 | | [[Krummendiek (Neddersassen)|Krummendiek]] | 1803-06-20 | | | | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q19221877|Q19221877]] | [[Nikolaus Anton Heinrich Julian von Grothaus]] | 1743 | | [[Gericht Delm]] | 1801<br/>1802 | | | [https://d-nb.info/gnd/116878061 116878061] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q94743999|Q94743999]] | [[Magdalena Dorothea Lüning]] | 1744 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1826 | [[Gemeen Veern|Veern]] | | [https://d-nb.info/gnd/1104963353 1104963353] | | |- | [[:d:Q19186119|Q19186119]] | [[Christian Ludwig von Hake]] | 1745-12-05 | | [[Hannober]] | 1818-10-18 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/103474304X 103474304X] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[minister]] | |- | [[:d:Q15457166|Q15457166]] | [[Karl von Grothaus]] | 1747-04-12 | [[Bild:104FWKLvonGrothaus226.tif|center|80px]] | [[Gemeen Obbens|Obbens]] | 1801-11-04 | [[Bayreuth (Q2199014)|Bayreuth]] | | [https://d-nb.info/gnd/1055556834 1055556834] | [[Offzeer]]<br/>[[adventurer]]<br/>[[military theorist]]<br/>[[pedestrian]] | |- | [[:d:Q20606572|Q20606572]] | [[Carl Friedrich Hotzen]] | 1747-10-22 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1827-10-13 | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | [[Amt Neehuus an de Oost]] | [https://d-nb.info/gnd/1034901095 1034901095] | [[Amtmann]] | |- | [[:d:Q94744897|Q94744897]] | [[Eleonore Sophie von Borries]] | 1749 | | [[Beers]] | 1820 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1104172879 1104172879] | | |- | [[:d:Q23928943|Q23928943]] | [[Johann Julius Conrad von Schlütter]] | 1749-07-24 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1827-04-11 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/117517909 117517909] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1460916|Q1460916]] | [[Friedrich Ludwig von Berlepsch]] | 1749-10-04 | [[Bild:Friedrich Ludwig von Berlepsch.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1818-12-22 | [[Erfurt]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/116135778 116135778] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[polietschen Kummentater]] | |- | [[:d:Q20092314|Q20092314]] | [[Otto Christoph Heise]] | 1750-04-03 | | | 1819-10-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034909940 1034909940] | [[Amtmann]] | |- | [[:d:Q20604714|Q20604714]] | [[Johann Dietrich Andreas Augspurg]] | 1750-07-27 | | | 1821-02-18 | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | [https://d-nb.info/gnd/1163520314 1163520314] | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q115543650|Q115543650]] | [[Wilhelm Friedrich Gercken]] | 1751 | | [[Straalsund|Stralsund]] | 1817 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/121488454 121488454] | [[Pastoor]]<br/>[[preacher]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q124680|Q124680]] | [[Johann Friedrich Ernst Albrecht]] | 1752-05-11 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1814-03-11 | [[Altno]] | [[Erfurt]]<br/>[[Dresden]] | [https://d-nb.info/gnd/118644386 118644386] | [[Översetter]]<br/>[[physician writer]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Dichter]]<br/>[[playwright]]<br/>[[Bookhändler]]<br/>[[Utgever]] | |- | [[:d:Q1079936|Q1079936]] | [[Christian Gottlieb Daniel Müller]] | 1753-12-09 | | [[Chöttingen]] | 1814-05-08 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/117575348 117575348] | [[Sakenbökerschriever]]<br/>[[sailor]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Översetter]] | |- | [[:d:Q112563306|Q112563306]] | [[Georg Samuel Benzler]] | 1757 | | [[Neuhaus an der Oste]] | 1813 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Kamp (Stood)]]<br/>[[Horborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1034668129 1034668129] | [[technician]]<br/>[[executive]] | |- | [[:d:Q1503527|Q1503527]] | [[Georg Alexander Ruperti]] | 1758-12-19 | | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | 1839-03-14 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/100327095 100327095] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q94886721|Q94886721]] | [[Johann Georg Schilling]] | 1759-04-16 | | [[Rudolstadt]] | 1838-01-12 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/120604639 120604639] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[preacher]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q1503111|Q1503111]] | [[Peter Joseph du Plat]] | 1761-02-26 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1824-03-19 | [[Celle]] | | [https://d-nb.info/gnd/111180866X 111180866X] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q55680942|Q55680942]] | [[Johann Friedrich Wilhelm Heiliger]] | 1762-05-23 | | [[Hannober]] | 1828-02-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034900536 1034900536] | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q15455031|Q15455031]] | [[Johann Hinrich Röding]] | 1763-05-01 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1815-04-22 | | | [https://d-nb.info/gnd/121118428 121118428] | [[Sakenbökerschriever]] | |- | [[:d:Q94845763|Q94845763]] | [[Johann Hermann Stöver]] | 1764 | | [[Gemeen Veern|Veern]] | 1796 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]]<br/>[[Altno]] | [https://d-nb.info/gnd/115102248 115102248] | [[Philosoph (Q4964182)|Philosoph]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q20607202|Q20607202]] | [[Claus Heinrich von Lütcken]] | 1765-05-18 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | 1819-09-22 | [[Gemeen Leendaal|Leendaal]] | | | [[Drost]] | |- | [[:d:Q28480539|Q28480539]] | [[Georg Müller]] | 1767 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1847-11-21 | [[Celle]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1511057|Q1511057]] | [[Gerdt Hardorff]] | 1769-05-11 | [[Bild:Gerdt Hardorff the Elder.jpg|center|80px]] | [[Steenkark (Olland)|Steenkark]] | 1864-05-19 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/116474637 116474637] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q1010304|Q1010304]] | [[Burchard Christian von Spilcker]] | 1770 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1838 | | | [https://d-nb.info/gnd/117491071 117491071] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q1047855|Q1047855]] | [[Caspar Detlev von Schulte]] | 1771-03-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1846-12-27 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/117177423 117177423] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q19238792|Q19238792]] | [[Wilhelm Nikolaus Freudentheil]] | 1771-06-05 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1853-03-07 | | | [https://d-nb.info/gnd/116774258 116774258] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q94848328|Q94848328]] | [[Carl Gabriel Domeier]] | 1772 | | [[Moringen]] | 1847 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1104129949 1104129949] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Beamter]] | |- | [[:d:Q55677292|Q55677292]] | [[Johann Heinrich II. Mutzenbecher]] | 1772-01-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1844-06-14 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/134258347 134258347] | [[preacher]] | |- | [[:d:Q21694489|Q21694489]] | [[Johann Friedrich Basilius Wehber-Schuldt]] | 1773-11-29 | [[Bild:WehberSchuldt.jpg|center|80px]] | [[Bossel (Jörk)|Bossel]] | 1840-04-07 | | | [https://d-nb.info/gnd/1079550941 1079550941] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q91838|Q91838]] | [[Konrad Johann Martin Langenbeck]] | 1776-12-05 | [[Bild:Konrad Johann Martin Langenbeck.jpg|center|80px]] | [[Hornborg]] | 1851-01-24 | [[Chöttingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/116706988 116706988] | [[Ogendokter]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[surgeon]]<br/>[[Anatoom (Q10872101)|Anatoom]] | |- | [[:d:Q18813199|Q18813199]] | [[Friedrich Huth (1777–1864)|Friedrich Huth]] | 1777 | [[Bild:Bueste Friedrich Huth.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1864 | [[London]] | | [https://d-nb.info/gnd/117073547 117073547] | [[banker]] | |- | [[:d:Q1652761|Q1652761]] | [[Philipp von Borries]] | 1778-04-26 | [[Bild:Philipp von Borries.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1838-06-17 | [[Hiarwede]] | | [https://d-nb.info/gnd/1192057244 1192057244] | [[Beamten]] | |- | [[:d:Q94911059|Q94911059]] | [[Ernst von Düring]] | 1778-07-06 | | [[Hornborg]] | 1851-04-07 | [[Nottensdörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034712381 1034712381] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q696806|Q696806]] | [[Arnold von der Decken]] | 1779-07-17 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1856-05-28 | [[Gemeen Hu’e]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034714589 1034714589] | | |- | [[:d:Q1119341|Q1119341]] | [[Johann Georg Wilhelm Wilhelmy]] | 1781 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1858-07-17 | | | [https://d-nb.info/gnd/129204307 129204307] | [[Örgelboer]] | |- | [[:d:Q18574294|Q18574294]] | [[Georg Friedrich Wilhelm Renner]] | 1781 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | 1830 | | [[Olenbrook (Landkreis Cuxhoben)|Olenbrook]] | [https://d-nb.info/gnd/1046464418 1046464418] | [[Aftheker]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q23928955|Q23928955]] | [[Andreas von Schlütter]] | 1781-06-03 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1863-02-24 | | | [https://d-nb.info/gnd/1035138018 1035138018] | | |- | [[:d:Q27986600|Q27986600]] | [[Christian Wyneken]] | 1783-03-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1853-09-10 | [[Gemeen Veern|Veern]] | | [https://d-nb.info/gnd/138469997 138469997] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1449875|Q1449875]] | [[Franz von Borries]] | 1785-04-09 | [[Bild:Franz von Borries.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1858-08-15 | [[Mönster]] | | [https://d-nb.info/gnd/1155448014 1155448014] | | |- | [[:d:Q20852593|Q20852593]] | [[Johann Andreas Wehner]] | 1785-06-03 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1858 | [[Zürich]] | | [https://d-nb.info/gnd/1127894455 1127894455] | [[Pädagoog]] | |- | [[:d:Q1504915|Q1504915]] | [[Georg von der Decken]] | 1787-11-23 | [[Bild:Georg Julius Wilhelm Ludwig Graf von der Decken (1787–1859).jpg|center|80px]] | [[Oederquart]] | 1859-08-20 | [[Rumpenheim Castle]] | | [https://d-nb.info/gnd/116043288 116043288] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1874518|Q1874518]] | [[Ludwig Heinrich Kunhardt]] | 1788-06-01 | [[Bild:Ludwig Heinrich Kunhardt.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1871-08-23 | | | [https://d-nb.info/gnd/116610409 116610409] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q55681404|Q55681404]] | [[Carl Ludwig Friedrich von Rettberg]] | 1788-10-08 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1844-11-04 | [[Wiesbaden]] | | [https://d-nb.info/gnd/1042670773 1042670773] | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q132781926|Q132781926]] | [[August von der Decken]] | 1789-11-05 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1857-10-22 | [[Harburg (Schwaben)]] | | | [[Offzeer]]<br/>[[lord of the manor]] | |- | [[:d:Q1294601|Q1294601]] | [[Friedrich Wilhelm Heise]] | 1791-05-06 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1862-11-23 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034910027 1034910027] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1415159|Q1415159]] | [[Friedrich Köster]] | 1791-07-30 | | [[Locken]] | 1878-11-16 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/116301112 116301112] | [[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q15810714|Q15810714]] | [[Friedrich von der Decken]] | 1791-08-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1861-12-02 | [[Vellahn]] | | [https://d-nb.info/gnd/1144740215 1144740215] | | |- | [[:d:Q20980271|Q20980271]] | [[Justus Carl Wilhelm Ruperti]] | 1791-10-29 | [[Bild:Justus Carl Wilhelm Ruperti 1835.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1861-11-03 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/13240575X 13240575X] | [[Koopmann]] | |- | [[:d:Q1539870|Q1539870]] | [[Gottlieb Wilhelm Freudentheil]] | 1792-09-24 | [[Bild:Paulskirche Freudentheil.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1869-04-02 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/11677424X 11677424X] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q55892747|Q55892747]] | [[Alexander von Dachenhausen]] | 1793-10-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1873-07-24 | [[Gemeen Veern|Veern]] | | [https://d-nb.info/gnd/116011416 116011416] | | |- | [[:d:Q113802500|Q113802500]] | [[Georg Wilhelm Friedrich Sattler]] | 1794-02-13 | | | 1866-10-02 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/1031496165 1031496165] | [[head teacher]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q97464666|Q97464666]] | [[Anton Wilhelm Büttner]] | 1797-03-14 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1877-09-06 | [[Lümborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034702378 1034702378] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q18615928|Q18615928]] | [[Eduard Schütz]] | 1799-08-16 | | [[Olland]] | 1868-05-02 | [[Bronswiek]] | | [https://d-nb.info/gnd/117140848 117140848] | [[Schauspeler]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Theaterschauspeler]] | |- | [[:d:Q114796387|Q114796387]] | [[Anna Marlena Princk]] | 1800 | | | 1842-10-31 | [[Richtstätte bei Ohrensen]] | | | [[maid]] | |- | [[:d:Q2573137|Q2573137]] | [[Wilhelm Heinrich Jobelmann]] | 1800-10-02 | [[Bild:Jobelmann.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1878-08-14 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034915541 1034915541] | [[glazier]]<br/>[[council member]]<br/>[[social reformer]] | |- | [[:d:Q1288141|Q1288141]] | [[Eduard Christian von Lütcken]] | 1800-12-02 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1865-04-25 | [[Ossenbrügge]] | | [https://d-nb.info/gnd/12131569X 12131569X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1714477|Q1714477]] | [[Justus Alexander Saxer]] | 1801-11-21 | | [[Dorum]] | 1875-09-19 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/104115696 104115696] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q55680990|Q55680990]] | [[Ludwig Mathias Henrich Pape]] | 1802-01-14 | | [[Gemeen Visselhöövd|Visselhöövd]] | 1872-05-27 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/116030518 116030518] | [[Geistlichen]] | |- | [[:d:Q42909943|Q42909943]] | [[Augusto Bullrich]] | 1803-07-31 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1882-03-22 | [[Buenos Aires]] | | | | |- | [[:d:Q99746568|Q99746568]] | [[Christian Lodemann]] | 1805-01-13 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1878-02-01 | [[Lingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034939017 1034939017] | [[administrative lawyer]] | |- | [[:d:Q55684834|Q55684834]] | [[Georg Heinrich Pratje]] | 1806-04-27 | | [[Jeem]] | 1876-05-05 | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | | [https://d-nb.info/gnd/1116109778 1116109778] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q2041174|Q2041174]] | [[Otto von Düring]] | 1807-01-10 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1875-04-11 | [[Celle]] | | [https://d-nb.info/gnd/116239581 116239581] | [[Richter]] | |- | [[:d:Q120643|Q120643]] | [[Willem Schröder]] | 1808-07-23 | [[Bild:Wilhelm Schröder 001.JPG|center|80px]] | [[Olendörp (Landkreis Stood)|Olendörp]] | 1878-10-04 | [[Leipzig]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/117079944 117079944] | [[Utgever]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q1513706|Q1513706]] | [[Gerlach von dem Knesebeck]] | 1808-08-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1859-06-08 | [[Hameln]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034934295 1034934295] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q17124562|Q17124562]] | [[Louis August Detlev von Schrader]] | 1810-02-13 | [[Bild:August Louis Detlev von Schrader.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1859 | [[Bliestorf]] | | [https://d-nb.info/gnd/1169372406 1169372406] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1399909|Q1399909]] | [[Heinrich Biedenweg]] | 1811-08-08 | | [[Ness (Q1309673)|Ness]] | 1880-02-12 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1154352196 1154352196] | [[Notar]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1080216|Q1080216]] | [[Christian Heinrich Plaß]] | 1812-07-29 | | [[Gemeen Veern|Veern]] | 1878-06-06 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/116205946 116205946] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q65591|Q65591]] | [[August Karl von Goeben]] | 1816-12-10 | [[Bild:August Karl Von Goeben.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1880-11-13 | [[Koblenz]] | | [https://d-nb.info/gnd/119317893 119317893] | [[Offzeer]]<br/>[[Militärperson]] | |- | [[:d:Q55681010|Q55681010]] | [[Friedrich Wilhelm Wiedemann]] | 1817-01-11 | | [[Gemeen Veern|Veern]] | 1900-08-23 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035174545 1035174545] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]] | |- | [[:d:Q1294124|Q1294124]] | [[Johann Andreas Gülzau]] | 1817-03-16 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1891-03-02 | | | | [[Geistlichen]] | |- | [[:d:Q55850527|Q55850527]] | [[William Heinrich Georg Eduard von Goeben]] | 1818 | [[Bild:William-Heinrich-Georg-Eduard-von-Goeben.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1902 | | | [https://d-nb.info/gnd/136545572 136545572] | [[Feldherr]] | |- | [[:d:Q28747610|Q28747610]] | [[Louis von Engelbrechten]] | 1818-12-06 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1893-06-05 | | | [https://d-nb.info/gnd/1034720414 1034720414] | [[Richter]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q365540|Q365540]] | [[Adolph Weber]] | 1819-03-23 | | [[Höckelheim]] | 1893-03-13 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/133658937 133658937] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q5700025|Q5700025]] | [[H. C. Schwan]] | 1819-04-05 | [[Bild:HCSchwan.JPG|center|80px]] | [[Hornborg]] | 1905-05-29 | [[Cleveland]] | | [https://d-nb.info/gnd/1249667259 1249667259] | [[missionary]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q25621898|Q25621898]] | [[Friedrich Wilhelm von Bobers]] | 1819-05-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1878-10-04 | [[Hannober]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q90699519|Q90699519]] | [[Georg August von Oppermann]] | 1821-01-19 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1892-11-26 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035115654 1035115654] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q78155730|Q78155730]] | [[Egbert Erich Louis von Berger]] | 1823-12-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1881-03-30 | | | [https://d-nb.info/gnd/1034668072 1034668072] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q96209615|Q96209615]] | [[Julius August Andreas von Elern]] | 1824-04-18 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1903-07-30 | | | [https://d-nb.info/gnd/1034720848 1034720848] | | |- | [[:d:Q21544785|Q21544785]] | [[Friedrich Christian Julius Bockemüller]] | 1825-11-05 | | [[Clausthal]] | 1889-03-04 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034290738 1034290738] | [[Klassischen Philoloog]]<br/>[[secondary school teacher]] | |- | [[:d:Q20607504|Q20607504]] | [[Peter Olters]] | 1826 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1915-03-26 | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q20608038|Q20608038]] | [[Johann Schoof]] | 1826-02-21 | | [[Ritsch]] | 1906-02-01 | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q20605502|Q20605502]] | [[Hieronymus von der Decken]] | 1827-04-24 | [[Bild:Hieronimus von der Decken (1827-1911).PNG|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1911-01-24 | [[Hannober]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2641783|Q2641783]] | [[Alexander Baustädt]] | 1828-03-01 | | [[Hessisch Oldendorf]] | 1905-10-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/11775885X 11775885X] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q55681888|Q55681888]] | [[Josef Friedrich Franz Encke]] | 1828-05-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1882-06-21 | [[Rosenthal (Leutenberg)]] | | [https://d-nb.info/gnd/1050371496 1050371496] | [[gardener]] | |- | [[:d:Q94890289|Q94890289]] | [[Frederik Schmahlfeld]] | 1829 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1907 | [[Kopenhagen]] | | [https://d-nb.info/gnd/1046548727 1046548727] | [[Medaillenmaker]]<br/>[[engraver]] | |- | [[:d:Q38085473|Q38085473]] | [[Hermann Brinckmann]] | 1830-02-10 | | [[Hornborg]] | 1902-05-10 | [[Düsseldörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/141860847 141860847] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Künstler]]<br/>[[Illustrater]] | |- | [[:d:Q1696072|Q1696072]] | [[Johannes Samuel Büttner]] | 1831-04-28 | [[Bild:1870er Jahre circa Ernst Alpers CDV Brustbild Pastor Johannes Samuel Büttner.