Wikipedia ndswiki https://nds.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:H%C3%B6%C3%B6ftsiet MediaWiki 1.45.0-wmf.8 first-letter Media Spezial Diskuschoon Bruker Bruker Diskuschoon Wikipedia Wikipedia Diskuschoon Bild Bild Diskuschoon MediaWiki MediaWiki Diskuschoon Vörlaag Vörlaag Diskuschoon Hülp Hülp Diskuschoon Kategorie Kategorie Diskuschoon Portal Portal Diskuschoon TimedText TimedText talk Modul Modul Diskussion Event Event talk 0 215 1041210 1041147 2025-07-04T19:33:44Z Flaverius 21322 /* Literatuur */ typos, lenks etc. 1041210 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund twee Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de twee Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Engelsche Spraak|Engelsch]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten –&nbsp;so as [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]], [[Noordneddersassisch]], [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]&nbsp;– deelt, wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] de Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, seltener ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch is een Deel vun dat [[kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum]], dat sied den Schrievsprakenwessel vun [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] to’n [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandschen]] un besünners sied dat 19.&nbsp;Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.<ref>Maarten van den Toorn u.&nbsp;a.: ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S.&nbsp;149&nbsp;f.</ref><ref>[[Jan Goossens]]: ''Deutsche Dialektologie.'' De Gruyter 1977, S.&nbsp;48.</ref> So sünd besünners in dat 20.&nbsp;Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Neddersassisch in de Nedderlannen]] uuteenannerdreven.<ref>Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.<ref name=":42">Henk Wolf: ''Nordseegermanisch''. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online''. De Gruyter, Berlin 2022 ([https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_15877/html. online], opropen den 13.06.2035).</ref> Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere [[Anglofreesche Spraken|anglofreesche]] Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.<ref name=":42" /> Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de [[Sassen (Volk)|Sassen]] in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.<ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in [[Luudstand]], [[Grammatik]] un [[Woordschatt]] twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.<ref name=":28" /> * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305.</ref><ref>Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == {{Kiek ook bi|Naams vun dat Plattdüütsch}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''[[Drentsch|Drents Plat]]'' oder [[Twentsch|Twents Plat]], begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'' is in’n Nedderlannen verbreedt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' ''Neddersassisch'' un ''Sassisch –''&nbsp;de olen Egennaams to Hansetieden&nbsp;– schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik ''Nedersaksisch'' as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.<ref name=":41" /> === Historie vun de Naams === <gallery perrow="2" class="rechts"> Bild:BibelMagdeburg.jpg|''Düdesch'' in de Meideborger Bibel vun 1554: ''De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' Bild:1614 Bible.jpg|''Sassisch'' as Naam in de [[Bibel vun 1614]]: ''De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'' </gallery> Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de [[Sassen (Volk)|Sassen]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}},<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> so as ook in de Prolog vun de [[Heliand]] ({{lang|la|''Theudisca poëmata}}).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=Heliand |werk=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.<ref name=":43">[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;5&nbsp;f.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un {{Lang|gml|''düdesch''}} kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng.''<ref name=":33" />'' De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as {{Lang|dum|''ôstersch''}}''.<ref name=":43" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''neddersassesch''}} op, sik vun dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[Böversassen]] aftogrenzen.<ref name=":0" /> In moderne Tied versöchen to’n Bispeel [[Karl Friedrich Arend Scheller|Karl Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Chrstian Hinrich Wolke]], [[Georg Ruseler]] oder [[Reinhard F. Hahn|Reinhard Hahn]] de Naams ''Sassisch'' un ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}, dat to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.<ref name=":41" /> ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.''<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Ook de Naam ''Nedderlandsch'' kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.<ref>Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar. ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19.&nbsp;Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> So is ook unklaar, of [[Nedderrhiensch]] oder [[Bergisch]], de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> De Variant ''Nedersaksisch'' kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Städen to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchen de egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], mit op dat Eiland.<ref name="Dal 78ff">[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78&nbsp;ff.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|Frankenriek]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op [[Latiensche Spraak|Latiensch]].<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels un een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;– [[Essen]]&nbsp;– [[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;– [[Aeulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;– [[Kassel]]&nbsp;– [[Leinefelde-Worbis|Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;– [[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken mit sassisch-slaawsch Övergangsrebeed in de [[Ollmark]] un dat [[Wendland]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch<!-- överarbeiden, stringenter, frö- klassisch, laat, rebeed -->=== [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schrievsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole sassische Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un verdrängen allnagraad de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreedt un vele sassische Handwarkers laten sik in [[Skandinavien]] daal.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. Middelsassisch de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Spraak to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. [[Däänsche Spraak|Däänsch]] bet an de [[Slie]] un [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüüd sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] un de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten.<!-- Born fehlt --> De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Städen wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Först|Försten]] Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn in [[Brannenborg]] un [[Berlin]], so as ook in [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven üm 1620/1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geven de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Privaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref><!-- Uutboen, better verklaren --> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tiäkenbuorger Land|Tiäkenbuorg]] weer de Vöörgang noch kumplexer. Hier bruken se beid Hoogdüütsch un Nedderlandsch, ook wegen de velen [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken, as Schrievspraken, eer dat vun 1815 an [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten kunnen.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in dat nöördliche Drüddel vun [[Düütschland]] un in de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] un de Noorddeel vun [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]], [[Sassen-Anholt]] so as ook lütte Delen vun [[Hessen|Noordhessen]] un [[Döringen]].<ref name=":45">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;171&nbsp;ff.</ref> In’n Nedderlannen sünd Provinzen [[Drenthe|Drente]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oaveriessel|Overiessel]] so as ook de grote Deel vun [[Gelderlaand|Gelderland]] plattdüütsch.<ref>{{Internetquelle |url=https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects#:~:text=Nedersaksisch%20wird%20in%20seinen%20verschiedenen,Drenthe,%20Overijssel%20und%20Gelderland%20gesprochen. |titel=Dialekte in den Niederlanden und Flandern |werk=NEON - Nederlands online |hrsg=FU Berlin |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211000201/https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> De Grenz to dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] löppt twüschen [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un Freesland vun dat [[Laauwersmeer]] na Süüd to un knappt dat neddersassische [[Köllemerland]] un de [[Stellingwarven]] vun de Provinz Freesland af.<!-- Born fehlt --> De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na [[Bunschoten]] in de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] mit de Landschoppen [[Veluwe]] un [[Achterhook]] op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt.<!-- Born fehlt --> Nu folgt se de [[Westfalen|westfäälsche]] [[Eenheidsplural|Eenheidspluraallinie]] bet na’t [[Siegerland]].<ref>{{Internetquelle |autor=Lisa Felden |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/westfaelisch |titel=Westfälisch |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2023-09-20 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> Hier folgt de Grenz nu de [[Benrather Linie]] bet [[Hessen]],<ref>{{Internetquelle |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/benrather-linie |titel=Benrather Linie |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2021-03-08 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> wo [[Waldeck (Land)|Waldegge]] un de nöördliche [[Landkreis Kassel]] noch plattdüütsch sünd.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Hessen |titel=Weten: Plattdeutsch in Hessen |werk=plattmakers.de |hrsg= |datum=2021-11-27 |abruf=2025-06-15}}</ref> Denn knappt se bi [[Hedemünnen]] de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af.<ref name="rede" /> Se folgt de Grenz vun [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed.<ref>[[Ulrich Scheuermann]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen''. In: ''Sprachgescichte'', Bd.&nbsp;3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S.&nbsp;2668.</ref> De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran.<ref name="rede">[https://www.regionalsprache.de/SprachGis/RasterMap/WA/267 REDE: WA 267 „machen“], Kaarten ID&nbsp;417, opropen den 30.&nbsp;September 2023.</ref> Vunwegen dat’t [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborger Platt]] bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<ref name=":48">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.</ref> Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsch]] [[Hoogpreußsch]],<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten.'' In: ''Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild.'' Königsbarg: Gräfe und Unzer, S.&nbsp;78–81.</ref> plattdüütsch.<ref name=":45" /> De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.<ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart'', S.&nbsp;36.</ref> Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat [[Saterfreesch]] as Spraakeiland un in’n Süden dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[oberharzisch]] Spraakeiland.<ref>Erich Borchers: ''Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz''. Elwert, Marburg 1927, S. 34.</ref><!-- Born fehlt för saterfreesch --> === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche [[Wisconsin Pommeranian]] oder in Brasilien [[Pomerano]] un [[Vestfaliano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |titel=Die Pommernvereinigungen in den USA |werk=pommerscher-greif.de |hrsg=Pommerscher Greif e.V. |datum=2012-02-10 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250422094307/https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |archiv-datum=2025-04-22 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |datum=2021-11-27 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2022-01-23 |abruf=2025-01-31 |sprache=de}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwert: [[Marborg]] 1941.</ref> 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<!-- Born fehlt --> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |autor=Charlotte Rein |url=https://dat-portal.lvr.de/themen/dialekte/dialektinseln/hoetter-platt |titel=Hötter Platt |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2020-04-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> == Status == === Algemeen === [[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken === [[Bild:ECRM Low Saxon in Germany.svg|duum|Översicht Monitoring döör de Europääsch Charta för Regionaal- un Minnerheidenspraken in Düütschland fört Plattdüütsch]] In Düütschland un de Nedderlannen is de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] de Ramen na dat Völkerrecht för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]]. De beiden Staten hebbt de Charta 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III, in [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel&nbsp;II vun de Sprakencharta schuult is.<ref name=":44">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |titel=Grundlagen der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250606010923/https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |archiv-datum=202506-06 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref name=":46">[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;155.</ref> Mit Deel&nbsp;III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel&nbsp;II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.<ref name=":44" /> De düütschen Länner geevt dat [[Bundsbinnenministerium]] alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den [[Europaraad]]. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een [[Expertenkommitee (Spraakcharta)|Expertenkommitee]] den [[Expertenbericht (Spraakcharta)|Expertenbericht]], de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat [[Ministerkommitee (Europaraad)|Ministerkommitee]] vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-01 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250516145431/https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |archiv-datum=2025-05-16 |abruf=2022-12-20 |sprache=de}}</ref> In de Nedderlannen schrivt dat [[Ministerium van Binnenlandsche Saken un Königrieksraltschonen|Binnenministerium]] den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de ''[[Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied|Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied]]'' (SONT).<ref name=":46" /> De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de [[Provinz (Nedderlannen)|Provinzen]], de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel&nbsp;III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.<ref>[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;161&nbsp;ff.</ref> 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> === Amtsspraak === In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt –&nbsp;mündlich un schriftlich&nbsp;– op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> De Gemeen [[Riessen-Hoolt’n]] verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.<ref>{{Internetquelle |url=https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=bn4p6LpNGFRTXN8w&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.tubantia.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Frijssen-holten%252Fgemeente-rijssen-holten-tweetalig-gea-kan-in-het-riessens-nergens-terecht%7Ea12822d6%252F |titel=Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht |werk=Tubantia |datum=2016-12-16 |abruf=2025-06-18 |sprache=nl}}</ref> Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torüggwiest. De [[Bundsgerichtshoff|Bundsgerichtshov]] harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, Beschluss vom 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 [12]b |abruf=2025-06-27}}</ref> Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.<ref>German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: ''Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein'': ''Kommentar'', Nr.&nbsp;1 Abs.&nbsp;4 to §&nbsp;82 a Landesverwaltungsgesetz</ref> Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.<ref>[[Overlandsgericht Ollnborg|OLG Ollnborg]] vun de 10.&nbsp;Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392</ref> Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.<ref>{{Internetquelle |url=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400 |werk=Sleswig-Holsteensch Landdag |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110719082318/http://www.schleswig-holstein.de/cae/servlet/contentblob/633574/publicationFile/SprachenchartaberichtDownload.pdf |archiv-datum=2011-10-07 |abruf=2025-18-06 |sprache=en}}</ref> Dat weer man eer Behölperee.<ref>https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf</ref> Mit de Norm §&nbsp;[https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=148815,381 82 b] [[LVwG SH]] is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de –&nbsp;anners as [https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?t=175023947014307096&sessionID=3107090891904654716&source=link&highlighting=off&templateID=document&chosenIndex=Dummy_nv_68&xid=148815,91#jurabs_2 §&nbsp;82 a], de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt&nbsp;– Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.<!-- Born fehlt --> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität === Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182&nbsp;ff.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied geev dat keen [[Plattdüütsch (Schoolfack)|Plattdüütschünnerricht]]. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de [[Basisschool]] to ünnerrichten.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit [[nedderdüütsche Philologie]] un beedt enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, to’n Bispeel [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Universität Griepswoold|Griepswoold]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Mönster|Mönster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]].<ref name=":13" /> In dat nedderlandsch [[Rieksuniversität Grönneng|Grönneng]] geev mit dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.<ref>{{Internetquelle |url=https://geheugenvandrenthe.nl/encyclopedie-drenthe/nedersaksisch-instituut |titel=Nedersaksisch Instituut |abruf=2025-06-17}}</ref> Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch.<!-- spraak op RUG? --> As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Low Saxon Competence by district 2016.svg|duum|Aktive Spraakkompetenz na Landkreisen (2016):<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref><br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}<br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref><gallery> Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|Spraakkompetenz na Bundsland (2016) Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|Spraakkompetenz na Öller (2016) </gallery> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat [[Däänmark]] köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in [[Belize]],<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Dat [[Vestfaliano]] in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}} === Översicht === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. ==== Märksch-Brannenborgsch ==== [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]] oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in [[Brannenborg]], de [[Ollmark]] in [[Sassen-Anholt]] un den ööstlichsten Deel vun [[Mekelnborg-Vörpommern|Meklenborg-Vöörpommern]]. De Dialektgrupp deelt sik wieder [[Noordmarksch|Noordmärksch]], [[Middelmärksch]] un [[Middelpommersch]].<ref name=":49">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.</ref> Typsch Kennteken is ''det'' statts ''dat,''<ref>[[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch'', S.&nbsp;596&nbsp;ff.</ref> de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.<ref name=":49" /> De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.<ref name=":48" /> ==== Mekelnborg-Vöörpommersch ==== [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]] is ene rlativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as ''Kauken'' un ''hei'' un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as ''Wuurd'' statts Woord un ''hüren'' statts ''hören.'' Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op ''-ing.<!-- Born fehlt -->'' ==== Nedderpreußsch ==== [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußsch]] is de ole Dialekt vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Danzig]] un ook Grundlaag vun dat [[Plautdietsch]]. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in ''moake'' un de [[Unrund (Vokaal)|unrunnen]] Vokalen, so as ''Kenig'' statts ''König.''<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung.'' Hirt, Breslau 1924, S. 79.</ref> ==== Noordneddersassisch ==== [[Noordneddersassisch]] is en Dialekt in [[Noordneddersassen]], [[Sleswig-Holsteen]]. Dat Neddersassisch in [[Provinz Grunneng|Grönneng]] is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Grunnegs|Grönnegsch]], [[Emslänner Platt|Eemslandsch]], [[Ollnborger Platt|Ollnborgsch]], [[Noordhannobersch]], [[Holsteener Platt|Holsteensch]] un [[Sleswigsch|Slewswigsch]] ünnderdeelt warrn.<ref>Helmut Glück (Hrsg.): ''Metzler Lexikon Sprache.'' 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, <nowiki>ISBN 3-476-02056-8</nowiki>, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.</ref> Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;ff.</ref> Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt.<!-- Born fehlt --> ==== Oostfäälsch ==== [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] is ene Dialektgrupp in [[Süüdneddersassen]] un de [[Meideborger Böörd]] in [[Sassen-Anholt]], de sik wieder in [[Elvoostfäälsch]],[[Göttingsch-Grubenhagensch]] [[Heidoostfäälsch]] un [[Karnoostfäälsch]] deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel D[[Tweeklang|iphthongen]] uut olen Langvokalen, so as ''Stein'' (<&nbsp;''stên'')'','' ''Faut (<&nbsp;fō₁t'')'','' ''mëin (<&nbsp;mîn'')'','' ''Hius'' (<&nbsp;''hûs'')'',''<ref>Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online'', edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. <nowiki>https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html</nowiki>. Accessed 2025-06-16.</ref> dat ''e-'' bi dat Partizip, so as ''ekofft'' statts ''kofft'' un de Personaalpronomen ''mik/mek'' un ''dik/dek'' statts ''mi'' un ''di.'' Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as ''Pepper'' un ''Könnig'' statts ''Peper/Piäper'' un ''Köni(n)g/Küöni(n)g.''<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;558&nbsp;f.</ref> ==== Oostpommersch ==== [[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]] is de ehmalige Dialekt vun [[Hinnerpommern]]. Vundaag leevt de Dialekt as [[Pomerano]] in [[Brasilien]] wieder. ==== Westfäälsch ==== [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] is de Dialektgrupp in [[Westfalen]], de sik in [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterländsch]], [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]], [[Süüdwestfäälsch]] un [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlansch]] ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.<ref name=":47">[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsch-neddersassischen]] Dialekten –&nbsp;[[Grunnegs|Grönnegsch]] uutbenamen&nbsp;– tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. [[Emslänner Platt|Emslandsch]] gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> Typsch sünd de braken Diphthongen, so as {{Lang|wep|''Biëke''}} un {{Lang|wep|''Vuëgel''}} statts de noordneddersassisch Langvokalen in ''Beek'' un ''Vagel''.<ref name=":47" /> === Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner === [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] un [[Oostnedderdüütsch]]. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland –&nbsp; [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]], wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de [[Oostkolonisatschoon]] hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborg-Vöörpommersch]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche [[Noordneddersassisch]], as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]]. [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene [[Noordnedderdüütsch|nöördliche Grupp]] mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene [[Süüdnedderdüütsch|süüdliche Grupp]] mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> === Dackspraken un Varietätenspektrum === En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]], dat [[Flensborg|Flensborger]] [[Petuh]], [[Ruhrdüütsch]] un [[Berlinsch]], opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as [[Hamborg]], [[Bremen]] un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> <!-- Mischspraken in NL? Oder eer diglossie/regiolekt? --> == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. Ünner in de Tabell Phonemen mit relativ veel regionale Ünnerscheed sünd as [[Archiphoneem]] in Grootbookstaven daarstellt. <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |G | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | colspan="2" style="text-align:center" |S | style="text-align:center" |Š | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |J | style="text-align:center" |X | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |R | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} De stemmlosen Plosiven /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|Aspiratschoon]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} hebben oder nich {{IPA|p t k}}. De [[Uutluudverharden]] maakt de stemmhaften Plosiven /b/ un /d/ an’n Woordenn stemmloos. /b/ un /v/ (deelwies ook ƃ) sünd twüschen Vokalen Allophonen. /d/ fallt twüschen Vokalen faken uut, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}. /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen. /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien. /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen. Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}. /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart,Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut. Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] op Platt is dynaamsch, dat will seggen de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansche Spraak|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ook ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Persoon (Grammatik)|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus (Grammatik)|Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal.'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt.<!-- born fehlt --> {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpsverb|Hülpsverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpsverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpsverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpsverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur]] (Tokumst) bruukt de Hülpsverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futur#Futur II|Futurperfekt]] (afslaten Tokumst) bruukt Plattdüütsch de Hülpsverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpsverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt Plattdüütsch na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], [[Noordgermaansche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheedt noch [[Nominativ|Subjektfall]] un enen [[Objektfall]]. [[Sleswigsch]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] hebbt enen Eenheidskasus. De ole [[Dativ]] find sik noch in Kortformen na [[Präpositschoon|Präpositschonen]], so as ''in’<u>n</u> Jaar,'' man ook de Objektfall ''in <u>dat</u> Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsch]] ünnerscheedt sogaar noch [[Dativ]] un [[Akkusativ]] as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied<u>s</u> genoog'' oder ''winterdag<u>es</u>'' un warrt süss ümschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne <u>vun</u> de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader <u>sien</u> Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): maskulin (männlich), so as ''de Mann'', feminin (wievlich), so as ''de Fru'' un neutrum (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst is meist nich to seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum) –&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin) –&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Bach''}} (maskulin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin) –&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Spiegel''}} (maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed twee [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Artikel (Woortoort)#Bestimmte Artikels|bestemmte]] un [[Artikel (Woortoort)#Unbestimmte Artikels|unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Sied den Schrievsprakenwessel het Plattdüütsch meer un meer [[Germanismus|hoogdüütsche Wöör]] övernamen. [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel [[Nedderlandismus|nedderlandsche Wöör]] övernamen. Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slawismus|slaawsche Wöör]] övernamen. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Frisismus|freesche Wöör]], so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref> [[Gallizismus|Franzöösche Wöör]] kemen al in middelsassische Tied över de Nedderlannen in’t Plattdüütsche. Düsse Slag Wöör is besünners in den westlichen Dialekten fakener.<ref>Hermann Schönhoff: ''Französische Lehnworte in den niedersächsischen Mundarten''. In: ''Germanisch-romanische Monatsschrift'' 1 (1909), S.&nbsp;356-367.</ref> De grote Deel franzöösche Wöör in’t Plattdüütsch keem avers in’n 18. un 19.&nbsp;Jhd över’t Hoogdüütsch un ümfaat Wöör rund üm dat [[Militäär]], so as ''Generaal'' un ''kummedeern'', de Verwandschopsnamen, so as ''Onkel/Unkel'' un ''Tant(e)'' un Wöör üm de Levenwies vun de betern Lüüd, so as ''kommodig, kumpelsant'' oder ''Pleseer''.<ref>Emil Mackel: ''Romanisches und Französisches im Niederdeutschen''. In: ''Festschrift Adolf Tobler zum 70. Geburtstage''. Dargebracht von der Berliner Gesellschaft für das Studium der neueren Sprachen. [[Bronswiek]]1905. S.&nbsp;263-273.</ref> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Anglizismus|engelsche Wöör]] övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t [[Kaschuubsche Spraak|Kaschuubsche]] kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Wöörböker === Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de [[Grootlandschopswöörbook|Grootlandschopswöörböker]]. === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> Anner [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'',<ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|[[Klaus Groth]] (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]][[Plattdüütsche Schrieveree|Plattdüütsche Literatuur]] betekent de schreven Warken – so as [[Romaan|Romaans]], [[Gedicht|Gedichten]], [[Kortgeschicht|Kortgeschichten]] oder [[Leed (Musik)|Leder]]&nbsp;– in verscheden plattdüütschen Dialekten un is in siene Form vundaag in’n 19.&nbsp;Jhd anfungen. De Themen sünd meist dat Landleven, de egen Kuntrei, Volkskultuur un verleden Tieden.<!-- born fehlt --> Literatuur op Platt is sied den Beginn in’n 19.&nbsp;Jhd. nich alleen as kunstsinnigen Uutdruck dacht, se schall ook plattdüütsche [[Spraakpleeg]] wesen.<!-- born fehlt --> Na de Daalgang vun de middelsassische Schrievspraak is Plattdüütsch lange Tied nich schreven worrn. Literatuur op Platt begünn suutje in’n 18.&nbsp;Jhd, avers eerst in’n 19.&nbsp;Jhd stellen [[Klaus Groth]] un [[Fritz Reuter]] – de plattdüütschen Klassiskers&nbsp;–<!-- born fehlt --> in [[Düütschland]] ene nee’e plattdüütsche Literatuur op de Been. In’n [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] is de Literatuur een Stücken later anfungen, to’n Bispeel mit [[Dörpsnovell|Dörpsnovellen]]. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun Groth un Reuter. Sied dat 20.&nbsp;Jhd. nimmt de plattdüütsche Schrieveree af un is het Delen vun dat Spraakrebeed al vullkamen nalaten.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De [[Plautdietsch|plautdietsche]] Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- born fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de [[Literaarsche Sellschop|Autorensellschoppe]]<nowiki/>n, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]], de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de alle ook vele [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] uutgeevt. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren ook Literatuurtiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' in Düütschland un ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]]'' in’n Nedderlannen.<ref name=":19" /><!-- born fehlt --> === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|[[Knut Kiesewetter]] (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|[[Ina Müller]] (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat [[Ohnsorg-Theater]] an’n Ingang vun dat Bieberhuus in [[Hamborg]]]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat [[Plattdüütsch Theater|plattdüütsche Theater]] 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühn]] in [[Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> De nedderlandssche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen, wat to’n Enn keem, as de regionalen Senner in’n [[Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de DDR de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.<ref name=":22" /> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut.<ref>{{Internetquelle |autor=Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding |url=https://www.imdb.com/de/title/tt0179009/ |titel=Bartje |datum=1972-12-26 |abruf=2025-06-17}}</ref> Vun 1977 an leep bi’n NDR ''[[Wi speelt op Platt]],'' dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche [[Tatort]] ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].<ref name=":22" />'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.<ref>Erik Hitters, Tonny Krijnen: ''Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie'', S.&nbsp;60.</ref> 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]'', de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Kummdie|Kummdien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |'''[[Nedderlandsch-Neddersassisch]]''' ([[Twentsch]]) |[[Bild:Geluidsopname Johanna van Buren.ogg|duum|[[Johanna van Buren]], de eer twentsch Gedicht vöördrägt]] |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] onkzq36pofxfxbrgmvgzifa0m9ki20u 1041221 1041210 2025-07-04T19:38:15Z Flaverius 21322 /* Literatuur */ 1041221 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund twee Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de twee Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Engelsche Spraak|Engelsch]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten –&nbsp;so as [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]], [[Noordneddersassisch]], [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]&nbsp;– deelt, wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] de Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, seltener ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch is een Deel vun dat [[kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum]], dat sied den Schrievsprakenwessel vun [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] to’n [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandschen]] un besünners sied dat 19.&nbsp;Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.<ref>Maarten van den Toorn u.&nbsp;a.: ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S.&nbsp;149&nbsp;f.</ref><ref>[[Jan Goossens]]: ''Deutsche Dialektologie.'' De Gruyter 1977, S.&nbsp;48.</ref> So sünd besünners in dat 20.&nbsp;Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Neddersassisch in de Nedderlannen]] uuteenannerdreven.<ref>Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.<ref name=":42">Henk Wolf: ''Nordseegermanisch''. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online''. De Gruyter, Berlin 2022 ([https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_15877/html. online], opropen den 13.06.2035).</ref> Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere [[Anglofreesche Spraken|anglofreesche]] Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.<ref name=":42" /> Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de [[Sassen (Volk)|Sassen]] in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.<ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in [[Luudstand]], [[Grammatik]] un [[Woordschatt]] twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.<ref name=":28" /> * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305.</ref><ref>Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == {{Kiek ook bi|Naams vun dat Plattdüütsch}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''[[Drentsch|Drents Plat]]'' oder [[Twentsch|Twents Plat]], begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'' is in’n Nedderlannen verbreedt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' ''Neddersassisch'' un ''Sassisch –''&nbsp;de olen Egennaams to Hansetieden&nbsp;– schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik ''Nedersaksisch'' as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.<ref name=":41" /> === Historie vun de Naams === <gallery perrow="2" class="rechts"> Bild:BibelMagdeburg.jpg|''Düdesch'' in de Meideborger Bibel vun 1554: ''De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' Bild:1614 Bible.jpg|''Sassisch'' as Naam in de [[Bibel vun 1614]]: ''De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'' </gallery> Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de [[Sassen (Volk)|Sassen]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}},<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> so as ook in de Prolog vun de [[Heliand]] ({{lang|la|''Theudisca poëmata}}).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=Heliand |werk=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.<ref name=":43">[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;5&nbsp;f.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un {{Lang|gml|''düdesch''}} kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng.''<ref name=":33" />'' De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as {{Lang|dum|''ôstersch''}}''.<ref name=":43" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''neddersassesch''}} op, sik vun dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[Böversassen]] aftogrenzen.<ref name=":0" /> In moderne Tied versöchen to’n Bispeel [[Karl Friedrich Arend Scheller|Karl Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Chrstian Hinrich Wolke]], [[Georg Ruseler]] oder [[Reinhard F. Hahn|Reinhard Hahn]] de Naams ''Sassisch'' un ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}, dat to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.<ref name=":41" /> ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.''<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Ook de Naam ''Nedderlandsch'' kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.<ref>Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar. ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19.&nbsp;Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> So is ook unklaar, of [[Nedderrhiensch]] oder [[Bergisch]], de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> De Variant ''Nedersaksisch'' kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Städen to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchen de egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], mit op dat Eiland.<ref name="Dal 78ff">[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78&nbsp;ff.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|Frankenriek]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op [[Latiensche Spraak|Latiensch]].<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels un een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;– [[Essen]]&nbsp;– [[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;– [[Aeulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;– [[Kassel]]&nbsp;– [[Leinefelde-Worbis|Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;– [[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken mit sassisch-slaawsch Övergangsrebeed in de [[Ollmark]] un dat [[Wendland]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch<!-- överarbeiden, stringenter, frö- klassisch, laat, rebeed -->=== [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schrievsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole sassische Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un verdrängen allnagraad de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreedt un vele sassische Handwarkers laten sik in [[Skandinavien]] daal.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. Middelsassisch de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Spraak to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. [[Däänsche Spraak|Däänsch]] bet an de [[Slie]] un [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüüd sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] un de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten.<!-- Born fehlt --> De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Städen wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Först|Försten]] Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn in [[Brannenborg]] un [[Berlin]], so as ook in [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven üm 1620/1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geven de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Privaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref><!-- Uutboen, better verklaren --> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tiäkenbuorger Land|Tiäkenbuorg]] weer de Vöörgang noch kumplexer. Hier bruken se beid Hoogdüütsch un Nedderlandsch, ook wegen de velen [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken, as Schrievspraken, eer dat vun 1815 an [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten kunnen.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in dat nöördliche Drüddel vun [[Düütschland]] un in de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] un de Noorddeel vun [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]], [[Sassen-Anholt]] so as ook lütte Delen vun [[Hessen|Noordhessen]] un [[Döringen]].<ref name=":45">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;171&nbsp;ff.</ref> In’n Nedderlannen sünd Provinzen [[Drenthe|Drente]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oaveriessel|Overiessel]] so as ook de grote Deel vun [[Gelderlaand|Gelderland]] plattdüütsch.<ref>{{Internetquelle |url=https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects#:~:text=Nedersaksisch%20wird%20in%20seinen%20verschiedenen,Drenthe,%20Overijssel%20und%20Gelderland%20gesprochen. |titel=Dialekte in den Niederlanden und Flandern |werk=NEON - Nederlands online |hrsg=FU Berlin |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211000201/https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> De Grenz to dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] löppt twüschen [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un Freesland vun dat [[Laauwersmeer]] na Süüd to un knappt dat neddersassische [[Köllemerland]] un de [[Stellingwarven]] vun de Provinz Freesland af.<!-- Born fehlt --> De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na [[Bunschoten]] in de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] mit de Landschoppen [[Veluwe]] un [[Achterhook]] op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt.<!-- Born fehlt --> Nu folgt se de [[Westfalen|westfäälsche]] [[Eenheidsplural|Eenheidspluraallinie]] bet na’t [[Siegerland]].<ref>{{Internetquelle |autor=Lisa Felden |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/westfaelisch |titel=Westfälisch |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2023-09-20 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> Hier folgt de Grenz nu de [[Benrather Linie]] bet [[Hessen]],<ref>{{Internetquelle |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/benrather-linie |titel=Benrather Linie |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2021-03-08 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> wo [[Waldeck (Land)|Waldegge]] un de nöördliche [[Landkreis Kassel]] noch plattdüütsch sünd.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Hessen |titel=Weten: Plattdeutsch in Hessen |werk=plattmakers.de |hrsg= |datum=2021-11-27 |abruf=2025-06-15}}</ref> Denn knappt se bi [[Hedemünnen]] de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af.<ref name="rede" /> Se folgt de Grenz vun [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed.<ref>[[Ulrich Scheuermann]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen''. In: ''Sprachgescichte'', Bd.&nbsp;3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S.&nbsp;2668.</ref> De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran.<ref name="rede">[https://www.regionalsprache.de/SprachGis/RasterMap/WA/267 REDE: WA 267 „machen“], Kaarten ID&nbsp;417, opropen den 30.&nbsp;September 2023.</ref> Vunwegen dat’t [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborger Platt]] bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<ref name=":48">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.</ref> Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsch]] [[Hoogpreußsch]],<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten.'' In: ''Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild.'' Königsbarg: Gräfe und Unzer, S.&nbsp;78–81.</ref> plattdüütsch.<ref name=":45" /> De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.<ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart'', S.&nbsp;36.</ref> Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat [[Saterfreesch]] as Spraakeiland un in’n Süden dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[oberharzisch]] Spraakeiland.<ref>Erich Borchers: ''Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz''. Elwert, Marburg 1927, S. 34.</ref><!-- Born fehlt för saterfreesch --> === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche [[Wisconsin Pommeranian]] oder in Brasilien [[Pomerano]] un [[Vestfaliano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |titel=Die Pommernvereinigungen in den USA |werk=pommerscher-greif.de |hrsg=Pommerscher Greif e.V. |datum=2012-02-10 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250422094307/https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |archiv-datum=2025-04-22 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |datum=2021-11-27 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2022-01-23 |abruf=2025-01-31 |sprache=de}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwert: [[Marborg]] 1941.</ref> 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<!-- Born fehlt --> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |autor=Charlotte Rein |url=https://dat-portal.lvr.de/themen/dialekte/dialektinseln/hoetter-platt |titel=Hötter Platt |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2020-04-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> == Status == === Algemeen === [[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken === [[Bild:ECRM Low Saxon in Germany.svg|duum|Översicht Monitoring döör de Europääsch Charta för Regionaal- un Minnerheidenspraken in Düütschland fört Plattdüütsch]] In Düütschland un de Nedderlannen is de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] de Ramen na dat Völkerrecht för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]]. De beiden Staten hebbt de Charta 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III, in [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel&nbsp;II vun de Sprakencharta schuult is.<ref name=":44">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |titel=Grundlagen der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250606010923/https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |archiv-datum=202506-06 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref name=":46">[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;155.</ref> Mit Deel&nbsp;III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel&nbsp;II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.<ref name=":44" /> De düütschen Länner geevt dat [[Bundsbinnenministerium]] alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den [[Europaraad]]. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een [[Expertenkommitee (Spraakcharta)|Expertenkommitee]] den [[Expertenbericht (Spraakcharta)|Expertenbericht]], de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat [[Ministerkommitee (Europaraad)|Ministerkommitee]] vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-01 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250516145431/https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |archiv-datum=2025-05-16 |abruf=2022-12-20 |sprache=de}}</ref> In de Nedderlannen schrivt dat [[Ministerium van Binnenlandsche Saken un Königrieksraltschonen|Binnenministerium]] den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de ''[[Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied|Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied]]'' (SONT).<ref name=":46" /> De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de [[Provinz (Nedderlannen)|Provinzen]], de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel&nbsp;III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.<ref>[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;161&nbsp;ff.</ref> 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> === Amtsspraak === In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt –&nbsp;mündlich un schriftlich&nbsp;– op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> De Gemeen [[Riessen-Hoolt’n]] verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.<ref>{{Internetquelle |url=https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=bn4p6LpNGFRTXN8w&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.tubantia.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Frijssen-holten%252Fgemeente-rijssen-holten-tweetalig-gea-kan-in-het-riessens-nergens-terecht%7Ea12822d6%252F |titel=Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht |werk=Tubantia |datum=2016-12-16 |abruf=2025-06-18 |sprache=nl}}</ref> Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torüggwiest. De [[Bundsgerichtshoff|Bundsgerichtshov]] harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, Beschluss vom 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 [12]b |abruf=2025-06-27}}</ref> Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.<ref>German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: ''Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein'': ''Kommentar'', Nr.&nbsp;1 Abs.&nbsp;4 to §&nbsp;82 a Landesverwaltungsgesetz</ref> Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.<ref>[[Overlandsgericht Ollnborg|OLG Ollnborg]] vun de 10.&nbsp;Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392</ref> Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.<ref>{{Internetquelle |url=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400 |werk=Sleswig-Holsteensch Landdag |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110719082318/http://www.schleswig-holstein.de/cae/servlet/contentblob/633574/publicationFile/SprachenchartaberichtDownload.pdf |archiv-datum=2011-10-07 |abruf=2025-18-06 |sprache=en}}</ref> Dat weer man eer Behölperee.<ref>https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf</ref> Mit de Norm §&nbsp;[https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=148815,381 82 b] [[LVwG SH]] is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de –&nbsp;anners as [https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?t=175023947014307096&sessionID=3107090891904654716&source=link&highlighting=off&templateID=document&chosenIndex=Dummy_nv_68&xid=148815,91#jurabs_2 §&nbsp;82 a], de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt&nbsp;– Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.<!-- Born fehlt --> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität === Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182&nbsp;ff.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied geev dat keen [[Plattdüütsch (Schoolfack)|Plattdüütschünnerricht]]. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de [[Basisschool]] to ünnerrichten.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit [[nedderdüütsche Philologie]] un beedt enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, to’n Bispeel [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Universität Griepswoold|Griepswoold]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Mönster|Mönster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]].<ref name=":13" /> In dat nedderlandsch [[Rieksuniversität Grönneng|Grönneng]] geev mit dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.<ref>{{Internetquelle |url=https://geheugenvandrenthe.nl/encyclopedie-drenthe/nedersaksisch-instituut |titel=Nedersaksisch Instituut |abruf=2025-06-17}}</ref> Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch.<!-- spraak op RUG? --> As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Low Saxon Competence by district 2016.svg|duum|Aktive Spraakkompetenz na Landkreisen (2016):<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref><br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}<br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref><gallery> Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|Spraakkompetenz na Bundsland (2016) Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|Spraakkompetenz na Öller (2016) </gallery> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat [[Däänmark]] köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in [[Belize]],<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Dat [[Vestfaliano]] in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}} === Översicht === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. ==== Märksch-Brannenborgsch ==== [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]] oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in [[Brannenborg]], de [[Ollmark]] in [[Sassen-Anholt]] un den ööstlichsten Deel vun [[Mekelnborg-Vörpommern|Meklenborg-Vöörpommern]]. De Dialektgrupp deelt sik wieder [[Noordmarksch|Noordmärksch]], [[Middelmärksch]] un [[Middelpommersch]].<ref name=":49">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.</ref> Typsch Kennteken is ''det'' statts ''dat,''<ref>[[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch'', S.&nbsp;596&nbsp;ff.</ref> de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.<ref name=":49" /> De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.<ref name=":48" /> ==== Mekelnborg-Vöörpommersch ==== [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]] is ene rlativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as ''Kauken'' un ''hei'' un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as ''Wuurd'' statts Woord un ''hüren'' statts ''hören.'' Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op ''-ing.<!-- Born fehlt -->'' ==== Nedderpreußsch ==== [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußsch]] is de ole Dialekt vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Danzig]] un ook Grundlaag vun dat [[Plautdietsch]]. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in ''moake'' un de [[Unrund (Vokaal)|unrunnen]] Vokalen, so as ''Kenig'' statts ''König.''<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung.'' Hirt, Breslau 1924, S. 79.</ref> ==== Noordneddersassisch ==== [[Noordneddersassisch]] is en Dialekt in [[Noordneddersassen]], [[Sleswig-Holsteen]]. Dat Neddersassisch in [[Provinz Grunneng|Grönneng]] is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Grunnegs|Grönnegsch]], [[Emslänner Platt|Eemslandsch]], [[Ollnborger Platt|Ollnborgsch]], [[Noordhannobersch]], [[Holsteener Platt|Holsteensch]] un [[Sleswigsch|Slewswigsch]] ünnderdeelt warrn.<ref>Helmut Glück (Hrsg.): ''Metzler Lexikon Sprache.'' 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, <nowiki>ISBN 3-476-02056-8</nowiki>, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.</ref> Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;ff.</ref> Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt.<!-- Born fehlt --> ==== Oostfäälsch ==== [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] is ene Dialektgrupp in [[Süüdneddersassen]] un de [[Meideborger Böörd]] in [[Sassen-Anholt]], de sik wieder in [[Elvoostfäälsch]],[[Göttingsch-Grubenhagensch]] [[Heidoostfäälsch]] un [[Karnoostfäälsch]] deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel D[[Tweeklang|iphthongen]] uut olen Langvokalen, so as ''Stein'' (<&nbsp;''stên'')'','' ''Faut (<&nbsp;fō₁t'')'','' ''mëin (<&nbsp;mîn'')'','' ''Hius'' (<&nbsp;''hûs'')'',''<ref>Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online'', edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. <nowiki>https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html</nowiki>. Accessed 2025-06-16.</ref> dat ''e-'' bi dat Partizip, so as ''ekofft'' statts ''kofft'' un de Personaalpronomen ''mik/mek'' un ''dik/dek'' statts ''mi'' un ''di.'' Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as ''Pepper'' un ''Könnig'' statts ''Peper/Piäper'' un ''Köni(n)g/Küöni(n)g.''<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;558&nbsp;f.</ref> ==== Oostpommersch ==== [[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]] is de ehmalige Dialekt vun [[Hinnerpommern]]. Vundaag leevt de Dialekt as [[Pomerano]] in [[Brasilien]] wieder. ==== Westfäälsch ==== [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] is de Dialektgrupp in [[Westfalen]], de sik in [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterländsch]], [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]], [[Süüdwestfäälsch]] un [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlansch]] ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.<ref name=":47">[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsch-neddersassischen]] Dialekten –&nbsp;[[Grunnegs|Grönnegsch]] uutbenamen&nbsp;– tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. [[Emslänner Platt|Emslandsch]] gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> Typsch sünd de braken Diphthongen, so as {{Lang|wep|''Biëke''}} un {{Lang|wep|''Vuëgel''}} statts de noordneddersassisch Langvokalen in ''Beek'' un ''Vagel''.<ref name=":47" /> === Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner === [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] un [[Oostnedderdüütsch]]. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland –&nbsp; [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]], wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de [[Oostkolonisatschoon]] hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborg-Vöörpommersch]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche [[Noordneddersassisch]], as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]]. [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene [[Noordnedderdüütsch|nöördliche Grupp]] mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene [[Süüdnedderdüütsch|süüdliche Grupp]] mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> === Dackspraken un Varietätenspektrum === En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]], dat [[Flensborg|Flensborger]] [[Petuh]], [[Ruhrdüütsch]] un [[Berlinsch]], opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as [[Hamborg]], [[Bremen]] un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> <!-- Mischspraken in NL? Oder eer diglossie/regiolekt? --> == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. Ünner in de Tabell Phonemen mit relativ veel regionale Ünnerscheed sünd as [[Archiphoneem]] in Grootbookstaven daarstellt. <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |G | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | colspan="2" style="text-align:center" |S | style="text-align:center" |Š | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |J | style="text-align:center" |X | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |R | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} De stemmlosen Plosiven /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|Aspiratschoon]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} hebben oder nich {{IPA|p t k}}. De [[Uutluudverharden]] maakt de stemmhaften Plosiven /b/ un /d/ an’n Woordenn stemmloos. /b/ un /v/ (deelwies ook ƃ) sünd twüschen Vokalen Allophonen. /d/ fallt twüschen Vokalen faken uut, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}. /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen. /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien. /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen. Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}. /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart,Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut. Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] op Platt is dynaamsch, dat will seggen de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansche Spraak|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ook ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Persoon (Grammatik)|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus (Grammatik)|Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal.'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt.<!-- born fehlt --> {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpsverb|Hülpsverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpsverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpsverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpsverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur]] (Tokumst) bruukt de Hülpsverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futur#Futur II|Futurperfekt]] (afslaten Tokumst) bruukt Plattdüütsch de Hülpsverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpsverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt Plattdüütsch na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], [[Noordgermaansche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheedt noch [[Nominativ|Subjektfall]] un enen [[Objektfall]]. [[Sleswigsch]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] hebbt enen Eenheidskasus. De ole [[Dativ]] find sik noch in Kortformen na [[Präpositschoon|Präpositschonen]], so as ''in’<u>n</u> Jaar,'' man ook de Objektfall ''in <u>dat</u> Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsch]] ünnerscheedt sogaar noch [[Dativ]] un [[Akkusativ]] as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied<u>s</u> genoog'' oder ''winterdag<u>es</u>'' un warrt süss ümschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne <u>vun</u> de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader <u>sien</u> Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): maskulin (männlich), so as ''de Mann'', feminin (wievlich), so as ''de Fru'' un neutrum (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst is meist nich to seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum) –&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin) –&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Bach''}} (maskulin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin) –&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Spiegel''}} (maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed twee [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Artikel (Woortoort)#Bestimmte Artikels|bestemmte]] un [[Artikel (Woortoort)#Unbestimmte Artikels|unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Sied den Schrievsprakenwessel het Plattdüütsch meer un meer [[Germanismus|hoogdüütsche Wöör]] övernamen. [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel [[Nedderlandismus|nedderlandsche Wöör]] övernamen. Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slawismus|slaawsche Wöör]] övernamen. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Frisismus|freesche Wöör]], so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref> [[Gallizismus|Franzöösche Wöör]] kemen al in middelsassische Tied över de Nedderlannen in’t Plattdüütsche. Düsse Slag Wöör is besünners in den westlichen Dialekten fakener.<ref>Hermann Schönhoff: ''Französische Lehnworte in den niedersächsischen Mundarten''. In: ''Germanisch-romanische Monatsschrift'' 1 (1909), S.&nbsp;356-367.</ref> De grote Deel franzöösche Wöör in’t Plattdüütsch keem avers in’n 18. un 19.&nbsp;Jhd över’t Hoogdüütsch un ümfaat Wöör rund üm dat [[Militäär]], so as ''Generaal'' un ''kummedeern'', de Verwandschopsnamen, so as ''Onkel/Unkel'' un ''Tant(e)'' un Wöör üm de Levenwies vun de betern Lüüd, so as ''kommodig, kumpelsant'' oder ''Pleseer''.<ref>Emil Mackel: ''Romanisches und Französisches im Niederdeutschen''. In: ''Festschrift Adolf Tobler zum 70. Geburtstage''. Dargebracht von der Berliner Gesellschaft für das Studium der neueren Sprachen. [[Bronswiek]]1905. S.&nbsp;263-273.</ref> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Anglizismus|engelsche Wöör]] övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t [[Kaschuubsche Spraak|Kaschuubsche]] kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Wöörböker === Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de [[Grootlandschopswöörbook|Grootlandschopswöörböker]]. === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> Anner [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'',<ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|[[Klaus Groth]] (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]][[Plattdüütsche Schrieveree|Plattdüütsche Literatuur]] betekent de schreven Warken – so as [[Romaan|Romaans]], [[Gedicht|Gedichten]], [[Kortgeschicht|Kortgeschichten]] oder [[Leed (Musik)|Leder]]&nbsp;– in verscheden plattdüütschen Dialekten un is in siene Form vundaag in’n 19.&nbsp;Jhd anfungen. De Themen sünd meist dat Landleven, de egen Kuntrei, Volkskultuur un verleden Tieden.<!-- born fehlt --> Literatuur op Platt is sied den Beginn in’n 19.&nbsp;Jhd. nich alleen as kunstsinnigen Uutdruck dacht, se schall ook plattdüütsche [[Spraakpleeg]] wesen.<!-- born fehlt --> Na de Daalgang vun de middelsassische Schrievspraak is Plattdüütsch lange Tied nich schreven worrn. Literatuur op Platt begünn suutje in’n 18.&nbsp;Jhd, avers eerst in’n 19.&nbsp;Jhd stellen [[Klaus Groth]] un [[Fritz Reuter]] – de plattdüütschen Klassiskers&nbsp;–<!-- born fehlt --> in [[Düütschland]] ene nee’e plattdüütsche Literatuur op de Been. In’n [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] is de Literatuur een Stücken later anfungen, to’n Bispeel mit [[Dörpsnovell|Dörpsnovellen]]. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun Groth un Reuter. Sied dat 20.&nbsp;Jhd. nimmt de plattdüütsche Schrieveree af un is het Delen vun dat Spraakrebeed al vullkamen nalaten.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De [[Plautdietsch|plautdietsche]] Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- born fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de [[Literaarsche Sellschop|Autorensellschoppen]], de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]], de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de alle ook vele [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] uutgeevt. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren ook Literatuurtiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' in Düütschland un ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]]'' in’n Nedderlannen.<ref name=":19" /><!-- born fehlt --> === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|[[Knut Kiesewetter]] (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|[[Ina Müller]] (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat [[Ohnsorg-Theater]] an’n Ingang vun dat Bieberhuus in [[Hamborg]]]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat [[Plattdüütsch Theater|plattdüütsche Theater]] 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühn]] in [[Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Radio|Radioprogramm]] op Platt givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> De nedderlandssche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> In’n 1920-er Jaren begünn [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen, wat to’n Enn keem, as de regionalen Senner in’n [[Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de DDR de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.<ref name=":22" /> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut.<ref>{{Internetquelle |autor=Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding |url=https://www.imdb.com/de/title/tt0179009/ |titel=Bartje |datum=1972-12-26 |abruf=2025-06-17}}</ref> Vun 1977 an leep bi’n NDR ''[[Wi speelt op Platt]],'' dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche [[Tatort]] ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].<ref name=":22" />'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.<ref>Erik Hitters, Tonny Krijnen: ''Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie'', S.&nbsp;60.</ref> 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]'', de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Kummdie|Kummdien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |'''[[Nedderlandsch-Neddersassisch]]''' ([[Twentsch]]) |[[Bild:Geluidsopname Johanna van Buren.ogg|duum|[[Johanna van Buren]], de eer twentsch Gedicht vöördrägt]] |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] epsgzneifidc6sxirjjjykyemtqmr88 1041223 1041221 2025-07-04T20:12:29Z Flaverius 21322 /* Radio un Höörspeel */ lenkzielen änner, typos etc. 1041223 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund twee Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de twee Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Engelsche Spraak|Engelsch]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten –&nbsp;so as [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]], [[Noordneddersassisch]], [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]&nbsp;– deelt, wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] de Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, seltener ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch is een Deel vun dat [[kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum]], dat sied den Schrievsprakenwessel vun [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] to’n [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandschen]] un besünners sied dat 19.&nbsp;Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.<ref>Maarten van den Toorn u.&nbsp;a.: ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S.&nbsp;149&nbsp;f.</ref><ref>[[Jan Goossens]]: ''Deutsche Dialektologie.'' De Gruyter 1977, S.&nbsp;48.</ref> So sünd besünners in dat 20.&nbsp;Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Neddersassisch in de Nedderlannen]] uuteenannerdreven.<ref>Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.<ref name=":42">Henk Wolf: ''Nordseegermanisch''. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online''. De Gruyter, Berlin 2022 ([https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_15877/html. online], opropen den 13.06.2035).</ref> Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere [[Anglofreesche Spraken|anglofreesche]] Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.<ref name=":42" /> Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de [[Sassen (Volk)|Sassen]] in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.<ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in [[Luudstand]], [[Grammatik]] un [[Woordschatt]] twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.<ref name=":28" /> * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305.</ref><ref>Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == {{Kiek ook bi|Naams vun dat Plattdüütsch}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''[[Drentsch|Drents Plat]]'' oder [[Twentsch|Twents Plat]], begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'' is in’n Nedderlannen verbreedt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' ''Neddersassisch'' un ''Sassisch –''&nbsp;de olen Egennaams to Hansetieden&nbsp;– schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik ''Nedersaksisch'' as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.<ref name=":41" /> === Historie vun de Naams === <gallery perrow="2" class="rechts"> Bild:BibelMagdeburg.jpg|''Düdesch'' in de Meideborger Bibel vun 1554: ''De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' Bild:1614 Bible.jpg|''Sassisch'' as Naam in de [[Bibel vun 1614]]: ''De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'' </gallery> Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de [[Sassen (Volk)|Sassen]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}},<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> so as ook in de Prolog vun de [[Heliand]] ({{lang|la|''Theudisca poëmata}}).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=Heliand |werk=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.<ref name=":43">[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;5&nbsp;f.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un {{Lang|gml|''düdesch''}} kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng.''<ref name=":33" />'' De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as {{Lang|dum|''ôstersch''}}''.<ref name=":43" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''neddersassesch''}} op, sik vun dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[Böversassen]] aftogrenzen.<ref name=":0" /> In moderne Tied versöchen to’n Bispeel [[Karl Friedrich Arend Scheller|Karl Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Chrstian Hinrich Wolke]], [[Georg Ruseler]] oder [[Reinhard F. Hahn|Reinhard Hahn]] de Naams ''Sassisch'' un ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}, dat to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.<ref name=":41" /> ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.''<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Ook de Naam ''Nedderlandsch'' kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.<ref>Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar. ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19.&nbsp;Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> So is ook unklaar, of [[Nedderrhiensch]] oder [[Bergisch]], de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> De Variant ''Nedersaksisch'' kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Städen to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchen de egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], mit op dat Eiland.<ref name="Dal 78ff">[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78&nbsp;ff.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|Frankenriek]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op [[Latiensche Spraak|Latiensch]].<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels un een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;– [[Essen]]&nbsp;– [[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;– [[Aeulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;– [[Kassel]]&nbsp;– [[Leinefelde-Worbis|Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;– [[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken mit sassisch-slaawsch Övergangsrebeed in de [[Ollmark]] un dat [[Wendland]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch<!