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1905-07-23 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/130661813 130661813] | | |- | [[:d:Q15815304|Q15815304]] | [[Hermann Steinmetz]] | 1831-05-06 | | [[Moringen]] | 1903-08-25 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Chöttingen]]<br/>[[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/103515384X 103515384X] | [[deacon]] | |- | [[:d:Q1693146|Q1693146]] | [[Johann Cornelsen]] | 1831-10-22 | | [[Hornborg]] | 1892-07-21 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/133279146 133279146] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q102075|Q102075]] | [[Claus Köpcke]] | 1831-10-28 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1911-11-21 | [[Dresden]] | | [https://d-nb.info/gnd/128734523 128734523] | [[Wetenschopper]]<br/>[[Inschenör]] | |- | [[:d:Q42316718|Q42316718]] | [[Henry Koch]] | 1832-04-16 | [[Bild:Henry Koch zwei.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | 1888-12-01 | [[Lübeck]] | [[Bendigo]]<br/>[[Gemeen Stood|Stood]]<br/>[[Lübeck]] | [https://d-nb.info/gnd/1072099926 1072099926] | [[gold miner]]<br/>[[Reederee (Q500251)|Reederee]]<br/>[[shipbuilder]]<br/>[[Ünnernehmer]] | |- | [[:d:Q111609334|Q111609334]] | [[Hermann von Mertens]] | 1832-09-18 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1900-02-10 | | | | | |- | [[:d:Q95235795|Q95235795]] | [[August Stakemann]] | 1833-04-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1125567325 1125567325] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q1733586|Q1733586]] | [[Karl Bülow]] | 1834-04-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1910-01-02 | [[Leipzig]] | | [https://d-nb.info/gnd/117639400 117639400] | [[Richter]] | |- | [[:d:Q67195016|Q67195016]] | [[Jürgen Hinrich Hagenah]] | 1835 | | [[Gemeen Burweg|Burweg]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]]<br/>[[Gemeen Hemmoor]] | | [[Koopmann]] | |- | [[:d:Q1459347|Q1459347]] | [[Friedrich Gravenhorst]] | 1835-01-03 | | [[Grotenass]] | 1915-06-11 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/136123848 136123848] | | |- | [[:d:Q30086225|Q30086225]] | [[Johann Hinrich Köser]] | 1835-07-04 | [[Bild:Johann Hinrich Köser 1835-1921.png|center|80px]] | [[Hullern-Twielenfleth]] | 1921-01-07 | [[Hamborg]] | | | [[Ünnernehmer]] | |- | [[:d:Q55853662|Q55853662]] | [[Alexander von dem Knesebeck]] | 1836 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1920 | | | [https://d-nb.info/gnd/136168140 136168140] | | |- | [[:d:Q1596859|Q1596859]] | [[Heinrich Brüning (Börgermeester)]] | 1836-04-03 | | [[Hullern-Twielenfleth]] | 1920-09-10 | [[Chöttingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/120565099 120565099] | [[historian of student]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q20752222|Q20752222]] | [[Wilhelm von Borries (1836–1913)|Wilhelm von Borries]] | 1836-10-11 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1913-08-27 | | | [https://d-nb.info/gnd/1172300658 1172300658] | [[Buur]] | |- | [[:d:Q23697758|Q23697758]] | [[Ferdinand von Lütcken]] | 1837-02-10 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1898-08-25 | [[Königstein im Taunus]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034942859 1034942859] | [[Feldherr]] | |- | [[:d:Q18534509|Q18534509]] | [[Heinrich Holtermann]] | 1838-01-21 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1909-09-26 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034907743 1034907743] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q106608574|Q106608574]] | [[Diederich Wettern]] | 1838-03-12 | | [[Eestbrügg]] | 1914-12-10 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]]<br/>[[Altno]] | | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Fotograaf]] | |- | [[:d:Q61996819|Q61996819]] | [[Hermann Kay]] | 1839-08-31 | | [[Hannober]]<br/>[[Balje (Neddersassen)|Balje]] | 1902-12 | [[Berlin]] | [[Berlin]]<br/>[[Dresden]]<br/>[[Wien (Stadt)|Wien]]<br/>[[München]] | [https://d-nb.info/gnd/1077850581 1077850581] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Künstler]] | |- | [[:d:Q1283937|Q1283937]] | [[Edgar Himly]] | 1839-09-03 | | | 1905-03-20 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1025575210 1025575210] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2041344|Q2041344]] | [[Otto von der Decken]] | 1839-10-14 | [[Bild:Otto von der Decken 1839-1916.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1916-10-14 | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/133200663 133200663] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q55847214|Q55847214]] | [[Ernst Friedrich Wyneken]] | 1840 | | [[Bützfleet]] | 1905 | [[Nuurten]] | | [https://d-nb.info/gnd/137212097 137212097] | [[Protestant theologian]]<br/>[[Pastoor]]<br/>[[Pädagoog]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[social worker]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[head teacher]]<br/>[[editing staff]] | |- | [[:d:Q58038758|Q58038758]] | [[Wilhelm Riehn]] | 1841 | | [[Eestbrügg]] | 1920-12-24 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/117532649 117532649] | [[Ünnernehmer]] | |- | [[:d:Q1733608|Q1733608]] | [[Karl von Hassell (Q1733608)|Karl von Hassell]] | 1841-01-07 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1925-12-13 | [[Leipzig]] | | [https://d-nb.info/gnd/135676665 135676665] | [[Richter]] | |- | [[:d:Q27639330|Q27639330]] | [[Ernst von Bülow (Q27639330)|Ernst von Bülow]] | 1842-05-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1901-05-09 | [[Bad Ems]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035105004 1035105004] | [[Feldherr]] | |- | [[:d:Q113398478|Q113398478]] | [[Franz Otto Adolf Rautenberg]] | 1843 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1915 | [[Gehrden]] | | [https://d-nb.info/gnd/104055545 104055545] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q2077774|Q2077774]] | [[Peter Rehder]] | 1843-04-28 | [[Bild:HL Damals – Rehder.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1920-04-25 | [[Lübeck]] | | [https://d-nb.info/gnd/117521426 117521426] | [[Boinschenör]]<br/>[[Bobeamten]] | |- | [[:d:Q15432274|Q15432274]] | [[Thies Jacob Dageför]] | 1843-09-02 | | [[Bossel (Jörk)|Bossel]] | 1933-01-01 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1014457505 1014457505] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q25621980|Q25621980]] | [[Klaus Schröder (1844–1927)|Klaus Schröder]] | 1844-01-08 | | [[Vörwark (Neddersassen)|Vörwark]] | 1927-06-25 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1055455159 1055455159] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1556428|Q1556428]] | [[Gustav Stille]] | 1845-11-21 | | [[Gemeen Steenau]] | 1920-02-07 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | [https://d-nb.info/gnd/117259152 117259152] | [[Schriever]]<br/>[[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Sozioloog]] | |- | [[:d:Q1445962|Q1445962]] | [[Franz Adickes (Q1445962)|Franz Adickes]] | 1846-02-09 | [[Bild:Franz Adickes by Max Liebermann.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1915-02-04 | [[Frankfort an’n Main]] | [[Frankfort an’n Main]]<br/>[[Düörpm]]<br/>[[Altona-Altstadt]] | [https://d-nb.info/gnd/118647008 118647008] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q94835208|Q94835208]] | [[Ernst Oehlmann]] | 1849-01-21 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1918 | | | [https://d-nb.info/gnd/117098329 117098329] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Geograaf (Q901402)|Geograaf]] | |- | [[:d:Q29586029|Q29586029]] | [[Adolf Benedix Christian Georg von der Decken]] | 1850-12-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1929-04-28 | | | | | |- | [[:d:Q13188954|Q13188954]] | [[Ulrich Dumrath]] | 1851-07-03 | | [[Burzykowo]] | 1921-12-06 | [[Schölisch]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034709496 1034709496] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Buur]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q591969|Q591969]] | [[Anton Mormann]] | 1851-11-02 | | [[Sünninghausen]] | 1940-12-29 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Mönster]] | [https://d-nb.info/gnd/189413662 189413662] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] | |- | [[:d:Q1039044|Q1039044]] | [[Carl Johann Heinrich Röver]] | 1851-12-20 | | [[Gemeen Beverst]] | 1929-03-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Örgelboer]] | |- | [[:d:Q19964469|Q19964469]] | [[Eduard Lütcken]] | 1851-12-21 | | [[Ossenbrügge]] | 1926-11-10 | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034940139 1034940139] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q55679740|Q55679740]] | [[Friedrich Johann Plass]] | 1851-12-29 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1928-02-05 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/1018450912 1018450912] | [[Generaaldirekter]] | |- | [[:d:Q1596946|Q1596946]] | [[Heinrich Christian Sander]] | 1853-08-02 | [[Bild:Heinrich Christian Sander 1905.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1934-08-05 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1019462930 1019462930] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q363622|Q363622]] | [[Adolf Reese]] | 1855-03-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1909-01-23 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/13329000X 13329000X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Koopmann]]<br/>[[Ünnernehmer]] | |- | [[:d:Q20752088|Q20752088]] | [[Wilhelm von der Beck]] | 1855-03-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1914-09-17 | | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q18333282|Q18333282]] | [[Zotho Dietzsch]] | 1855-03-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1937-01-19 | [[Gotha]] | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1597022|Q1597022]] | [[Heinrich Denicke]] | 1856-01-02 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1943-10-30 | [[Horborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/119140373 119140373] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1555696|Q1555696]] | [[Gustav Buchholz]] | 1856-02-16 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1916-06-26 | [[Posen]] | [[Bonn]]<br/>[[Leipzig]]<br/>[[Posen]] | [https://d-nb.info/gnd/116818395 116818395] | [[Mediävist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q47003049|Q47003049]] | [[Margarete Winter]] | 1857-01-22 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1934-03-07 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035171368 1035171368] | [[Sakenbökerschriever]] | |- | [[:d:Q111237|Q111237]] | [[Ernst Röver]] | 1857-09-03 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1923-03-22 | [[Hausneindorf]] | | [https://d-nb.info/gnd/13930505X 13930505X] | [[Örgelboer]] | |- | [[:d:Q13738307|Q13738307]] | [[John-Henry Mohrmann]] | 1857-12-16 | | [[Eestbrügg]] | 1916-02-22 | [[Bloomsbury]] | | [https://d-nb.info/gnd/1173376674 1173376674] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q94939208|Q94939208]] | [[Diederich Abbenseth]] | 1858-05-16 | | [[Middelsdörp]] | 1891-12-29 | [[Bremen]] | | [https://d-nb.info/gnd/1033721352 1033721352] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q1040980|Q1040980]] | [[Carl Wehmer (Q1040980)|Carl Wehmer]] | 1858-09-20 | [[Bild:Wehmer-carl-in-trommsdorff-paul-der-lehrkoerper-der-TH-hannover-1831-1931-hannover-1931-s039.jpg|center|80px]] | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1935-01-11 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/117220736 117220736] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Mykoloog]]<br/>[[Botaniker]] | |- | [[:d:Q20980255|Q20980255]] | [[Wilhelm Röttiger]] | 1858-09-20 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1928-07-13 | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/127680160 127680160] | [[Pädagoog]] | |- | [[:d:Q1714551|Q1714551]] | [[Justus Strandes]] | 1859-02-04 | [[Bild:Strandes-justus-1912-06-01-deutsche-kolonialzeitung-jg29-nr22-sonderbeilage.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1930-07-16 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/117306754 117306754] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q3057351|Q3057351]] | [[Ernst Hans Ludwig Krause]] | 1859-07-27 | [[Bild:Krause, Ernst H.L. 1 1.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1942-06-01 | [[Niegenstrelitz|Nieg Strelitz]] | | [https://d-nb.info/gnd/117578061 117578061] | [[Forschungsreisiger]]<br/>[[Botaniker]]<br/>[[Mykoloog]]<br/>[[Fotograaf]]<br/>[[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Entomoloog (Q3055126)|Entomoloog]] | |- | [[:d:Q29381124|Q29381124]] | [[Karl Busche]] | 1859-08-28 | | [[Aßel]] | 1930-04-02 | [[Leer]] | | [https://d-nb.info/gnd/1025829832 1025829832] | [[Klassischen Philoloog]]<br/>[[secondary school teacher]] | |- | [[:d:Q19285838|Q19285838]] | [[Hugo Müller-Otfried]] | 1860-06-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1933 | | | [https://d-nb.info/gnd/117172081 117172081] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1502944|Q1502944]] | [[Heinrich Gisbert Voigt]] | 1860-06-29 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1933-09-20 | [[Halle (Saale)]] | | [https://d-nb.info/gnd/117471909 117471909] | [[Karkenhistoriker]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Historiker (Q201788)|Historiker]] | |- | [[:d:Q1350784|Q1350784]] | [[Erhard Eylmann]] | 1860-09-03 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1926-12-22 | [[Blomendal (Stadtdeel)|Blomendal]] | [[Australien]] | [https://d-nb.info/gnd/124280293 124280293] | [[Ethnoloog]]<br/>[[Zooloog (Q350979)|Zooloog]] | |- | [[:d:Q19277155|Q19277155]] | [[Carl von Frese]] | 1861-02-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1942-04-17 | | | [https://d-nb.info/gnd/1034725513 1034725513] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1697719|Q1697719]] | [[Johannes Hoppe (Politiker)|Johannes Hoppe]] | 1861-02-13 | [[Bild:Hoppe-johannes-1912-s492.jpg|center|80px]] | [[Hornborg]] | 1925-07-22 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/133806162 133806162] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1223962|Q1223962]] | [[Dietrich Mülder (Ooldphiloloog)|Dietrich Mülder]] | 1861-05-12 | [[Bild:Dietrich Mülder.jpg|center|80px]] | [[Bunn]] | 1947-10-14 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Ossenbrügge]]<br/>[[Hilmessen]] | [https://d-nb.info/gnd/1015066283 1015066283] | [[Klassischen Philoloog]]<br/>[[secondary school teacher]] | |- | [[:d:Q20608309|Q20608309]] | [[Theodor Tamm]] | 1861-10-06 | | [[Öberndörp]] | 1938-05-15 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035163217 1035163217] | [[Schriever]]<br/>[[superintendent]] | |- | [[:d:Q47087543|Q47087543]] | [[Otto Oellerich]] | 1862-01-25 | [[Bild:Oellerich, Otto.jpg|center|80px]] | [[Krummendiek (Neddersassen)|Krummendiek]] | 1921-09-03 | | | [https://d-nb.info/gnd/1035111004 1035111004] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[trade unionist]] | |- | [[:d:Q63891365|Q63891365]] | [[August Denicke]] | 1863 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1928-06-11 | | | | | |- | [[:d:Q1874694|Q1874694]] | [[Ludwig Krause]] | 1863-03-09 | [[Bild:Ludwig Krause 1863-1924.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1924-04-01 | [[Rostock]] | | [https://d-nb.info/gnd/129171735 129171735] | [[Archivar]] | |- | [[:d:Q29019003|Q29019003]] | [[Heinrich Walbaum]] | 1864-04-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1946 | | | | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]] | |- | [[:d:Q16405795|Q16405795]] | [[Eduard Alexander Hesse]] | 1865-03-08 | | [[Mustjala]] | 1930-01-21 | [[Oederquart]] | | | [[cleric]] | |- | [[:d:Q1874146|Q1874146]] | [[Ludwig Alpers]] | 1866-12-15 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1959-08-15 | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/129846015 129846015] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1433987|Q1433987]] | [[Theodor Zöckler]] | 1867-03-05 | | [[Griepswold|Griepswohld]] | 1949-09-18 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/119516861 119516861] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q15822042|Q15822042]] | [[Julius Wohlers]] | 1867-10-31 | [[Bild:JuliusWohlersAtelier.jpg|center|80px]] | [[Hamborg]] | 1953-09-04 | [[Königriek (Jörk)|Königriek]] | | [https://d-nb.info/gnd/117457124 117457124] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[printmaker]]<br/>[[lithographer]] | |- | [[:d:Q1799863|Q1799863]] | [[Wilhelm Hagedorn]] | 1868-07-28 | | [[Meideborg]] | 1930-03-14 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | |- | [[:d:Q97611|Q97611]] | [[Franz Cornelsen (Politiker)|Franz Cornelsen]] | 1868-10-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1951-10-14 | | | [https://d-nb.info/gnd/1035104814 1035104814] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q123099|Q123099]] | [[Jost Fitschen]] | 1869-01-01 | | [[Gemeen Brest|Brest]] | 1947-01-26 | [[Altno]] | | [https://d-nb.info/gnd/139691561 139691561] | [[Botaniker]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q1598309|Q1598309]] | [[Heinrich Meyer-Benfey]] | 1869-03-14 | | [[Liebenburg]] | 1945-12-30 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [[Hamborg]]<br/>[[Chöttingen]] | [https://d-nb.info/gnd/118733397 118733397] | [[Philoloog (Q13418253)|Philoloog]]<br/>[[Literaturhistoriker]]<br/>[[Literaturwetenschopper]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1666994|Q1666994]] | [[Otto Lemmermann]] | 1869-07-01 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1953-07-28 | [[Berlin]] | | [https://d-nb.info/gnd/117719242 117719242] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1742920|Q1742920]] | [[Theodore Barkhausen]] | 1869-08-18 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1959-11-01 | [[Kaiserswerth]] | | [https://d-nb.info/gnd/1075258812 1075258812] | [[deaconess]] | |- | [[:d:Q94882057|Q94882057]] | [[Christoph Ranck]] | 1869-09-06 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1951-05-24 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/1028094558 1028094558] | | |- | [[:d:Q18411890|Q18411890]] | [[Nicolaus Ebeling]] | 1870-09-19 | | [[Cranz]] | 1939-04-05 | [[Hamborg]] | | | | |- | [[:d:Q17321935|Q17321935]] | [[Gernand Graf Grote]] | 1870-09-20 | | [[Wiegersen]] | 1950-03-11 | | | | | |- | [[:d:Q12017844|Q12017844]] | [[Friedemann Götze]] | 1871-02-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1946-05-22 | | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q104652065|Q104652065]] | [[Josua Falk Friedlaender]] | 1871-06-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1942-10-22 | [[Theresienstadt concentration camp]] | | [https://d-nb.info/gnd/1047431335 1047431335] | | |- | [[:d:Q1794146|Q1794146]] | [[Kurt Streitwolf]] | 1871-07-03 | | [[Heid (Kreis Dithmarschen)|Heid]] | 1954-08-30 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[German South-West Africa]] | [https://d-nb.info/gnd/1027249132 1027249132] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q58216573|Q58216573]] | [[Hermann Steudel]] | 1871-07-29 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1967-01-26 | [[Bonn]] | [[Kiel]]<br/>[[Marborg]]<br/>[[Heidelbarg]]<br/>[[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/117658472 117658472] | [[physiologist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q125812|Q125812]] | [[Richard von Pawelsz]] | 1872-12-07 | [[Bild:Bundesarchiv Bild 102-05794, General von Pawelsz.