-- överarbeiden, stringenter, frö- klassisch, laat, rebeed -->=== [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schrievsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole sassische Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un verdrängen allnagraad de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreedt un vele sassische Handwarkers laten sik in [[Skandinavien]] daal.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. Middelsassisch de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Spraak to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. [[Däänsche Spraak|Däänsch]] bet an de [[Slie]] un [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüüd sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] un de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten.<!-- Born fehlt --> De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Städen wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Först|Försten]] Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn in [[Brannenborg]] un [[Berlin]], so as ook in [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven üm 1620/1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geven de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Privaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref><!-- Uutboen, better verklaren --> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tiäkenbuorger Land|Tiäkenbuorg]] weer de Vöörgang noch kumplexer. Hier bruken se beid Hoogdüütsch un Nedderlandsch, ook wegen de velen [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken, as Schrievspraken, eer dat vun 1815 an [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten kunnen.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in dat nöördliche Drüddel vun [[Düütschland]] un in de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] un de Noorddeel vun [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]], [[Sassen-Anholt]] so as ook lütte Delen vun [[Hessen|Noordhessen]] un [[Döringen]].<ref name=":45">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;171&nbsp;ff.</ref> In’n Nedderlannen sünd Provinzen [[Drenthe|Drente]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oaveriessel|Overiessel]] so as ook de grote Deel vun [[Gelderlaand|Gelderland]] plattdüütsch.<ref>{{Internetquelle |url=https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects#:~:text=Nedersaksisch%20wird%20in%20seinen%20verschiedenen,Drenthe,%20Overijssel%20und%20Gelderland%20gesprochen. |titel=Dialekte in den Niederlanden und Flandern |werk=NEON - Nederlands online |hrsg=FU Berlin |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211000201/https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> De Grenz to dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] löppt twüschen [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un Freesland vun dat [[Laauwersmeer]] na Süüd to un knappt dat neddersassische [[Köllemerland]] un de [[Stellingwarven]] vun de Provinz Freesland af.<!-- Born fehlt --> De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na [[Bunschoten]] in de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] mit de Landschoppen [[Veluwe]] un [[Achterhook]] op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt.<!-- Born fehlt --> Nu folgt se de [[Westfalen|westfäälsche]] [[Eenheidsplural|Eenheidspluraallinie]] bet na’t [[Siegerland]].<ref>{{Internetquelle |autor=Lisa Felden |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/westfaelisch |titel=Westfälisch |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2023-09-20 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> Hier folgt de Grenz nu de [[Benrather Linie]] bet [[Hessen]],<ref>{{Internetquelle |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/benrather-linie |titel=Benrather Linie |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2021-03-08 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> wo [[Waldeck (Land)|Waldegge]] un de nöördliche [[Landkreis Kassel]] noch plattdüütsch sünd.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Hessen |titel=Weten: Plattdeutsch in Hessen |werk=plattmakers.de |hrsg= |datum=2021-11-27 |abruf=2025-06-15}}</ref> Denn knappt se bi [[Hedemünnen]] de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af.<ref name="rede" /> Se folgt de Grenz vun [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed.<ref>[[Ulrich Scheuermann]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen''. In: ''Sprachgescichte'', Bd.&nbsp;3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S.&nbsp;2668.</ref> De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran.<ref name="rede">[https://www.regionalsprache.de/SprachGis/RasterMap/WA/267 REDE: WA 267 „machen“], Kaarten ID&nbsp;417, opropen den 30.&nbsp;September 2023.</ref> Vunwegen dat’t [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborger Platt]] bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<ref name=":48">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.</ref> Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsch]] [[Hoogpreußsch]],<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten.'' In: ''Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild.'' Königsbarg: Gräfe und Unzer, S.&nbsp;78–81.</ref> plattdüütsch.<ref name=":45" /> De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.<ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart'', S.&nbsp;36.</ref> Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat [[Saterfreesch]] as Spraakeiland un in’n Süden dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[oberharzisch]] Spraakeiland.<ref>Erich Borchers: ''Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz''. Elwert, Marburg 1927, S. 34.</ref><!-- Born fehlt för saterfreesch --> === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche [[Wisconsin Pommeranian]] oder in Brasilien [[Pomerano]] un [[Vestfaliano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |titel=Die Pommernvereinigungen in den USA |werk=pommerscher-greif.de |hrsg=Pommerscher Greif e.V. |datum=2012-02-10 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250422094307/https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |archiv-datum=2025-04-22 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |datum=2021-11-27 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2022-01-23 |abruf=2025-01-31 |sprache=de}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwert: [[Marborg]] 1941.</ref> 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<!-- Born fehlt --> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |autor=Charlotte Rein |url=https://dat-portal.lvr.de/themen/dialekte/dialektinseln/hoetter-platt |titel=Hötter Platt |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2020-04-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> == Status == === Algemeen === [[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken === [[Bild:ECRM Low Saxon in Germany.svg|duum|Översicht Monitoring döör de Europääsch Charta för Regionaal- un Minnerheidenspraken in Düütschland fört Plattdüütsch]] In Düütschland un de Nedderlannen is de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] de Ramen na dat Völkerrecht för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]]. De beiden Staten hebbt de Charta 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III, in [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel&nbsp;II vun de Sprakencharta schuult is.<ref name=":44">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |titel=Grundlagen der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250606010923/https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |archiv-datum=202506-06 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref name=":46">[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;155.</ref> Mit Deel&nbsp;III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel&nbsp;II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.<ref name=":44" /> De düütschen Länner geevt dat [[Bundsbinnenministerium]] alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den [[Europaraad]]. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een [[Expertenkommitee (Spraakcharta)|Expertenkommitee]] den [[Expertenbericht (Spraakcharta)|Expertenbericht]], de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat [[Ministerkommitee (Europaraad)|Ministerkommitee]] vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-01 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250516145431/https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |archiv-datum=2025-05-16 |abruf=2022-12-20 |sprache=de}}</ref> In de Nedderlannen schrivt dat [[Ministerium van Binnenlandsche Saken un Königrieksraltschonen|Binnenministerium]] den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de ''[[Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied|Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied]]'' (SONT).<ref name=":46" /> De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de [[Provinz (Nedderlannen)|Provinzen]], de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel&nbsp;III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.<ref>[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;161&nbsp;ff.</ref> 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> === Amtsspraak === In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt –&nbsp;mündlich un schriftlich&nbsp;– op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> De Gemeen [[Riessen-Hoolt’n]] verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.<ref>{{Internetquelle |url=https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=bn4p6LpNGFRTXN8w&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.tubantia.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Frijssen-holten%252Fgemeente-rijssen-holten-tweetalig-gea-kan-in-het-riessens-nergens-terecht%7Ea12822d6%252F |titel=Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht |werk=Tubantia |datum=2016-12-16 |abruf=2025-06-18 |sprache=nl}}</ref> Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torüggwiest. De [[Bundsgerichtshoff|Bundsgerichtshov]] harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, Beschluss vom 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 [12]b |abruf=2025-06-27}}</ref> Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.<ref>German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: ''Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein'': ''Kommentar'', Nr.&nbsp;1 Abs.&nbsp;4 to §&nbsp;82 a Landesverwaltungsgesetz</ref> Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.<ref>[[Overlandsgericht Ollnborg|OLG Ollnborg]] vun de 10.&nbsp;Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392</ref> Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.<ref>{{Internetquelle |url=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400 |werk=Sleswig-Holsteensch Landdag |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110719082318/http://www.schleswig-holstein.de/cae/servlet/contentblob/633574/publicationFile/SprachenchartaberichtDownload.pdf |archiv-datum=2011-10-07 |abruf=2025-18-06 |sprache=en}}</ref> Dat weer man eer Behölperee.<ref>https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf</ref> Mit de Norm §&nbsp;[https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=148815,381 82 b] [[LVwG SH]] is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de –&nbsp;anners as [https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?t=175023947014307096&sessionID=3107090891904654716&source=link&highlighting=off&templateID=document&chosenIndex=Dummy_nv_68&xid=148815,91#jurabs_2 §&nbsp;82 a], de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt&nbsp;– Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.<!-- Born fehlt --> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität === Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182&nbsp;ff.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied geev dat keen [[Plattdüütsch (Schoolfack)|Plattdüütschünnerricht]]. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de [[Basisschool]] to ünnerrichten.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit [[nedderdüütsche Philologie]] un beedt enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, to’n Bispeel [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Universität Griepswoold|Griepswoold]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Mönster|Mönster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]].<ref name=":13" /> In dat nedderlandsch [[Rieksuniversität Grönneng|Grönneng]] geev mit dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.<ref>{{Internetquelle |url=https://geheugenvandrenthe.nl/encyclopedie-drenthe/nedersaksisch-instituut |titel=Nedersaksisch Instituut |abruf=2025-06-17}}</ref> Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch.<!-- spraak op RUG? --> As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Low Saxon Competence by district 2016.svg|duum|Aktive Spraakkompetenz na Landkreisen (2016):<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref><br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}<br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref><gallery> Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|Spraakkompetenz na Bundsland (2016) Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|Spraakkompetenz na Öller (2016) </gallery> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat [[Däänmark]] köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in [[Belize]],<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Dat [[Vestfaliano]] in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}} === Översicht === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt. ==== Märksch-Brannenborgsch ==== [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]] oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in [[Brannenborg]], de [[Ollmark]] in [[Sassen-Anholt]] un den ööstlichsten Deel vun [[Mekelnborg-Vörpommern|Meklenborg-Vöörpommern]]. De Dialektgrupp deelt sik wieder [[Noordmarksch|Noordmärksch]], [[Middelmärksch]] un [[Middelpommersch]].<ref name=":49">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.</ref> Typsch Kennteken is ''det'' statts ''dat,''<ref>[[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch'', S.&nbsp;596&nbsp;ff.</ref> de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.<ref name=":49" /> De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.<ref name=":48" /> ==== Mekelnborg-Vöörpommersch ==== [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]] is ene rlativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as ''Kauken'' un ''hei'' un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as ''Wuurd'' statts Woord un ''hüren'' statts ''hören.'' Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op ''-ing.<!-- Born fehlt -->'' ==== Nedderpreußsch ==== [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußsch]] is de ole Dialekt vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Danzig]] un ook Grundlaag vun dat [[Plautdietsch]]. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in ''moake'' un de [[Unrund (Vokaal)|unrunnen]] Vokalen, so as ''Kenig'' statts ''König.''<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung.'' Hirt, Breslau 1924, S. 79.</ref> ==== Noordneddersassisch ==== [[Noordneddersassisch]] is en Dialekt in [[Noordneddersassen]], [[Sleswig-Holsteen]]. Dat Neddersassisch in [[Provinz Grunneng|Grönneng]] is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Grunnegs|Grönnegsch]], [[Emslänner Platt|Eemslandsch]], [[Ollnborger Platt|Ollnborgsch]], [[Noordhannobersch]], [[Holsteener Platt|Holsteensch]] un [[Sleswigsch|Slewswigsch]] ünnderdeelt warrn.<ref>Helmut Glück (Hrsg.): ''Metzler Lexikon Sprache.'' 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, <nowiki>ISBN 3-476-02056-8</nowiki>, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.</ref> Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;ff.</ref> Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt.<!-- Born fehlt --> ==== Oostfäälsch ==== [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] is ene Dialektgrupp in [[Süüdneddersassen]] un de [[Meideborger Böörd]] in [[Sassen-Anholt]], de sik wieder in [[Elvoostfäälsch]],[[Göttingsch-Grubenhagensch]] [[Heidoostfäälsch]] un [[Karnoostfäälsch]] deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel D[[Tweeklang|iphthongen]] uut olen Langvokalen, so as ''Stein'' (<&nbsp;''stên'')'','' ''Faut (<&nbsp;fō₁t'')'','' ''mëin (<&nbsp;mîn'')'','' ''Hius'' (<&nbsp;''hûs'')'',''<ref>Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online'', edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. <nowiki>https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html</nowiki>. Accessed 2025-06-16.</ref> dat ''e-'' bi dat Partizip, so as ''ekofft'' statts ''kofft'' un de Personaalpronomen ''mik/mek'' un ''dik/dek'' statts ''mi'' un ''di.'' Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as ''Pepper'' un ''Könnig'' statts ''Peper/Piäper'' un ''Köni(n)g/Küöni(n)g.''<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;558&nbsp;f.</ref> ==== Oostpommersch ==== [[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]] is de ehmalige Dialekt vun [[Hinnerpommern]]. Vundaag leevt de Dialekt as [[Pomerano]] in [[Brasilien]] wieder. ==== Westfäälsch ==== [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] is de Dialektgrupp in [[Westfalen]], de sik in [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterländsch]], [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]], [[Süüdwestfäälsch]] un [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlansch]] ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.<ref name=":47">[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsch-neddersassischen]] Dialekten –&nbsp;[[Grunnegs|Grönnegsch]] uutbenamen&nbsp;– tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. [[Emslänner Platt|Emslandsch]] gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> Typsch sünd de braken Diphthongen, so as {{Lang|wep|''Biëke''}} un {{Lang|wep|''Vuëgel''}} statts de noordneddersassisch Langvokalen in ''Beek'' un ''Vagel''.<ref name=":47" /> === Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner === [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] un [[Oostnedderdüütsch]]. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland –&nbsp; [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]], wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de [[Oostkolonisatschoon]] hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborg-Vöörpommersch]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche [[Noordneddersassisch]], as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]]. [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene [[Noordnedderdüütsch|nöördliche Grupp]] mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene [[Süüdnedderdüütsch|süüdliche Grupp]] mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> === Dackspraken un Varietätenspektrum === En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]], dat [[Flensborg|Flensborger]] [[Petuh]], [[Ruhrdüütsch]] un [[Berlinsch]], opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as [[Hamborg]], [[Bremen]] un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> <!-- Mischspraken in NL? Oder eer diglossie/regiolekt? --> == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. Ünner in de Tabell Phonemen mit relativ veel regionale Ünnerscheed sünd as [[Archiphoneem]] in Grootbookstaven daarstellt. <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |G | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | colspan="2" style="text-align:center" |S | style="text-align:center" |Š | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |J | style="text-align:center" |X | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |R | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} De stemmlosen Plosiven /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|Aspiratschoon]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} hebben oder nich {{IPA|p t k}}. De [[Uutluudverharden]] maakt de stemmhaften Plosiven /b/ un /d/ an’n Woordenn stemmloos. /b/ un /v/ (deelwies ook ƃ) sünd twüschen Vokalen Allophonen. /d/ fallt twüschen Vokalen faken uut, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}. /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen. /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien. /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen. Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}. /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart,Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut. Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] op Platt is dynaamsch, dat will seggen de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansche Spraak|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ook ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Persoon (Grammatik)|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus (Grammatik)|Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal.'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt.<!-- born fehlt --> {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpsverb|Hülpsverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpsverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpsverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpsverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur]] (Tokumst) bruukt de Hülpsverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futur#Futur II|Futurperfekt]] (afslaten Tokumst) bruukt Plattdüütsch de Hülpsverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpsverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt Plattdüütsch na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], [[Noordgermaansche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheedt noch [[Nominativ|Subjektfall]] un enen [[Objektfall]]. [[Sleswigsch]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] hebbt enen Eenheidskasus. De ole [[Dativ]] find sik noch in Kortformen na [[Präpositschoon|Präpositschonen]], so as ''in’<u>n</u> Jaar,'' man ook de Objektfall ''in <u>dat</u> Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsch]] ünnerscheedt sogaar noch [[Dativ]] un [[Akkusativ]] as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied<u>s</u> genoog'' oder ''winterdag<u>es</u>'' un warrt süss ümschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne <u>vun</u> de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader <u>sien</u> Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): maskulin (männlich), so as ''de Mann'', feminin (wievlich), so as ''de Fru'' un neutrum (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst is meist nich to seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum) –&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin) –&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Bach''}} (maskulin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin) –&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Spiegel''}} (maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed twee [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Artikel (Woortoort)#Bestimmte Artikels|bestemmte]] un [[Artikel (Woortoort)#Unbestimmte Artikels|unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Sied den Schrievsprakenwessel het Plattdüütsch meer un meer [[Germanismus|hoogdüütsche Wöör]] övernamen. [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel [[Nedderlandismus|nedderlandsche Wöör]] övernamen. Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slawismus|slaawsche Wöör]] övernamen. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Frisismus|freesche Wöör]], so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref> [[Gallizismus|Franzöösche Wöör]] kemen al in middelsassische Tied över de Nedderlannen in’t Plattdüütsche. Düsse Slag Wöör is besünners in den westlichen Dialekten fakener.<ref>Hermann Schönhoff: ''Französische Lehnworte in den niedersächsischen Mundarten''. In: ''Germanisch-romanische Monatsschrift'' 1 (1909), S.&nbsp;356-367.</ref> De grote Deel franzöösche Wöör in’t Plattdüütsch keem avers in’n 18. un 19.&nbsp;Jhd över’t Hoogdüütsch un ümfaat Wöör rund üm dat [[Militäär]], so as ''Generaal'' un ''kummedeern'', de Verwandschopsnamen, so as ''Onkel/Unkel'' un ''Tant(e)'' un Wöör üm de Levenwies vun de betern Lüüd, so as ''kommodig, kumpelsant'' oder ''Pleseer''.<ref>Emil Mackel: ''Romanisches und Französisches im Niederdeutschen''. In: ''Festschrift Adolf Tobler zum 70. Geburtstage''. Dargebracht von der Berliner Gesellschaft für das Studium der neueren Sprachen. [[Bronswiek]]1905. S.&nbsp;263-273.</ref> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Anglizismus|engelsche Wöör]] övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t [[Kaschuubsche Spraak|Kaschuubsche]] kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Wöörböker === Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de [[Grootlandschopswöörbook|Grootlandschopswöörböker]]. === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> Anner [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'',<ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|[[Klaus Groth]] (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]][[Plattdüütsche Schrieveree|Plattdüütsche Literatuur]] betekent de schreven Warken – so as [[Romaan|Romaans]], [[Gedicht|Gedichten]], [[Kortgeschicht|Kortgeschichten]] oder [[Leed (Musik)|Leder]]&nbsp;– in verscheden plattdüütschen Dialekten un is in siene Form vundaag in’n 19.&nbsp;Jhd anfungen. De Themen sünd meist dat Landleven, de egen Kuntrei, Volkskultuur un verleden Tieden.<!-- born fehlt --> Literatuur op Platt is sied den Beginn in’n 19.&nbsp;Jhd. nich alleen as kunstsinnigen Uutdruck dacht, se schall ook plattdüütsche [[Spraakpleeg]] wesen.<!-- born fehlt --> Na de Daalgang vun de middelsassische Schrievspraak is Plattdüütsch lange Tied nich schreven worrn. Literatuur op Platt begünn suutje in’n 18.&nbsp;Jhd, avers eerst in’n 19.&nbsp;Jhd stellen [[Klaus Groth]] un [[Fritz Reuter]] – de plattdüütschen Klassiskers&nbsp;–<!-- born fehlt --> in [[Düütschland]] ene nee’e plattdüütsche Literatuur op de Been. In’n [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] is de Literatuur een Stücken later anfungen, to’n Bispeel mit [[Dörpsnovell|Dörpsnovellen]]. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun Groth un Reuter. Sied dat 20.&nbsp;Jhd. nimmt de plattdüütsche Schrieveree af un is het Delen vun dat Spraakrebeed al vullkamen nalaten.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De [[Plautdietsch|plautdietsche]] Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- born fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de [[Literaarsche Sellschop|Autorensellschoppen]], de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]], de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de alle ook vele [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] uutgeevt. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren ook Literatuurtiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' in Düütschland un ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]]'' in’n Nedderlannen.<ref name=":19" /><!-- born fehlt --> === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|[[Knut Kiesewetter]] (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|[[Ina Müller]] (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat [[Ohnsorg-Theater]] an’n Ingang vun dat Bieberhuus in [[Hamborg]]]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat [[Plattdüütsch Theater|plattdüütsche Theater]] 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühn]] in [[Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radioprogramm op Platt]] givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> De nedderlandsche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> Se begünnen in’n 1920-er Jaren, as [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio broch. Dat keem man to’n Enn, as de regionalen Senner in’n [[Nazi-Düütschland|Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.<ref name=":22" /> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut.<ref>{{Internetquelle |autor=Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding |url=https://www.imdb.com/de/title/tt0179009/ |titel=Bartje |datum=1972-12-26 |abruf=2025-06-17}}</ref> Vun 1977 an leep bi’n NDR ''[[Wi speelt op Platt]],'' dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche [[Tatort]] ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].<ref name=":22" />'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.<ref>Erik Hitters, Tonny Krijnen: ''Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie'', S.&nbsp;60.</ref> 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]'', de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Kummdie|Kummdien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |'''[[Nedderlandsch-Neddersassisch]]''' ([[Twentsch]]) |[[Bild:Geluidsopname Johanna van Buren.ogg|duum|[[Johanna van Buren]], de eer twentsch Gedicht vöördrägt]] |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] 1vs3ma570l2l1qafol28013xhfqyxnc 1041224 1041223 2025-07-04T20:17:56Z Flaverius 21322 /* Översicht */ Dialekten ünnerünerschriften to list 1041224 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch <small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br> Neddersassisch</br> <small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small> |Länner={{DEU}}<br/> {{NLD}}<br/> {{DNK}}<br/> <small>'''In Spraakeilannen''':</small></br> {{BLZ}}<br/> {{BRA}}</br> {{BOL}}<br/> {{CAN}}<br/> {{KAZ}}<br/> {{KGZ}}<br/> {{MEX}}<br/> {{PRY}}<br/> {{RUS}}<br/> {{USA}} |Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied * Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref> * Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> * Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio. * Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio. |Klassifikatschoon= * [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]] *: [[Germaansche Spraken|Germaansch]] *:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br /> |Minderheitensprache={{DEU}} {{NLD}} {{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br> {{NLD}}</br> {{BRA}}}} '''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' un '''Sassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]] un [[Dialektgrupp]], de rund twee Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de twee Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]], het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt, un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak, de tohoop mit [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Engelsche Spraak|Engelsch]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken tellt. Dat frömiddelöllerlich [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] Inflood op [[Europa|Noordeuropa]] namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten –&nbsp;so as [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersch]], [[Noordneddersassisch]], [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] un [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]&nbsp;– deelt, wieder besteit. Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na [[Dackspraak]] as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] de Regionaalspraak Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand. Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat [[Plattdüütsch (Schoolfack)|plattdüütsch Schoolünnerricht]], [[Plattdüütsche Schrieveree|Literatuur]] un [[Plattdüütsche Musik|Musik]] in de Spraak, seltener ook Medien so as [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien|Feernseen]] oder [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radio op Platt]]. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng. == Klassifikatschoon == === Spraakverwandschop === [[Bild:2022 04 16 - KARTE WG – um 580 n.Chr. - END.png|duum|Westgermaansche Spraken üm 580.<ref>[[Wolfram Euler]]: ''Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion''. Inspiration Unlimited Berlin 2022.</ref> Ooldsassisch hier mit Ooldengelsch un Ooldfressch, de wedder ene enegere anglo-freesche Grupp (hier ook noordseegermaansch) billt, as Deel vun ene nöördliche westgermaansche Grupp]] Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsch tellt to’n [[germaansche Spraken|germaanschen]] Telg vun de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoogdüütsch]] vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;440&nbsp;f.</ref><ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;55.</ref> Plattdüütsch is een Deel vun dat [[kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum]], dat sied den Schrievsprakenwessel vun [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] to’n [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandschen]] un besünners sied dat 19.&nbsp;Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.<ref>Maarten van den Toorn u.&nbsp;a.: ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S.&nbsp;149&nbsp;f.</ref><ref>[[Jan Goossens]]: ''Deutsche Dialektologie.'' De Gruyter 1977, S.&nbsp;48.</ref> So sünd besünners in dat 20.&nbsp;Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Neddersassisch in de Nedderlannen]] uuteenannerdreven.<ref>Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.</ref> Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, [[Freesche Spraken|Freesch]] un [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfranksch]] in Kuntakt. [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de [[Noordsee]]küst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.<ref name=":42">Henk Wolf: ''Nordseegermanisch''. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online''. De Gruyter, Berlin 2022 ([https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_15877/html. online], opropen den 13.06.2035).</ref> Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere [[Anglofreesche Spraken|anglofreesche]] Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.<ref name=":42" /> Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de [[Sassen (Volk)|Sassen]] in’t 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderdfranksch]] un [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.<ref name="Peters 18f">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Stand as Spraak === Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen: * '''Plattdüütsch as Spraak''': De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in [[Luudstand]], [[Grammatik]] un [[Woordschatt]] twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref> * '''Plattdüütsch as Dialekt''': Na de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.<ref name=":14" /> Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.<ref name=":28" /> * '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to beschrieven. De Begrepen gaat op [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305.</ref><ref>Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref> == Naams vun de Spraak == {{Kiek ook bi|Naams vun dat Plattdüütsch}} === Egennaams === In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak ''Plat(t)dü(ü)tsch''&nbsp;–&nbsp;mit regionalen Varianten so as ''Pla(t)dü(ü)ts(k)'', ''Plat(t)duitsk'' oder kort ''[[Platt (Dialekt)|Plat(t)]].''<ref name=":39">{{Internetquelle |autor=Universität Münster, Andreas Brandt |url=https://www.uni-muenster.de/Germanistik/cfn/Plattinfos/WasistNiederdeutsch/Was_ist_Niederdeutsch.html#Plattdeutsch |titel=Was ist Niederdeutsch |abruf=2025-06-08 |sprache=de}}</ref> Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as ''[[Drentsch|Drents Plat]]'' oder [[Twentsch|Twents Plat]], begäng. Ook de Uutdruck ''Nedersaksisch'' is in’n Nedderlannen verbreedt.<ref name=":41">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taalsociologische aspecten'', In: ''HNTL'', S.&nbsp;295&nbsp;ff.</ref> De düütsche Spraakwetenschop bruukt ''[[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Nedderdüütsch]].'' Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam ''[[Bunnsraat för Nedderdüütsch]].<ref name=":39" />'' ''Neddersassisch'' un ''Sassisch –''&nbsp;de olen Egennaams to Hansetieden&nbsp;– schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik ''Nedersaksisch'' as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.<ref name=":41" /> === Historie vun de Naams === <gallery perrow="2" class="rechts"> Bild:BibelMagdeburg.jpg|''Düdesch'' in de Meideborger Bibel vun 1554: ''De gantze Hillige Schrifft, <u>Vordüdeschet</u>'' Bild:1614 Bible.jpg|''Sassisch'' as Naam in de [[Bibel vun 1614]]: ''De gantze hillige Schrifft / <u>Sassisch</u>'' </gallery> Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In [[Latiensche Spraak|latienschen]] Texten heet de Spraak {{lang|la|''lingua saxonica''}} na de [[Sassen (Volk)|Sassen]] oder allgemeen {{lang|la|''lingua germanica''}} un {{lang|la|''lingua theudisca''}},<ref name=":0">[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch,'' S.&nbsp;24–27.</ref> so as ook in de Prolog vun de [[Heliand]] ({{lang|la|''Theudisca poëmata}}).<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/09Jh/Heliand/hel_hf0p.html |titel=Heliand |werk=bibliotheca Augustana |abruf=2025-05-25}}</ref> In [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Tied weer de Egennaam {{Lang|gml|''düdesch''}} begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.<ref name=":43">[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;5&nbsp;f.</ref> To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un {{Lang|gml|''düdesch''}} kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as {{Lang|gml|''unse düdesch''}}, {{Lang|gml|''sassesch''}} oder {{Lang|gml|''moderlike sprake''}} begäng.''<ref name=":33" />'' De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as {{Lang|dum|''ôstersch''}}''.<ref name=":43" />'' Later as dat at [[Hartogdom Sassen]] na Süüd to wanner, keem {{Lang|gml|''neddersassesch''}} op, sik vun dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[Böversassen]] aftogrenzen.<ref name=":0" /> In moderne Tied versöchen to’n Bispeel [[Karl Friedrich Arend Scheller|Karl Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Chrstian Hinrich Wolke]], [[Georg Ruseler]] oder [[Reinhard F. Hahn|Reinhard Hahn]] de Naams ''Sassisch'' un ''Neddersassisch'' wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche {{lang|nl|''Nedersaksisch''}}, dat to’n Beginn vun’n 20.&nbsp;Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat ''[[Nedersaksisch Instituut|Nedersaksisch Institut]]'' an de [[Universität Grönneng]] jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.<ref name=":41" /> ''Plattdüütsch'', ''Platt'' un ''Nedderdüütsch'' kaamt uut’n Nedderlandschen.<ref>Nicoline Van der Sijs: ''Onze Taal'', Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.</ref> ''Plattdüütsch'' is toeerst in’n 16.&nbsp;Jhd. bi [[Cornelis Lettersnijder]] as {{Lang|dum|''in goeden platten duytsche''}} dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche {{lang|nl|''plat''}}, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.''<ref name=":33">[[Agathe Lasch]]: ''Plattdeutsch''. In: ''Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur'', Band&nbsp;42 (1917), S.&nbsp;134&nbsp;ff.</ref>'' ''Nedderdüütsch,'' dat as ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' gegenöver den ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' 1457 dat eerste Maal in enen [[Middelnedderlandsche Spraak|middelnedderlandschen]] Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Ook de Naam ''Nedderlandsch'' kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.<ref>Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. weer de Naam ''Plattdüütsch'' denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.''<ref name=":39" />'' Dat öllere ''sassesch'' is denn grotendeels verdrängt worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg ''Plattdüütsch'' wedder een neutraleren Klang.''<ref name=":39" />'' ''Nedderdüütsch'' weer to Anfang noch raar un eerst mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, [[Middeldüütsche Dialekten|Middel]]- un [[Böverdüütsch]] deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> In’n Verloop vun de Tied wurrn ''Platt-'' un ''Nedderdüütsch'' avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.''<ref name=":33" />'' In’n Verloop vun dat 19.&nbsp;Jhd. het sik ''Platt'' denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook [[Westmiddeldüütsche Dialekten|westmiddeldüütsche]] Dialekten.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref> === Unklaarheiden vun de Naams === [[Bild:Definitions Low German.svg|thumb|Verscheden Definitschonen vun „Nedderdüütsch“]] De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar. ''Platt'' betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache |abruf=2025-05-28}}</ref> ''Nedderdüütsch'' betekent in’n wiedsten Sinn alle [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen Varietäten]], also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19.&nbsp;Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.<ref name=":37" /> De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de [[Benrather Linie|maken/machen-Isogloss]] (Benrather Linie) oder ook an de [[Uerdinger Linie|ik/ich-Isogloss]] (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de [[Bad Hönninger Linie|Dorp/Dorf-Isogloss]] (Bad Hönninger Linie).<ref name=":37" /> So is ook unklaar, of [[Nedderrhiensch]] oder [[Bergisch]], de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.<ref name=":37">[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' S. 13–15.</ref> ''Neddersassisch'' kann heel de Spraak vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] bet [[Urk]] beteken.<ref>[[Otto Behaghel]]: ''Geschichte der deutschen Sprache''. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S.&nbsp;159.</ref> Fakener betekent ''Neddersassisch'' in de Dialektologie avers alleen [[Westnedderdüütsch]], je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.<ref>Dieter Stellmacher: ''Niedersächsisch.'' Schwann: [[Düsseldörp]] 1981.</ref> In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland [[Neddersassen]] beteken. So bruukt dat ook dat ''[[Niedersächsisches Wörterbuch|Niedersächische Wörterbuch]]'' för de Dialekten in Neddersassen un [[Bremen]].<ref>''Niedersächsisches Wörterbuch.'' Band 3, [[Niemünster]] 1953 ff.</ref> De Variant ''Nedersaksisch'' kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.<ref>[[Hendrik Entjes]]: ''Nedersaksische taal- en letterkunde''. In: ''Driemaandelikse Bladen.'' Bd.&nbsp;27 (1975), S.&nbsp;25–44 .</ref> Fakener betekent ''Nedersakisch'' avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat ''Nederduits'' op de düütsche Sied.<ref>[[Hermann Niebaum]]: ''Het Oostnederlandse taallandschap'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;54 Anm.&nbsp;4.</ref> == Historie == [[Bild:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|duum|Germaansche Dialektgruppen üm Christi Gebort:<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=blue|[[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=red|[[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=orange|[[Werser-Rhien-Germaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=yellow|[[Elvgermaansch]]}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=green|[[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]]}}]] === Översicht === De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] mit velen Texten üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref> === Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch === As ene [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansch]] un noch wieder torügg [[Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsch]]. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]] un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref> Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansch]], [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansch]] un [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]] mit [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.<ref>Benrard Comrie: ''The World's Major Languages''. New York City 1987 Oxford University Press. S.&nbsp;69&nbsp;f.</ref> === Ooldsassisch === [[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Städen to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]] [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] weer de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], de sik sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun [[Holsteen]] na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Fresen]] un [[Jüten]] na [[Grootbritannien|Britannien]] un bröchen de egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsch]], mit op dat Eiland.<ref name="Dal 78ff">[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78&nbsp;ff.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansch]]. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.<ref name="Peters 18f" /> In’n 8.&nbsp;Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|Frankenriek]] un den Sassen eernster un keem opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804 ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op [[Latiensche Spraak|Latiensch]].<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnissen]], Bichtformels un een [[Ooldsassische Genesis|Genesisfragment]], oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.<ref name=":6" /> Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]]. In’n Noorden weer de [[Eider]] de Grenz to dat [[Ooldnoordsche Spraak|Ooldnoordsch]]. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]]. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss vun [[Dössen]]&nbsp;– [[Essen]]&nbsp;– [[Wupperdaal|Wopperdaal]]&nbsp;– [[Aeulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;– [[Kassel]]&nbsp;– [[Leinefelde-Worbis|Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' S.&nbsp;32&nbsp;f., 47f.</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;– [[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken mit sassisch-slaawsch Övergangsrebeed in de [[Ollmark]] un dat [[Wendland]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref> === Middelsassisch<!-- överarbeiden, stringenter, frö- klassisch, laat, rebeed -->=== [[Bild:Hansesprache-mit Legende.jpg|duum|Gebeed vun de middelsassische Schrievspraak]] Uut’n Ooldsassischen is [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;177.</ref> De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 <ref name=":40">''Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2.'' Walter de Gruyter, 2005, p. 1180</ref> In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.<ref name=":5" /> De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.<ref name=":40" /> Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkant billt de [[Iessellandsche Schrievspraak]] enen Övergang na’t [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandsch]].<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''HNTL,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit’n 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Nu harr sünnerlich [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte [[lüübsche Norm]] kemen nich tostann.<ref name=":26" /> Anners as Middelhoogdüütsch mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, [[Historie|Historienschrieverie]], [[Didaktik]] un [[Theologie]].<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]] oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen. Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schrievsprakenwessel sett in.<ref name=":40" /> Mit de [[Reformatschoon]] weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat [[Oostmiddeldüütsch]], dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole sassische Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un verdrängen allnagraad de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']] hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreedt un vele sassische Handwarkers laten sik in [[Skandinavien]] daal.<ref name=":10" /> So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische [[Lehnwoort|Leenwöör]] afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. Middelsassisch de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Spraak to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. [[Däänsche Spraak|Däänsch]] bet an de [[Slie]] un [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüüd sünd hier al in’n 15./16.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> === Schrievsprakenwessel === In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] un fröneenedderlandsche Schrievspraak verdrängt worrn is. Mit’n eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de verscheden Interessen vun de [[Hansestadt|Hansestäden]] un de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen is de [[Hanse]] bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache,'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na [[Holland]] to uutrichten.<!-- Born fehlt --> De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Städen wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Först|Försten]] Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn in [[Brannenborg]] un [[Berlin]], so as ook in [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]], [[Pommern]] un [[Oostfalen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven üm 1620/1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] un [[Westfalen]] begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geven de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt [[Oostfreesland]] oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref> In’n Nedderlannen het dat [[Iesselandsch|Iesselandsche]], dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Privaatlüüd.<ref>Peters S. 26</ref><!-- Uutboen, better verklaren --> In [[Oostfreesland]], [[Lingen]] oder [[Tiäkenbuorger Land|Tiäkenbuorg]] weer de Vöörgang noch kumplexer. Hier bruken se beid Hoogdüütsch un Nedderlandsch, ook wegen de velen [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken, as Schrievspraken, eer dat vun 1815 an [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten kunnen.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref> === Fröhneenedderdüütsch === De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in. Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref> Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen. === Modern Plattdüütsch === [[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]] Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt. Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.<ref>Peter S.30.</ref> In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref> Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is. == Spraakrebeed == === Karnrebeed === [[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]] Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun [[Middeleuropa]], in dat nöördliche Drüddel vun [[Düütschland]] un in de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] un de Noorddeel vun [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]], [[Sassen-Anholt]] so as ook lütte Delen vun [[Hessen|Noordhessen]] un [[Döringen]].<ref name=":45">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;171&nbsp;ff.</ref> In’n Nedderlannen sünd Provinzen [[Drenthe|Drente]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Oaveriessel|Overiessel]] so as ook de grote Deel vun [[Gelderlaand|Gelderland]] plattdüütsch.<ref>{{Internetquelle |url=https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects#:~:text=Nedersaksisch%20wird%20in%20seinen%20verschiedenen,Drenthe,%20Overijssel%20und%20Gelderland%20gesprochen. |titel=Dialekte in den Niederlanden und Flandern |werk=NEON - Nederlands online |hrsg=FU Berlin |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211000201/https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/de/nedling/langvar/dialects |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> De Grenz to dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] löppt twüschen [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un Freesland vun dat [[Laauwersmeer]] na Süüd to un knappt dat neddersassische [[Köllemerland]] un de [[Stellingwarven]] vun de Provinz Freesland af.<!-- Born fehlt --> De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland [[Urk]] uutbenamen, de ole Waterkant vun dat [[Iesselmeer]], bet na [[Bunschoten]] in de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] mit de Landschoppen [[Veluwe]] un [[Achterhook]] op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] över de Staatsgrenz röverlöppt.<!-- Born fehlt --> Nu folgt se de [[Westfalen|westfäälsche]] [[Eenheidsplural|Eenheidspluraallinie]] bet na’t [[Siegerland]].<ref>{{Internetquelle |autor=Lisa Felden |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/westfaelisch |titel=Westfälisch |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2023-09-20 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> Hier folgt de Grenz nu de [[Benrather Linie]] bet [[Hessen]],<ref>{{Internetquelle |url=https://dat-portal.lvr.de/orte/dialektkarten/einteilungskarten/benrather-linie |titel=Benrather Linie |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2021-03-08 |abruf=2025-06-15 |sprache=de}}</ref> wo [[Waldeck (Land)|Waldegge]] un de nöördliche [[Landkreis Kassel]] noch plattdüütsch sünd.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Hessen |titel=Weten: Plattdeutsch in Hessen |werk=plattmakers.de |hrsg= |datum=2021-11-27 |abruf=2025-06-15}}</ref> Denn knappt se bi [[Hedemünnen]] de süüdlichste Eck vun [[Neddersassen]] af.<ref name="rede" /> Se folgt de Grenz vun [[Döringen]] langs, bloots mit dat [[Eiksfeld|Neddereiksfeld]] op plattdüütsch Rebeed.<ref>[[Ulrich Scheuermann]]: ''Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen''. In: ''Sprachgescichte'', Bd.&nbsp;3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S.&nbsp;2668.</ref> De Spraakgrenz löppt wieder döör [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na [[Brannenborg]] rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran.<ref name="rede">[https://www.regionalsprache.de/SprachGis/RasterMap/WA/267 REDE: WA 267 „machen“], Kaarten ID&nbsp;417, opropen den 30.&nbsp;September 2023.</ref> Vunwegen dat’t [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborger Platt]] bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<ref name=":48">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.</ref> Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsch]] [[Hoogpreußsch]],<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten.'' In: ''Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild.'' Königsbarg: Gräfe und Unzer, S.&nbsp;78–81.</ref> plattdüütsch.<ref name=":45" /> De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] [[Däänsche Spraak|däänsch]] ([[Synnejysk]] un Rieksdännsch) un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.<ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart'', S.&nbsp;36.</ref> Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat [[Saterfreesch]] as Spraakeiland un in’n Süden dat [[Middeldüütsche Dialekten|middeldüütsche]] [[oberharzisch]] Spraakeiland.<ref>Erich Borchers: ''Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz''. Elwert, Marburg 1927, S. 34.</ref><!-- Born fehlt för saterfreesch --> === Uutwannerers un Spraakeilannen === [[Bild:Low German dialects around the world.jpg|duum|Plattdüütsch weltwied mit Stammgebeed in Europa un Spraakeilannen weltwied]] Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, leevt in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |titel=Les mennonites |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240612224502/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/amsudant/mennonites.htm |archiv-datum=2024-06-12 |abruf=2025-01-31 |sprache=fr}}</ref> Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche [[Wisconsin Pommeranian]] oder in Brasilien [[Pomerano]] un [[Vestfaliano]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |titel=Die Pommernvereinigungen in den USA |werk=pommerscher-greif.de |hrsg=Pommerscher Greif e.V. |datum=2012-02-10 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250422094307/https://www.pommerscher-greif.de/die-pommernvereinigungen-in-den-usa/ |archiv-datum=2025-04-22 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Plattdeutsch in Brasilien |werk=[[plattmakers.de]] |datum=2021-11-27 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20220123065222/https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |archiv-datum=2022-01-23 |abruf=2025-01-31 |sprache=de}}</ref> Ook de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an uut [[Pommern]], [[Mekelnborg]] un dat [[Hartogdom Warschau]] inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na [[Albert Eckert]] weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwert: [[Marborg]] 1941.</ref> 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.<!-- Born fehlt --> 1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd.<ref>Theodor Deters: ''Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land.'' [[Quokenbrügge|Quakenbrügge]] 1982.</ref> Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in [[Gerresheim]] een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]], dat vundaag aver meist uutstorven is.<ref>{{Internetquelle |autor=Charlotte Rein |url=https://dat-portal.lvr.de/themen/dialekte/dialektinseln/hoetter-platt |titel=Hötter Platt |werk=dat-portal.lvr.de |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |datum=2020-04-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref> == Status == === Algemeen === [[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik –&nbsp;ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen&nbsp;– meist nich in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Born Schiller nds nl? --> De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;215.</ref> === Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken === [[Bild:ECRM Low Saxon in Germany.svg|duum|Översicht Monitoring döör de Europääsch Charta för Regionaal- un Minnerheidenspraken in Düütschland fört Plattdüütsch]] In Düütschland un de Nedderlannen is de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] de Ramen na dat Völkerrecht för de [[plattdüütsche Spraakpolitik]]. De beiden Staten hebbt de Charta 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III, in [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel&nbsp;II vun de Sprakencharta schuult is.<ref name=":44">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |titel=Grundlagen der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-03 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250606010923/https://www.niederdeutschsekretariat.de/grundlagen-der-sprachencharta/ |archiv-datum=202506-06 |abruf=2025-06-16 |sprache=de}}</ref><ref name=":46">[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;155.</ref> Mit Deel&nbsp;III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel&nbsp;II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.<ref name=":44" /> De düütschen Länner geevt dat [[Bundsbinnenministerium]] alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den [[Europaraad]]. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een [[Expertenkommitee (Spraakcharta)|Expertenkommitee]] den [[Expertenbericht (Spraakcharta)|Expertenbericht]], de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat [[Ministerkommitee (Europaraad)|Ministerkommitee]] vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=BfN |datum=2018-01-01 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250516145431/https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |archiv-datum=2025-05-16 |abruf=2022-12-20 |sprache=de}}</ref> In de Nedderlannen schrivt dat [[Ministerium van Binnenlandsche Saken un Königrieksraltschonen|Binnenministerium]] den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de ''[[Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied|Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied]]'' (SONT).<ref name=":46" /> De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de [[Provinz (Nedderlannen)|Provinzen]], de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel&nbsp;III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.<ref>[[Heinz Eickmans]]: [https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9783110240849.153 ''Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden)''.] In: ''Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats,'' S.&nbsp;161&nbsp;ff.</ref> 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel&nbsp;III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26}}</ref> === Amtsspraak === In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt –&nbsp;mündlich un schriftlich&nbsp;– op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;10. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> De Gemeen [[Riessen-Hoolt’n]] verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.<ref>{{Internetquelle |url=https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=bn4p6LpNGFRTXN8w&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.tubantia.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Frijssen-holten%252Fgemeente-rijssen-holten-tweetalig-gea-kan-in-het-riessens-nergens-terecht%7Ea12822d6%252F |titel=Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht |werk=Tubantia |datum=2016-12-16 |abruf=2025-06-18 |sprache=nl}}</ref> Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en [[Patent]] anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer daarvun torüggwiest. De [[Bundsgerichtshoff|Bundsgerichtshov]] harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH, Beschluss vom 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 [12]b |abruf=2025-06-27}}</ref> Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.<ref>German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: ''Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein'': ''Kommentar'', Nr.&nbsp;1 Abs.&nbsp;4 to §&nbsp;82 a Landesverwaltungsgesetz</ref> Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.<ref>[[Overlandsgericht Ollnborg|OLG Ollnborg]] vun de 10.&nbsp;Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392</ref> Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.<ref>{{Internetquelle |url=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400 |werk=Sleswig-Holsteensch Landdag |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110719082318/http://www.schleswig-holstein.de/cae/servlet/contentblob/633574/publicationFile/SprachenchartaberichtDownload.pdf |archiv-datum=2011-10-07 |abruf=2025-18-06 |sprache=en}}</ref> Dat weer man eer Behölperee.<ref>https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf</ref> Mit de Norm §&nbsp;[https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=148815,381 82 b] [[LVwG SH]] is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de –&nbsp;anners as [https://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?t=175023947014307096&sessionID=3107090891904654716&source=link&highlighting=off&templateID=document&chosenIndex=Dummy_nv_68&xid=148815,91#jurabs_2 §&nbsp;82 a], de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt&nbsp;– Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.<!-- Born fehlt --> === Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität === Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;182&nbsp;ff.</ref><!-- Platt in nedderlandsch Kinnergaarns? --> Lange Tied geev dat keen [[Plattdüütsch (Schoolfack)|Plattdüütschünnerricht]]. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat [[Abituur]] worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.<ref name=":13" /> In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.<ref name=":13" /> Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de [[Basisschool]] to ünnerrichten.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01}}</ref> Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit [[nedderdüütsche Philologie]] un beedt enen [[Studiengang Nedderdüütsch]] an, to’n Bispeel [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Universität Griepswoold|Griepswoold]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Mönster|Mönster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]].<ref name=":13" /> In dat nedderlandsch [[Rieksuniversität Grönneng|Grönneng]] geev mit dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.<ref>{{Internetquelle |url=https://geheugenvandrenthe.nl/encyclopedie-drenthe/nedersaksisch-instituut |titel=Nedersaksisch Instituut |abruf=2025-06-17}}</ref> Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch.<!-- spraak op RUG? --> As ene rare Uutnaam sünd avers een paar [[Bachelor]]-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.<ref name=":13" /> === Bi de Plattdüütschen === [[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]] De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.<!-- Ansichten to de Spraak in NL? --> == Sprekertall == Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. === Düütschland === [[Bild:Low Saxon Competence by district 2016.svg|duum|Aktive Spraakkompetenz na Landkreisen (2016):<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;203.</ref><br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}<br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]] An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedder]]<nowiki/>land. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' [[Verlag Schuster|Schuster]], Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref> Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" /> Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref><gallery> Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|Spraakkompetenz na Bundsland (2016) Bild:Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|Spraakkompetenz na Öller (2016) </gallery> === Nedderland === In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" |+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005) !Gebede !Sprekers Tohuus !Sprekers allens tohoop !Andeel Sprekers in Percent !Andeel Sprekers ''goed/zeer goed'' !Andeel ''zeer goed'' |- |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |262.000 |446.400 |77,7% |60,9% |40,5% |- |[[Twente]] |334.200 |412.800 |76,1% |52,6% |30,2% |- |[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]] |326.100 |378.500 |73,0% |58,8% |34,5% |- |[[Drenthe]] |255.200 |369.600 |76,6% |59,8% |40,9% |- |[[Achterhook]] |211.000 |258.400 |73,0% |57,9% |42,1% |- |[[Veluwe]] |174.800 |229.600 |48,6% |33,0% |14,9% |- |[[Steenwiekerland]] |21.100 |29.000 |67,4% |48,1% |23,5% |- |[[Stellingwarven|Weststellingwerf]] |13.800 |16.800 |64,6% |48,1% |33,0% |- |[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]] |6.400 |10.500 |48,8% |30,1% |18,4% |- |Allens tohoop |≈1,6&nbsp;Millionen |≈2,15&nbsp;Millionen |70,9% | | |} De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 op 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 op 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed" ! !1995 !2001 !2011 |- |Öllern |34% |24% |15% |- |Kind-Moder |7% |5% |1% |- |Kind-Vader |8% |6% |2% |- |Kind-Broder/Söster |7% |5% |1% |- |Kind-Frünnen |6% |5% |1% |} === Weltwied === Vun den 15.000 bet 20.000&nbsp;Düütschen in dat [[Däänmark]] köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Daenemark |titel=Weten: Plattdeutsch in Dänemark |abruf=2025-02-10}}</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000&nbsp;Minschen.<ref name=":35">{{Internetquelle |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |titel=Plautdietsch |werk=ethnologue.com |hrsg=[[SIL International]] |abruf=2025-02-10}}</ref> Na de [[Ethnologue]] (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in [[Argentinien]], een beten ünner 10.000&nbsp;Minschen in [[Belize]],<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Belize |titel=Weten: Plattdeutsch in Belize |abruf=2025-02-10}}</ref> 60.000 in [[Bolivien]], rund 8.000 in [[Brasilien]], 80.000 in [[Kanada]], 2.000 in [[Costa Rica]], 100.000 in [[Kasachstan]], 40.000 in [[Mexiko]], noch eenmaal 40.000 in [[Paraguay]], 5.000 in [[Peru]] un üm de 12.000 in den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]].<ref name=":35" /> Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.<ref>{{Internetquelle |autor=Bundeszentrale für politische Bildung |url=https://www.bpb.de/themen/migration-integration/kurzdossiers/252533/russlanddeutsche-und-andere-postsozialistische-migranten/ |titel=Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten |datum=2017-07-13 |abruf=2025-02-10 |sprache=de}}</ref> De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat [[Pomerano]], snackt twüschen 100.000 un 300.000&nbsp;Minschen.<ref name=":36">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Brasilien |titel=Weten: Plattdeutsch in Brasilien |abruf=2025-02-10}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |titel=Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014 |archiv-url=https://www.dw.com/pt-br/esp%C3%ADrito-santo-investe-na-preserva%C3%A7%C3%A3o-da-l%C3%ADngua-pomerana/a-17884813 |archiv-datum=2025-01-03 |abruf=2025-02-10 |sprache=pt}}</ref> Dat [[Vestfaliano]] in [[Westfália]] snackt nich meer as 3000&nbsp;Lüüd.<ref name=":36" /> == Dialekten un Varietäten == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}} === Översicht === [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=[[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=[[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]]}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt: * '''[[Mark-Brannenborger Platt|Märksch-Brannenborgsch]]''': Märksch oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in [[Brannenborg]], de [[Ollmark]] in [[Sassen-Anholt]] un den ööstlichsten Deel vun [[Mekelnborg-Vörpommern|Meklenborg-Vöörpommern]]. De Dialektgrupp deelt sik wieder [[Noordmarksch|Noordmärksch]], [[Middelmärksch]] un [[Middelpommersch]].<ref name=":49">Rolf Bock, Helmut Langner: ''Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte.'' In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.</ref> Typsch Kennteken is ''det'' statts ''dat,''<ref>[[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch'', S.&nbsp;596&nbsp;ff.</ref> de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.<ref name=":49" /> De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.<ref name=":48" /> * [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommersch''']]: ene relativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as ''Kauken'' un ''hei'' un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as ''Wuurd'' statts Woord un ''hüren'' statts ''hören.'' Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op ''-ing.<!-- Born fehlt -->'' * [[Nedderpreußisch Platt|'''Nedderpreußsch''']] is de ole Dialekt vun [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Danzig]] un ook Grundlaag vun dat [[Plautdietsch]]. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in ''moake'' un de [[Unrund (Vokaal)|unrunnen]] Vokalen, so as ''Kenig'' statts ''König.''<ref>Walther Ziesemer: ''Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung.'' Hirt, Breslau 1924, S. 79.</ref> * '''[[Noordneddersassisch]]''' is en Dialekt in [[Noordneddersassen]], [[Sleswig-Holsteen]]. Dat Neddersassisch in [[Provinz Grunneng|Grönneng]] is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Grunnegs|Grönnegsch]], [[Emslänner Platt|Eemslandsch]], [[Ollnborger Platt|Ollnborgsch]], [[Noordhannobersch]], [[Holsteener Platt|Holsteensch]] un [[Sleswigsch|Slewswigsch]] ünnderdeelt warrn.<ref>Helmut Glück (Hrsg.): ''Metzler Lexikon Sprache.'' 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, <nowiki>ISBN 3-476-02056-8</nowiki>, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.</ref> Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;ff.</ref> Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt. * [[Oostfäälsch Platt|'''Oostfäälsch''']] is ene Dialektgrupp in [[Süüdneddersassen]] un de [[Meideborger Böörd]] in [[Sassen-Anholt]], de sik wieder in [[Elvoostfäälsch]],[[Göttingsch-Grubenhagensch]] [[Heidoostfäälsch]] un [[Karnoostfäälsch]] deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel D[[Tweeklang|iphthongen]] uut olen Langvokalen, so as ''Stein'' (<&nbsp;''stên'')'','' ''Faut (<&nbsp;fō₁t'')'','' ''mëin (<&nbsp;mîn'')'','' ''Hius'' (<&nbsp;''hûs'')'',''<ref>Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". ''Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online'', edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. <nowiki>https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html</nowiki>. Accessed 2025-06-16.</ref> dat ''e-'' bi dat Partizip, so as ''ekofft'' statts ''kofft'' un de Personaalpronomen ''mik/mek'' un ''dik/dek'' statts ''mi'' un ''di.'' Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as ''Pepper'' un ''Könnig'' statts ''Peper/Piäper'' un ''Köni(n)g/Küöni(n)g.''<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;558&nbsp;f.</ref> * [[Oostpommersch Platt|'''Oostpommersch''']] is de ehmalige Dialekt vun [[Hinnerpommern]]. Vundaag leevt de Dialekt as [[Pomerano]] in [[Brasilien]] wieder. * [[Westfäölsk Plat|'''Westfäälsch''']] is de Dialektgrupp in [[Westfalen]], de sik in [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterländsch]], [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]], [[Süüdwestfäälsch]] un [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlansch]] ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.<ref name=":47">[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsch-neddersassischen]] Dialekten –&nbsp;[[Grunnegs|Grönnegsch]] uutbenamen&nbsp;– tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. [[Emslänner Platt|Emslandsch]] gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.<ref>[[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch,'' S.&nbsp;556&nbsp;f.</ref> Typsch sünd de braken Diphthongen, so as {{Lang|wep|''Biëke''}} un {{Lang|wep|''Vuëgel''}} statts de noordneddersassisch Langvokalen in ''Beek'' un ''Vagel''.<ref name=":47" /> === Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner === [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheidsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheidsplural -(e)t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de [[Hoogdüütsche Dialekten|hoogdüütschen Dialekten]]. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> Traditschonell ünnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in [[Westnedderdüütsch]] un [[Oostnedderdüütsch]]. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland –&nbsp; [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]], wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de [[Oostkolonisatschoon]] hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref> Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelborg-Vöörpommersch]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche [[Noordneddersassisch]], as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Märksch]]. [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]] un [[Oostfäälsch]] hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene [[Noordnedderdüütsch|nöördliche Grupp]] mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene [[Süüdnedderdüütsch|süüdliche Grupp]] mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> === Dackspraken un Varietätenspektrum === En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, liggt ook twüschen [[Nedderlandsch-Neddersassisch]] un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook [[Russische Spraak|Russ’sch]], [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden. Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref> För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so [[Preposition stranding|''Preposition stranding'']] oder de [[Obliquus (Kasus)|oblique]] Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" /><!-- Varietätenspektrum in nds-nl/nl? --> === Mischspraken === Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17.&nbsp;Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche [[Mischspraak|Mischspraken]] so as [[Missingsch]], dat [[Flensborg|Flensborger]] [[Petuh]], [[Ruhrdüütsch]] un [[Berlinsch]], opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as [[Hamborg]], [[Bremen]] un Flensborg oder in de [[Ruhrpott]], ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref> <!-- Mischspraken in NL? Oder eer diglossie/regiolekt? --> == Phonetik un Phonologie == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}} === Kunsonanten === De [[Konsonant|Kunsonanten]] sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. Ünner in de Tabell Phonemen mit relativ veel regionale Ünnerscheed sünd as [[Archiphoneem]] in Grootbookstaven daarstellt. <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref> {| class="wikitable" ! rowspan="2" | ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]] [[Labiodental|dental]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]] ! style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]] [[Postalveolar|alv.]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]] ! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]] |- style="text-align:center" | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]] | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl. | style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth. |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]] | style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|p}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|{{IPA-Text|b}}]] | | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|t}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|{{IPA-Text|d}}]] | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|{{IPA-Text|k}}]] | style="text-align:center" |G | style="text-align:center" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]] | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|{{IPA-Text|m}}]] | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|{{IPA-Text|n}}]] | | | style="text-align:center" | | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|{{IPA-Text|ŋ}}]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|f}}]] | style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|{{IPA-Text|v}}]] | colspan="2" style="text-align:center" |S | style="text-align:center" |Š | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |J | style="text-align:center" |X | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|{{IPA-Text|h}}]] | style="text-align:center" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]] | | style="text-align:center" | | | | | style="text-align:center" |R | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |- ! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]] | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="text-align:center" | | style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|{{IPA-Text|l}}]] | | | | | | style="background-color:#D8D8D8" | | style="background-color:#D8D8D8" | |} De stemmlosen Plosiven /{{IPA-Text|p t k}}/ köönt [[Aspiratschoon (Phonetik)|Aspiratschoon]] {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} hebben oder nich {{IPA|p t k}}. De [[Uutluudverharden]] maakt de stemmhaften Plosiven /b/ un /d/ an’n Woordenn stemmloos. /b/ un /v/ (deelwies ook ƃ) sünd twüschen Vokalen Allophonen. /d/ fallt twüschen Vokalen faken uut, so as ''Tieden'' /{{IPA-Text|tiːdn̩}}/&nbsp;→&nbsp;{{IPA|tiːn}}. /g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen {{IPA|ç}}, na Achtervokalen {{IPA|x}}, westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen. /m n ŋ/ un /l/ köönt [[sülvsche Kunsonanten]] sien. /ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster {{IPA|ŋg}} gellen. Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|z}},in Westfalen stemmloos {{IPA|s}}. /ʃ/ kümmt vun öller ''*sk'' un is in welk Dialekten as {{IPA|sk~ʃk~sx}} bewaart,Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:ʒ}}, oder warrt as {{IPA|ʃ}} uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /{{IPA-Text|ʝ}}/ as {{IPA|ʒ}} uut. Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}. /r/ is je na Dialekt {{IPA|r~ɾ}} oder {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener. === Vokalen === ==== Kort- un Langvokalen ==== Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /{{IPA-Text|a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y}}/, enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /{{IPA-Text|ǝ}}/ un meist ook /{{IPA-Text|ɐ}}/ as [[Allophoon]]. [[Plautdietsch]] un dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] to’n Deel hebbt de [[Labialisatschoon|runnen]] Vokalen /{{IPA-Text|œ}}/ un /y/ mit’n [[Labialisatschoon|unrunnen]] /{{IPA-Text|ɛ}}/ un /{{IPA-Text|ɪ}}/ versmolten. De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]]. De ooldlangen Vokalen weren [[Oorgermaansche Spraak|oorgermaansche]] Langvokalen oder [[Tweeklang|Diphthongen]] un kriegt meist een [[Zirkumflex]] as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist [[Monophthong|Monophthongen]] bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]], [[Ostwestfäälsch|Oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälschen]] Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn. De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as {{IPA|ɔʊ̯}} oder {{IPA|aʊ̯}} is un ô₂, dat faken een Monophthong {{IPA|oː}} is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong {{IPA|œʏ̯~ɔʏ̯}} is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as {{IPA|œː~øː}}. Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch]], [[Noordmärksch]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsch]] un [[Twentsch]] ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat [[Süüdwestfäälsch|Süüdwestfäälsche]] dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n [[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälschen]] un een Deel [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]] wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.<ref name=":31">{{Internetquelle |autor=Olaf Bordasch |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |werk=plattdeutsch-niederdeutsch.net |datum=19. August 2020 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250123220522/https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |archiv-datum=2025-01-23 |abruf=2025-01-23 |sprache=de}}</ref> De toonlagen Vokale kriegt enen [[Makron]] as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]] na [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen [[Stammsülv|Stammsülven]] mit [[Akzent (Linguistik)|Akzent]] to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un [[Oostnedderdüütsch]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.<ref name=":31" /> ==== Överlange Vokalen ==== Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de [[Apokoop|e-Apokoop]] op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as ''wied'' {{IPA|viːt}} mit eenfachen Langvokaal un ''Wied'' {{IPA|vîːt}} mit överlangen Vokaal.<ref>[[Steffen Höder]]: ''Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.''In: ''[[Niederdeutsches Jahrbuch]]'' 143 (2020), [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]]. S.&nbsp;49–67.</ref> === Akzent === De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] op Platt is dynaamsch, dat will seggen de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' oder ''<u>Back</u>stuuv''. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as ''över<u>setten</u> ‘''in een anner Spraak överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' ‘wat överdweren’.'''<ref name=":32">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>''' [[Frömdwoord|Frömdwöör]] köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as ''blüme<u>rant</u>'' oder ''verdeffen<u>de</u>ren''.<ref>{{Internetquelle |autor=[[Klaus-Werner Kahl]] |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |titel=Betonung |werk=Plattdeutsch.net |datum=2013-08-06 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240915223418/https://www.plattdeutsch.net/pages/posts/betonung-9.php |archiv-datum=2024-09-15 |abruf=2025-01-27 |sprache=de}}</ref> === Luudstand === [[Kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum|Kuntinentalwestgermaansch]], dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: [[Nedderfränksch]], [[Hoogdüütsche Dialekten|Hoochdüütsch]] un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] tostann, de vun dat [[Oorgermaansche Spraak|Oorgermaansche]] uut de Plosiven in’n [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütschen]] wannelt het. De [[Böverdüütsch|böverdüütschen]] Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekten maken deelwies mit un de [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven. {| class="wikitable" !Hoogdüütsch Luudwannel ([[Oorgermaansche Spraak|Germ]]. → [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ohd]].) !Bispelen !Gebeed |- |/*p/→/ff/→/f/ |nds. ''sla'''p'''en'', [[Engelsche Spraak|engl]]. ''slee'''p''''' → ''schla'''f'''en''; nds. ''Schi'''pp''''', engl. ''shi'''p''''' → ''Schi'''ff''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*p/→/pf/ |nds. '''''P'''eper'', engl. '''''p'''epper'' → '''''Pf'''effer''; nds. '''''P'''loog'', engl. '''''p'''lough'' → '''''Pf'''lug''; nds. ''scher'''p''''', engl. ''shar'''p''''' → [[Düütsche Spraak|hd.]] ''schar'''pf'''/schar'''f''''' |Böverdüütsch |- |/*t/→/ss/→/s/ |nds. ''da'''t''''', ''wa'''t''''', ''e'''t'''en'', engl. ''tha'''t''''', ''wha'''t''''', ''ea'''t''''' → ''da'''s''''', ''wa'''s''''', ''e'''ss'''en'' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*t/→/ts/ |nds. '''''T'''ied'', engl. '''''t'''ide'' → '''''Z'''eit''; nds. '''''t'''ellen'', engl. '''''t'''ell'' → '''''z'''ählen''; nds. '''''T'''immer'' → '''''Z'''immer''<ref>[https://woerterbuchnetz.de/?sigle=DWB&sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GZ06516 Eintrag „Zimmer“], in ''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'', Bd.&nbsp;31, Sp.&nbsp;1285 ff.</ref> |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/xx/→/x/ |nds., [[Nedderlandsche Spraak|nl.]] ''i'''k''''', [[Angelsassische Sprake|ooldengl.]] ''i'''c''''' → ''i'''ch'''''; nds. ''ma'''k'''en'', engl. ''ma'''k'''e'' → ''ma'''ch'''en''; nds., nl. ''oo'''k''''', [[Westfreesche Spraak|wfr]]. ''e'''k''''' → ''au'''ch''''' |Böver- un Middeldüütsch |- |/*k/→/kx/ un →/x/ |dt. '''''K'''ind'' → [[Süüdbaiersch|süüdbair.]] '''''Kch'''ind'', [[Hoochalemannsch|hoog]]- un [[Höögstalemannisch|höögstalem.]] '''''Ch'''ind'' |Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch |- |/*b/→/p/ |dt. '''''B'''erg'', '''''b'''ist'' → [[Zimbrisch|zimbr.]] '''''P'''erg'', '''''p'''ist'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |- |/*d/→/t/ |nds. '''''D'''ag'', engl. '''''d'''ay'' → '''''T'''ag''; nds. ''Va'''d'''er'', nfri. ''faa'''d'''er'' → ''Va'''t'''er'' |Böverdüütsch |- |/*g/→/k/ |dt. '''''G'''ott'' → bair. '''''K'''ott'' |Baiersch un Alemannsch deelwies |} De Ünnerscheed bi /{{IPA-Text|b}}/, /{{IPA-Text|v}}/ un /{{IPA-Text|f}}/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het ''wi<u>v</u>es'' {{IPA|waɪ'''v'''z}}, Hoogdüütsch ''Wei<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvaɪ̯'''b'''ɐ}} un Plattdüütsch kennt ''Wie<u>v</u>er'' {{IPA|viː'''v'''ɐ}}, aver ook ''Wie<u>b</u>er'' {{IPA|ˈvi'''b'''ɐ}}. De Eentall ''Wief'' {{IPA|ˈvi'''f'''}} warrt aver jümmer as {{IPA|f}} spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook dat Kluuster ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /{{IPA-Text|ʃ}}/: '''''Sch'''wein'' un '''''sch'''lafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Kunsonant'' uutspraken). De ole westgermaansche [[Stimmhaften velaren Frikativ|velare Frikativ]] /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]] hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart. Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun ''old'' na ''oud'', wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt. [[Ingväoonsche Spraken|Noordseegermaansche]] Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]] un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de [[Nasaal (Phonetik)|Nasaalswund]] na dat [[Nasaal-Spirant-Gesett]], so as in *''uns''&nbsp;''>''&nbsp;''ūs, *gans''&nbsp;''>''&nbsp;''Goos, *fimf''&nbsp;''>''&nbsp; ''fiev.'' Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as {{Lang|osx|''mūth''}} ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form ''mund'' wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as ''u'''n'''s'' oder ''Ga'''n'''s'' un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as ''us'' un ''Goos.'' Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /{{IPA-Text|t}}/ in *''ist''&nbsp;''>''&nbsp;''is'', de Pronomen ''mi, di, he, wi,'' ''ji'' statts ''mir, dir,'' ''er, wir, ihr'' und de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]]. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as [[Metathees|r-Metathees]] in ''*brinnan'' ‘brennen’&nbsp;>&nbsp;engl. ''burn'', un de [[Assibilatschoon|Assibiliatschoon]], de Ooldsassisch mitmaakt het, [[Middelsassische Spraak|Middelsassich]] aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „[[Kävers|Sever]]“ oder Naams so as „[[Celle]]“ den Luudwannel noch wiest.<ref>Adolphe van Loey: ''Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming.'' 8.&nbsp;Druck. Thieme, [[Zutfent|Zütfent]] 1970, <nowiki>ISBN 90-03-21170-1</nowiki>, Kap.&nbsp;9, S.&nbsp;XXXIII.</ref> == Grammatik == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}} === Verben === Dat Plattdüütsche bögt [[Verb|Verben]] na [[Persoon (Grammatik)|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus (Grammatik)|Modus]] (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]]. In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t'' för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /{{IPA-Text|e}}/ in ''-et'' is meist uutfullen. In’n [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütschen]], [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] is de Pluraal ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar den [[Stammvokaal]], maakt em kort sett wenn mööglich enen [[Ümluud]] op. {| class="Tabell" |+[[Präsens]] (Nutied) | ! colspan="2" |Swacke Verben ('''maken''') |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik slap-'''e'''/slaap-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl<u>ö</u>p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl<u>ö</u>p-'''t''' |} Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon in’n Singulaar un ''-e-den'' för’n Pluraal.'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben billt dat Präteritum mit [[Afluud]]; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' un för de Meertall ''-en'' an'','' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt.<!-- born fehlt --> {| class="Tabell" |+[[Präteritum]] (Verleden Tied) | ! colspan="2" |Swacke Verben (maken) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' | rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅''' |- | ! colspan="2" |Starke Verben (slapen) |- | !Singulaar !Pluraal |- |1.&nbsp;Persoon |ik sl'''ee'''p | rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en''' |- |2.&nbsp;Persoon |du sl'''ee'''p-'''st''' |- |3.&nbsp;Persoon |he, se, dat/et sl'''ee'''p |} Anner Tieden billt Plattdüütsch mit [[Hülpsverb|Hülpsverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpsverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpsverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich <u>bin</u> gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lapen''. Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpsverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus <u>lopen</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Futur]] (Tokumst) bruukt de Hülpsverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du <u>schallst</u> di <u>wunnern</u>'' oder ''he <u>will</u> woll noch <u>kamen</u>''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik <u>kaam</u> glieks'' statts ''Ik <u>schall</u> glieks <u>kamen</u>.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> För dat [[Futur#Futur II|Futurperfekt]] (afslaten Tokumst) bruukt Plattdüütsch de Hülpsverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' dat Partizip Präteritum un den [[Infinitiv]] ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: ''Dat <u>will</u> he woll <u>maakt hebben</u>.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref> Plattdüütsch kennt twee [[Partizip|Partizipien]]: [[Partizip Perfekt]] un [[Partizip Präsens]]. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix ''-(e)d/-(e)t'' (so as ''riep-'''(e)t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' ''vun bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so as ''h'''u'''lp-'''en''''' vun ''hölpen'', ''gr'''e'''p-'''en''''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] (Vöörsülv) ''ge-'', so as op Hoog un Nedderlandsch , is –&nbsp;dat [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsche]] ''je-'' un dat [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] un geldersch-overiesselsche ''e-'' uutbenamen&nbsp;– kumplett affullen.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix ''-d'' achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref> Plattdüütsch kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) vs. ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man ook [[Modaalverb|Modaalverben]], so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen,'' köönt den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep-'''(e)t'''!<ref name=":3" />'' Dat [[Passiv]] bruukt op Platt dat Hülpsverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He <u>warrt</u> vun enen Hund <u>beten</u>''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em <u>het</u>’n Hund <u>beten</u>''. Een [[Tostandspassiv]] kann Plattdüütsch mit ''ween/wesen/sien'' un dat Partizip Perfekt billen, so as ''De Posten <u>is</u> al <u>besett</u>''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref> === Substantiven === De [[Substantiv|Substantiven]] bögt Plattdüütsch na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Grammatik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]], stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]], [[Noordgermaansche Spraken|Fastlandskandinaavsch]] oder [[Engelsche Spraak|Engelsch]] un ünnerscheedt noch [[Nominativ|Subjektfall]] un enen [[Objektfall]]. [[Sleswigsch]], [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un [[Nedderlandsch-Neddersassisch|Oostnedderlandsch]] hebbt enen Eenheidskasus. De ole [[Dativ]] find sik noch in Kortformen na [[Präpositschoon|Präpositschonen]], so as ''in’<u>n</u> Jaar,'' man ook de Objektfall ''in <u>dat</u> Jaar'' is begäng''.'' Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat [[Siuerlänner Platt|Suurländsch]] ünnerscheedt sogaar noch [[Dativ]] un [[Akkusativ]] as twee egen Fäll. De ole [[Genitiv]] find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied<u>s</u> genoog'' oder ''winterdag<u>es</u>'' un warrt süss ümschreven, to’n Bispeel mit ''vun'', so as ''dat Enne <u>vun</u> de Straat'', oder mit ''sien/eer'', so as ''Vader <u>sien</u> Hov''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref><ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;139–142. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-2-2-2-Genitiv-2-Fall.html online])</ref> De Spraak ünnerscheed dree [[Genus (Grammatik)|Genera]] (Slechter): maskulin (männlich), so as ''de Mann'', feminin (wievlich), so as ''de Fru'' un neutrum (saaklich), so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst is meist nich to seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum) –&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beek/Beke'' (maskulin oder feminin) –&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Bach''}} (maskulin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin) –&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Spiegel''}} (maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref> Plattdüütsch ünnerscheed twee [[Antall (Grammatik)|Numeri]] (Antallen): [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden [[Suffix|Suffixen]] oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. [[Oostfreesch Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n [[Westfäölsk Plat|Westfäälschen]] un [[Ostfälsch Platt|Oostfäälschen]] find, is in Dialekten mit [[Apokoop|e-Apokoop]] affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een [[stemmhaft]] Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun ''-e'' as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist ''-en'') oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. {| class="wikitable" |+Översicht Pluraal op Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref> ! ! !-(e)/-'''∅''' !-er !-s !-(e)n !-'''∅''' |- | '''-∅''' |m. |Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/D'''aa'''g-'''∅''' |Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er''' |Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s''' |Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en''' | |- | |f. |Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅''' | |Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s''' |Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en''' | |- | |n. |Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d''' |Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er''' | | | |- | '''-er''' |m. | | |Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s''' | |Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅''' |- | |f. | | |Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s''' | | |- | |n. | | |Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s''' | | |- | '''-el''' |m. | | |Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s''' |Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n''' | |- | |f. | | | | | |- | |n. | | |Buddel&nbsp;>Buddel-'''s''' | | |} === Artikels === Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken [[Artikel (Woortoort)#Bestimmte Artikels|bestemmte]] un [[Artikel (Woortoort)#Unbestimmte Artikels|unbestemmte Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskuline un femnine Substantiven un ''dat'' ([[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] ''det'', Oostnedderlandsch ''(h)et'') för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden. {| class="wikitable" |+Bestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" |Numerus ! rowspan="2" |Kasus ! colspan="3" |Genus |- !maskulin !feminin !neutrum |- | rowspan="2" |'''Singulaar''' |'''Subjektfall''' |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |dat |- |'''Objektfall''' |de'''n''' |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de | rowspan="2" |de |- |'''Objektfall''' |} De unbestemmte Artikel is ''een/en'', staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: ''een'' (maskulin/neutrum) un ''ene'' (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ''ene.'' Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ''’n'' (maskulin/neutrum)'', ’ne'' (feminin) oder ''’nen'' (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen ''een/en'' oder afkört ''’n'' för alle Genera un Kasus.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;152&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-2-1-Formen.html online])</ref> {| class="wikitable" |+Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch ! rowspan="2" | ! colspan="3" |Vullformen ! colspan="3" |Kortformen |- !maskulin !feminin !neutrum !maskulin !feminin !neutrum |- |'''Subjektfall''' |een-'''∅'''/en-'''∅''' | rowspan="2" |en-'''e''' | rowspan="2" |een-'''∅'''/en-'''∅''' |’n | rowspan="2" |’ne/’n | rowspan="2" |’n |- |'''Objektfall''' |en-'''en''' |’nen/’n |} === Adjektiven === [[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd ''-e'', ''-en'' un je na Dialekt deelwies ook ''-(e)s'', ''-(e)t'' un ''-er''. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.<ref name=":34">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref> {| class="wikitable" |+Deklinatschoon Adjektiven<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref> |- !Numerus !Genus !Kasus !stark !swack |- | rowspan="6" |'''Singulaar''' | rowspan="2" |'''maskulin''' |'''Subjektfall''' |dick-'''e''' Kopp |de dick-'''e''' Kopp |- |'''Objektfall''' |dick-'''en''' Kopp |den dick-'''en''' Kopp |- | rowspan="2" |'''feminim''' |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |ol-'''e''' Kann | rowspan="2" |de ol-'''e''' Kann |- |'''Objektfall''' |- | rowspan="2" |'''neutrum''' |'''Subjektfall''' |oold-'''∅'''/-et Book | rowspan="2" |dat ol-'''e''' Book |- |'''Objektfall''' |oold-'''∅''' Book |- | rowspan="2" |'''Pluraal''' | rowspan="2" | |'''Subjektfall''' | rowspan="2" |dick-'''e''' Köpp | rowspan="2" |de dick-'''en''' Köpp |- |'''Objektfall''' |} Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un [[Assimilatschoon (Linguistik)|Assimlilatschonen]] köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref name=":34" /> === Pronomen === ==== Personaalpronomen ==== De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we'' (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i'' (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' ([[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). [[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]] un de [[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderländschen]] Dialekten hebbt ook Formen mit /{{IPA-Text|h}}/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostfäälsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is dat ''ju'' mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u'' un oostfäälsch ''juck/jock/jück/jöck'' . De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref> ==== Possesivpronomen ==== De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien'' (3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mien'''en'''/mien-'''''∅''' ''Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>'' ==== Reflexivpronomen ==== Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' ([[Oostfreesch Platt|oostfreesch]] ''sük'', [[Ostfälsch Platt|oostfäälsch]] ''sek,'' [[Mark-Brannenborger Platt|brannenborgsch]]/[[Nedderlandsch-Neddersassisch|oostnedderlandsch]] ''sich''), so as ''he/se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref> === Syntax === De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Kunjunktschonen]] verbunnen sünd. [[Nevensatz|Nevensätz]] sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: ''He kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;285.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-4-2-Verbale-zeitwoertliche-Umschreibungen-von-Substantiven-Nomen.html online])</ref> Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat [[Preposition Stranding]], dat will seggen dat [[Pronominaaladverb|Pronominaaladverbien]] scheden warrt, so as ''<u>daar</u>'' ''will ik nix <u>mit</u> to doon hebben s''tatts hoogdüütsch ''<u>Damit</u> will ich (...).''<ref name=":2" /> De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|noorddüütsche Hoogdüütsch]] op. Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as ''Dat hev ik <u>nie nich</u> seggt.''<ref name=":2" /> Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche. Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene [[Periphraas]] uut ''doon''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as ''<u>Verköpen deit</u> se mi nix.''<ref name=":2" /><ref>[[Ingrid Schröder]]: ''Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung.'' In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart,'' S.&nbsp;44.</ref> Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, ''doon'' in Nevensätzen is fakener in dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] to finnen, dat [[Westfäölsk Plat|Westfäälsche]] het meer ''doon''-Periphrasen in Höövdsätzen.<ref>[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis,'' S.&nbsp;119.</ref> De ''doon''-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.<ref name="Elmentaler Borchert">[[Michael Elmentaler]], Felix Borchert: ''Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis''. In: ''Germanistische Linguistik'', (220), S.&nbsp;101–135.</ref> Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen [[Aspekt]] uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula&nbsp;+&nbsp;''an/bi''&nbsp;+&nbsp;Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as ''He weer <u>an’t</u> Studeren dat Dansen <u>to leren</u>'' oder ''Ik bün jüst <u>bi’t Eten</u>.<ref name=":3" />'' As ''[[Rheinische Verlaufsform]]'' is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut ''hebben''&nbsp;+&nbsp;''to''&nbsp;+&nbsp;Infintiv dat uutdrücken, so as ''he <u>het</u> veel Kraam <u>to liggen</u>''.''<ref name=":3" />'' Den Beginn vun wat kann de Periphraas ''kamen''&nbsp;+&nbsp;Infintiv uutdrücken, so as ''denn <u>keem</u> he op’n Rüch'' ''<u>to liggen</u>.''<ref name=":3" /> Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch [[Topikalisatschoon]], dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat [[Topik (Linguistik)|Topik]] vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: ''<u>Dat Peerd</u>, dat schüdde mit’n Kopp'', wo ''dat Peerd'' na links hen versett is, oder ''Nu hett he en Knecht had, <u>de Buur</u>, de het Hans heten'', wo ''de Buur'' na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is. == Woordschatt == {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}} === Woordformatschoon === Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen. Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fack-wark-huus.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) maakt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref> Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref> Mit [[Affix|Affixen]] (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet'' mit dat [[Suffix]] ''-ig.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''<u>be</u>-leven'' statts un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref> === Nee’e Wöör un Juxwöör === {{Kiek ook bi|Neosassismus}} [[Bild:Bombus SNY02094 (51337141479).jpg|duum|„Plüüschmoors“ is faken Juxwöör för ‘[[Hummel]]’, wenn Hoogdüütsche enen Plattdüütschen na enen spaßig Woord op Platt fraagt]] In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen [[Spraakuutbu|Spraakuutbo]]. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16}}</ref> Bispelen för so’ne Wöör sünd ''Plüüschmoors'' för ‘[[Hummel]]’ oder ''Snutenpulli'' för ‘[[Mund-Nees-Dook|Mund-Neesdook]]’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘[[Künstlike Intelligenz|künstliche Intelligenz]]’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘[[QR-Kood]]’.<ref name=":29" /><!-- Juxwöör in NL? --> === Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken === Sied den Schrievsprakenwessel het Plattdüütsch meer un meer [[Germanismus|hoogdüütsche Wöör]] övernamen. [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de [[Fläämsch|flaamsche]] Kolonisten in de Gegend bröchten.<ref>[[Gilbert A. R. De Smet|Gilbert de Smet]]: ''Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;730–761.</ref> De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20.&nbsp;Jhd. veel [[Nedderlandismus|nedderlandsche Wöör]] övernamen. Mit de [[Oostkolinsatschoon]] het besünners dat [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] [[Slawismus|slaawsche Wöör]] övernamen. Dat [[Wendländsch Platt|Wendlandsche Platt]] het besünners veel Reliktwöör uut dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]]. As [[Lehnwoort|Leenwöör]] hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as ''[[Döns]]'', ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]] setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as ''[[Pietsch|Pietsch(e)]]'' för öller ''Sweep''. [[Nedderpreußisch Platt|Nedderpreußisch]] un [[Baltendüütsch]] harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un [[Baltsche Spraken|Baltschen]], so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.<ref name=":20">[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interreferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;690–693.</ref> Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik [[Frisismus|freesche Wöör]], so as [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreesche]] Wöör in dat [[Oostfreesch Platt]] oder een paar wenige Wöör uut dat [[Eidersteder Freesch]] op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche [[Stellingwarfs|Stellingwarvsch]] un [[Pompstersch]] hebbt Wöör uut dat [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] övernamen.<ref name=":30">Arne Spenter: ''Niederdeutsch-friesische Interferenzen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;762–782.</ref> [[Gallizismus|Franzöösche Wöör]] kemen al in middelsassische Tied över de Nedderlannen in’t Plattdüütsche. Düsse Slag Wöör is besünners in den westlichen Dialekten fakener.<ref>Hermann Schönhoff: ''Französische Lehnworte in den niedersächsischen Mundarten''. In: ''Germanisch-romanische Monatsschrift'' 1 (1909), S.&nbsp;356-367.</ref> De grote Deel franzöösche Wöör in’t Plattdüütsch keem avers in’n 18. un 19.&nbsp;Jhd över’t Hoogdüütsch un ümfaat Wöör rund üm dat [[Militäär]], so as ''Generaal'' un ''kummedeern'', de Verwandschopsnamen, so as ''Onkel/Unkel'' un ''Tant(e)'' un Wöör üm de Levenwies vun de betern Lüüd, so as ''kommodig, kumpelsant'' oder ''Pleseer''.<ref>Emil Mackel: ''Romanisches und Französisches im Niederdeutschen''. In: ''Festschrift Adolf Tobler zum 70. Geburtstage''. Dargebracht von der Berliner Gesellschaft für das Studium der neueren Sprachen. [[Bronswiek]]1905. S.&nbsp;263-273.</ref> In de [[Seemannsspraak]] het Plattdüütsch al frö wat [[Anglizismus|engelsche Wöör]] övernamen, so as ''Boot'' oder ''Dock.''<ref>Christopher Moss: ''Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;664.</ref> In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as ''Computer'' oder ''Notebook.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;279&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html online])</ref> === Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}} In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|fastlandskandinaavschen]] Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.<ref>Karl Hyldgaard-Jensen: ''Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen,'' In: ''NSL'', S.&nbsp; 666–677.</ref> Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] an de 20&nbsp;% plattdüütsche Wöör uutleent.<ref>[[Kazimierz Polański]]: ''Polabian''. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): ''The Slavonic languages'', Routledge: London/New York 1993, S.&nbsp;822.</ref> In’t [[Kaschuubsche Spraak|Kaschuubsche]] kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat [[Oostpommersch Platt|Hinnerpommersche]].<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;687&nbsp;f.</ref> Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as {{Lang|pl|''bak''}} ‘[[Baak (Seeteken)|Baak]]’, {{Lang|pl|''śluza''}} ‘[[Slüüs]]’ oder {{Lang|pl|''sztymbort''}} ‘[[Stüerboord|Stüürboord]]’, sünd plattdüütsch''.'' De [[Masuursch|masuurschen]] Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as ''brukować'' ‘bruken’ oder ''dek'' ‘Dack’.<ref>[[Walter Kaestner]]: ''Niederdeutsch-slavische Interferenzen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;689&nbsp;f.</ref> Ook [[Neddersorbsche Spraak|Neddersorbsch]], dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t [[Böversorbsche Spraak|Böversorbsche]] kamen, dat süss eer [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Wöör uutleent het.<ref name=":20" /> Al [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]] un later besünners de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oost]]- un [[Noordfreesche Spraak|noordfreeschen]] Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.<ref name=":30" /> So sünd to’n Bispeel de Tallen {{Lang|frr|''sööwen''}}, {{Lang|frr|''dörtig''}}, {{Lang|frr|''sööwentig''}} un {{Lang|frr|''hunnert''}} in dat [[Öömrang|Amrumer Freesch]] plattdüütsch.<ref>[[Nils Århammar]]: ''Die Amringer Sprache''. In: ''Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel.'' Hansen & Hansen: [[Itzhoe]] 1969, S.&nbsp;132.</ref> Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.<ref name=":30" /> Later sünd, as de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche]] Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as {{Lang|de|''dröge''}} oder {{Lang|de|''Achterdeck''}}. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de [[Noorddüütsch Hoochdüütsch|Ümgangsspraak in Noorddüütschland]] worrn, so as: ''schnacken, küern, Trecker'' oder ''duun.''<!-- Born? NSL? --><!-- neddersassisch/oostnedderlandsch Wöör in NL Standardspraak? --> === Wöörböker === Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de [[Grootlandschopswöörbook|Grootlandschopswöörböker]]. === Seggwöör un Wellerismen === Typsch för’t Plattdüütsch sünd [[Wellerismus|Wellerismen]]. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (''…'', ''see he/se/de …,'')'','' un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.<ref>Michael Töteberg: ''Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen'', In: ''NSL'', S.&nbsp;491&nbsp;f.</ref> Een Bispeel is: ''Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik'', S.&nbsp;317&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-1-8-2-Beispielssprichwoerter-Doeoentjes.html online])</ref> == Schrievwies == {{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie|titel1=Plattdüütsche Orthografie}} [[Bild:Sass woorbook.jpg|duum|Dat Wöörbook na [[Johannes Sass]] (hier de Uutgaav vun de [[Fehrs-Gill]]) het mit siene Schrievregels groten Inflood op de noordneddersassische Schrievwies namen]] Plattdüütsch bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher ook as [[gootsche Schrift]]. De eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt besünners na dat franksche [[Ooldhoogdüütsche Spraak|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n [[Dackspraak|Dackspraken]] nich givt, so as de Achtervokaal {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref> För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de [[Sass’sche Schrievwies]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]] leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat [[Mönsterlänsk Platt|Mönsterlandsche]] givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun [[Klaus-Werner Kahl]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |titel=Platt schreiben |werk=plattdeutsch.net |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241211224142/https://www.plattdeutsch.net/pages/platt-schreiben.php |archiv-datum=2024-12-11 |abruf=2025-01-08 |sprache=de}}</ref> Anner [[Westfäölsk Plat|west]]- un [[Ostfälsch Platt|oostfäälsche]] Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.<ref name=":21">{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> För dat [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mekelnborg-Vöörpommersche]] is de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] begäng.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref> [[Plautdietsch]] het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.<ref name=":21" /> In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de [[SONT-spelling]] uut’n 2000-er oder de [[Algemene Nedersaksische Schriefwieze]] uut de [[nedderlandsch-neddersassische Wikipedia]] kunnen sik nich wiedhen döörsetten.<ref>{{Internetquelle |url=www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |titel=SONT-spelling |archiv-url=https://web.archive.org/web/20200814061841/https://www.wiziq.com/tutorial/146679-SONT-spelling |archiv-datum=2020-08-14 |abruf=2025-04-02}}</ref> Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n [[Internet|Internett]] Initschativen för [[Intersaksische Schriivwise|Intersassische Schrievwiesen]] opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'',<ref>Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref> [[Reinhard F. Hahn]] siene ''[[Algemeyne Schryvwys’|Algemeyne Schrywys’]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /> == Nedderdüütsche Philologie == [[Bild:Agathe Lasch.jpg|duum|[[Agathe Lasch]] weer de eerste Hamborger Perfessersch för Nedderdüütsch un tellt to den wichtgsten nedderdüütschen Philologen. Eer ''Mitteniederdeutsche Grammatik'' is ook vundaag noch een Standardwark.]] De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet [[Nedderdüütsche Philologie|''Nedderdüütsche Philologie'']]. Se höört in Düütschland meist to de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen to de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Westfreesland|westfreesche]] [[Frisistik]], de [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jg. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref> Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien pommersch {{lang|de|''Platt-Deutsches Wörterbuch''}}. So weer [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" /> Mit’n 19.&nbsp;Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de [[Dialektologie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene [[Dackspraak|Dackspraken]] mit eenanner verhöllt. Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Dat [[Nedersaksisch Instituut|''Nedersaksisch Instituut'']] an de [[Rieksuniversität Grönneng]] is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool. <!-- Givt dat wat wichtigs to de "Nedersaksische taal- en letterkunde" in NL, dat binnen staan mott? --> == Kultuur == Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]], de [[Beemsen-Dagfohrt]] oder de Organisation [[SONT]] in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.<ref>''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;14&nbsp;f ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> === Literatuur === [[Bild:KGrothWKrauskopf.jpg|duum|[[Klaus Groth]] (1884, vun Wilhelm Krauskopf)]][[Plattdüütsche Schrieveree|Plattdüütsche Literatuur]] betekent de schreven Warken – so as [[Romaan|Romaans]], [[Gedicht|Gedichten]], [[Kortgeschicht|Kortgeschichten]] oder [[Leed (Musik)|Leder]]&nbsp;– in verscheden plattdüütschen Dialekten un is in siene Form vundaag in’n 19.&nbsp;Jhd anfungen. De Themen sünd meist dat Landleven, de egen Kuntrei, Volkskultuur un verleden Tieden.<!-- born fehlt --> Literatuur op Platt is sied den Beginn in’n 19.&nbsp;Jhd. nich alleen as kunstsinnigen Uutdruck dacht, se schall ook plattdüütsche [[Spraakpleeg]] wesen.<!-- born fehlt --> Na de Daalgang vun de middelsassische Schrievspraak is Plattdüütsch lange Tied nich schreven worrn. Literatuur op Platt begünn suutje in’n 18.&nbsp;Jhd, avers eerst in’n 19.&nbsp;Jhd stellen [[Klaus Groth]] un [[Fritz Reuter]] – de plattdüütschen Klassiskers&nbsp;–<!-- born fehlt --> in [[Düütschland]] ene nee’e plattdüütsche Literatuur op de Been. In’n [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] is de Literatuur een Stücken later anfungen, to’n Bispeel mit [[Dörpsnovell|Dörpsnovellen]]. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun Groth un Reuter. Sied dat 20.&nbsp;Jhd. nimmt de plattdüütsche Schrieveree af un is het Delen vun dat Spraakrebeed al vullkamen nalaten.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref> De [[Plautdietsch|plautdietsche]] Schrieveree is eerst laat in dat 20.&nbsp;Jhd mit Schrievers as [[Arnolt Ditj]] un [[Ruben Ap]] anfungen.<!-- born fehlt --> Ene wichtige Positschoon hebbt de [[Literaarsche Sellschop|Autorensellschoppen]], de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]], de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]] oder de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de alle ook vele [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] uutgeevt. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren ook Literatuurtiedschriften, so as de ''[[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn]]'' oder ''[[Diesel (Blatt)|Diesel]]'' in Düütschland un ''[[’t Swieniegeltje]]'', ''[[Krödde]]'' un ''[[Roet]]'' in’n Nedderlannen.<ref name=":19" /><!-- born fehlt --> === Musik === [[Bild:Liedermacher Knut Kiesewetter (Kiel 68.106).jpg|duum|[[Knut Kiesewetter]] (1976)]] [[Bild:Ina Mueller 2 HagenU.jpg|duum|[[Ina Müller]] (2008)]] [[Plattdüütsche Musik]] is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Lütt Matten de Has’]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']]. In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] den Anfang maakt un anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]] weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] populäär, so as dat Duo [[Piatkowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as [[Törf (Band)|Törf]], de op [[Grunnegs|Grönnengsch]] süngen. Een beten later is hier mit de [[Achterhooks|achterhooksche]] Band [[Normaal]] de [[Buurnrock|Burenrock]] opkamen. In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op Platt maken, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Grupp]] [[COR (Band)|COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]]. Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.<!-- Givt dat noch NL-Bands, Singers, de binnen staan schöölt? --> === Theater === [[Bild:2014-07-10 Conni Ohnsorg-Eingang S1-3082.jpg|duum|Logo vun dat [[Ohnsorg-Theater]] an’n Ingang vun dat Bieberhuus in [[Hamborg]]]] Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] dat [[Plattdüütsch Theater|plattdüütsche Theater]] 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> Nadem dat de [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche [[Bühnenbewegung]] üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt. De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in [[Hamborg]], dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühn]] in [[Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n [[Nedderdüütsch Bühnenbund|Nedderdüütschen Bühnenbund]] organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" /> <!-- Theater op Platt in NL? --> === Radio un Höörspeel === De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.<ref name=":38">''Uns Spraak&nbsp;–&nbsp;Politik för Platt''. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S.&nbsp;12. ([https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2020/10/SprachenCharta_2020.pdf online])</ref> Een vull [[Plattdüütsch Radioprogramm|Radioprogramm op Platt]] givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref> [[Hör mal ’n beten to]]'' sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De [[Plattdüütsch Nahrichten|''plattdüütschen Nahrichten'']] op [[Radio Bremen]] sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;186.</ref> De nedderlandsche Internettradiosenner [[Alles Plat|''Alles Plat'']] sennt Programm kumplett op Platt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.allesplat.nl/ |titel=Alles plat |archiv-url=https://web.archive.org/web/20241104053935/http://www.allesplat.nl/ |archiv-datum=2024-11-04 |abruf=2025-02-04}}</ref> Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm ''[[Aksent]]'' op [[Radio Oost]].<ref>{{Internetquelle |url=www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |titel=Aksent |werk=rtvoost.nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20080317172643/http://www.rtvoost.nl/Programma/?id=62 |abruf=2008-04-17}}</ref> Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd [[plattdüütsche Höörspelen]] in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.<ref name=":11" /> Se begünnen in’n 1920-er Jaren, as [[Hans Böttcher (Speelbaas)|Hans Böttcher]] plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio broch. Dat keem man to’n Enn, as de regionalen Senner in’n [[Nazi-Düütschland|Natschonaalsotschalismus]] gliekschalt worrn sünd. Na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] senn de [[Landssenner Swerin]] eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] de regionalen Senner vereent harr. [[Radio Bremen]] un de Hamborger [[Noordwestdüütsch Rundfunk|Noordwestdüütschen Rundfunk]] (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.<ref>[[Ulf Bichel]]: ''Hörspiel'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;466–486.</ref> <!-- Hööspelen op Platt in NL? --> === Film un Feernseen === {{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}} Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]].<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref><ref name=":38" /> De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies een beten wat op Platt. 1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev dat vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.<ref name=":22" /> De [[Nedderlandsch-Neddersassisch|nedderlandsche-neddersassische]] Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut.<ref>{{Internetquelle |autor=Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding |url=https://www.imdb.com/de/title/tt0179009/ |titel=Bartje |datum=1972-12-26 |abruf=2025-06-17}}</ref> Vun 1977 an leep bi’n NDR ''[[Wi speelt op Platt]],'' dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]'', bet 1982 ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche [[Tatort]] ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt|Dinner for one - op Platt]].<ref name=":22" />'' [[Regiosoap|Regiosoaps]] so as [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.<ref>Erik Hitters, Tonny Krijnen: ''Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie'', S.&nbsp;60.</ref> 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt]]'', de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" /><!-- Noch anner NL TV-Programm op Platt? --> As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd [[Kummdie|Kummdien]], so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödien ''[[Boot un Dood]]'' un [[De Krooch an de Wiedau|''De Krooch an de Wiedau'']]'','' de [[Twentsch|twentsche]] Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de [[Plautdietsch|plautdietsche]] Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].<!-- Givt dat wichtige Films uut NL, de noch nich binnen steti? --> === Tiedschriften === Dat geev al in’n 19.&nbsp;Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de ''[[Plattdütsche Husfründ]]'' oder dat ''[[Weltblatt]]''. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref> <!-- Medien op Platt in NL? --> === Internet, Technik un sotschale Medien === Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as [[Linux op Platt]] oder „Brann-Stuuv&nbsp;7“ vun [[Ashampoo]].<ref>{{Internetquelle |url=https://www.pro-linux.de/news/1/16483/linux-op-platt-wiederbelebt.html |titel=Linux op Platt wiederbelebt |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.computerbild.de/artikel/cb-Aktuell-Software-Kurios-Ashampoo-veroeffentlicht-CD-Brennprogramm-auf-Plattdeutsch-1534851.html |titel=Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch |abruf=2025-02-02 |sprache=de}}</ref> Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de [[Wikipedia]]: de [[plattdüütsche Wikipedia]] för de düütsche Sied mit {{NUMBEROFARTICLES}}&nbsp;Artikels un de [[Nedderlandsch-Neddersassische Wikipedia|nedderlandsch-neddersassische]] Uutgaav mit {{NUMBEROF|ARTICLES|nds-nl}}&nbsp;Artikels. Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.<ref>{{Internetquelle |url=https://huggingface.co/datasets/oscar/viewer/unshuffled_original_nds/train |titel=oscar – Datasets at Hugging Face |abruf=2022-06-17}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://wortschatz.uni-leipzig.de/de/download/Low%20German |titel=Korpusdownload Low German |abruf=2022-06-17}}</ref> Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen [[Korpus (Linguistik)|Spraakkorpora]], de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.<ref>Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf</ref> Op’t wichtigste sünd hier dat [[Zwirner-Korpus]],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/ZW--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat [[Korpus Deutsche Mundarten: DDR|''Korpus Deutsche Mundarten: DDR'']],<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/DR--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> dat Korpus [[Ehemalige deutsche Ostgebiete|''Ehemalige deutsche Ostgebiete'']]<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/OS--_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> un dat [[Korpus Russlanddeutsche Dialekte|''Korpus Russlanddeutsche Dialekte'']].<ref>{{Internetquelle |url=https://agd.ids-mannheim.de/RUDI_extern.shtml |titel=Archiv für Gesprochenes Deutsch |abruf=2022-08-16}}</ref> Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat ''[[Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650)]]''.<ref>{{Internetquelle |autor=Frank Schätzlein |url=https://www.slm.uni-hamburg.de/en/ren.html |titel=Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650) |abruf=2022-06-17 |sprache=en}}</ref><!-- Spraaktechnolgie Uni Grünneng? --> === Plattdüütsch in de Kark === {{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}} Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', S.&nbsp;188.</ref><!-- Platt in de Kark in NL? --> == Spraken Bispelen == {{Kiek ook bi|Wikipedia:Platt anhöörn}} {| |'''[[Nedderlandsch-Neddersassisch]]''' ([[Twentsch]]) |[[Bild:Geluidsopname Johanna van Buren.ogg|duum|[[Johanna van Buren]], de eer twentsch Gedicht vöördrägt]] |- |'''[[Noordneddersassisch]]''' ([[Holsteener Platt|Holsteensch]]) |[[File:Holsteinisch-dialect 1.ogg|thumb|Fro vertellt op Holsteensch Platt|zentriert]] |- |[[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|'''Mekelnborg-Vöörpommernsch''']] |[[File:Mecklenburgisch-Vorpommersch-dialect-930.ogg|thumb|Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch|zentriert]] |- |'''[[Süüdwestfäälsch]]''' |[[File:South-Westphalian-dialect.ogg|thumb|Mann vertellt op Süüdwestfäälsch|zentriert]] |- |'''[[Ostwestfäälsch|Oostwestfäälsch]]''' ([[Paderböärnsch Platt]]) |[[File:East-Westphalian-dialect 1 -483.ogg|thumb|Mann vertelt op Paderböärnsch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]''' |[[File:East-Frisian-dialect-of-Low-German-548.ogg|thumb|Mann vertellt op Oostfreesch Platt|zentriert]] |- |'''[[Oostpommersch Platt|Oostpommersch]]''' ([[Pomerano]]) |[[File:East-Pomeranian-dialect-.ogg|thumb|Mann vertellt op Pomerano|zentriert]] |- |'''[[Plautdietsch]]''' (Mexiko) |[[File:Plautdietsch-dialect-546.ogg|thumb|Deern uut Mexiko Plautdietsch|zentriert]] |} == Kiek ook bi == {{Portal}} == Literatuur == === Allgemeen === * [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' E.&nbsp;Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7. * [[Klaas-Hinrich Ehlers]]: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615. * [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: [[Joachim Herrgen]], [[Jürgen Erich Schmidt]]: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590. * [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Bands. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898. * [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1. * [[Klaas Hanzen Heeroma|Klaas Heeroma]]: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''. * [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Roprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''. * [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26). * [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde'' (HNTL)'','' Van Gorcum: Assen 2008. * [[Reinhard Goltz|Goltz]], Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020. === Wöörböker === {{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}} * [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen). * Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. [[Hinstörp]]: Rostock 1999 (un anner Oplagen). * [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0. '''Grootlandschopswöörböker''' * ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1985–2006. * ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998. * ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1953&nbsp;ff. * ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 1927–1935; Nadruck ook daar 1985. * ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: Kiel/[[Hamborg]] 1969–2021. === Grammatiken === * [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90. * [[Reinhard Goltz]], Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58 * [[Rudolf Ernst Keller]]: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381. * [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3. * Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: [[Charles V. J. Russ|Charles V.&nbsp;J. Russ]] (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135. * [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. [[Wachholtz Verlag|Wachholtz]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4. === Plattdüütsche Literatuur === * [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913. * [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920. * Claus Schoppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2. === Spraaksituatschoon === * Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3. * [[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg: ''Norddeutscher Sprachatlas.'' Olms, [[Hilmessen]]: 2015–2022. * [[Hans-Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag, [[Hinstörp]]: Rostock 1980. * [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für [[Hubertus Menke]] zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg: 2001, S.&nbsp;429–449. * Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55. * Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: [[Robert Langhanke]] (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741. * Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: [[Michael Fahlbusch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101. * [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33. * Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184. == Weblenken == '''Wöörböker''' * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch) '''Websieden''' * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) '''Organisatschonen''' * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bunnsraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references responsive="" /> {{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}} {{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}} {{DEFAULTSORT:Plattduutsch}} [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] 6re7cqto4g7m4472fahopva3ewa0p80 0 1995 1041230 1016127 2025-07-05T01:36:52Z CommonsDelinker 542 Dat Bild ApartheidSignEnglishAfrikaans.jpg is op Commons vun Abzeronow wegsmeten worrn. 1041230 wikitext text/x-wiki {{Infobox Land | |NAAM_INHEEMSCH = Republiek van Suid-Afrika (Afrikaans)<br /> '''Republic of South Africa''' (Engelsch)<br /> '''Riphabliki yeSewula Afrika''' (isiNd.)<br /> '''IRiphabliki yaseMzantsi Afrika''' (isiXh.)<br /> '''IRiphabliki yaseNingizimu Afrika''' (isiZu.)<br /> '''Rephaboliki ya Afrika-Borwa''' (Noord-Sotho)<br /> '''Rephaboliki ya Afrika Borwa''' (Süüd-Sotho)<br /> '''Rephaboliki ya Aforika Borwa''' (Setswana)<br /> '''IRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika''' (Sis.)<br /> '''Riphabuḽiki ya Afurika Tshipembe''' (Tsh.)<br /> '''Riphabliki ra Afrika Dzonga''' (Xitsonga) |NAAM = Süüdafrika |NAAM_ENGELSCH = South Africa |WAHLSPRÖÖK = ''ǃke e: ǀxarra ǁke''<br /><small>([[Khoisan-Spraken|ǀXam]] för: ''Verschedene Völker vereenigt'')</small> |FLAGG =Flag of South Africa.svg |WAPEN =Coat of arms of South Africa (heraldic).svg |HYMNE = [[Nkosi Sikelel’ iAfrika]] |AMTSSPRAKEN = [[Afrikaans]], [[Engelsch]], [[isiNdebele]], [[isiXhosa]], [[isiZulu]], [[Noord-Sotho]], [[Süüd-Sotho]], [[Setswana]], [[Siswati]], [[Tshivenda]], [[Xitsonga]] |HÖÖFTSTADT = [[Pretoria]]|BGR=25|BMIN=44|NS=S|LGR=28|LMIN=15|EW=O |GRÖTTSTE_STADT = [[Johannesburg]] |STAATSFORM = [[Präsidialrepubliek]] mit föderale Elementen |BAAS_TITEL = [[Präsident]] |BAAS = [[Cyril Ramaphosa]] |GRÖTT =1.219.912 |PERZENT_WATER = ? |INWAHNERS_AFSCHÄTZT =48.782.756 |INWAHNERS_AFSCHÄTZT_JOHR =November 2008 |INWAHNERS_TELLT = |INWAHNERS_TELLT_JOHR = |INWAHNERSjeKM2 = 40 |BBP_JOHR = 2006 |BBP = 255 Mrd [[US-Dollar]] <small>(2006)</small> |BBPjeKOPP = 5.384 [[US-Dollar]] <small>(2006)</small> |UNAFHÄNGIGKEIT_TYP = Sülvstännigkeit |UNAFHÄNGIGKEIT = 1910 vun Grootbritannien |GELDSOORT = [[Rand (Geldsoort)|Rand]] |GELDSOORT_SYMBOL = |GELDSOORT_AFK = |TIETREBEET = [[Coordinated Universal Time|UTC]]+2 |AFSTANDtoWELTTIET = +2 |TIETREBEET_SOMMER = |AFSTANDtoWELTTIET_SOMMER = +2 |TLD = .za |ISO3166 = |VÖRWAHL = 27 |KOORT=Kaart_Suid-Afrika.png |LAAG=LocationSouthAfrica.svg |FOOTNOTEN = }} '''Süüdafrika''' is en Land in [[Afrika]]. De Natschonalfierdag is de Dag vun de [[Verfaten]] ([[1994]]) an'n [[27. April]]. De Staat liggt bi 22-35° Süüd un 17-33° Oost un is vun'n [[Atlantisch Ozean|Atlantischen Ozean]] un den [[Indische Ozeaan|Indischen Ozean]] ümgeven. In'n Noorden grenzt dat Land an [[Namibia]], [[Botswana]], [[Simbabwe]], [[Mosambik]] un [[Swasiland]]. [[Lesotho]] liggt mittenmang de Grenzen vun Süüdafrika. Süüdafrika is en vun de Länner mit de meisten Volksgruppen in Afrika. Bavenhen sünd dor mehr Lüde ut [[Europa]] inwannert, as in jichens een anner Land in Afrika un dat gifft dor de meisten Inwahners vun europääsche, [[Indien|indische]] un mischte Afkumst. Striet mank de Rassen un Volksgruppen hett ummer en groten Deel vun de Geschicht un vun de Politik vun dat Land utmaakt. Bi de Entwicklung vun dat Land speelt ok de rieken Boddenschätze/Ressourcen en Rull. Süüdafrika siene [[Weertschop]] is de gröttste un meist utboote up den Kontinent mit moderne [[Infrastruktur]] allerwegens in dat Land. Rassekonflikten twuschen de witte Minnerheit un de swarte Mehrheit hett de Geschicht un de Politik vun dat Land regeert. An’n dullsten weer dat unner de [[Apartheid]]-Regeren twuschen [[1948]] un de [[1990]]er Johren. Nadem de [[Nasionale Party]] 1948 dat Leit in’e Hand nahmen harr, is en System grünnt wurrn, wat up Rassendiskriminatschoon upboot weer. Vun [[1990]] af an sünd de doren [[Gesett]]en afschafft wurrn. Man eerst hett dat en langen Striet gegen de Apartheid geven un allerhand Gewalt is utöövt wurrn. In düssen Striet weern de Swarten vörweg. Man Witte, brune un indische Süüdafrikaners hefft ok mitmaakt. Druck ut dat Utland weer en wichtigen Grund, dat amenne de Apartheid aftakelt weern möss. Tolest is de unbannig grote Wessel vun dat politische System up wunnerliche Wiese tämlich mit Freden vun’e Hand gahn. Süüdafrika is en vun de minnen Länner in Afrika un mank de Entwicklungslänner, wo dat nie nich en [[Greep na den Staat]] geven hett. De Drepen vun de velen Parteien, de över dat „nee Süüdafrika“ verhannelt hefft, hefft en vun de vörsten [[Grundgesett vun Süüdafrika|Grundgesetten]] in de Welt tostanne bröcht mit stevigen Schutz vun de [[Minschenrechten]]. Vundagen warrt vun Süüdafrika jummers as vun de „Regenbogennatschoon“ snackt. Dat is en [[Ökelnaam]], de toeerst vun [[Arzbischop]] [[Desmond Tutu]] utfunnen wurrn is un de laterhen denn utbreet wurrn is dör [[Nelson Mandela]], as he Präsident weer. Düsse Ökelnaam is en [[Metapher]] för de Verschedenheit vun dat Land, nadem de Schede afbraken is, de vun de Apartheid upricht' wurrn weer. Süüdafrika is dat eerste un bitherto eenzige Land, wat [[Karnwapen]] entwickelt hett un sik dorna freewillig dat ganze Karnwapenprogramm begeven hett. == Historie == === Vörgeschicht === In Süüdafrika gifft dat sunnerlich ole Fundstäen vun de [[Archäologie]]. Dat sünd mit de öllsten vun ganz Afrika. Överresten vun [[Fossilien]] finnt sik wiethen bi de Sterkfontein-, Kromdraai- un Makapansgatgrotte. Se wiest dor up hen, dat vör um un bi 3 Mio. Johren verscheden Aarden vun [[Australopithecines]] in Süüdafrika leevt hefft. Later sünd se nafolgt wurrn vun verscheden „Homo“-Aarden, as [[Homo habilis]] un [[Homo erectus]] un denn ok vun den modernen Minschen, wat de [[Homo sapiens]] is. === Iesentied === In dat [[4. Johrhunnert|4.]] un [[5. Johrhunnert]] sünd Buern un Harders vun de [[Bantu]]-Völker dör den [[Limpopo (Stroom)|Limpopo]]-Stroom na Süden in dat hüdige Süüdafrika intagen. Se hefft al [[Iesen]] bruukt (de Bantu-Utbreden). Se sünd stadig wieder na Süden to trocken. Dat warrt annahmen, dat de eerste Iesengeteree in dat hüdige [[KwaZulu-Natal]] um un bi [[1050]] anleggt wurrn is. De Grupp, de an’n meisten na Süden henkamen weer, weern de [[Xhosa (Volk)|Xhosa]]. De sünd bit an den [[Visrevier]] hentagen, de hüdigendags in de Provinz [[Oostkap]] liggen deit. Düssen Volksgruppen ut de Iesentied hefft de Jäger- un Sammlergruppen verdreven, de fröher dor tohuse ween sünd. Düsse Gruppen sünd denn na Süden tagen. === Nedderlänners un Xhosas an dat Kap === [[Bild:Charles_Bell_-_Jan_van_Riebeeck_se_aankoms_aan_die_Kaap.jpg|thumb|left| Jan van Riebeeck kummt an dat Kap an]] Upschreven warrt Süüdafrika siene Geschichte vun den [[6. April]] [[1652]] af an. Dormols hett [[Jan van Riebeeck]] en Statschoon to’n Verplegen för de Scheepe vun de [[Vereenigte Oostindische Companie]] an dat [[Kap vun de Gode Hoop]] upmaakt. För den gröttsten Deel vun dat [[16. Johrhunnert|16.]] un [[17. Johrhunnert]] höör düsse Siedlung, de stadig wat grötter wurrn is, to de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]]. Dune bi den Visrevier sünd de nedderlannschen Siedlers amenne mit de Xhosas tosamenstött’. De weern dor just bi, na Südwesten to trecken. Dor hett dat denn en Reeg vun Kriegen geven, de as [[Grenzkrieg vun’t Kap]] bekannt sünd. Vunwegen dat dat an dat Kap to wenig Arbeitsskräfte geev, hett de nedderlannsche Overheid [[Slaveree|Slaven]] ut [[Indonesien]], [[Madagaskar]] un [[Indien]] inföhrt. De Nakamen vun düsse Slaven hefft normolerwiese nedderlannsche Siedlers heiraat. Tosamen mit de Resten vun de [[Khoikhoi]], de toeerst in düsse Gemarken leevt hefft, sünd se later as Kapsche Klöörlingen un „Kapsche Maleien“ betekent wurrn. Düsse beiden Gruppen maakt sowat bi 50 % vun de Inwahners vun de Provinz [[Westkap]] ut. De Immigranten ut de Nedderlannen sünd un ner annern anfüllt wurrn dör [[Düütschland|Düütsche]] un dör [[Frankriek|franzöös’sche]] [[Hugenotten]]. === Britische Kolonie === [[1797]] hett [[Grootbritannien]] dat Kap vun de Gode Hoop bi den [[Veerde Engelsch-Nedderlannsche Krieg|Veerden Engelsch-nedderlannschen Krieg]] to’n eersten Mol in Besitt nahmen. Dormols möss Holland up de Siet vun [[Napoleon]] gegen de Englänner Krieg föhren. De Nedderlannen sünd [[1795]] dör Napoleon siene Armeen innahmen wurrn. Britannien woll dor nu gegenan, dat dat Kap in de Franzosen ehre Hannen fallen dö un de brittsche Flott unner [[General]] Sir [[James Henry Craig]] föhr na [[Kapstadt]] un nehm de Kolonie in den Naam vun Statthöller Prinz [[Willem V. (Oranien)|Willem V.]] in Schutz. Eerst woll de Gouverneur up en paar vun den Prinzen siene Orders nich hören, man as de Briten drauht harrn, anners wollen se Gewalt bruken, dor stimm he to. In’n Februar [[1803]] hett de [[Freden vun Amiens]] regelt, dat de Kolonie wedder unner nedderlannsch Regeren keem un so keem se in de hannen vun de [[Bataavsche Republiek]]. As de krieg wedder utbraken weer, hefft de Briten wedder en Armee na dat Kap henstüert. Na de Slacht an’n Strand vun de Tafelbaai hefft de Briten unner Sir [[David Baird (Generaal)|David Baird]] de festung innahmen un de Briten hefft de [[Kapkolonie]] in dat Johr [[1805]] dalslaken. De Briten möken nu eerst mol wieder mit den Krieg gegen de Xhosas. Dor hefft se de ööstliche Grenz wieter rutschaven bit to en Linie vun [[Fort]]s, de langs den Visrevier boot wurrn sünd. Afsekert hefft se düsse Kuntreien mit Siedlers ut Grootbritannien, de se nödigt hefft, sik dor dal to laten. In Grootbritannien hefft dormols Verenen för dat Afschaffen vun Slaveree Druck utöövt un dor hett dat engelsche [[Parlament]] [[1806]] den weltwieten Slavenhannel verbaden un denn later ([[1833]]) ok de Slaveree in all siene Kolonien verbaden. Vunwegen dat de Grenzkrieg jummers noch fudder güng, man ok ut Untofredenheit över de Wiese, wie de Slaveree afschafft wurrn weer, un noch ut annere Grünn hett sik en Deel vun de Inwahners, de [[Nedderlannsche Sprake|Nedderlannsch]] snacken döen, mit den [[Groten Treck]] upmaakt wieter in dat Binnenland un weg vun de britsche Overheid. Dusse Lüde, de eerst as [[Vortreckers]] un later as [[Buren]] bekannt wurrn sünd, sünd denn tosamenstött’ mit swarte Stämm, as de [[Zulus]]. Se hefft en Reeg vun Burenrepublieken grünnt. Mank düsse sünd [[Transvaal]] un de [[Oranje-Freestaat]] de wichtigsten. === Eerste un Tweede Freeheitskrieg === [[Bild:Boers at Spion Kop, 1900 - Project Gutenberg eText 16462.jpg|thumb|left|Buren bi Spioenkop üm 1900]] In de Burenstaten sünd [[1867]] [[Demant]]en un [[1886]] [[Gold]] funnen wurrn. Dor is dat mit de [[Weertschop]] na boven gahn un so sünd jummers mehr Lüde inwannert. Dat bedüüd, dat de oorsprünglichen Inwahners noch mehr unnerdrückt wurrn sünd. In den [[Eersten Freeheitskrieg]] (1880-1881) hefft de Buren en britschen Inmarsch torüchslahn konnt. Dor hefft se en [[Taktik]] bi bruukt, de veel beter to de Ümstänn un Egenorden in dat Land passen dö. So hefft de Buren to’n Bispeel [[Khaki]]farven dragen, wat desülvige Farv weer, as in Feld un Land. Anners de Briten: Se hefft hellrode Uniformen anharrt. Dor sünd se slank en Büüt vun de Buren ehre Scharpschütten mit wurrn. Ofschoonst de Liberale Partei dor in dat Parlament vun Grootbritannien gegen weer, sünd de Briten in den [[Tweeten Freeheitskrieg]] ([[1899]]- [[1902]]) in en grode Masse trüchkehrt. Dat nütz nix, dat de Buren toeerst bovenup weern un beetschen Wedderstand towege bröcht hefft, amenne weern de Briten jem doch över, sunnerlich vunwegen ehre Masse un ehre betern Nachschublinien. Nun sünd de Buren övergahn to ene [[Guerilla]]-Taktik. Man dat slump de Briten, jem to de Övergave to dwingen, as se en [[Politik vun verbrennte Eer]] anwennen un [[Konzentratschoonslager]]s inrichten döen. De [[Freden vun Vereeniging]] hett de vulle Herrschop över de süüdafrikaanschen Republieken an Grootbritannien geven. De britsche Regeerung is övereen kamen, dat se de Kriegsschuld vun de Burenregeeren övernehmen dö. En vun de Hööftpunkten in den Verdrag, de en Enne maakt hett mit den Krieg, weer, dat swarte Minschen keen Stimmrecht hebben schollen, as man bloß in de Kapkolonie. === Union vun Süüdafrika === Na veer Johre Verhanneln is an’n [[31. Mai]] [[1910]] de [[Union vun Süüdafrika]] schapen wurrn ut de [[Kapkolonie|Kap-]] un de [[Natalkolonie]], dorto den [[Oranje-Freestaat]] un de [[Republiek Transvaal]]. Dat weer just acht Johre na dat Enne vun den Tweeden Freeheitskrieg. Düsse nee Union vun Süüdafrika is en britisch „Dominium“ ween. [[1934]] sünd de [[Süüdafrikaansche Partei]] un de [[Nasionale Party]] tohopengahn un hefft de [[Verenigde Party]] formt. Düsse Partei streev dat an, Afrikaners un Witte, de Engelsch snacken döen, to versöhnen. Se is avers [[1939]] ut’neen reten, as de Union an die Siet vun Grootbritannien in den [[Tweeten Weltkrieg]] intreden is. De Nasionale Partei stünn wieter rechts un hett dat mit Düütschland holen. Bovenhen harr se dat dor up afsehn, de Rassen stärker ut’neen to holen. === Apartheid un dat nee Süüdafrika === [[1948]] hett de Nasionale Party de allgemenen Wahlen wunnen. Foorts is en Reeg vun strickte Scheedgesetten upstellt wurrn. Dor scholl de [[Apartheid]] mit inföhrt weern. Unner de Apartheid sünd de Minschen vun verscheden Rassen vun’anner scheedt wurrn un de Swarten hefft binnen dat „Witte Süüdafrika“ keen Stimmrechten harrt. Dat Inföhren vun düsse Politik hett unbannig Leed mitbröcht för Millionen Süüdafrikaners. Se sünd mit Gewalt verdreven wurrn, dröffen sik nich free rögen, sünd to Arbeiden dwungen wurrn un ehr Striet gegen de Apartheid is mit Gewalt unnerdrückt wurrn. Apartheid hett ok dorför sorgt, dat dat mit de [[Weertschop]] nich vörutgahn is, sunnerlich för de swarten Süüdafrikaners. Wieldes de witte Minnerheid en vun de hööchsten Levensstandards vun ganz Afrika genaten hett, meist just so, as in de „Eerste Welt“, hefft se de swarte Mehrheit achtern anstahn laten in meist all möglichen Hensichten, as ok Inkamen, Eten un Drinken, Wohnsteden un Levenstied. Mit de Tied hett dat in de internatschonale Arena jummers mehr Striet geven vunwegen de Apartheid. So hett dat [[Sanktschonen]] geven un Geld is vun Süüdafrika aftagen wurrn. Dat bröch mit sik, dat de Lage in dat Land noch leger wurrn is. Meist nich ut to holen weer dat in de Johren [[1984]] un [[1985|85]], as de Regeren versöch, sik mit harte Regels dör to setten. Dat hett nu wedder mit sik bröcht, dat de [[Anti-Apartheidsbewegen]] noch duchtiger Wedderstand leist’ hett (sunnerlich de [[ANC]]). Dat Land is up de Knee dwungen wurrn dör en Kombinatschoon vun internatschonale [[Boykott]]en un weertschoppliche Sanktschonen, Streiks, Upmärsch, Diskuschonen un Sabotagen. [[1990]] is de Regeren vun de Nasionale Party unner [[Frederik Willem de Klerck]] bigahn un hett en eersten Schritt maakt un mit den ANC un annere Organisatschonen verhannelt. Ok is de ANC-Baas [[Nelson Mandela]] na 27 Johren achter Trallen freelaten wurrn. De Apartheidsgesetten sünd lütt bi lütt upgeven wurrn un [[1994]] geev dat to’n eersten Mol free un allgemeene Wahlen för Minschen vun all Rassen. De ANC hett en unbannige Mehrheit hoolt un is noch up düssen Dag (April 2009) mit över 60 % vun de Stimmen an de Regeren. Ofschoonst de Apartheid nu al lang to Enne is, leevt jummers noch Millionen vun swarte Süüdafrikaners in Armoot. Dat warrt meist toschreven an dat Arv vun de Apartheid. Man dat bedutt ok Druck för de hüdige Regeren, dat se de Deenstleisten verbetern mutt un soziale Fragen anpacken mutt. Liekers is de Qualität vun’t Leven, tohopennahmen, duchtig wat beter wurrn, sunnerlich, wat Wohnsteden, Versorgen mit Elekrizität un Water angeiht. == Spraken == Süüdafrika hett 11 [[Amtsprake]]n. Dat hannelt sik dor bi um [[Afrikaans]], [[Engelsch]], [[Ndebele]], [[Noord-Sotho]], [[Süüd-Sotho|Sotho]], [[Swasi (Spraak)|Swasi]], [[Tsonga (Spraak)|Tsonga]], [[Tswana (Spraak)|Tswana]], [[Venda (Spraak)|Venda]], [[Xhosa (Spraak)|Xhosa]] un [[Zulu (Spraak)|Zulu]]. Bloß in [[Indien]] gifft dat noch mehr. Dor kümmt dat vun, dat dat so veel amtliche Naams för dat Land gifft. Bavenhen weert ok noch acht Nich-amtliche Spraken gellen laten: Fanagalo, Lobedu, Noord-Ndebele, Phuthi, Gebaretaal, Khoe, Nama en San. == Politik == [[Bild:CentralPretoria.jpg|thumb|Dat Zentrum vun Pretoria, de administratieve Hööftstadt vun Süüdafrika]] Süüdafrika hett en Tweekamerparlament. De ene Kamer is de „Natschonale Raat vun de Provinzen“ (dat Böverhuus). Dor höört 90 Liddmaten to. Dat annere is de „Natschonalversammeln“ (dat Unnerhuus) mit 400 Liddmaten. De Liddmaten vun dat Unnerhuus weert wählt na de proportschonale Representatschoon. De Hälft warrt direktemang wählt up Grund vun natschonale Listen un de annere Hälft warrt wählt ut Listen vun de Provinzen. Bi dat Böverhuus is dat anners: Dor stüert jede Provinz 10 wählte Liddmaten hen, egolweg, wie groot de enkelte Provinz is un wie veel Inwahners dor leven doot. Wahlen to beide Kamern weert all fiev Johren afholen. De [[Regeren]] warrt in dat Unnerhuus tosamenstellt. De Baas vun de Mehrheitspartei in de Natschonalversammeln is de Präsident. == Provinzen == Bit 1994 hett dat in Süüdafrika man bloß veer Provinzen geven: [[Transvaal]], [[Oranje-Freestaat]], [[Natal]] un die [[Kapprovinz]]. Vun 1994 af an is dat Land updeelt in 9 Provinzen (in Klammern steiht de Naam vun de Provinz ehre Hööftstadt): * [[Gauteng]] ([[Johannesburg]]) * [[KwaZulu-Natal]] ([[Pietermaritzburg]]) * [[Limpopo (Provinz)|Limpopo]] ([[Pietersburg]]) * [[Mpumalanga]] ([[Nelspruit]]) * [[Noord-Kap]] ([[Kimberley]]) * [[Noordwest]] ([[Mafikeng]]) * [[Oost-Kap]] ([[Bisho]]) * [[Freestaat (Provinz)|Freestaat]] ([[Bloemfontein]]) * [[West-Kap]] ([[Kaapstad]]) == Städer mit mehr as 100.000 Inwahners in Süüdafrika == * [[Alexandra (Süüdafrika)|Alexandra]] * [[Benoni]] * [[Bloemfontein]] * [[Boksburg]] * [[Botshabelo]] * [[Kapstadt]] * [[Durban]] * [[Germiston]] * [[Johannesburg]] * [[Kathlehong]] * [[Kempton Park]] * [[Khayelitsa]] * [[Kimberley]] * [[Mangaung]] * [[Pietermaritzburg]] * [[Port Elizabeth]] * [[Pretoria]] * [[Roodepoort]] * [[Soweto]] * [[Springs]] * [[Tembisa]] * [[Umlazi]] * [[Vereeniging]] {{Länner in Afrika}} {{Navigatschoonsliest Commonwealth of Nations}} {{DEFAULTSORT:Suudafrika}} [[Kategorie:Land]] [[Kategorie:Süüdafrika| ]] t3gc5ctxflz4wbb8z07u5ji0y579sgt 0 2034 1041203 1036326 2025-07-04T16:14:07Z CommonsDelinker 542 Replacing Emblem_of_Syria.svg with [[File:Emblem_of_Syria_(2024–2025).svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set)). 1041203 wikitext text/x-wiki {{Infobox Land | |NAAM_INHEEMSCH = <span style="font-size:2em">'''الجمهورية العربية السورية'''</span><br /> <span style="font-size:1.4em">'''al-Dschumhūriyya al-ʿarabiyya as-sūriyya'''</span><br /> Araabsche Republik Syrien |NAAM =Araabsche Republiek Syrien |NAAM_ENGELSCH = Syria |WAHLSPRÖÖK = |FLAGG = Flag of the United Arab Republic.svg |WAPEN = Emblem of Syria (2024–2025).svg |HYMNE = ''[[Humat ad-Diyar]]'' |AMTSSPRAKEN = [[Araabsche Spraak]] |HÖÖFTSTADT = [[Damaskus]]|BGR=35|BMIN=42|NS=N|LGR=51|LMIN=25|EW=O |GRÖTTSTE_STADT =Damaskus |STAATSFORM = [[Präsidialrepubliek]] |BAAS_TITEL = [[Präsident]]<br />[[Baas vun de Regeerung]] |BAAS = vakant <br /> vakant |GRÖTT = 185.180 |PERZENT_WATER = ? |INWAHNERS_AFSCHÄTZT =20.960.588 <small>(2010)</small> |INWAHNERS_AFSCHÄTZT_JOHR = 2010 |INWAHNERS_TELLT = |INWAHNERS_TELLT_JOHR = |INWAHNERSjeKM2 =112,5 |BBP_JOHR = 2008 |BBP = 52.524&nbsp;Mio.