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1943-04-10 | [[Berlin]] | | [https://d-nb.info/gnd/133696464 133696464] | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q104808129|Q104808129]] | [[Isidor Jacobsohn]] | 1872-12-21 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1943-03-21 | [[Theresienstadt concentration camp]] | | | | |- | [[:d:Q133877939|Q133877939]] | [[Victor Bauer-Bolton]] | 1873 | | [[Riga]] | 1962 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Restaurater]] | |- | [[:d:Q1287903|Q1287903]] | [[Eduard Anderson]] | 1873-03-13 | | [[Pasłęk]] | 1947-01-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/139049061 139049061] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q55219357|Q55219357]] | [[Leni Matthaei]] | 1873-06-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1981 | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/118578960 118578960] | [[Künstler]]<br/>[[Designer]]<br/>[[textile artist]] | |- | [[:d:Q95195583|Q95195583]] | [[Leni Mathaei]] | 1873-06-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/101238232X 101238232X] | [[Künstler]] | |- | [[:d:Q762586|Q762586]] | [[August Köster]] | 1873-08-09 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | 1935-12-10 | | | [https://d-nb.info/gnd/1013334833 1013334833] | [[Kunsthistoriker]]<br/>[[Archäoloog]]<br/>[[Sakenbökerschriever]] | |- | [[:d:Q2059294|Q2059294]] | [[Paul Diercke]] | 1874-07-09 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1937-07-23 | [[Bronswiek]] | | [https://d-nb.info/gnd/116103892 116103892] | [[Geograaf (Q901402)|Geograaf]] | |- | [[:d:Q15430930|Q15430930]] | [[Otto Schumm]] | 1874-08-03 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1958-12-27 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1048255972 1048255972] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q20608587|Q20608587]] | [[Hinrich Zahrenhusen]] | 1875-03-02 | | [[Hornborg]] | 1940-01-19 | [[Bremen]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035175568 1035175568] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q90437|Q90437]] | [[Gustav Wyneken]] | 1875-03-19 | [[Bild:Gustav Wyneken.png|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1964-12-08 | [[Chöttingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/118635743 118635743] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q113735615|Q113735615]] | [[Wilhelm Mengel]] | 1875-03-24 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1158765622 1158765622] | | |- | [[:d:Q1388072|Q1388072]] | [[Joachim Karl Johann Dubbels]] | 1876-12-13 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1942-05-19 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/130880523 130880523] | [[Militärgeistlichen]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q70062847|Q70062847]] | [[Heinrich Prüß]] | 1877 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1904-02-04 | [[Omaruru]] | [[German South-West Africa]] | [https://d-nb.info/gnd/1035108267 1035108267] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1619453|Q1619453]] | [[Hinrich Beck]] | 1877-02-16 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 20th century | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1013240448 1013240448] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q18621805|Q18621805]] | [[Klaus Köster]] | 1877-04-19 | | [[Mittelskark]] | 1961-11-18 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/127679855 127679855] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q103091|Q103091]] | [[Otto Palandt]] | 1877-05-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1951-12-03 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/12474916X 12474916X] | [[Richter]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1309566|Q1309566]] | [[Hans von Ludwiger]] | 1877-11-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1966-03-07 | [[Lübeck]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/130353302 130353302] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q55684791|Q55684791]] | [[Otto Oeters]] | 1878-06-30 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1958-02-23 | [[Chöttingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/1114840459 1114840459] | [[Pastoor]] | |- | [[:d:Q15432660|Q15432660]] | [[Diedrich Dieckmann]] | 1878-08-31 | | [[Hullern-Twielenfleth]] | 1936-07-29 | [[Bronswiek]] | | [https://d-nb.info/gnd/172054761 172054761] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q111217|Q111217]] | [[Hinnerk Braasch]] | 1878-09-02 | | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | 1968-10-16 | [[Bissendörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/116384441 116384441] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q20243346|Q20243346]] | [[Claus Vollmers]] | 1878-09-18 | | [[Hullern-Twielenfleth]] | 1936-01-15 | | | [https://d-nb.info/gnd/1035171023 1035171023] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q120615223|Q120615223]] | [[Franziska von Oldershausen]] | 1878-09-20 | | [[Förste]] | 1934-09-22 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034652737 1034652737] | [[Schriever]]<br/>[[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q13188526|Q13188526]] | [[Karl Schwering]] | 1879-06-29 | | [[Hannober]] | 1948-01-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035133687 1035133687] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1694797|Q1694797]] | [[Johann Jakob Cordes]] | 1880-03-02 | | [[Steenkark (Olland)|Steenkark]] | 1976-05-01 | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | | [https://d-nb.info/gnd/103467756X 103467756X] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q1913684|Q1913684]] | [[Max von Bahrfeldt]] | 1880-08-20 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1964-05-08 | [[Landau in der Pfalz]] | | [https://d-nb.info/gnd/101615248 101615248] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q105071|Q105071]] | [[Heinrich Behnken]] | 1880-12-25 | | [[Gemeen Ohlers|Ohlers]] | 1960-12-01 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/116110031 116110031] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1459515|Q1459515]] | [[Friedrich Hartjenstein]] | 1881-04-04 | [[Bild:Büste Friedrich Wilhelm Hartjenstein.jpg|center|80px]] | [[Paane]] | 1943-01-05 | [[Balje (Neddersassen)|Balje]] | | | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] | |- | [[:d:Q1639623|Q1639623]] | [[Wilhelm Geerken]] | 1881-07-11 | | [[Horst]] | 1969-06-16 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034736051 1034736051] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q2417756|Q2417756]] | [[Theodor Herrmann]] | 1881-07-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1926-12-15 | [[Bremen]] | [[Gemeen Hu’e]]<br/>[[Gemeen Zeven|Zeven]]<br/>[[München]]<br/>[[Hamborg]]<br/>[[Berlin]]<br/>[[Bremen]] | [https://d-nb.info/gnd/119132559 119132559] | [[Künstler]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[graphic artist]]<br/>[[printmaker]]<br/>[[draftsperson]]<br/>[[Illustrater]]<br/>[[theatre designer]]<br/>[[lithographer]] | |- | [[:d:Q102219468|Q102219468]] | [[Karl G. J. Kübel]] | 1881-12-10 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | | |- | [[:d:Q111609046|Q111609046]] | [[Arthur Rochlitz]] | 1882-05-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1958-08-07 | | | | | |- | [[:d:Q20752714|Q20752714]] | [[Wilhelm Heinrich]] | 1882-06-02 | | [[Cranz]] | 1944-10-02 | | | | [[railway engineer]] | |- | [[:d:Q15833924|Q15833924]] | [[Marie Pauline Thorbecke]] | 1882-08-12 | | [[Auerk]] | 1971-02-05 | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | [[Köln]] | [https://d-nb.info/gnd/11735290X 11735290X] | [[Maler (Q1028181)|Maler]]<br/>[[Fotograaf]]<br/>[[Ethnoloog]] | |- | [[:d:Q1581468|Q1581468]] | [[Hans Nagel]] | 1882-11-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1964-05-20 | | | | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q100601|Q100601]] | [[Werner Issel]] | 1884 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1974 | [[Bad Sachsa]] | | [https://d-nb.info/gnd/123965217 123965217] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] | |- | [[:d:Q18222185|Q18222185]] | [[Ernst Harthern]] | 1884-09-07 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1969-06-08 | [[Sigtuna]] | | [https://d-nb.info/gnd/119307790 119307790] | [[Översetter]]<br/>[[Journalist]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q127174256|Q127174256]] | [[Edzard Stölting]] | 1885-01-08 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1960-09-25 | [[Hameln]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Kirchenrat]]<br/>[[Richter]] | |- | [[:d:Q111687|Q111687]] | [[Fritz Maxin]] | 1885-07-17 | | [[Janowo]] | 1960-03-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Berlin]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Buur]] | |- | [[:d:Q20606692|Q20606692]] | [[Johannes Krancke]] | 1885-08-09 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1471116|Q1471116]] | [[Karl von Buchka (Politiker)|Karl von Buchka]] | 1885-09-23 | | [[Chöttingen]] | 1960-02-11 | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | [[Gołdap]]<br/>[[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/124925618 124925618] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1986909|Q1986909]] | [[Nicolaus von Borstel]] | 1885-11-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1963-11-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034703552 1034703552] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q9374176|Q9374176]] | [[Wiktor Unrug]] | 1886-10-30 | [[Bild:Wiktor Zygmunt Unrug (1886-1973).jpg|center|80px]] | [[Dresden]] | 1973 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q55847492|Q55847492]] | [[Kurd Endell]] | 1887 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1945 | | | [https://d-nb.info/gnd/116472278 116472278] | [[mineralogist]]<br/>[[Chemiker (Q593644)|Chemiker]] | |- | [[:d:Q17352871|Q17352871]] | [[Thure von Klinckowström]] | 1887-07-03 | | [[Fürstenwalde]] | 1972 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/13351529X 13351529X] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2079745|Q2079745]] | [[Ernst-Eberhard Hell]] | 1887-09-19 | [[Bild:Эрнст-Эберхард Хелль.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1973-09-15 | [[Wiesbaden]] | | [https://d-nb.info/gnd/1031831703 1031831703] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1583365|Q1583365]] | [[Hans von Borstel]] | 1888-03-03 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1962-10-06 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1013949811 1013949811] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q2061909|Q2061909]] | [[Paul Riege]] | 1888-08-27 | [[Bild:Paul Riege at the Nuremberg Trials.jpg|center|80px]] | [[Worth (Cuxhoben)|Worth]] | 1980-10-13 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1027028535 1027028535] | [[Schriever]]<br/>[[Polizeibeamten]] | |- | [[:d:Q94884194|Q94884194]] | [[Friedrich Gumpert]] | 1889-04-05 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 20th century | | | [https://d-nb.info/gnd/1124034218 1124034218] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q869798|Q869798]] | [[Hermann Linkenbach]] | 1889-04-08 | [[Bild:Hermann Linkenbach (1928).jpg|center|80px]] | [[Barmen]] | 1959-06-30 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034937014 1034937014] | [[dressage rider]] | |- | [[:d:Q18744835|Q18744835]] | [[Johannes Meyn]] | 1891 | | | | [[Götzdörp]] | | | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q131779859|Q131779859]] | [[Friedrich Gerdes]] | 1891-08-05 | | [[Leer]] | 1978-11-23 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034740806 1034740806] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q124300|Q124300]] | [[Arthur Gütt]] | 1891-08-17 | | [[Michałowo, Warmian-Masurian Voivodeship]] | 1949-03-02 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/124419747 124419747] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Raßenhygieniker]]<br/>[[Raßentheoretiker]]<br/>[[Sakenbökerschriever]] | |- | [[:d:Q102703|Q102703]] | [[Karl Waller]] | 1892 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1963-05-15 | [[Cuxhoben]] | | [https://d-nb.info/gnd/118965042 118965042] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q111229|Q111229]] | [[Joachim Burfeindt]] | 1892-01-11 | | [[Gemeen Freenbeek|Freenbeek]] | 1982-01-17 | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/103470219X 103470219X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q16064484|Q16064484]] | [[Franz Rehling]] | 1892-01-21 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1973-01-26 | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1599246|Q1599246]] | [[Heinrich Wilckens]] | 1892-02-15 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1956-09-30 | [[Uetersen]] | [[Kiel]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q7148918|Q7148918]] | [[Paul-Hermann Werner]] | 1893-03-19 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1940-06-30 | [[Atlantik]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q43745288|Q43745288]] | [[Joachim Plath]] | 1893-06-03 | | [[Liederstädt]] | 1971-06-28 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | |- | [[:d:Q12115084|Q12115084]] | [[Borys D. Krupnycʹkyj]] | 1894-07-24 | | [[Medvedivka]] | 1956-05-05 | [[Gemeen Himmelpoorten|Himmelpoorten]] | | [https://d-nb.info/gnd/123716306 123716306] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] | |- | [[:d:Q1783060|Q1783060]] | [[Romanus Berg]] | 1894-08-09 | | | 1978-10-08 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/130304328 130304328] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1548821|Q1548821]] | [[Willy Andreessen]] | 1895-08-07 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 20th century | | | | | |- | [[:d:Q1578859|Q1578859]] | [[Hans Bruns]] | 1895-10-07 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1971-03-08 | [[Marborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/118674862 118674862] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Bible translator]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[biblical scholar]]<br/>[[Översetter]] | |- | [[:d:Q15433249|Q15433249]] | [[Martin Lattmann]] | 1896-02-10 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1976-08-11 | [[East Berlin]] | | [https://d-nb.info/gnd/124728332 124728332] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q18603816|Q18603816]] | [[Adolf Peter Krönke]] | 1897-02-06 | | [[Neehuus (Oost)|Neehuus]] | 1984-04-27 | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | [https://d-nb.info/gnd/103372422X 103372422X] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q29803278|Q29803278]] | [[Rolf Meier]] | 1897-04-07 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1966-11-05 | [[Basel]] | | [https://d-nb.info/gnd/1017967733 1017967733] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]] | |- | [[:d:Q761171|Q761171]] | [[August Elfers]] | 1897-07-18 | | [[Gemeen Himmelpoorten|Himmelpoorten]] | 1959-07-06 | [[Hannober]] | | [https://d-nb.info/gnd/1024486079 1024486079] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]] | |- | [[:d:Q1371536|Q1371536]] | [[Werner von Bargen]] | 1898-02-14 | [[Bild:Werner von Bargen.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | 1975-11-22 | [[Bonn]] | | [https://d-nb.info/gnd/1027973655 1027973655] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2577602|Q2577602]] | [[Willi Wegewitz]] | 1898-03-08 | | [[Samtgemeen Harsfeld]] | 1996-01-02 | [[Horborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/140538356 140538356] | [[Archäoloog]]<br/>[[Prähistoriker]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Historiker (Q201788)|Historiker]] | |- | [[:d:Q55847864|Q55847864]] | [[Focko Lüpsen]] | 1898-05-22 | | [[Gemeen Burweg|Burweg]] | 1977-03-31 | [[Bethel]] | | [https://d-nb.info/gnd/128372052 128372052] | [[Journalist]]<br/>[[Utgever]] | |- | [[:d:Q2150562|Q2150562]] | [[Richard Schulze]] | 1898-09-20 | | [[Mainz]] | 1969-12-24 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Gestapo employee]] | |- | [[:d:Q13580943|Q13580943]] | [[Fritz Reinhardt]] | 1898-09-27 | [[Bild:Friedrich Reinhardt.jpg|center|80px]] | [[Kassel]] | 1965-09-30 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q6794603|Q6794603]] | [[Max Bork]] | 1899-01-01 | | [[Krasnoznamensk]] | 1973-07-04 | [[Hullern-Twielenfleth]] | | | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q23010140|Q23010140]] | [[Wilhelm Marquardt]] | 1899 | | [[Wümm (Dörp)|Wümm]] | 1994 | [[Imbeek]] | | [https://d-nb.info/gnd/122870999 122870999] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1359098|Q1359098]] | [[Ernst Kuntscher]] | 1899-01-07 | [[Bild:KAS-Kuntscher, Ernst-Bild-1907-1.jpg|center|80px]] | [[Budišov nad Budišovkou]] | 1971-10-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Gemeen Stood|Stood]]<br/>[[Hannober]]<br/>[[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/102617001X 102617001X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[trade unionist]] | |- | [[:d:Q1417606|Q1417606]] | [[Rudolf Stechmann]] | 1899-02-09 | | [[Dollern]] | 1989-10-15 | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/125943539 125943539] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q94913471|Q94913471]] | [[Joachim Köhne]] | 1899-07-20 | | | 1977-08-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034925024 1034925024] | [[agronomist]] | |- | [[:d:Q2549455|Q2549455]] | [[Warner Bruns]] | 1901-09-19 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1972-11-11 | | [[Nörden (Oostfreesland)|Nörden]]<br/>[[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034698303 1034698303] | [[Buur]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q15431634|Q15431634]] | [[Hermann Fiebing]] | 1901-11-17 | | [[Mirosławiec]] | 1960-10-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Notar]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q65921431|Q65921431]] | [[Ernst Riggert]] | 1902 | | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | 1977 | | | [https://d-nb.info/gnd/107108933 107108933] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q94915621|Q94915621]] | [[Hinrich Prigge]] | 1902-05-14 | | [[Gemeen Beekdörp|Beekdörp]] | 1980 | | | [https://d-nb.info/gnd/1035113872 1035113872] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]]<br/>[[local historian]] | |- | [[:d:Q126209799|Q126209799]] | [[Karl Brumm]] | 1902-08-07 | | [[Willemshaven]] | 1965-04-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Richter]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q2174085|Q2174085]] | [[Rudolf Welskopf]] | 1902-08-26 | | [[Bossel (Jörk)|Bossel]] | 1979-01-17 | [[Berlin]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035172461 1035172461] | [[Wedderstand gegen den Natschonalsozialismus]]<br/>[[trade unionist]]<br/>[[Timmermann (Beroop)]] | |- | [[:d:Q126391094|Q126391094]] | [[Gustav Jacob Drewes]] | 1902-09-03 | | [[Greundiek]] | | | | | | |- | [[:d:Q2575321|Q2575321]] | [[Wilhelm Stülten]] | 1902-11-26 | | [[Bützfleet]] | 1972-02-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1035150727 1035150727] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q94618782|Q94618782]] | [[Karl Dönselmann]] | 1902-12-17 | | [[Hogenoh]] | 1984-06-02 | [[Hilmessen]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034713175 1034713175] | | |- | [[:d:Q1334641|Q1334641]] | [[Emanuel Ehrfurt]] | 1903-03-26 | [[Bild:KAS-Ehrfurt, Emanuel-Bild-5634-1.jpg|center|80px]] | [[Jeseník]] | 1975-11-27 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034718673 1034718673] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q20980275|Q20980275]] | [[Jutta Bossard-Krull]] | 1903-07-06 | [[Bild:Jutta Bossard-Krull mit einer Büste von Walter Ahrens, Blankenese © Kunststätte Bossard.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1996-10-13 | [[Lüll]] | | [https://d-nb.info/gnd/129508225 129508225] | [[ceramicist]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]] | |- | [[:d:Q23060711|Q23060711]] | [[Hermann Blumenthal]] | 1903-07-11 | | [[Ooldklooster]] | 1941-08-08 | [[Tannroda]] | | [https://d-nb.info/gnd/116209283 116209283] | [[Bibliothekar]]<br/>[[Germanist]] | |- | [[:d:Q1578841|Q1578841]] | [[Hans Brockmann (Altkloster)]] | 1903-10-18 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1988-05-01 | [[Chöttingen]] | [[Posen]]<br/>[[Chöttingen]] | [https://d-nb.info/gnd/101980467X 101980467X] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q17575404|Q17575404]] | [[Harry Garms]] | 1903-10-20 | | [[Cranz]] | 1987 | | | [https://d-nb.info/gnd/1115373293 1115373293] | [[Schoolmeester (Q37226)|Schoolmeester]] | |- | [[:d:Q25608262|Q25608262]] | [[Gerhard Thoma]] | 1904 | | [[Bargst (Neddersassen)|Bargst]] | 1973 | | | [https://d-nb.info/gnd/1105701336 1105701336] | [[Stüürberader]] | |- | [[:d:Q1675597|Q1675597]] | [[Karl Nobel]] | 1904-03-30 | | [[Eilendorf]] | 1982-02-22 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1035101351 1035101351] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q15837930|Q15837930]] | [[Otto Rahm]] | 1904-09-08 | [[Bild:Selbstbildnis Otto Rahm.JPG|center|80px]] | [[Hamborg]] | 1994-01-06 | [[Deinst]] | | [https://d-nb.info/gnd/1035122006 1035122006] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q18589580|Q18589580]] | [[Karl Franz Wendt]] | 1904-10-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1933 | [[Penzing]] | | | [[Spijoon]] | |- | [[:d:Q123350308|Q123350308]] | [[Hans Hamann]] | 1904-10-24 | | [[Kassel]] | 1976-08-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Beamten]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q94809220|Q94809220]] | [[Wilhelm Schöttler]] | 1904-12-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1978 | | | [https://d-nb.info/gnd/1044558458 1044558458] | [[Schriever]]<br/>[[Literaturwetenschopper]] | |- | [[:d:Q92249|Q92249]] | [[Elisabeth Flickenschildt]] | 1905-03-16 | | [[Blanknees]] | 1977-10-26 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/118533967 118533967] | [[Filmproduzent]]<br/>[[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]]<br/>[[Schriever]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]] | |- | [[:d:Q2149895|Q2149895]] | [[Richard Jungclaus]] | 1905-03-17 | [[Bild:Richard Jungclaus (1905-1945).jpg|center|80px]] | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1945-04-15 | [[Bosnien-Herzegowina]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034913077 1034913077] | [[Polizeibeamten]] | |- | [[:d:Q120706|Q120706]] | [[Peter Tobaben]] | 1905-07-01 | | [[Gemeen Ohlers|Ohlers]] | 1972-12-17 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]]<br/>[[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/1030282218 1030282218] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q22017193|Q22017193]] | [[Richard Eggers]] | 1905-09-24 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1995-06-15 | | | [https://d-nb.info/gnd/132389460 132389460] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q78809|Q78809]] | [[Wilhelm Beiglböck]] | 1905-10-10 | [[Bild:Wilhelm Beiglboeck KZ-Arzt.jpg|center|80px]] | [[Hochneukirchen-Gschaidt]] | 1963-11-22 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034658409 1034658409] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]]<br/>[[Internist]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q5492781|Q5492781]] | [[Franz Graßmel]] | 1906-01-08 | | [[Mochów]] | 1985-06-30 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[paratrooper]] | |- | [[:d:Q20181851|Q20181851]] | [[Hans-Ulrich Krantz]] | 1906-06-24 | | [[Berlin]] | 1976-08-15 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1109779208 1109779208] | [[Sakenbökerschriever]] | |- | [[:d:Q39992415|Q39992415]] | [[Georg Grünberg]] | 1906-10-10 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1976-01-13 | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | [[Auschwitz]] | [https://d-nb.info/gnd/124349811 124349811] | [[Militärperson]]<br/>[[concentration camp guard]]<br/>[[Inschenör]] | |- | [[:d:Q364307|Q364307]] | [[Adolf Stobbe]] | 1906-11-20 | | [[Kamenka (Kaliningrad, Bagrationowsk)]] | 1956-09-23 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1035150824 1035150824] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1612131|Q1612131]] | [[Hermann Meyn (Q1612131)|Hermann Meyn]] | 1907-04-05 | | [[Hornborg]] | 1989-12-22 | | [[Kiel]] | [https://d-nb.info/gnd/1119762383 1119762383] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Buur]] | |- | [[:d:Q94912880|Q94912880]] | [[Heinz A. Hoppe]] | 1907-05-06 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1986-08-24 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034902830 1034902830] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q96647|Q96647]] | [[Hermann Schlichting]] | 1907-09-22 | | [[Balje (Neddersassen)|Balje]] | 1982-06-15 | [[Chöttingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/121428095 121428095] | [[Inschenör]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q86739331|Q86739331]] | [[Otto E. Nelson]] | 1908 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 2013-11-17 | | [[New York]] | [https://d-nb.info/gnd/1153229870 1153229870] | [[Fotograaf]] | |- | [[:d:Q1561475|Q1561475]] | [[Günther Groenhoff]] | 1908-04-07 | [[Bild:Günther Groenhoff (1908–1932) deutscher Segelflugpionier.png|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1932-07-23 | [[Rhön]] | | [https://d-nb.info/gnd/118697951 118697951] | [[Fleger]] | |- | [[:d:Q2274073|Q2274073]] | [[Servais Cabolet]] | 1908-04-24 | | [[Gemeen Hemmoor]]<br/>[[Warstood]] | 1976-05-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034676180 1034676180] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]]<br/>[[Marineoffizier]] | |- | [[:d:Q94941964|Q94941964]] | [[Arno Geertz]] | 1908-06-13 | | [[Riga]] | 1974-09-28 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/138133123 138133123] | [[Inschenör]] | |- | [[:d:Q72669|Q72669]] | [[Hinnerk Hellweeg]] | 1908-08-18 | [[Bild:Heinrich Hellwege.jpg|center|80px]] | [[Neekark (Olland)|Neekark]] | 1991-10-04 | [[Neekark (Olland)|Neekark]] | [[Hannober]]<br/>[[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/118710192 118710192] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q2572481|Q2572481]] | [[Wilhelm Ehlers (Politiker)|Wilhelm Ehlers]] | 1908-12-10 | | [[Hornborg]] | 1998-07-18 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1118918118 1118918118] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q7109875|Q7109875]] | [[Otto Wachs]] | 1909-07-23 | | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | 1998-12-30 | [[Hamborg]] | | | [[Segler]]<br/>[[banker]] | |- | [[:d:Q98860|Q98860]] | [[Karl Kersten]] | 1909-08-08 | [[Bild:Kieler Universitätstage 1979 an der Christian-Albrechts-Universität (CAU) (Kiel 69.546) (cropped) - Karl Kersten.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1992-07-24 | [[Düütschland]] | [[Kiel]] | [https://d-nb.info/gnd/118844946 118844946] | [[Archäoloog]]<br/>[[Prähistoriker]] | |- | [[:d:Q8026949|Q8026949]] | [[Wirich von Gartzen]] | 1909-08-20 | | [[Hornborg]] | 1993-12-04 | [[Kochel]] | | [https://d-nb.info/gnd/172092671 172092671] | [[ship captain]] | |- | [[:d:Q1351902|Q1351902]] | [[Erich Arp]] | 1909-12-21 | | [[Hornborg]] | 1999-12-20 | | [[Hamborg]]<br/>[[Kiel]] | [https://d-nb.info/gnd/174177488 174177488] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q26882997|Q26882997]] | [[Kurt Dörflinger]] | 1910-08-05 | | [[Karlsruhe]] | 1986-01-06 | [[Gemeen Esdörp|Esdörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/13436029X 13436029X] | [[Komponist]] | |- | [[:d:Q2417905|Q2417905]] | [[Theodor Krey]] | 1910-08-17 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 1993-06-15 | [[Lehrte]] | | [https://d-nb.info/gnd/172212332 172212332] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[geophysicist]] | |- | [[:d:Q1902917|Q1902917]] | [[Marta Damkowski]] | 1911-03-16 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1982-08-11 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1014457831 1014457831] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Wedderständler]] | |- | [[:d:Q1410698|Q1410698]] | [[Ilsa Reinhardt]] | 1911-07-29 | | [[Berlin]] | 2010-09-10 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1026856906 1026856906] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q66353|Q66353]] | [[Ulrich de Maizière]] | 1912-02-24 | [[Bild:General Ulrich de Maizière - Generalinspekteur der Bundeswehr.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2006-08-26<br/>2006-08-27 | [[Bonn]] | | [https://d-nb.info/gnd/118576550 118576550] | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q15996031|Q15996031]] | [[Heinrich Wohlers]] | 1912-03-16 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1944-03-15 | [[Leinfelden-Echterdingen]] | | | | |- | [[:d:Q20181118|Q20181118]] | [[Georg Henschel]] | 1912-09-16 | | [[Berlin]] | 1981-09-04 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/1214460666 1214460666] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q110518487|Q110518487]] | [[Hermann Schulz]] | 1913-04-22 | | [[Samtgemeen Harsfeld]] | No/unknown value | | | | [[Marineoffizier]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Soldaat]] | |- | [[:d:Q96444269|Q96444269]] | [[Helmuth Heinrich]] | 1913-10-04 | | [[Greundiek]] | 2012-02-17 | [[Greundiek]] | | | [[Soldaat]]<br/>[[U-Boot-Fohrer]]<br/>[[Marineoffizier]] | |- | [[:d:Q88420|Q88420]] | [[Peter R. Hofstätter]] | 1913-10-20 | | [[Wien (Stadt)|Wien]] | 1994-06-13 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/118552783 118552783] | [[Psycholoog (Q212980)|Psycholoog]]<br/>[[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q97787|Q97787]] | [[Werner Ebeling]] | 1913-11-21 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2008-08-25 | [[Sandkroog (Q1696329)|Sandkroog]] | | [https://d-nb.info/gnd/129590630 129590630] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q5388133|Q5388133]] | [[Erich Wulff]] | 1914-05-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1979-01-12 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | |- | [[:d:Q7323732|Q7323732]] | [[Richard Anders]] | 1915-01-03 | | [[Bolesławiec]] | 1993-09-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | |- | [[:d:Q10390569|Q10390569]] | [[Viktor Bruck]] | 1916-07-15 | | [[Gnesen]] | 1998-02-04 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | |- | [[:d:Q23091250|Q23091250]] | [[Horst Ohrloff]] | 1917-04-02 | | [[Bożków]] | 1997-05-09 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q1580825|Q1580825]] | [[Hans Konwiarz]] | 1919 | | [[Breslau]] | 2018-11-18 | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | | | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] | |- | [[:d:Q1561097|Q1561097]] | [[Günter Ssymmank]] | 1919-03-06 | | [[Bautzen]] | 2009-09-27 | [[Gemeen Jörk|Jörk]] | | [https://d-nb.info/gnd/132777673 132777673] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1745660|Q1745660]] | [[Klaus Schmetjen]] | 1919-05-19 | | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | 1994-12-17 | [[Gemeen Bremervöör|Bremervöör]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1035134152 1035134152] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1575671|Q1575671]] | [[Johannes Gerber]] | 1919-10-06 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2004-12-23 | [[Koblenz]] | | [https://d-nb.info/gnd/118887718 118887718] | [[Stüürberader]] | |- | [[:d:Q13188214|Q13188214]] | [[Clara Kramer-Freindohl]] | 1919-11-03 | | [[Leeswig]] | 2005-06-10 | [[Noordersteed]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034727265 1034727265] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q16014910|Q16014910]] | [[Heinz Korn]] | 1920-02-19 | | [[Berlin]] | 2000-10-13 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q86835866|Q86835866]] | [[Gisela Bentz]] | 1920-07-17 | | [[Kruutsand]] | 2011-11-02 | [[Gemeen Achem|Achem]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034659278 1034659278] | [[sports executive]] | |- | [[:d:Q95189097|Q95189097]] | [[Hanna Emuth]] | 1920-11-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2008-08-10 | | | [https://d-nb.info/gnd/1062030621 1062030621] | [[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]] | |- | [[:d:Q127786687|Q127786687]] | [[Josef Škop]] | 1921-03-30 | | | 1957-11-11 | [[Elv]] | | | | |- | [[:d:Q1986806|Q1986806]] | [[Nicolaus Dreyer]] | 1921-04-21 | | [[Bützfleet]] | 2003-08-13 | [[Bützfleet]] | [[Hannober]]<br/>[[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/1034710265 1034710265] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q18542890|Q18542890]] | [[Hans Detlev Becker]] | 1921-06-11 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | 2014-11-02 | [[Reinbeek]] | | [https://d-nb.info/gnd/116103361 116103361] | [[Journalist]]<br/>[[editor-in-chief]] | |- | [[:d:Q5504924|Q5504924]] | [[Fritz Henke]] | 1921-06-21 | | [[Olendörp (Landkreis Stood)|Olendörp]] | 1999-11-15 | [[Gemeen Mesborg]] | | | | |- | [[:d:Q94659243|Q94659243]] | [[Reinhold Reiling]] | 1922 | | [[Ersingen]] | 1983-09-13 | [[Cranz]] | [[Pforzheim]] | [https://d-nb.info/gnd/118599240 118599240] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[goldsmith]]<br/>[[jewelry designer]] | |- | [[:d:Q1468722|Q1468722]] | [[Fritz Umland]] | 1922-01-22 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | 1990-03-19 | [[Mönster]] | [[Hannober]]<br/>[[Mönster]] | [https://d-nb.info/gnd/172428637 172428637] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1615535|Q1615535]] | [[Karl Stackmann (Q1615535)|Karl Stackmann]] | 1922-03-21 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2013-11-04 | | [[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/118823914 118823914] | [[Germanist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1222537|Q1222537]] | [[Dieter Müller-Wodarg]] | 1922-05-31 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2009-08-10 | | | [https://d-nb.info/gnd/1162872799 1162872799] | [[Diplomat]] | |- | [[:d:Q1600118|Q1600118]] | [[Heinz Dabelow]] | 1922-10-04 | | [[Stettin]] | 2011-03-05 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1118915828 1118915828] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q108012|Q108012]] | [[Barbara Bartos-Höppner]] | 1923-11-04 | [[Bild:Barbara Bartos-Höppner.jpg|center|80px]] | [[Bożejowice]] | 2006-07-07 | [[Nottensdörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/118506927 118506927] | [[Schriever]]<br/>[[children's writer]] | |- | [[:d:Q1602322|Q1602322]] | [[Helga Wex]] | 1924-07-05 | [[Bild:Bundesarchiv B 145 Bild-F038039-0017, Wiesbaden, CDU-Parteitag, Wex.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 1986-01-09 | [[Mölm]] | [[Mölm]]<br/>[[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/10923877X 10923877X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q27123021|Q27123021]] | [[Heinz Eckhoff]] | 1925 | | [[Gemeen Obbens|Obbens]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1117430049 1117430049] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Buur]] | |- | [[:d:Q103117|Q103117]] | [[Klaus Tipke]] | 1925 | | [[Bargst (Neddersassen)|Bargst]] | 2021-05-13 | [[Köln]] | [[Köln]] | [https://d-nb.info/gnd/119305038 119305038] | [[Richter]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[editing staff]] | |- | [[:d:Q108698186|Q108698186]] | [[Gustav Schröder]] | 1925-11-05 | | [[Kotzenau]] | 1960-06-13 | [[Elv]]<br/>[[Boizenburg/Elbe]] | [[Boizenburg/Elbe]] | | | |- | [[:d:Q1512321|Q1512321]] | [[Gerhard Reichhardt]] | 1925-12-27 | | [[Gotha]] | 1969-04-18 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/1339580152 1339580152] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q65950369|Q65950369]] | [[Hans Aust]] | 1926 | | [[Doornbusch]] | 1984 | | | [https://d-nb.info/gnd/1033724238 1033724238] | [[Prähistoriker]] | |- | [[:d:Q38178631|Q38178631]] | [[Horst Wegener]] | 1926-08-16 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2006-02-25 | | | [https://d-nb.info/gnd/13246067X 13246067X] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[nuclear physicist]] | |- | [[:d:Q95268641|Q95268641]] | [[Bodo Menck]] | 1926-12-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1026390788 1026390788] | [[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]] | |- | [[:d:Q1579952|Q1579952]] | [[Hans Günther Hellweeg]] | 1927-04-28 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 1994-02-11 | [[Lümborg]] | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034904140 1034904140] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1629191|Q1629191]] | [[Horst Bodenstein]] | 1927-06-16 | | [[Ahlsen (Q630151)|Ahlsen]] | 2000-02-22 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Lichtathlet]] | |- | [[:d:Q53996719|Q53996719]] | [[Harm Prior]] | 1927-06-27 | | | 2021-08-07 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | [https://d-nb.info/gnd/1046634607 1046634607] | [[Pädagoog]]<br/>[[local historian]] | |- | [[:d:Q102690|Q102690]] | [[Richard Toborg]] | 1927-07-28 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | 2014-12-05 | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1035160560 1035160560] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q15853536|Q15853536]] | [[Walter Lohmann (Q15853536)|Walter Lohmann]] | 1927-08-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1996-10-04 | | [[Hamborg]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q15818848|Q15818848]] | [[Günther Boyer]] | 1927-10-29 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2012-04-08 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [[Hamborg]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1261430|Q1261430]] | [[Udo Schwertmann]] | 1927-11-25 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2016-01-20 | [[Freising]] | [[München]] | [https://d-nb.info/gnd/122323114 122323114] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[Bodenwetenschopper]] | |- | [[:d:Q1490920|Q1490920]] | [[Gerhard Grimpe]] | 1928 | | [[Berlin]] | 1985-06-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1365435903 1365435903] | [[Komponist]]<br/>[[Choorbaas]]<br/>[[Musikpädagoog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1560454|Q1560454]] | [[Günter Fehring]] | 1928-08-20 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2020-02-05 | [[Lübeck]] | | [https://d-nb.info/gnd/119118319 119118319] | [[Archäoloog]]<br/>[[environmentalist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q98996|Q98996]] | [[Wolf Heckmann]] | 1929-02-10 | | [[Düörpm]] | 2006-12-13 | [[Mittelskark]] | | [https://d-nb.info/gnd/132512491 132512491] | [[Schriever]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q13188494|Q13188494]] | [[Johann Diedrich Bellmann]] | 1930-05-08 | | [[Ruschwedel]] | 2006-06-25 | [[Gemeen Beekdörp|Beekdörp]] | | [https://d-nb.info/gnd/119407094 119407094] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q109113|Q109113]] | [[Heinrich Kröger]] | 1932 | | [[Ohrenswohl]] | 2025-05-25 | | | [https://d-nb.info/gnd/120711699 120711699] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q20604740|Q20604740]] | [[Gerd Bahr]] | 1933 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/103466431X 103466431X] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1351778|Q1351778]] | [[Horst Eylmann]] | 1933-12-01 | | [[Gemeen Oosten]] | 2014-02-13 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/121692957 121692957] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1827775|Q1827775]] | [[Lisa Peters]] | 1933-12-17 | | | 2010-05-09 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | [[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/1113938331 1113938331] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q46131160|Q46131160]] | [[Claus D. Grupp]] | 1934-08-05 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1246708884 1246708884] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Utgever]] | |- | [[:d:Q13188423|Q13188423]] | [[Heinz Fick]] | 1935-03-31 | | [[Gemeen Himmelpoorten|Himmelpoorten]] | 1996-09-03 | [[Ox]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034726579 1034726579] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q47212001|Q47212001]] | [[Klaus Stechmann]] | 1935-08-10 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2016-02-26 | | | [https://d-nb.info/gnd/1150465603 1150465603] | | |- | [[:d:Q130087560|Q130087560]] | [[Gerhard Hirschfeld]] | 1936 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [[Hamborg]] | | | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] | |- | [[:d:Q1599477|Q1599477]] | [[Heinrich von Borstel]] | 1936-01-09 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034662635 1034662635] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q18625256|Q18625256]] | [[Hartwig Brandt]] | 1936-02-15 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2017-06-25 | [[Chöttingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/120027887 120027887] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q61767790|Q61767790]] | [[Hubert Hohl]] | 1936-03-04 | | [[Laupheim]] | 2019-01-01<br/>2019 | [[Freiburg (Elbe)]] | | [https://d-nb.info/gnd/1178517136 1178517136] | [[docent]]<br/>[[cultural manager]] | |- | [[:d:Q130769718|Q130769718]] | [[Gerhard Hirschfeld]] | 1936-07-10 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2024-08-07 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/132937034 