&nbsp;US$ <small>(69.)</small> |BBPjeKOPP = 4.887 &nbsp;US$ <small>(112.)</small> |UNAFHÄNGIGKEIT_TYP = vun [[Frankriek]] |UNAFHÄNGIGKEIT = [[17. April]] [[1946]] |GELDSOORT = 1 [[Syyrsche Lira]]<br /> |GELDSOORT_SYMBOL = |GELDSOORT_AFK = |TIETREBEET = [[Coordinated Universal Time|UTC]]+2 / UTC+3 (ca. April-Oktober) |AFSTANDtoWELTTIET = |TIETREBEET_SOMMER = |AFSTANDtoWELTTIET_SOMMER = |TLD = .sy |ISO3166 = |VÖRWAHL = +963 |KOORT= Syrien.png |FOOTNOTEN =De Golanbarge sünd mit rekent, ofschoonst de vun Israel besett sünd |LAAG= Syria on the globe (Afro-Eurasia centered).svg }} '''Syrien''' (amtlich ''Araab’sche Republiek Syrien'', [[Araabsche Spraak|araab.]]: الجمهورية العربية السورية ''al-Dschumhūriyya al-ʿarabiyya as-sūriyya'') is en [[Staat]] in [[Asien]] un höört to dat [[Maschrek]]. Syrien grenzt in'n Süden an [[Israel]] un [[Jordanien]], in'n Westen an den [[Libanon]] un de [[Middellannsche See]], in'n Norden an de [[Törkei]] un in'n Osten an den [[Irak]]. Nich wiet af vor de Küst vun dat Land liggt dat [[Eiland]] [[Zypern]], wat nich to Syrien tohören deit. Mit um un bi 185.000 km² is Syrien meist half so groot, as [[Düütschland]]. == Etymologie == De Naam ''Syrien'' kummt ut de [[Greeksche Spraak]].In dat [[Oold Testament|Ole Testament]] in de [[Bibel]] weert de Gemarken vun dat hüdige Land up [[Hebrääsch]] „Aram“ nömmt. De ole [[Araabsche Spraak|araabsche]] Naam for dat Land weer bit in de [[Nutied]] ''bilad asch-scham'' un nich Syrien. De hüdige korte Form heet „Sūriyā“ (|سوريا) un „Sūriya“ (|سورية, wenn dat Enn utspraken warrt „Sūriyatun“). == Geographie == === Landschop === [[Bild:Tree on a mountain - from monastry of Semen Stolbnik near Aleppo - Syria.jpg|duum|left|Landschop bi Aleppo]] Syrien liggt up bi 193 km an de Oostküst vun de Middellannsche See, just in'n Norden vun den Libanon. Langs düsse Küst gifft dat en small Siedland. Un langs düt Siedland loopt, bi 20 km af vun de Küst, de [[Dschebel Aansariye|Alawitenbarge]]. De ehre ööstliche Kant fallt piel af na dat Siedland vun den [[Orontes]], wat bannig fruchtbor is. Ööstlich slutt sik dor dat [[Kalksteenmassiv vun Noordsyrien]] an. Dor hannelt sik dat geoloogsch um den hoochdrückten Westrand vun dat platte Land vun Zentralsyrien bi. Na Osten to fallt dat sacht af. Wieter na Süden to warrt düt platte Land gegen den Westen afgrenzt dör de Barge vun den [[Anti-Libanon]] mit de 2.814 m hogen Topp vun den [[Hermon]] (arab.:|جبل الشيخ, ''Dschabal asch-Schaich''). Dor liggt jummers [[Snee]] up. Hier springt lüttje Strööm un Beken ut'e Eer, wo dat ganze Johr Water in is, dormank de beiden Strööm [[Barada]] un Aouaj, de Water na de [[Oaas]] [[Ghuta]] hen bringt, de um [[Damaskus]] umto liggt. Up dat hoge platte Land in'n Osten un Süüdosten vun Syrien breedt sik de [[Wööst vun Syrien]] ut. In ehre Midden warrt se unnerbraken vun lüttjere Keden vun Hövels un na de Sieke vun den [[Euphrat]] to fallt se lütt bi lütt af. In'n Noordosten vun Syrien snitt de Euphrat de Kanten vun de [[Wööst]] dör. Na Norden hen folgt denn en fruchtbor Siedland, de [[Al-Dschazira (Mesopotamien)|Dschazira]]. In'n Süüdwesten liggt de [[Hauran]] mit dat [[Vulkan]]massiv vun den [[Dschebel ad-Duruz]]. He is de ööstliche Grenz na de Wöstenstepp hen. De wichtigsten Ströme in Syrien sünd de Euphrat [676 km) un de Orontes (325 km). Syrien hett blot een Eiland in de Middellannsche See, dat is [[Aruad]]. === Klima === [[Bild:Bental mountain.JPG|thumb|left|Winter in de [[Golanbarge]]]] Dat [[Klima]] is dröge un tämlich heet, man dat kummt doch fökener vor, dat dat mol freren deit. In’n Osten gifft dat en dröög, kontinental Steppen- un [[Wöstenklima]]. In’n Summer is dat heet un in’n Döörsnitt fallt in’t Johr unner 118 mm Neddersläge. In’n Westen an de Küst regeert en [[Middellannsch Seeklima]]. Dor liggt de Nedderslag in’t Johr in’n Döörsnitt bi um un bi 500 mm. In de Barge is dat kuller un dat regent ok mehr. === Deerter un Planten=== Siet Dusende vun Johren is Syrien midderwielen vun Minschen besiedelt. Vundeswegen sütt dat man minne ut mit Deerter un Planten. Grote Söögdeerter gifft dat blot noch, wenn man Nutzdeerter mit inrekent. Ok [[Dromedar]]e sünd man knapp to finnen. Blot bi de [[Vagel]]s sütt dat anners ut, dor gifft dat 354 Sorten. Syrien is as Land to’n Dörflegen wichtig for [[Togvagel]]s. Dat is en Henwies weert, dat de roore [[Holtrapp]], de in de ganze Welt in grote Gefohr is, in Syrien in’t Johr [[2002]] wedder sehn wurrn is. In dat Platteland bi [[Aleppo]], dat hooch liggen deit, is de [[Goldhamster]] tohuse. 23 Sorten [[Fladdermuus|Fladdermüse]] gifft dat in dat Land.<ref>Adwan Shehab, Ahmet Karataş, Zuhair Amr, IbrahimM Mamkhair, Mustafa Sözen: ''The Distribution of Bats (Mammalia: Chiroptera) in Syria''. Vertebrate Zoology, 57 (1) 2007, Seiten 103–132. ([http://globiz.sachsen.de/snsd/publikationen/vertebrate-zoology/vz57-1/57-1_Amr_103-132.pdf online])</ref> De [[Planten]], de dat an un for sik in Syrien mol geven hett, sünd al siet de Ole Tied roor wurrn, vunwegen, dat de Hölter dormols al afneiht un de Weiden vun dat Veeh un Lüttveeh affreten wurrn sünd. Holt is meist nich mehr to finnen in dat Land. Dat gifft woll noch en lüttjen Rest vun [[Aleppo-Föhr]]en un [[Libanon-Zeder]]n. Faken sünd avers [[Olivenboom|Ööl-]] un [[Echte Fieg|Fiegenböme]] anplant wurrn. ==Inwahners == Syrien is, achter de [[Palästinensische sülvstregeerte Rebeden|Palästinensische Autonomierebeden]], Israel un Libanon dat Land mit de hööchste [[Inwahnerdicht]] in den [[Nah Osten|Nahen Osten]]. Binnen dat Land verscheelt sik dat, je na de Gegend, allerhand. Mit de hööchste Inwahnerdicht gifft dat in de Ghuta-Oaas un de gesamte Region um Damaskus, Aleppo un dat Bargland nöördlich un westlich bit na den [[Afrin (Stroom)|Afrin]]-[[Stroom (Water)|Stroom]] hen. Siet de eerste Hälft vun dat [[20. Johrhunnert]] wasst de Inwahnertahl in de noordööstliche Region [[Al-Dschazira (Mesopotamien)|al-Dschazira]]. Dor sünd Minschen hen umsiedelt wurrn un [[Water]] is na düsse Gemarken henbrocht wurrn. In de Wööst vun Syrien leevt Minschen blot in en paar Oasen dat ganze Johr over.<ref>Eugen Wirth: ''Syrien, eine geographische Landeskunde.'' Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1971, Karte 7</ref> Allgemeen treckt jummers mehr Syrers na de [[Stadt|Städer]] hen. Alltohopen is de Inwahnertahl vun dat Land in dat 20. Johrhunnert bannig anstegen. Na den [[Eerste Weltkrieg|Eersten Weltkrieg]] hefft dor um un bi 1,5 Mio. Lüde wahnt. [[1938]] sünd in de negen Provinzen (mit Latakia un Dschebel ad-Duruz) 2.487.027 Inwahners tellt wurrn.<ref>Naval Intelligence Division (Hrsg.): ''Syria. B. R. 513 (Restricted). Geographical Handbook Series. April 1943.'' Archive Editions, Buckinghamshire 1987, S. 191</ref>[[1970]] weern dat al 6.299.000 wurrn un dor sünd de 340.000 [[Beduinen]] un de 240.000 Flüchtlinge ut Palästina noch nich mol mitrekent wurrn.<ref>Richard F. Nyrop, S. 51</ref> For [[2010]] sünd 20.960.588 Inwahners utrekent wurrn.<ref>[http://bevoelkerungsstatistik.de/wg.php?x=&men=gpro&lng=de&des=wg&geo=-202&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500 ''Syrien.'' World Gazetteer]</ref> === Völker=== De meisten Inwahners vun Syrien sünd [[Arabers]]. Se föhlt sik as een kulturell Gemeenschop mit de araabschen Inwahners vun de Naberlänner („araabsche Nation“). Tomeist sünd se [[Sunni|Sunniten]], en Minnerheit höört to annere Twiege vun den [[Islam]] oder sünd ok [[Christendom|Christenlüde]]. De tweet gröttste Volksgrupp mit en egen Spraak in dat Land sünd de [[Kurden]]. [[1979]] is ehr Andeel an de ganzen Inwahners up um un bi negen Perzent taxeert wurrn. Veel Kurden sünd twuschen [[1924]] un [[1938]] ut de Törkei in dat Land kamen, as dat dor en Reeg vun Upstänn vun de Kurden geven harr, de vun dat töksche Militär dalslahn wurrn weern. So siedelt de meisten Kurden langs de törksche Grenz. Knapp de Hälft vun de Kurden in Syrien leevt in de Region [[Kurd Dagh]] noordwestlich vun Aleppo. Dor, un ok in de noordööstliche Provinz [[Al-Hasaka (Gouvernement)|al-Hasaka]] maakt se de Mehrheit ut. Vunwegen, dat dat up’n Lanne in de Barge keen Arbeit gifft, sünd allerhand Kurden na de Grootstäder Aleppo un damaskus hentagen. 10 bit 15 % vun all Kurden leevt in Hayy al-Akrad, en Stadtdeel vun Damaskus, unnen an den [[Dschabal Qāsiyūn]].<ref>Richard F. Nyrop (Hrsg.): ''Syria, a country study. Foreign Area Studies.'' The American University, Washington D. C. 1979, S. 58</ref> De [[Jesiden]] weert meist to de Kurden torekent. Dor hannelt sik dat um en religiöse Minnerheit mit en paar Dusend Maten bi, de in de Barge twuschen Aleppo un [[Afrin]] un in Dörper um [[Amude]] un [[Quamishli]] ganz buten, in’n Noordosten leevt. [[Bild:Cilician Armenian High School, Aleppo, the elementery section (2).jpg|thumb|Armeensche School in Aleppo]] De meisten [[Armeniers]] sünd twuschen [[1925]] un [[1945]] as Flüchtlinge ut de Törkei na Syrien kamen. Se maakt um un bi twee bit dree Perzent vun de Inwahners vun dat Land ut. Dree Viddel vun jem wahnt in Aleppo un bi 20 % sünd se in Damaskus tohuse. De annern verdeelt sik up de gröttern Städer, sunnerlich in de Dschazira-Region. De Armeniers höört grotendeels to de [[Armeensch-Apostoolsche Karken]] to, anner sünd ok [[Armeensch-kathoolsche Karken|armeensch-kathoolsch]]. De meiste kaamt weertschopplich ganz goot torecht un sünd in [[Hannel]], [[Lüttindustrie]] un [[Handwark]] togange. De [[Turkmenen]] hefft sik wiethen in de Sellschopp mank de Arabers assimileert. Fröher sünd se Halfnomaden ween un hefft in de Dschazira [[Veehtucht]] bedreven oder [[Ackerbo]] an’n unnern Euphrat um Aleppo to. Se sünd Sunniten. Ok Sunniten sünd de [[Tscherkessen]]. Se sünd an’t Enn vun dat [[19. Johrhunnert]] ut den [[Kaukasus]] verdreven wurrn. Dorna hefft se sik in de [[Hauran]]-Region dallaten, sunnerlich um [[Qunaitra]] rum. Dor hefft se sik sunnerlich befaat mit den Anbo vun [[Koorn]] un mit Veehtucht. 1979 is ehre Tahl up 55.000 taxeert wurrn. Veel vun jem harrn in de Kolonialtied in de [[Frankriek|franzöösche]] Armee deent, vundeswegen sünd se vun de Arabers lang scheef ankeken wurrn.<ref>Richard F. Nyrop, S. 60</ref> De [[Aramäers (Christendom)|Aramäers]] un [[Assyrers (Nutied)|Assyrers]] höört to christliche Karken, de unner den egen Naam [[Suryoye]] tohopenfaat weert. Meist sünd se Liddmaten vun de [[Syyrsch-Orthodoxe Karken vun Antiochien]]. Assyrers an sik höört to de [[Assyyrsche Kark vun den Osten]] to. Dor sünd se [[Nestorianers]] mit. De Spraak for de [[Liturgie]] in de [[Kark]]en un ok de Alldagsspraak is [[Aramääsche Spraak|Aramääsch]], de ehr Twieg in düsse Gemarken [[Syyrsche Spraak|Syyrsch]] nömmt warrt. Se leevt sunnerlich in de Provinz [[Al-Hasaka (Gouvernement)|al-Hasaka]]. Veel vun jem sünd [[1933 bit [[1936]] ut den [[Irak]] utbüxt, wo se verfolgt wurrn sünd. De Franzosen hefft jem denn, mit Hölp vun den [[Völkerbund]], in Tall Tamir (an’n Chabur, noordwestlich vun [[al-Hasaka]]) unner brocht. Bit in de 1970er Johre harr se dor umto bi 20 Dörper grünnt, nadem se dat Land eerst mol mit [[Water]] bruukbor maakt harrn. Midderwielen sund en ganzen Barg utwannert vunwegen, dat dat weertschopplich slecht lopen deit. Denn gifft dat ok noch bi 476.000 (2002) Flüchtlinge vun de [[Palästinensers]]. Un na den [[Irakkrieg]] sünd dor noch mol 200.000 Flüchtlinge (2009) ut den Irak to kamen. Mank de Irakers sünd allerhand Assyrers. Veel vun jem hefft sik in [[Dscharamana]] dallaten. === Spraken === De [[Amtsspraak]] in Syrien is [[Hoocharaabsch]]. De grote Mehrheit vun de Inwahners snackt dat ok. As Umgangsspraak warrt avers ok en regionalen Dialekt bruukt, dat is dat so nömmte [[Syyrsch-Araabsch]]. Sunnerlich in de Utspraak verscheelt sik dat vun dat Standardaraabsch. === Religion === Bi 75% vun de Syrers sünd Muslime un höört to den Twieg vund e Sunniten to. 6% sünd [[Nusairiers]] (Alawiten). Veel Offziere bi dat [[Militär]] un en groten Deel vund e [[Elite]], de in dat Land dat seggen hett, höört to düssen Glovenstwieg. Ok de Familie Assad sünd Nusairiers. [[Schia|Schiiten]] gifft dat in Syrien nich veel un se hefft ok nich veel to seggen. De [[Ismaeliten (Schia)|Ismaeliten]] hefft sik vun de Schiiten afspleten. Se maakt bi 1% vun de Inwahners ut. 2% vun de Syrers sünd [[Drusen]]. Se siedelt sunnerlich in de Barggemarken mit den sülvigen Naam, den [[Dschebel ad-Duruz]]. [[Bild:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|miniatur|Maronitenkark Sankt-Elias in [[Aleppo]]]] Bi 15% vun de Syrers sünd Christen. Se höört to allerhand verscheden [[Konfession (Christendom)|Konfessionen]] to. In de Gemarken vun Damaskus, [[Homs]] un [[Aleppo]] wahnt se vun Ollers in ehre Dörper. De [[Melkitenkarken]] sünd een vun de gröttsten christlichen Gemenen. Se leevt besunners binnen in dat Land, un ehr [[Patriarch]] [[Ignatios Hazim]] hett sien Seet in Damaskus. Annere bekennt sik to de Armenierkarken (k.b.) un to de [[Syyrsch-kathoolsche Karken]], de mit [[Röömsch-kathoolsche Kark|Rom]] verbunnen is. Grote [[Syyrsch-orthodoxe Karken]] kann een in’n Noordosten andrepen. Assyrers, de to de Apostoolsche Karken vun den Osten tohöört, leevt sunnerlich langs den [[Chabur]] in’n Noordosten. Dor höört um un bi 30.000 Lüde to. In’n Noordosten finnt sik ok de [[Chaldäerkarken]]. Dor höört bi 14.000 Lüde to. Ehr Hööft is [[Antoine Audo]], Bischop vun Aleppo. Bi 424.000 Syrers sünd [[Maroniten]]. Dat sünd bi 2% vun de Inwahners vun dat Land.<ref>[http://www.catholic-hierarchy.org/country/scsy1.html ''Statistics by Diocese by Catholic Population.'']</ref> In dat Land gifft dat ok noch en Reeg vun [[Protestantismus|protestantsche]] un kathoolsche Gemenen. Allerhand syyrsche Christenlüde sünd midderwielen utwannert na Libanon, [[Sweden]] un na de [[USA]]. [[Bild:Aleppo-Jewish201914.jpg|miniatur|hochkant|left|Jöödsche Hochtied in Aleppo (1914)]] Veel [[Joden]] gifft dat vundagen nich mehr in Syrien. Se leevt in Aleppo un Damaskus. 1943 sünd se up en Tahl vun 43.000 taxeert wurrn, 1978 weern dat noch bi 4.500. == Politisch System == [[Bild:Bashar al-Assad.jpg|miniatur|hochkant|Baschār al-Assad]] Na de [[Verfaten]] vun [[1973]] is Syrien offiziell en [[Sozialismus|sozialistische]] Volksrepubliek mit [[Präsidialsystem]]. Man de facto regeert blot een Partei, dat is de [[Baath-Partei (Syrien)|Baath-Partei vun Syrien]]. Se hett de ganze Politik vun dat Land in’e Hand. Dormit dat avers na [[Demokratie]] utsehn deit, gifft dat ok en Reeg vun lüttjere [[Blockpartei]]en, de all in en [[Koalition]] mit de Baath-Partei staht. An un for sik hannelt sik dat bi de [[Regeerung]] in Syrien um en [[Diktatuur]]. De Grundlaag vun de Verfaten is, na Artikel 3, de [[Scharia]] as hauptsächlichen Born for de [[Legislative]].<ref>Verfassung Syriens vom 13. März 2003 http://www.servat.unibe.ch/icl/sy00000_.html</ref> Dat [[Ehrecht|Eh-]] un [[Familienrecht]] warrt in Syrien dor na bestimmt, to welcke Religion de Lüde tohöört. For Moslems gellt de Scharia. For kathoolsche Christenlüde is de [[Codes iuris canonici]] in Bruuk.<ref>Vorb. zu Art.13ff. EG in Staudinger, Kommentar zum BGB</ref> [[Staatshööft]], Inhebber vun de [[Exekutive]] un böversten Befehlhebber vun de Strietkräft is de Präsident, de mit allerhand Vullmachten utstaffeert is. He warrt na de Verfaten vun dat [Parlament]] upstellt un denn for seven Johre direkt wählt. He bestimmt de Richtlienen vun de Politik, sett de Regeerung (unner Vorsitt vun den Ministerpräsidenten) in un kann ehr ok wedder afsetten un hett dat Recht, [[Gesett]]e in Gang to bringen un [[Veto]] in to leggen. De Präsident mutt na de Verfaten en Moslem ween. Dat Minnstoller, um Präsident to weern, is vun 40 up 34 Johre runner sett wurrn, nadem de Söhn vun den langjöhrigen Präsidenten [[Hafiz al-Assad]], [[Baschar al-Assad]] eerst 34 Johre oold weer, as sien Vadder sturven weer. == Upstand in Syrien 2011/2012 == Vun dat [[Vörjohr]] [[2011]] af an hett dat mit dat so nömmte [[Vörjohr in Arabien]] ok in Syrien bannig Protest vun de Inwahners gegen de Regeerung geven. De Sekerheitskräft un de Armee sünd dor mit schier Gewalt gegen an gahn. Vun den [[Harfst]] 2011 af an regeert in dat Land de [[Borgerkrieg]]. De [[UNO]] sehht, dor weern bit Dezember al mehr as 5.000 Minschen bi umkamen.<ref> Syrien: UN rechnet mit mehr als 5000 Toten, [http://www.rp-online.de/politik/ausland/syrien-un-rechnet-mit-mehr-als-5000-toten-1.2638096], 13. Dezember 2011, togrepen an’n 13. Dezember 2011</ref>. ==Belege== <references/> {{Länner in Asien}} {{Navigatschoonsliest Staten in de Araabsche Liga}} {{Normdaten}} [[Kategorie:Syrien]] oz3wd6sgthgu2conpthqmzpuuutfobu 0 2549 1041248 1040885 2025-07-05T08:14:08Z Flaverius 21322 lenk rievluut > frikativ 1041248 wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort= |Spraak= Gootsche Spraak, Gutisko razda |Länner= [[Dakien]], [[Oium]], [[Gallia Narbonensis]], [[Hispanien]] (dazumol) |Spreker= (utstorven) |Klassifikatschoon= * [[Indogermaansche Spraken]] ** [[Germaansche Spraken]] *** [[Oostgermaansche Spraken]] |KSpraak= Gootsche Spraak |Amtsspraak= (utstorven) |ISO1= Got |ISO2B= - |ISO2T= - |ISO3= |SIL= Got }} De '''gootsche Spraak''' (op Gootsch: gutisko razda) is en [[Oostgermaansche Spraken|oostgermaansche Spraak]], vun de wi dör de [[Wulfilabibel]], en Översetten vun de [[Bibel]] ut dat [[4. Johrhunnert]], Bescheed weet. De Spraak is germaansch, man de hett ok grote Ünnerscheden to de annern bekannten germaanschen Spraken. Un dat is ok de eenzige oostgermaansche Spraak, vun de wi een groten Barg vun Text hebbt. Annere oostgermaansche Spraken sünd to'n Bispill [[Burgundisch]], [[Valisisch]] un [[Suevisch]]. De gootsche Spraak is üm dat Jahr 700 doodbleven. Blots op de [[Krim]] lett dat so, dat dor een lütte Koppel vun Goten jümehr Spraak bet ca. 1800 bewahrt hebbt. Dann is ok dat [[Krimgootsche Spraak|Krimgootsch]] utstorven. == Geschicht == Dat gifft blots wenig Spraaktüügnissen för düsse Spraak, dat utföhrlichste is de [[Wulfilabibel]], de ok '''Codex Argentus''' nöhmt warrt. De anneren Tüügnissen sünd to'n Bispill [[Runen]]inschriften, de [[Skeireins]], Delen vun en [[Klenner]] of Urkunnen ut dat [[6. Johrhunnert]]. De Goten hett verschedene Rieken upbuen künnt. Sogor bit to dat iberische Halveiland hefft se Macht hatt. Dörüm gifft dat ok vundaag noch Luutphänomenen in de spaansche Spraak, de vun de gootsche Spraak kümmt. Bispillen för disse Luden sünd: [{{IPA|χ}}], [{{IPA|β}}], [{{IPA|ð}}], [{{IPA|ɣ}}] un [{{IPA|θ}}] (as dat gootsche "þ"). Over disse Tosammenhang is noch nich kumplett nawiesen worrn. So reckt de Geschicht vun düsse Spraak vun dat [[4. Johrhunnert]], as de gootsche [[Wulfilabibel]] schreven worr, bit to den Ünnergang vun dat [[Westgoten|Westgootenriek]] in de Johr [[711]] un vun dat [[Ostgoten|Oostgootenriek]] [[555]]. == Luutlehr == In dat Gootsche gifft dat fief korte un söven lange Vokalen: {| border="2" cellpadding="5" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; text-align: center; font-size: 95%;" ! rowspan=3 | &nbsp; ! colspan=4 | Vörn ! colspan=4 | Achtern |- | colspan=2 | nich rund | colspan=2 | rund | colspan=2 | nich rund | colspan=2 | rund |- | ''kort'' | ''lang'' | ''kort'' | ''lang'' | ''kort'' | ''lang'' | ''kort'' | ''lang'' |- ! align=left | Sloten |&lt;i&gt; {{IPA|[i]}} |&lt;ei&gt; {{IPA|[i:]}} |&lt;w&gt; {{IPA|[y]}} <SUP>1</SUP> |&lt;w&gt; {{IPA|[y:]}} <SUP>1</SUP> | &nbsp; | &nbsp; |&lt;u&gt; {{IPA|[u]}} |&lt;u&gt; {{IPA|[u:]}} |- |- ! align=left | Halvsloten | &nbsp; |&lt;e&gt; {{IPA|[e:]}} | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; |&lt;o&gt; {{IPA|[o:]}} |- ! align=left | Halvopen |&lt;ai&gt; {{IPA|[ɛ]}} <SUP>2</SUP> |&lt;ai&gt; {{IPA|[ɛ:]}} | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; |&lt;au&gt; {{IPA|[ɔ]}} <SUP>2</SUP> |&lt;au&gt; {{IPA|[ɔ:]}} |- ! align=left | Open | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; | &nbsp; |&lt;a&gt; {{IPA|[a]}} |&lt;a&gt; {{IPA|[a:]}} <SUP>3</SUP> | &nbsp; | &nbsp; |} * <SUP>1</SUP> Bloots = υ, οι in greeksche Lehnwöör (''swnagoge'' = συναγωγή, ''Lwstrws'' = Λύστροις). * <SUP>2</SUP> Vör ''{{IPA|/r, h, ʍ/}}'' (''taíhun'' „Tein“, ''waúrd'' „Woort“), in de Reduplikatschoonssülv (''saíslep'' „slep“) un in greekschen und latienschen Lehnwöör (''apaústaúlus'' = ἀπόστολος, ''laíktjo'' = ''lectio''). * <SUP>3</SUP> Bloots us [[Uttuuschdehnen]] (''brāhta'' < *''branhtē'' „broch“). De Vokale "e" un "o" sünd jümmers lang, dat lange "i" warrt dör "ei" dörstellt. De Konsonanten sünd: {| border="2" cellpadding="5" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; text-align: center; font-size: 95%;" !rowspan=2|&nbsp; !colspan=2|[[Labial]]en !colspan=2|[[Dental]]en !colspan=2|[[Alveolar]]en !colspan=2|[[Palatal]]en !colspan=2|[[Velar]]en !colspan=2|[[Labiovelar]]en ![[Laryngal]]en |- valign=top | stimmlos | stimmhaftig | stimmlos | stimmhaftig | stimmlos | stimmhaftig | stimmlos | stimmhaftig | stimmlos | stimmhaftig | stimmlos | stimmhaftig | stimmlos |- valign=top ![[Plosiv]]en |&lt;p&gt; {{IPA|[p⁽ʰ⁾]}}<br />&lt;b&gt; {{IPA|[b̥]}} <SUP>1</SUP> |&nbsp;<br />&lt;b&gt; {{IPA|[b]}} <SUP>2</SUP> |colspan=2|&nbsp; |&lt;t&gt; {{IPA|[t⁽ʰ⁾]}}<br />&lt;d&gt; {{IPA|[d̥]}} <SUP>1</SUP> |&nbsp;<br />&lt;d&gt; {{IPA|[d]}} <SUP>2</SUP> |&nbsp; |&nbsp;<br />?&lt;ddj&gt; {{IPA|[ɟ]}} <SUP>3</SUP> |&lt;k&gt; {{IPA|[k⁽ʰ⁾]}}<br />&lt;g&gt; {{IPA|[g̊]}} <SUP>1</SUP> |&nbsp;<br />&lt;g&gt; {{IPA|[g]}} <SUP>2</SUP> |&lt;q&gt; {{IPA|[kʷ⁽ʰ⁾]}}<br />&lt;g&gt; {{IPA|[g̊ʷ]}} <SUP>1</SUP> |&nbsp;<br />&lt;gw&gt; {{IPA|[gʷ]}} <SUP>3,4,5</SUP> |&nbsp; |- valign=top ![[Friaktiv|Rievluden]] |&lt;f&gt; {{IPA|[ɸ, f]}} |&lt;b&gt; {{IPA|[β]}} <SUP>3</SUP> |&lt;þ&gt; {{IPA|[θ]}} |&lt;d&gt; {{IPA|[ð]}} <SUP>3</SUP> |&lt;s&gt; {{IPA|[s]}} |&lt;z&gt; {{IPA|[z]}} <SUP>3</SUP> |colspan=2|&nbsp; |&lt;g&gt; {{IPA|[x]}} <SUP>4</SUP><br /> &lt;h&gt; {{IPA|[x]}} <SUP>5</SUP> |&lt;g&gt; {{IPA|[ɣ]}} <SUP>3</SUP> |colspan=2|&nbsp; |&nbsp; |- valign=top ![[Approximant]]en |colspan=2|&nbsp; |colspan=2|&nbsp; |colspan=2|&nbsp; |&nbsp; |&lt;j&gt; {{IPA|[j]}} |colspan=2|&nbsp; |&lt;ƕ&gt; {{IPA|[ʍ]}} |&lt;w&gt; {{IPA|[w]}} |&lt;h&gt; {{IPA|[h]}} |- valign=top ![[Nasal (Phonetik)|Nasalen]] |colspan=2|&lt;m&gt; {{IPA|[m]}} |colspan=2|&nbsp; |colspan=2|&lt;n&gt; {{IPA|[n]}} |colspan=2|&nbsp; |colspan=2|&lt;g, n&gt; {{IPA|[ŋ]}} <SUP>6</SUP> |colspan=2|&nbsp; |&nbsp; |- valign=top ![[Lateral]]en |colspan=2|&nbsp; |colspan=2|&nbsp; |colspan=2|&lt;l&gt; {{IPA|[l]}} |colspan=2|&nbsp; |colspan=2|&nbsp; |colspan=2|&nbsp; |&nbsp; |- valign=top ![[Vibrant]]en |colspan=2|&nbsp; |colspan=2|&nbsp; |colspan=2|&lt;r&gt; {{IPA|[r]}} |colspan=2|&nbsp; |colspan=2|&nbsp; |colspan=2|&nbsp; |&nbsp; |} * <SUP>1</SUP> In'n Utluut na en Nasal. * <SUP>2</SUP> In'n Anluut un na en Nasal. * <SUP>3</SUP> In'n Inluut. * <SUP>4</SUP> In'n Utluut oder vör en stimmlosen Konsonant. * <SUP>5</SUP> Vör en Konsonant. * <SUP>6</SUP> Vör velaren Okklusiven. De Wessel vun dat Germaansche to dat Gootsche weer nich so intensiv. Tominnst liggt dat döran, dat de eersten germaanschen Spraaken dree Johrhunnerte na dat Gootsche överlevert worrn sünd. Welke Luutregeln existeern over: * germ. ''e'' &gt; goot. ''i'' (ock in Diphthong ''eu'' &gt; ''iu'') * ''i'' un ''u'' warrt vör ''r, h, {{IPA|ƕ}}'' to ''aí'' {{IPA|[ɛ]}} of anners utdrückt ''aú'' {{IPA|[ɔ]}} open maakt. * [[Utluutverharten]]: ''b, d, g, z'' warrt in een afsluuten Utluut un vör ''s'' to ''f, þ, h (g), s'' * Verscharpen: ''ww, jj'' > ''ggw'' (''triggws'' „tru“), ''ddj'' (''-waddjus'' „Wand“) == Grammatik == In'n Gootschen gifft dat vördergrünnig veer Kasus; dat sünd de [[Nominativ]], de [[Genitiv]], de [[Dativ]] un de [[Akkusativ]]. De eersten beiden kümmt ok in de [[Nedderdüütsche Spraak]] vör, de letzten beiden sünd in Nedderdüütsch en Kasus, allerdings sünd disse Kasus in dat Nedderdüütsche blots noch rudimentäär vörhannen. Over ok en [[Vokativ]] is bi welke Wöör noch vorhannen in dat Gootsche, vör allen bi de Substantivklassen, wo de Wöör in den [[Nominativ]] op '''-s''' ennt. Denn is de [[Vokativ]] mit den [[Akkusativ]] glieklüden. En [[Instrumentalis]] is blots bi welke Personaalpronomen uttomaken. === Personalpronomen === De Deklinatschoon vun de Personalpronomina ut dat Gootsche: {| class="prettytable" !bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | [[Antall (Grammatik)|Numerus]] !bgcolor="FFDEAD" width="50" align="center" | [[Persoon (Grammatik)|Person]] !bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | [[Genus (Grammatik)|Genus]] !bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | [[Nominativ]] !bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | [[Akkusativ]] !bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | [[Genitiv]] !bgcolor="FFDEAD" width="80" align="center" | [[Dativ]] |- | rowspan="5" | [[Singular]] | 1. | &nbsp; || ik || mik|| meina || mis |- | 2. | &nbsp; || þu || þuk || þeina ||þus |- | rowspan="3" | 3. | Maskulinum || is || ina || ize || imma |- | Femininum || si || ija || izos || izái |- | Neutrum || ita || ita || is || imma |- | rowspan="2" | [[Dual (Grammatik)|Dual]] | 1. | &nbsp; ||wit || ugkis || *ugkara || ugkis |- | 2. | &nbsp; || *jut || igqis || igqara || igqis |- | rowspan="5" | [[Plural]] | 1. | &nbsp; || weis || uns (unsis) || unsara || unsis (uns) |- | 2. | &nbsp; || jus || izwis || izwara ||izwis |- | rowspan="3" | 3. | Maskulinum || eis || ins || ize || im |- | Femininum || ijos || ijos || izo || im |- | Neutrum || ija || ija || ize || im |} De Steern (*) betekent rekonstruerte, nich nawiesene Formen. == Spraakbispill == Dat [[Vadderunser]] in beiden Spraken, Gootsch un Nedderdüütsch. Gootsch: Atta unsar, þu in himinam, weihnai namo þein. Qimai þiudinassus þeins. Waírþai wilja þeins, swe in himina jah ana aírþai. Hlaif unsarana þana sinteinan gif uns himma daga. Jah aflet uns þatei skulans sijaima, swaswe jah weis afletam þaim skulam unsaraim. Jah ni briggais uns in fraistubnjai, ak lausei uns af þamma ubilin. Unte þeina ist þiudangardi jah mahts jah wulþus in aiwins. Nedderdüütsch: U(n)s Vadder in'n Himmel! Laat hilligt warrn dien Naam. Laat kamen dien Riek. Laat warrn dien Willen so as in'n Himmel, so ok op de Eerd. Uns dääglich Brood giff u(n)s vundaag. Un vergiff u(n)s u(n)se Schuld, as wi de vergeven hebbt, de an u(n)s schüllig sünd. Un laat u(n)s nich versöcht warrn. Mak u(n)s frie vun dat Böse. Denn dien is dat Riek un de Kraft un de Herrlichkeit in Ewigkeit. Amen. == Weblenken == * [http://www.uni-klu.ac.at/eeo/Gotisch.pdf Indraag to de gootsche Spraak in de Enzyklopädie vun den Europääschen Oosten] (PDF-Datei; 119 kB) ''(hoogdüütsch)'' * [http://www.wulfila.be Project Wulfila] ''(engelsch)'' * [http://www.gotica.de Gootsche Miszellen] ''(hoogdüütsch)'' * [http://www.gotisch.de Gootschspraakkurs in 9 Lexen för nix] ''(hoogdüütsch)'' * [http://www.vereindergotischensprache.de Innernettoptritt vun den Vereen vun de gootsche Spraak] ''(hoogdüütsch)'' * [http://www.reimar.de/gotisch.html Een kummenteerte Lenksammeln to't Gootsche] ''(hoogdüütsch)'' * [http://www.wulfila.be/lib/streitberg/1920/ Dat „Gotische Elementarbuch“ vun Wilhelm Streitberg in't Faksimile] ''(hoogdüütsch)'' * [http://www.koeblergerhard.de/gotwbhin.html Gootsch Wöörbook vun Gerhard Köbler] ''(hoogdüütsch)'' * [http://www.arbeid-adelt.demon.nl/krimgotisch/ De Morphologie vun dat Gootsche in'n Verliek mit de Morphologie vun dat Krimgootsche] ''(hoogdüütsch)'' * [http://robert-pfeffer.spacequadrat.de/gotica/got_lesungen.html Videos mit Lesungen op Gootsch] [[Kategorie:Historie]] [[Kategorie:Oostgermaansch]] [[Kategorie:Spraak]] [[Kategorie:Gifft dat nich mehr]] 3ax20vr4i0sk281p9po993r98oiulhh 0 3971 1041211 885382 2025-07-04T19:35:19Z Flaverius 21322 1041211 wikitext text/x-wiki Ünner '''Lyrik''' verstahn wi opschreven Texten vun [[Schriever]]slüüd, de nich as Prosa just för Informatschoon (as in [[Blatt (Narichten)|Blädern]] oder [[Book|Böker]]) dacht sünd. Lyrische Texten heet ook '''Gedichten'''. Lyrik weern bi de olen Greken all de Gedichten, de to de [[Lyra]] (Leier) sungen woorn. As slichten Utdruck vun Geföhlen un Situatschonen (Leevde, Afscheed, Leed, Freid) kummt Lyrik t.B. in Volksleder vör. Högere lyrische Kunstformen sünd Elegie, Hymne, Sonett u. a. Dör dat Versmaat, den Riem un de Strophenaart köönt vele verschedene Formen utbillt weern. Lyrik ward faken as ene Oort vun [[Kunst]] verstahn. Wenn [[Spraak]] in düsse Oort vun Kunst bruukt ward, is dat en Teken vun [[Kultur]]. == Literatur == * [[Gerold Meiners]]: ''Plattdeutsches Reimexikon mit einer Verslehre und Anleitungen zum Selbermachen von Gedichten''. Eegenverlag, 1999 {{stubben}} [[Kategorie:Kultur]] 11jyli1uvbjljqzaaeawqvyccs3mgoe 1041220 1041211 2025-07-04T19:37:36Z Flaverius 21322 1041220 wikitext text/x-wiki Ünner '''Lyrik''' verstahn wi opschreven Texten vun [[Schriever]]slüüd, de nich as Prosa just för Informatschoon (as in [[Blatt (Narichten)|Blädern]] oder [[Book|Böker]]) dacht sünd. Lyrische Texten heet ook '''Gedichten''' oder '''Dichtels'''. Lyrik weern bi de olen Greken all de Gedichten, de to de [[Lyra]] (Leier) sungen woorn. As slichten Utdruck vun Geföhlen un Situatschonen (Leevde, Afscheed, Leed, Freid) kummt Lyrik t.B. in Volksleder vör. Högere lyrische Kunstformen sünd Elegie, Hymne, Sonett u. a. Dör dat Versmaat, den Riem un de Strophenaart köönt vele verschedene Formen utbillt weern. Lyrik ward faken as ene Oort vun [[Kunst]] verstahn. Wenn [[Spraak]] in düsse Oort vun Kunst bruukt ward, is dat en Teken vun [[Kultur]]. == Literatur == * [[Gerold Meiners]]: ''Plattdeutsches Reimexikon mit einer Verslehre und Anleitungen zum Selbermachen von Gedichten''. Eegenverlag, 1999 {{stubben}} [[Kategorie:Kultur]] qyn16kvbqcnsr1oiwbm2x4r4ynysaar 2 12368 1041222 189780 2025-07-04T19:40:16Z Flaverius 21322 1041222 wikitext text/x-wiki Ik sammel en beten Material för en Artikel över den plattdüütschen Film. Ok wenn dat ene Brukersiet is, schall dor jeder geern wat rinschrieven, wenn he noch mehr weet oder noch enen Film (gifft ja so wenig...). * [[Apparatspott]] * [[Watt Recht is, mutt Recht blieven]] * [[Fohrradföhrn]] * [[Stellet Licht]] == Kiek ook bi == * [[List vun plattdüütsche Films un TV-Serien]] tc7hasr6ra27ckar0gkeb7qlqu0ozz5 4 20579 1041198 1039316 2025-07-04T16:00:34Z Flaverius 21322 1041198 wikitext text/x-wiki <div style="border: 3px double #a3b0bf; padding: 0.75em 1em; margin: 1em 0; text-align: left;"> <h1 style="font-size: 230%; font-family: 'hoefler text', 'times new roman', serif; font-variant: small-caps; border: none; margin: 0; padding: 0; padding-top: 5px;"> Öörd in Slewswig </h1> ---- Düsse Unnersied sammelt de Öörd in’n Landsdeel [[Süüdsleswig|Sleswig]] vun [[Sleswig-Holsteen]] ([[Kreis Noordfreesland]], [[Kreis Sleswig-Flensborg|Sleswig-Flensborg]] un Noorddeel vun’n [[Kreis Rendsborg-Eckernföör]] as ook in de Stadt [[Flensborg]]). <div style="border: 3px #a3b0bf; padding: 0.75em 1em; margin: 1em 0; text-align: left;"> '''Trecht:''' {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Kreis Noordfreesland}} {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Kreis Sleswig-Flensborg}} {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Kreis Rendsborg-Eckernföör}} '''Nich Trecht:''' ''keen'' </div> </div> __TOC__ == Nordfriesland == {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Kreis Noordfreesland}} === Achtrup === * Achtrup: '''[[Achtrup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ahrenshöft === * Ahrenshöft: '''[[Ahrenshööft]]'''<ref name="fehrs-gilde/> === Ahrenviöl === * Ahrenviöl: '''[[Ahrenfiööl]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ahrenviölfeld === * Ahrenviölfeld: '''[[Ahrenfiöölfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Alkersum === * Alkersum: [[Alkersum]] ([[Alkersum (Föhr)]]<ref name="fehrs-gilde/>) === Almdorf === * Almdorf: '''[[Almdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde/> === Arlewatt === * Arlewatt: '''[[Arlewatt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Aventoft === * Aventoft: '''[[Aventoft]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bargum === * Bargum: '''[[Bargum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Behrendorf === * Behrendorf: '''[[Behrendörp]]'''<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> === Bondelum === * Bondelum: '''[[Bonnelum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bohmstedt === * Bohmstedt: '''[[Boomsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bordelum === * Bordelum: '''[[Bordelum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Borgsum === * Borgsum: '''[[Borgsum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bosbüll === * Bosbüll: '''[[Boosbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Bosbüll]]^[?]) === Bredstedt === * Bredstedt: '''[[Breedsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Brēēdsteed]], [[Breedstęd]], [[Bräist]]<ref name="översicht">[[Wikipedia:Wikiprojekt Öörd/Översicht]], keen Born angeven)</ref> === Breklum === * Breklum: '''[[Breklum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Breeklum]], [[Bręklum]]) === Braderup === * Braderup: '''[[Braderup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bramstedtlund === * Bramstedtlund: '''[[Braamsteedlund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dagebüll === * Dagebüll: '''[[Dagebüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Drage === * Drage: '''[[Draag (Kreis Noordfreesland)|Draag]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Drelsdorf === * Drelsdorf: '''[[Drelsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dunsum === * Dunsum: <ref name="fehrs-gilde"/><ref name="fehrs-gilde"/> === Ellhöft === * Ellhöft: '''[[Ellhööft]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Emmelsbüll-Horsbüll === * Emmelsbüll-Horsbüll: '''[[Emmelsbüll-Horsbüll]]''' * Althorsbüll : '''[[Oolthoorsbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Emmelsbüll: '''[[Emmelsbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Horsbüll : '''[[Horsbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Enge-Sande === * Enge-Sande: [[Eng-Sand]]<ref name="Rostra"/> * Enge : '''[[Eng]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Sande : '''de [[Sand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Friedrichstadt === * Friedrichstadt: '''[[Friestadt]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> ([[Friechsstadt]]) === Friedrich-Wilhelm-Lübke-Koog === * Friedrich-Wilhelm-Lübke-Koog: '''[[Friech-Willem-Lübke-Koog]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Galmsbüll === * Galmsbüll: '''[[Galmsbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Garding === * Garding: '''[[Garn (Sleswig-Holsteen)|Garn]]'''<ref>http://www.youtube.com/watch?v=8-t2xvjkNpY</ref> ([[Gaarn (Sleswig-Holsteen)|Gaarn]]<ref name="fehrs-gilde"/>, [[Gârn]], [[Garrn (Sleswig Holsteen)|Garrn]]) === Garding, Kirchspiel === * Sandwehle: === Goldebek === * Goldebek: '''[[Goldebeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Goldelund === * Goldelund: '''[[Goldelund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Gröde === * Gröde: '''[[Grööd]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Grothusenkoog === * Grothusenkoog: '''[[Groothusenkoog]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Haselund === * Haselund: '''[[Haselund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hattstedt === * Hattstedt: '''[[Hattseed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/>< sic!>, [[Hattsteed]]^[?] === Hattstedtermarsch === * Hattstedtermarsch: '''[[Hattsteder Masch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hooge === * Hooge: '''De [[Hoog (Hallig)|Hoog]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Högel === * Högel: '''[[Högel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Horstedt === * Horstedt: '''[[Hosteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/>([[Horstedt (Kreis Noordfreesland)]]<ref>http://horstedt.de/index.php?option=com_content&task=view&id=177&Itemid=140</ref>, [[Horsteed (Kreis Noordfreesland)]]<ref name="fehrs-gilde"/><ref name="översicht"/>) === Humptrup === * Humptrup: '''[[Humtrup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Husum === * Husum: '''[[Husum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Nordhusum: * Porrenkoog: * Osterhusum, Osterhusumfeld: * Altstadt: * Norderschlag: * Dreimühlen: * Rödemis: [[Rödemis]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Fischersiedlung: * Neustadt: * Gewerbegebiet Ost: * Kielsburg: * Rosenburg: * Schobüll: '''[[Schobüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Halebüll: '''[[Haalbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Hockensbüll: '''[[Hockensbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Lund: '''[[Lund]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Immenstedt === * Immenstedt: '''[[Immensteed (Noordfreesland)|Immensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Joldelund === * Joldelund: '''[[Joldelund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Kampen === * Kampen: '''[[Kampen (Sylt)|Kampen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Karlum === * Karlum: '''[[Karlum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Katharinenheerd === * Katharinenheerd: '''[[Kathrinenheerd]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Klixbüll === * Klixbüll: '''[[Klixbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Klanxbüll === * Klanxbüll: '''[[Klanxbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Koldenbüttel === * Koldenbüttel: '''[[Koldenbüddel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Kotzenbüll === * Kotzenbüll: '''[[Kotzenbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Langeneß === * Langeneß: '''[[Langneß]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Langenhorn === * Langenhorn: '''[[Langenhoorn (Kreis Noordfreesland)|Langenhoorn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Leck === * Leck: '''[[Leck]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Leek]]^[?] === Lexgaard === * Lexgaard: '''[[Lexgaard]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Leexgaard]]^[?]) === List === * List: '''[[List op Sylt|List]]''' ([[List (Sylt)]]<ref name="fehrs-gilde"/>) === Lütjenholm === * Lütjenholm: '''[[Lüttholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ladelund === * Ladelund: '''[[Ladelund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Midlum === * Midlum: '''[[Midlum (Föhr)|Midlum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Mildstedt === * Mildstedt: '''[[Milsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Neukirchen === * Neukirchen: '''[[Niekarken]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nieblum === * Nieblum: '''[[Nieblum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Niebüll === * Niebüll: '''[[Niebüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Norddorf === * Norddorf: '''[[Noorddörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nordstrand === * Nordstrand: '''[[Noordstrand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Noorstrand]]^[?] * Nordstrandischmoor: Dat [[Moor (Sleswig-Holsteen)|Moor]]<ref name="fehrs-gilde"/>, [[Lütt Moor]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Neuwarf: * Norderwarft: * Pohnshalligkoog: * Morsumkoog : * Neukoog: de [[Niekoog]]<ref>[[:File:Schafschildnordstrand.jpg]]</ref> * Kiefhuck: * Alterkoog: * Norden: * Süden: [[Süden]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Trendermarschkoog: * Langendeich: * Dreisprung: * Moordeich: * Süderhafen: === Nordstrand === * Nordstrand: '''[[Noordstrand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Noorstrand]]^[?] * Nordstrandischmoor: Dat [[Moor (Sleswig-Holsteen)|Moor]]<ref name="fehrs-gilde"/>, [[Lütt Moor]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Neuwarf: * Norderwarft: * Pohnshalligkoog: * Morsumkoog: * Neukoog: de [[Niekoog]]<ref>[[:File:Schafschildnordstrand.jpg]]</ref> * Kiefhuck: * Alterkoog: * Norden: * Süden: [[Süden]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Trendermarschkoog: * Langendeich: * Dreisprung: * Moordeich: * Süderhafen: === Oevenum === * Oevenum: '''[[Oevenum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oldersbek === * Oldersbek: '''[[Ollersbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oldenswort === * Oldenswort: '''[[Ollenswort]]''' === Oldsum === * Oldsum: [[Olsum]]^[?], [[Oldsum]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Oldsum === * Oldsum: [[Olsum]]^[?], [[Oldsum]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Ostenfeld Husum === * Ostenfeld Husum: '''[[Oostenfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Osterhever === * Osterhever: '''[[Oosterhäver]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oster-Ohrstedt === * Oster-Ohrstedt: '''[[Ooster-Ohrsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Pellworm === * Pellworm: '''[[Pellworm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Poppenbüll === * Poppenbüll: '''[[Poppenbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ramstedt === * Ramstedt: '''[[Ramsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rantrum === * Rantrum: '''[[Rantrum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Risum-Lindholm === * Risum-Lindholm: '''[[Risum-Lindholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rodenäs === * Rodenäs: '''[[Rodenäs]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>http://www.inselkirchen.de/gemeindebriefe/neukirchen08_5.pdf</ref> === Rantum === * Rantum: '''[[Rantum]]''' ([[Rantum (Sylt)]]<ref name="fehrs-gilde"/>) === Reußenköge === * Reußenköge: '''[[Reußenköög]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> * Beltringharder Koog: * Cecilienkoog: * Desmerciereskoog: * Louisen-Reußen-Koog: * Reußenkoog: * Sönke-Nissen-Koog: * Sophien-Magdalenen-Koog: === Stedesand === * Stedesand: '''[[Steedsand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stedesand === * Stedesand: '''[[Steedsand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stadum === * Stadum: '''[[Stadum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderhöft === * Süderhöft: '''[[Süderhööft]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderhöft === * Süderhöft: '''[[Süderhööft]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderende === * Süderende: '''[[Süderenn (Föhr)|Süderenn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderlügum === * Süderlügum: '''[[Süderlügum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Südermarsch === * Südermarsch: '''[[Südermasch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Südermarsch === * Südermarsch: '''[[Südermasch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Südermarsch === * Südermarsch: '''[[Südermasch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schwesing === * Schwesing: '''[[Swesing]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schobüll === * Schobüll: '''[[Schobüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Simonsberg === * Simonsberg: '''[[Simonsbarg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Sprakebüll === * Sprakebüll: '''[[Sprakebüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stedesand === * Stedesand: '''[[Steedsand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stedesand === * Stedesand: '''[[Steedsand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Struckum === * Struckum: '''[[Struckum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Sylt-Ost === * Sylt-Ost: '''[[Sylt-Oost]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tinningstedt === * Tinningstedt: '''[[Tinningsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tönning === * Tönning: '''[[Tönnen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Kating: '''[[Katen]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> * Olversum: '''[[Ollern]]'''<ref name="fehrs-gilde "/> * Strucklahnungshörn: '''[[Strucklahnungshörn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tönning, Kirchspiel === * Tönning: '''[[Tönnen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Kating: '''[[Katen]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> * Olversum: '''[[Ollern]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Strucklahnungshörn: '''[[Strucklahnungshörn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tümlauer-Koog === * Tümlauer-Koog: '''[[Tümlauer Koog]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Uelvesbüll === * Uelvesbüll: '''[[Uelvesbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Uphusum === * Uphusum: '''[[Upshuusen (Kreis Noordfreesland)|Upshuusen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Utersum === * Utersum: '''[[Utersum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Viöl === * Viöl: '''[[Viööl]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Volsemenhusen === * Volsemenhusen: '''[[Volsemhoosin]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Vollerwiek === * Vollerwiek: '''[[Vollerwiik]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Welt === * Welt: '''[[Welt (Kreis Noordfreesland)|Welt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wenningstedt-Braderup === * Wenningstedt-Braderup: '''[[Wenningsteed-Braderup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wester-Ohrstedt === * Wester-Ohrstedt: '''[[Wester-Ohrsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wesselburen === * Wesselburen: '''[[Wesselboorn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Winnert === * Winnert: '''[[Winnert]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wisch === * Wisch: '''[[Wisch (Kreis Noordfreesland)|Wisch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wittbek === * Wittbek: '''[[Wittbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wobbenbüll === * Wobbenbüll: '''[[Wobbenbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wrixum === * Wrixum: '''[[Wriksüüm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wyk auf Föhr === * Wyk auf Föhr: '''[[Wyk op Föhr]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> == Schleswig-Flensburg == {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Kreis Sleswig-Flensborg}} === Ahneby === * Ahneby : '''[[Ahneby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Alt Bennebek === * Alt Bennebek: '''[[Ool Bennbeek]]''' <ref name="fehrs-gilde/> === Arnis === * Arnis: '''[[Arnis]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ausacker === * Ausacker: '''[[Ausacker]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bergenhusen === * Bergenhusen: [[Barmhusen]]<ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 111</ref><ref>https://www.kropp.de/de/news.html?id=42628</ref>, [[Bavenhusen]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Böel === * Böel: '''[[Böel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Böklund === * Böklund: '''[[Böklund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Börm === * Börm: '''[[Börm (Kreis Sleswig-Flensborg)|Börm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Boren === * Akeby: '''[[Akeby]]''' ([[Åkeby]]<ref name="Rostra"/>) * Boren: '''[[Boren]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Borgwedel === * Borgwedel : '''[[Bordel (Kreis Sleswig-Flensborg)|Bordel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Brebel === * Brebel: '''[[Brebel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Brodersby === * Brodersby: '''[[Brodersby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bollingstedt === * Bollingsteed : '''[[Bollingsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Busdorf === * Busdorf : '''[[Busdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dannewerk === * Dannewerk : '''[[Dännwark]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Denwark]]<ref name="Rostra"/>, [[Dannewark]]^[?]) === Dollerup === * Dollerup: '''[[Dollerup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dollrottfeld === * Dollrottfeld: '''[[Dollrottfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dörpstedt === * Dörpstedt: '''[[Dörpsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Eggebek === * Eggebek : '''[[Eggbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Echbek]]<ref name="Rostra"/>, [[Eggebek]]<ref name="Rostra"/>) === Ekenis === * Ekenis: '''[[Eeknis]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ellingstedt === * Ellingstedt : '''[[Ellingsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Erfde === * Erfde: '''[[Arf]]'''<ref name="EHTEK">Eva Hansen: ''Twischen Eider un Klockturmbarg.''</ref> ([[Arff]]<ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 67</ref>, [[Ârf]], [[Arfd]]<ref name="fehrs-gilde"/>, [[Arv (Kreis Sleswig-Flensborg)|Arv]]) * Bargen: '''[[Bargen (Arf)|Bargen]]'''<ref name="EHTEK"/> * Ekel: '''[[Ekel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Erfderfeld: * Grevenhorst: * Scheppern: '''[[Scheppern]]'''<ref name="EHTEK"/><ref name="fehrs-gilde"/> === Esgrus === * Esgrus : '''[[Eschrus]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Fahrdorf === * Fahrdorf: '''[[Fahrdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 68</ref> * Loopstedt: '''[[Loopsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Freienwill === * Freienwill: '''[[Frienwill]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Geltorf === * Geltorf: '''[[Geldörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Gelting === * Gelting : '''[[Gelting]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Glücksburg === *Glücksburg : '''[[Glücksborg]]'''<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> === Goltoft === * Goltoft: '''[[Goltoft]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Grödersby === * Grödersby: '''[[Grödersby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Großenwiehe === * Großenwiehe: '''[[Grootwieh]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Groß Rheide === * Groß Rheide: '''[[Groot Rheid]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Großsolt === * Großsolt: '''[[Grootsolt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Handewitt === * Handewitt : '''[[Hannewitt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hasselberg === * Hasselberg : '''[[Hasselbarg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Harrislee === * Harrislee : '''[[Harrsle]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Hasle]]<ref name="Rostra"/>) === Havetoft === * Havetoft: '''[[Havtoft]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Holt === *Holt: '''[[Holt (Sleswig)|Holt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hollingstedt === * Hollingstedt: [[Hollenstä]]<ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 1</ref>, [[Hornstedt]]<ref>http://de.wikipedia.org/wiki/Hollingstedt_%28Treene%29</ref>, [[Hollensteed]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Hörup === * Hörup: '''[[Hörup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hüsby === * Hüsby : '''[[Hüüsby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Husby === * Husby: '''[[Huusby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hürup === * Hürup: '''[[Hürup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Idstedt === * Istedt: '''[[Idsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Idstęd]]) === Jagel === * Jagel: '''[[Jagel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Janneby === * Janneby : '''[[Jannby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Jardelund === * Jardelund: '''[[Jardelund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Jerrishoe === * Jerrishoe : '''[[Jerrishoe]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Jörl === * Groß Jörl : '''[[Groot Jörl]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Klein Jörl : '''[[Kleen Jörl]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Jübek === * Jübek : '''[[Jübeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Kappeln === * Kappeln : '''[[Kappeln]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Klappholz === * Klappholz: '''[[Klappholt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Klein Bennebek === * Klein Bennebek: '''[[Lütt Bennbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Klein Rheide === * Klein Rheide: '''[[Lütt Rheid]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Kiesby === * Kiesby: '''[[Kiesby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Kronsgaard === * Kronsgaard : '''[[Konschaar]]'''(sic!)<ref name="fehrs-gilde"/> === Kropp === * Kropp: '''[[Kropp (Kreis Sleswig-Flensborg)|Kropp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Langballig === * Langballig: '''[[Langballig]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Langstedt === *Langstedt : '''[[Langsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Lindewitt === *Lindewitt: '''[[Linnewitt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Loit === * Loit: '''[[Loit]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Lottorf === * Lottorf: '''[[Lotdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Lürschau === * Arenholz: [[Arnholt]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Lürschau : '''[[Lürschau]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Maasbüll === * Maasbüll: [[Maasbüll]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Maasholm === * Maasholm : '''[[Maasholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Medelby === * Medelby: '''[[Medelby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Meggerdorf === * Meggersdorf: '''[[Meggersdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Meggerholm: '''[[Meggerholm]]'''<ref name="fehrs-gilde">http://www.fehrsgilde.de/hd_ortstafeln_5.htm#</ref> === Meyn === * Meyn: '''[[Meyn (Sleswig-Holsteen)|Meyn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Mittelangeln === * Mittelangeln: '''[[Middelangeln]]'''^[?] * Havetoftloift: '''[[Havtoftloit]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Rüde: '''[[Rüde (Landkreis Sleswig-Flensborg)|Rüde]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Satrup: '''[[Satrup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ** Altrehberg: [[Ool Rehbarg]]<ref name="Rostra"/> === Mohrkirch === * Mohrkirch: '''[[Mohrkarken]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Mohrkirch]]<ref name="fehrs-gilde"/>) === Munkbrarup === * Munkbarup: '''[[Munkbarup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Niesgrau === * Niesgrau : '''[[Nieschrau]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nieby === * Nieby : '''[[Nieby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nordhackstedt === * Nordhackstedt: '''[[Noordhacksteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Norderbrarup === * Norderbrarup: '''[[Noorderbrarup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Norderstapel === * Norderstapel: '''[[Noorderstapel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nottfeld === * Norderbrarup: '''[[Norderbrarup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oersberg === * Oersberg: '''[[Oesbarg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oeversee === * Oeversee: '''[[Oeversee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Osterby === * Osterby: '''[[Oosterby (Kreis Sleswig-Flensborg)|Oosterby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Pommerby === * Pommerby : '''[[Pommerby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Quern === * Quern : '''[[Queern]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rabel === * Rabel : '''[[Ravel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rabenholz === * Rabenholz : '''[[Ravenholt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rabenkirchen-Faulück === * Rabenkirchen-Faulück: '''[[Ravenkark-Faulück]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ringsberg === * Ringsberg: '''[[Ringsbarg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rügge === * Rügge: '''[[Rüch (Sleswig-Holsteen)|Rüch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Saustrup === * Saustrup: '''[[Saustrup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schaalby === * Schaalby: '''[[Schaalby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schafflund === * Schafflund: '''[[Schafflund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Scheppern === * Erfderfeld: * Grevenhorst: * Scheppern: '''[[Scheppern]]'''<ref name="EHTEK"/><ref name="fehrs-gilde"/> === Scheggerott === * Scheggerott: '''[[Scheggerott]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schleswig === * Schleswig : '''[[Sleswig]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schnarup-Thumby === * Schnarup-Thumby: '''[[Schnarup-Thumby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schuby === * Schuby : '''[[Schuby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Sieverstedt === * Sieverstedt: [[Sieversteed]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Silberstedt === * Silberstedt : '''[[Sülversteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Sollerup === * Sollerup : [[Sollerup]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Sörup === * Sörup: '''[[Sörup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stangheck === * Stangheck : '''[[Stangheck]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Steinfeld === * Steinfeld: '''[[Steenfeld (Sleswig)|Steenfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Steinberg === * Steinberg : '''[[Steenbarg (Kreis Sleswig-Flensborg)|Steenbarg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Steinbergkirche === * Steinbergkirche : '''[[Steenbargkark]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Steenbargkirch]]<ref name="fehrs-gilde"/>) === Sterup === * Sterup : '''[[Sterup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stolk === * Stolk: '''[[Stolk]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stoltebüll === * Stoltebüll : '''[[Stoltebüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Struxdorf === * Struxdorf: '''[[Struxdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderbrarup === *Süderbrarup: '''[[Süderbrarup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderfahrenstedt === * Süderfahrenstedt: '''[[Süderfohrensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderhackstedt === *Süderhackstedt : '''[[Süderhacksteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderstapel === * Süderstpel: '''[[Süderstapel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tarp === * Tarp: '''[[Tarp (Sleswig-Holsteen)|Tarp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tastrup === * Tastrup: '''[[Tastrup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Taarstedt === * Taarstedt: '''[[Taarsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tetenhusen === * Tetenhusen: '''[[Tetenhusen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tielen === * Tielen: '''[[Tielen]]'''<ref name="EHTEK"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Pahlhorn: === Tolk === * Tolk: '''[[Tolk]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Treia === * Treia : '''[[Treia]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Twedt === * Twedt: '''[[Tweedt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Uelsby === *Uelsby: '''[[Uelsby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wallsbüll === * Wallsbüll: '''[[Wallsbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wanderup === *Wanderup : '''[[Wannerup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wees === * Wees: '''[[Wees]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Weesby === * Weesby: '''[[Weesby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Westerholz === * Westerholz: '''[[Westerholt (Kreis Sleswig-Flensborg)|Westerholt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wohlde === * Wohlde: '''[[Woold (Kreis Sleswig-Flensborg)]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> To alphabetically sort the list: == Rendsburg-Eckernförde == {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Kreis Rendsborg-Eckernföör}} === Achterwehr === * Achterwehr: '''[[Achterwehr]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ahlefeld-Bistensee === * Ahlefeld: '''[[Ahlefeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 68</ref> * Bistensee: '''[[Bistensee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Alt Duvenstedt === * Alt Duvenstedt: '''[[Ool Duvensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Altenhof === * Altenhof: '''[[Olenhoff]]''' <ref name="fehrs-gilde/> ([[Oldenhave]]^[?]) * Kiekut: '''[[Kiekut]]''' === Altenholz === * Altenholz: '''[[Olenholt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Arpsdorf === * Arpsdorf: '''[[Arpsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ascheffel === * Ascheffel: '''[[Aschepel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Schoothorst: '''[[Schoothorst]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Aukrug === * Aukrug: '''[[Aukroog]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bargstall === * Bargstall: '''[[Bargstall]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bargstedt === * Bargstedt: '''[[Bargsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Barkelsby === * Barkelsby: '''[[Barkelsby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Beldorf === * Beldorf: '''[[Beldorf]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bendorf === * Bendorf: '''[[Bendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Beringstedt === * Beringstedt: '''[[Berensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bissee === * Bissee: '''[[Bies]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Blumenthal === * Blumenthal: '''[[Blomendaal (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Blomendaal]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Böhnhusen === * Böhnhusen: '''[[Böhnhusen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bokel === * Bokel: '''[[Bokel (bi Rendsborg)|Bokel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bordesholm === * Bordesholm: '''[[Bosholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Borgdorf-Seedorf === * Borgdorf-Seedorf: '''[[Borgdörp-Seedörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Borgstedt === * Borgstedt: '''[[Borgsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bornholt === * Bornholt: '''[[Bornholt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bovenau === * Bovenau: '''[[Bovenau]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Brammer === * Brammer: '''[[Brammer (Sleswig-Holsteen)|Brammer]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Bredenbek === * Bredenbek: '''[[Bredenbeek (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Bredenbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Breiholz === * Breiholz: '''[[Breiholt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Brekendorf === * Brekendorf: '''[[Brekendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Brinjahe === * Brinjahe: '''[[Brinjah]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Brodersby === * Brodersby: '''[[Brodersby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Brügge === * Brügge: '''[[Brüch (Holsteen)]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_b.php</ref> ([[Brügge (Holsteen)]]^[?]) === Büdelsdorf === * Büdelsdorf: '''[[Büdelsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bünsdorf === * Bünsdorf: '''[[Bünsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Christiansholm === * Christiansholm: '''[[Chrischansholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Meggerholm (lütt Deel): '''[[Meggerholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Damendorf === * Damendorf: '''[[Damendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Dåmdörp]]<ref name="Rostra"/>) === Damp === * Damp: '''[[Damp (Sleswig-Holsteen)|Damp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dänischenhagen === * Dänischenhagen: '''[[Däänschenhagen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dätgen === * Dätgen: '''[[Deuten]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dörphof === * Dörphof: '''[[Dörphoff]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Eckernförde === * Eckernförde: '''[[Eckernföör]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Eckernför]]) * Borby: '''[[Borby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Sandkrug: [[Sandkrog]]^[?] === Ehndorf === * Ehndorf: '''[[Ehndörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Eisendorf === * Eisendorf: '''[[Eisendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ellerdorf === * Ellerdorf: '''[[Ellerdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Esdorf-Westermühlen === * Elsdorf: '''[[Elsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Westermühlen: '''[[Westermöhlen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Embühren === * Embühren: '''[[Embühren]]'''<ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_e.php</ref> === Emkendorf === * Emkendorf: '''[[Emkendorp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Felde === * Felde: '''[[Felde]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Felm === * Felm: '''[[Felm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Fleckeby === * Fleckeby: '''[[Fleckeby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Flintbek === * Flintbek: '''[[Flintbeek]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Fockbek === * Fockbek: '''[[Fockbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Friedrichsgraben === * Friedrichsgraben: '''[[Vossbarg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Friedrichsholm === * Friedrichsholm: '''[[Friesholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Gammelby === * Gammelby: '''[[Gammelby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Gettorf === * Gettorf: '''[[Geddörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Gnutz === * Gnutz: '''[[Gnutz]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Gokels === * Gokels: '''[[Gokels]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Goosefeld === * Gosefeld: '''[[Goosfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Choosfeld]]<ref name="Rostra"/>, [[Gosefeld]]<ref>hoochdüütsch Wikipedia: Goosefeld</ref>) === Grauel === * Grauel: '''[[Grauel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Grevenkrug === * Grevenkrug: '''[[Grevenkroog]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Groß Buchwald === * Groß Buchwald: '''[[Groot Bookwoold]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Groß Vollstedt === * Groß Vollstedt: '''[[Groot Vollsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Groß Wittensee === * Groß Wittensee: '''[[Groot Wittensee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Güby === * Güby: '''[[Güüv]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Haale === * Haale: '''[[Haal (Gemeen)|Haal]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Haby === * Haby: '''[[Haby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hamdorf === * Hamdorf: '''[[Haamdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hamweddel === * Hamweddel: '''[[Hamweddel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hanerau-Hademarschen === * Hanerau: '''[[Hanerau]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Hademarschen: '''[[Hamaschen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Hamschen]]<ref name="fehrs-gilde"/>, kiek bi den „(bi Hanerau-Hamschen)“) === Haßmoor === * Haßmoor: '''[[Haßmoor]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Heinkenborstel === * Heinkenborstel: [[Heinkenbossel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_h.php</ref> === Hoffeld === * Hoffeld: '''[[Hofffeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hohenwestedt === * Hohenwestedt: '''[[Wisteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hohn === * Hohn: '''[[Hohn (Sleswig-Holsteen)|Hohn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Holtsee === * Holtsee: '''[[Holtsee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Holzbunge === * Holzbunge: '''[[Holtbung]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Holzdorf === * Holzdorf: '''[[Holzdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref name="Rostra"/> === Hörsten === * Hörsten: '''[[Hörsten (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Hörsten]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hummelfeld === * Hummelfeld: '''[[Hummelfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hütten === * Hütten: '''[[Hütten (Sleswig)|Hütten]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 67</ref> === Jahrsdorf === * Jahrsdorf: '''[[Jaarsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Jevenstedt === * Jevenstedt: '''[[Jevensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Karby === * Karby: '''[[Karby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Klein Wittensee === * Klein Wittensee: '''[[Lütt Wittensee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Königshügel === * Königshügel: '''[[Hoverland]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Königsberg: === Kosel === * Kosel: '''[[Kosel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Krogaspe === * Krogaspe: '''[[Kroogass]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Kronshagen === * Kronshagen: '''[[Kronshagen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Krummwisch === * Krummwisch: '''[[Krummwisch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Langwedel === * Langwedel: '''[[Langweddel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Lindau === * Lindau: '''[[Lindau (bi Kiel)|Lindau]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Lohe-Föhrden === * Lohe: '''[[Loh-Föhrden|Loh]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Föhrden-Barl: '''[[Föhrden-Barl]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Loop === * Loop: '''[[Loop]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Loose === * Loose: '''[[Loos]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Luhnstedt === * Luhnstedt: '''[[Luhnstedt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Lütjenwestedt === * Lütjenwestedt: '''[[Lütt Wiesteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Meezen === * Meezen: '''[[Meezen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Melsdorf === * Melsdorf: '''[[Melsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Mielkendorf === * Mielkendorf: '''[[Mielkendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Molfsee === * Molfsee: '''[[Molfsee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Mörel === * Mörel: '''[[Mörel (Sleswig-Holsteen)|Mörel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Mühbrook === * Mühbrook: '''[[Mühbrook]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Negenharrie === * Negenharrie: '''[[Negenharrie]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Neudorf-Bornstein === * Neudorf: '''[[Niedörp (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Niedörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Bornstein: '''[[Bornsteen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Neu Duvenstedt === * Neu Duvenstedt: '''[[Nie Duvensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Neuwittenbek === * Neuwittenbek: '''[[Niewittenbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nienborstel === * Nienborstel: '''[[Nienbossel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nindorf === * Nindorf: '''[[Nindörp (bi Wisteed)|Nindörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Noer === * Noer: '''[[Noer]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nortorf === * Nortorf: '''[[Norddörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Nordörp]]<ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 67,</ref>) === Nübbel === * Nübbel: '''[[Nübbel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oldenbüttel === * Oldenbüttel: '''[[Ollenbüddel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oldenhütten === * Oldenhütten: '''[[Olenhütten]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Osdorf === * Osdorf: '''[[Osdörp (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Osdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Ostenfeld: [[Ostenfeld]]'''<ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 67</ref>, [[Oostenfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Osterby === * Osterby: '''[[Oosterby (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Oosterby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Osterrönfeld === * Osterrönfeld: '''[[Oosterrönfeld]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> ([[Oosterrönnfeld]]'''<ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_o.php</ref>) === Osterstedt === * Osterstedt: '''[[Oostersteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ottendorf === * Ottendorf: '''[[Oddendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Owschlag === * Owschlag: '''[[Oowschlag]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Padenstedt === * Padenstedt: '''[[Padensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Prinzenmoor === * Prinzenmoor: '''[[Prinzenmoor]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Quarnbek === * Quarnbek: '''[[Quarnbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rade bei Hohenwestedt === * Rade: '''[[Raad (bi Wisteed)]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> ([[Rood (bi Wisteed)]]'''<ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_r.php</ref>) === Rade bei Rendsburg === * Rade: '''[[Raad (bi Rendsborg)|Raad]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Rood (bi Rendsborg)|Rood]]'''<ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_r.php</ref>) === Reesdorf === * Reesdorf: '''[[Reesdörp (Holsteen)|Reesdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Remmels === * Remmels: '''[[Remmels]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Rendsburg === * Rendsburg: '''[[Rendsborg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Westerrade: '''[[Westerraad]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rickert === * Rickert: '''[[Rickert]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rieseby === * Rieseby: '''[[Riesby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rodenbek === * Rodenbek: '''[[Rodenbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rumohr === * Rumohr: '''[[Rumohr]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schacht-Audorf === * Schacht-Audorf: '''[[Schacht-Audörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schierensee === * Schierensee: '''[[Schierensee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schinkel === * Schinkel: '''[[Schinkel (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Schinkel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schmalstede === * Schmalstede: '''[[Smaalsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schönbek === * Schönbek: '''[[Schöönbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schönhorst === * Schönhorst: '''[[Schöönhorst]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schülldorf === * Schülldorf: '''[[Schülldörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schülp bei Nortorf === * Schülp: '''[[Schülp (bi Noorddörp)]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schülp bei Rendsburg === * Schülp: '''[[Schülp (bi Rendsborg)]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Schwedeneck === * Schwedeneck: '''[[Swedeneck]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Seefeld === * Seefeld: '''[[Seefeld (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Seefeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Sehestedt === * Sehestedt: '''[[Seesteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Sophienhamm === * Sophienhamm: '''[[Sophienhamm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Achterdamm: [[Achterdamm]]^[?] * Mitteldamm: [[Middeldamm]]^[?] * Oha: '''[[Oha]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_o.php</ref> === Sören === * Sören: '''[[Sören]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stafstedt === * Stafstedt: '''[[Staafsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Steenfeld === * Steenfeld: '''[[Steenfeld (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Steenfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Strande === * Strande: '''[[Strann]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Tackesdorf === * Tackesdorf: '''[[Tacksdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tappendorf === * Tappendorf: '''[[Tappendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Techelsdorf === * Techelsdorf: '''[[Techelsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Thaden === * Thaden: '''[[Thaden]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Thumby === * Thumby: '''[[Thumby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Tumby]]^[?]) === Timmaspe === * Timmaspe: '''[[Timmass]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_t.php</ref> === Todenbüttel === * Todenbüttel: '''[[Todenbüttel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tüttendorf === * Tüttendorf: '''[[Tüttendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Waabs === * Waabs: '''[[Woobs]]'''<ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_g.php (kiek ünner Großwaabs) un http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_k.php (kiek ünner Kleinwaabs)</ref> ([[Waabs]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Wapelfeld === * Wapelfeld: '''[[Wapelfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Warder === * Warder: '''[[Warder (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Warder]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wasbek === * Wasbek: '''[[Wasbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Westensee === * Westensee: '''[[ Westensee (Gemeen)|Westensee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Westerrönfeld === * Westerrönfeld: '''[[Westerrönfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_w.php</ref> === Windeby === * Windeby: '''[[Winneby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Winnemark === * Winnemark: '''[[Winnemark]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> == Flensburg == * Flensburg: [[Flensborg]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Neustadt: * Nordstadt: * Westliche Höhe: * Friesischer Berg: * Weiche: * Südstadt: * Sandberg: [[Sandbarg (Flensborg)|Sandbarg]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Jürgensby: * Fruerlund: [[Fruerlund]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Mürwik: [[Mörwig]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Engelsby: [[Eneglsby]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Tarup: [[Tarup]]<ref name="fehrs-gilde"/> = Alphabeetsche Liste = == A == * Akeby: [[Åkeby]]<ref name="Rostra"/> * Altrehberg: [[Ool Rehbarg]]<ref name="Rostra"/> * Arenholz: [[Arnholt]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Ausacker: [[Ausacker]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> == B == * Ballastbrücke: [[Ballastbrüch]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Behrendorf: [[Behrendörp]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Bienebek: [[Bienbek]]<ref name="Rostra"/> * Birristoft: [[Birrestoft]]<ref name="Rostra"/> * Birzhaft: [[Bitzhaft]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Blumenkoog: [[Blomenkoog]]<ref name="Rostra"/> * Bögelum: [[Böchlum]]<ref name="Rostra"/> * Bondebrück: [[Bonnebrüch]]<ref name="Rostra"/> * Böndergaard: [[Bünnerchård]]<ref name="Rostra"/> * Bramstedtlund: [[Bramstedlund]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Brook: [[Brook (Kreis Noordfreesland)|Brook]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Bünge: [[Büng]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> == D == * Damendorf: [[Dåmdörp]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Dammende: [[Dammenn]]<ref name="Rostra"/> * Dannewerk: [[Denwark]]<ref name="Rostra"/> [[Dännwark]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Dickstedt: [[Dieksted]]<ref name="Rostra"/> == E == * Eckernförde: [[Eckernföör]] <ref name="fehrs-gilde"/> un [[Eckernför]] * Eckholz: [[Eckholt]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Eckstock: [[Eekstok]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Eggebek: [[Echbek]]<ref name="Rostra"/>, [[Eggebek]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Eiberg: [[Eibarg]]<ref name="Rostra"/> * Ellgaard: [[Ellchård]]<ref name="Rostra"/> * Elsdorf: [[Elsdörp]] (Sleswig-Holsteen)|Elsdörp]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Enge-Sande: [[Eng-Sand]]<ref name="Rostra"/> == F == * Flatzbyholz: [[Flatzbyholt]]<ref name="Rostra"/> * Fresenburg: [[Fresenborg (Sleswig)|Fresenborg]]<ref name="Rostra"/> * Fresenhagen: [[Fresenhågen]]<ref name="Rostra"/> * Fröruphof: [[Fröruphoff]]<ref name="Rostra"/> [[Frörup]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Fruerlund: [[Fruulund]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Fuchsgraben: [[Voßchråf]]<ref name="Rostra"/> == G == * Gammeldamm: [[Chammeldamm]]<ref name="Rostra"/> * Geel: [[Cheel]]<ref name="Rostra"/> [[Geel]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Glücksburg: [[Glücksborg]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Goosefeld: [[Choosfeld]]<ref name="Rostra"/>, [[Goosfeld]] <ref name="fehrs-gilde"/>, [[Gosefeld]]<ref>hoochdüütsch Wikipedia: Goosefeld</ref> * Groß-Dunsum: [[Groot Dunsum]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Groß Wittensee: [[Groot Wittensee]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Großenwiehe: [[Groot Wieh]]<ref name="Rostra"/> [[Grootwieh]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Grünberg: [[Chrönbarg]]<ref name="Rostra"/> * Grünhorst: [[Grönhorst]]<ref name="Rostra"/> * Gundelsby: [[Chunnelsby]]<ref name="Rostra"/> [[Gunnelsby]] <ref name="fehrs-gilde"/> == H == * Haasberg: [[Håsbarg]]<ref name="Rostra"/> * Haddeby: [[Harby]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Halebüll: [[Hålbüll]]<ref name="Rostra"/>, [[Haalbüll]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Handewitt: [[Hannewitt]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Harrislee: [[Hasle]]<ref name="Rostra"/>, [[Harrsle]] <ref> http://www.heimatbund.de/niederdeutsch/ortsnamen_h.php </ref><ref name="fehrs-gilde"/> * Hasselberg: [[Hasselbarg]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Havetoftloit: [[Håvtoftloit]]<ref name="Rostra"/> [[Havtoftloift]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Helgoland: [[Helgoland]]<ref name="Rostra"/>, [[Hilgenland]]<ref name="Rostra"/> * Helligbek: [[Helligbek]]<ref name="Rostra"/> * Herregaardlei: [[Hegelei]]<ref name="Rostra"/> * Hochviöl: [[Hochfjöl]]<ref name="Rostra"/>, [[Hoochfiööl]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Hogelund: [[Hochelund]]<ref name="Rostra"/> * Hollehitt: [[Hollehitt]]<ref name="Rostra"/> * Hollingstedt: [[Hollensted]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/>, [[Hornstedt]]<ref>http://de.wikipedia.org/wiki/Hollingstedt_(Treene)</ref>? * Holnis: [[Holnis]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Holzacker: [[Holzacker]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Holzdorf: [[Holzdörp]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Horsbek: [[Horsbek]]<ref name="Rostra"/> * Hostrupholz: [[Hostrupholt]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Hüholz: [[Hüholt]]<ref name="Rostra"/> * Humptrup: [[Huntrup]]<ref name="Rostra"/>, [[Humptrup]]<ref name="Rostra"/><ref name="översicht"/> * Hürupholz: [[Hürupholt]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> == J == * Jägerkrug: [[Jägerkroog]]<ref name="Rostra"/> * Jardelund: [[Jardelund]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> == K == * Karlsmark: [[Külsmark]]<ref name="Rostra"/> * Karlum: [[Karlum]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Kating: [[Kåting]]<ref name="Rostra"/>, [[Kåhten]]<ref name="Rostra"/>, [[Katen]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Kauslund: [[Kauslund]]<ref name="Rostra"/> * Kiesland: [[Gruusland]]<ref name="Rostra"/> * Klaholz: [[Klåholt]]<ref name="Rostra"/> * Klein-Dunsum: [[Lütt Dunsum]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Kleintastrup: [[Kleen Tåstrup]]<ref name="Rostra"/>, [[Tastrup]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Kleinwolstrup: [[Wolstrup]]<ref name="Rostra"/>, [[Kleenwolstrup]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Klixbüll: [[Klixbüll]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Kochendorf: [[Kochendörp]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Kograben: [[Kohgråben]]<ref name="Rostra"/> * Koldenbüttel: [[Koolnbüttel]]<ref name="Rostra"/>, [[Koldenbüddel]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Kolkerheide: [[Kolkerheide]]<ref name="Rostra"/>, [[Kolkerheid]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Kragholm: [[Krachholm]]<ref name="Rostra"/> * Krittenburg: [[Krittenborg]]<ref name="Rostra"/> * Krusendorf: [[Krusendörp (Sleswig-Holsteen)|Krusendörp]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> == L == * Ladelund: [[Lådelund]]<ref name="Rostra"/>, [[Ladelund]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Leck: [[Leck]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Lexgaard: [[Lexgard]]<ref name="Rostra"/>, [[Lexgaard]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Löwenstedt: [[Löwensted]]<ref name="Rostra"/>, [[Lömsted]]<ref name="Rostra"/>, [[Lövensteed]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Lundsgaard: [[Lunschår]]<ref name="Rostra"/> * Lüngerau: [[Lüngerau]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Lütjenhorn: [[Lüttenhorn]]<ref name="Rostra"/>, [[Lütjenhoorn]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Lutzhöft: [[Lutzöft]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> == M == * Maade: de [[Måd]]<ref name="Rostra"/> * Maasbüll: [[Måsbel]]<ref name="Rostra"/>, [[Maasbüll]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Maasholm: de [[Mås]]<ref name="Rostra"/>, de [[Maas]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Maskier: [[Maaskjär]]<ref name="Rostra"/> * Meyn: [[Mein]]<ref name="Rostra"/>, [[Meyn (Sleswig-Holsteen)|Meyn]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Mildstedt: [[Milste]]<ref name="Rostra"/>, [[Milsteed]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Mühlendamm: [[Möhlendiek (Gemeen Steenbargkark)|Möhlendiek]]<ref name="Rostra"/> * Mühlendeich: [[Möhlendiek]]<ref name="Rostra"/> * Munkenskors: [[Munkchuskoß]]<ref name="Rostra"/> * Munkwolstrup: [[Munkwolstrup]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> == N == * Nackholz: [[Nackholt]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Neudorf: [[Niedörp]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Neue Kirche: [[Nië Kark]]<ref name="Rostra"/> * Niebüll: [[Niebüll]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Niedamm: [[Niedamm]]<ref name="Rostra"/> * Niesgrau: [[Nieschrau]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Nordhackstedt: [[Hacksted]]<ref name="Rostra"/>, [[Noordhacksteed]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Norgaard: [[Norchård]]<ref name="Rostra"/> == O == * Ochsenkoppel: [[Ossenkoppel]]<ref name="Rostra"/> * Oehe: de [[Öh]]<ref name="Rostra"/> * Oldenswort: [[Oolenswort]]<ref name="Rostra"/>, [[Ollenswort]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Olderup: [[Ollerup]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Oldorf: [[Ooldörp]]<ref name="Rostra"/> * Ostenau: [[Ossenau]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Oster-Bordelum: [[Oster-Borlum]]<ref name="Rostra"/>, [[Ooster-Bordelum]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Osterholz: [[Osterholt]]<ref name="Rostra"/> == P == * Perebüll: [[Perebüll]]<ref name="Rostra"/> * Poppholz: [[Poppholt]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Priesholz: [[Prisholt]]<ref name="Rostra"/> == Q == * Quern-Dingholz: [[Dingholt]]<ref name="Rostra"/> </br> ** Quern : Queern <ref name="fehrs-gilde"/> ** Dingholz : Dingholt <ref name="fehrs-gilde"/> == R == * Rabenholz: [[Råbenholt]]<ref name="Rostra"/>, [[Ravenholt]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Rabenkiel: [[Rabenkiel]]<ref name="Rostra"/> * Ramstedt: [[Ramsted]]<ref name="Rostra"/>, [[Ramsteed]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Rehbergstrasse: [[Rehbargstråt]]<ref name="Rostra"/>, [[Rehbargstraat]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Reumoos: [[Råimoos]]<ref name="Rostra"/> * Riddorf: [[Riddörp]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Ringsberg: [[Ringsbarg]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Rodeheck: [[Rodeheck]]<ref name="Rostra"/> * Roikier: [[Råikier]]<ref name="Rostra"/>, [[Raikier]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Rosgaard: [[Roschår]]<ref name="Rostra"/>, [[Rosgaard]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Rotenkrug: [[Rotenkroog]]<ref name="Rostra"/> * Rothenhaus: [[Rodenhuus]]<ref name="Rostra"/> * Rüde: [[Rüde]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> == S == * Sande: de [[Sand]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Satrupholm: [[Såtrupholm]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Saxtorf: [[Saxdörp]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Schanze: [[Schanz]]<ref name="Rostra"/> * Schausende: [[Schausenn]]<ref name="Rostra"/> * Schellrott: [[Schellerott]]<ref name="Rostra"/> * Schiol: [[School (Sleswig-Holsteen)|School]]<ref name="Rostra"/>, [[Schioolj]]<ref name="Rostra"/> * Schlei: [[Schlie]]<ref name="Rostra"/>, [[Slie]] * Schleswig: [[Sleeswi]]<ref name="Rostra"/>, [[Sleswig]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Schmiedekrug: [[Smedekroog]]<ref name="Rostra"/> * Schobüllhuus: [[Schobelhuus]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Schwensby: [[Swensby]]<ref name="Rostra"/>, [[Swönsby]]<ref name="Rostra"/> * Schwensbyhof: [[Swensbyhoff]]<ref name="Rostra"/> * Seegaardmühle: [[Seechårdmöhl]]<ref name="Rostra"/> * Siegum: [[Siechum]]<ref name="Rostra"/> * Siegumlund: [[Siechumlund]]<ref name="Rostra"/> * Sieseby: [[Siesby]]<ref>http://de.wikipedia.org/wiki/Thumby</ref>, [[Sieseby]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Sieverstedt: [[Sieversted]]<ref name="Rostra"/>, [[Sieversteed]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Soholm: [[Suholm]]<ref name="Rostra"/>, [[Soholm]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Soholmbrück: [[Soholmbrüch]]<ref name="Rostra"/> * Soholmer Au: [[Suholmau]]<ref name="Rostra"/>, de [[Ström]]<ref name="Rostra"/> * Sollbrück: [[Sollbrüch]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Spölbek: [[Spölbek]]<ref name="Rostra"/> * Sprakebüll: [[Språkebüll]]<ref name="Rostra"/>, [[Sprakebüll]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Steinbergholz: [[Steenbargholt]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Steinfeld: [[Steenfeld (Sleswig)|Steenfeld]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Stenderup: [[Stennerup]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Sterup-Dingholz: [[Dingholt]]<ref name="Rostra"/> * Stiesholz: [[Stiesholt]]<ref name="Rostra"/> * Stobdrup: [[Stufdrup]]<ref name="Rostra"/> * Stohl: [[Stohl]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Stollberg: [[Stohbarg]]<ref name="Rostra"/> * Streichmühle: [[Strickmöhl]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Südensee : Südensee <ref name="fehrs-gilde"/> * Südenseehof: [[Südenseehoff]]<ref name="Rostra"/> * Süderbrarup: [[Brarup]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Süderhackstedt: [[Süder’hacksted]]<ref name="Rostra"/>, [[Süderhacksteed]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Sünderup : [[Sünderup]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Sünderuphof: [[Sünneruphoff]] == T == * Tarup: [[Tårup]]<ref name="Rostra"/>, [[Tarup]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Tinghügel: [[Denghoog]]<ref name="Rostra"/> * Tönning: [[Tönn]]<ref name="Rostra"/>, [[Tünn (Sleswig-Holsteen)|Tünn]]<ref name="Rostra"/>, [[Tönnen]]<ref name="fehrs-gilde"/> == U == * Uthörn: [[Uthörn]]<ref name="Rostra"/> == V == * Vogelsang: [[Fåchelsang]]<ref name="Rostra"/>, [[Vagelsang]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Voldewraa: [[Fulebrüch]]<ref name="Rostra"/>, <ref name="fehrs-gilde"/> * Vörbarg: [[Föhrbarg]]<ref name="Rostra"/> == W == * Wackerballig: [[Wackerballig]]<ref name="Rostra"/> * Wanderup: [[Wannerup]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Wester-Bordelum: [[Wester-Borlum]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Wielberg: [[Wielbarg]]<ref name="Rostra"/> * Windeby: [[Winneby]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Winderatt: [[Winneratt]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Winderattheck: [[Winnerattheck]]<ref name="Rostra"/> * Wraagaard: [[Wråchård]]<ref name="Rostra"/> == Footnoten == {{Wikiprojekt Öörd/Refs}} <references/> 6rru41almo0qvxeff9zc5kdskezqyav 1041199 1041198 2025-07-04T16:02:34Z Flaverius 21322 1041199 wikitext text/x-wiki <div style="border: 3px double #a3b0bf; padding: 0.75em 1em; margin: 1em 0; text-align: left;"> <h1 style="font-size: 230%; font-family: 'hoefler text', 'times new roman', serif; font-variant: small-caps; border: none; margin: 0; padding: 0; padding-top: 5px;"> Öörd in Slewswig </h1> ---- Düsse Unnersied sammelt de Öörd in’n Landsdeel [[Süüdsleswig|Sleswig]] vun [[Sleswig-Holsteen]] ([[Kreis Noordfreesland]], [[Kreis Sleswig-Flensborg|Sleswig-Flensborg]] un Noorddeel vun’n [[Kreis Rendsborg-Eckernföör]] as ook in de Stadt [[Flensborg]]). <div style="border: 3px #a3b0bf; padding: 0.75em 1em; margin: 1em 0; text-align: left;"> '''Trecht:''' {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Kreis Noordfreesland}} {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Kreis Sleswig-Flensborg}} {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Kreis Rendsborg-Eckernföör}} '''Nich trecht:''' ''keen'' </div> </div> __TOC__ == Nordfriesland == {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Kreis Noordfreesland}} === Achtrup === * Achtrup: '''[[Achtrup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ahrenshöft === * Ahrenshöft: '''[[Ahrenshööft]]'''<ref name="fehrs-gilde/> === Ahrenviöl === * Ahrenviöl: '''[[Ahrenfiööl]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ahrenviölfeld === * Ahrenviölfeld: '''[[Ahrenfiöölfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Alkersum === * Alkersum: [[Alkersum]] ([[Alkersum (Föhr)]]<ref name="fehrs-gilde/>) === Almdorf === * Almdorf: '''[[Almdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde/> === Arlewatt === * Arlewatt: '''[[Arlewatt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Aventoft === * Aventoft: '''[[Aventoft]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bargum === * Bargum: '''[[Bargum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Behrendorf === * Behrendorf: '''[[Behrendörp]]'''<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> === Bondelum === * Bondelum: '''[[Bonnelum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bohmstedt === * Bohmstedt: '''[[Boomsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bordelum === * Bordelum: '''[[Bordelum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Borgsum === * Borgsum: '''[[Borgsum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bosbüll === * Bosbüll: '''[[Boosbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Bosbüll]]^[?]) === Bredstedt === * Bredstedt: '''[[Breedsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Brēēdsteed]], [[Breedstęd]], [[Bräist]]<ref name="översicht">[[Wikipedia:Wikiprojekt Öörd/Översicht]], keen Born angeven)</ref> === Breklum === * Breklum: '''[[Breklum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Breeklum]], [[Bręklum]]) === Braderup === * Braderup: '''[[Braderup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bramstedtlund === * Bramstedtlund: '''[[Braamsteedlund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dagebüll === * Dagebüll: '''[[Dagebüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Drage === * Drage: '''[[Draag (Kreis Noordfreesland)|Draag]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Drelsdorf === * Drelsdorf: '''[[Drelsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dunsum === * Dunsum: <ref name="fehrs-gilde"/><ref name="fehrs-gilde"/> === Ellhöft === * Ellhöft: '''[[Ellhööft]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Emmelsbüll-Horsbüll === * Emmelsbüll-Horsbüll: '''[[Emmelsbüll-Horsbüll]]''' * Althorsbüll : '''[[Oolthoorsbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Emmelsbüll: '''[[Emmelsbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Horsbüll : '''[[Horsbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Enge-Sande === * Enge-Sande: [[Eng-Sand]]<ref name="Rostra"/> * Enge : '''[[Eng]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Sande : '''de [[Sand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Friedrichstadt === * Friedrichstadt: '''[[Friestadt]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> ([[Friechsstadt]]) === Friedrich-Wilhelm-Lübke-Koog === * Friedrich-Wilhelm-Lübke-Koog: '''[[Friech-Willem-Lübke-Koog]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Galmsbüll === * Galmsbüll: '''[[Galmsbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Garding === * Garding: '''[[Garn (Sleswig-Holsteen)|Garn]]'''<ref>http://www.youtube.com/watch?v=8-t2xvjkNpY</ref> ([[Gaarn (Sleswig-Holsteen)|Gaarn]]<ref name="fehrs-gilde"/>, [[Gârn]], [[Garrn (Sleswig Holsteen)|Garrn]]) === Garding, Kirchspiel === * Sandwehle: === Goldebek === * Goldebek: '''[[Goldebeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Goldelund === * Goldelund: '''[[Goldelund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Gröde === * Gröde: '''[[Grööd]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Grothusenkoog === * Grothusenkoog: '''[[Groothusenkoog]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Haselund === * Haselund: '''[[Haselund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hattstedt === * Hattstedt: '''[[Hattseed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/>< sic!>, [[Hattsteed]]^[?] === Hattstedtermarsch === * Hattstedtermarsch: '''[[Hattsteder Masch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hooge === * Hooge: '''De [[Hoog (Hallig)|Hoog]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Högel === * Högel: '''[[Högel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Horstedt === * Horstedt: '''[[Hosteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/>([[Horstedt (Kreis Noordfreesland)]]<ref>http://horstedt.de/index.php?option=com_content&task=view&id=177&Itemid=140</ref>, [[Horsteed (Kreis Noordfreesland)]]<ref name="fehrs-gilde"/><ref name="översicht"/>) === Humptrup === * Humptrup: '''[[Humtrup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Husum === * Husum: '''[[Husum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Nordhusum: * Porrenkoog: * Osterhusum, Osterhusumfeld: * Altstadt: * Norderschlag: * Dreimühlen: * Rödemis: [[Rödemis]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Fischersiedlung: * Neustadt: * Gewerbegebiet Ost: * Kielsburg: * Rosenburg: * Schobüll: '''[[Schobüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Halebüll: '''[[Haalbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Hockensbüll: '''[[Hockensbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Lund: '''[[Lund]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Immenstedt === * Immenstedt: '''[[Immensteed (Noordfreesland)|Immensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Joldelund === * Joldelund: '''[[Joldelund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Kampen === * Kampen: '''[[Kampen (Sylt)|Kampen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Karlum === * Karlum: '''[[Karlum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Katharinenheerd === * Katharinenheerd: '''[[Kathrinenheerd]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Klixbüll === * Klixbüll: '''[[Klixbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Klanxbüll === * Klanxbüll: '''[[Klanxbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Koldenbüttel === * Koldenbüttel: '''[[Koldenbüddel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Kotzenbüll === * Kotzenbüll: '''[[Kotzenbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Langeneß === * Langeneß: '''[[Langneß]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Langenhorn === * Langenhorn: '''[[Langenhoorn (Kreis Noordfreesland)|Langenhoorn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Leck === * Leck: '''[[Leck]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Leek]]^[?] === Lexgaard === * Lexgaard: '''[[Lexgaard]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Leexgaard]]^[?]) === List === * List: '''[[List op Sylt|List]]''' ([[List (Sylt)]]<ref name="fehrs-gilde"/>) === Lütjenholm === * Lütjenholm: '''[[Lüttholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ladelund === * Ladelund: '''[[Ladelund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Midlum === * Midlum: '''[[Midlum (Föhr)|Midlum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Mildstedt === * Mildstedt: '''[[Milsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Neukirchen === * Neukirchen: '''[[Niekarken]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nieblum === * Nieblum: '''[[Nieblum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Niebüll === * Niebüll: '''[[Niebüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Norddorf === * Norddorf: '''[[Noorddörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nordstrand === * Nordstrand: '''[[Noordstrand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Noorstrand]]^[?] * Nordstrandischmoor: Dat [[Moor (Sleswig-Holsteen)|Moor]]<ref name="fehrs-gilde"/>, [[Lütt Moor]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Neuwarf: * Norderwarft: * Pohnshalligkoog: * Morsumkoog : * Neukoog: de [[Niekoog]]<ref>[[:File:Schafschildnordstrand.jpg]]</ref> * Kiefhuck: * Alterkoog: * Norden: * Süden: [[Süden]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Trendermarschkoog: * Langendeich: * Dreisprung: * Moordeich: * Süderhafen: === Nordstrand === * Nordstrand: '''[[Noordstrand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Noorstrand]]^[?] * Nordstrandischmoor: Dat [[Moor (Sleswig-Holsteen)|Moor]]<ref name="fehrs-gilde"/>, [[Lütt Moor]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Neuwarf: * Norderwarft: * Pohnshalligkoog: * Morsumkoog: * Neukoog: de [[Niekoog]]<ref>[[:File:Schafschildnordstrand.jpg]]</ref> * Kiefhuck: * Alterkoog: * Norden: * Süden: [[Süden]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Trendermarschkoog: * Langendeich: * Dreisprung: * Moordeich: * Süderhafen: === Oevenum === * Oevenum: '''[[Oevenum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oldersbek === * Oldersbek: '''[[Ollersbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oldenswort === * Oldenswort: '''[[Ollenswort]]''' === Oldsum === * Oldsum: [[Olsum]]^[?], [[Oldsum]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Oldsum === * Oldsum: [[Olsum]]^[?], [[Oldsum]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Ostenfeld Husum === * Ostenfeld Husum: '''[[Oostenfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Osterhever === * Osterhever: '''[[Oosterhäver]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oster-Ohrstedt === * Oster-Ohrstedt: '''[[Ooster-Ohrsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Pellworm === * Pellworm: '''[[Pellworm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Poppenbüll === * Poppenbüll: '''[[Poppenbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ramstedt === * Ramstedt: '''[[Ramsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rantrum === * Rantrum: '''[[Rantrum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Risum-Lindholm === * Risum-Lindholm: '''[[Risum-Lindholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rodenäs === * Rodenäs: '''[[Rodenäs]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>http://www.inselkirchen.de/gemeindebriefe/neukirchen08_5.pdf</ref> === Rantum === * Rantum: '''[[Rantum]]''' ([[Rantum (Sylt)]]<ref name="fehrs-gilde"/>) === Reußenköge === * Reußenköge: '''[[Reußenköög]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> * Beltringharder Koog: * Cecilienkoog: * Desmerciereskoog: * Louisen-Reußen-Koog: * Reußenkoog: * Sönke-Nissen-Koog: * Sophien-Magdalenen-Koog: === Stedesand === * Stedesand: '''[[Steedsand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stedesand === * Stedesand: '''[[Steedsand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stadum === * Stadum: '''[[Stadum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderhöft === * Süderhöft: '''[[Süderhööft]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderhöft === * Süderhöft: '''[[Süderhööft]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderende === * Süderende: '''[[Süderenn (Föhr)|Süderenn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderlügum === * Süderlügum: '''[[Süderlügum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Südermarsch === * Südermarsch: '''[[Südermasch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Südermarsch === * Südermarsch: '''[[Südermasch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Südermarsch === * Südermarsch: '''[[Südermasch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schwesing === * Schwesing: '''[[Swesing]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schobüll === * Schobüll: '''[[Schobüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Simonsberg === * Simonsberg: '''[[Simonsbarg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Sprakebüll === * Sprakebüll: '''[[Sprakebüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stedesand === * Stedesand: '''[[Steedsand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stedesand === * Stedesand: '''[[Steedsand]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Struckum === * Struckum: '''[[Struckum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Sylt-Ost === * Sylt-Ost: '''[[Sylt-Oost]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tinningstedt === * Tinningstedt: '''[[Tinningsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tönning === * Tönning: '''[[Tönnen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Kating: '''[[Katen]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> * Olversum: '''[[Ollern]]'''<ref name="fehrs-gilde "/> * Strucklahnungshörn: '''[[Strucklahnungshörn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tönning, Kirchspiel === * Tönning: '''[[Tönnen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Kating: '''[[Katen]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> * Olversum: '''[[Ollern]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Strucklahnungshörn: '''[[Strucklahnungshörn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tümlauer-Koog === * Tümlauer-Koog: '''[[Tümlauer Koog]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Uelvesbüll === * Uelvesbüll: '''[[Uelvesbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Uphusum === * Uphusum: '''[[Upshuusen (Kreis Noordfreesland)|Upshuusen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Utersum === * Utersum: '''[[Utersum]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Viöl === * Viöl: '''[[Viööl]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Volsemenhusen === * Volsemenhusen: '''[[Volsemhoosin]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Vollerwiek === * Vollerwiek: '''[[Vollerwiik]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Welt === * Welt: '''[[Welt (Kreis Noordfreesland)|Welt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wenningstedt-Braderup === * Wenningstedt-Braderup: '''[[Wenningsteed-Braderup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wester-Ohrstedt === * Wester-Ohrstedt: '''[[Wester-Ohrsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wesselburen === * Wesselburen: '''[[Wesselboorn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Winnert === * Winnert: '''[[Winnert]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wisch === * Wisch: '''[[Wisch (Kreis Noordfreesland)|Wisch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wittbek === * Wittbek: '''[[Wittbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wobbenbüll === * Wobbenbüll: '''[[Wobbenbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wrixum === * Wrixum: '''[[Wriksüüm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wyk auf Föhr === * Wyk auf Föhr: '''[[Wyk op Föhr]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> == Schleswig-Flensburg == {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Kreis Sleswig-Flensborg}} === Ahneby === * Ahneby : '''[[Ahneby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Alt Bennebek === * Alt Bennebek: '''[[Ool Bennbeek]]''' <ref name="fehrs-gilde/> === Arnis === * Arnis: '''[[Arnis]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ausacker === * Ausacker: '''[[Ausacker]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bergenhusen === * Bergenhusen: [[Barmhusen]]<ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 111</ref><ref>https://www.kropp.de/de/news.html?id=42628</ref>, [[Bavenhusen]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Böel === * Böel: '''[[Böel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Böklund === * Böklund: '''[[Böklund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Börm === * Börm: '''[[Börm (Kreis Sleswig-Flensborg)|Börm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Boren === * Akeby: '''[[Akeby]]''' ([[Åkeby]]<ref name="Rostra"/>) * Boren: '''[[Boren]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Borgwedel === * Borgwedel : '''[[Bordel (Kreis Sleswig-Flensborg)|Bordel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Brebel === * Brebel: '''[[Brebel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Brodersby === * Brodersby: '''[[Brodersby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bollingstedt === * Bollingsteed : '''[[Bollingsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Busdorf === * Busdorf : '''[[Busdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dannewerk === * Dannewerk : '''[[Dännwark]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Denwark]]<ref name="Rostra"/>, [[Dannewark]]^[?]) === Dollerup === * Dollerup: '''[[Dollerup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dollrottfeld === * Dollrottfeld: '''[[Dollrottfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dörpstedt === * Dörpstedt: '''[[Dörpsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Eggebek === * Eggebek : '''[[Eggbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Echbek]]<ref name="Rostra"/>, [[Eggebek]]<ref name="Rostra"/>) === Ekenis === * Ekenis: '''[[Eeknis]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ellingstedt === * Ellingstedt : '''[[Ellingsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Erfde === * Erfde: '''[[Arf]]'''<ref name="EHTEK">Eva Hansen: ''Twischen Eider un Klockturmbarg.''</ref> ([[Arff]]<ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 67</ref>, [[Ârf]], [[Arfd]]<ref name="fehrs-gilde"/>, [[Arv (Kreis Sleswig-Flensborg)|Arv]]) * Bargen: '''[[Bargen (Arf)|Bargen]]'''<ref name="EHTEK"/> * Ekel: '''[[Ekel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Erfderfeld: * Grevenhorst: * Scheppern: '''[[Scheppern]]'''<ref name="EHTEK"/><ref name="fehrs-gilde"/> === Esgrus === * Esgrus : '''[[Eschrus]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Fahrdorf === * Fahrdorf: '''[[Fahrdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 68</ref> * Loopstedt: '''[[Loopsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Freienwill === * Freienwill: '''[[Frienwill]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Geltorf === * Geltorf: '''[[Geldörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Gelting === * Gelting : '''[[Gelting]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Glücksburg === *Glücksburg : '''[[Glücksborg]]'''<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> === Goltoft === * Goltoft: '''[[Goltoft]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Grödersby === * Grödersby: '''[[Grödersby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Großenwiehe === * Großenwiehe: '''[[Grootwieh]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Groß Rheide === * Groß Rheide: '''[[Groot Rheid]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Großsolt === * Großsolt: '''[[Grootsolt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Handewitt === * Handewitt : '''[[Hannewitt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hasselberg === * Hasselberg : '''[[Hasselbarg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Harrislee === * Harrislee : '''[[Harrsle]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Hasle]]<ref name="Rostra"/>) === Havetoft === * Havetoft: '''[[Havtoft]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Holt === *Holt: '''[[Holt (Sleswig)|Holt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hollingstedt === * Hollingstedt: [[Hollenstä]]<ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 1</ref>, [[Hornstedt]]<ref>http://de.wikipedia.org/wiki/Hollingstedt_%28Treene%29</ref>, [[Hollensteed]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Hörup === * Hörup: '''[[Hörup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hüsby === * Hüsby : '''[[Hüüsby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Husby === * Husby: '''[[Huusby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hürup === * Hürup: '''[[Hürup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Idstedt === * Istedt: '''[[Idsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Idstęd]]) === Jagel === * Jagel: '''[[Jagel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Janneby === * Janneby : '''[[Jannby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Jardelund === * Jardelund: '''[[Jardelund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Jerrishoe === * Jerrishoe : '''[[Jerrishoe]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Jörl === * Groß Jörl : '''[[Groot Jörl]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Klein Jörl : '''[[Kleen Jörl]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Jübek === * Jübek : '''[[Jübeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Kappeln === * Kappeln : '''[[Kappeln]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Klappholz === * Klappholz: '''[[Klappholt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Klein Bennebek === * Klein Bennebek: '''[[Lütt Bennbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Klein Rheide === * Klein Rheide: '''[[Lütt Rheid]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Kiesby === * Kiesby: '''[[Kiesby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Kronsgaard === * Kronsgaard : '''[[Konschaar]]'''(sic!)<ref name="fehrs-gilde"/> === Kropp === * Kropp: '''[[Kropp (Kreis Sleswig-Flensborg)|Kropp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Langballig === * Langballig: '''[[Langballig]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Langstedt === *Langstedt : '''[[Langsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Lindewitt === *Lindewitt: '''[[Linnewitt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Loit === * Loit: '''[[Loit]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Lottorf === * Lottorf: '''[[Lotdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Lürschau === * Arenholz: [[Arnholt]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Lürschau : '''[[Lürschau]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Maasbüll === * Maasbüll: [[Maasbüll]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Maasholm === * Maasholm : '''[[Maasholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Medelby === * Medelby: '''[[Medelby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Meggerdorf === * Meggersdorf: '''[[Meggersdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Meggerholm: '''[[Meggerholm]]'''<ref name="fehrs-gilde">http://www.fehrsgilde.de/hd_ortstafeln_5.htm#</ref> === Meyn === * Meyn: '''[[Meyn (Sleswig-Holsteen)|Meyn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Mittelangeln === * Mittelangeln: '''[[Middelangeln]]'''^[?] * Havetoftloift: '''[[Havtoftloit]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Rüde: '''[[Rüde (Landkreis Sleswig-Flensborg)|Rüde]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Satrup: '''[[Satrup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ** Altrehberg: [[Ool Rehbarg]]<ref name="Rostra"/> === Mohrkirch === * Mohrkirch: '''[[Mohrkarken]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Mohrkirch]]<ref name="fehrs-gilde"/>) === Munkbrarup === * Munkbarup: '''[[Munkbarup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Niesgrau === * Niesgrau : '''[[Nieschrau]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nieby === * Nieby : '''[[Nieby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nordhackstedt === * Nordhackstedt: '''[[Noordhacksteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Norderbrarup === * Norderbrarup: '''[[Noorderbrarup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Norderstapel === * Norderstapel: '''[[Noorderstapel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nottfeld === * Norderbrarup: '''[[Norderbrarup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oersberg === * Oersberg: '''[[Oesbarg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oeversee === * Oeversee: '''[[Oeversee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Osterby === * Osterby: '''[[Oosterby (Kreis Sleswig-Flensborg)|Oosterby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Pommerby === * Pommerby : '''[[Pommerby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Quern === * Quern : '''[[Queern]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rabel === * Rabel : '''[[Ravel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rabenholz === * Rabenholz : '''[[Ravenholt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rabenkirchen-Faulück === * Rabenkirchen-Faulück: '''[[Ravenkark-Faulück]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ringsberg === * Ringsberg: '''[[Ringsbarg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rügge === * Rügge: '''[[Rüch (Sleswig-Holsteen)|Rüch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Saustrup === * Saustrup: '''[[Saustrup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schaalby === * Schaalby: '''[[Schaalby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schafflund === * Schafflund: '''[[Schafflund]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Scheppern === * Erfderfeld: * Grevenhorst: * Scheppern: '''[[Scheppern]]'''<ref name="EHTEK"/><ref name="fehrs-gilde"/> === Scheggerott === * Scheggerott: '''[[Scheggerott]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schleswig === * Schleswig : '''[[Sleswig]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schnarup-Thumby === * Schnarup-Thumby: '''[[Schnarup-Thumby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schuby === * Schuby : '''[[Schuby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Sieverstedt === * Sieverstedt: [[Sieversteed]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Silberstedt === * Silberstedt : '''[[Sülversteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Sollerup === * Sollerup : [[Sollerup]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Sörup === * Sörup: '''[[Sörup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stangheck === * Stangheck : '''[[Stangheck]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Steinfeld === * Steinfeld: '''[[Steenfeld (Sleswig)|Steenfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Steinberg === * Steinberg : '''[[Steenbarg (Kreis Sleswig-Flensborg)|Steenbarg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Steinbergkirche === * Steinbergkirche : '''[[Steenbargkark]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Steenbargkirch]]<ref name="fehrs-gilde"/>) === Sterup === * Sterup : '''[[Sterup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stolk === * Stolk: '''[[Stolk]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stoltebüll === * Stoltebüll : '''[[Stoltebüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Struxdorf === * Struxdorf: '''[[Struxdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderbrarup === *Süderbrarup: '''[[Süderbrarup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderfahrenstedt === * Süderfahrenstedt: '''[[Süderfohrensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderhackstedt === *Süderhackstedt : '''[[Süderhacksteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Süderstapel === * Süderstpel: '''[[Süderstapel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tarp === * Tarp: '''[[Tarp (Sleswig-Holsteen)|Tarp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tastrup === * Tastrup: '''[[Tastrup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Taarstedt === * Taarstedt: '''[[Taarsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tetenhusen === * Tetenhusen: '''[[Tetenhusen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tielen === * Tielen: '''[[Tielen]]'''<ref name="EHTEK"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Pahlhorn: === Tolk === * Tolk: '''[[Tolk]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Treia === * Treia : '''[[Treia]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Twedt === * Twedt: '''[[Tweedt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Uelsby === *Uelsby: '''[[Uelsby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wallsbüll === * Wallsbüll: '''[[Wallsbüll]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wanderup === *Wanderup : '''[[Wannerup]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wees === * Wees: '''[[Wees]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Weesby === * Weesby: '''[[Weesby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Westerholz === * Westerholz: '''[[Westerholt (Kreis Sleswig-Flensborg)|Westerholt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wohlde === * Wohlde: '''[[Woold (Kreis Sleswig-Flensborg)]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> To alphabetically sort the list: == Rendsburg-Eckernförde == {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Kreis Rendsborg-Eckernföör}} === Achterwehr === * Achterwehr: '''[[Achterwehr]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ahlefeld-Bistensee === * Ahlefeld: '''[[Ahlefeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 68</ref> * Bistensee: '''[[Bistensee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Alt Duvenstedt === * Alt Duvenstedt: '''[[Ool Duvensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Altenhof === * Altenhof: '''[[Olenhoff]]''' <ref name="fehrs-gilde/> ([[Oldenhave]]^[?]) * Kiekut: '''[[Kiekut]]''' === Altenholz === * Altenholz: '''[[Olenholt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Arpsdorf === * Arpsdorf: '''[[Arpsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ascheffel === * Ascheffel: '''[[Aschepel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Schoothorst: '''[[Schoothorst]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Aukrug === * Aukrug: '''[[Aukroog]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bargstall === * Bargstall: '''[[Bargstall]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bargstedt === * Bargstedt: '''[[Bargsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Barkelsby === * Barkelsby: '''[[Barkelsby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Beldorf === * Beldorf: '''[[Beldorf]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bendorf === * Bendorf: '''[[Bendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Beringstedt === * Beringstedt: '''[[Berensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bissee === * Bissee: '''[[Bies]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Blumenthal === * Blumenthal: '''[[Blomendaal (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Blomendaal]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Böhnhusen === * Böhnhusen: '''[[Böhnhusen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bokel === * Bokel: '''[[Bokel (bi Rendsborg)|Bokel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bordesholm === * Bordesholm: '''[[Bosholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Borgdorf-Seedorf === * Borgdorf-Seedorf: '''[[Borgdörp-Seedörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Borgstedt === * Borgstedt: '''[[Borgsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bornholt === * Bornholt: '''[[Bornholt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bovenau === * Bovenau: '''[[Bovenau]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Brammer === * Brammer: '''[[Brammer (Sleswig-Holsteen)|Brammer]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Bredenbek === * Bredenbek: '''[[Bredenbeek (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Bredenbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Breiholz === * Breiholz: '''[[Breiholt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Brekendorf === * Brekendorf: '''[[Brekendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Brinjahe === * Brinjahe: '''[[Brinjah]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Brodersby === * Brodersby: '''[[Brodersby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Brügge === * Brügge: '''[[Brüch (Holsteen)]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_b.php</ref> ([[Brügge (Holsteen)]]^[?]) === Büdelsdorf === * Büdelsdorf: '''[[Büdelsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Bünsdorf === * Bünsdorf: '''[[Bünsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Christiansholm === * Christiansholm: '''[[Chrischansholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Meggerholm (lütt Deel): '''[[Meggerholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Damendorf === * Damendorf: '''[[Damendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Dåmdörp]]<ref name="Rostra"/>) === Damp === * Damp: '''[[Damp (Sleswig-Holsteen)|Damp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dänischenhagen === * Dänischenhagen: '''[[Däänschenhagen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dätgen === * Dätgen: '''[[Deuten]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Dörphof === * Dörphof: '''[[Dörphoff]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Eckernförde === * Eckernförde: '''[[Eckernföör]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Eckernför]]) * Borby: '''[[Borby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Sandkrug: [[Sandkrog]]^[?] === Ehndorf === * Ehndorf: '''[[Ehndörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Eisendorf === * Eisendorf: '''[[Eisendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ellerdorf === * Ellerdorf: '''[[Ellerdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Esdorf-Westermühlen === * Elsdorf: '''[[Elsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Westermühlen: '''[[Westermöhlen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Embühren === * Embühren: '''[[Embühren]]'''<ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_e.php</ref> === Emkendorf === * Emkendorf: '''[[Emkendorp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Felde === * Felde: '''[[Felde]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Felm === * Felm: '''[[Felm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Fleckeby === * Fleckeby: '''[[Fleckeby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Flintbek === * Flintbek: '''[[Flintbeek]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Fockbek === * Fockbek: '''[[Fockbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Friedrichsgraben === * Friedrichsgraben: '''[[Vossbarg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Friedrichsholm === * Friedrichsholm: '''[[Friesholm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Gammelby === * Gammelby: '''[[Gammelby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Gettorf === * Gettorf: '''[[Geddörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Gnutz === * Gnutz: '''[[Gnutz]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Gokels === * Gokels: '''[[Gokels]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Goosefeld === * Gosefeld: '''[[Goosfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Choosfeld]]<ref name="Rostra"/>, [[Gosefeld]]<ref>hoochdüütsch Wikipedia: Goosefeld</ref>) === Grauel === * Grauel: '''[[Grauel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Grevenkrug === * Grevenkrug: '''[[Grevenkroog]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Groß Buchwald === * Groß Buchwald: '''[[Groot Bookwoold]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Groß Vollstedt === * Groß Vollstedt: '''[[Groot Vollsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Groß Wittensee === * Groß Wittensee: '''[[Groot Wittensee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Güby === * Güby: '''[[Güüv]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Haale === * Haale: '''[[Haal (Gemeen)|Haal]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Haby === * Haby: '''[[Haby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hamdorf === * Hamdorf: '''[[Haamdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hamweddel === * Hamweddel: '''[[Hamweddel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hanerau-Hademarschen === * Hanerau: '''[[Hanerau]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Hademarschen: '''[[Hamaschen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Hamschen]]<ref name="fehrs-gilde"/>, kiek bi den „(bi Hanerau-Hamschen)“) === Haßmoor === * Haßmoor: '''[[Haßmoor]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Heinkenborstel === * Heinkenborstel: [[Heinkenbossel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_h.php</ref> === Hoffeld === * Hoffeld: '''[[Hofffeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hohenwestedt === * Hohenwestedt: '''[[Wisteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hohn === * Hohn: '''[[Hohn (Sleswig-Holsteen)|Hohn]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Holtsee === * Holtsee: '''[[Holtsee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Holzbunge === * Holzbunge: '''[[Holtbung]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Holzdorf === * Holzdorf: '''[[Holzdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref name="Rostra"/> === Hörsten === * Hörsten: '''[[Hörsten (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Hörsten]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hummelfeld === * Hummelfeld: '''[[Hummelfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Hütten === * Hütten: '''[[Hütten (Sleswig)|Hütten]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 67</ref> === Jahrsdorf === * Jahrsdorf: '''[[Jaarsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Jevenstedt === * Jevenstedt: '''[[Jevensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Karby === * Karby: '''[[Karby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Klein Wittensee === * Klein Wittensee: '''[[Lütt Wittensee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Königshügel === * Königshügel: '''[[Hoverland]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Königsberg: === Kosel === * Kosel: '''[[Kosel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Krogaspe === * Krogaspe: '''[[Kroogass]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Kronshagen === * Kronshagen: '''[[Kronshagen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Krummwisch === * Krummwisch: '''[[Krummwisch]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Langwedel === * Langwedel: '''[[Langweddel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Lindau === * Lindau: '''[[Lindau (bi Kiel)|Lindau]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Lohe-Föhrden === * Lohe: '''[[Loh-Föhrden|Loh]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Föhrden-Barl: '''[[Föhrden-Barl]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Loop === * Loop: '''[[Loop]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Loose === * Loose: '''[[Loos]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Luhnstedt === * Luhnstedt: '''[[Luhnstedt]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Lütjenwestedt === * Lütjenwestedt: '''[[Lütt Wiesteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Meezen === * Meezen: '''[[Meezen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Melsdorf === * Melsdorf: '''[[Melsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Mielkendorf === * Mielkendorf: '''[[Mielkendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Molfsee === * Molfsee: '''[[Molfsee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Mörel === * Mörel: '''[[Mörel (Sleswig-Holsteen)|Mörel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Mühbrook === * Mühbrook: '''[[Mühbrook]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Negenharrie === * Negenharrie: '''[[Negenharrie]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Neudorf-Bornstein === * Neudorf: '''[[Niedörp (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Niedörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Bornstein: '''[[Bornsteen]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Neu Duvenstedt === * Neu Duvenstedt: '''[[Nie Duvensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Neuwittenbek === * Neuwittenbek: '''[[Niewittenbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nienborstel === * Nienborstel: '''[[Nienbossel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nindorf === * Nindorf: '''[[Nindörp (bi Wisteed)|Nindörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Noer === * Noer: '''[[Noer]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Nortorf === * Nortorf: '''[[Norddörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Nordörp]]<ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 67,</ref>) === Nübbel === * Nübbel: '''[[Nübbel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oldenbüttel === * Oldenbüttel: '''[[Ollenbüddel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Oldenhütten === * Oldenhütten: '''[[Olenhütten]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Osdorf === * Osdorf: '''[[Osdörp (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Osdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Ostenfeld: [[Ostenfeld]]'''<ref>Johann Rhode Friedrich Augustiny: ''Achtern Åben oder Plattdütsches Vålksbok för Kinner un ole Lüd.'' Herzbruch, Flensborg 1857, S. 67</ref>, [[Oostenfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Osterby === * Osterby: '''[[Oosterby (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Oosterby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Osterrönfeld === * Osterrönfeld: '''[[Oosterrönfeld]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> ([[Oosterrönnfeld]]'''<ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_o.php</ref>) === Osterstedt === * Osterstedt: '''[[Oostersteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Ottendorf === * Ottendorf: '''[[Oddendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Owschlag === * Owschlag: '''[[Oowschlag]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Padenstedt === * Padenstedt: '''[[Padensteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Prinzenmoor === * Prinzenmoor: '''[[Prinzenmoor]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Quarnbek === * Quarnbek: '''[[Quarnbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rade bei Hohenwestedt === * Rade: '''[[Raad (bi Wisteed)]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> ([[Rood (bi Wisteed)]]'''<ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_r.php</ref>) === Rade bei Rendsburg === * Rade: '''[[Raad (bi Rendsborg)|Raad]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Rood (bi Rendsborg)|Rood]]'''<ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_r.php</ref>) === Reesdorf === * Reesdorf: '''[[Reesdörp (Holsteen)|Reesdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Remmels === * Remmels: '''[[Remmels]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Rendsburg === * Rendsburg: '''[[Rendsborg]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Westerrade: '''[[Westerraad]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rickert === * Rickert: '''[[Rickert]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rieseby === * Rieseby: '''[[Riesby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rodenbek === * Rodenbek: '''[[Rodenbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Rumohr === * Rumohr: '''[[Rumohr]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schacht-Audorf === * Schacht-Audorf: '''[[Schacht-Audörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schierensee === * Schierensee: '''[[Schierensee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schinkel === * Schinkel: '''[[Schinkel (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Schinkel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schmalstede === * Schmalstede: '''[[Smaalsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schönbek === * Schönbek: '''[[Schöönbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schönhorst === * Schönhorst: '''[[Schöönhorst]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schülldorf === * Schülldorf: '''[[Schülldörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schülp bei Nortorf === * Schülp: '''[[Schülp (bi Noorddörp)]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Schülp bei Rendsburg === * Schülp: '''[[Schülp (bi Rendsborg)]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Schwedeneck === * Schwedeneck: '''[[Swedeneck]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Seefeld === * Seefeld: '''[[Seefeld (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Seefeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Sehestedt === * Sehestedt: '''[[Seesteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Sophienhamm === * Sophienhamm: '''[[Sophienhamm]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> * Achterdamm: [[Achterdamm]]^[?] * Mitteldamm: [[Middeldamm]]^[?] * Oha: '''[[Oha]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_o.php</ref> === Sören === * Sören: '''[[Sören]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Stafstedt === * Stafstedt: '''[[Staafsteed]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Steenfeld === * Steenfeld: '''[[Steenfeld (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Steenfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Strande === * Strande: '''[[Strann]]''' <ref name="fehrs-gilde"/> === Tackesdorf === * Tackesdorf: '''[[Tacksdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tappendorf === * Tappendorf: '''[[Tappendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Techelsdorf === * Techelsdorf: '''[[Techelsdörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Thaden === * Thaden: '''[[Thaden]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Thumby === * Thumby: '''[[Thumby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> ([[Tumby]]^[?]) === Timmaspe === * Timmaspe: '''[[Timmass]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_t.php</ref> === Todenbüttel === * Todenbüttel: '''[[Todenbüttel]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Tüttendorf === * Tüttendorf: '''[[Tüttendörp]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Waabs === * Waabs: '''[[Woobs]]'''<ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_g.php (kiek ünner Großwaabs) un http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_k.php (kiek ünner Kleinwaabs)</ref> ([[Waabs]]<ref name="fehrs-gilde"/> === Wapelfeld === * Wapelfeld: '''[[Wapelfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Warder === * Warder: '''[[Warder (Kreis Rendsborg-Eckernföör)|Warder]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Wasbek === * Wasbek: '''[[Wasbeek]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Westensee === * Westensee: '''[[ Westensee (Gemeen)|Westensee]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Westerrönfeld === * Westerrönfeld: '''[[Westerrönfeld]]'''<ref name="fehrs-gilde"/><ref>http://www.heimatbund.de/nddt/ortsnamen_w.php</ref> === Windeby === * Windeby: '''[[Winneby]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> === Winnemark === * Winnemark: '''[[Winnemark]]'''<ref name="fehrs-gilde"/> == Flensburg == * Flensburg: [[Flensborg]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Neustadt: * Nordstadt: * Westliche Höhe: * Friesischer Berg: * Weiche: * Südstadt: * Sandberg: [[Sandbarg (Flensborg)|Sandbarg]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Jürgensby: * Fruerlund: [[Fruerlund]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Mürwik: [[Mörwig]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Engelsby: [[Eneglsby]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Tarup: [[Tarup]]<ref name="fehrs-gilde"/> = Alphabeetsche Liste = == A == * Akeby: [[Åkeby]]<ref name="Rostra"/> * Altrehberg: [[Ool Rehbarg]]<ref name="Rostra"/> * Arenholz: [[Arnholt]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Ausacker: [[Ausacker]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> == B == * Ballastbrücke: [[Ballastbrüch]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Behrendorf: [[Behrendörp]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Bienebek: [[Bienbek]]<ref name="Rostra"/> * Birristoft: [[Birrestoft]]<ref name="Rostra"/> * Birzhaft: [[Bitzhaft]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Blumenkoog: [[Blomenkoog]]<ref name="Rostra"/> * Bögelum: [[Böchlum]]<ref name="Rostra"/> * Bondebrück: [[Bonnebrüch]]<ref name="Rostra"/> * Böndergaard: [[Bünnerchård]]<ref name="Rostra"/> * Bramstedtlund: [[Bramstedlund]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Brook: [[Brook (Kreis Noordfreesland)|Brook]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Bünge: [[Büng]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> == D == * Damendorf: [[Dåmdörp]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Dammende: [[Dammenn]]<ref name="Rostra"/> * Dannewerk: [[Denwark]]<ref name="Rostra"/> [[Dännwark]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Dickstedt: [[Dieksted]]<ref name="Rostra"/> == E == * Eckernförde: [[Eckernföör]] <ref name="fehrs-gilde"/> un [[Eckernför]] * Eckholz: [[Eckholt]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Eckstock: [[Eekstok]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Eggebek: [[Echbek]]<ref name="Rostra"/>, [[Eggebek]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Eiberg: [[Eibarg]]<ref name="Rostra"/> * Ellgaard: [[Ellchård]]<ref name="Rostra"/> * Elsdorf: [[Elsdörp]] (Sleswig-Holsteen)|Elsdörp]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Enge-Sande: [[Eng-Sand]]<ref name="Rostra"/> == F == * Flatzbyholz: [[Flatzbyholt]]<ref name="Rostra"/> * Fresenburg: [[Fresenborg (Sleswig)|Fresenborg]]<ref name="Rostra"/> * Fresenhagen: [[Fresenhågen]]<ref name="Rostra"/> * Fröruphof: [[Fröruphoff]]<ref name="Rostra"/> [[Frörup]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Fruerlund: [[Fruulund]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Fuchsgraben: [[Voßchråf]]<ref name="Rostra"/> == G == * Gammeldamm: [[Chammeldamm]]<ref name="Rostra"/> * Geel: [[Cheel]]<ref name="Rostra"/> [[Geel]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Glücksburg: [[Glücksborg]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Goosefeld: [[Choosfeld]]<ref name="Rostra"/>, [[Goosfeld]] <ref name="fehrs-gilde"/>, [[Gosefeld]]<ref>hoochdüütsch Wikipedia: Goosefeld</ref> * Groß-Dunsum: [[Groot Dunsum]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Groß Wittensee: [[Groot Wittensee]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Großenwiehe: [[Groot Wieh]]<ref name="Rostra"/> [[Grootwieh]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Grünberg: [[Chrönbarg]]<ref name="Rostra"/> * Grünhorst: [[Grönhorst]]<ref name="Rostra"/> * Gundelsby: [[Chunnelsby]]<ref name="Rostra"/> [[Gunnelsby]] <ref name="fehrs-gilde"/> == H == * Haasberg: [[Håsbarg]]<ref name="Rostra"/> * Haddeby: [[Harby]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Halebüll: [[Hålbüll]]<ref name="Rostra"/>, [[Haalbüll]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Handewitt: [[Hannewitt]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Harrislee: [[Hasle]]<ref name="Rostra"/>, [[Harrsle]] <ref> http://www.heimatbund.de/niederdeutsch/ortsnamen_h.php </ref><ref name="fehrs-gilde"/> * Hasselberg: [[Hasselbarg]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Havetoftloit: [[Håvtoftloit]]<ref name="Rostra"/> [[Havtoftloift]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Helgoland: [[Helgoland]]<ref name="Rostra"/>, [[Hilgenland]]<ref name="Rostra"/> * Helligbek: [[Helligbek]]<ref name="Rostra"/> * Herregaardlei: [[Hegelei]]<ref name="Rostra"/> * Hochviöl: [[Hochfjöl]]<ref name="Rostra"/>, [[Hoochfiööl]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Hogelund: [[Hochelund]]<ref name="Rostra"/> * Hollehitt: [[Hollehitt]]<ref name="Rostra"/> * Hollingstedt: [[Hollensted]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/>, [[Hornstedt]]<ref>http://de.wikipedia.org/wiki/Hollingstedt_(Treene)</ref>? * Holnis: [[Holnis]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Holzacker: [[Holzacker]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Holzdorf: [[Holzdörp]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Horsbek: [[Horsbek]]<ref name="Rostra"/> * Hostrupholz: [[Hostrupholt]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Hüholz: [[Hüholt]]<ref name="Rostra"/> * Humptrup: [[Huntrup]]<ref name="Rostra"/>, [[Humptrup]]<ref name="Rostra"/><ref name="översicht"/> * Hürupholz: [[Hürupholt]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> == J == * Jägerkrug: [[Jägerkroog]]<ref name="Rostra"/> * Jardelund: [[Jardelund]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> == K == * Karlsmark: [[Külsmark]]<ref name="Rostra"/> * Karlum: [[Karlum]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Kating: [[Kåting]]<ref name="Rostra"/>, [[Kåhten]]<ref name="Rostra"/>, [[Katen]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Kauslund: [[Kauslund]]<ref name="Rostra"/> * Kiesland: [[Gruusland]]<ref name="Rostra"/> * Klaholz: [[Klåholt]]<ref name="Rostra"/> * Klein-Dunsum: [[Lütt Dunsum]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Kleintastrup: [[Kleen Tåstrup]]<ref name="Rostra"/>, [[Tastrup]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Kleinwolstrup: [[Wolstrup]]<ref name="Rostra"/>, [[Kleenwolstrup]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Klixbüll: [[Klixbüll]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Kochendorf: [[Kochendörp]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Kograben: [[Kohgråben]]<ref name="Rostra"/> * Koldenbüttel: [[Koolnbüttel]]<ref name="Rostra"/>, [[Koldenbüddel]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Kolkerheide: [[Kolkerheide]]<ref name="Rostra"/>, [[Kolkerheid]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Kragholm: [[Krachholm]]<ref name="Rostra"/> * Krittenburg: [[Krittenborg]]<ref name="Rostra"/> * Krusendorf: [[Krusendörp (Sleswig-Holsteen)|Krusendörp]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> == L == * Ladelund: [[Lådelund]]<ref name="Rostra"/>, [[Ladelund]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Leck: [[Leck]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Lexgaard: [[Lexgard]]<ref name="Rostra"/>, [[Lexgaard]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Löwenstedt: [[Löwensted]]<ref name="Rostra"/>, [[Lömsted]]<ref name="Rostra"/>, [[Lövensteed]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Lundsgaard: [[Lunschår]]<ref name="Rostra"/> * Lüngerau: [[Lüngerau]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Lütjenhorn: [[Lüttenhorn]]<ref name="Rostra"/>, [[Lütjenhoorn]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Lutzhöft: [[Lutzöft]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> == M == * Maade: de [[Måd]]<ref name="Rostra"/> * Maasbüll: [[Måsbel]]<ref name="Rostra"/>, [[Maasbüll]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Maasholm: de [[Mås]]<ref name="Rostra"/>, de [[Maas]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Maskier: [[Maaskjär]]<ref name="Rostra"/> * Meyn: [[Mein]]<ref name="Rostra"/>, [[Meyn (Sleswig-Holsteen)|Meyn]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Mildstedt: [[Milste]]<ref name="Rostra"/>, [[Milsteed]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Mühlendamm: [[Möhlendiek (Gemeen Steenbargkark)|Möhlendiek]]<ref name="Rostra"/> * Mühlendeich: [[Möhlendiek]]<ref name="Rostra"/> * Munkenskors: [[Munkchuskoß]]<ref name="Rostra"/> * Munkwolstrup: [[Munkwolstrup]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> == N == * Nackholz: [[Nackholt]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Neudorf: [[Niedörp]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Neue Kirche: [[Nië Kark]]<ref name="Rostra"/> * Niebüll: [[Niebüll]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Niedamm: [[Niedamm]]<ref name="Rostra"/> * Niesgrau: [[Nieschrau]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Nordhackstedt: [[Hacksted]]<ref name="Rostra"/>, [[Noordhacksteed]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Norgaard: [[Norchård]]<ref name="Rostra"/> == O == * Ochsenkoppel: [[Ossenkoppel]]<ref name="Rostra"/> * Oehe: de [[Öh]]<ref name="Rostra"/> * Oldenswort: [[Oolenswort]]<ref name="Rostra"/>, [[Ollenswort]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Olderup: [[Ollerup]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Oldorf: [[Ooldörp]]<ref name="Rostra"/> * Ostenau: [[Ossenau]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Oster-Bordelum: [[Oster-Borlum]]<ref name="Rostra"/>, [[Ooster-Bordelum]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Osterholz: [[Osterholt]]<ref name="Rostra"/> == P == * Perebüll: [[Perebüll]]<ref name="Rostra"/> * Poppholz: [[Poppholt]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Priesholz: [[Prisholt]]<ref name="Rostra"/> == Q == * Quern-Dingholz: [[Dingholt]]<ref name="Rostra"/> </br> ** Quern : Queern <ref name="fehrs-gilde"/> ** Dingholz : Dingholt <ref name="fehrs-gilde"/> == R == * Rabenholz: [[Råbenholt]]<ref name="Rostra"/>, [[Ravenholt]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Rabenkiel: [[Rabenkiel]]<ref name="Rostra"/> * Ramstedt: [[Ramsted]]<ref name="Rostra"/>, [[Ramsteed]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Rehbergstrasse: [[Rehbargstråt]]<ref name="Rostra"/>, [[Rehbargstraat]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Reumoos: [[Råimoos]]<ref name="Rostra"/> * Riddorf: [[Riddörp]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Ringsberg: [[Ringsbarg]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Rodeheck: [[Rodeheck]]<ref name="Rostra"/> * Roikier: [[Råikier]]<ref name="Rostra"/>, [[Raikier]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Rosgaard: [[Roschår]]<ref name="Rostra"/>, [[Rosgaard]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Rotenkrug: [[Rotenkroog]]<ref name="Rostra"/> * Rothenhaus: [[Rodenhuus]]<ref name="Rostra"/> * Rüde: [[Rüde]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> == S == * Sande: de [[Sand]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Satrupholm: [[Såtrupholm]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Saxtorf: [[Saxdörp]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Schanze: [[Schanz]]<ref name="Rostra"/> * Schausende: [[Schausenn]]<ref name="Rostra"/> * Schellrott: [[Schellerott]]<ref name="Rostra"/> * Schiol: [[School (Sleswig-Holsteen)|School]]<ref name="Rostra"/>, [[Schioolj]]<ref name="Rostra"/> * Schlei: [[Schlie]]<ref name="Rostra"/>, [[Slie]] * Schleswig: [[Sleeswi]]<ref name="Rostra"/>, [[Sleswig]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Schmiedekrug: [[Smedekroog]]<ref name="Rostra"/> * Schobüllhuus: [[Schobelhuus]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Schwensby: [[Swensby]]<ref name="Rostra"/>, [[Swönsby]]<ref name="Rostra"/> * Schwensbyhof: [[Swensbyhoff]]<ref name="Rostra"/> * Seegaardmühle: [[Seechårdmöhl]]<ref name="Rostra"/> * Siegum: [[Siechum]]<ref name="Rostra"/> * Siegumlund: [[Siechumlund]]<ref name="Rostra"/> * Sieseby: [[Siesby]]<ref>http://de.wikipedia.org/wiki/Thumby</ref>, [[Sieseby]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Sieverstedt: [[Sieversted]]<ref name="Rostra"/>, [[Sieversteed]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Soholm: [[Suholm]]<ref name="Rostra"/>, [[Soholm]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Soholmbrück: [[Soholmbrüch]]<ref name="Rostra"/> * Soholmer Au: [[Suholmau]]<ref name="Rostra"/>, de [[Ström]]<ref name="Rostra"/> * Sollbrück: [[Sollbrüch]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Spölbek: [[Spölbek]]<ref name="Rostra"/> * Sprakebüll: [[Språkebüll]]<ref name="Rostra"/>, [[Sprakebüll]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Steinbergholz: [[Steenbargholt]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Steinfeld: [[Steenfeld (Sleswig)|Steenfeld]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Stenderup: [[Stennerup]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Sterup-Dingholz: [[Dingholt]]<ref name="Rostra"/> * Stiesholz: [[Stiesholt]]<ref name="Rostra"/> * Stobdrup: [[Stufdrup]]<ref name="Rostra"/> * Stohl: [[Stohl]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Stollberg: [[Stohbarg]]<ref name="Rostra"/> * Streichmühle: [[Strickmöhl]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Südensee : Südensee <ref name="fehrs-gilde"/> * Südenseehof: [[Südenseehoff]]<ref name="Rostra"/> * Süderbrarup: [[Brarup]]<ref name="Rostra"/> <ref name="fehrs-gilde"/> * Süderhackstedt: [[Süder’hacksted]]<ref name="Rostra"/>, [[Süderhacksteed]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Sünderup : [[Sünderup]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Sünderuphof: [[Sünneruphoff]] == T == * Tarup: [[Tårup]]<ref name="Rostra"/>, [[Tarup]]<ref name="fehrs-gilde"/> * Tinghügel: [[Denghoog]]<ref name="Rostra"/> * Tönning: [[Tönn]]<ref name="Rostra"/>, [[Tünn (Sleswig-Holsteen)|Tünn]]<ref name="Rostra"/>, [[Tönnen]]<ref name="fehrs-gilde"/> == U == * Uthörn: [[Uthörn]]<ref name="Rostra"/> == V == * Vogelsang: [[Fåchelsang]]<ref name="Rostra"/>, [[Vagelsang]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Voldewraa: [[Fulebrüch]]<ref name="Rostra"/>, <ref name="fehrs-gilde"/> * Vörbarg: [[Föhrbarg]]<ref name="Rostra"/> == W == * Wackerballig: [[Wackerballig]]<ref name="Rostra"/> * Wanderup: [[Wannerup]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Wester-Bordelum: [[Wester-Borlum]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Wielberg: [[Wielbarg]]<ref name="Rostra"/> * Windeby: [[Winneby]]<ref name="Rostra"/><ref name="fehrs-gilde"/> * Winderatt: [[Winneratt]] <ref name="fehrs-gilde"/> * Winderattheck: [[Winnerattheck]]<ref name="Rostra"/> * Wraagaard: [[Wråchård]]<ref name="Rostra"/> == Footnoten == {{Wikiprojekt Öörd/Refs}} <references/> fo8nb7z6jmhi3ddfoq91oswulapatyl 4 24157 1041200 1041189 2025-07-04T16:03:19Z Flaverius 21322 1041200 wikitext text/x-wiki <div style="border: 3px double #a3b0bf; padding: 0.75em 1em; margin: 1em 0; text-align: left;"> <h1 style="font-size: 230%; font-family: 'hoefler text', 'times new roman', serif; font-variant: small-caps; border: none; margin: 0; padding: 0; padding-top: 5px;"> Üürd in Nuurdwestmäkelborg </h1> ---- Disse Sied sammelt de plattdüütschen Naams von Üürd in de Landkreis [[Landkreis Nuurdwestmäkelborg|Nuurdwestmäkelborg]] un [[Landkreis Ludwigslust-Parchen|Ludwigslust-Parchen]] so as ok in de Stääd’ [[Wismer]] un [[Swerin]]. <div style="border: 3px #a3b0bf; padding: 0.75em 1em; margin: 1em 0; text-align: left;"> '''Trecht:''' ''keen''<br/> '''Nich trecht:''' {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Landkreis Noordwestmekelborg}} {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Landkreis Ludwigslust-Parchen}} </div> </div> __TOC__ == Nuurdwestmäkelborg == === Alt Meteln === * Alt Meteln: '''[[Oll Meteln]]''' ([[Olt-Meteln]]<ref name="Mecklenburgische Heimat">Meckelbörger Heimatabend in Gaabusch, In: Die Mecklenburgische Heimat : Zeitschrift des Mecklenburgischen Landesvereins für ländliche Wohlfahrts- und Heimatpflege, des Vereins Bauernhochschule, der Vereinigung ehemaliger Bauernhochschüler und Bauernhochschülerinnen, der Landesjungbauernschaft Mecklenburg-Schwerin und der Landesjungbauernschaft Mecklenburg-Strelitz 9. Jahrgang (1930), S. 10.