132937034] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] | |- | [[:d:Q22980917|Q22980917]] | [[Hans-Cord Sarnighausen]] | 1936-07-23 | | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | | | [[Lümborg]] | [https://d-nb.info/gnd/105947210 105947210] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Historiker (Q201788)|Historiker]] | |- | [[:d:Q2038326|Q2038326]] | [[Otto Braasch]] | 1936-11-22 | | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | 2021-08-05 | | | [https://d-nb.info/gnd/137836252 137836252] | [[Archäoloog]]<br/>[[Fotograaf]] | |- | [[:d:Q58221463|Q58221463]] | [[Heinrich Rohdenburg]] | 1937-01-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1987-02-27 | | | [https://d-nb.info/gnd/118880241 118880241] | [[Geograaf (Q901402)|Geograaf]]<br/>[[Geoökoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q95303305|Q95303305]] | [[Arnd Siegel]] | 1937-04-02 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2025-03-11 | [[Hamborg]] | | [https://d-nb.info/gnd/106679732 106679732] | [[surgeon]]<br/>[[art collector]]<br/>[[Mäzen]] | |- | [[:d:Q57611077|Q57611077]] | [[Charlie Rinn]] | 1937-05-11 | | [[Gemeen Rodenborg|Rodenborg]] | 2016-07-17 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1061577619 1061577619] | [[Filmschauspeler]] | |- | [[:d:Q1596612|Q1596612]] | [[Heinrich Augustin]] | 1937-10-30 | | [[Ottens]] | 2025-02-23 | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1033719102 1033719102] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q363071|Q363071]] | [[Adolf Köhnken]] | 1938-01-28 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2017-08-05 | | [[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/106059955 106059955] | [[Klassischen Philoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1279595|Q1279595]] | [[Eberhard von Koerber]] | 1938-06-11 | [[Bild:Eberhard von Koerber.png|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2017-08-03 | | | [https://d-nb.info/gnd/170883264 170883264] | [[Ünnernehmer]] | |- | [[:d:Q117357104|Q117357104]] | [[Helmut Roscher]] | 1938-09-04 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/136397824 136397824] | [[Pastoor]]<br/>[[Protestant theologian]] | |- | [[:d:Q1290655|Q1290655]] | [[Eduard von Reden-Lütcken]] | 1938-11-14 | | [[Jena]] | 2017-02-24 | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | | [https://d-nb.info/gnd/1075226651 1075226651] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1671925|Q1671925]] | [[Klaus Saul]] | 1939-01-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2025-05-16 | [[Hamborg]] | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/115396756 115396756] | [[Neetiedhistoriker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q13188422|Q13188422]] | [[Heinz Mügge]] | 1939-06 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1129526151 1129526151] | [[Spraakaktivist]]<br/>[[Marketingmanager]] | |- | [[:d:Q1491637|Q1491637]] | [[Helmut Collmann (Q1491637)|Helmut Collmann]] | 1939-09-16 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034676105 1034676105] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q361200|Q361200]] | [[Adolf Dammann]] | 1939-11-06 | [[Bild:Adolf Dammann (cropped).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Bankkoopmann]] | |- | [[:d:Q13188213|Q13188213]] | [[Christian Fuhst]] | 1939-11-28 | | [[Neeklooster]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/112257658 112257658] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q13188640|Q13188640]] | [[Magda Mügge]] | 1940 | | [[Heinbockel]] | | | | | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1602333|Q1602333]] | [[Johann Hellwege]] | 1940-03-26 | | [[Neekark (Olland)|Neekark]] | 2023-07-14 | | | [https://d-nb.info/gnd/110394364 110394364] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q2531103|Q2531103]] | [[Volker Krey]] | 1940-07-09 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2023-03-15 | | [[Trier]]<br/>[[Koblenz]]<br/>[[Kiel]] | [https://d-nb.info/gnd/121174999 121174999] | [[Richter]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q567022|Q567022]] | [[Jürgen Kurbjuhn]] | 1940-07-26 | | [[Tels]] | 2014-03-15 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q55677391|Q55677391]] | [[Albert Behrends]] | 1940-11-07 | | [[Leer]] | 2016-04-19 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/135466741 135466741] | [[organist]] | |- | [[:d:Q15858097|Q15858097]] | [[Harmen Thies]] | 1941 | [[Bild:2014-01-26 Wanderausstellung SYNAGOGE UND TEMPEL (Bet Tfila) Villa Seligmann Hannover, 82 Prof. Dr. Harmen Hinrik Thies, Leiter Bet Tfila - Forschungsstelle für jüdische Architektur in Europa,TU Braunschweig.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1089659458 1089659458] | [[Kunsthistoriker]]<br/>[[Architekturhistoriker]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q61744067|Q61744067]] | [[Claus Tiedemann]] | 1941 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1024108716 1024108716] | [[sports scientist]] | |- | [[:d:Q1514434|Q1514434]] | [[Gernot Rotter]] | 1941-05-14 | | [[Opava]] | 2010-06-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | [[Hamborg]]<br/>[[Mainz]] | [https://d-nb.info/gnd/121144615 121144615] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Översetter]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q68764219|Q68764219]] | [[Günter Dammann]] | 1941-05-27 | | [[Landkreis Stood]] | 2021-11-24 | | | [https://d-nb.info/gnd/1028374658 1028374658] | [[Germanist]] | |- | [[:d:Q91997|Q91997]] | [[Jürgen Flimm]] | 1941-07-17 | [[Bild:Jürgen Flimm 1973.jpg|center|80px]] | [[Gießen]] | 2023-02-04 | [[Hamelwöörden]] | | [https://d-nb.info/gnd/11938163X 11938163X] | [[Schauspeler]]<br/>[[Theaterspeelbaas]]<br/>[[TV-Schauspeler]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]]<br/>[[Musiker]] | |- | [[:d:Q1395774|Q1395774]] | [[Fanny Müller]] | 1941-07-17 | | [[Deinst]] | 2016-05-17 | | | [https://d-nb.info/gnd/114118884 114118884] | [[Schriever]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q29898096|Q29898096]] | [[Klaus Jungclaus]] | 1942-10-24 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q95191569|Q95191569]] | [[Helga Lühning]] | 1943 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/111386322 111386322] | [[musicologist]]<br/>[[editor]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q112369007|Q112369007]] | [[Jürgen Müller]] | 1943<br/>1943-08-12 | | [[Neekark (Olland)|Neekark]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/132165422 132165422] | | |- | [[:d:Q105042|Q105042]] | [[Erhard Wolfkühler]] | 1943-06-05 | | [[Aßel]] | 2013-02-06 | | [[Hannober]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1331539|Q1331539]] | [[Elke Lütjen-Drecoll]] | 1944-01-08 | [[Bild:Elke Lütjen-Drecoll.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Ohlers|Ohlers]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/107434563 107434563] | [[Anatoom (Q10872101)|Anatoom]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q64853683|Q64853683]] | [[Karl-Heinz Scherzinger]] | 1944-05-18 | | [[Krummendiek (Neddersassen)|Krummendiek]] | 1993-01-16 | [[Furtwangen im Schwarzwald]] | | | [[cross-country skier]] | |- | [[:d:Q74977|Q74977]] | [[Ralf Drecoll]] | 1944-09-29 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2012-09-23 | | | | [[Lichtathlet]] | |- | [[:d:Q95265852|Q95265852]] | [[Gottlieb Leinz]] | 1945 | | [[Gemeen Beekdörp|Beekdörp]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/108892417 108892417] | [[Kunsthistoriker]]<br/>[[exhibition curator]] | |- | [[:d:Q95305076|Q95305076]] | [[Roland R. Ropers]] | 1945 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/133268179 133268179] | [[opinion journalist]] | |- | [[:d:Q1889920|Q1889920]] | [[Manfred Schulze]] | 1945-01-17 | | [[Greundiek]] | | | [[Tübingen]]<br/>[[Wupperdaal]] | [https://d-nb.info/gnd/139181652 139181652] | [[Karkenhistoriker]]<br/>[[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q13188817|Q13188817]] | [[Richard Wilke]] | 1945-03-05 | | [[Hornborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1249211581 1249211581] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q65552033|Q65552033]] | [[Ralf Geisler]] | 1945-03-29 | [[Bild:Ralf Geisler, Privatarchiv .jpg|center|80px]] | [[Gemeen Beekdörp|Beekdörp]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1181728606 1181728606] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]] | |- | [[:d:Q1739669|Q1739669]] | [[Kerstin Kießler]] | 1945-06-26 | | [[Hornborg]] | 2022-02-23 | | | [https://d-nb.info/gnd/172206618 172206618] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q113733678|Q113733678]] | [[Christoph Michl]] | 1946 | | [[Hornborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1152239961 1152239961] | [[Pastoor]]<br/>[[secondary school teacher]] | |- | [[:d:Q2167959|Q2167959]] | [[Roswitha Strauß]] | 1946-05-30 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Kiel]] | [https://d-nb.info/gnd/1119559448 1119559448] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q66981|Q66981]] | [[Stefan Aust]] | 1946-07-01 | [[Bild:Oliver Mark - Stefan Aust, Hamburg 2005.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/115782052 115782052] | [[Journalist]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Biograaf]] | |- | [[:d:Q1270507|Q1270507]] | [[Frank Ropers]] | 1946-08 | [[Bild:1994 FAdm Ropers.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Militärperson]] | |- | [[:d:Q47121116|Q47121116]] | [[Eva Riekert]] | 1946-12-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/133753751 133753751] | [[Översetter]] | |- | [[:d:Q23788092|Q23788092]] | [[Wolfgang Röhl]] | 1947 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/133891550 133891550] | [[Schriever]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q60247335|Q60247335]] | [[Richard Podloucky]] | 1947 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/122916581 122916581] | [[Zooloog (Q350979)|Zooloog]] | |- | [[:d:Q95237089|Q95237089]] | [[Gerd Röndigs]] | 1947 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1048751856 1048751856] | [[Bibliothekar]] | |- | [[:d:Q1478855|Q1478855]] | [[Jan-Uwe Rogge]] | 1947 | [[Bild:Jan uwe rogge 2019.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/118127772 118127772] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1717527|Q1717527]] | [[Jürgen Oelkers]] | 1947-03-21 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Zürich]]<br/>[[Köln]] | [https://d-nb.info/gnd/120480166 120480166] | [[Pädagoog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q13188411|Q13188411]] | [[Heike Fedderke]] | 1947-08-22 | | [[Gemeen Wischhoben|Wischhoben]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/113306733 113306733] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q95193759|Q95193759]] | [[Arnhild Kantelhardt]] | 1948 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/123237572 123237572] | [[Bibliothekar]]<br/>[[editor]] | |- | [[:d:Q23060066|Q23060066]] | [[Henning von Löwis of Menar]] | 1948-03-23 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/130293741 130293741] | [[Schriever]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q15480131|Q15480131]] | [[Joachim Detjen]] | 1948-06-11 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/122156390 122156390] | [[Politoloog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q15431728|Q15431728]] | [[Bernd Raebel]] | 1948-07-28 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Karlsruhe]] | [https://d-nb.info/gnd/140009574 140009574] | [[Richter]] | |- | [[:d:Q104588|Q104588]] | [[Juergen Fitschen]] | 1948-09-01 | [[Bild:34. ISC-Symposium-Jürgen Fitschen-HSGN 028-01747.JPG|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/133776395 133776395] | [[banker]]<br/>[[chairman of the executive board]] | |- | [[:d:Q37994993|Q37994993]] | [[Dieter Hintelmann]] | 1948-10-13 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q95321182|Q95321182]] | [[Rainer Freese]] | 1949 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1033886688 1033886688] | [[Schriever]]<br/>[[narrator]] | |- | [[:d:Q1878602|Q1878602]] | [[Lydia Fischer]] | 1949-02-15 | | [[Gemeen Ohlers|Ohlers]] | | | [[Hamborg]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q55759609|Q55759609]] | [[Klaus-Dieter Pagels]] | 1949-09-01 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Footballtrainer]] | |- | [[:d:Q13188945|Q13188945]] | [[Traute Römisch]] | 20th century | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q18746943|Q18746943]] | [[Ina Busch]] | 1950 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1179301390 1179301390] | [[Kunsthistoriker]] | |- | [[:d:Q58146503|Q58146503]] | [[Jürgen Fischer]] | 1950-03-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2022-05-04 | | | [https://d-nb.info/gnd/143585886 143585886] | [[Wetenschopper]]<br/>[[Ozeanograaf]] | |- | [[:d:Q1222603|Q1222603]] | [[Dieter Perlowski]] | 1950-04-13 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/114507953 114507953] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q2588525|Q2588525]] | [[Wolf-Joachim Clauß]] | 1950-05-14 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1161921672 1161921672] | [[Offzeer]] | |- | [[:d:Q95194526|Q95194526]] | [[Ulrike Jekutsch]] | 1950-08-14 | | [[Hornborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/123345340 123345340] | [[slavist]]<br/>[[professor]] | |- | [[:d:Q1717992|Q1717992]] | [[Rolf Hollander]] | 1951 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1036534286 1036534286] | [[Koopmann]]<br/>[[Diplom-Koopmann]] | |- | [[:d:Q2571148|Q2571148]] | [[Wilfried Eggers]] | 1951 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/122446364 122446364] | [[Notar]]<br/>[[Dichterjurist]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q1082745|Q1082745]] | [[Christiane Lemke]] | 1951-10-10 | [[Bild:Christiane Lemke am Minda de Gunzburg Center for European Studies an der Harvard University.jpg|center|80px]] | [[Greundiek]] | | | [[University of North Carolina at Chapel Hill]]<br/>[[Harvard University]] | [https://d-nb.info/gnd/109334647 109334647] | [[professor]]<br/>[[Politoloog]] | |- | [[:d:Q28085219|Q28085219]] | [[Jürgen Beyer]] | 1952 | | [[Gemeen Drochters|Drochters]] | | | | | | |- | [[:d:Q124855661|Q124855661]] | [[Thomas Dilger]] | 1952 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Wiesbaden]] | [https://d-nb.info/gnd/173027512 173027512] | [[Architekt (Q42973)|Architekt]] | |- | [[:d:Q6485785|Q6485785]] | [[Brigitte Jäger-Dabek]] | 1952 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/123986907 123986907] | [[Schriever]]<br/>[[optician]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q1562582|Q1562582]] | [[Wilfried Geiger]] | 1952-09-23 | [[Bild:Buergermeister wilfried geiger.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q534470|Q534470]] | [[Angelika Mertens]] | 1952-10-11 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | 2019-06-19 | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | [[Bonn]] | [https://d-nb.info/gnd/1121594425 1121594425] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1239085|Q1239085]] | [[Jürgen Oßenbrügge]] | 1954-01-15 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/110167473 110167473] | [[Universitätsperfesser]]<br/>[[Geograaf (Q901402)|Geograaf]] | |- | [[:d:Q1672179|Q1672179]] | [[Rainer Sass]] | 1954-04-25 | [[Bild:3979Rainer Sass TV-Koch.JPG|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/124549233 124549233] | [[Feernsehmoderator]]<br/>[[Kock]] | |- | [[:d:Q1466255|Q1466255]] | [[Fritz Frenkler]] | 1954-05-11 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[München]] | [https://d-nb.info/gnd/129160105 129160105] | [[Designer]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q2473317|Q2473317]] | [[Udo Pollmer]] | 1954-06-05 | | [[Gemeen Himmelpoorten|Himmelpoorten]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/118173952 118173952] | [[Chemiker (Q593644)|Chemiker]]<br/>[[Sakenbökerschriever]] | |- | [[:d:Q105924217|Q105924217]] | [[Kay Waechter]] | 1954-11-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/111718651 111718651] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1510564|Q1510564]] | [[Gerd Hoofe]] | 1955-02-19 | | [[Mittelskark]] | | | | | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1896074|Q1896074]] | [[Maria Leister]] | 1956 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Volleyballspeler]] | |- | [[:d:Q15431471|Q15431471]] | [[Arnis Vilks]] | 1956 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/170654648 170654648] | [[Ökonoom]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q1444154|Q1444154]] | [[Frank Schulz (Schriever)|Frank Schulz]] | 1957-02-14 | [[Bild:Frank Schulz Leipziger Buchmesse 2012 1.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/123749212 123749212] | [[Schriever]]<br/>[[Theaterspeelbaas]] | |- | [[:d:Q1045522|Q1045522]] | [[Carsten Eggers]] | 1957-05-18 | [[Bild:Carsten-Eggers.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | 2021-09-29 | | | [https://d-nb.info/gnd/1034717367 1034717367] | [[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q59911973|Q59911973]] | [[Axel Jahnz]] | 1957-07-19 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q101074|Q101074]] | [[Enno Hagenah]] | 1957-10-31 | [[Bild:Enno Hagenah.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Engelschopp|Engelschopp]] | | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034742957 1034742957] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q2504694|Q2504694]] | [[Uwe Ruprecht]] | 1958 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/121124053 121124053] | [[Journalist]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q1688394|Q1688394]] | [[Karl Hinrich Manzke]] | 1958-02-13 | [[Bild:Karl-Hinrich Manzke.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/112307906 112307906] | [[Theoloog (Q1234713)|Theoloog]]<br/>[[Pastoor]] | |- | [[:d:Q1629173|Q1629173]] | [[Horst Becker (Q1629173)|Horst Becker]] | 1958-04-07 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hamborg]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q113365616|Q113365616]] | [[Thomas Gloth]] | 1958-04-29 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[handball coach]]<br/>[[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q84357660|Q84357660]] | [[Cornelia Klettke]] | 1958-04-30 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/112963358 112963358] | [[romanist]] | |- | [[:d:Q2080350|Q2080350]] | [[Petra Tiemann]] | 1958-12-02 | [[Bild:Petra Tiemann (Martin Rulsch) 2.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Kutenhult|Kutenhult]] | | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/103515773X 103515773X] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1894689|Q1894689]] | [[Maren Partzsch]] | 1959 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/130898139 130898139] | [[Översetter]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q2286251|Q2286251]] | [[Silke von Bremen]] | 1959 | [[Bild:Silke-von-Bremen.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Westerland]] | [https://d-nb.info/gnd/1014758556 1014758556] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q1772829|Q1772829]] | [[Michael Romahn]] | 1959-03-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/128845953 128845953] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q127217377|Q127217377]] | [[Age Pee]] | 1959-06-30 | | [[Hamborg]] | 2023-09-09 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Musiker]] | |- | [[:d:Q99487|Q99487]] | [[Ulf Riebesell]] | 1959-10-15 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Kiel]] | [https://d-nb.info/gnd/140189955 140189955] | [[Pädagoog]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q87888368|Q87888368]] | [[Jutta Kelm]] | 1960 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[luthier]]<br/>[[Bildhauer (Q1281618)|Bildhauer]]<br/>[[aeolian harp maker]] | |- | [[:d:Q65599102|Q65599102]] | [[Ditmar Schädel]] | 1960 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/119222167 119222167] | [[photojournalist]]<br/>[[Fotograaf]]<br/>[[lithographer]] | |- | [[:d:Q132292392|Q132292392]] | [[Matthias Barjenbruch]] | 1960-07-28 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Boinschenör]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q16739466|Q16739466]] | [[Jörg-Michael Wolters]] | 1960-08-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/17245705X 17245705X] | [[Pädagoog]]<br/>[[social pedagogue]] | |- | [[:d:Q116679977|Q116679977]] | [[Ralf Uhding]] | 1960-10-24 | | [[Gemeen Freenbeek|Freenbeek]] | 2016-07-13 | | | | [[Handballspeler]]<br/>[[sports official]] | |- | [[:d:Q95332885|Q95332885]] | [[André Steiner]] | 1961 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/13590143X 13590143X] | [[Literaturwetenschopper]]<br/>[[Germanist]]<br/>[[Lehrbeauftragter]] | |- | [[:d:Q113772432|Q113772432]] | [[Ulrike Gaida]] | 1961 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/131772368 131772368] | [[Historiker (Q201788)|Historiker]] | |- | [[:d:Q15438639|Q15438639]] | [[Sabine Tegtmeyer-Dette]] | 1961-01-03 | [[Bild:HDI-Arena Hannover 96, Eröffnung der Wirtschaftsmesse Hannover 2013, Sabine Tegtmeyer-Dette, Erste Stadträtin und Wirtschafts- und Umweltdezernentin Hannovers, Vertretung des Oberbürgermeisters.