</ref>, [[Ollmeteln]]<ref>WossiDia Transkription 61183</ref>, [[Meiteln]]?<ref>WossiDia Transkription 3106</ref>) * Böken: [[Böken]]?, [[Bäuken]]? * Hof Meteln: * Moltenow: * Neu Meteln: === Bad Kleinen === * Bad Kleinen: [[Kleinen]]<ref>ZTW-X001-001-015</ref><ref>ZTW-Z903-007-006</ref> * Fichtenhusen: * Gallentin: * Glashagen: * Hoppenrade: * Losten: * Niendorf: * Wendisch Rambow: === Barnekow === * Barnekow: [[Barnekow]]<ref>WossiDia Transkription 37812</ref> * Groß Woltersdorf: * Klein Woltersdorf: * Krönkenhagen: === Baumgarten === * Baumgarten: [[Bomgoren]]<ref>Die Transkription 36937</ref>, [[Boomgoren]]<ref>WossiDia Transkription 61553</ref> * Gralow: [[Gralow]]<ref name="51830">WossiDia Transkription 51830</ref><ref>WossiDia Transkription 60995</ref> * Katelbogen: [[Katelbagen]]<ref>WossiDia Transkription 61323</ref>, [[Katelbogen]]<ref>WossiDia Transkription 60429</ref> * Laase: * Qualitz: [[Quals]]<ref name="51830"/> * Schependorf: * Wendorf: === Benz === * Benz: [[Benz]]<ref>„Benz“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=B01703>, abgerufen am 29.06.2025.</ref> * Gamehl: [[Gamhel]]<ref name="36352">WossiDia 36352</ref> * Goldebee: * Kalsow: * Warkstorf: * Preensberg: [[Preensbarg]]<ref name="36352"/> === Bernsdorf === * [[Bernsdorf]]: '''[[Biernsdörp]]''' ([[Bihrensdörp]]<ref>WossiDia 36893</ref>) === Bernitt === * Bernitt: [[Barnitt]]?<ref>„barnittsch, Adj.“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=B00749>, abgerufen am 29.06.2025.</ref> * Hermannshagen: * Glambeck: * Göllin: * Jabelitz: * Käterhagen: * Kurzen Trechow: * Langen Trechow: * Moisall: * Neu Bernitt: * Neu Käterhagen: * Schlemmin: * Viezen: === Bibow === * Bibow: * Dämelow: * Hasenwinkel: * Neuhof: * Nisbill: === Blowatz === * Alt Farpen: * Damekow: * Dreveskirchen: * Friedrichsdorf: * Blowatz: * Groß Strömkendorf: * Heidekaten: * Robertsdorf: [[Robertsdörp]]<ref name="Zaegenfest">''[http://www.ostsee-zeitung.de/Mecklenburg/Wismar/Zaegenfest-2015 Zägenfest 2015]'', [[Ostsee-Zeitung]] an’n 16. September 2015</ref> * Wodorf: === Bobitz === * Bobitz: * Beidendorf: * Dalliendorf: * Dambeck: * Grapen Stieten: * Groß Krankow: * Käselow: * Klein Krankow: * Köchelsdorf: * Lutterstorf: * Naudin: * Neuhof: * Petersdorf: * Quaal: * Rastorf: * Saunstorf: * Scharfstorf: * Tressow: === Boiensdorf === * Boiensdorf: [[Boiensdörp]]<ref name="Zaegenfest"/><ref>Boiensdorf: Ünnerierdsch sünd in Boiensdörp kamen, hebben ropen: Nahwerschn, kann'k dienen Backeltrogg nich kriegen .... lütt Brot drin. Ahrensfeld 2,9, Robertsdorf</ref> * Niendorf: * Stove: * Werder: === Boltenhagen === * [[Boltenhagen]]: '''[[Boltenhagen]]'''<ref>WossiDia 38167</ref> === Börzow === === Brüsewitz === === Bützow === * Bützow: [[Bützow]]<ref>WossiDa 5714:In Bützow wier 'n sträkmaker. dor würden se köfft.</ref> * Horst: * Parkow: * Wolken: === Carlow === * Carlow: [[Corlow]]<ref name="KHMLadM">Karl-Heinz Molkenthin: ''Land an der Maurine''</ref><ref>MeckWb Düwelsdriwer m. Teufelsbanner: dei Corlower ... hebbt sick 'n Düwelsdriwer kamen laten, un dei hett dat Späuk in 'n Sack infungen, wo Pannkauken in wääst sünd Ratz. Mitt. 3, 30.</ref> * Klein Molzahn: * Klocksdorf: * Kuhlrade: * Neschow: [[Neschow]]<ref name="KHMLadM"/> * Pogez: [[Pogez]]<ref name="KHMLadM"/> * Samkow: [[Sahmkow]]<ref name="KHMLadM"/> * Stove: [[Stow]]<ref name="KHMLadM"/> === Damshagen === === Dassow === * Barendorf: * Benckendorf: * Dassow: [[Dassow]]<ref name="Buerngeschichen"/><ref>WossiDia 36685</ref> * Feldhusen: * Flechtkrug: * Groß Voigtshagen: * Harkensee: * Holm: * Johannstorf: * Kaltenhof: * Klein Voigtshagen: * Lütgenhof: * Pötenitz: * Prieschendorf: * Rosenhagen: * Schwanbeck: * Tankenhagen: * Volkstorf: * Wieschendorf: * Wilmstorf: === Dechow === === Dorf Mecklenburg === * Dorf Mecklenburg: [[Dörp Mäkelnorg]]<ref>https://www.landesmuseum-mv.de/pd/exponate/grundlagenlandkort-vun-de-lpg-doerp-maekelborg/</ref> * Karow: * Kletzin: * Metelsdorf: * Moidentin: * Olgashof: * Petersdorf: * Rambow: * Rosenthal: * Rothentor: * Steffin: === Dreetz === * Dreetz: [[Dreetz]]<ref>WossiDia 39393</ref> * Peetsch: * Zibühl: === Gadebusch === * Gadebusch: [[Godebuz]]<ref>[https://archive.ph/lzUdr#selection-1589.11-1595.397]</ref>, [[Gaabusch]]<ref name="Mecklenburgische Heimat"/> === Gägelow === * Gägelow: [[Gägelow]]<ref>„Gägelow“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=G00055>, abgerufen am 29.06.2025.</ref> * Gressow: * Jamel: * Neu Weitendorf: * Proseken: [[Proseken]]<ref name="KarkenintVisier"/> * Sternkrug: * Stofferstorf: * Voßkuhl: * Weitendorf: [[Weitendörp (Gemeen Gägelow)|Weitendörp]]<ref name="KarkenintVisier">''[http://www.ostsee-zeitung.de/Mecklenburg/Wismar/Karken-in-t-Visier Karken in‘t Visier]'', [[Ostsee-Zeitung]] an’n 23. März 2015</ref> * Wolde: === Glasin === * Babst: * Glasin: [[Glasin]]<ref>WossiDia 34720</ref><ref>WossiDia 61900</ref>> * Groß Tessin: * Perniek: * Pinnowhof: * Poischendorf: * Strameuß: [[Strameuss]]<ref>WossiDia 38032</ref> * Warnkenhagen: [[Warnkenhagen]]<ref name="B VII 13">Wossildo-Archiv Rostock, Archiv Nr. 4 A, B VII 13, Staak, Neukloster</ref> === Gottesgabe === * Gottesgabe: [[Gottsgaw]]?<ref>„Gottsgaw, f.“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=G02289>, abgerufen am 29.06.2025</ref> * Bergfeld: * Groß Welzin: [[Groten-Welzin]]<ref>[[Richard Wossidlo]]: ''Mecklenburgische Sagen: ein Volksbuch.'' Band 1, Hinstorff, 1939, Sied 237</ref> * Klein Welzin: * Rosenhagen: === Grambow === * Grambow: [[Grambow]]<ref>Transkription 33629</ref> === Grevesmühlen === * Grevesnmühlen: [[Grevsmœhlen]]<ref>https://www.ostsee-zeitung.de/lokales/nordwestmecklenburg/grevesmuehlen/grevesmuehlen-bekommt-plattdeutsches-ortsschild-greevsmoehlen-S553NKUY3GGSKUOIXBW5ID3VMQ.html</ref> === Hornstorf === * Hornstorf: [[Hornsdörp]]<ref>https://www.plattpartu.de/gott/erinn/maekelborg_33.htm</ref> * Kritzow: * Rohlstorf: * Rüggow: === Jesendorf === * Büschow: * Jesendorf: [[Jesendörp]]<ref name="5837">WossiDia 5837</ref> * Neperstorf: [[Nepersdörp]]<ref name="5837"/> * Trams: === Jürgenshagen === * Jürgenshagen: [[Jürgenshagen]]? * Gnemern: * Groß Gischow: * Klein Gischow: * Klein Sien: * Moltenow: * Ulrikenhof: * Wokrent: === Klein Belitz === * Klein Belitz: * Boldenstorf: * Friedrichshof: * Groß Belitz: * Neukirchen: * Passin: * Reinstorf: * Selow: === Klein Trebbow === * Barner Stück: [[Barner Stück]]<ref name="cwergin"/> * Groß Trebbow: * Kirch Stück: [[Kirch Stück]]<ref name="cwergin"/> * Klein Trebbow: * Moorbrink: === Königsfeld === * Bülow: [[Bülow]]<ref name="KHMLadM"/> * Demern: [[Demern]]<ref name="KHMLadM"/> * Groß Rünz: [[Groot Rünz]]<ref name="KHMLadM"/> * Bestenrade: * Klein Rünz: * Königsfeld: * Krim: * Warnekow: * Woitendorf: === Krembz === * Alt Steinbeck: [[Ol Steinbek]]<ref name="UniRostock"/><ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder">[https://www.nordkurier.de/regional/nordwestmecklenburg/das-warten-hat-ein-ende-diese-gemeinde-freut-sich-ueber-neue-ortsschilder-3210529]</ref> * Krembz: [[Krembz]]<ref name="UniRostock"/>, [[Krems]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Radegast: [[Rogast]]?<ref name="UniRostock"/> * Neu Steinbeck: [[Nieden Steinbek]]?<ref name="UniRostock"/><ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Stöllnitz: [[Stölz]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Groß Salitz: [[Grot Solz]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Radegast: [[Ragast]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Schönwolde: [[Schönwolln]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> === Krusenhagen === * Krusenhagen: [[Krusenhagen]](?) * Gagzow: * Hof Redentin: === Lockwisch === * Dorf Lockwisch: [[Lockwisch]]<ref name="KHMLadM"/> * Hof Lockwisch: * Petersberg: === Lübberstorf === * Lübberstorf: [[Lübberstörp]]<ref>WossiDia 37876</ref>, [[Lübbersdörp]]<ref>WossiDia 33424</ref> * Lüdersdorf: * Neumühle: === Lübow === * Lübow: * Greese: * Levetzow: * Maßlow: * Schimm: * Tarzow: * Triwalk: * Wietow: === Lüdersdorf === * Lüdersdorf: [[Lührstörp]]<ref name="KHMLadM"/>, [[Lüdersdörp]]<ref>WossiDia 33130</ref> * Boitin Resdorf: * Duvennest: * Herrnburg: * Neuleben: ** Groß Neuleben: ** Klein Neuleben: [[Lütten Mist]]<ref name="KHMLadM"/> * Palingen: * Schattin: * Wahrsow: * Lenschow: * Wahlstorf: === Metelsdorf === * Metelsdorf: [[Metelsdörp]]<ref>[https://www.google.de/books/edition/Mecklenburgische_Volks%C3%BCberlieferungen_B/IdgNAQAAIAAJ?hl=de&gbpv=1&dq=%22Metelsd%C3%B6rp%22&pg=PA88&printsec=frontcover Mecklenburgische Volksüberlieferungen: Richard Wossidlo · 1906 S. 88</ref> * Klüssendorf: * Martensdorf: * Schulenbrook: === Neuburg === * Neuburg: [[Niborg]]<ref>WDA ZTW Beleg:1420010528, Sig3:001, Digitalisat:1001915917</ref> * Hagebök: * Ilow: * Kartlow: * Lischow: * Madsow: * Nantrow: * Neuendorf: * Neu Farpen: * Neu Nantrow: * Steinhausen: * Tatow: * Vogelsang: * Zarnekow: === Neukloster === * Neukloster: * Neuhof: * Nevern: * Ravensruh: * Sellin: * Rügkamp: === Niendorf === * Niendorf: [[Niendörp (Amt Schönbarger Land)|Niendörp]]<ref name="KHMLadM"/>, [[Niedendörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Bechelsdorf: [[Bechelsdörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Ollndorf: [[Ohlndörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Törpt: [[Törpt]]<ref name="KHMLadM"/> === Passee === * Passee: [[Passee]]<ref>WossiDia 33639</ref> * Alt Poorstorf: * Goldberg: * Höltingsdorf: * Tüzen: === Penzin === * Penzin: [[Penzin]]<ref>WossiDia 60543</ref> === Poel === * Poel: [[Poel]]<ref name="ZTW1410000095">Wossildo Digital Archiv ZTW: Konvolut: 1410000095, Sig2:001, Archivnummer: 1</ref>, [[Peul]]<ref>https://www.ostsee-zeitung.de/mecklenburg-vorpommern/so-begruesst-die-insel-poel-jetzt-ihre-luftsnappers-X4EIWWV4B7QO3SFGFF3OIYOTNI.html</ref> * Am Schwarzen Busch: inn [[Swarten Busch]]<ref name="ZTW1410000095"/> * Brandenhusen: * Fährdorf: * Gollwitz: * Langenwerder: * Kaltenhof: * Kirchdorf: [[Kirchdörp]] (Kirchdörper)<ref name="ZTW1410000102">Wossildo Digital Archiv ZTW: Konvolut:1410000102, Sig2: 005, Archivnummer: 5</ref> * Malchow: * Neuhof: * Niendorf: * Oertzenhof: * Seedorf: [[Seedörp]]<ref>Wossildo Digital Archiv ZTW: Konvolut: 1410000102, Sig2: 004, Archivnummer: 4</ref> * Timmendorf: [[Timmendörp]]<ref>Wossildo Digital Archiv ZTW: Beleg: 1420000697, Sig3:001, Digitalisat: 1001940069</ref><ref name="ZTW1410000102"/> * Vorwerk: * Wangern: * Hinter Wangern: * Weitendorf: [[Weitendörp (Poel)|Weitendörp]]<ref name="Grebin">H. Jürgen Grebin: ''[https://www.plattpartu.de/gott/erinn/maekelborg_09.htm Wunnerwarken in Mäkelborg, Deel 9: Hoben — ein Fischerurt ahn Fischer]'', [[Plattpartu.de]] an’n 15. März 2009</ref> * Einhusen: * Weitendorf-Hof: === Rehna === * Rehna: [[Reihn]]<ref name="KHMLadM"/> * Brützkow: * Falkenhagen: * Löwitz: * Othenstorf: === Rieps === * Rieps: [[Rieps]](?) * Cronskamp: * Raddingsdorf: [[Raddensdörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Wendorf: === Rühn === * Rühn: * Hof Rühn: * Mückenhorst: * Pustohl: === Schönberg === * Schönberg: [[Schönbarg]]<ref name="KHMLadM"/><ref name="Buerngeschichen"/>, [[Schümbarg]]<ref name="KHMLadM"/> * Groß Bünsdorf: [[Groten Bünsdörp]]<ref>[https://core.ac.uk/download/pdf/226132545.pdf]</ref> * Klein Bünsdorf: * Kleinfeld, Malzow: * Retelsdorf: [[Retelstörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Rupensdorf: * Sabow: === Seehof === * Seehof: [[Seehoff (Landkreis Noordwestmekelborg)|Seehoff]]<ref name="cwergin">http://www.cwergin.de/glocke.html</ref> * Hundorf: [[Hundörp]]<ref name="cwergin"/> === Selmsdorf === * Selmsdorf: [[Selmsdörp]]<ref name="Buerngeschichen"/> * Hof Selmsdorf: * Lauen: de [[Löken]]<ref name="Buerngeschichen"/> * Sülsdorf: [[Sülstörp]]<ref name="Buerngeschichen"/> * Teschow: * Zarnewenz: [[Zarnwenz]]<ref name="Buerngeschichen">[[Angelius Beuthien]]: ''Sleswig-Holsteener Buerngeschichen.'' Band 1, [https://books.google.de/books?id=t0AJAAAAQAAJ&pg=PA146 Sied 146ff]</ref> === Groß Siemz === * Siemz: [[Siemz]]<ref name="KHMLadM"/> * Groß Siemz: * Klein Siemz: * Lindow: [[Linow]]<ref name="KHMLadM"/>? * Torisdorf: === Steinhagen === * Steinhagen: [[Steinhagen]]<ref>WossiDia 40632</ref> * Neuendorf: === Groß Stieten === * Groß Stieten: [[Stieten]]<ref>Wossi Dia 66</ref> * Neu Stieten: === Tarnow === * Tarnow: * Boitin: * Grünenhagen: * Zernin: === Ventschow === * Ventschow: [[Ventschow]]<ref>WossiDia: Transkription 62073</ref> * Kleekamp: === Hohen Viecheln === * Hohen Viecheln: * Hädchenshof: * Moltow: * Neu Viecheln: === Warin === * Warin: [[Warin]]<ref>Transkription 34382</ref> * Allwardtshof: * Graupenmühle: * Groß Labenz: * Klein Labenz: * Mankmoos: * Pennewitt: * Wilhelmshof: * Zernin: === Warnow === * Warnow: [[Warnow]]<ref>„Warnow“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=W00759>, abgerufen am 29.06.2025.</ref> * Buchenhof: * Dietrichshof: * Eickelberg: * Eickhof: * Klein Raden: * Lübzin: * Rosenow: * Schlockow: === Zepelin === * Zepelin: * Oettelin: === Zickhusen === * Zickhusen: [[Zickhusen]]? === Zierow === * Eggerstorf: * Fliemstorf: * Landstorf: * Wisch: * Zierow: [[Zierow]]<ref name="Grebin"/> === Zurow === * Zurow: [[Zurow]]<ref>WossiDia</ref> * Fahren: * Kahlenberg: * Klein Warin: * Krassow: * Nakenstorf: * Reinstorf: * Schmakentin: === Züsow === * Züsow: [[Züsow]]<ref> WossiDia 55766</ref> * Alt Tollow: * Bäbelin: * Teplitz: * Tollow: * Wakendorf: == Ludwigslust == === Boizenburg/Elbe === * [[Boizenburg]]: [[Boizenborg]]<ref>ZAW-B702-002-052</ref><ref>„Boizenborg“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25</ref> === Hagenow === * Hagenow: [[Hagenow]]<ref name="schuenunschapstall"/> * Hagenow Heide: * Viez; * Granzin: * Zapel: * Scharbow: [[Scharbow]]<ref name="schuenunschapstall"/> * Sudenhof: === Lübtheen === * Bandekow: * Benz: * Briest: * Brömsenberg: [[Brömsenbarg]]<ref name="Uller"/> * Garlitz: [[Garlitz]]<ref name="Uller">[[Bruker:Uller]]: [[Garlitz in Mäkelborg]]</ref> * Gößlow: * Gudow: [[Gaudow]]<ref name="Uller"/> * Jessenitz: * Langenheide: [[Langenhei’]]<ref name="Uller"/> * Lank: * Lübbendorf: * Lübtheen: [[Lübtheen]]<ref name="Uller"/> * Neuenrode: * Neu Lübtheen: * Probst Jesar: * Quassel: * Trebs: * Volzrade: === lust === * Ludwigslust: [[Ludwigslust]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch"/> * Techentin: [[Techentin]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch"/> * Glaisin: * Hornkaten: * Kummer: * Katenstück: * Jägerhof: * Weselsdorf: * Alte Ziegelei: * Drusenhorst: * Forsthaus: * Georgenhof: * Lindenkrug: * Mäthus: * Niendorf: === Bengerstorf === * Klein Bengerstorf: [[Lütten Bengerstörp]]<ref name="Buernstaeken">''[http://www.genios.de/presse-archiv/artikel/NNN/20160401/-buern-staeken-ehr-hueser-an/1E7E2A645B6D8A26CC5034E710326137.html Buern stäken ehr Hüser an]''</ref> * Groß Bengerstorf: * Wiebendorf: * Beckendorf: * Bretzin: * Karrentin: * Köterbusch: * Rehmen: * Saathorst: * Steinfurt: * Strittkamm: * Zölkow: === Besitz === === Brahlstorf === * Brahlstorf: [[Brahlstörp]]<ref>https://www.komoot.de/highlight/496437</ref><ref>„Brahlstörp“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25,</ref> * Düssin: === Dersenow === * Dersenow: * Dammereez: * Hirschkrug: * Am Sonnenberg: === Gresse === === Greven === === Neu Gülze === * Neu Gülze: [[Nie Gülz]]<ref>Sascha Nitsche: ''Gemeinde wartet Jahre auf plattdeutsche Ortsschilder'' In: ''Nordkurier'' 30.10.2024 ([https://www.nordkurier.de/regional/hagenow/gemeinde-wartet-jahre-auf-plattdeutsche-ortsschilder-3026496 online], [https://web.archive.org/web/20241127162635/https://www.nordkurier.de/regional/hagenow/gemeinde-wartet-jahre-auf-plattdeutsche-ortsschilder-3026496 Archiv]</ref> * Hühnerbusch: [[Häuhnerbusch]]<ref name="UniRostock"/> === Nostorf === === Schwanheide === === Teldau === * Teldau: [[Teldau]]<ref>Transkription 34730</ref> === Tessin b. Boizenburg === === Dömitz === * Dömitz: [[Doemtz]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch"/>, [[Däms]]<ref>[https://archive.ph/lzUdr#selection-1589.11-1595.397]</ref>, [[Döms]]<ref>https://de.wikipedia.org/wiki/D%C3%B6mitz</ref><ref>https://www.ardaudiothek.de/sendung/plattdeutsches-aus-mv/urn:ard:show:0d1a7380e3be6458/</ref>? * [[Groß Schmölen]]: [[Groot Schmölen]]<ref name="Uni Rostock"/ * Heidhof: * Klein Schmölen: [[Lütt-Schmuln]]<ref name="Ll19/20">BBwb Fb.20: Mödlich ([http://www.bbsa-potsdam.de/wp-content/uploads/2022/05/20_Ll19.pdf Ll19/20])</ref> * Polz: * Rüterberg: * Ausbau: === Grebs-Niendorf === * Grebs: * Niendorf an der Rögnitz: [[Niedörp (Landkreis Ludwigslust-Parchen)|Niedörp]]<ref>Fritz Haeger: ''Die deutschen Ortsnamen Mecklenburgs seit dem Beginn der Kolonisation.'' Eberhardt, 1935, Sied 53</ref> * Menkendorf: * Schlesin: * Neu-Grebs: === Karenz === === Malk Göhren === === Malliß === * Malliß: * Bockup: * Conow: [[Conow]]<ref>[[Richard Wossidlo]]: ''Mecklenburgische Sagen: ein Volksbuch.'' Band 1, Hinstorff, 1939, Sied 51</ref> === Neu Kaliß === === Vielank === * Alt Jabel: [[Jabel]]<ref name="Broda (Nbr.)/002"/> * Hohen Woos: * Laupin: [[Laupin]]<ref>Richard Wossidlo, Gisela Burde-Schneidewind: ''Herr und Knecht.'' 1960, Sied 69</ref> * Neu Jabel: [[Jabel]]<ref name="Broda (Nbr.)/002"/> * Tewswoos: [[Ties-Waus]]<ref>Richard Wossidlo, Gisela Burde-Schneidewind: ''Herr und Knecht.'' 1960, Sied 69</ref> * Vielank: [[Vielank]]<ref>Transkription 55267</ref> * Woosmer: * Woosmerhof: * Quast (Wüstung): [[Quast]]<ref>Wossidlo, Teuchert: ''Mecklenburgisches Wörterbuch.'' Wachholtz, Niemünster 1996, Band 5, Sied 767</ref> === Balow === * [[Balow]]: '''[[Balow]]''' (Balower<ref>ZTW-Z911-005-105</ref> === Brunow === * Brunow: [[Bruno]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 13</ref> * Bauerkuhl: * Klüß: * Löcknitz: === Dambeck === === Eldena === * [[Eldena]]: [[Eldena]]<ref>Transkription 34312</ref> === Gorlosen === === Grabow === === Karstädt === === Kremmin === === Milow === === Möllenbeck === * Möllenbeck: [[Möllbäk]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 56</ref> * Menzendorf: * Carlshof: * Horst: === Muchow === === Prislich === === Steesow === === Zierzow === * Zierzow: [[Zierzow]]<ref>Transkription 31997</ref><ref>Transkription 3810</ref><ref>Transkription 52447: ''Zierzower''</ref> === Alt Zachun === === Bandenitz === === Belsch === * Belsch: [[Belsch]]<ref>ZTW-Z993-005-107</ref> * Ramm: [[Ramm (Belsch)|Ramm]]<ref>Wossidlo, Teuchert: ''Mecklenburgisches Wörterbuch.'' Wachholtz, Niemünster 1996, Band 5, Sied 767</ref> === Bobzin === * [[Bobzin]]: '''[[Bobzin]]'''<ref>ZTW-Z912-004-205</ref><ref>ZTW-Z992-023-180</ref> === Bresegard bei Picher === * [[Bresegard bei Picher]]: '''[[Breisgoren]]]'''<ref>ZTW-Z910-002-439:''Breisgorensch''</ref><ref name="ZTW-X002-008-008">, [[Pichelsch Breisgoren]]<ref>ZTW-X002-006-009</ref> === Gammelin === * [[Gammelin]]: [[Gammelin]]<ref>Transkription 37982</ref> === Groß Krams === === Hoort === === Hülseburg === * Hülseburg: [[Hülsborg]]<ref name="schuenunschapstall">http://www.genios.de/presse-archiv/artikel/SVZ/20150302/brand-von-schuen-un-schapstall-ursa/0C0B2B92CA419E52531FDE0ED689AB2B.html</ref> * Presek: * Vortsahl: [[Vortsahl]]<ref name="schuenunschapstall"/> === Kirch Jesar === === Kuhstorf === * Kuhstorf: [[Kauhstörp]]<ref>Jürgen Rogge: ''Geschichten ut Kauhstörp.'' ISBN 978-3-86785-027-8</ref> * Jammer: * Eichhof: [[Eikhoff]]<ref>Jürgen Rogge: ''Geschichten ut Kauhstörp.'' ISBN 978-3-86785-027-8</ref> === Moraas === === Pätow-Steegen === === Picher === === Pritzier === * Pritzier: [[Pritzier]]<ref>WDA ZTW Konvolut: 1410000141, Sig2: 027, Archivnummer: s2-7-27</ref> === Redefin === === Setzin === === Strohkirchen === * Strohkrichen: [[Strohkarken]]?<ref>„grad'wäägs“, Mecklenburgisches Wörterbuch, Bd. 3, Sp. 252: '': dat geiht grad'wäägs nah Strohkarken''</ref>, [[Strohkirchen]]<ref>WossiDia: Transkription 32946</ref> === Toddin === * Toddin: [[Toddin]]<ref>Transkription 37346</ref> === Warlitz === * Warlitz: [[Warlitz]]<ref>Transkription 38448</ref><ref>Transkription 63607</ref> === Alt Krenzlin === * Alt Krenzlin: [[Ollen-Krenzlin]]<ref>Mecklenburgische Sagen: ein Volksbuch - Band 1 - SeiteRichard Wossidlo · 1939</ref> * Neu Krenzlin: * Klein Krams: * Klein Krams Ausbau: * Krenzliner Hütte: * Loosen: [[Lausen]]<ref>Wossidlo, Teuchert: ''Mecklenburgisches Wörterbuch.'' Wachholtz, Niemünster 1996, Band 5, Sied 767</ref> === Bresegard bei Eldena === * [[Bresegard bei Eldena]]: '''Breesgoren'''<ref>ZTW-Z910-005-023</ref>, [[Breisgoren]]?<ref name="ZTW-X002-008-008">ZTW-X002-008-008</ref>, [[Breisgoren]] === Göhlen === === Groß Laasch === === Leussow === === Lübesse === === Lüblow === * Alt Lüblow: [[Ollen-Lüblow]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch">[[Richard Wossidlo]]: ''Mecklenburgische Sagen: ein Volksbuch.'' Band 1, Hinstorff, 1939, Sied 61/62</ref> * Neu Lüblow: === Rastow === === Sülstorf === * Sülstörp: [[Sülstörp]]<ref>Die Sage von der zukunstigen Schlacht Bei der Lewitz Von Ernst Schlüter, Rostock</ref> === Uelitz === === Warlow === * Warlow: [[Warlow]]<ref>Transkription 37746</ref> === Wöbbelin === * [[Dreenkröge]]: [[Drên-Krœgen]]<ref name="Nerger"> Karl Nerger: Grammatik des meklenburgischen Dialektes, älterer und neuerer Zeit, Laut- und Flexionslehre, 1869, S. 194.</ref * [[Wöbbelin]]: [[Wöbbelin]]<ref>Transkription 39413</ref> === Blievenstorf === * Blievenstorf: [[Bliebenstörp]]<ref name="UniRostock"/> === Brenz === * [[Brenz]]: '''[[Brenz]]'''<ref>„Brenz“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25</ref> * Alt Brenz: [[Ollen-Brenz]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch"/> * Neu Brenz: === Neustadt-Glewe === * Blievendorf: * Friedrichsmoor: * Glewe: * Hohewisch: * Hohes Feld: * [[Klein Laasch]]: [[Lütt Laasch]]<ref name="Uni Rostock"> Wissenschaftliche Zeitschrift der Wilhelm-Pieck-Universität Rostock, Gesellschafts- und sprachwissenschaftliche Reihe · Band 27, 1978, S. 34.</ref> * Kronskamp: * Neuhof: * Neustadt: [[Niestadt]]<ref>WossiDia: ZTW-Z906-009-072 ''Niestädter''</ref>, [[Nistadt]]<ref>WossiDia: ZTW-Z906-009-067 ''In Nistadt sall de oll Stadt in'n See inliggen.''</ref> * Tuckhude: * Wabel: === Dümmer === * Dümmer: [[Dümmer]]<ref>Transkription 38086</ref> === Holthusen === === Klein Rogahn === === Pampow === === Schossin === === Stralendorf === * Stralendorf: [[Stralendörp]]<ref>[https://www.yumpu.com/de/document/read/5130054/aus-den-gemeinden-amt-stralendorf/7 Stralendorfer Amtsblatt, 25. November 2009]</ref><ref name="UniRostock"/> === Warsow === * Warsow: [[Wörsow]]<ref>ZTW-Z900-006-010</ref><ref>Transkription 34263</ref> === Wittenförden === * Wittenförde: [[Wittenfür]]? (Vöörslag)<ref>„Für2, m., f.“, Mecklenburgisches Wörterbuch, Bd. 2, Sp. 1153 ([https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=F02929 online])</ref> === Zülow === * [[Zülow]]: [[Zülow]]<ref>Transkription 45762</ref> === Körchow === === Lehsen === === Wittenburg === * Wittenburg: [[Wittenborg]]<ref name="schuenunschapstall"/><ref name="UniRostock">''Niederdeutsche Ortsnamen in Mecklenburg-Vorpommern'' up [https://www.germanistik.uni-rostock.de/en/lehrende/professorinnen-und-professoren/prof-dr-andreas-bieberstedt/projekte-und-forschungsschwerpunkte/niederdeutsche-ortsnamen-in-mv/ www.germanistik.uni-rostock.de]</ref> * Helm: * Klein Wolde: * Körchow: * Lehsen: * Perdöhl: * Wölzow: * Ziggelmark; * Zühr: === Wittendörp === * Wittendörp: === Gallin === === Kogel === === Lüttow-Valluhn === === Vellahn === * Vellahn: [[Vellahn]]<ref>Transkription 235</ref><ref>Transkription 225</ref> === Zarrentin am Schaalsee === * Schaalsee: [[Schallsee]]'<ref name="WossiDia Zarrentin/Schaalsee">WossiDia: ZTW-Z906-009-009, ZAW-B903-001-059, Transkription 38251: ''Zarrentin wier all mal ünnergahn in'n Schallsee, würd ümmer secht.''</ref>, [[Schaalsee]]<ref>WossidDia:Transkription 34522, ZTW-Z901-006-036</ref> * Zarrentin: [[Zarrentin]]<ref>WossiDia ZTW-Z903-003-009: ''bollbarg bi Zarrentin''<ref name="WossiDia Zarrentin/Schaalsee"/>, [[Schalsee]]<ref>WossiDia: Transkription 38253, ZTW-Z906-009-011</ref> * Neu-Zarrentin: * Testorf: * Boize: * Lassahn: * Bantin: * Neuhof: * Bernstorf: * Bockstanz: * Hakendorf: * Neuenkirchen: [[Niegenkirchen|Nigenkirchen]]<ref name="Wossidlo-Archiv-Rederank">[https://search.isebel.eu/da_DK/dataset/https---apps-wossidia-de-webapp-run-node-xmd-s001-000-003-546 Wossidlo-Archiv]</ref>, [[Nidenkirchen]]<ref>WossidDia: ZTW-Z903-002-090, Transkription 36272</ref> * Stintenburg: * Stintenburger Hütte: * Techin: == Parchen == === Parchim === === Banzkow === * [[Banzkow]]: '''[[Banschow]]'''<ref>https://www.nordkurier.de/regional/schwerin/diese-gemeinde-holt-sich-ihren-plattdeutschen-ortsnamen-wieder-3692174</ref> === Plate === === Sukow === * Sukow: [[Sukow]]<ref>Transkription 35252</ref> === Barnin === * [[Barnin]]: '''[[Barnin]]'''<ref>ZTW-Z910-006-275></ref><ref>ZTW-Z903-006-016</ref> === Bülow === * [[Bülow]]: '''[[Bülow]]'''<ref>ZTW-Z911-009-552</ref> === Crivitz === * [[Crivitz]]: '''[[Crivitz]]'''<ref>ZTW-Z912-001-240</ref> === Demen === * [[Demen]]: '''[[Demen]]'''<ref>Transkription 38303</ref> === Friedrichsruhe === * [[Friedrichsruhe]]: [[Friedrichsruh]]<ref>Transkription 47320</ref><ref>Transkription 47088</ref><ref> Transkription 34397</ref>, [[Friedrichsruhe]]<ref>ranskription 38652</ref> === Göhren === === Tramm === * Tramm: [[Tramm]]<ref>Transkription 37054</ref> === Wessin === === Zapel === * Zapel === Gallin-Kuppentin === === Gischow === === Granzin === === Herzberg === === Karbow-Vietlübbe === === Kreien === === Kritzow === === Lübz === === Lutheran === === Marnitz === === Passow === === Siggelkow === * Siggelkow: [[Siggelkow]]<ref>WossiDia:Transkription 61072</ref> === Suckow === === Tessenow === === Wahlstorf === === Werder === * Werder: '''[[Wirer]]''<ref>„Wirer1“, Mecklenburgisches Wörterbuch, Bd. 7, Sp. 1437 ([https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=W02937 online])</ref> === Diestelow === === Dobbertin === * Dobbertin: [[Dobbertin]]<ref>ranskription 39577</ref> * Schwinz: [[Swinz]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Alt Schwinz: * Neu Schwinz: * Jellen: [[Jellen]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Kleesten: * Spendin: * Helmsrade: * Jager Tannen: * Dobbin: * Alte Mühle: * Kläden: * Neuhof: === Goldberg === === Mestlin === === Neu Poserin === * Neu Poserin: * Kressin: * Sandhof: [[Sandhoff (Nie Poserin)|Sandhoff]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Klein Wangelin: * Wooster Teerofen: * Wooster Heide: [[Wooster Heid]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Klein Poserin: * Groß Poserin: * Neu Damerow: [[Damerow]]<ref name="Broda (Nbr.)/002">ZTW Zetteltranskriptionen Wossidlos A402 Broda (Nbr.) 009 Lindwurm, Kasten:1400000014 Sig1:009/002</ref> * Redewisch: === Techentin === * Techentin: [[Techentin]]<ref name="HerrgottupReisen27"/><ref>Transkription 5777</ref> * Zidderich: [[Zidderich]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Langenhagen: * Hof Hagen: * Augzin: * Mühlenhof: * Below: === Wedendorfer See === * Wedendorfer See: [[Wedendörper See]]<ref>WossiDia: Transkription 40599</ref> * Wedendorf: === Wendisch Waren === * Wendisch Waren: [[Wendisch-Woren]]<ref name="HerrgottupReisen27">[[John Brinckman]]: ''Uns Herrgott up Reisen.'' ''[Dat sœbenuntwintigste Kapitel]''</ref> * Finkenwerder: * Woosten: * Neu Woosten: * Hof Silberweide: === Cambs === * [[Cambs]]: '''[[Cambs]]'''<ref>ZTW-Z912-001-240</ref> === Dobin am See === * Alt Schlagsdorf: * Buchholz: * Flessenow: * Liessow: * Neu Schlagsdorf: * Retgendorf: [[Rätendörp]]<ref>Fritz Haeger: ''Die deutschen Ortsnamen Mecklenburgs seit dem Beginn der Kolonisation.'' Eberhardt, 1935, Sied 36</ref> * Rubow: === Gneven === === Godern === === Langen Brütz === === Leezen === === Pinnow === * Pinnower See: [[Pinnower See]]<ref name="Broda (Nbr.)"/> === Raben Steinfeld === === Damm === === Domsühl === * Domsühl: [[Domsühl]]<ref>WDA ZTW Konvolut:1410000548, Sig2:032</ref> === Grebbin === === Groß Godems === === Groß Niendorf === === Karrenzin === * Herzfeld: [[Hatzfeld]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 25</ref> * Karrenzin: * Neu Herzfeld: * Repzin: * Wulfsahl: === Lewitzrand === * Lewitz (Landschaft): [[Leiws]]<ref name="Broda (Nbr.)">ZTW Zetteltranskriptionen Wossidlos A402 Broda (Nbr.) 009 Lindwurm, Kasten:1400000014 Sig1:009</ref> === Rom === === Severin === === Spornitz === * Spornitz: [[Spornz]]<ref name="UniRostock"/> * Dütschow: [[Düscho]]?<ref name="UniRostock"/> === Stolpe === * Stolpe: Stolp<ref>Transkription 32412<7ref> === Ziegendorf === * Drefahl: * Meierstorf: [[Meiersdörp]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 255</ref> * Pampin: * Platschow: * Stresendorf: [[Stresen]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 25</ref> * Ziegendorf: [[Zägendörp]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 194</ref> === Zölkow === * Zölkow: [[Zölkow]]<ref>Transkription 35274</ref><ref>Transkription 54320</ref> === Barkhagen === === Buchberg === === Ganzlin === * Ganzlin: [[Ganzlin]]<ref>Transkription 39847</ref> === Karow === * Karow: * Grüner Jäger: [[Gräunen Jäger]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Leisten: * Hahnenhorst: [[Hahnenhorst]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> === Plau am See === === Wendisch Priborn === === Blankenberg === * [[Blankenberg]]: [[Blankenbarg]]<ref>MWT-Z125-001-003-347</ref> === Borkow === * [[Borkow]]: '''[[Borkow]]'''<ref>ZTW-X001-008-006</ref> === Brüel === * Brüel: [[Brüel]]<ref>WDA ZTW Beleg:1420010535, Sig3:001,Digitalisat:1001915924</ref><ref>WDS ZTW Beleg:1420010537, Sig3:001, Digitalisat:1001915927</ref> (Brüeler hof<ref name="WDA1410000095">WDA ZTW Konvolut: 1410000095, Sig2:052, Archivnummer: 52</ref>)<ref>ZTW-Z902-004-036</ref> === Dabel === * [[Dabel]]: '''[[Dabel]]'''<ref>ZTW-Z990-019-025</ref> === Hohen Pritz === === Kobrow === === Kuhlen-Wendorf === * Gustävel: * Holdorf: * Holzendorf: * Kuhlen: * Müsselmow: * Nutteln: * Tessin: * Weberin: * Wendorf: [[Wendörp]]<ref>''[http://www.ostsee-zeitung.de/Mecklenburg/Wismar/Wendoerp Wendörp]'', Ostsee-Zeitung an’n 23. Juli 2015</ref> * Zaschendorf: === Langen Jarchow === === Mustin === === Sternberg === * [[Sternberg]]: [[Stiernbarg]]<ref>„Stiernbarg“, Mecklenburgisches Wörterbuch, Bd. 6, Sp. 844, ([https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=S09550 online])</ref> === Weitendorf === * Weitendorf: [[Weitendörp]]<ref>WDA ZTW Beleg: 1420000802, Sig3: 001, Digitalisat: 1001940753</ref> === Witzin === * [[Witzin]]: [[Witzin]]<ref>Transkription 37697</ref> === Zahrensdorf === * Zahrensdorf: [[Zarnsdörp]]<ref name="UniRostock"/> == Schwerin == * Schelfstadt: * Werdervorstadt: * Schelfwerder: * Schwerin: * Feldstadt: * Paulsstadt: * Lewenberg: * Dreesch: * Großer Dreesch: * Neu Zippendorf: * Mueßer Holz: * Gartenstadt: * Ostorf: * Haselholz: * Lankow: * Weststadt: * Krebsförden: * Wüstmark: * Göhrener Tannen: * Görries: * Friedrichsthal: * Neumühle: * Sacktannen: * Warnitz: * Wickendorf: [[Wickendörp]]<ref name="cwergin"/> * Carlshöhe: [[Carlshöge]]<ref name="cwergin"/> * Frankenhorst: * Medewege: * Zippendorf: * Mueß: == Wismar == * Wismar: * Fischkaten: * Redentin: * Müggenburg: * Eiserne Hand: * Schwanzenbusch: * Haffeld: * Kagenmarkt: * Dargetzow: * Kritzowburg: * Groß Flöte: * Kluß: * Rothentor: * Friedenshof: * Dammhusen: * Burgwall: * Weidendamm: * Köpernitztal: * Lübsche Burg: * Wendorf: * Hinter Wendorf: * Hoben: [[Hoben]]<ref name="Grebin"/> * Insel Walfisch: == Footnoten == {{Wikiprojekt Öörd/Refs}} <references/> cx8o0o8eumgwa3ctp99n0lprib87sji 1041208 1041200 2025-07-04T18:32:51Z Flaverius 21322 1041208 wikitext text/x-wiki <div style="border: 3px double #a3b0bf; padding: 0.75em 1em; margin: 1em 0; text-align: left;"> <h1 style="font-size: 230%; font-family: 'hoefler text', 'times new roman', serif; font-variant: small-caps; border: none; margin: 0; padding: 0; padding-top: 5px;"> Üürd in Nuurdwestmäkelborg </h1> ---- Disse Sied sammelt de plattdüütschen Naams von Üürd in de Landkreis [[Landkreis Nuurdwestmäkelborg|Nuurdwestmäkelborg]] un [[Landkreis Ludwigslust-Parchen|Ludwigslust-Parchen]] so as ok in de Stääd’ [[Wismer]] un [[Swerin]]. <div style="border: 3px #a3b0bf; padding: 0.75em 1em; margin: 1em 0; text-align: left;"> '''Trecht:''' ''keen''<br/> '''Nich trecht:''' {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Landkreis Noordwestmekelborg}} {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Landkreis Ludwigslust-Parchen}} </div> </div> __TOC__ == Nuurdwestmäkelborg == === Alt Meteln === * Alt Meteln: '''[[Oll Meteln]]''' ([[Olt-Meteln]]<ref name="Mecklenburgische Heimat">Meckelbörger Heimatabend in Gaabusch, In: Die Mecklenburgische Heimat : Zeitschrift des Mecklenburgischen Landesvereins für ländliche Wohlfahrts- und Heimatpflege, des Vereins Bauernhochschule, der Vereinigung ehemaliger Bauernhochschüler und Bauernhochschülerinnen, der Landesjungbauernschaft Mecklenburg-Schwerin und der Landesjungbauernschaft Mecklenburg-Strelitz 9. Jahrgang (1930), S. 10.</ref>, [[Ollmeteln]]<ref>WossiDia Transkription 61183</ref>, [[Meiteln]]?<ref>WossiDia Transkription 3106</ref>) * Böken: [[Böken]]?, [[Bäuken]]? * Hof Meteln: * Moltenow: * Neu Meteln: === Bad Kleinen === * Bad Kleinen: [[Kleinen]]<ref>ZTW-X001-001-015</ref><ref>ZTW-Z903-007-006</ref> * Fichtenhusen: * Gallentin: * Glashagen: * Hoppenrade: * Losten: * Niendorf: * Wendisch Rambow: === Barnekow === * Barnekow: [[Barnekow]]<ref>WossiDia Transkription 37812</ref> * Groß Woltersdorf: * Klein Woltersdorf: * Krönkenhagen: === Baumgarten === * Baumgarten: [[Bomgoren]]<ref>Die Transkription 36937</ref>, [[Boomgoren]]<ref>WossiDia Transkription 61553</ref> * Gralow: [[Gralow]]<ref name="51830">WossiDia Transkription 51830</ref><ref>WossiDia Transkription 60995</ref> * Katelbogen: [[Katelbagen]]<ref>WossiDia Transkription 61323</ref>, [[Katelbogen]]<ref>WossiDia Transkription 60429</ref> * Laase: * Qualitz: [[Quals]]<ref name="51830"/> * Schependorf: * Wendorf: === Benz === * Benz: [[Benz]]<ref>„Benz“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=B01703>, abgerufen am 29.06.2025.</ref> * Gamehl: [[Gamhel]]<ref name="36352">WossiDia 36352</ref> * Goldebee: * Kalsow: * Warkstorf: * Preensberg: [[Preensbarg]]<ref name="36352"/> === Bernsdorf === * [[Bernsdorf]]: '''[[Biernsdörp]]''' ([[Bihrensdörp]]<ref>WossiDia 36893</ref>) === Bernitt === * Bernitt: [[Barnitt]]?<ref>„barnittsch, Adj.“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=B00749>, abgerufen am 29.06.2025.</ref> * Hermannshagen: * Glambeck: * Göllin: * Jabelitz: * Käterhagen: * Kurzen Trechow: * Langen Trechow: * Moisall: * Neu Bernitt: * Neu Käterhagen: * Schlemmin: * Viezen: === Bibow === * Bibow: * Dämelow: * Hasenwinkel: * Neuhof: * Nisbill: === Blowatz === * Alt Farpen: * Damekow: * Dreveskirchen: * Friedrichsdorf: * Blowatz: * Groß Strömkendorf: * Heidekaten: * Robertsdorf: [[Robertsdörp]]<ref name="Zaegenfest">''[http://www.ostsee-zeitung.de/Mecklenburg/Wismar/Zaegenfest-2015 Zägenfest 2015]'', [[Ostsee-Zeitung]] an’n 16. September 2015</ref> * Wodorf: === Bobitz === * Bobitz: * Beidendorf: * Dalliendorf: * Dambeck: * Grapen Stieten: * Groß Krankow: * Käselow: * Klein Krankow: * Köchelsdorf: * Lutterstorf: * Naudin: * Neuhof: * Petersdorf: * Quaal: * Rastorf: * Saunstorf: * Scharfstorf: * Tressow: === Boiensdorf === * Boiensdorf: [[Boiensdörp]]<ref name="Zaegenfest"/><ref>Boiensdorf: Ünnerierdsch sünd in Boiensdörp kamen, hebben ropen: Nahwerschn, kann'k dienen Backeltrogg nich kriegen .... lütt Brot drin. Ahrensfeld 2,9, Robertsdorf</ref> * Niendorf: * Stove: * Werder: === Boltenhagen === * [[Boltenhagen]]: '''[[Boltenhagen]]'''<ref>WossiDia 38167</ref> === Börzow === === Brüsewitz === === Bützow === * Bützow: [[Bützow]]<ref>WossiDa 5714:In Bützow wier 'n sträkmaker. dor würden se köfft.</ref> * Horst: * Parkow: * Wolken: === Carlow === * Carlow: [[Corlow]]<ref name="KHMLadM">Karl-Heinz Molkenthin: ''Land an der Maurine''</ref><ref>MeckWb Düwelsdriwer m. Teufelsbanner: dei Corlower ... hebbt sick 'n Düwelsdriwer kamen laten, un dei hett dat Späuk in 'n Sack infungen, wo Pannkauken in wääst sünd Ratz. Mitt. 3, 30.</ref> * Klein Molzahn: * Klocksdorf: * Kuhlrade: * Neschow: [[Neschow]]<ref name="KHMLadM"/> * Pogez: [[Pogez]]<ref name="KHMLadM"/> * Samkow: [[Sahmkow]]<ref name="KHMLadM"/> * Stove: [[Stow]]<ref name="KHMLadM"/> === Damshagen === === Dassow === * Barendorf: * Benckendorf: * Dassow: [[Dassow]]<ref name="Buerngeschichen"/><ref>WossiDia 36685</ref> * Feldhusen: * Flechtkrug: * Groß Voigtshagen: * Harkensee: * Holm: * Johannstorf: * Kaltenhof: * Klein Voigtshagen: * Lütgenhof: * Pötenitz: * Prieschendorf: * Rosenhagen: * Schwanbeck: * Tankenhagen: * Volkstorf: * Wieschendorf: * Wilmstorf: === Dechow === === Dorf Mecklenburg === * Dorf Mecklenburg: [[Dörp Mäkelnorg]]<ref>https://www.landesmuseum-mv.de/pd/exponate/grundlagenlandkort-vun-de-lpg-doerp-maekelborg/</ref> * Karow: * Kletzin: * Metelsdorf: * Moidentin: * Olgashof: * Petersdorf: * Rambow: * Rosenthal: * Rothentor: * Steffin: === Dreetz === * Dreetz: [[Dreetz]]<ref>WossiDia 39393</ref> * Peetsch: * Zibühl: === Gadebusch === * Gadebusch: [[Godebuz]]<ref>[https://archive.ph/lzUdr#selection-1589.11-1595.397]</ref>, [[Gaabusch]]<ref name="Mecklenburgische Heimat"/> === Gägelow === * Gägelow: [[Gägelow]]<ref>„Gägelow“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=G00055>, abgerufen am 29.06.2025.</ref> * Gressow: * Jamel: * Neu Weitendorf: * Proseken: [[Proseken]]<ref name="KarkenintVisier"/> * Sternkrug: * Stofferstorf: * Voßkuhl: * Weitendorf: [[Weitendörp (Gemeen Gägelow)|Weitendörp]]<ref name="KarkenintVisier">''[http://www.ostsee-zeitung.de/Mecklenburg/Wismar/Karken-in-t-Visier Karken in‘t Visier]'', [[Ostsee-Zeitung]] an’n 23. März 2015</ref> * Wolde: === Glasin === * Babst: * Glasin: [[Glasin]]<ref>WossiDia 34720</ref><ref>WossiDia 61900</ref>> * Groß Tessin: * Perniek: * Pinnowhof: * Poischendorf: * Strameuß: [[Strameuss]]<ref>WossiDia 38032</ref> * Warnkenhagen: [[Warnkenhagen]]<ref name="B VII 13">Wossildo-Archiv Rostock, Archiv Nr. 4 A, B VII 13, Staak, Neukloster</ref> === Gottesgabe === * Gottesgabe: [[Gottsgaw]]?<ref>„Gottsgaw, f.“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=G02289>, abgerufen am 29.06.2025</ref> * Bergfeld: * Groß Welzin: [[Groten-Welzin]]<ref>[[Richard Wossidlo]]: ''Mecklenburgische Sagen: ein Volksbuch.'' Band 1, Hinstorff, 1939, Sied 237</ref> * Klein Welzin: * Rosenhagen: === Grambow === * Grambow: [[Grambow]]<ref>Transkription 33629</ref> === Grevesmühlen === * Grevesnmühlen: [[Grevsmœhlen]]<ref>https://www.ostsee-zeitung.de/lokales/nordwestmecklenburg/grevesmuehlen/grevesmuehlen-bekommt-plattdeutsches-ortsschild-greevsmoehlen-S553NKUY3GGSKUOIXBW5ID3VMQ.html</ref> === Hornstorf === * Hornstorf: [[Hornsdörp]]<ref>https://www.plattpartu.de/gott/erinn/maekelborg_33.htm</ref> * Kritzow: * Rohlstorf: * Rüggow: === Jesendorf === * Büschow: * Jesendorf: [[Jesendörp]]<ref name="5837">WossiDia 5837</ref> * Neperstorf: [[Nepersdörp]]<ref name="5837"/> * Trams: === Jürgenshagen === * Jürgenshagen: [[Jürgenshagen]]? * Gnemern: * Groß Gischow: * Klein Gischow: * Klein Sien: * Moltenow: * Ulrikenhof: * Wokrent: === Klein Belitz === * Klein Belitz: * Boldenstorf: * Friedrichshof: * Groß Belitz: * Neukirchen: * Passin: * Reinstorf: * Selow: === Klein Trebbow === * Barner Stück: [[Barner Stück]]<ref name="cwergin"/> * Groß Trebbow: * Kirch Stück: [[Kirch Stück]]<ref name="cwergin"/> * Klein Trebbow: * Moorbrink: === Königsfeld === * Bülow: [[Bülow]]<ref name="KHMLadM"/> * Demern: [[Demern]]<ref name="KHMLadM"/> * Groß Rünz: [[Groot Rünz]]<ref name="KHMLadM"/> * Bestenrade: * Klein Rünz: * Königsfeld: * Krim: * Warnekow: * Woitendorf: === Krembz === * Alt Steinbeck: [[Ol Steinbek]]<ref name="UniRostock"/><ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder">[https://www.nordkurier.de/regional/nordwestmecklenburg/das-warten-hat-ein-ende-diese-gemeinde-freut-sich-ueber-neue-ortsschilder-3210529]</ref> * Krembz: [[Krembz]]<ref name="UniRostock"/>, [[Krems]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Radegast: [[Rogast]]?<ref name="UniRostock"/> * Neu Steinbeck: [[Nieden Steinbek]]?<ref name="UniRostock"/><ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Stöllnitz: [[Stölz]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Groß Salitz: [[Grot Solz]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Radegast: [[Ragast]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Schönwolde: [[Schönwolln]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> === Krusenhagen === * Krusenhagen: [[Krusenhagen]](?) * Gagzow: * Hof Redentin: === Lockwisch === * Dorf Lockwisch: [[Lockwisch]]<ref name="KHMLadM"/> * Hof Lockwisch: * Petersberg: === Lübberstorf === * Lübberstorf: [[Lübberstörp]]<ref>WossiDia 37876</ref>, [[Lübbersdörp]]<ref>WossiDia 33424</ref> * Lüdersdorf: * Neumühle: === Lübow === * Lübow: * Greese: * Levetzow: * Maßlow: * Schimm: * Tarzow: * Triwalk: * Wietow: === Lüdersdorf === * Lüdersdorf: [[Lührstörp]]<ref name="KHMLadM"/>, [[Lüdersdörp]]<ref>WossiDia 33130</ref> * Boitin Resdorf: * Duvennest: * Herrnburg: * Neuleben: ** Groß Neuleben: ** Klein Neuleben: [[Lütten Mist]]<ref name="KHMLadM"/> * Palingen: * Schattin: * Wahrsow: * Lenschow: * Wahlstorf: === Metelsdorf === * Metelsdorf: [[Metelsdörp]]<ref>[https://www.google.de/books/edition/Mecklenburgische_Volks%C3%BCberlieferungen_B/IdgNAQAAIAAJ?hl=de&gbpv=1&dq=%22Metelsd%C3%B6rp%22&pg=PA88&printsec=frontcover Mecklenburgische Volksüberlieferungen: Richard Wossidlo · 1906 S. 88</ref> * Klüssendorf: * Martensdorf: * Schulenbrook: === Neuburg === * Neuburg: [[Niborg]]<ref>WDA ZTW Beleg:1420010528, Sig3:001, Digitalisat:1001915917</ref> * Hagebök: * Ilow: * Kartlow: * Lischow: * Madsow: * Nantrow: * Neuendorf: * Neu Farpen: * Neu Nantrow: * Steinhausen: * Tatow: * Vogelsang: * Zarnekow: === Neukloster === * Neukloster: * Neuhof: * Nevern: * Ravensruh: * Sellin: * Rügkamp: === Niendorf === * Niendorf: [[Niendörp (Amt Schönbarger Land)|Niendörp]]<ref name="KHMLadM"/>, [[Niedendörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Bechelsdorf: [[Bechelsdörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Ollndorf: [[Ohlndörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Törpt: [[Törpt]]<ref name="KHMLadM"/> === Passee === * Passee: [[Passee]]<ref>WossiDia 33639</ref> * Alt Poorstorf: * Goldberg: * Höltingsdorf: * Tüzen: === Penzin === * Penzin: [[Penzin]]<ref>WossiDia 60543</ref> === Poel === * Poel: [[Poel]]<ref name="ZTW1410000095">Wossildo Digital Archiv ZTW: Konvolut: 1410000095, Sig2:001, Archivnummer: 1</ref>, [[Peul]]<ref>https://www.ostsee-zeitung.de/mecklenburg-vorpommern/so-begruesst-die-insel-poel-jetzt-ihre-luftsnappers-X4EIWWV4B7QO3SFGFF3OIYOTNI.html</ref> * Am Schwarzen Busch: inn [[Swarten Busch]]<ref name="ZTW1410000095"/> * Brandenhusen: * Fährdorf: * Gollwitz: * Langenwerder: * Kaltenhof: * Kirchdorf: [[Kirchdörp]] (Kirchdörper)<ref name="ZTW1410000102">Wossildo Digital Archiv ZTW: Konvolut:1410000102, Sig2: 005, Archivnummer: 5</ref> * Malchow: * Neuhof: * Niendorf: * Oertzenhof: * Seedorf: [[Seedörp]]<ref>Wossildo Digital Archiv ZTW: Konvolut: 1410000102, Sig2: 004, Archivnummer: 4</ref> * Timmendorf: [[Timmendörp]]<ref>Wossildo Digital Archiv ZTW: Beleg: 1420000697, Sig3:001, Digitalisat: 1001940069</ref><ref name="ZTW1410000102"/> * Vorwerk: * Wangern: * Hinter Wangern: * Weitendorf: [[Weitendörp (Poel)|Weitendörp]]<ref name="Grebin">H. Jürgen Grebin: ''[https://www.plattpartu.de/gott/erinn/maekelborg_09.htm Wunnerwarken in Mäkelborg, Deel 9: Hoben — ein Fischerurt ahn Fischer]'', [[Plattpartu.de]] an’n 15. März 2009</ref> * Einhusen: * Weitendorf-Hof: === Rehna === * Rehna: [[Reihn]]<ref name="KHMLadM"/> * Brützkow: * Falkenhagen: * Löwitz: * Othenstorf: === Rieps === * Rieps: [[Rieps]](?) * Cronskamp: * Raddingsdorf: [[Raddensdörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Wendorf: === Rühn === * Rühn: * Hof Rühn: * Mückenhorst: * Pustohl: === Schönberg === * Schönberg: [[Schönbarg]]<ref name="KHMLadM"/><ref name="Buerngeschichen"/>, [[Schümbarg]]<ref name="KHMLadM"/> * Groß Bünsdorf: [[Groten Bünsdörp]]<ref>[https://core.ac.uk/download/pdf/226132545.pdf]</ref> * Klein Bünsdorf: * Kleinfeld, Malzow: * Retelsdorf: [[Retelstörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Rupensdorf: * Sabow: === Seehof === * Seehof: [[Seehoff (Landkreis Noordwestmekelborg)|Seehoff]]<ref name="cwergin">http://www.cwergin.de/glocke.html</ref> * Hundorf: [[Hundörp]]<ref name="cwergin"/> === Selmsdorf === * Selmsdorf: [[Selmsdörp]]<ref name="Buerngeschichen"/> * Hof Selmsdorf: * Lauen: de [[Löken]]<ref name="Buerngeschichen"/> * Sülsdorf: [[Sülstörp]]<ref name="Buerngeschichen"/> * Teschow: * Zarnewenz: [[Zarnwenz]]<ref name="Buerngeschichen">[[Angelius Beuthien]]: ''Sleswig-Holsteener Buerngeschichen.'' Band 1, [https://books.google.de/books?id=t0AJAAAAQAAJ&pg=PA146 Sied 146ff]</ref> === Groß Siemz === * Siemz: [[Siemz]]<ref name="KHMLadM"/> * Groß Siemz: * Klein Siemz: * Lindow: [[Linow]]<ref name="KHMLadM"/>? * Torisdorf: === Steinhagen === * Steinhagen: [[Steinhagen]]<ref>WossiDia 40632</ref> * Neuendorf: === Groß Stieten === * Groß Stieten: [[Stieten]]<ref>Wossi Dia 66</ref> * Neu Stieten: === Tarnow === * Tarnow: * Boitin: * Grünenhagen: * Zernin: === Ventschow === * Ventschow: [[Ventschow]]<ref>WossiDia: Transkription 62073</ref> * Kleekamp: === Hohen Viecheln === * Hohen Viecheln: * Hädchenshof: * Moltow: * Neu Viecheln: === Warin === * Warin: [[Warin]]<ref>Transkription 34382</ref> * Allwardtshof: * Graupenmühle: * Groß Labenz: * Klein Labenz: * Mankmoos: * Pennewitt: * Wilhelmshof: * Zernin: === Warnow === * Warnow: [[Warnow]]<ref>„Warnow“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=W00759>, abgerufen am 29.06.2025.</ref> * Buchenhof: * Dietrichshof: * Eickelberg: * Eickhof: * Klein Raden: * Lübzin: * Rosenow: * Schlockow: === Zepelin === * Zepelin: * Oettelin: === Zickhusen === * Zickhusen: [[Zickhusen]]? === Zierow === * Eggerstorf: * Fliemstorf: * Landstorf: * Wisch: * Zierow: [[Zierow]]<ref name="Grebin"/> === Zurow === * Zurow: [[Zurow]]<ref>WossiDia</ref> * Fahren: * Kahlenberg: * Klein Warin: * Krassow: * Nakenstorf: * Reinstorf: * Schmakentin: === Züsow === * [[Züsow]]: '''[[Züsow]]'''<ref> WossiDia: ZTW-Z936-000-060, Transkription 55766</ref> * [[Alt Tollow]]: [[Ollen Tollow]]? (Vöörslag), [[Olt Tollow]]? (Vöörslag) * [[Bäbelin]]: [[Bäbelin]]<ref name="WossiDia Bäbelin/Wakendörp>WossiDia: ZTW-Z905-001-284, Transkription 37169''Twischen Bäbelin un Wakendörp auf Host''</ref> * [[Teplitz]]: [[Teplitz]]? * [[Tollow]]: [[Tollow]]<ref>WossiDia: ZTW-Z905-001-284ZAW-B702-004-004, Transkription 62056</ref> * [[Wakendorf]]: [[Wakendörp]]<ref name="WossiDia Bäbelin/Wakendörp/> == Ludwigslust == === Boizenburg/Elbe === * [[Boizenburg]]: [[Boizenborg]]<ref>ZAW-B702-002-052</ref><ref>„Boizenborg“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25</ref> === Hagenow === * Hagenow: [[Hagenow]]<ref name="schuenunschapstall"/> * Hagenow Heide: * Viez; * Granzin: * Zapel: * Scharbow: [[Scharbow]]<ref name="schuenunschapstall"/> * Sudenhof: === Lübtheen === * Bandekow: * Benz: * Briest: * Brömsenberg: [[Brömsenbarg]]<ref name="Uller"/> * Garlitz: [[Garlitz]]<ref name="Uller">[[Bruker:Uller]]: [[Garlitz in Mäkelborg]]</ref> * Gößlow: * Gudow: [[Gaudow]]<ref name="Uller"/> * Jessenitz: * Langenheide: [[Langenhei’]]<ref name="Uller"/> * Lank: * Lübbendorf: * Lübtheen: [[Lübtheen]]<ref name="Uller"/> * Neuenrode: * Neu Lübtheen: * Probst Jesar: * Quassel: * Trebs: * Volzrade: === lust === * Ludwigslust: [[Ludwigslust]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch"/> * Techentin: [[Techentin]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch"/> * Glaisin: * Hornkaten: * Kummer: * Katenstück: * Jägerhof: * Weselsdorf: * Alte Ziegelei: * Drusenhorst: * Forsthaus: * Georgenhof: * Lindenkrug: * Mäthus: * Niendorf: === Bengerstorf === * Klein Bengerstorf: [[Lütten Bengerstörp]]<ref name="Buernstaeken">''[http://www.genios.de/presse-archiv/artikel/NNN/20160401/-buern-staeken-ehr-hueser-an/1E7E2A645B6D8A26CC5034E710326137.html Buern stäken ehr Hüser an]''</ref> * Groß Bengerstorf: * Wiebendorf: * Beckendorf: * Bretzin: * Karrentin: * Köterbusch: * Rehmen: * Saathorst: * Steinfurt: * Strittkamm: * Zölkow: === Besitz === === Brahlstorf === * Brahlstorf: [[Brahlstörp]]<ref>https://www.komoot.de/highlight/496437</ref><ref>„Brahlstörp“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25,</ref> * Düssin: === Dersenow === * Dersenow: * Dammereez: * Hirschkrug: * Am Sonnenberg: === Gresse === === Greven === === Neu Gülze === * Neu Gülze: [[Nie Gülz]]<ref>Sascha Nitsche: ''Gemeinde wartet Jahre auf plattdeutsche Ortsschilder'' In: ''Nordkurier'' 30.10.2024 ([https://www.nordkurier.de/regional/hagenow/gemeinde-wartet-jahre-auf-plattdeutsche-ortsschilder-3026496 online], [https://web.archive.org/web/20241127162635/https://www.nordkurier.de/regional/hagenow/gemeinde-wartet-jahre-auf-plattdeutsche-ortsschilder-3026496 Archiv]</ref> * Hühnerbusch: [[Häuhnerbusch]]<ref name="UniRostock"/> === Nostorf === === Schwanheide === === Teldau === * Teldau: [[Teldau]]<ref>Transkription 34730</ref> === Tessin b. Boizenburg === === Dömitz === * Dömitz: [[Doemtz]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch"/>, [[Däms]]<ref>[https://archive.ph/lzUdr#selection-1589.11-1595.397]</ref>, [[Döms]]<ref>https://de.wikipedia.org/wiki/D%C3%B6mitz</ref><ref>https://www.ardaudiothek.de/sendung/plattdeutsches-aus-mv/urn:ard:show:0d1a7380e3be6458/</ref>? * [[Groß Schmölen]]: [[Groot Schmölen]]<ref name="Uni Rostock"/ * Heidhof: * Klein Schmölen: [[Lütt-Schmuln]]<ref name="Ll19/20">BBwb Fb.20: Mödlich ([http://www.bbsa-potsdam.de/wp-content/uploads/2022/05/20_Ll19.pdf Ll19/20])</ref> * Polz: * Rüterberg: * Ausbau: === Grebs-Niendorf === * Grebs: * Niendorf an der Rögnitz: [[Niedörp (Landkreis Ludwigslust-Parchen)|Niedörp]]<ref>Fritz Haeger: ''Die deutschen Ortsnamen Mecklenburgs seit dem Beginn der Kolonisation.'' Eberhardt, 1935, Sied 53</ref> * Menkendorf: * Schlesin: * Neu-Grebs: === Karenz === === Malk Göhren === === Malliß === * Malliß: * Bockup: * Conow: [[Conow]]<ref>[[Richard Wossidlo]]: ''Mecklenburgische Sagen: ein Volksbuch.'' Band 1, Hinstorff, 1939, Sied 51</ref> === Neu Kaliß === === Vielank === * Alt Jabel: [[Jabel]]<ref name="Broda (Nbr.)/002"/> * Hohen Woos: * Laupin: [[Laupin]]<ref>Richard Wossidlo, Gisela Burde-Schneidewind: ''Herr und Knecht.'' 1960, Sied 69</ref> * Neu Jabel: [[Jabel]]<ref name="Broda (Nbr.)/002"/> * Tewswoos: [[Ties-Waus]]<ref>Richard Wossidlo, Gisela Burde-Schneidewind: ''Herr und Knecht.'' 1960, Sied 69</ref> * Vielank: [[Vielank]]<ref>Transkription 55267</ref> * Woosmer: * Woosmerhof: * Quast (Wüstung): [[Quast]]<ref>Wossidlo, Teuchert: ''Mecklenburgisches Wörterbuch.'' Wachholtz, Niemünster 1996, Band 5, Sied 767</ref> === Balow === * [[Balow]]: '''[[Balow]]''' (Balower<ref>ZTW-Z911-005-105</ref> === Brunow === * Brunow: [[Bruno]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 13</ref> * Bauerkuhl: * Klüß: * Löcknitz: === Dambeck === === Eldena === * [[Eldena]]: [[Eldena]]<ref>Transkription 34312</ref> === Gorlosen === === Grabow === === Karstädt === === Kremmin === === Milow === === Möllenbeck === * Möllenbeck: [[Möllbäk]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 56</ref> * Menzendorf: * Carlshof: * Horst: === Muchow === === Prislich === === Steesow === === Zierzow === * Zierzow: [[Zierzow]]<ref>Transkription 31997</ref><ref>Transkription 3810</ref><ref>Transkription 52447: ''Zierzower''</ref> === Alt Zachun === === Bandenitz === === Belsch === * Belsch: [[Belsch]]<ref>ZTW-Z993-005-107</ref> * Ramm: [[Ramm (Belsch)|Ramm]]<ref>Wossidlo, Teuchert: ''Mecklenburgisches Wörterbuch.'' Wachholtz, Niemünster 1996, Band 5, Sied 767</ref> === Bobzin === * [[Bobzin]]: '''[[Bobzin]]'''<ref>ZTW-Z912-004-205</ref><ref>ZTW-Z992-023-180</ref> === Bresegard bei Picher === * [[Bresegard bei Picher]]: '''[[Breisgoren]]]'''<ref>ZTW-Z910-002-439:''Breisgorensch''</ref><ref name="ZTW-X002-008-008">, [[Pichelsch Breisgoren]]<ref>ZTW-X002-006-009</ref> === Gammelin === * [[Gammelin]]: [[Gammelin]]<ref>Transkription 37982</ref> === Groß Krams === === Hoort === === Hülseburg === * Hülseburg: [[Hülsborg]]<ref name="schuenunschapstall">http://www.genios.de/presse-archiv/artikel/SVZ/20150302/brand-von-schuen-un-schapstall-ursa/0C0B2B92CA419E52531FDE0ED689AB2B.html</ref> * Presek: * Vortsahl: [[Vortsahl]]<ref name="schuenunschapstall"/> === Kirch Jesar === === Kuhstorf === * Kuhstorf: [[Kauhstörp]]<ref>Jürgen Rogge: ''Geschichten ut Kauhstörp.'' ISBN 978-3-86785-027-8</ref> * Jammer: * Eichhof: [[Eikhoff]]<ref>Jürgen Rogge: ''Geschichten ut Kauhstörp.'' ISBN 978-3-86785-027-8</ref> === Moraas === === Pätow-Steegen === === Picher === === Pritzier === * Pritzier: [[Pritzier]]<ref>WDA ZTW Konvolut: 1410000141, Sig2: 027, Archivnummer: s2-7-27</ref> === Redefin === === Setzin === === Strohkirchen === * Strohkrichen: [[Strohkarken]]?<ref>„grad'wäägs“, Mecklenburgisches Wörterbuch, Bd. 3, Sp. 252: '': dat geiht grad'wäägs nah Strohkarken''</ref>, [[Strohkirchen]]<ref>WossiDia: Transkription 32946</ref> === Toddin === * Toddin: [[Toddin]]<ref>Transkription 37346</ref> === Warlitz === * Warlitz: [[Warlitz]]<ref>Transkription 38448</ref><ref>Transkription 63607</ref> === Alt Krenzlin === * Alt Krenzlin: [[Ollen-Krenzlin]]<ref>Mecklenburgische Sagen: ein Volksbuch - Band 1 - SeiteRichard Wossidlo · 1939</ref> * Neu Krenzlin: * Klein Krams: * Klein Krams Ausbau: * Krenzliner Hütte: * Loosen: [[Lausen]]<ref>Wossidlo, Teuchert: ''Mecklenburgisches Wörterbuch.'' Wachholtz, Niemünster 1996, Band 5, Sied 767</ref> === Bresegard bei Eldena === * [[Bresegard bei Eldena]]: '''Breesgoren'''<ref>ZTW-Z910-005-023</ref>, [[Breisgoren]]?<ref name="ZTW-X002-008-008">ZTW-X002-008-008</ref>, [[Breisgoren]] === Göhlen === === Groß Laasch === === Leussow === === Lübesse === === Lüblow === * Alt Lüblow: [[Ollen-Lüblow]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch">[[Richard Wossidlo]]: ''Mecklenburgische Sagen: ein Volksbuch.'' Band 1, Hinstorff, 1939, Sied 61/62</ref> * Neu Lüblow: === Rastow === === Sülstorf === * Sülstörp: [[Sülstörp]]<ref>Die Sage von der zukunstigen Schlacht Bei der Lewitz Von Ernst Schlüter, Rostock</ref> === Uelitz === === Warlow === * Warlow: [[Warlow]]<ref>Transkription 37746</ref> === Wöbbelin === * [[Dreenkröge]]: [[Drên-Krœgen]]<ref name="Nerger"> Karl Nerger: Grammatik des meklenburgischen Dialektes, älterer und neuerer Zeit, Laut- und Flexionslehre, 1869, S. 194.</ref * [[Wöbbelin]]: [[Wöbbelin]]<ref>Transkription 39413</ref> === Blievenstorf === * Blievenstorf: [[Bliebenstörp]]<ref name="UniRostock"/> === Brenz === * [[Brenz]]: '''[[Brenz]]'''<ref>„Brenz“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25</ref> * Alt Brenz: [[Ollen-Brenz]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch"/> * Neu Brenz: === Neustadt-Glewe === * Blievendorf: * Friedrichsmoor: * Glewe: * Hohewisch: * Hohes Feld: * [[Klein Laasch]]: [[Lütt Laasch]]<ref name="Uni Rostock"> Wissenschaftliche Zeitschrift der Wilhelm-Pieck-Universität Rostock, Gesellschafts- und sprachwissenschaftliche Reihe · Band 27, 1978, S. 34.</ref> * Kronskamp: * Neuhof: * Neustadt: [[Niestadt]]<ref>WossiDia: ZTW-Z906-009-072 ''Niestädter''</ref>, [[Nistadt]]<ref>WossiDia: ZTW-Z906-009-067 ''In Nistadt sall de oll Stadt in'n See inliggen.''</ref> * Tuckhude: * Wabel: === Dümmer === * Dümmer: [[Dümmer]]<ref>Transkription 38086</ref> === Holthusen === === Klein Rogahn === === Pampow === === Schossin === === Stralendorf === * Stralendorf: [[Stralendörp]]<ref>[https://www.yumpu.com/de/document/read/5130054/aus-den-gemeinden-amt-stralendorf/7 Stralendorfer Amtsblatt, 25. November 2009]</ref><ref name="UniRostock"/> === Warsow === * Warsow: [[Wörsow]]<ref>ZTW-Z900-006-010</ref><ref>Transkription 34263</ref> === Wittenförden === * Wittenförde: [[Wittenfür]]? (Vöörslag)<ref>„Für2, m., f.“, Mecklenburgisches Wörterbuch, Bd. 2, Sp. 1153 ([https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=F02929 online])</ref> === Zülow === * [[Zülow]]: [[Zülow]]<ref>Transkription 45762</ref> === Körchow === === Lehsen === === Wittenburg === * Wittenburg: [[Wittenborg]]<ref name="schuenunschapstall"/><ref name="UniRostock">''Niederdeutsche Ortsnamen in Mecklenburg-Vorpommern'' up [https://www.germanistik.uni-rostock.de/en/lehrende/professorinnen-und-professoren/prof-dr-andreas-bieberstedt/projekte-und-forschungsschwerpunkte/niederdeutsche-ortsnamen-in-mv/ www.germanistik.uni-rostock.de]</ref> * Helm: * Klein Wolde: * Körchow: * Lehsen: * Perdöhl: * Wölzow: * Ziggelmark; * Zühr: === Wittendörp === * Wittendörp: === Gallin === === Kogel === === Lüttow-Valluhn === === Vellahn === * Vellahn: [[Vellahn]]<ref>Transkription 235</ref><ref>Transkription 225</ref> === Zarrentin am Schaalsee === * Schaalsee: [[Schallsee]]'<ref name="WossiDia Zarrentin/Schaalsee">WossiDia: ZTW-Z906-009-009, ZAW-B903-001-059, Transkription 38251: ''Zarrentin wier all mal ünnergahn in'n Schallsee, würd ümmer secht.''</ref>, [[Schaalsee]]<ref>WossidDia:Transkription 34522, ZTW-Z901-006-036</ref> * Zarrentin: [[Zarrentin]]<ref>WossiDia ZTW-Z903-003-009: ''bollbarg bi Zarrentin''<ref name="WossiDia Zarrentin/Schaalsee"/>, [[Schalsee]]<ref>WossiDia: Transkription 38253, ZTW-Z906-009-011</ref> * Neu-Zarrentin: * Testorf: * Boize: * Lassahn: * Bantin: * Neuhof: * Bernstorf: * Bockstanz: * Hakendorf: * Neuenkirchen: [[Niegenkirchen|Nigenkirchen]]<ref name="Wossidlo-Archiv-Rederank">[https://search.isebel.eu/da_DK/dataset/https---apps-wossidia-de-webapp-run-node-xmd-s001-000-003-546 Wossidlo-Archiv]</ref>, [[Nidenkirchen]]<ref>WossidDia: ZTW-Z903-002-090, Transkription 36272</ref> * Stintenburg: * Stintenburger Hütte: * Techin: == Parchen == === Parchim === === Banzkow === * [[Banzkow]]: '''[[Banschow]]'''<ref>https://www.nordkurier.de/regional/schwerin/diese-gemeinde-holt-sich-ihren-plattdeutschen-ortsnamen-wieder-3692174</ref> === Plate === === Sukow === * Sukow: [[Sukow]]<ref>Transkription 35252</ref> === Barnin === * [[Barnin]]: '''[[Barnin]]'''<ref>ZTW-Z910-006-275></ref><ref>ZTW-Z903-006-016</ref> === Bülow === * [[Bülow]]: '''[[Bülow]]'''<ref>ZTW-Z911-009-552</ref> === Crivitz === * [[Crivitz]]: '''[[Crivitz]]'''<ref>ZTW-Z912-001-240</ref> === Demen === * [[Demen]]: '''[[Demen]]'''<ref>Transkription 38303</ref> === Friedrichsruhe === * [[Friedrichsruhe]]: [[Friedrichsruh]]<ref>Transkription 47320</ref><ref>Transkription 47088</ref><ref> Transkription 34397</ref>, [[Friedrichsruhe]]<ref>ranskription 38652</ref> === Göhren === === Tramm === * Tramm: [[Tramm]]<ref>Transkription 37054</ref> === Wessin === === Zapel === * Zapel === Gallin-Kuppentin === === Gischow === === Granzin === === Herzberg === === Karbow-Vietlübbe === === Kreien === === Kritzow === === Lübz === === Lutheran === === Marnitz === === Passow === === Siggelkow === * Siggelkow: [[Siggelkow]]<ref>WossiDia:Transkription 61072</ref> === Suckow === === Tessenow === === Wahlstorf === === Werder === * Werder: '''[[Wirer]]''<ref>„Wirer1“, Mecklenburgisches Wörterbuch, Bd. 7, Sp. 1437 ([https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=W02937 online])</ref> === Diestelow === === Dobbertin === * Dobbertin: [[Dobbertin]]<ref>ranskription 39577</ref> * Schwinz: [[Swinz]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Alt Schwinz: * Neu Schwinz: * Jellen: [[Jellen]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Kleesten: * Spendin: * Helmsrade: * Jager Tannen: * Dobbin: * Alte Mühle: * Kläden: * Neuhof: === Goldberg === === Mestlin === === Neu Poserin === * Neu Poserin: * Kressin: * Sandhof: [[Sandhoff (Nie Poserin)|Sandhoff]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Klein Wangelin: * Wooster Teerofen: * Wooster Heide: [[Wooster Heid]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Klein Poserin: * Groß Poserin: * Neu Damerow: [[Damerow]]<ref name="Broda (Nbr.)/002">ZTW Zetteltranskriptionen Wossidlos A402 Broda (Nbr.) 009 Lindwurm, Kasten:1400000014 Sig1:009/002</ref> * Redewisch: === Techentin === * Techentin: [[Techentin]]<ref name="HerrgottupReisen27"/><ref>Transkription 5777</ref> * Zidderich: [[Zidderich]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Langenhagen: * Hof Hagen: * Augzin: * Mühlenhof: * Below: === Wedendorfer See === * Wedendorfer See: [[Wedendörper See]]<ref>WossiDia: Transkription 40599</ref> * Wedendorf: === Wendisch Waren === * Wendisch Waren: [[Wendisch-Woren]]<ref name="HerrgottupReisen27">[[John Brinckman]]: ''Uns Herrgott up Reisen.'' ''[Dat sœbenuntwintigste Kapitel]''</ref> * Finkenwerder: * Woosten: * Neu Woosten: * Hof Silberweide: === Cambs === * [[Cambs]]: '''[[Cambs]]'''<ref>ZTW-Z912-001-240</ref> === Dobin am See === * Alt Schlagsdorf: * Buchholz: * Flessenow: * Liessow: * Neu Schlagsdorf: * Retgendorf: [[Rätendörp]]<ref>Fritz Haeger: ''Die deutschen Ortsnamen Mecklenburgs seit dem Beginn der Kolonisation.'' Eberhardt, 1935, Sied 36</ref> * Rubow: === Gneven === === Godern === === Langen Brütz === === Leezen === === Pinnow === * Pinnower See: [[Pinnower See]]<ref name="Broda (Nbr.)"/> === Raben Steinfeld === === Damm === === Domsühl === * Domsühl: [[Domsühl]]<ref>WDA ZTW Konvolut:1410000548, Sig2:032</ref> === Grebbin === === Groß Godems === === Groß Niendorf === === Karrenzin === * Herzfeld: [[Hatzfeld]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 25</ref> * Karrenzin: * Neu Herzfeld: * Repzin: * Wulfsahl: === Lewitzrand === * Lewitz (Landschaft): [[Leiws]]<ref name="Broda (Nbr.)">ZTW Zetteltranskriptionen Wossidlos A402 Broda (Nbr.) 009 Lindwurm, Kasten:1400000014 Sig1:009</ref> === Rom === === Severin === === Spornitz === * Spornitz: [[Spornz]]<ref name="UniRostock"/> * Dütschow: [[Düscho]]?<ref name="UniRostock"/> === Stolpe === * Stolpe: Stolp<ref>Transkription 32412<7ref> === Ziegendorf === * Drefahl: * Meierstorf: [[Meiersdörp]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 255</ref> * Pampin: * Platschow: * Stresendorf: [[Stresen]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 25</ref> * Ziegendorf: [[Zägendörp]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 194</ref> === Zölkow === * Zölkow: [[Zölkow]]<ref>Transkription 35274</ref><ref>Transkription 54320</ref> === Barkhagen === === Buchberg === === Ganzlin === * Ganzlin: [[Ganzlin]]<ref>Transkription 39847</ref> === Karow === * Karow: * Grüner Jäger: [[Gräunen Jäger]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Leisten: * Hahnenhorst: [[Hahnenhorst]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> === Plau am See === === Wendisch Priborn === === Blankenberg === * [[Blankenberg]]: [[Blankenbarg]]<ref>MWT-Z125-001-003-347</ref> === Borkow === * [[Borkow]]: '''[[Borkow]]'''<ref>ZTW-X001-008-006</ref> === Brüel === * Brüel: [[Brüel]]<ref>WDA ZTW Beleg:1420010535, Sig3:001,Digitalisat:1001915924</ref><ref>WDS ZTW Beleg:1420010537, Sig3:001, Digitalisat:1001915927</ref> (Brüeler hof<ref name="WDA1410000095">WDA ZTW Konvolut: 1410000095, Sig2:052, Archivnummer: 52</ref>)<ref>ZTW-Z902-004-036</ref> === Dabel === * [[Dabel]]: '''[[Dabel]]'''<ref>ZTW-Z990-019-025</ref> === Hohen Pritz === === Kobrow === === Kuhlen-Wendorf === * Gustävel: * Holdorf: * Holzendorf: * Kuhlen: * Müsselmow: * Nutteln: * Tessin: * Weberin: * Wendorf: [[Wendörp]]<ref>''[http://www.ostsee-zeitung.de/Mecklenburg/Wismar/Wendoerp Wendörp]'', Ostsee-Zeitung an’n 23. Juli 2015</ref> * Zaschendorf: === Langen Jarchow === === Mustin === === Sternberg === * [[Sternberg]]: [[Stiernbarg]]<ref>„Stiernbarg“, Mecklenburgisches Wörterbuch, Bd. 6, Sp. 844, ([https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=S09550 online])</ref> === Weitendorf === * Weitendorf: [[Weitendörp]]<ref>WDA ZTW Beleg: 1420000802, Sig3: 001, Digitalisat: 1001940753</ref> === Witzin === * [[Witzin]]: [[Witzin]]<ref>Transkription 37697</ref> === Zahrensdorf === * Zahrensdorf: [[Zarnsdörp]]<ref name="UniRostock"/> == Schwerin == * Schelfstadt: * Werdervorstadt: * Schelfwerder: * Schwerin: * Feldstadt: * Paulsstadt: * Lewenberg: * Dreesch: * Großer Dreesch: * Neu Zippendorf: * Mueßer Holz: * Gartenstadt: * Ostorf: * Haselholz: * Lankow: * Weststadt: * Krebsförden: * Wüstmark: * Göhrener Tannen: * Görries: * Friedrichsthal: * Neumühle: * Sacktannen: * Warnitz: * Wickendorf: [[Wickendörp]]<ref name="cwergin"/> * Carlshöhe: [[Carlshöge]]<ref name="cwergin"/> * Frankenhorst: * Medewege: * Zippendorf: * Mueß: == Wismar == * Wismar: * Fischkaten: * Redentin: * Müggenburg: * Eiserne Hand: * Schwanzenbusch: * Haffeld: * Kagenmarkt: * Dargetzow: * Kritzowburg: * Groß Flöte: * Kluß: * Rothentor: * Friedenshof: * Dammhusen: * Burgwall: * Weidendamm: * Köpernitztal: * Lübsche Burg: * Wendorf: * Hinter Wendorf: * Hoben: [[Hoben]]<ref name="Grebin"/> * Insel Walfisch: == Footnoten == {{Wikiprojekt Öörd/Refs}} <references/> 0intx0iwtutal1yawstbnmdn7ldidcb 1041209 1041208 2025-07-04T18:33:24Z Flaverius 21322 /* Züsow */ 1041209 wikitext text/x-wiki <div style="border: 3px double #a3b0bf; padding: 0.75em 1em; margin: 1em 0; text-align: left;"> <h1 style="font-size: 230%; font-family: 'hoefler text', 'times new roman', serif; font-variant: small-caps; border: none; margin: 0; padding: 0; padding-top: 5px;"> Üürd in Nuurdwestmäkelborg </h1> ---- Disse Sied sammelt de plattdüütschen Naams von Üürd in de Landkreis [[Landkreis Nuurdwestmäkelborg|Nuurdwestmäkelborg]] un [[Landkreis Ludwigslust-Parchen|Ludwigslust-Parchen]] so as ok in de Stääd’ [[Wismer]] un [[Swerin]]. <div style="border: 3px #a3b0bf; padding: 0.75em 1em; margin: 1em 0; text-align: left;"> '''Trecht:''' ''keen''<br/> '''Nich trecht:''' {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Landkreis Noordwestmekelborg}} {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Landkreis Ludwigslust-Parchen}} </div> </div> __TOC__ == Nuurdwestmäkelborg == === Alt Meteln === * Alt Meteln: '''[[Oll Meteln]]''' ([[Olt-Meteln]]<ref name="Mecklenburgische Heimat">Meckelbörger Heimatabend in Gaabusch, In: Die Mecklenburgische Heimat : Zeitschrift des Mecklenburgischen Landesvereins für ländliche Wohlfahrts- und Heimatpflege, des Vereins Bauernhochschule, der Vereinigung ehemaliger Bauernhochschüler und Bauernhochschülerinnen, der Landesjungbauernschaft Mecklenburg-Schwerin und der Landesjungbauernschaft Mecklenburg-Strelitz 9. Jahrgang (1930), S. 10.</ref>, [[Ollmeteln]]<ref>WossiDia Transkription 61183</ref>, [[Meiteln]]?<ref>WossiDia Transkription 3106</ref>) * Böken: [[Böken]]?, [[Bäuken]]? * Hof Meteln: * Moltenow: * Neu Meteln: === Bad Kleinen === * Bad Kleinen: [[Kleinen]]<ref>ZTW-X001-001-015</ref><ref>ZTW-Z903-007-006</ref> * Fichtenhusen: * Gallentin: * Glashagen: * Hoppenrade: * Losten: * Niendorf: * Wendisch Rambow: === Barnekow === * Barnekow: [[Barnekow]]<ref>WossiDia Transkription 37812</ref> * Groß Woltersdorf: * Klein Woltersdorf: * Krönkenhagen: === Baumgarten === * Baumgarten: [[Bomgoren]]<ref>Die Transkription 36937</ref>, [[Boomgoren]]<ref>WossiDia Transkription 61553</ref> * Gralow: [[Gralow]]<ref name="51830">WossiDia Transkription 51830</ref><ref>WossiDia Transkription 60995</ref> * Katelbogen: [[Katelbagen]]<ref>WossiDia Transkription 61323</ref>, [[Katelbogen]]<ref>WossiDia Transkription 60429</ref> * Laase: * Qualitz: [[Quals]]<ref name="51830"/> * Schependorf: * Wendorf: === Benz === * Benz: [[Benz]]<ref>„Benz“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=B01703>, abgerufen am 29.06.2025.</ref> * Gamehl: [[Gamhel]]<ref name="36352">WossiDia 36352</ref> * Goldebee: * Kalsow: * Warkstorf: * Preensberg: [[Preensbarg]]<ref name="36352"/> === Bernsdorf === * [[Bernsdorf]]: '''[[Biernsdörp]]''' ([[Bihrensdörp]]<ref>WossiDia 36893</ref>) === Bernitt === * Bernitt: [[Barnitt]]?<ref>„barnittsch, Adj.“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=B00749>, abgerufen am 29.06.2025.</ref> * Hermannshagen: * Glambeck: * Göllin: * Jabelitz: * Käterhagen: * Kurzen Trechow: * Langen Trechow: * Moisall: * Neu Bernitt: * Neu Käterhagen: * Schlemmin: * Viezen: === Bibow === * Bibow: * Dämelow: * Hasenwinkel: * Neuhof: * Nisbill: === Blowatz === * Alt Farpen: * Damekow: * Dreveskirchen: * Friedrichsdorf: * Blowatz: * Groß Strömkendorf: * Heidekaten: * Robertsdorf: [[Robertsdörp]]<ref name="Zaegenfest">''[http://www.ostsee-zeitung.de/Mecklenburg/Wismar/Zaegenfest-2015 Zägenfest 2015]'', [[Ostsee-Zeitung]] an’n 16. September 2015</ref> * Wodorf: === Bobitz === * Bobitz: * Beidendorf: * Dalliendorf: * Dambeck: * Grapen Stieten: * Groß Krankow: * Käselow: * Klein Krankow: * Köchelsdorf: * Lutterstorf: * Naudin: * Neuhof: * Petersdorf: * Quaal: * Rastorf: * Saunstorf: * Scharfstorf: * Tressow: === Boiensdorf === * Boiensdorf: [[Boiensdörp]]<ref name="Zaegenfest"/><ref>Boiensdorf: Ünnerierdsch sünd in Boiensdörp kamen, hebben ropen: Nahwerschn, kann'k dienen Backeltrogg nich kriegen .... lütt Brot drin. Ahrensfeld 2,9, Robertsdorf</ref> * Niendorf: * Stove: * Werder: === Boltenhagen === * [[Boltenhagen]]: '''[[Boltenhagen]]'''<ref>WossiDia 38167</ref> === Börzow === === Brüsewitz === === Bützow === * Bützow: [[Bützow]]<ref>WossiDa 5714:In Bützow wier 'n sträkmaker. dor würden se köfft.</ref> * Horst: * Parkow: * Wolken: === Carlow === * Carlow: [[Corlow]]<ref name="KHMLadM">Karl-Heinz Molkenthin: ''Land an der Maurine''</ref><ref>MeckWb Düwelsdriwer m. Teufelsbanner: dei Corlower ... hebbt sick 'n Düwelsdriwer kamen laten, un dei hett dat Späuk in 'n Sack infungen, wo Pannkauken in wääst sünd Ratz. Mitt. 3, 30.</ref> * Klein Molzahn: * Klocksdorf: * Kuhlrade: * Neschow: [[Neschow]]<ref name="KHMLadM"/> * Pogez: [[Pogez]]<ref name="KHMLadM"/> * Samkow: [[Sahmkow]]<ref name="KHMLadM"/> * Stove: [[Stow]]<ref name="KHMLadM"/> === Damshagen === === Dassow === * Barendorf: * Benckendorf: * Dassow: [[Dassow]]<ref name="Buerngeschichen"/><ref>WossiDia 36685</ref> * Feldhusen: * Flechtkrug: * Groß Voigtshagen: * Harkensee: * Holm: * Johannstorf: * Kaltenhof: * Klein Voigtshagen: * Lütgenhof: * Pötenitz: * Prieschendorf: * Rosenhagen: * Schwanbeck: * Tankenhagen: * Volkstorf: * Wieschendorf: * Wilmstorf: === Dechow === === Dorf Mecklenburg === * Dorf Mecklenburg: [[Dörp Mäkelnorg]]<ref>https://www.landesmuseum-mv.de/pd/exponate/grundlagenlandkort-vun-de-lpg-doerp-maekelborg/</ref> * Karow: * Kletzin: * Metelsdorf: * Moidentin: * Olgashof: * Petersdorf: * Rambow: * Rosenthal: * Rothentor: * Steffin: === Dreetz === * Dreetz: [[Dreetz]]<ref>WossiDia 39393</ref> * Peetsch: * Zibühl: === Gadebusch === * Gadebusch: [[Godebuz]]<ref>[https://archive.ph/lzUdr#selection-1589.11-1595.397]</ref>, [[Gaabusch]]<ref name="Mecklenburgische Heimat"/> === Gägelow === * Gägelow: [[Gägelow]]<ref>„Gägelow“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=G00055>, abgerufen am 29.06.2025.</ref> * Gressow: * Jamel: * Neu Weitendorf: * Proseken: [[Proseken]]<ref name="KarkenintVisier"/> * Sternkrug: * Stofferstorf: * Voßkuhl: * Weitendorf: [[Weitendörp (Gemeen Gägelow)|Weitendörp]]<ref name="KarkenintVisier">''[http://www.ostsee-zeitung.de/Mecklenburg/Wismar/Karken-in-t-Visier Karken in‘t Visier]'', [[Ostsee-Zeitung]] an’n 23. März 2015</ref> * Wolde: === Glasin === * Babst: * Glasin: [[Glasin]]<ref>WossiDia 34720</ref><ref>WossiDia 61900</ref>> * Groß Tessin: * Perniek: * Pinnowhof: * Poischendorf: * Strameuß: [[Strameuss]]<ref>WossiDia 38032</ref> * Warnkenhagen: [[Warnkenhagen]]<ref name="B VII 13">Wossildo-Archiv Rostock, Archiv Nr. 4 A, B VII 13, Staak, Neukloster</ref> === Gottesgabe === * Gottesgabe: [[Gottsgaw]]?<ref>„Gottsgaw, f.“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=G02289>, abgerufen am 29.06.2025</ref> * Bergfeld: * Groß Welzin: [[Groten-Welzin]]<ref>[[Richard Wossidlo]]: ''Mecklenburgische Sagen: ein Volksbuch.'' Band 1, Hinstorff, 1939, Sied 237</ref> * Klein Welzin: * Rosenhagen: === Grambow === * Grambow: [[Grambow]]<ref>Transkription 33629</ref> === Grevesmühlen === * Grevesnmühlen: [[Grevsmœhlen]]<ref>https://www.ostsee-zeitung.de/lokales/nordwestmecklenburg/grevesmuehlen/grevesmuehlen-bekommt-plattdeutsches-ortsschild-greevsmoehlen-S553NKUY3GGSKUOIXBW5ID3VMQ.html</ref> === Hornstorf === * Hornstorf: [[Hornsdörp]]<ref>https://www.plattpartu.de/gott/erinn/maekelborg_33.htm</ref> * Kritzow: * Rohlstorf: * Rüggow: === Jesendorf === * Büschow: * Jesendorf: [[Jesendörp]]<ref name="5837">WossiDia 5837</ref> * Neperstorf: [[Nepersdörp]]<ref name="5837"/> * Trams: === Jürgenshagen === * Jürgenshagen: [[Jürgenshagen]]? * Gnemern: * Groß Gischow: * Klein Gischow: * Klein Sien: * Moltenow: * Ulrikenhof: * Wokrent: === Klein Belitz === * Klein Belitz: * Boldenstorf: * Friedrichshof: * Groß Belitz: * Neukirchen: * Passin: * Reinstorf: * Selow: === Klein Trebbow === * Barner Stück: [[Barner Stück]]<ref name="cwergin"/> * Groß Trebbow: * Kirch Stück: [[Kirch Stück]]<ref name="cwergin"/> * Klein Trebbow: * Moorbrink: === Königsfeld === * Bülow: [[Bülow]]<ref name="KHMLadM"/> * Demern: [[Demern]]<ref name="KHMLadM"/> * Groß Rünz: [[Groot Rünz]]<ref name="KHMLadM"/> * Bestenrade: * Klein Rünz: * Königsfeld: * Krim: * Warnekow: * Woitendorf: === Krembz === * Alt Steinbeck: [[Ol Steinbek]]<ref name="UniRostock"/><ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder">[https://www.nordkurier.de/regional/nordwestmecklenburg/das-warten-hat-ein-ende-diese-gemeinde-freut-sich-ueber-neue-ortsschilder-3210529]</ref> * Krembz: [[Krembz]]<ref name="UniRostock"/>, [[Krems]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Radegast: [[Rogast]]?<ref name="UniRostock"/> * Neu Steinbeck: [[Nieden Steinbek]]?<ref name="UniRostock"/><ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Stöllnitz: [[Stölz]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Groß Salitz: [[Grot Solz]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Radegast: [[Ragast]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> * Schönwolde: [[Schönwolln]]<ref name="Das Warten hat ein Ende: Diese Gemeinde freut sich über neue Ortsschilder"/> === Krusenhagen === * Krusenhagen: [[Krusenhagen]](?) * Gagzow: * Hof Redentin: === Lockwisch === * Dorf Lockwisch: [[Lockwisch]]<ref name="KHMLadM"/> * Hof Lockwisch: * Petersberg: === Lübberstorf === * Lübberstorf: [[Lübberstörp]]<ref>WossiDia 37876</ref>, [[Lübbersdörp]]<ref>WossiDia 33424</ref> * Lüdersdorf: * Neumühle: === Lübow === * Lübow: * Greese: * Levetzow: * Maßlow: * Schimm: * Tarzow: * Triwalk: * Wietow: === Lüdersdorf === * Lüdersdorf: [[Lührstörp]]<ref name="KHMLadM"/>, [[Lüdersdörp]]<ref>WossiDia 33130</ref> * Boitin Resdorf: * Duvennest: * Herrnburg: * Neuleben: ** Groß Neuleben: ** Klein Neuleben: [[Lütten Mist]]<ref name="KHMLadM"/> * Palingen: * Schattin: * Wahrsow: * Lenschow: * Wahlstorf: === Metelsdorf === * Metelsdorf: [[Metelsdörp]]<ref>[https://www.google.de/books/edition/Mecklenburgische_Volks%C3%BCberlieferungen_B/IdgNAQAAIAAJ?hl=de&gbpv=1&dq=%22Metelsd%C3%B6rp%22&pg=PA88&printsec=frontcover Mecklenburgische Volksüberlieferungen: Richard Wossidlo · 1906 S. 88</ref> * Klüssendorf: * Martensdorf: * Schulenbrook: === Neuburg === * Neuburg: [[Niborg]]<ref>WDA ZTW Beleg:1420010528, Sig3:001, Digitalisat:1001915917</ref> * Hagebök: * Ilow: * Kartlow: * Lischow: * Madsow: * Nantrow: * Neuendorf: * Neu Farpen: * Neu Nantrow: * Steinhausen: * Tatow: * Vogelsang: * Zarnekow: === Neukloster === * Neukloster: * Neuhof: * Nevern: * Ravensruh: * Sellin: * Rügkamp: === Niendorf === * Niendorf: [[Niendörp (Amt Schönbarger Land)|Niendörp]]<ref name="KHMLadM"/>, [[Niedendörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Bechelsdorf: [[Bechelsdörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Ollndorf: [[Ohlndörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Törpt: [[Törpt]]<ref name="KHMLadM"/> === Passee === * Passee: [[Passee]]<ref>WossiDia 33639</ref> * Alt Poorstorf: * Goldberg: * Höltingsdorf: * Tüzen: === Penzin === * Penzin: [[Penzin]]<ref>WossiDia 60543</ref> === Poel === * Poel: [[Poel]]<ref name="ZTW1410000095">Wossildo Digital Archiv ZTW: Konvolut: 1410000095, Sig2:001, Archivnummer: 1</ref>, [[Peul]]<ref>https://www.ostsee-zeitung.de/mecklenburg-vorpommern/so-begruesst-die-insel-poel-jetzt-ihre-luftsnappers-X4EIWWV4B7QO3SFGFF3OIYOTNI.html</ref> * Am Schwarzen Busch: inn [[Swarten Busch]]<ref name="ZTW1410000095"/> * Brandenhusen: * Fährdorf: * Gollwitz: * Langenwerder: * Kaltenhof: * Kirchdorf: [[Kirchdörp]] (Kirchdörper)<ref name="ZTW1410000102">Wossildo Digital Archiv ZTW: Konvolut:1410000102, Sig2: 005, Archivnummer: 5</ref> * Malchow: * Neuhof: * Niendorf: * Oertzenhof: * Seedorf: [[Seedörp]]<ref>Wossildo Digital Archiv ZTW: Konvolut: 1410000102, Sig2: 004, Archivnummer: 4</ref> * Timmendorf: [[Timmendörp]]<ref>Wossildo Digital Archiv ZTW: Beleg: 1420000697, Sig3:001, Digitalisat: 1001940069</ref><ref name="ZTW1410000102"/> * Vorwerk: * Wangern: * Hinter Wangern: * Weitendorf: [[Weitendörp (Poel)|Weitendörp]]<ref name="Grebin">H. Jürgen Grebin: ''[https://www.plattpartu.de/gott/erinn/maekelborg_09.htm Wunnerwarken in Mäkelborg, Deel 9: Hoben — ein Fischerurt ahn Fischer]'', [[Plattpartu.de]] an’n 15. März 2009</ref> * Einhusen: * Weitendorf-Hof: === Rehna === * Rehna: [[Reihn]]<ref name="KHMLadM"/> * Brützkow: * Falkenhagen: * Löwitz: * Othenstorf: === Rieps === * Rieps: [[Rieps]](?) * Cronskamp: * Raddingsdorf: [[Raddensdörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Wendorf: === Rühn === * Rühn: * Hof Rühn: * Mückenhorst: * Pustohl: === Schönberg === * Schönberg: [[Schönbarg]]<ref name="KHMLadM"/><ref name="Buerngeschichen"/>, [[Schümbarg]]<ref name="KHMLadM"/> * Groß Bünsdorf: [[Groten Bünsdörp]]<ref>[https://core.ac.uk/download/pdf/226132545.pdf]</ref> * Klein Bünsdorf: * Kleinfeld, Malzow: * Retelsdorf: [[Retelstörp]]<ref name="KHMLadM"/> * Rupensdorf: * Sabow: === Seehof === * Seehof: [[Seehoff (Landkreis Noordwestmekelborg)|Seehoff]]<ref name="cwergin">http://www.cwergin.de/glocke.html</ref> * Hundorf: [[Hundörp]]<ref name="cwergin"/> === Selmsdorf === * Selmsdorf: [[Selmsdörp]]<ref name="Buerngeschichen"/> * Hof Selmsdorf: * Lauen: de [[Löken]]<ref name="Buerngeschichen"/> * Sülsdorf: [[Sülstörp]]<ref name="Buerngeschichen"/> * Teschow: * Zarnewenz: [[Zarnwenz]]<ref name="Buerngeschichen">[[Angelius Beuthien]]: ''Sleswig-Holsteener Buerngeschichen.'' Band 1, [https://books.google.de/books?id=t0AJAAAAQAAJ&pg=PA146 Sied 146ff]</ref> === Groß Siemz === * Siemz: [[Siemz]]<ref name="KHMLadM"/> * Groß Siemz: * Klein Siemz: * Lindow: [[Linow]]<ref name="KHMLadM"/>? * Torisdorf: === Steinhagen === * Steinhagen: [[Steinhagen]]<ref>WossiDia 40632</ref> * Neuendorf: === Groß Stieten === * Groß Stieten: [[Stieten]]<ref>Wossi Dia 66</ref> * Neu Stieten: === Tarnow === * Tarnow: * Boitin: * Grünenhagen: * Zernin: === Ventschow === * Ventschow: [[Ventschow]]<ref>WossiDia: Transkription 62073</ref> * Kleekamp: === Hohen Viecheln === * Hohen Viecheln: * Hädchenshof: * Moltow: * Neu Viecheln: === Warin === * Warin: [[Warin]]<ref>Transkription 34382</ref> * Allwardtshof: * Graupenmühle: * Groß Labenz: * Klein Labenz: * Mankmoos: * Pennewitt: * Wilhelmshof: * Zernin: === Warnow === * Warnow: [[Warnow]]<ref>„Warnow“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25, <https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=W00759>, abgerufen am 29.06.2025.</ref> * Buchenhof: * Dietrichshof: * Eickelberg: * Eickhof: * Klein Raden: * Lübzin: * Rosenow: * Schlockow: === Zepelin === * Zepelin: * Oettelin: === Zickhusen === * Zickhusen: [[Zickhusen]]? === Zierow === * Eggerstorf: * Fliemstorf: * Landstorf: * Wisch: * Zierow: [[Zierow]]<ref name="Grebin"/> === Zurow === * Zurow: [[Zurow]]<ref>WossiDia</ref> * Fahren: * Kahlenberg: * Klein Warin: * Krassow: * Nakenstorf: * Reinstorf: * Schmakentin: === Züsow === * [[Züsow]]: '''[[Züsow]]'''<ref> WossiDia: ZTW-Z936-000-060, Transkription 55766</ref> * [[Alt Tollow]]: [[Ollen Tollow]]? (Vöörslag), [[Olt Tollow]]? (Vöörslag) * [[Bäbelin]]: '''[[Bäbelin]]'''<ref name="WossiDia Bäbelin/Wakendörp>WossiDia: ZTW-Z905-001-284, Transkription 37169''Twischen Bäbelin un Wakendörp auf Host''</ref> * [[Teplitz]]: [[Teplitz]]? * [[Tollow]]: '''[[Tollow]]'''<ref>WossiDia: ZTW-Z905-001-284ZAW-B702-004-004, Transkription 62056</ref> * [[Wakendorf]]: '''[[Wakendörp]]'''<ref name="WossiDia Bäbelin/Wakendörp/> == Ludwigslust == === Boizenburg/Elbe === * [[Boizenburg]]: [[Boizenborg]]<ref>ZAW-B702-002-052</ref><ref>„Boizenborg“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25</ref> === Hagenow === * Hagenow: [[Hagenow]]<ref name="schuenunschapstall"/> * Hagenow Heide: * Viez; * Granzin: * Zapel: * Scharbow: [[Scharbow]]<ref name="schuenunschapstall"/> * Sudenhof: === Lübtheen === * Bandekow: * Benz: * Briest: * Brömsenberg: [[Brömsenbarg]]<ref name="Uller"/> * Garlitz: [[Garlitz]]<ref name="Uller">[[Bruker:Uller]]: [[Garlitz in Mäkelborg]]</ref> * Gößlow: * Gudow: [[Gaudow]]<ref name="Uller"/> * Jessenitz: * Langenheide: [[Langenhei’]]<ref name="Uller"/> * Lank: * Lübbendorf: * Lübtheen: [[Lübtheen]]<ref name="Uller"/> * Neuenrode: * Neu Lübtheen: * Probst Jesar: * Quassel: * Trebs: * Volzrade: === lust === * Ludwigslust: [[Ludwigslust]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch"/> * Techentin: [[Techentin]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch"/> * Glaisin: * Hornkaten: * Kummer: * Katenstück: * Jägerhof: * Weselsdorf: * Alte Ziegelei: * Drusenhorst: * Forsthaus: * Georgenhof: * Lindenkrug: * Mäthus: * Niendorf: === Bengerstorf === * Klein Bengerstorf: [[Lütten Bengerstörp]]<ref name="Buernstaeken">''[http://www.genios.de/presse-archiv/artikel/NNN/20160401/-buern-staeken-ehr-hueser-an/1E7E2A645B6D8A26CC5034E710326137.html Buern stäken ehr Hüser an]''</ref> * Groß Bengerstorf: * Wiebendorf: * Beckendorf: * Bretzin: * Karrentin: * Köterbusch: * Rehmen: * Saathorst: * Steinfurt: * Strittkamm: * Zölkow: === Besitz === === Brahlstorf === * Brahlstorf: [[Brahlstörp]]<ref>https://www.komoot.de/highlight/496437</ref><ref>„Brahlstörp“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25,</ref> * Düssin: === Dersenow === * Dersenow: * Dammereez: * Hirschkrug: * Am Sonnenberg: === Gresse === === Greven === === Neu Gülze === * Neu Gülze: [[Nie Gülz]]<ref>Sascha Nitsche: ''Gemeinde wartet Jahre auf plattdeutsche Ortsschilder'' In: ''Nordkurier'' 30.10.2024 ([https://www.nordkurier.de/regional/hagenow/gemeinde-wartet-jahre-auf-plattdeutsche-ortsschilder-3026496 online], [https://web.archive.org/web/20241127162635/https://www.nordkurier.de/regional/hagenow/gemeinde-wartet-jahre-auf-plattdeutsche-ortsschilder-3026496 Archiv]</ref> * Hühnerbusch: [[Häuhnerbusch]]<ref name="UniRostock"/> === Nostorf === === Schwanheide === === Teldau === * Teldau: [[Teldau]]<ref>Transkription 34730</ref> === Tessin b. Boizenburg === === Dömitz === * Dömitz: [[Doemtz]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch"/>, [[Däms]]<ref>[https://archive.ph/lzUdr#selection-1589.11-1595.397]</ref>, [[Döms]]<ref>https://de.wikipedia.org/wiki/D%C3%B6mitz</ref><ref>https://www.ardaudiothek.de/sendung/plattdeutsches-aus-mv/urn:ard:show:0d1a7380e3be6458/</ref>? * [[Groß Schmölen]]: [[Groot Schmölen]]<ref name="Uni Rostock"/ * Heidhof: * Klein Schmölen: [[Lütt-Schmuln]]<ref name="Ll19/20">BBwb Fb.20: Mödlich ([http://www.bbsa-potsdam.de/wp-content/uploads/2022/05/20_Ll19.pdf Ll19/20])</ref> * Polz: * Rüterberg: * Ausbau: === Grebs-Niendorf === * Grebs: * Niendorf an der Rögnitz: [[Niedörp (Landkreis Ludwigslust-Parchen)|Niedörp]]<ref>Fritz Haeger: ''Die deutschen Ortsnamen Mecklenburgs seit dem Beginn der Kolonisation.'' Eberhardt, 1935, Sied 53</ref> * Menkendorf: * Schlesin: * Neu-Grebs: === Karenz === === Malk Göhren === === Malliß === * Malliß: * Bockup: * Conow: [[Conow]]<ref>[[Richard Wossidlo]]: ''Mecklenburgische Sagen: ein Volksbuch.'' Band 1, Hinstorff, 1939, Sied 51</ref> === Neu Kaliß === === Vielank === * Alt Jabel: [[Jabel]]<ref name="Broda (Nbr.)/002"/> * Hohen Woos: * Laupin: [[Laupin]]<ref>Richard Wossidlo, Gisela Burde-Schneidewind: ''Herr und Knecht.'' 1960, Sied 69</ref> * Neu Jabel: [[Jabel]]<ref name="Broda (Nbr.)/002"/> * Tewswoos: [[Ties-Waus]]<ref>Richard Wossidlo, Gisela Burde-Schneidewind: ''Herr und Knecht.'' 1960, Sied 69</ref> * Vielank: [[Vielank]]<ref>Transkription 55267</ref> * Woosmer: * Woosmerhof: * Quast (Wüstung): [[Quast]]<ref>Wossidlo, Teuchert: ''Mecklenburgisches Wörterbuch.'' Wachholtz, Niemünster 1996, Band 5, Sied 767</ref> === Balow === * [[Balow]]: '''[[Balow]]''' (Balower<ref>ZTW-Z911-005-105</ref> === Brunow === * Brunow: [[Bruno]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 13</ref> * Bauerkuhl: * Klüß: * Löcknitz: === Dambeck === === Eldena === * [[Eldena]]: [[Eldena]]<ref>Transkription 34312</ref> === Gorlosen === === Grabow === === Karstädt === === Kremmin === === Milow === === Möllenbeck === * Möllenbeck: [[Möllbäk]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 56</ref> * Menzendorf: * Carlshof: * Horst: === Muchow === === Prislich === === Steesow === === Zierzow === * Zierzow: [[Zierzow]]<ref>Transkription 31997</ref><ref>Transkription 3810</ref><ref>Transkription 52447: ''Zierzower''</ref> === Alt Zachun === === Bandenitz === === Belsch === * Belsch: [[Belsch]]<ref>ZTW-Z993-005-107</ref> * Ramm: [[Ramm (Belsch)|Ramm]]<ref>Wossidlo, Teuchert: ''Mecklenburgisches Wörterbuch.'' Wachholtz, Niemünster 1996, Band 5, Sied 767</ref> === Bobzin === * [[Bobzin]]: '''[[Bobzin]]'''<ref>ZTW-Z912-004-205</ref><ref>ZTW-Z992-023-180</ref> === Bresegard bei Picher === * [[Bresegard bei Picher]]: '''[[Breisgoren]]]'''<ref>ZTW-Z910-002-439:''Breisgorensch''</ref><ref name="ZTW-X002-008-008">, [[Pichelsch Breisgoren]]<ref>ZTW-X002-006-009</ref> === Gammelin === * [[Gammelin]]: [[Gammelin]]<ref>Transkription 37982</ref> === Groß Krams === === Hoort === === Hülseburg === * Hülseburg: [[Hülsborg]]<ref name="schuenunschapstall">http://www.genios.de/presse-archiv/artikel/SVZ/20150302/brand-von-schuen-un-schapstall-ursa/0C0B2B92CA419E52531FDE0ED689AB2B.html</ref> * Presek: * Vortsahl: [[Vortsahl]]<ref name="schuenunschapstall"/> === Kirch Jesar === === Kuhstorf === * Kuhstorf: [[Kauhstörp]]<ref>Jürgen Rogge: ''Geschichten ut Kauhstörp.'' ISBN 978-3-86785-027-8</ref> * Jammer: * Eichhof: [[Eikhoff]]<ref>Jürgen Rogge: ''Geschichten ut Kauhstörp.'' ISBN 978-3-86785-027-8</ref> === Moraas === === Pätow-Steegen === === Picher === === Pritzier === * Pritzier: [[Pritzier]]<ref>WDA ZTW Konvolut: 1410000141, Sig2: 027, Archivnummer: s2-7-27</ref> === Redefin === === Setzin === === Strohkirchen === * Strohkrichen: [[Strohkarken]]?<ref>„grad'wäägs“, Mecklenburgisches Wörterbuch, Bd. 3, Sp. 252: '': dat geiht grad'wäägs nah Strohkarken''</ref>, [[Strohkirchen]]<ref>WossiDia: Transkription 32946</ref> === Toddin === * Toddin: [[Toddin]]<ref>Transkription 37346</ref> === Warlitz === * Warlitz: [[Warlitz]]<ref>Transkription 38448</ref><ref>Transkription 63607</ref> === Alt Krenzlin === * Alt Krenzlin: [[Ollen-Krenzlin]]<ref>Mecklenburgische Sagen: ein Volksbuch - Band 1 - SeiteRichard Wossidlo · 1939</ref> * Neu Krenzlin: * Klein Krams: * Klein Krams Ausbau: * Krenzliner Hütte: * Loosen: [[Lausen]]<ref>Wossidlo, Teuchert: ''Mecklenburgisches Wörterbuch.'' Wachholtz, Niemünster 1996, Band 5, Sied 767</ref> === Bresegard bei Eldena === * [[Bresegard bei Eldena]]: '''Breesgoren'''<ref>ZTW-Z910-005-023</ref>, [[Breisgoren]]?<ref name="ZTW-X002-008-008">ZTW-X002-008-008</ref>, [[Breisgoren]] === Göhlen === === Groß Laasch === === Leussow === === Lübesse === === Lüblow === * Alt Lüblow: [[Ollen-Lüblow]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch">[[Richard Wossidlo]]: ''Mecklenburgische Sagen: ein Volksbuch.'' Band 1, Hinstorff, 1939, Sied 61/62</ref> * Neu Lüblow: === Rastow === === Sülstorf === * Sülstörp: [[Sülstörp]]<ref>Die Sage von der zukunstigen Schlacht Bei der Lewitz Von Ernst Schlüter, Rostock</ref> === Uelitz === === Warlow === * Warlow: [[Warlow]]<ref>Transkription 37746</ref> === Wöbbelin === * [[Dreenkröge]]: [[Drên-Krœgen]]<ref name="Nerger"> Karl Nerger: Grammatik des meklenburgischen Dialektes, älterer und neuerer Zeit, Laut- und Flexionslehre, 1869, S. 194.</ref * [[Wöbbelin]]: [[Wöbbelin]]<ref>Transkription 39413</ref> === Blievenstorf === * Blievenstorf: [[Bliebenstörp]]<ref name="UniRostock"/> === Brenz === * [[Brenz]]: '''[[Brenz]]'''<ref>„Brenz“, Mecklenburgisches Wörterbuch, digitalisierte Fassung im Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities, Version 01/25</ref> * Alt Brenz: [[Ollen-Brenz]]<ref name="MecklenburgischeSageneinVolksbuch"/> * Neu Brenz: === Neustadt-Glewe === * Blievendorf: * Friedrichsmoor: * Glewe: * Hohewisch: * Hohes Feld: * [[Klein Laasch]]: [[Lütt Laasch]]<ref name="Uni Rostock"> Wissenschaftliche Zeitschrift der Wilhelm-Pieck-Universität Rostock, Gesellschafts- und sprachwissenschaftliche Reihe · Band 27, 1978, S. 34.</ref> * Kronskamp: * Neuhof: * Neustadt: [[Niestadt]]<ref>WossiDia: ZTW-Z906-009-072 ''Niestädter''</ref>, [[Nistadt]]<ref>WossiDia: ZTW-Z906-009-067 ''In Nistadt sall de oll Stadt in'n See inliggen.''</ref> * Tuckhude: * Wabel: === Dümmer === * Dümmer: [[Dümmer]]<ref>Transkription 38086</ref> === Holthusen === === Klein Rogahn === === Pampow === === Schossin === === Stralendorf === * Stralendorf: [[Stralendörp]]<ref>[https://www.yumpu.com/de/document/read/5130054/aus-den-gemeinden-amt-stralendorf/7 Stralendorfer Amtsblatt, 25. November 2009]</ref><ref name="UniRostock"/> === Warsow === * Warsow: [[Wörsow]]<ref>ZTW-Z900-006-010</ref><ref>Transkription 34263</ref> === Wittenförden === * Wittenförde: [[Wittenfür]]? (Vöörslag)<ref>„Für2, m., f.“, Mecklenburgisches Wörterbuch, Bd. 2, Sp. 1153 ([https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=F02929 online])</ref> === Zülow === * [[Zülow]]: [[Zülow]]<ref>Transkription 45762</ref> === Körchow === === Lehsen === === Wittenburg === * Wittenburg: [[Wittenborg]]<ref name="schuenunschapstall"/><ref name="UniRostock">''Niederdeutsche Ortsnamen in Mecklenburg-Vorpommern'' up [https://www.germanistik.uni-rostock.de/en/lehrende/professorinnen-und-professoren/prof-dr-andreas-bieberstedt/projekte-und-forschungsschwerpunkte/niederdeutsche-ortsnamen-in-mv/ www.germanistik.uni-rostock.de]</ref> * Helm: * Klein Wolde: * Körchow: * Lehsen: * Perdöhl: * Wölzow: * Ziggelmark; * Zühr: === Wittendörp === * Wittendörp: === Gallin === === Kogel === === Lüttow-Valluhn === === Vellahn === * Vellahn: [[Vellahn]]<ref>Transkription 235</ref><ref>Transkription 225</ref> === Zarrentin am Schaalsee === * Schaalsee: [[Schallsee]]'<ref name="WossiDia Zarrentin/Schaalsee">WossiDia: ZTW-Z906-009-009, ZAW-B903-001-059, Transkription 38251: ''Zarrentin wier all mal ünnergahn in'n Schallsee, würd ümmer secht.''</ref>, [[Schaalsee]]<ref>WossidDia:Transkription 34522, ZTW-Z901-006-036</ref> * Zarrentin: [[Zarrentin]]<ref>WossiDia ZTW-Z903-003-009: ''bollbarg bi Zarrentin''<ref name="WossiDia Zarrentin/Schaalsee"/>, [[Schalsee]]<ref>WossiDia: Transkription 38253, ZTW-Z906-009-011</ref> * Neu-Zarrentin: * Testorf: * Boize: * Lassahn: * Bantin: * Neuhof: * Bernstorf: * Bockstanz: * Hakendorf: * Neuenkirchen: [[Niegenkirchen|Nigenkirchen]]<ref name="Wossidlo-Archiv-Rederank">[https://search.isebel.eu/da_DK/dataset/https---apps-wossidia-de-webapp-run-node-xmd-s001-000-003-546 Wossidlo-Archiv]</ref>, [[Nidenkirchen]]<ref>WossidDia: ZTW-Z903-002-090, Transkription 36272</ref> * Stintenburg: * Stintenburger Hütte: * Techin: == Parchen == === Parchim === === Banzkow === * [[Banzkow]]: '''[[Banschow]]'''<ref>https://www.nordkurier.de/regional/schwerin/diese-gemeinde-holt-sich-ihren-plattdeutschen-ortsnamen-wieder-3692174</ref> === Plate === === Sukow === * Sukow: [[Sukow]]<ref>Transkription 35252</ref> === Barnin === * [[Barnin]]: '''[[Barnin]]'''<ref>ZTW-Z910-006-275></ref><ref>ZTW-Z903-006-016</ref> === Bülow === * [[Bülow]]: '''[[Bülow]]'''<ref>ZTW-Z911-009-552</ref> === Crivitz === * [[Crivitz]]: '''[[Crivitz]]'''<ref>ZTW-Z912-001-240</ref> === Demen === * [[Demen]]: '''[[Demen]]'''<ref>Transkription 38303</ref> === Friedrichsruhe === * [[Friedrichsruhe]]: [[Friedrichsruh]]<ref>Transkription 47320</ref><ref>Transkription 47088</ref><ref> Transkription 34397</ref>, [[Friedrichsruhe]]<ref>ranskription 38652</ref> === Göhren === === Tramm === * Tramm: [[Tramm]]<ref>Transkription 37054</ref> === Wessin === === Zapel === * Zapel === Gallin-Kuppentin === === Gischow === === Granzin === === Herzberg === === Karbow-Vietlübbe === === Kreien === === Kritzow === === Lübz === === Lutheran === === Marnitz === === Passow === === Siggelkow === * Siggelkow: [[Siggelkow]]<ref>WossiDia:Transkription 61072</ref> === Suckow === === Tessenow === === Wahlstorf === === Werder === * Werder: '''[[Wirer]]''<ref>„Wirer1“, Mecklenburgisches Wörterbuch, Bd. 7, Sp. 1437 ([https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=W02937 online])</ref> === Diestelow === === Dobbertin === * Dobbertin: [[Dobbertin]]<ref>ranskription 39577</ref> * Schwinz: [[Swinz]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Alt Schwinz: * Neu Schwinz: * Jellen: [[Jellen]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Kleesten: * Spendin: * Helmsrade: * Jager Tannen: * Dobbin: * Alte Mühle: * Kläden: * Neuhof: === Goldberg === === Mestlin === === Neu Poserin === * Neu Poserin: * Kressin: * Sandhof: [[Sandhoff (Nie Poserin)|Sandhoff]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Klein Wangelin: * Wooster Teerofen: * Wooster Heide: [[Wooster Heid]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Klein Poserin: * Groß Poserin: * Neu Damerow: [[Damerow]]<ref name="Broda (Nbr.)/002">ZTW Zetteltranskriptionen Wossidlos A402 Broda (Nbr.) 009 Lindwurm, Kasten:1400000014 Sig1:009/002</ref> * Redewisch: === Techentin === * Techentin: [[Techentin]]<ref name="HerrgottupReisen27"/><ref>Transkription 5777</ref> * Zidderich: [[Zidderich]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Langenhagen: * Hof Hagen: * Augzin: * Mühlenhof: * Below: === Wedendorfer See === * Wedendorfer See: [[Wedendörper See]]<ref>WossiDia: Transkription 40599</ref> * Wedendorf: === Wendisch Waren === * Wendisch Waren: [[Wendisch-Woren]]<ref name="HerrgottupReisen27">[[John Brinckman]]: ''Uns Herrgott up Reisen.'' ''[Dat sœbenuntwintigste Kapitel]''</ref> * Finkenwerder: * Woosten: * Neu Woosten: * Hof Silberweide: === Cambs === * [[Cambs]]: '''[[Cambs]]'''<ref>ZTW-Z912-001-240</ref> === Dobin am See === * Alt Schlagsdorf: * Buchholz: * Flessenow: * Liessow: * Neu Schlagsdorf: * Retgendorf: [[Rätendörp]]<ref>Fritz Haeger: ''Die deutschen Ortsnamen Mecklenburgs seit dem Beginn der Kolonisation.'' Eberhardt, 1935, Sied 36</ref> * Rubow: === Gneven === === Godern === === Langen Brütz === === Leezen === === Pinnow === * Pinnower See: [[Pinnower See]]<ref name="Broda (Nbr.)"/> === Raben Steinfeld === === Damm === === Domsühl === * Domsühl: [[Domsühl]]<ref>WDA ZTW Konvolut:1410000548, Sig2:032</ref> === Grebbin === === Groß Godems === === Groß Niendorf === === Karrenzin === * Herzfeld: [[Hatzfeld]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 25</ref> * Karrenzin: * Neu Herzfeld: * Repzin: * Wulfsahl: === Lewitzrand === * Lewitz (Landschaft): [[Leiws]]<ref name="Broda (Nbr.)">ZTW Zetteltranskriptionen Wossidlos A402 Broda (Nbr.) 009 Lindwurm, Kasten:1400000014 Sig1:009</ref> === Rom === === Severin === === Spornitz === * Spornitz: [[Spornz]]<ref name="UniRostock"/> * Dütschow: [[Düscho]]?<ref name="UniRostock"/> === Stolpe === * Stolpe: Stolp<ref>Transkription 32412<7ref> === Ziegendorf === * Drefahl: * Meierstorf: [[Meiersdörp]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 255</ref> * Pampin: * Platschow: * Stresendorf: [[Stresen]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 25</ref> * Ziegendorf: [[Zägendörp]]<ref>[[Karl-Heinz Madauss]]: ''Hinning.'' Band 1, 2002, Sied 194</ref> === Zölkow === * Zölkow: [[Zölkow]]<ref>Transkription 35274</ref><ref>Transkription 54320</ref> === Barkhagen === === Buchberg === === Ganzlin === * Ganzlin: [[Ganzlin]]<ref>Transkription 39847</ref> === Karow === * Karow: * Grüner Jäger: [[Gräunen Jäger]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> * Leisten: * Hahnenhorst: [[Hahnenhorst]]<ref name="HerrgottupReisen27"/> === Plau am See === === Wendisch Priborn === === Blankenberg === * [[Blankenberg]]: [[Blankenbarg]]<ref>MWT-Z125-001-003-347</ref> === Borkow === * [[Borkow]]: '''[[Borkow]]'''<ref>ZTW-X001-008-006</ref> === Brüel === * Brüel: [[Brüel]]<ref>WDA ZTW Beleg:1420010535, Sig3:001,Digitalisat:1001915924</ref><ref>WDS ZTW Beleg:1420010537, Sig3:001, Digitalisat:1001915927</ref> (Brüeler hof<ref name="WDA1410000095">WDA ZTW Konvolut: 1410000095, Sig2:052, Archivnummer: 52</ref>)<ref>ZTW-Z902-004-036</ref> === Dabel === * [[Dabel]]: '''[[Dabel]]'''<ref>ZTW-Z990-019-025</ref> === Hohen Pritz === === Kobrow === === Kuhlen-Wendorf === * Gustävel: * Holdorf: * Holzendorf: * Kuhlen: * Müsselmow: * Nutteln: * Tessin: * Weberin: * Wendorf: [[Wendörp]]<ref>''[http://www.ostsee-zeitung.de/Mecklenburg/Wismar/Wendoerp Wendörp]'', Ostsee-Zeitung an’n 23. Juli 2015</ref> * Zaschendorf: === Langen Jarchow === === Mustin === === Sternberg === * [[Sternberg]]: [[Stiernbarg]]<ref>„Stiernbarg“, Mecklenburgisches Wörterbuch, Bd. 6, Sp. 844, ([https://www.woerterbuchnetz.de/MeckWB?lemid=S09550 online])</ref> === Weitendorf === * Weitendorf: [[Weitendörp]]<ref>WDA ZTW Beleg: 1420000802, Sig3: 001, Digitalisat: 1001940753</ref> === Witzin === * [[Witzin]]: [[Witzin]]<ref>Transkription 37697</ref> === Zahrensdorf === * Zahrensdorf: [[Zarnsdörp]]<ref name="UniRostock"/> == Schwerin == * Schelfstadt: * Werdervorstadt: * Schelfwerder: * Schwerin: * Feldstadt: * Paulsstadt: * Lewenberg: * Dreesch: * Großer Dreesch: * Neu Zippendorf: * Mueßer Holz: * Gartenstadt: * Ostorf: * Haselholz: * Lankow: * Weststadt: * Krebsförden: * Wüstmark: * Göhrener Tannen: * Görries: * Friedrichsthal: * Neumühle: * Sacktannen: * Warnitz: * Wickendorf: [[Wickendörp]]<ref name="cwergin"/> * Carlshöhe: [[Carlshöge]]<ref name="cwergin"/> * Frankenhorst: * Medewege: * Zippendorf: * Mueß: == Wismar == * Wismar: * Fischkaten: * Redentin: * Müggenburg: * Eiserne Hand: * Schwanzenbusch: * Haffeld: * Kagenmarkt: * Dargetzow: * Kritzowburg: * Groß Flöte: * Kluß: * Rothentor: * Friedenshof: * Dammhusen: * Burgwall: * Weidendamm: * Köpernitztal: * Lübsche Burg: * Wendorf: * Hinter Wendorf: * Hoben: [[Hoben]]<ref name="Grebin"/> * Insel Walfisch: == Footnoten == {{Wikiprojekt Öörd/Refs}} <references/> jlhnfscy19tgf7a3eq2q4itj0j5m3s6 0 28040 1041191 737891 2025-07-04T12:56:50Z Redaktor GLAM 57082 Higher resolution version of image 1041191 wikitext text/x-wiki [[Bild:Brandenburg in 17th century (134037906).jpg|thumb|320px|Orange = Brannenborg vör 1608<br />Rood = Wat [[Johann Sigismund]] 1608-1619 dorto kregen hett<br />Gröön un geel = Wat de [[Frerich Willem (Brannenborg)|Grote Kurförst]] 1640–1688 dorto kregen hett]] De Naam '''Brannenborg-Preußen''' is de Naam för all de Länner, de in de Tied vun [[1618]] bit [[1701]] vun dat [[Huus Hohenzollern]] regeert wurrn sünd. Toeerst hefft de [[Markgreve]]n vun Hohenzollern bloß in de [[Mark Brannenborg]] seten. Man dat Huus is wussen un vunwegen dat se al to'n Anfang vun dat [[17. Johrhunnert]] allerhand dorto arvt hefft, is de Hohenzollern ehr Land grötter wurrn un hett sik wiethen över veel Kuntreien un Länner verdeelt. Toeerst sünd düsse Länner bloß dör de Person vun den Herrscher tosamenhollen wurrn. De Naam „Brannenborg-Preußen“ warrt sünnerlich in de Geschichtswetenschop bruukt, wenn dat dor um geiht, en Unnerscheed to maken twuschen dat ganze Land vun de Hohenzollern un de enkelten Delen vun düt Land. As Kurförst [[Frerich I. (Preußen)|Frerich III.]] vun Brannenborg an'n [[18. Januar]] [[1701]] in [[Keenigsbarg]] to'n ''König in [[Preußen (Staat)|Preußen]]'' kröönt wurrn is, sünd de verscheden Länner vun Brannenborg-Preußen to en zentralen Staat tohopenknütt wurrn. Hen un wenn warrt de Naam Brannenborg-Preußen ok för de Tied na 1701 bruukt, wenn dat dor üm geiht, düütlich to maken, dat de Staat Preußen siene Wuddeln in dat Land [[Brannenborg]] hett. ==Kiek ok bi== * [[Pruzzen]] * [[Preußen (Staat)]] * [[Preußen (Landschop)]] [[Kategorie:Brannenborg]] [[Kategorie:Preußen]] [[Kategorie:Historie]] [[Kategorie:Gifft dat nich mehr]] 9o4pqo5brjd22v6hiig4slpcv99knk4 0 45674 1041249 873214 2025-07-05T08:14:19Z Flaverius 21322 lenk frikativ 1041249 wikitext text/x-wiki [[File:Entire Tanakh scroll set.png|thumb]] De '''Tanach''' ([[Hebrääsche Spraak|hebr.]] '''תנ״ך''', tanach, TNK) is de [[Hillige Schrift]] ([[Bibel]]) vun dat [[Jodendom]]. He besteiht ut de dree Deele [[Tora]] („Vörschrift“), [[Nevi'im]] („Propheten“) un [[Ketuvim]] („Schriften“). Se sünd na ehr Öller un na [[Theologie|theoloogschen]] Rang tohopenstellt. Um dat Johr [[100 v. Chr.]] rum is he in 22 oder 24 Böker indeelt wurrn un Deel vun de Hillgen Schriften wurrn. All siene Böker sünd vun dat [[Christendom]] as [[Gott]] sien wohrraftig Woort annahmen wurrn. Dor sünd noch en Reeg Böker ut de [[Koine|greeksche]] Oversetten ([[Septuaginta]]) tokamen un bit [[400]] n. Chr. as [[Oold Testament]] Deel vun de christliche Bibel wurrn. Se stoht all vor dat [[Nee Testament]].<ref>Adolf M. Ritter: ''Zur Kanonbildung in der Alten Kirche'', in: ''Charisma und Caritas. Aufsätze zur Alten Kirche'', Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1997, ISBN 3-525-58160-2, S. 273ff</ref> De Böker [[Tobit]] un [[Judit]], dat [[1. Book vun de Makkabäers|1.]] un [[2. Book vun de Makkabäers]], dat Book vun de Wiesheit un dat Book [[Jesus Sirach]] höört nich to'n Tanach mit to. Se sünd in de [[Röömsch-kathoolsche Kark|kathoolsche]] Bibel as ''deuterokanoonsche'' Böker Deel vun dat Ole Testament. In de [[Lutherbibel]] höört se as [[Apokryphen]] to'n Anhang mit to.<ref>Erich Zenger et al.: ''Einleitung in das Alte Testament'', Kohlhammer, Stuttgart, Berlin, Köln 2001 (4. Auflage), S. 29 ff</ref> == Begreep == '''תנ״ך''', tanach, is en [[Akronym]], wat ut de dree eersten hebrääschen [[Bookstaav|Bookstaven]] ([[Initschalen]]) vun de dree Hööft-Deele '''T'''ora, '''N'''ebi'im un '''C'''etubim tohopensett' is. De [[Konsonant]]en [[Taw]] (<big>ת</big>), [[Nun]] (<big>נ</big>) un [[Kaph]] (<big>כ</big>; Slussform <big>He|ך</big>), alltohopen TNK, weert mit [[Vokal]]e to ''Tanakh'' oder ''Tenakh'' ([[Internatschonal Phoneetsch Alphabet|IPA]]: IPA [taˈnax] oder [təˈnax]). De Slusskonsonant warrt as [[Frikativ|Rievluut]] IPA χ utspraken ("[[Ach-Luut]]"). ==Belege== <references/> [[Kategorie:Jodendom]] [[Kategorie:Bibel]] [[Kategorie:Oold Testament]] fvnlxpb81clpytdeai4ppath6xsd4jz 0 45768 1041233 917895 2025-07-05T04:44:14Z StarDeg 17147 1041233 wikitext text/x-wiki '''Mabandla Fred Ndavombili Dlamini''' (* [[1. November]] [[1930]] - 2025) is en [[Swasiland|swasilännsch]] [[Politiker]] un weer van 23. November 1979 bit 25. März 1983 Premierminister vun Swasiland.<ref>http://www.worldstatesmen.org/Swaziland.htm, Swaziland, Worldstatesman.org, van 27. Oktober 2010</ref> Prinz Mabandla Dlamini is Liddmaat vun de königlich Familie un hett för sien Benennen to‘n Premierminister as Manager up en Suckerplantaag. Bit to de Dood vun König [[Sobhuza II.]] 1982 hett he de sien Regeerenspolitik ünnerstütt. Dornah hett he politisch Reformen versöcht un hett sück to sien Upgaav makt, de Korruptschoon in de Verwaltensapparaat to bekämpen. Annere Feinde hett he sück mit sien süüdafrikakritisch Verhollen tegenöver deren Apartheidpolitik maakt. Wiel dat Binnenland aber wertschaplich kumplett vun de groot Nahber afhängig weer, wurr he vun konservativ Liddmaaten vun de politisch Elite entmacht un dör [[Bhekimpi Dlamini]] ersett. ==Enkeld Nahwiesen== <references /> {{Navigationslist Premierminister vun Swasiland}} {{DEFAULTSORT:Dlamini, Mabandla Fred Ndavombili}} [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Börger von Swasiland]] [[Kategorie:Politiker (Swasiland)]] [[Kategorie:Boren 1930]] d2zh2mm1kq9w586xcf2e2slrkp8m34u 10 49467 1041193 757065 2025-07-04T14:01:12Z Arancycn 58375 +Kategorie 1041193 wikitext text/x-wiki {{#tag:imagemap| Bild:{{{Bild|{{{1|Lower Saxony H.svg}}}}}}{{!}}{{{Grött|thumb}}}{{!}}{{{Alt|Laag von {{{2<includeonly>|{{PAGENAME}}</includeonly>}}} in [[Neddersassen]] (Koort lett sik anklicken)}}} {{#ifexpr: {{#time: U | {{{Stand|}}} }} < 1217548800 <!-- 1. August 2008 --> | <!-- Kreise in NI vor dem 1. August 2008 --> default [[Kreisreformen in de Bundsrepublik Düütschland#Neddersassen|Kreisreformen in Neddersassen]] | <!-- Aktuelle Kreise--> poly 870 1159 821 1135 827 1115 848 1109 844 1083 827 1063 855 1037 897 1023 971 1022 986 1010 1025 1026 1030 1044 1049 1048 1009 1082 988 1087 948 1100 925 1119 913 1104 901 1115 908 1122 900 1122 894 1107 884 1115 867 1129 869 1145 877 1140 881 1147 [[Landkreis Göttingen]] poly 791 1008 789 993 865 911 885 913 917 899 878 861 858 874 857 874 843 864 825 839 766 865 770 877 759 893 762 919 792 909 795 948 777 972 774 1009 [[Landkreis Holzminnen]] poly 717 813 719 776 799 741 786 733 784 720 780 715 792 711 785 679 768 689 756 692 759 681 774 672 778 668 773 668 757 670 743 674 728 683 712 684 708 684 697 689 685 710 678 711 664 738 689 750 683 774 672 778 675 797 706 801 [[Landkreis Schaumborg]] poly 982 940 956 881 962 875 993 877 994 860 1025 850 1060 839 1074 864 1087 867 1098 855 1109 874 1102 889 1117 904 1097 925 1099 954 1113 973 1122 992 1117 1000 1107 997 1077 1001 1071 960 1041 950 1031 958 1016 956 1011 934 999 928 [[Landkreis Gosler]] poly 744 630 748 665 782 668 773 675 759 684 762 689 786 677 792 707 783 715 790 732 802 742 811 764 806 783 820 785 836 795 859 800 870 789 856 779 860 772 868 774 876 780 890 774 888 762 876 758 887 744 908 744 915 745 924 737 943 733 946 737 952 730 961 727 964 711 971 716 982 703 975 691 983 682 990 686 997 673 1007 676 1020 658 1015 644 989 640 974 648 958 632 934 632 931 621 938 611 913 605 888 605 884 587 868 586 865 595 854 597 843 592 850 583 829 570 822 575 822 586 813 593 797 582 784 592 773 600 777 612 774 621 745 626 748 665 [[Region Hannover]] poly 844 861 857 868 869 859 886 870 908 885 932 897 945 893 945 882 957 883 969 875 997 872 991 805 996 782 1005 783 1010 778 1010 768 993 757 972 760 950 758 938 753 948 741 942 734 925 737 911 744 892 739 883 748 879 758 891 759 889 767 883 776 877 781 874 775 866 773 860 776 862 784 863 793 860 799 854 800 837 798 850 810 856 811 [[Landkreis Hilmssen]] poly 1006 784 1023 780 1037 781 1045 766 1062 766 1067 772 1080 775 1073 784 1058 796 1054 804 1059 823 1066 833 1066 837 1050 846 1036 851 1024 851 1016 842 1026 838 1033 832 1033 826 1023 815 1017 812 1007 800 1008 787 [[Soltgitter]] poly 988 799 993 781 1005 780 1007 790 1005 807 1013 810 1023 812 1029 819 1031 825 1033 835 1021 840 1017 840 1020 844 1013 851 998 852 989 848 994 836 996 823 994 810 994 801 [[Landkreis Wulfenbüttel]] poly 1057 763 1081 775 1098 767 1105 752 1106 739 1114 730 1109 722 1108 714 1102 710 1095 706 1087 714 1081 702 1072 708 1065 714 1061 714 1055 716 1055 729 1055 746 1056 760 [[Bruunswiek]] poly 1111 727 1137 730 1131 746 1169 781 1179 780 1177 796 1168 813 1153 826 1156 835 1117 839 1111 846 1103 853 1089 853 1092 860 1082 866 1066 856 1070 851 1064 839 1067 828 1053 797 1091 767 1099 770 1101 751 [[Landkreis Wulfenbüttel]] poly 944 759 945 746 952 730 961 711 973 717 977 703 980 685 998 674 1017 666 1037 680 1041 690 1046 700 1052 711 1055 725 1055 743 1055 758 1055 768 1038 779 1021 784 1013 782 1000 769 993 763 975 757 957 760 938 756 [[Landkreis Paane]] poly 747 866 738 891 755 891 766 885 766 870 821 838 835 855 846 868 856 809 828 786 814 788 804 782 811 762 796 747 782 755 768 764 756 766 736 769 723 778 713 800 716 815 720 824 720 844 718 865 722 870 727 873 735 861 [[Landkreis Hameln-Purmunt]] poly 1110 727 1104 703 1107 693 1125 692 1139 701 1153 713 1174 720 1177 716 1180 696 1180 681 1181 663 1187 658 1202 671 1213 687 1220 692 1222 702 1215 708 1203 716 1212 734 1216 742 1227 749 1232 762 1220 770 1214 775 1219 782 1225 787 1221 795 1207 808 1201 812 1197 823 1198 832 1159 833 1150 819 1162 809 1180 788 1182 783 1176 778 1167 776 1159 770 1143 755 1138 746 1134 734 1135 725 [[Landkreis Helmstidde]] poly 1172 719 1157 713 1133 700 1122 689 1112 671 1118 658 1134 660 1136 662 1139 662 1145 648 1149 643 1164 645 1174 653 1182 668 1183 686 1183 710 1179 720 [[Wulfsborg]] poly 1019 664 1016 634 1053 615 1041 543 1054 511 1084 501 1100 517 1111 524 1134 524 1143 514 1153 543 1159 555 1176 574 1189 596 1194 594 1200 598 1195 618 1206 643 1192 654 1193 661 1170 649 1159 647 1141 654 1142 666 1128 660 1110 664 1113 683 1116 692 1094 693 1101 702 1091 711 1081 705 1058 712 [[Landkreis Gifhorn]] poly 591 685 590 639 649 618 643 585 682 569 691 494 705 475 726 481 731 507 759 519 766 551 794 548 818 562 818 579 819 594 800 583 791 595 770 597 771 614 770 619 742 629 743 646 738 661 746 668 711 683 705 681 707 655 693 637 678 651 667 662 653 682 627 691 [[Landkreis Nienborg/Werser]] poly 793 1008 790 985 825 964 866 909 881 912 930 898 953 880 971 909 978 935 985 946 974 969 979 985 984 1011 971 1022 944 1021 917 1026 889 1025 871 1023 858 1032 842 1028 843 1018 821 1007 795 1009 792 1003 [[Landkreis Northeim]] poly 985 1009 979 979 986 946 1001 933 1010 942 1017 956 1038 954 1049 948 1077 963 1081 999 1096 996 1117 998 1126 1009 1119 1019 1110 1027 1118 1041 1110 1048 1102 1038 1089 1050 1074 1048 1067 1043 1045 1032 1041 1040 1028 1041 1025 1033 1026 1026 [[Landkreis Ostroe]] poly 589 639 575 631 550 643 536 640 518 658 484 662 492 639 499 621 494 609 484 584 485 565 525 545 529 540 527 517 548 504 575 492 584 473 590 449 572 432 589 410 611 408 642 414 648 437 652 462 665 471 675 458 698 466 701 477 678 573 639 591 648 616 [[Landkreis Deefholt]] poly 535 332 540 345 572 357 572 378 586 389 593 401 593 413 605 415 611 409 623 415 639 414 642 408 651 417 660 410 664 401 663 391 679 389 661 382 661 372 663 366 653 362 644 369 622 358 611 357 598 348 592 347 570 344 563 347 563 340 551 336 539 330 [[Fre’e Hansestadt Bremen]] poly 544 169 556 188 557 203 552 214 560 221 571 219 576 207 575 192 572 181 578 171 548 169 [[Fre’e Hansestadt Bremen]] poly 874 155 868 182 880 197 888 217 904 249 913 236 919 252 938 243 947 244 951 230 965 234 978 252 994 255 1006 251 1011 243 1030 237 984 198 983 178 991 177 995 152 981 136 992 113 975 107 971 117 960 120 951 136 946 136 937 143 925 146 908 148 908 170 895 177 878 163 [[Hamborg]] poly 507 9 507 44 553 40 549 8 [[Hamborg]] poly 6 232 90 219 112 229 117 268 131 282 194 314 188 424 161 495 143 585 55 583 55 650 118 671 134 657 152 705 144 738 152 750 57 828 52 826 52 840 87 862 85 875 62 902 51 891 5 910 [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] poly 604 1200 594 1169 559 1177 549 1167 589 1124 656 1114 646 1081 682 1070 697 1094 720 1088 761 1027 774 1014 767 1011 791 924 754 929 745 906 701 865 711 823 692 807 658 807 665 752 650 738 666 705 683 706 697 685 693 652 676 655 666 684 599 698 589 698 584 646 572 638 544 649 534 650 526 668 492 671 499 681 529 700 536 761 548 777 525 801 525 809 500 817 477 807 457 831 436 837 412 833 396 847 376 839 359 822 389 805 395 790 364 766 378 749 380 723 385 711 376 699 351 713 324 690 318 670 302 660 293 672 300 679 289 704 277 703 246 727 233 733 215 749 172 752 57 834 95 863 96 875 85 878 86 897 65 907 48 899 3 924 1 1197 [[Noordrhien-Westfalen]] poly 605 1197 598 1171 562 1173 555 1163 594 1125 660 1121 648 1086 685 1076 701 1099 717 1096 742 1070 760 1053 763 1031 777 1019 798 1011 824 1016 840 1029 850 1034 840 1049 832 1054 825 1074 840 1095 841 1112 825 1115 818 1124 816 1137 872 1162 888 1147 886 1138 868 1133 886 1120 902 1129 914 1115 922 1129 930 1150 949 1167 960 1180 964 1190 985 1196 986 1196 [[Hessen]] poly 989 1199 1344 1195 1329 1181 1352 1166 1328 1124 1205 1105 1179 1038 1186 1027 1130 1011 1114 1032 1124 1043 1114 1050 1102 1040 1090 1055 1053 1036 1047 1040 1037 1062 1022 1072 1011 1085 943 1117 922 1132 933 1150 949 1162 957 1177 970 1189 996 1195 [[Döringen]] poly 1000 166 988 192 1005 201 1028 222 1053 245 1088 260 1103 262 1108 237 1127 223 1156 208 1161 187 1185 180 1192 145 1178 128 1155 119 1142 102 1138 74 1132 56 1159 38 1167 28 1172 15 1165 4 1150 0 639 0 666 41 699 37 737 42 771 51 783 70 791 78 793 100 799 107 806 112 819 122 825 133 828 154 835 170 864 181 874 153 890 169 910 142 934 143 933 133 954 131 960 116 971 112 981 108 992 109 [[Sleswig-Holsteen]] poly 1262 363 1284 381 1317 384 1318 370 1356 379 1356 345 1379 324 1402 332 1421 333 1416 4 1216 2 1141 62 1151 110 1165 123 1189 129 1195 146 1185 169 1189 187 1164 185 1166 206 1152 216 1113 236 1108 264 1132 270 1167 295 1191 271 1217 288 1223 306 [[Mekelborg-Vörpommern]] poly 1286 379 1354 374 1358 341 1385 327 1404 332 1420 336 1421 446 1414 434 1403 434 1389 424 1379 422 1379 410 1359 408 1354 401 1346 404 1334 395 1321 395 1308 398 1303 399 [[Brannenborg]] poly 1420 1195 1346 1193 1335 1183 1347 1175 1354 1165 1331 1119 1211 1102 1189 1025 1125 1000 1123 977 1100 940 1098 926 1115 909 1108 858 1208 836 1235 786 1239 755 1231 730 1220 733 1222 718 1229 708 1239 690 1200 656 1207 649 1217 639 1204 611 1207 600 1146 502 1189 500 1217 472 1276 485 1344 462 1347 429 1365 426 1368 417 1372 417 1375 431 1388 432 1417 449 [[Sassen-Anholt]] poly 395 718 383 731 396 742 401 755 429 756 440 761 442 748 455 739 448 734 425 721 410 712 [[Ossenbrügge]] poly 302 653 303 595 322 570 364 559 414 568 426 588 418 613 415 639 425 665 447 673 466 655 498 649 487 667 487 678 501 691 527 705 530 742 528 768 538 777 520 799 512 807 506 810 489 796 479 801 457 827 428 831 416 822 406 837 391 842 374 823 400 803 405 783 387 780 377 765 383 756 381 739 388 739 395 750 407 759 419 758 430 755 436 764 440 756 448 745 456 737 444 723 412 709 393 716 374 695 353 703 328 682 319 660 [[Landkreis Ossenbrügge]] poly 581 426 563 433 562 425 566 413 561 408 572 396 577 381 591 394 591 409 [[Demost]] poly 439 382 459 384 454 389 468 392 480 388 488 367 485 359 487 350 477 348 467 342 457 346 445 357 450 359 [[Ollnborg]] poly 576 387 577 379 570 365 568 354 535 336 535 324 531 300 536 223 553 205 550 189 524 174 493 156 468 164 455 191 461 211 459 252 450 280 458 294 469 299 489 345 481 349 491 362 505 356 512 375 534 368 [[Landkreis Wersermasch]] poly 422 666 415 633 419 612 425 597 423 585 407 565 413 555 424 560 414 546 423 534 441 532 458 531 464 517 474 494 474 484 493 485 505 496 518 501 529 508 525 520 529 537 487 568 479 585 488 606 493 614 492 635 491 648 463 656 451 672 434 668 [[Landkreis Vechte]] poly 218 729 273 702 295 682 284 673 302 654 300 592 324 574 321 561 309 550 324 535 325 516 327 485 352 487 361 468 326 444 331 430 327 420 301 405 278 421 270 396 249 384 186 384 195 428 160 494 153 584 135 588 138 593 192 628 206 625 210 638 209 657 198 666 200 703 [[Landkreis Emsland]] poly 153 755 140 730 158 701 154 689 141 677 131 657 120 667 87 661 64 657 56 647 50 624 68 618 60 604 60 586 82 582 111 580 131 579 137 590 162 603 191 626 211 627 210 659 191 668 221 733 214 741 168 746 [[Landkreis Groafschup Bäinthem]] poly 188 382 183 359 195 336 189 318 208 286 222 292 222 275 246 282 261 270 299 287 353 270 365 272 372 268 372 285 358 310 326 338 328 350 309 351 304 411 283 418 272 396 251 387 233 380 [[Landkreis Leer]] poly 140 281 140 264 148 275 156 269 168 260 177 257 191 261 206 259 215 264 217 274 218 288 142 284 [[Emden]] poly 23 159 54 203 87 185 105 171 72 147 [[Landkreis Leer]] poly 321 567 308 549 327 527 323 518 329 498 345 491 357 474 359 463 330 444 330 427 303 404 311 346 363 359 369 382 384 387 399 398 417 405 429 418 438 440 434 456 452 471 471 485 478 497 464 509 468 518 456 534 422 539 407 563 385 564 361 558 [[Landkreis Cloppenborg]] poly 331 352 360 357 365 361 367 376 378 383 389 386 399 397 408 400 417 400 421 393 425 388 436 380 439 378 445 366 448 359 448 354 453 347 463 340 470 342 479 346 486 347 488 341 480 323 476 312 472 295 461 298 449 284 449 279 439 281 427 286 421 283 412 295 410 297 400 296 395 293 388 286 377 280 374 281 372 302 362 309 325 334 [[Landkreis Ammerland]] poly 408 170 420 212 436 210 444 199 449 189 439 173 429 158 [[Willemshaven]] poly 427 108 439 135 455 126 464 111 445 101 [[Landkreis Wersermasch]] poly 355 267 335 228 316 232 312 187 249 200 253 163 275 161 273 145 289 138 273 140 261 135 223 135 167 171 164 185 171 193 163 202 148 198 140 265 149 272 161 265 170 259 186 261 201 253 219 255 220 267 246 280 261 270 285 279 310 281 [[Landkreis Auerk]] poly 92 143 100 162 121 162 230 127 229 107 154 115 94 134 [[Landkreis Auerk]] poly 290 136 290 140 273 147 278 157 252 163 249 197 310 188 323 229 337 230 359 272 370 268 368 258 397 241 386 207 353 209 368 175 359 163 351 123 356 83 257 99 256 117 [[Landkreis Wittmund]] poly 227 107 249 104 257 118 229 125 230 107 [[Landkreis Auerk]] poly 370 257 377 283 389 289 399 299 415 297 423 282 438 286 458 274 462 253 441 234 427 237 417 209 406 170 427 159 420 150 412 152 409 125 403 83 360 82 354 124 368 181 359 212 385 209 398 234 [[Landkreis Freesland]] poly 417 405 426 389 452 380 458 392 477 392 490 364 509 359 513 380 533 372 575 388 562 407 565 416 562 429 563 433 571 422 579 428 575 438 577 448 588 447 589 465 584 464 574 493 551 502 547 511 533 517 529 511 532 503 515 504 516 495 506 489 499 484 499 478 481 481 468 482 458 478 453 471 447 464 446 457 438 451 436 426 420 404 431 386 [[Landkreis Ollnborg]] poly 539 276 543 275 544 303 583 305 606 288 600 278 619 261 646 263 657 249 651 244 661 232 659 214 647 205 646 194 662 192 679 181 693 185 702 188 716 168 746 155 750 140 732 137 735 131 747 116 736 98 724 100 700 78 687 82 677 71 637 71 615 69 606 65 592 51 585 45 576 46 546 90 534 138 544 168 574 169 576 213 566 221 550 211 534 243 [[Landkreis Cuxhoben]] poly 541 305 534 324 538 331 565 338 564 342 589 345 602 347 615 356 638 366 652 369 655 361 666 371 690 372 689 360 685 344 678 319 667 288 643 265 623 258 607 270 608 282 610 292 581 306 553 303 [[Landkreis Oosterholt]] poly 648 430 645 441 659 473 664 478 674 461 718 478 730 490 727 504 749 511 762 509 771 502 779 495 796 459 799 434 783 434 775 436 763 433 766 425 719 398 716 387 722 365 723 353 706 358 694 366 690 368 682 374 665 371 658 376 670 389 663 399 [[Landkreis Veern]] poly 680 71 687 88 736 104 748 117 735 133 741 142 749 148 720 166 713 178 722 199 734 196 744 197 745 209 735 217 736 226 745 230 758 231 764 241 768 254 769 263 799 279 810 262 824 272 828 277 847 259 882 239 867 210 881 213 879 195 874 186 845 179 837 173 816 155 805 127 793 113 773 89 761 64 746 57 716 55 699 56 [[Landkreis Stood]] poly 821 279 842 260 861 247 879 243 872 216 882 214 890 238 901 246 916 241 920 251 923 256 935 247 947 248 955 233 972 245 988 257 1010 256 1022 242 1034 246 1054 254 1063 261 1059 269 1056 274 1037 267 1029 276 1011 284 998 294 1003 305 1005 311 1001 320 996 323 1000 340 995 349 984 349 963 370 926 349 908 347 897 339 880 346 833 326 834 303 [[Landkreis Horborg]] poly 964 371 972 380 960 401 956 405 976 404 998 396 1003 401 1029 389 1042 380 1053 363 1074 345 1088 344 1100 352 1119 353 1126 367 1140 372 1153 377 1161 364 1177 367 1181 357 1177 336 1171 324 1184 335 1206 349 1222 358 1233 362 1248 357 1255 363 1264 353 1229 334 1221 311 1213 304 1206 286 1197 282 1182 288 1172 292 1160 294 1133 272 1119 268 1092 268 1071 264 1064 262 1054 275 1039 270 995 297 1009 307 1010 318 1000 322 1000 332 1003 339 989 351 983 347 968 358 [[Landkreis Lümborg]] poly 1169 490 1157 480 1159 466 1169 448 1171 435 1177 426 1176 420 1162 398 1144 377 1153 370 1166 366 1180 365 1179 361 1173 326 1232 365 1246 357 1259 365 1269 367 1284 383 1291 398 1300 402 1311 395 1334 392 1345 401 1359 409 1364 414 1363 425 1347 424 1339 457 1316 469 1288 479 1272 478 1262 472 1230 467 1216 464 1202 475 1190 491 [[Landkreis Lüchow-Dannbarg]] poly 766 508 763 522 764 533 764 545 764 550 788 544 804 553 806 564 818 573 832 574 846 582 853 590 846 598 863 600 869 587 882 586 876 548 896 533 908 468 938 479 1005 453 997 423 991 419 986 417 997 414 999 399 991 400 981 405 960 408 952 399 970 382 929 353 919 345 906 345 899 339 893 347 860 331 874 356 850 365 847 414 856 422 855 439 830 459 817 450 794 461 [[Landkreis Heidkreis]] poly 1009 456 1021 479 1034 499 1055 509 1078 504 1095 504 1103 514 1110 522 1136 525 1143 519 1146 503 1148 497 1164 493 1168 488 1165 477 1160 467 1162 462 1166 444 1172 426 1178 415 1146 384 1130 368 1117 365 1100 357 1104 351 1095 353 1088 354 1079 344 1066 344 1047 363 1038 371 1042 378 1042 380 1030 383 1024 390 1022 392 1015 388 1010 390 994 398 996 405 998 417 990 419 997 425 1001 428 997 441 [[Landkreis Ülzen]] poly 870 585 873 546 894 538 906 474 928 476 948 483 982 465 1005 458 1014 478 1030 495 1040 502 1060 511 1052 532 1043 539 1036 546 1043 560 1043 591 1044 600 1047 610 1025 628 1011 635 1005 644 991 642 976 643 959 630 947 628 932 620 936 610 896 601 [[Landkreis Celle]] poly 651 266 661 281 670 293 673 315 684 341 689 367 713 362 726 351 717 378 726 405 748 413 766 421 767 432 775 433 779 425 798 427 801 455 822 450 827 456 853 439 854 421 841 406 844 380 859 364 878 356 865 332 841 326 828 321 829 273 820 267 805 266 796 280 779 267 768 255 761 238 755 231 734 229 727 222 734 208 739 203 735 198 723 195 717 187 710 173 697 185 685 185 668 196 663 202 655 199 652 204 658 212 663 226 658 235 649 245 655 255 658 264 654 268 659 285 [[Landkreis Rodenborg]] }} desc bottom-right }}<noinclude> [[Kategorie:Wikipedia:Imagemap|Neddersassen]] </noinclude> qm1cznfozu7ngwfnwvd4ax13wwum2au 0 55516 1041226 1001952 2025-07-04T21:11:03Z ZeWXeilaQ&Q 58378 1041226 wikitext text/x-wiki [[Bild:Vivaldi La Cave.jpg|thumb|Koppersteek, F. M. La Cave (1725)]] [[Bild:Antonio Vivaldi signature 2.svg|miniatur|Ünnerschrift vun Vivaldi]] '''Antonio Lucio Vivaldi''' (* [[4. März]] [[1678]] in [[Venedig (Stadt)|Venedig]]; † [[28. Juli]] [[1741]] in [[Wien (Stadt)|Wien]]) weer en veneziaansch [[Komponist]] un [[Violinist]] in’ [[Barockmusik|Barock]]. == Leven un Wark == === Musikerfamilie, Vigelienlehrer, „root Preester“ === De Vader vun Vivaldi, [[Giovanni Battista Vivaldi]] (1655–1736), keem mit teihn oder elf Johren ut [[Brescia]] nah [[Venedig]], weer dor tonächst as de sien Vader [[Barbier]] un wurr later beroplich [[Violinist]]. Ut sien Ehe mit Camilla Calicchio, de Dochter vun en Snieder, de he 1676 heiraadt hett, gungen negen Kinner hervör. De eerstboren Antonio Vivaldi sall wiels en Eerdbeeven boren wurrn ween un wurr [[Notdööp|notdööpt]] (of dat nu wegen de Katastrophe weer oder of sück hier all sien lateren gesundheitlichen Probleme afteeken deen, is nich bekannt). Antonio wurr de eenzig professionelle Musiker ünner sien Geschwister. 1685 kreeg Vader Vivaldi en Anstellung as Violinist an' [[Markusdom]]; as Musiker harr he en gooden Roop, harr as Liddmaat vun den Cäcilienvereen völfältige Beziehungen binnerhalv vun dat [[Veneziaansch Oper|veneziaansch]] Musikleven un wurr in en Reiseführer as hörenswert [[Virtuose|Violinvirtuose]] nömmt. Antonio wies fröh sien Musikbegabung an de Vigelien un sall all in sien Jöögd den Vader in dat Orchester vertreden hemm. Musiktheoretischen Ünnerricht kann he bi [[Giovanni Legrenzi]] kreegen hemm, de aber all 1690 storven is; to dissen Tietpunkt weer Vivaldi eerst twalf Johr old, wat de Vermooden ehrder unwohrschienlich maakt. Mit 15 Johr kreeg Antonio de [[Tonsur]] un de eerste [[neddere Weehe]], wormit nah dormalig Sitte noch kien Entscheedung för den Preesterstand verbunnen weer, woll aber dat Teel vun en licht anhaben sozialen Status. De Entscheedung för den geistlichen Stand full aber – mehr oder minner verbindlich – as he mit 18 Johr de eerste höhgere Weehe to'n [[Subdiakon]] kreeg. De Utbillen to'n [[Preester (Christendom)|Preester]], weniger en Studium vun de Theologie as en Beropsutbillen, hett he in twee dicht bi liggen [[Pfarre]]n maakt. Mit 25 Johr, blots een Johr later as nah [[Kanoonsch Recht|kanoonsch Recht]] fröhestens mögelk, wurr he to'n Preester weeht. Dornah wurr he [[Kaplan]] an de Kark S. Maria della Pietà un up Andrag vun [[Francesco Gasparini]] Vigelienlehrer an dat [[Ospedale della Pietà]], en an disse Kark angleedert [[Waisenhuus]] för Deerns. Eenenhalv Johr hett he dor Messen leest. Denn hett he dat Preesteramt för immer upgeven, wat he in en wesentlich lateren Breef mit gesundheitlichen Problemen begrünnd hett; he schrifft vun „strettezza di petto“, also „Enge in de Borst“, wat up [[Angina Pectoris]] oder villicht ok [[Asthma]] hinwiesen kunn. As ut de Gehaltsafreeken vun dat Ospedale della Pietà hervörgeiht, wurr he nah kört Tiet nich blots as Vigelienlehrer, sonnern ok as Lehrer för [[Violoncello]] un [[Viola d’amore]] (Viola all' Inghlese) beschäftigt. Ut en Anekdote geiht hervör, dat he ok [[Cembalo]] speelt hett. Wegen sien vun den Vader Giambattista (betekent as ''Rossetto'', „Rossi“) verarvt Hoorfarv wurr he ''Il Prete Rosso'' („de [[Roothoorig|root]] Preester“) nömmt. === Mädchenorchester un Vigelienkonzerte === [[Bild:vivaldi.jpg|thumb|left|Bildnis vun en ungenannten Musiker. Dat sück dat um en Porträt vun Vivaldi hanneln sall, wurrd faken antwiefelt.]] Vivaldi hett dat [[Orchester]] vun dat Ospedale della Pietà, een vun veer Heimen in Venedig för Waisendeerns betrüet, af 1703 as ''maestro di violino'', af 1704 tosätzlich as ''maestro di violino all'inglese'' un af 1716 as stellvertreden Leider (''maestro di conterti''). Dat Orchester kreeg bald en för dormalig Tiet legendären Roop un hett tallriek Italienreisende anlockt. För dat Ospedale entstunn de gröttste Deel vun sien tallriek Vigelienkonzerte un [[Sonate]]n. Se wurrn in de Goddesdeensten upführt. Dorvan sünd 30 Vigelienkonzerte för de Geigerin [[Anna da Violin]], sien Schölerin un latere Kollegin an dat [[Venezianische Ospedali#Pio Ospedale della Pietà|Ospedale della Pietà]], schreeven. Sien Posten hull he bit in dat Johr 1716 (mit en Ünnberbreeken van Februar 1709 bit September 1711), denn wurr he to'n ''Maestro dei concerti'' beropen. Nah twee in Venedig druckt Sonatensammlungen (12 [[Triosonate]]n op.1 un 12 [[Violinsonate]]n op.2, druckt 1705 bzw. 1709) wurr Vivaldi mit de Konzertsammlung [[L'Estro Armonico|''L'Estro Armonico'']] (etwa: „De harmonisch Ingeeven“) op.3 (druckt 1711) en europääsch Berühmtheit. Bit 1729 keemen all tosommen 12 Sammlungen herut, de af op.3 all in [[Amsterdam]] druckt wurrn, dorünner ok de twalf [[Solokonzert|Konzerte]] op.8 (druckt 1725) ''Il cimento dell'armonia e dell'inventione'' (etwa: „De Wettstriet tüschen Harmonie un Utfinnen“), de as eerst veer Konzerte de berühmt [[Die vier Jahreszeiten|''Le Quattro Stagioni'']] (''De veer Johrstieden'') enthollen. === Eerste Opern; Impresario in Venedig un Mantua === All wiels sien Anstellung bi dat Ospedale della Pietà fung Vivaldi mit de Kompositschoon vun Opern an. Anfangen mit ''[[Ottone in Villa|Ottone in villa]]'', de 1713 in [[Vicenza]] eerstupführt wurr, sullen bit 1739 över fievtig wiedere Opern folgen. In de Folgetiet övernehm Vivaldi, neben sien Anstellung an dat Ospedale della Pietà, mehr un mehr de Funktschoon vun en [[Impresario]] an dat veneziaansch Theater ''San Angelo''. Ut Anlaat vun den [[Veneziaansch-Öösterrieksch Törkenkrieg|veneziaanschen Törkenkrieg]] hett Vivaldi 1716 en patriotisch [[Oratorium]] [[Juditha triumphans]] komponeert, de sien Stoff ut dat [[Book Judit]] entnommen is. [[Bild:Pier Leone Ghezzi - Caricature of Vivaldi with text.jpg|thumb|Karikatur vun Vivaldi, vun P. L. Ghezzi (1723)]] Nah Striedigkeiten in Venedig wessel he 1718 nah [[Mantua]], wo he in Deensten vun Landgraaf [[Philipp von Hessen-Darmstadt]] (1671–1739; Söhn vun [[Ludwig VI. (Hessen-Darmstadt)]] un dormit Neffe vun [[Elisabeth Amalia von Hessen-Darmstadt|Elisabeth Amalie]], de Moder vun Kaiserin [[Eleonora Magdalena Gonzaga von Mantua-Nevers]] (Vgl. Titelblööt to de Opuswarken X und XII: ''…S.A.S.Il. Sig'r Principe Filippo Langravio d'Hassia Darmstadt'') hööftsächlich as [[Intendant]] un Opernkomponist arbeiten dee. Nah 1721 hull he sück mehrmals in [[Rom]] up, speel tweemal för den [[Paapst]] un kreeg völ Updrääg för Opern- un [[Karkenmusik]]. 1726 kehr he as musikalisch Leider vun dat ''[[Teatro S. Angelo]]'' in sien Heimatstadt Venedig torüch. Dor wurr he sowohl as Komponist as ok as Geigenvirtuose to en leven Legende un to'n „Wallfohrtsteel“ förr völ Musiker ut ganz Europa. Um disse Tiet herüm hett he ok de dormals 16 Johr old [[Anna Girò]], en Singerin vun franzöösch Herkunft (oosprünglich Giraud), kennenlehrt, de hüm fortan up sien Reisen begleiten dee. Tüschen 1729 un 1733 hett Vivaldi tallriek böveritalieensch Städer besöcht as ([[Verona]], [[Ancona]], [[Reggio nell’Emilia|Reggio]] un [[Ferrara]]) un weer wohrschienlich ok in [[Prag]], wor twee vun sien Opern eerstmals upführt wurrn. === Stilwannel to de Wiener Fröhklassik === Um 1730 rüm sette en Stilwannel in – weg vun den [[Barockmusik|Barock]] to'n „[[Galante Musik|Style galant]]“. Disse leet de Kompositschonen vun Vivaldi vör allen bi dat veneziaansch Publikum immer unattraktiver utsehn. Wohrschienlich deswegen truck he 1740 nah [[Wien (Stadt)|Wien]], um Ünnerstütten bi [[Karl VI. (HRR)|Kaiser Karl VI.]] to söken; de is aber all in Oktober 1740 storven. Vivaldi sülvst is teihn Maand nah sien Ankunft an' 28. Juli 1741 in Wien storven. De eenstmals bekanntste Musiker vun Europa bleev in Wien unbeacht vun de Musikwelt un wurr in en eenfack Graff up den ''Spitaller Gottsacker'' vör dat Kärntnerdoor bisett, an de sien Stäe hüüd dat Hööftgebäude vun de [[Technische Universität Wien|Technischen Universität Wien]] ([[Karlsplatz (Wien)|Karlsplatz]]) steiht. Dor is en Gedenktafel för hüm anbrocht. 1972 wurr de ''Vivaldigasse'' in Wien-[[Favoriten]] nah hüm nömmt. == Musik == 500 Konzerten vun Vivaldi sünd 241 för [[Vigelien]] as [[Solist|Soloinstrument]] erhollen. An tweet Stäe folgen 39 [[Fagott]]konzerte. De anner Concerti sünd för verscheeden [[Holtblasinstrument]]e, wenige för [[Violoncello]], aber ok för utgefallen Instrumente as [[Viola d’amore]] oder [[Mandolien]]. In en [[Arie|Opernarie]] hett he sogor en [[Salterio]] (italieensch Barockhackbrett) insett. De Konventschoon entsprekend verlangen – bit up de söss Flötenkonzerte op.10 – all bekannt Konzertsammlungen een oder mehrere Soloviolinen. Rund 70 Konzerte sünd för twee oder mehr Solisten, von de eenig mit hör utgefallen Instrumentenkombinatschonen un de in en Konzert (RV 555) sogor up 16 (!) Solisten wieder maakt Sologruppe den utpräägten Klangsinn un de Experimentierlüst vun Vivaldi wiesen. Vivaldi broch dat [[Solokonzert]] as en Hööftform vun den [[Barockmusik|Hoochbarock]] up, un he verhulp [[Satz (Musikstück)|dreesatzig]] Warken to'n Dörbröök. In de flink [[Ecksatz|Ecksatzen]] hett he eerstmals systematisch de [[Ritornell]]-Form insett, in de dat Orchester en musikalische Passage mehrmals wedderholt un sück afwesselt mit solistisch Afsnitten, de en free'eren, mehr episodischen Charakter hebbt un moduleeren Passagen enthollen. Sien langsam Mideelsatzen sünd kenntekent dör [[Kantilene]]n vun dat Soloinstrument. Dorneben dokumenteeren rund 55 [[Ripieno]]konzerte (Konzerte ahn Solisten) un rund 21 [[Kamerkonzert]]e (Konzerte för Solisten ahn Orchester) en intensiv Experimenteeren mit de Konzertform. De 49 bisher identifizeerten Opern vun wurrn af de 1970er Johren nah un nah weer opdeckt un up Festivals speelt oder för CDs produzeert. Hör [[Partitur]]en oder Reste vun old Notenbestännen wurrd gröttstendeels in de [[Biblioteca Nazionale Centrale|Biblioteca Nazionale]] in Turin upbewohrt. Eerst in jüngsten Johren find ok dat umfangriek geistlich Wark vun Vivaldi weer Beachtung. Faken findt sück hier de glieke swungvull, virtuoos Stil un en ähnliche Experimenteerfreudigkeit as in sien Solokonzerten. Vivaldi weer nich blots in Noorditalien bannig infloottriek, sonnern ok in' düütschen Ruum. [[Johann Georg Pisendel]] hett nah sien Italienreis de Techniken vun Vivaldi an' Dresdner Hof verbreedt. De Stil vun [[Johann Sebastian Bach]] hett ünner den Infloot vun Vivaldi en deepgriepen Wiederentwicklung dörmaakt; ünner annern hett Bach mehrere Konzerte för Cembalo un för Örgel [[Transkriptschoon (Musik)|transkribeert]]. == Wat he rutbrocht hett == Nahfolgend Warken wurrn all to Leevtieden vun Vivaldi un tomeest in [[Amsterdam]] verapenlicht. Mann kann dorvan utgahn, dat de meest vun disse Warken in en Tietruum bit to teihn Johren vör den Druck entstahn sünd. . * Op. 1: 12 [[Triosonate]]n ''da camera'' för 2 Vigelien un Basso continuo (1705) * Op. 2: 12 Sonaten för Vigelien un Basso continuo (1709) * Op. 3: 12 Violinkonzerte [[L'Estro Armonico|''L'estro armonico'']] (för 1–4 Solovigelien un Orchester) (1711) * Op. 4: 12 [[Violinkonzert]]e ''La Stravaganza'' (1712) * Op. 5: 6 [[Sonate]]n för 1 oder 2 Vigelien (1716) * Op. 6: 6 Violinkonzerte (1716) * Op. 7: 12 Violin- un Oboenkonzerte (1717) * Op. 8: 12 Violinkonzerte ''Il cimento dell'armonia e dell'inventione'' (1725; dorin: [[Die vier Jahreszeiten]]) * Op. 9: 12 Violinkonzerte ''La Cetra'' (1727) * Op. 10: 6 Flötenkonzerte (1728) * Op. 11: 6 Violin- und Oboenkonzerte (1729) * Op. 12: 6 Violinkonzerte (1729) * Op. 13: 6 Sonaten för Flöte un Basso continuo ''Il Pastor Fido'' (1729)<ref>Vivaldi sien Oorheverschap an Op. 13 is nicht twiefelsfree nahwiest. De Titel vun dat Wark ut ''Paris am 17. April 1737, herutgeven in' Verlag M. Boivin rue St. Honoré à règle d'or/ „Il Pastor Fido“ pour la Musette, Vièle, Flûte, Hautbois, Violon, avec la Basse Continue, del Sig' Antonio Vivaldi, opera XIII /Avec le privilège du roi.'' Dat Wark is noch to Leevtieden vun Vivaldi druckt wurrn, hett aber stilistisch völ franzöösch Elemente. In dat 18. Johrhunnert weer dat begäng, dat Verleger ahn dat Weeten vun den Komponisten Warken tosommenstellen deen, um disse ünner den bekannten Naam beter verkoopen to können. De franzöösch Komponist [[Nicolas Chédeville]] gellt as mögelk Oorhever.</ref> * Op. 14: 6 Sonaten för Cello und Basso continuo (1740)<ref> Disse Sammlung wurr vun Vivaldi nich autoriseert. Unklor is, of man de överhoopt "Op. 14" nömmen sull, wurr disse in Paris staken Sammlung doch vermootlich nich mal in' Eerstdruck nömmt</ref> == Wedderopdecken == De Musik vun Vivaldi keem bald in Vergeetenheit. Eerst af Anfang vun dat 20. Johrhunnert fung man an, sück weer mehr för Vivaldi to interesseeren.<ref>[[Arnold Schering]] hett sück in sien ''Geschichte des Instrumentalkonzerts'' 1905 mit de Musik vun Vivaldi befaat.</ref> 1926 hebbt Salesianermönken ut [[Markgraafschap Montferrat|Montferrat]] en Musikaliensammlung de Turiner Natschonalbibliothek to' Koop anboden.<ref> Michael Talbot: ''Antonio Vivaldi. Der Venezianer und das barocke Europa. Leben und Werk.'' [[Deutsche Verlags-Anstalt|DVA]], Stuttgart 1985, S. 17. </ref> En Gootachter kunn faststellen, dat 97 Bannen de Musik vun Vivaldi - meest autographe Partituren - enthullen, dorünner twalf Opern, 29 Kantaten un 140 Instrumentalwarken. Een Johr later hett man de Sammlung köfft. Bi en nipp un nau Ünnersöken muss man aber faststellen, dat de Bandtellen Lücken harr, dat sück also blots um etwa de Hälft vun en gröttere Sammlung hanneln dee. De tweete Deel wurr bald dorup bi den Neffen vun den Marquis Marcello [[Durazzo (Familie)|Durazzo]] funnen un so wurr de Sammlung 1930 wedder vereent.<ref>Michael Talbot: ebd., S. 18.</ref> Finanzeert wurrn de Ankööp mit Hülp vun Roberto Foà un Filippo Giordano, weshalb man de Turiner Handschriften ok ''Raccolta Foà-Giordano'' (raccolta = Sammlung) nömmen deiht.<ref> [http://www.internetculturale.it/opencms/opencms/it/collezioni/collezione_0042.html Manoscritti Vivaldiani nelle Raccolte Foà e Giordano]</ref> Dormit weer de gröttste Deel vun Vivaldi sien Kompositschonen 1930 weer opdeckt.. Bit in de Gegenwart düken aber immer weer nee Warken up, etwa 1973 en Sammlung vun twalf deelwies autographen Sonaten in Manchester.<ref>Michael Talbot: ebd., S. 11.</ref> Erwähnenswert sünd ok mehrere Psalmenfunde in Dresden in de Johren 1991, 2003 un 2005 durch [[Peter Ryom]] un [[Janice Stockigt]].<ref>http://www.qucosa.de/fileadmin/data/qucosa/documents/702/1160131889818-0619.pdf</ref> == Warkverteken == [[Johann Gottfried Walther]] oder Ernst Ludwig Gerber hebbt all in dat 18. Johrhunnert versöcht, dat Wark vun Vivaldi Werke in Listen uptoschrieven. De eerste eenigermaaten systematisch Warkuptellen hett [[Mario Rinaldi]] ('''RN''' bzw. '''Op.''') ünnernommen. 1943 bzw. 1945. 1948 hett [[Marc Pincherle]] ('''P''', '''PS''' oder '''PV''' för ''Pincherle-Verzeichnis'') en [[Warkverteken|Verteken]] vun Vivaldi sien Instrumentalwark heutgeven, dat sück aber dör de wiedere Forschensarbeit un dat Updüüken vun wiedere Warken bald as lückenhaft rutstellen dee. 1968 hett [[Antonio Fanna]] ('''F''') ebenfalls en List vun Instrumentalwarken verfaat, wobi dat sück dat hööftsächlich um 530 bi den Verlag [[Ricordi]] rutkommen Warken hanneln dee. De däänsch Musikwetenschapler [[Peter Ryom]] (* 1937) hett 1973 (düütsch 1974) en aktualiseert Warkverteken herutgeven, dat so nömmt ''[[Ryom-Verzeichnis]]'' (Kürzel '''RV'''). Dat hett sück tegenöver de anner hüüd dörsett. 2007 keem en wieder maakt Faaten herut.<ref>All Informatschonen vun dissen Afsnitt stammen ut: Peter Ryom: ''Verzeichnis der Werke Antonio Vivaldis. Kleine Ausgabe.'' Deutscher Verlag für Musik, Leipzig 1974, S. 213-217.</ref> == Enkeld Nahwiesen == <references/> == Literatur == * [[Peter Ryom]]: ''Verzeichnis der Werke Antonio Vivaldis. (RV).'' Lütt Utgaav. VEB Deutscher Verlag für Musik, Leipzig 1974 ([[Ryom-Verteken]]). * [[Michael Talbot]]: ''Vivaldi'' (= ''BBC Publications'' = ''BBC Music Guides''). British Broadcasting Corporation, London 1979, ISBN 0-563-12856-9. * Michael Stegemann: ''Vivaldi'' (= ''Rowohlts Monographien.'' Bd. 338). Rowohlt, Reinbek bi Hamborg 1985, ISBN 3-499-50338-7. * Michael Talbot: ''Antonio Vivaldi. A Guide to Research'' (= ''Garland Composer Resource Manuals.'' Bd. 12 = ''Garland Reference Library of the Humanities.'' Bd. 757). Garland Press, New York NY u. a. 1988, ISBN 0-8240-8386-5). * Sebastian Zips: ''[http://www.opus-bayern.de/ku-eichstaett/volltexte/2005/31/ Die Violoncellosonaten des Antonio Vivaldi].'' Eichstätt 2005 (Eichstätt, Ingolstadt, Universität, Dissertatschoon, 2005), (online). * [[Theophil Antonicek]], Elisabeth Hilscher: ''Vivaldi.'' Akademische Druck- und Verlagsanstalt, Graz 1997, ISBN 3-201-01677-2. * Peter Ryom: ''Antonio Vivaldi. Thematisch-systematisches Verzeichnis seiner Werke. (RV).'' Breitkopf & Härtel, Wiesbaden u. a. 2007, ISBN 978-3-7651-0372-8. * André Romijn: ''Hidden Harmonies. The Secret Life of Antonio Vivaldi.'' Roman House Publishers, Ripon 2008, ISBN 978-90-8662-009-8. * [[Siegbert Rampe]]: ''Antonio Vivaldi und seine Zeit.'' Laaber-Verlag, Laaber 2010, ISBN 978-3-89007-468-9. == Weblenken == {{Commons|Antonio Vivaldi}} * [http://www.kantoreiarchiv.de/archiv/choir_orchestra/magnificat/vivaldi/ Magnificat (Kantoreiarchiv)] * [http://www.klassika.info/Komponisten/Vivaldi/ Utführlich Levensloop vun Vivaldi un Warkverteeken nah RV (Ryom), Fanna, Opus, Musikgattung un Titel bi klassika.info] * [http://d-nb.info/gnd/118627287/about/html DNB-Katalog] * [http://www.classical.net/music/composer/works/vivaldi/ Warkverteken vun Vivaldi nah Ryom (RV), Fanna, Pincherle, Ricordi, Opus und Instrumentation (Engelsch)] {{Normdaten|TYP=p|GND=118627287|LCCN=n/79/21280|NDL=00527045|VIAF=42027007}} {{SORTIERUNG:Vivaldi, Antonio}} [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Italien]] [[Kategorie:Vigelienspeler]] [[Kategorie:Komponist]] [[Kategorie:Barock]] [[Kategorie:Storven 1741]] [[Kategorie:Boren 1678]] iv4wzwpvxb66la8iw584vggp0qewsen 0 70107 1041264 1017603 2025-07-05T08:32:52Z Flaverius 21322 {{Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren}} 1041264 wikitext text/x-wiki [[Bild:Illu01 head neck.jpg|duum|De Artikulatschoonsapparat bi eunen Minsken]] In’r [[Artikulatorische Phonetik|artikulatorisken Phonetik]] beschrifft de '''Artikulatschoonsmaneer''', auk '''Artikulatschoonsmodus''' oder '''Artikulatschoonswiese''' nöömt, wat de [[Spraakorgan|Sprookorgan]]e os de Tunge oder de [[Lippen|Nebben]], bi de Artikulatschoon van eunen Konsonant maakt un woans seu de Luftstroom iut’n Lungen an’n Vörankumen hinnert. Dür de [[Artikulatschoonsstied]], de Artikulatschoonsmaneer, dat [[Artikulatschoonsorgan]] un of dat [[Phoon]] niu stimmhebbend is oder nich, kann man eunen Konsonanten in eunen iutreckend Mote bestemmen un defineern. ==Groffe Indeulen== Artikulatschoonsmaneren, wo de Luftstroom iut’n Lungen an’n Vörankumen hinnert un belämmert werrt, nöömt man [[Obstruenten]]. Dor tellt de [[Frikativ]]e, [[Affrikativ]]e un de [[Plosiv]]e to. De Obstruenten sind an un för sik [[stimmloos]]. In männjen Sproken finnt man öweer auk stimhafte Obstruenten. Blangen de Obstruenten sind de [[Sonorant]]en de annere graute Gruppe, wo man de verschelen Artikulatschoonsmameren indeulen kann. To den Sonoranten tellt de [[Nasal (Phonetik)|Nasale]], de [[Approxiamant]]e, de [[Liquida]] un auk de [[Vokal]]e. Bi den Sonoraten werrt de Luftstroom nich so stark an den Vörankamen hinnert, so dat de Luftstroom dat Vibreern un Swingen anfängt. Van deswegen sind düsse Konsonatnen faken stimmhaft. Stimmloos Sonoranten sind derbe roor, man to’n Bispill in’n [[Walisische Spraak|Walisisken]] oder in’n aulden [[Greekschen Spraak|Greeksken]] to finnen. ==De Artikulatschoonsmaneren== Bi de meusten Konsonanten öhre Artikulatschoon kümmt de Luft iut’n Lungen. Düsse Liute nennt man ''pulmonal'' oder ''pulmonisch'' ([[latiensch|lat.]] ''pulmona'' „Lunge“). Man in männich eun Sproken up’r Werlt gifft’t auk Liute, wo de Luft för de Artikulatschoon nich iut’n Lungen kümmt, öwwer up eune annere Wiese tuigt werrt. Düsse Liute betenkent man denn os ''nichpulmonal'' oder ''inpulmomal''. ===Pulmonal=== ====Obstruenten==== * ’n '''[[Plosiv]]''' is eun Konsonant, wo de Luftstroom iut’n Lungen kompleet an’n Vörankumen hinnert werrt. Sodennig weert de kumplete Versliut wedder open maakt de lüttje „Exploschoon“ soordt för den Liut. Plosiven gifft’t in ollen Sproken up’r Werlt. *:Bispille: /[[stimmloos bilabial Plosiv|p]] [[stimmloos alveolar Plosiv|t]] [[stimmloos alveolar Plsiv|k]] in’n Plattduitsken. * ’n '''[[Frikativ]]''', auk '''Rieveliut''' oder '''Wrieveliut''' nöömt, is eun Konsonant, wo de Luftstroom up eune wisse Manner an’n Vörankumen hinnert werrt, so man dat dür de Verengen eune good höörbare wrieven Liut met de iutströmend Luft produzeert. *:Bipsille: /[[stimmloos labiodental Frikativ|f]] [[stimmlhaft bilabial Frikativ|v]] in’r Plattduitksen Sproke. :*’n '''[[Sibilant]]''', auk '''Sissliut''' oder '''Sirsliut''' is eune bestimmte Maneer van Frikativen, wo man de Luftstroom bet no vörn an de [[Vörtähn]] pustet un so eun sirsend un sissend Liut tuigt. Sibilanten sind de fakenst Frikaitve. Auk in Sproken de liekrs nenne Frikative hebbt, gifft’t ofte eun Sibilant, os /[[Stimmloos alveolar Sibilant|s]]. ::*Bispille: Dat Plattduistke net de Sibilanten /[[Stimmloos alveolar Sibilant|s]]/ un in de meusten Dialekten auk dat /[[stimmloos post-alveolar Sibilant|ʃ]] ("sch") :* ’n '''[[Lateral]] Frikative''' sind de rore Oort van Frikativen, wo man de Liut dür dat Wrieven an beunden Sieden van’r Tunge tuigt. ::*Bispille: So’n Liut is för Exempel de stimmlose laterale alveolare Frikativ [[Stimmloos lateral alveolar Frikativ|⁠ɬ⁠]], den et in Walisisken, hür os <ll> schrieven, un auk in’r [[Zulu Spraak|Zulu Sproke]], mit’r Schrievwiese <hl> gifft. * ’ne '''[[Affrikat]]e''' is eun Liut, de mit eunen Plosiv anfängt man an’n Enne os eun Frikativ uphöört. So’n Liut is quasi de Versmmölten van eunen Plosiv un eunen Frikativ to eunen Liut. :*Bispille: In’n Plattduitsken finnt man den Affrikat [[stimmloos alveolar Affrikat|t͡s]], faken schriven os <z>. Bi den Dialekten no de Waterkant to, gifft’t faken de Iutsproke van’n [[palatal Approximant|j]] os [[stimmhaft postalveolar Affrikat|d͡ʒ]] <dsch>, os to’n Bipsill bi den Oort [[Jeem]] bi [[Zeven]]. ::Dat [[haugduitsk]]e kennt un poor aparte un auk unbannig rore Affrikative os [[stimmloos labiodental-bilabial Affrikat|p̪͡f]]. ====Sonoranten==== * ’n '''[[Nasal (Phonetik)|Nasal]]''' is eun Konsoant, de man billt dür eun binoh kompleet Vesliuten van’r [[Mundhöhl]]e, so dat de Luft dür de [[Neeshöhl]]e ströömt. Nasale finnt man in meust ollen Sproken, blaut nich in de [[Rotokas Spraak|Rotokas Sproke]], wat eune Sproke is, wöcke de Inwonners up den Eiland [[Bouganville]] in [[Papua-Niegguinea|Papua-Nüjjguinea]] kürt. *:Bispille: de stimmhaften Nasale /[[stimmhaft bilabial Nasal|m]] [[stimmhaft alveolar Nasal|n]]/ in’n Plattduitsken; de stimmlosen Nasale /​[[stimmloos bilabial Nasal|m̥]] [[stimmloos alveolar Nasal|​n̥]]/ in’n [[Iesländsche Spraak|Iesländsken]] * ’n '''[[Flap]]''', auk '''Tap''' nöömt, is eun Liut, de dür eunen korten „Slag“ van’r Tunge giegen de Artikulatschoonsstiede. :Bispille: In’n poor plattduitksen Dialekten snackt man dat „dd“ in ''wedder''[vɛdɐ] os ''weller'' [vɛɺɐ]⁠, wat’n [[stimmhaft lateral alveolar Flap]] is. * ’n '''[[Approximant]]''', is eun Liut wo de Luftstroom meust nich bi belämmert werrt, so dat nich dat Wrieven to Stanne kümmt, dat för de Artikulatschoon van’n rechten Frikativ van Nöten is. :Bispille: Dat plattduitske /[[palatal Approximant|j]]/ oder auk dat [[Engelsch|engelsk]]e [[labiovelar Approxiamnt|w]], os in „water“ :*Eun '''[[Halfvokal]]''', auk so betekent os '''Gliedliut''', is eune spezielle Oort van Approxiamnt, de man os eunen Vokal snackt, man mit’r Tunge dichter di Deek van’r Mundhöhle. Eun Halfvokal is also nich os open os eun rechten Vokal, man mit minner Wrieven os eun Approxiamant oder sogor eun Frikativ. ====Vibranten==== * Bi’n '''[[Vibrant]]''', blifft de [[Artikulatschoonsstied|aktive Artikulater]] (normalerwies de Tunge) an siene Stied, un de Luftstroom iut’n Lungen maakt den Artikulater denn vibreern. :Bispille: Dat rollte [[stimmhaft alvelar Vibrant|r]], auk ''Tungen-R'' nöömt, in wöken plattduitksen Dialekten. ====Laterale==== :* ’n '''[[Lateral]] Approximant''', faken auk eunfack kort os '''Lateral''', is eun Approxamnt, de man mit’r Siede van’r Tunge artikuleert. Dor kümmt denn eun "L-Liut" bi riut. :Bispille: Dat /[[stimmhaft alveolar Lateral|l]]/ in’n Plattduitsken is eun Lateral ===Nichpulmonale Liute=== ====Ejektive==== * ’n '''[[Ejektiv]]''' is eun ''glottal egressiven Liut''. Dat doit beduiden, dat de Luftstroom för de Artikulatschoon nich iut’n Lungen kümmt, man dür dat Versliuten van’r [[Glottis]] (Liekso os bi’n [[glottalen Plosiv]]). Bi dat dennige Wedderopenmaken van’r Glottis werrt eun Luftstroom tuigt, wo man de Ejektiv denn mit artikuleert. Olle Ejective sind stimmloos, denn man kann nich de Stimmritz sliuten un toglieks swingen loten. :Bispille:/[[bilabial Ejektiv|pʼ]] [[alveolar Ejektiv|t’]] [[velar Ejektiv|k’]]/ ====Implosive==== *'''[[Implosiv]]e''' sind ''glottal ingressive Liute''. Implosvive sind faken stimmhaft. Stimmlose Implosive sind unbannig roor un blaut in eungans poor Sprokennto finnen :Bispille:/[[stimmhaft bilabial Implsiv|ɓ⁠]] [[⁠stimmhaft alveolar Implosiv|ɗ⁠]] [[stimmhaft velar Implosiv|⁠ɠ⁠]] / ====Kilcks==== * ’n '''[[Klick]]''', auk '''Smackliut''' oder '''Smirksliut''', is eun ''[[lingual ingressive]]n Liut.''. Hür briukt man de Rüggen van’r Tungen, eun Vakuum in’n Mund, os Hinnern van’n Luftstroom, to tuigen. Bi dennige Uplösen van den Hinnern, srtöömt de Luft miteunes in’n Mund un produzeert eunen smackend un smirksend Liut. :Klicks köönt stimmhaft oder stimmloos oder auk nasal sien, os Plosive, Affrikate artikuleert werrn, man auk lateraliserrt snackt werrn. Biuten van’n südliken Afrika sind Klicks, os [[Phoneem|Phoneme]] wahne roor. :Bispille:/[[bialabial Klick|​ʘ]] [[alveolar Klick|​ǃ]] [[postalveolar Klick|​ǂ]]/ ==Kük auk bi== *[[Artikulatschoonsstied]] ==Literatiur== Ladefoged, Peter; Maddieson, Ian (1996). The Sounds of the World's Languages. Oxford: Blackwell. ISBN 0-631-19814-8. ==Weblenken== *[https://mustelid.physiol.ox.ac.uk/drupal/?q=vocalization/articulators Eun lüttjen Film, wo man in de Minsken siene Artikulatschoonsorgane bekieken kann] *[http://www.chass.utoronto.ca/~danhall/phonetics/sammy.html Interaktive Websteed över de Artikulatschoonsnmeren un Artikulaschoonsnstieden] {{Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren}} [[Kategorie:Phonetik]] [[Kategorie:Artikulatschoonsmaneren]] o4173uq5v5sjoqn2md5xqv74zg07q6i 0 75854 1041229 913696 2025-07-05T00:46:54Z Ziv 52827 → File has been renamed on Commons ([[:c:GR]]) 1041229 wikitext text/x-wiki [[Bild:Self-portrait (1883-84), by Giuseppe De Nittis.jpg|thumb|Sülvstporträt, Ööl up Lienwand, um 1880]] '''Giuseppe Gaetano De Nittis''' (* [[25. Februar]] [[1846]] in [[Barletta]]; † [[22. August]] [[1884]] in [[St-Germain-en-Laye]] bi [[Paris]]) weer en [[Italien|italieensch]] [[Maleree|Maler]] vun den [[Impressionismus (Maleree)|Impressionismus]]. == Leven == Sien eerste Tekenstünn kreeg Giuseppe De Nittis bi den lokalen Maler Giovanni Battista Calò, de hüm indringlich to dat Fortsetten vun dat Studium in [[Florenz]] anraaden hett. He wurr insbesünnere vun de Künstlers vun de [[Macchiaioli]] stark beinfloot, de he 1863 in Florenz kennenlehrt hett. Later truck Giuseppe De Nittis nah [[Paris]], wo he bit to sien Dood leev. In Paris hett he [[Camille Pissarro]], [[Gustave Caillebotte]], [[Giovanni Boldini]], [[John Singer Sargent]], [[Jacques-Émile Blanche]], [[Edvard Munch]] un [[Edgar Degas]], de sien Warken later beinfloot hett, kennen lehrt. De eerst 38-johrige Giuseppe De Nittis is an de Folgen vun en [[Slaganfall]] storven un wurr up den Karkhoff vun Saint-Germain-en-Laye bisett. == Literatur == * Norma Broude: ''The Macchiaioli: Italian Painters of the Nineteenth Century'', New Haven and London: Yale University Press. (1987) ISBN 0-300-03547-0 * Erich Steingräber un Giuliano Matteucci: ''The Macchiaioli: tuscan painters of the sunlight'', New York: Stair Sainty Matthiesen Gallery (1984) == Weblenken == {{Commons}} * [http://www.fondazionedenittis.it Stiftung Giuseppe De Nittis] (italieensch) {{Normdaten}} {{DEFAULTSORT:Nittis, Giuseppe De}} [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Börger von Italien]] [[Kategorie:Maler]] [[Kategorie:Impressionismus]] [[Kategorie:Boren 1846]] [[Kategorie:Storven 1884]] pwy00dxgm10tze8cuxcdz0vh7oyvqz4 0 146178 1041273 1040067 2025-07-05T09:42:28Z Flaverius 21322 1041273 wikitext text/x-wiki [[Bild:Mennonites on New River, Belize.jpg|duum|Plautdietsche Mennisten as [[Fischeree|Fischers]] op’n [[New River (Belize)|New River]] in [[Belize]]]] [[Bild:Mennonite_Family_-_Campeche_-_Mexico_-_02.jpg|alternativtext=Plautdietsche Mennisten in Campeche, Mexiko|duum|Mennitsche Familie in [[Campeche (Stadt)|Campeche]] in [[Mexiko]]]] [[Bild:Mennonite and carriage publ.jpg|duum|Ene Kutsche, de konservative pennsylvaniadüütsche Mennisten, de ''[[Fuhremennischte]],'' ook vandaag noch föört]] '''Mennisten''' ({{S|pdt|''Menniste(n)''}},<ref>{{Internetquelle |autor=deutschlandfunkkultur.de |url=https://www.deutschlandfunkkultur.de/sprachgeschichte-russlanddeutsch-100.html |titel=Sprachgeschichte. Russlanddeutsch |werk=deutschlandfunkkultur |datum=2013-07-23 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20250420101402/https://www.deutschlandfunkkultur.de/sprachgeschichte-russlanddeutsch-100.html |archiv-datum=2025-04-25 |abruf=2025-06-08 |sprache=de |zitat=Russlanddeutschen Mennisten – wie sie auf Plautdietsch heißen}}</ref> {{S|pdc|''Mennischte''}}) sünd [[Ethnie|ethnische]] [[Mennoniten]]. Dat heet Lüüd, de nich bloots von de [[Religion|Religioon]] her Mennoniten sünd, man ook na [[Spraak]] un [[Kultur|Kultuur]] en egen Grupp sünd, de sik von de Lüüd verscheelt, mank de se leevt.