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q29960731|Q29960731]] | [[Jörn Staecker]] | 1961-04-27 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | 2018-12-15 | [[Tübingen]] | | [https://d-nb.info/gnd/142913308 142913308] | [[Archäoloog]]<br/>[[medieval archaeologist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q15850742|Q15850742]] | [[Thomas Glagow]] | 1961-07-07 | [[Bild:Tom Glagow.jpeg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Musikproduzent]]<br/>[[DJ]]<br/>[[Radiomoderator]] | |- | [[:d:Q15822320|Q15822320]] | [[Jürgen Stackmann]] | 1961-09-12 | [[Bild:Juergen Stackmann, GIMS 2019, Le Grand-Saconnex (GIMS0367).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Manager]] | |- | [[:d:Q1603471|Q1603471]] | [[Helmut Dammann-Tamke]] | 1961-10-11 | [[Bild:Dammann-Tamke, Helmut.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1034708635 1034708635] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q95835|Q95835]] | [[Angela Denoke]] | 1961-11-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/13502059X 13502059X] | [[Opernsinger (Q2865819)|Opernsinger]]<br/>[[Musiker]] | |- | [[:d:Q99482032|Q99482032]] | [[Olaf Hellwich]] | 1962 | | [[Hornborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/118003593 118003593] | [[computer scientist]]<br/>[[Wetenschopper]] | |- | [[:d:Q13188151|Q13188151]] | [[Birgit Lemmermann]] | 1962-03-01 | | [[Gemeen Ohlers|Ohlers]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/139253041 139253041] | [[Översetter]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q558931|Q558931]] | [[Anna-Elisabeth von Treuenfels]] | 1962-05-13 | [[Bild:Anna von Treuenfels-Frowein, Hamburgische Bürgerschaft.jpg|center|80px]] | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/1205308644 1205308644] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q86003691|Q86003691]] | [[Sönke Hartlef]] | 1962-07-04 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | | |- | [[:d:Q58464197|Q58464197]] | [[Raymond Unger]] | 1963 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1047380595 1047380595] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]]<br/>[[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q113793504|Q113793504]] | [[Michael Trauthig]] | 1963 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/142441376 142441376] | [[editing staff]] | |- | [[:d:Q30131294|Q30131294]] | [[Urte Lucht]] | 1963-03-18 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135019575 135019575] | [[pianist]] | |- | [[:d:Q84732672|Q84732672]] | [[Thomas Wandschneider]] | 1963-11-07 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[para badminton player]]<br/>[[Badmintonspeler]] | |- | [[:d:Q23000736|Q23000736]] | [[Bernd Schwarting]] | 1964 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/123133831 123133831] | [[Maler (Q1028181)|Maler]] | |- | [[:d:Q84599154|Q84599154]] | [[Mathias Petry]] | 1964 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/130806056 130806056] | [[Journalist]] | |- | [[:d:Q2337780|Q2337780]] | [[Stefan Studer]] | 1964-01-30 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q45354832|Q45354832]] | [[Bettina Hauenschild]] | 1964-07-16 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1062261186 1062261186] | [[Schauspeler]]<br/>[[Synchroonspreker]]<br/>[[Heelpraktiker]] | |- | [[:d:Q26232148|Q26232148]] | [[Heidi Ecks]] | 1965 | [[Bild:Heidi-ecks-2011-ffm-038.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1062299558 1062299558] | [[Schauspeler]] | |- | [[:d:Q95232395|Q95232395]] | [[Daniel Krönke]] | 1965 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1061880362 1061880362] | [[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Kameramann]]<br/>[[Filmeditor]]<br/>[[Filmproduzent]] | |- | [[:d:Q16294812|Q16294812]] | [[Stefan Kroll]] | 1965-06-27 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/115686398 115686398] | [[Militärhistoriker]]<br/>[[Koortenhistoriker]]<br/>[[Regionalhistoriker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q63092983|Q63092983]] | [[Volker Schomerus]] | 1965-08-08 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/112223672 112223672] | [[Physiker (Q169470)|Physiker]] | |- | [[:d:Q95238110|Q95238110]] | [[Andreas Babel]] | 1966 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1015981941 1015981941] | [[editing staff]] | |- | [[:d:Q2336300|Q2336300]] | [[Stefan Franz]] | 1966-03-05 | [[Bild:Stefan Franz m Ehefrau Anja Kneisel u Gisela Ellgoth (cropped).jpg|center|80px]] | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/131796690 131796690] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] | |- | [[:d:Q23059373|Q23059373]] | [[Rotraud von Kulessa]] | 1966-08-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/115718478 115718478] | [[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q105405324|Q105405324]] | [[Susanne Homölle]] | 1967 | | [[Bützfleet]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/139519157 139519157] | [[business manager]]<br/>[[Ökonoom]] | |- | [[:d:Q112524814|Q112524814]] | [[Silke Schlichtmann]] | 1967 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/172989388 172989388] | [[Schriever]]<br/>[[Literaturwetenschopper]]<br/>[[scholar of English]]<br/>[[Germanist]]<br/>[[lecturer]]<br/>[[Literat]] | |- | [[:d:Q1560965|Q1560965]] | [[Sabine Völkers]] | 1967 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/143241400 143241400] | [[Illustrater]] | |- | [[:d:Q66022922|Q66022922]] | [[Marc-Denis Weitze]] | 1967 | [[Bild:Portraitfoto Marc-Denis Weitze (cropped).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/113858911X 113858911X] | [[science journalist]] | |- | [[:d:Q108127497|Q108127497]] | [[Jörg Köpke]] | 1967-01-29 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/132731495 132731495] | | |- | [[:d:Q46112876|Q46112876]] | [[Matthias Haß]] | 1967-04-18 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135704499 135704499] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q1227807|Q1227807]] | [[Dirk Dammann]] | 1967-08-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q71978824|Q71978824]] | [[Claas Hoffmann]] | 1967-09-12 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135487552 135487552] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]] | |- | [[:d:Q1228091|Q1228091]] | [[Dirk Steffens]] | 1967-12-05 | [[Bild:MKr15442 Dirk Steffens.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/134179838 134179838] | [[Feernsehmoderator]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q111541447|Q111541447]] | [[Philipp E. Kümpel]] | 1968-01-29 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135937493 135937493] | [[Schriever]]<br/>[[Musiker]]<br/>[[film score composer]] | |- | [[:d:Q1352375|Q1352375]] | [[Joern Martens]] | 1968-02-17 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1061985997 1061985997] | [[Toonmeester]]<br/>[[Kock]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q34674833|Q34674833]] | [[Klaus-Jürgen Heitmann]] | 1968-03-27 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[industrial engineer]] | |- | [[:d:Q1301186|Q1301186]] | [[Silke Meyer]] | 1968-05-13 | | [[Bliersdörp]] | | | | | [[Volleyballspeler]] | |- | [[:d:Q1402210|Q1402210]] | [[Stephan Bauer]] | 1968-12-01 | [[Bild:2018 Stephan Bauer - by 2eight - 8SC6020.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/134225600 134225600] | [[Kabarettist]] | |- | [[:d:Q113549565|Q113549565]] | [[Jörgen Tielmann]] | 1969 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/123978424 123978424] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q112536724|Q112536724]] | [[Thorsten Saleina]] | 1970 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/132590646 132590646] | [[graphic artist]]<br/>[[Illustrater]]<br/>[[Schriever]] | |- | [[:d:Q42317312|Q42317312]] | [[Ulrich Prahl]] | 1970-09-20 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Aken]]<br/>[[Freiberg]] | [https://d-nb.info/gnd/124467482 124467482] | [[Inschenör]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Wetenschopper]]<br/>[[opinion journalist]] | |- | [[:d:Q95205189|Q95205189]] | [[Susanne Hölsebeck]] | 1971 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1041982569 1041982569] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q84616907|Q84616907]] | [[Nicole Tiedemann-Bishop]] | 1971-03-25 | | [[Freiborg (Elv)|Freiborg]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1183187084 1183187084] | [[cultural studies scholar]] | |- | [[:d:Q15813228|Q15813228]] | [[Oliver Grundmann]] | 1971-08-21 | [[Bild:2020-02-14 Oliver Grundmann (Bundestagsprojekt 2020) by Sandro Halank–2.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/1339099160 1339099160] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q1416946|Q1416946]] | [[Karen Stechmann]] | 1971-09-15 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Badmintonspeler]] | |- | [[:d:Q95305198|Q95305198]] | [[Gunnar Hinck]] | 1973 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/13283037X 13283037X] | [[Politoloog]]<br/>[[Journalist]] | |- | [[:d:Q13188486|Q13188486]] | [[Jan Graf]] | 1973 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135375746 135375746] | [[Schriever]]<br/>[[Musiker]] | |- | [[:d:Q113769791|Q113769791]] | [[Angela Bauer-Kirsch]] | 1973 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/130832359 130832359] | [[Politoloog]] | |- | [[:d:Q51718006|Q51718006]] | [[Marcus Kück]] | 1973-01-24 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Basketballspeler (Q3665646)|Basketballspeler]] | |- | [[:d:Q2643610|Q2643610]] | [[Alexandra Kui]] | 1973-03 | [[Bild:DE Alexandra Kui 2008-10-23 by Steschke.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/12986157X 12986157X] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q99427|Q99427]] | [[Patrick Döring]] | 1973-05-06 | [[Bild:Doering 5 1-kl.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1034707167 1034707167] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q17325938|Q17325938]] | [[Roland Ismer]] | 1974 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/132440148 132440148] | [[Afkaat|Avkaat]]<br/>[[Universitätsperfesser]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Stüürberader]] | |- | [[:d:Q113832855|Q113832855]] | [[Kathi Franko]] | 1974 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Mönster]] | [https://d-nb.info/gnd/1076636802 1076636802] | [[educator]] | |- | [[:d:Q86240|Q86240]] | [[Andrasch Starke]] | 1974-01-04 | [[Bild:Andrasch Starke (Dortmund, 2012).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1224809726 1224809726] | [[Jockey]] | |- | [[:d:Q24300599|Q24300599]] | [[Melanie Schliecker]] | 1974-01-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q15782258|Q15782258]] | [[Alexander Mierzwa]] | 1974-06-04 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q124844601|Q124844601]] | [[Lars Poeck]] | 1974-09-20 | [[Bild:Lars-poeck.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1152228897 1152228897] | [[Fotograaf]] | |- | [[:d:Q68973|Q68973]] | [[Michael Stolle]] | 1974-12-17 | [[Bild:Michael Stolle.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Lichtathlet]]<br/>[[Staffhoogspringer]] | |- | [[:d:Q113796988|Q113796988]] | [[Meike Rieckmann-Berkenbrock]] | 1975-07-26 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/102144040X 102144040X] | [[Protestant theologian]] | |- | [[:d:Q131566490|Q131566490]] | [[Christoph Ehrhardt]] | 1975-07-26 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Journalist]] | |- | [[:d:Q110468|Q110468]] | [[Aylin Esener]] | 1975-08-24 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1082564575 1082564575] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] | |- | [[:d:Q19298542|Q19298542]] | [[Philipp Osthus]] | 1975-09-11 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/139462309 139462309] | [[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]] | |- | [[:d:Q95233245|Q95233245]] | [[Peter Kalmbach]] | 1976 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1018260749 1018260749] | [[Afkaat|Avkaat]] | |- | [[:d:Q1749365|Q1749365]] | [[Philip Stemann]] | 1976 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Speelbaas (Q3455803)|Speelbaas]]<br/>[[Theaterspeelbaas]] | |- | [[:d:Q2077352|Q2077352]] | [[Peter Ording]] | 1976-12-22 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Roderer]] | |- | [[:d:Q45608804|Q45608804]] | [[Claus Ropers]] | 1977 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/133422097 133422097] | [[Physiker (Q169470)|Physiker]] | |- | [[:d:Q73734|Q73734]] | [[Nils Winter]] | 1977-03-27 | [[Bild:Nils Winter Mannheim 2012.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Lichtathlet]] | |- | [[:d:Q1589292|Q1589292]] | [[Hauke Hilz]] | 1977-05-29 | [[Bild:Hilz, Hauke-9188.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Fre’e Hansestadt Bremen (Q1209)|Fre’e Hansestadt Bremen]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q88487698|Q88487698]] | [[Falko Hönisch]] | 1977-11-25 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/14401629X 14401629X] | [[Opernsinger (Q2865819)|Opernsinger]]<br/>[[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q42428981|Q42428981]] | [[Nicole Gozdek]] | 1978 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1088442625 1088442625] | [[Schriever (Q482980)|Schriever]] | |- | [[:d:Q108524713|Q108524713]] | [[Marco Rieckmann]] | 1978 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/130225207 130225207] | [[Didaktiker]]<br/>[[environmental scientist]]<br/>[[Wetenschopper]]<br/>[[social scientist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q61831776|Q61831776]] | [[Nadine Erler]] | 1978 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/137441282 137441282] | [[Översetter]] | |- | [[:d:Q124438|Q124438]] | [[Kai Seefried]] | 1978-01-23 | [[Bild:Seefried, Kai.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hannober]] | [https://d-nb.info/gnd/1035144948 1035144948] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q97381|Q97381]] | [[Mareile Moeller]] | 1978-10-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Schauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]]<br/>[[Spreker]] | |- | [[:d:Q113837211|Q113837211]] | [[Anne Kurtze]] | 1979 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Trier]] | [https://d-nb.info/gnd/1091090696 1091090696] | [[Kunsthistoriker]]<br/>[[Museumspädagoog]] | |- | [[:d:Q2642761|Q2642761]] | [[Alexander Nouri]] | 1979-08-20 | [[Bild:Alexander Nouri Oktober 2016.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]]<br/>[[Footballtrainer]] | |- | [[:d:Q18027791|Q18027791]] | [[Sebastian Lühr]] | 1979-09-30 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Kock]] | |- | [[:d:Q1279210|Q1279210]] | [[Stefan Konarske]] | 1980-02-28 | [[Bild:Stefan Konarske Photo Call Der junge Karl Marx Berlinale 2017 01.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/141078111 141078111] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]]<br/>[[TV-Schauspeler]]<br/>[[Schauspeler]] | |- | [[:d:Q75768|Q75768]] | [[Juliette Schoppmann]] | 1980-03-18 | [[Bild:Juliette schoppmann 20081129.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135323266 135323266] | [[Singer]] | |- | [[:d:Q47129509|Q47129509]] | [[Sönke E. Schulz]] | 1980-06-23 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/13574864X 13574864X] | [[Politoloog]]<br/>[[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q1516074|Q1516074]] | [[Gesa Schwartz]] | 1980-07-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hamborg]] | [https://d-nb.info/gnd/140771999 140771999] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q42315894|Q42315894]] | [[Stefan Sick]] | 1981 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1176850881 1176850881] | [[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Kameramann]]<br/>[[Filmeditor]]<br/>[[Filmproduzent]] | |- | [[:d:Q64737811|Q64737811]] | [[Doris Anselm]] | 1981 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | [[Berlin]] | [https://d-nb.info/gnd/1073947734 1073947734] | [[Schriever]] | |- | [[:d:Q57920213|Q57920213]] | [[André Hauschild]] | 1981 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/142208906 142208906] | [[Wetenschopper]] | |- | [[:d:Q2475762|Q2475762]] | [[Ulrich Faßnacht]] | 1981-05-10 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1062132998 1062132998] | [[Theaterschauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] | |- | [[:d:Q17352980|Q17352980]] | [[Simon Riggers]] | 1981-07-30 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1061952126 1061952126] | [[Filmproduzent]]<br/>[[Schauspeler]]<br/>[[Filmschauspeler]] | |- | [[:d:Q21652561|Q21652561]] | [[Thorsten Wenning]] | 1982-03-03 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1061331571 1061331571] | [[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]]<br/>[[Filmschauspeler]]<br/>[[Filmeditor]]<br/>[[Filmproduzent]] | |- | [[:d:Q18019250|Q18019250]] | [[David Grottschreiber]] | 1982-04-29 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1020100834 1020100834] | [[trombonist]] | |- | [[:d:Q63323246|Q63323246]] | [[Grit Paulussen]] | 1983 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/135328896 135328896] | [[Filmschauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]] | |- | [[:d:Q26260415|Q26260415]] | [[Jannik Endemann]] | 1983-01-17 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1061727629 1061727629] | [[Spreker]] | |- | [[:d:Q2581651|Q2581651]] | [[Willm Engelke]] | 1983-08-27 | | [[Düünbeudel]] | | | | | | |- | [[:d:Q95222101|Q95222101]] | [[Malte Grosche]] | 1984 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1062048652 1062048652] | [[assistant director]]<br/>[[recording supervisor]] | |- | [[:d:Q100981152|Q100981152]] | [[Laura Uhlig]] | 1985 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1148248250 1148248250] | [[Filmschauspeler]]<br/>[[Theaterschauspeler]] | |- | [[:d:Q129017845|Q129017845]] | [[Lars Berg]] | 1985 | [[Bild:2024-08-11 Ausstellung Siegfried Neuenhausen Bruchstueck Mensch, Staedtisches Museum Braunschweig, 35.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Bronswiek]] | [https://d-nb.info/gnd/1058254472 1058254472] | [[Kunsthistoriker]]<br/>[[curator]]<br/>[[Schriever (Q482980)|Schriever]] | |- | [[:d:Q26721172|Q26721172]] | [[Felix Ahrens]] | 1986 | [[Bild:AMPAS .jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1081400366 1081400366] | [[Dreihbookschriever (Q28389)|Dreihbookschriever]]<br/>[[Speelbaas|Filmspeelbaas]] | |- | [[:d:Q123505848|Q123505848]] | [[AzudemSK]] | 1986-05-08 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Mönster]] | [https://d-nb.info/gnd/1206121491 1206121491] | [[Rapper]] | |- | [[:d:Q98094|Q98094]] | [[Richard Fröhlich]] | 1986-06-05 | | [[Olendörp (Landkreis Stood)|Olendörp]] | | | | | [[Basketballspeler (Q3665646)|Basketballspeler]] | |- | [[:d:Q108757902|Q108757902]] | [[Frank Rinck]] | 1986-11-04 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1339026317 1339026317] | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q115269320|Q115269320]] | [[Corinna Lange]] | 1986-12-16 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Hannober]] | | [[Politiker (Q82955)|Politiker]] | |- | [[:d:Q56558673|Q56558673]] | [[Julius Robin Weigel]] | 1987 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/108403347X 108403347X] | [[Schauspeler]] | |- | [[:d:Q22937468|Q22937468]] | [[Marcel Eris]] | 1988-03-02 | [[Bild:MontanaBlack.