<ref>Phillip E. Hammond: ''The Dynamics of Religious Organizations: The Extravasation of the Sacred and Other Essays''. Oxford University Press 2000. S.&nbsp;59. ISBN <bdi>9780198297628</bdi>.</ref><ref>Norma Jost Voth: ''Mennonite Foods & Folkways from South Russia'', Volume&nbsp;I, S. 35–55. Good Books, 1990. ISBN 0-934672-89-X</ref> Von de Spraak snackt de meersten Mennisten [[Plautdietsch]] oder [[Pennsylvaniadüütsch]]. Von de Kultur her leevt en groten Deel von de Mennisten in Kolonien, de von [[Bueree]] präägt sünd. Mank de Mennisten givt dat verscheden Ünnergruppen, de sik in jemeer Levensstil ünnerscheedt. Welk bruukt keen moderne Technologie, wieldes dat ok annere Gruppen givt, de nix gegen Technologie hebbt. Annere Mennisten, to’n Bispeel de, de na [[Düütschland]] gaan sünd, hebbt düssen Levensstil aver nich mehr. == Historie == Op’t wiedeste verbreid sind de [[Russland-Mennoniten]] un [[Pennsylvaniadüütsch|pennsyvlaniadüütschen]] Mennisten. De Russland-Mennoniten weren ene Volks- un Religioonsgrupp in [[Preußen (Landschop)|Preußen]] un [[Russland|Süüdrussland]] (vandaag höört dat to de [[Ukraine]]). Se kemen uut [[Flannern]], [[Freesland]] un [[Nedderdüütschland|Noorddüütschland]] un breiden sik later weltwied uut. Se spreekt [[Plautdietsch]], wat van den [[Nedderpreußisch|preußschen]] Dialekten afstammt. De anner grote Grupp sünd de pennsylvaniadüütschen Mennisten, de uut de [[Swiez]] un Süüddütschland na [[Noordamerika]] kamen sind.<ref>John R. Staples, John B. Toews: ''Nestor Makhno and the Eichenfeld Massacre: A Civil War Tragedy in a Ukrainian Mennonite Village''.</ref><ref>{{cite web|url=http://gameo.org/index.php?title=Ethnicity|title=Ethnicity|work=gameo.org}}</ref> Jaarhunnerden lang hebbt Mennisten bloot anner Lüüd uut de egen Gruppe freet, so dat se Traditschonen un de egen Spraak bewaren. Ook wenn, besunners vun de 1950-er Jaren, vele Dusend Minschen in [[Afrika]], [[Indien]] oder [[Indonesien]] in mennonitsche Karken intreden sünd un dat vundaag meer konverteerte Mennoniten as ethnische Mennisten givt,<ref>{{cite web|url=http://gameo.org/index.php?title=World_Mennonite_Membership_Distribution|title=World Mennonite Membership Distribution|work=gameo.org}}</ref> tellt düsse Konverteerten wal de Relgioon na as Mennoniten, man nich as Mennisten, wat ene ethno-religöse Gruppe is. Welke Gruppen konservative Mennisten, so as de pennsylvaniadüütschen ''[[Mennoniten Alter Ordnung]]'' oder de plautdieschen ''[[Altkolonier-Mennoniten|Ooltkelnier-Mennoniten]]'' leent so as de bekannteren [[Amisch|Amischen]] moderne Technik oder ook Autos af. Mennisten, de sik an de Kultuur ümto anpasst hebbt, hebbt meest dat Plautdietsche oder Pennsylvaniadüütsche opgeven. Mennisten sünd man faken noch an typschen Achternamen ruutokennen. As ethnisch mennonitsch betektent sik deelwiese ook Mennisten, de eer Relgioon nich meer uutöven doot, man up eer Afkumst henwiesen wüllt.<ref>{{cite web|url=http://www.mennoworld.org/archived/blog/2013/3/14/stop-using-term-ethnic-mennonite/|title=MWR : Stop using the term 'ethnic Mennonite'|work=mennoworld.org}}</ref><ref>{{cite web|url=https://abnormalanabaptist.wordpress.com/2013/03/11/a-response-from-an-ethnic-mennonite-stop-using-the-term/|title=A Response from an "Ethnic Mennonite" – "Stop using the term" - Abnormal Anabaptist|work=Abnormal Anabaptist|access-date=2015-07-19|archive-date=2016-05-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20160528140222/https://abnormalanabaptist.wordpress.com/2013/03/11/a-response-from-an-ethnic-mennonite-stop-using-the-term/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=https://anabaptistly.wordpress.com/2013/02/26/mennonites-or-etnonites/|title=Mennonites or Ethnonites?|work=anabaptistly|date=26 February 2013}}</ref><ref>[http://www.mhsc.ca/index.php?content=http://www.mhsc.ca/mennos/cmennonit.html ''The Mennonite Game''] In: Mennonite Historical Society of Canada.</ref><ref>{{cite web|url=http://young.anabaptistradicals.org/2007/03/22/just-who-are-the-racialethnic-mennonites/|title=Just who are the 'Racial/Ethnic' Mennonites?|work=Young Anabaptist Radicals|date=2007-04-23}}</ref> == Literatuur == * E. K. Francis: ''The Russian Mennonites: From Religious to Ethnic Group''. In: ''American Journal of Sociology'' Vol.&nbsp;54, No.&nbsp;2 (Sep., 1948), S.&nbsp;101–107. * Royden Loewen: ''The Poetics of Peoplehood: Ethnicity and Religion among Canada's Mennonites.'' In: Paul Bramadat, David Seljak: ''Christianity and Ethnicity in Canada'', University of Toronto Press, 2008. * John H. Redekop: ''A People Apart: Ethnicity and the Mennonite Brethren'', Hillsboro, KS: Kindred Press, 1987. == Nawiesen == <references /> [[Kategorie:Volksgrupp]] [[Kategorie:Mennoniten]] rqp4hygvv77l3bfc9jf02dkgtj1m7ok 0 152759 1041252 953897 2025-07-05T08:26:58Z Flaverius 21322 + trill phonetik 1041252 wikitext text/x-wiki '''Trill''' betekent * [[Vibrant|Trill]], een Luud in de Phonetik, * [[Trill]], Oort in de Gemeen Bookholt in’n Landkreis Horborg, Neddersassen, * ''[[Trill (Album)|Trill]]'', Musikalbum von Bun B ut dat Johr 2005, * ''[[II Trill]]'', Musikalbum von Bun B ut dat Johr 2008, * [[TRILL (Protokoll)|TRILL]], en Internetprotokoll. '''Trill''' is de Familiennaam von * [[Barbara Ränsch-Trill]] (1940–2006), düütsche Sportphilosofin. Kiek ok bi: [[Thrill]], [[Trille]]. {{Mehrdüdig Begreep}} 3vfxpduqrvo43bszrdkncc21bljb3aj 0 189047 1041256 1033598 2025-07-05T08:31:06Z Flaverius 21322 {{Vöörlaag:Artikulatschoonsmaneren}} 1041256 wikitext text/x-wiki Een '''Nasaal''', ook '''Nasaal''' schreven, oder '''Nesenluud''' is een [[Kunsonant]], de mit daalsett [[Velum]] uutspraken warrt, so dat de [[Mundruum|Mund]]- un [[Nesenruum]] nich vun een scheden sünd. Dat will seggen, dat de Artikulatschoonstroom (de Atenluft, de een to’n snacken bruukt) in’n Mund- un Nesenruum swingen un so enen Spraakluud vöörtüüg bringen kann. Togliek is ene bestemmte Steed in’n Mundruum blockeert, so dat de Artikulatschoonsstroom döör de [[Nääs|Nees]] uutströmen mott. Bi’n /{{IPA-Text|m}}/ to’n Bispeel is dat Velum daalsett, so dat de Luft in’n Mund- un Nesenruum swingen kann, de [[Mund]] is man mit beiden [[Lipp|Lippen]] verslaten. De Luft swingt also döör de Mund un de Nees, un ströömt man alleen döör de Nees uut, wat den Luud {{IPA|m}} produzeert. Dat glieke gellt för [[Nasaalvokaal|Nasaalvokalen]]. Bi oralen Konsonanten is dat Velum daargegen wat hoogsett, so dat de Mundruum vun’n Nesenruum scheden is. De Luftstroom kann so alleen in’n Mundruum [[Sluuk]] un [[Strott]] swingen enen Luud vöörtüüg to bringen. Meist alle Spraken op de Welt kennt Nasalen. To den wenigen bekannte Spraken sünner Nesenluden tellt to’n Bispeel [[Quileute (Spraak)|Quileute]], [[Makah (Spraak)|Makah]] un [[Lushootseed]] in’n [[Vereenigte Staten|US-Amerikaanschen]]Bundsstaat [[Washington (Bundsstaat)|Washington]] un [[Rotokas]] in [[Papua-Niegguinea|Papua-Neeguinea]]. In anner Spraken kaamt Nasalen tomindst as [[Allophoon|Allophonen]] op, besünners neeg bi Nasaalvokalen, so as to’n Bispeel in’n [[Eyak (Spraak)|Eyak]] in [[Alaska]].<ref>Maddieson, Ian. 2008. Absence of Common Consonants. In: Haspelmath, Martin & Dryer, Matthew S. & Gil, David & Comrie, Bernard (eds.) The World Atlas of Language Structures Online. Munich: Max Planck Digital Library, chapter 18. Available online at {{Webarchiv|url=http://wals.info/feature/18 |wayback=20090601070340 |text=Archivierte Kopie |archiv-bot=2020-01-29 22:32:23 InternetArchiveBot }}. Accessed on 2008-09-15.</ref> == Verscheden Nasalen == Nasalen kaamt an allen Artikulatschoonsteden vun den Lippen bet an de [[Huuk]] vöör. Wieder achter in’n Mund is dat unmööglich enen Nasaal to billen, denn dat is nich mööglich [[Pharynx]] un [[Glottis]] to sluten un togliek den Nesenruum apen to halen. Na Artikulatschoonsteed ünnerscheed een de Nasalen: {| class="wikitable" |- ! [[IPA|IPA-Teken]] ! Beschrievsel ! Audiobispeel |- | {{IPA|m}} || [[Bilabialen Nasaal|bilabiaal Nasaal]] || [[Datei:Bilabial nasal.ogg]] |- | {{IPA|ɱ}} || [[Labiodentalen Nasaal|labiodentaal Nasaal]] || [[Datei:Labiodental nasal.ogg]] |- | {{IPA|n̪}} || [[Dentalen Nasaal|dentaal Nasaal]] || |- | {{IPA|n}} || [[Alveolaren Nasaal|alveolari Nasaal]] || [[Datei:Alveolar nasal.ogg]] |- | {{IPA|ɳ}} || [[Retroflexen Nasaal|retroflex Nasaal]] || [[Datei:Retroflex nasal.ogg]] |- | {{IPA|ɲ}} || [[Palatalen Nasaal|palataal Nasaal]] || [[Datei:Palatal nasal.ogg]] |- | {{IPA|ŋ}} || [[Velaren Nasaal|velaar Nasaal]] || [[Datei:Velar nasal.ogg]] |- | {{IPA|ɴ}} || [[Uvularen Nasaal|uvulaar Nasaal]] || [[Datei:Uvular nasal.ogg]] |} Dat Plattdüütsche kennt dree Nasaalkunsonaten {{IPA|m|/m/]}} so as in „'''M'''ann“, {{IPA|n}} so as in „'''n'''ege'''n'''“, {{IPA|ŋ}} so as in „si'''ng'''en“. As [[Allophoon]] för /m/ kann ook {{IPA|ɱ}} opkamen, so as in „Sy'''m'''phonie“. De meisten Spraken kennt alleen stemmhaftige Nasalen. Man een paar wenige Spraken hebbt ook stemmlose Nasaal, to’n Bispeel [[Birmaansche Spraak|Birmaansch]] oder [[Ieslannsche Spraak|Ieslandsch]]. Frikative Nasalen südn theoreetsch mööglich, ene Spraak mit so’ne Luden is man unkünnig.<ref>[[Peter Ladefoged]], [[Ian Maddieson]]: ''The Sounds of the World's Languages''. Blackwell Publishing. Malden, MA (USA). 1996. S.&nbsp;103.</ref> == Footnoten == <references/> {{Vöörlaag:Artikulatschoonsmaneren}} [[Kategorie:Phonologie]] eghznagixtg8thcsexl2xocpggtwvgf 1041262 1041256 2025-07-05T08:32:26Z Flaverius 21322 {{Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren}} 1041262 wikitext text/x-wiki Een '''Nasaal''', ook '''Nasaal''' schreven, oder '''Nesenluud''' is een [[Kunsonant]], de mit daalsett [[Velum]] uutspraken warrt, so dat de [[Mundruum|Mund]]- un [[Nesenruum]] nich vun een scheden sünd. Dat will seggen, dat de Artikulatschoonstroom (de Atenluft, de een to’n snacken bruukt) in’n Mund- un Nesenruum swingen un so enen Spraakluud vöörtüüg bringen kann. Togliek is ene bestemmte Steed in’n Mundruum blockeert, so dat de Artikulatschoonsstroom döör de [[Nääs|Nees]] uutströmen mott. Bi’n /{{IPA-Text|m}}/ to’n Bispeel is dat Velum daalsett, so dat de Luft in’n Mund- un Nesenruum swingen kann, de [[Mund]] is man mit beiden [[Lipp|Lippen]] verslaten. De Luft swingt also döör de Mund un de Nees, un ströömt man alleen döör de Nees uut, wat den Luud {{IPA|m}} produzeert. Dat glieke gellt för [[Nasaalvokaal|Nasaalvokalen]]. Bi oralen Konsonanten is dat Velum daargegen wat hoogsett, so dat de Mundruum vun’n Nesenruum scheden is. De Luftstroom kann so alleen in’n Mundruum [[Sluuk]] un [[Strott]] swingen enen Luud vöörtüüg to bringen. Meist alle Spraken op de Welt kennt Nasalen. To den wenigen bekannte Spraken sünner Nesenluden tellt to’n Bispeel [[Quileute (Spraak)|Quileute]], [[Makah (Spraak)|Makah]] un [[Lushootseed]] in’n [[Vereenigte Staten|US-Amerikaanschen]]Bundsstaat [[Washington (Bundsstaat)|Washington]] un [[Rotokas]] in [[Papua-Niegguinea|Papua-Neeguinea]]. In anner Spraken kaamt Nasalen tomindst as [[Allophoon|Allophonen]] op, besünners neeg bi Nasaalvokalen, so as to’n Bispeel in’n [[Eyak (Spraak)|Eyak]] in [[Alaska]].<ref>Maddieson, Ian. 2008. Absence of Common Consonants. In: Haspelmath, Martin & Dryer, Matthew S. & Gil, David & Comrie, Bernard (eds.) The World Atlas of Language Structures Online. Munich: Max Planck Digital Library, chapter 18. Available online at {{Webarchiv|url=http://wals.info/feature/18 |wayback=20090601070340 |text=Archivierte Kopie |archiv-bot=2020-01-29 22:32:23 InternetArchiveBot }}. Accessed on 2008-09-15.</ref> == Verscheden Nasalen == Nasalen kaamt an allen Artikulatschoonsteden vun den Lippen bet an de [[Huuk]] vöör. Wieder achter in’n Mund is dat unmööglich enen Nasaal to billen, denn dat is nich mööglich [[Pharynx]] un [[Glottis]] to sluten un togliek den Nesenruum apen to halen. Na Artikulatschoonsteed ünnerscheed een de Nasalen: {| class="wikitable" |- ! [[IPA|IPA-Teken]] ! Beschrievsel ! Audiobispeel |- | {{IPA|m}} || [[Bilabialen Nasaal|bilabiaal Nasaal]] || [[Datei:Bilabial nasal.ogg]] |- | {{IPA|ɱ}} || [[Labiodentalen Nasaal|labiodentaal Nasaal]] || [[Datei:Labiodental nasal.ogg]] |- | {{IPA|n̪}} || [[Dentalen Nasaal|dentaal Nasaal]] || |- | {{IPA|n}} || [[Alveolaren Nasaal|alveolari Nasaal]] || [[Datei:Alveolar nasal.ogg]] |- | {{IPA|ɳ}} || [[Retroflexen Nasaal|retroflex Nasaal]] || [[Datei:Retroflex nasal.ogg]] |- | {{IPA|ɲ}} || [[Palatalen Nasaal|palataal Nasaal]] || [[Datei:Palatal nasal.ogg]] |- | {{IPA|ŋ}} || [[Velaren Nasaal|velaar Nasaal]] || [[Datei:Velar nasal.ogg]] |- | {{IPA|ɴ}} || [[Uvularen Nasaal|uvulaar Nasaal]] || [[Datei:Uvular nasal.ogg]] |} Dat Plattdüütsche kennt dree Nasaalkunsonaten {{IPA|m|/m/]}} so as in „'''M'''ann“, {{IPA|n}} so as in „'''n'''ege'''n'''“, {{IPA|ŋ}} so as in „si'''ng'''en“. As [[Allophoon]] för /m/ kann ook {{IPA|ɱ}} opkamen, so as in „Sy'''m'''phonie“. De meisten Spraken kennt alleen stemmhaftige Nasalen. Man een paar wenige Spraken hebbt ook stemmlose Nasaal, to’n Bispeel [[Birmaansche Spraak|Birmaansch]] oder [[Ieslannsche Spraak|Ieslandsch]]. Frikative Nasalen südn theoreetsch mööglich, ene Spraak mit so’ne Luden is man unkünnig.<ref>[[Peter Ladefoged]], [[Ian Maddieson]]: ''The Sounds of the World's Languages''. Blackwell Publishing. Malden, MA (USA). 1996. S.&nbsp;103.</ref> == Footnoten == <references/>{{Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren}} [[Kategorie:Phonologie]] e7in2jzgsc3hxk2cvo0wayj4bcy0dx0 3 192762 1041190 2025-07-04T12:05:27Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1041190 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=AlsterF95}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 14:05, 4. Jul. 2025 (CEST) rwljvbt37sipg54lc6m9f5ggnwz60k4 3 192763 1041192 2025-07-04T13:58:42Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1041192 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Arancycn}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 15:58, 4. Jul. 2025 (CEST) tffv3rgv0s7pydo12fndasq9pqo4zzx 3 192764 1041194 2025-07-04T15:39:48Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1041194 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Tuamotu12}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 17:39, 4. Jul. 2025 (CEST) g8428qp92lbx83y13fv80esjf9jdulg 0 192765 1041195 2025-07-04T15:51:39Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/255723592|Barnekow]]“ 1041195 wikitext text/x-wiki {{Anner Bedüden|Barnekow}}{{GemeenboxWD|NAAM=Barnekow|NAAM_INHEEMSCH=Barnekow|SITT=Barnekow|STAAT=Düütschland|LIGGT_IN='''[[Bundsland]]''': [[Mäkelborg-Vörpommern]]<br/> '''[[Landkreis]]''': [[Landkreis Nuurdwestmäkelborg|Nuurdwestmäkelborg]]<br/> '''[[Amt]]''': [[Amt Dörp Mäkelborg-Kleinen|Dörp Mäkelborg-Kleinen]]|WAPEN=keen|FLAGG=keen|KOORT=Barnekow in NWM 2011.svg|FLACH=15.63|HÖÖCHD=39|HÖÖCHD_REF=NHN|INWAHNERS=577|INWAHNERS_TIET=2024-12-31|POSTLEETTALL=23968|VÖRWAHL=03841|ÖÖRD=4 Uurdsdeil|KOOR_NS=53.866667|KOOR_OW=11.366667}} '''Barnekow''' is ene Gemein in dei Midd von dei Landkreis Nuurdwestmäkelborg in [[Mekelnborg-Vörpommern|Mäkelborg-Vörpommern.]] Dei Gemein verwalt sied 1. Januar 2005 dat Amt Dörp Mäkelborg-Kleinen mit Sitt in dei Gemein Dörp Mäkelborg. == Geografie == Dei Gemein Barnekow an dei Süüdwestgranz von’e [[Hansestadt]] [[Wismer]]. De Navergemeinen sünd Wismer in’n Nuurdoosten, Metelsdörp in’n Osten, Bobitz in’n Süden un Gägelow in’n Westen un Nuurdwesten. Tau Barnekow hüürt dei Uurdsdeel Groten Woltersdörp, Klein Woltersdorf un Krönkenhagen. == Historie == Dei Gemein vääl Fundstäden uut dei Vör- un Fröhhistorie, so as Bronzen, de 1880 in’n Muur twischen Barnekow un Groot Woltersdörp funnen worrn sünd, Knaken un Steinwarktüüg’, de 1868 twischen Groot Woltersdörp un Dammhusen funnen worrn sünd. Anner Fundstücken sünd een wendschen Borgwall un ene olle Boorg in’n Süden von Groot Woltersdörp. Barnekow steit1230 dat eerste Maal in’n Oorkunnen.Den 17. Februar 1282 verkofften dei Bischop Hermann un dat Doomkapitaal tau Swerin den [[Tegeten|Täägten]] von Barnekow an dat Klooster Niegenkamp. Reimar Plessen ward 1325 dat ierste Maal as Herr up Barnekow heiten. In’n Dörigjorigen Krieg hebben Truppen up de Dörreis mihrmaals plünnert un in’n März 1718 meist völlig verwäsut. Later wesse Barnekow mihrfach den Besitter. Dat Riddergood Barnekow wier von 1789 bit 1864 in’n Besitt von dei Familie von Ladiges, 1888–1945 in’n Besitt von dei Familie von Behr-Negendanck. Dat olle Goodshuus hebben se 1898 daalräten. === Deenstsägel === Dei Gemein het kein amtlich Hoogheidsteiken, nich [[Wapen (Heraldik)|Wappen]] noch Flagg. Deenstsägel is dat lütte Landssägel mit’n Wappenbild von dei Landsdeil Mäkelborg un wiest enen Bullenkopp mit afräten Halsfell un Kroon un dei Ümschrift „GEMEINDE BARNEKOW • LANDKREIS NORDWESTMECKLENBURG“.<ref>[https://www.amt-dorfmecklenburg-badkleinen.de/wp-content/uploads/Hauptsatzung_Bar.pdf Hauptsatzung § 1 Abs.2] </ref> == Verkihr == [[Bild:Gedenkstein_A_20.JPG|links|duum|Gedenkstein zur Eröffnung von dei ersten Teilstückes dei A 20]] Barnekow liggt direkt an dei [[Bundsautobahn 20]] un an dei Landstraat von Wismer na Grevsmœhlen. De dichtste Bahnhoff liggt in Wismer == Literatuur == * Georg Christian Friedrich Lisch: ''Bronzefund von Barnekow'' in: Verein für Mecklenburgische Geschichte un Altertumskunde: ''Jahrbücher von dei Vereins für Mecklenburgische Geschichte un Altertumskunde'', Band 46 (1881), S. 300–303 * Friedrich Schlie: ''Kunst- un Geschichts-Denkmäler von dei Grossherzogthums Mäkelborg-Swerin,'' Band 2: ''Dei Amtsgerichtsbezirke Wismer, Grevsmœhlen, Rehna, Gadebusch un Swerin''. Swerin 1896, S. 336 ff. == Nettverwies == {{Commons|Barnekow}} == Footnoten == <references /> {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Landkreis Noordwestmekelborg}}{{Normdaten}} 6m0alir4ybu3ivazq70gmlldvwcast1 1041196 1041195 2025-07-04T15:56:33Z Flaverius 21322 1041196 wikitext text/x-wiki {{Anner Bedüden|Barnekow}}{{GemeenboxWD|NAAM=Barnekow|NAAM_INHEEMSCH=Barnekow|SITT=Barnekow|STAAT=Düütschland|LIGGT_IN='''[[Bundsland]]''': [[Mäkelborg-Vörpommern]]<br/> '''[[Landkreis]]''': [[Landkreis Nuurdwestmäkelborg|Nuurdwestmäkelborg]]<br/> '''[[Amt]]''': [[Amt Dörp Mäkelborg-Kleinen|Dörp Mäkelborg-Kleinen]]|WAPEN=keen|FLAGG=keen|KOORT=Barnekow in NWM 2011.svg|FLACH=15.63|HÖÖCHD=39|HÖÖCHD_REF=NHN|INWAHNERS=577|INWAHNERS_TIET=2024-12-31|POSTLEETTALL=23968|VÖRWAHL=03841|ÖÖRD=4 Uurdsdeil|KOOR_NS=53.866667|KOOR_OW=11.366667}} '''Barnekow''' is ene [[Gemeen (Düütschland)|Gemein]] in dei Midd von dei [[Landkreis Nuurdwestmäkelborg]] in [[Mekelnborg-Vörpommern|Mäkelborg-Vörpommern.]] Dei Gemein verwalt sied 1. Januar 2005 dat [[Amt Dörp Mäkelborg-Kleinen]] mit Sitt in dei Gemein [[Dörp Mäkelborg]]. == Geografie == Dei Gemein Barnekow an dei Süüdwestgranz von’e [[Hansestadt]] [[Wismer]]. De Navergemeinen sünd Wismer in’n Nuurdoosten, [[Metelsdörp]] in’n Oosten, [[Bobitz]] in’n Süden un [[Gägelow]] in’n Westen un Nuurdwesten. Tau Barnekow hüürt dei Uurdsdeel [[Groten Woltersdörp]]<!-- Groß Woltersdorf (Keen Belegg för’n plattdüütschen Naam) -->, [[Lütten Woltersdörp]]<!-- Klein Woltersdorf (Keen Belegg för’n plattdüütschen Naam) --> un [[Krönkenhagen]]<!-- Krönkenhagen (Keen Belegg för’n plattdüütschen Naam) -->. == Historie == Dei Gemein vääl Fundstäden uut dei [[Prähistorie|Vör]]- un [[Fröhhistorie]], so as Bronzen, de 1880 in’n [[Moor|Muur]] twischen Barnekow un Groot Woltersdörp funnen worrn sünd, Knaken un Steinwarktüüg’, de 1868 twischen Groot Woltersdörp un Dammhusen funnen worrn sünd. Anner Fundstücken sünd een wendschen Borgwall un ene olle Boorg in’n Süden von Groot Woltersdörp. Barnekow steit1230 dat eerste Maal in’n Oorkunnen.Den 17. Februar 1282 verkofften dei Bischop [[Hermann I. von Schladen|Hermann]] un dat Doomkapitaal tau [[Swerin]] den [[Tegeten|Täägten]] von Barnekow an dat [[Klooster Niegenkamp]]. Reimar Plessen ward 1325 dat ierste Maal as Herr up Barnekow heiten. In’n Dörigjorigen Krieg hebben Truppen up de Dörreis mihrmaals plünnert un in’n März 1718 meist völlig verwäsut. Later wesse Barnekow mihrfach den Besitter. Dat Riddergood Barnekow wier von 1789 bit 1864 in’n Besitt von dei Familie [[von Ladiges]], 1888–1945 in’n Besitt von dei Familie [[von Behr-Negendanck]]. Dat olle Goodshuus hebben se 1898 daalräten. === Deenstsägel === Dei Gemein het kein amtlich Hoogheidsteiken, nich [[Wapen (Heraldik)|Wappen]] noch Flagg. Deenstsägel is dat lütte Landssägel mit’n Wappenbild von dei Landsdeil Mäkelborg un wiest enen Bullenkopp mit afräten Halsfell un Kroon un dei Ümschrift „GEMEINDE BARNEKOW • LANDKREIS NORDWESTMECKLENBURG“.<ref>[https://www.amt-dorfmecklenburg-badkleinen.de/wp-content/uploads/Hauptsatzung_Bar.pdf Hauptsatzung § 1 Abs.2] </ref> == Verkihr == [[Bild:Gedenkstein_A_20.JPG|links|duum|Gedenkstein zur Eröffnung von dei ersten Teilstückes dei A 20]] Barnekow liggt direkt an dei [[Bundsautobahn 20]] un an dei Landstraat von Wismer na Grevsmœhlen. De dichtste Bahnhoff liggt in Wismer == Literatuur == * Georg Christian Friedrich Lisch: ''Bronzefund von Barnekow'' in: Verein für Mecklenburgische Geschichte un Altertumskunde: ''Jahrbücher von dei Vereins für Mecklenburgische Geschichte un Altertumskunde'', Band 46 (1881), S. 300–303 * Friedrich Schlie: ''Kunst- un Geschichts-Denkmäler des Grossherzogthums Meckelnburg-Schwerin,'' Band 2: ''De Amtsgerichtsbezirke Wismar, Grevesmühlen, Rehna, Gadebusch und Schwerin''. [[Swerin]] 1896, S. 336 ff. == Nettverwies == {{Commons|Barnekow}} == Footnoten == <references /> {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Landkreis Noordwestmekelborg}}{{Normdaten}} bf26b3blszowmlw7j66d2anxxrif91a 1041201 1041196 2025-07-04T16:07:18Z Flaverius 21322 /* Verkihr */ 1041201 wikitext text/x-wiki {{Anner Bedüden|Barnekow}}{{GemeenboxWD|NAAM=Barnekow|NAAM_INHEEMSCH=Barnekow|SITT=Barnekow|STAAT=Düütschland|LIGGT_IN='''[[Bundsland]]''': [[Mäkelborg-Vörpommern]]<br/> '''[[Landkreis]]''': [[Landkreis Nuurdwestmäkelborg|Nuurdwestmäkelborg]]<br/> '''[[Amt]]''': [[Amt Dörp Mäkelborg-Kleinen|Dörp Mäkelborg-Kleinen]]|WAPEN=keen|FLAGG=keen|KOORT=Barnekow in NWM 2011.svg|FLACH=15.63|HÖÖCHD=39|HÖÖCHD_REF=NHN|INWAHNERS=577|INWAHNERS_TIET=2024-12-31|POSTLEETTALL=23968|VÖRWAHL=03841|ÖÖRD=4 Uurdsdeil|KOOR_NS=53.866667|KOOR_OW=11.366667}} '''Barnekow''' is ene [[Gemeen (Düütschland)|Gemein]] in dei Midd von dei [[Landkreis Nuurdwestmäkelborg]] in [[Mekelnborg-Vörpommern|Mäkelborg-Vörpommern.]] Dei Gemein verwalt sied 1. Januar 2005 dat [[Amt Dörp Mäkelborg-Kleinen]] mit Sitt in dei Gemein [[Dörp Mäkelborg]]. == Geografie == Dei Gemein Barnekow an dei Süüdwestgranz von’e [[Hansestadt]] [[Wismer]]. De Navergemeinen sünd Wismer in’n Nuurdoosten, [[Metelsdörp]] in’n Oosten, [[Bobitz]] in’n Süden un [[Gägelow]] in’n Westen un Nuurdwesten. Tau Barnekow hüürt dei Uurdsdeel [[Groten Woltersdörp]]<!-- Groß Woltersdorf (Keen Belegg för’n plattdüütschen Naam) -->, [[Lütten Woltersdörp]]<!-- Klein Woltersdorf (Keen Belegg för’n plattdüütschen Naam) --> un [[Krönkenhagen]]<!-- Krönkenhagen (Keen Belegg för’n plattdüütschen Naam) -->. == Historie == Dei Gemein vääl Fundstäden uut dei [[Prähistorie|Vör]]- un [[Fröhhistorie]], so as Bronzen, de 1880 in’n [[Moor|Muur]] twischen Barnekow un Groot Woltersdörp funnen worrn sünd, Knaken un Steinwarktüüg’, de 1868 twischen Groot Woltersdörp un Dammhusen funnen worrn sünd. Anner Fundstücken sünd een wendschen Borgwall un ene olle Boorg in’n Süden von Groot Woltersdörp. Barnekow steit1230 dat eerste Maal in’n Oorkunnen.Den 17. Februar 1282 verkofften dei Bischop [[Hermann I. von Schladen|Hermann]] un dat Doomkapitaal tau [[Swerin]] den [[Tegeten|Täägten]] von Barnekow an dat [[Klooster Niegenkamp]]. Reimar Plessen ward 1325 dat ierste Maal as Herr up Barnekow heiten. In’n Dörigjorigen Krieg hebben Truppen up de Dörreis mihrmaals plünnert un in’n März 1718 meist völlig verwäsut. Later wesse Barnekow mihrfach den Besitter. Dat Riddergood Barnekow wier von 1789 bit 1864 in’n Besitt von dei Familie [[von Ladiges]], 1888–1945 in’n Besitt von dei Familie [[von Behr-Negendanck]]. Dat olle Goodshuus hebben se 1898 daalräten. === Deenstsägel === Dei Gemein het kein amtlich Hoogheidsteiken, nich [[Wapen (Heraldik)|Wappen]] noch Flagg. Deenstsägel is dat lütte Landssägel mit’n Wappenbild von dei Landsdeil Mäkelborg un wiest enen Bullenkopp mit afräten Halsfell un Kroon un dei Ümschrift „GEMEINDE BARNEKOW • LANDKREIS NORDWESTMECKLENBURG“.<ref>[https://www.amt-dorfmecklenburg-badkleinen.de/wp-content/uploads/Hauptsatzung_Bar.pdf Hauptsatzung § 1 Abs.2] </ref> == Verkihr == [[Bild:Gedenkstein_A_20.JPG|duum|Denkstein för dat ierste Deilstück vun dei A 20]] Barnekow liggt direkt an dei [[Bundsautobahn 20]] un an dei Landstraat von Wismer na Grevsmœhlen. De dichtste Bahnhoff liggt in Wismer == Literatuur == * Georg Christian Friedrich Lisch: ''Bronzefund von Barnekow'' in: Verein für Mecklenburgische Geschichte un Altertumskunde: ''Jahrbücher von dei Vereins für Mecklenburgische Geschichte un Altertumskunde'', Band 46 (1881), S. 300–303 * Friedrich Schlie: ''Kunst- un Geschichts-Denkmäler des Grossherzogthums Meckelnburg-Schwerin,'' Band 2: ''De Amtsgerichtsbezirke Wismar, Grevesmühlen, Rehna, Gadebusch und Schwerin''. [[Swerin]] 1896, S. 336 ff. == Nettverwies == {{Commons|Barnekow}} == Footnoten == <references /> {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Landkreis Noordwestmekelborg}}{{Normdaten}} 26rj43kizor42b5afj1r3yh8nh4hypk 1041202 1041201 2025-07-04T16:07:38Z Flaverius 21322 1041202 wikitext text/x-wiki {{Anner Bedüden|Barnekow}}{{GemeenboxWD|NAAM=Barnekow|NAAM_INHEEMSCH=Barnekow|SITT=Barnekow|STAAT=Düütschland|LIGGT_IN='''[[Bundsland]]''': [[Mäkelborg-Vörpommern]]<br/> '''[[Landkreis]]''': [[Landkreis Nuurdwestmäkelborg|Nuurdwestmäkelborg]]<br/> '''[[Amt]]''': [[Amt Dörp Mäkelborg-Kleinen|Dörp Mäkelborg-Kleinen]]|WAPEN=keen|KOORT=Barnekow in NWM 2011.svg|FLACH=15.63|HÖÖCHD=39|HÖÖCHD_REF=NHN|INWAHNERS=577|INWAHNERS_TIET=2024-12-31|POSTLEETTALL=23968|VÖRWAHL=03841|ÖÖRD=4 Uurdsdeil|KOOR_NS=53.866667|KOOR_OW=11.366667}} '''Barnekow''' is ene [[Gemeen (Düütschland)|Gemein]] in dei Midd von dei [[Landkreis Nuurdwestmäkelborg]] in [[Mekelnborg-Vörpommern|Mäkelborg-Vörpommern.]] Dei Gemein verwalt sied 1. Januar 2005 dat [[Amt Dörp Mäkelborg-Kleinen]] mit Sitt in dei Gemein [[Dörp Mäkelborg]]. == Geografie == Dei Gemein Barnekow an dei Süüdwestgranz von’e [[Hansestadt]] [[Wismer]]. De Navergemeinen sünd Wismer in’n Nuurdoosten, [[Metelsdörp]] in’n Oosten, [[Bobitz]] in’n Süden un [[Gägelow]] in’n Westen un Nuurdwesten. Tau Barnekow hüürt dei Uurdsdeel [[Groten Woltersdörp]]<!-- Groß Woltersdorf (Keen Belegg för’n plattdüütschen Naam) -->, [[Lütten Woltersdörp]]<!-- Klein Woltersdorf (Keen Belegg för’n plattdüütschen Naam) --> un [[Krönkenhagen]]<!-- Krönkenhagen (Keen Belegg för’n plattdüütschen Naam) -->. == Historie == Dei Gemein vääl Fundstäden uut dei [[Prähistorie|Vör]]- un [[Fröhhistorie]], so as Bronzen, de 1880 in’n [[Moor|Muur]] twischen Barnekow un Groot Woltersdörp funnen worrn sünd, Knaken un Steinwarktüüg’, de 1868 twischen Groot Woltersdörp un Dammhusen funnen worrn sünd. Anner Fundstücken sünd een wendschen Borgwall un ene olle Boorg in’n Süden von Groot Woltersdörp. Barnekow steit1230 dat eerste Maal in’n Oorkunnen.Den 17. Februar 1282 verkofften dei Bischop [[Hermann I. von Schladen|Hermann]] un dat Doomkapitaal tau [[Swerin]] den [[Tegeten|Täägten]] von Barnekow an dat [[Klooster Niegenkamp]]. Reimar Plessen ward 1325 dat ierste Maal as Herr up Barnekow heiten. In’n Dörigjorigen Krieg hebben Truppen up de Dörreis mihrmaals plünnert un in’n März 1718 meist völlig verwäsut. Later wesse Barnekow mihrfach den Besitter. Dat Riddergood Barnekow wier von 1789 bit 1864 in’n Besitt von dei Familie [[von Ladiges]], 1888–1945 in’n Besitt von dei Familie [[von Behr-Negendanck]]. Dat olle Goodshuus hebben se 1898 daalräten. === Deenstsägel === Dei Gemein het kein amtlich Hoogheidsteiken, nich [[Wapen (Heraldik)|Wappen]] noch Flagg. Deenstsägel is dat lütte Landssägel mit’n Wappenbild von dei Landsdeil Mäkelborg un wiest enen Bullenkopp mit afräten Halsfell un Kroon un dei Ümschrift „GEMEINDE BARNEKOW • LANDKREIS NORDWESTMECKLENBURG“.<ref>[https://www.amt-dorfmecklenburg-badkleinen.de/wp-content/uploads/Hauptsatzung_Bar.pdf Hauptsatzung § 1 Abs.2] </ref> == Verkihr == [[Bild:Gedenkstein_A_20.JPG|duum|Denkstein för dat ierste Deilstück vun dei A 20]] Barnekow liggt direkt an dei [[Bundsautobahn 20]] un an dei Landstraat von Wismer na Grevsmœhlen. De dichtste Bahnhoff liggt in Wismer == Literatuur == * Georg Christian Friedrich Lisch: ''Bronzefund von Barnekow'' in: Verein für Mecklenburgische Geschichte un Altertumskunde: ''Jahrbücher von dei Vereins für Mecklenburgische Geschichte un Altertumskunde'', Band 46 (1881), S. 300–303 * Friedrich Schlie: ''Kunst- un Geschichts-Denkmäler des Grossherzogthums Meckelnburg-Schwerin,'' Band 2: ''De Amtsgerichtsbezirke Wismar, Grevesmühlen, Rehna, Gadebusch und Schwerin''. [[Swerin]] 1896, S. 336 ff. == Nettverwies == {{Commons|Barnekow}} == Footnoten == <references /> {{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Landkreis Noordwestmekelborg}}{{Normdaten}} 7vzaj7oncx4cac7yeclvyhsl7vyv8l7 0 192766 1041197 2025-07-04T15:56:50Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Barnekow (Landkreis Nuurdwestmäkelborg)]] 1041197 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Barnekow (Landkreis Nuurdwestmäkelborg)]] m7xyfrvicmlwxvo01v2ye3dt7o0s0c3 3 192767 1041204 2025-07-04T18:03:53Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1041204 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Silentpersona}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 20:03, 4. Jul. 2025 (CEST) 9x0l8cqjw7ge1qypyebtngjbwl3ow2j 0 192768 1041205 2025-07-04T18:20:37Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/252799376|Züsow]]“ 1041205 wikitext text/x-wiki {{GemeenboxWD|NAAM=Züsow|NAAM_INHEEMSCH=Züsow|SITT=Züsow|STAAT=Düütschland|LIGGT_IN=[[Bundsland]]: [[Mäkelborg-Vörpommern]]</br> [[Amt]]: [[Amt Niegenklooster-Warin|Niegenklooster Warin]]|WAPEN=keen|FLACH=19.54|HÖÖCHD=56|HÖÖCHD_REF=NHN|KOOR_NS=53.916667|KOOR_OW=11.666667|INWAHNERS=301|INWAHNERS_TIET=2024-12-31|POSTLEETTALL=23992|VÖRWAHL=038422|GEMEENSLÖTEL=13 0 74 091|KOORT2=Züsow in NWM 2011.svg}} '''Züsow''' is ene Gemein in’n Nuurdoosten von den Landkreis Nuurdwestmäkelborg in [[Mekelnborg-Vörpommern|Mäkelborg-Vörpommern]]. Dat Amt Niegenklooster-Warin mit Sitt in de Stadt Niegenklooster verwalt de Gemein. == Geografie == De Gemein Züsow liggt in enen Endmoräennrebeed an de 15 Kilometer oosten von [[Wismer]] un is von enen groten Wooldrebeed ümgäven. In den Ellernbröken ümto is noch de schuult Sonnendau to finnen. De Passbarg an’n Nuurdrand von de Gemein liggt 110 m över NHN. De Navergemeinen sünd Krienerland in’n Nuurden, Passee in’n Nuurdoosten, Glasin in’n Oosten, Niegenklooster in’n Süden, Benz in’n Westen sowie Nieborg in’n Nordwesten. Tau Züsow hüürt de Dörp Ollen Tollow, Bäbelin, Teplitz, Tollow un Wakendörp. == Historie == Den 1. Juli 1950 keem de tauvör sülststännige Gemein Tollow tau de Gemein Züsow. == Seinswierts == * De [[Gotik|gootsche]] Dörpkirch Bäbelin uut den 15. Jaarhunnerd is ene lütte Saalkirch mit twee Jücken uut Back- un Feldstein mit enen Chor mit ⅝-Slutt. De dwarsstellt, niegootsche Westtoorn is uut dat Jaar 1872. * Kriegerdenkmaal in Züsow * Swedenstein, een groten Findlingsblock {{Siehe auch|Liste der Baudenkmale in Züsow}}<gallery> Bild:Baebelin_Kirche_2008-11-13_051.jpg|Dörpkirch in Bäbelin Bild:Baebelin_Kirche_2008-11-13_054.jpg|Dörpirch von binnen Bild:Glasin_Zuesower_Forst_Schwedenstein_Findling_Zuesow_G2_008_01.jpg|Swedenstein (Findling Züsow) </gallery> == Wierdschop un Infrastruktur == Hüüd arbeiden in Züsow ene Bufirma, ene Rinneranlaag, een Holbedriev, Metallbedrieven, een Teekontoor, ene Brandschutz-Firma un dat Textilünnernämen M.S. Nordwolle. == Verkihr == De [[Bundsautobahn 20]] führt man een paar Kilometer an Züsow vörbi (Upfaarten in Zurow un Niegenklooster). De Gemein liggt an de Verbinnstraat von [[Wismer]] över Satow na [[Rostock]], de parallel to dei Autobahn löpptt. De dichtsre Bahnhof bliggt in Nieborg. == Weblenken == {{Commons}}{{Normdaten}} 681k44o2xaljh3f2h1agw3qcdldl9yd 1041206 1041205 2025-07-04T18:23:36Z Flaverius 21322 lenken, naviliest, typos etc. 1041206 wikitext text/x-wiki {{GemeenboxWD|NAAM=Züsow|NAAM_INHEEMSCH=Züsow|SITT=Züsow|STAAT=Düütschland|LIGGT_IN=[[Bundsland]]: [[Mäkelborg-Vörpommern]]</br> [[Amt]]: [[Amt Niegenklooster-Warin|Niegenklooster Warin]]|WAPEN=keen|FLACH=19.54|HÖÖCHD=56|HÖÖCHD_REF=NHN|KOOR_NS=53.916667|KOOR_OW=11.666667|INWAHNERS=301|INWAHNERS_TIET=2024-12-31|POSTLEETTALL=23992|VÖRWAHL=038422|GEMEENSLÖTEL=13 0 74 091|KOORT2=Züsow in NWM 2011.svg}} '''Züsow''' is ene [[Gemeen (Düütschland)|Gemein]] in’n Nuurdoosten von den [[Landkreis Nuurdwestmäkelborg]] in [[Mekelnborg-Vörpommern|Mäkelborg-Vörpommern]]. Dat [[Amt Niegenklooster-Warin]] mit Sitt in de Stadt [[Niegenklooster]] verwalt de Gemein. == Geografie == De Gemein Züsow liggt in enen [[Endmoränenrebeed]] an de 15 Kilometer oosten von [[Wismer]] un is von enen groten Wooldrebeed ümgäven. In den [[Ellernbööm|Ellernbröken]] ümto is noch de schuult [[Sonnendau]] to finnen. De Passbarg an’n Nuurdrand von de Gemein liggt 110 m över NHN. De Navergemeinen sünd [[Krienerland]] in’n Nuurden, [[Passee]] in’n Nuurdoosten, [[Glasin]] in’n Oosten, [[Niegenklooster]] in’n Süden, [[Benz]] in’n Westen sowie [[Nieborg]] in’n Nordwesten. Tau Züsow hüürt de Dörp [[Ollen Tollow]], [[Bäbelin]], [[Teplitz]], [[Tollow]] un [[Wakendörp]]. == Historie == Den 1. Juli 1950 keem de tauvör sülststännige Gemein Tollow tau de Gemein Züsow. == Seinswierts == * De [[Gotik|gootsche]] [[Dörpkirch Bäbelin]] uut den 15. Jaarhunnerd is ene lütte Saalkirch mit twee Jücken uut Back- un Feldstein mit enen Chor mit ⅝-Slutt. De dwarsstellt, niegootsche Westtoorn is uut dat Jaar 1872. * Kriegerdenkmaal in Züsow * Swedenstein, een groten Findlingsblock <gallery> Bild:Baebelin_Kirche_2008-11-13_051.jpg|Dörpkirch in Bäbelin Bild:Baebelin_Kirche_2008-11-13_054.jpg|Dörpirch von binnen Bild:Glasin_Zuesower_Forst_Schwedenstein_Findling_Zuesow_G2_008_01.jpg|Swedenstein (Findling Züsow) </gallery> == Wierdschop un Infrastruktur == Hüüd arbeiden in Züsow ene Bufirma, ene Rinneranlaag, een Holbedriev, Metallbedrieven, een Teekontoor, ene Brandschutz-Firma un dat Textilünnernämen M.S. Nordwolle. == Verkihr == De [[Bundsautobahn 20]] führt man een paar Kilometer an Züsow vörbi (Upfaarten in Zurow un Niegenklooster). De Gemein liggt an de Verbinnstraat von [[Wismer]] över Satow na [[Rostock]], de parallel to dei Autobahn löpptt. De dichtste Bahnhof bliggt in Nieborg. == Weblenken == {{Commons}}{{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Landkreis Noordwestmekelborg}}{{Normdaten}} ek6yujjvrnmgvxbw82f3c04uujm6py0 1041207 1041206 2025-07-04T18:29:16Z Flaverius 21322 /* Geografie */ 1041207 wikitext text/x-wiki {{GemeenboxWD|NAAM=Züsow|NAAM_INHEEMSCH=Züsow|SITT=Züsow|STAAT=Düütschland|LIGGT_IN=[[Bundsland]]: [[Mäkelborg-Vörpommern]]</br> [[Amt]]: [[Amt Niegenklooster-Warin|Niegenklooster Warin]]|WAPEN=keen|FLACH=19.54|HÖÖCHD=56|HÖÖCHD_REF=NHN|KOOR_NS=53.916667|KOOR_OW=11.666667|INWAHNERS=301|INWAHNERS_TIET=2024-12-31|POSTLEETTALL=23992|VÖRWAHL=038422|GEMEENSLÖTEL=13 0 74 091|KOORT2=Züsow in NWM 2011.svg}} '''Züsow''' is ene [[Gemeen (Düütschland)|Gemein]] in’n Nuurdoosten von den [[Landkreis Nuurdwestmäkelborg]] in [[Mekelnborg-Vörpommern|Mäkelborg-Vörpommern]]. Dat [[Amt Niegenklooster-Warin]] mit Sitt in de Stadt [[Niegenklooster]] verwalt de Gemein. == Geografie == De Gemein Züsow liggt in enen [[Endmoränenrebeed]] an de 15 Kilometer oosten von [[Wismer]] un is von enen groten Wooldrebeed ümgäven. In den [[Ellernbööm|Ellernbröken]] ümto is noch de schuult [[Sonnendau]] to finnen. De Passbarg an’n Nuurdrand von de Gemein liggt 110 m över NHN. De Navergemeinen sünd [[Krienerland]] in’n Nuurden, [[Passee]] in’n Nuurdoosten, [[Glasin]] in’n Oosten, [[Niegenklooster]] in’n Süden, [[Benz]] in’n Westen sowie [[Nieborg]] in’n Nordwesten. Tau Züsow hüürt de Dörp [[Ollen Tollow]]<!-- Keen Beleeg för den Naam -->, [[Bäbelin]], [[Teplitz]]<!-- Keen Beleeg för den Naam -->, [[Tollow]] un [[Wakendörp]]. == Historie == Den 1. Juli 1950 keem de tauvör sülststännige Gemein Tollow tau de Gemein Züsow. == Seinswierts == * De [[Gotik|gootsche]] [[Dörpkirch Bäbelin]] uut den 15. Jaarhunnerd is ene lütte Saalkirch mit twee Jücken uut Back- un Feldstein mit enen Chor mit ⅝-Slutt. De dwarsstellt, niegootsche Westtoorn is uut dat Jaar 1872. * Kriegerdenkmaal in Züsow * Swedenstein, een groten Findlingsblock <gallery> Bild:Baebelin_Kirche_2008-11-13_051.jpg|Dörpkirch in Bäbelin Bild:Baebelin_Kirche_2008-11-13_054.jpg|Dörpirch von binnen Bild:Glasin_Zuesower_Forst_Schwedenstein_Findling_Zuesow_G2_008_01.jpg|Swedenstein (Findling Züsow) </gallery> == Wierdschop un Infrastruktur == Hüüd arbeiden in Züsow ene Bufirma, ene Rinneranlaag, een Holbedriev, Metallbedrieven, een Teekontoor, ene Brandschutz-Firma un dat Textilünnernämen M.S. Nordwolle. == Verkihr == De [[Bundsautobahn 20]] führt man een paar Kilometer an Züsow vörbi (Upfaarten in Zurow un Niegenklooster). De Gemein liggt an de Verbinnstraat von [[Wismer]] över Satow na [[Rostock]], de parallel to dei Autobahn löpptt. De dichtste Bahnhof bliggt in Nieborg. == Weblenken == {{Commons}}{{Navigatschoonsliest Gemenen un Städer in den Landkreis Noordwestmekelborg}}{{Normdaten}} cqlu11pi5b9wu7y3v4vz7mr5yuw1ldy 0 192769 1041212 2025-07-04T19:35:48Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Lyrik]] 1041212 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Lyrik]] lh3efx2qvnjoiwz0989yjaevord8gce 0 192770 1041213 2025-07-04T19:36:07Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Lyrik]] 1041213 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Lyrik]] lh3efx2qvnjoiwz0989yjaevord8gce 0 192771 1041214 2025-07-04T19:36:23Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Lyrik]] 1041214 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Lyrik]] lh3efx2qvnjoiwz0989yjaevord8gce 0 192772 1041215 2025-07-04T19:36:30Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Lyrik]] 1041215 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Lyrik]] lh3efx2qvnjoiwz0989yjaevord8gce 0 192773 1041216 2025-07-04T19:36:39Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Lyrik]] 1041216 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Lyrik]] lh3efx2qvnjoiwz0989yjaevord8gce 0 192774 1041217 2025-07-04T19:36:44Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Lyrik]] 1041217 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Lyrik]] lh3efx2qvnjoiwz0989yjaevord8gce 0 192775 1041218 2025-07-04T19:36:54Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Lyrik]] 1041218 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Lyrik]] lh3efx2qvnjoiwz0989yjaevord8gce 0 192776 1041219 2025-07-04T19:37:03Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Lyrik]] 1041219 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Lyrik]] lh3efx2qvnjoiwz0989yjaevord8gce 3 192777 1041225 2025-07-04T21:10:15Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1041225 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=ZeWXeilaQ&Q}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 23:10, 4. Jul. 2025 (CEST) aducien1br76jfopttzedj5f5pa2aso 3 192778 1041227 2025-07-04T23:44:55Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1041227 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=RemindYaImKinda}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 01:44, 5. Jul. 2025 (CEST) j2lcsefyfkxclhvs62xx696nxro37fj 3 192779 1041228 2025-07-05T00:44:44Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1041228 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=ErikN168}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 02:44, 5. Jul. 2025 (CEST) iveafkhmtt34a1gog11f45trui8y4an 3 192780 1041231 2025-07-05T01:50:24Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1041231 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Theknightwho}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 03:50, 5. Jul. 2025 (CEST) rpezt52ye3uvmgvlmvbw2asri5syc7x 3 192781 1041232 2025-07-05T04:09:10Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1041232 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=EIGHTCLOUDS}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 06:09, 5. Jul. 2025 (CEST) 0hjmak5lj4jch02wyal4mnd98cla0h1 0 192782 1041234 2025-07-05T08:10:42Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/193729098|Frikativ]]“ 1041234 wikitext text/x-wiki Een '''Frikativ''' (ook ''Rievluud'', ''Eng(de)luud'', ''Konstriktiv'', ''Spirans'', ''Spirant'') is een [[Kunsonant]], bi den siene Artikulatschoon de Luftstroom uut de Lung an ene enger maakt Steed vöörbiströömt un döör dat „Rieven“ an de Steed enen Luud vörtüügbringt. Ene Ünnergrupp vun de Frikativen sünd de [[Sibilant|Sibilanten]] (Sissluud). Dat [[Internatschonal Phoneetsch Alphabet|Intennatschonale Phoneetsche Alphabeet]] kennt düsse Frikativen: * [[Bilabial|bilabiale]] Frikativen ** {{IPA-Phon|ɸ}} [[stimmlosen bilabialen Frikativ]] ** {{IPA-Phon|β}} [[stimmhaften bilabialen Frikativ]] * [[Labiodental|labiodentale]] Frikativen ** {{IPA-Phon|f}} [[stimmlosen labiodentalen Frikativ]] ** {{IPA-Phon|v}} [[stimmhaften labiodentalen Frikativ]] * dentale Frikativen ** {{IPA-Phon|θ}} [[stimmlosen dentalen Frikativ]] ** {{IPA-Phon|ð}} [[stimmhaften dentalen Frikativ]] * alveolare Frikativen ** {{IPA-Phon|s}} [[stimmlosen alveolaren Frikativ]] ** {{IPA-Phon|z}} [[stimmhaften alveolaren Frikativ]] ** {{IPA-Phon|ɬ}} [[Stimmlosen lateralen alveolaren Frikativ|stimmlosen alveolaren lateralen Frikativ]] ** {{IPA-Phon|ɮ}} [[Stimmhaften lateralen alveolaren Frikativ|stimmhaften alveolaren lateralen Frikativ]] * postalveolare Frikativen ** {{IPA-Phon|ʃ}} [[stimmlosen postalveolaren Frikativ]] ** {{IPA-Phon|ʒ}} [[stimmhaften postalveolaren Frikativ]] * retroflexe Frikativen ** {{IPA-Phon|ʂ}} [[stimmlosen retroflexen Frikativ]] ** {{IPA-Phon|ʐ}} [[Stimmhafter retroflexer Frikativ|stimmhaften retroflexen Frikativ]] * alveolopalatale Frikativen ** {{IPA-Phon|ɕ}} [[Stimmloser alveolopalataler Frikativ|stimmlosen alveolopalatalen Frikativ]] ** {{IPA-Phon|ʑ}} [[Stimmhafter alveolopalataler Frikativ|stimmhaften alveolopalatalen Frikativ]] * palatale Frikativen (Vordergaumenreibelaute) ** {{IPA-Phon|ç}} [[stimmlosen palatalen Frikativ]] ** {{IPA-Phon|ʝ}} [[stimmhaften palatalen Frikativ]] * velare Frikativen (Hintergaumenreibelaute) ** {{IPA-Phon|x}} [[stimmlosen velaren Frikativ]] ([[Ach-Laut]]) ** {{IPA-Phon|ɣ}} [[stimmhaften velaren Frikativ]] ** {{IPA-Phon|ʍ}} [[Stimmloser labialvelarer Frikativ|stimmlosen labialvelaren Frikativ]] ** {{IPA-Phon|ɧ}} [[Stimmloser velopalataler Frikativ|stimmlosen dorsopalatalen velaren Frikativ]] * uvulare Frikativen ** {{IPA-Phon|χ}} [[stimmlosen uvularen Frikativ]] ([[Ach-Laut]]) ** {{IPA-Phon|ʁ}} [[stimmhaften uvularen Frikativ]] * pharyngale Frikativen ** {{IPA-Phon|ħ}} [[stimmlosen pharyngalen Frikativ]] ** {{IPA-Phon|ʕ}} [[stimmhaften pharyngalen Frikativ]] * epiglottale Frikativen ** {{IPA-Phon|ʜ}} [[Stimmloser epiglottaler Frikativ|stimmlosen epiglottalen Frikativ]] ** {{IPA-Phon|ʢ}} [[Stimmhafter epiglottaler Frikativ|stimmhaften epiglottalen Frikativ]] * glottale Frikativen (Stimmritzenreibelaute) ** {{IPA-Phon|h}} [[stimmlosen glottalen Frikativ]] ** {{IPA-Phon|ɦ}} [[stimmhaften glottalen Frikativ]] * ejektive Frikativen ** {{IPA-Phon|s’}} [[Alveolarer ejektiver Frikativ|alveolaren ejektiver Frikativ]] ** [fʼ] [[labiodentaler ejektiver Frikativ]] {{Navigationsleiste Artikulationsarten}}{{Normdaten}} [[Kategorie:Phonetik]] a4y2zhfaenuvrhosfc6sha7tw09oaip 1041235 1041234 2025-07-05T08:11:27Z Flaverius 21322 IPA-Phon >IPA 1041235 wikitext text/x-wiki Een '''Frikativ''' (ook ''Rievluud'', ''Eng(de)luud'', ''Konstriktiv'', ''Spirans'', ''Spirant'') is een [[Kunsonant]], bi den siene Artikulatschoon de Luftstroom uut de Lung an ene enger maakt Steed vöörbiströömt un döör dat „Rieven“ an de Steed enen Luud vörtüügbringt. Ene Ünnergrupp vun de Frikativen sünd de [[Sibilant|Sibilanten]] (Sissluud). Dat [[Internatschonal Phoneetsch Alphabet|Intennatschonale Phoneetsche Alphabeet]] kennt düsse Frikativen: * [[Bilabial|bilabiale]] Frikativen ** {{IPA|ɸ}} [[stimmlosen bilabialen Frikativ]] ** {{IPA|β}} [[stimmhaften bilabialen Frikativ]] * [[Labiodental|labiodentale]] Frikativen ** {{IPA|f}} [[stimmlosen labiodentalen Frikativ]] ** {{IPA|v}} [[stimmhaften labiodentalen Frikativ]] * dentale Frikativen ** {{IPA|θ}} [[stimmlosen dentalen Frikativ]] ** {{IPA|ð}} [[stimmhaften dentalen Frikativ]] * alveolare Frikativen ** {{IPA|s}} [[stimmlosen alveolaren Frikativ]] ** {{IPA|z}} [[stimmhaften alveolaren Frikativ]] ** {{IPA|ɬ}} [[Stimmlosen lateralen alveolaren Frikativ|stimmlosen alveolaren lateralen Frikativ]] ** {{IPA|ɮ}} [[Stimmhaften lateralen alveolaren Frikativ|stimmhaften alveolaren lateralen Frikativ]] * postalveolare Frikativen ** {{IPA|ʃ}} [[stimmlosen postalveolaren Frikativ]] ** {{IPA|ʒ}} [[stimmhaften postalveolaren Frikativ]] * retroflexe Frikativen ** {{IPA|ʂ}} [[stimmlosen retroflexen Frikativ]] ** {{IPA|ʐ}} [[Stimmhafter retroflexer Frikativ|stimmhaften retroflexen Frikativ]] * alveolopalatale Frikativen ** {{IPA|ɕ}} [[Stimmloser alveolopalataler Frikativ|stimmlosen alveolopalatalen Frikativ]] ** {{IPA|ʑ}} [[Stimmhafter alveolopalataler Frikativ|stimmhaften alveolopalatalen Frikativ]] * palatale Frikativen (Vordergaumenreibelaute) ** {{IPA|ç}} [[stimmlosen palatalen Frikativ]] ** {{IPA|ʝ}} [[stimmhaften palatalen Frikativ]] * velare Frikativen (Hintergaumenreibelaute) ** {{IPA|x}} [[stimmlosen velaren Frikativ]] ([[Ach-Laut]]) ** {{IPA|ɣ}} [[stimmhaften velaren Frikativ]] ** {{IPA|ʍ}} [[Stimmloser labialvelarer Frikativ|stimmlosen labialvelaren Frikativ]] ** {{IPA|ɧ}} [[Stimmloser velopalataler Frikativ|stimmlosen dorsopalatalen velaren Frikativ]] * uvulare Frikativen ** {{IPA|χ}} [[stimmlosen uvularen Frikativ]] ([[Ach-Laut]]) ** {{IPA|ʁ}} [[stimmhaften uvularen Frikativ]] * pharyngale Frikativen ** {{IPA|ħ}} [[stimmlosen pharyngalen Frikativ]] ** {{IPA|ʕ}} [[stimmhaften pharyngalen Frikativ]] * epiglottale Frikativen ** {{IPA|ʜ}} [[Stimmloser epiglottaler Frikativ|stimmlosen epiglottalen Frikativ]] ** {{IPA|ʢ}} [[Stimmhafter epiglottaler Frikativ|stimmhaften epiglottalen Frikativ]] * glottale Frikativen (Stimmritzenreibelaute) ** {{IPA|h}} [[stimmlosen glottalen Frikativ]] ** {{IPA|ɦ}} [[stimmhaften glottalen Frikativ]] * ejektive Frikativen ** {{IPA|s’}} [[Alveolarer ejektiver Frikativ|alveolaren ejektiver Frikativ]] ** [fʼ] [[labiodentaler ejektiver Frikativ]] {{Normdaten}} [[Kategorie:Phonetik]] o63hutbgy21d2g1a2mifq3drxlavyz3 1041236 1041235 2025-07-05T08:11:55Z Flaverius 21322 1041236 wikitext text/x-wiki Een '''Frikativ''' (ook ''Rievluud'', ''Eng(de)luud'', ''Konstriktiv'', ''Spirans'', ''Spirant'') is een [[Kunsonant]], bi den siene [[Artikulatschoon]] de Luftstroom uut de [[Lung]] an ene enger maakt Steed vöörbiströömt un döör dat „Rieven“ an de Steed enen Luud vörtüügbringt. Ene Ünnergrupp vun de Frikativen sünd de [[Sibilant|Sibilanten]] (Sissluud). Dat [[Internatschonal Phoneetsch Alphabet|Intennatschonale Phoneetsche Alphabeet]] kennt düsse Frikativen: * [[Bilabial|bilabiale]] Frikativen ** {{IPA|ɸ}} [[stimmlosen bilabialen Frikativ]] ** {{IPA|β}} [[stimmhaften bilabialen Frikativ]] * [[Labiodental|labiodentale]] Frikativen ** {{IPA|f}} [[stimmlosen labiodentalen Frikativ]] ** {{IPA|v}} [[stimmhaften labiodentalen Frikativ]] * dentale Frikativen ** {{IPA|θ}} [[stimmlosen dentalen Frikativ]] ** {{IPA|ð}} [[stimmhaften dentalen Frikativ]] * alveolare Frikativen ** {{IPA|s}} [[stimmlosen alveolaren Frikativ]] ** {{IPA|z}} [[stimmhaften alveolaren Frikativ]] ** {{IPA|ɬ}} [[Stimmlosen lateralen alveolaren Frikativ|stimmlosen alveolaren lateralen Frikativ]] ** {{IPA|ɮ}} [[Stimmhaften lateralen alveolaren Frikativ|stimmhaften alveolaren lateralen Frikativ]] * postalveolare Frikativen ** {{IPA|ʃ}} [[stimmlosen postalveolaren Frikativ]] ** {{IPA|ʒ}} [[stimmhaften postalveolaren Frikativ]] * retroflexe Frikativen ** {{IPA|ʂ}} [[stimmlosen retroflexen Frikativ]] ** {{IPA|ʐ}} [[Stimmhafter retroflexer Frikativ|stimmhaften retroflexen Frikativ]] * alveolopalatale Frikativen ** {{IPA|ɕ}} [[Stimmloser alveolopalataler Frikativ|stimmlosen alveolopalatalen Frikativ]] ** {{IPA|ʑ}} [[Stimmhafter alveolopalataler Frikativ|stimmhaften alveolopalatalen Frikativ]] * palatale Frikativen (Vordergaumenreibelaute) ** {{IPA|ç}} [[stimmlosen palatalen Frikativ]] ** {{IPA|ʝ}} [[stimmhaften palatalen Frikativ]] * velare Frikativen (Hintergaumenreibelaute) ** {{IPA|x}} [[stimmlosen velaren Frikativ]] ([[Ach-Laut]]) ** {{IPA|ɣ}} [[stimmhaften velaren Frikativ]] ** {{IPA|ʍ}} [[Stimmloser labialvelarer Frikativ|stimmlosen labialvelaren Frikativ]] ** {{IPA|ɧ}} [[Stimmloser velopalataler Frikativ|stimmlosen dorsopalatalen velaren Frikativ]] * uvulare Frikativen ** {{IPA|χ}} [[stimmlosen uvularen Frikativ]] ([[Ach-Laut]]) ** {{IPA|ʁ}} [[stimmhaften uvularen Frikativ]] * pharyngale Frikativen ** {{IPA|ħ}} [[stimmlosen pharyngalen Frikativ]] ** {{IPA|ʕ}} [[stimmhaften pharyngalen Frikativ]] * epiglottale Frikativen ** {{IPA|ʜ}} [[Stimmloser epiglottaler Frikativ|stimmlosen epiglottalen Frikativ]] ** {{IPA|ʢ}} [[Stimmhafter epiglottaler Frikativ|stimmhaften epiglottalen Frikativ]] * glottale Frikativen (Stimmritzenreibelaute) ** {{IPA|h}} [[stimmlosen glottalen Frikativ]] ** {{IPA|ɦ}} [[stimmhaften glottalen Frikativ]] * ejektive Frikativen ** {{IPA|s’}} [[Alveolarer ejektiver Frikativ|alveolaren ejektiver Frikativ]] ** [fʼ] [[labiodentaler ejektiver Frikativ]] {{Normdaten}} [[Kategorie:Phonetik]] 3mfgd7g9atjnehmbo3ptf2617gu8hby 1041263 1041236 2025-07-05T08:32:37Z Flaverius 21322 {{Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren}} 1041263 wikitext text/x-wiki Een '''Frikativ''' (ook ''Rievluud'', ''Eng(de)luud'', ''Konstriktiv'', ''Spirans'', ''Spirant'') is een [[Kunsonant]], bi den siene [[Artikulatschoon]] de Luftstroom uut de [[Lung]] an ene enger maakt Steed vöörbiströömt un döör dat „Rieven“ an de Steed enen Luud vörtüügbringt. Ene Ünnergrupp vun de Frikativen sünd de [[Sibilant|Sibilanten]] (Sissluud). Dat [[Internatschonal Phoneetsch Alphabet|Intennatschonale Phoneetsche Alphabeet]] kennt düsse Frikativen: * [[Bilabial|bilabiale]] Frikativen ** {{IPA|ɸ}} [[stimmlosen bilabialen Frikativ]] ** {{IPA|β}} [[stimmhaften bilabialen Frikativ]] * [[Labiodental|labiodentale]] Frikativen ** {{IPA|f}} [[stimmlosen labiodentalen Frikativ]] ** {{IPA|v}} [[stimmhaften labiodentalen Frikativ]] * dentale Frikativen ** {{IPA|θ}} [[stimmlosen dentalen Frikativ]] ** {{IPA|ð}} [[stimmhaften dentalen Frikativ]] * alveolare Frikativen ** {{IPA|s}} [[stimmlosen alveolaren Frikativ]] ** {{IPA|z}} [[stimmhaften alveolaren Frikativ]] ** {{IPA|ɬ}} [[Stimmlosen lateralen alveolaren Frikativ|stimmlosen alveolaren lateralen Frikativ]] ** {{IPA|ɮ}} [[Stimmhaften lateralen alveolaren Frikativ|stimmhaften alveolaren lateralen Frikativ]] * postalveolare Frikativen ** {{IPA|ʃ}} [[stimmlosen postalveolaren Frikativ]] ** {{IPA|ʒ}} [[stimmhaften postalveolaren Frikativ]] * retroflexe Frikativen ** {{IPA|ʂ}} [[stimmlosen retroflexen Frikativ]] ** {{IPA|ʐ}} [[Stimmhafter retroflexer Frikativ|stimmhaften retroflexen Frikativ]] * alveolopalatale Frikativen ** {{IPA|ɕ}} [[Stimmloser alveolopalataler Frikativ|stimmlosen alveolopalatalen Frikativ]] ** {{IPA|ʑ}} [[Stimmhafter alveolopalataler Frikativ|stimmhaften alveolopalatalen Frikativ]] * palatale Frikativen (Vordergaumenreibelaute) ** {{IPA|ç}} [[stimmlosen palatalen Frikativ]] ** {{IPA|ʝ}} [[stimmhaften palatalen Frikativ]] * velare Frikativen (Hintergaumenreibelaute) ** {{IPA|x}} [[stimmlosen velaren Frikativ]] ([[Ach-Laut]]) ** {{IPA|ɣ}} [[stimmhaften velaren Frikativ]] ** {{IPA|ʍ}} [[Stimmloser labialvelarer Frikativ|stimmlosen labialvelaren Frikativ]] ** {{IPA|ɧ}} [[Stimmloser velopalataler Frikativ|stimmlosen dorsopalatalen velaren Frikativ]] * uvulare Frikativen ** {{IPA|χ}} [[stimmlosen uvularen Frikativ]] ([[Ach-Laut]]) ** {{IPA|ʁ}} [[stimmhaften uvularen Frikativ]] * pharyngale Frikativen ** {{IPA|ħ}} [[stimmlosen pharyngalen Frikativ]] ** {{IPA|ʕ}} [[stimmhaften pharyngalen Frikativ]] * epiglottale Frikativen ** {{IPA|ʜ}} [[Stimmloser epiglottaler Frikativ|stimmlosen epiglottalen Frikativ]] ** {{IPA|ʢ}} [[Stimmhafter epiglottaler Frikativ|stimmhaften epiglottalen Frikativ]] * glottale Frikativen (Stimmritzenreibelaute) ** {{IPA|h}} [[stimmlosen glottalen Frikativ]] ** {{IPA|ɦ}} [[stimmhaften glottalen Frikativ]] * ejektive Frikativen ** {{IPA|s’}} [[Alveolarer ejektiver Frikativ|alveolaren ejektiver Frikativ]] ** [fʼ] [[labiodentaler ejektiver Frikativ]] {{Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren}}{{Normdaten}} [[Kategorie:Phonetik]] l21jf1nle8g93kvl6lwip21jxrisyg5 0 192783 1041237 2025-07-05T08:12:13Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Frikativ]] 1041237 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Frikativ]] cj0rgwjqhmpb1vysebr4wpo3gmfvbwe 0 192784 1041238 2025-07-05T08:12:19Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Frikativ]] 1041238 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Frikativ]] cj0rgwjqhmpb1vysebr4wpo3gmfvbwe 0 192785 1041239 2025-07-05T08:12:30Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Frikativ]] 1041239 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Frikativ]] cj0rgwjqhmpb1vysebr4wpo3gmfvbwe 0 192786 1041240 2025-07-05T08:12:36Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Frikativ]] 1041240 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Frikativ]] cj0rgwjqhmpb1vysebr4wpo3gmfvbwe 0 192787 1041241 2025-07-05T08:12:45Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Frikativ]] 1041241 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Frikativ]] cj0rgwjqhmpb1vysebr4wpo3gmfvbwe 0 192788 1041242 2025-07-05T08:12:54Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Frikativ]] 1041242 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Frikativ]] cj0rgwjqhmpb1vysebr4wpo3gmfvbwe 0 192789 1041243 2025-07-05T08:13:00Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Frikativ]] 1041243 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Frikativ]] cj0rgwjqhmpb1vysebr4wpo3gmfvbwe 0 192790 1041244 2025-07-05T08:13:08Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Frikativ]] 1041244 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Frikativ]] cj0rgwjqhmpb1vysebr4wpo3gmfvbwe 0 192791 1041245 2025-07-05T08:13:13Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Frikativ]] 1041245 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Frikativ]] cj0rgwjqhmpb1vysebr4wpo3gmfvbwe 0 192792 1041246 2025-07-05T08:13:19Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Frikativ]] 1041246 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Frikativ]] cj0rgwjqhmpb1vysebr4wpo3gmfvbwe 0 192793 1041247 2025-07-05T08:13:24Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Frikativ]] 1041247 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Frikativ]] cj0rgwjqhmpb1vysebr4wpo3gmfvbwe 0 192794 1041250 2025-07-05T08:24:33Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/207658207|Vibrant]]“ 1041250 wikitext text/x-wiki Een '''Vibrant''', ook '''Trill''' is in de [[Phonetik]] een [[Kunsonant]], de artikuleert warrt, indem dat de Artikulater (Ünnerlipp, Tungentipp oder Huuk) den Versluss an de Artikulatschoonsteed gau open maakt un wedder verslütt. De Artikulater fladdert so in den Luftstroom uut de Lung un bringt so enen vibratschoonsaardigen Luud vöörtüüg. Op [[Plattdüütsch]] is dat ''r'' in den meisten Dialekten oorsprünglich een [[stimmhaften alveolaren Vibrant]] {{IPA-Phon|r}}, een „rollt r“ . Mit den [[Düütsche Spraak|hoogdüütschen]] Inflood nimmt avers ook de Uutspraak as [[stimmhaften uvularen Frikativ]] to. In dat [[Internatschonal Phoneetsch Alphabet|Internatschonaal Phoneet Alphabeet]]<nowiki/>givt dat düsse Vibranten: * [[stimmhaften bilabialen Vibrant]] {{IPA-Phon|ʙ}}{{IPA-Phon|ʙ}} * [[stimmhaften alveolaren Vibrant]] {{IPA-Phon|r}} * stimmlosen alveolaren Vibrant {{IPA-Phon|r̥}} * [[stimmhaften uvularen Vibrant]] {{IPA-Phon|ʀ}}: [[Kategorie:Phonetik]] 005magg6tcqpxjtwz3rocnzk3qc8yf6 1041251 1041250 2025-07-05T08:25:48Z Flaverius 21322 1041251 wikitext text/x-wiki Een '''Vibrant''', ook '''Trill''' is in de [[Phonetik]] een [[Kunsonant]], de artikuleert warrt, indem dat de [[Artikulater]] (Ünnerlipp, Tungentipp oder Huuk) den Versluss an de [[Artikulatschoonsstied|Artikulatschoonsteed]] gau open maakt un wedder verslütt. De Artikulater fladdert so in den Luftstroom uut de [[Lung]] un bringt so enen vibratschoonsaardigen Luud vöörtüüg. Op [[Plattdüütsch]] is dat ''r'' in den meisten Dialekten oorsprünglich een [[stimmhaften alveolaren Vibrant]] {{IPA|r}}, een „rollt r“ . Mit den [[Düütsche Spraak|hoogdüütschen]] Inflood nimmt avers ook de Uutspraak as [[stimmhaften uvularen Frikativ]] to. In dat [[Internatschonal Phoneetsch Alphabet|Internatschonaal Phoneet Alphabeet]]<nowiki/>givt dat düsse Vibranten: * [[stimmhaften bilabialen Vibrant]] {{IPA|ʙ}} * [[stimmhaften alveolaren Vibrant]] {{IPA|r}} * [[stimmlosen alveolaren Vibrant]] {{IPA|r̥}} * [[stimmhaften uvularen Vibrant]] {{IPA|ʀ}}: [[Kategorie:Phonetik]] 03qci9smxlp2r4sxrrcufzs9ppnocsf 1041257 1041251 2025-07-05T08:31:31Z Flaverius 21322 {{Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren}} 1041257 wikitext text/x-wiki Een '''Vibrant''', ook '''Trill''' is in de [[Phonetik]] een [[Kunsonant]], de artikuleert warrt, indem dat de [[Artikulater]] (Ünnerlipp, Tungentipp oder Huuk) den Versluss an de [[Artikulatschoonsstied|Artikulatschoonsteed]] gau open maakt un wedder verslütt. De Artikulater fladdert so in den Luftstroom uut de [[Lung]] un bringt so enen vibratschoonsaardigen Luud vöörtüüg. Op [[Plattdüütsch]] is dat ''r'' in den meisten Dialekten oorsprünglich een [[stimmhaften alveolaren Vibrant]] {{IPA|r}}, een „rollt r“ . Mit den [[Düütsche Spraak|hoogdüütschen]] Inflood nimmt avers ook de Uutspraak as [[stimmhaften uvularen Frikativ]] to. In dat [[Internatschonal Phoneetsch Alphabet|Internatschonaal Phoneet Alphabeet]]<nowiki/>givt dat düsse Vibranten: * [[stimmhaften bilabialen Vibrant]] {{IPA|ʙ}} * [[stimmhaften alveolaren Vibrant]] {{IPA|r}} * [[stimmlosen alveolaren Vibrant]] {{IPA|r̥}} * [[stimmhaften uvularen Vibrant]] {{IPA|ʀ}} {{Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren}} [[Kategorie:Phonetik]] bj0waya1u794hhelsc6278zj2btn2gt 1041261 1041257 2025-07-05T08:32:17Z Flaverius 21322 {{Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren}} 1041261 wikitext text/x-wiki Een '''Vibrant''', ook '''Trill''' is in de [[Phonetik]] een [[Kunsonant]], de artikuleert warrt, indem dat de [[Artikulater]] (Ünnerlipp, Tungentipp oder Huuk) den Versluss an de [[Artikulatschoonsstied|Artikulatschoonsteed]] gau open maakt un wedder verslütt. De Artikulater fladdert so in den Luftstroom uut de [[Lung]] un bringt so enen vibratschoonsaardigen Luud vöörtüüg. Op [[Plattdüütsch]] is dat ''r'' in den meisten Dialekten oorsprünglich een [[stimmhaften alveolaren Vibrant]] {{IPA|r}}, een „rollt r“ . Mit den [[Düütsche Spraak|hoogdüütschen]] Inflood nimmt avers ook de Uutspraak as [[stimmhaften uvularen Frikativ]] to. In dat [[Internatschonal Phoneetsch Alphabet|Internatschonaal Phoneet Alphabeet]]<nowiki/>givt dat düsse Vibranten: * [[stimmhaften bilabialen Vibrant]] {{IPA|ʙ}} * [[stimmhaften alveolaren Vibrant]] {{IPA|r}} * [[stimmlosen alveolaren Vibrant]] {{IPA|r̥}} * [[stimmhaften uvularen Vibrant]] {{IPA|ʀ}} {{Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren}} [[Kategorie:Phonetik]] tcp0b96hye67u53kmpml671kyvw6ywp 0 192795 1041253 2025-07-05T08:27:11Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Vibrant]] 1041253 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Vibrant]] r2h70x521nibywtvgsd8li9btnqpiws 10 192796 1041254 2025-07-05T08:30:37Z Flaverius 21322 na [[:de:Vorlage:Navigationsleiste Artikulationsarten]], kiek dar för schreivers verschonen un oorheverrecht 1041254 wikitext text/x-wiki {{Navigatschoonsliest |BILD= |TITEL=[[Artikulatschoonsmaneer|Artikulatschoonsmaneren]] |INHOLT= [[Plosiv]]en&nbsp;&#124; [[Nasaal (Phonetik)|Nasalen]]&nbsp;&#124; [[Vibrant]]enn&nbsp;&#124; [[Flap (Phonetik)|Flaps/Taps]]&nbsp;&#124; [[Frikativ]]en&nbsp;&#124; [[Affrikaat|Affrikaten]]&nbsp;&#124; [[Approximant]]enn&nbsp;&#124; [[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]]&nbsp;&#124; [[Klick (Phonetik)|Klicks]]&nbsp;&#124; [[Implosiv]]en&nbsp;&#124; [[Ejektiv]]en }}<noinclude> [[Kategorie:Wikipedia:Navigatschoonsliest]] </noinclude> 85ubmon4g67kbhvhy1kawlqca5e6eha 1041255 1041254 2025-07-05T08:30:48Z Flaverius 21322 1041255 wikitext text/x-wiki {{Navigatschoonsliest |BILD= |TITEL=[[Artikulatschoonsmaneer|Artikulatschoonsmaneren]] |INHOLT= [[Plosiv]]en&nbsp;&#124; [[Nasaal (Phonetik)|Nasalen]]&nbsp;&#124; [[Vibrant]]en&nbsp;&#124; [[Flap (Phonetik)|Flaps/Taps]]&nbsp;&#124; [[Frikativ]]en&nbsp;&#124; [[Affrikaat|Affrikaten]]&nbsp;&#124; [[Approximant]]enn&nbsp;&#124; [[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]]&nbsp;&#124; [[Klick (Phonetik)|Klicks]]&nbsp;&#124; [[Implosiv]]en&nbsp;&#124; [[Ejektiv]]en }}<noinclude> [[Kategorie:Wikipedia:Navigatschoonsliest]] </noinclude> 1vgzl7gppqma5z2p5r90j5jp2ucjzon 1041258 1041255 2025-07-05T08:31:41Z Flaverius 21322 Flaverius hett de Siet [[Vöörlaag:Artikulatschoonsmaneren]] na [[Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren]] verschaven 1041255 wikitext text/x-wiki {{Navigatschoonsliest |BILD= |TITEL=[[Artikulatschoonsmaneer|Artikulatschoonsmaneren]] |INHOLT= [[Plosiv]]en&nbsp;&#124; [[Nasaal (Phonetik)|Nasalen]]&nbsp;&#124; [[Vibrant]]en&nbsp;&#124; [[Flap (Phonetik)|Flaps/Taps]]&nbsp;&#124; [[Frikativ]]en&nbsp;&#124; [[Affrikaat|Affrikaten]]&nbsp;&#124; [[Approximant]]enn&nbsp;&#124; [[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]]&nbsp;&#124; [[Klick (Phonetik)|Klicks]]&nbsp;&#124; [[Implosiv]]en&nbsp;&#124; [[Ejektiv]]en }}<noinclude> [[Kategorie:Wikipedia:Navigatschoonsliest]] </noinclude> 1vgzl7gppqma5z2p5r90j5jp2ucjzon 0 192797 1041259 2025-07-05T08:31:41Z Flaverius 21322 Flaverius hett de Siet [[Vöörlaag:Artikulatschoonsmaneren]] na [[Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren]] verschaven 1041259 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren]] q4c3xl2hvl1p32izsotxu4rg993r2n1 1041260 1041259 2025-07-05T08:31:59Z Flaverius 21322 1041260 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Vörlaag:Artikulatschoonsmaneren]] {{gauweg}} 3kl20n12f5w4mbvet8hxecqdotm3ty1 0 192798 1041265 2025-07-05T08:45:50Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/250014015|Aspiration (Phonetik)]]“ 1041265 wikitext text/x-wiki {{Infobox Phon|IPA=◌ʰ|IPA-Nummer=404|X-SAMPA=_h|Kirshenbaum=<asp>|Audiodatei1=|Audio1-IPA=|Audiodatei2=|Audio2-IPA=}}'''Aspiratschoon''' (vun {{S|la|aspirare|nds=Luft uutpuusten}}) is in de [[Phonetik]] een Spraakluud, meist een [[Plosiv]], mit enen höörbaren Puusten. In dat [[Internatschonal Phoneetsch Alphabet]] wiest een hoogstellt „h“ de Aspriatschoon vun enen Luud (ʰ, [[Unicode]] MODIFIER LETTER SMALL H U+02B0). == Aspiratschoon op Plattdüütsch == Op [[Plattdüütsch]] köönt de Plosiven ''p, t, k'' Aspiratschoon [pʰ], [tʰ], [kʰ] hebben oder nich ], [t], [k]. De Plosiven sünner Aspiratschoon sünd besünners in dat Delen vun dat [[Westfäälsch]] un [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] to hören.<ref>{{Internetquelle |autor=Paul Teepe, in |url=https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf |titel=Niederdeutsch. Sprache und Literatur. Eine Einführung. Band 1: Sprache. |hrsg=[[Jan Goossens]], LWL |datum=1983 |abruf=2018-11-29 |format=PDF |Seite=S. 156}} (PDF)</ref> == Literatuur == * Klaus J. Kohler: ''Einführung in die Phonetik des Deutschen'' (= ''Grundlagen der Germanistik.'' Bd. 20). Erich Schmidt, Berlin 1977, ISBN 3-503-01237-0. == Weblinks == * {{Internetquelle |url=https://www.youtube.com/watch?v=6PSdlctYBsw |titel=Aspiration |abruf=2016-10-13 |kommentar= |spraak=en}} == Footnoten == <references /> e3k1ssuliem1opfxpqkeouob2uowtdg 1041266 1041265 2025-07-05T08:47:28Z Flaverius 21322 1041266 wikitext text/x-wiki {{Infobox Phon |IPA=◌ʰ |IPA-Nummer=404 |IPA-Beschrievsel=hoogstellt Minuskel h |IPA-Kood=U+02B0 |X-SAMPA=_h |Kirshenbaum=<asp> |Audiodatei1= |Audio1-IPA= |Audiodatei2= |Audio2-IPA=}}'''Aspiratschoon''' (vun {{S|la|aspirare|nds=Luft uutpuusten}}) is in de [[Phonetik]] een Spraakluud, meist een [[Plosiv]], mit enen höörbaren Puusten. In dat [[Internatschonal Phoneetsch Alphabet]] wiest een hoogstellt „h“ de Aspriatschoon vun enen Luud (ʰ, [[Unicode]] MODIFIER LETTER SMALL H U+02B0). == Aspiratschoon op Plattdüütsch == Op [[Plattdüütsch]] köönt de Plosiven ''p, t, k'' Aspiratschoon [pʰ], [tʰ], [kʰ] hebben oder nich ], [t], [k]. De Plosiven sünner Aspiratschoon sünd besünners in dat Delen vun dat [[Westfäälsch]] un [[Oostfäälsch Platt|Oostfäälsch]] to hören.<ref>{{Internetquelle |autor=Paul Teepe, in |url=https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf |titel=Niederdeutsch. Sprache und Literatur. Eine Einführung. Band 1: Sprache. |hrsg=[[Jan Goossens]], LWL |datum=1983 |abruf=2018-11-29 |format=PDF}} (PDF)</ref> == Literatuur == * Klaus J. Kohler: ''Einführung in die Phonetik des Deutschen'' (= ''Grundlagen der Germanistik.'' Bd. 20). Erich Schmidt, Berlin 1977, ISBN 3-503-01237-0. == Footnoten == <references /> [[Kategorie:Phonetik]] [[Kategorie:Phonologie]] 5lg32u4ecgqnt5g2ovq795qiqknzu6w 0 192799 1041267 2025-07-05T08:47:44Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Aspiratschoon (Phonetik)]] 1041267 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Aspiratschoon (Phonetik)]] o2162537lelwewk3m16am1k60irl1cd 0 192800 1041268 2025-07-05T08:47:57Z Flaverius 21322 Ne’e Siet anleggt: ‚Aspiratschoon (Phonetik)‘ 1041268 wikitext text/x-wiki Aspiratschoon (Phonetik) 22qpyiign2rf2xp7ac5jjyeqmuuj5gq 1041269 1041268 2025-07-05T08:48:07Z Flaverius 21322 Redirect sett na [[Aspiratschoon (Phonetik)]] 1041269 wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Aspiratschoon (Phonetik)]] o2162537lelwewk3m16am1k60irl1cd 0 192801 1041270 2025-07-05T09:07:30Z 71.35.4.111 Ne’e Siet anleggt: ‚[[Bild:6.8.08SoupySalesByLuigiNovi.jpg|duum|Soupy Sales ([[2008]])]] '''Milton Supman''' (* [[8. Januar]] [[1926]] in [[Franklinton]], [[North Carolina]]) is en US-amerikaanschen [[Schauspeler]]. ==Weblenken== {{commons|Category:Soupy Sales|Soupy Sales}} * {{IMDb|PID=0758130}} {{DEFAULTSORT:Sales, Soupy}} [[Kategorie:Boren 1926]] [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Börger von de USA]] [[Kategorie:Schauspeler]]‘ 1041270 wikitext text/x-wiki [[Bild:6.8.08SoupySalesByLuigiNovi.jpg|duum|Soupy Sales ([[2008]])]] '''Milton Supman''' (* [[8. Januar]] [[1926]] in [[Franklinton]], [[North Carolina]]) is en US-amerikaanschen [[Schauspeler]]. ==Weblenken== {{commons|Category:Soupy Sales|Soupy Sales}} * {{IMDb|PID=0758130}} {{DEFAULTSORT:Sales, Soupy}} [[Kategorie:Boren 1926]] [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Börger von de USA]] [[Kategorie:Schauspeler]] asimbap3u27btvd70p96dp2813g4oxq 3 192802 1041271 2025-07-05T09:08:29Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1041271 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=MrBrocoli3}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 11:08, 5. Jul. 2025 (CEST) ejb8sp7lq9s4he346r59j8b21qcyyz7 3 192803 1041272 2025-07-05T09:10:32Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia 1041272 wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Imnulls}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 11:10, 5. Jul. 2025 (CEST) b3mr0ppn0qqm995rzn4qmyutmsyisar 0 192804 1041274 2025-07-05T11:09:59Z Flaverius 21322 Erstellt durch Übersetzen der Seite „[[:de:Special:Redirect/revision/242426222|Provinz (Niederlande)]]“ 1041274 wikitext text/x-wiki [[Bild:Map_provinces_Netherlands-de.svg|duum|De nedderlandschen Provinzen]] Ene '''Provinz''' ({{S|nds-nl|''provincie/pervencie''}}, {{S|nl|''provincie''}}) is in den [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] ene Eenheid in de [[Administratschoon]] twüschen de nedderlandsche [[Rieksöverheid]] un de [[Gemeen (Nedderlannen)|Gemenen]]. == Übersicht == {| class="wikitable sortable zebra" |- class="hintergrundfarbe6" !Nr. !Provinz !Offitschele Naam !Höövdstad ! class="unsortable" |Flagg ! class="unsortable" |Laag !Flach<ref>{{Internetquelle |url=https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/70072ned/table?ts=1688382613108 |titel=Regionale kerncijfers Nederland |werk=StatLine |hrsg=[[Centraal Bureau voor de Statistiek|CBS]] |datum=2023-06-15 |abruf=2023-07-03 |sprache=nl}}</ref> |- |{{0}}1 |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |Groningen |[[Grunneng|Grönnen]] |[[Bild:Flag_Groningen.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Groningen-Position.png|59x59px]] |2.955,18 km²<br /><br /> 7,11 % |- |{{0}}2 |[[Fryslân (Provinz)|Freesland]] |Fryslân<br /><br /> ''(bet 1996 Friesland)'' |[[Liwwadden|Liwadden]] |[[Bild:Frisian_flag.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Friesland-Position.png|59x59px]] |5.753,26 km²<br /><br /> 13,85 % |- |{{0}}3 |[[Drenthe]] |Drenthe |Assen |[[Bild:Flag_Drenthe.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Drenthe-Position.png|59x59px]] |2.680,39&nbsp;km²<br /><br /> 6,45 % |- |{{0}}4 |[[Oaveriessel]] |Oaverijssel |[[Gemeen Zwolle|Zwolle]] |[[Bild:Flag_Overijssel.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Overijssel-Position.png|59x59px]] |3.420,74 km²<br /><br /> 8,23 % |- |{{0}}5 |[[Gelderlaand|Gelderland]] |Gelderland |[[Gemeen Arnem|Arnem]] |[[Bild:Flag_of_Gelderland.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Gelderland-Position.png|59x59px]] |5.136,30 km²<br /><br /> 12,36 % |- |{{0}}6 |[[Provinz Utrecht|Utrecht]] |Utrecht |[[Utrecht]] |[[Bild:Utrecht_(province)-Flag.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Utrecht-Position.png|59x59px]] |1.560,05 km²<br /><br /> 3,76 % |- |{{0}}7 |[[Noord-Hollaand|Noordholland]] |Noord-Holland |Haarlem |[[Bild:Flag_North-Holland,_Netherlands.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Noord_Holland-Position.png|59x59px]] |4.091,93 km²<br /><br /> 9,85 % |- |{{0}}8 |[[Süüd-Hollaand|Südholland]] |Zuid-Holland |[[Den Haag]] |[[Bild:Flag_Zuid-Holland.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Zuid_Holland-Position.png|59x59px]] |3.307,86 km²<br /><br /> 7,96 % |- |{{0}}9 |[[Seeland (Nedderlannen)|Seeland]] |Zeeland |[[Middelburg]] |[[Bild:Flag_of_Zeeland.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Zeeland-Position.png|59x59px]] |2.933,44 km²<br /><br /> 7,06 % |- |10 |[[Noord-Braobant|Noordbrabant]] |Noord-Brabant |[[Den Bosch]] |[[Bild:North_Brabant-Flag.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Noord_Brabant-Position.png|59x59px]] |5.082,06 km²<br /><br /> 12,23 % |- |11 |[[Provinz Limborg (Nedderlannen)|Limborg]] |Limburg |[[Maastricht]] |[[Bild:NL-LimburgVlag.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Limburg_position.svg|59x59px]] |2.209,85 km²<br /><br /> 5,32 % |- |12 |[[Flevolaand|Flevoland]]<br /><br /> ''(nee sied 1986)'' |Flevoland |Lelystad |[[Bild:Flevolandflag.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Flevoland-Position.png|59x59px]] |2.412,31 km²<br /><br /> 5,81 % |} == Weblinks == * [https://www.uni-muenster.de/NiederlandeNet/nl-wissen/politik/verwaltungsstrukturen/provincies.html NiederlandeNet: Die Provincies] [[Kategorie:Nedderlannen]] [[Kategorie:Verwaltung]] mk3wwmx0zxwd0nh8nm9p5v5z1vbpktw 1041275 1041274 2025-07-05T11:10:34Z Flaverius 21322 1041275 wikitext text/x-wiki [[Bild:Map_provinces_Netherlands-de.svg|duum|De nedderlandschen Provinzen]] Ene '''Provinz''' ({{S|nds-nl|''provincie/pervencie''}}, {{S|nl|''provincie''}}) is in den [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] ene Eenheid in de [[Administratschoon]] twüschen de nedderlandsche [[Rieksöverheid]] un de [[Gemeen (Nedderlannen)|Gemenen]]. == Översicht == {| class="wikitable sortable zebra" |- class="hintergrundfarbe6" !Nr. !Provinz !Offitschele Naam !Höövdstad ! class="unsortable" |Flagg ! class="unsortable" |Laag !Flach<ref>{{Internetquelle |url=https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/70072ned/table?ts=1688382613108 |titel=Regionale kerncijfers Nederland |werk=StatLine |hrsg=[[Centraal Bureau voor de Statistiek|CBS]] |datum=2023-06-15 |abruf=2023-07-03 |sprache=nl}}</ref> |- |{{0}}1 |[[Provinz Grunneng|Grönnen]] |Groningen |[[Grunneng|Grönnen]] |[[Bild:Flag_Groningen.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Groningen-Position.png|59x59px]] |2.955,18 km²<br /><br /> 7,11 % |- |{{0}}2 |[[Fryslân (Provinz)|Freesland]] |Fryslân<br /><br /> ''(bet 1996 Friesland)'' |[[Liwwadden|Liwadden]] |[[Bild:Frisian_flag.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Friesland-Position.png|59x59px]] |5.753,26 km²<br /><br /> 13,85 % |- |{{0}}3 |[[Drenthe]] |Drenthe |Assen |[[Bild:Flag_Drenthe.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Drenthe-Position.png|59x59px]] |2.680,39&nbsp;km²<br /><br /> 6,45 % |- |{{0}}4 |[[Oaveriessel]] |Oaverijssel |[[Gemeen Zwolle|Zwolle]] |[[Bild:Flag_Overijssel.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Overijssel-Position.png|59x59px]] |3.420,74 km²<br /><br /> 8,23 % |- |{{0}}5 |[[Gelderlaand|Gelderland]] |Gelderland |[[Gemeen Arnem|Arnem]] |[[Bild:Flag_of_Gelderland.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Gelderland-Position.png|59x59px]] |5.136,30 km²<br /><br /> 12,36 % |- |{{0}}6 |[[Provinz Utrecht|Utrecht]] |Utrecht |[[Utrecht]] |[[Bild:Utrecht_(province)-Flag.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Utrecht-Position.png|59x59px]] |1.560,05 km²<br /><br /> 3,76 % |- |{{0}}7 |[[Noord-Hollaand|Noordholland]] |Noord-Holland |Haarlem |[[Bild:Flag_North-Holland,_Netherlands.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Noord_Holland-Position.png|59x59px]] |4.091,93 km²<br /><br /> 9,85 % |- |{{0}}8 |[[Süüd-Hollaand|Südholland]] |Zuid-Holland |[[Den Haag]] |[[Bild:Flag_Zuid-Holland.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Zuid_Holland-Position.png|59x59px]] |3.307,86 km²<br /><br /> 7,96 % |- |{{0}}9 |[[Seeland (Nedderlannen)|Seeland]] |Zeeland |[[Middelburg]] |[[Bild:Flag_of_Zeeland.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Zeeland-Position.png|59x59px]] |2.933,44 km²<br /><br /> 7,06 % |- |10 |[[Noord-Braobant|Noordbrabant]] |Noord-Brabant |[[Den Bosch]] |[[Bild:North_Brabant-Flag.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Noord_Brabant-Position.png|59x59px]] |5.082,06 km²<br /><br /> 12,23 % |- |11 |[[Provinz Limborg (Nedderlannen)|Limborg]] |Limburg |[[Maastricht]] |[[Bild:NL-LimburgVlag.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Limburg_position.svg|59x59px]] |2.209,85 km²<br /><br /> 5,32 % |- |12 |[[Flevolaand|Flevoland]]<br /><br /> ''(nee sied 1986)'' |Flevoland |Lelystad |[[Bild:Flevolandflag.svg|rand|80x80px]] |[[Bild:Flevoland-Position.png|59x59px]] |2.412,31 km²<br /><br /> 5,81 % |} == Weblenken == * [https://www.uni-muenster.de/NiederlandeNet/nl-wissen/politik/verwaltungsstrukturen/provincies.html NiederlandeNet: Die Provincies] (nedderlandsch) == Footnoten == [[Kategorie:Nedderlannen]] [[Kategorie:Verwaltung]] d7ugpyjih92bbres185fd9pmxlaphta