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1182695175 1182695175] | [[YouTuber]]<br/>[[online streamer]] | |- | [[:d:Q102407424|Q102407424]] | [[Verena Westphal]] | 1989-05-30 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1290305471 1290305471] | [[graphic designer]]<br/>[[animator]] | |- | [[:d:Q1391712|Q1391712]] | [[Jannik Löhden]] | 1989-07-16 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q39299239|Q39299239]] | [[Daniel Zygla]] | 1990-04-24 | | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | | | | [[darts player]] | |- | [[:d:Q23565287|Q23565287]] | [[Lisa Prior]] | 1990-12-29 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q2386442|Q2386442]] | [[Tabea Kemme]] | 1991-12-14 | [[Bild:2017293155738 2017-10-20 Fussball Frauen Deutschland vs Island - Sven - 1D X MK II - 0074 - B70I0695.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Potsdam]] | [https://d-nb.info/gnd/1282672770 1282672770] | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q323065|Q323065]] | [[Florian Nagel]] | 1992-03-13 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q56886651|Q56886651]] | [[Isabell Kaiser]] | 1992-07-24 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q18022958|Q18022958]] | [[Lara-Maria Wichels]] | 1992-08-05 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Schauspeler]] | |- | [[:d:Q26213484|Q26213484]] | [[Nico Matern]] | 1992-11-27 | [[Bild:CINvIND 2018-09-29 - Nico Matern (31308227018) (cropped).jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q41627151|Q41627151]] | [[Maximilian Saßerath]] | 1993-09-16 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | | |- | [[:d:Q88215318|Q88215318]] | [[Maximilian Schulz]] | 1994-01-24 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | | |- | [[:d:Q29963197|Q29963197]] | [[Sebastian Firnhaber]] | 1994-04-18 | [[Bild:Sebastian Firnhaber 20180304.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q17593128|Q17593128]] | [[Marnon Busch]] | 1994-12-08 | [[Bild:Busch, Marnon Heidenheim 17-18 WP.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Footballspeler (Q937857)|Footballspeler]] | |- | [[:d:Q27485720|Q27485720]] | [[Jasper Frahm]] | 1996-03-07 | [[Bild:Rund um Köln 2016 033.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Radrennfohrer]] | |- | [[:d:Q47485334|Q47485334]] | [[Lasse Lührs]] | 1996-05-16 | [[Bild:Paris2024 - Triathlon - 50 - Lasse Lührs.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[triathlete]] | |- | [[:d:Q23565298|Q23565298]] | [[Paula Prior]] | 1997-02-25 | [[Bild:2021-03-13 Handball, Bundesliga Frauen, Thüringer HC - Buxtehuder SV 1DX 6878 by Stepro.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q58845821|Q58845821]] | [[Lucas Firnhaber]] | 1997-04-23 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q107380400|Q107380400]] | [[Natalie Axmann]] | 1997-11-03 | [[Bild:2022-03-26 Handball, Bundesliga Frauen, Thüringer HC - HL Buchholz 08-Rosengarten 1DX 7335 by Stepro.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q110486190|Q110486190]] | [[Klara Lange]] | 1998 | [[Bild:2023-09-28-Klara Lange Deutscher Fernsehpreis 2023 -9105.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/125792476 125792476] | [[Filmschauspeler]] | |- | [[:d:Q61791619|Q61791619]] | [[Leonie Wesselow]] | 1998-04-07 | [[Bild:Leonie Wesselow 2019.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/1122228473 1122228473] | [[Schauspeler]] | |- | [[:d:Q18019951|Q18019951]] | [[Emily Bölk]] | 1998-04-26 | [[Bild:2024-07-20 Handball, Teamfotos Nationalmannschaften für die Olympischen Spiele STP 1169 by Stepro-2.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q56417961|Q56417961]] | [[Dominik Axmann]] | 1999-06-30 | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q88965837|Q88965837]] | [[Franziska Fischer]] | 1999-08-18 | [[Bild:2023-10-28 Handball, Bundesliga Frauen, Thüringer HC - SV Union Halle-Neustadt 1DX 4639 by Stepro.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q65241511|Q65241511]] | [[Cantaro 32]] | 2000-03-27 | [[Bild:2013 Longines Global Champions - Lausanne - 14-09-2013 - Sheikh Ali bin Khalid Al Thani et Cantaro 32 2.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Harsfeld|Harsfeld]] | | | | | | |- | [[:d:Q97699013|Q97699013]] | [[Nele Schmitt]] | 2001-02-11 | | [[Bliersdörp]] | | | | | [[beach volleyball player]]<br/>[[Volleyballspeler]] | |- | [[:d:Q125401049|Q125401049]] | [[Ole Hagedorn]] | 2003-10-14 | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Handballspeler]] | |- | [[:d:Q132348651|Q132348651]] | [[Tom Fitschen]] | 2006-10-24 | [[Bild:2025-02-02 Eisbären Juniors Berlin gegen Kölner Junghaie (U20 DNL 2024-25) by Sandro Halank–135.jpg|center|80px]] | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Ieshockeyspeler]] | |- | [[:d:Q95230585|Q95230585]] | [[Johann Wilhelm Brand]] | | | | 1648-04-07 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1011970570 1011970570] | | |- | [[:d:Q95258403|Q95258403]] | [[Johann Friedrich Fischer]] | | | | 1767 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1027781632 1027781632] | [[Dokter (Medizin)|Dokter]] | |- | [[:d:Q95325303|Q95325303]] | [[Heinrich Sigismund Backmeister]] | | | | 1772-11-28 | [[Gemeen Stood|Stood]] | | [https://d-nb.info/gnd/1034669699 1034669699] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]] | |- | [[:d:Q99688652|Q99688652]] | [[Norbert Hamm]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | [https://d-nb.info/gnd/134396782 134396782] | [[Musiker]] | |- | [[:d:Q105344699|Q105344699]] | [[Elke Gröning]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | [[Zooloog (Q350979)|Zooloog]]<br/>[[paleontologist]]<br/>[[Wetenschopper]] | |- | [[:d:Q108670199|Q108670199]] | [[Gustav Schneeclaus]] | | | | 1992-03-22 | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | |- | [[:d:Q110726462|Q110726462]] | [[Timm Moritz Marquardt]] | | | [[Gemeen Buxthu|Buxthu]] | | | | | | |- | [[:d:Q112495397|Q112495397]] | [[Hermann Strackerian]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | 1662 | | [[Jena]] | | [[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q112495402|Q112495402]] | [[Gregor Hintze]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | [[Altdorf bei Nürnberg]] | [https://d-nb.info/gnd/124558992 124558992] | [[Jurist (Q185351)|Jurist]]<br/>[[Universitätsperfesser]] | |- | [[:d:Q118062684|Q118062684]] | [[Wolfgang Watzulik]] | | | [[Gemeen Stood|Stood]] | | | | | | |} {{Wikidata list end}} a1ll2pzpacxrrskjne30my36l687803 0 105793 1040755 1036234 2025-06-26T15:17:51Z ListeriaBot 25018 Wikidata list updated [V2] 1040755 wikitext text/x-wiki {{Wikidata list |sparql= SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?_population ?normalizedAreaSquaremeter ?stand WHERE { ?item wdt:P131 ?territory ; (wdt:P31/wdt:P279*) wd:Q42744322 ; wdt:P1082 ?_population. ?territory wdt:P131* wd:Q1200. SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language "nds". } OPTIONAL { ?item p:P2046 [ a wikibase:BestRank; psn:P2046/wikibase:quantityAmount ?normalizedAreaSquaremeter ]. } OPTIONAL { ?item p:P1082 [ a wikibase:BestRank; ps:P1082 ?p; pq:P585 ?stand ] } } ORDER BY DESC(?_population) LIMIT 25 |columns=number:Rang,label:Städer,P94,P131,P395,P1082,?normalizedAreaSquaremeter:Rebeed,P439,P18,?stand,item |section= |sort= |min_section=0 |thumb=80 |links=red |wdedit=yes |autolist=fallback |xreferences=all |row_template=Vörlaag:Städer Row |header_template=Vörlaag:Städer Header }} {{Vörlaag:Städer Header}} {{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 1 | label = [[Mainz]] | p94 = [[Bild:Coat of arms of Mainz-2008 new.svg|center|80px]] | p131 = [[Rhienland-Palz]]<br/>[[Electorate of Mainz]] | p395 = MZ | p1082 = 222889 | normalizedareasquaremeter = 97730000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07315000 07315000] | p18 = [[Bild:Theodor-Heuss-Brücke, 1902231957, ako.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q1720|Q1720]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 2 | label = [[Ludwigshafen]] | p94 = [[Bild:DEU Ludwigshafen COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Rhienland-Palz]] | p395 = LU | p1082 = 176110 | normalizedareasquaremeter = 77430000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07314000 07314000] | p18 = [[Bild:Ludwigshafenmitte ausderluft.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q2910|Q2910]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 3 | label = [[Koblenz]] | p94 = [[Bild:DEU Koblenz COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Rhienland-Palz]] | p395 = KO | p1082 = 115298 | normalizedareasquaremeter = 105250000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07111000 07111000] | p18 = [[Bild:Koblenz - Panorama von Festung Ehrenbreitstein.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q3104|Q3104]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 4 | label = [[Trier]] | p94 = [[Bild:DEU Trier COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Rhienland-Palz]] | p395 = TR | p1082 = 112737 | normalizedareasquaremeter = 117070000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07211000 07211000] | p18 = [[Bild:Trier 126x.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q3138|Q3138]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 5 | label = [[Kaiserslautern]] | p94 = [[Bild:Kaiserslautern-Stadtwappen.svg|center|80px]] | p131 = [[Rhienland-Palz]] | p395 = KL | p1082 = 101486 | normalizedareasquaremeter = 139700000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07312000 07312000] | p18 = [[Bild:Kaiserslautern 19.JPG|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q3758|Q3758]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 6 | label = [[Worms]] | p94 = [[Bild:DEU Worms COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Worms]]<br/>[[Regerungsbezirk Rhienhessen-Palz]] | p395 = WO | p1082 = 85609 | normalizedareasquaremeter = 108730000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07319000 07319000] | p18 = [[Bild:Wormser Türme.JPG|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q3852|Q3852]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 7 | label = [[Neuwied]] | p94 = [[Bild:Neuwied Stadtwappen.svg|center|80px]] | p131 = [[Neuwied]] | p395 = NR | p1082 = 66243 | normalizedareasquaremeter = 86500000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07138045 07138045] | p18 = [[Bild:Neuwied palace.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q3967|Q3967]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 8 | label = [[Neustadt an der Weinstraße]] | p94 = [[Bild:DEU Neustadt an der Weinstrasse COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Rhienland-Palz]] | p395 = NW | p1082 = 53920 | normalizedareasquaremeter = 117090000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07316000 07316000] | p18 = [[Bild:Neustadt an der Weinstrasse BW 2017-09-28 12-18-52.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q4149|Q4149]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 9 | label = [[Bad Kreuznach]] | p94 = [[Bild:DEU Bad Kreuznach COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Bad Kreuznach]] | p395 = KH | p1082 = 52989 | normalizedareasquaremeter = 55560000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07133006 07133006] | p18 = [[Bild:Panorama Kreuznach.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q7047|Q7047]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 10 | label = [[Speyer]] | p94 = [[Bild:DEU Speyer COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Rhienland-Palz]] | p395 = SP | p1082 = 51203 | normalizedareasquaremeter = 42710000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07318000 07318000] | p18 = [[Bild:Speyerer Dom Dach.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q6829|Q6829]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 11 | label = [[Frankenthal]] | p94 = [[Bild:DEU Frankenthal COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Rhienland-Palz]] | p395 = FT | p1082 = 49122 | normalizedareasquaremeter = 43880000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07311000 07311000] | p18 = [[Bild:Frankenthal (Pfalz) Marktplatz.JPG|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q6905|Q6905]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 12 | label = [[Landau in der Pfalz]] | p94 = [[Bild:DEU Landau in der Pfalz COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Rhienland-Palz]]<br/>[[Bas-Rhin]]<br/>[[Landau in der Pfalz]] | p395 = LD | p1082 = 48341 | normalizedareasquaremeter = 82940000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07313000 07313000] | p18 = [[Bild:Landau Rathausplatz 02.JPG|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q7052|Q7052]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 13 | label = [[Pirmasens]] | p94 = [[Bild:Wappen Pirmasens.svg|center|80px]] | p131 = [[Rhienland-Palz]] | p395 = PS | p1082 = 40941 | normalizedareasquaremeter = 61360000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07317000 07317000] | p18 = [[Bild:Pirmasens, Altes Rathaus 2.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q14849|Q14849]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 14 | label = [[Ingelheim an’n Rhien]] | p94 = [[Bild:DEU Ingelheim am Rhein COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Mainz-Bingen district]] | p395 = MZ, BIN<br/>MZ<br/>BIN | p1082 = 36390 | normalizedareasquaremeter = 49860000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07339030 07339030] | p18 = [[Bild:Burgkirche2010.JPG|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q159548|Q159548]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 15 | label = [[Zweibrücken]] | p94 = [[Bild:Wappen Zweibrücken.svg|center|80px]] | p131 = [[Rhienland-Palz]] | p395 = ZW | p1082 = 34613 | normalizedareasquaremeter = 70640000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07320000 07320000] | p18 = [[Bild:Zweibrücken castle front April 2010 darker.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q16017|Q16017]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 16 | label = [[Andernach]] | p94 = [[Bild:Wappen Andernach.svg|center|80px]] | p131 = [[Mayen-Koblenz]] | p395 = MYK | p1082 = 30408 | normalizedareasquaremeter = 53340000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07137003 07137003] | p18 = [[Bild:Rheinlagen-Andernach.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q490058|Q490058]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 17 | label = [[Idar-Oberstein]] | p94 = [[Bild:DEU Idar-Oberstein COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Birkenfeld]] | p395 = BIR | p1082 = 29158 | normalizedareasquaremeter = 91580000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07134045 07134045] | p18 = [[Bild:Schloss Oberstein.JPG|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q16119|Q16119]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 18 | label = [[Bad Neuenahr-Ahrweiler]] | p94 = [[Bild:DEU Bad Neuenahr-Ahrweiler COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Ahrweiler]] | p395 = AW | p1082 = 27647 | normalizedareasquaremeter = 63380000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07131007 07131007] | p18 = [[Bild:Bad Neuenahr-Ahrweiler 008x.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q522620|Q522620]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 19 | label = [[Bingen am Rhein]] | p94 = [[Bild:DEU Bingen am Rhein COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Mainz-Bingen district]] | p1082 = 26339 | normalizedareasquaremeter = 37710000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07339005 07339005] | p18 = [[Bild:Bingen above.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q285879|Q285879]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 20 | label = [[Germersheim]] | p94 = [[Bild:DEU Germersheim COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Germersheim]] | p395 = GER | p1082 = 21295 | normalizedareasquaremeter = 21680000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07334007 07334007] | p18 = [[Bild:Germersheim, Luitpoldplatz, VR Bank Südpfalz.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q22629|Q22629]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 21 | label = [[Schifferstadt]] | p94 = [[Bild:DEU Schifferstadt COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Rhein-Pfalz]] | p395 = RP | p1082 = 20682 | normalizedareasquaremeter = 28060000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07338025 07338025] | p18 = [[Bild:Neues Rathaus Schifferstadt 01.JPG|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q23002|Q23002]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 22 | label = [[Mayen]] | p94 = [[Bild:DEU Mayen COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Mayen-Koblenz]] | p1082 = 19882 | normalizedareasquaremeter = 58190000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07137068 07137068] | p18 = [[Bild:Mayen 001x.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q516611|Q516611]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 23 | label = [[Wittlich]] | p94 = [[Bild:Wittlich Wappen.svg|center|80px]] | p131 = [[Bernkastel-Wittlich]] | p395 = WIL | p1082 = 19718 | normalizedareasquaremeter = 49630000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07231134 07231134] | p18 = [[Bild:Wittlichview.JPG|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q559514|Q559514]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 24 | label = [[Alzey]] | p94 = [[Bild:DEU Alzey COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Alzey-Worms district]]<br/>[[Canton of Alzey]] | p395 = AZ | p1082 = 19530 | normalizedareasquaremeter = 35220000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07331003 07331003] | p18 = [[Bild:FischmarktAlzey.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q450726|Q450726]] }}{{Vörlaag:Städer Row | number = style='text-align:right'| 25 | label = [[Bad Dürkheim]] | p94 = [[Bild:DEU Bad Dürkheim COA.svg|center|80px]] | p131 = [[Bad Dürkheim]] | p395 = DÜW | p1082 = 18821 | normalizedareasquaremeter = 102550000 | p439 = [https://dd.eionet.europa.eu/vocabularyconcept/lau2/de/07332002 07332002] | p18 = [[Bild:Bad Dürkheim Ansicht vom Vigilienturm.jpg|center|80px]] | stand = 2023-12-31 | item = [[:d:Q22901|Q22901]] }} |} {{Wikidata list end}} == Footnoten == <references/> {{Navigatschoonsliest List vun de gröttsten Städer Düütscher Bundslänner}} [[Kategorie:List vun de gröttsten Städer (Düütschland)]] [[Kategorie:Rhienland-Palz]] [[Kategorie:Stadt]] 2j5lylkdi2pwr4lzocsvrtg0bk8m47a 0 134640 1040780 960280 2025-06-27T08:45:08Z Flaverius 21322 Riessen-Hoolt’n 1040780 wikitext text/x-wiki '''Holten''' betekent * [[Holten (Rijssen-Holten)|Holten]], Oort in de Gemeen [[Riessen-Hoolt’n]], Oaveriessel, Nedderlannen, * [[Holten (Overhus)|Holten]], Stadtdeel von de Stadt Overhus, Noordrhien-Westfalen. '''Holten''' is de Familiennaam von * [[Bo Holten]] (* 1948), däänschen Kumponist un Dirigent, * [[Carl von Holten]] (1899–1991), düütschen Diplomaat, * [[Dries Holten]] (1936–2020), nedderlandschen Sänger un Textdichter, * [[Hermann von Holten]] († 1572), düütschen Abt, * [[Johan Holten]] (* 1976), däänschen Kurater, * [[Kasper Holten]] (* 1973), däänschen Speelbaas un Intendant, * [[Peter Holten]] (1816–1897), Guvernör von de Färöer, * [[Samuel Holten]] (1738–1816), US-amerikaanschen Dokter, Politiker un Richter, * [[Walter Holten]] (1897–1972), düütschen Schauspeler, Höörspeel- un Synchroonspreker. Kiek ok bi: [[Holton]], [[Holt]]. {{Mehrdüdig Begreep}} n0rmmgm2zislrlkd8mf0c9ncfc7mp12 3 192531 1040756 2025-06-26T15:28:43Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040756 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Père Igor}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 17:28, 26. Jun. 2025 (CEST) adrjmnb7idve8x0hga2svf8uahushpf 3 192532 1040757 2025-06-26T15:53:21Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040757 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Alrael}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 17:53, 26. Jun. 2025 (CEST) mtg3jphdyoobda1i7mptm0ghpjv0ktu 3 192533 1040758 2025-06-26T16:26:20Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040758 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Odoaker}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 18:26, 26. Jun. 2025 (CEST) dh7fowx1ygypm2g1sxw1eornj9nb2st 3 192534 1040759 2025-06-26T17:09:13Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040759 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Croatia 925}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 19:09, 26. Jun. 2025 (CEST) i5r7yoq8pq6bw4dctic12xi2c3hufnz 3 192535 1040760 2025-06-26T20:19:10Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040760 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Kevagbo73}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 22:19, 26. Jun. 2025 (CEST) gi6xjiebk2xwj6eaz0m4w2v9ewximno 3 192536 1040762 2025-06-27T02:14:38Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040762 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=PorcupineTea}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 04:14, 27. Jun. 2025 (CEST) 9xikggppc2hcek9nqlvj7iyqm58vo4s 0 192537 1040763 2025-06-27T08:25:24Z Flaverius 21322 nee uut weblenken 1040763 wikitext text/x-wiki '''Läägeünnerloage''' (''Legeünnerlage'') betekent ene Ünnerlaag för Vehhtüüg, de as Bruukmunsteranmellen op Plattdüütsch vun dat Düütsche Patent- un Markenamt in [[Mönken]] torüggwiest worrn is, bet dat de Bundsgerihtshoff 2033 beslaten het, dat Bruukmunster op Platt güllig sünd, wenn dat Munster ook op Hoogdüütsch översett bileggt warrt. Plattdüütsch warrt so bi dat Patentamt as anner Frömdspraken behannelt, dat Oordeel seggt avers klaar, dat de Bundsgerichtshoff kene Beslaat faat het in de Fraag of Plattdüütsch nu ene Spraak oder enen Dialekt is. == Weblenken == * https://lexetius.com/2002,2757 * https://openjur.de/u/252403.html * https://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=en&nr=24938&pos=0&anz=1 [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Juristeree]] jgabg5ca7xwr7n3y172katz3gahd6g3 1040764 1040763 2025-06-27T08:29:31Z Flaverius 21322 2033 > 2003 1040764 wikitext text/x-wiki '''Läägeünnerloage''' (''Legeünnerlage'') betekent ene Ünnerlaag för Vehhtüüg, de as Bruukmunsteranmellen op Plattdüütsch vun dat Düütsche Patent- un Markenamt in [[Mönken]] torüggwiest worrn is, bet dat de Bundsgerihtshoff 2003 beslaten het, dat Bruukmunster op Platt güllig sünd, wenn dat Munster ook op Hoogdüütsch översett bileggt warrt. Plattdüütsch warrt so bi dat Patentamt as anner Frömdspraken behannelt, dat Oordeel seggt avers klaar, dat de Bundsgerichtshoff kene Beslaat faat het in de Fraag of Plattdüütsch nu ene Spraak oder enen Dialekt is. == Weblenken == * https://lexetius.com/2002,2757 * https://openjur.de/u/252403.html * https://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=en&nr=24938&pos=0&anz=1 [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Juristeree]] c1xlwih69ikc71zx3bnv1pndxkk7khh 3 192538 1040766 2025-06-27T08:37:31Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040766 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Hugo}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 10:37, 27. Jun. 2025 (CEST) nk5s1f3hfzkrak4l62fkq1hn7ttqr3q 0 192539 1040767 2025-06-27T08:41:06Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:nds-nl:Special:Redirect/revision/328854|Riesn-Hooltn]]“ 1040767 wikitext text/x-wiki {{Gemeenbox|NAAM=Riessen-Hoolten|NAAM_INHEEMSCH=Riessen-Hoolt’n<br/><small>(Riesn, Hooltn)</small>|WAPEN=Rijssen-Holten wapen.svg|KOOR_NS=52.306667|KOOR_OW=6.523889|STAAT=Nedderland|SITT=Riessen|LIGGT_IN=[[Provinz]]: [[Oaveriessel]]|FLACH=94.40|INWAHNERS=38.178|INWAHNERS_TIET=2020-01-01|POSTLEETTALL=7450-7469|VÖRWAHL=0548|ÖÖRD=Riessen un Hoolt’n|WEBSTEED=www.rijssen-holten.nl}} [[Bild:Map_-_NL_-_Rijssen-Holten_-_Wijk_00_Stad_Rijssen_-_Buurt_00_Kern-Rijssen.svg|rechts|duum|200x200px|Kerne in de gemeente Riesn-Hooltn]] '''Riessen'''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.hartvanrijssen.nl/algemeen/algemeen/104662/plaatsnamen-in-twee-talen-riessen-hooltn |titel=Plaatsnamen in twee talen: Riessen & Hooltn |datum=2023-03-31 |abruf=2025-06-27 |sprache=nl}}</ref>'''-Hoolt’n'''<ref>{{Internetquelle |autor=Redactie HoltensNieuws.nl |url=https://www.holtensnieuws.nl/hooltn-of-hooltn/ |titel=Hooltn of Hoolt’n? |werk=HoltensNieuws.nl |datum=2023-11-14 |abruf=2025-06-27 |sprache=nl-NL}}</ref> ({{S|nl|''Rijssen-Holten''}}) is ene Gemeend in de nedderlandsche Provinz Oaveriessel. Se gellt sied 2008 offitschell as tweesprakige nedderlandsch un neddersassische Gemeen. {{Riessen-Hoolten}}{{Oaveriessel}} [[Kategorie:Oaveriessel]] 3a9cgn46jonb5omq6mlq3a8mpzzps68 1040768 1040767 2025-06-27T08:41:27Z Flaverius 21322 1040768 wikitext text/x-wiki {{Gemeenbox|NAAM=Riessen-Hoolten|NAAM_INHEEMSCH=Riessen-Hoolt’n<br/><small>(Riesn, Hooltn)</small>|WAPEN=Rijssen-Holten wapen.svg|KOOR_NS=52.306667|KOOR_OW=6.523889|STAAT=Nedderland|SITT=Riessen|LIGGT_IN=[[Provinz]]: [[Oaveriessel]]|FLACH=94.40|INWAHNERS=38.178|INWAHNERS_TIET=2020-01-01|POSTLEETTALL=7450-7469|VÖRWAHL=0548|ÖÖRD=Riessen un Hoolt’n|WEBSTEED=www.rijssen-holten.nl}} [[Bild:Map_-_NL_-_Rijssen-Holten_-_Wijk_00_Stad_Rijssen_-_Buurt_00_Kern-Rijssen.svg|rechts|duum|200x200px|Kerne in de gemeente Riesn-Hooltn]] '''Riessen'''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.hartvanrijssen.nl/algemeen/algemeen/104662/plaatsnamen-in-twee-talen-riessen-hooltn |titel=Plaatsnamen in twee talen: Riessen & Hooltn |datum=2023-03-31 |abruf=2025-06-27 |sprache=nl}}</ref>'''-Hoolt’n'''<ref>{{Internetquelle |autor=Redactie HoltensNieuws.nl |url=https://www.holtensnieuws.nl/hooltn-of-hooltn/ |titel=Hooltn of Hoolt’n? |werk=HoltensNieuws.nl |datum=2023-11-14 |abruf=2025-06-27 |sprache=nl-NL}}</ref> ({{S|nl|''Rijssen-Holten''}}) is ene Gemeend in de nedderlandsche Provinz Oaveriessel. Se gellt sied 2008 offitschell as tweesprakige nedderlandsch un neddersassische Gemeen. == Footnoten == [[Kategorie:Oaveriessel]] h6vamjwejdy5qausovg8d8jviv6vjmb 1040769 1040768 2025-06-27T08:41:59Z Flaverius 21322 1040769 wikitext text/x-wiki {{Gemeenbox|NAAM=Riessen-Hoolten|NAAM_INHEEMSCH=Riessen-Hoolt’n<br/><small>(Riesn, Hooltn)</small>|WAPEN=Rijssen-Holten wapen.svg|KOOR_NS=52.306667|KOOR_OW=6.523889|STAAT=Nedderlannen|SITT=Riessen|LIGGT_IN=[[Provinz]]: [[Oaveriessel]]|FLACH=94.40|INWAHNERS=38.178|INWAHNERS_TIET=2020-01-01|POSTLEETTALL=7450-7469|VÖRWAHL=0548|ÖÖRD=Riessen un Hoolt’n|WEBSTEED=www.rijssen-holten.nl}} [[Bild:Map_-_NL_-_Rijssen-Holten_-_Wijk_00_Stad_Rijssen_-_Buurt_00_Kern-Rijssen.svg|rechts|duum|200x200px|Kerne in de gemeente Riesn-Hooltn]] '''Riessen'''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.hartvanrijssen.nl/algemeen/algemeen/104662/plaatsnamen-in-twee-talen-riessen-hooltn |titel=Plaatsnamen in twee talen: Riessen & Hooltn |datum=2023-03-31 |abruf=2025-06-27 |sprache=nl}}</ref>'''-Hoolt’n'''<ref>{{Internetquelle |autor=Redactie HoltensNieuws.nl |url=https://www.holtensnieuws.nl/hooltn-of-hooltn/ |titel=Hooltn of Hoolt’n? |werk=HoltensNieuws.nl |datum=2023-11-14 |abruf=2025-06-27 |sprache=nl-NL}}</ref> ({{S|nl|''Rijssen-Holten''}}) is ene Gemeend in de nedderlandsche Provinz Oaveriessel. Se gellt sied 2008 offitschell as tweesprakige nedderlandsch un neddersassische Gemeen. == Footnoten == <references />{{SORTIERUNG:Riessen-Hoolt'n}} jwfrbz49opw7ix414z3zrurzt9ugvga 0 192540 1040770 2025-06-27T08:42:13Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Riessen-Hoolt’n]] 1040770 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Riessen-Hoolt’n]] pv7phqbaqn11bc4g1lf1rzxhkwhvdg0 1040771 1040770 2025-06-27T08:42:26Z Flaverius 21322 added [[Category:Redirects op Nedderlandsch]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 1040771 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Riessen-Hoolt’n]] [[Kategorie:Redirects op Nedderlandsch]] siq2q7vtouqi8u5kapfe7d9a5hg1dxs 0 192541 1040772 2025-06-27T08:42:34Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Riessen-Hoolt’n]] 1040772 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Riessen-Hoolt’n]] pv7phqbaqn11bc4g1lf1rzxhkwhvdg0 1040773 1040772 2025-06-27T08:42:52Z Flaverius 21322 added [[Category:Redirects von en Schrievwies ahn Sünnerteken]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 1040773 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Riessen-Hoolt’n]] [[Kategorie:Redirects von en Schrievwies ahn Sünnerteken]] 2l2iyic22f99io8ybpohlq5kzybs4ra 0 192542 1040774 2025-06-27T08:43:04Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Riessen-Hoolt’n]] 1040774 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Riessen-Hoolt’n]] pv7phqbaqn11bc4g1lf1rzxhkwhvdg0 0 192543 1040775 2025-06-27T08:43:15Z Flaverius 21322 Ne’e Siet anleggt: ‚Riessen-Hoolt’n‘ 1040775 wikitext text/x-wiki Riessen-Hoolt’n sunq9nqua51uprxyzv0atc1b68t17j9 1040776 1040775 2025-06-27T08:43:45Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Riessen-Hoolt’n]] 1040776 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Riessen-Hoolt’n]] pv7phqbaqn11bc4g1lf1rzxhkwhvdg0 0 192544 1040777 2025-06-27T08:44:06Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Riessen-Hoolt’n]] 1040777 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Riessen-Hoolt’n]] pv7phqbaqn11bc4g1lf1rzxhkwhvdg0 0 192545 1040784 2025-06-27T09:19:47Z Flaverius 21322 Flaverius hett de Siet [[Tecklenburger Land]] na [[Tiäkenbuorger Land]] verschaven: > lokale dialekt 1040784 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Tiäkenbuorger Land]] 5hspijk3r121odyi2vrw93o59ul5qeb 1 192546 1040786 2025-06-27T09:19:47Z Flaverius 21322 Flaverius hett de Siet [[Diskuschoon:Tecklenburger Land]] na [[Diskuschoon:Tiäkenbuorger Land]] verschaven: > lokale dialekt 1040786 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Diskuschoon:Tiäkenbuorger Land]] r34fgkjen5i9690bp803bc27p3peg4c 0 192547 1040787 2025-06-27T09:20:07Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Tiäkenbuorger Land]] 1040787 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Tiäkenbuorger Land]] 5hspijk3r121odyi2vrw93o59ul5qeb 0 192548 1040790 2025-06-27T11:23:17Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/255666851|Schlei]]“ 1040790 wikitext text/x-wiki [[Bild:Karte_Naturpark_Schlei.png|duum|Överblick Slie]] De '''Slie''' oder '''Schlie''' ({{S|de|''Schlei''}}, {{S|da|''Sli(en)''}} oder {{Lang|da|''Slesvig Fjord''}})<ref>Adolph Frederik Bergsøe: ''Den danske stats statistik'', Kjøbenhavn 1844, S.&nbsp;156</ref> is een smallen Seearm vun de [[Oostsee]] in [[Sleswig-Holsteen]]. Se scheedt de beiden sleswigschen Landschoppen [[Angeln (Landschop)|Angeln]] un [[Swansen]]. == Naam == De Slie steit to dat Enn vun dat 11.&nbsp;Jaarhunnerd dat eerste Maal in [[Latiensche Spraak|latiensch]] Oorkunnen („ad Sliam lacum“).<ref>{{Greule-DGNB|472|Schlei, die}}</ref> De Naam Slie (oolddäämscj ''Slæ'', {{S|osx|''Slia''}}) heet „muddig Water“ oder „Water mit glibberig Waterplanten“ un beteken eerst alleen de Lütte Breed, de Binnendeel vun de Slie.<ref>Wolfgang Laur: ''Historisches Ortsnamenlexikon von Schleswig-Holstein'', 2.&nbsp;Oplaag, [[Niemünster]] 1992, S.&nbsp;575 </ref> == Geomorphologie == [[Bild:EisrandlagenNorddeutschland.jpg|duum|Maximale Iesrandlaag in de Wießel-Iestied in Noorddüütschland (rode Linie)]] De Slie keem in de Wießel-Iestied, vöör 115.000 bit 11.000 Jaren op, as de Iesmassen vun [[Skandinavien]] uut vöördrungen sünd. Af un an warrt de Slie as Föör oder Fjord beschreven. == Geografie == [[Bild:Mündung_Schlei.jpg|duum|Münn vun de Slie in de Oostsee, links de Füürtoorn vun Sliemünn]] De Slie streckt sik 42&nbsp;km vun Sliemünn över Kappeln un Arnis bit to de Stadt [[Sleswig]] döör dat Sleswig-Holsteensche Högelland Hügelland un scheedt daarbi de Landschoppen [[Angeln (Landschop)|Angeln]] un Swansen. Se is in’n Döörsnidd 1,3&nbsp;km breed un döörsniddlich 3&nbsp;m deep. Op’t breedst is de Slie twüschen Missunn un Sleswig, daar liggt de Grote Breed (bit to 4,2&nbsp;km breed) un ''Lütte Breed'' (bit to 2,1&nbsp;km breed), de döör de ''Stekscher Engd'' (280&nbsp;m breed) scheden sünd. Anner Breiden sünd de ''Büsdörper Breed'', de oosten vun de Engd bi Missunn liggt un de ''Maasholmer Breed'', de vöör Sliemünn liggt. DeBorgsee (mit [[Slott Gottorp|Slott Gottörp]] op dat Slotteiland) weer inst de op’t wiedst na’t Land rin legen Deel vun de Slie, wurraber 1582 vun Hartog Adolf<nowiki><span typeof="mw:Entity" id="mwiQ">&</nowiki>nbsp;<nowiki></span></nowiki>I. döör den knapp 100 Meter langen Gottörper Damm vun de Slie afscheden. Vöör Sleswig liggt de 1,8 Hektar groot Mevenbarg, een Stück wieder ööstlich in de Groot Breed dat Eiland Hestholm, dat ünner Natuurschuul steit. Anner Eilannen in de Slie sünd Kieholm un Flintholm un dat Lootseneiland, dat vundaag een Halveiland is, bi Sliemünn. An de Slie liggt vele Buchten, de noch bi jümeer natüürlichen Tostand sünd. Links un rechts hebben sik Noren billt, so as de Ornumer Noor, Harbyer Noor, Holmer Noor un Selker Noor. De grootste Tostroom in de Slie is de Füsinger Au (vöörher ok Loiter Au), de bei Winningmay in de Slie münnt.<ref name="borg">Der Naturraum Schlei {{Webarchiv|url=http://www.borgwedel.de/pdf/ziegelei/tafeln_12_k.pdf|text=Beschreibung bei borgwedel.de|wayback=20160304102447}} (PDF), abgerufen am 11. September 2015</ref> Lütter Toströöm sünd Grimsau, de Sleswiger Möhlenbeek un de Kappelner Möhlenbeek. === Natuur === Ene besünner Aard is de [[Sliesnepel]] een Fisch, de mit anner [[Snepels]] un de Forell verwandt is. Sied Oktober 2008 is de Regioon Siedüm de Slie een Natuurpark. == Literatuur == * Robert Guderian, Günter Gunkel: ''Handbuch der Umweltveränderungen und Ökotoxikologie.'' Band 3a. Springer, 2000, ISBN 3-540-66187-5, S.&nbsp;65&nbsp;ff. * Hans Heinrich Kolbeck: ''Die Schlei: Grüner Arm der Ostsee von Schleswig bis zur Mündung.'' Schöning, 2009, ISBN 3-89917-288-4. * Hans-Wilhelm Langholz: ''Die Schlei: eine norddeutsche Fördenlandschaft.'' Möller, 1987, ISBN 3-87550-072-5. * Uwe Muuß, Marcus Petersen, Dietrich König: ''Die Binnengewässer Schleswig-Holsteins.'' [[Wachholtz]], [[Niemünster]] 1973, ISBN 3-529-05302-3. * Roland Pump: ''Die Schlei: Der lange Arm der Ostsee.'' 4. Auflage. Husum Druck- und Verlagsgesellschaft, Husum 2018, ISBN 978-3-89876-414-8. * Asmus Peter Weiland: ''Die Schlei: Wandel und Wirklichkeit.'' Möller, 1982, ISBN 3-87550-036-9. == Weblenken == * Historie [http://www.missunde.hhm.de/schlei.htm un Geographie vun de Slie] (hoogdüütsch) == Footnoten == <references /> {{Normdaten}} [[Kategorie:Sleswig-Holsteen]] [[Kategorie:Bucht]] [[Kategorie:Oostsee]] rda5dnzemgopwkj7aw5xqkzmq0v6hgo 1040791 1040790 2025-06-27T11:26:59Z Flaverius 21322 lenken, lüttkraam 1040791 wikitext text/x-wiki [[Bild:Karte_Naturpark_Schlei.png|duum|Överblick Slie]] De '''Slie''' oder '''Schlie''' ({{S|de|''Schlei''}}, {{S|da|''Sli(en)''}} oder {{Lang|da|''Slesvig Fjord''}})<ref>Adolph Frederik Bergsøe: ''Den danske stats statistik'', Kjøbenhavn 1844, S.&nbsp;156</ref> is een small [[Bucht]] vun de [[Oostsee]] in [[Sleswig-Holsteen]]. Se scheedt de beiden sleswigschen Landschoppen [[Angeln (Landschop)|Angeln]] un [[Swansen]]. == Naam == De Slie steit to dat Enn vun dat 11.&nbsp;Jaarhunnerd dat eerste Maal in [[Latiensche Spraak|latiensch]] Oorkunnen („ad Sliam lacum“).<ref>{{Greule-DGNB|472|Schlei, die}}</ref> De Naam Slie (oolddäämscj ''Slæ'', {{S|osx|''Slia''}}) heet „muddig Water“ oder „Water mit glibberig Waterplanten“ un beteken eerst alleen de Lütte Breed, de Binnendeel vun de Slie.<ref>Wolfgang Laur: ''Historisches Ortsnamenlexikon von Schleswig-Holstein'', 2.&nbsp;Oplaag, [[Niemünster]] 1992, S.&nbsp;575 </ref> == Geomorphologie == [[Bild:EisrandlagenNorddeutschland.jpg|duum|Maximale Iesrandlaag in de Wießel-Iestied in Noorddüütschland (rode Linie)]] De Slie keem in de Wießel-Iestied, vöör 115.000 bit 11.000 Jaren op, as de Iesmassen vun [[Skandinavien]] uut vöördrungen sünd. Af un an warrt de Slie as Föör oder Fjord beschreven. == Geografie == [[Bild:Mündung_Schlei.jpg|duum|Münn vun de Slie in de Oostsee, links de Füürtoorn vun Sliemünn]] De Slie streckt sik 42&nbsp;km vun [[Sliemünn]] över [[Kappeln]] un [[Arnis]] bit to de Stadt [[Sleswig]] döör dat [[Sleswig-Holsteensche Högelland Hügelland]] un scheedt daarbi de Landschoppen [[Angeln (Landschop)|Angeln]] un [[Swansen]]. Se is in’n Döörsnidd 1,3&nbsp;km breed un döörsniddlich 3&nbsp;m deep. Op’t breedst is de Slie twüschen [[Missunn]] un [[Sleswig]], daar liggt de [[Grote Breed|''Grote Breed'']] (bit to 4,2&nbsp;km breed) un ''[[Lütte Breed]]'' (bit to 2,1&nbsp;km breed), de döör de ''[[Stekscher Engd]]'' (280&nbsp;m breed) scheden sünd. Anner Breiden sünd de ''Büsdörper Breed'', de oosten vun de Engd bi Missunn liggt un de ''Maasholmer Breed'', de vöör Sliemünn liggt. De Borgsee (mit [[Slott Gottorp|Slott Gottörp]] op dat Slotteiland) weer inst de op’t wiedst na’t Land rin legen Deel vun de Slie, wurraber 1582 vun [[Hartog Adolf I.|Hartog Adolf&nbsp;I]]. döör den knapp 100 Meter langen [[Gottörper Damm]] vun de Slie afscheden. Vöör Sleswig liggt de 1,8 Hektar groot [[Mevenbarg]], een Stück wieder ööstlich in de Groot Breed dat Eiland [[Hestholm]], dat ünner Natuurschuul steit. Anner Eilannen in de Slie sünd [[Kieholm]] un [[Flintholm]] un dat [[Lootseneiland]], dat vundaag een [[Halfeiland|Halveiland]] is, bi Sliemünn. An de Slie liggt vele Buchten, de noch bi jümeer natüürlichen Tostand sünd. Links un rechts hebben sik [[Noor (See)|Noren]] billt, so as de Ornumer Noor, Harbyer Noor, Holmer Noor un Selker Noor. De grootste Tostroom in de Slie is de [[Füsinger Au]] (vöörher ok Loiter Au), de bi Winningmay in de Slie münnt.<ref name="borg">Der Naturraum Schlei {{Webarchiv|url=http://www.borgwedel.de/pdf/ziegelei/tafeln_12_k.pdf|text=Beschreibung bei borgwedel.de|wayback=20160304102447}} (PDF), abgerufen am 11. September 2015</ref> Lütter Toströöm sünd [[Grimsau]], de [[Sleswiger Möhlenbeek]] un de [[Kappelner Möhlenbeek]]. === Natuur === Ene besünner Aard is de [[Sliesnepel]] een Fisch, de mit anner [[Snepels]] un de Forell verwandt is. Sied Oktober 2008 is de Regioon Siedüm de Slie een Natuurpark. == Literatuur == * Robert Guderian, Günter Gunkel: ''Handbuch der Umweltveränderungen und Ökotoxikologie.'' Band 3a. Springer, 2000, ISBN 3-540-66187-5, S.&nbsp;65&nbsp;ff. * Hans Heinrich Kolbeck: ''Die Schlei: Grüner Arm der Ostsee von Schleswig bis zur Mündung.'' Schöning, 2009, ISBN 3-89917-288-4. * Hans-Wilhelm Langholz: ''Die Schlei: eine norddeutsche Fördenlandschaft.'' Möller, 1987, ISBN 3-87550-072-5. * Uwe Muuß, Marcus Petersen, Dietrich König: ''Die Binnengewässer Schleswig-Holsteins.'' [[Wachholtz]], [[Niemünster]] 1973, ISBN 3-529-05302-3. * Roland Pump: ''Die Schlei: Der lange Arm der Ostsee.'' 4. Auflage. Husum Druck- und Verlagsgesellschaft, Husum 2018, ISBN 978-3-89876-414-8. * Asmus Peter Weiland: ''Die Schlei: Wandel und Wirklichkeit.'' Möller, 1982, ISBN 3-87550-036-9. == Weblenken == * Historie [http://www.missunde.hhm.de/schlei.htm un Geographie vun de Slie] (hoogdüütsch) == Footnoten == <references /> {{Normdaten}} [[Kategorie:Sleswig-Holsteen]] [[Kategorie:Bucht]] [[Kategorie:Oostsee]] 5fw7w7v153o9q5o9euvssb4jzqkx0av 0 192549 1040792 2025-06-27T11:27:12Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Slie]] 1040792 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Slie]] 83cfx7q8azotpsuyohtudhhpk83ikmc 0 192550 1040793 2025-06-27T11:27:30Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Slie]] 1040793 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Slie]] 83cfx7q8azotpsuyohtudhhpk83ikmc 1040794 1040793 2025-06-27T11:27:53Z Flaverius 21322 added [[Category:Redirects von en annerssprakigen Naam op en plattdüütschen Naam]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 1040794 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Slie]] [[Kategorie:Redirects von en annerssprakigen Naam op en plattdüütschen Naam]] 6n41rr69a5prqz12bk7f110gk8map0g 0 192551 1040795 2025-06-27T11:28:00Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Slie]] 1040795 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Slie]] 83cfx7q8azotpsuyohtudhhpk83ikmc 1040796 1040795 2025-06-27T11:28:09Z Flaverius 21322 added [[Category:Redirects von en annerssprakigen Naam op en plattdüütschen Naam]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 1040796 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Slie]] [[Kategorie:Redirects von en annerssprakigen Naam op en plattdüütschen Naam]] 6n41rr69a5prqz12bk7f110gk8map0g 0 192552 1040797 2025-06-27T11:28:26Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Slie]] 1040797 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Slie]] 83cfx7q8azotpsuyohtudhhpk83ikmc 1040798 1040797 2025-06-27T11:28:39Z Flaverius 21322 added [[Category:Redirects von en annerssprakigen Naam op en plattdüütschen Naam]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 1040798 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Slie]] [[Kategorie:Redirects von en annerssprakigen Naam op en plattdüütschen Naam]] 6n41rr69a5prqz12bk7f110gk8map0g 3 192553 1040799 2025-06-27T11:43:02Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1040799 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Anuwat1993}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 13:43, 27. Jun. 2025 (CEST) soe1css1nblsdgd2dxljiowfk9cpqpy